Puur Water & Natuur
Natuurontwikkeling in
Het Heilige Land
www.pwn.nl
Heilige Land krijgt oude ‘glans’ terug De duinen van Het Heilige Land bij Overveen hebben hun naam te danken aan de weerkaatsing van het zonlicht. Op mooie dagen ontstond daardoor vroeger een bijna hemelse sfeer. Fraai en inspirerend. Vandaag de dag is van de oplichtende toppen der duinen helaas weinig meer te zien. Vaak doordat ze zijn overwoekerd met bomen en struiken die hier niet thuishoren. PWN werkt aan herstel van de oorspronkelijke dynamiek in Het Heilige Land. Op een aantal plaatsen worden voor dit doel dennen gekapt. De werkzaamheden beginnen in september en duren tot en met februari 2018. ‘t Heilige Land in vogelvlucht, na de herstelwerkzaamheden, met meer stuifkuilen.
2
www.pwn.nl
Geschiedenis De westkust van Nederland was rond het begin van de jaartelling nog een ruig oerlandschap, met vrij uitstromende rivieren en kreken. Gaandeweg ontstonden er forse stuifduinen. De eerste planten die zich hierop vestigden wisten met hun wortels steeds meer zand te vangen, waardoor de imposante duinenrij kon ontstaan die wij nu kennen. Veranderend landschap Toch heeft de mens ook eeuwenlang strijd gevoerd tegen het zand, want onder invloed van de wind gingen de duinen letterlijk aan de wandel. De aanplant van helmgras hielp uiteindelijk om de oprukkende zandbergen te temmen. Aan het begin van de 20e eeuw werden ook massaal Oostenrijkse dennen in het duin gezet; als werkverschaffing en om de verstuiving verder af te remmen. Deze bomen werden later gebruikt in de mijnbouw. Maar wat toen een goed idee leek is nu eigenlijk funest voor de dynamiek van de duinnatuur. Eentonigheid dreigt, doordat planten die hier niet echt thuishoren de overhand krijgen.
Exoten Exoten zijn soorten uit andere delen van de wereld. Vaak overwoekeren ze de planten die juist wel in het duin thuishoren. De Amerikaanse vogelkers is een sprekend voorbeeld van zo’n invasieve soort. Van de aangeplante Oostenrijkse dennen heeft een deel de mijnbouw overleefd. Ze verstoren nu in toenemende mate het evenwicht door verzuring en verdroging. Bovendien fungeren ze als windschermen, waardoor op veel plaatsen de duinen niet meer stuiven. Ook de overal snel opkomende populieren zijn een probleem voor de oorspronkelijke flora en fauna van het duin.
Blanke top der duinen “Waar de blanke top der duinen Schittert in de zonnegloed En de Noordzee vriend’lijk bruisend Neerlands smalle kust begroet” •
J. Kroonenberg / C.A. Mangold
Nieuwe tijden, nieuwe kansen PWN streeft ernaar om de dynamiek in het duin terug te brengen, zodat soorten die aan dit duinlandschap gebonden zijn nieuwe kansen krijgen. Daardoor neemt niet alleen de ecologische rijkdom toe, maar wordt het duin nóg aantrekkelijker voor recreanten en toeristen. De duinen zullen bij storm zelfs weer gedeeltelijk kunnen stuiven. Stakerige, aangeplante dennen kunnen de oorspronkelijke dynamiek van het duin in de weg staan.
4
het vrouwtje van de zandhagedis
www.pwn.nl
Tien hectare kalkrijk land begint opnieuw
sommige vogels, die via hun ontlasting de zaden snel verspreiden. Voortplanting gaat bovendien ook via de wortels.
Het totale gebied dat hersteld wordt beslaat zo’n 10 ha, verdeeld over verschillende toppen en valleien. Circa 3,2 ha betreft Oostenrijkse dennen. Dat is slechts een fractie van de ruim 255 hectare dennenbos die PWN beheert in het Nationaal Park Zuid-Kennemerland. Het leeuwendeel van de dennen blijft staan.
De vogelkers wordt op verschillende manieren en in een aantal etappes grondig aangepakt. Het gaat hierbij om zagen, (diep-)frezen en het opruimen en afvoeren van alle overgebleven resten.
Esdoorns en abelen zijn de laatste tientallen jaren ook enorm toegenomen in het duin vanwege de extra voedingsstoffen die onbedoeld in het gebied zijn terechtgekomen. Deze bomen worden snel groter en zorgen ervoor dat de oorspronkelijke vegetatie van het halfopen duinlandschap niet goed tot ontwikkeling kan komen. De Amerikaanse vogelkers spant als exoot de kroon. We treffen deze soort inmiddels op heel veel plekken in het duinlandschap aan. De bessen van de struik zijn aantrekkelijk voor In een open duinlandschap kunnen stuifvalleien ontstaan en kan Het Heilige Land zijn naam weer eer aandoen.
6
Verjonging en vernieuwing De dunning in met name de bosgedeelten zorgt voor meer variatie in soorten en leeftijdsopbouw. Nu zijn sommige bossen vrij eentonig doordat de bomen vrijwel allemaal duinroosje
www.pwn.nl
gelijktijdig zijn aangeplant. Verjonging zorgt voor veerkracht. Een deel van de gekapte bomen laat PWN liggen. Deze kunnen als voedsel dienen voor paddenstoelen en schimmels. Ze zijn ook een schuilplaats voor insecten. Zorgvuldige aanpak Een ecologisch adviesbureau heeft de plekken die omgevormd gaan worden onderzocht om te voorkomen dat zeldzame dieren worden verstoord of verjaagd tijdens het werk. Als er bijvoorbeeld vleermuizen worden aangetroffen dan krijgen deze beschermde nachtdieren of alternatieve huisvesting aangeboden of de bomen blijven staan. Zorgvuldigheid staat daarbij hoog in het vaandel.
