Qhdt

TRÖÔØNG ÑH KIEÁN TRUÙC TP. HOÀ CHÍ MINH KHOA QUI HOAÏCH

GIAÙO AÙN ÑIEÄN TÖÛ

LYÙ THUY EÁT QUI HOAÏCH ÑOÂ THÒ

TP. Hoà Chí Minh 10/2006

THAM GIA BIEÂN SOAÏN: Chuû nhieäm:

KTS. KHÖÔNG VAÊN MÖÔØI TS.KTS. NGUYEÃN THANH HAØ

Tham gia:

Ths. KTS. LÖU HOAØNG NGOÏC LAN Ths. KTS. LEÂ ANH ÑÖÙC Ths. KTS. ÑOAØN NGOÏC HIEÄP Ths. KTS. HOÀ ÑAØO TRÍ HÖÕU Ths. KTS. PHAÏM ANH TUAÁN Ths. KTS. MAÕ VAÊN PHUÙC Ths. KTS. NGUYEÃN THÒ BÍCH NGOÏC Ths. KTS. NGUYEÃN CAÅM DÖÔNG LY Ths. KTS. TRAÀN PHÖÔNG HAÛO KTS. NGUYEÃN NGOÏC HÖÔNG KTS. TRÖÔNG THAÙI HOAØI AN KTS. TRÖÔNG SONG TRÖÔNG KTS. QUAÙCH THANH NAM

1

MUÏC LUÏC MUÏC LUÏC ...................................................................................................................... 2 PHAÀN MOÄT ................................................................................................................. 10 TOÅNG QUAN VEÀ ÑOÂ THÒ VAØ QUY HOAÏCH XAÂY DÖÏNG ÑOÂ THÒ ....................... 10 CHÖÔNG I: KHAÙI QUAÙT ÑOÂ THÒ VAØ COÂNG TAÙC QUY HOAÏCH ÑOÂ THÒ ....... 10 1.1. ÑOÂ THÒ VAØ ÑIEÅM DAÂN CÖ ÑOÂ THÒ............................................................... 10 1.1.1. Ñoâ thò vaø Ñieåm daân cö ñoâ thò ...................................................................... 10 1.1.2. Mӝt sӕ khaùi nieäm veà qui moâ ñoâ thò treân thӃ giӟi ......................................... 14 1.1.3.Phaân loaïi vaø phaân caáp quaûn lyù ñoâ thò. .......................................................... 18 1.1.4. Ñoâ thò hoïc. ................................................................................................... 21 1.2. COÂNG TAÙC QUY HOAÏCH XAÂY DÖÏNG ÑOÂ THÒ............................................ 22 1.2.1. Khaùi nieäm coâng taùc quy hoaïch ñoâ thò .......................................................... 22 1.2.2. Ñoái töôïng vaø muïc tieâu cuûa coâng taùc quy hoaïch ñoâ thò ................................ 22 1.2.3 Noäi dung, nhieäm vuï cuûa quy hoҥch ñoâ thò. ................................................... 23 1.2.4. Ñoà aùn quy hoaïch xaây döïng ñoâ thò................................................................ 23 1.2.5. Moät soá phöông phaùp veà quy hoïach ñoâ thò ñang ñöôïc söû duïng treân theá giôùi. ............................................................................................................................... 25 PHAÀN HAI ................................................................................................................... 30 QUAÙ TRÌNH HÌNH THAØNH VAØ PHAÙT TRIEÅN ÑOÂ THÒ - ÑOÂ THÒ HOÙA ................ 30 CHÖÔNG 2: QUAÙ TRÌNH HÌNH THAØNH VAØ PHAÙT TRIEÅN ÑOÂ THÒ ................. 30 2.1. LÖÔÏC KHAÛO VEÀ QUAÙ TRÌNH PHAÙT TRIEÅN ÑOÂ THÒ THEÁ GIÔÙI:............... 30 2.1.1.Thôøi kì coå ñaïi:............................................................................................... 30 2.1.2. Ñoâ thò thôøi trung ñaïi..................................................................................... 35 2.1.3. Ñoâ thò thôøi caän ñaïi ....................................................................................... 36 2.2. KHAÙI QUAÙT QUAÙ TRÌNH PHAÙT TRIEÅN ÑOÂ THÒ VIEÄT NAM...................... 37 2.2.1. Tình hình phaùt trieån caùc ñieåm daân cö ñoâ thò ñeán theá kæ thöù XVIII .............. 37 2.2.2. Ñoâ thò döôùi thôøi nhaø Nguyeãn ....................................................................... 40 CHÖÔNG 3: ÑOÂ THÒ HOÙA VAØ HEÄ QUAÛ CUÛA ÑOÂ THÒ HOÙA .............................. 43 3.1. KHAÙI NIEÄM VEÀ ÑOÂ THÒ HOÙA ......................................................................... 43 3.1.1. Ñoâ thò hoùa laø gì? .......................................................................................... 43 3.1.2. Ba giai ñoaïn cuûa ñoâ thò hoùa ......................................................................... 44 3.1.3.Ñaëc ñieåm cuûa quaù trình ñoâ thò hoùa ............................................................... 45

2

3.1.4.Caùc taùc ñoäng cuûa ñoâ thò hoùa ......................................................................... 45 3.2. ÑO THÒ HOAÙ THAØNH PHOÁ CÖÏC LÔÙN ........................................................... 50 3.2.1. Theá naøo laø ñoâ thò cöïc lôùn (mega cities) ....................................................... 50 3.2.2. Aûnh höôûng cuûa ñoâ thò hoaù ñoái vôùi caùc ñoâ thò cöïc lôùn .................................. 50 3.2.3. Moät soá ñoâ thò tieâu bieåu ................................................................................ 50 3.3. HEÄ QUAÛ ÑO THÒ HOÙA ..................................................................................... 52 3.3.1. Söï gia taêng daân soá vaø laõnh thoå ñoâ thò- Söï buøng noå ñoâ thò ........................... 52 3.3.2. Söï gia taêng daân soá vaø laõnh thoå ñoâ thò, söï hình thaønh maät ñoä cö truù khoâng ñoàng ñeàu trong laõnh thoå ñoâ thò .............................................................................. 55 3.3.3. Söï dòch cö vaø dao ñoäng con laéc ................................................................... 55 3.3.4. Hình thaùi ñoâ thò- söï phaân maûnh ñoâ thò ......................................................... 55 3.3.5 Hình thaønh vaø phaùt trieån caùc loaïi hình cö truù cuõng nhö caùc loaïi hình phaân boá daân cö môùi ............................................................................................................. 56 3.4. QUAÙ TRÌNH ÑO THÒ HOÙA TAÏI VIEÄT NAM ................................................... 56 PHAÀN BA..................................................................................................................... 57 CAÙC LYÙ LUAÄN QUY HOAÏCH XAÂY DÖÏNG ÑO THÒ ............................................... 57 HIEÄN ÑAÏI VAØ XU HÖÔÙNG PHAÙT TRIEÅN CUÛA ....................................................... 57 QUY HOAÏCH ÑO THÒ ................................................................................................ 57 CHÖÔNG 4: CAÙC LYÙ LUAÄN QUY HOAÏCH XAÂY DÖÏNG ÑO THÒ HIEÄN ÑAÏI ... 57 4.1. BOÁI CAÛNH RA ÑÔØI CUÛA CAÙC LYÙ LUAÄN QUY HOAÏCH XAÂY DÖÏNG ÑO THÒ ............................................................................................................................ 57 4.2. LYÙ LUAÄN CUÛA CAÙC NHAØ XAÕ HOÄI HOÏC KHOÂNG TÖÔÛNG......................... 57 4.2.1. Taùc giaû Robert Owen................................................................................... 57 4.2.2. Taùc giaû Francois Marie Charles Fourier...................................................... 58 4.2.3. Taùc giaû William Morris ............................................................................... 58 4.3. LYÙ LUAÄN VEÀ THAØNH PHOÁ VÖÔØN CUÛA EBENEZER HOWARD (1896) VAØ THAØNH PHOÁ VEÄ TINH CUÛA RAYMOND UNWINN (1922)................................. 58 4.4. LYÙ LUAÄN VEÀ THAØNH PHOÁ TUYEÁN .............................................................. 60 4.5. TRÖÔØNG PHAÙI”ÑO THÒ ÑOÄNG” CUÛA CAÙC NHAØ ÑO THÒ HOÏC XO VIEÁT 61 4.5.1. Boái caûnh vaø quan ñieåm ................................................................................ 61 4.5.2. Lyù luaän veà thaønh phoá “Teân löûa”- L.Ladopski............................................ 61 4.5.3. Lyù luaän veà thaønh phoá daûi – N.Miliutin........................................................ 62 4.6. LYÙ LUAÄN VEÀ THAØNH PHOÁ COÂNG NGHIEÄP ................................................. 62 4.7. CAÙC LYÙ LUAÄN QUY HOAÏCH ÑO THÒ HIEÄN ÑAÏI .................................................................... 63

3

4.7.1. Quan ñieåm QHÑT cuûa traøo löu kieán truùc hieän ñaïi-Le Corbusier (1887-1965) ............................................................................................................................... 63 4.7.2. Lyù luaän Thaønh phoá hoang daõ cuûa Frank Lloyd Wright (1935).................... 64 4.8. LYÙ LUAÄN PHAÙT TRIEÅN THAØNH PHOÁ THEO ÑÔN VÒ............................................................. 65 4.9. LYÙ LUAÄN VEÀ”CAÁU TRUÙC TAÀNG BAÄC VAØ PHI TAÀNG BAÄC”TRONG QUY HOAÏCH XAÂY DÖÏNG ÑO THÒ ..................................................................................................................................... 66

4.9.1. Lyù luaän veà thaønh phoá Harlow - F. Gibber ................................................... 66 4.9.2. W. Christaller vaø lyù thuyeát vò trí ñieåm trung taâm ........................................ 68 4.10. XU THEÁ PHAÙT TRIEÅN CUÛA QUY HOAÏCH ÑOÂ THÒ TREÂN THEÁ GIÔÙI .................................. 74

4.10.1. Xu theá phaùt trieån QHÑT taïi caùc nöôùc phaùt trieån Chaâu Aâu vaø Baéc Myõ..... 74 4.10.2. Taïi caùc nöôùc khu vöïc Ñoâng Nam AÙ vaø Trung Quoác ................................. 91 4.10.3. Caùc döï aùn ñoâ thò “sieâu kyõ thuaät”(thaäp nieân 60-70) ................................... 95 4.10.4. Moâ hình ñoâ thò ........................................................................................... 98 PHAÀN BOÁN ................................................................................................................ 101 QUY HOAÏCH CHUNG XAÂY DÖÏNG ÑOÂ THÒ.......................................................... 101 CHÖÔNG 5: ÑOÁI TÖÔÏNG VAØ MUÏC TIEÂU .......................................................... 101 5.1. ÑOÁI TÖÔÏNG CUÛA QUY HOAÏCH CHUNG XAÂY DÖÏNG ÑOÂ THÒ ........................................... 101 5.2. MUÏC TIEÂU VAØ NHIEÄM VUÏ CUÛA QUY HOAÏCH CHUNG XAÂY DÖÏNG ÑOÂ THÒ .................. 101

5.2.1. Muïc tieâu..................................................................................................... 101 5.2.2. Nhieäm vuï ................................................................................................... 102 CHÖÔNG 6: NOÄI DUNG QUY HOAÏCH CHUNG XAÂY DÖÏNG ÑOÂ THÒ ............ 103 6.1. CAÙC LUAÄN CÖÙ KINH TEÁ XAÕ HOÄI ............................................................................................ 103

6.1.1. Ñaùnh giaù caùc yeáu toá töï nhieân, nguoàn löïc phaùt trieån vaø thöïc traïng kinh teá xaõ hoäi cuûa ñoâ thò. ...................................................................................................... 103 6.1.2. Ñònh höôùng quy hoaïch kinh teá xaõ hoäi cuûa ñoâ thò trong töøng thôøi kyø ......... 103 6.2. XAÂY DÖÏNG CAÙC TIEÀN ÑEÀ PHAÙT TRIEÅN ÑOÂ THÒ ................................................................. 104

6.2.1. Tính chaát ñoâ thò.......................................................................................... 104 6.2.2. Daân soá ñoâ thò.............................................................................................. 105 6.2.3. Ñaát ñai ñoâ thò. ............................................................................................ 109 6.2.4. Cô sôû kinh teá – kó thuaät ñoâ thò ................................................................... 112 6.2.5. Caùc thaønh phaàn ñaát ñai trong quy hoaïch xaây döïng ñoâ thò ......................... 112 6.3. ÑÒNH HÖÔÙNG PHAÙT TRIEÅN KHOÂNG GIAN ÑOÂ THÒ............................................................. 114

6.3.1. Nhöõng nguyeân taéc cô baûn cuûa sô ñoà ñònh höôùng phaùt trieån khoâng gian ñoâ thò ............................................................................................................................. 115 6.3.2. Cô caáu chöùc naêng ñaát ñai phaùt trieån ñoâ thò................................................ 118 4

6.3.3. Boá cuïc khoâng gian kieán truùc ñoâ thò............................................................ 126 6.4. ÑÒNH HÖÔÙNG QUY HOAÏCH CAÛI TAÏO VAØ XAÂY DÖÏNG HAÏ TAÀNG KYÕ THUAÄT. .............. 130 6.5. PHAÂN ÑÔÏT XAÂY DÖÏNG VAØ QUY HOAÏCH ÑÔÏT ÑAÀU .......................................................... 131 6.6.ÑIEÀU LEÄ QUAÛN LYÙ XAÂY DÖÏNG THEO QUY HOAÏCH ........................................................... 132

PHAÀN NAÊM ............................................................................................................... 134 QUY HOAÏCH CHI TIEÁT XAÂY DÖÏNG ..................................................................... 134 CAÙC KHU CHÖÙC NAÊNG ÑOÂ THÒ ............................................................................ 134 CHÖÔNG 7: QUY HOAÏCH XAÂY DÖÏNG KHU ÔÛ TRONG ÑOÂ THÒ.................... 134 7.1. KHAÙI NIEÄM VEÀ KHU ÔÛ ÑOÂ THÒ ............................................................................................... 134

7.1.1. Khu ôû trong ñoâ thò...................................................................................... 134 7.1.2. Ranh phuïc vuï vaø ranh haønh chính ............................................................. 135 7.2. VÒ TRÍ VAØ CHÖÙC NAÊNG CUÛA KHU ÔÛ TRONG ÑOÂ THÒ ........................................................ 135

7.2.1. Vò trí cuûa khu ôû trong ñaát daân duïng ñoâ thò................................................. 135 7.2.2. Chöùc naêng cuûa khu ôû trong ñoâ thò.............................................................. 136 7.2.3. Caùc thaønh phaàn ñaát ñai khu ôû ñoâ thò.......................................................... 136 7.3. ÑÔN VÒ ÔÛ ÑOÂ THÒ ...................................................................................................................... 138

7.3.1 Khaùi nieäm Ñôn vò ôû .................................................................................... 138 7.3.2. Moät soá chæ tieâu trong ñôn vò ôû .................................................................... 142 7.3.3. Toå chöùc nhaø ôû trong ñôn vò ôû..................................................................... 146 7.3.4. Toå chöùc heä thoáng dòch vuï coâng coäng trong ñôn vò ôû.................................. 162 7.3.5. Toå chöùc giao thoâng trong ñôn vò ôû ............................................................. 165 7.3.6. Toå chöùc caây xanh- TDTT trong ñôn vò ôû ................................................... 173 CHÖÔNG 8: QUY HOAÏCH XAÂY DÖÏNG HEÄ THOÁNG GIAO THOÂNG VAØ HAÏ TAÀNG KYÕ THUAÄT ÑOÂ THÒ ...................................................................................... 177 8.1. THIEÁT KEÁ QUY HOAÏCH HEÄ THOÁNG GIAO THOÂNG ÑOÂ THÒ............................................... 177

8.1.1.Khaùi nieäm veà giao thoâng ñoâ thò – phaân loaïi ............................................... 177 8.1.2.Vai troø cuûa giao thoâng ñoái vôùi giaûi phaùp quy hoaïch ñoâ thò ........................ 178 8.1.3.Caùc coâng trình cô baûn trong maïng löôùi giao thoâng ñoâ thò........................... 189 8.2.QUY HOAÏCH XAÂY DÖÏNG HEÄ THOÁNG HAÏ TAÀNG KYÕ THUAÄT ÑOÂ THÒ .............................. 203

8.2.1.Khaùi nieäm veà heä thoáng haï taàng kyõ thuaät ñoâ thò.......................................... 203 8.2.2.Thaønh phaàn cuûa heä thoáng haï taàng kyõ thuaät ñoâ thò...................................... 203 8.2.3.Phaân loaïi heä thoáng haï taàng kyõ thuaät ñoâ thò ................................................ 204 8.2.4.Coâng taùc kyõ thuaät haï taàng ñoâ thò ................................................................ 205 8.2.5.Vai troø cuûa heä thoáng haï taàng kyõ thuaät ñoái vôùi ñoâ thò.................................. 205

5

8.2.6.Khaùi quaùt veà quy hoaïch xaây döïng heä thoáng haï taàng kyõ thuaät ñoâ thò ......... 206 CHÖÔNG 9: QUY HOAÏCH XAÂY DÖÏNG KHU TRUNG TAÂM ÑOÂ THÒ VAØ HEÄ THOÁNG TRUNG TAÂM DÒCH VUÏ COÂNG COÄNG ÑOÂ THÒ ....................................... 210 9.1. KHAÙI QUAÙT VEÀ KHU TRUNG TAÂM VAØ HEÄ THOÁNG TRUNG TAÂM DÒCH VUÏ COÂNG COÄNG ÑOÂ THÒ................................................................................................................................................ 210

9.1.1. Khaùi quaùt ................................................................................................... 210 9.1.2. Ñònh nghóa heä thoáng trung taâm dòch vuï coâng coäng.................................... 241 9.1.3. Söï phaân caáp cuûa heä thoáng trung taâm dòch vuï coâng coäng ........................... 241 9.2. CAÙC LOAÏI HÌNH CHÖÙC NAÊNG VAØ NGUYEÂN TAÉC TOÅ CHÖÙC............................................. 242

9.2.1. Nguyeân taéc phaân loaïi vaø phaân nhoùm chöùc naêng ....................................... 242 9.2.2. Nguyeân taéc boá cuïc khoâng gian heä thoáng TTPVCCÑT .............................. 244 9.2.3. Döï baùo qui moâ heä thoáng TTPVCCÑT ....................................................... 246 9.3. QUI HOAÏCH CHI TIEÁT CAÙC KHU CHÖÙC NAÊNG TTPVCCÑT .............................................. 247

9.3.1. Khu haønh chính.......................................................................................... 247 9.3.2. Khu giaùo duïc.............................................................................................. 248 9.3.3. Khu y teá vaø baûo veä söùc khoûe ..................................................................... 249 9.3.4. Khu thöông maïi-dòch vuï ............................................................................ 249 9.3.5. Khu vaên hoùa .............................................................................................. 250 9.3.6. Khu caây xanh-TDTT.................................................................................. 250 CHÖÔNG 10: QUY HOAÏCH KHU COÂNG NGHIEÄP VAØ KHO TAØNG ÑOÂ THÒ .. 251 10.1 QUY HOAÏCH XAÂY DÖÏNG KHU COÂNG NGHIEÄP................................................................... 251

10.1.1. Vai troø coâng nghieäp trong quaù trình hình thaønh vaø phaùt trieån ñoâ thò ....... 251 10.1.2. Caùc loaïi hình khu coâng nghieäp ................................................................ 252 10.1.3. Nguyeân taéc quy hoaïch khu coâng nghieäp ................................................. 255 10.1.4.Caùc hình thöùc boá trí khu coâng nghieäp ....................................................... 257 10.2. QUY HOAÏCH KHU KHO TAØNG.............................................................................................. 258

10.2.1. Caùc loaïi hình kho taøng............................................................................. 258 10.2.2. Yeâu caàu thieát keá khu kho taøng................................................................. 259 CHÖÔNG 11: QUY HOAÏCH XAÂY DÖÏNG HEÄ THOÁNG CAÂY XANH ÑOÂ THÒ... 260 11.1. YÙ NGHÓA CUÛA VIEÄC QUY HOAÏCH XAÂY DÖÏNG HEÄ THOÁNG CAÂY XANH ÑOÂ THÒ ........ 260 11.2. NHÖÕNG QUY ÑÒNH TRONG QUY HOAÏCH HEÄ THOÁNG CAÂY XANH ÑOÂ THÒ.................. 261 11.3 QUY HOAÏCH XAÂY DÖÏNG HEÄ THOÁNG CAÂY XANH ÑOÂ THÒ............................................... 262

11.3.1 Quy hoҥch heä thoáng caây xanh trong maët baèng toång theå ñoâ thò ................. 262 11.3.2 Caùc kieåu boá trí caây xanh trong heä thoáng caây xanh ñoââ thò......................... 263 11.4 CAÙC LOÏAI HÌNH QUY HOAÏCH CAÂY XANH TRONG HEÄ THOÁNG CAÂY XANH ÑOÂ THÒ .. 264

6

11.4.1 Caây xanh coâng coäng ................................................................................. 264 11.4.2 Caây xanh haïn cheá ..................................................................................... 265 11.4.3 Caây xanh chuyeân duïng ............................................................................. 265 11.5 QUY HOAÏCH CHÆNH TRANG HEÄ THOÁNG CAÂY XANH ÑOÂ THÒ HIEÄN HÖÕU ..................... 265

11.5.1 Quy hoaïch chænh trang heä thoáng caây xanh treân maët baèng toång theå ñoâ thò 266 11.5.2 Quy hoaïch chænh trang caây xanh trong caùc khu vöïc chöùc naêng................ 266 CHÖÔNG 12: THIEÁT KEÁ QUY HOAÏCH CHI TIEÁT ÑOÂ THÒ ............................... 268 12.1. ÑOÁI TÖÔÏNG VAØ THÔØI GIAN LAÄP QUY CHI TIEÁT ............................................................... 268

12.1.1.Ñoái töôïng .................................................................................................. 268 12.1.2.Thôøi gian................................................................................................... 268 12.2. NHIEÄM VUÏ CUÛA QUY HOAÏCH CHI TIEÁT ............................................................................. 268

12.2.1.Xaùc ñònh caùc yeáu toá aûnh höôûng quy hoaïch khu ñaát .................................. 268 12.2.2.Toång hôïp caùc soá lieäu hieän traïng ............................................................... 272 12.2.3.Phaân tích ñaùnh giaù veà khu ñaát vaø xaùc ñònh nhieäm vuï quy hoaïch ............. 272 12.3. NOÄI DUNG QUY HOҤCH CHI TIEÁT XAÂY DÖÏNG ÑOÂ THÒ................................................... 275

12.3.1.Phaân tích ñaùnh giaù hieän traïng................................................................... 275 12.3.2.Xaùc ñònh tính chaát chöùc naêng vaø caùc chæ tieâu kinh teá – kyõ thuaät (chuû yeáu laø veà söû duïng ñaát, haï taàng xaõ hoäi vaø haï taàng kyõ thuaät cuûa khu vöïc thieát keá, noäi dung caûi taïo vaø xaây döïng môùi)..................................................................................... 275 12.3.3.Quy hoaïch toång maët baèng söû duïng ñaát, xaùc ñònh chæ tieâu cho töøng khu ñaát (veà dieän tích, maät ñoä xaây döïng, heä soá söû duïng ñaát, taàng cao coâng trình, vò trí, quy moâ caùc coâng trình ngaàm). .................................................................................... 275 12.3.4.Quy hoaïch heä thoáng haï taàng kyõ thuaät ñoâ thò ............................................ 275 12.3.5.Döï kieán nhöõng haïng muïc öu tieân phaùt trieån vaø nguoàn löïc thöïc hieän. ...... 275 12.3.6.Thieát keá ñoâ thò. ......................................................................................... 275 12.3.7.Ñaùnh giaù taùc ñoäng moâi tröôøng vaø ñeà xuaát bieän phaùp ñeå giaûm thieåu aûnh höôûng xaáu ñeán moâi tröôøng trong ñoà aùn quy hoïach xaây döïng chi tieát ñoâ thò........ 276 12.4. CAÙC NGUYEÂN TAÉC BOÁ CUÏC QUY HOAÏCH KIEÁN TRUÙC. .................................................. 276

12.4.1.Sô ñoà cô caáu quy hoaïch ............................................................................ 276 12.4.2.Quy hoaïch söû duïng ñaát ............................................................................. 276 12.4.3.Quy hoaïch kieán truùc vaø caûnh quan ñoâ thò ................................................. 277 12.4.4.Quy hoaïch heä thoáng haï taàng ñoâ thò........................................................... 278 CHÖÔNG 13: QUY HOAÏCH CAÛI TAÏO ÑOÂ THÒ .................................................. 284 13.1. VAI TROØ CUÛA COÂNG TAÙC CAÛI TAÏO ÑOÂ THÒ TRONG VIEÄC XAÂY DÖÏNG CAÙC THAØNH PHOÁ ..................................................................................................................................................... 284

7

13.2. MOÄT SOÁ KHUYNH HÖÔÙNG QUY HOÏACH CAÛI TAÏO ÑOÂ THÒ ............................................ 284

13.2.1. Khuynh höôùng « phaù boû coâng trình cuõ – xaây döïng coâng trình môùi » ...... 284 13.2.2. Khuynh höôùng laøm môùi treân cô sôû coâng trình cuõ .................................... 284 13.3. NGUYEÂN TAÉC VAØ CÔ SÔÛ KHOA HOÏC CUÛA COÂNG TAÙC QUY HOÏACH CAÛI TAÏO ÑOÂ THÒ ............................................................................................................................................................. 285 13.4. NOÄI DUNG CUÛA COÂNG TAÙC QUY HOAÏCH CAÛI TAÏO ÑOÂ THÒ .......................................... 285

13.4.1. Quy hoaïch caûi taïo ñoâ thò.......................................................................... 285 13.4.2.Quy hoaïch caûi taïo caùc khu chöùc naêng ñoâ thò ............................................ 286 PHAÀN SAÙU ................................................................................................................ 289 HOÀ SÔ QUY HOAÏCH XAÂY DÖÏNG ÑOÂ THÒ ............................................................ 289 CHÖÔNG 14: TRÌNH TÖÏ HOÀ SÔ QUY HOAÏCH XAÂY DÖÏNG ÑOÂ THÒ ............. 289 14.1. LAÄP NHIEÄM VUÏ QUY HOÏACH XAÂY DÖÏNG VUØNG ............................................................. 289

14.1.1. Lí do vaø söï caàn thieát laäp quy hoaïch......................................................... 289 14.1.2. Caùc caên cöù laäp quy hoaïch........................................................................ 289 14.1.3. Caùc noäi dung nghieân cöùu quy hoaïch........................................................ 290 14.1.4. Hoà sô saûn phaåm vaø döï toaùn kinh phí ....................................................... 290 14.1.5. Toå chöùc thöïc hieän .................................................................................... 291 14.2. LAÄP NHIEÄM VUÏ QUY HOAÏCH CHUNG XAÂY DÖÏNG ÑOÂ THÒ ............................................ 291

14.2.1. Lyù do vaø söï caàn thieát laäp quy hoaïch........................................................ 291 14.2.2. Caùc caên cöù laäp quy hoaïch........................................................................ 291 14.2.3. Noäi dung nghieân cöùu quy hoaïch .............................................................. 292 14.2.4. Hoà sô saûn phaåm vaø döï toaùn kinh phí ....................................................... 292 14.2.5. Toå chöùc thöïc hieän .................................................................................... 292 14.3. LAÄP NHIEÄM VUÏ QUY HOAÏCH CHI TIEÁT XAÂY DÖÏNG ÑOÂ THÒ.......................................... 292

14.3.1. Lyù do vaø söï caàn thieát laäp quy hoaïch........................................................ 293 14.3.2. Caùc caên cöù laäp quy hoaïch........................................................................ 293 14.3.3. Caùc noäi dung nghieân cöùu quy hoaïch........................................................ 293 14.3.4. Hoà sô saûn phaåm vaø döï toaùn kinh phí ....................................................... 293 14.3.5. Toå chöùc thöïc hieän .................................................................................... 294 14.4. TRÌNH TÖÏ LAÄP ÑOÀ AÙN QUY HOAÏCH XAÂY DÖÏNG ÑOÂ THÒ ............................................... 294

14.4.1. Laäp ñoà aùn quy hoaïch xaây döïng vuøng ...................................................... 294 14.4.2. Laäp ñoà aùn quy hoaïch chung xaây döïng ñoâ thò........................................... 301 14.4.3. Laäp ñoà aùn quy hoaïch chi tieát xaây döïng ñoâ thò. ........................................ 309 PHAÀN BAÛY ................................................................................................................ 319 8

CHÖÔNG 15: THIEÁT KEÁ ÑOÂ THÒ......................................................................... 319 15.1. YÙ NGHÓA VAØ TAÀM QUAN TROÏNG CUÛA TKÑT ................................................................... 319 15.2. ÑOÁI TÖÔÏNG, MUÏC TIEÂU VAØ VÒ TRÍ CUÛA TKÑT ................................................................. 320

15.2.1. Khaùi nieäm veà TKÑT ( Urban Design) ..................................................... 320 15.2.2 Ñoái töôïng vaø muïc tieâu cuûa TKÑT ............................................................ 321 15.2.3 Vò trí cuûa TKÑT........................................................................................ 321 15.3. MOÄT SOÁ KHAÙI NIEÄM CÔ SÔÛ TRONG TKÑT......................................................................... 325

15.3.1.Hình thöùc .................................................................................................. 325 15.3.2.Hình aûnh ñoâ thò ......................................................................................... 325 15.3.3.Caáu truùc ñoâ thò .......................................................................................... 326 15.4.CѪ SÔÛ LÍ LUAÄN ......................................................................................................................... 326

15.4.1. Lyù luaän hình aûnh ñoâ thò............................................................................ 329 15.5. NOÄI DUNG VAØ TRÌNH TÖÏ TKÑT. .......................................................................................... 335

15.5.1.Noäi dung thieát keá ñoâ thò............................................................................ 335 15.5.2.Trình töï thieát keá ñoâ thò.............................................................................. 335 15.5.3.Caùc baûn veõ yeâu caàu. ................................................................................. 340

9

PHAÀN MOÄT

TOÅNG QUAN VEÀ ÑOÂ THÒ VAØ QUY HOAÏCH XAÂY DÖÏNG ÑOÂ THÒ CHÖÔNG I: KHAÙI QUAÙT ÑOÂ THÒ VAØ COÂNG TAÙC QUY HOAÏCH ÑOÂ THÒ 1.1. ÑOÂ THÒ VAØ ÑIEÅM DAÂN CÖ ÑOÂ THÒ 1.1.1. Ñoâ thò vaø Ñieåm daân cö ñoâ thò Thöïc theå ñoâ thò vaø khaùi nieäm ñoâ thò ñaõ xuaát hieän töø trong lòch söû xa xöa, coù leõ töø khi baét ñaàu hình thaønh neáp sinh hoaït, khaùc bieät vôùi neáp sinh hoaït ñoàng queâ (urban life-rural life). Loaøi ngöôøi ñaõ töøng bieát caùc thò quoác, caùc ñoâ thò coå ñaïi nhö Troy, Roma, Constantinople(Istanbul)…

Nhöõng ñoâ thò chæ xuaát hieän sau moät quaù trình chuyeån ñoäng tieàn ñoâ thò vôùi nhöõng ñieàu kieän nhö söï ñònh cö, söï xuaát hieän kyõ thuaät tieán boä, coâng nghieäp phaùt trieån ñaùng keå vaø vieäc taêng daân soá. Daàn daàn, traïng thaùi ñònh cö bieán ñoåi veà chaát, töø coäng ñoàng taäp trung ôû ñòa phöông, coâ laäp, töï cung töï caáp vaø vôùi neàn kinh teá chuû yeáu laø noâng nghieäp trôû thaønh moät hình thaùi taäp trung daân cö mang saéc thaùi khaùc haún, ñoù laø saéc thaùi cuûa ñoâ thò. Ñoâ thò ra ñôøi khi hình thöùc saûn xuaát khoâng phaûi noâng nghieäp, taùch khoûi noâng nghieäp, khoâng coøn naèm trong khung caûnh noâng thoân.

Theo Terry Mc Gee, moät chuyeân gia ngöôøi Canada, noåi tieáng veà ñoâ thò hoïc thì: Thaønh phoá laø nôi tích luõy cuûa caûi vaø truyeàn thoáng, vaø laø nguoàn phaùt trieån chính nhöõng khuoân maãu vaên hoùa - laø trung taâm cuûa vaên minh. Noù laø trung taâm thaàn kinh cuûa quoác gia vaø laø ñoái töôïng taán coâng chính cuûa keû xaâm löôïc. Trong The America Encyclopeadia, ñoâ thò ñöôïc trình baøy vôùi moät quan nieäm nhö sau: “… thaønh phoá (city) chæ laø moät taäp hôïp daân cö coù moät qui moâ ñaùng keå, ôû ñoù ñieàu kieän soáng ñöôïc xem laø theo kieåu ñoâ thò, traùi ngöôïc vôùi ñôøi soâng noâng thoân ôû mieàn thoân daõ... Theo nghóa ñoù, thaønh phoá laø moät hieän töôïng chung cuûa xaõ hoäi vaên minh”. Nhö vaäy thaønh phoá phaûi laø nôi coù ñieàu kieän toát nhaát ñeå toå chöùc xaây döïng moät xaõ hoäi vaên minh, cuõng coù nghóa noù phaûi laø ñaàu taøu cuûa söï phaùt trieån cuûa vuøng, cuûa quoác gia vaø thaäm chí cuûa khu vöïc. Ñieàu naøy cuõng ñöôïc trình baøy trong Encyclopaedia of the Social Sciences nhö sau:“Trong taát caû caùc thôøi ñaïi vaø caùc khu vöïc, töø Ai Caäp coå ñaïi ñeán nöôùc Myõ hieän ñaïi, söï phaùt trieån cao nhaát cuûa trí löïc, saùng kieán vaø thaønh töïu laø ôû trong caùc coäng ñoàng ñoâ thò. Chöøng naøo maø con ngöôøi coøn ôû trong giai ñoaïn chaên nuoâi vaø noâng nghieäp thì vaãn coøn coù ít chaát kích thích ñeå phaân chia chöùc naêng kinh teá; toaøn boä naêng löïc cuûa con ngöôøi bò thu huùt vaøo coâng vieäc lo cung caáp löông thöïc, nhöng vôùi thaønh phoá thì coù söï phaân coâng lao ñoäng vaø nhöõng khaû naêng taïo ra thaëng dö kinh teá. Ñieàu naøy ñaõø ñöa ñeán söï tieán boä veà cuûa caûi, thôøi gian raûnh roãi, giaùo duïc trí oùc vaø söï phaùt trieån cuûa ngheä thuaät vaø khoa hoïc”.

Vaäy “Ñoâ thò laø saûn phaåm cuûa vaên minh nhaân loaïi phaùt trieån ñeán moät trình ñoä nhaát ñònh, laø hình thöùc quaàn cö phöùc taïp xuaát hieän trong quaù trình ñoâ thò hoùa, noù phaûn aùnh moät caùch toång hôïp quaù trình vaø trình ñoä phaùt trieån cuûa xaõ hoäi”

10

Ñieåm daân cö ñoâ thò laø ñieåm daân cö taäp trung phaàn lôùn nhöõng ngöôøi daân phi noâng nghieäp, coù vai troø thuùc ñaåy söï phaùt trieån kinh teá - xaõ hoäi cuûa moät vuøng laõnh thoå, coù cô sôû haï taàng thích hôïp.

H1.1: Söï hôïp quaàn vaø ñònh cö cuûa nhöõng coäng ñoàng daân cö thôøi XH thò toäc taïo tieàn ñeà cho vieäc phaùt trieån ñoâ thò thôøi kyø XH chieám höõu noâ leä

H1.3: Baûn ñoà Saøi Goøn 1795 [2]

H1.2: Ñoâ thò Hy Laïp coå ñaïi Ñoâ thò Milet vôùi caàu truùc oâ vuoâng

H1.4: Caáu truùc ñoâ thò theo quan ñieåm Ñoâ thò hoïc 11

Moãi ñieåm daân cö ñoâ thò laø trung taâm toång hôïp hay trung taâm chuyeân ngaønh cuûa moät vuøng laõnh thoå naøo ñoù, coù theå laø trung taâm cuûa moät quoác gia. Ñieåm daân cö ñoâ thò laø nôi taäp trung haønh chính cuûa ñòa phöông vaø laø nôi taäp trung giao löu caùc boä phaän cuûa saûn xuaát nhö ñaàu moái giao thoâng, ñaàu moái buoân baùn, saûn xuaát coâng nghieäp taäp trung…

Quy moâ ñieåm daân cö ñoâ thò ñöôïc xaùc ñònh döïa vaøo ñaëc ñieåm kinh teá cuûa töøng nöôùc vaø tæ leä phaàn traêm daân cö noâng nghieäp cuûa moät ñoâ thò. ÔÛ Vieät Nam theo Thoâng Tö Lieân Tòch soá 02/2002 – TTLT -BXD –TCCBCP ngaøy 08/3/2002 cuûa Boä Xaây Döïng quy ñònh: Ñoâ thò laø moät khu daân cö taäp trung coù ñuû hai ñieàu kieän: Veà caáp quaûn lyù Ñoâ thò laø thaønh phoá, thò xaõ, thò traán ñöôïc cô quan nhaø nöôùc coù thaåm quyeàn quyeát ñònh thaønh laäp.

Veà trình ñoä phaùt trieån Laø trung taâm toång hôïp hay trung taâm chuyeân ngaønh, coù vai troø thuùc ñaåy söï phaùt trieån kinh teá cuûa moät vuøng laõnh thoå nhö: vuøng lieân tænh, vuøng tænh, thaønh phoá tröïc thuoäc Trung öông hoaëc vuøng trong tænh, trong thaønh phoá tröïc thuoäc Trung öông; vuøng huyeän hoaëc tieåu vuøng trong huyeän; Ñoái vôùi khu vöïc noäi thaønh phoá, noäi thò xaõ, thò traán tæ leä lao ñoäng phi noâng nghieäp toái thieåu phaûi ñaït 65% toång soá lao ñoäng; cô sôû haï taàng phuïc vuï caùc hoaït ñoäng cuûa daân cö toái thieåu phaûi ñaït 70% möùc tieâu chuaån, quy chuaån thieát keá quy hoaïch xaây döïng quy ñònh cho töøng loaïi ñoâ thò; Quy moâ daân soá ít nhaát laø 4000 ngöôøi vaø maät ñoä daân soá toái thieåu phaûi ñaït 2000 ngöôøi/km2 (ñoái vôùi caùc mieàn nuùi, vuøng cao, vuøng saâu, vuøng xa vaø haûi ñaûo coù thaáp hôn, nhöng phaûi ñaûm baûo toái thieåu baèng 70%) Vieäc xaùc ñònh trung taâm toång hôïp hay chuyeân ngaønh ñöôïc caên cöù vaøo vò trí cuûa ñoâ thò trong vuøng laõnh thoå nhaát ñònh. Vuøng laõnh thoå cuûa ñoâ thò bao goàm noäi thaønh hay noäi thò vaø ngoaïi oâ hay ngoaïi thò. Caùc ñôn vò haønh chính cuûa noäi thò bao goàm quaän vaø phöôøng, ngoaïi oâ goàm huyeän vaø xaõ.

Tæ leä lao ñoäng phi noâng nghieäp chæ tính trong phaïm vi noäi thò. Lao ñoäng phi noâng nghieäp, lao ñoäng coâng nghieäp vaø thuû coâng nghieäp, lao ñoäng xaây döïng cô baûn, lao ñoäng giao thoâng vaän taûi, böu ñieän, tín duïng ngaân haøng, lao ñoäng thöông nghieäp vaø dòch vuï coâng coäng, lao ñoäng trong caùc cô quan haønh chính, vaên hoùa, xaõ hoäi, giaùo duïc, y teá, nghieân cöùu khoa hoïc vaø nhöõng lao ñoäng khaùc ngoaøi lao ñoäng tröïc tieáp veà noâng nghieäp.

Cô sôû haï taàng ñoâ thò laø yeáu toá phaûn aùnh möùc ñoä phaùt trieån vaø tieän nghi sinh hoaït cuûa ngöôøi daân ñoâ thò theo loái soáng ñoâ thò. Cô sôû haï taàng ñoâ thò goàm haï taàng kyõ thuaät (Heä thoáng giao thoâng, ñieän, nöôùc, naêng löôïng thoâng tin, veä sinh moâi tröôøng…) vaø haï taàng xaõ hoäi (nhaø ôû, caùc coâng trình dòch vuï coâng coäng, vaên hoùa, xaõ hoäi, giaùo duïc ñaøo taïo, nghieân cöùu khoa hoïc, caây xanh giaûi trí,…). Cô sôû haï taàng ñöôïc xaùc ñònh döïa treân chæ tieâu ñaït ñöôïc cuûa töøng ñoâ thò ôû möùc toái thieåu (Maät ñoä giao thoâng, chæ tieâu caáp nöôùc, ñieän, tæ leä taàng cao xaây döïng,…)

12

Maät ñoä daân cö laø chæ tieâu phaûn aùnh möùc ñoä taäp trung daân cö cuûa ñoâ thò, noù ñöôïc xaùc ñònh treân cô sôû quy moâ daân soá noäi thò treân dieän tích ñaát ñai noäi thò.

H1.5: Baûn ñoà phaân boá heä thoáng caùc ñoâ thò trung taâm Vieät Nam [Nguoàn: Vieän Quy hoaïch xaây döïng ñoâ thò vaø noâng thoân]

13

1.1.2. M͡t s͙ khaùi nieäm veà qui moâ ñoâ thò treân th͇ giͣi 1.1.2.1.Ñaïi ñoâ thò (metropolis) Trong cuoán “Baùch khoa toaøn thö Grand Bretagne” taäp 8 coù ñònh nghóa nhö sau:”Ñaïi ñoâ thò cuõng goïi laø khu vöïc ñoâ thò, ñöôïc hôïp thaønh bôûi thaønh phoá chuû yeáu (haït nhaân) vaø quaàn theå thaønh phoá phuï caän. Thaønh phoá chuû yeáu phaùt huy aûnh höôûng chuû ñaïo veà kinh teá, xaõ hoäi”. Cuïm töø naøy baét nguoàn töø ø “Thaønh meï-Polis” trong tieáng Hy Laïp. Taïi Nhaät Baûn, taäp hôïp ñoâ thò Tokyo – Yokohama, taïi Anh, Luaân Ñoân ñöôïc coi laø nhöõng ñaïi ñoâ thò nhö theá. Veà soá löôïng daân cö cuûa ñaïi ñoâ thò (metropolis), caùc nöôùc cuõng coù nhöõng quy ñònh khaùc nhau, nhöõng thaønh phoá coù treân 1 trieäu daân Trung Quoác goïi laø thaønh phoá ñaëc bieät lôùn, tieáng Anh goïi laø thaønh phoá trieäu daân (million city). Coøn trong “Baùo caùo veà khu vöïc taäp trung daân cö treân toaøn caàu”, Trung Taâm Veà Vaán Ñeà Taäp Trung Daân Cö Theá Giôùi cuûa Lieân hôïp quoác ñaõ goïi nhöõng thaønh phoá coù treân 4 trieäu daân laø thaønh phoá sieâu haïng (super city). Naêm 1960, toaøn theá giôùi coù 19 thaønh phoá coù töø 4 trieäu daân trôû leân, naêm 2000 taêng leân ñeán 66 thaønh phoá loaïi naøy, döï ñoaùn naêm 2025 laø 135 thaønh phoá. Baûn baùo caùo noùi treân goïi nhöõng thaønh phoá coù treân 8 trieäu daân laø thaønh phoá cöïc lôùn (mega city).

Gaàn ñaây, caùc thaønh phoá lôùn coù xu höôùng baønh tröôùng nhanh choùng ra vuøng xung quanh, vì vaäy raát nhieàu nöôùc ñaõ xuaát hieän nhöõng khu vöïc taäp trung haøng loaït thaønh phoá.

Vì vaäy, coù hai thuaät ngöõ: moät laø khu vöïc taäp trung ñoâ thò (urban agglomeration), hai laø khu ñaïi ñoâ thò (megalopolis).

Trung Taâm Veà Vaán Ñeà Taäp Trung Daân Cö Theá Giôùi Cuûa Lieân Hôïp Quoác ñaõ ñöa ra khaùi nieäm Khu taäp trung ñoâ thò laø khu vöïc cö truù maø ôû ñoù daân cö soáng taäp trung vôùi maät ñoä daøy ñaëc, caùch ñònh nghóa ñoù hôi khaùc vôùi ranh giôùi haønh chính cuûa moät thaønh phoá. Taïi moät ñòa phöông coù tieán trình ñoâ thò hoùa cao, moät khu vöïc taäp trung ñoâ thò thöôøng bao goàm töø moät thaønh phoá trôû leân, vaø nhö vaäy, soá daân cuûa khu vöïc naøy cuõng thöôøng nhieàu hôn nhieàu so vôùi soá daân cuûa thaønh phoá haït nhaân. Ví duï theo thoáng keâ soá daân thaønh phoá cuûa Myõ thaäp kyû 80, thôøi kyø naøy Myõ chæ coù 6 thaønh phoá coù 1 trieäu daân. Nhöng theo thoáng keâ veà khu taäp trung ñoâ thò cuûa Myõ thì Myõ coù 35 thaønh phoá 1 trieäu daân. Roõ raøng laø con soá sau phaûn aùnh ñaày ñuû hôn thöïc traïng phaùt trieån ñoâ thò cuûa Myõ.

Khu ñaïi ñoâ thò (Megalopolis) laø moät khaùi nieäm do nhaø ñòa lyù ngöôøi Phaùp teân laø J. Gottmann neâu ra. Khu ñaïi ñoâ thò laø moät khu vöïc coù nhieàu ñoâ thò, trong ñoù coù nhieàu ñoâ thò trung taâm, soá daân laø 25 trieäu ngöôøi, maät ñoä bình quaân treân 1km2 ít nhaát laø 250 ngöôøi. Vì vaäy, khu ñaïi ñoâ thò laø moät khoâng gian ñoâ thò hoùa coù qui moâ roäng lôùn nhaát maø con ngöôøi ñaõ xaây döïng neân. Khu ñaïi ñoâ thò Megalopolis ñieån hình ôû Myõ laø vaønh ñai töø thaønh phoá Boston ñeán thaønh phoá Washington doïc ven Ñaïi Taây Döông; ôû Nhaät Baûn laø vaønh ñai ven Thaùi Bình Döông, trong ñoù coù caùc thaønh phoá lôùn laøm haït nhaân laø Tokyo, Osaka, Nagoya; ôû Anh laø khu ñaïi ñoâ thò England vôùi truïc chính laø thaønh phoá Luaân Ñoân vaø Liverpool; khu ñaïi ñoâ thò mieàn taây baéc chaâu AÂu vaø khu ñaïi ñoâ thò ven bôø 5 hoà lôùn ôû Myõ.

Moät xu theá ñang noåi leân taïi caùc nöôùc Ñoâng Nam AÙ laø söï xuaát hieän Vuøng ñaïi ñoâ thò môû roäng maø Mc Gee goïi laø Extended Metropolitan Regions (EMRs), laø heä thoáng quaàn cö baèng caùch ñoâ thò hoùa raûi ra treân toaøn vuøng roäng lôùn, laø moät söï pha troän, ñan xen chaët cheõ giöõa caùc hoaït ñoäng noâng nghieäp vaø phi noâng nghieäp ñöôïc boá trí beân nhau, treân moät maët baèng kinh teá vaø xaõ hoäi duy nhaát.

14

Ba nhaân toá quan troïng cho vieäc xuaát hieän Vuøng Ñaïi ñoâ thò môû roäng: - Vieäc ñöa caùc khu coâng nghieäp quan troïng veà vuøng noâng thoân, thu huùt nguoàn lao ñoäng noâng thoân thaønh lao ñoäng coâng nghieäp.

- Xu höôùng phi taäp trung hoùa caùc hoaït ñoäng ñoâ thò nhö nhaø ôû, khu vui chôi, khu du lòch ñaõ keát noái caùc haït nhaân ñoâ thò vôùi caùc vuøng chung quanh.

- Caùc phöông tieän vaø hoaït ñoäng giao thoâng ñöôïc caûi taïo maïnh meõ, noái keát ñöôïc caùc vuøng chung quanh vôùi haït nhaân ñoâ thò, taïo haønh lang phaùt trieån noái lieàn caùc trung taâm ñoâ thò khaùc nhau. Ñoù laø xu höôùng ñoâ thò hoùa treân cô sôû vuøng, thay vì loâi keùo daân cö noâng thoân vaøo ñoâ thò, thì laïi söû duïng daân cö noâng thoân taïi choã, ñoàng thôøi loâi keùo theâm moät soá daân cö töø caùc ñòa baøn noâng thoân khaùc. Ñoù laø xu höôùng “ly noâng nhöng baát ly höông” ñang ñöôïc thaûo luaän raát nhieàu hieän nay.

Hình 1. 6: Hieän traïng caùc Ñoâ thò cöïc lôùn treân theá giôùi naêm 2002 [Nguoàn: Lieân Hieäp Quoác] 1.1.2.2.Thaønh phoá theá giôùi (World City) Theo taøi lieäu nöôùc ngoaøi, nhaø thô noåi tieáng ngöôøi Ñöùc Geothe laø ngöôøi ñaàu tieân ñöa ra khaùi nieäm thaønh phoá theá giôùi (tieáng Ñöùc laø Weltstadt). Naêm 1787, Geothe goïi Roma laø thaønh phoá theá giôùi, veà sau, oâng laïi goïi Paris laø thaønh phoá theá giôùi. Geothe goïi 2 thaønh phoá treân laø thaønh phoá theá giôùi vì 2 thaønh phoá naøy ñaõ coù aûnh höôûng vaên hoùa ñaëc bieät ñoái vôùi theá giôùi phöông Taây. Sau Chieán tranh theá giôùi thöù hai, quaù trình nhaát theå hoùa kinh teá theá giôùi ñöôïc ñaåy nhanh, moät soá ñaïi ñoâ thò theá giôùi phaùt huy vai troø ngaøy caøng quan troïng ñoái vôùi kinh teá theá giôùi. Peter Hall, moät nhaø nghieân cöùu neâu leân moät soá ñaëc tröng cuûa thaønh phoá theá giôùi nhö sau:

15

- Thaønh phoá theá giôùi thöôøng laø trung taâm chính trò. Thaønh phoá theá giôùi khoâng chæ laø nôi ñoùng truï sôû cuûa caùc cô quan nhaø nöôùc vaø chính phuû, maø caû caùc cô quan, toå chöùc theá giôùi.

Thaønh phoá theá giôùi thöôøng coøn laø nôi ñoùng truï sôû cuûa caùc cô quan ñaïi dieän, cuûa caùc toå chöùc coù tính chuyeân ngaønh, caùc xí nghieäp coâng nghieäp.

- Thaønh phoá theá giôùi laø trung taâm thöông maïi. Caùc thaønh phoá theá giôùi thöôøng laø nhöõng haûi caûng quoác teá lôùn, caûng haøng khoâng quoác teá lôùn; ñoàng thôøi laø trung taâm tieàn teä vaø taøi chính chuû yeáu nhaát cuûa moät quoác gia.

- Thaønh phoá theá giôùi laø trung taâm taäp hôïp caùc nhaân taøi. Taïi ñaây coù caùc tröôøng hoïc, cô quan nghieân cöùu khoa hoïc, thö vieän quoác gia, vieän baûo taøng, beänh vieän lôùn vaø caùc cô quan vaên hoùa, giaùo duïc, y teá khaùc; ñoàng thôøi, coøn coù caùc cô quan baùo chí, phaùt thanh, xuaát baûn.

- Thaønh phoá theá giôùi laø trung taâm taäp trung daân cö ñoâng ñuùc. Thaønh phoá theá giôùi hoaëc khu taäp trung ñoâ thò coù haøng trieäu thaäm chí haøng chuïc trieäu daân.

- Thaønh phoá theá giôùi laø trung taâm vaên hoùa ngheä thuaät.

- Thaønh phoá theá giôùi phaûi laø trung taâm chi phoái kinh teá toaøn caàu, cho neân noù phaûi coù hai tieâu chuaån sau: Coù moái quan heä vaø lieân keát vôùi neàn kinh teá theá giôùi ôû moät möùc ñoä nhaát ñònh vaø döôùi moät hình thöùc naøo ñoù, laø ñòa baøn ñaët truï sôû caùc coâng ty xuyeân quoác gia, laø caûng an toaøn ñaàu tö cuûa tö baûn thaëng dö quoác teá, laø nôi saûn xuaát haøng hoùa ñeå ñöa ra thò tröôøng quoác teá, laø trung taâm cuûa hình thaùi yù thöùc heä.

Phaïm vi maø thaønh phoá ñoù chi phoái phaûi laø toaøn caàu hay khu vöïc.

Hình 1.7:Sô ñoà phaùt trieån Paris vaø caùc vuøng phuï caän (Ile-de-France) Hình 1.8: Thaønh phoá LonDon-Anh 1.1.2.3.Thaønh phoá toaøn caàu (Global City) Nöôùc Nhaät ñaõ chính thöùc söû duïng thuaät ngöõ thaønh phoá theá giôùi vaøo naêm 1987 vaø cho raèng Tokyo vôùi voøng cung Thaùi Bình Döông coù chöùc naêng thaønh phoá theá giôùi.

16

Thuaät ngöõ “Thaønh phoá toaøn caàu” (global city) coù noäi dung töông töï vôùi thuaät ngöõ thaønh phoá theá giôùi. Toaøn caàu hoùa kinh teá theá giôùi laø hieän töôïng chæ môùi ñöôïc chuù yù töø khoaûng moät nöûa theá kyû nay. Naêm 1981, R.B. Cohen, nhaø kinh teá Myõ vieát baøi: “Söï phaân coâng lao ñoäng quoác teá môùi, coâng ty xuyeân quoác gia vaø heä thoáng ñaúng caáp cuûa thaønh thò”.

Trong baøi naøy Cohen ñaõ duøng töø “thaønh phoá toaøn caàu”. Cohen cho raèng thaønh phoá toaøn caàu xuaát hieän nhö laø trung taâm ñieàu hoøa vaø chi phoái môùi ñoái vôùi söï phaân coâng lao ñoäng quoác teá. Ñieàu naøy chöùng toû hai khaùi nieäm: thaønh phoá toaøn caàu vaø thaønh phoá theá giôùi coù cuøng moät nghóa.

Naêm 1991, nhaø kinh teá hoïc Myõ S.Sassen xuaát baûn “Global City: New York, London, Tokyo”, S.Sassen ñaët 3 ñaïi ñoâ thò theá giôùi treân trong khung caûnh toaøn caàu hoùa kinh teá theá giôùi, nhö vaäy khaùi nieäm thaønh phoá toaøn caàu vaø thaønh phoá theá giôùi laø thoáng nhaát vôùi nhau.

1.1.2.4.Ñaïi ñoâ thò quoác teá (International metropolis), thaønh phoá quoác teá (International city) Trong nhöõng nghieân cöùu veà ñaïi ñoâ thò quoác teá, cuõng coù tröôøng hôïp ngöôøi ta söû duïng thuaät ngöõ ñaïi ñoâ thò theá giôùi (International metropolis) vaø thaønh phoá quoác teá (International city). Nhöng neáu so saùnh vôùi thuaät ngöõ “Thaønh phoá theá giôùi” thì noäi dung cuûa caùc thuaät ngöõ ñaïi ñoâ thò quoác teá vaø thaønh phoá quoác teá khoâng thaät chaët cheõ. Hai thuaät ngöõ naøy thöôøng coù nghóa laø nhöõng thaønh phoá coù nhöõng aûnh höôûng nhaát ñònh ñoái vôùi ñôøi soáng chính trò, kinh teá, vaên hoùa quoác teá; trong khi ñoù, coù khi chæ coù yù nghóa laø tính khu vöïc – moät khu vöïc cuûa theá giôùi. So saùnh ñaïi ñoâ thò quoác teá vaø thaønh phoá quoác teá ngöôøi ta thaáy ñaïi ñoâ thò coù daân soá töông ñoái ñoâng.

Hình 1.9: Tokyo vaø caùc thaønh phoá veä tinh Ví duï Geneøve cuûa Thuïy Só chæ coù hôn 30 vaïn daân, vì vaäy chæ coù theå goïi ñoù laø thaønh phoá quoác teá, chöù khoâng theå goïi laø ñaïi ñoâ thò quoác teá.

Noùi chung, ñaïi ñoâ thò phaûi coù töø 50 vaïn ngöôøi trôû leân. Xeùt veà yù nghóa naøy, ñaïi ñoâ thò quoác teá chæ laø thaønh phoá quoác teá coù soá daân ñoâng hôn. Ví duï New York, Tokyo, London laø 3 thaønh phoá coù soá ngöôøi ñoâng nhaát (tính theo maät ñoä daøi ñöôøng kính cuûa khu taäp trung daân cö ñoâ thò) trong caùc nöôùc phaùt trieån. Vì vaäy, treân thöïc teá, ñaïi ñoâ thò quoác teá laø loaïi thaønh phoá coù ñaúng caáp cao trong heä thoáng thaønh phoá quoác teá.

17

1.1.3.Phaân loaïi vaø phaân caáp quaûn lyù ñoâ thò.

1.1.3.1.Phaân loaïi ñoâ thò.

Phaân loaïi ñoâ thò nhaèm muïc ñích phuïc vuï cho coâng taùc quaûn lyù haønh chính cuõng nhö ñeå xaùc ñònh cô caáu vaø ñònh höôùng phaùt trieån ñoâ thò. Thoâng thöôøng vieäc phaân loaïi ñoâ thò döïa theo tính chaát quy moâ vaø vò trí cuûa noù trong maïng löôùi ñoâ thò quoác gia. a. Caùc yeáu toá aûnh höôùng ñeán phaân loaïi ñoâ thò Yeáu toá 1: Chöùc naêng cuûa ñoâ thò Caùc chæ tieâu theå hieän chöùc naêng cuûa moät ñoâ thò goàm: Vò trí cuûa moät ñoâ thò trong heä thoáng ñoâ thò caû nöôùc Vò trí cuûa moät ñoâ thò trong heä thoáng ñoâ thò caû nöôùc phuï thuoäc vaøo caáp quaûn lyù cuûa ñoâ thò vaø phaïm vi aûnh höôûng cuûa ñoâ thò nhö: ñoâ thò – trung taâm caáp quoác gia; ñoâ thò – trung taâm caáp vuøng (lieân tænh); ñoâ thò – trung taâm caáp tænh; ñoâ thò – trung taâm caáp huyeän vaø ñoâ thò – trung taâm caáp tieåu vuøng (trong huyeän) Ngoaøi ra, theo tính chaát, moät ñoâ thò coù theå laø trung taâm toång hôïp hoaëc trung taân chuyeân ngaønh cuûa moät heä thoáng ñoâ thò. Ñoâ thò laø trung taâm toång hôïp khi coù chöùc naêng toång hôïp veà nhieàu maët nhö: haønh chính – chính trò, an ninh - quoác phoøng, kinh teá (coâng nghieäp, dòch vuï, du lòch nghæ maùt), ñaøo taïo, nghieân cöùu, khoa hoïc kyõ thuaät, v.v… Ñoâ thò laø trung taâm chuyeân ngaønh khi coù moät vaøi chöùc naêng naøo ñoù noåi troäi hôn so vôùi caùc chöùc naêng khaùc vaø giöõ vai troø quyeát ñònh tính chaát cuûa ñoâ thò ñoù nhö: ñoâ thò coâng nghieäp; ñoâ thò nghæ maùt, du lòch; ñoâ thò nghieân cöùu khoa hoïc, ñaøo taïo; ñoâ thò caûng; v.v… Trong thöïc teá, moät ñoâ thò laø trung taâm toång hôïp cuûa moät heä thoáng ñoâ thò vuøng tænh, nhöng coù theå chæ laø trung taâm chuyeân ngaønh cuûa moät heä thoáng ñoâ thò moät vuøng lieân tænh hay cuûa caû nöôùc; Caùc chæ tieâu kinh teá – xaõ hoäi cuûa ñoâ thò: Caùc chæ tieâu kinh teá – xaõ hoäi chuû yeáu cuûa ñoâ thò – trung taâm goàm: - Toång thu ngaân saùch treân ñòa baøn (tyû ñoàng/naêm khoâng keå thu ngaân saùch cuûa Trung Öông treân ñòa baøn vaø ngaân saùch caáp treân caáp).

- Thu nhaäp bình quaân ñaàu ngöôøi GNP/ngöôøi/naêm.

- Caân ñoái thu chi ngaân saùch (chi thöôøng xuyeân).

- Möùc taêng tröôûng kinh teá trung bình naêm (%).

- Möùc taêng daân soá trung bình haøng naêm (%).

- Tyû leä caùc hoä ngheøo (%).

Yeáu toá 2: Tyû leä lao ñoäng phi noâng nghieäp trong toång soá lao ñoäng Lao ñoäng phi noâng nghieäp cuûa moät ñoâ thò laø lao ñoäng trong khu vöïc noäi thaønh phoá, noäi thò xaõ, thò traán thuoäc caùc ngaønh kinh teá quoác daân nhö: coâng nghieäp, xaây döïng, giao thoâng vaän taûi, böu ñieän, thöông nghieäp, cung öùng vaät tö, dòch vuï coâng coäng, du lòch, khoa hoïc, giaùo duïc, vaên hoùa, ngheä thuaät, y teá, baûo hieåm, theå thao, taøi chính, tín duïng, ngaân haøng,

18

quaûn lí nhaø nöôùc vaø lao ñoäng khaùc khoâng thuoäc ngaønh saûn xuaát noâng nghieäp, laâm nghieäp, ngö nghieäp (lao ñoäng laøm muoái, ñaùnh baét caù ñöôïc tính laø lao ñoäng phi noâng nghieäp) Yeáu toá 3: Cô sôû haï taàng ñoâ thò - Cô sôû haï taàng ñoâ thò bao goàm: - Cô sôû haï taàng xaõ hoäi: nhaø ôû, caùc coâng trình dòch vuï thöông maïi, coâng coäng, aên uoáng, nghæ döôõng, y teá, vaên hoaù, giaùo duïc, ñaøo taïo, nghieân cöùu khoa hoïc, theå duïc theå thao, coâng vieân caây xanh vaø caùc coâng trình phuïc vuï coâng coäng khaùc.

- Cô sôû haï taàng haï taàng kyõ thuaät: giao thoâng, caáp nöôùc, thoaùt nöôùc, caáp ñieän, chieáu saùng, thoâng tin lieân laïc, veä sinh vaø moâi tröôøng ñoâ thò.

- Cô sôû haï taàng ñoâ thò ñöôïc ñaùnh giaù laø ñoàng boä khi taát caû caùc loaïi coâng trình cô sôû haï taàng xaõ hoäi vaø kyõ thuaät ñoâ thò ñeàu ñöôïc xaây döïng, nhöng moãi loaïi phaûi ñaït ñöôïc tieâu chuaån toái thieåu töø 70% trôû leân so vôùi möùc qui ñònh cuûa Quy chuaån thieát keá quy hoaïch xaây döïng ñoâ thò.

- Cô sôû haï taàng ñoâ thò ñöôïc ñaùnh giaù laø hoaøn chænh khi taát caû caùc coâng trình cô sôû haï taàng xaõ hoäi vaø kyõ thuaät ñoâ thò ñeàu ñöôïc xaây döïng, nhöng moãi loaïi phaûi ñaït ñöôïc tieâu chuaån toái thieåu töø 90% trôû leân so vôùi möùc qui ñònh cuûa Quy chuaån thieát keá quy hoaïch xaây döïng ñoâ thò.

Yeáu toá 4: Quy moâ daân soá ñoâ thò Quy moâ daân soá ñoâ thò bao goàm soá daân thöôøng truù vaø soá daân taïm truù treân saùu thaùng taïi khu vöïc noäi thaønh, noäi thò xaõ vaø thò traán.

Yeáu toá 5: Maät ñoä daân soá Maät ñoä daân soá laø chæ tieâu phaûn aûnh möùc ñoä taäp trung daân cö cuûa ñoâ thò ñöôïc xaùc ñònh treân cô sôû quy moâ daân soá ñoâ thò vaø dieän tích ñaát ñoâ thò. b. Phaân loaïi ñoâ thò Theo Nghò ñònh soá 72/2001/NÑ-CP ngaøy 05/10/2001 cuûa Chính Phuû, ñoâ thò ñöôïc phaân loaïi nhö sau: Ñoâ thò loaïi ñaëc bieät - Ñoâ thò loaïi ñaëc bieät phaûi ñaûm baûo caùc tieâu chuaån sau ñaây: - Thuû ñoâ vaø ñoâ thò vôùi chöùc naêng laø trung taâm chính trò, kinh teá, vaên hoaù, khoa hoïc kyõ thuaät, ñaøo taïo, du lòch, dòch vuï, ñaàu moái giao thoâng, giao löu trong nöôùc vaø quoác teá, coù vai troø thuùc ñaåy söï phaùt trieån kinh teá – xaõ hoäi cuûa caû nöôùc ; - Tyû leä lao ñoäng phi noâng nghieäp trong toång soá lao ñoäng töø 90% trôû leân; - Cô sôû haï taàng ñöôïc xaây döïng veà cô baûn ñoàng boä vaø hoaøn chænh; - Quy moâ daân soá töø 1,5 trieäu ngöôøi trôû leân; - Maät ñoä daân soá bình quaân töø 15.000 ngöôøi/km2 trôû leân.

19

Ñoâ thò loaïi I Ñoâ thò loaïi I phaûi ñaûm baûo caùc tieâu chuaån sau ñaây: - Ñoâ thò vôùi chöùc naêng laø trung taâm chính trò, kinh teá, vaên hoaù, khoa hoïc kyõ thuaät, du lòch, dòch vuï, ñaàu moái giao thoâng, giao löu trong nöôùc vaø quoác teá, coù vai troø thuùc ñaåy söï phaùt trieån kinh teá – xaõ hoäi cuûa moät vuøng laõnh thoå lieân tænh hoaëc cuûa caû nöôùc; - Tyû leä lao ñoäng phi noâng nghieäp trong toång soá lao ñoäng töø 85% trôû leân; - Coù cô sôû haï taàng ñöôïc xaây döïng nhieàu maët ñoàng boä vaø hoaøn chænh; - Quy moâ daân soá töø 50 vaïn ngöôøi trôû leân; - Maät ñoä daân soá bình quaân töø 12.000 ngöôøi/km2 trôû leân. Ñoâ thò loaïi II Ñoâ thò loaïi II phaûi ñaûm baûo caùc tieâu chuaån sau ñaây: - Ñoâ thò vôùi chöùc naêng laø trung taâm chính trò, kinh teá, vaên hoaù, khoa hoïc kyõ thuaät, du lòch, dòch vuï, ñaàu moái giao thoâng, giao löu trong vuøng tænh, vuøng lieân tænh hoaëc caû nöôùc, coù vai troø thuùc ñaåy söï phaùt trieån kinh teá – xaõ hoäi cuûa moät vuøng laõnh thoå lieân tænh hoaëc moät soá lónh vöïc cuûa caû nöôùc; - Tyû leä lao ñoäng phi noâng nghieäp trong toång soá lao ñoäng töø 80% trôû leân; - Coù cô sôû haï taàng ñöôïc xaây döïng nhieàu maët tieán tôùi töông ñoái ñoàng boä vaø hoaøn chænh; - Quy moâ daân soá töø 25 vaïn ngöôøi trôû leân; - Maät ñoä daân soá bình quaân töø 10.000 ngöôøi/km2 trôû leân Ñoâ thò loaïi III Ñoâ thò loaïi III phaûi ñaûm baûo caùc tieâu chuaån sau ñaây: - Ñoâ thò vôùi chöùc naêng laø trung taâm chính trò, kinh teá, vaên hoaù, khoa hoïc kyõ thuaät, du lòch, dòch vuï, ñaàu moái giao thoâng, giao löu trong tænh hoaëc vuøng lieân tænh, coù vai troø thuùc ñaåy söï phaùt trieån kinh teá – xaõ hoäi cuûa moät tænh hoaëc moät soá laõnh vöïc ñoái vôùi vuøng lieân tænh - Tyû leä lao ñoäng phi noâng nghieäp trong toång soá lao ñoäng töø 75% trôû leân - Coù cô sôû haï taàng ñöôïc xaây döïng nhieàu maët tieán tôùi töông ñoái ñoàng boä vaø hoaøn chænh; - Quy moâ daân soá töø 10 vaïn ngöôøi trôû leân; - Maät ñoä daân soá bình quaân töø 8.000 ngöôøi/km2 trôû leân Ñoâ thò loaïi IV Ñoâ thò loaïi IV phaûi ñaûm baûo caùc tieâu chuaån sau ñaây: - Ñoâ thò vôùi chöùc naêng laø trung taâm chính trò, kinh teá, vaên hoaù, khoa hoïc kyõ thuaät, du lòch, dòch vuï, ñaàu moái giao thoâng, giao löu trong tænh, coù vai troø thuùc ñaåy söï phaùt trieån kinh teá – xaõ hoäi cuûa moät tænh hoaëc moät vuøng trong tænh; - Tyû leä lao ñoäng phi noâng nghieäp trong toång soá lao ñoäng töø 70% trôû leân; - Coù cô sôû haï taàng ñöôïc xaây döïng nhieàu maët tieán tôùi töông ñoái ñoàng boä vaø hoaøn chænh; 20

- Quy moâ daân soá töø 5 vaïn ngöôøi trôû leân; - Maät ñoä daân soá bình quaân töø 6.000 ngöôøi/km2 trôû leân. Ñoâ thò loaïi V -Ñoâ thò loaïi V phaûi ñaûm baûo caùc tieâu chuaån sau ñaây: - Ñoâ thò vôùi chöùc naêng laø trung taâm chính trò, kinh teá, vaên hoaù, khoa hoïc kyõ thuaät, du lòch, dòch vuï, coù vai troø thuùc ñaåy söï phaùt trieån kinh teá – xaõ hoäi cuûa moät huyeän hoaëc moät cuïm xaõ; - Tyû leä lao ñoäng phi noâng nghieäp trong toång soá lao ñoäng töø 65% trôû leân; - Coù cô sôû haï taàng ñaõ hoaëc ñang ñöôïc xaây döïng nhöng chöa ñoàng boä vaø hoaøn chænh; - Quy moâ daân soá töø 4.000 ngöôøi trôû leân; - Maät ñoä daân soá bình quaân töø 2.000 ngöôøi/km2 trôû leân.

1.1.3.2.Phaân caáp quaûn lyù ñoâ thò.

- Phaân caáp theo phaân loaïi ñoâ thò: + Caùc thaønh phoá tröïc thuoäc trung öông phaûi laø ñoâ thò ñaëc bieät hoaëc loaïi 1 + Caùc thaønh phoá thuoäc tænh phaûi laø ñoâ thò loaïi II hoaëc ñoâ thò loaïi III + Caùc thò xaõ thuoäc tænh hoaëc thuoäc thaønh phoá tröïc thuoäc Trung öông phaûi laø ñoâ thò loaïi III hoaëc ñoâ thò loaïi IV. + Caùc thò traán thuoäc huyeän phaûi laø ñoâ thò loaïi IV hoaëc ñoâ thò loaïi V - Phaân caáp theo nhu caàu quaûn lyù haønh chính Nhaø nöôùc theo laõnh thoå - Phaân caáp theo quy hoaïch toång theå phaùt trieån kinh teá xaõ hoäi, quy hoaïch toång theå phaùt trieån ñoâ thò caû nöôùc vaø quy hoaïch chung xaây döïng ñoâ thò ñöôïc cô quan Nhaø nöôùc coù thaåm quyeàn pheâ duyeät.

1.1.4. Ñoâ thò hoïc. Ĉoâ thò hoïc ñѭӧc hình thaønh töø thuaät ngöõ la-tinh URBS nghóa laø ñoâ thò: laø moät khoa hoïc vaø moät ngheä thuaät toå chöùc chænh trang caáu truùc moâi tröôøng caùc heä sinh thaùi phaùt trieån cuûa moät ñoâ thò töông ñoái ñoäc laäp hoaëc nhoùm ñoâ thò (chuoãi, chuøm, daûi) treân moät ñôn vò laõnh thoå hoaëc caû heä thoáng ñoâ thò treân moät phaïm vi moät laõnh thoå lieân vuøng, moät quoác gia hoaëc lieân quoác gia. Ñoâ thò hoïc nghieân cöùu ñoâ thò vôùi quan ñieåm: Ñoâ thò nhö moät khoâng gian xaõ hoäi, ñoâ thò veà thöïc chaát laø moät hieän töôïng xaõ hoäi trong ñoù söï hình thaønh vaø phaùt trieån cuûa ñoâ thò laø do caùc döõ lieäu kinh teá-ñòa lyù quyeát ñònh vaø caáu truùc quy hoaïch thì do caùc nhaân toá xaõ hoäi chi phoái. “Moâi tröôøng thieân nhieân – Con ngöôøi – Moâi tröôøng nhaân taïo” ñöôïc taïo laäp. Caáu truùc ñoâ thò ñöôïc coi nhö moät heä sinh thaùi hoaøn chænh, moät cô theå soáng coù tính naêng chuyeån hoùa vöøa theo sinh hoïc, vöøa theo cô hoïc.” Ñoâ thò hoïc môùi xuaát hieän trong voøng 20-30 naêm gaàn nay maëc duø tröôùc ñoù caùc nhaø xaõ hoäi khoâng töôûng ñaõ töø laâu löu yù ñeán khía caïnh xaõ hoäi cuûa vaán ñeà ñoâ thò vaø Le Corbusier laø ngöôøi ñaàu tieân vaïch ra moái töông quan chaët cheõ giöõa caùc yeáu toá xaõ hoäi hoïc ñoâ thò vaø

21

khoâng gian kieán truùc. Ñoâ thò hoïc ngaøy caøng ñöôïc quan taâm vaø trôû thaønh moät boä moân cô sôû cuûa quy hoaïch ñoâ thò. Ñoâ thò hoïc coù boán chöông trình nhieäm vuï chung[3]: - Taïo caùc nguoàn löïc kích thích taêng tröôûng vaø laäp theá caân baèng ñoäng haøi hoøa giöõa caùc heä sinh thaùi – phaùt trieån trong caû quaù trình ñoâ thò hoùa.

- Gìn giöõ laâu beàn, choáng gaây oâ nhieãm vaø naâng cao khoâng ngöøng chaát löôïng an toaøn moâi tröôøng soáng ñoâ thò, trong khuoân khoå nhöõng ñieàu kieän haïn cheá cuûa töï nhieân.

- Saùng taïo ra moâi tröôøng, kieán truùc caûnh quan ñoâ thò ñaëc tröng loàng gheùp hoøa ñoàng vôùi moâi tröôøng caûnh quan thieân nhieân.

- Baûo toàn, toân taïo caùc khu ñoâ thò coå, nhöõng di saûn ñaäm ñaø baûn saéc daân toäc, keá thöøa, caûi taïo, chænh trang, naâng cao giaù trò söû duïng caùc khu cuõ phuø hôïp vôùi nhu caàu ñöông ñaïi vaø nhöõng döï baùo cho thôøi gian tieáp theo.

1.2. COÂNG TAÙC QUY HOAÏCH XAÂY DÖÏNG ÑOÂ THÒ 1.2.1. Khaùi nieäm coâng taùc quy hoaïch ñoâ thò Quy hoaïch xaây döïng ñoâ thò laø moät moân khoa hoïc toång hôïp thuoäc nhieàu lónh vöïc kinh teá, xaõ hoäi, nhaân vaên, ñòa lyù, töï nhieân, kyõ thuaät vaø ngheä thuaät….nhaèm xaùc ñònh söï phaùt trieån hôïp lyù cuûa ñoâ thò trong töøng giai ñoaïn vaø vieäc ñònh höôùng phaùt trieån laâu daøi cho ñoâ thò.

1.2.2. Ñoái töôïng vaø muïc tieâu cuûa coâng taùc quy hoaïch ñoâ thò Veà maët toå chöùc saûn xuaát, toå chöùc ñôøi soáng, toå chöùc khoâng gian kieán truùc, caûnh quan vaø moâi tröôøng ñoâ thò. Ñoái töôïng cuûa coâng taùc quy hoaïch xaây döïng ñoâ thò chính laø ñoâ thò. Ñoù chính laø toå chöùc saûn xuaát, toå chöùc ñôøi soáng, toå chöùc khoâng gian kieán truùc, caûnh quan vaø moâi tröôøng ñoâ thò.

H1.10: Quaù trình hình thaønh ñoâ thò vaø Coâng taùc quy hoaïch xaây döïng ñoâ thò döôùi taùc ñoäng cuûa heä thoáng lyù luaän ñoâ thò

22

Quy hoaïch xaây döïng ñoâ thò cuï theå hoùa chieán löôïc phaùt trieån kinh teá xaõ hoäi cuûa ñaát nöôùc, cuï theå hoùa chieán löôïc phaùt trieån ñoâ thò quoác gia, ñaûm baûo quaù trình ñoâ thò hoùa vaø söï phaùt trieån caùc ñoâ thò ñaït hieäu quaû cao veà kinh teá-xaõ hoäi vaø baûo veä moâi tröôøng.

1.2.3 Noäi dung, nhieäm vuï cuûa quy ho̩ch ñoâ thò.

1.2.3.1.Toå chöùc saûn xuaát.

Quy hoaïch ñoâ thò ñaûm baûo phaân boá hôïp lyù caùc khu vöïc saûn xuaát trong ñoâ thò: Caùc khu vöïc saûn xuaát coâng nghieäp taäp trung, caùc xí nghieäp coâng nghieäp, caùc cô sôû thuû coâng nghieäp vaø caùc loaïi hình saûn xuaát ñaëc tröng khaùc. Quy hoaïch ñoâ thò caàn giaûi quyeát toát caùc moái quan heä giöõa hoaït ñoäng saûn xuaát cuûa caùc khu coâng nghieäp vôùi beân ngoaøi vaø caùc hoaït ñoäng khaùc cuûa caùc khu chöùc naêng trong ñoâ thò.

1.2.3.2.Toå chöùc ñôøi soáng.

Quy hoaïch ñoâ thò phaûi goùp phaàn toå chöùc toát cuoäc soáng vaø moïi hoaït ñoäng haøng ngaøy cuûa ngöôøi daân ñoâ thò, toå chöùc hôïp lyù cô caáu phaân boá daân cö vaø söû duïng ñaát ñai ñoâ thò, toå chöùc vieäc xaây döïng caùc khu ôû, khu trung taâm vaø dòch vuï coâng coäng, khu giaûi trí nghæ ngôi, vieäc ñi laïi, giao tieáp cuûa daân cö ñoâ thò.

Quy hoaïch ñoâ thò taïo moâi tröôøng soáng trong saïch, an toaøn, goùp phaàn hieän ñaïi hoùa cuoäc soáng cuûa ngöôøi daân ñoâ thò, phuïc vuï con ngöôøi phaùt trieån toaøn dieän.

1.2.3.3.Toå chöùc khoâng gian kieán truùc, caûnh quan vaø moâi tröôøng khoâng gian ñoâ thò.

Quy hoaïch ñoâ thò phaûi xaùc ñònh ñöôïc höôùng boá cuïc khoâng gian kieán truùc, vò trí vaø hình khoái kieán truùc caùc coâng trình chuû ñaïo, xaùc ñònh taàng cao, maøu saéc vaø moät soá chæ tieâu cô baûn trong quy hoaïch, nhaèm caân ñoái vieäc söû duïng ñaát ñai phuø hôïp vôùi ñieàu kieän töï nhieân, ñieàu kieän ñòa phöông, taäp quaùn vaø truyeàn thoáng cuûa ñoâ thò… Nhaèm taïo cho ñoâ thò moät hình thaùi ñaëc tröng vaø hình thaùi kieán truùc ñeïp, haøi hoøa vôùi thieân nhieân, moâi tröôøng vaø caûnh quan.

1.2.4. Ñoà aùn quy hoaïch xaây döïng ñoâ thò. Ñoà aùn quy hoaïch xaây döïng ñoâ thò laø cô sôû phaùp lyù ñeå xaây döïng vaø quaûn lyù ñoâ thò, tieán haønh coâng taùc chuaån bò ñaàu tö xaây döïng cô baûn haøng naêm cuûa ñoâ thò vaø laäp caùc keá hoaïch ngaén haïn, daøi haïn cuûa caùc ngaønh, caùc ñòa phöông.

Theo Nghò Ñònh 08/2005/NÑ-CP ngaøy 24/01/2005 Chính phuû, caùc ñoà aùn quy hoaïch xaây döïng ñoâ thò bao goàm quy hoaïch vuøng, quy hoaïch chung xaây döïng ñoâ thò, quy hoaïcch chi tieát vaø ñoà aùn thieát keá ñoâ thò (laø moät phaàn cuûa ñoà aùn quy hoaïch chi tieát) Sô ñoà quy hoaïch xaây döïng vuøng Sô ñoà quy hoaïch xaây döïng vuøng xaùc laäp söï phaân boá caùc löïc löôïng saûn xuaát, heä thoáng daân cö ñoâ thò vaø noâng thoân treân phaïm vi khoâng gian laõnh thoå cuûa moät mieàn, moät tænh hay moät vuøng cuûa ñoâ thò lôùn.

23

Quy hoaïch chung xaây döïng ñoâ thò.

Quy hoaïch chung xaây döïng ñoâ thò xaùc ñònh phöông höôùng caûi taïo, xaây döïng phaùt trieån ñoâ thò veà toå chöùc khoâng gian vaø cô caáu söû duïng ñaát ñoâ thò, veà cô sôû haï taàng vaø moái quan heä höõu cô veà caùc maët beân trong vaø beân ngoaøi ñoâ thò nhaèm taïo laäp moâi tröôøng vaø khung caûnh soáng thích hôïp cuøng vôùi caùc hoaït ñoäng phaùt trieån kinh teá, vaên hoùa, xaõ hoäi khaùc. Ñoà aùn Quy hoaïch chung ñöôïc nghieân cöùu theo töøng giai ñoaïn 15 – 20 naêm cho daøi haïn vaø 5 – 10 naêm cho ngaén haïn.

Quy hoaïch chi tieát.

Quy hoaïch chi tieát cuï theå hoùa yù ñoà cuûa quy hoaïch chung xaây döïng ñoâ thò. Ñoà aùn quy hoaïch chi tieát phaân chia vaø quy ñònh cuï theå cô caáu söû duïng ñaát ñai cho töøng khu chöùc naêng, xaùc ñònh chæ giôùi xaây döïng, phaân roõ chöùc naêng cuï theå vaø tæ troïng xaây döïng cho töøng loaïi ñaát theo moät cô caáu thoáng nhaát. Nghieân cöùu boá cuïc caùc haïng muïc coâng trình xaây döïng trong töøng loâ ñaát nhaèm neâu roõ yù ñoà veà boá cuïc khoâng gian kieán truùc quy hoaïch. Ñoà aùn thieát keá ñoâ thò Khaùi niӋm ThiӃt KӃ Ĉoâ Thӏ òñѭӧc ñӅ xѭӟng vaøo nhӳng năm 50 thӃ kӹ trѭӟc, sau chiӃn tranh ThӃ Giӟi thӭ 2. Tuy nhieân, treân thӵc tӃ, nhӳng nӅn moùng òñҫu tieân cӫa ThiӃt KӃ Ĉoâ Thò ñѭӧc xaây dӵng tӯ thӡi ñҫu thӃ kӹ 20 ӣ Mӻ vaø chaâu AÂu (Anh). Phҧi chӡ òñӃn khoҧng năm 1960 - 1970 thì quan ñiӇm ThiӃt KӃ Ĉoâ Thӏ veàà phҥm vi cӫa noùù mӟi ñѭӧc nghieân cӭu vaø thӵc haønh mӝt caùch rӝng raõi, trѭӟc tieân vүn laø ӣ Mӻ vaø lөc ñӏa chaâu AÂu.

Theo (Jon Lang, 2005), sôû dó vai troø cuûa ThiӃt KӃ Ñoâ Thӏ òñѭӧc naâng cao vaøo thӡi ñiӇm naøy ӣ phѭѫng Taây bӣi hai lyù do: - Naâng cao chaát löôïng moâi tröôøng ñoâ thò vaø tieâu chuaån sinh hoaït tröôùc söï phaùt trieån oà aït khoa hoïc kyõ thuaät, kinh teá keøm theo quaù trình ñoâ thò hoùa.

- Taïo neân moät söï lieân keát chaët cheõ giöõa caùc laõnh vöïc chuyeân moân bao goàm: Quy Hoaïch Ñoâ Thò (Urban Planning), Kieán Truùc Coâng Trình (Architecture) Kieán Truùc Caûnh Quan (Landscape Architecture) vaø caû Kyõ Thuaät Keát Caáu Haï Taàng (Civil Engineering).

H1.11: Heä thoáng lyù luaän vaø moâ hình vaän haønh cuûa Thieát keá ñoâ thò

24

1.2.5. Moät soá phöông phaùp veà quy hoïach ñoâ thò ñang ñöôïc söû duïng treân theá giôùi.

1.2.5.1.Phöông phaùp laäp “keá hoaïch truyeàn thoáng” keá hoaïch hoùa taäp trung töø thôøi Lieân Xoâ cuõ cho ñeán nay Thöïc hieän theo caáp quaûn lyù bao goàm quaûn lyù theo ngaønh vaø quaûn lyù theo laõnh thoå. Ñöôïc xaây döïng treân cô sôû caùc ñònh höôùng chieán löôïc phaùt trieån chung cuûa quoác gia keát hôïp vôùi ñieàu kieän cuï theå cuûa ñòa phöông.

Quy ñònh thöïc hieän theo phöông thöùc 2 giai ñoaïn: - Giai ñoaïn 1: Thaønh phoá (Sôû Keá hoïach - Ñaàu tö) gôûi caùc döï baùo, caùc muïc tieâu taäp trung, nguoàn voán ngaân saùch vaø caùc nguoàn huy ñoäng khaùc trong kyø keá hoaïch cho caùc quaän, huyeän vaø caùc sôû, ngaønh lieân quan ñeà xuaát döï thaûo keá hoaïch gôûi veà thaønh phoá.

- Giai ñoaïn 2: Caùc cô quan toång hôïp (Sôû Keá hoaïch - Ñaàu tö) ñieàu chænh keá hoaïch toång hôïp sau khi coù caùc keá hoaïch töø döôùi leân vaø goùp yù cuûa caùc sôû, ban, ngaønh ñoàng thôøi höôùng daãn caáp döôùi ñieàu chænh laïi trình UÛûy ban nhaân daân Thaønh phoá pheâ duyeät ñeå laøm caên cöù laäp keá hoaïch chính thöùc vaø toå chöùc trieån khai.

Khi chuyeån sang thò tröôøng theo cheá ñoä XHCN, phöông phaùp laäp keá hoaïch truyeàn thoáng coù nhieàu haïn cheá:Caùc danh muïc ñaàu tö chuû yeáu taäp trung danh muïc cuûa töøng sôû, ngaønh chuyeån leân xin ñeå xeùt duyeät, mang tính chaát ñôn ngaønh, theo cô cheá “xin – cho”.Keá hoaïch vaø chöông trình ñaàu tö thieáu tính lieân keát vôùi caùc chöông trình cuûa caùc cô quan caáp thaønh phoá, khoâng mang tính ña ngaønh, khoâng coù söï tham gia cuûa ñaïi dieän coäng ñoàng. Ñieàu naøy gaây phaân taùn, laõng phí voán, ñoàng thôøi aûnh höôûng ñeán quaù trình ñaàu tö phaùt trieån ñoâ thò. Keá hoaïch chöa bao quaùt ñöôïc toaøn boä cuûa neàn kinh teá quoác daân trong moïi thaønh phaàn kinh teá ñaëc bieät laø khu vöïc tö nhaân, thöôøng khoâng coù söï tham gia cuûa ñaïi dieän caùc doanh nghieäp. Caùc yeáu toá xaõ hoäi vaø moâi tröôøng chöa ñöôïc quan taâm ñuùng möùc vì vaäy chaát löôïng vaø hieäu quaû coâng taùc keá hoaïch hoùa chöa cao.Vieäc phaân boá ngaân saùch ñaàu tö cuõng chöa hôïp lyù, toång nhu caàu ñaàu tö thöôøng vöôït qua haïn möùc ngaân saùch ñöôïc phaân boå trong khi caùc quaän, huyeän, sôû, ngaønh luoân daønh phaàn ñaàu tö cho mình, daãn ñeán tình traïng coù söï “thoûa hieäp” thieáu caên cöù khoa hoïc, ñaàu tö phaân taùn, thieáu ñoàng boä deã daãn ñeán laõng phí nguoàn löïc.

1.2.5.2.Phöông phaùp phoái hôïp: Quy hoïach chieán löôïc hôïp nhaát (Integrated Strategic Planning) vaø keá hoaïch ñaàu tö ña ngaønh (Multi Sectoral Investment Planning) c. Quy hoaïch chieán löôïc hôïp nhaát: “Quy hoaïch chieán löôïc” (Strategic Planning) ra ñôøi ôû Hoa Kyø trong thaäp nieân 1960 vôùi nhieäm vuï höôùng daãn caùc taäp ñoaøn kinh teá, caùc coâng ty ñieàu chænh toå chöùc ñeå caïnh tranh trong moâi tröôøng kinh doanh ñang thay ñoåi mau choùng.

Noù bò chi phoái bôûi caùc taäp ñoaøn kinh teá vaø caùc coâng ty ôû Myõ vaø Chaâu AÂu ngaøy caøng gia taêng söï quan taâm laøm theá naøo ñeå ñoái phoù vôùi söï caïnh tranh xuaát phaùt töø Nhaät Baûn vaø Ñoâng AÙ.

Trong naêm 1970, Quy hoaïch chieán löôïc ñöôïc caùc caáp chính quyeàn ñòa phöông chaáp nhaän ñeå côûi troùi caùc raøng buoäc ñoái vôùi neàn kinh teá quoác gia vaø ñeå ñaùp öùng laïi nhu caàu

25

caàn coù söï hoã trôï cuûa chính quyeàn trong trong söï noã löïc caïnh tranh cuûa coâng nghieäp saûn xuaát.

Trong thaäp nieân 1980 quy hoaïch chieán löôïc ñöôïc caáp chính quyeàn trung öông, tænh, thaønh vaø ñòa phöông ñöa vaøo tieán trình phaùt trieån ñoâ thò ñeå ñaûm baûo caùc quoác gia vaø caùc vuøng coù tính caïnh tranh hôn vaø söû duïng beàn vöõng hôn caùc taøi nguyeân haïn heïp ôû caùc nöôùc naøy.

Tuy nhieân, nhieàu quy hoaïch chieán löôïc tieáp tuïc ñöôïc soaïn thaûo khoâng coù söï tham gia ñaày ñuû cuûa caùc ban, ngaønh, ngoaïi tröø coù söï tham khaûo tö vaán cuûa caùc ban, ngaønh nhöng cuõng raát haïn cheá. Do vaäy khi vaän duïng phöông phaùp quy hoaïch chieán löôïc vaøo quaûn lyù vaø phaùt trieån ñoâ thò caàn phoái hôïp vaø hôïp nhaát (quy hoaïch kinh teá xaõ hoäi, quy hoaïch khoâng gian vaø quy hoïach quaûn lyù moâi tröôøng) vaø hình thaønh “Quy hoaïch chieán löôïc hôïp nhaát”.

Quy hoaïch chieán löôïc hôïp nhaát khoâng theå thay theá caùc quy hoaïch kinh teá xaõ hoäi, quy hoaïch maët baèng vaø quy hoaïch quaûn lyù moâi tröôøng, quy hoaïch chieán löôïc hôïp nhaát bao truøm leân caùc loaïi quy hoaïch neâu treân.

Quy hoaïch chieán löôïc hôïp nhaát laø söï hôïp taùc veà maët toå chöùc giöõa Nhaø nöôùc, coäng ñoàng vaø tö nhaân. Ñieàu ñoù laø söùc maïnh ñeå huy ñoäng caùc nguoàn löïc vaø phoái hôïp haønh ñoäng treân dieän roäng, laø coâng cuï quaûn lyù cuûa chính quyeàn ñaõ thay ñoåi töø “laäp quy hoaïch thaønh phoá” sang “ thaønh phoá laäp quy hoaïch”.

Quy hoaïch chieán löôïc hôïp nhaát tìm ra caùc “muïc tieâu quy hoaïch” hoäi ñuû caùc ñieàu kieän phaùt trieån beàn vöõng.

Treân cô sôû phaân tích SWOT hieän traïng maïnh (strengths), yeáu (weaknesses) cuûa moâi tröôøng beân trong (internal environment) höôùng tôùi caùc muïc tieâu quy hoaïch ñeå tìm ra “caùc chieán löôïc phaùt trieån”. Ñaây laø ñaàu ra cuûa Quy hoaïch chieán löôïc hôïp nhaát.

Quy hoaïch chieán löôïc hôïp nhaát coù theå noùi laø giai ñoaïn chuyeån töø quy hoaïch sang keá hoaïch, töø quy hoaïch ñeán caùc döï aùn ñaàu tö (khoâng ñeå quy hoaïch treo), haäu quy hoaïch hay tieàn quy hoaïch. d. Laäp keá hoaïch ñaàu tö ña ngaønh: Keá hoaïch ñaàu tö ña ngaønh laø tieán trình phoái hôïp giöõa caùc sôû, ban, ngaønh ñeå laäp caùc döï aùn öu tieân xaây döïng cô baûn, noù giuùp chuyeån hoùa caùc keá hoaïch trung haïn vaø daøi haïn thaønh keá hoaïch ñaàu tö haøng naêm. Ñaàu vaøo cuûa keá hoaïch ñaàu tö ña ngaønh laø ñaàu ra cuûa quy hoaïch chieán löôïc hôïp nhaát laø caùc chieán löôïc phaùt trieån.

Caùc chieán löôïc phaùt trieån vaïch ra caàn chuyeån thaønh caùc döï aùn ñeå thöïc hieän caùc chieán löôïc ñoù, moãi chieán löôïc coù caùc döï aùn öùng vôùi caùc chieán löôïc ñeà ra, toång hôïp döï aùn theo caùc chieán löôïc hình thaønh moät danh saùch daøi (long list) caùc döï aùn, ñoù chính laø keá hoaïch trung haïn vaø daøi haïn. Ñeå keá hoaïch mang tính haønh ñoäng, thaønh phoá caàn xaùc ñònh chieán löôïc naøo trong soá caùc chieán löôïc caàn öu tieân thöïc hieän, töông öùng vôùi caùc chöông trình vaø döï aùn ñi keøm. Coù theå söû duïng phöông phaùp ma traän muïc tieâu (Goal Achievement Method-GAM) ñònh 26

löôïng, keát hôïp vôùi phöông phaùp laáy yù kieán chuyeân gia (ñònh tính) ñeå xaùc ñònh caùc danh muïc öu tieân cho thaønh phoá hình thaønh moät danh saùch ngaén (short list) keá hoaïch xaây döïng cô baûn haøng naêm.

1.2.5.3.Phöông phaùp “chieán löôïc phaùt trieån thaønh phoá” - City Development StrategyCDS Phöông phaùp CDS do lieân minh caùc thaønh phoá (Cities Alliance-CA) vaø ngaân haøng theá giôùi (WB) khôûi xöôùng naêm 2000 xem nhö laø phaùt trieån beàn vöõng taäp trung vaøo 04 chuû ñeà laø “quaûn lyù toát, deã soáng vaø an toaøn cho ngöôøi ngheøo, caân baèng taøi chính vaø caïnh tranh toát hoaëc saûn xuaát ñöôïc caûi thieän”. WB ñang trieån khai moät phöông phaùp tieáp caän môùi: “phöông phaùp nhieàu thaønh phaàn tham gia” (Partnership Approach) laø noäi dung xuyeân suoát CDS. CDS laø moät quaù trình noã löïc vôùi söï tham gia cam keát töø coäng ñoàng cuûa nhieàu phía coù vai troø noøng coát (chính quyeàn ñòa phöông, nhaø kinh doanh, caùc nhoùm coäng ñoàng daân cö v.v…) nhaèm xaùc ñònh nhöõng toàn taïi vaø cô hoäi cuûa thaønh phoá, caùc hoaït ñoäng öu tieân, vaïch ra caùch tieáp caän höôùng veà töông lai vaø cuøng nhau tham gia thöïc hieän caùc chieán löôïc hoï ñeà ra moät caùch toaøn dieän.

Keát quaû cuûa CDS laø moái quan heä sôû höõu cuûa “caùc beân tham gia” (Stakeholders) veà quaù trình phaùt trieån kinh teá – xaõ hoäi vaø cöông lónh chieán löôïc cuûa thaønh phoá, döïa vaøo ñoù ñöa ra caùc quyeát ñònh phaùt trieån, chöông trình ñaàu tö vaø söï cam keát cuûa caùc beân tham gia vaøo tieán trình naøy.

Tieán trình CDS ñöôïc chia laøm 04 giai ñoaïn khaùc nhau, nhöng laø caùc giai ñoaïn coù moái quan heä chaëc cheõ vaø taêng cöôøng cho nhau.

Giai ñoaïn 1: Phaân tích vaø ñaùnh giaù hieän traïng vaø xaùc ñònh caùc thaønh phaàn tham gia (Identification of Stakeholders).

Giai ñoaïn 2: Giai ñoaïn tö vaán cuûa caùc thaønh phaàn tham gia ñeå xaùc ñònh taàm nhìn vieãn caûnh treân cô sôû: hôïp nhaát Quy hoaïch (kinh teá – xaõ hoäi vaø quaûn lyù moâi tröôøng) ñeå hoäi ñuû caùc ñieàu kieän phaùt trieån beàn vöõng, caùc muïc tieâu thieân nieân kyû (Millennium Development GoalsMDGs), chieán löôïc toång theå giaûm ngheøo vaø taêng tröôûng (Comprehensive Poverty Reduction and Growth Strategy – CPRGS).

Giai ñoaïn 3: Hình thaønh caùc chieán löôïc treân cô sôû ma traän SWOT ñeå ñöa thaønh phoá töø vò trí ñang hieän taïi tôùi vò trí thaønh phoá seõ ñaït ñeán trong töông lai.

Giai ñoaïn 4: - Tieán trình xaây döïng keá hoaïch thöïc hieän caùc döï aùn vaø theo doõi cuûng coá (Follow-up and Consolidation).

- Caùc chieán löôïc ñaõ vaïch ra caàn chuyeån thaønh caùc döï aùn (töø quy hoaïch ñeán caùc döï aùn).

Toång hôïp caùc döï aùn thaønh keá hoaïch daøi haïn, löïa choïn öu tieân ñeå coù keá hoaïch haøng naêm.

27

- Chöông trình ñaàu tö voán (CIP) ñoàng thôøi vôùi vieäc chuaån bò ngaân saùch cuûa chính quyeàn ñòa phöông.

- Thöïc hieän, ñieàu haønh, phaûn hoài vaø ñieàu chænh, quaûn lyù caùc döï aùn theo keát quaû ñaàu ra (Performance Management System – PMS).

1.2.5.4. Quy hoaïch coù söï tham gia cuûa coäng ñoàng.

Phöông phaùp quy hoaïch truyeàn thoáng, trong ñoù tieâu bieåu laø caùc quy hoaïch toång theå, hieän nay thöôøng bò pheâ phaùn laø mang tính cöùng nhaéc, aùp ñaët, khoâng daân chuû vaø thieáu söï tham gia cuûa coäng ñoàng. Noù döïa treân moät giaû ñònh veà moät vaán ñeà cuûa moät nhoùm caùc chuyeân gia quy hoaïch, thu thaäp vaø phaân tích caùc döõ lieäu coù lieân quan ñeán vaán ñeà naøy, ñeà ra caùc muïc tieâu, nhieäm vuï, xaùc ñònh caùc phöông aùn vaø giaûi phaùp khaùc nhau ñeå giaûi quyeát vaán ñeà ñoù, döï toaùn caùc chi phí, lôïi ích, xaùc ñònh caùc khoù khaên, thuaän lôïi cuûa moãi phöông aùn vaø choïn ra phöông aùn toát nhaát.

Töø quan ñieåm thöïc tieãn coù theå coù söï nhaát trí raèng, baûn quy hoaïch toát nhaát phaûi theå hieän ñöôïc söï mong muoán cuûa ngöôøi daân – moät baûn quy hoaïch ñaùp öùng ñöôïc nhöõng nhu caàu maø ngöôøi daân cho laø caàn thieát ñoái vôùi hoï. Caùch toát nhaát ñeå coù ñöôïc moät baûn quy hoaïch nhö vaäy laø ñaûm baûo söï tham gia cuûa ngöôøi daân vaøo quaù trình xaây döïng vaø thöïc hieän quy hoaïch. Neáu chæ coù nhöõng nhaø quy hoaïch chuyeân nghieäp tieán haønh caùc khaûo saùt nghieân cöùu vaø söû duïng keát quaû nghieân cöùu naøy ñeå laäp quy hoaïch thì chöa ñuû. Trong nhieàu tröôøng hôïp, ñeå ñaûm baûo nhöõng gì maø ngöôøi daân mong muoán ñöôïc tích hôïp vaøo trong quy hoaïch, chæ coù moät caùc duy nhaát laø ñaûm baûo cho hoï ñöôïc tham gia tröïc tieáp vaøo quaù trình quy hoaïch. ÔÛ haàu heát caùc nöôùc phaùt trieån, Chính phuû thöôøng khoâng ñuû khaû naêng cung caáp nhaø ôû vaø caùc dòch vuï ñoâ thò cô baûn cho ngöôøi ngheøo vì thieáu caùc nguoàn löïc. Vì vaäy, moät ñieàu bình thöôøng laø nhöõng ngöôøi daân soáng trong moät coäng ñoàng ñoùng goùp caùc nguoàn löïc cuûa hoï cuøng vôùi Chính phuû hoaëc coá gaéng töï toå chöùc vieäc cung caáp caùc dòch vuï cho mình. ÔÛ ñaây, söï tham gia cuûa coäng ñoàng laø moät quaù trình maø Chính phuû (chính quyeàn ñòa phöông) vaø caùc coäng ñoàng daân cö cuøng nhaän moät soá traùch nhieäm cuï theå vaø tieán haønh caùc hoaït ñoäng ñeå cung caáp caùc dòch vuï cho toaøn coäng ñoàng.

Vaäy vai troø cuûa nhaø quy hoaïch trong quaù trình quy hoaïch coù söï tham gia cuûa coäng ñoàng laø gì? Hoï phaûi nghieân cöùu caùc yù töôûng cuûa coäng ñoàng, hoï phaûi saün saøng ñoùng vai troø ngöôøi hoã trôï, ngöôøi tuyeân truyeàn vaø ngöôøi cuøng thöïc hieän caùc hoaït ñoäng cuûa coäng ñoàng. Nhaø quy hoaïch phaûi coi coäng ñoàng vaø ngöôøi laõnh ñaïo cuûa noù khoâng chæ laø khaùch haøng maø phaûi laø moät ñoái taùc hoaøn chænh trong quaù trình quy hoaïch. Ñaây laø moät yeâu caàu heát söùc môùi meû so vôùi caùc quan nieäm veà vai troø cuûa nhaø quy hoaïch trong caùc caùch laøm quy hoaïch tröôùc ñaây, song noù laïi laø moät ñònh höôùng cöïc kyø quan troïng ñeå ñaït ñöôïc muïc tieâu cuûa quy hoaïch vaø ñaûm baûo lôïi ích toái ña cuûa coäng ñoàng.

28

Hình 1.12: Trình töï phöông phaùp coù söï tham gia cuûa coäng ñoàng Moâ hình cuûa Tp.Barcelona Nhöõng lôïi ích töø caùch tieáp caän coù söï tham gia cuûa coäng ñoàng laø raát to lôùn cho duø buoåi ñaàu noù chöa deã ñöôïc nhaän. Vaøo buoåi ñaàu, söï tham gia cuûa coäng ñoàng coù theå toán moät soá chi phí veà thôøi gian vaø söùc löïc bôûi vì caàn coù nhieàu ngöôøi tham gia vaøo quaù trình quy hoaïch vaø ra quyeát ñònh. Tuy nhieân, neáu xem xeùt trong moät quaù trình laâu daøi hôn, seõ coù theå tieát kieäm ñöôïc nhöõng chi phí thöïc teá vaø caùc thaønh vieân cuûa coäng ñoàng, do nhaän roõ quyeàn “sôû höõu” (laøm chuû) caùc döï aùn, hoï seõ duy trì söï tham gia cuûa mình ñeå ñaït ñeán söï thaønh coâng. Beân caïnh nhöõng lôïi ích kinh teá laø nhöõng lôïi ích chính trò – xaõ hoäi. trong moät cô caáu tham gia raát môû cho taát caû moïi ngöôøi, caùc thaønh vieân coäng ñoàng seõ ñöôïc coi troïng hôn vaø seõ hôïp taùc chaët cheõ hôn vôùi caùc quan chöùc chính quyeàn trong quaù trình quy hoaïch.

Lôïi ích naøy thaäm chí caøng lôùn hôn caû lôïi ích kinh teá vì noù ñem laïi söï oån ñònh chính trò cho toøan boä heä thoáng quaûn lyù haønh chính. Chaáp thuaän vaø thöïc hieän caùch tieáp caän tham gia naøy laø ñeà cao phöông phaùp quy hoaïch töø döôùi leân, khaùc vôùi phöông phaùp töø treân xuoáng vaãn ñöôïc aùp duïng tröôùc

29

PHAÀN HAI QUAÙ TRÌNH HÌNH THAØNH VAØ PHAÙT TRIEÅN ÑOÂ THÒ - ÑOÂ THÒ HOÙA CHÖÔNG 2: QUAÙ TRÌNH HÌNH THAØNH VAØ PHAÙT TRIEÅN ÑOÂ THÒ

2.1. LÖÔÏC KHAÛO VEÀ QUAÙ TRÌNH PHAÙT TRIEÅN ÑOÂ THÒ THEÁ GIÔÙI: 2.1.1.Thôøi kì coå ñaïi: Bao goàm thôøi tieàn söû ñöôïc tính töø 30.000 naêm ñeán 1000 naêm tröùôc Coâng nguyeân (tröôùc CN) vaø giai ñoaïn coå ñaïi phaùt trieån ñöôïc tính ñeán naêm 500 sau Coâng nguyeân. Thôøi kì coå ñaïi phaùt trieån maïnh coù theå tính töø 9000 naêm tröôùc Coâng nguyeân.Quan ñieåm veà xaây döïng ñoâ thò thôøi kì naøy vaø moät soá nhaân vaät noåi tieáng coù tính chaát quyeát ñònh ñoái vôùi söï phaùt trieån ñoâ thò xuaát hieän ôû vuøng Löôõng Haø (Ai Caäp), vuøng Tieåu AÙ, Trung AÙ, AÁn Ñoä vaø Trung Quoác. Nhieàu hình thöùc vaø quan nieäm xaây döïng ñoâ thò ñaõ hình thaønh.

2.1.1.1.Quan ñieåm veà ñònh cö Ngöôøi coå xöa ñaõ coù quan ñieåm xaây döïng caùc ñieåm daân cö taäp trung coù quy moâ khoâng lôùn laém thöôøng moãi ñieåm daân cö laø moät boä laïc. Caùc ñieåm daân cö ñöôïc xaây döïng doïc ven soâng, nguoàn nöôùc ñöôïc coi laø yeáu toá cô baûn cuûa söï toàn taïi.

Veà kinh teá: Caùc cô sôû saûn xuaát noâng nghieäp vaø thöông maïi ñöôïc coi laø ñoäng löïc chính cuûa söï phaùt trieån.

Veà xaõ hoäi: Neàn taûng cuûa daân toäc vaø toân giaùo ñöôïc laáy laøm toân chæ cho caùc hoïat ñoäng trung taâm veà chính trò.

Veà an ninh quoác phoøng: Ngöôøi coå xöa luoân coi troïng, hoï xaây döïng caùc ñieåm daân cö taäp trung ôû nhöõng nôi deã daøng quan saùt keû ñòch taán coâng.

2.1.1.2. Caáu truùc ñoâ thò a. Ñoâ thò coå Ai Caäp Ngöôøi Ai Caäp coå ñaïi soáng taäp trung doïc theo bôø soâng Nin. Tö töôûng cuûa caùc vua chuùa baáy giôø coi cuoäc soáng töông lai sau khi cheát laø giaù trò, do ñoù hoï taäp trung xaây döïng caùc khu laêng moä: Kim töï thaùp laø ñieån hình cho moät tö töôûng veà uy quyeàn cuûa nhaø nöôùc vaø vua chuùa. Caùc Faraon laø nhöõng ngöôøi chæ ñaïo chính trong vieäc xaây döïng kim töï thaùp.

Faraon I, II, III laø nhöõng ngöôøi coù coâng lôùn trong vieäc taïo neân quaàn theå Kim töï thaùp Ai Caäp. Ñoâ thò coå ñaïi Ai Caäp ôû haï löu soâng Nin thöôøng laø hình chöõ nhaät, xaây döïng vaøo khoaûng 3500 naêm tröôùc CN. Thaønh phoá Kahun laø moät ví duï:Thaønh phoá coù maät ñoä xaây döïng cao, cô caáu thaønh phoá phaân roõ khu chuû noâ vaø noâ leä. Trung taâm laø nôi taäp trung nhöõng cung ñieän, dinh thöï cuûa caùc Pharaon, nôi laøm vieäc cuûa chính quyeàn, quaân ñoäi, nôi ôû cuûa caùc quyù toäc, chuû noâ, ngoaøi ra coøn coù nhöõng khu vöïc ñeàn thôø caùc thaàn. Khu ôû cho ngöôøi giaøu laø nhaø ôû coù vöôøn vôùi dieän tích moãi loâ 600 m2. Nhaø ôû cho ngöôøi ngheøo laø nhöõng khu ôû thaáp taàng, ñaëc bieät coù heä thoáng töôùi nöôùc cho caây, caùc ñöôøng phoá ñaõ ñöôïc troàng caây, caây xanh ñöôïc coi laø moät yeáu toá quan troïng trong caáu truùc ñoâ thò. Moät ñaëc ñieåm caàn löu yù 30

trong caáu truùc ñoâ thò coå Ai Caäp laø chòu söï aûnh höôûng veà maët toân giaùo.Thaønh phoá ñöôïc quy hoaïch theo daïng ña taâm vaø thôø thaàn maët trôøi.

Hình 2.1: Maët baèng thaønh phoá Kahun Ghi chuù: 1. Cung ñieän, 2,3. Nhaø ôû cuûa chuû noâ, 4. Nhaø cuûa noâ leä b. Hi Laïp coå ñaïi Hi Laïp laø nôi taäp trung nhieàu kieán truùc quy hoaïch coå ñaïi. Nhieàu nhaân vaät noåi tieáng coå Hi Laïp ñaõ taïo neân cho quy hoaïch vaø kieán truùc ñoâ thò coå Hi Laïp coù nhöõng giaù trò ñaëc bieät.

Thaønh phoá baøn côø cuûa Hyppodamus (khoaûng 500 naêm tröôùc CN taïi Miletus) laø ñieåm ñaëc tröng cuûa quy hoaïch Hi Laïp coå ñaïi. Boá cuïc maët baèng cuûa thaønh phoá ñöôïc chia thaønh caùc loâ phoá theo heä thoáng ñöôøng oâ côø vôùi hai höôùng chính Nam Baéc vaø Ñoâng Taây; khoaûng caùch giöõa caùc ñöôøng noùi chung khoaûng töø 30 m ñeán 50 m. Thaønh phoá Mile cuûa Hyppodamus coù kích thöôùc caùc loâ phoá laø 47,2 m x 25,4 m. Tuyeán ñöôøng chính Ñoâng Taây roäng 7,5m ñi qua trung taâm coù theå ñi xe, coøn tuyeán Baéc - nam roäng töø 3-4m coù ñoä doác lôùn neân chuû yeáu daønh cho ñi boä. Caùc thaønh phoá ñeàu coù caùc trung taâm vaø quaûng tröôøng chính, ñöôïc goïi laø Acropolis vaø Agora.

- Acropolis laø khu vöïc trung taâm cuûa thaønh phoá, nôi taäp trung caùc ñeàn thôø mang tính taâm linh vaø nhaø ôû cuûa caùc quan toøa cao caáp.

- Agora thöïc chaát laø moät quaûng tröôøng ôû trung taâm, nôi taäp trung caùc sinh hoaït veà thöông maïi vaø haønh chính cuûa thaønh phoá.

Suoát trong maáy theá kæ tröôùc CN ñoâ thò coå Hi Laïp ñaõ phaùt trieån maïnh do ñaëc ñieåm chính trò coå Hi Laïp coù nhieàu tieán boä, luaät leä nghieâm ngaët nhöng ít khaéc nghieät. Xaõ hoäi coå Hi Laïp ñeà cao tính daân chuû, quan taâm ñeán vieäc giaùo duïc con ngöôøi vaø moâi tröôøng soáng ôû ñoâ thò. Quan ñieåm thaønh phoá Nhaø nöôùc lí töôûng coù quy moâ 10.000 daân ñöôïc chia thaønh 3 phaàn vaø 3 caáp theo heä thoáng luaät leä.

31

Hình 2.2: Maët baèng thaønh phoá Priene-Hi Laïp

Hình 2.3: Maët baèng Thaønh phoá Mile

32

c. La Maõ coå ñaïi Ñeá quoác La Maõ ñöôïc hình thaønh töø theá kæ thöù III tröôùc CN vaø höng thònh nhaát vaøo khoaûng theá kæ thöù II vaø theá kæ thöù I cho ñeán taän naêm 30 tröôùc CN. Quy hoaïch vaø kieán truùc La Maõ coå ñaïi ñaõ tieáp thu ñöôïc nhöõng thaønh töïu cuûa neàn vaên hoùa tröôùc ñoù cuõng nhö bò aûnh höôûng saâu saéc cuûa neàn vaên minh Hi laïp. Raát nhieàu coâng trình kieán truùc cuõng nhö yù ñoà quy hoaïch thaønh phoá ñöôïc thöïc hieän nhôø vaøo söï thònh vöôïng cuûa ñeá cheá La maõ vôùi söï cöôùp ñoaït taøi saûn vaø noâ leä.

Thaønh phoá coå La Maõ phaûn aùnh tính chaát xaõ hoäi cuûa cheá ñoä coäng hoøa ñeá quoác La Maõ.

Trong thaønh phoá coù raát nhieàu quaûng tröôøng vaø nhoùm quaûng tröôøng cuøng vôùi heä thoáng caùc coâng trình coâng coäng lôùn nhö nhaø haùt, ñaáu tröôøng, nhaø taém, maäu dòch, chôï, cung ñieän, nhaø thôø, mieáu töï vaø caùc ñaøi kæ nieäm. Noäi dung vaø boá cuïc nhoùm quaûng tröôøng coå La Maõ raát phöùc taïp, coù trang trí kieán truùc loäng laãy, coâng phu, phaûn aùnh söï sinh hoaït giaøu coù vaø yù thöùc thaåm mó cao cuûa giai caáp thoáng trò. Ñaëc ñieåm truyeàn thoáng cuûa caùc ñoâ thò coå La Maõ laø tính chaát phoøng thuû. Maët baèng thaønh phoá coù daïng nhö caùc traïi lính: Hình vuoâng, coù töôøng luõy baûo veä, coù 4 coång chính vaø noái vôùi caùc coång chính laø caùc truïc ñöôøng chính Nam Baéc (Cardo) vaø Ñoâng Taây (Decumanius). Trung taâm thaønh phoá ñaët taïi ñieåm giao nhau giöõa hai truïc ñöôøng. Thaønh phoá phaùt trieån theâm caùc khu vöïc daân cö ôû phía ngoaøi theo caùc ñöôøng nhaäp thaønh. Loái boá cuïc thaønh phoá naøy chòu aûnh höôûng nhieàu cuûa caùch boá cuïc thaønh phoá coå Hi laïp. Timgat laø moät ví duï.

Hình 2.4: Maët baèng thaønh phoá TimGat Vieäc toå chöùc ñoâ thò thöôøng gaén lieàn vôùi vieäc toå chöùc phoøng ngöï veà quaân söï: - Ñoâ thò thöôøng coù töôøng thaønh bao quanh kieân coá.

33

- Vieäc phaân khu vöïc trung taâm ñöôïc theå hieän roõ reät töøng khu chöùc naêng sinh hoaït, caùc khoâng gian chính ôû trung taâm ñöôïc toå chöùc bao quanh bôûi nhöõng coâng trình kieán truùc hoaønh traùng bieåu thò quyeàn löïc chính trò ñöông thôøi.

- Caùc truïc ñònh höôùng cuûa ñoâ thò khoâng bò chi phoái bôûi caùc quan nieäm toân giaùo, khoâng bò raøng buoäc theo ñòa hình.

- Daân cö phaùt trieån theo töøng oâ vuoâng theo hình baøn côø baùm theo caùc truïc chính vaø trung taâm sinh hoaït coâng coäng cuûa ñoâ thò, moãi oâ phoá coù kích thöôùc töø 70X70m ñeán 150 X150m.

Maät ñoä daân cö 250 – 500 ngöôøi/ha, daân soá töø 20.000 ñeán 100.000 ngöôøi. d. Neàn vaên minh Löôõng Haø (Mezopotama) coù töø 4300 naêm tröôùc CN Babylon laø thaønh phoá lôùn nhaát luùc baáy giôø naèm treân bôø soâng Euphrat. Do vua Netmucazera II xaây döïng vaøo khoaûng 602-562 tröôùc CN. Thaønh phoá ñöôïc bao boïc bôûi heä thoáng keânh ñaøo thoâng vôùi soâng Euphrat vaø tieáp ñeán laø heä thoáng thaønh cao coù nhieàu lôùp gaïch. Trung taâm cuûa thaønh phoá laø cung ñieän vaø nhaø thôø(Ziggurat) xaây theo kieåu kim töï thaùp giaät caáp cao ñeán 90m.

Beân caïnh thaønh phoá laø vöôøn treo Babylon noåi tieáng, moät trong baûy kì quan cuûa theá giôùi. Maëc duø khoâng coù baát cöù baèng chöùng khoa hoïc cuï theå naøo veà söï toàn taïi, vöôøn treo Babylon mang theo mình raát nhieàu caùc truyeàn thuyeát, thô ca vaø nhöõng lôøi ca ngôïi nhö laø moät thieân ñöôøng giöõa sa maïc. Moät trong nhöõng nhaø thô La Maõ ñaõ moâ taû laïi vöôøn treo Babylon nhö moät heä thoáng saân giaät caáp cao vôùi bôø töôøng daøy 7,6 m trong chöùa ñaát ñuû choã cho caû caùc caây lôùn.Vöôøn treo naèm saùt bôø soâng, coù beán taøu, boàn phun nöôùc vaø heä thoáng nöôùc töôùi caây.

Thôøi vaên minh Löôõng Haø ñaõ taïo ñieàu kieän cho söï phaùt trieån cuûa nhieàu thaønh phoá. Vaät lieäu thaønh phoá chính xaây döïng luùc baáy giôø laø gaïch phôi khoâ töø phuø sa cuûa soâng Euphrat. e. Neàn vaên minh Trung Hoa ÔÛ Trung quoác vaøo theá kæ thöù 3 tröôùc CN, Mencius ñaõ ñeà xuaát heä thoáng quy hoaïch söû duïng ñaát theo boá cuïc 9 oâ vuoâng. Moãi oâ coù moät chöùc naêng rieâng, moãi caïnh daøi khoaûng 1000 böôùc.

Caùch boá trí theo kieåu phaân loâ naøy cuõng ñöôïc öùng duïng cho Baéc Kinh veà sau. Baéc Kinh hình thaønh töø 2400 naêm tröôùc CN vaø trôû thaønh thuû ñoâ Trung Quoác naêm 878 sau CN. Ñoâ thò thöôøng ñöôïc bao boïc bôûi töôøng thaønh cao xaây gaïch beân ngoaøi haøo saâu mang ñaëc tröng laø thaønh luõy quaân söï. Caáu truùc thöôøng coù 3 voøng töôøng thaønh giôùi haïn töøng khu vöïc cho 3 taàng lôùp trong xaõ hoäi phong kieán Trung Quoác.

Hình daïng ñoâ thò: - Maët baèng toå chöùc theo hình vuoâng truïc chính theo höôùng Nam- Baéc vaø ñoâ thò thöôøng ñöôïc xaây döïng treân caùc vuøng ñaát coù ñòa hình baèng phaúng.

- Nguyeân taéc boá trí caùc khu vöïc trong ñoâ thò theo trieát lyù Nho giaùo theå hieän moái töông quan trong xaõ hoäi phong kieán. Trong ñoù, yeáu toá chuû theå ñöôïc ñaët ôû vò trí quan troïng nhaát nhaèm theå hieän quyeàn löïc cuûa thieân töû.

34

- Quy moâ ñoâ thò lôùn, daân cö ñöôïc toå chöùc thaønh töøng ñôn vò coù quaûn lyù bôûi heä thoáng haønh chaùnh roõ reät.

- Caây xanh ñöôïc quan taâm toå chöùc thaønh quaàn theå ñeïp phuïc vuï cho taàng lôùp thoáng trò. f. Caùc vuøng khaùc AÁn Ñoä cuõng coù nhöõng thaønh phoá ñöôïc hình thaønh töø 3000 naêm tröôùc CN. Thaønh phoá cuõng ñöôïc xaây döïng theo kieåu phaân loâ.

Nhieàu nôi khaùc treân theá giôùi caùc ñieåm daân cö ñoâ thò cuõng coù xuaát hieän nhöng noùi chung caùc ñoâ thò naøy khoâng ñeå laïi nhöõng tính chaát ñieån hình.

2.1.2. Ñoâ thò thôøi trung ñaïi Ñoâ thò thôøi trung ñaïi xuaát hieän chuû yeáu vaøo ñaàu coâng nguyeân thuoäc cheá ñoä phong kieán. Maâu thuaãn giöõa giai caáp thoáng trò vaø nhaân daân ñaõ daãn ñeán nhieàu cuoäc khôûi nghóa choáng laïi. Cheá ñoä chieám höõu noâ leä daàn ñi vaøo con ñöôøng tan raõ, xaõ hoäi phong kieán baét ñaàu ñöôïc hình thaønh, chuû yeáu döïa vaøo neàn kinh teá tieåu noâng ôû noâng thoân. Do söï tan raõ cuûa neàn kinh teá chieám höõu noâ leä, daân cö ñaõ rôøi khoûi caùc ñoâ thò ñi veà noâng thoân ñeå saûn xuaát, thaønh phoá trong giai ñoaïn vaøi traêm naêm cuoái cuøng cuûa ñeá quoác La Maõ ñaõ maát heát quyeàn löïc thoáng trò noâng thoân. Xaõ hoäi phong kieán trong giai ñoaïn ñaàu mang tính chaát töï cung töï caáp döïa treân neàn saûn xuaát noâng nghieäp. Chieán tranh lieân mieân, xaõ hoäi khoâng oån ñònh ñaõ kìm haõm söï phaùt trieån cuûa ñoâ thò. Quy moâ cuûa thaønh phoá thôøi ñoù nhoû, khoâng vöôït quaù 5 ñeán 10000 ngöôøi, haàu heát coù caùc thaønh quaùch bao ngoaøi.

Maõi ñeán theá kæ thöù XII thuû coâng nghieäp xuaát hieän maïnh ñaõ kích thích söï phaùt trieån caùc ñoâ thò. Vieäc trao ñoåi haøng hoùa vaø giao löu ñöôøng thuûy giöõa caùc vuøng ñaõ xuaát hieän nhieàu ñoâ thò caûng vaø caùc ñoâ thò naèm treân ñaàu moái giao thoâng. Ngoaøi söï aûnh höôûng lòch söû cuûa caùc thaønh phoá La maõ, boá cuïc cuûa caùc thaønh phoá phong kieán ñöôïc theå hieän trong vieäc keát hôïp vôùi caùc ñieàu kieän töï nhieân. Caùc thaønh phoá naøy thöôøng ñöôïc xaây döïng ôû nhöõng vò trí töông ñoái coù lôïi theá veà vaán ñeà baûo veä. Caùc coâng trình nhaø thôø vaø caùc dinh thöï cuûa vua chuùa ñaõ trôû thaønh nhöõng coâng trình troïng taâm trong boá cuïc cuûa ñoâ thò.

Neàn vaên hoùa phuïc höng ôû theá kæ thöù XV, XVI gaén lieàn vôùi söï chuyeån tieáp xaõ hoäi töø phong kieán sang tö baûn, quy hoaïch ñoâ thò thôøi kì naøy ñaõ phaûn aùnh nhu caàu cuûa xaõ hoäi môùi vaø ñaõ ñöôïc phaùt trieån maïnh ôû Chaâu AÂu. ÔÛ YÙ beân caïnh caùc ñoà aùn caûi taïo, môû roäng thaønh phoá thôøi phuïc höng, caùc xu höôùng nghieân cöùu, caùc lí thuyeát môùi veà quy hoaïch ñaõ ñöôïc xuaát hieän. Nöôùc Phaùp laø moät trong nhöõng trung taâm vaên hoùa quan troïng cuûa thôøi kì phuïc höng ôû Chaâu AÂu. Haøng loaït nhöõng hoïat ñoäng xaây döïng quy hoaïch caûi taïo thaønh phoá Paris ñöôïc tieán haønh döôùi trieàu ñaïi Louis XIV, quaûng tröôøng Thaéng Lôïi, quaûng tröôøng Hoøa Hôïp. ÔÛ moät soá nöôùc khaùc, vieäc xaây döïng thaønh phoá Petecbua ôû Nga, thaønh phoá London ôû Anh hay Roma ôû YÙ… ñaõ môû ñaàu cho moät giai ñoaïn môùi trong lòch söû phaùt trieån ñoâ thò. ÔÛ Chaâu AÙ, xaõ hoäi phong kieán taäp trung keùo daøi raát laâu vaø ñaõ ñöôïc thoáng nhaát töø sau ñôøi Taàn. ÔÛ Trung Quoác thaønh phoá laø choã ôû cuûa caùc vua chuùa phong kieán, laø trung taâm chính trò vaên hoùa cuûa giai caáp thoáng trò, coù quy moâ töông ñoái lôùn, thöôøng ñöôïc xaây döïng theo kieåu thaønh quaùch. “Thaønh” chæ boä phaän trung taâm xaây döïng kieân coá bao quanh cung ñieän cuûa vua quan vaø quyù toäc. “Quaùch” laø töôøng thaønh baûo veä bao quanh phía ngoaøi khu vöïc daân cö. Tröôøng An thôøi Taây Haùn laø thaønh phoá trung taâm thöông maïi chính trò lôùn 35

nhaát Trung Quoác, quy moâ thaønh phoá lôùn hôn 4 laàn so vôùi thaønh phoá La Maõ ôû Chaâu AÂu ñöông thôøi, coù boá cuïc quy hoaïch taäp trung bieåu hieän roõ tö töôûng phong kieán, ñeà cao giai caáp thoáng trò. Cung thaønh vaø vöôøn caám chieám phaàn chuû yeáu cuûa thaønh phoá, nhaø ôû cuûa vua quan vaø caùc quyù toäc chieám hai khu ôû phía Ñoâng Hoaøng thaønh coøn beân ngoaøi phía Nam laø khu ôû cuûa nhaân daân.