Een overzicht van de werkzaamheden.
8
zandloopkever
www.pwn.nl
Publiek De werkzaamheden, die in oktober starten en tot en met februari 2018 duren, zullen voor het publiek niet onopgemerkt blijven. Het transport gaat over een aantal veel gebruikte (zand-)paden. Een deel daarvan wordt afgedekt met rijplaten, om zoveel mogelijk schade te voorkomen. Een wandelpad dat midden door het werkgebied loopt, wordt voor circa vier weken afgesloten. Dit gebeurt ook met het ruiterpad. Door deze afsluiting krijgt de blauwe route een omleiding. slangenkruid
Welke ontwikkelingen kunnen we verwachten? Kalkrijk zand gaat weer stuiven Als de werkzaamheden in maart 2018 achter de rug zijn krijgt het kalkrijke zand dat in de duinen aanwezig is weer de ruimte om te stuiven. Het zal dan enige tijd duren voordat de eerste planten hun kansen grijpen, maar uiteindelijk laten de kalkminnende soorten zich snel in grotere aantallen zien dan nu. Planten die houden van het halfopen, kalkrijke duin zijn kruipend stalkruid, grote tijm, slangenkruid, geel walstro, kandelaartje en ruig viooltje. Ook het duinroosje zal zich beter voelen spinnendoder in de nieuwe situatie. Een insect dat snel kan profiteren van het herstel van het ruig viooltje is de De wind maakt steeds nieuwe stuifkuilen. De blauwvleugelsprinkhaan houdt van deze dynamiek.
10
www.pwn.nl
duinparelmoervlinder. De rups van deze vlinder is voor zijn overleving vrijwel geheel afhankelijk van deze plant. Andere interessante insecten die we meer zullen kunnen zien in de toekomst zijn de blauwvleugelsprinkhaan, de zandloopkever en de spinnendoder. Vogels Vogels passen zich doorgaans snel aan. Een paar struiken, goede nestelmogelijkheden en voldoende voedsel boomleeuwerik zorgen ervoor dat boomleeuweriken en boompiepers alweer vroeg in het jaar luidkeels zullen zingen in de hogere takken. Iets later, meestal eind april, begin mei, arriveert de Pavarotti onder de
zangvogels: de nachtegaal. Zowel overdag als ‘s nacht zal deze soort het hoogste woord hebben. Maar zien doe je hem zelden... We kunnen de roodborsttapuit en misschien zelfs de tapuit als broedvogel verwelkomen in de nieuwe situatie. En wie weet kan af en toe een koekoek gehoord worden. Of we spotten een groene specht die op de grond met zijn tong mieren probeert te vangen. Natuurlijk mogen we de zandhagedis niet vergeten. Deze soort is nu ook al in het duin aanwezig, maar hij zal zeker voordeel hebben van de omvorming. Zoogdieren die zich midden op de dag laten zien zijn redelijk zeldzaam. Met enig geluk vangen we een glimp op van konijnen Konijn en roodborsttapuit houden van het open, dynamische duinlandschap.
12
geel walstro
www.pwn.nl
die met hun jongen in ondergrondse holletjes wonen. Deze kleine grazers zorgen ook voor dynamiek in het duin. En de vos is dan meestal niet zo ver weg... Nieuwe landschappen Kijken we nu van bovenaf naar het gebied dan zien we dat het groen de overhand heeft. Door verzuring nachtegaal en andere onbedoelde factoren hebben bepaalde planten, struiken en bomen die daarvan houden zich snel kunnen vermeerderen. Vrijwel allemaal soorten die in een natuurlijk stuivend duin niet zo talrijk zouden voorkomen. Na de omvorming zullen er meer stuifkuilen ontstaan en het gebied zal een veel opener karakter krijgen. Dit alles tegen een decor van loof- en naaldbossen in de binnenduinrand. Waarschijnlijk houdt die
nieuwe situatie zichzelf redelijk goed in stand. Die kuilen kunnen zich, onder regie van de wind, verplaatsen en dat is ook de bedoeling. PWN heeft eerder omvormingsprojecten uitgevoerd en met succes. Het doel is net zo kristalhelder als het product. Immers, puur, zuiver drinkwater komt uit een schone, evenwichtige natuur. Samenwerking PWN werkt jaar in jaar uit samen met omringende natuurbeheerders, gemeenten, belangengroepen en Provincie Noord-Holland om ervoor te zorgen dat de beschermde en kenmerkende natuur van het duin kan worden behouden en de ecologische veerkracht van het duin wordt vergroot.
duinparelmoervlinder op duinviooltje
Op onze website houden we u graag op de hoogte van onze actuele beheerwerkzaamheden in het duin. Mocht u vragen hebben over het duinbeheer van PWN dan kunt u mailen naar: werkenaandeduinen@pwn.nl Koekoek en nachtegaal profiteren van de oorspronkelijke begroeiing, die straks nieuwe kansen krijgt.
14
wijngaardslak
www.pwn.nl
Puur Water & Natuur
colofon tekst: Johan Bos illustraties: Frits-Jan Maas en Pepijn Hof fotografie: tiu.nl coรถrdinatie: PWN lay-out: tiu.nl productie: tiu.nl
www.pwn.nl