Noùi chung caùc ñoâ thò cuûa thôøi kì trung ñaïi phaùt trieån chaäm, boá cuïc thaønh phoá loän xoän, phaùt trieån töï phaùt, thieáu quy hoaïch vaø moâi tröôøng ñoâ thò khoâng hôïp lí.

2.1.3. Ñoâ thò thôøi caän ñaïi Maõi ñeán giöõa theá kæ XVII cuoäc caùch maïng coâng nghieäp ra ñôøi ñaõ thuùc ñaåy saûn xuaát phaùt trieån, caùc xí nghieäp coâng nghieäp phaùt trieån maïnh, nhieàu ngaønh coâng nghieäp lôùn ra ñôøi ñaõ thu huùt nhieàu nhaân löïc vaøo saûn xuaát. Caùc khu nhaø ôû moïc leân nhanh choùng beân caïnh caùc khu vöïc saûn xuaát. ÔÛ caùc nöôùc coâng nghieäp phaùt trieån nhö Anh, Phaùp, Mó, Ñöùc daân soá ñoâ thò taêng leân raát nhanh. Töø nhöõng naêm ñaàu cuûa theá kæ XIX, daân soá ñoâ thò ôû Anh chieám tôùi 32%. Naêm 1921 daân soá ñoâ thò ôû Anh ñaõ xaáp xæ 80%. ÔÛ Mó, daân soá ñoâ thò naêm 1801 laø 4% vaø cho ñeán naêm 1921 con soá naøy ñaõ treân 51%.

Söï hình thaønh vaø phaùt trieån thaønh phoá trong thôøi kì naøy chòu aûnh höôûng cuûa nhöõng maâu thuaãn söùc saûn xuaát vaø quan heä saûn xuaát. Tính töï phaùt cuûa neàn kinh teá thò tröôøng trong söï phaân boá söùc saûn xuaát ñaõ daãn tôùi söï phaùt trieån vaø phaân boá thaønh phoá khoâng ñeàu, ví duï: mieàn Ñoâng Baéc nöôùc Mó, khu coâng nghieäp Philadenphia vaø Chicago, chæ chieám 14% dieän tích caû nöôùc nhöng giaù trò saûn phaåm laøm ra chieám tôùi 75% toång thu nhaäp quoác daân. Caùc thaønh phoá lôùn coù soá daân taäp trung cao ñaõ xuaát hieän nhö New York: 5 trieäu ngöôøi (1920). London gaàn 5 trieäu ngöôøi, Berlin treân 4 trieäu ngöôøi.

Caùc vaán ñeà maâu thuaãn vaø baát hôïp lí trong toå chöùc khoâng gian ñoâ thò ñaõ naûy sinh ra raát nhieàu do söï phaùt trieån oà aït cuûa caùc ñoâ thò trong thôøi kì naøy. Vaán ñeà nhaø ôû khoâng ñöôïc giaûi quyeát moät caùch ñaày ñuû, ñaëc bieät laø caùc khu nhaø ôû daønh cho ngöôøi lao ñoäng thöôøng thieáu toå chöùc, chaép vaù, hình thöùc ngheøo naøn, ñieàu kieän soáng khoâng ñaày ñuû, thieáu veä sinh; caùc khu ôû laïi hay ñaët caïnh xí nghieäp, nhaø maùy, ñieàu kieän moâi tröôøng thaáp. Moâi tröôøng ñoâ thò ôû nhieàu nôi bò khuûng hoaûng nghieâm troïng. Caùc khu coâng trình coâng nghieäp xaây döïng töï phaùt, khoâng theo quy hoaïch, laïi chieám nhöõng khu ñaát toát trong thaønh phoá, nhieàu coâng trình xaây döïng saùt bôø soâng, thaäm chí ngay saùt khu trung taâm laøm cho moâi tröôøng soáng ôû ñoâ thò bò aûnh höôûng nghieâm troïng.Vieäc ñaàu cô ñaát ñai ñaõ laøm cho giaù ñaát xaây döïng thaønh phoá taêng voït, maät ñoä xaây döïng cao vaø caùc coâng trình kieán truùc ñaõ phaùt trieån theo chieàu cao. Nhieàu thaønh phoá thaäm chí khoâng coù khu ñaát troáng ñeå troàng caây xanh. Do söï khuûng hoaûng veà xaây döïng vaø söï maát caân ñoái trong thaønh phoá ôû caùc nöôùc tö baûn phaùt trieån töø nöûa theá kæ thöù XIX, ngöôøi ta ñaõ tieán haønh haøng loaït caùc coâng cuoäc caûi taïo caùc ñoâ thò, ñaëc bieät laø ôû Phaùp vaø Nga (Paris vaø Petecbua), vôùi caùc lí do treân, töø cuoái theá kæ XIX ñeán ñaàu theá kæ XX, haøng loaït tö töôûng môùi vaø quan ñieåm ñaõ xuaát hieän, môû ñaàu cho söï phaùt trieån cuûa ngaønh quy hoaïch ñoâ thò hieän ñaïi.

36

Hình 2.5:Maët baèng thaønh Tröôøng An-Trung Quoác 2.2. KHAÙI QUAÙT QUAÙ TRÌNH PHAÙT TRIEÅN ÑOÂ THÒ VIEÄT NAM 2.2.1. Tình hình phaùt trieån caùc ñieåm daân cö ñoâ thò ñeán theá kæ thöù XVIII Trong lòch söû vaøng boán nghìn naêm toàn taïi, Vieät Nam luoân luoân phaûi choáng laïi caùc cuoäc ngoaïi xaâm cuûa phöông Baéc vaø phöông Taây, ñaõ ba laàn chòu aùch ñoâ hoä cuûa phong kieán phöông Baéc.

Daáu veát ñoâ thò ñaàu tieân ôû nöôùc ta laø thaønh Coå Loa hay coøn ñöôïc goïi laø Loa thaønh cuûa An Döông Vöông ôû taû ngaïn soâng Hoàng. Loa thaønh laø ñoâ thò ñaàu tieân ñöôïc xaây döïng vaøo naêm 25 tröôùc CN, laø trung taâm chính trò cuûa nöôùc AÂu Laïc. Chieàu daøi cuûa ba töôøng thaønh chính daøi treân 16 km coù haøo saâu bao boïc noái lieàn vôùi soâng Hoaøng ñaõ laøm taêng khaû naêng phoøng thuû cuûa thaønh. Ngoaøi caùc cung ñieän cuûa vua vaø caùc traïi lính, trong thaønh coøn coù nhaø ôû cuûa daân thöôøng. Ñaây laø ñieåm daân cö taäp trung ñoâng nhaát luùc baáy giôø, daân soá öôùc tính tôùi haøng ngaøn ngöôøi.

Hình 2.6: Maët baèng thaønh Coå Loa (Ñòa ñieåm xaây döïng: Ñoâng Anh caùch Haø Noäi 17 Km veà phía taây baéc) Ghi chuù: 1. VOØNG 1 (8Km) 2. VOØNG 2 (6,5 Km) 3. VOØNG 3 (1,6 Km) 4. SOÂNG HOAØNG 5. ÑEÀN AN DÖÔNG VÖÔNG 6. ÑÌNH COÅ LOA 7. TÖÔØNG THAØNH

37

Trong thôøi kì Baéc thuoäc moät soá thaønh thò khaùc nhau mang tính chaát quaân söï vaø thöông maïi nhö thaønh Luy Laâu, thaønh Long Bieân, Töø Phoá, Baïch Tröôûng, Haäu Loäc cuõng ñaõ ñöôïc hình thaønh. Moät trong nhöõng ñoâ thò lôùn nhaát thôøi Baéc thuoäc ñeán theá kæ XIX laø thaønh Toáng Bình ( Haø Noäi ngaøy nay). Söû cheùp raèng naêm 865 töôùng Cao Ñieàn (Trung Quoác) ñaõ môû roäng thaønh ñeå choáng quaân khôûi nghóa. Thaønh daøi 1982,5 tröôïng (7930 m), cao 2,5 tröôïng (10 m), treân töôøng thaønh coù 55 ñieåm canh. Moät vaøi ñoaïn thaønh coøn soùt laïi cho ñeán ngaøy nay.

Hình 2.7: Maët baèng thaønh Thaêng Long

Naêm 1010 sau khi oån ñònh tình hình chính trò trong nöôùc, Lyù Thaùi Toå ñaõ quyeát ñònh dôøi ñoâ veà trung taâm Ñaïi La (trong thaønh Toáng Bình cuõ) vaø ñoåi teân laø Thaêng Long. Ñaây cuõng laø caùi moác khai sinh cho thaønh phoá Haø Noäi ngaøy nay. Töø ñoù Thaêng Long phaùt trieån maïnh veà taát caû caùc maët kinh teá, xaõ hoäi, vaên hoùa vaø ñaõ trôû thaønh moät ñoâ thò coù vò trí quan troïng nhaát trong caû nöôùc.

Thaêng Long coù heä thoáng thaønh daøi 25 km bao boïc xung quanh khu vöïc cung ñình vaø caùc ñieåm daân cö, laø nhöõng daáu hieäu ñaàu tieân cuûa ñoâ thò khaù ñoäc ñaùo. Ngoaøi ra, nhieàu coâng trình ñöôïc xaây döïng trong thaønh nhö caùc ñeàn chuøa, mieáu maïo. Ñaây laø thôøi kì thònh vöôïng nhaát cuûa neàn phong kieán Vieät Nam, raát nhieàu ñeàn chuøa, baûo thaùp ñöôïc xaây döïng vaøo thôøi kì naøy nhö: 950 ngoâi chuøa ñöôïc xaây döïng vaøo naêm 1031 döôùi söï ñaøi thoï cuûa nhaø vua. Chuøa Dieân Höïu (chuøa Moät Coät) xaây vaøo naêm 1049 - chuøa Dieân Höïu ñaùnh daáu moät böôùc phaùt trieån cao veà ngheä thuaät kieán truùc luùc baáy giôø vaø cho ñeán ngaøy nay noù vaãn laø moät bieåu töôïng trong traùi tim Haø Noäi. Naêm 1954 tröôùc khi chaïy thöïc daân Phaùp ñaõ ñaët mìn phaù huûy. Ngay sau ñoù vaøo naêm 1955 chuøa ñaõ ñöôïc xaây döïng laïi.

38

Moät ñieàu ñaùng chuù yù trong quy hoaïch phaùt trieån ñoâ thò luùc baáy giôø laø vieäc xaây döïng khu Vaên Mieáu naêm 1070, ñöôïc goïi laø Quoác Töû Giaùm vaøo naêm 1076. Laø khu ñaïi hoïc ñaàu tieân ôû Vieät Nam, ñaây thaät söï laø choã choïn nhaân taøi cuûa ñaát nöôùc, haøng naêm coù haøng ngaøn ngöôøi ñeán xin hoïc vaø döï thi. Treân 82 bia Tieán só baûng ñaù ghi laïi caùc danh nhaân, caùc nhaø baùc hoïc ñaõ chöùng toû söï quan taâm ñaëc bieät cuûa Nhaø nöôùc luùc baáy giôø veà maët vaên hoùa giaùo duïc vaø ñaõ laøm cho Vieät Nam moät thôøi raïng rôõ.

Döôùi thôøi phong kieán, ôû nöôùc ta nhieàu loaïi ñoâ thò khaùc cuõng ñaõ hình thaønh. Ñoù laø nôi ñoùng ñoâ chính cuûa caùc vua chuùa phong kieán nhö thaønh Hoa Lö (kinh ñoâ cuûa nhaø Ñinh), thaønh Taây Ñoâ (kinh ñoâ cuûa nhaø Hoà), thaønh Phuù Xuaân (kinh ñoâ cuûa nhaø Nguyeãn), laø nhöõng trung taâm chính trò quan troïng.

Thaønh Taây Ñoâ (thaønh nhaø Hoà) ñöôïc xaây döïng raát kieân coá, phía ngoaøi ñöôïc gheùp ñaù treân moät khu ñaát baèng phaúng ôû Thanh Hoùa coù hình vuoâng, moãi caïnh daøi 500 m. Coång thaønh laø ba voøm gheùp ñaù raát ñeïp coù kó thuaät raát coâng phu. Coù nhöõng phieán ñaù daøi tôùi 7 meùt, cao 1,5 meùt, naëng tôùi 15 taán ôû coång ra vaøo.

Hình 2.8: Maët baèng thaønh nhaø Hoà

Sau chieán thaéng quaân Minh, Leâ Lôïi xaây döïng laïi ñaát nöôùc. Ñoâ thò Vieät nam döôùi thôøi baáy giôø ñaõ phaùt trieån raát maïnh, ñaëc bieät Thaêng Long laø nôi ñoùng ñoâ cuûa trieàu Leâ vaø töø ñoù (1430) Thaêng Long coù teân laø Ñoâng Kinh. Thaêng Long ñöôïc tu söûa töø cung ñieän, ñeàn ñaøi ñeán Hoaøng thaønh vaø La thaønh. Dieän tích Hoaøng thaønh roäng hôn nhieàu vaøo theá kæ thöù XVI so vôùi ñôøi Lyù –Traàn. Theo baûn ñoà cuûa Hoàng Ñöùc veõ naêm 1470, ñòa giôùi cuûa Hoaøng thaønh goàm Hoaøng thaønh ñôøi Lyù – Traàn coäng vôùi phaàn môû roäng ôû phía Ñoâng ra tôùi taän bôø soâng Hoàng. ÔÛ chính giöõa hoaøng thaønh laø ñieän Kính Thieân: nôi vua hoäi hoïp vôùi caùc ñaïi thaàn, beân phaûi laø ñieän Chí Thieäu, beân traùi laø ñieän Chí Kính, phía sau laø ñieän Vaïn Thoï, phía tröôùc laø ñieän thò trieàu nôi caùc quan vaøo chaàu vua, töø ñoù nhìn ra phía ngoaøi laø cöûa Ñoan Moân.

Cung ñieän cuûa Hoaøng thaùi Töû ôû höôùng Ñoâng cung, phía tröôùc ñoâng cung laø Thaùi mieáu thaønh boá cuïc theo heä truïc vuoâng, laáy ñieän Kính Thieân laøm chuaån. Caùc coâng trình chính

39

ñöôïc ñaët theo höôùng Baéc-Nam, caùc cung ñieän ñöôïc xaây döïng raát ñeïp. Phía Nam Hoaøng thaønh laø khu vöïc quan laïi gaàn cöûa Ñaïi Höng, Leâ Thaùnh Toâng ñaõ cho xaây döïng vieän Ñaïi Laâu cho caùc quan nghæ luùc vaøo chaàu, xaây ñình Quaûng vaên laø nôi yeát thò caùc phaùp leänh cuûa trieàu ñình. Nhieàu ñeàn chuøa ñöôïc xaây döïng thôøi ñoù coøn löu laïi ñeán ngaøy nay nhö ñeàn Ngoïc Sôn, ñeàn baø Kieäu, chuøa Traán Quoác, chuøa Kim Lieân,Vaên Mieáu ñöôïc xaây döïng laïi vaø môû roäng thaønh khu laøng ñaïi hoïc lôùn nhaát thôøi phong kieán.

Ngoaøi Hoaøng thaønh, phoá phöôøng ñöôïc phaùt trieån, hoaït ñoäng thöông maïi ngaøy caøng maïnh meõ, caùc cöûa hieäu buoân cuûa ngöôøi Haø Lan, Anh phaùt trieån doïc theo bôø soâng. Vaøo theá kæ XVII, khu daân cö ñaõ coù nhaø hai taàng, nhieàu nhaø laøm theâm gaùc löûng ñeà phoøng luït loäi. Nhö ngöôøi phöônng Taây ñaõ nhaän xeùt: Thaêng Long vaøo theá kæ XVII laø ñoâ thò lôùn ôû Chaâu AÙ. ÔÛ ñaây coù nhieàu phöôøng chuyeân saûn xuaát caùc maët haøng thuû coâng, coù nhöõng phöôøng noåi tieáng nhö ngheà laøm giaáy ôû phöôøng Yeân Thaùi, ngheà deät vaûi ôû Thuïy Chöông, nhuoäm ñieàu tô luïa ôû Haøng Ñaøo…. Daân soá trong thaønh ngaøy caøng ñoâng.

Thaêng Long thôøi baáy giôø thöïc söï khoâng coøn giöõ maõi kinh thaønh kieåu phong kieán maø ñaõ trôû thaønh moät trung taâm vaên hoùa, saûn xuaát vaø thöông maïi ñeå phaùt trieån thaønh moät ñoâ thò lôùn. Ñoâ thò khoâng coøn phaùt trieån boù heïp trong khu vöïc Hoaøng Thaønh maø ñaõ môû roäng maïnh ra phía ngoøai, chieám nhöõng khu ñaát roäng lôùn, khai thaùc caûnh quan cuûa hoà Hoaøn Kieám. Ñeán naêm 1728 Trònh Giang ñaõ cho cuûng coá xaây döïng caùc cung ñieän ngaàm ôû phía Nam cuûa hoà, khu vöïc naøy trôû thaønh moät trung taâm quan troïng cuûa Ñoâ thaønh.eâ1 Hình 2.9: Maët baèng kinh thaønh Hueá

2.2.2. Ñoâ thò döôùi thôøi nhaø Nguyeãn Töø ñaàu theá kæ XVIII ñeán giöõa theá kæ XIX, khi caùc nöôùc Chaâu AÂu ñaõ coù neàn kinh teá lôùn maïnh, vaên minh thì Vieät Nam vaãn laø nöôùc noâng nghieäp laïc haäu. Nhöõng ñieàu luaät phong kieán ngaët ngheøo ñaõ kìm haõm söï phaùt trieån cuûa ñaát nöôùc, keå caû trong lónh vöïc kieán truùc, quy hoaïch vaø xaây döïng.

Daân soá ñoâ thò luùc baáy giôø chæ chieám khoaûng 1% daân soá caû nöôùc. Ñaàu theá kæ XIX moät ñieåm daân cö lôùn cuûa Vieät Nam laø Haø Tieân ñaõ baét ñaàu phaùt trieån maïnh nhôø söï di daân vaøo töø mieàn Baéc, Trung Quoác, Campuchia vaø Thaùi Lan. Veà sau, do chieán tranh hoï ñaõ boû chaïy veà taäp trung taïi khu vöïc Chôï Lôùn vaø moät ñieåm daân cö ñoâ thò ñoâng ñuùc môùi ñaõ ñöôïc hình thaønh, cuøng vôùi 40

thaønh Gia Ñònh taïo neân moät khu vöïc saàm uaát ñaët neàn moùng cho söï phaùt trieån thaønh phoá Saøi Goøn sau naøy. Naêm 1865 Saøi goøn chæ coù 8000 daân, ñeán naêm 1877 soá daân ñaõ leân tôùi 33000 ngöôøi vaø Saøi goøn trôû thaønh moät ñieåm ñoâ thò lôùn cuûa mieàn Nam Vieät Nam. Nguyeãn Aùnh ñaõ choïn Hueá laøm thuû ñoâ sau khi giaønh ñöôïc chính quyeàn. Thaønh phoá Hueá baét ñaàu ñöôïc xaây döïng vaøo naêm 1830 ôû khu vöïc Chaùnh dinh. Quy hoaïch thaønh Hueá ñaõ döïa treân nguyeân taéc thieát keá thaønh phoá cuûa kieán truùc sö Vaubae do nhaø truyeàn ñaïo Phaùp Adevan chæ huy. Thaønh Hueá coù hình vuoâng ñöôïc caûi bieán môû roäng ôû caùc traïm canh, moãi caïnh daøi 2235 m. Vì muoán giöõ ñöôïc nguyeân taéc ñoái xöùng neân ngöôøi ta khoâng lôïi duïng ñöôïc heát ñieàu kieän töï nhieân ôû ñoàn Mang Caù. Thaønh Hueá naèm treân bôø soâng Höông, thaønh cao 6m, daøy 20 m, xung quanh coù haøo bao boïc saâu tôùi 60 m.

Trong thaønh, caùc cung ñieän cuûa nhaø vua ñöôïc boá trí theo heä ñoái xöùng. Xung quanh caám thaønh laø cung thaønh, laø nôi xaây döïng caùc cung ñieän, nôi laøm vieäc cuûa caùc quan laïi phong kieán, phaàn sau cuûa thaønh so vôùi bôø soâng Höông laø khu ôû. Trong thaønh khoâng coù nhaø cao taàng vaø kieåu kieán truùc ñoà soä, xaây döïng theo kieåu truyeàn thoáng, nhaø baèng goã.

Döôùi thôøi nhaø Nguyeãn coù quy ñònh raát chaët cheõ veà xaây döïng: nhaø daân khoâng ñöôïc gioáng vaø cao hôn nhaø cuûa vua quan phong kieán. Heä thoáng ñöôøng saù cô baûn ñöôïc xaây döïng theo heä hình hoïc oâ côø. Treân truïc chính coù coät côø cao ba taàng vaø coång chính cuûa thaønh vôùi kieán truùc raát phong phuù.

Toång theå quy hoaïch kieán truùc coá ñoâ Hueá ñöôïc boá trí döï treân thuyeát Phong Thuûy khaù maãu möïc. Kinh thaønh ñöôïc laáy laøm chuû theå trong boá cuïc toaøn ñoâ thò, hình vuoâng cuûa kinh thaønh töôïng tröng cho ñaát vôùi ba lôùp thaønh (Kinh thaønh, Hoaøng thaønh vaø Töû Caám thaønh).

Hoaøng thaønh coøn goïi laø Ñaïi noäi coù Töû Caám thaønh vaø haøng traêm coâng trình kieán truùc lôùn nhoû, boá cuïc theo truïc höôùng taâm laø ñieän Thaùi Hoøa nhìn thaúng ra nuùi Ngöï Bình vaø ñeàn Nam Giao, tröôùc maët laø quaûng tröôøng. Ñeàn Nam Giao laø moät khu vöïc du ngoaïn cuûa nhaø vua ñöôïc ñaët beân kia bôø soâng Höông, ôû phía Nam cuûa kinh thaønh (tính töø cöûa chính cuûa thaønh ). Ñeàn coù hình troøn töôïng tröng cho maët trôøi. ÔÛ beân kia soâng Höông, ñoái dieän vôùi kinh thaønh Hueá laø khu phoá taây, doïc bôø soâng Höông coù caùc daûi caây xanh.

Döôùi thôøi nhaø Nguyeãn, caùc ñoâ thò khaùc cuõng ñaõ baét ñaàu phaùt trieån. Nguyeãn AÙnh ñaõ cho xaây döïng laïi thaønh Haø Noäi vaø khu vöïc Quoác Töû Giaùm ñeå cuûng coá chính quyeàn ôû phöông Baéc. Haøng loaït caùc tænh thaønh ñöôïc xaây döïng khaép nôi treân toaøn quoác ñaët neàn moùng cho heä thoáng quaûn lí haønh chính cuûa trieàu ñình, haøng loaït thaønh quaùch ñöôïc xaây döïng ôû caùc tænh lò thôøi ñoù cuõng laø ñieåm xuaát phaùt ñaàu tieân cuûa heä thoáng ñoâ thò ôû Vieät Nam. Ñoâ thò thôøi nay chuû yeáu chæ phaùt trieån heä thoáng haønh chính, quyeàn löïc quoác gia phong kieán vôùi thaønh quaùch bao quanh coù taùc duïng baûo veä. Moät soá ít nôi thaønh xaây baèng gaïch kieân coá coøn laïi ôû haàu heát caùc nôi khaùc thaønh ñöôïc ñaép baèng ñaát neân ít toàn taïi cho ñeán ngaøy nay. Trong thaønh caùc coâng trình, nôi laøm vieäc cuûa quan laïi vaø caùc traïi lính ñöôïc xaây döïng. Phía ngoaøi thaønh laø caùc khu daân cö vaø phoá phöôøng buoân baùn cuûa daân thöôøng.

Vôùi hình thöùc ñoù ñoâ thò ñaõ theå hieän roõ söï caùch bieät giöõa chính quyeàn vaø daân trong caáu truùc ñoâ thò.

41

Caùc daïng thaønh quaùch thôøi kì ñoù coù theå phaân bieät nhö sau: - Loaïi hình vuoâng: veà cô baûn loaïi naøy giöõ ñöôïc ñaëc ñieåm truyeàn thoáng thaønh cuûa AÙ Ñoâng nhö kieåu thaønh nhaø Hoà. Söï bieán daïng cuûa noù theå hieän qua vieäc boå sung theâm caùc traïm gaùc treân töøng ñoaïn thaønh hay coång thaønh nhö thaønh Hueá, thaønh Gia Ñònh….

Hình 2.10: Baûn ñoà Saøi Goøn 1975

Hình 2.11:Sô ñoà thaønh Baùt quaùi

- Loaïi hình vuoâng vôùi caùc cung môû roäng ôû giöõa caùc caïnh taïo neân caùc goùc nhoïn ôû goùc thaønh vaø moät soá bieán daïng nhoû ôû giöõa caùc caïnh. Loaïi naøy vaãn giöõ ñöôïc hình aûnh cuûa hình vuoâng ban ñaàu vaø ñöôïc trau chuoát theo moät ngheä thuaät rieâng cho phong phuù (thaønh Baéc Giang, Phuù Yeân, Bình Ñònh, Quaûng Ngaõi….)

- Loaïi hình ña giaùc 5,6 caïnh hoaëc hôn nöõa, loaïi naøy hoaøn toaøn xa laï vôùi caùc loaïi thaønh cuûa phöông Ñoâng, ñaây chính laø loaïi thaønh ñöôïc xaây döïng raäp khuoân yù ñoà cuûa caùc loaïi thaønh phoá lí töôûng thôøi Phuïc Höng Chaâu AÂu.

Thôøi Phaùp thuoäc, ngoaøi caùc khu vöïc thaønh quaùch, caùc khu daân cö baét ñaàu phaùt trieån, phoá xaù xuaát hieän. Nhieàu ñoâ thò ñaõ trôû thaønh nhöõng trung taâm thöông maïi lôùn vaø daàn daàn laán aùt caû khu vöïc thaønh quaùch, thaäm chí coù nôi ñaõ maát haún ranh giôùi. Döôùi söï thoáng trò cuûa thöïc daân Phaùp vôùi chính saùch khai thaùc caùc nguoàn taøi nguyeân ôû thuoäc ñòa ñaõ xuaát hieän moät loaït caùc ñoâ thò môùi mang tính chaát khai thaùc, thöông maïi, coâng nghieäp, nghæ ngôi giaûi trí. Ví duï nhö: Hoøn Gai, Caåm Phaû, Laøo Cai (thaønh phoá khai thaùc), Haûi Phoøng, Ñaø Naüng, Søaøi Goøn, Nam Ñònh, Vinh (thaønh phoá coâng nghieäp thöông maïi), Ñaø Laït, Sapa, Tam Ñaûo (thaønh phoá nghæ ngôi giaûi trí).

Trong thôøi kì naøy yeáu toá coâng nghieäp vaø nhaát laø yeáu toá thöông maïi ñaõ coù taùc ñoäng thuùc ñaåy maïnh meõ söï phaùt trieån cuûa caùc ñoâ thò trong toaøn quoác.

42

CHÖÔNG 3: ÑOÂ THÒ HOÙA VAØ HEÄ QUAÛ CUÛA ÑOÂ THÒ HOÙA 3.1. KHAÙI NIEÄM VEÀ ÑOÂ THÒ HOÙA 3.1.1. Ñoâ thò hoùa laø gì?

3.1.1.1Ñònh nghóa Ñoâ thò hoùa. Ñoâ thò hoùa(Urbanization) ñöôïc ñònh nghóa laø söï môû roäng cuûa ñoâ thò, laø quaù trình taäp trung daân soá vaøo caùc ñoâ thò, laø söï hình thaønh nhanh choùng caùc ñieåm daân cö ñoâ thò treân cô sôû phaùt trieån saûn xuaát vaø ñôøi soáng. Khaùi nieäm veà ñoâ thò hoaù raát ña daïng, bôûi vì ñoâ thò chöùa ñöïng nhieàu hieän töôïng vaø bieåu hieän khaùc nhau trong quaù trình phaùt trieån. Caùc nhaø khoa hoïc xem xeùt vaø quan saùt hieän töôïng ñoâ thò hoùa töø nhieàu goùc ñoä khaùc nhau.

Quaù trình ñoâ thò hoaù laø quaù trình coâng nghieäp hoùa ñaát nöôùc. Vì vaäy cuõng coù ngöôøi cho raèng ñoâ thò hoaù laø ngöôøi baïn ñoàng haønh cuûa coâng nghieäp hoùa. Quaù trình ñoâ thò hoaù cuõng laø quaù trình bieán ñoåi saâu saéc veà cô caáu saûn xuaát, cô caáu ngheà nghieäp, cô caáu toå chöùc sinh hoaït xaõ hoäi, cô caáu toå chöùc khoâng gian kieán truùc xaây döïng töø daïng noâng thoân sang thaønh thò.

Coù hai tyû soá bieåu hieän söï ñoâ thò hoaù laø möùc ñoä ñoâ thò hoaù vaø toác ñoä ñoâ thò hoùa. Toác ñoä ñoâ thò hoaù laø tyû leä taêng daân soá ñoâ thò theo thôøi gian. Möùc ñoä ñoâ thò hoaù laø tyû leä phaàn traêm giöõa daân soá ñoâ thò hay dieän tích ñoâ thò treân toång soá daân hay dieän tích cuûa 1 vuøng hay khu vöïc hay cuûa toaøn vuøng. Tæ leä daân soá ñoâ thò ñöôïc coi nhö thöôùc ño ñoâ thò hoaù ñeå so saùnh möùc ñoä ñoâ thò hoùa giöõa caùc nöôùc vôùi nhau hay giöõa caùc vuøng khaùc nhau trong cuøng moät nöôùc.

Söï taêng tröôûng daân soá ñaõ coù aûnh höôûng roõ reät leân söï phaùt trieån ñoâ thò. Ngaøy tröôùc moät ñoâ thò coù tyû leä daân soá cao seõ coù möùc ñoä phaùt trieån ñoâ thò cao. Tuy nhieân, ñieàu naøy ñaõ thay ñoåi theo möùc ñoä vaø toác ñoä phaùt trieån kinh teá. Vì vaäy, tæ leä phaàn traêm daân soá ñoâ thò khoâng phaûn aûnh ñaày ñuû möùc ñoä ñoâ thò hoùa cuûa nöôùc ñoù. Ngaøy nay, vôùi neàn kinh teá phaùt trieån, ñoâ thò vaø coâng nghieäp hoùa ñaát nöôùc ñaõ oån ñònh ôû caùc nöôùc phaùt trieån vaø phaùt trieån cao. Chaát löôïng ñoâ thò hoùa ñöôïc phaùt trieån theo chieàu saâu. Ñoù laø vieäc naâng cao chaát löôïng cuoäc soáng, haïn cheá toái thieåu nhöõng aûnh höôûng xaáu cuûa quaù trình ñoâ thò hoùa nhaèm hieän ñaïi hoùa cuoäc soáng vaø naâng cao chaát löôïng moâi tröôøng ñoâ thò.

3.1.1.2. Nhaän thöùc veà ñoâ thò hoùa (urbanization) Tích cöïc: Ñoâ thò hoùa ñöôïc tieán haønh cuøng vôùi quaù trình coâng nghieäp hoùa.Vì vaäy, ñoâ thò hoùa coù yù nghóa laø söï phaùt trieån cuûa ñoâ thò ngaøy caøng lôùn maïnh caû veà soá löôïng laãn chaát löôïng vôùi trình ñoä khoa hoïc coâng ngheä ngaøy caøng cao. Quaù trình “ñoâ thò hoùa noâng thoân” laø moät muïc tieâu chieán löôïc trong ñònh höôùng phaùt trieån quoác gia nhaèm thuùc ñaåy caùc khu vöïc phaùt trieån, taêng naêng suaát lao ñoäng, taêng thu nhaäp vaø möùc soáng.

Tieâu cöïc: tuy nhieân, quaù trình ñoâ thò hoùa cuõng ñaõ ñeå laïi nhieàu heä quaû cho moâi tröôøng ñoâ thò. Söï phaùt trieån ñoâ thò hoùa quaù möùc vöôït khoûi taàm kieåm soaùt ñaõ ñeå laïi nhöõng taùc ñoäng khoâng toát cho ñoâ thò. Noùi ñeán ñoâ thò hoùa, ôû moät khía caïnh naøo ñoù, seõ laøm ta lieân töôûng ñeán söï phaù hoaïi moâi tröôøng töï nhieân, taêng oâ nhieãm, daân soá ñoâng ñuùc vaø daãn theo caùc vaán ñeà veà kinh teá xaõ hoäi khaùc.

43

3.1.2. Ba giai ñoaïn cuûa ñoâ thò hoùa Quaù trình ñoâ thò hoaù dieãn ra song song vôùi ñoäng thaùi phaùt trieån kinh teá xaõ hoäi. Trình ñoä ñoâ thò hoaù phaûn aûnh trình ñoä phaùt trieån cuûa löïc löôïng saûn xuaát, cuûa neàn vaên hoaù vaø phöông thöùc toå chöùc cuoäc soáng xaõ hoäi.

3.1.2.1. Ñoâ thò hoùa tieàn coâng nghieäp (pre-industrial urbanization) Ñoâ thò hoùa theo ñuùng nghóa cuûa noù ñaõ xuaát hieän ñaàu tieân vaøo thôøi ñieåm khi saûn xuaát thuû coâng nghieäp chuyeån thaønh daïng sô khai cuûa saûn xuaát haøng hoùa vaø cuøng vôùi noù laø söï dòch cö cuûa nhöõng ngöôøi thôï thuû coâng vaø thöông nhaân veà caùc trung taâm ñoâ thò. Ñoâ thò hoùa thôøi kì tieàn coâng nghieäp phaùt trieån mang ñaëc tröng cuûa neàn vaên minh noâng nghieäp. Caùc ñoâ thò phaân taùn, quy moâ nhoû phaùt trieån theo daïng taäp trung, cô caáu ñôn giaûn.

Tính chaát ñoâ thò luùc baáy giôø chuû yeáu laø haønh chính, thöông nghieäp, tieåu thuû coâng nghieäp.

Taùc ñoäng chuû yeáu cuûa giai ñoaïn naøy laø cuoäc Caùch Maïng Kyõ Thuaät (CMKT) I, ñöôïc goïi laø Caùch maïng noâng nghieäp vôùi bieåu töôïng laø caùi cuoác (hay caùi caøy hoaëc caùi xa quay) 3.1.2.2. Ñoâ thò hoùa Thôøi kyø coâng nghieäp (industrial urbanization) Döôùi taùc ñoäng cuûa cuoäc CMKT II (caùch maïng coâng nghieäp)vôùi bieåu töôïng laø chieác maùy hôi nöôùc do oâng J.WATT (Anh) phaùt minh naêm 1780, ñoâ thò phaùt trieån maïnh do nhieàu ngöôøi chuyeån töø kinh teá noâng nghieäp sang kinh teá noâng nghieäp. Söï taäp trung saûn xuaát vaø daân cö ñaõ laøm xuaát hieän nhieàu ñoâ thò môùi vaø môû roäng caùc ñoâ thò ñaõ coù, taïo neân caùc ñoâ thò lôùn vaø cöïc lôùn, ñaây laø giai ñoaïn cuûa ñoâ thò hoùa môû roäng.

Cô caáu ñoâ thò trôû neân phöùc taïp hôn, (vaøo nöûa sau theá kyû 20) caùc thaønh phoá mang nhieàu chöùc naêng khaùc nhau nhö thuû ñoâ, thaønh phoá caûng… Ñaëc tröng cuûa thôøi kyø naøy laø söï phaùt trieån thieáu kieåm soaùt cuûa caùc thaønh phoá 3.1.2.3. Ñoâ thò hoùa Thôøi kyø haäu coâng nghieäp (post-industrial urbanization)

Hình 3.1: Sô ñoà theå hieän moái quan heä giöõa CMKT vôùi caùc neàn vaên minh vaø caùc thôøi kyø ñoâ thò hoaù.

44

Neàn vaên minh giai ñoaïn naøy ñöôïc goïi laø vaên minh khoa hoïc-kyõ thuaät ñaõ ñöa quaù trình ñoâ thò hoùa ñi vaøo chieàu saâu vôùi ñaëc tröng laø cuoäc CMKT III vôùi bieåu töôïng laø chieác maùy tính ñieän töû phaùt minh naêm 1949, ñaõ laøm thay ñoåi cô caáu saûn xuaát, phöông thöùc sinh hoaït ôû caùc ñoâ thò. Khoâng gian ñoâ thò coù cô caáu toå chöùc phöùc taïp coù quy moâ lôùn. Heä thoáng toå chöùc daân cö ñoâ thò phaùt trieån theo cuïm, chuøm vaø chuoãi.

3.1.3.Ñaëc ñieåm cuûa quaù trình ñoâ thò hoùa Veà maët caáu truùc khoâng gian ñoâ thò, xuaát hieän hai xu theá gaàn nhö ñoái laäp, nhöng laïi thoáng nhaát cuûa caùc quaù trình kinh teá-xaõ hoäi, vaø phaûn aùnh trong caáu truùc khoâng gian, ñoù laø xu theá höôùng taâm vaø ly taâm cuûa quaù trình ñoâ thò hoùa.

3.1.3.1. Höôùng taâm (centralization) Ñoâ thò hoaù laø quaù trình taäp trung daân cö vaøo ñoâ thò. Xu theá naøy dieãn ra maïnh trong theá kyû 19 vaø theá kyû 20 trong thôøi kyø cöïc thònh cuûa neàn vaên minh coâng nghieäp. Laøn soùng ngöôøi nhaäp cö vaøo soáng vaø laøm vieäc trong ñoâ thò ngaøy caøng ñoâng. Quy moâ ñoâ thò phaùt trieån, maät ñoä daân soá ngaøy caøng taêng. Ñaây laø xu höôùng phaùt trieån ñoâ thò theo kieåu truyeàn thoáng.

3.1.3.2. Ly taâm (decentralization) Ly taâm ñang trôû thaønh moät xu höôùng chung cho quaù trình phaân boá daân cö trong caùc ñoâ thò lôùn. Khi maø neàn khoa hoïc kyõ thuaät ngaøy caøng phaùt trieån, coâng ngheä thoâng tin lieân laïc vaø phöông tieän giao thoâng ngaøy caøng hieän ñaïi, xu höôùng cuûa ngöôøi daân ñoâ thò laïi chuyeån sang soáng trong caùc khu vöïc ngoaïi oâ laân caän, khoâng taäp trung vaøo caùc trung taâm ñoâ thò nhö tröôùc. Xung quanh ñoâ thò seõ hình thaønh caùc ñoâ thò nhoû taäp trung daân cö, taïo neân moät maïng löôùi ñoâ thò.Vd: Los Angeles Hình 3.2: Söï khu bieät hoùa trong vieäc quaûn lyù kinh doanh, daân cö vaø caùc hoaït ñoäng coâng nghieäp ôû ñoâ thò Tokyo 3.1.4.Caùc taùc ñoäng cuûa ñoâ thò hoùa 3.1.4.1. Taùc ñoäng kinh teá Söï thay ñoåi ñaùng chuù yù nhaát ñoàng haønh cuøng quaù trình ñoâ thò hoaù laø söï thay ñoåi nhanh choùng töø caùc hình thöùc daân cö noâng nghieäp hay tieåu thuû coâng nghieäp sang coâng nghieäp hieän ñaïi vaø caùc hình thöùc kinh doanh khaùc, taïo neân caùc khu vöïc kinh doanh vaø haøng hoaù ñöôïc saûn xuaát theo daây chuyeàn. Haøng hoùa ñöôïc gia taêng veà soá löôïng vaø caû chaát löôïng.

Giaù trò thaëng dö khoâng ngöøng phaùt trieån.

Caùc ñoâ thò lôùn coù vai troø cung caáp moät löôïng lôùn haøng hoùa vaø dòch vuï cho thò tröôøng ñòa phöông vaø caùc khu phuï caän, vôùi chöùc naêng vaän chuyeån vaø buoân sæ cho caùc khu vöïc nhoû hôn. Ngoaøi ra, caùc ñoâ thò lôùn coøn laø trung taâm thöông maïi, taøi chính, nôi cung caáp 45

nguoàn lao ñoäng coù tay ngheà, cuõng nhö ñoùng vai troø laø trung taâm haønh chính cho vuøng hoaëc khu vöïc.

Khi caùc ñoâ thò phaùt trieån, coøn aûnh höôûng ñeán söï gia taêng chaát löôïng vaø giaù trò cuûa caùc thaønh phaàn lao ñoäng trong thò tröôøng. Giaù trò ñaát ñai cuõng taêng nhanh choùng ñeå thuùc ñaåy söï phaùt trieån trong töông lai. Caùc giaù trò vaät chaát vaø thueá cuõng taêng ñaùng keå.

3.1.4.2. Söï thay ñoåi veà cô caáu lao ñoäng Moät trong nhöõng heä quaû cuûa quaù trình ñoâ thò hoaù laø söï thay ñoåi cô caáu thaønh phaàn kinh teá xaõ hoäi vaø löïc löôïng saûn xuaát, theå hieän qua söï bieán ñoåi vaø chuyeån giao lao ñoäng xaõ hoäi töø khoái kinh teá naøy sang khoái kinh teá khaùc.

Jean Fourastier vôùi Lyù Thuyeát 3 khu vöïc kinh teá, ñaõ nghieân cöùu thaáu ñaùo vai troø cuûa caùc khu vöïc kinh teá trong suoát quaù trình ñoâ thò hoùa. Döïa vaøo caùc tö lieäu thoáng keâ kinh teá ôû caùc nöôùc phaùt trieån ôû Chaâu Aâu vaø chaâu Myõ, nhaø xaõ hoäi hoïc ngöôøi Phaùp naøy ñaõ phaân tích vaø ñöa ra khaùi nieäm veà söï bieán ñoåi cuûa 3 khu vöïc lao ñoäng trong caùc giai ñoaïn phaùt trieån kinh teá xaõ hoäi vaø quaù trình ñoâ thò hoùa.

- Lao ñoäng khu vöïc 1 (sector 1) Thaønh phaàn lao ñoäng saûn xuaát noâng laâm ngö nghieäp. Thaønh phaàn lao ñoäng naøy chieám tyû leä cao ôû thôøi kyø tieàn coâng nghieäp (hôn 80%) vaø giaûm daàn ôû caùc giai ñoaïn sau, chieám tyû leä thaáp nhaát trong 3 thaønh phaàn ôû giai ñoaïn haäu coâng nghieäp.

- Lao ñoäng khu vöïc 2 (sector 2) Bao goàm löïc löôïng lao ñoäng saûn xuaát coâng nghieäp, luùc ñaàu chæ chieám treân döôùi 20%.

Thaønh phaàn lao ñoäng naøy phaùt trieån raát nhanh ôû giai ñoaïn coâng nghieäp hoùa, chieám tyû leä cao nhaát trong giai ñoaïn haäu coâng nghieäp vaø sau ñoù giaûm daàn do söï thay theá trong lao ñoäng coâng nghieäp baèng töï ñoäng hoùavôùi tyû leä oån ñònh 15-20% trong toång soá lao ñoäng.

- Lao ñoäng khu vöïc III (sector 3) Bao goàm caùc thaønh phaàn lao ñoäng vaø dòch vuï, theo Fourastier, thaønh phaàn naøy töø choã chieám tyû leä thaáp nhaát trong thôøi kyø tieàn coâng nghieäp ñaõ baét ñaàu taêng daàn töø giöõa giai ñoaïn ñoâ thò hoùa coâng nghieäp vaø cuoái cuøng chieám tyû leä cao nhaát trong giai ñoaïn vaên minh khoa hoïc kyõ thuaät (haäu Coâng nghieäp) Lyù thuyeát 3 thaønh phaàn lao ñoäng kinh teá cuûa Fourastier coù moät yù nghóa raát lôùn trong quaù trình ñoâ thò hoaù. Muoán bieát trình ñoä phaùt trieån cuûa löïc löôïng saûn xuaát cuûa 1 quoác gia, ta chæ caàn xem tyû leä lao ñoäng cuûa 3 khu vöïc ñoù. Lyù thuyeát naøy cuõng phuø hôïp vôùi 3 thôøi kyø cuûa quaù trình ñoâ thò hoùa ôû haàu heát caùc nöôùc treân theá giôùi. Ñoâ thò hoùa laø quaù trình chuyeån ñoåi lieân tuïc cuûa caáu truùc vaø tính chaát lao ñoäng xaõ hoäi theo höôùng töø noâng nghieäp sang coâng nghieäp, töø coâng nghieäp sang dòch vuï vaø khoa hoïccoâng ngheä, töø ñôn giaûn ñeán phöùc taïp, töø haøm löôïng trí tueä nhoû sang haøm löôïng trí tueä lôùn, töø chaân tay sang trí oùc treân cô sôû cuûa söï bieán ñoåi coâng ngheä ngaøy caøng nhanh vaø roäng khaép.

46

Hình 3.3: Bieåu ñoà lyù thuyeát ba khu vöïc kinh teá cuûa Jean FOURASTIEÙ

Hình 3.4: Söï bieán ñoåi cuûa caáu truùc vaø tính chaát lao ñoäng trong xaõ hoäi qua caùc thôøi kyø ñoâ thò hoaù

Hình 3.5:Bieåu ñoà lyù thuyeát veà ñoâ thò hoaù cuûa Jean Fourastier ñaõ ñöôïc XMOLIAR taùi hieän ñeå chæ quaù trình dòch cö cuûa lao ñoäng vaø daân cö cuûa khu vöïc 1 sang khu vöïc II vaø III 3.1.4.3. Taùc ñoäng veà sinh thaùi vaø moâi tröôøng Moät vaán ñeà maø caùc ñoâ thò lôùn hieän nay ñang phaûi ñoái maët ñoù laø söï gia taêng soá löôïng chaát thaûi ñoâ thò coù töø quaù trình saûn xuaát vaø mua baùn haøng hoùa. Trong quaù trình saûn xuaát haøng hoùa, caùc chaát coù haïi trong quaù trình saûn xuaát, ñoùng goùi, vaän chuyeån …coù theå gaây oâ 47

nhieãm cho caùc khu daân cö laân caän vaø nguoàn nöôùc trong khu vöïc. Maëc duø chính quyeàn nhieàu nôi ñang ra söùc giaûi quyeát vaán ñeà naøy, toác ñoä phaùt trieån ñoâ thò nhanh ñaõ ñe doïa vöôït khoûi caùc nguoàn döï tröõ ôû caùc nöôùc ñang phaùt trieån.

Söï gia taêng qui moâ caùc ñoâ thò ñaõ gaây ra nhöõng aûnh höôûng lôùn ñeán moâi tröôøng khí vaø moâi tröôøng nöôùc ñòa phöông. Vôùi caùc khu vöïc ñoâ thò phaùt trieån töø loõi trung taâm nôi thöôøng xuyeân dieãn ra caùc hoaït ñoäng kinh teá chính yeáu, ngöôøi daân ngoaïi oâ caàn phaûi di chuyeån nhöõng khoaûng caùch xa ñeå töø nhaø ñeán vaên phoøng hay caùc khu vöïc kinh doanh ôû loõi trung taâm; vaø ngöôïc laïi nhöõng ngöôøi soáng trong trung taâm cuõng coù nhu caàu ñi ra khoûi ñoâ thò. Vaø phöông tieän vaän chuyeån chuû yeáu laø xe cô giôùi (xe maùy vaø xe hôi), voán laø loaïi hình coù theå gaây oâ nhieãm khoâng khí, thaûi ra caùc chaát ñoäc haïi gaây oâ nhieãm nguoàn nöôùc…. Ñoàng thôøi, vieäc xaây döïng caùc ñoâ thò môùi thöôøng ñöôïc hình thaønh ôû caùc khu vöïc coù nguoàn nöôùc; nhö caùc khu vöïc ñaõ töøng laø röøng caây, ñoàng baèng hay caùc khu ñaát ñaàm laày.

Vì vaäy quaù trình ñoâ thò hoaù coù theå laøm thay ñoåi nguoàn nöôùc maët, aûnh höôûng ñeán chaát löôïng nöôùc chung caû khu vöïc.

Söï phaùt trieån caùc hình thöùc cö truù do quaù trình ñoâ thò hoùa ñaõ daãn ñeán söï töông taùc giöõa caùc laõnh thoå daân cö vôùi moâi tröôøng soáng. Keát quaû cuûa söï töông taùc naøy laø söï oâ nhieãm ôû haàu heát caùc thaønh toá cuûa moâi tröôøng. Moâi tröôøng bò oâ nhieãm nhö laø moät heä quaû cuûa quaù trình saûn xuaát vaø sinh hoaït cuûa ngöôøi daân ñoâ thò. Vieäc chaát löôïng moâi tröôøng bò giaûm suùt do quaù trình ñoâ thò hoùa ñöôïc phaûn aûnh qua tình traïng söùc khoûe cuûa ngöôøi daân ñoâ thò. Vì vaäy, caàn phaûi ñeà xuaát toå chöùc caùc hình thöùc ôû hôïp lyù hôn, ñöa ra nhöõng bieän phaùp giaûm thieåu taùc ñoäng moâi tröôøng. Ngoaøi ra caàn xaùc ñònh söï aûnh höôûng cuûa caùc hoaït ñoäng soáng ñeán moâi tröôøng, ñöa ra nhöõng giaûi phaùp caûi thieän ñieàu kieän moâi tröôøng, phuïc hoài nhöõng yeáu toá moâi tröôøng ñaõ bò hö haïi ñeå taïo moät moâi tröôøng ñoâ thò toát hôn.

Hình 3.6: Ñoâ thò hoaù vaø heä sinh thaùi ñoâ thò:ñoâ thò coù quy moâ daân soá caøng lôùn thì quy moâ maát caân baèng sinh thaùi caøng lôùn 3.1.4.4. Taùc ñoäng sinh lyù vaø loái soáng ñoâ thò Trong lónh vöïc “xaõ hoäi ñoâ thò”, aûnh höôûng cuûa ñoâ thò hoaù leân ñôøi soáng tinh thaàn vaø loái soáng cuûa ngöôøi daân ñoâ thò coù nhieàu ñieàu ñaùng chuù yù. Noåi baät laø söï khaùc bieät trong quan 48

ñieåm soáng vaø loái soáng cuûa ngöôøi daân ñoâ thò. Nguyeân nhaân cuûa hieän töôïng naøy laø söï taäp trung daân cö cao trong cuøng moät khu vöïc vôùi nhieàu hình thöùc hoaït ñoäng ña daïng ñaõ taïo cho ngöôøi daân ñoâ thò moät söùc eùp veà taâm lyù vôùi caùc bieåu hieän nhö taùch bieät vôùi ngöôøi khaùc, töï cho mình laø trung taâm, ñaàu oùc lyù trí vaø luoân tính toaùn.

Ngoaøi ra, moät hieän töôïng khaùc do taùc ñoäng cuûa ñoâ thò hoaù laø söï hình thaønh nhieàu nhoùm ngöôøi trong caùc khu vöïc ñoâ thò maø ngöôøi daân thöôøng coù xu höôùng choïn 1 soá ít ngöôøi gia nhaäp vaøo nhoùm cuûa mình vaø caïnh tranh vôùi caùc nhoùm khaùc. Moät soá nhoùm maø trong ñoù ngöôøi daân coù moái lieân quan maät thieát vôùi nhau, coù cuøng hoaøn caûnh vaø coù moái quan heä gaén boù, ñöôïc xem nhö laø moät coäng ñoàng.

Vôùi söï phaùt trieån ñoâ thò, ngöôøi daân ít coøn thôøi gian ñeå tham gia caùc hoaït ñoäng theå thao, naáu caùc böõa aên dinh döôõng taïi nhaø maø phaûi voäi vaõ vôùi guoàng maùy phaùt trieån ñoâ thò vaø aên caùc böõa aên nhanh nhieàu calorie. Nhieàu beänh taät xuaát hieän theå hieän tình traïng söùc khoeû cuûa cö daân ñoâ thò.

Hình 3.7:Tyû leä töông quan giöõa thôøi gian raûnh vaø thôøi gian lao ñoäng

Hình3.8: Ñoâ thò hoaù vôùi söï bieán ñoåi cuûa möùc soáng, thôøi gian lao ñoäng, thôøi gian raûnh vaø caùch thöùc söû duïng thôøi gian raûnh Nhö vaäy, ñoâ thò hoùa taïo ra nhöõng tieàn ñeà kinh teá xaõ hoäi thay ñoåi möùc soáng vaø loái soáng.

Nhôø vaøo caùc tieán boä khoa hoïc kyõ thuaät vaø coâng ngheä maø neàn saûn xuaát phaùt trieån vaø thu nhaäp quoác daân cuõng taêng theo quaù trình Ñoâ thò hoùa. Naêng suaát lao ñoäng taêng giuùp thôøi gian lao ñoäng giaûm daàn vaø thôøi gian raûnh taêng daàn. Con ngöôøi theå hieän caù tính roõ nhaát trong vieäc söû duïng thôøi gian raûnh. Nhieàu nhaø nghieân cöùu cho raèng coù ba caáp ñoä söû duïng thôøi gian raûnh töø thaáp ñeán cao, töø hoaøn toaøn duøng thôøi gian raûnh ñeå giaûi trí leân ñeán caùc 49

hình thöùc giao tieáp mang tính saùng taïo. Khi quaù trình ñoâ thò hoùa ngaøy caøng ñi vaøo chieàu saâu thì caùc hình thöùc giao tieáp xaõ hoäi ngaøy caøng taêng veà soá löôïng vaø chaát löôïng.

3.2. ÑOÂ THÒ HOAÙ THAØNH PHOÁ CÖÏC LÔÙN 3.2.1. Theá naøo laø ñoâ thò cöïc lôùn (mega cities) Ñoâ thò cöïc lôùn ñöôïc ñònh nghóa laø moät ñoâ thò coù quy moâ daân soá treân 10 trieäu ngöôøi, thöôøng vôùi maät ñoä toái thieåu laø 2000 ngöôøi/km2. Moät ñoâ thò cöïc lôùn coù theå bao goàm moät thaønh phoá lôùn vaø caùc khu vöïc phuï caän.

Caùc thuaät ngöõ thöøông ñöôïc söû duïng cho ñoâ thò cöïc lôùn laø: metropolitan area, metroplex hay megalopolis.

Caùc ñoâ thò cöïc lôùn laø moät caáu truùc höõu cô phöùc taïp vaø söï phaùt trieån cuûa noù laø moät quaù trình töï phaùt. Ñoâ thò cöïc lôùn khoâng phaûi laø 1 ñôn vò ñoäc laäp ñeå coù theå ñöa ra thieát keá chi tieát. Tuy nhieân. Trong quaù trình phaùt trieån, coù theå ñöa ra nhöõng ñònh höôùng thoâng qua caùc quy hoaïch cuï theå.

3.2.2. Aûnh höôûng cuûa ñoâ thò hoaù ñoái vôùi caùc ñoâ thò cöïc lôùn Söï buøng noå daân soá Khi soá ngöôøi taäp trung trong ñoâ thò quaù ñoâng, trong ñoù coù caû nhöõng ngöôøi ngheøo vaø lao ñoäng chaân tay, soá löôïng coâng vieäc khoâng ñuû ñaùp öùng, tình traïng thaát nghieäp xuaát hieän khaù ñoâng.

Caùc ñieàu kieän haï taàng kyõ thuaät khoâng ñaùp öùng noåi, ñaëc bieät laø heä thoáng giao thoâng ñoâ thò, naïn keït xe vaø taéc ngheõn giao thoâng thöôøng xuyeân dieãn ra.

Beänh taät vaø tyû leä töû vong trong caùc ñoâ thò lôùn cuõng ngaøy caøng taêng do aûnh höôûng cuûa oâ nhieãm moâi tröôøng vaø maát caân baèng heä sinh thaùi.

Söï phuï thuoäc cuûa neàn kinh teá vaøo nhaø nöôùc laøm kìm haõm söï ñoäc laäp veà cuûa haønh chính cuûa ñoâ thò.

Caùc vaán ñeà naøy ñang ngaøy caøng gia taêng trong caùc ñoâ thò lôùn theo möùc ñoä taêng daân soá cuûa ñoâ thò vaø ñang trong giai ñoaïn vöôït khoûi taàm kieåm soaùt.

3.2.3. Moät soá ñoâ thò tieâu bieåu Vaøo naêm 1950, New York laø ñoâ thò duy nhaát coù soá daân treân 10 trieäu ngöôøi. Ñeán naêm 1985 chæ coù 9 ñoâ thò vaø con soá naøy leân ñeán 19 vaøo 2004. Thoáng keâ vaøo thaùng 10 naêm 2005, coù ñeán 25 ñoâ thò vôùi daân soá treân 10 trieäu vaø öôùc tính ñeán naêm 2015 seõ leân ñeán 26 ñoâ thò treân 10 trieäu ngöôøi (trong ñoù caùc nöôùc ñang phaùt trieån chieám 22)

50

Baûng 1: Baûng thoáng keâ caùc thaønh phoá lôùn coù soá daân treân 10 trieäu ngöôøi, 1990, 2000 1990

2000

Mexico City

20.2

Mexico City

25.6

Tokyo

18.1

Sao Paulo

22.1

Sao Paulo

17.4

Tokyo

19.0

New York

16.2

Shanghai

17.0

Shanghai

13.4

New York

16.8

Los Angeles

11.9

Calcutta

15.7

Calcutta

11.8

Bombay

15.4

Buenos Aires

11.5

Beijing

14.0

Bombay

11.2

Los Angeles

13.9

Seoul

11.0

Jakarta

13.7

Beijing

10.8

Delhi

13.2

Rio de Janeiro

10.7

Buenos Aires

12.9

Lagos

12.9

Tianjin

12.7

Seoul

12.7

Rio de Janeiro

12.5

Dhaka

12.2

Cairo

11.8

Metro Manila

11.8

Karachi

11.7

Bangkok

10.3

Ngu͛n

United Nations (1991)

Ghi chuù

Dͷ li͏u tͳ năm 1990-2000 trong b̫ng laø ˱ͣc tính do qui moâ daân cö ñoâ thò vaø ˱ͣc tính daân soá taïi caùc khu vöïc ñoù

Baûng 2: Tyû leä gia taêng daân soá trong caùc ñoâ thò, 1950-2000 1950 1960 1970 1980 Vuøng

1990

2000

Ít phaùt trieån Chaââu Phi Cairo

37.2

37.8

38.2

38.7

37.0

34.1

Lagos

8.6

12.5

17.9

20.6

20.2

19.9

45.0

44.6

44.8

42.4

41.3

40.1

Chaâu Myõ Latinh Buenos Aires

51

Lima

35.9

36.7

38.7

39.7

41.3

41.3

Mexico City

26.3

28.0

30.1

31.0

31.4

30.8

Rio De Janeiro

14.9

15.1

13.2

10.9

9.5

8.6

Sao Paulo

12.6

14.4

15.1

15.1

15.4

15.3

Bangalore

1.2

1.5

1.5

1.8

2.2

2.4

Bangkok

64.9

65.1

65.5

58.7

56.8

54.7

Beijing

6.4

5.0

5.6

4.6

2.8

2.3

Bombay

4.7

5.1

5.3

5.1

4.9

4.6

Calcutta

7.2

6.9

6.3

5.7

5.1

4.7

Dhaka

23.7

24.5

29.6

33.0

35.0

35.2

Delhi

2.3

2.9

3.2

3.5

3.8

3.9

Istanbul

24.3

21.3

20.5

22.6

19.4

19.3

Jakarta

19.9

19.8

19.1

17.9

16.4

15.9

Karachi

14.9

16.7

19.1

20.7

19.6

19.0

Metro Manila

27.1

27.2

28.6

33.0

31.9

31.2

Seoul

23.5

34.1

40.9

38.2

35.7

33.6

Shanghai

8.8

7.1

7.7

6.0

3.5

2.8

Tehran

22.2

25.8

28.2

26.4

21.9

19.6

Tianjin

3.9

2.9

3.6

3.7

2.5

2.1

Los Angeles

4.1

5.2

5.6

5.7

6.4

6.8

Moscow

6.8

6.0

5.2

4.9

4.7

4.3

New York

12.6

11.2

10.7

9.3

8.7

8.2

Osaka

9.1

9.8

10.2

9.4

9.0

8.7

Paris

23.2

25.4

23.1

21.6

20.4

19.4

Tokyo

16.0

18.2

20.0

19.0

19.1

19.0

Chaâu AÙ

Caùc ñoâ thò phaùt triӇn

Ngu͛n:

United Nations (1991).

3.3. HEÄ QUAÛ ÑOÂ THÒ HOÙA 3.3.1. Söï gia taêng daân soá vaø laõnh thoå ñoâ thò- Söï buøng noå ñoâ thò Töø hôn moät theá kyû nay, daân soá theá giôùi gia taêng moät caùch nhanh choùng, daân cö taäp trung vaøo ñoâ thò, taïo neân hieän töôïng buøng noå daân soá

52

Naêm 1800, daân soá theá giôùi soáng trong caùc ñoâ thò lôùn chieám chæ coù 1,7 %; naêm 1900 coù 5,6% vaø leân ñeán 16,9% naêm 1950 vaø 23,5% naêm 1970. Ñeán naêm 2000, ñaõ coù 51% daân soá theá giôùi soáng trong caùc ñoâ thò.

Baûng 3: Söï gia taêng daân soá ñoâ thò Naêm

Daân soá ñoâ thò theá giôùi

Tæ leä daân soá ñoâ thò theá giôùi Toång soá Trong caùc ñoâ Noùi chung Ñoâ thò (trieäu ngöôøi) thò lôùn(trieäu lôùn ngöôøi)

Daân soá theá giôùi

29,3 15,6 1850 1171 80,8 20,9 1900 1608 224,4 90,8 1950 2400 706,4 406,0 1960 2995 984,4 602,0 1970 3628 1399,4 863,9 1980 3848 1780,4 2000 6500 3350 (Nguoàn: A.Gvimm, thoáng keâ cuûa LHQ naêm 1977)

3,2 6,9 14,0 29,4 32,9 38,6 46,2 51,0

1,7 2,4 5,6 16,9 20,1 23,5

Daân soá cuûa caùc ñoâ thò lôùn vaø cöïc lôùn coù toác ñoä taêng tröôûng nhanh nhaát, ñaëc bieät laøø ôû caùc nöôùc ñang phaùt trieån. Naêm 1800 chöa coù ñoâ thò lôùn tôùi 1.000.000 daân, naêm 1900 coù 15 vaø naêm 1976 ñaõ coù tôùi 178 ñoâ thò. Naêm 1980 treân theá giôùi coù khoaûng 20 quaàn cö ñoâ thò coù 5 trieäu daân trôû leân. Ñeán naêm 2000 con soá naøy coù theå leân ñeán 79. Theo baùo caùo cuûa Ngaân haøng theá giôùi (naêm 1991) Chaâu AÙ:

39

Chaâu Myõ:

21

Chaâu Aâu:

9

Chaâu Phi:

8

Chaâu Uùc:

2

Trong ñoù, goàm coù - Trung Quoác:

2

- Thoå Nhó Kyø:

2

- Mianma:

1

- Haøn Quoác:

2

- Indonesia:

3

- Vieät Nam:

1

- Iraq:

1

- Philipine:

1

- Thaùi Lan:

1

- Aán Ñoä:

8

- Hoàng Koâng:

1

- Pakixtan:

2

- Iran:

1

- Bangladet:

1 53

Hieän nay daân soá ñoâ thò khoâng ngöøng gia taêng vaø coù nhöõng ñaëc ñieåm sau ñaây: - Daân soá ñoâ thò ôû caùc nöôùc ñang phaùt trieån seõ vöôït daân soá caùc nöôùc phaùt trieån.Naêm 1970, daân soá ñoâ thò ôû caùc nöôùc phaùt trieån nhieàu hôn ôû caùc nöôùc ñang phaùt trieån 30 trieäu ngöôøi; chæ 5 naêm sau daân soá ñoâ thò caùc nöôùc ñang phaùt trieån ñaõ vöôït caùc nöôùc phaùt trieån 50 trieäu ngöôøi; naêm 1985 con soá naøy laø 300 trieäu; döï tính ñeán naêm 2025 seõ gaáp 4 laàn naêm 1985.

- Daân soá caùc thaønh phoá cöïc lôùn tieáp tuïc gia taêng, tæ leä daân soá ôû thaønh phoá cöïc lôùn cuûa caùc nöôùc ñang phaùt trieån seõ cao hôn caùc nöôùc phaùt trieån.

- Cuoái theá kyû 20, tæ leä gia taêng daân soá ñoâ thò öôùc tính ñaït cao nhaát 2,5%, sang ñaàu theá kyû 21 giaûm daàn xuoáng 2%. Neáu tính rieâng caùc nöôùc ñang phaùt trieån thì tyû leä taêng daân soá ñoâ thò laø 3,5%, trong ñoù chaâu Phi coù tyû leä taêng cao nhaát 5%/naêm vaø Ñoâng phi 6,5%/naêm.

Nguyeân nhaân chuû yeáu cuûa söï gia taêng daân soá ñoâ thò ôû caùc nöôùc ñang phaùt trieån laø toác ñoä gia taêng daân soá töï nhieân cao.

- Tyû leä gia taêng daân soá ñoâ thò ôû caùc nöôùc ñang phaùt trieån chöa phaûn aùnh ñuùng toác ñoä coâng nghieäp hoaù nhö tröôøng hôïp ôû caùc nöôùc phaùt trieån ôû Chaâu AÂu. ÔÛ caùc nöôùc phaùt trieån, söï nhaäp cö töø noâng thoân khoâng ñaùng keå; söï gia taêng daân soá ñoâ thò chuû yeáu laø taêng töï nhieân vaø nhaäp cö quoác teá. Moät trong nhöõng nguyeân nhaân cô baûn daãn ñeán söï taêng nhanh daân soá ñoâ thò ôû caùc nöôùc ñang phaùt trieån laø söï cheânh leäch veà möùc soáng giöõa ñoâ thò vaø noâng thoân.

Söï taäp trung daân soá quaù cao ôû caùc thaønh phoá lôùn vaø cöïc lôùn keùo theo haøng loaït caùc vaán ñeà khoù khaên veà toå chöùc giao thoâng, haï taàng kyõ thuaät, toå chöùc xaõ hoäi vaø moâi tröôøng ñoâ thò cuõng nhö taâm sinh lyù ngöôøi daân.

- Thoáng keâ daân soá 26 ñoâ thò ñoâng daân nhaát treân theá giôùi (thoáng keâ ñeán naêm 2005) 1.Tokyo-Yokohama,Japan - 33,200,000 2.NewYork,United States - 7,800,000 3.Sao Paulo, Brazil - 17,700,000 4. Seoul-Incheon, South Korea - 17,500,000 5. Mexico City, Mexico - 17,400,000 6. Osaka-Kobe-Kyoto, Japan - 6,425,000 7. Manila, Philippines - 14,750,000 8.

Mumbai, India (formerly Bombay) - 14,350,000 9. Jakarta, Indonesia - 4,250,000 10. Lagos, Nigeria - 13,400,000 11. Kolkata, India (formerly Calcutta) - 12,700,000 12. Delhi, India - 12,300,000 13. Cairo, Egypt - 12,200,000 14. Los Angeles, United States - 11,789,000 15. Buenos Aires, Argentina - 11,200,000 16. Rio de Janeiro, Brazil - 10,800,000 17. Moscow, Russia - 10,500,000 18. Shanghai, China - 10,000,000 19. Karachi, Pakistan - 9,800,000 20. Paris, France - 9,645,000 21. Nagoya, Japan - 9,000,000 (tie) 21. Istanbul, Turkey - 9,000,000 (tie) 23. Beijing, China - 8,614,000 54

24. Chicago, United States - 8,308,000 25. London, United Kingdom - 8,278,000 26. Shenzhen, China - 8,000,000 3.3.2. Söï gia taêng daân soá vaø laõnh thoå ñoâ thò, söï hình thaønh maät ñoä cö truù khoâng ñoàng ñeàu trong laõnh thoå ñoâ thò Hieän töôïng ñaëc tröng cuûa theá kyû naøy treân theá giôùi laø söï gia taêng daân soá vôùi toác ñoä nhanh choùng, chöa töøng coù vaø nhaát laø ôû caùc ñoâ thò.

Ngöôøi ta goïi hieän töôïng naøy laø söï buøng noå daân soá, ñaëc bieät laø ôû caùc nöôùc chaâu AÙ, chaâu Phi vaø Myõ la tinh. Ñeán cuoái theá kyû naøy daân soá theá giôùi soáng trong caùc ñoâ thò seõ laø treân 50% vaø ñeán cuoái theá kyû XXI seõ chieám khoaûng 90%.

Daân soá cuûa caùc ñoâ thò lôùn vaø cöïc lôùn (treân 100.000 daân) coù toác ñoä gia taêng thöôøng nhanh nhaát ñaëc bieät ôû caùc nöôùc ñang phaùt trieån. Töø naêm1800 ñeán naêm2000, daân cö noâng thoân cuûa theá giôùi ñaõ taêng 2 laàn.

Trong khi ñoù daân cö ñoâ thò seõ taêng ít nhaát 4 laàn, daân cö ñoâ thò cuûa caùc nöôùc ñang phaùt trieån seõ taêng leân 8 laàn. Söï gia taêng daân soá ñoâ thò theá giôùi chuû yeáu laø do di cö töø caùc vuøng noâng thoân tôùi.

3.3.3. Söï dòch cö vaø dao ñoäng con laéc Ñaëc ñieåm noåi baät cuûa quaù trình ñoâ thò hoùa laø söï dòch cö töø noâng thoân sang thaønh thò. Ñaây laø moät nguyeân nhaân coù vai troø quan troïng cho söï gia taêng daân soá ñoâ thò. Soá ngöôøi nhaäp cö vaøo caùc ñoâ thò lôùn ngaøy caøng oà aït, taïo neân söï maát caân baèng giöõa ñoâ thò vaø noâng thoân. Khoaûng caùch giöõa ñoâ thò vaø noâng thoân ngaøy caøng lôùn, caùc vuøng kinh teá treân cuøng moät quoác gia phaùt trieån khoâng ñoàng ñeàu. Caùc vuøng noâng thoân trôû neân thieáu löïc löôïng lao ñoäng trong khi laïi dö thöøa ôû caùc ñoâ thò lôùn. Xu höôùng hieän nay ôû caùc nöôùc treân theá giôùi laø phaân taùn söï taäp trung daân cö ra caùc ñoâ thò laân caän ñoâ thò lôùn. Ñoàng thôøi keát hôïp vôùi quaù trình ñoâ thò hoùa ôû caùc vuøng noâng thoân. Baèng bieän phaùp aùp duïng caùc khoa hoïc kyõ thuaät vaø coâng ngheä cao vaøo quaù trình saûn xuaát noâng nghieäp cuõng nhö xaây döïng caùc hình thöùc coâng nghieäp vôùi quy moâ vöøa vaø nhoû ôû caùc vuøng noâng thoân seõ giuùp thu huùt ngöôøi lao ñoäng laøm vieäc vaø taïo söï phaùt trieån cho caùc ñoâ thò nhoû-vuøng noâng thoân ñoù.

3.3.4. Hình thaùi ñoâ thò- söï phaân maûnh ñoâ thò Söï phaân maûnh ñoâ thò laø moät trong nhöõng heä quaû cuûa quaù trình ñoâ thò hoùa thaønh phoá cöïc lôùn, vôùi söï hình thaønh nhöõng khu vöïc ñoâ thò coù ñaëc ñieåm raát khaùc bieät veà: quy moâ ñaát ñai, daân soá; thu nhaäp, giôùi tuoåi, ngheà nghieäp, toân giaùo, saéc toäc…

Trong quaù trình ñoâ thò hoùa thaønh phoá cöïc lôùn, hieän töôïng phaân maûnh vöôït khoûi taàm aûnh höôûng cuûa ñònh höôùng phaân caáp chöùc naêng söû duïng ñaát ñoâ thò vaø chòu söï chi phoái cuûa caùc taùc nhaân xaõ hoäi thoâng qua söï bieán ñoäng giaù ñaát ñoâ thò.

Caùc luoàng taøi chính, daân soá, haøng hoùa, thoâng tin.v.v… ñang di chuyeån xuyeân suoát heä thoáng caùc thaønh phoá cöïc lôùn cuûa theá giôùi… Chính chuùng chi phoái quaù trình phaân maûnh caùc thaønh phoá cöïc lôùn

55

Hai xu theá chuyeân bieät veà chöùc naêng ñaát ñai vaø phaân maûnh theo phaân hoùa xaõ hoäi laøm cho hieän töôïng ñoâ thò hoùa thaønh phoá cöïc lôùn caøng trôû neân phöùc taïp.

3.3.5 Hình thaønh vaø phaùt trieån caùc loaïi hình cö truù cuõng nhö caùc loaïi hình phaân boá daân cö môùi Nhôø aùp duïng caùc thaønh töïu vaø tieán boä khoa hoïc kyõ thuaät trong saûn xuaát vaø caùc ngaønh kinh teá quoác daân khaùc maø moái quan heä khoâng gian giöõa nôi ôû vaø nôi laøm vieäc ñaõ thay ñoåi vaø daãn ñeán söï thay ñoåi cô caáu khoâng gian quy hoaïch caùc ñieåm daân cö, caùc heä thoáng cö daân laõnh thoå.

Tröôùc caùch maïng coâng nghieäp, do saûn xuaát quy moâ nhoû, ít ñoäc haïi, neân nôi ôû vaø laøm vieäc gaàn caän nhau, coù khi trong cuøng moät ngoâi nhaø.

Caùch maïng coâng nghieäp taïo ra saûn xuaát ñaïi coâng nghieäp quy moâ lôùn ñoøi hoûi caùc nhaø maùy xí nghieäp phaûi taùch ra khoûi nhaø ôû taäp trung trong caùc khu coâng nghieäp rieâng reõ hoaëc beân ngoaøi ñoâ thò.

Tieán boä khoa hoïc kyõ thuaät ñaõ ruùt ngaén khoaûng caùch giöõa nôi ôû vaø laøm vieäc, hai chöùc naêng naøy coù xu höôùng xích laïi gaàn nhau, lieân keát vôùi nhau chaët cheõ.

3.4. QUAÙ TRÌNH ÑOÂ THÒ HOÙA TAÏI VIEÄT NAM Cuõng nhö caùc ñoâ thò ôû caùc nöôùc ñang phaùt trieån khaùc, quaù trình ñoâ thò hoùa ôû Vieät Nam cuõng dieãn ra cuøng vôùi nhöõng aûnh höôûng tích cöïc vaø tieâu cöïc cuûa noù. Nhôø vaøo quaù trình ñoâ thò hoùa, kinh teá Vieät Nam ñang ngaøy caøng phaùt trieån maïnh hôn, ñôøi soáng ngöôøi daân ñoâ thò cao, caùc cô sôû vaät chaát phuïc vuï cho ñoâ thò ngaøy caøng ñöôïc caûi thieän. Tuy nhieân, Vieät Nam cuõng khoâng thoùat khoûi nhöõng haäu quaû xaáu cuûa quaù trình ñoâ thò hoùa nhö söï buøng noå daân soá, söï taäp trung daân cö quaù ñoâng vaøo moät soá ñoâ thò lôùn keùo theo ñoù laø caùc vaàn ñeà kinh teá-xaõ hoäi-moâi tröôøng.

Giaûi phaùp ñöa ra cho caùc ñoâ thò Vieät Nam hieän nay laø caàn phaûi ñaåy maïnh vieäc ñoâ thò hoùa noâng thoân ñeå giaûm bôùt khoûang caùch vaø haïn cheá tình traïng dòch cö.Quaù trình òñoâ thӏ hoùa noâng thoân ӣ ViӋt Nam trong nhӳng năm gҫn ñaây diӉn ra vӟi tӕc ñӝ khaù nhanh, laøm biӃn òñәi bӝ mһt kinh tӃ, văn hoùa, xaõ hoäi vaø kieán truùc treân cҧ nѭӟc. Năm 1999, cҧ nѭӟc coù khoҧng 400 thӏ trҩn, nay tăng leân khoҧng 651 thӏ trҩn. Cuӕi nhӳng năm 90 cӫa theá kӹ XX, daân sӕ cӫa thӏ trҩn tӯ 2.000 òñӃn 30.000 ngѭӡi, nay khoҧng dao ñӝng naøy tӯ 2.000 - 50.000 ngѭӡi. Tӹ lӋ daân sӕ phi noâng nghiӋp cӫa thӏ trҩn phә biӃn ӣ mӭc 30-40% vaøo cuӕi nhӳng năm 90, nay ñaõ leân möùc 50-60%. Năm 1998 coù khoҧng 60 ñoâ thӏ loҥi 4, nay tăng leân 84 ñoâ thӏ.

56

PHAÀN BA CAÙC LYÙ LUAÄN QUY HOAÏCH XAÂY DÖÏNG ÑOÂ THÒ HIEÄN ÑAÏI VAØ XU HÖÔÙNG PHAÙT TRIEÅN CUÛA QUY HOAÏCH ÑOÂ THÒ CHÖÔNG 4: CAÙC LYÙ LUAÄN QUY HOAÏCH XAÂY DÖÏNG ÑOÂ THÒ HIEÄN ÑAÏI 4.1. BOÁI CAÛNH RA ÑÔØI CUÛA CAÙC LYÙ LUAÄN QUY HOAÏCH XAÂY DÖÏNG ÑOÂ THÒ Cuoäc caùch maïng coâng nghieäp giöõa theá kyû XVIII ñaõ môû ra moät thôøi kyø môùi cuûa lòch söû phaùt trieån ñoâ thò. Trong cao traøo cuûa caùch maïng coâng nghieäp, toác ñoä phaùt trieån thaønh phoá vaø söï bieán ñoåi cuûa chuùng dieãn ra chöa töøng coù. Do taùc ñoäng cuûa cuoäc caùch maïng coâng nghieäp ôû Anh, caùc nöôùc Phaùp, Ñöùc, Myõ, cuõng laàn löôït hoaøn thaønh caùch maïng coâng nghieäp, toác ñoä ñoâ thò hoùa taïi caùc nöôùc naøy taêng leân raát nhanh. Ñoâ thò phaùt trieån nhanh veà quy moâ daân soá vaø laõnh thoå, caùc thaønh phoá môùi khoâng ngöøng xuaát hieän. Ñoâ thò trong thôøi kyø ñaàu cuûa quaù trình ñoâ thò hoùa phaûi ñoái maët vôùi haøng loaït aùp löïc veà nôi aên choán ôû, choã sinh hoaït vaø laøm vieäc gia taêng ñoät bieán. Vieäc xaây döïng haï taàng kyõ thuaät vaø xaõ hoäi cuûa ñoâ thò khoâng theå ñaùp öùng kòp vôùi söï gia taêng daân soá ñoâ thò. Ñaây laø nguyeân nhaân cô baûn daãn ñeán hieän töôïng xuoáng caáp traàm troïng moâi tröôøng ñoâ thò.

Vieäc ñi tìm nhöõng giaûi phaùp caáu truùc ñoâ thò trôû neân caáp thieát. Vì vaäy, vaøo cuoái theá kyû XVIII ñaàu theá kyû XIX, haøng loaït caùc lyù luaän veà ñoâ thò ra ñôøi. Ñi tieân phong nhaát phaûi keå ñeán caùc nhaø xaõ hoäi hoïc.

4.2. LYÙ LUAÄN CUÛA CAÙC NHAØ XAÕ HOÄI HOÏC KHOÂNG TÖÔÛNG 4.2.1. Taùc giaû Robert Owen Robert Owen (1771-1858) laø moät nhaø coâng nghieäp lôùn raát giaøu coù ôû Anh. Owen xuaát thaân töø taàng lôùp bình daân, daàn daàn môùi vöôn leân vaø gia nhaäp vaøo giôùi thöôïng löu xaõ hoäi.

Owen ñaõ phaùc thaûo ra moät ñoà aùn ñoâ thò theo trieát lyù cuûa mình. Caùc”ñôn vò ñoâ thò”cuûa oâng goàm khoaûng 2000 ngöôøi, coù daïng moät hình vuoâng, ñaët giöõa caùc vuøng ñaát noâng nghieäp.

Khu ñaát naøy roäng khoaûng 1000-1500 maãu Anh (1 maãu khoaûng 0,4074ha). Beân trong caùi “ñôn vò ñoâ thò” hình vuoâng cuûa Owen laø nhöõng coâng trình coâng coäng hình chöõ nhaät. Toøa nhaø chính trung taâm laø beáp naáu vaø caùc nhaø taäp theå. Phía beân phaûi laø toøa nhaø duøng laøm nhaø treû, nhaø vaên hoùa, giaûng ñöôøng vaø baùi ñöôøng, phía beân traùi coù toøa nhaø thö vieän, phoøng nghò luaän, tröôøng hoïc cho ngöôøi coù tuoåi.. Nhaø gaén lieàn vôùi vöôøn, tieáp ñeán laø caùc xöôûng saûn xuaát cô khí, phoøng giaët quaàn aùo, phoøng trang thieát bò noâng nghieäp vaø xa xa laø caùc trang traïi xen keõ vôùi nhaø maùy…

Xaõ hoäi môùi ôû ñaây laø xaõ hoäi ñaõ ñöôïc caûi taïo thoâng qua vieäc ñieàu tieát thaêng baèng saûn xuaát vaø tieâu thuï. Tuy nhieân hai hình maãu ñoâ thò lyù töôûng cuûa Owen ñaõ ra ñôøi nhöng khoâng mang laïi keát quaû nhö yù. ÔÛ ñaây ta thaáy lyù thuyeát vaø thöïc nghieäm ñoâ thò cuûa Owen coù ñieåm tieán boä nhaát ñònh nhö khoâng khoanh vuøng khaùi nieäm ñoâ thò chæ trong linh vöïc ngheä thuaät taïo hình maø nhìn nhaän ñoâ thò nhö moät phaïm truø kinh teá xaõ hoäi, moät phöông thöùc sinh hoaït saûn xuaát môùi vôùi nhöõng bieán ñoäng thích öùng caàn coù. Tö töôûng cuûa Owen ñaõ laø coäi nguoàn cuûa lyù luaän thaønh phoá vöôøn cuûa Ebenzer Howard sau naøy.

57

4.2.2. Taùc giaû Francois Marie Charles Fourier Charles Fourier (1772-1837) oâm aáp yù töôûng xaây döïng moät xaõ hoäi ñöôïc taïo thaønh bôûi nhieàu coâng xaõ, trong ñoù saûn xuaát vaø tieâu thuï keát hôïp haøi hoøa, khoâng phaûi laø moät neàn tieåu saûn xuaát gia ñình maø laø moät neàn ñaïi saûn xuaát xaõ hoäi thoáng trò xaõ hoäi. OÂng phaùc hoïa ra moät thôøi kyø cao ñeïp cuûa con ngöôøi maø ôû ñoù caùc thaønh vieân trong xaõ hoäi hoaøn toaøn ñoaøn keát vôùi nhau. Ñoái vôùi thôøi kyø phaùt trieån cao naøy, caàn phaûi coù söï lieân hôïp vaø coäng ñoàng.

Nhaân danh”tö töôûng töï do hieän ñaïi”, oâng phuû nhaän heä thoáng ñoâ thò kieåu baøn côø. Moät ñoâ thò lôùn theo khaùi quaùt cuûa Charles Fourier bao goàm ba khu vöïc tuaàn töï töø trong ra ngoaøi: haønh chính, coâng nghieäp vaø noâng nghieäp.

Caùc quaûng tröôøng chieám moät phaàn taùm dieän tích thaønh phoá, caùc con ñöôøng roäng 18 meùt. (Ñoù laø tieàn thaân cuûa thaønh phoá vöôøn cuûa Howard 70 naêm sau). Ñôn vò cô baûn cuûa thaønh phoá laø cung ñieän xaõ hoäi coù soá daân khoaûng 1600 ngöôøi, laø moät toøa nhaø kieåu ñieän Veùc-xai, coù nhieàu saân trong, coù caùc caùnh nhaø vöôn daøi: nhaø daøi 720 meùt, saâu 400 meùt.

Ngay phía tröôùc cung ñieän, Fourier boá trí quaûng tröôøng leã nghi, coøn trong saân trong chính giöõa laø saân danh cöï, choã ñi daïo vaø vöôøn troàng caây. Xa xa phía tröôùc cung ñieän xaõ hoäi laø caùc coâng trình coâng nghieäp, Fourier muoán keát hôïp 2 thaønh phaàn ôû vaø saûn xuaát chaët cheõ ñeán möùc troän laãn hai thaønh phaàn ñoäc laäp naøy.

YÙ töôûng cuûa Fourier ñaõ aûnh höôûng ít nhieàu ñeán Howard sau ñoù trong lyù luaän thaønh phoá vöôøn cuoái theá kyû 18.

Charles Fourier (Phaùp), Robert Owen (Anh) tröôùc heát laø nhöõng nhaø xaõ hoäi khoâng töôûng, sau ñoù ñaõ ñeà ra nhöõng döï aùn ñoâ thò khoâng töôûng nhöng ñaõ coù nhöõng tieáng vang nhaát ñònh vaø coù nhöõng luaän ñieåm maø ít nhieàu nhöõng xu höôùng xaây döïng ñoâ thò sau ñoù coù theå tham khaûo ñöôïc. Hai oâng ñaùng ñöôïc goïi laø nhöõng baäc tieàn phong cuûa nhöõng giaû thieát xaây döïng ñoâ thò môùi. Ngoaøi 2 tö töôûng khoâng töôûng treân coøn coù tö töôûng cuûa Willam Morris, moät nhaø lyù luaän ñoâ thò ñeå laïi nhöõng tö töôûng coù aûnh höôûng ñeán caùc nhaø lyù luaän ñoâ thò lôùn sau naøy.

4.2.3. Taùc giaû William Morris William Morris (1834-1896): ñaàu tieân laø moät sinh vieân kieán truùc, luùc tröôûng thaønh laø moät nhaø xaõ hoäi hoïc, moät nhaø thô… OÂng mong muoán xaây döïng moät ñôøi soáng xaõ hoäi nhö thôøi trung theá kyû”bình laëng”vaø”thuaàn phaùc”. Theo William Morris, ñaát ñai phaûi ñöôïc hoaøn toaøn phi ñoâ thò hoùa, taát caû caùc söï taäp trung daân cö phaûi ñöôïc ngaên chaën, phaûi laøm cho caùc thaønh phoá lôùn bieán maát vaø xaây döïng nhieàu thaønh phoá nhoû. Ngoaøi caùc laøng xoùm ra thì nhaø cöûa phaûi ñöôïc xaây döïng phaân taùn, ñaët caùch xa nhau. Nhö vaäy quy moâ nhaø seõ lôùn hôn, söï tieáp caän vôùi thieân nhieân seõ toát hôn. Quan nieäm cuûa William Morris coù nhöõng ñieåm töông ñoàng vôùi hoïc thuyeát thaønh phoá vöôøn cuûa Howard vaø thaønh phoá thoân daõ cuûa France Lois Wright sau naøy.

4.3. LYÙ LUAÄN VEÀ THAØNH PHOÁ VÖÔØN CUÛA EBENEZER HOWARD (1896) VAØ THAØNH PHOÁ VEÄ TINH CUÛA RAYMOND UNWINN (1922) Thaønh phoá vöôøn cuûa Ebenzer Howard (1896) Vaøo cuoái theá kyû XIX, Ebenzer Howard (1850-1928), moät ngöôøi Anh ñaõ neâu ra moät hoïc thuyeát khoa hoïc quy hoaïch ñoâ thò hieän ñaïi: lyù thuyeát vaø thaønh phoá vöôøn. Trong cuoán”Thaønh phoá vöôøn cuûa ngaøy mai”, Howard ñaõ thaáy ñöôïc maâu thuaãn giöõa ñieàu kieän ôû 58

vaø vieäc thaønh phoá phaùt trieån trong ñieàu kieän coâng nghieäp hoùa, do ñoù Howard mong muoán trieät ñeå caûi caùch söï maát caân baèng cuûa ñoâ thò do taùch rôøi thieân nhieân. Ñeå ñieàu trò beänh taät cho caùc ñoâ thò lôùn, Howard chuû tröông haïn cheá söï phaùt trieån töï phaùt cuûa ñoâ thò, thoáng nhaát trao quyeàn quaûn lyù ñaát ñai cho moät cô quan quaûn lyù ñeå traùnh naïn ñaàu cô ñaát, tieán ñeán tieâu dieät caùc khu nhaø oå chuoät. Vaø thaønh phoá vöôøn ra ñôøi seõ laø ñoái töôïng dung hoøa ñöôïc nhöõng maâu thuaãn giöõa ñoâ thò vaø noâng thoân, baûo ñaûm cho con ngöôøi soáng moät cuoäc soáng haøi hoøa.

Hình 4.1: Moâ hình thaønh phoá vöôøn cuûa Ebenezer Howard: Nhìn chung moâ hình thaønh phoá vöôøn ñöôïc khen ngôïi raát nhieàu vì noù nhö laø moät”chìa khoùa vaøng” ñeå môû cöûa cho söï khuûng hoaûng cuûa ñoâ thò tö baûn khi maø con ngöôøi nhaän thöùc ra ñöôïc maët traùi cuûa söï quaù ñoä cuûa thaønh phoá coâng nghieäp thôøi baáy giôø. AÛnh höôûng cuûa lyù luaän naøy trong öùng duïng thöïc tieãn sau chieán tranh theá giôùi thöù hai khaù roäng raõi ôû caùc nöôùc tieân tieán nhö Anh- Phaùp.

Thaønh phoá veä tinh cuûa Raymond Unwinn Naêm 1922, Raymond Unwinn coâng boá cuoán saùch “Thöïc tieãn quy hoaïch ñoâ thò”, ñaët cô sôû neàn moùng cho lyù thuyeát thaønh phoá veä tinh. Theo coâng thöùc naøy, maø cô sôû laø thieát laäp moät maïng löôùi caùc thaønh phoá nhoû bao quanh moät thaønh phoá lôùn, ngöôøi ta coù theå phaân taùn bôùt daân caùc ñoâ thò lôùn vaø baûo ñaûm cho trung taâm ñoâ thò phaùt trieån töông ñoái ñoäc laäp, nhaèm taïo ñieàu kieän soáng coù lôïi hôn cho nhaân daân ñoâ thò.

Hình 4.2: Thaønh phoá veä tinh cuûa Raymond Unwinn.

59

Tuy lyù thuyeát thaønh phoá veä tinh Raymond Unwinn khoâng coù gì caùch taân laém so vôùi thaønh phoá vöôøn cuûa Howard, nhöng laïi ñöôïc dö luaän chuù yù vaø coù moät soá thöïc tieãn chöùng minh raèng noù coù theå aùp duïng ñöôïc ôû nhieàu nöôùc, treân cô sôû boå sung moät soá thaønh phaàn chöùc naêng ñoâ thò cho noù.

4.4. LYÙ LUAÄN VEÀ THAØNH PHOÁ TUYEÁN Thaønh phoá tuyeán cuûa Aturo Soria Y Mata (1889): Luaän ñieåm thaønh phoá tuyeán, moät hình thöùc ñoâ thò töông lai cuûa oâng luùc ñoù ñöôïc ñaêng treân tôø taïp chí “Tieán boä” döôùi ñeà muïc “Nhöõng vaán ñeà cuûa Madrid”. Phaùt kieán thaønh phoá tuyeán cuûa oâng xuaát hieän trong boái caûnh caùc nöôùc ñang phaùt trieån ñöôøng saét, ñöôøng xe ñieän vaø ñöôøng xe ñieän ngaàm noái lieàn, nhanh choùng gaén boù caùc vuøng khaùc nhau cuûa moät ñoâ thò vaø giöõa caùc ñoâ thò vôùi nhau. Soria Y Mata cho thaønh phoá kieåu haït nhaân ñaõ loãi thôøi, thaønh phoá phaûi gaén lieàn vôùi thieân nhieân, coù trình ñoä vaên minh cao vaø traùnh söï taäp trung daân quaù lôùn. OÂng cho raèng kieåu thaønh phoá naøy coù caùc öu ñieåm laø khaéc phuïc söï nguy hieåm ñuïng ñoä xaõ hoäi, ngaên caûn vieäc nhaân daân noâng thoân ñoå xoâ veà thaønh phoá, ñoàng thôøi giaûi quyeát coâng baèng vieäc phaân boá ñaát ñai vaø giaûi quyeát moät caùch oån thoûa hieän töôïng chieám höõu ñaát ñai.

Thaønh phoá tuyeán theo nhaän thöùc cuûa Soria Y Mata laø moät hình thöùc phaân boá daân cö theo moät daûi heïp (chæ 500 meùt roäng) vaø keùo daøi coù theå laø maõi maõi tuøy theo söï caàn thieát.

OÂng cho raèng giao thoâng vaän taûi, ñaëc bieät laø ñöôøng saét, laø nhaân toá quyeát ñònh söï hình thaønh ñoâ thò; hoaït ñoäng xaây döïng phaûi coù quy luaät, phaûi laáy moät tuyeán laøm coät soáng.

Trong khoaûng 500 meùt roäng keùo daøi, tuøy söï caàn thieát seõ ñaët ñöôøng xe chaïy, ñöôøng caáp nöôùc, ñöôøng daây ñieän… hai beân laø caùc khu nhaø ôû, cöù caùch moät ñoaïn laø coù moät cô caáu quaûn lyù thò chính. Thaønh phoá tuyeán seõ laø phöông caùch höõu hieäu ñeå noái lieàn caùc thaønh phoá ñieåm, xuaát hieän treân quan ñieåm “Töø nhöõng vaán ñeà giao thoâng giaûi quyeát vaán ñeà xaây döïng ñoâ thò”.

Hình 4.3: Moâ hình thaønh phoá tuyeán cuûa Soria Y Mata Hieän nay thöïc tieãn xaây döïng ñoâ thò taïi caùc nöôùc ñeàu aùp duïng vaø phaùt trieån lyù luaän veà thaønh phoá tuyeán theo daïng phaùt trieån haønh lang ñoâ thò. Hôn theá, ñoùng goùp coù giaù trò nhaát cuûa lyù luaän laø ñeà ra moät giaûi phaùp cho phaùt trieån laõnh thoå cuûa caùc ñoâ thò lôùn vaø cöïc lôùn: traùnh phaùt trieån theo daïng lan toûa. Maët khaùc, khu ñoâ thò phaùt trieån theo daïng haønh lang seõ vöøa ñöôïc höôûng “tieän nghi ñoâ thò” hieän ñaïi laïi gaàn guõi vôùi moâi tröôøng thieân nhieân töï nhieân quyù giaù cuûa noâng thoân.

60

4.5. TRÖÔØNG PHAÙI”ÑO THÒ ÑOÄNG” CUÛA CAÙC NHAØ ÑO THÒ HOÏC XO VIEÁT 4.5.1. Boái caûnh vaø quan ñieåm a. Boái caûnh - Xu theá phaùt trieån caùc ñoâ thò lôùn trong nhöõng thaäp nieân sau theá chieán thöù II gia taêng maïnh veà quy moâ laõnh thoå.

- Söï phaùt trieån gia taêng nhanh laõnh thoå vaø quy moâ ñoâ thò keùo theo söï xaùo troän vaø phaù vôõ moïi hoaït ñoäng cuûa ñoâ thò hieän höõu. Trung taâm cuõ khoâng coøn ñaùp öùng ñöôïc cho quy moâ phaùt trieån nhanh cuûa ñoâ thò, buoäc trung taâm cuõng phaùt trieån theo daãn ñeán caùc ñoâ thò phaùt trieån luoân phaûi caûi taïo, chænh trang.

- Vieäc caûi taïo ñoâ thò lieân tuïc seõ gaây toán keùm vaø aûnh höôûng ñeán moïi hoaït ñoäng cuûa ñoâ thò. b. Quan ñieåm - Caùc nhaø ñoâ thò hoïc Xoâ vieát höôùng tôùi caùc caáu truùc ñoâ thò thích nghi ñöôïc vôùi quaù trình luoân bieán ñoäng cuûa ñoâ thò.

- Caáu truùc ñoâ thò ñoäng döïa treân nguyeân taéc: khi ñoâ thò phaùt trieån thì phaàn phaùt trieån khoâng gaây aûnh höôûng ñeán phaàn hieän höõu cuûa ñoâ thò.

- Tieâu bieåu nhaát laø 2 lyù luaän: Lyù luaän veà thaønh phoá “Teân löûa”- L.Ladopski vaø Lyù luaän veà thaønh phoá daûi – Miliutin.

4.5.2. Lyù luaän veà thaønh phoá “Teân löûa”- L.Ladopski Phöông aùn caûi taïo thaønh phoá Moscow cuûa L.Ladopski ñöôïc mang teân “thaønh phoá teân löûa” (1932). Ñoâ thò phaùt trieån veà moät phía keùo theo söï phaùt trieån cuûa trung taâm vaø khu saûn xuaát ñoâ thò vôùi quy moâ laõnh thoå nôû daàn ra.

Caáu truùc phaùt trieån coù hình daïng teân löûa vöøa ñuùng nghóa ñen vaø nghóa boùng naøy laø moät trong nhöõng ñoùng goùp cho giaûi phaùp ñoâ thò phaùt trieån caân baèng vaø oån ñònh.

Hình 4.4:Moâ hình thaønh phoá “Teân löûa”cuûa L.Ladopski

61

4.5.3. Lyù luaän veà thaønh phoá daûi – N.Miliutin Miliutin quy hoaïch thaønh phoá Stalingrad (1929-1930) theo töøng daûi chöùc naêng doïc theo soâng Volga daøi 70 km vôùi chieàu roäng khoaûng 5km; goàm caùc khu chöùc naêng: 1. Soâng Volga 2. Caây xanh coâng vieân 3. Nhaø ôû 4. Truïc giao thoâng chính 5. Caây xanh caùch ly 6. Coâng nghieäp 7. Ñöôøng saét 8. Caûng Hình 4.5: Moâ hình thaønh phoá daûiN.Miliutin YÙ nghóa cuûa lyù luaän: ñeà xuaát moät caáu truùc ñoâ thò phaùt trieån theo phöông keùo daøi veà 2 phía maø khoâng laøm thay ñoåi khu vöïc ñoâ thò cuõ cuõng nhö caùc khu vöïc ñoâ thò môùi keùo daøi ñeàu coù ñaày ñuû caùc khu chöùc naêng cuûa moät ñoâ thò coâng nghieäp.

4.6. LYÙ LUAÄN VEÀ THAØNH PHOÁ COÂNG NGHIEÄP Thaønh phoá coâng nghieäp cuûa Tony Garnie (1901): Tony Garnie (1869-1948) ôû Phaùp ñaõ ñöa ra nhieàu ñeà nghò cuï theå, chính xaùc cho moät khaùi nieäm ñoâ thò phuø hôïp vôùi thôøi kyø môùi: “Thaønh phoá coâng nghieäp”. Ñieàu coát loõi ôû ñoà aùn naøy laø coù khaû naêng thoûa maõn ñöôïc nhu caàu cuûa con ngöôøi trong thôøi ñaïi coâng nghieäp hoùa, chuù yù ñeán caáu truùc caân ñoái môùi thaønh phoá treân quan ñieåm kyõ thuaät tieán boä, chuù yù ñeán caùi ñeïp quaàn theå, chuù yù ñeán aûnh höôûng cuûa caùc phöông tieän giao thoâng hieän ñaïi.

Vöôït quaù truyeàn thoáng cuûa caùc nhaø xaõ hoäi khoâng töôûng, Tony Garnie ñaõ muoán xaây döïng moät thaønh phoá khoâng coù traïi lính, khoâng coù nhaø thôø. Thaønh phoá coâng nghieäp cuûa Tony Garnie gaùnh vaùc caùc chöùc naêng ôû, laøm vieäc, nghæ ngôi, vaên hoùa vaø chöùc naêng ñi laïi.

Thaønh phoá ñöôïc döï kieán cho 35.000 daân, ñöôïc giaû töôûng ñaët ôû phía Taây vaø phía Nam moät thaønh phoá cuõ. Khu vöïc ôû phía Taây, khu vaên hoùa theå duïc theå thao ôû phaàn giöõa, ôû vuøng bieân cuûa khu ôû ñaët caùc tröôøng kyõ thuaät vaø ngheä thuaät, ôû vuøng Baéc – coù caùch ly – ñaët beänh vieän trung taâm. Raûi raùc trong khu ôû coù boá trí caùc tröôøng hoïc phoå thoâng.

Hình 4.6: Thaønh phoá coâng nghieäp cuûa Tony Garnie

Nhöõng ñieåm caùch taân môùi meû nhaát coù theå tìm thaáy trong thaønh phoá coâng nghieäp cuûa Tony Garnie laø: - Thaønh phoá ñöôïc boá cuïc töø toång theå ñeán chi tieát.

62

- Toå chöùc phaân vuøng chöùc naêng tæ mæ.

- Hôïp nhoùm caùc xí nghieäp coâng nghieäp thaønh moät quaàn theå.

- Chuù yù vò trí caùc nhaø maùy.

- Loaïi boû caùch boá cuïc ñoái xöùng trong toå hôïp thaønh phoá.

- Giaû thieát ñoâ thò xuaát hieän trong moät boái caûnh xaõ hoäi hoaøn toaøn môùi (khoâng coù nhaø thôø, nhaø tuø, caûnh saùt v. v.) chuû tröông bình ñaúng xaõ hoäi.

AÛnh höôûng cuûa nhöõng quan ñieåm ñaõ phaân tích cuûa Tony Garnie ñoái vôùi nhöõng thôøi kyø tieáp theo raát lôùn taïo tieàn ñeà cho moät lyù luaän ñoâ thò quan troïng sau naøy nhö”thaønh phoá coâng naêng”cuûa Le Corbusier.

4.7. CAÙC LYÙ LUAÄN QUY HOAÏCH ÑOÂ THÒ HIEÄN ÑAÏI Khaùi nieäm quy hoaïch ñoâ thò hieän ñaïi khoâng phaûi laø moät khaùi nieäm môùi nhöng neáu gaùn eùp cho noù laø ñaõ xuaát hieän töø quaù laâu trong lòch söû thì khoâng chính xaùc. Vaäy thì xaây döïng ñoâ thò vaø xaây döïng ñoâ thò hieän ñaïi coù hai caùi moác thôøi gian vaø khoâng gian khaùc nhau trong lòch söû.

4.7.1. Quan ñieåm QHÑT cuûa traøo löu kieán truùc hieän ñaïi-Le Corbusier (1887-1965) Le Corbusier (Kts. Phaùp) coi quy hoaïch ñoâ thò laø moät coâng vieäc coù taàm quan troïng chieán löôïc vaên minh nhaân loaïi. OÂng pheâ phaùn kieåu xaây döïng hoãn loaïn voâ chính phuû hieän taïi, muoán thöïc hieän moät caùch xaây döïng coù quy luaät, coù traät töï, chuû tröông xaây döïng haøng loaït, xaây döïng coâng nghieäp hoùa, ñeà cao nguyeân lyù: “Hình hoïc laø baûn theå, laø caùi tinh tuùy cuûa kieán truùc”, “thaønh phoá seõ cheát neáu khoâng coù hình hoïc”. …

63

Hình 4.7: Ph˱˯ng aùn Voisin cͯa Le Corbusier Le Corbusier cho raèng söï ra ñôøi cuûa xaây döïng ñoâ thò neân tính töø theá kyû XVII. OÂng ñaùnh giaù cao coâng lao cuûa nhaø vua Phaùp Luis XIV vaø coi ñoù laø “nhaø xaây döïng ñoâ thò ñaàu tieân cuûa phöông Taây”.

Quy hoaïch ñoâ thò hieän ñaïi nhìn nhaän hoaït ñoäng xaây döïng ñoâ thò ngoaøi vieäc nhö laø moät ngheä thuaät coøn coù caùc noäi dung khaùch quan troïng nhö vaán ñeà söû duïng ñaát ñai, vaán ñeà giao thoâng, vaán ñeà veä sinh, vaán ñeà nhaø ôû… Maàm moáng cuûa xaây döïng ñoâ thò hieän ñaïi tìm thaáy khi coù nhöõng caûi caùch kyõ thuaät, kinh teá vaø xaõ hoäi saâu saéc vaøo nöûa theá sau cuûa theá kyû XVIII ôû Taây Aâu, thôøi kyø goïi laø “Caùch maïng Coâng nghieäp”. Nhöõng caûi caùch naøy daãn ñeán söï thay ñoåi cô sôû kinh teá cuûa ñoâ thò vaø laøm phaùt trieån nhanh choùng daân soá ñoâ thò. Xaây döïng ñoâ thò hieän ñaïi soáng qua nhöõng thaäp kyû ñaàu tieân cuûa mình, khi maø chuû nghóa töï do kinh teá vaø hoaït ñoäng xaây döïng töï phaùt, xoâ boà phaùt huy taùc duïng. Nhöng cuõng chính nhöõng thöïc teá ñoù ñaõ khieán con ngöôøi nhìn nhaän vaán ñeà ñoâ thò moät caùch toaøn dieän hôn vaø döôùi nhieàu khía caïnh khaùc nhau. Ñaëc bieät laø tieán boä cuûa khoa hoïc kyõ thuaät aûnh höôûng toát ñeán hoaït ñoäng xaây döïng ñoâ thò, caùc phöông tieän giao thoâng cô giôùi môùi ñaõ laøm naûy sinh nhöõng vaán ñeà lôùn veà giao thoâng lieâm laïc, veä sinh, moâi tröôøng, … Xin phaûi löu yù moät ñieåm quan troïng naøy: hoaït ñoäng xaây döïng ñoâ thò hieän ñaïi tieàn kyø laø do caùc nhaø chöùc traùch, caùc nhaø haønh chính thöïc hieän maø khoâng phaûi do caùc kieán truùc sö ñaûm nhieäm. Ñaàu theá kyû XX, hoaït ñoäng xaây döïng ñoâ thò hieän ñaïi chính thöùc böôùc vaøo chính tröôøng khoa hoïc vaø ngheä thuaät, luùc naøy vai troø cuûa kieán truùc sö ñoâ thò ñöôïc naâng cao ñuùng taàm voùc cuûa noù vaø moät soá caùc ñieàu khoaûn veà xaây döïng ñoâ thò ñaõ trôû thaønh caùc boä luaät.

4.7.2. Lyù luaän Thaønh phoá hoang daõ cuûa Frank Lloyd Wright (1935) Thaønh phoá kieåu phaân taùn cuûa L. Wright ra ñôøi naêm 1935 laø moät bieåu hieän cuûa oâng veà söï chaùn ngaùn caùc ñoâ thò lôùn. OÂng ñaõ moâ taû ñoâ thò cuûa mình laø moät thaønh phoá coù hoà, soâng, vôùi caùc nhaø ôû moät caên hoä kieåu phaân taùn xaây döïng treân caùc khu ñaát roäng, naèm trong caây vaø trong hoa, phía taây baéc thaønh phoá coù moät khu trung taâm vôùi moät nhaø haønh chính, coù coâng vieân, saân baõi theå thao, vöôøn ñoäng vaät, nhaø thuûy taï, v. v.. Coù veû nhö quay veà vôùi quaù khöù nhöng thaønh phoá laïi söû duïng caùc phöông tieän giao thoâng hieän ñaïi, coù nhieàu ñöôøng oâtoâ roäng noái lieàn vôùi caùc saân bay, coù caùc tuyeán ñöôøng xe löûa treân ñoù boá trí caùc nhaø ga xinh xaén. Phaïm vi ñi laïi cho dòch vuï, coâng vieäc laøm chæ trong khoaûng 10-20 daëm vôùi thôøi gian tieâu phí treân ñöôøng töø 10 ñeán 40 phuùt vôùi oâ toâ rieâng, maùy bay rieâng, maùy bay tröïc thaêng… vaø caùc phöông tieän giao thoâng coâng coäng toác ñoä nhanh.

64

Hình 4.8: Thaønh phoá hoang daõ (1934-35) cuûa Frank Lloyd Wright Tö töôûng cuûa lyù luaän naøy ñaõ ñoùng goùp raát nhieàu trong caùc giaûi phaùp QHXD thöïc tieãn ôû nhieàu nöôùc khi giaûi quyeát caùc aùp löïc cho caùc thaønh phoá lôùn.

4.8. LYÙ LUAÄN PHAÙT TRIEÅN THAØNH PHOÁ THEO ÑÔN VÒ Ñôn vò ôû laùng gieàng cuûa Clarence Perry: Thieát keá ñoâ thò hieän ñaïi theá giôùi ngaøy nay ñöôïc ñaëc tröng baèng vieäc chia ñoâ thò thaønh caùc vuøng quy hoaïch, caùc khu nhaø ôû vaø caùc tieåu khu nhaø ôû. Ñoù laø moät ñoùng goùp quan troïng vaøo neàn vaên hoùa xaây döïng ñoâ thò hieän ñaïi, khai thoâng moät höôùng phaùt trieån ñoâ thò hôïp lyù môùi, luaän thuyeát cuûa Perry thöïc söï ñaõ gaây moät chaán ñoäng trong dö luaän caùc giôùi chuyeân moân vaø coâng chuùng.

Lyù luaän Ñôn vò laùng gieàng cuûa C. Perry ñeà xuaát (1939) döïa vaøo moái quan heä cô baûn nhaát cuûa coäng ñoàng khu vöïc: chöùc naêng phuïc vuï giaùo duïc. Quy moâ cuûa ñôn vò laùng gieàng ñöôïc xaùc ñònh döïa vaøo löôïng daân cö (6000-12000 ngöôøi) töông ñöông vôùi löôïng hoïc sinh ñeå hình thaønh tröôøng phoå thoâng cô sôû. Trong cô caáu cuûa Ñôn vò laùng gieàng, quan ñieåm cuûa C. Perry veà vuøng phuïc vuï khu vöïc cuûa caùc coâng trình trung taâm dòch vuï coâng coäng laø khoâng beàn chaët. Vì vaäy caùc coâng trình trung taâm dòch vuï coâng coäng ñöôïc ñaåy ra bieân, giaùp ranh vôùi caùc truïc giao thoâng beân ngoaøi ñôn vò laùng gieàng. Cuõng töø ñaây trong lyù thuyeát ñoâ thò, caùc khaùi nieäm: phuïc vuï taïi choã vaø khoâng chæ phuïc vuï taïi choã ñöôïc hình thaønh. Khaùi nieäm phuïc vuï taïi choã laø chæ moái quan heä vuøng phuïc vuï beàn chaët, coøn khaùi nieäm khoâng chæ phuïc vuï taïi choã ñeå noùi veà söï khoâng beàn chaët cuûa vuøng phuïc vuï.

Nhöõng nguyeân taéc cô baûn cuûa vieäc toå chöùc xaây döïng ñoâ thò theo ñôn vò ôû laùng gieàng nhö: Ñôn vò ôû laùng gieàng ñöôïc bao quanh bôûi nhöõng tuyeán giao thoâng chính, beân trong Ñôn vò ôû laùng gieàng laø ñöôøng noäi boä taïo thaønh maïng löôùi noái keát töø caùc tuyeán giao thoâng beân ngoaøi vaøo caùc khu nhaø ôû vaø caùc coâng trình phuïc vuï coâng coäng khu ôû. Vieäc boá trí vaø söû duïng hôïp lyù caùc coâng trình dòch vuï; tröôøng hoïc ñaët gaàn vôùi loõi khoâng gian caây xanh, tröôøng hoïc vaø nhaø treû noái lieàn vôùi caùc ñöôøng ñi boä, caùch ly hoaøn toaøn vôùi ñöôøng lôùn… Caùc cöûa haøng ñöôïc ñaët ôû vaønh ngoaøi ñôn vò ôû laùng gieàng, gaàn caùc beán giao thoâng coâng coäng.

65

Taïi Lieân Xoâ cuõ vaø caùc nöôùc xaõ hoäi chuû nghóa Ñoâng Aâu sau chieán tranh theá giôùi thöù II ñaõ phaùt trieån caùc moâ hình ôû daïng tieåu khu nhaø ôû. Tieåu khu nhaø ôû döïa vaøo nguyeân taéc toå chöùc cuûa ñôn vò ôû laùng gieàng vaø phaùt trieån theâm moät soá nguyeân taéc, höôùng ñeán söï phuïc vuï toái öu nhaát ñieàu kieän ôû nhö: giao thoâng khu vöïc ñöôïc toå chöùc laø caùc ñöôøng cuït, khoâng xuyeân qua tieåu khu nhaø ôû; trong tieåu khu nhaø ôû chia theâm caáp phuïc vuï nhoùm ôû vôùi trung taâm laø coâng trình Maãu giaùoNhaø treû; nhaø ôû trong tieåu khu nhaø ôû chuû yeáu laø nhaø chung cö coù khoaûng khoâng gian caây xanh vaø vöôøn treû…

Hình 4.9: ñôn vò ôû laùng gieàng cuûa C.Perry

Hình 4.10: Caùc sô ñoà caáu truùc ñoâ thò taàng baäc vôùi tieåu khu nhaø ôû laø ñôn vò cô sôû taïi caùc nöôùc xaõ hoäi chuû nghóa Ñoâng aâu vaø Lieân xoâ cuõ.

4.9. LYÙ LUAÄN VEÀ”CAÁU TRUÙC TAÀNG BAÄC VAØ PHI TAÀNG BAÄC”TRONG QUY HOAÏCH XAÂY DÖÏNG ÑO THÒ 4.9.1. Lyù luaän veà thaønh phoá Harlow - F. Gibber Moâ hình caáu truùc taàng baäc ñöôïc ñeà caäp ñaàu tieân trong lyù luaän thaønh phoá Harlow cuûa kieán truùc sö ngöôøi Ñöùc F. Gibber. Thaønh phoá Harlow ñöôïc toå chöùc vôùi moät Heä thoáng trung taâm phuïc vuï coâng coäng theo caáu truùc taàng baäc. Bao goàm 1 trung taâm chính, 3 trung taâm khu vöïc vaø 15 trung taâm ñôn vò ôû. Trung taâm khu vöïc coù quy moâ phuïc vuï khoaûng 20 ñeán 35 ngaøn ngöôøi, coøn trung taâm ñôn vò ôû coù quy moâ phuïc vuï töø 5 ñeán 12 ngaøn ngöôøi.

66

Nhöõng trung taâm ñôn vò ôû ñaõ ñöôïc xaây döïng loaïi hình thöông maïi môùi: sieâu thò nhoû (supermarket).

Hình 4.11: Thaønh phoá Harlow- F. Gibber Trong lyù luaän thaønh phoá Harlow, vuøng phuïc vuï cuûa heä thoáng trung taâm phuïc vuï coâng coäng ñoâ thò ñöôïc xaùc ñònh theo quy moâ caùc khu vöïc ñoâ thò.

Caùc trung taâm khu vöïc coù vuøng phuïc vuï ñöôïc giôùi haïn bao quanh laø ranh giôùi phaân bieät cuûa caùc ñôn vò ñoâ thò. Vò trí trung taâm ñöôïc xaùc ñònh taïi khu vöïc trung taâm ñôn vò ñoâ thò (trung taâm vuøng phuïc vuï). Töông töï, caùc trung taâm caáp cao hôn ñeàu coù vuøng phuïc vuï töông öùng lôùn hôn vaø vò trí taïi trung taâm vuøng phuïc vuï ñoù.

Trong lyù luaän naøy, Gibber cuõng ñöa ra nguyeân taéc: tính beàn chaët cuûa vuøng phuïc vuï caáp khu vöïc vaø tính töông ñoái cuûa vuøng phuïc vuï caáp cao hôn. Quan nieäm veà söï beàn chaët cuûa vuøng phuïc vuï caáp khu vöïc cuûa Gibber chòu söï chi phoái cuûa caùc lyù luaän ñi tröôùc nhö: Moâ hình ôû “Coâng xaõ”theo kieåu töï cung töï caáp cuûa caùc nhaø Xaõ hoäi khoâng töôûng, hay caáu truùc ñoâ thò ñöôïc chia thaønh saùu phaàn baèng nhau theo kieåu quaân bình trong lyù luaän thaønh phoá Vöôøn cuûa E. Howard.

Moâ hình ñoâ thò trong lyù luaän Tp. Harlow ñöôïc ñeà caäp khoâng chæ toå chöùc heä thoáng trung taâm phuïc vuï coâng coäng ñoâ thò theo taàng baäc maø coøn ñöa ra nguyeân taéc toå chöùc giao thoâng ñoâ thò theo caùc caáp töông öùng vôùi söï phaân chia ñoâ thò theo caùc quy moâ phuïc vuï töø cao ñeán thaáp (ñoâ thò-khu daân cö-ñôn vò ôû).

TOÅ CHÖÙC HEÄ THOÁNG TAÀNG BAÄC TRONG ÑOÂ THÒ TP. HARLOW CUÛA F. GIBBER STT Caáp phuïc vuï 1 Caáp I

Phaân chia quy Heä thoáng trung taâm Giao thoâng ñoâ thò moâ phuïc vuï phuïc vuï coâng coäng Ñoâ thò

Trung taâm ñoâ thò

2

Caáp II

Khu daân cö

Trung taâm khu daân cö

3

Caáp III

Ñôn vò ôû

Trung taâm ñôn vò ôû

67

Ñöôøng cao toác Ñöôøng truïc chính Ñöôøng truïc phuï Ñöôøng löu thoâng khu daân cö Ñöôøng khu vöïc Ñöôøng tieáp caän

4.9.2. W. Christaller vaø lyù thuyeát vò trí ñieåm trung taâm Lyù thuyeát vò trí trung taâm (Central place theory), laø caùc keát quaû “ñoäc laäp” phaùt trieån cuûa nhaø ñòa lyù Walter Christaller (1933) vaø nhaø kinh teá hoïc August Lörch (1939). Caùc nghieân cöùu cuûa hoï ñeàu döïa vaøo quan heä cung caàu, töø ñoù xaùc ñònh caùc ñieåm daân cö ñöôïc phaân boá coù moái quan heä khaêng khít vôùi caùc vuøng phuïc vuï töông öùng bao quanh chuùng theo nguyeân taéc kinh teá xaõ hoäi maø khoâng phuï thuoäc vaøo ñòa ñieåm vaø thôøi gian. Hoï ñaõ phaùt trieån nghieân cöùu baèng ñeà xuaát caáu truùc phaân caáp taàng baäc trong vuøng heä thoáng ñieåm daân cö, ñöôïc goïi laø lyù luaän phaân boá ñieåm daân cö. W. Christaller khi xaây döïng lyù thuyeát vò trí trung taâm ñaõ giaû ñònh moät soá nhöõng ñieåm sau: Coù nhieàu ngöôøi baùn chung nhöõng loaïi haøng hoùa. Caùc ñieåm baùn ñöôïc ñònh vò chung treân moät maïng tam giaùc. Vuøng thò tröôøng xung quanh laø ñaúng höôùng. Khaùch haøng chi traû chi phí giao thoâng. Coù nhöõng quy moâ kinh teá khaùc nhau trong quaù trình saûn xuaát. Khoâng gian kinh teá laø ñoàng tính. Ñeå xaây döïng lyù thuyeát vò trí trung taâm, W. Christaller ñaõ ñi saâu vaøo giaûi thích nhöõng moái quan heä giöõa giaù caû, löôïng tieâu thuï haøng hoùa vaø chi phí giao thoâng. Nhö vaäy vuøng thò tröôøng ôû ñaây laø ranh giôùi phuï thuoäc vaøo 2 thaønh toá: Thöù nhaát laø ranh giôùi xa nhaát maø ôû ñoù khaùch haøng chaáp nhaän chi phí giao thoâng ñeán trung taâm mua moät loaïi saûn phaåm. Hai laø ranh giôùi naøo maø trong khu vöïc ñoù coù löôïng khaùch haøng tieâu thuï cuûa trung taâm, ñaûm baûo duy trì söï hoaït ñoäng cuûa trung taâm. OÂng ñaõ ñöa ra 2 khaùi nieäm: “ngöôõng”(threshold) vaø “phaïm vi”(range), maø trong ñoù: Khaùi nieäm ngöôõng chæ möùc ñoä toái thieåu veà nhu caàu ñeå duy trì moät loaïi dòch vuï. Khaùi nieäm phaïm vi chæ khoaûng caùch toái ña maø moät ngöôøi mua coù theå chaáp nhaän traû chi phí cho caùc dòch vuï keå caû chi phí giao thoâng.

Giaù taïi moät cöûa haøng cuûa moät haøng hoùa laø Ps vaø chi phí giao thoâng cuûa khaùch haøng laø Pd thì giaù thöïc mua cuûa khaùch haøng phaûi traû cho haøng hoùa ñoù (P) laø: P = Ps Pd (Hình a).

Töø ñoù cho thaáy moái quan heä tæ leä nghòch giöõa löôïng (quantity) yeâu caàu vaø söï thay ñoåi cuûa giaù haøng hoùa taïi cöûa haøng (store price). Neáu giaù taêng thì löôïng yeâu caàu seõ giaûm vaø ngöôïc laïi (Hình b). Khaùch haøng ôû gaàn keà cöûa haøng seõ khoâng phaûi chi traû phí giao thoâng (Pd=0), seõ tieâu thuï moät löôïng haøng hoùa laø Qs. Neáu gia taêng giaù Ps ñeán A, cuõng nhö gia taêng chi phí giao thoâng Pd, thì Löôïng tieâu thuï haøng hoùa Qs seõ giaûm ñeán 0. Neáu giaù Ps khoâng ñoåi, maø taêng khoaûng caùch (distance) cuõng coù nghóa laø taêng Pd seõ taùc ñoäng giaûm löôïng tieâu thuï haøng hoùa cuûa cöûa haøng.

Vì vaäy ngöôõng chính laø vuøng thò tröôøng tieâu thuï cuûa cöûa haøng cho pheùp cöûa haøng baùn ñöôïc löôïng haøng hoùa toái thieåu ñeå toàn taïi. Phaïm vi laø ranh giôùi haïn toái ña maø ôû ñoù khaùch haøng chaáp nhaän ñeán cöûa haøng ñeå mua haøng hoùa taïi cöûa haøng neân coøn goïi laø vuøng phuïc vuï*.

Moái quan heä giöõa ngöôõng (N) vaø phaïm vi (PV) cuûa moät cöûa haøng ñöôïc theå hieän ôû 3 traïng thaùi: a- N>P, b- N<PV vaø c- N=PV. ÔÛ traïng thaùi a, ngöôõng lôùn hôn phaïm vi thì cöûa haøng seõ maát khaû naêng kinh doanh do vuøng thò tröôøng lôùn hôn vuøng phuïc vuï (Hình i). ÔÛ traïng thaùi nhö Hình c vaø Hình d thì cöûa haøng coù theå hoaït ñoäng kinh doanh toát vì vuøng thò tröôøng nhoû hôn hoaëc baèng vuøng phuïc vuï.

Khi Ngöôõng truøng vôùi Phaïm vi ta coù ranh ñöôøng troøn cuûa vuøng thò tröôøng vôùi baùn kính lôùn nhaát. Trong thöïc teá, raát ít khi coù söï toàn taïi ñôn leû moät cöûa haøng, thöôøng thì chuùng toàn taïi trong moái quan heä caïnh tranh cuûa nhieàu cöûa haøng. W. Christaller ñaõ nghieân cöùu vaø ñeà ra nhöõng moái quan heä vò trí cuûa 2 ñeán nhieàu cöûa haøng trong moái quan heä caïnh tranh vuøng thò tröôøng.

68

Tröôøng hôïp Hình f, laø giaû thieát 3 vuøng thò tröôøng cuûa 3 trung taâm vôùi 3 ñöôøng troøn tieáp caän nhau, nhö vaäy seõ xuaát hieän khu vöïc ôû giöõa khoâng naèm trong moät vuøng thò tröôøng naøo caû. Ñieàu naøy traùi vôùi thöïc teá.

Theo W. Christaller neáu coù moät trung taâm môùi vôùi moät vuøng thò tröôøng môùi thì 2 vuøng thò tröôøng seõ giao nhau nhö hình Hình g. Ñöôøng caùt tuyeán seõ phaân ñònh laïi ranh cuûa 2 vuøng thò tröôøng. Nhö vaäy, trong moät maïng löôùi trung taâm ñaúng höôùng caùc vuøng thò tröôøng seõ laø caùc luïc giaùc ñeàu (Hình h, j, k).

Hình 4.12: Giaù phaân phoái haøng hoùa. Hình4.13: Quan heä giöõa löôïng yeâu caàu vaø giaù taïi moät cöûa haøng.

Caùc hình töø a ñeán x: caùc hình minh hoïa veà ngöôõng, phaïm vi cuûa moät vò trí trung taâm vaø heä thoáng caùc vò trí trung taâm theo caùc nguyeân taéc thò tröôøng, giao thoâng vaø haønh chính.

Caùc phöông phaùp xaùc ñònh vò trí cuûa caùc trung taâm theo 3 nguyeân taéc treân.

b/

a/

c/

f/

d/

e/

g/

h/

69

Nguyeân taéc thò tröôøng (heä thoáng trung taâm 3’s)

j/

i/

k/

l/

m/

Nguyeân taéc giao thoâng Quan heä giao thoâng theo nguyeân taéc tuyeán, cho neân theo hình (m/) ta coù sô ñoà maïng löôùi trung taâm theo nguyeân taéc giao thoâng 4’s. Trong ñoù: K=1/21/21/21/21/21/21=6/21=4

n/

o/

70

p/

q/

Nguyeân taéc haønh chính Nguyeân taéc haønh chính döïa treân söï ngaên chia rieâng bieät giöõa caùc vuøng coù ranh haønh chính khaùc nhau. Trong moái quan heä höôùng noäi chieám öu theá hôn höôùng ngoaïi. Nhö vaäy, vôùi nguyeân taéc haønh chính seõ coù k=7. (r)

r/

s/

Khoaûng caùch giöõa caùc vò trí trung taâm ñöôïc xaùc ñònh theo coâng thöùc: b=a¥k ÔÛ ñoù: b = khoaûng caùch giöõa caùc vò trí trung taâm coù cuøng kích côõ a = khoaûng caùch giöõa caùc vò trí trung taâm nhoû nhaát k = soá löôïng caùc vò trí trung taâm nhoû tieáp theo

71

t/

v/

u/

x/

Söï ñeà xuaát quan troïng trong lyù thuyeát vò trí trung taâm laø ñeà ra ñöôïc nguyeân taéc taàng baäc cuûa maïng löôùi trung taâm haøng hoùa. Moät vaøi chöùc naêng phuïc vuï haøng hoùa taïi vò trí trung taâm xaùc ñònh kích côõ cuûa trung taâm ñoù, vôùi nhieàu chöùc naêng phuïc vuï haøng hoùa hôn thì kích côõ cuûa trung taâm cuõng lôùn hôn. Töông ñöông vôùi chuùng laø vuøng thò tröôøng cuõng lôùn hôn vaø ñöôïc xaùc ñònh bôûi caùc ngöôõng töông öùng. Moái quan heä cuûa maïng löôùi trung taâm ñöôïc phaân tích treân 3 nguyeân taéc cô baûn: Nguyeân taéc thò tröôøng, nguyeân taéc giao thoâng vaø nguyeân taéc haønh chính.

- Nguyeân taéc thò tröôøng (heä thoáng trung taâm 3’s): Trong thöù töï cuûa maïng löôùi tam giaùc (Hình i) choã cuûa vò trí trung taâm coù moái quan heä cuûa 6 choã vò trí trung taâm nhoû nhaát seõ hình thaønh moät trung taâm lôùn hôn theo nguyeân taéc: k=1/31/31/31/31/31/31=6/31=3 (Hình j). Nhö vaäy, hình thaønh moät maïng löôùi trung taâm theo nguyeân taéc thò tröôøng vôùi k=3.

Heä soá k nguï yù laø cöù coù 3 trung taâm cuøng kích côõ nhôû nhaát tieáp theo lieân quan ñeán moät choã trung taâm lôùn hôn. Tieáp tuïc, neáu xeùt tieáp theo nguyeân taéc treân ta thu ñöôïc maïng löôùi trung taâm coù kích côõ lôùn hôn vôùi ngöôõng laø hình luïc giaùc ñeàu coù caùc ñænh laø caùc trung taâm kích côõ caáp nhoû hôn (Hình m).

- Nguyeân taéc giao thoâng: Quan heä giao thoâng theo nguyeân taéc tuyeán, cho neân theo hình 3. 5 m, ta coù sô ñoà maïng löôùi trung taâm theo nguyeân taéc giao thoâng 4’s. Trong ñoù: k=1/21/21/21/21/21/21=6/21=4 (Hình n).

So saùnh 2 ngöôõng vuøng thò tröôøng cuûa hai heä thoáng 3’s vaø 4’s cho thaáy, vuøng thò tröôøng theo nguyeân taéc giao thoâng lôùn hôn vuøng thò tröôøng theo nguyeân taéc thò tröôøng. Hay noùi

72

caùch khaùc, theo nguyeân taéc thò tröôøng, maät ñoä phaân boá caùc trung taâm cao hôn. Caùc hình tieáp theo trong Hình p vaø q laø caùc maïng löôùi trung taâm caáu truùc taàng baäc theo nguyeân taéc giao thoâng.

- Nguyeân taéc haønh chính: Nguyeân taéc haønh chính döïa treân söï ngaên chia rieâng bieät giöõa caùc vuøng coù ranh haønh chính khaùc nhau. Vì theá, moái quan heä höôùng noäi chieám öu theá hôn höôùng ngoaïi. Nguyeân taéc haønh chính seõ coù: k=(111111)1= 6x11=7 (v) (Hình 3. 8b).

Nhö vaäy khoaûng caùch giöõa caùc vò trí trung taâm trong caùc heä thoáng theo 3 nguyeân taéc thò tröôøng, giao thoâng vaø haønh chính ñöôïc xaùc ñònh theo coâng thöùc:

Trong ñoù

b: khoaûng caùch giöõa caùc vò trí trung taâm coù cuøng kích côõ; a: khoaûng caùch giöõa caùc vò trí trung taâm nhoû tieáp theo; k: soá löôïng caùc vò trí trung taâm nhoû tieáp theo.

Nhö vaäy, khoaûng caùch cuûa 2 trung taâm cuøng kích côõ theo nguyeân taéc thò tröôøng thì k=3, theo nguyeân taéc giao thoâng k=4 vaø theo nguyeân taéc haønh chính k=7.

Nhöõng ñoùng goùp quan troïng cuûa lyù thuyeát vò trí trung taâm Lyù thuyeát vò trí trung taâm ñöôïc hình thaønh töø cuoái thaäp nieân 30, tröôùc chieán tranh theá giôùi thöù II, khi maø boái caûnh kinh teá xaõ hoäi toaøn caàu chöa bieán ñoäng saâu saéc nhö hieän taïi.

Vì vaäy caùc yeáu toá giaû ñònh ñoàng nhaát veà khoâng gian kinh teá, vò trí phaân boá maïng löôùi trung taâm ñoàng ñeàu vaø vuøng thò tröôøng xung quanh ñaêûng höôùng… laø hoaøn toaøn khaùch quan. Tuy nhieân, cho ñeán nay nhöõng ñeà xuaát cuûa lyù thuyeát laø raát quan troïng, vaãn laø cô sôû cho lyù luaän vaø öùng duïng trong lónh vöïc toå chöùc khoâng gian ñoâ thò vaø kinh teá thöông maïi ñoâ thò. Nhöõng ñoùng goùp cuï theå cuûa lyù thuyeát vò trí trung taâm nhö sau: Thöù nhaát, W. Christaller ñaõ phaùt trieån moâ hình 7 loaïi ñieåm trung taâm (ñieåm daân cö) theo hình luïc giaùc taïi mieàn nam nöôùc Ñöùc. Moãi moät ñieåm daân cö ñeàu coù vuøng aûnh höôûng qua laïi giöõa chuùng vaø moãi moät ñieåm daân cö caáp thaáp ñeàu coù moät ñieåm daân cö caáp cao hôn cuøng vuøng cuûa noù chi phoái aûnh höôûng. Quan ñieåm quy hoaïch heä thoáng ñieåm daân cö naøy ñaõ ñöôïc öùng duïng vaø phaùt trieån trong coâng taùc quy hoaïch vuøng taïi caùc quoác gia, ñaëc bieät caùc nöôùc Xaõ hoäi Chuû nghóa Ñoâng AÂu vaø Lieân Xoâ cuõ.

Thöù hai, hai phaïm truø ngöôõng vaø phaïm vi cuûa moät trung taâm mua saém hieän nay vaãn coøn nguyeân giaù trò vaø laø cô sôû lyù luaän vaø öùng duïng cho caùc baøi toaùn toå chöùc heä thoáng trung taâm dòch vuï coâng coäng noùi rieâng vaø heä thoáng trung taâm dòch vuï coâng coäng ñoâ thò beân trong laõnh thoå ñoâ thò lôùn.

Thöù ba, lyù thuyeát vò trí ñieåm trung taâm ñeà xuaát taùch bieät 3 nguyeân taéc quan heä: thöông maïi, giao thoâng, haønh chính cuûa moät trung taâm mua saém. Khi maø hieän nay, caùc moái quan heä naøy thöôøng xuaát hieän ñoàng thôøi vôùi nhöõng möùc ñoä aûnh höôûng khaùc nhau ñeán yeáu toá vuøng phuïc vuï cuûa caùc trung taâm mua saém trong laõnh thoå ñoâ thò. Tuy nhieân moái quan heä aûnh höôûng giöõa caùc trung taâm phuïc vuï coâng coäng ñoâ thò trong quy luaät thò tröôøng hieän nay (söï caïnh tranh, quy luaät cung caàu…) cuõng khoâng khaùc nhieàu thì nhöõng ñeà xuaát veà quan heä hình thaønh caùc trung taâm mua saém lôùn hôn vaø coâng thöùc tính toaùn vò trí giöõa caùc trung 73

taâm mua saém vaãn laø cô sôû ñeå caân nhaéc aùp duïng trong caùc baøi toaùn veà söï ñònh vò vò trí caùc coâng trình trung taâm dòch vuï coâng coäng ñoâ thò hieän taïi.

4.10. XU THEÁ PHAÙT TRIEÅN CUÛA QUY HOAÏCH ÑOÂ THÒ TREÂN THEÁ GIÔÙI Thôøi kyø sau chieán tranh theá giôùi II ñeán nay, boái caûnh chung cuûa theá giôùi coù nhöõng bieán ñoåi to lôùn veà khoa hoïc kyõ thuaät, kinh teá, chính trò xaõ hoäi. Söï hình thaønh vaø phaùt trieån ñoâ thò thôøi kyø naøy gaén lieàn vôùi caùc döï aùn quy hoaïch caûi taïo vaø ñònh höôùng phaùt trieån khoâng gian ñoâ thò taïi caùc quoác gia, ñaëc bieät laø caùc quoác gia phaùt trieån Chaâu Aâu vaø Baéc Myõ.

4.10.1. Xu theá phaùt trieån QHÑT taïi caùc nöôùc phaùt trieån Chaâu Aâu vaø Baéc Myõ 4.10.1.1. Taïi caùc nöôùc Chaâu Aâu Taïi Anh, Töø naêm 1946 ñeán 1966 (20 naêm) ñaõ xaây döïng 21 thaønh phoá môùi. Rieâng trong boán naêm töø 1946 ñeán 1950 ñaõ coù 14 thaønh phoá môùi ñöôïc xaây döïng, trong ñoù 8 thaønh phoá naèm xung quanh London (Hình 4-14)vaø saùu thaønh phoá coøn laïi naèm xung quanh caùc thaønh phoá lôùn khaùc nhö Glazgow, Edinburg. Thöôøng khoaûng caùch xa nhaát cuûa caùc thaønh phoá môùi so vôùi thaønh phoá “meï”laø 40km, ñaây chính laø khoaûng caùch ñuû ñeå baûo toàn moái quan heä vôùi ñoâ thò meï. Quy moâ daân soá cuûa caùc ñoâ thò môùi naøy luùc ñaàu khoaûng töø 20 ñeán 60 ngaøn ngöôøi, nhöng moät vaøi ñoâ thò nhö Harlow hay Cumbernauld ñaõ vöôït treân 70 ngaøn ngöôøi. Taát caû caùc ñoâ thò môùi thôøi kyø naøy ñieàu coù quy moâ daân soá nhoû laø töông thích vôùi heä thoáng thöông maïi dòch vuï. Ñaëc bieät nhaát laø söï hình thaønh caáu truùc cuûa hai ñoâ thò môùi taïi Anh: Thaønh phoá Hook vaø Cumbernaud vôùi caáu truùc ñaëc bieät, ñoâ thò moät trung taâm. Nhöõng ñoâ thò môùi taïi Anh ñöôïc xaây döïng ôû nhöõng thaäp nieân tieáp theo ñeàu mang moät ñaëc ñieåm chung laø coù quy moâ daân soá lôùn ñeán 250. 000 ngöôøi. Moät trong nhöõng muïc ñích xaây döïng nhöõng ñoâ thò môùi coù quy moâ lôùn hôn caùc ñoâ thò veä tinh tröôùc ñoù laø hoã trôï xaây döïng khu TTPVCC coù quy moâ vaø chaát löôïng dòch vuï cao.

Hình 4-14: Vuøng ñoâ thò London

74

Hình 4.15: Thaønh phoá Hook vaø Thaønh phoá Cumbernauld - Ñoâ thò moät trung taâm Trong caùc ñoâ thò daïng naøy phaûi keå ñeán thieát keá cuûa thaønh phoá Nort Back. Thaønh phoá naøy coù moät trung taâm chính phaùt trieån daïng tuyeán keùo daøi treân truïc giao thoâng chính cuûa ñoâ thò, vuoâng goùc vôùi caùc truïc vaø höôùng phaùt trieån cuûa caùc khu daân cö. Khu daân cö phaùt trieån veà hai phía cuûa trung taâm ñoâ thò ñöôïc chia thaønh boán daûi phaân caùch vôùi nhau bôûi caùc truïc giao thoâng khu vöïc vaø hai daûi caây xanh. Taïi ñaây ngoaøi giao thoâng boä coøn ñöôïc thieát keá tuyeán ñöôøng saét treân cao phuïc vuï cho nhu caàu giao thoâng thuaän tieän. Taïi caùc khu vöïc traïm döøng cuûa tuyeán ñöôøng saét ñöôïc boá trí caùc trung taâm dòch vuï coâng coäng caáp 2.

Hình 4.16: Thaønh phoá North Back (Bletchley)-Anh 1-Khu coâng nghieäp; 2-Daûi xanh; 3Khu daân cö hieän höõu; 4-Tuyeán bao; 5Beán, traïm vaø TTPVCC caáp 2; 6-Tuyeán monorail; 7-Trung taâm Thaønh phoá.

Taïi caùc nöôùc Baéc Aâu, söï phaùt trieån xaây döïng caùc ñoâ thò môùi cuõng dieãn ra vôùi toác ñoä nhanh khoâng keùm söï gia taêng daân soá taïi caùc thuû ñoâ. Vôùi ñieàu kieän khí haäu khaéc nghieät nôi ñaây, caùc ñoâ thò taïi vuøng Baéc AÂu ñeàu phaùt trieån nhanh caùc loaïi hình giao thoâng ñöôøng saét coâng coäng, ñaëc bieät laø meùtro. Caùc khu ñoâ thò hoaëc ñoâ thò môùi ñöôïc phaùt trieån xung quanh caùc ñoâ thò lôùn vaø coù vò trí quan heä maät thieát vôùi heä thoáng ñöôøng saét. So vôùi caùc ñoâ thò cuûa Anh thì qui moâ caùc ñoâ thò taïi caùc nöôùc naøy thöôøng nhoû hôn khoaûng 20-60 ngaøn ngöôøi.

Trung taâm dòch vuï coâng coäng cuûa caùc khu vaø ñoâ thò môùi naøy ñeàu ñöôïc xaây döïng taïi caùc beán, traïm cuûa caùc tuyeán ñöôøng saét hoaëc meùtro. Caùc khoái nhaø ôû ñöôïc xaây döïng theo daïng chung cö vôùi soá taàng cao töø 7- 12 taàng taïi caùc khu vöïc trung taâm vaø thaáp daàn ñeán 2-3 taàng ra ranh giôùi cuûa khu ôû vaø khoaûng caùch naøy thöôøng laø 500m, ñaây laø khoaûng

75

caùch ñöôïc tính ñeán ñieàu kieän ñi boä coù theå ñöôïc trong ñieàu kieän thôøi tieát khaéc nghieät treân.

Caùc ví duï veà söï phaùt trieån cuûa caùc ñoâ thò Baéc AÂu ñeàu boá trí theo caùc tuyeán giao thoâng chính cuûa ñoâ thò ñoù (ñöôøng boä, ñöôøng saét). Cô caáu phaùt trieån cuûa Thuû ñoâ Thuïy ñieån Stokholm baùm theo heä thoáng giao thoâng ñöôøng saét. Caùc ñoâ thò veä tinh bao xung quanh Stokholm vôùi caùc trung taâm thöông maïi dòch vuï laøm haït nhaân.

Hình 4.17: Maët baèng phaân boá cuûa heä thoáng ñoâ thò Stokholm vôùi caùc ñoâ thò veä tinh bao quanh.

1-Trung taâm cuõ; 2-Velingbur; 3Erva; 4-Fasta; 5-Sherkholmen

Naêm 1946, taïi Thuïy ñieån ñaõ ñeà ra Sô ñoà nguyeân taéc cho heä thoáng TTPVCC taïi caùc ñoâ thò veä tinh xung quanh Stokholm theo 4 loaïi: A- taïi ñoâ thò cuõ; B, C, D taïi caùc ñoâ thò môùi töông öùng vôùi qui moâ phuïc vuï 30, 8, 3 ngaøn ngöôøi.

Hình 4.18: Sô ñoà nguyeân taéc maïng löôùi TMDV taïi caùc thaønh phoá môùi xung quanh Stokholm. B, C, D – trung taâm TMDV phuïc vuï töông öùng 30, 8, 3 ngaøn ngöôøi.

Tuy vaäy, môùi chæ cuoái nhöõng naêm 50, caùc trung taâm dòch vuï coâng coäng loaïi D ñaõ khoâng ñöôïc xaây döïng ñaày ñuû vì caùc trung taâm loaïi B lieân tuïc phaùt trieån hôn caû qui moâ döï tính phuïc vuï vaø nhaát laø loaïi C ñaõ phaùt trieån leân qui moâ phuïc vuï 15000 ngöôøi. Coù theå xem ví duï thöïc teá cuûa trung taâm dòch vuï coâng coäng Velingbur.

Hình 4.19: Sô ñoà heä thoáng thöông maïi dòch vuÏ thaønh phoá Velingbur- Thuïy ñieån.

76

Hình 4.20: Sô ñoà heä thoáng thöông maïi dòch vuï Thaønh phoá Compenhagen. Sô ñoà 5 ngoùn tay noåi tieáng phaùt trieån cuûa Compenhagen.

Taïi Ñan maïch naêm 1947 ñaõ hoaøn thaønh xong sô ñoà ñònh höôùng phaùt trieån Compenhagen theo 5 höôùng truïc ñöôøng saét vaø noù raát noåi tieáng vôùi teân goïi “Sô ñoà 5 ngoùn tay”. Theo 5 truïc giao thoâng ñöôøng saét, seõ ñònh höôùng xaây döïng caùc khu ñoâ thò môùi theo daïng töøng cuïm laàn löôït vaø coù heä thoáng thöông maïi dòch vuï töông öùng vôùi qui moâ leân ñeán 250 ngaøn ngöôøi. Heä thoáng ñöôøng saét ñaõ taïo ñieàu kieän taêng khaû naêng löïa choïn caùc nhu caàu veà thöông maïi vaø dòch vuï moät caùch töï do.

Hình 4.21: Sô ñoà thaønh phoá Pampus. Haø lan Haø lan laø moät trong caùc quoác gia coù maät ñoä daân cö cao nhaát theá giôùi 375ngöôøi/km2 vaø laø quoác gia duy nhaát laán bieån ñeå môû roäng laõnh thoå. Vieäc xaây döïng caùc ñoâ thò môùi laø ñaëc bieät quan troïng vaø ñöôïc tieán haønh ngay sau theá chieán thöù II. Thaønh phoá Pampus laø moät ñoâ thò môùi keùo daøi cuûa Amsterdam veà phía ñoâng döïa treân 4 hoøn ñaûo. Noù coù caáu truùc bao goàm trung taâm chính vaø caùc trung taâm phuï boá trí theo moät truïc laàn löôït caùch nhau 800m. Xung quanh caùc truïc caùc coâng trình ôû cao taàng vaø caùc nhaø ôû thaáp taàng vôùi baùn kính xa nhaát töø 500-800 m. Qui moâ ñoâ thò ñaït 350000 ngöôøi. Tuyeán chính cuûa ñoâ thò coù caáu truùc keát hôïp ñöôøng saét noäi thò vaø truïc cao toác taïo moái quan heä giöõa ñoâ thò Pampus maät thieát vôùi Thuû ñoâ.

77

Taïi Phaùp, naêm 1965 ñaõ tieán haønh döï aùn phaùt trieån “Paris lôùn”, sau khi thoâng qua tröng caàu yù kieán cuûa quaàn chuùng. Trong döï aùn naøy, ñaõ ñeà xuaát xaây döïng 5 khu trung taâm thöông maïi dòch vuï lôùn xung quanh Paris, töø ñoù laøm cô sôû ñeå xaây döïng caùc quaàn theå daân cö coù daïng nhö khu hoaëc ñoâ thò môùi. Ñoù laø: Evry; Marne- La-Valeùe; CergyPontoise; Saint-Quentinen-Yveline vaø Melun-Seùnart. Daân soá caùc ñoâ thò môùi naøy ñaõ trong döï kieán qui hoaïch, moät trong nhöõng ñoâ thò lôùn nhaát coù daân soá lôùn nhaát 500 ngaøn daân ñoù laø Evry.

Moät trong nhöõng lyù do maø döï kieán soá daân cuûa Evry chính laø söï hình thaønh hôïp lyù, thuaän tieän cuûa trung taâm haønh chính, vaên hoùa, ñaëc bieät laø trung taâm thöông maïi dòch vuï vaø nhaát laø moái quan heä maät thieát vôùi Paris. Evry naèm caùch Paris 30 km veà höôùng Ñoâng–Nam. Coù moái quan heä tröïc tieáp vôùi Paris baèng moät tuyeán meùtro vaø 2 tuyeán giao thoâng cao toác. Tuyeán meùtro coù 3 beán trong laõnh thoå cuûa Evry vaø xung quanh beán meùtro giöõa chính laø trung taâm chính cuûa thaønh phoá Evry. Coøn 2 beán meùtro coøn laïi laø 2 khu vöïc quaûng tröôøng coù caùc coâng trình thöông maïi dòch vuï. Ñeán naêm 1976 ñoâ thò Evry ñaõ phaùt trieån leân khoaûng 150 ngaøn ngöôøi.

78

Hình 4.-22: Hình aûnh veà trung taâm La Deùfense.

Cuøng moät luùc vôùi 5 thaønh phoá môùi ñöôïc hình thaønh, trong döï aùn “Paris lôùn”coøn ñeà xuaát xaây döïng 7 trung taâm thöông maïi dòch vuï trong caùc khu vuøng ven cuûa Paris vôùi söï hoaøn thieän veà nhu caàu phuïc vuï coâng coäng cuûa cö daân Paris traùnh quaù taûi cho trung taâm noäi oâ cuõng nhö heä thoáng giao thoâng chung cuûa ñoâ thò. Lôùn nhaát trong 7 trung taâm thöông maïi dòch vuï laø La Deùfense.

Taïi caùc nöôùc Ñoâng AÂu vaø Lieân xoâ cuõ, toå chöùc phaùt trieån caùc ñoâ thò trong caùc nöôùc Xaõ hoäi Chuû nghóa tröôùc ñaây chuû yeáu theo hai höôùng cô baûn: - Xaây döïng caùc ñoâ thò môùi; - Môû roäng vaø caûi taïo caùc ñoâ thò cuõ.

Taïi Lieân xoâ, töø sau cuoäc Caùch maïng vó ñaïi Thaùng 10 ñeán nay ñaõ xaây döïng treân 1.000 thaønh phoá môùi, trong ñoù 1/3 ñöôïc xaây döïng hoaøn toaøn treân ñòa hình môùi, coøn laïi ñeàu ñöôïc xaây döïng vaø môû roäng treân caùc ñieåm daân cö nhoû, cuõ. Chæ rieâng giai ñoaïn 19701975 taïi Lieân xoâ ñaõ xaây döïng ñöôïc 70 thaønh phoá môùi vaø treân 170 ñieåm daân cö coù daïng ñoâ thò. Phaàn lôùn trong soá caùc ñoâ thò ñoù ñöôïc hình thaønh trong moái quan heä vôùi söï hình thaønh cuûa caùc trung taâm thuûy ñieän Krasnoâiarska vaø Konakovska, caùc trung taâm ñieän nguyeân töû doïc theo caùc bôø soâng Voânga vaø Kama... cuõng nhö söï phaùt trieån cuûa Xibeâri vôùi cô sôû cuûa coâng nghieäp khai thaùc daàu khí hoaëc caùc vuøng “phöông ñoâng xa xoâi”trong 79

moái quan heä cuûa truïc quoác loä “Baikalo-Amur”. (Nguoàn: ɌɖɊȽɈȼɋɄɂ ɐȿɇɌɊɈȼȿ ɂȼȺɇ ɇɂɄɂɎɈɊɈȼ) Naêm 1962, trong döï aùn quy hoaïch thaønh phoá Zelenograd ñaõ ñeà xuaát cô sôû hình thaønh caáu truùc ñoâ thò theo heä thoáng thöông maïi dòch vuï taàng baäc. “Tieåu khu nhaø ôû”vôùi daân soá töø 6 ñeán 8 ngaøn ngöôøi vaø baùn kính phuïc vuï laø 500m, coøn khu daân cö coù qui moâ phuïc vuï laø 25 ñeán 30 ngaøn ngöôøi vôùi baùn kính phuïc vuï xa nhaát laø 1.000m. Heä thoáng thöông maïi dòch vuï taàng baäc ñöôïc boá trí theâm caáp – phuïc vuï taïi choã treân cô sôû quy moâ phuïc vuï 2.000 ngöôøi “Nhoùm ôû”.

Hình 4.23: Sô ñoà Heä thoáng TMDV thaønh phoá Zelenograd. CCCP 1- Nhoùm TMDV phuïc vuï taïi choã; 2-Trung taâm Tieåu khu nhaø ôû; 3Nhoùm TMDV khu vöïc; 4-Trung taâm chính-ñoâ thò; 5-Vuøng phuïc vuï; Moät ví duï ñaëc tröng trong nhöõng naêm 60, laø söï hình thaønh cuûa khu daân cö môùi Kursk. (hình 4. 24). Khu daân cö ñöôïc qui hoaïch cho 30.000 ngöôøi vôùi 5 tieåu khu nhaø ôû trung bình 6. 000 ngöôøi. Vôùi 1 trung taâm khu daân cö ñöôïc boá trí ôû giöõa raát hôïp lyù cho baùn kính phuïc vuï khoâng quaù 700 m vaø töông öùng 5 trung taâm tieåu khu nhaø ôû vôùi baùn kính phuïc vuï toái ña 400 m.

Trong nhöõng naêm 70, ñaõ thöïc hieän sô ñoà heä thoáng TMDV cuûa thaønh phoá 350 ngaøn daân Naberegie Trelny. Heä thoáng trung taâm TMDV ñöôïc toå chöùc thaønh 2 caáp phuïc vuï: caáp ñoâ thò vaø caáp tieåu khu nhaø ôû. Trong ñoù caáp ñoâ thò ñöôïc toå chöùc thaønh 1 chính, 2 phuï vaø moät naèm theo höôùng khu coâng nghieäp.

Hình 4.24: Sô ñoà Heä thoáng TMDV khu daân cö Kursk. CCCP 1-Trung taâm TMDV khu daân cö; 2-Trung taâm TMDV Tieåu khu; 3-Caùc nhoùm daân cö; 4-Caây xanh khu daân cö; 5-Ñöôøng ñoâ thò; 6-Cuïm coâng trình bôi loäi; 7-Saân baõi theå thao.

80

Hình 4-25: Sô ñoà heä thoáng TMDV thaønh phoá môùi Nabelegie Trelny. CCCP 1-Trung taâm tieåu khu nhaø ôû; 2-Trung taâm thöông maïi; 3Trung taâm dòch vuïï; 4-Trung taâm phuï vaø trung taâm khu coâng nghieäp; 5-Trung taâm vaên hoùa; 6-Nhaø haùt; 7-Tröôøng hoïc; 8-Trung taâm theå thao; 9Trung taâm haønh chính; 10Beänh vieän.

Taïi caùc nöôùc Ñoâng AÂu quaù trình ñònh höôùng phaùt trieån caùc ñoâ thò lôùn cuõng dieãn ra ngay sau keát thuùc chieán tranh theá giôùi thöù II. Thuû ñoâ Praha vôùi döï aùn phaùt trieån ñoâ thò theo höôùng phaùt trieån nhöõng khu daân cö môùi treân 100.000 ngöôøi vôùi heä thoáng trumg taâm TMDV töông öùng taïi caùc vuøng ven ñoâ. Ñoà aùn ñònh höôùng phaùt trieån ñoâ thò Praha ñaõ ñeà xuaát moät höôùng môùi: phaùt trieån caùc chöùc naêng trung taâm coâng coäng ñoâ thò ra caùc khu vöïc daân cö môùi, moät maët hoaøn thieän chöùc naêng cuûa trung taâm ñoâ thò khi quy moâ ñoâ thò phaùt trieån, maët khaùc caùc khu chöùc naêng coâng coäng ñoâ thò naøy seõ keát hôïp hoã trôï caùc trung taâm TMDV khu daân cö môùi hoaëc trôû thaønh caùc cöïc huùt söï phaùt trieån cuûa khu ñoâ thò môùi.

Hình 4-26: Sô ñoà phaân boá heä thoáng TMDV vôùi chöùc naêng ñoâ thò taïi Praha.

1-Khu trung taâm chính ñoâ thò; 2-Trung taâm caùc khu daân cö ñònh höôùng qui hoaïch; 3-Laõnh thoå cuûa trung taâm coâng coäng ñoâ thò.

81

Hình 4.27: Sô ñoà heä thoáng trung taâm TMDV taïi khu daân cö môùi Taây-Nam Praha. 1Trung taâm chính; 2-Trung taâm hoã trôï; 3-Trung taâm khu vöïc; 4-Caùc trung taâm khu vöïc thöù caáp; 5-Meùtro; 6-Ñöôøng saét chaïy nhanh; 7-Beán meùtro; 8-Beán oâ toâ buyùt; 9-Baùn kính phuïc vuï toái ña; 10-Ñöôøng cao toác ñoâ thò.

Moät trong nhöõng khu daân cö môùi, Khu daân cö Taây Nam Praha, coù qui moâ 120.000 daân phaân boá bao quanh heä thoáng trung taâm TMDV. Heä thoáng trung taâm TMDV naøy coù moät trung taâm chính vaø vaøi trung taâm khu vöïc keát noái thaønh chuoãi theo heä thoáng giao thoâng ñöôøng boä vaø ñöôøng saét cao toác hieän ñaïi cuûa ñoâ thò.

Taïi Balan, caùc ñoâ thò haàu nhö bò taøn phaù nhieàu nhaát sau theá chieán thöù II so vôùi caùc ñoâ thò khaùc taïi Chaâu Aâu, ñaõ aùp duïng caáu truùc taàng baäc cho caùc sô ñoà ñònh höôùng phaùt trieån khoâng gian ñoâ thò. Ñôn vò daân cö nhoû nhaát vôùi daân soá 1500 ngöôøi bao quanh maãu giaùo nhaø treû, vaøi ba ñôn vò goäp thaønh moät ñôn vò daân cö coù daân soá 5000 ngöôøi trong ñoù coù tröôøng phoå thoâng cô sôû vaø trung taâm thöông maïi dòch vuï khu vöïc caáp 1. Vaøi ba ñôn vò nhö vaäy hôïp thaønh Tieåu khu nhaø ôû coù trung taâm TMDV coâng coäng vaø tröôøng trung hoïc cô sôû. Nhieàu Tieåu khu nhaø ôû hôïp thaønh Khu daân cö vaø coù trung taâm TMDV töông öùng. cho thaáy söï öùng duïng caáu truùc taàng baäc treân cho sô ñoà phaùt trieån heä thoáng thöông maïi dòch vuï thaønh phoá Liubliana. Tuy nhieân, thöïc teá taïi Balan nhöõng thaäp nieân tieáp theo ñaõ thaáy nhöõng nhöôïc ñieåm cuûa heä thoáng phaân caáp taàng baäc theo 4 caáp phuïc vuï khoâng mang laïi hieäu quaû. Raát nhieàu trung taâm ñaõ khoâng hoaït ñoäng heát naêng suaát theo döï kieán.

Khuynh höôùng taäp trung vaø qui moâ hoùa heä thoáng trung taâm TMDV baét ñaàu ñöôïc theå hieän taïi caùc ñoâ thò Balan.

82

Hình4.28: Sô ñoà heä thoáng trung taâm TMDV caáp ñoâ thò, khu daân cö, caáp ñôn vò ñoâ thò taïi thaønh phoá LiublinaBalan.

Khu daân cö môùi Brodno taïi thaønh phoá Warshawar ñöôïc toå chöùc vôùi 9 Tieåu khu nhaø ôû trung bình töø 8 ñeán 9 ngaøn ngöôøi. Heä thoáng trung taâm TMDV cuõng ñöôïc boá trí 1 trung taâm chính vaø 9 trung taâm caáp Tieån khu. Ñieàu ñaëc bieät ôû ñaây laø caùc trung taâm caáp Tieåu khu ñöôïc boá trí taïi tieáp caän vôùi caùc tuyeán giao thoâng bao quanh deã daøng quan heä vôùi giao thoâng coâng coäng ñoâ thò.

Hình 4.29: Khu daân cö môùi Brodno taïi Varshawar.

I-IX –Caùc tieåu khu nhaø ôû; ɐTrung taâm khu daân cö; Ɋ-Coâng vieân khu daân cö; Ȼ-Beänh vieän; ɉDòch vuï coâng nghieäp.

Moät ví duï tieâu bieåu cho qui moâ hoùa heä thoáng trung taâm TMDV laø ñeå xuaát veà moâ hình caáu truùc phuïc vuï ñôn vò ñoâ thò Balan cuûa kieán truùc sö S. Kozinski. Theo moâ hình cuûa oâng, ñôn vò ñoâ thò chính (khu daân cö) coù qui moâ 40.000 ngöôøi vaø trung taâm TMDV cuûa noù nhö vaäây seõ phuïc vuï hieäu quaû hôn. Qui moâ caáp tieåu khu lôùn hôn laø 10.000 ngöôøi.

Cô caáu cuûa khu daân cö ñöôïc ñeà xuaát baùm 2 beân caùc truïc löu thoâng theo daïng tuyeán vöøa quan heä toát vöøa phuïc vuï toát nhaát laø khi ñieàu kieän cuûa giao thoâng ñoâ thò cô giôùi hoùa cao.

83

Hình 4-30: Caáu truùc ñôn vò qui hoaïch ñoâ thò (40.000 ngöôøi) cuûa S. Kozinski.

Balan

Taïi Bulgaria nhöõng thaäp nieân töø naêm 1950 ñeán 1970 ñaõ phaùt trieån nhanh choùng caùc khu daân cö môùi ra caùc khu vöïc troáng ngoaïi vi cuûa caùc ñoâ thò nhö Burgas, Varna, Plopdiv vaø ñaëc bieät laø thuû ñoâ Sofia. Cô caáu caùc khu daân cö môùi naøy ñöôïc toå chöùc theo caáu truùc taàng baäc nhö caùc ñoâ thò XHCN khaùc thôøi kyø naøy. Cuõng gioáng nhö taïi Balan, xu höôùng taäp trung vaø qui moâ hoùa heä thoáng trung taâm TMDV cuõng dieãn ra trong lyù luaän vaø öùng duïng xaây döïng caùc ñôn vò ñoâ thò môùi taïi ñaây. Ñaëc bieät, trong quaù trình toå chöùc heä thoáng trung taâm TMDV taïi caùc khu daân cö môùi ñaõ chuù troïng nhieàu ñeán vò trí caùc coâng trình TMDV vaø moái töông quan baùn kính vaø qui moâ phuïc vuï phuïc vuï cuûa chuùng. Caùc hình minh hoaï cho thaáy söï phaân boá cuûa heä thoáng TTDVCC töø choã phaân taùn ñeàu khaép (Khu daân cö Mikhailov-Sofia) ñeán toå chöùc caùc trung taâm thöù caáp hoã trôï (Khu daân cö Slaveikov-Burgas) vaø phaân vuøng phuïc vuï vôùi qui moâ phuïc vuï hôïp lyù cuûa (tieåu khu nhaø ôû Izgrev-Burgas). Baùn kính phuïc vuï ñöôïc ñeà xuaát töø 800m ñeán 1200m ñoái vôùi qui moâ phuïc vuï khu daân cö vaø 250 ñeán 400m ñoái vôùi qui moâ phuïc vuï tieåu khu nhaø ôû.

Hình 4-31: Khu daân cö Mikhailov-Sofia Bulgaria

Hình4-32 Khu daân cö Slaveikov – Burgas.

84

4. 10. 1. 2. Taïi caùc nöôùc Baéc Myõ Taïi Myõ cuõng töø thôøi gian naøy, söï phaùt trieån caùc loaïi hình TTDVCC môùi phaùt trieån maïnh. Loaïi hình TTDVCC ven ñoâ thò phaùt trieån maïnh meõ. Naêm 1949 taïi caùc ñoâ thò Myõ ñaõ coù 49 TTTMD ven ñoâ thò. Con soá naøy nhanh choùng phaùt trieån leân 11.000 TTDVCC ven ñoâ thò naêm 1965 vaø 15000 naêm 1972. Trong thaäp kyû 70 loaïi hình TTDVCC ven ñoâ thò ñaõ chieám 50% toång giaù trò giao dòch haøng hoùa cuûa ngaønh TMDV toaøn nöôùc Myõ.

Nhöõng nguyeân nhaân daãn ñeán hieän töôïng buøng phaùt cuûa loaïi hình TTDVCC ven ñoâ thò taïi Myõ laø: - Söï phaùt trieån nhanh choùng cuûa phöông tieän giao thoâng hieän ñaïi, ñaëc bieät laø giao thoâng caù nhaân (oâ toâ con), chieám tæ troïng lôùn trong vaän chuyeån ngöôøi trong ñoâ thò. Ngöôøi Myõ öa thích ñi laïi trong ñoâ thò baèng phöông tieän oâ toâ caù nhaân hôn giao thoâng coâng coäng.

Hieän nay coù khoaûng 600 oâtoâ con treân 1000 daân taïi nöôùc Myõ so vôùi 100 ñeán 200 oâtoâ con treân 1000 daân taïi caùc nöôùc ñang phaùt trieån hay 200 ñeán 300 oâtoâ con treân 1000 daân taïi caùc nöôùc phaùt trieån chaâu AÂu (Hình 2. 1a).

- Maät ñoä phaân boá daân cö cuûa nöôùc Myõ thaáp (22 ngöôøi/km2) so vôùi Anh laø 352ngöôøi/km2; Ñöùc laø 239 ngöôøi/km2; Phaùp laø 93 ngöôøi/km2. Noùi caùch khaùc, nöôùc Myõ ñaát roäng ngöôøi thöa neân hình thöùc ôû theo daïng nhaø vöôøn raát phaùt trieån trong caùc khu ñoâ thò môùi hay caùc khu ngoaïi vi ñoâ thò. Trong nhöõng naêm naøy vuøng ngoaïi vi caùc ñoâ thò Myõ taêng nhanh.

- Trong nhöõng naêm 1950 ñeán 1954 taïi caùc ñoâ thò Myõ, dieän tích caùc vuøng ngoaïi vi gia taêng baåy laàn so vôùi khu vöïc trung taâm ñoâ thò. Do söï phaùt trieån raát ñaëc tröng cuûa vuøng ngoaïi vi caùc ñoâ thò Myõ, Victor Gruen ñaõ nhaän xeùt trong “Shopping Towns USA” nhö sau: Caùc vuøng ngoaïi vi hieän ñaïi khoâng coøn coù caùc giaù trò cuûa moät coäng ñoàng daân cö noâng thoân vaø moâi tröôøng hieän ñaïi cuûa ñoâ thò. (Vuøng ngoaïi vi laø nhöõng vuøng ñaát “khoâ caèn”, cö daân chuû yeáu laø phuï nöõ vaø treû em soáng trong nhöõng khu vöïc ñöôïc phaân chia bôûi möùc thu nhaäp gia ñình, xaõ hoäi, toân giaùo tín ngöôõng…).

- Lôïi nhuaän cao vaø hieäu quaû ñaàu tö laø caùc yeáu toá öu tieân haøng ñaàu cuûa kinh teá Tö baûn, vì vaäy caùc trung taâm trong khu ñoâ thò cuõ khoâng ñöôïc chuù troïng caûi taïo hoaëc xaây döïng môùi trong thôøi gian naøy vì chi phí toán keùm cho giaûi toûa ñeàn buø cuõng nhö giaù ñaát quaù cao. Vò trí caùc trung taâm ven ñoâ thò thöôøng ñöôïc xaây döïng taïi caùc khu vöïc ven ñoâ thò hoaëc caùch xa ñoâ thò trong voøng 30-40 km. Caùc TTPVCC ven ñoâ thò naøy thöôøng coù moái lieân heä maät thieát (naèm keá caän) caùc tuyeán giao thoâng cao toác ñoâ thò. Hình beân laø ví duï cuûa 2 trong nhieàu TTPVCC ven ñoâ thò ñieån hình taïi thôøi kyø naøy.

Coù theå phaân söï phaân boá laõnh thoå cuûa heä thoáng TTPVCC khu vöïc naøy thaønh boán giai ñoaïn ñaëc tröng: Thaäp nieân 50-60, caùc khu trung taâm thöông maïi ñöôïc xaây döïng taïi caùc khu vöïc ñaõ hình thaønh caùc ñieåm daân cö. Caùc khu trung taâm naøy thöôøng nhoû phaùt trieån ñoäc laäp vôùi nhau vaø tæ leä vôùi söï phaùt trieån cuûa cö daân khu vöïc. Naêm 1954 Northland Center ñöôïc xaây döïng taïi ngoaïi vi Detroit, khoâng laâu sau ñoù laø Southdale Center taïi Minneapolis.

85

Trong khi ñoù caùc khu vöïc noäi ñoâ khoâng ñöôïc chuù troïng ñaàu tö xaây döïng.

Hình 4-32: Trung taâm Southdale Mall ngoaïi vi thaønh phoá Minneapolis Thaäp nieân 60 ñöôïc coi nhö laø söï ñoàng thôøi cuøng moät luùc cuûa söï phaùt trieån caùc khu TTTM vôùi caùc khu daân cö. Caùc döï aùn qui hoaïch phaùt trieån caùc ñieåm daân cö ñaõ coù ñònh höôùng phaùt trieån caùc TTTM phuïc vuï coäng ñoàng. Moái quan heä song phöông giöõa khu daân cö vaø TTTM ñaõ hoã trôï cho nhau cuøng phaùt trieån, moái quan heä naøy ñöôïc bieåu hieän moät maët laø söï phaùt trieån maïnh meõ caùc khu daân cö môùi taïi caùc vuøng ven caùc ñoâ thò vaø maët khaùc söï lôùn maïnh vaø baønh tröôùng cuûa caùc coâng ty thöông maïi lôùn nhö DeBartolo vaø Melvin & Associates. Moái quan heä naøy cuõng taïo ñieàu kieän cho caùc TTTM phaùt trieån tuøy theo kích côõ: TTTM Vuøng hay laø TTTM nhoû trong khu vöïc trung taâm cuûa Ñôn vò ôû hay coäng ñoàng. Trong thôøi gian naøy, söï phaùt trieån caùc khu TTTM ñaõ trôû thaønh theå cheá vôùi nhöõng chính saùch vaø thuû tuïc cuï theå, roõ raøng… vaø ñöôïc coi nhö laø khu caàn thieát cuûa coäng ñoàng(community) (Nguoàn: Retail Environment) Thaäp nieân 70, giai ñoaïn ñaëc tröng thöù 3 cuûa söï phaùt trieån vaø phaân boá heä thoáng trung taâm thöông maïi dòch vuï taïi Baéc Myõ. Caùc TTPVCC chuyeån höôùng xaây döïng tröôùc taïi nhöõng khu vöïc döï kieán phaùt trieån daân cö töông lai. Caùc TTPVCC naøy ñöôïc khuyeán khích xaây döïng nhö nhöõng cöïc taêng tröôûng cho caùc ñoâ thò. Moät trong nhöõng tröôøng hôïp tieâu bieåu, moät trung taâm sieâu vuøng (super-regional shopping center) ñaõ ñöôïc xaây döïng taïi “caùnh ñoàng xanh”(green field) taïi nôi giao nhau cuûa 2 tuyeán cao toác, nôi seõ döï kieán xaây döïng phaùt trieån khu ñoâ thò môùi trong thôøi gian töø 3 ñeán 5 naêm tôùi. Söï haáp daãn chính laø kích thöôùc cuûa caùc trung taâm naøy thöôøng 2 laàn lôùn hôn caùc trung taâm cuøng loaïi, theo quan ñieåm trieát lyù “caøng lôùn thì caøng toát hôn”cuûa caùc nhaø hoaïch ñònh thöông maïi Baéc Myõ trong giai ñoaïn naøy. Vaøo cuoái nhöõng naêm 70, söï phaùt trieån laõnh thoå cuûa heä thoáng TTPVCC ñaõ trôû neân baõo hoøa, ngoaïi tröø nhöõng thaønh phoá taêng tröôûng cao cuûa “Vaønh ñai Maët trôøi”(Sun Belt-Hình). Xu theá phaùt trieån TTPVCC luùc naøy laïi quay trôû laïi nhöõng khaû naêng sau: Moät laø naâng caáp hoaøn thieän caùc trung taâm cuõ, xaây döïng trong thaäp nieân 60, ñeå taêng khaû naêng kinh doanh. Hai laø xaây döïng caùc trung taâm laáp ñaày nhöõng khu vöïc ven ñoâ thò. Ba laø phaùt trieån caùc trung taâm noái daøi treân caùc truïc huyeát maïch höôùng taâm.

86

Hình 4-33: Caùc khu vöïc phaùt trieån cuûa caùc ñoâ thò Myõ. Ñaëc bieät laø Chuoãi ñoâ thò “Vaønh ñai Maët trôøi”Boston-NewYork-Philadelphia-Washington.

Cuoái cuøng, vaøo thaäp nieân 80 ñaõ xuaát hieän maãu daïng thöù 4 cuûa söï phaùt trieån trung taâm phuïc vuï coâng coäng. Ñaây laø daïng coù qui moâ lôùn nhaát vôùi ña chöùc naêng keát hôïp nhö trung taâm vui chôi giaûi trí vaø ñöôïc toå chöùc qui hoaïch vôùi haøng taù caùc loaïi hình sinh hoaït haáp daãn loâi cuoán khaùch du lòch. Ví duï ñieån hình nhaát laø 3800000 feet vuoâng (khoaûng 6 km2) West Edmonton Mall (WEM). Ñöôïc xaây döïng vaøo naêm 1980 taïi vuøng phía taây Canada taïi ngoaïi vi cuûa thaønh phoá Edmonton, WEM coù hôn 600 cöûa haøng lôùn nhoû traûi treân moät dieän tích 3, 5 trieäu fit vuoâng, ñaây laø trung taâm thöông maïi dòch vuï lôùn nhaát Baéc Myõ. Dieän tích cuûa WEM lôùn gaáp 2 laàn dieän tích vuøng trung taâm thaønh phoá Edmonton vaø coù heä thoáng ñieàu hoøa khí haäu nhaân taïo. Khi môùi ñöôïc hình thaønh, ñaõ coù bieát bao cuoäc tranh luaän lan roäng veà qui moâ quaù lôùn cuûa noù, veà khaû naêng soáng ñöôïc kinh teá cuûa noù, vaø taùc ñoäng cuûa noù treân phaàn coøn laïi cuûa thaønh phoá. Tuy vaäy, vôùi söï keát hôïp phong phuù vaø ñoäc ñaùo caùc loaïi hình sinh hoaït vui chôi giaûi trí (1, 4 trieäu fit vuoâng), WEM ñaõ haáp daãn haàu heát cö daân Canada vaø caùc khaùch du lòch boán phöông. Moïi ngöôøi ñeán töø Nhaät, Anh, Colombia…baèng moïi phöông tieän maùy bay, taøu thuûy… ñeå khaùm phaù Fantasyland, Phieâu löu bieån saâu, Saân Hockey Quoác gia …vaø mua saém, giaûi quyeát nhu caàu dòch vuï.

87

Hình 4-34: Maët baèng West Edmonton Mall (WEM)

Hình 4-35: Sô ñoà quan heä vò trí cuûa WEM vôùi thaønh phoá Edmonton-Canada.

Manhattan laø ví duï thöù 2 ñaëc tröng cho caùc maãu daïng trung taâm thöông maïi dòch vuï giai ñoaïn naøy. Phaùt trieån qui moâ trung taâm ngay trong khu vöïc trung taâm cuõ (Downtown) baèng caùch thöông maïi hoùa caùc khoâng gian chöùc naêng cuûa khu trung taâm New York. Coù theå noùi khoâng moät thaønh phoá naøo cuûa nöôùc Myõ saùnh baèng New York veà söï phong phuù nhaát caùc loaïi hình thöông maïi dòch vuï vaø cöôøng ñoä cuûa söï chuyeân doanh baùn leû, maø trong New York thì hoøn ñaûo Manhattan laø ñieån hình nhaát. Beân trong cuûa khu ñaát khoaûng 16 km2 (10 daëm vuoâng) laø hình thaønh haàu nhö ñaày ñuû caùc loaïi hình thöông maïi dòch vuï khaùc nhau. Töø nhöõng hình thöùc kinh doanh tinh teá, sang troïng beân trong nhöõng khoâng gian qui moâ hoaøn thieän nhaát ñeán caùc khu vöïc mua baùn ñôn giaûn nheách nhaùc (sleaze) trong caùc khu vöïc leà ñöôøng ngoõ phoá … Coù nhöõng khu vöïc chuyeân doanh theo saéc toäc: Ñöôøng thöù 47 – khu kinh doanh vaøng baïc ñaù quí cuûa ngöôøi Do thaùi, coù nhöõng ñöôøng phoá giao tieáp baèng tieáng Trung hoa, Hy laïp, Ruerto Rican…Coù nhöõng ñaïi loä kinh doanh theo möùc ñoä tieän nghi sang troïng, vôùi haøng hoùa chaát löôïng, thôøi trang, nhaõn hieäu…vaø giaù caû cao nhaát: Ñöùng ñaàu laø ñöôøng thöù 57 – ñöôïc coi laø ñöôøng phoá mua

88

baùn ñaét nhaát theá giôùi, keá ñeán laø ñaïi loä thöù 5, tieáp theo laø Ñaïi loä Madison. Ñaïi loä Macy coù baùch hoùa toång hôïp lôùn nhaát theá giôùi…

Hình 4-36: Phoái caûnh toaøn khu Manhattan vaø caûnh giao tieáp thöông maïi dòch vuï theo caùc truïc ñöôøng phoá.

Hình4-37: Baûn ñoà Manhattan Hình4-38: Phoái caûnh hoøn ñaûo Manhattan

Vì vaäy Manhattan ñöôïc meänh danh laø “Thung luõng nôû hoa”, kyù hieäu quoác teá cho söï doài daøo nöôùc cuûa nöôùc Myõ. Khu Downtown Manhattan, vôùi söï taäp trung caùc loaïi hình thöông maïi dòch vuï coù theå coi nhö laø moät trung taâm lôùn nhaát theá giôùi coù doanh thu naêm 1982 laø 4, 6 tyû USD, lôùn hôn caû vuøng Omaha hoaëc Las Vegas. Phaàn lôùn söï mua baùn taïi ñaây laø haøng hoùa (708 trieäu USD – vaøng baïc ñaù quí, 827 trieäu USD-quaàn aùo may maëc, nhöng ñaùng keå nhaát laø 3 trieäu USD-xaêng daàu) Keát luaän Qua khaùi quaùt dieãn bieán hình thaønh vaø phaân boá caáu truùc laõnh thoå caùc ñoâ thò treân theá giôùi ñaëc bieät taïi caùc nöôùc coâng nghieäp phaùt trieån Aâu Myõ cuõng nhö caùc nöôùc XHCN coù moät soá neùt ñaëc tröng sau: Theo tieán trình lòch söû ñoâ thò, caáu truùc laõnh thoå heä thoáng trung taâm thöông maïi dòch vuï thì töø 2 thaäp nieân ñaàu cuûa theá kyû XX trôû veà tröôùc khoâng coù gì bieán ñoåi lôùn. Caùc TTPVCC vôùi moïi loaïi hình khaùc nhau ñeàu coù caáu truùc laõnh thoå beân trong khu vöïc ñoâ thò

89

vaø chuû yeáu taïi khu vöïc trung taâm ñoâ thò. Caùc trung taâm TMDV ñeàu laø nôi dieãn ra caùc hoaït ñoäng giao tieáp thöông maïi dòch vuï vaø sinh hoaït coäng ñoàng cuûa cö daân ñoâ thò. Moät trong nhöõng lyù do cô baûn khoâng coù söï bieán ñoäng veà caáu truùc laõnh thoå ñoâ thò laø kinh teá ñoâ thò chöa phaùt trieån, bieåu hieän ôû: qui moâ ñoâ thò khoâng lôùn vaø chöa coù heä thoáng giao thoâng ñoâ thò hieän ñaïi. Caùc loaïi hình thöông maïi dòch vuï hình thaønh, phaùt trieån maïnh veà soá löôïng vaø chaát löôïng taïi nhöõng thaäp nieân ñaàu cuûa theá kyû XX. Töø thaäp nieân 30 cuûa theá kyû XX, ñaëc bieät töø sau chieán tranh theá giôùi laàn II, Caáu truùc laõnh thoå ñoâ thò ñaõ bieán ñoåi maïnh meõ trong caùc ñoâ thò treân theá giôùi. Söï bieán ñoåi caáu truùc caùc ñoâ thò coù nhieàu ñieåm gioáng nhau vì ñeàu coù moái quan heä maät thieát vôùi söï phaùt trieån nhanh choùng veà qui moâ daân soá, laõnh thoå vaø giao thoâng cuûa caùc ñoâ thò. Moät soá neùt ñaëc tröng sau: - Söï phaân boá cuûa caùc TTPVCC khoâng nhöõng gia taêng trong caùc khu vöïc ñoâ thò maø coøn ra vuøng ven ñoâ thò hoaëc vöôït ra ngoaøi laõnh thoå ñoâ thò trong caùc khu hoaëc ñoâ thò môùi.

- Söï hình thaønh caùc TTPVCC quan heä maät thieát vaø phuï thuoäc vôùi giao thoâng ñoâ thò.

- Vai troø cuûa caùc TTPVCC khoâng chæ thöïc hieän chöùc naêng giao tieáp thöông maïi dòch vuï, maø coøn laø ñoäng löïc cho söï hình thaønh vaø phaùt trieån caùc khu hoaëc ñoâ thò môùi.

- Toå chöùc caùc khu TTPVCC trong khu vöïc ñoâ thò ñaõ hình thaønh nhöõng nguyeân taéc qui hoaïch ñoâ thò, phoå bieán nhaát laø söï hình thaønh caáu truùc ñoâ thò theo taàng baäc. Caùc nguyeân taéc qui hoaïch veà vò trí vaø vuøng phuïc vuï cuûa heä thoáng trung taâm PVCC ñoâ thò cuõng ñaõ hình thaønh vaø hoaøn thieän trong lyù luaän cuõng nhö thöïc tieãn. Ñaëc bieät laø caùc lyù luaän vaø thöïc tieãn cuûa caùc moâ hình ñôn vò ñoâ thò nhö ñôn vò ôû, tieåu khu nhaø ôû…

Tuy nhieân, söï hình thaønh caáu truùc laõnh thoå ñoâ thò raát khaùc nhau taïi moãi ñoâ thò, quoác gia vaø chaâu luïc. Lyù do cuûa söï khaùc bieät naøy chính laø söï khaùc bieät veà lòch söû hình thaønh ñoâ thò, ñieàu kieän töï nhieân, kinh teá xaõ hoäi vaø ñaëc bieät laø yeáu toá chuû quan ñoái töôïng phuïc vuï. Nhöõng neùt khaùc bieät tieâu bieåu: - Caáu truùc laõnh thoå cuûa trung taâm PVCC taïi caùc nöôùc tö baûn chaâu Aâu phaùt trieån ñoàng thôøi trong ñoâ thò: taïi caùc khu ñoâ thò môùi, taïi vuøng ven ñoâ thò vaø taïi khu vöïc ñoâ thò cuõ.

Coøn taïi Myõ tieán trình naøy theo thöù töï: Vuøng ven – Ñoâ thò môùi – trong khu vöïc ñoâ thò.

- Söï phaân boá caùc trung taâm TMDV taïi caùc ñoâ thò Chaâu Aâu gaén keát vôùi giao thoâng huyeát maïch cuûa ñoâ thò ñaëc bieät laø giao thoâng coâng coäng hieän ñaïi. Caùc Trung taâm TMDV phaùt trieån nhö nhöõng haït nhaân taäp trung caùc khu hoaëc ñoâ thò môùi vôùi maät ñoäâ cao vaø baùn kính phuïc vuï phuø hôïp. Coøn taïi Myõ, caùc trung taâm TMDV phaân boá roäng khaép trong vaø ngoaøi laõnh thoå cuûa ñoâ thò vôùi moïi maãu daïng, qui moâ … vaø khoâng coù söï gaén keát khoâng gian chaët cheõ giöõa caùc TTPVCC vôùi caùc khu vöïc daân cö ñoâ thò laân caän, cuõng nhö khoâng theo nguyeân taéc baùn kính phuïc vuï. Moái lieân heä taïi caùc trung taâm TMDV taïi caùc ñoâ thò Myõ theo nguyeân taéc vuøng phuïc vuï, chuù troïng yeáu toá hieäu quaû vôùi neùt ñaëc tröng öu theá cuûa phöông tieän oâ toâ caùc nhaân vaø maïng ñöôøng oâ côø roäng khaép.

- Trong ñoâ thò caùc nöôùc XHCN vôùi moâ hình kinh teá nhaø nöôùc taäp trung, cô caáu laõnh thoå cuûa heä thoáng trung taâm TMDV ñöôïc öùng duïng theo caáu truùc taàng baäc treân caùc lónh vöïc

90

nghieân cöùu lyù luaän cuõng nhö thöïc tieãn. Toå chöùc heä thoáng trung taâm thöông maïi dòch vuï ñoâ thò ñöôïc ñeà xuaát ngay trong coâng taùc qui hoaïch ñònh höôùng phaùt trieån khoâng gian ñoâ thò. Söï phong phuù veà toå chöùc caùc ñôn vò ñoâ thò theo moâ hình Tieåu khu nhaø ôû vaø moái quan heä cuûa chuùng ñeán vò trí, qui moâ laõnh thoå cuûa caùc trung taâm TMDV bieåu hieän ñaäm neùt yeáu toá phuïc vuï coâng coäng ñoâ thò vaø yeáu toá xaõ hoäi cao.

4.10.2. Taïi caùc nöôùc khu vöïc Ñoâng Nam AÙ vaø Trung Quoác Söï oån ñònh vaø phaùt trieån kinh teá theá giôùi nhöõng thaäp nieân cuoái cuûa theá kyû XX taïo ñoäng löïc cho kinh teá caùc nöôùc khu vöïc Ñoâng Nam AÙ vaø Trung Quoác phaùt trieån. Taïi caùc nöôùc khu vöïc Ñoâng Nam AÙ nhö: Hoàng Koâng, Thaùi Lan, Singapore… caùc ñoâ thò thuû ñoâ ñöôïc ñaàu tö xaây döïng vaø phaùt trieån maïnh vaøo nhöõng thaäp nieân 70. Coøn taïi Trung Quoác baét ñaàu coâng cuoäc xaây döïng vaø phaùt trieån caùc ñoâ thò vaøo nhöõng thaäp nieân 80-90. Boái caûnh xaây döïng vaø phaùt trieån ñoâ thò taïi caùc quoác gia naøy cuõng chòu söï taùc ñoäng bôûi caùc yeáu toá töông töï nhö caùc nöôùc phaùt trieån. Quaù trình ñoâ thò hoaù phaùt trieån maïnh daãn ñeán söï môû roäng laõnh thoå ñoâ thò ra vuøng ven vôùi toác ñoä nhanh. Söï phaùt trieån cuûa phöông tieän oâtoâ caù nhaân laøm quaù taûi maïng löôùi ñöôøng chöa kòp ñaàu tö hoaøn thieän. Caùc loaïi hình giao thoâng coâng coäng hieän ñaïi (metro, ñöôøng saét treân cao…) vaø heä thoáng ñöôøng cao toác trong ñoâ thò laø giaûi phaùp cho ñònh höôùng phaùt trieån giao thoâng ñoâ thò. Caùc loaïi hình TTPVCC hieän ñaïi hình thaønh vaø thay theá caùc coâng trình trung taâm phuïc vuï coâng coäng ñoâ thò nhoû leû. v. v… Vì vaäy, vieäc xaây döïng vaø phaùt trieån ñoâ thò taïi caùc quoác gia khu vöïc Ñoâng Nam AÙ vaø Trung Quoác chòu aûnh höôûng bôûi toå chöùc khoâng gian ñoâ thò caùc nöôùc phaùt trieån Chaâu AÂu vaø Baéc Myõ, ñaëc bieät trong lónh vöïc quy hoaïch - kieán truùc trung taâm phuïc vuï coâng coäng ñoâ thò.

Moâ hình phaùt trieån khoâng gian heä thoáng trung taâm phuïc vuï coâng coäng ñoâ thò taïi caùc nöôùc khu vöïc Ñoâng Nam AÙ vaø Trung Quoác ñeàu coù ñaëc ñieåm rieâng vaø phuï thuoäc vaøo ñieàu kieän khaùc nhau cuûa moãi ñoâ thò nhö: ñieàu kieän hieän traïng ñoâ thò, ñieàu kieän ñòa hình, töï nhieân, ñieàu kieän kinh teá xaõ hoäi.. v. v…

4.10.2.1. Thaønh phoá phaùt trieån töøng phaàn (Thí duï: Baêng coác) Hình 4-39: Moâ hình phaùt trieån töøng phaàn ôû Baêng-Coác Taïi Thaùi Lan, toác ñoä ñoâ thò hoùa phaùt trieån nhanh taïo aùp löïc ñoái vôùi thuû ñoâ Baêng coác veà nhu caàu ñaát cho phaùt trieån ñoâ thò. Söï taêng oâtoâ con vaø thieáu caùc dòch vuï giao thoâng coâng coäng ñaõ gaây ra caùc hieän töôïng nhö: oâ nhieãm moâi tröôøng, taéc ngheõn giao thoâng, xaùo troän thôøi gian ñi laøm haøng ngaøy. v. v…

Moät soá trung taâm thöông maïi ñöôïc xaây döïng doïc theo caùc ñöôøng xa loä chính maø khoâng coù caùi naøo ñoùng vai troø laø trung taâm chính. Toác ñoä taêng tröôûng kinh teá thöôøng laø cao, vaø do vaäy nhu caàu cho ñaát ñoâ thò cuõng cao. Nhòp ñoä phaùt trieån cao thöôøng daãn ñeán cô sôû haï taàng thieáu hoaøn chænh vaø caùc dòch vuï coäng ñoàng luoân phaûi ñuoåi theo.

91

Phaàn lôùn caùc khu phaùt trieån môùi naèm trong khu vöïc ngoaïi vi bao quanh ñoâ thò. Söï phaùt trieån theo daïng lan toûa ñaõ ñaåy ranh giôùi cuûa thaønh phoá ra xa daàn. Möùc ñoä môû roäng thöïc teá cuûa khu ñoâ thò phuï thuoäc vaøo tæ leä ñöôøng xaù ñeå ngöôøi ta coù theå ñi laøm, ñi mua haøng vaø ñeán vôùi caùc dòch vuï khaùc. Söï phaùt trieån môû roäng laõnh thoå vôùi toác ñoä nhanh hôn quaù trình ñaàu tö heä thoáng haï taàng vaø phuùc lôïi coâng coäng. Chính vì ñaëc ñieåm naøy maø moâ hình phaùt trieån heä thoáng TTPVCC cuûa Baêng coác ñöôïc goïi laø moâ hình phaùt trieån töøng phaàn.

4.10.2.2. Thaønh phoá taäp trung (Thí duï: Hoàng Koâng) Hoàng Koâng laø thaønh phoá bò giôùi haïn bôûi dieän tích laõnh thoå vaø ñieàu kieän ñòa hình phöùc taïp. Hôn nöõa Hoàng Koâng ñaõ laø khu vöïc coù neàn kinh teá thò tröôøng phaùt trieån sôùm nhaát so vôùi khu vöïc Ñoâng Nam AÙ vaø Trung Quoác. Vì vaäy, caùc khu vöïc phaùt trieån môùi cuøng luùc ôû caû ven thaønh phoá laãn khu vöïc trung taâm vôùi maät ñoä cao bôûi caùc toøa nhaø cao taàng.

Hình 4-40:Moâ hình taäp trung ôû Hoàng Koâng

Moâ hình heä thoáng TTPVCC cuûa Hoàng Koâng goàm nhieàu cuïm trung taâm taäp trung bao quanh vaø lieân keát vôùi moät khu trung taâm chính (downtown) bôûi maïng ñöôøng höôùng taâm, keát hôïp vôùi heä thoáng giao thoâng coâng coäng hieän ñaïi. Vôùi caáu truùc naøy, moïi hoaït ñoäng quan heä dieãn ra nhanh choùng töø baát kyø moät trung taâm naøy ñoái vôùi moät trung taâm khaùc. Vôùi ñaëc ñieåm naøy Moâ hình heä thoáng TTPVCC cuûa Hoàng Koâng ñöôïc goïi laø moâ hình taäp trung.

4.10.2.3. Thaønh phoá nhieàu nuùt (Thí duï: Singapore) Singapore cuõng coù ñaëc ñieåm dieän tích laõnh thoå bò giôùi haïn gioáng nhö Hoàng Koâng, tuy nhieân Singapore khoâng bò haïn cheá nhieàu bôûi ñòa hình phöùc taïp vaø bieån. Hôn nöõa quyõ ñaát cuûa Singapore thuaän lôïi hôn Hoàng Koâng vaø laø ñieàu kieän phaùt trieån moät maïng ñöôøng lieân keát ña daïng vôùi nhieàu nuùt giao caét.

Hình 4-41: Moâ hình thaønh phoá nhieàu nuùt ôû Singapore Heä thoáng TTPVCC cuûa Singapore

92

goàm moät khu Trung taâm chính (CBD) vaø nhieàu Trung taâm phuï phaân boá taïi caùc nuùt giao caét cuûa heä thoáng giao thoâng. Trung taâm thöông maïi vaø caùc trung taâm khaùc ñöôïc noái vôùi nhau bôûi caùc haønh lang chuyeån tieáp theo caû hai chieàu chu vi vaø baùn kính. Taïi caùc khu vöïc ñoâ thò môùi phaùt trieån ñöôïc ñaàu tö xaây döïng caùc toøa nhaø cao taàng taêng heä soá söû duïng ñaát, giuùp kìm cheá söï phaùt trieån ñoâ thò. Khu CBD ñöôïc toå chöùc theo nguyeân taéc baûo veä moâi tröôøng ñoâ thò traùnh söï oâ nhieãm cuûa phöông tieän cô giôùi. Vì muïc tieâu naøy maø toå chöùc khu CBD cuûa Singapore haïn cheá tieáp caän vaø ñaäu xe oâ toâ trong khu vöïc trung taâm.

Singapore coøn ñeà nhieàu chính saùch nhaèm höôùng ngöôøi daân söû duïng phöông tieän coâng coäng nhö: ñaùnh thueá söû duïng phöông tieän caù nhaân cao, taêng caùc tieän ích hoaøn thieän heä thoáng giao thoâng coâng coäng… Moâ hình nhieàu nuùt cuûa Singapore coù theå xem nhö heä thoáng ña haït nhaân trung taâm cuûa Paris.

4.10.2.4. Thaønh phoá haønh lang ñoâ thò (Thí duï: Kuala Lumpur) Hình 4-42:Thaønh phoá haønh lang ñoâ thò ôû Kuala Lumpur

Söï phaùt trieån khoâng kieåm soaùt cuûa ñoâ thò hoùa vuøng ven giai ñoaïn ñaàu taïi Kuala Lumpur cuõng gioáng nhö söï phaùt trieån töøng phaàn (lan toûa) cuûa Baêng coác.

Nhôø söï can thieäp kòp thôøi cuûa chính phuû höôùng söï phaùt trieån môû roäng ñoâ thò theo haønh lang giao thoâng baèng nhöõng chính saùch hoã trôï phaùt trieån. Ngoaøi vieäc ñaàu tö lôùn vaøo vieäc hoaøn thieän haï taàng cuõng nhö ñöa ra nhieàu chính saùch öu ñaõi phaùt trieån giao thoâng coâng coäng hieän ñaïi taïi khu vöïc haønh lang, chính quyeàn thaønh phoá coøn hoã trôï öu tieân phaùt trieån caùc khu TTPVCC, caùc khu ñoâ thò hieän ñaïi vaø caùc khu saûn xuaát… raûi theo tuyeán haønh lang naøy.

Moâ hình phaùt trieån caùc khu ñoâ thò môùi theo haønh lang cuûa Kuala Lumpur cuõng gioáng nhö moâ hình phaùt trieån ñoâ thò taïi caùc nöôùc Baéc AÂu, phaùt trieån theo tuyeán giao thoâng ñöôøng saét hieän ñaïi. Ñaây laø moät trong nhöõng giaûi phaùp hieäu quaû nhaèm haïn cheá söï phaùt trieån lan toûa ñöôïc öùng duïng haàu heát taïi caùc ñoâ thò lôùn treân theá giôùi.

4.10.2.5. Keát hôïp cuûa caùc daïng ñoâ thò (Thí duï: Manila) Manila laø ñoâ thò lôùn vôùi daân soá treân 10 trieäu ngöôøi vaø phaân boá caáu truùc laõnh thoå theo daïng phaân maûnh nhöõng coäng ñoàng theo ñieàu kieän kinh teá, xaõ hoäi roõ neùt nhaát so vôùi caùc ñoâ thò taïi caùc quoác gia khu vöïc. Khu trung taâm lòch söû (downtown) thuoäc taàng lôùp trung bình, khu trung taâm taøi chính Makati (naèm phía Taây-Nam vaø caùch khu downtown 7km) thuoäc taàng lôùp khaù giaû, coøn khu daân ngheøo lao ñoäng naèm raûi theo caùc vuøng ven ñoâ thò

93

vaø taäp trung nhieàu nhaát taïi khu vöïc phía Baéc Marikina caùch khu downtown 10km. Vôùi ñaëc ñieåm naøy neân Manila laø moät thaønh phoá phaùt trieån theo daïng keát hôïp cuûa caùc hình thaùi ñoâ thò. Moâ hình phaùt trieån theo daïng keát hôïp.

4.10.2.6. Thaønh phoá phaân taùn (Thí duï: Jakarta) Jarkarta laø moät ñoâ thò ñöôïc ñaàu tö haï taàng töø sôùm (thaäp nieân 60) bôûi söï quan taâm vaø ñònh höôùng chieán löôïc cuûa chính phuû vaø chính quyeàn thaønh phoá. Heä thoáng giao thoâng raát hieän ñaïi vaø phaùt trieån vôùi quy moâ lôùn roäng khaép laõnh thoå ñoâ thò, ñaëc bieät laø heä thoáng ñöôøng saét treân cao.

Hình 4-43: Thaønh phoá phaân taùn Jakarta Quy hoaïch ñònh höôùng phaùt trieån khoâng gian cuûa Jakarta ñöôïc laäp theo nguyeân taéc söû duïng ñaát vaø toå chöùc khoâng gian raát quy moâ, gioáng nhö taïi caùc ñoâ thò lôùn Chaâu AÂu. Ñaëc ñieåm naøy neân Jakarta coù khu trung taâm trôû neân roäng lôùn veà dieän tích, coù theå xaây döïng nhöõng cô sôû phaùt trieån môùi (ñaëc bieät laø coâng nghieäp). Khu trung taâm quaù lôùn ñöôïc nôùi roäng bôûi nhöõng haønh lang caùc cao oác vaên phoøng, TTPVCC, cao oác ngaân haøng… hai beân truïc giao thoâng chính ñeán möùc vieäc ñi laïi giao tieáp coâng coäng taïi ñaây chuû yeáu baèng oâ toâ, khaùc haún vôùi khoâng gian giao tieáp coâng coäng taïi caùc ñoâ thò caùc nöôùc trong khu vöïc. Nhöõng thaønh phoá veä tinh môùi ôû caùc vuøng phuï caän cuûa khu trung taâm ñöôïc caùch bieät bôûi caùc vuøng noâng thoân vôùi nhöõng con ñöôøng cao toác noái lieàn ñoâ thò chính. Ñieàu naøy daãn ñeán vieäc khoù quaûn lyù veà giao thoâng ñoâ thò. Moãi thaønh phoá veä tinh môùi ñeàu coù moät trung taâm ñöôïc toå chöùc ñaày ñuû chöùc naêng cho caùc hoaït ñoäng buoân baùn, thöông maïi, caùc dòch vuï y teá, giaùo duïc, caùc khu nhaø ôû taäp trung, caùc ngaønh coâng nghieäp phuïc vuï vaø kinh doanh, caùc khu vui chôi giaûi trí. v. v… Nhöõng trung taâm veä tinh naøy cuõng ñoùng vai troø nhö nhöõng khu ñònh cö môùi cho nhöõng ngöôøi lao ñoäng, nhöõng ngöôøi haøng ngaøy ñi laøm trong trung taâm thaønh phoá baèng oâ toâ, xe buyùt hay taøu hoûa. Vôùi soá daân hieän nay treân 12 trieäu ngöôøi nhöng khoâng gian ñoâ thò taïi Jakarta khoâng heà quaù taûi.

4.10.2.7. Thaønh phoá Thöôïng Haûi Thaønh phoá Thöôïng Haûi laø moät thaønh phoá lôùn nhaát Trung Quoác, vôùi daân soá treân 17 trieäu ngöôøi (1997) vaø vôùi hôn 180 trieäu ngöôøi trong nhöõng tænh laân caän Jiangsu, Anhui vaø nhöõng tænh Zhejiang, ñaõ phaùt trieån trôû thaønh moät trung taâm kinh teá maïnh môùi nhaát Trung Quoác vaø vuøng Ñoâng AÙ. Thò tröôøng baùn leû cuûa Thöôïng Haûi bôûi vaäy ñöôïc höôûng moät cô sôû maïnh meõ vaø nhöõng ñoäng löïc phaùt trieån töông lai.

Söï phaùt trieån ñoâ thò cuûa Thöôïng Haûi gaén lieàn vôùi söï hình thaønh vaø phaùt trieån khu ña chöùc naêng môùi Pudong, khu ñaát roäng lôùn naèm ñoái dieän veà phía Ñoâng Puxi (thaønh phoá Thöôïng Haûi cuõ). Toaøn khu vöïc Pudong ñöôïc phaùt trieån thaønh 4 khu chöùc naêng chính bao goàm: 1- khu taøi chính thöông maïi quoác teá Lujiazui, ñaây laø khu seõ trôû thaønh trung taâm chính cuûa toaøn khu vöïc Pudong, 2- khu ñoâ thò coâng nghieäp xuaát khaåu môùi Jinqiao,

94

3- khu thöông maïi töï do Waigaoqiao, ñaây laø khu thöông maïi tö do ñaàu tieân taïi Trung Quoác, 4- khu coâng vieân kyõ thuaät cao Zhangjiang, ñaây laø khu seõ trôû thaønh “Thung luõng silicon” cuûa Trung Quoác töông lai. Döï kieán trong thôøi gian gaàn, taïi khu vöïc Pudong seõ xaây döïng moät saân bay quoác teá lôùn. Cuøng vôùi söï phaùt trieån cuûa Pudong, khu Puxi cuõng ñaàu tö naâng caáp vaø hoaøn thieän haï taàng ñoâ thò vaø caùc khu chöùc naêng lieân hôïp hieän ñaïi (khu ôû keát hôïp vôùi TMDV, khu TTPVCC…). Heä thoáng TTPVCC taïi Thöôïng Haûi ñöôïc hình thaønh theo nhöõng tuyeán giao thoâng coâng coäng hieän ñaïi nhö: metro, ñöôøng saét treân cao, vaø caùc tuyeán giao thoâng cao toác…. Caùc TTPVCC ñoâ thò hình thaønh theo daïng chuoãi, noái lieàn töø khu vöïc trung taâm keùo ra phía ngoaøi theo 4 höôùng chính. Moâ hình phaùt trieån khoâng gian cuûa heä thoáng TTPVCC thaønh phoá Thöôïng Haûi phaùt trieån theo daïng keát hôïp, vöøa laø daïng phaùt trieån haønh lang theo caùc tuyeán giao thoâng chính vaø tuyeán ñöôøng saét ñoâ thò, laïi vöøa hình thaønh theo daïng ña haït nhaân, coù quy moâ lôùn.

4.10.3. Caùc döï aùn ñoâ thò “sieâu kyõ thuaät”(thaäp nieân 60-70) 4.10.3.1. Boái caûnh cuûa döï aùn Söï phaùt trieån ñoâ thò trong khoaûng 20 naêm sau theá chieán thöù II taïi caùc quoác gia phaùt trieån Chaâu Aâu vaø Baéc Myõ cuõng nhö taïi caùc quoác gia khu vöïc Chaâu AÙ vôùi moät toác ñoä nhanh nhaát chöa töøng coù trong lòch söû ñoâ thò theá giôùi. Quyõ ñaát daønh cho ñoâ thò ngaøy caøng gia taêng ñoàng nghóa vôùi söï thu heïp daàn ñaát ñai canh taùc noâng nghieäp, laâm nghieäp, ñaát ñai giaønh cho heä sinh thaùi töï nhieân… Trong nhaän ñònh cuûa mình Kts. Doxiadix (Kts Myõ goác Hy laïp) ñaõ veõ neân vieãn caûnh heä thoáng ñoâ thò theá giôùi noái daøi lieân keát thaønh maïng toûa khaép theá giôùi nhö sau:

Hình 4-44: Thaønh phoá theá giôùi – Kts. Doxiadix Lôïi ích cuûa söï phaùt trieån ñoâ thò caøng lôùn bao nhieâu thì hieåm hoïa bôûi söï phaùt trieån cuûa chuùng cuõng khoâng ngöøng gia taêng ñeán ñoù. Trong thaäp nieân 60-70 theá kyû XX, ñaõ coù raát nhieàu cuoäc hoäi thaûo cuûa hieäp hoäi kieán truùc sö theá giôùi baøn xung quanh veà vaán ñeà töông lai cuûa caùc ñoâ thò, söï phaùt trieån cuûa chuùng khoâng aûnh höôûng ñeán söï caân baèng sinh thaùi toaøn caàu… Moät trong nhöõng coá gaéng cuûa caùc cuoäc hoäi thaûo naøy laø toå chöùc cuoäc thi tìm yù töôûng ñoâ thò töông lai. Raát nhieàu Kieán truùc sö vaø ñoâ thò gia noåi tieáng treân theá giôùi höôûng öùng vaø ñeàu thoáng nhaát 1 quan ñieåm: ñoâ thò töông lai neân ñöôïc xaây döïng taïi nhöõng khu vöïc hoang hoùa, ít söû duïng cuûa traùi ñaát nhö: ngoaøi ñaïi döông, trong loøng ñaát, treân khoâng

95

trung, nôi sa maïc, nôi caùc söôøn nuùi….caùc döï aùn ñeà xuaát cuõng ñeàu döïa treân giaûi phaùp sieâu kyõ thuaät.

4.10.3.2. Caùc döï aùn ñoâ thò “sieâu kyõ thuaät” a. Thaønh phoá treân Vònh Tokyo – Kenzo Tange Kts Kenzo Tange (Nhaät) ñeà xuaát döï aùn phaùt trieån Tp. Tokyo ra phía Vònh Tokyo. Phöông aùn ñeà xuaát caùc khu ñoâ thò ñöôïc taâïp trung trong caùc toøa nhaø lôùn noåi treân maët vòch vaø ñöôïc lieân keát vôùi nhau, vôùi Tp. Tokyo bôûi nhöõng tuyeán giao thoâng caàu nhieàu taàng.

Hình 4-45: Thaønh phoá treân vònh Tokyo b. Paris treân Paris Nhoùm Kieán truùc sö ngöôøi Phaùp laïi kieán nghò moät giaûi phaùp phaùt trieån moät Tp. Paris phía treân cuûa Paris baèng moät heä thoáng giaøn khoâng gian khoång loà vôùi 4 chaân coät, laø nôi noái keát vôùi maët ñaát. Thaønh phoá treân cao naøy nhö maùi nhaø che chaén cho Paris khoûi khí haäu khaéc nghieät cuûa baõo tuyeát. c. Thaønh phoá döôùi loøng ñaát Ba lan laø moät trong nhöõng quoác gia coù tröõ löôïng muoái moû cao nhaát theá giôùi. Sau khi khai thaùc, caùc moû muoái naøy bò boû hoang taïo thaønh nhöõng khoaûng khoâng roãng lôùn trong loøng ñaát coù nguy cô luùn suït. Caùc Kieán truùc sö Ban lan ñeà xuaát moät phöông aùn xaây döïng gia coá caùc khoâng gian ngaàm naøy thaønh nhöõng nôi ôû töông lai cuûa cö daân ñoâ thò. Moät trong nhöõng öu ñieåm laø moâi tröôøng trong caùc khu moû naøy coù giaù trò chöõa beänh toát. d. Thaønh phoá trong loøng bieån, Thaønh phoá treân söôøn nuùi, Thaønh phoá treân khoâng trung Raát nhieàu döï aùn höôùng tôùi caùc vuøng hoang hoùa khaùc nhö: caùc Kieán truùc sö Ñöùc ñeà xuaát caùc ñoâ thò treo treân caùc vaùch nuùi söøng söõng,

Hình 4-46 : Thaønh phoá trong loøng bieån

96

Hình 4-47: Thaønh phoá treân khoâng trung

Caùc Kieán truùc sö Nhaät vaø Nga ñeà xuaát caùc döï aùn ñoâ thò döôùi loøng bieån, caùc Kieán truùc sö caùc quoác gia khaùc coù nhieàu phöông aùn veà caùc ñoâ thò khoâng trung

97

Hình 4-48: Moâ hình Thaønh phoá treo

e. Thaønh phoá tuyeán ñöôøng cöïc lôùn vaø Thaønh phoá di ñoäng

Hình 4-49: Thaønh phoá tuyeán ñöôøng cöïc lôùn Hình Thaønh phoá di ñoäng Vôùi quan nieäm giao thoâng gaén keát vaø xu theá phaùt trieån khaùch quan cuûa quaù trình ñoâ thò hoùa treân theá giôùi, Kieán truùc sö Paul Rudolf ñaõ xaây döïng yù töôûng moâ phoûng quan ñieåm cuûa Kieán truùc sö Doxiadix veà thaønh phoá toaøn caàu bôûi thaønh phoá tuyeán ñöôøng cöïc lôùn. Trong thaønh phoá tuyeán ñöôøng cöïc lôùn naøy caùc khu ñoâ thò, ñoâ thò ñöôïc xaây döïng phía treân cuûa moät tuyeán giao thoâng hieän ñaïi noái keát lieân tuïc khaép theá giôùi.

Thaønh phoá di ñoäng ñöôïc ñeà xuaát bôûi Kieán truùc sö Ronherron (Myõ) vôùi quan ñieåm taùo baïo hôn vôït ngoaøi yù töôûng ñi tìm nôi choán cho ñoâ thò töông tai. Ñoâ thò khoâng chæ ñöôïc xaây döïng coá ñònh taïi moät ñòa ñieåm coá ñònh maø coøn coù theå di chuyeån ñeán baát kyø nôi naøo treân traùi ñaát coù ñieàu kieän moâi tröôøng soáng thích hôïp vôùi con ngöôøi.

4.10.4. Moâ hình ñoâ thò Moâ hình ñònh höôùng phaùt trieån khoâng gian ñoâ thò laø moâ hình toång quaùt hoùa töø caùc daïng caáu truùc ñoâ thò ñaõ ñöôïc ñuùc keát töø: - Quaù trình phaùt trieån lòch söû ñoâ thò ñöôïc phaûn aùnh qua hieän traïng ñoâ thò ; - Kinh nghieäm, thöïc tieãn xaây döïng phaùt trieån ñoâ thò ; - Töø caùc lyù luaän, lyù thuyeát veà ñoâ thò.

Trong baûng toång hôïp moâ hình ñoâ thò coù ñaày ñuû caùc daïng tieâu bieåu veà moâ hình caáu truùc ñoâ thò trong lyù thuyeát, thöïc tieãn vaø hieän traïng ñoâ thò. Coù theå heä thoáng caùc moâ hình treân theo moät soá nguyeân taéc sau:

98

a. Moâ hình phaùt trieån theo daïng veä tinh vaø khu ñoâ thò môùi Ví duï nhö Moâ hình phaùt trieån Luaân Ñoân, Tp. Vöôøn, Jakarta.

Moâ hình phaùt trieån theo daïng ñoâ thò veä tinh laø daïng phaùt trieån ñoái troïng, trong ñoù caùc ñoâ thò veä tinh thöôøng coù khoaûng caùch töø 30 ñeán 40 km so vôùi ñoâ thò “meï”, ñuû ñeå giöõ moái quan heä vaø khoâng gaây aùp löïc veà nhu caàu phuïc vuï cho ñoâ thò “meï”. Ñoâ thò veä tinh laø moät caáu truùc ñoâ thò ñoäc laäp. Trong kinh nghieäm vaø lyù thuyeát ñoâ thò, ñeå traùnh cho ñoâ thò veä tinh trôû thaønh “thaønh phoá nguû” laø giaûi phaùp toå chöùc hoaøn thieän trung taâm phuïc vuï coâng coäng cho caùc ñoâ thò naøy.

Khu ñoâ thò môùi laø caùc khu vöïc ñoâ thò phaùt trieån ra vuøng ven bao quanh laõnh thoå ñoâ thò. Ñaây laø giaûi phaùp nhaèm giaõn daân taïi khu vöïc noäi thò vaø kieåm soaùt söï phaùt trieån cuûa ñoâ thò hoùa thaønh phoá cöïc lôùn. Song song vôùi söï phaùt trieån caùc khu ñoâ thò môùi, laø söï ñaàu tö phaùt trieån ñoàng boä heä thoáng haï taàng ñoâ thò vaø haï taàng xaõ hoäi. Trong kinh nghieäm cuûa caùc nöôùc, vieäc aùp duïng vai troø cuûa TTPVCC ñoâ thò ñaõ mang laïi keát quaû caàn ñöôïc aùp duïng. b. Moâ hình phaùt trieån theo tuyeán (haønh lang) giao thoâng Ví duï nhö TP Stokholm, Copenhagen, NorthBack (Bletchley)-Anh, Thöôïng Haûi, Kuala Lumpur… Ñaây laø daïng moâ hình taän duïng trieät ñeå moái quan heä maät thieát giöõa TTPVCC ñoâ thò vaø giao thoâng ñoâ thò, ñaëc bieät laø giao thoâng coâng coäng hieän ñaïi. Trong quaù trình caûi taïo heä thoáng giao thoâng ñoâ thò taïi caùc thaønh phoá cöïc lôùn, heä thoáng ñöôøng löu thoâng (truïc chính, ñöôøng cao toác…) thöôøng coù daïng maïng vaønh ñai vaø höôùng taâm. Söï hình thaønh heä thoáng ñöôøng löu thoâng naøy ñaõ kích hoaït gia taêng giaù trò ñaát khu vöïc 2 beân (giaù trò kinh teá vaø giaù trò khoâng gian ñoâ thò), taïo tieàn ñeà cho söï ñaàu tö hình thaønh caùc loaïi hình TTPVCC caáp quaän-khu daân cö ñoâ thò.

Heä thoáng cao toác ñoái ngoaïi ñoâ thò vaø heä thoáng giao thoâng coâng coäng (metro, ñöôøng saét...) taïo ñieàu kieän hình thaønh caùc khu ñoâ thò môùi ven hoaëc ngoaøi ñoâ thò. Caùc khu ñoâ thò môùi naøy thöôøng hình thaønh xung quanh caùc beán, traïm chính cuûa tuyeán giao thoâng coâng coäng hieän ñaïi, nôi deã kích hoaït ñaàu tö hình thaønh caùc TTPVCC ven ñoâ thò (Theo kinh nghieäm cuûa caùc ñoâ thò Myõ). c. Moâ hình phaùt trieån theo caáu truùc taàng baäc Ví duï nhö Tp. Harlow, lyù thuyeát Vò trí trung taâm cuûa W. Christaller, Nabelegie Trelny-Nga… Moâ hình taàng baäc laø daïng moâ hình hình thaønh theo quy luaät töï nhieân maø trong lyù thuyeát ñoâ thò cuõng nhö trong lónh vöïc kinh teá thöông maïi ñaõ ñuùc keát nhieàu kinh nghieäm phong phuù. Ñaây laø moâ hình ñöôïc öùng duïng treân nguyeân taéc veà toå chöùc heä thoáng TTPVCC ñoâ thò taïi haàu heát caùc nöôùc. Tuy nhieân, vieäc choïn löïa giaûi phaùp moâ hình taàng baäc thích hôïp nhöng thieáu linh hoaït seõ aûnh höôûng ngöôïc laïi chöùc naêng phuïc vuï ñoâ thò vaø kinh teá ñoâ thò.

99

d. Moâ hình ña haït nhaân trung taâm Ví duï nhö Paris, Moscow…

Moâ hình ña haït nhaân trung taâm laø söï phaùt trieån heä thoáng TTPVCC ñoâ thò thaønh nhöõng khu vöïc trung taâm taäp trung theo nguyeân taéc chính phuï vaø phaân boá trong moái quan heä vôùi ñònh höôùng phaùt trieån khoâng gian ñoâ thò. Trong heä thoáng ña haït nhaân naøy, caàn thieát phaûi xaùc ñònh ranh giôùi vaø quy moâ phaùt trieån cuûa moät hay nhieàu trung taâm daïng CBD trong quan heä töông thích vôùi ñaëc ñieåm töøng ñoâ thò. Beân caïnh ñoù seõ hình thaønh heä thoáng haït nhaân caáp 2 hoã trôï nhö nhöõng cöïc taêng tröôûng phaân boá phuø hôïp beân trong hoaëc beân ngoaøi ñoâ thò. Khi ñoâ thò phaùt trieån theo heä thoáng ña haït nhaân, thì caùc trung taâm khu vöïc seõ ñoùng vai troø laáp kín vuøng thöông maïi-phuïc vuï coøn laïi. Phaùt trieån theo daïng ña haït nhaân, ñoâ thò caàn hoaøn thieän heä thoáng giao thoâng hieän ñaïi. e. Moâ hình keát hôïp Moâ hình keát hôïp laø daïng moâ hình phaùt trieån öùng duïng haàu heát caùc moâ hình treân theo moät möùc ñoä vaø nguyeân taéc phuø hôïp vôùi töøng ñieàu kieän thöïc traïng, tieàm naêng phaùt trieån… cuûa moãi moät ñoâ thò. Ñaây cuõng coù theå xem laø moâ hình linh hoaït vaø ñöôïc aùp duïng nhieàu nhaát taïi caùc nöôùc, ñaëc bieät laø caùc ñoâ thò cöïc lôùn.

100

PHAÀN BOÁN QUY HOAÏCH CHUNG XAÂY DÖÏNG ÑOÂ THÒ CHÖÔNG 5: ÑOÁI TÖÔÏNG VAØ MUÏC TIEÂU 5.1. ÑOÁI TÖÔÏNG CUÛA QUY HOAÏCH CHUNG XAÂY DÖÏNG ÑOÂ THÒ Quy hoaïch chung xaây döïng ñoâ thò laø vieäc toå chöùc khoâng gian ñoâ thò, toå chöùc caùc hoaït ñoäng cuûa con ngöôøi, caùc coâng trình haï taàng kó thuaät, coâng trình haï taàng xaõ hoäi ñoâ thò phuø hôïp vôùi quy hoaïch toång theå phaùt trieån kinh teá – xaõ hoäi, quy hoaïch phaùt trieån ngaønh, baûo ñaûm quoác phoøng, an ninh cuûa töøng vuøng vaø cuûa quoác gia trong töøng thôøi kì.

Töø ñoù, chuùng ta coù theå thaáy ñoái töôïng cuûa quy hoaïch chung xaây döïng ñoâ thò laø: - Con ngöôøi vaø hoaït ñoäng cuûa con ngöôøi trong ñoâ thò.

- Ñaát ñai ñoâ thò - Khoâng gian ñoâ thò - Haï taàng xaõ hoäi ñoâ thò - Heä thoáng haï taàng kyõ thuaät ñoâ thò 5.2. MUÏC TIEÂU VAØ NHIEÄM VUÏ CUÛA QUY HOAÏCH CHUNG XAÂY DÖÏNG ÑOÂ THÒ 5.2.1. Muïc tieâu 5.2.1.1. Toå chöùc moâi tröôøng saûn xuaát ñoâ thò Qui hoaïch xaây döïng ñoâ thò nghieân cöùu toå chöùc moâi tröôøng saûn xuaát ñoâ thò nhaèm ñaûm baûo söï tieän lôïi trong hoaït ñoäng saûn xuaát cuõng nhö vieäc boá trí hôïp lí caùc cô sôû saûn xuaát naøy ñeå taïo söï phaùt trieån caân ñoái giöõa caùc khu vöïc trong ñoâ thò ñaåy maïnh phaùt trieån kinh teá ñoâ thò.

Qui hoaïch moâi tröôøng saûn xuaát ñoâ thò phaûi chuù yù giaûm thieåu caùc taùc ñoäng xaáu cuûa hoaït ñoäng saûn xuaát ñoái vôùi sinh hoaït cuûa ngöôøi daân.

5.2.1.2. Toå chöùc moâi tröôøng soáng daân cö ñoâ thò Moâi tröôøng soáng cuûa cö daân ñoâ thò laø moät trong nhöõng tieâu chí quan troïng ñeå ñaùnh giaù chaát löôïng cuûa moät ñoâ thò. Chính vì theá, qui hoaïch xaây döïng ñoâ thò phaûi taïo ra moät moâi tröôøng soáng toát nhaát cho ngöôøi daân ñoâ thò treân cô sôû caùc ñieàu kieän töï nhieân hieän coù vaø caùc theá maïnh, ñaëc ñieåm rieâng cuûa neàn kinh teá, vaên hoaù, phong tuïc taäp quaùn cuûa töøng ñoâ thò.

Moâi tröôøng soáng cuûa cö daân ñoâ thò ôû ñaây ñoù laø söï tieän nghi cuûa haï taàng ñoâ thò, tieän lôïi trong ñi laïi, söï an toaøn trong sinh hoaït vaø moâi tröôøng khoâng khí trong laønh...

101

5.2.1.3.Toå chöùc khoâng gian kieán truùc, caûnh quan vaø moâi tröôøng ñoâ thò Toå chöùc khoâng gian kieán truùc caûnh quan ñoâ thò laø muïc tieâu quan troïng trong coâng taùc nghieân cöùu thieát keá quy hoaïch xaây döïng ñoâ thò. Muïc tieâu cô baûn cuûa noù laø xaùc ñònh söï phaùt trieån hôïp lí cuûa ñoâ thò trong giai ñoaïn tröôùc maét cuõng nhö laâu daøi veà caùc maët toå chöùc khoâng gian saûn xuaát, khoâng gian ñôøi soáng vaø khoâng gian kieán truùc caûnh quan ñoâ thò. Vieäc toå chöùc naøy caàn hôïp lí trong khai thaùc söû duïng ñaát ñai, phuø hôïp vôùi chöùc naêng hoaït ñoäng ñoâ thò, ñaûm baûo tính myõ quan kieán truùc – xaây döïng, ñaûm baûo tính beàn vöõng sinh thaùi moâi tröôøng.

Qui hoaïch xaây döïng ñoâ thò ñoù coøn laø vieäc xaùc laäp caùc muïc tieâu moâi tröôøng mong muoán, ñeà xuaát giaûi phaùp vaø löïa chon phöông aùn ñeå baûo veä, caûi thieän vaø phaùt trieån moät trong nhöõng moâi tröôøng thaønh phaàn hay taøi nguyeân cuûa moâi tröôøng, nhaèm taêng cöôøng moät caùch toát nhaát naêng löïc, chaát löôïng cuûa chuùng theo muïc tieâu ñeà ra.

5.2.2. Nhieäm vuï Quy hoaïch chung xaây döïng ñoâ thò phaûi taäp trung giaûi quyeát caùc vaán ñeà sau ñaây: - Ñaùnh giaù toång hôïp ñieàu kieän töï nhieân vaø hieän traïng, xaùc ñònh caùc cô sôû phaùp lyù, kinh teá, vaên hoùa, kyõ thuaät - Xaùc ñònh tính chaát ñoâ thò, caùc ñaëc tröng vaên hoùa, quy moâ daân soá, ñaát ñai phaùt trieån ñoâ thò - Ñònh höôùng phaùt trieån khoâng gian ñoâ thò, caùc chæ tieâu kyõ thuaät haï taàng ñoâ thò - Quy hoaïch xaây döïng ñôït ñaàu 5-10 naêm - Xaùc laäp caùc cô sôû phaùp lí ñeå quaûn lyù xaây döïng ñoâ thò Hình thaønh cô sôû ñeå laäp caùc ñoà aùn quy hoaïch chi tieát

102

CHÖÔNG 6: NOÄI DUNG QUY HOAÏCH CHUNG XAÂY DÖÏNG ÑOÂ THÒ 6.1. CAÙC LUAÄN CÖÙ KINH TEÁ XAÕ HOÄI 6.1.1. Ñaùnh giaù caùc yeáu toá töï nhieân, nguoàn löïc phaùt trieån vaø thöïc traïng kinh teá xaõ hoäi cuûa ñoâ thò.

Trong coâng taùc quy hoaïch xaây döïng ñoâ thò, moät trong nhöõng noäi dung haøng ñaàu caàn ñöôïc quan taâm laø nghieân cöùu veà caùc ñoäng löïc phaùt trieån cuûa ñoâ thò. Caùc ñoäng löïc phaùt trieån ñoâ thò coù theå phaân thaønh 2 nhoùm: nhoùm ñoäng löïc taïo neân bôûi yeáu toá töï nhieân saün coù vaø nhoùm ñoäng löïc ñöôïc taïo neân do taùc ñoäng cuûa caùc hoaït ñoäng ñaàu tö cuûa con ngöôøi.

Nghieân cöùu ñaùnh giaù caùc ñoäng löïc taïo neân bôûi caùc yeáu toá töï nhieân saün coù laø nghieân cöùu caùc ñieàu kieän töï nhieân, caùc nguoàn löïc phaùt trieån nhö: taøi nguyeân thieân nhieân, vò trí ñòa lí thuaän lôïi trong giao löu quoác teá, heä sinh thaùi ñoäng thöïc vaät.v.v.. Moãi moät ñoâ thò coù moät öu ñaõi rieâng cuõng nhö coù nhöõng baát lôïi rieâng veà caùc ñieàu kieän töï nhieân. Caùc nhaø quy hoaïch phaûi bieát caên cöù vaø caùc ñieàu kieän töï nhieân ñoù maø ñöa ra caùc giaûi phaùp quy hoaïch hôïp lyù cho töøng ñoâ thò.

Nghieân cöùu ñaùnh giaù ñoäng löïc taïo neân do hoaït ñoäng ñaàu tö cuûa con ngöôøi ñoøi hoûi ngöôøi laøm qui hoaïch phaûi nghieân cöùu caùc yeáu toá sau: - Nghieân cöùu caùc vaán ñeà veà xaõ hoäi hoïc ñoâ thò.

- Phaân tích hieän traïng vaø ñöa ra caùc döï baùo veà quy moâ daân soá vaø nhu caàu cuõng nhö khaû naêng thu huùt lao ñoäng.

- Phaân tích hieän traïng ñöa ra caùc döï baùo, caân ñoái veà nhu caàu ñaát xaây döïng ñoâ thò treân cô sôû döï baùo veà phaùt trieån kinh teá – xaõ hoäi cuûa ñoâ thò.

- Phaân tích hieän traïng vaø ñöa ra caùc döï baùo veà nhu caàu cuûa heä thoáng haï taàng xaõ hoäi ñoâ thò, kieán nghò caùc giaûi phaùp caân ñoái caàn thieát.

- Döï baùo nhu caàu voán ñaàu tö phaùt trieån ñoâ thò theo caùc muïc tieâu quy hoaïch ñeà ra.

- Phaân tích hieäu quaû kinh teá xaõ hoäi cuûa caùc giaûi phaùp quy hoaïch.

6.1.2. Ñònh höôùng quy hoaïch kinh teá xaõ hoäi cuûa ñoâ thò trong töøng thôøi kyø Trong baát kì moät keá hoaïch phaùt trieån kinh teá cuûa ñoâ thò naøo cuõng ñeàu coù quy hoaïch kinh teá xaõ hoäi trong töøng thôøi kì. Nhöõng quy hoaïch kinh teá xaõ hoäi trong töøng thôøi kì naøy döïa vaøo caùc döï baùo veà söï aûnh höôûng cuûa caùc bieán ñoäng kinh teá – xaõ hoäi treân theá giôùi, caùc nöôùc trong khu vöïc. Muïc tieâu vaø nhieäm vuï phaùt trieån kinh teá xaõ hoäi trong töøng giai ñoaïn coù theå khaùc nhau nhöng vaãn phaûi ñaûm baûo muïc tieâu chính ñoù laø söï phaùt trieån beàn vöõng bình oån cho ñoâ thò.

Nhöõng ñònh höôùng phaùt trieån kinh teá – xaõ hoäi trong töøng thôøi kì naøy seõ laø cô sôû ñeå chuùng ta ñöa ra caùc giaûi phaùp quy hoaïch thích hôïp cho nhöõng giai ñoaïn ngaén haïn cuõng nhö daøi haïn.

103

6.2. XAÂY DÖÏNG CAÙC TIEÀN ÑEÀ PHAÙT TRIEÅN ÑOÂ THÒ 6.2.1. Tính chaát ñoâ thò 6.2.1.1. YÙ nghóa cuûa vieäc xaùc ñònh tính chaát ñoâ thò Moãi moät ñoâ thò coù moät tính chaát rieâng phuï thuoäc vaøo nhieàu yeáu toá khaùc nhau vaø thay ñoåi theo töøng thôøi kì. Vieäc xaùc ñònh tính chaát ñoâ thò hôïp lí seõ ñem laïi söï phaùt trieån cho ñoâ thò.

6.2.1.2. Cô sôû ñeå xaùc ñònh tính chaát ñoâ thò a. Ñònh höôùng phaùt trieån kinh teá xaõ hoäi Phöông höôùng phaùt trieån kinh teá cuûa nhaø nöôùc bao goàm toaøn boä nhöõng yeâu caàu vaø chæ tieâu ñaët ra cho töøng vuøng chöùc naêng trong phaïm vi caû nöôùc döïa treân nhöõng soá lieäu ñieàu tra cô baûn vaø chieán löôïc phaùt trieån kinh teá xaõ hoäi cuûa quoác gia nhaèm muïc ñích taïo moät söï haøi hoaø, caân ñoái cuûa neàn kinh teá quoác daân, taän duïng toái ña tieàm naêng vaø söùc lao ñoäng cuûa caû nöôùc. Trong ñoù tính chaát, quy moâ, höôùng phaùt trieån cuûa ñoâ thò trong vuøng ñaõ ñöôïc xaùc ñònh vaø döï baùo cuï theå. b. Vò trí ñoâ thò trong quy hoaïch vuøng laõnh thoå Quy hoaïch vuøng laõnh thoå xaùc ñònh moái lieân heä qua laïi giöõa caùc ñoâ thò vaø caùc vuøng laân caän. Chính moái quan heä veà kinh teá, saûn xuaát, vaên hoaù vaø xaõ hoäi xaùc ñònh vai troø cuûa ñoâ thò ñoái vôùi vuøng.

Trong ñieàu kieän chöa coù quy hoaïch vuøng oån ñònh thì vieäc xaùc ñònh tính chaát ñoâ thò phaûi döïa treân caùc soá lieäu ñieàu tra cô baûn veà taøi nguyeân vaø caùc ñieàu kieän khaùc trong khu vöïc vaø caùc vuøng laân caän. Thoâng qua ñoù caàn thaáy roõ moái quan heä vaø nhieäm vuï cuûa ñoâ thò ñoái vôùi caùc ñieåm kinh teá, chính trò khaùc cuûa vuøng. Tuyø theo quy moâ, vò trí chöùc naêng cuûa ñoâ thò ôû trong vuøng ñeå xaùc ñònh tính chaát cuûa noù. c. Ñieàu kieän töï nhieân, hieän traïng Treân cô sôû ñaùnh giaù nhöõng khaû naêng veà taøi nguyeân thieân nhieân, ñòa lí phong caûnh, ñieàu kieän ñòa hình, coù theå xaùc ñònh nhöõng yeáu toá thuaän lôïi nhaát aûnh höôûng ñeán phöông höôùng hoaït ñoäng veà moïi maët cuûa thaønh phoá. Theá maïnh cuûa ñoâ thò veà ñieàu kieän töï nhieân laø moät trong nhöõng ñieàu kieän cô baûn hình thaønh vaø phaùt trieån ñoâ thò.

Caên cöù vaøo ñaëc ñieåm tình hình vaø khaû naêng phaùt trieån cuûa ñoâ thò, moãi ñoâ thò coù moät tính chaát rieâng phaûn aûnh vò trí, vai troø vaø tính chaát khai thaùc ôû ñoâ thò ñoù veà caùc maët kinh teá, chính trò, vaên hoaù xaõ hoäi vaø moâi tröôøng. Treân cô sôû ñoù ngöôøi ta thöôøng phaân thaønh caùc loaïi ñoâ thò coù nhöõng tính chaát rieâng, ví duï: ñoâ thò coâng nghieäp, ñoâ thò giao thoâng, ñoâ thò haønh chính, ñoâ thò du lòch...

Moãi ñoâ thò ngoaøi tính chaát vaø chöùc naêng rieâng cuûa noù coøn coù caùc chöùc naêng, hoaït ñoäng khaùc mang tính chaát phuï trôï trong quaù trình phaùt trieån ñoâ thò. Thöïc tieãn cho thaáy raèng moät thaønh phoá chæ phaùt trieån toát, coù hieäu quaû trong toå chöùc, saûn xuaát vaø ñôøi soáng

104

khi moïi chöùc naêng hoaït ñoäng khaùc ñöôïc toå chöùc hôïp lí vaø phoái hôïp coù hieäu quaû vôùi hoaït ñoäng chuû yeáu cuûa thaønh phoá ñoù. d. Vaên hoùa ñoâ thò.

Moãi moät ñoâ thò coù lòch söû phaùt trieån cuûa noù cuøng vôùi caùc giaù trò veà vaên hoùa ñi keøm.

Con ngöôøi ôû ñoâ thò naøy coù loái sinh hoaït, phong tuïc taäp quaùn rieâng khoâng gioáng vôùi caùc ñoâ thò khaùc. Söï khaùc bieät veà vaên hoùa naøy laø moät trong nhöõng yeáu toá cô baûn taïo neân neùt ñaëc thuø cuûa ñoâ thò. Ñoâ thò laø moät trung taâm vaên hoùa. Ñoâ thò caøng lôùn, caøng laâu ñôøi thì yù nghóa cuûa noù, vôùi tö caùch laø trung taâm vaên hoùa, caøng lôùn baáy nhieâu. Caùc tröôøng ñaïi hoïc, caùc vieän nghieân cöùu khoa hoïc lôùn, caùc nhaø haùt coù teân tuoåi, caùc vieän baûo taøng vaø trieån laõm lôùn, caùc thö vieän vaø caùc hoaït ñoäng khoa hoïc vaø ngheä thuaät v.v... ñeàu taäp trung ôû caùc trung taâm ñoâ thò. Ñoâ thò naøo coù coäi reã aên saâu vaøo lòch söû thì truyeàn thoáng vaên hoùa caøng lôùn, caøng nhieàu. e. Ñoät phaù khaåu veà kinh teá.

Treân cô sôû ñaùnh giaù nhöõng khaû naêng veà taøi nguyeân thieân nhieân, vò trí ñoâ thò, ñieàu kieän nguoàn nhaân löïc..., moãi ñoâ thò seõ xaùc ñònh höôùng phaùt trieån kinh teá chuû löïc, chính yeáu. Ñaây chính laø moät trong nhöõng ñoäng löïc chính ñeå hình thaønh vaø phaùt trieån ñoâ thò.

Yeáu toá naøy seõ chi phoái höôùng phaùt trieån cuûa ñoâ thò - ñònh höôùng phaùt trieån khoâng gian vaø thu huùt nguoàn nhaân löïc töø chính ñoâ thò ñoù vaø caùc ñoâ thò laân caän.

6.2.2. Daân soá ñoâ thò Daân soá ñoâ thò laø ñoäng löïc chính thuùc ñaåy söï phaùt trieån kinh teá, vaên hoaù, xaõ hoäi cuûa ñoâ thò, laø cô sôû ñeå phaân loaïi ñoâ thò trong quaûn lí vaø xaùc ñònh quy moâ ñaát ñai cuûa ñoâ thò, ñeå xaùc ñònh khoái löôïng xaây döïng nhaø ôû, coâng trình coâng coäng cuõng nhö maïng löôùi coâng trình kó thuaät khaùc. Töø daân soá ñoâ thò ngöôøi ta ñònh ra caùc chính saùch phaùt trieån vaø quaûn lí cuûa töøng keá hoҥch ñaàu tö. Do ñoù vieäc xaùc ñònh quy moâ daân soá ñoâ thò laø moät trong nhöõng nhieäm vuï cô baûn nhaát khi thieát keá quy hoaïch ñoâ thò. Vieäc tính toaùn quy moâ daân soá ñoâ thò chuû yeáu laø theo phöông phaùp döï ñoaùn.

6.2.2.1. Cô caáu thaønh phaàn daân cö ñoâ thò Ñeå tieán haønh xaùc ñònh quy moâ daân soá ñoâ thò tröôùc tieân phaûi xaùc ñònh ñöôïc thaønh phaàn nhaân khaåu cuûa ñoâ thò ñoù. Cô caáu daân cö ñoâ thò coù theå phaân bieät nhö sau: a. Cô caáu daân cö theo giôùi tính vaø löùa tuoåi Muïc ñích cuûa vaán ñeà naøy laø ñeå nghieân cöùu khaû naêng taùi saûn xuaát cuûa daân cö, taïo ñieàu kieän ñeå tính toaùn cô caáu daân cö trong töông lai. Cô caáu daân cö theo giôùi vaø löùa tuoåi thoâng thöôøng ñöôïc tính theo ñoä tuoåi lao ñoäng. Töø 0-17 tuoåi vaø treân 60 tuoåi laø ñoä tuoåi ngoaøi lao ñoäng, töø 18-60 tuoåi laø ñoä tuoåi lao ñoäng.

Cô caáu daân soá theo giôùi tính vaø ñoä tuoåi phaûn aùnh moät böùc tranh toång quaùt veà möùc sinh, möùc cheát vaø toác ñoä gia taêng daân soá cuûa nhieàu theá heä, trong ñoù coù caùc theá heä môùi

105

sinh trong voøng 5-10 naêm gaàn ñaây. Moät coâng cuï höõu ích ñeå moâ taû cô caáu daân soá laø thaùp daân soá.

80+

Nam

75-79 70-74

80+

Nöõ

Na

65-69

75-79 70-74

Nöõ

65-69

60-64

60-64

55-59

55-59

50-54

50-54

45-49

45-49

40-44

40-44

35-39 30-34

35-39

25-29

30-34

20-24

25-29

15-19

20-24

10-14

15-19

5-9

10-14

0-4

5-9 0-4

8642002468 8642002468

Hình 6.1- Thaùp daân soá Vieät Nam naêm 1999 vaø 2004 So saùnh thaùp daân soá ñaõ thu thaäp trong cuoäc toång ñieàu tra daân soá 1/4/1999 vôùi soá lieäu cuûa cuoäc ñieàu tra bieán ñoäng daân soá 1/4/2004 (caùch nhau 5 naêm) cho thaáy: Söï thu heïp töông ñoái nhanh cuûa ba thanh ôû ñaùy thaùp ñoái vôùi caû nam vaø nöõ, ñaëc bieät laø cuûa nhoùm 0-4 tuoåi vaø nhoùm 5-9 tuoåi, noùi leân raèng möùc sinh giaûm lieân tuïc vaø nhanh trong suoát 10 naêm qua.

Söï “nôû ra” khaù nhanh cuûa caùc thanh treân ñænh thaùp ñoái vôùi caû nam vaø nöõ cho thaáy daân soá nöôùc ta ñaõ baét ñaàu coù xu höôùng laõo hoaù vôùi tyû troïng ngöôøi giaø ngaøy caøng taêng.

Söï “nôû ra” khaù ñeàu cuûa caùc thanh töø 15-49 tuoåi vaø 15-54 tuoåi ñoái vôùi caû nam vaø nöõ laøm cho hình daïng cuûa thaùp daàn daàn trôû thaønh “hình tang troáng” cho thaáy: (1) Soá phuï nöõ böôùc vaøo caùc ñoä tuoåi coù khaû naêng sinh ñeû ngaøy caøng taêng, ñaëc bieät laø nhoùm phuï nöõ 20-24 tuoåi coù tyû suaát maén ñeû cao nhaát (laø nhöõng theá heä “sinh buø sau chieán tranh” ñaõ xaûy ra trong nhöõng naêm 1976-1980); (2) Soá ngöôøi böôùc vaøo ñoä tuoåi lao ñoäng cuõng ngaøy caøng taêng nhanh, ñaây laø moät lôïi theá nhöng cuõng laø moät söùc eùp ñoái vôùi coâng taùc giaûi quyeát vieäc laøm ôû nöôùc ta; (3) Möùc ñoä cheát ngaøy caøng giaûm vaø tuoåi thoï cuûa daân soá ñang taêng khaù nhanh. b. Cô caáu daân cö theo lao ñoäng xaõ hoäi ôû ñoâ thò Daân cö thaønh phoá bao goàm 2 loaïi laø nhaân khaåu lao ñoäng vaø nhaân khaåu leä thuoäc.

Nhaân khaåu lao ñoäng thöôøng ñöôïc phaân bieät ra thaønh 2 loaïi.

- Nhaân khaåu cô baûn: bao goàm nhöõng lao ñoäng ôû caùc cô sôû saûn xuaát mang tính chaát caáu taïo neân thaønh phoá nhö: caùn boä coâng nhaân vieân caùc cô sôû saûn xuaát coâng nghieäp, kho

106

taøng, caùc cô quan haønh chính, kinh teá, vaên hoaù, xaõ hoäi vaø caùc vieän nghieân cöùu, ñaøo taïo v.v..

- Nhaân khaåu phuïc vuï: laø lao ñoäng thuoäc caùc cô quan xí nghieäp vaø caùc cô sôû mang tính chaát phuc vuï rieâng cho thaønh phoá.

Caû 2 loaïi thöïc söï laø löïc löôïng lao ñoäng chính cuûa thaønh phoá.

- Nhaân khaåu leä thuoäc: laø nhöõng ngöôøi khoâng tham gia lao ñoäng, ngoaøi tuoåi lao ñoäng: ngöôøi giaø, treû em döôùi 18 tuoåi vaø nhöõng ngöôøi taøn taät trong löùa tuoåi lao ñoäng. Tæ leä nhaân khaåu leä thuoäc töông ñoái oån ñònh, khoâng phuï thuoäc vaøo quy moâ tính chaát cuûa thaønh phoá.

Thoâng thöôøng ôû caùc thaønh phoá môùi, tæ leä nhaân khaåu leä thuoäc ít hôn so vôùi caùc thaønh phoá phaùt trieån. Nhaân khaåu leä thuoäc thöôøng chieám tæ leä treân döôùi 50% (khoaûng töø 45 ñeán 53%).

Vieäc phaân loaïi naøy ñöôïc söû duïng ñeå xaùc ñònh quy moâ daân soá thaønh phoá ôû nhieàu nöôùc treân theá giôùi thoâng qua phѭѫng pháp thoáng keâ, döï baùo vaø caân baèng lao ñoäng xaõ hoäi.

Nghieân cöùu thaønh phaàn daân cö ñoâ thò laø moät vaán ñeà phöùc taïp, vì noù luoân luoân bieán ñoäng. Ñaây laø moät hieän töôïng taát yeáu xaûy ra trong quaù trình hình thaønh vaø phaùt trieån ñoâ thò. Vieäc nghieân cöùu hieän töôïng xaõ hoäi vaø ñaùnh giaù ñuùng söï dieãn bieán daân soá veà taát caû caùc maët taïo tieàn ñeà vöõng chaéc cho vieäc quy hoaïch xaây döïng phaùt trieån ñoâ thò.

6.2.2.2. Döï baùo quy moâ daân soá ñoâ thò a. Taêng töï nhieân Tæ leä taêng tröôûng phuï thuoäc vaøo ñaëc ñieåm sinh lí hoïc cuûa caùc nhoùm daân soá. Tæ leä taêng mang tính qui luaät vaø phaùt trieån theo quaùn tính. Möùc taêng giaûm ñeàu ruùt ra treân cô sôû phaân tích caùc chuoãi soá lieäu ñieàu tra trong quaù khöù gaàn.

Döï tính daân soá ñoâ thò töông lai döïa theo tæ leä taêng töï nhieân trung bình haèng naêm cuûa ñoâ thò ñoù theo coâng thöùc: Nt = N0(1+Į)

t

Trong ñoù: Nt: Quy moâ daân soá naêm döï baùo N0: Daân soá hieän coù cuûa ñoâ thò Į: Tæ leä taêng töï nhieân cuûa daân soá haèng naêm (%) t: Soá naêm döï baùo b. Taêng cô hoïc Bao goàm quy luaät taêng giaûm bình thöôøng cuøng vôùi caùc luoàng dòch cö vaø tæ leä dòch cö coù theå ruùt ra ñöôïc. Ôû nöôùc ta tæ leä ñoù thöôøng chieám töø 6-9% moät naêm nhöng cuõng coù nhieàu ñoâ thò coù tæ leä taêng cô hoïc ñoät bieán do söï phaùt trieån ñoät bieán cuûa caùc cô sôû kinh teá.

107

PhÜông phaÚp taêng cô hoïc ùÜôïc tính toaÚn chuÝ yeåu nhôø nhÜþng dÜï baÚo vaø thoång keâ veà sÜï phaÚt trieün cuÝa caÚc cô sôÝ kinh teå vaø saÝn xuaåt ôÝ ùoâ thò trong moät giai ùoaïn nhaåt ùònh naøo ùoÚ. PhÜông phaÚp naøy coøn goïi laø phÜông phaÚp caân baèng lao ùoäng thoâng qua caÚc chÌ tieâu veà nhaân lÜïc ùoåi vôÚi caÚc cô sôÝ saÝn xuaåt vaø dòch vuï ùeü xaÚc ùònh thaønh phaà n nhaân khaüu cô baÝn vaø tÌ leä nhaân khaüu phuïc vuï. Treân cô sôÝ ùoÚ coÚ theü tính toaÚn nhÜ sau: Nt =

100 A(1 E ) K

Trong ĂąoĂš: Nt: Quy moâ daân soĂĄ naĂŞm t dÜï baĂšo A: Lao Ăąoäng ngaønh saĂťn xuaĂĄt vaät chaĂĄt Č&#x2022;: TĂŚ leä lao Ăąoäng thuoäc caĂšc ngaønh khaĂšc so vĂ´Ăši ngaønh saĂťn xuaĂĄt vaät chaĂĄt(%) K: TĂŚ leä daân soĂĄ trong Ăąoä tuoĂĽi lao Ăąoäng (%) c. PhÜông phaĂšp laäp bieĂĽu ĂąoĂ Laø phÜông phaĂšp moâ taĂť sÜï phaĂšt trieĂĽn vaø tĂŹnh hĂŹnh taĂŞng trÜôÝng daân soĂĄ cuĂťa Ăąoâ thò qua nhieĂ u naĂŞm baèng bieĂĽu ĂąoĂ . TÜø bieĂĽu ĂąoĂ ĂąaĂľ coĂš ta coĂš theĂĽ keĂšo daøi ùÜôøng bieĂĽu dieĂŁn ĂąeĂĄn thôøi ĂąieĂĽm dÜï kieĂĄn ĂąeĂĽ coĂš ùÜôïc dÜï baĂšo daân soĂĄ Ă´Ăť thôøi gian caĂ n bieĂĄt. PhÜông phaĂšp naøy khoâng coĂš ĂąaĂ y ĂąuĂť caĂšc cĂ´ sĂ´Ăť dÜþ lieäu ĂąeĂĽ tĂ­nh toaĂšn. VĂŹ vaäy, noĂš coĂš Ăąoä chĂ­nh xaĂšc khoâng cao. d. PhÜông phaĂšp dÜï baĂšo toĂĽng hĂ´ĂŻp SÜï taĂŞng trÜôÝng daân soĂĄ Ăąoâ thò laø sÜï toĂĽng hĂ´ĂŻp taĂŞng trÜôÝng cuĂťa nhieĂ u thaønh phaĂ n khaĂšc nhau bao goĂ m taĂŞng tÜï nhieân, taĂŞng cĂ´ hoĂŻc, taĂŞng hoĂŁn hĂ´ĂŻp vaø taĂŞng cuĂťa nhieĂ u thaønh phaĂ n khaĂšc nÜþa do ĂąoĂš quy moâ taĂŞng trÜôÝng daân soĂĄ Ăąoâ thò laø toĂĽng cuĂťa sÜï taĂŞng trÜôÝng caĂšc thaønh phaĂ n neâu treân. Trong trÜôøng hĂ´ĂŻp ùôn giaĂťn coĂš theĂĽ tĂ­nh toaĂšn theo coâng thÜÚc sau: t

Nt =[(N01+N02)(1+Č&#x2013;) ](1+r) Trong ĂąoĂš: Nt: Quy moâ daân soĂĄ naĂŞm t dÜï baĂšo N01: Daân soĂĄ noäi thaønh Ăąoâ thò N02: Daân soĂĄ vuøng laân caän saĂšt nhaäp vaøo Ăąoâ thò Č&#x2013;: TĂŚ leä taĂŞng trÜôÝng trung bĂŹnh naĂŞm t: SoĂĄ naĂŞm r: TĂŚ leä daân soĂĄ taĂŻm truĂš so vĂ´Ăši daân soĂĄ Tuyø theo mÜÚc Ăąoä chĂ­nh xaĂšc cuĂťa caĂšc soĂĄ lieäu thu nhaäp ùÜôïc ĂąeĂĽ vaän duĂŻng caĂšc phÜông phaĂšp ĂąaĂľ trĂŹnh baøy Ă´Ăť treân cho vieäc tĂ­nh toaĂšn quy moâ daân soĂĄ cuĂťa moät Ăąoâ thò.

108

6.2.2.3. Quy moâ hôïp lí cuûa ñoâ thò Vieäc xaùc ñònh qui moâ hôïp lí cuûa moät ñoâ thò laø böôùc quan troïng haøng ñaàu trong coâng taùc qui hoaïch ñoâ thò. Thöïc teá cuûa söï phaùt trieån ñoâ thò treân theá giôùi cho thaáy qui moâ quaù lôùn hoaëc quaù nhoû ñeàu coù nhieàu maët khoâng hôïp lí. Qui moâ ñoâ thò quaù lôùn seõ gaây neân nhieàu hieän töôïng xaáu trong cuoäc soáng ñoâ thò vaø moâi tröôøng ñoâ thò bò aûnh höôûng nghieâm troïng.

6.2.3. Ñaát ñai ñoâ thò.

6.2.3.1. Vai troø cuûa ñaát ñai ñoâ thò Ñaát ñai laø taøi nguyeân voâ cuøng quyù giaù cuûa quoác gia, laø tö lieäu saûn xuaát cuûa nhaân daân, laø thaønh phaàn quan troïng haøng ñaàu cuûa moâi tröôøng soáng, laø ñòa baøn phaân boá daân cö, xaây döïng caùc cô sôû kinh teá vaên hoaù, xaõ hoäi, an ninh vaø quoác phoøng(*). Ñaát ñai laø moät loaïi haøng hoaù ñaëc bieät, loaïi hình haøng hoaù naøy gaén lieàn vôùi con ngöôøi töø luùc ra ñôøi ñeán luùc an nghæ cuoái cuøng. Giaù trò vaø giaù caû cuûa ñaát ñai coù moái quan heä ñaëc bieät gaén lieàn vôùi vò trí nôi tӑa laïc, keát caáu haï taàng cuøng vôùi caùc ñieàu kieän moâi tröôøng xung quanh ñoù.

Tuy nhieân, quyõ ñaát vaø dieän tích ñaát laø höõu haïn khoâng sinh ra theâm hay maát ñi vì theá maø giaù caû ñaát ñai ngaøy moät taêng leân cuøng vôùi söï gia taêng daân soá ñoâ thò. Ngaøy nay trong cô cheá thò tröôøng vieäc khai thaùc ñaát ñai caøng coù yù nghóa quan troïng ñoái vôùi söï phaùt trieån cuûa neàn kinh teá quoác daân, nhaát laø khu vöïc ñaát ñai ñoâ thò.

Theo kinh nghieäm cuûa caùc chuyeân gia kinh teá theá giôùi ñaõ toång keát cho thaáy ñaát ñai laø moät thò tröôøng coù giaù trò vaø luoân bieán ñoäng vôùi quaù trình phaùt trieån kinh teá xaõ hoäi vaø khoa hoïc kyõ thuaät.

Vieäc chuyeån ñoåi chöùc naêng söû duïng ñaát ñai töø noâng thoân thaønh thaønh thò ñaõ laøm giaù ñaát taêng voït. Ôû caùc trung taâm ñoâ thò lôùn Vieät Nam, nôi giaù ñaát leân ñeán haøng chuïc ngaøn 2 USD/m trong nhöõng naêm gaàn ñaây. Vì vaäy, vieäc ñaùnh giaù ñuùng giaù trò ñaát ñai cho töøng muïc ñích söû duïng ñaát laø heát söùc quan troïng vaø caàn thieát ñoái vôùi söï phaùt trieån ñoâ thò.

6.2.3.2. Ñaùnh giaù toång hôïp ñaát ñai ñoâ thò Ñaùnh giaù toång hôïp ñaát ñai ñoâ thò laø vieäc xaùc ñònh vaø phaân loaïi tieàm naêng ñoâ thò treân cô sôû phaân tích nhieàu yeáu toá, nhöõng yeáu toá naøy seõ taùc ñoäng leân moät ñôn vò ñaát ñai vaø cho moät keát quaû nhaát ñònh. Caùc nhoùm yeáu toá vaø tham soá ñeå ñaùnh giaù toång hôïp ñaát ñai ñoâ thò coù theå saép xeáp theo baûng sau: Baûng 6.1 STT

Nhoùm yeáu toá(1)

Tham soá trong nhoùm yeáu toá (2)

1

Ñieàu kieän töï nhieân

2

Giaù trò kinh teá ñaát

Khí haäu, khí töôïng, thuyû vaên, ñòa chaát coâng trình...

Thoå nhöôõng, thaûm thöïc vaät, naêng suaát, saûn löôïng caùc loaïi caây troàng...

109

3

Caùc yeáu toá veà kinh teá-xaõ hoäi

4

Caùc yeáu toá veà haï taàng xaõ hoäi

5

Caùc yeáu toá veà haï taàng kyõ thuaät

6

Caùc yeáu toá veà sinh thaùi-moâi tröôøng

Maät ñoä daân soá, quyeàn söû duïng ñaát, vò trí vaø taàm aûnh höôûng...

Dòch vuï coâng coäng, chôï, trung taâm thöông maïi, beänh vieän, tröôøng hoïc, giaûi trí, vieäc laøm, nhaø ôû...

Nguoàn nöôùc, naêng löôïng, giao thoâng vaän taûi, heä thoáng caáp thoaùt nöôùc, heä thoáng caáp ñieän...

Caùc nguoàn gaây oâ nhieãm, teä naïn xaõ hoäi, heä thoáng xöû lí chaát thaûi, nghóa ñòa...

(1) Caùc yeáu toá naøy coá ñònh cho moïi vuøng ñòa lí vaø caùc loaïi ñoà aùn quy hoaïch vuøng laõnh thoå vaø quy hoaïch chuû ñaïo xaây döïng ñoâ thò.

(2) Caùc tham soá trong caùc nhoùm yeáu toá coù theå thay ñoåi veà soá löôïng vaø chuû ñeà ñaït chaát löôïng ñaùnh giaù thích hôïp cho caùc vuøng ñòa lyù khaùc nhau vaø caùc ñoà aùn quy hoaïch khaùc nhau.

Töø caùc yeáu toá neâu treân löôïng hoaù caùc tham soá baèng nhieàu phöông phaùp khaùc nhau tuyø theo töøng ñoái töôïng ñeå aùp duïng. Ví duï: phöông phaùp chuyeân gia, phöông phaùp thoáng keâ, phöông phaùp veõ bieåu ñoà vaø xaùc ñònh thang ñieåm (thang ñieåm chæ xaùc ñònh rieâng cho caùc tham soá). Thang ñieåm cuûa moãi tham soá laø chaát löôïng tham gia cuûa vieäc ñaùnh giaù toång hôïp ñaát ñai ôû mӭc ñoä ñoù.

Keát quaû toång hôïp cuûa moät ñôn vò ñaát ñai ñöôïc ñaùnh giaù laø tích soá cuûa löôïng hoaù vaø thang ñieåm cuûa tham soá ñoù. Keát quaû toång hôïp phuï thuoäc vaøo phöông phaùp theå hieän, phoå bieán nhaát laø phöông phaùp choàng gheùp baûn ñoà, aùp duïng chuû yeáu trong qui hoaïch vuøng, laõnh thoå. Baûn ñoà phaûi ñöôïc theå hieän rieâng cho 6 noäi dung cuûa caùc nhoùm yeáu toá neâu treân sau ñoù tieán haønh choàng gheùp leân nhau. Treân baûn ñoà choàng gheùp 6 noäi dung treân ta seõ tìm ñöôïc tham soá troäi treân töøng ñôn vò ñaát ñai baát kì.

Phöông phaùp keû oâ vuoâng treân baûn ñoà ñeå ñaùnh giaù ñaát ñai thöôøng ñöôïc aùp duïng trong qui hoaïch chung, quy hoaïch chi tieát. OÂ vuoâng lôùn beù tuyø thuoäc vaøo tæ leä baûn ñoà söû duïng vaø quy moâ, phaïm vi ñaát ñai nghieân cöùu.

Phöông phaùp SWOT (coøn ñöôïc goïi laø TOWS) laø moät coâng cuï hieäu quaû ñeå baïn coù theå hieåu ñöôïc Ñieåm maïnh (Strengths), Ñieåm yeáu (Weaknesses) cuûa ñòa ñieåm, tìm kieám Cô hoäi (Opportunities) vaø Nguy cô (Threats) maø chuùng ta phaûi ñoái maët. Trong quy hoaïch, phöông phaùp naøy coù theå giuùp chuùng ta ñaûm baûo ñöôïc nhöõng nôi maïnh meõ hôn vaø coù theå phaùt huy tính chaát ñaëc tröng rieâng vaø phuø hôïp vôùi ñaëc ñieåm ñòa phöông.

Phöông phaùp SWOT coù theå giuùp nhaän ra nhöõng cô hoäi coù theå ñöôïc taän duïng trong quy hoaïch vaø thieát keá moät khu vöïc môùi hoaëc moät nôi coù saün. Baèng caùch hieåu ñöôïc ñieåm yeáu cuûa moät ñòa ñieåm, chuùng ta coù theå quy hoaïch, quaûn lyù vaø haïn cheá caùc ruûi ro baèng caùch hieäu chænh thieát keá.

Trong thöïc teá coâng taùc ñaùnh giaù hieän traïng gaëp raát nhieàu khoù khaên do khoâng ñaày ñuû caùc soá lieäu thoáng keâ, hoaëc döõ lieäu thoáng keâ ñaõ quaù cuõ khoâng coøn giaù trò. Gaàn ñaây, vieäc

110

öùng duïng tin hoïc trong nghieân cöùu phaùt trieån quy hoaïch ñoâ thò nhö: heä thoáng thoâng tin ñòa lí GIS, PoMap, AutoCad Map...ñaõ mang laïi nhieàu keát quaû ñaùng keå. Vieäc löïa choïn ñaát ñai xaây döïng ñoâ thò coù yù nghóa heát söùc quan troïng, coù taùc ñoäng lôùn cho moïi hoat ñoäng cuûa ñoâ thò sau naøy vì vaäy caàn phaûi ñöôïc nghieân cöùu xem xeùt ngay trong giai ñoaïn ñaàu töø quy hoaïch vuøng.

6.2.3.3. Choïn ñaát ñai xaây döïng ñoâ thò Sau khi phaân tích ñaùnh giaù toång hôïp, vieäc löïa choïn ñaát ñai xaây döïng vaø phaùt trieån ñoâ thò hôïp lí phuø hôïp vôùi töøng chöùc naêng vaø ñoái töôïng söû duïng coù taùc duïng lôùn ñeán söï phaùt trieån cuûa caùc hoaït ñoäng cuûa ñoâ thò.

Löïa choïn ñaát ñai xaây döïng ñoâ thò caàn phaûi baûo ñaûm caùc yeâu caàu sau: - Ñòa hình thuaän lôïi cho xaây döïng, coù caûnh quan thieân nhieân ñeïp, coù ñoä doác thích hôïp, thoâng thöôøng töø 5-10%, ôû mieàn nuùi coù theå cao hôn nhöng khoâng quaù 30%.

- Ñòa chaát thuyû vaên toát, coù khaû naêng cung caáp ñaày ñuû nguoàn nöôùc ngaàm cho saûn xuaát vaø sinh hoaït.

- Ñòa chaát coâng trình baûo ñaûm ñeå xaây döïng caùc coâng trình cao taàng ít phí toån gia coá neàn moùng. Ñaát khoâng coù hieän töôïng tröôït, hoá ngaàm, ñoäng ñaát, nuùi löûa.

- Khu ñaát xaây döïng coù ñieàu kieän töï nhieân toát, coù khí haäu trong laønh thuaän lôïi cho vieäc toå chöùc saûn xuaát vaø ñôøi soáng, cheá ñoä möa gioù oân hoaø.

- Vò trí khu ñaát xaây döïng ñoâ thò coù lieân heä thuaän tieän vôùi heä thoáng ñöôøng giao thoâng.

6.2.3.4. Söû duïng ñaát ñoâ thò Ñaát ñoâ thò laø ñaát noäi thaønh, noäi thò xaõ, thò traán ñöôïc söû duïng ñeå xaây döïng nhaø ôû, tröï sôû cô quan, caùc toå chöùc, caùc cô sôû saûn xuaát kinh doanh, cô sôû haï taàng phuïc vuï lôïi ích coâng coäng, quoác phoøng, an ninh vaø caùc muïc ñích khaùc. Ñaát ngoaïi thaønh, ngoaïi thò ñaõ ñöôïc quy hoaïch chi tieát xaùc ñònh laäp thaønh caùc döï aùn ñaàu tö xaây döïng caùc khu coâng nghieäp, khu daân cö vaø caùc cuïm coâng trình khaùc ñöôïc cô quan Nhaø nöôùc coù thaåm quyeàn xeùt duyeät thì ñöôïc quaûn lí theo quy ñònh cuûa ñaát ñoâ thò.

Vieäc quaûn lí vaø söû duïng ñaát ñoâ thò phaûi ñöôïc theo ñuùng quy hoaïch, keá hoaïch söû duïng ñaát, döï aùn ñaàu tö ñöôïc cô quan nhaø nöôùc coù thaåm quyeàn xeùt duyeät. Cheá ñoä söû duïng caùc loaïi ñaát ñoâ thò ñöôïc quy ñònh cuï theå trong caùc ñoà aùn quy hoaïch xaây döïng ñoâ thò vaø ñöôïc ghi roõ trong chöùng chæ quy hoaïch.

Baûn ñoà söû duïng ñaát ñoâ thò seõ chæ ra coâng naêng cuûa töøng oâ ñaát vaø caùc yeâu caàu kyõ thuaät ñi keøm nhö: daân soá tính toaùn trong moät oâ ñaát, taàng cao trung bình, taàng cao toái ña, heä soá söû duïng ñaát, maät ñoä xaây döïng... Baûn ñoà söû duïng ñaát naøy seõ laø moät trong nhöõng coâng cuï quan troïng giuùp nhaø quaûn lí pheâ duyeät caùc döï aùn xaây döïng trong khu vöïc ñaûm baûo theo ñuùng qui hoaïch.

111

6.2.4. Cô sôû kinh teá – kó thuaät ñoâ thò Ñaây laø moät trong nhöõng tieàn ñeà quan troïng nhaát ñoái vôùi moät ñoâ thò. Noù laø ñoäng löïc phaùt trieån chuû yeáu cuûa ñoâ thò. Tuyø theo vò trí, chöùc naêng cuûa ñoâ thò, quaù trình coâng nghieäp hoaù seõ keùo theo söï phaùt trieån caùc ngaønh khaùc nhö giao thoâng, thöông maïi, du lòch, dòch vuï khoa hoïc coâng ngheä... Khaû naêng naâng cao tæ leä taêng tröôûng kinh teá ôû ñoâ thò phuï thuoäc vaøo tæ leä ñaàu tö vaøo ngaønh kinh teá chuû ñaïo cuûa ñoâ thò, tröôùc tieân laø coâng nghieäp.

Vieäc ñaàu tö xaây döïng caùc cô sôû saûn xuaát vaø kó thuaät ôû ñoâ thò phuï thuoäc raát nhieàu vaøo chính saùch khai thaùc vaø ñaàu tö ôû ñoâ thò ñoù. Vì vaäy moãi ñoâ thò caàn phaûi tìm cho mình moät theá maïnh rieâng, moät söï thu huùt ñaëc bieät voán ñaàu tö vaøo caùc döï aùn khai thaùc ñeå phaùt trieån ñoâ thò trong cô caáu qui hoaïch phaùt trieån ñoâ thò qua vieäc xaùc ñònh vò trí hôïp lí cuûa caùc cô sôû kinh teá trong ñoâ thò.

Moät ñoà aùn qui hoaïch hôïp lí taïo ñieàu kieän cho caùc cô sôû kinh teá kó thuaät phaùt trieån, ngöôïc laïi caùc cô sôû kinh teá kó thuaät ôû ñoâ thò laïi laø ñoäng löïc chính thöïc thi yù ñoà quy hoaïch xaây döïng phaùt trieån ñoâ thò.

6.2.5. Caùc thaønh phaàn ñaát ñai trong quy hoaïch xaây döïng ñoâ thò Caên cöù vaøo chöùc naêng söû duïng, ñaát ñoâ thò ñöôïc phaân thaønh nhieàu loaïi vaø nhieàu caáp quaûn lí. Moãi nöôùc coù moät caùch phaân chia ñaát khaùc nhau, trong thieát keá quy hoaïch xaây döïng ñoâ thò theo quan ñieåm cuûa mình, nhöng veà noäi dung söû duïng vaø chöùc naêng cuûa töøng loaïi ñaát thì khoâng coù gì khaùc nhau. Ví duï coù quan ñieåm ñöa ñaát trung taâm ñoâ thò vaøo chung vôùi khu daân duïng, nhöng cuõng coù quan ñieåm taùch ra thaønh hai loaïi ñaát laø ñaát caùc khu ôû vaø ñaát trung taâm. Ñaát caây xanh cuõng coù quan ñieåm töông töï. Qua kinh nghieäm thöïc teá ruùt ra töø coâng taùc thieát keá quy hoaïch thì trong vieäc söû duïng ñaát luoân coù tình traïng xen keõ nhau veà chöùc naêng do ñoù vieäc quy ñònh chi tieát söû duïng ñaát neân ñöôïc nghieân cöùu trong caùc ñoà aùn quy hoaïch chi tieát.

Caên cöù vaøo chöùc naêng toång quan veà söû duïng ñaát, ñoâ thò ñöôïc phaân thaønh caùc loaïi ñaát sau ñaây: 6.2.5.1. Ñaát daân duïng Theo tính chaát söû duïng, ñaát daân duïng thaønh phoá laïi ñöôïc chia laøm 4 loaïi chính sau: a. Ñaát ôû Ñaát ôû hay coøn goïi laø ñaát ôû thaønh phoá bao goàm caùc loaïi ñaát xaây döïng nhaø ôû, ñöôøng giao thoâng, heä thoáng coâng trình phuïc vuï coâng coäng, caây xanh trong phaïm vi tieåu khu nhaø ôû. b. Ñaát trung taâm phuïc vuï coâng coäng Ñaát trung taâm phuïc vuï coâng coäng hay ñaát trung taâm thaønh phoá bao goàm ñaát xaây döïng caùc coâng trình phuïc vuï veà thöông nghieäp, vaên hoaù, y teá, giaùo duïc... ngoaøi phaïm vi khu nhaø ôû. Caùc coâng trình ñoù do tính chaát hoaëc yeâu caàu phuïc vuï rieâng maø coù theå coù vò

112

trí quy hoaïch khaùc nhau hoaëc taäp trung ôû trung taâm thaønh phoá, trung taâm nhaø ôû hoaëc ôû beân ngoaøi khu vöïc thaønh phoá. c. Ñaát caây xanh theå duïc theå thao Ñaát caây xanh theå duïc theå thao hay ñaát caây xanh ñoâ thò bao goàm ñaát xaây döïng caùc coâng vieân, vöôøn hoa cuûa thaønh phoá vaø khu nhaø ôû.

Caùc maët nöôùc duøng cho yeâu caàu nghæ ngôi, giaûi trí cuûa nhaân daân cuõng ñöôïc tính vaøo dieän tích caây xanh. Khi maët nöôùc quaù lôùn chæ tính 30% dieän tích maët nöôùc vaø dieän tích caây xanh thaønh phoá. d. Ñaát giao thoâng Ñaát giao thoâng hay coøn goïi laø ñaát ñöôøng vaø quҧng tröôøng laø ñaát giao thoâng ñoái noäi bao goàm ñaát xaây döïng maïng löôùi ñöôøng phoá phuïc vuï yeâu caàu ñi laïi beân trong thaønh phoá keå caû caùc quaûng tröôøng lôùn cuûa thaønh phoá.

6.2.5.2. Ñaát ngoaøi daân duïng a. Ñaát coâng nghieäp vaø kho taøng Khu ñaát coâng nghieäp trong ñoâ thò bao goàm ñaát xaây döïng caùc xí nghieäp coâng nghieäp vaø thuû coâng nghieäp ñöôïc boá trí taäp trung thaønh töøng khu vöïc, trong ñoù tính caû ñaát giao thoâng noäi boä, caùc beán baõi hoaëc coâng trình quaûn lí phuïc vuï cho caùc nhaø maùy.

Khu ñaát coâng nghieäp laø thaønh phaàn quan troïng cuûa cô caáu ñoâ thò ñoàng thôøi laø moät yeáu toá quan troïng cuûa söï hình thaønh vaø phaùt trieån ñoâ thò. Do yeâu caàu veà saûn xuaát vaø baûo veä moâi tröôøng soáng, ñeå traùnh nhöõng aûnh höôûng ñoäc haïi cuûa saûn xuaát coâng nghieäp, moät soá cô sôû saûn xuaát phaûi ñöôïc boá trí ôû beân ngoaøi thaønh phoá, ñöôïc caùch li vôùi caùc khu vöïc khaùc. Ngöôïc laïi, moät soá loaïi xí nghieäp coâng nghieäp vaø thuû coâng nghieäp maø saûn xuaát khoâng aûnh höôûng xaáu ñoái vôùi moâi tröôøng thì coù theå boá trí trong khu daân duïng thaønh phoá.

Khu ñaát kho taøng thaønh phoá bao goàm ñaát xaây döïng caùc kho tröïc thuoäc vaø khoâng tröïc thuoäc thaønh phoá, keå caû ñaát ñai xaây döïng caùc trang thieát bò kó thuaät haønh chính phuïc vuï, caùch li, baûo veä... cuûa caùc kho taøng. b. Ñaát cô quan b eân ngoaøi vaø trung taâm chuyeân ngaønh Ñaây laø khu ñaát chöùa caùc cô quan haønh chính khoâng thuoäc thaønh phoá, caùc cô quan ngoaïi giao vaø caùc trung taâm chuyeân ngaønh nhö khu coâng ngheä cao, khu trung taâm phaàn meàm... c. Ñaát giao thoâng ñoái ngoaïi Bao goàm caùc loaïi ñaát phuïc vuï cho yeâu caàu hoaït ñoäng cuûa caùc phöông tieän giao thoâng vaän taûi cuûa thaønh phoá lieân heä vôùi beân ngoaøi, cuï theå laø:

113

- Ñaát giao thoâng ñöôøng saét: goàm ñaát söû duïng cho caùc tuyeán ñöôøng saét (khoâng keå ñöôøng saét duøng rieâng theo yeâu caàu cuûa coâng nghieäp), nhaø ga caùc loaïi, kho taøng, trang thieát bò kó thuaät phuïc vuï cho yeâu caàu hoaït ñoäng cuûa giao thoâng ñöôøng saét.

- Ñaát giao thoâng ñöôøng boä: laø caùc loaïi ñaát xaây döïng tuyeán ñöôøng, beán xe, caùc loaïi tieáp xaêng daàu, baõi ñeå xe, ga ra thaønh phoá vaø cô sôû phuïc vuï cho giao thoâng ñöôøng boä.

- Ñaát giao thoâng ñöôøng thuyû bao goàm ñaát xaây döïng caùc beán caûng haønh khaùch vaø haøng hoaù, keå caû caùc kho taøng, beán baõi, coâng trình phuïc vuï vaø trang thieát bò kó thuaät phuïc vuï yeâu caàu hoaït ñoäng vaän chuyeån haønh khaùch vaø haøng hoaù cuûa thaønh phoá vôùi beân ngoaøi.

- Ñaát giao thoâng haøng khoâng: laø ñaát xaây döïng caùc saân bay daân duïng cuûa thaønh phoá, nhaø ga haøng khoâng vaø heä thoáng coâng trình thieát bò kӻ thuaät khaùc cuûa caùc saân bay. d. Ñaát coâng trình ñaàu moái haï taàng kyõ thuaät Bao goàm caùc loaïi ñaát phuïc vuï cho yeâu caàu hoaït ñoäng cuûa caùc heä thoáng haï taàng kyõ thuaät ñoâ thò nhö: traïm ñieän, traïm nöôùc, coâng trình phuïc vuï thoâng tin lieân laïc, coâng trình xöû lí nöôùc, coâng trình kó thuaät xöû lí nöôùc baån, baõi raùc... e. Ñaát caây xanh phoøng hoä Ñaát caây xanh phoøng hoä hay ñaát phoøng hoä laø ñaát phuïc vuï cho caùc yeâu caàu phoøng hoä, caùch ly nhö: ñaát caây xanh phoøng hoä phuïc traùnh söï xaâm thöïc cuûa nöôùc maën, ñaát caây xanh traùnh xoùi moøn, lôõ ñaát, ñaát caây xanh caùch ly khu daân cö vaø khu coâng nghieäp... f. Ñaát khaùc ( noâng nghieäp, laâm nghieäp, quoác phoøng, nghóa trang...)

Laø caùc loaïi ñaát cho caùc muïc ñích rieâng bieät nhö doanh traïi quaân ñoäi, nghóa trang, ñaát duøng cho saûn xuaát noâng nghieäp, laâm nghieâp...

- Ñaát noâng nghieäp: laø ñaát duøng ñeå phuïc vuï cho saûn xuaát noâng nhieäp: troàng luùa, troàng caây aên quaû...

- Ñaát laâm nghieäp: laø ñaát röøng phuïc vuï caùc muïc ñích moâi tröôøng, caûi taïo khí haäu...

- Ñaát quaân söï: laø ñaát xaây döïng caùc doanh traïi quaân ñoäi, caùc coâng trình quoác phoøng... Ñaát nghóa trang: laø ñaát xaây döïng nghóa trang, nghóa ñòa, ñaøi töôûng nieäm caùc anh huøng lieät só... g. Ñaát döï tröõ phaùt trieån Ñaây laø khu ñaát daønh cho söï phaùt trieån trong töông lai cuûa moät chöùc naêng naøo ñoù nhö: haønh chính, vaên hoaù, thöông maïi dòch vuï, khu daân cö, coâng nghieäp... ñeå döï tröõ cho söï phaùt trieån môû roäng cuûa ñoâ thò.

6.3. ÑÒNH HÖÔÙNG PHAÙT TRIEÅN KHOÂNG GIAN ÑOÂ THÒ Ñaây laø coâng vieäc coù vò trí heát söùc quan troïng trong qui hoaïch xaây döïng phaùt trieån ñoâ thò. Noù quyeát ñònh höôùng ñi ñuùng ñaén cuûa ñoâ thò trong caû quaù trình phaùt trieån.

114

6.3.1. Nhöõng nguyeân taéc cô baûn cuûa sô ñoà ñònh höôùng phaùt trieån khoâng gian ñoâ thò 6.3.1.1. Tuaân theo quy hoaïch vuøng Ñoà aùn quy hoaïch vuøng laø ñoà aùn ñaõ caân ñoái söï phaùt trieån cho caû vuøng laõnh thoå. Vì vaäy, moãi ñoâ thò khi phaùt trieån ñeàu phaûi tuaân theo quy hoaïch vuøng. Tuy nhieân, quy hoaïch toång theå ñoâ thò phaûi coù nhöõng kieán nghò boå sung söûa ñoåi caùc döï baùo vaø phöông höôùng quy hoaïch vuøng ñaõ xaùc ñònh. Ñaëc bieät laø trong tröôøng hôïp chöa coù quy hoaïch vuøng thì vieäc ñònh höôùng phaùt trieån cuûa quy hoaïch toång theå ñoâ thò phaûi thoâng qua quy hoaïch lieân ñôùi vuøng cuûa ñoâ thò ñoù.

Nhöõng kieán nghò ñieàu chænh khoâng neân vöôït quaù nhöõng giôùi haïn cho pheùp quy hoaïch vuøng ñaõ xaùc ñònh, nhaèm taïo ñieàu kieän thuaän lôïi cho caùc hoaït ñoäng thoáng nhaát giöõa trong vaø ngoaøi ñoâ thò, haøi hoøa vaø hoã trôï cho nhau phaùt trieån.

Hình 6.2- Quy ho̩ch vuøng lle-deFranc

6.3.1.2. Khai thaùc trieät ñeå ñieàu kieän töï nhieân, ñieàu kieän hieän traïng Thieân nhieân laø taøi saûn quyù baùu saün coù, vì vaäy vieäc khai thaùc ñieàu kieän ñòa hình, khí haäu, moâi tröôøng laø nhieäm vuï haøng ñaàu ñoái vôùi moãi ñoâ thò.

Nhöõng ñaëc tröng cuûa caûnh quan thieân nhieân laø cô sôû ñeå hình thaønh caáu truùc khoâng gian ñoâ thò. Caùc giaûi phaùp quy hoaïch, ñaëc bieät laø trong cô caáu chöùc naêng caàn phaûi taän duïng trieät ñeå caùc ñieàu kieän töï nhieân nhaèm caûi thieän naâng cao hieäu quaû cuûa caûnh quan moâi tröôøng ñoâ thò vaø hình thaønh cho ñoâ thò moät ñaëc thuø rieâng hoøa hôïp vôùi thieân nhieân ôû ñòa phöông ñoù.

115

Hình 6.3- Ñònh höôùng phaùt trieån quy hoaïch toång theå Vieät Nam ñeán naêm 2020

116

Hình 6.4- Ñònh höôùng quy hoaïch khoâng gian vuøng TP. HCM 6.3.1.3. Phuø hôïp vôùi taäp quaùn sinh hoaït Ñaây laø moät yeáu toá vaø cuõng laø moät nguyeân taéc cô baûn ñoái vôùi moãi ñoà aùn quy hoaïch xaây döïng. Con ngöôøi laø ñoái töôïng chính cuûa ñoâ thò. Moãi ñòa phöông, moãi daân toäc coù moät caùch soáng, moät taäp quaùn, moät quan nieäm khaùc nhau trong quan heä giao tieáp vaø trong sinh hoaït. Nhöõng ñaëc thuø rieâng ñoù laø voán quyù cuûa daân toäc, caàn ñöôïc khai thaùc vaø keá thöøa ñeå taïo cho moãi ñoâ thò moät hình aûnh rieâng cuûa daân toäc vaø ñòa phöông mình. Cuoäc soáng hieän ñaïi ñaõ thay ñoåi raát nhanh nhöõng taäp quaùn cuûa nhieàu daân toäc, nhöng noù cuõng khoâng theå vaø khoâng neân quoác teá hoaù taát caû moïi ñaëc tröng rieâng cuûa töøng daân toäc, töøng ñòa phöông. Caùc nhaø xaõ hoäi hoïc ñoâ thò cuõng ñaõ khaúng ñònh moät caùch chaéc chaén laø hình aûnh cuûa moät ñoâ thò töông lai, yù nieäm veà nieàm vui haïnh phuùc, söï thuaän tieän hôïp lí deã daøng trong cuoäc soáng haøng ngaøy ôû ñoâ thò khoâng theå vaø khoâng neân gioáng nhau, bôûi vì moãi daân toäc ñeàu coù moät phong tuïc taäp quaùn rieâng cuûa hoï ñeå hoï toân suøng vaø gìn giöõ.

117

Moät ñoâ thò ñöôïc nhieàu ngöôøi ngöôõng moä, chính laø caùi ñoâ thò giöõ ñöôïc nhieàu saéc thaùi cuûa daân toäc mình.

Quy hoaïch xaây döïng phaùt trieån ñoâ thò coøn phaûi heát söùc löu yù ñeán vaán ñeà naøy ñaëc bieät laø trong cô caáu toå chöùc sinh hoaït cuûa caùc khu ôû, khu trung taâm thaønh phoá vaø caùc khu ñaëc tröng khaùc nhö caùc khu vöïc danh lam thaéng caûnh, khu vöïc lòch söû, khu vöïc taâm linh toân giaùo...v.v Chuùng ta seõ coù loãi vôùi daân toäc neáu khoâng taäp trung tö töôûng vaø quan ñieåm ñeå tìm vaø khai thaùc nhöõng yeáu toá truyeàn thoáng daân toäc vaøo trong caùc ñoà aùn thieát keá xaây döïng, trong toå chöùc cuoäc soáng môùi luoân luoân phaùt trieån ôû ñoâ thò.

6.3.1.4. ÖÙng duïng thaønh töïu khoa hoïc kͿ thuaät tieân tieán.

Quy hoaïch toång theå xaây döïng ñoâ thò phaûi ñaûm baûo phaùt huy toát caùc maët veà kӻ thuaät ñoâ thò, trang thieát bò khoa hoïc kӻ thuaät hieän ñaïi. Ñaëc bieät laø giao thoâng ñoâ thò. Caàn ñaûm baûo thöïc hieän caùc quy cheá vaø chæ tieâu veà kinh teá kӻ thuaät xaây döïng, phaûi tuaân thuû caùc ñöôøng loái chính saùch cuûa Nhaø nöôùc vaø ñòa phöông veà xaây döïng phaùt trieån ñoâ thò, hieän ñaïi hoaù caùc trang thieát bò kӻ thuaät, phöông tieän giao thoâng vaän taûi, thoâng tin lieân laïc.v.v... Trong thôøi ñaïi môùi, khoa hoïc kӻ thuaät phaùt trieån raát nhanh choùng. Quy hoaïch xaây döïng ñoâ thò phaûi coù ñöôïc nhöõng döï phoøng thích ñaùng veà kyõ thuaät vaø ñaát ñai, nhaèm ñaùp öùng kòp thôøi nhöõng beán ñoåi trong quaù trình phaùt trieån ñoâ thò.

6.3.1.5. Tính cô ñoäng vaø hieän thöïc cuûa ñoà aùn Baát kì moät ñoà aùn naøo khi thieát keá cuõng phaûi ñeà caäp ñeán khaû naêng thöïc thi cuûa noù trong töøng giai ñoaïn. Ñoà aùn quy hoaïch xaây döïng xaùc ñònh raát nhieàu vaán ñeà veà höôùng phaùt trieån töông lai cho ñoâ thò. Muoán thöïc hieän ñöôïc yù ñoà phaùt trieån toát thì tính cô ñoäng vaø linh hoaït cuûa ñoà aùn phaûi raát cao, coù nghóa laø tröôùc nhöõng hieän töôïng ñoät bieán veà ñaàu tö xaây döïng hoaëc nhöõng chuû tröông môùi cuûa chính quyeàn veà xaây döïng ñoâ thò, höôùng phaùt trieån cô baûn vaø laâu daøi cuûa ñoâ thò vaãn ñöôïc ñaûm baûo.

6.3.2. Cô caáu chöùc naêng ñaát ñai phaùt trieån ñoâ thò Ñaây laø moät nhieäm vuï naëng neà maø ngöôøi thöïc hieän chính laø caùc kieán truùc sö quy hoaïch. Ñaây khoâng chæ laø ngheä thuaät boá cuïc khoâng gian ñôn thuaàn maø laø moät khoa hoïc toång hôïp ñoøi hoûi phaûi coù oùc tö duy khoa hoïc, oùc toå chöùc saùng taïo cao ñeå phoái hôïp moät caùch coù hieäu quaû caùc hoaït ñoäng ñoàng thôøi cuûa caùc thaønh phaàn vaät chaát ôû ñoâ thò trong quaù trình phaùt trieån.

118

6.3.2.1. Choïn ñaát vaø choïn höôùng phaùt trieån ñoâ thò

Hình 6.5- Moâ hình caáu truùc ñoâ thò Ñaát ñai ñoâ thò ñöôïc phaân chia thaønh caùc loaïi sau: a. Ñaát daân duïng - Ñaát ôû - Ñaát trung taâm phuïc vuï coâng coäng - Ñaát caây xanh theå duïc theå thao - Ñaát giao thoâng b. Ñaát ngoaøi daân duïng - Ñaát coâng nghieäp vaø kho taøng - Ñaát cô quan beân ngoaøi vaø trung taâm chuyeân ngaønh - Ñaát giao thoâng ñoái ngoaïi - Ñaát coâng trình ñaàu moái haï taàng kyõ thuaät - Ñaát caây xanh phoøng hoä - Ñaát khaùc ( noâng nghieäp, laâm nghieäp...)

- Ñaát döï tröõ phaùt trieån

119

Choïn ñaát vaø höôùng phaùt trieån ñoâ thò tröôùc tieân laø phaûi laøm sao cho moái quan heä höõu cô beân trong vaø beân ngoaøi cuûa caùc khu ñaát khoâng aûnh höôûng laãn nhau trong quaù trình phaùt trieån. Sô ñoà cô caáu chöùc naêng toång hôïp coù tính chaát lí thuyeát ñöôïc bieåu hieän theo sô ñoà treân.

6.3.2.2. Choïn moâ hình phaùt trieån ñoâ thò Moãi loaïi ñaát coù moät nhu caàu rieâng veà ñòa hình, ñòa maïo, ñòa chaát thuyû vaên, ñieàu kieän töï nhieân vaø kyõ thuaät. Chính ñieàu kieän ñaát ñai ñoù ñaõ cho pheùp moãi ñoâ thò coù theå löïa choïn cho mình moät moâ hình phaùt trieån khoâng gian thích hôïp vôùi quy moâ tính chaát vaø giai ñoaïn phaùt trieån ñoâ thò. Moâ hình phaùt trieån khoâng gian ñoâ thò raát phong phuù, phuï thuoäc raát lôùn vaøo heä thoáng giao thoâng chính cuûa ñoâ thò xöông-soáng cuûa moïi hoaït ñoäng vaø ñònh höôùng phaùt trieån laâu daøi cuûa ñoâ thò.

Tuøy theo quy moâ vaø ñieàu kieän töï nhieân, ñoâ thò phaùt trieån theo moät soá daïng sau ñaây: - Daïng tuyeán vaø daûi ñoâ thò phaùt trieån doïc caùc truïc giao thoâng, theo nhieàu hình thöùc khaùc nhau döïa treân cô sôû lí luaän chuoãi vaø tuyeán, daûi cuûa Soria Y Mata, Le Corbusier vaø Milutin... Quy hoaïch thaønh phoá Brasilia cuûa KTS Lucio Costa(1956) laø moät ví duï veà daïng moâ hình tuyeán ñöôïc phoái keát raát linh hoaït vôùi moâ hình ñôn vò ôû theo moät boá cuïc phaùt trieån khoâng gian raát ñaëc saéc.

Hình 6.6- Phöông aùn quy hoaïch thaønh phoá Brasilia cuûa Lucio Costa (1956)

- Ñoâ thò phaùt trieån theo daïng taäp trung vaø môû roäng ra nhieàu nhaùnh hình sao.

Hình 6.7- Daïng taäp trung phaùt trieån thaønh nhaùnh sao

120

- Daïng höôùng taâm vaønh ñai, ñoâ thò phaùt trieån theo höôùng taâm vaø môû roäng ra nhieàu höôùng coù caùc vaønh ñai theo trung taâm noái lieàn caùc tuyeán giao thoâng vôùi nhau. Ví duï nhö thaønh phoá Moskva, thaønh phoá Berlin...

Hình 6.8- Thaønh phoá Moskva - Ñoâ thò phaùt trieån hoãn hôïp xen keõ nhau bôûi nhieàu loaïi ñôn vò ñoâ thò khaùc nhau gaén vôùi heä giao thoâng kieåu hình sao vaø vaønh ñai xen keõ ôû khu vöïc gaàn trung taâm.

- Ñoâ thò phaùt trieån hình hoïc vôùi nhieàu ñôn vò khaùc nhau, xaây döïng taäp trung hoaëc tuyeán hay chuoãi. Moät trong nhöõng ñoâ thò giöõ vöõng cô caáu hình hoïc vaø phaùt trieån coù tính chaát beàn vöõng laø thaønh phoá Canberra ôû UÙc. Ñaây laø moät ví duï phaùt trieån ñoâ thò treân cô caáu hình hoïc höôùng taâm cuûa töøng ñôn vò.

121

Hình 6.9- Thaønh phoá Canberra - Hình thöùc phoå bieán nhaát laø ñoâ thò phaùt trieån theo oâ baøn côø vaø daïng töï do. Moät soá daïng hình hoïc tam giaùc, luïc giaùc hay ña giaùc haàu heát chæ döøng ôû daïng lí thuyeát nhieàu hôn laø trong thöïc teá xaây döïng.

122

Hình 6.10- Sô ñoà caùc moâ hình phaùt trieån heä thoáng daân cö ñoâ thò 6.3.2.3. Phaân vuøng chöùc naêng ñaát ñoâ thò Phaân vuøng chöùc naêng caùc loaïi ñaát trong ñoâ thò phaûi döïa vaøo tính chaát söû duïng vaø chæ tieâu ñöôïc choïn cho töøng loaïi ñaát, sau khi ñaõ ñaùnh giaù toång hôïp ñaày ñuû khaû naêng cho pheùp söû duïng cuûa ñaát ñai. Ñaát ñoâ thò ñöôïc phaân thaønh 2 loaïi chính bao goàm ñaát daân duïng vaø ñaát ngoaøi khu daân duïng, ñöôïc toång hôïp nhö sau:

123

Loaïi ñaát

Tæ leä chieám ñaát %

I. Ñaát daân duïng

50-60%

1. Ñaát ôû

25-30%

2. Ñaát coâng coäng

5-5%

3. Ñaát caây xanh

5-5%

4. Ñaát giao thoâng

15-20%

II. Ñaát ngoaøi khu daân duïng

40-50%

1. Ñaát coâng nghieäp vaø kho taøng 2. Ñaát cô quan beân ngoaøi vaø trung taâm chuyeân ngaønh Thay ñoåi tuyø theo tính chaát cuûa ñoâ thò

3. Ñaát giao thoâng ñoái ngoaïi 4. Ñaát coâng trình ñaàu moái haï taàng kyõ thuaät 5. Ñaát caây xanh phoøng hoä 6. Ñaát khaùc ( noâng nghieäp, laâm nghieäp...)

7. Ñaát döï tröõ phaùt trieån Toång coäng

100%

Nguoàn: vuï quaûn lí Quy hoaïch vaø Kieán truùc – Boä Xaây döïng Ngaøy 17 thaùng 8 naêm 1994, chính phuû ñaõ ra Nghò ñònh soá 88/CP quy ñònh veà ñaát ñoâ thò döïa treân Ñieàu 55- Luaät ñaát ñai. Caên cöù vaøo muïc ñích söû duïng chuû yeáu, ñaát ñoâ thò ñöôïc phaân thaønh caùc loaïi sau ñaây: 1. Ñaát söû duïng vaøo muïc ñích coâng coäng 2. Ñaát söû duïng cho quoác phoøng an ninh 3. Ñaát ôû 4. Ñaát chuyeân duøng 5. Ñaát noâng, laâm nghieäp 6. Ñaát chöa söû duïng (Ñieàu 2- chöông I – NÑ88/CP ngaøy 17/8/1994) Caùch phaân chia treân cuûa Nhaø nöôùc mang tính chaát quaûn lí vieäc söû duïng ñaát ñai theo quy hoaïch ñöôïc nghieân cöùu vaø ñöôïc duyeät. Khi nghieân cöùu thieát keá phaân vuøng chöùc naêng quy hoaïch ñoâ thò khoâng theå ñi quaù chi tieát ñoái vôùi töøng khu chöùc naêng trong quy hoaïch chung. Vì trong quaù trình phaùt trieån ñoâ thò luoân coù söï xen keõ laãn nhau cuûa moät

124

vaøi chöùc naêng söû duïng ñaát ñai do hieän traïng hoaëc nhöõng ñoät bieán khaùc khi caáp ñaát söû duïng. Trong cô cheá thò tröôøng vieäc qui ñònh quaù chaët cheõ veà chöùc naêng söû duïng ñaát ñai cuõng khoâng hoaøn toaøn thích hôïp tröôùc söï thuùc eùp maïnh meõ cuûa vaán ñeà ñaàu tö xaây döïng.

Dó nhieân trong nhöõng tröôøng hôïp ñoù phaûi coù söï ñieàu chænh, nhöng khoâng ñeå tình traïng laøm ñaûo loän yù ñoà chung cuûa cô caáu phaân khu chöùc naêng cuûa quy hoaïch ñaõ ñöôïc thoâng qua.

Caùc khu chöùc naêng bao goàm: - Khu ñaát coâng nghieäp: Ñaây laø khu vöïc saûn xuaát chính cuûa ñoâ thò toå chöùc ôû ngoaøi khu daân duïng thaønh phoá. Nhöõng khu ñaát coâng nghieäp, thuû coâng nghieäp xaây döïng xen keõ trong khu daân duïng do hieän traïng hoaëc do yeâu caàu ñaëc bieät veà ñaàu tö xaây döïng cuõng tính vaøo ñaát saûn xuaát coâng nghieäp. Caùc khu coâng nghieäp taäp trung, khu cheá xuaát, caùc khu coâng nghieäp kyõ thuaät cao laø nhöõng hình thöùc toå chöùc saûn xuaát môùi coù qui moâ lôùn vaø ñoàng boä, laø ñoäng löïc chính cuûa söï phaùt trieån ñoâ thò. Qui moâ khu ñaát coâng nghieäp tuyø theo vò trí vaø khaû naêng coù theå phaùt trieån ôû ñoâ thò ñoù.

- Ñaát vaø kho taøng ñoâ thò: Ñaát kho taøng chuû yeáu boá trí ôû ngoaøi khu daân duïng thaønh phoá. Ñaát kho taøng laø nôi döï tröõ haøng hoaù, vaät tö, nhieân lieäu phuïc vuï tröïc tieáp cho saûn xuaát vaø sinh hoaït haèng ngaøy cuûa ñoâ thò vaø cuûa toaøn vuøng hoaëc toaøn quoác. Tröø moät soá khu vöïc kho taøng mang tính chieán löôïc vaø döï tröõ quoác gia boá trí ôû nhöõng vò trí ñaëc bieät theo yeâu caàu rieâng, caùc khu vöïc kho taøng khaùc ôû ñoâ thò ñeàu naèm trong cô caáu chung cuûa ñaát ñai quy hoaïch phaùt trieån ñoâ thò. Noùi chung caùc kho taøng ñöôïc boá trí gaàn caùc ñaàu moái giao thoâng vaø caùc khu coâng nghieäp.

- Ñaát xaây döïng caùc khu ôû: Bao goàm ñaát ñai xaây döïng caùc khu nhaø ôû môùi vaø cuõ trong thaønh phoá. Caùc khu ôû boá trí thaønh caùc ñôn vò ôû khaùc nhau trong khu ñaát daân duïng thaønh phoá. Noù gaén lieàn vôùi moïi hoaït ñoäng khaùc ôû ñoâ thò vaø ñöôïc boá trí taäp trung xung quanh caùc khu trung taâm cuûa ñoâ thò.

- Ñaát trung taâm caùc coâng trình coâng coäng: Bao goàm khu vöïc trung taâm chính trò cuûa ñoâ thò vaø toaøn boä heä thoáng trung taâm phuï khaùc ôû caùc ñôn vò ñoâ thò thaáp hôn nhö quaän, phöôøng, caùc trung taâm vaên hoaù, giaùo duïc ñaøo taïo, nghieân cöùu khoa hoïc... Ñaát trung taâm thöôøng ñöôïc boá trí ôû khu vöïc coù boä maët caûnh quan ñeïp nhaát vaø naèm ôû vò trí trung taâm cuûa thaønh phoá vaø caùc khu vöïc chöùc naêng khaùc.

- Ñaát caây xanh vaø theå duïc theå thao: Bao goàm ñaát xaây döïng caùc coâng vieân vaên hoaù, nghæ ngôi, caùc khu TDTT thaønh phoá, caùc vöôøn caây ñaëc bieät khaùc nhö coâng vieân baùch thuù, baùch thaûo, coâng vieân röøng, khu danh lam thaéng caûnh thaønh phoá. Ñaát xaây döïng coøn ñöôïc tính caû caùc khu caây xanh caùch li, maët nöôùc hoà, soâng vaø khu ñaát troáng...

- Ñaát giao thoâng ñoái ngoaïi: Bao goàm ñaát xaây döïng caùc tuyeán ñöôøng giao thoâng cao toác quoác gia, caùc tuyeán ñöôøng saét, caùc beán baõi, quaûng tröôøng giao thoâng, beán xe, ga ñöôøng saét, beán caûng, saân bay vaø ga saân bay...

- Ñaát vuøng ngoaïi oâ: Bao goàm ñaát döï tröõ phaùt trieån ñoâ thò, caùc khu vöïc xaây döïng caùc coâng trình ñoâ thò ñaëc bieät veà cô sôû haï taàng kyõ thuaät nhö traïm xöû lyù nöôùc, traïm bôm, loïc

125

nöôùc... Caùc khu quaân söï baûo veä ñoâ thò, caùc khu quaân söï khaùc khoâng tröïc thuoäc thaønh phoá, caùc khu di tích, khu nghóa trang, khu röøng baûo veä... Caùc khu ñaát naøy ñöôïc boá trí ngoaøi thaønh phoá nhöng coù quan heä maät thieát vôùi moïi hoaït ñoäng beân trong thaønh phoá.

Taát caû caùc khu ñaát treân ñöôïc boá trí haøi hoaø vôùi nhau trong cô caáu toå chöùc ñaát ñai toaøn thaønh phoá.

6.3.3. Boá cuïc khoâng gian kieán truùc ñoâ thò Moãi khu vöïc daân cö, moãi khu vöïc chöùc naêng trong ñoâ thò ñeàu coù moät soá yeâu caàu vaø moät tieáng noùi rieâng phaûn aûnh ñaëc tröng cuûa mình thoâng qua hình aûnh kieán truùc ôû ñoù.

Hình aûnh cuûa ñoâ thò laø toång hôïp boä maët kieán truùc töø caùc khu vöïc chöùc naêng trong ñoâ thò ñeán hình aûnh chuû ñaïo nhaát, ñaëc tröng nhaát cuûa toaøn boä ñoâ thò laø khu trung taâm thaønh phoá.

Boá cuïc khoâng gian kieán truùc ñoâ thò ñöôïc bieåu hieän ôû cô caáu toå chöùc maët baèng quy hoaïch xaây döïng ñoâ thò vaø toå chöùc hình khoái khoâng gian kieán truùc toaøn ñoâ thò, ñaëc bieät laø ôû caùc khu trung taâm. Boá cuïc maët baèng ñöôïc theå hieän qua vieäc choïn loïc hình thaùi khoâng gian ñoâ thò cuûa heä thoáng ñöôøng phoá chính vaø caùc quaûng tröôøng ñoâ thò vôùi caùc khu chöùc naêng. Hình thaùi quy hoach khoâng gian kieán truùc ñoâ thò ñöôïc hình thaønh nhôø ñieàu kieän töï nhieân hoã trôï. Thôøi coå xöa trong caùc thuyeát ñòa lí phong thuyû AÙ Ñoâng, ñòa lí Taû Ao hay caùc moâ hình trong ñòa ñaïo dieãn ca ñaõ aùp duïng vieäc choïn ñaát xaây döïng vaø boá cuïc quy hoaïch kieán truùc trong caùc quaàn theå coâng trình.

Trong thôøi coå ñaïi vaø caän ñaïi xuaát hieän caùc loaïi ñoâ thò laáy boá cuïc höôùng taâm kieåu thaønh phoá lí töôûng coù thaønh quaùch bao boïc laøm cô sôû cho boá cuïc khoâng gian kieán truùc ñoâ thò. Nhöõng coâng trình troïng ñieåm cuûa thaønh phoá ñöôïc boá trí ôû caùc quaûng tröôøng trung taâm, nôi hoäi tuï cuûa caùc tuyeán giao thoâng chính.

126

Hình 6.11- Boá cuïc khoâng gian cuûa moät soá thaønh phoá lyù töôûng thôøi phuïc höng Ngaøy nay ñoâ thò phaùt trieån nhanh vaø môû roäng thaønh khoâng gian lôùn coù baùn kính haøng chuïc coù khi haøng traêm kiloâmeùt. Vaán ñeà boá cuïc khoâng gian phong phuù hôn, ngoaøi trung taâm haønh chính cuûa thaønh phoá, caùc trung taâm phuï cuõng phaùt trieån maïnh theo nhieàu hình thöùc khaùc nhau taïo neân nhöõng chuoãi ñoâ thò vôùi nhöõng boá cuïc kieán truùc khaù haáp daãn. Noùi chung duø theo daïng boá cuïc naøo cuõng ñeàu xuaát phaùt töø thöïc teá cuûa ñieàu kieän töï nhieân soâng, nuùi, ao, hoà... Thaønh phoá New York vôùi daïng oâ côø cuõng ñaõ taïo neân moät khu coâng vieân lôùn ôû trung taâm laøm haït nhaân cho moïi boá cuïc.

127

Hình 6.12- Thaønh phoá Newyork

Hình 6.13- Thaønh phoá Newyork

128

Vieäc xaùc ñònh boá cuïc khoâng gian caàn caên cöù vaøo caùc yeáu toá cô baûn cuûa boá cuïc, theo Kevin Lynch, coù 5 thaønh phaàn cô baûn taïo neân boá cuïc cuûa 1 thaønh phoá: - Tuyeán - Nuùt - Vaønh ñai (bôø, rìa) - Maûng - Ñieåm nhaán, troïng ñieåm

Hình 6.14- Ngoân ngöõ cuûa hình aûnh ñoâ thò theo Kevin Lynch Song song vôùi vieäc nghieân cöùu boá cuïc maët baèng quy hoaïch toång theå ñoâ thò laø vieäc xaùc ñònh caùc coâng trình vaø cuïm coâng trình troïng ñieåm cuûa thaønh phoá ôû khu trung taâm.

Vò trí caùc coâng trình troïng ñieåm boá trí ôû treân caùc truïc giao thoâng chính, treân caùc quaûng tröôøng trung taâm vaø nhöõng nôi coù vò trí taàm nhìn toát, nhaèm taïo ñöôïc moät toång theå khoâng gian kieán truùc thích hôïp cho toaøn thaønh phoá vaø töøng khu vöïc. Xaùc ñònh qui moâ tính chaát

129

hình khoái cuûa caùc coâng trình troïng ñieåm trong ñoâ thò laø moät nhieäm vuï quan troïng ñeå chæ ñaïo boá cuïc kieán truùc cho töøng khu vöïc ñaëc bieät laø ôû khu trung taâm, nhöõng nôi coù caûnh quan ñeïp, caùc ñaàu moái giao thoâng vaø caùc quaûng tröôøng chính. Trong vieäc quy hoaïch ñoâ thò Vieät Nam, vaán ñeà naøy chöa ñöôïc nghieân cöùu moät caùch ñaày ñuû maø chæ taäp trung vaøo cô caáu toå chöùc maët baèng söû duïng ñaát ñai, do ñoù ôû raát nhieàu ñoâ thò ñaõ gaëp phaûi khoù khaên khi laøm quy hoaïch chi tieát cuõng nhö caáp pheùp xaây döïng, thieáu moät söï chæ ñaïo toát veà ngheä thuaät boá cuïc khoâng gian kieán truùc trong ñoâ thò.

Hình 6.15- Ñònh höôùng phaùt trieån khoâng gian Tp. HCM ñeán naêm 2020 6.4. ÑÒNH HÖÔÙNG QUY HOAÏCH CAÛI TAÏO VAØ XAÂY DÖÏNG HAÏ TAÀNG KYÕ THUAÄT. Cô sôû haï taàng kyõ thuaät ñoâ thò laø moät boä phaän raát quan troïng, nhaèm baûo ñaûm cho ñoâ thò phaùt trieån hôïp lí, giöõ gìn moâi tröôøng ñoâ thò trong laønh, baûo ñaûm toát ñôøi soáng sinh hoaït cuûa ngöôøi daân.

Cô sôû haï taàng kó thuaät ñoâ thò bao goàm:

130

- Giao thoâng - Chuaån bò kyõ thuaät ñaát ñai - Caáp nöôùc - Caáp ñieän, hôi ñoát - Thoaùt nöôùc baån, nöôùc maën vaø veä sinh moâi tröôøng - Thoâng tin, böu ñieän...

Trong qui hoaïch ñònh höôùng caûi taïo vaø xaây döïng haï taàng kyõ thuaät ñieàu quan troïng nhaát laø phaûi xaùc ñònh ñöôïc vò trí caùc coâng trình ñaàu moái ( nhaø ga, beán baõi, caùc nguoàn nöôùc, caùc traïm xöû lí nöôùc baån, nöôùc saïch...), phaân loaïi vaø heä thoáng hoaù caùc maïng löôùi kyõ thuaät, maïng löôùi giao thoâng. Ngoaøi ra, caàn coù caùc bieän phaùp thöïc hieän trong töøng giai ñoaïn vaø töøng loaïi hình nhaèm ñaûm baûo cho caùc hoaït ñoäng cuûa caùc coâng trình kyõ thuaät khoâng bò giaùn ñoaïn trong caû quaù trình xaây döïng vaø phaùt trieån ñoâ thò.

6.5. PHAÂN ÑÔÏT XAÂY DÖÏNG VAØ QUY HOAÏCH ÑÔÏT ÑAÀU Baát kì moät ñoà aùn quy hoaïch naøo cuõng phaûi coù phaân chia giai ñoaïn thöïc hieän, ñaëc bieät laø giai ñoaïn ñaàu tieân.

Quy hoaïch xaây döïng ñôït ñaàu coù nhieäm vuï: 1. Khoanh ñònh caùc khu vöïc hieän coù vaø môû roäng, phaân loaïi ñaát theo chöùc naêng söû duïng: nhaø ôû, coâng nghieäp, kho baõi, caây xanh, khu du lòch nghæ ngôi giaûi trí, caùc trung taâm coâng coäng, caùc cô sôû an ninh quoác phoøng, haï taàng Kyõ thuaät vaø caùc khu vöïc khaùc döï kieán xaây döïng trong giai ñoaïn tröôùc maét.

2. Phaân chia caùc khu vöïc ñaëc thuø theo tính chaát quaûn lí nhö khu vöïc baûo toàn vaø toân taïo, khu vöïc phoá coå, phoá cuõ, khu phoá môùi. Xaùc ñònh caùc chæ tieâu kó thuaät, tæ leä taàng cao, caùc heä soá söû duïng ñaát vaø ñònh höôùng kieán truùc quy hoaïch.

3. Xaùc ñònh caùc yeâu caàu vaø bieän phaùp caûi taïo vaø xaây döïng môùi bao goàm: Vieäc xaùc ñònh muïc tieâu vaø ñoái töôïng ñaàu tö, caùc luaän chöùng tieàn khaû thi theo thöù töï öu tieân vaø phaân kì xaây döïng.

4. Phaân loaïi maïng löôùi ñöôøng giao thoâng ñoái noäi, ñoái ngoaïi, caùc ñöôøng khu vöïc. Xaùc ñònh höôùng tuyeán chæ giôùi ñöôøng ñoû, maët caét ñöôøng vaø phaân kì giai ñoaïn thöïc hieän caùc tuyeán trong giai ñoaïn tröôùc maét caû beà daøi laãn beà roäng maët caét caùc tuyeán ñöôøng döï kieán.

5. Xaùc ñònh caùc vò trí vaø ñaàu moái caùc coâng trình haï taàng kó thuaät ñöôïc xaây döïng trong giai ñoaïn tröôùc maét.

6. Xaùc ñònh ranh giôùi caùc ñôn vò quy hoaïch vaø ñôn vò haønh chính phöôøng, xaõ, quaän ( hieän coù vaø döï kieán ñieàu chænh). Ñoà aùn quy hoaïch xaây döïng ñôït ñaàu laø cô sôû quan troïng ñeå thöïc hieän yù ñoà quy hoaïch xaây döïng ñoâ thò vaø phaûi ñöôïc nghieân cöùu, thoâng qua caáp coù thaåm quyeàn moät caùch chi tieát.

131

Hình 6.16- Phaân ñôït xaây döïng BerLin

6.6.ÑIEÀU LEÄ QUAÛN LYÙ XAÂY DÖÏNG THEO QUY HOAÏCH Moät ñoà aùn quy hoaïch xaây döïng bao giôø cuõng keøm theo ñieàu leä quaûn lyù xaây döïng theo ñoà aùn quy hoaïch. Trong ñoù ñieàu leä quaûn lyù xaây döïng thoâng thöôøng bao goàm caùc noäi dung sau: - Xaùc ñònh ranh giôùi, dieän tích khu ñaát thieát keá - Xaùc ñònh ranh giôùi, dieän tích, tính chaát caùc khu chöùc naêng nhö: coâng nghieäp, khu ôû, coâng trình coâng coäng, coâng vieân, vöôøn hoa, coâng trình ñaëc bieät, coâng trình ñaàu moái haï taàng kyõ thuaät...

- Caùc yeâu caàu veà quy hoaïch kieán truùc: maät ñoä xaây döïng, heä soá söû duïng ñaát, taàng cao toái ña, taàng cao trung bình, chæ giôùi xaây döïng, chæ giôùi ñöôøng ñoû, coát xaây döïng neàn vaø taàng

132

moät coâng trình, hình thöùc vaø boä maët kieán truùc, maøu saéc coâng trình, caây xanh saân vöôøn, hình thöùc töôøng raøo, vaät lieäu xaây döïng...

- Xaùc ñònh caùc loaïi hình nhaø ôû ( chung cö, bieät thöï, nhaø lieân keá...)

- Xaùc ñònh soá ngöôøi, tieâu chuaån dieän tích ñaát dieän tích saøn cho moãi ngöôøi ñoái vôùi töøng loâ ñaát, töøng coâng trình.

- Caùc yeâu caàu ñoái vôùi coâng trình ñaàu moái vaø tuyeán haï taàng kyõ thuaät: dieän tích, chöùc naêng, khoaûng caùch ly, caùc yeâu caàu veà khai thaùc söû duïng, boä maët kieán truùc...

- Quy ñònh veà baûo toàn, toân taïo, chænh trang caùc coâng trình kieán truùc, di tích lòch söû – vaên hoaù.

- Caùc yeâu caàu ñoái vôùi khu ñaát döï tröõ: ñaëc ñieåm töï nhieân, caùc yeâu caàu trong khai thaùc söû duïng xaây döïng trong caùc giai ñoaïn.

- Caùc quy ñònh veà baûo veä moâi tröôøng sinh thaùi.

- Caùc ñieàu khoaûn thi haønh.

133

PHAÀN NAÊM QUY HOAÏCH CHI TIEÁT XAÂY DÖÏNG CAÙC KHU CHÖÙC NAÊNG ÑOÂ THÒ CHÖÔNG 7: QUY HOAÏCH XAÂY DÖÏNG KHU ÔÛ TRONG ÑOÂ THÒ 7.1. KHAÙI NIEÄM VEÀ KHU ÔÛ ÑOÂ THÒ 7.1.1. Khu ôû trong ñoâ thò Ñaát ôû laø moät trong 4 loïai ñaát chính cuûa ñaát daân duïng ñoâ thò, laø khu chöùc naêng chính chieám dieän tích lôùn nhaát trong khu daân duïng ñoâ thò Tuøy thuoäc vaøo loaïi ñoâ thò, ñaát ôû coù theå ñöôïc phaân ra caùc caáp sau (theo ñieàu 5-TCVN 4449:1987): - Ñoâ thò loaïi raát lôùn: coù tieåu khu (hoaëc ñôn vò ôû), khu nhaø ôû, khu thaønh phoá.

- Ñoâ thò loaïi lôùn: coù tieåu khu (hoaëc ñôn vò ôû), khu nhaø ôû, khu thaønh phoá - Ñoâ thò loaïi trung bình: coù tieåu khu (hoaëc ñôn vò ôû), coù theå coù khu nhaø ôû.

- Ñoâ thò loaïi nhoû: coù tieåu khu (hoaëc ñôn vò ôû).

- Thò traán coù caùc nhoùm nhaø.

Khu ôû bao goàm moät soá tieåu khu (hoaëc ñôn vò ôû) vaø caùc coâng trình phuïc vuï coâng coäng caáp II (caáp ñònh kyø), khu caây xanh nghæ ngôi vaø heä thoáng kyõ thuïaät phuïc vuï nhu caàu sinh hoïat ñònh kyø ngaén ngaøy cho ngöôøi daân trong khu nhaø ôû ñoù.

Giôùi haïn cuûa khu ôû thöôøng laø caùc ñöôøng giao thoâng chính ñoâ thò vaø caùc ranh giôùi töï nhieân nhö soâng hoà, keânh raïch….

Quy moâ dieän tích khu ôû ñöôïc xaùc ñònh theo taàng cao nhaø ôû (theo baûng 12- TCVN 4449:1987) Baûng 7.1 Giôùi haïn

Taàng cao

(ngöôøi)

1

2 ñeán 3

4 ñeán 5

6 ñeán 8

9ñeán 12

Nhoû nhaát Lôùn nhaát

12.000 16.000

16.000 24.000

20.000 30.000

24.000 33.000

28.000 40.000

Dieän tích (ha)

Khu ôû coù theå phaân thaønh 2 loaïi: khu ôû cuõ vaø khu ôû môùi.

134

70 100

7.1.2. Ranh phuïc vuï vaø ranh haønh chính Ranh phuïc vuï: Trong lyù luaän thaønh phoá Harlow, khu ôû ñöôïc hình thaønh treân cô sôû caùc ñôn vò ñoâ thò.

Caùc ñôn vò ñoâ thò naøy tuyø theo qui moâ maø bao goàm 1 hay nhieàu ñôn vò ôû, ñöôïc ñònh hình lan toûa theo dieän roäng coù dieän tích truøng khôùp vôùi vuøng phuïc vuï cuûa caùc trung taâm khu vöïc. Caùc ñôn vò ñoâ thò ñöôïc hình thaønh beân trong ranh giôùi vuøng phuïc vuï cuûa heä thoáng trung taâm phuïc vuï coâng coäng ñoâ thò. Trong khi ñoù, lyù luaän Ñôn vò laùng gieàng cuûa C. Perry ñeà xuaát (1939) döïa vaøo moái quan heä cô baûn nhaát cuûa coäng ñoàng khu vöïc: chöùc naêng phuïc vuï giaùo duïc.

Ranh haønh chính: Ranh haønh chính coù tính chaát quaûn lyù con ngöôøi vaø laõnh thoå, duøng ñeå phaân ñònh ranh giôùi veà maët chính quyeàn vaø chöùc naêng quaûn lyù haønh chính. Do vaäy vieäc phaân caáp ñaát ôû theo loïai ñoâ thò, cuï theå laø caùc khu ôû, caùc ñôn vò ôû, nhoùm ôûø …neân tính toaùn sao cho töông öùng vôùi moät ñôn vò haønh chính caùc caáp nhö quaän, phöôøng, khu phoá, …Tuøy thuoäc vaøo quy moâ daân soá vaø loïai ñoâ thò, caàn toå chöùc caùc caáp cuûa Ñaát ôû theo ranh haønh chaùnh ñeå coù theå thuaän lôïi trong vieäc xaây döïng caùc coâng trình coâng coäng phuïc vuï theo caùc caáp. Hôïp nhaát ranh haønh chaùnh vaø ranh qui hoaïch ñeå deã quaûn 1yù veà qui hoaïch vaø veà maët chính quyeàn ñoái vôùi ngöôøi daân ñoâ thò.

7.2. VÒ TRÍ VAØ CHÖÙC NAÊNG CUÛA KHU ÔÛ TRONG ÑOÂ THÒ 7.2.1. Vò trí cuûa khu ôû trong ñaát daân duïng ñoâ thò Khu ôû laø moät ñôn vò quy hoïach cô baûn ñoái vôùi caùc ñoâ thò lôùn vaø cöïc lôùn. Khu ôû coù theå naèm xen caøi hoaëc coù theå naèm taùch bieät vôùi caùc khu chöùc naêng khaùc cuûa ñoâ thò. Vieäc toå chöùc hôïp lyù khu ôû coù yù nghóa quyeát ñònh ñeán chaát löôïng soáng cuûa ngöôøi daân trong ñoâ thò, ñeán moâi tröôøng vaø caûnh quan ñoâ thò.

Caùc nguyeân taéc toå chöùc khu ôû trong ñoâ thò: - Phuø hôïp ñònh höôùng phaùt trieån môû roäng thaønh phoá baûo ñaûm phaùt trieån beàn vöõng.

- Baûo ñaûm thôøi gian ñi laïi giöõa nôi ôû vaø nôi laøm vieäc.

- Baûo ñaûm khoâng bò oâ nhieãm khoùi buïi vaø tieáng oàn nguoàn nöôùc bôûi caùc khu chöùc naêng khaùc: khu coâng nghieäp, khu nghóa trang, beán baõi, kho taøng, giao thoâng chính, giao thoâng ñoái ngoaïi…

Vò trí caùc khu ôû - Xung quanh caùc khu trung taâm khu vöïc, baûo ñaûm baùn kính ñi laïi laø nhoû nhaát - Tieáp caän vôùi caùc khu ñaát trung taâm, caây xanh cuaû ñoâ thò - Phuø hôïp vôùi caùc höôùng môû roäng trong töông lai cuaû ñoâ thò

135

- Tieáp caän deã daøng nhöng khoâng bò gaây aûnh höôûng xaáu veà moâi tröôøng ñoái vôùi caùc vò trí laân caän khu coâng nghieäp, truïc giao thoâng chính…

- Caùch li tuyeät ñoái ñoái vôùi caùc nguoán gaây oâ nhieãm: nhö nghóa trang, baõi raùc, caùc khu ñaát gaây oâ nhieãm khaùc, v.v.v 7.2.2. Chöùc naêng cuûa khu ôû trong ñoâ thò Trong baát cöù khu ӣ ñoâ thò naøo cuõng coù caùc chöùc naêng chính sau: 7.2.2.1. Phuïc vuï nhu caàu ôû Nôi ôû chuû yeáu laø nôi con ngöôøi sinh hoaït trong gia ñình ngoaøi gìô lao ñoäng. Ngoøai vieäc sinh hoïat trong gia ñình, ngöôøi daân ñoâ thò cuõng caàn coù moái quan heä giao tieáp trong coäng ñoàng khu vöïc. Beân caïnh ñoù, vaán ñeà haï taàng xaõ hoäi vaø haï taàng kyõ thuaät laø laø nhöõng vaán ñeà lôùn quyeát ñònh ñeán chaát löôïng soáng cuûa ngöôøi daân trong khu ôû.

7.2.2.2. Phuïc vuï nhu caàu nghæ ngôi vaø taùi taïo söùc lao ñoäng: Nghæ ngôi giaûi trí laø moät chöùc naêng quan troïng cuûa ñoâ thò noùi chung vaø khu ôû noùi rieâng. Theo quyõ thôøi gian nghæ ngôi giaûi trí, hoaït ñoäng nghæ ñöôïc chia laøm 3 möùc khaùc nhau: nghæ haøng ngaøy, nghæ haøng tuaàn vaø nghæ ngôi – giaûi trí ôû xa nôi ôû, xa ñoâ thò cö truù, ôû nhöõng nôi coù caùc ñòa hình lòch söû,danh lam thaéng caûnh v..v Vôùi quy moâ cuûa khu ôû, ñôn vò ôû, nhu caàu nghæ ngôi cuûa ngöôøi daân chæ ôû möùc haøng ngaøy. Vì vaäy, caàn phaûi toå chöùc caùc coâng trình coâng coäng phuïc vuï nhu caàu nghæ haøng ngaøy nhö caùc coâng vieân, vöôøn hoa, caâu laïc boä sinh hoïat cho caùc löùa tuoåi…..nhaèm taïo ñieàu kieän cho ngöôøi daân ñöôïc taùi taïo söùc lao ñoäng sau moät ngaøy laøm vieäc vaø hoïc taäp.

7.2.3. Caùc thaønh phaàn ñaát ñai khu ôû ñoâ thò 7.2.3.1. Ñaát xaây döïng ñôn vò ôû: Khu ôû bao goàm moät soá ñôn vò ôû (hoaëc tieåu khu nhaø ôû). Tuøy theo quy moâ daân soá. Khu ôû coù theå coù töø 3-5 ñôn vò ôû. Caùc ñôn vò ôû naøy ñöôïc boá trí xung quanh khu trung taâm cuûa Khu ôû nhaèm ñaûm baûo baùn kính phuïcvuï cuûa caùc coâng trình phuïc vuï coâng coäng 7.2.3.2. Ñaát trung taâm phuïc vuï trong khu ôû: Ñaát trung taâm trong ñôn vò ôû laø ñaát ñeå xaây döïng caùc coâng trình phuïc vuï coâng coäng phuïc vuï ñònh kyø cho ngöôøi daân trong khu ôû. Ñaát trung taâm phuïc vuï coù theå phaân thaønh caùc loïai sau: Ñaát thöông maïi dòch vuï: Laø ñaát xaây döïng caùc coâng trình thöông maïi dòch vuï phuïc vuï nhu caàu mua saém vaø söû duïng dòch vuï ñònh kyø cuûa ngöôøi daân (thöôøng laø haøng tuaàn) nhö: cöûa haøng baùch hoùa, kim khí ñieän maùy, sieâu thò….hoaëc caùc dòch vuï nhö taøi chaùnh ngaân haøng, böu ñieän, thoâng tin lieân laïc….Ñaát thöông maïi dòch vuï thöôøng ñöôïc boá trí doïc theo caùc truïc giao thoâng chính cuûa ñoâ thò ñeå taêng hieäu suaát söû duïng, ñoàng thôøi taïo boä maët hoïat ñoäâng saàm uaát vaø nhoän nhòp cho Khu ôû ñoù.

136

Ñaát haønh chaùnh: Laø ñaát xaây döïng caùc coâng trình haønh chaùnh nhö UÛy ban nhaân daân caùc caáp Phöôøng, Quaän (phuï thuoäc vaøo söï phaân caáp Ñaát ôû theo loaïi ñoâ thò) vaø moät soá caùc coâng trình haønh chaùnh khaùc nhö truï sôû coâng an, caùc phoøng ban theo quy ñònh veà quaûn lyù haønh chaùnh. Ñaát haønh chaùnh thöôøng ñöôïc boá trí taïi nôi yeân tónh, trang nghieâm, thuaän tieän cho vaán ñeà ñi laïi cuûa ngöôøi daân. Ñaát giaùo duïc: Ngoaøi caùc tröôøng tieåu hoïc ñöôïc boá trí trong ñôn vò ôû, trong khu ôû, tuøy thuoäc vaøo quy moâ daân soá cuï theå, coù theå boá trí 1-2 tröôøng caáp 2, vaø 1 tröôøng caáp 3 ñeå phuïc vuï cho nhu caàu veà giaùo duïc cuûa ngöôøi daân. Ñaát giaùo duïc thöôøng ñöôïc boá trí taïi nôi yeân tónh, gaàn caùc khu theå ducï theå thao cuûa khu ôû ñeå hoïc sinh coù theå söû duïng. Ngoøai ra, ñaát giaùo duïc caàn ñöôïc boá trí thuaän lôïi veà maët giao thoâng, nhaát laø giao thoâng ñi boä vaø ñi xe ñaïp ñeå hoïc sinh coù theå an toøan ñeán tröôøng. Ñaát vaên hoùa: Laø nôi boá trí Nhaø vaên hoùa Phöôøng hoaëc Quaän ñeå phuïc vuï caùc nhu caàu sinh hoïat vaên hoùa cuûa ngöôøi daân. Ngoøai ra, coøn coù theå boá trí caùc coâng trình vaên hoùa quy moâ nhoû nhö: thö vieän, hoäi tröôøng ña naêng, caùc lôùp hoïc naêng khieáu… ñeå phuïc vuï nhu caàu sinh hoïat vaên hoùa haøng tuaàn (ñònh kyø) cho caùc löùa tuoåi. Nhaø vaên hoùa coù theå boá trí gaàn khu coâng vieân caây xanh cuûa khu ôû. Ñaát y teá: Laø ñaát xaây döïng traïm y teá Phöôøng hoaëc Quaän. Laø nôi sô caáp cöùu vaø khaùm chöõa beänh cho ngöôøi daân trong khu ôû. Ñaát y teá thöôøng ñöôïc boá trí taïi caùc nôi yeân tónh, nhöng phaûi thuaän lôïi veà maët giao thoâng cô giôùi ñeå coù theå deã daøng chuyeån beänh nhaân leân tuyeán treân 7.2.3.3.Ñaát caây xanh trong khu ôû.

Laø ñaát ñeå xaây döïng coâng vieân vaø caùc saän baõi TDTT, caùc nhaø luyeän taäp ñeå phuïc vuï nhu caàu söcù khoûe ngöôøi daân trong khu ôû. Quy moâ vaø chöùc naêng cuûa caùc coâng trình naøy lôùn hôn so vôùi ñôn vò ôû. Khu caây xanh thöôøng ñöôïc boá trí taïi trung taâm cuûa Khu ôû, tieáp caän vôùi caùc ñôn vò ôû nhaèm ñaûm baûo baùn kính phuïc vuï cho caùc Ñôn vò ôû.

7.2.3.4. Ñaát giao thoâng trong khu ôû Khu ôû thöôøng ñöôïc giôùi haïn bôûi heä thoáng giao thoâng chính cuûa Ñoâ thò hoaëc caùc ñieàu kieän töï nhieân nhö soâng raïch…. Trong khu chöùc naêng trong khu ôû, ñöôïc lieân heä vôùi nhau baèng heä thoáng giao thoâng noäi boä. Heä thoáng giao thoâng naøy coù theå laø caùc tuyeán ñöôøng giao thoâng phuï cuûa ñoâ thò, coù caùc chöùc naêng sau: Phaân chia ranh giôùi giöõa caùc ñôn vò ôû vôùi nhau, giöõa ñôn vò ôû vaø trung taâm khu ôû.

Laø tuyeán lieân keát caùc ñôn vò ôû vaø trung taâm khu ôû.

Laø caùc tuyeán giao thoâng daãn ra caùc truïc ñöôøng chính cuûa Ñoâ thò.

137

7.3. ÑÔN VÒ ÔÛ ÑOÂ THÒ 7.3.1 Khaùi nieäm Ñôn vò ôû 7.3.1.1. Khaùi nieäm Ñôn vò ôû ñöôïc xem laø ñôn vò quy hoaïch cô baûn trong khu nhaø ôû cuûa ñoâ thò, coù quy moâ dieän tích vaø quy moâ daân soá nhaát ñònh, laø nôi cung caáp caùc dòch vuï haøng ngaøy cho ngöôøi daân ñoâ thò maø trong ñoù, tröøông tieåu hoïc laø haït nhaân. Ñôn vò ôû ñöôïc xaùc ñònh bôûi ranh giôùi laø heä thoáng giao thoâng ñoâ thò xung quanh. Ñeå ñaûm baûo an toøan cho moïi ngöôøi daân soáng trong ñôn vò ôû, nhaát laø ngöôøi gia vaø treû em, giao thoâng cô giôùi cuûa ñoâ thò khoâng ñöôïc caét ngang ñôn vò ôû. Ñôn vò ôû, nhö teân goïi cuûa noù, laø teá baøo taïo neân khu ôû cuûa ñoâ thò. Vì vaäy, noù coù nhöõng hoaït ñoäng ñoäc laäp, nhöng vaãn coù söï lieân keát chaët cheõ vôùi caùc ñôn vò ôû khaùc trong khu ôû, vaø caùc khu chöùc naêng khaùc cuûa ñoâ thò.

Hình 7.1- Quy hoaïch ñôn vò ôû Quy moâ -Dieän tích - Giôùi haïn veà dieän tích khu ñaát trong ñôn vò ôû coù aûnh höôûng tröïc tieáp ñeán chaát löôïng cuûa ñôn vò ôû. Cô sôû ñeå xaùc ñònh quy moâ dieän tích cuûa ñôn vò ôû laø khoûang caùch ñi boä töø nhaø ôû ñeán coâng trình coâng coäng toái ña laø 15 phuùt, töông ñöông vôùi khoûang caùch vaät lyù khoûang 400 - 500m.

- Giôùi haïn veà dieän tích seõ giuùp cho moïi ngöôøi daân trong ñôn vò ôû,nhaát laø hai ñoái töôïng ngöôøi giaø vaø treû em, baèng phöông tieän xe ñaïp hoaëc ñi boä, coù theå tieáp caän caùc coâng trình coâng coäng phuïc vuï thöôøng kyø moät caùch thuaän tieän, nhanh choùng, an toøan.

138

- Giôùi haïn veà dieän tích seõ ñònh ra khoâng gian vaät lyù cuûa ñôn vò ôû, hình thaønh ranh giôùi cuûa ñôn vò ôû baèng heä thoáng giao thoâng cô giôùi cuûa ñoâ thò. Giôùi haïn naøy seõ goùp phaàn taïo neân caûm giaùc “ ñoäc laäp” cho coäng ñoàng daân cö soáng trong cuøng moät ñôn vò ôû, hình thaønh moái quan heä laùng gieàng vaø söï gaén boù trong moái quan heä xaõ hoäi. Ñaây laø ñieàu maø caùc nhaø xaõ hoäi hoïc caûnh baùo cuoäc soáng hieän ñaïi ñaõ laøm raïn nöùt caùc moái quan heä laùng gieàng trong moät coäng ñoàng daân cö.

- Maët khaùc, theo A. Christopher nghieân cöùu veà taâm lyù vaø caûm nhaän khoâng gian ñoâ thò, thì haàu heát cö daân thaønh phoá chæ thöïc söï bieát roõ vaø thoâng thaïo veà khu vöïc hoï sinh soáng trong giôùi haïn chöøng 2- 3 oâ phoá vaø khoâng quaù 7 oâ phoá xung quanh nhaø (töông ñöông 500- 600m). Ñieàu naøy chöùng toû giôùi haïn veà dieän tích cuûa ñôn vò ôû aûnh höôûng ñeán söï gaén boù cuûa coäng ñoàng daân cö khu vöïc, vaø goùp phaàn cuûng coá caùc moái quan heä xaõ hoäi trong coäng ñoàng.

Daân soá - Ñôn vò ôû, nhö khaùi nieäm ban ñaàu, laø moät coäng ñoàng daân cö soáng trong moät khoâng gian vaät lyù nhaát ñònh, vôùi heä thoáng coâng trình coâng coäng phuïc vuï caáp thöôøng kyø. Trong ñoù, quy moâ hôïp lyù cuûa tröôøng tieåu hoïc laø yeáu toá quyeát ñònh trong vaán ñeà tính toùan quy moâ daân soá.

- Trong moâ hình “ Ñôn vò ôû laùng gieàng” cuûa Clarence Perry, tröôøng tieåu hoïc coù quy moâ 1000 hoïc sinh, töông ñöông vôùi 5.000-6.000 daân. Moâ hình ñôn vò ôû cuûa BN.L.Englehart ñöa ra cô sôû caàn thieát ñeå môû moät tröôøng tieåu hoïc laø 600-800 hoïc sinh, töông ñöông vôùi daân soá töø 5.000-7.000 ngöôøi.

- Soá hoïc sinh ñöôïc tính cho 1.000 thöôøng thay ñoåi theo söï phaùt trieån cuûa xaõ hoäi vaø theo cô caáu daân soá ñoâ thò. Quy moâ hôïp lyù cuûa tröôøng tieåu hoïc cuõng thay ñoåi theo töøng thôøi kyø. Vì vaäy, quy moâ daân soá hôïp lyù cuûa moät ñôn vò ôû cuõng thay ñoåi theo tình hình xaõ hoäi cuûa töøng ñoâ thò trong töøng thôøi kyø.

- Maët khaùc, veà maët xaõ hoäi hoïc, A. Christopher cho raèng quy moâ daân soá cuûa moät coäng ñoàng coù ñôøi soáng chính trò vaø xaõ hoäi gaén boù seõ laø töø 5.000- 10.000 ngöôøi.

Quy moâ hôïp lyù cuûa ñôn vò ôû - Töø söï phaân tích veà quy moâ dieän tích vaø quy moâ daân soá nhö treân, vaán ñeà quy moâ hôïp lyù cuûa ñôn vò ôû ñöôïc xem nhö laø toång hôïp 2 ñieàu kieän treân.

- Vôùi baùn kính phuïc vuï toái ña cuûa moät ñôn vò ôû laø 500m, öôùc tính dieän tích toái ña cuûa ñôn vò ôû laø78 ha.

- Vôùi quy moâ hôïp lyù cuûa 1 tröôøng tieåu hoïc khoûang 1.000 hoïc sinh (töông ñöông vôùi 25 lôùp), theo TCVN 4449:1987, soá hoïc sinh ñi hoïc cho 1.000 daân töø 100- 125, thì daân soá cuûa moät ñôn vò ôû laø töø 8.000- 10.000 daân.

Theo TCVN 4449: 1987, quy moâ daân soá vaø dieän tích tieåu khu ñöôïc xaùc ñònh theo taàng cao theo baûng sau:

139

Baûng 7.2 Giôùi haïn

Taàngcao

1 Nhoû (ngöôøi) Lôùn (ngöôøi)

Dieän tích (ha) 2 ñeán 3

4 ñeán 5

6 ñeán 8

9 ñeán 12

nhaát 4.000

6.000

8.000

9.000

10.000

16

nhaát 6.000

8.000

11.000

13.000

16.000

25

Toång hôïp caùc ñieàu kieän treân, ta coù quy moâ hôïp lyù cuûa ñôn vò ôû laø: Veà quy moâ dieän tích: 20- 30 ha Veà quy moâ daân soá: 5.000- 10.000 daân 7.3.1.2. Caùc khu chöùc naêng vaø nguyeân taéc toå chöùc cô caáu ÑVÔ a. Caùc khu chöùc naêng Caùc thaønh phaàn ñaát ñai trong ñôn vò ôû: Trong ñôn vò ôû, caùc thaønh phaàn ñaát ñai coù theå chia laøm 4 loaïi nhö sau: Ñaát ôû: Bao goàm ñaát xaây dönïg caùc coâng trình nhaø ôû, ñöôøng noäi boä trong cuïm nhaø, nhoùm nhaø coù loä giôùi nhoû hôn 12 m, saân vöôøn trong noäi boä nhoùm nhaø. Ñaát coâng trình coâng coäng: Laø ñaát xaây döïng caùc coâng trình coâng coäng veà thöông maïi, dòch vuï, y teá, vaên hoaù, giaùo duïc, haønh chaùnh phuïc vuï cho nhu caàu haøng ngaøy cuûa ngöôøi daân trong ñôn vò ôû. Ñaát caây xanh- TDTT: Bao goàm ñaát caây xanh vaø caùc saân taäp theå thao ñeå phuïc vuï cho nhu caàu nghæ ngôi, thö giaõn cuûa ngöôøi daân trong ñôn vò ôû. Ngoaøi maûng xanh taäp trung ôû trung taâm ñôn vò ôû, ñaát caây xanh coøn ñöôïc tính treân caùc tuyeán ñöôøng noäi boä cuûa ñôn vò ôû, vaø caùc truïc caûnh quan lieân keát caùc cuïm, nhoùm nhaø. Ñaát giao thoâng: Ñaát xaây döïng heä thoáng giao thoâng noäi boä trong ñôn vò ôû, coù loä giôùi lôùn hôn 12 m, ngoaøi ra coøn coù caùc baõi xe cuûa caùc nhoùm nhaø vaø caùc coâng trình coâng coäng.

Caùch phaân chia roõ raøng caùc loaïi ñaát caùc loaïi ñaát nhö treân thöôøng ñöôïc söû duïng ñeå tính toaùn, ñoái chieáu vôùi caùc quy chuaån hieän haønh. Tuy nhieân, trong thöïc teá hieän nay, coù moät soá coâng trình coù chöùc naêng hoãn hôïp xaây döïng treân cuøng moät loâ ñaát (thoâng thöôøng laø chöùc naêng ôû vaø thöông maïi – dòch vuï), vieäc tính toaùn theo chæ tieâu cuï theå nhö treân seõ gaëp khoù khaên.

140

Baûng 7.3. Baûng caân baèng ñaát ñai trong ñôn vò ôû STT THAØNH PHAÀN ÑAÁT ÑAI CHÆ TIEÂU m2/ngöôøi 01

Ñaát xaây döïng nhaø ôû

02

Ñaát coâng trình coâng coäng

3-5

03

Ñaát caây xanh, TDTT

4-8

04

Ñaát giao thoâng

4-8

TOÅNG COÄNG

25-50

DIEÄN TÍCH ha

TÆ LEÄ %

20-30

100%

15-30

Caùc khu chöùc naêng trong cô caáu söû duïng ñaát cuûa ñôn vò ôû: Caùc nhoùm ôû Ñaây laø ñaát chuû yeáu ñeå xaây döïng caùc loaïi nhaø ôû,ø coù quy moâ dieän tích töø 5-7 ha, quy moâ daân soá khoaûng 2.000-3.000 daân. ôû. Moãi nhoùm ôû coù trung taâm phuïc vuï coâng coäng chính laø tröôøng maãu giaùo, vôùi baùn kính phuïc vuï töø 100 ñeán 200 m.

Khu trung taâm: coù theå phaân thaønh 2 khu vöïc chính bao goàm Trung taâm ñoäng: laø nôi boá trí caùc coâng trình thöông nghieäp dòch vu ïphuïc vuï nhu caàu haøng ngaøy cuûa ngöôøi daân trong ñôn vò ôû. Ngoaøi vieäc phuïc vuï cho nhu caàu cuûa ngöôøi daân trong trong ñôn vò ôû, caùccoâng trình naøy cuõng caàn phuïc vuï cho khaùch vaõng lai khi ñi ngang qua ñôn vò ôû. Vì vaäy, noù caàn ñöôïc boá trí doïc caùc truïc giao thoâng ñoâ thò cuûa ñôn vò ôû Trung taâm tónh Laø nôi boá trí caùc coâng trình giaùo duïc, y teá, vaên hoùa … keát hôïp vôùi khu caây xanh cuûa ñôn vò ôû.

Baùn kính phuïc vuï cuûa khu trung taâm laø 400- 500m Heä thoáng giao thoâng noäi boä Laø heä thoáng giao thoâng trong noäi boä trong ñôn vò ôû, lieân keát caùc nhoùm ôû vôùi nhau vaø vôùi khu trung taâm, vaø noái keát ñôn vò ôû vôùi heä thoáng giao thoâng ñoâ thò, ñaûm baûo phuïc vuï toát cho vieäc ñi laïi nhanh choùng, an toaøn vaø thuaän tieän. b. Nguyeân taéc toå chöùc Caùc khu chöùc naêng trong ñôn vò ôû phaûi ñöôïc boá trí hôïp lyù ñeå ñaùp öùng thuaän tieän nhaát nhu caàu söû duïng cuûa ngöôøi daân trong ñôn vò ôû.

Trong caùc khu chöùc naêng treân, caùc nhoùm ôû chieám tæ leä lôùn nhaát. Caùc nhoùm ôû thöôøng ñöôïc boá trí taäp trung xung quanh khu trung taâm cuûa ñôn vò ôû ñeå ñaûm baûo baùn kính phuïc

141

vuï cuûa ñôn vò ôû laø khoûang 400- 500m. Ranh giôùi giöõa caùc nhoùm ôû vaø khu trung taâm laø heä thoáng giao thoâng noäi boä chính trong ñôn vò ôû.

Caùc nhoùm ôû coù trung taâm nhoùm laø tröôøng maãu giaùo, vôùi baùn kính phuïc vuï töø 100200m. Caùc tröôøng naøy ñöôïc ñaët gaàn khu caây xanh ñeå coù moâi tröôøng trong laønh cho treû em, ñoàng thôøi, noù phaûi tieáp caän vôùi giao thoâng noäi boä chính cuûa ñôn vò ôû.

Khu trung taâm phaûi ñöôïc boá trí hôïp lyù theo chöùc naêng ñoäng tónh: Khu ñoäng, vôùi caùc coâng trình thöông maïi dòch vuï laø chính, caàn ñöôïc boá trí tieáp caän giao thoâng ñoâ thò ñeå phuïc vuï khoâng nhöõng cho ngöôøi daân trong ñôn vò ôû, maø caû cho khaùch vaõng lai.

Khu tónh, vôùi coâng trình chính laø tröøông tieåu hoïc, keát hôïp vôùi coâng vieân vaø caùc coâng trình khaùc nhö traïm y teá, caâu laïc boä…, ñöôïc boá trí giöõa caùc nhoùm ôû, tieáp caän tröïc tieáp vôùi caùc nhoùm ôû ñeå ñaûm baûo baùn kính phuïc vuï.

Heä thoáng giao thoâng noäi boä phaûi ñöôïc boá trí hôïp lyù ñeå lieân keát caùc khu chöùc naêng trong ñôn vò ôû, ñoàng thôøi lieân keát vôùi giao thoâng ñoâ thò.

7.3.2. Moät soá chæ tieâu trong ñôn vò ôû 7.3.2.1. Ñònh nghóa vaø khaùi nieäm Dieän tích saøn ôû (m2): Laø toång dieän tích xaây döïng nhaø ôû trong ñôn vò ôû. Bao goàm dieän tích caùc caên hoä vaø caùc dieän tích khaùc phuïc vuï cho nhaø ôû nhö haønh lang, saûnh, caàu thang…., khoâng bao goàm dieän tích trong toøa nhaø nhöng phuïc vuï cho muïc ñích khaùc nhö thöông maïi, dòch vuï coâng coäng.

Maät ñoä dieän tích saøn ôû chung Brutto (m2/ha): Laø tæ soá giöõa toång dieän tích saøn ôû treân dieän tích cuûa ñôn vò ôû. Chæ soá naøy cho bieát hieäu quaû söû duïng ñaát cuûa ñôn vò ôû.

Chæ soá dieän tích saøn ôû (m2/ngöôøi): Laø chæ soá cho bieát möùc ñoä tieän nghi veà maët dieän tích trong ñôn vò ôû. Theo quy chuaån hieän nay, chæ tieâu naøy thöôøng laáy 12- 15 m2/ngöôøi.

Vôùi caùc khu ñoâ thò môùi, tuøy theo tính chaát vaø nhu caàu hieän nay, coù theå laáy 20- 30 m2/ngöôøi.

Maät ñoä daân cö ñôn vò ôû (ngöôøi/ha): Laø tyû soá giöõa toång soá daân treân toång dieän tích ñôn vò ôû.

Maät ñoä daân soá thaáp laø khoûang 150- 200 ngöôøi/ha, thöôøng trong ñôn vò ôû coù nhieàu nhaø thaáp taàng, bieät thöï…..Maät ñoä daân cö trung bình khoaûng 250- 300 ngöôøi/ha. Maät ñoâ cao khoaûng 350- 450 ngöôøi/ha, vôùi caùc ñôn vò ôû coù nhieàu nhaø chung cö cao taàng.

Maät ñoä dieän tích saøn ôû rieâng Netto (m2/ha): Laø tæ soá giöõa toång dieän tích saøn cuûa caùc nhaø ôû treân dieän tích ñaát ôû töông öùng.

Maät ñoä dieän tích cö truù Netto (m2/ha): Laø tæ soá giöõa toång dieän tích cö truù cuûa caùc nhaø ôû treân dieän tích ñaát ôû töông öùng.

Maät ñoä cö truù (ngöôøi/ha): Laø tæ soá giöõa soá daân treân dieän tích ñaát ôû töông öùng

142

Maät Ăąoä xaây dÜïng (%): Laø chĂŚ tieâu quan troĂŻng trong vieäc quaĂťn lyĂš xaây dÜïng. ChĂŚ tieâu naøy khoĂĄng cheĂĄ tÜông quan giÜþa phaĂ n ĂąaĂĄt xaây dÜïng coâng trĂŹnh vaø phaĂ n khoâng gian troĂĄng nhaèm ĂąaĂťm baĂťo caĂšc yeâu caĂ u veĂ thoâng thoĂšang, chieĂĄu saĂšng, phoøng hoĂťaâ&#x20AC;Ś.

Maät ùoä xaây dÜïng Brutto Mb Mb = Dieän tích chieåm ùaåt cuÝa caÚc coâng trÏnh xaây dÜïng * 100% Dieän tích ùaåt ùôn vò ôÝ Maät ùoä xaây dÜïng Netto Mn Mn = Dieän tích chieåm ùaåt cuÝa caÚc coâng trÏnh xaây dÜïng * 100% Dieän tích ùaåt ôÝ - Heä soå sÜÝ duïng ùaåt: Laø tyÝ soå giÜþa toüng dieän tích saøn caÚc taà ng treân dieän tích khu ùaåt.

Heä soå naøy noÚi leân hieäu quaÝ sÜÝ duïng cuÝa khu ùaåt vaø toøan ùôn vò ôÝ.

- TaĂ ng cao trung bĂŹnh Htb:

H tb

100 a1 / h1 a 2 / h2 ... a n / hn

Trong ĂąoĂš: Htb: TaĂ ng cao trung bĂŹnh cuĂťa nhaø Ă´Ăť a1,a2, â&#x20AC;Śâ&#x20AC;Śâ&#x20AC;Ś.,an: TĂŚ leä % dieän tĂ­ch saøncuĂťa tÜøng loĂŻai hĂŹnh nhaø Ă´Ăť treân toĂĽng dieän tĂ­ch saøn toøan ùôn vò Ă´Ăť. h1,h2, â&#x20AC;Śâ&#x20AC;Śâ&#x20AC;Ś.,hn: soĂĄ taĂ ng cao cuĂťa tÜøng loaĂŻi nhaø Ă´Ăť.

7.3.2.2. Moät soå chÌ tieâu theo Quy chuaün Xaây dÜïng BaÝng 7.4. Maät ùoä dieän tích saøn nhaø ôÝ Brutto (tÜông ÜÚng vôÚi tieâu chuaün dieän tích nhaø ôÝ 12 m2/ngÜôøi) Maät ùoä Taà ng cao 1 2 3 4 5 6 NhoÝ nhaåt 2.500 3.200 4.600 4.800 5.000 5.200 LôÚn nhaåt 3.300 4.800 5.700 6.000 6.300 6.600 7 8 9 10 11 12 NhoÝ nhaåt 5.400 5.700 6.000 6.200 6.400 6.600 LôÚn nhaåt 6.800 7.000 7.300 7.600 7.800 8.000

BaÝng 7.5.Maät ùoä dieän tích saøn nhaø ôÝ Netto (tÜông ÜÚng vôÚi tieâu chuaün dieän tích nhaø ôÝ 12 m2/ngÜôøi) Taà ng cao Maät ùoä 1 2 3 4 5 6 NhoÝ nhaåt 3.600 5.300 7.500 8.900 9.700 11.500

143

Lôùn nhaát Nhoû nhaát Lôùn nhaát

4.600 7 12.000 15.000

7.600 8 12.400 15.600

9.800 9 14.000 16.400

11.500 10 15.000 16.900

12.900 11 15.200 17.400

Baûng 7.6. Maät ñoä xaây döïng toái ña (netto) cuûa loâ ñaát xaây döïng coâng trình 50- 100 100- 200 200- 300 300- 400 Dieän tích Döôùi 50 2 ñaát (m ) Maät ñoä 100 90 80 70 60 xaây döïng toái ña(%)

13.800 12 15.600 17.600

400- 500 50

Baûng 7.7. Maät ñoä xaây döïng toái ña (netto), heä soá söû duïng ñaát toái ña cuûa nhoùm coâng trình, oâ phoá (dieän tích ñaát treân 500 m2) Soá taàng cao trung bình Maät ñoä xaây döïng toái ña(%) Heä soá söû duïng ñaát toái ña 1 70 0,70 2 60 1,2 3 53 1,59 4 47 1,88 5 40 2,00 6 39 2,34 7 36 2,52 8 33 2,54 9 31 2,70 10 28 2,80 11 26 2,86 12 24 2,88 13 22 2,90 14 21 2,94 15 trôû leân 20 3,0- 5,0 Baûng 7.8. Maät ñoä dieän tích saøn nhaø ôû vaø dieän tích ñaát söû duïng ñeå xaây döïng caùc loïai nhaø ôû coù vöôøn rieâng kieåu bieät thöï (öùng vôùi tieâu chuaån dieän tích saøn nhaø ôû 12 m2/ngöôøi) Ñaát ôû Ñaát tieåu khu Ñaát khu nhaø ôû Loaïi nhaø ôû Maät ñoä Maät ñoä Maät ñoä 2 2 2 2 2 m /ngöôøi m /ha m /ngöôøi m /ha m2/ngöôøi m /ha Nhaø 1 taàng 120m2 ñaát 3.300 32- 40 2.500 54- 60 1.900 67- 72 cho hoä 3-4 ngöôøi 3.800 2.800 2.200 2 150 m ñaát cho hoä 54.000 33- 37 3.000 45- 50 2.300 58- 62 6 ngöôøi 4.400 3.400 2.600 2 Nhaø 2 taàng 100m ñaát 4.000 33- 37 3.000 45- 50 2.300 58- 62

144

cho hoä 3-4 ngöôøi 120 m2 ñaát cho hoä 56 ngöôøi

4.400 5.200 5.800

3.400 3.800 4.200

25- 28

35- 40

Baûng 7.9. Dieän tích loâ ñaát cho caùc hoä töï xaây döïng nhaø ôû Dieän tích moãi loâ ñaát cho 1 hoä Vò trí khu vöïc xaây döïng Ñoâ thò lôùn vaø raát lôùn Trung taâm vaø truïc giao thoâng chính Noäi thaønh Töø 60 ñeán 80 Ven noäi, ngoaïi thaønh Töø 80 ñeán 120

2.600 2.900 3.200

47- 52

Ñoâ thò nhoû vaø trung bình Töø 60 ñeán 100 Töø 80 ñeán 120 Töø 100 ñeán 150

Baûng 7.10. Maät ñoä dieän tích saøn nhaø ôû vaø dieän tích ñaát söû duïng cho caùc hoä töï xaây (öùng vôùi tieâu chuaån dieän tích saøn nhaø ôû 12 m2/ngöôøi) Ñaát ôû Ñaát tieåu khu Ñaát khu nhaø ôû Loaïi nhaø ôû Maät ñoä Maät ñoä Maät ñoä Nhaø 1 taàng 100m2 ñaát cho hoä 3-4 ngöôøi 150 m2 ñaát cho hoä 56 ngöôøi Nhaø 2 taàng 100m2 ñaát cho hoä 3-4 ngöôøi 120 m2 ñaát cho hoä 56 ngöôøi

m2/ha 3.400 4.000 4.000 4.800 3.800 4.800 5.000 5.800

m2/ngöôøi 30- 36 25- 30 25- 32 20- 24

m2/ha 2.800 3.300 3.300 4.000 3.100 4.000 4.000 4.600

m2/ngöôøi 36- 44 30- 36 32- 38 26- 30

m2/ha 2.200 2.600 2.800 3.300 2.400 3.200 3.200 3.800

m2/ngöôøi 48- 56 38- 44 40- 50 32- 38

Baûng 7.11. Khoaûng caùch giöõa caùc nhaø ôû vaø giöõa nhaø ôû vôùi coâng trình coâng coäng theo yeâu caàu veä sinh thoâng gioù vaø chieáu saùng.

Taàng cao nhaø ôû Khoaûng caùch 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Giöõa nhöõng caïnh daøi cuûa 13 16 20 24 28 32 36 40 44 48 52 nhaø Giöõa maët nhaø vôùi ñaáu hoài 12 12 16 16 16 20 20 24 24 30 30 hoaëc giöõa 2 ñaàu hoài coù cöûa soå phoøng ôû Giöõa 2 ñaàu hoài khoâng coù Theo khoaûng caùch phoøng chaùy ôû baûng 7.12ù cöûa soå phoøng ôû vaø giöõa caùc nhaø 1 taàng

145

Baûng 7.12. Baäc chòu löûa coâng trình Baäc chòu löûa cuûa coâng trình khaùc beân caïnh Baäc chòu löûa cuûa moät coâng trình I vaø II III IV I vaø II 6 8 10 III 8 8 10 IV 10 10 12 V 10 10 15

V 10 10 15 15

7.3.3. Toå chöùc nhaø ôû trong ñôn vò ôû 7.3.3.1. Caùc loaïi nhaø ôÛ Nhaø ôû laø boä phaän chuû yeáu trong toå chöùc khoâng gian cuûa ñôn vò ôû. Trong caùc ñôn vò ôû, phaàn lôùn caùc nhaø ôû ñöôc xaây döïng theo thieát keá maãu nhaèm tieâu chuaån hoùa, coâng nghieäp hoùa xaây döïng, ñoàng thôøi taïo söï thoáng nhaát vaø ñaëc tröng rieâng cho töøng ñôn vò ôû. Vì vaäy, vaán ñeà löïa choïn caùc maãu nhaø thieát keá cho phuø hôïp vôùi caùc ñieàu kieän kinh teá, kyõ thuaät, töï nhieân cuûa khu ñaát raát quan troïng trong vieäc toå chöùc ñôøi soáng sinh hoïat cuûa con ngöôøi cuõng nhö toå chöùc khoâng gian cuûa ñôn vò ôû. Ñeå ñaùp öùng nhu caàu ña daïng cuûa moïi thaønh phaàn daân cö, trong ñôn vò ôû caàn boá trí nhieàu loïai hình nhaø ôû. Caùc loïai hình nhaø ôû coù theå phaân thaønh caùc loïai sau: a. Nhaø taäp theå Daønh cho caùc ñoái töôïng ñoäc thaân, coù theå laø caùn boä coâng nhaân vieân hoaëc kyù tuùc xaù cho sinh vieân noäi truù. Loïai naøy thöôøng söû duïng haønh lang giöõa hoaëc haønh lang beân, khu vöïc veä sinh, beáp thöôøng taäp trung hoaëc theo töøng caëp phoøng ôû.

Hình 7.2- Moät soá maãu nhaø taäp theå ñieån hình. b. Nhaø chung cö Laø loïai hình nhaø phoå bieán trong caùc ñoâ thò lôùn vaø caùc ñoâ thò hieän ñaïi treân theá giôùi do hieäu quaû söû duïng ñaát cao, tính chaát tieát kieäm ñaát xaây döïng ñoâ thò vaø yeáu toá hình khoái coù theå tham gia vaøo toå chöùc khoâng gian cuûa ñoâ thò

146

Nhaø chung cö thaáp taàng Phoå bieán laø caùc chung cö 5 taàng ñöôïc xaây döïng phoå bieán taïi nhieàu ñoâ thò Vieät Nam töø thaäp nieân 60 ñeán nay. Ñaây laø loïai hình nhaø coù giaù thaønh trung bình, khoâng yeâu caàu cao veà maët kyõ thuaät xaây döïng, coù theå tieâu chuaån hoùa xaây döïng theo caùc modun caáu kieän laép gheùp. Veà yeâu caàu tieän nghi söû duïng, 5 taàng laø ngöôõng toái ña veà taàng cao khoâng phaûi söû duïng thang maùy.

Nhaø thöôøng toå chöùc theo kieåu ñôn nguyeân. Moãi ñôn nguyeân coù töø 4- 8 caên hoä kheùp kín treân moät taàng, coù chung moät caàu thang leân caùc taàng. Caùc ñôn nguyeân coù theå gheùp khoái. Moãi khoái coù theå gheùp töø 2 ñeán vaøi ñôn nguyeân.

Nhaø chung cö cao taàng Laø loïai nhaø coù taàng cao töø 6 taàng trôû leân, nhöng do caùc yeâu caàu veà kyõ thuaät vaø hieäu quaû söû duïng ñaát cuõng nhö söï tham gia vaøo toå chöùc khoâng gian ñoâ thò neân thoâng thöôøng, caùc chung cö naøy coù soá taàng cao töø 9 taàng trôû leân. Laø loïai hình nhaø ñöôïc xaây döïng nhieàu trong thôøi gian gaàn ñaây do hieäu quaû söû duïng ñaát cao vaø ñaùp öùng nhu caàu cuûa moät boä phaän daân cö ñoâ thò veà taàm nhìn töø caên hoä ra khoâng gian ñoâ thò.

Thoâng thöôøng, ñaây laø caùc ñôn nguyeân ñoäc laäp, khoâng laép gheùp. Moãi ñôn nguyeân coù töø 4- 8 caên hoä kheùp kín treân moät taàng, coù moät loõi thang maùy vaø thang thoaùt hieåm beân ngoøai. Taàng treät thöôøng söû duïng cho caùc chöùc naêng phuï trôï cung caáp moät soá dòch vuï haøng ngaøy ñeå laøm giaûm khoûang caùch ñi laïi cho ngöôøi daân. Do coù soá taàng cao lôùn neân loïai nhaø naøy coù daïng thaùp, thöôøng ñöôïc söû duïng trong boá cuïc khoâng gian ñoâ thò nhö moät ñieåm nhaán cuûa taàm nhìn.

147

Hình 7.3- Chung cö cao taàng ôû Trung quoác.

Hình 7.4- Chung cö taïi Singapore

148

c. Nhaø ôû gia ñình Nhaø phoá Laø loaïi hình nhaø ñöôïc xaây döïng phoå bieán töø khi neàn kinh teá nöôùc ta chuyeån sang cô cheá thò tröôøng. Ñaây laø loaïi nhaø ôû keát hôïp vôùi moät chöùc naêng khaùc, thöôøng laø caùc cöûa haøng ñöôïc toå chöùc ôû taàng treät cuûa nhaø, coøn caùc taàng treân ñöôïc duøng laøm taàng ôû. Loaïi hình nhaø naøy nhanh choùng phaùt trieån taïi caùc ñoâ thò ôû nöôùc ta do phuø hôïp vôùi loái soáng, thò hieáu, sôû thích cuûa ngöôøi daân ñoâ thò nöôùc ta trong quaù trình

149

quaù ñoä töø loái soáng noâng thoân leân loái soáng ñoâ thò. Ñaëc ñieåm cuûa loaïi naøy laø ngöôøi daân coù theå sôû höõu maønh ñaát cuûa rieâng mình, coù theå xaây döïng ngoâi nhaø theo yù thích, nhu caàu söû duïng vaø khaû naêng thu nhaäp cuûa mình. Tuy nhieân, nhöôïc ñieåm lôùn nhaát cuûa loïai hình nhaø naøy laø maät ñoâ xaây döïng thöôøng raát cao (khoûang 95% dieän tích ñaát), ngoâi nhaø coù hình oáng, keùm veà khaû naêng thoâng thoùang vaø chieáu saùng. Dieän tích loâ ñaát khoûang 50100 m2, taàng cao trung bình 3- 4 taàng.

Veà toå chöùc khoâng gian trong ñoâ thò, do yù thích cuûa moãi caù nhaân theå hieän qua maët ñöùng cuûa ngoâi nhaø, daãn ñeán boä maët caùc truïc ñöôøng raát loän xoän veà caûnh quan. Veà söû duïng ñaát trong ñoâ thò thì loïai hình nhaø naøy gaây laõng phí lôùn trong vaán ñeà söû duïng ñaát ñoâ thò, nhaát laø vôùi caùc khu vöïc trung taâm cuûa ñoâ thò lôùn.

Do ñoù, caàn haïn cheá loaïi hình nhaø phoá trong toå chöùc caùc ñôn vò ôû, nhaát laø vôùi caùc ñoâ thò lôùn. Chæ neân toå chöùc ôû caùc ñoâ thò nhoû, xung quanh caùc khu vöïc thöông maïi truyeàn thoáng nhö chôï.

Hình 7.5- Maãu nhaø phoá taïi Bình Tröng Ñoâng- Q.2- Tp.HCM Nhaø lieân keá Laø loaïi hình nhaø ôû gia ñình rieâng leû, ñöôïc xaây döïng cuøng luùc theo maãu thieát keá thaønh töøng daõy coù maët ñöùng thoáng nhaát veà ñöôøng neùt, maøu saéc, hình khoái, taàng cao.

Hình 7.6- Khu nhaø lieân keá.

Loaïi hình nhaø naøy thöôøng coù saân vöôøn nhoû phía tröôùc, saân phôi phía sau, neân khaû naêng thoâng thoùang vaø chieáu saùng cao hôn nhaø phoá. Taàng cao trung bình cuûa nhaø lieân keá laø 2- 3 taàng. Dieän tích loâ ñaát khoaûng 150- 200 m2,dieän tích xaây döïng khoûang 60- 80 m2.

150

Veà toå chöùc khoâng gian ñoâ thò, loïai hình nhaø lieân keá töông ñoái toát hôn so vôùi nhaø phoá.Veà hieäu quaû söû duïng ñaát cuõng thaáp. Vì vaäy chæ neân boá trí loïai hình nhaø naøy ôû caùc khu vöïc ñaát ñai coù giaù trò thaáp hoaëc taïi caùc ñoâ thò nhoû.

Nhaø bieät thöï Laø loaïi hình nhaø ôû gia ñình daønh cho caùc ñoái töôïng coù thu nhaäp cao, ñoøi hoûi chaát löôïng soáng cao. Vò trí loïai nhaø naøy thöôøng ñöôïc boá trí ôû caùc khu vöïc beân ngoøai ñoâ thò, nôi coù caûnh quan ñeïp, moâi tröôøng trong laønh, gaàn caùc truïc giao thoâng chính daãn vaøo trung taâm ñoâ thò.

Nhaø thöôøng coù dieän tích ñaát khoûang töø 250- 500 m2, coù 3 hoaëc 4 maët thoùang, taàng cao trung bình 2-3 taàng, maät ñoä xaây döïng khoûang 30 %. Coù theå coù daïng nhaø bieät thöï ñoäc laäp hoaëc song laäp, töù laäp.

Hình 7.7- Khu nhaø bieät thöï taïi Myõ

151

Nhaø vÜôøn Laø loaïi hÏnh nhaø ôÝ keåt hôïp vôÚi vieäc khai thaÚc ùaåt noâng nghieäp ùeü sÜÝ duïng cho muïc ùích kinh teå hoaÍc sÜÝ duïng cho gia ùÏnh. Loaïi hÏnh nhaø naøy thÜôøng ùÜôïc boå trí ôÝ caÚc vuøng ngoïai oâ cuÝa ùoâ thò, coÚ dieän tích khu ùaåt khoÝang 1.000 m2, taà ng cao trung bÏnh cuÝa nhaø ôÝ khoÝang 1- 2 taà ng, dieän tích xaây dÜïng nhaø ôÝ khoÝang 100 m2.

7.3.3.2.TĂ­nh toaĂšn soĂĄ lÜôïng nhaø trong ùôn vò Ă´Ăť a. TĂ­nh nhaø Ă´Ăť theo taĂ ng cao trung bĂŹnh ChoĂŻn maĂŁu nhaø: Chung cĂś cao taĂ ng, chung cĂś thaĂĄp taĂ ng, nhaø lieân keĂĄ, bieät thÜïâ&#x20AC;Ś vĂ´Ăši dieän tĂ­ch maĂŤt baèng saøn laø Ds (m2) TĂŚ leä phaĂ n traĂŞm cuĂťa caĂšc daĂŻng cĂś truĂš: a1, a2, â&#x20AC;Ś an(%) TaĂ ng cao cuĂťa moĂŁi loaĂŻi: t1, t2, â&#x20AC;Ś tn TaĂ ng cao trung bĂŹnh:

Ttb

100 a1 / t1 a 2 / t 2 ... a n / t n

Tra baÝng maät ùoä saøn vôÚi taà ng cao trung bÏnh Brutto trong quy chuaün ùeü tÏm Maät ùoä saøn Ms (m2/ha),xem baÝng 7.3 Coâng thÜÚc tính soå nhaø: Nn

an u S u M s t n u Ds

b. Tính nhaø ôÝ theo maät ùoä xaây dÜïng Sau khi coÚ sô ùoà sÜÝ duïng ùaåt, coÚ taà ng cao cho tÜøng loâ ùaåt theo sÜï xaÚc ùònh baèng moâ hÏnh cho haøi hoaø toüng theü caÝnh quan, vaø hôïp lyÚ veà sÜÝ duïng ùaÚt, ta ùaþ coÚ dieän tích ùaåt daønh cho caÚc loaïi nhaø Sn, Dieän tích ùaåt daønh cho nhaø n taà ng, n= 5 tÜÚc nhaø 5 taà ng, dieän tích naøy ùÜôïc ùo treân maÍt baèng sÜÝ duïng ùaåt khoâng keü ùaåt giao thoâng trong baÝng caân baèng ùaåt ùai (tÜÚc laø ùaåÚt giao thoâng xung quanh khu ùaåt) Ds = dieän tích moät maÍt baèng saøn nhaø (ha) Ms= Maät ùoä xaây dÜïng toåi ùa cho pheÚp vôÚi soå taà ng tÜông ÜÚng (baÝng 7.6) Nn: Soå nhaø toåi ùa tính ùÜôïc trong moät loâ ùaÚt Ta coÚ coâng thÜÚc tính toaÚn soå nhaø toåi ùa nhÜ sau

Nn

MsxSn Ds

ThÜÝ laïi soå daân baèng caÚch maÍc ùònh moãi caên hoä khoaÝng 5 ngÜôøi

152

Neáu khoâng khôùp soá daân so vôùi baûng tính toaùn caân baèng ñaát ñai ban ñaàu ta coù theå ñieàu chænh baúng caùch taêng hay giaûm moät hay nhieàu trong caùc thoâng soá sau: soá daân, soá taàng cao, dieän tích saøn nhaø, dieän tích xaây döïng caùc theå loaïi nhaø, coù söï kieåm soaùt cuûa yeáu toá boá cuïc vaø caûnh quan caùc truïc phoá.

7.3.3.3. Moät soá nguyeân taéc vaø giaûi phaùp boá trí caùc loaïi hình nhaø trong ñôn vò ôû a. Theo loaïi nhaø ôÛ Tuøy theo loaïi hình nhaø ôû maø coù giaûi phaùp boá trí rieâng. Tuy nhieân, vieäc boá trí vaãn coù chung moät nguyeân taéc laø giaûi quyeát moái quan heä giöõa coâng trình vôùi coâng trình, giöõa coâng trình vôùi caùc ñieàu kieän töï nhieân, kyõ thuaät, toå chöùc khoâng gian cuûa ñôn vò ôû, vaø toå chöùc cuoäc soáng toát cho coäng ñoàng daân cö.

Vôùi nhaø chung cö, do ñaõ ñöôïc ñieån hình hoaù, neân caàn toå chöùc laép gheùp caùc ñôn nguyeân, hôïp khoái caùc coâng trình vôùi nhau theo töøng nhoùm trong caùc loâ ñaát ñaõ xaùc ñònh. Ñaây laø hình thöùc coù nhieàu öu ñieåm vaø ñöôïc aùp duïng phoå bieán. Caùc nhoùm mhaø ñöôïc hình thaønh töø 4- 8 khoái nhaø, boá trí ñeå hình thaønh moät khoâng gian coâng coäng nhö moät saân trong, taïo ñieàu kieän gaëp gôõ trong quan heä xoùm gieàng. Ñaây laø khoâng gian tónh cuûa nhoùm nhaø, laø nôi boá trí choã chôi cho treû em, caùc saân theå thao nhoû cho thanh thieáu nieân, choã ngoài nghæ cuûa ngöôøi giaø v…v….vôùi maûng caây xanh taïo neân moâi tröôøng soáng vaät chaát vaø xaõ hoäi cao cho ñôn vò ôû.

Hình 7.8- Boá cuïc kheùp kín, taïo khoâng gian giao tieáp coäng ñoàng beân trong

153

Hình 7.9-Ví duï toå hôïp nhaø ôû theo moät höôùng vaãn taïo ñöôïc khoâng gian sinh ñoäng trong nhoùm

Hình 7.10-Toå hôïp nhoùm nhaø trong ñôn vò ôû cuûa Trung Quoác

Vôùi nhaø thaáp taàng nhö bieät thöï, lieân keá, nhaø phoá, thöôøng toå chöùc theo daïng phaân loâ treân moät khu ñaát vôùi heä thoáng ñöôøng noäi boä bao quanh, caùc nhaø quay maët ra ñöôøng. Do hình thöùc boá trí nhö vaäy neân caùc khoâng gian coâng coäng khoâng ñöôïc thieát laäp, thieáu caùc khoâng gian hoaït ñoäng caàn thieát cho moïi löùa tuoåi, moái quan heä laùng gieàng bò haïn cheá.

Do ñoù, caàn phaûi boá trí xen keõ giöõa caùc loâ moät soá khoâng gian caây xanh, choã chôi cho treû em, nôi gaëp gôõ cuûa ngöôøi lôùn ñeå taêng moái quan heä laùng gieàng

Hình 7.11- Boá trí nhaø bieät thöï.

154

Hình 7.12- Moät soá caùch boá trí nhaø phaân loâ- so saùnh caùch toå chöùc khoâng gian xaáu- toát b. Theo ñieàu kieän töï nhieân Caàn boá trí nhaø theo höôùng coù lôïi nhaát veà naéng, gioù trong ñieàu kieän khí haäu nhieät ñôùi gioù muøa cuûa nöôùc ta (thôøi gian naéng nhieàu, cöôøng ñoä böùc xaï lôùn,coù gioù muøa, ñoä aåm cao).

Hình 7.13- Boá trí nhaø ñoùn gioù toát, ngaên gioù xaáu.

155

Hình 7.14- Boá trí nhaø theo höôùng gioù vaø höôùng naéng Traùnh naéng höôùng taây tröïc tieáp chieáu vaøo maët nhaø, trong tröôøng hôïp caàn boá trí nhaø ôû höôùng taây thì neân taän duïng söï che chaén cuûa caùc coâng trình phía tröôùc, hoaëc duøng caùc giaûi phaùp kieán truùc ñeå haïn cheá phaàn chòu naéng tröïc tieáp. Ngoaøi ra, caàn duøng giaûi phaùp caây xanh, maët nöôùc ñeå haïn cheá böùc xaï maët trôøi chieáu vaøo nhaø.

Nhaø caàn ñaët ôû höôùng ñoùn gioù toát, traùnh höôùng gioù xaáu. Höôùng nhaø neân boá trí thaúng goùc hoaëc leäch höôùng gioù chính 10- 150. Khi boá trí nhieàu loaïi hình nhaø caàn chuù yù ñeán söï che chaén gioù cuûa nhaø cao taàng vaø caùc nhaø thaáp taàng. Toå hôïp caùc nhoùm nhaø vôùi caùc khoâng gian troáng hôïp lyù seõ taïo ñieàu kieän thoâng thoaùng cho toaøn ñôn vò ôû.

Ngoaøi ra, caàn chuù yù ñeán khoaûng caùch giöõa caùc khoái nhaø vôùi nhau ñeå ñaûm baûo yeâu caáu veä sinh, yeâu caàu choáng oàn, choáng chaùy…Thoâng thöôøng, khoaûng caùch giöõa caùc daõy nhaø laáy töø 1,5- 2 laàn chieàu cao coâng trình. Vôùi caùc khoái nhaø cao taàng, coù theå laáy töø 0,51 laàn chieàu cao coâng trình, nhöng phaûi boá trí so le ñeå khoâng gaây aûnh höôûng veà naéng, gioù, söï che chaén taàm nhìn giöõa nhaø tröôùc vaø sau …

Hình 7.15- Khoaûng caùch giöõa 2 khoái nhaø

Hình 7.16- Khoaûng caùch nhaø seõ giaûm bôùt khi boá trí so le vôùi höôùng gioù

156

Hình 7.17- Toå chöùc khoâng gian hôïp lyù ñeå ñoùn gioù.

Vôùi nhöõng khu ñaát coù ñieàu kieän ñòa hình phöùc taïp, nhö caùc vuøng ñoài nuùi, caàn chuù yù boá trí coâng trình theo caùc ñöôøng ñoàng möùc, khoâng ñöôïc boá trí caét ngang nhieàu ñöôøng ñoàng möùc cuøng luùc hoaëc vuoâng goùc vôùi ñöôøng ñoàng möùc.

Hình 7.18- Boá trí nhaø treân ñòa hình phöùc taïp.

Hình 7.19- Boá trí nhaø theo ñòa hình.

157

Vôùi nhöõng khu ñaát coù nhöõng caûnh quan thieân nhieân ñeïp nhö bôø bieån, soâng ngoøi, keânh raïch, ao hoà, ñoài nuùi… thì caàn khai thaùc toái ña nhöõng caûnh quan naøy ñeå taïo ñaëc thuø rieâng cho ñôn vò ôû.

Hình 7.20- Toå chöùc nhaø ôû khu ñaát coù hoà laøm trung taâm

c. Ñieàu kieän tieáp caän Duø laø loaïi hình nhaø ôû naøo, thì ñieàu kieän ñaàu tieân laø giao thoâng xe cô giôùi phaûi tieáp caän ñöôïc vôùi coâng trình. Ñieàu naøy coù nghóa laø ñöôøng xe oâ toâ phaûi ñi ñöôïc ñeán tröôùc cöûa töøng ngoâi nhaø, ñeå phuïc vuï cho vieäc cöùu hoûa, cöùu thöông, laáy raùc haøng ngaøy, vieäc vaän chuyeån ñoà ñaïc khi doïn nhaø….

Rieâng vôùi caùc nhoùm nhaø chung cö, ngoaøi moät maët tieáp caän vôùi giao thoâng xe cô giôùi laø khoâng gian ñoäng, maët coøn laïi caàn phaûi tieáp caän vôùi khoâng gian tónh nhö ñaõ phaân tích ôû treân.

Hình 7.21- Nguyeân taéc boá trí caùc nhoùm nhaø chung cö. d. Boá cuïc khoâng gian Trong nhoùm nhaø, coù theå coù nhieàu loaïi hình nhaø, nhieàu loaïi ñôn nguyeân, nhieàu taàng cao ñeå taïo khoâng gian phong phuù. Ñaây laø moät vaán ñeà phöùc taïp töø khaâu ñaàu tieân laø choïn löïa caùc maãu nhaø ñieån hình, laép gheùp caùc ñôn nguyeân nhaø ôû, cuõng nhö boá cuïc khoâng gian caùc nhoùm ôû sao cho phuø hôïp vôùi ñôn vò ôû noùi chung.

Coù moät soá hình thöùc boá cuïc khoâng gian caùc nhoùm nhaø nhö sau: Hình 7.22- Boá cuïc song song vaø söï bieán daïng cuûa noù.

158

Boá cuïc song song: Laø hình thöùc boá trí caùc daõy nhaø song song vôùi nhau ñeå phuø hôïp vôùi ñieàu kieän ñòa hình vaø khí haäu. Tuy nhieân, hình thöùc naøy laïi taïo neân söï ñôn ñieäu trong khoâng gian. Vì vaäy, ñeå khoâng gian ñöôïc linh hoaït thì caàn phaûi thay ñoåi moät soá höôùng nhaø hoaëc saép xeáp so le caùc coâng trình, thay ñoåi chieàu daøi caùc coâng trình ñeå taïo neân caùc khoâng gian linh hoaït, coù caùc ñieåm nhìn phong phuù.

Boá cuïc cuïm: Boá trí coâng trình xung quanh moät khoâng gian naøo ñoù, coù theå laø khoâng gian tónh cuûa cuïm nhaø, hoaëc coù theå laø ñöôøng cuït vôùi choã quay xe, hoaëc moät maûng xanh nhoû, kieán truùc nhoû naøo ñoù. Ñaây laø hình thöùc phoå bieán trong boá trí nhaø chung cö cuûa caùc nhoùm ôû.

Hình 7.23- Maët baèng tieåu khu bachsyñat-moät toå chöùc ôû keát hôïp haøi hoaø vôùi yeáu toá töï nhieân vaø boá cuïc giao thoâng raát töï d

Hình 7.24- Boá trí cuïm nhaø lieân keá

Boá cuïc maûng: Boá trí caùc coâng trình nhaø ôû ít taàng theo dieän phaúng, taïo neân nhöõng maûng lôùn. Ñaây laø hình thöùc phoå bieán boá trí nhaø phoá, lieân keá, bieät thöï trong caùc nhoùm ôû.

159

Hình 7.25- Boá cuïc nhaø theo thaûm.

Boá cuïc theo daûi, chuoãi: Boá trí coâng trình keá tieáp nhau theo chieàu daøi cuûa truïc giao thoâng hay söôøn ñoài. Thöôøng ñöôïc aùp duïng phoå bieán trong caùc ñôn vò ôû coù yeáu toá ñòa hình nhö ñoài nuùi, soâng raïch, hoaëc tieáp caän vôùi caùc truïc giao thoâng chính cuûa ñoâ thò.

160

Hình 7.26- Boá trí nhaø theo tuyeán giao thoâng.

Hình 7.27- Khu nhaø ôû taïi LasVegas- Myõ.

161

Noùi chung, boá trí nhaø trong ñôn vò ôû caàn phaûi söû duïng linh hoaït nhieàu kieåu boá cuïc khaùc nhau ñeå taïo neân khoâng gian ôû sinh ñoäng vaø neùt ñaëc thuø rieâng cuûa ñôn vò ôû.

Hình 7.28- Moät soá daïng boá cuïc töï do 7.3.4. Toå chöùc heä thoáng dòch vuï coâng coäng trong ñôn vò ôû 7.3.4.1. Caùc loaïi hình dòch vuï coâng coäng Ñôn vò ôû coù moät trung taâm coâng coäng, trong ñoù boá trí caùc coâng trình coâng coäng phuïc vuï caùc nhu caàu haøng ngaøy cho ngöôøi daân. Ñaây laø thaønh phaàn thieát yeáu cuûa moät ñôn vò ôû. Chính khoâng gian trung taâm laø nôi giao tieáp haøng ngaøy cuûa coäng ñoàng daân cö trong

162

ñôn vò ôû, laøm taêng moái quan heä laùng gieàng, phaùt trieån caùc moái quan heä xaõ hoäi. Caùc loaïi hình dòch vuï coâng coäng trong ñôn vò ôû goàm caùc coâng trình phuïc vuï nhu caàu haøng ngaøy veà caùc lónh vöïc sau: a. Thöông maïi, dòch vuï Sieâu thò, trung taâm thöông maïi, caùc cöûa haøng… trong ñoù coù caùc quaày haøng phuïc vuï caùc nhu caàu haøng ngaøy cuûa ngöôøi daân nhö: löông thöïc, thöïc phaåm, aên uoáng, giaûi khaùt, haøng coâng ngheä phaåm, baùch hoaù, vaên hoaù phaåm….Ngoaøi ra, coøn coù caùc quaày dòch vuï nhö söõa chöõa ñoà ñieän, giaët uûi, caét may, caét uoán toùc, böu ñieän, internet…. Dieän tích ñaát khoûang 0,4- 1 ha b. Y teá Coù moät traïm y teá ñeå phuïc vuï cho vieäc chaêm soùc söùc khoûe cho ngöôøi daân tuyeán cô sôû.

Quy moâ dieän tích ñaát khoaûng 500 m2. c. Giaùo duïc Goàm moät tröôøng tieåu hoïc phuïc vuï cho toaøn ñôn vò ôû vaø caùc nhaø treû, maãu giaùo phuïc vuï cho caùc nhoùm ôû.

Baûng 7.13. Quy moâ hoïc sinh vaø dieän tích ñaát xaây döïng tröôøng STT Loaïi tröôøng Soá HS ñi hoïc/1.000 daân Dieäntích ñaát cho 1 choã hoïc(m2) 1 Tröôøng maãu giaùo 60- 70 25- 30 2 Tröôøng tieåu hoïc 100- 130 18- 22 d. Vaên hoùa Ñeå phuïc vuï caùc nhu caàu giaûi trí, giao löu cuûa ngöôøi daân, caàn coù moät caâu laïc boä nhoû trong ñôn vò ôû. Ñaây laø nôi sinh hoaït cuûa hoäi ngöôøi cao tuoåi, hoäi phuï nöõ, ñoaøn thanh nieân, ñoäi thieáu nieân tieàn phong ….Coâng trình coù theå boá trí hoäi tröôøng nhoû ñeå sinh hoaït hoaëc hoïp haønh, moät thö vieän nhoû ñeå phuïc vuï nhu caàu ñoïc saùch, hoaëc coù theå boá trí moät soá caùc phoøng hoïc naêng khieáu….Caâu laïc boä naøy coù theå boá trí trong moät khu ñaát rieâng hoaëc keát hôïp trong khu caây xanh cuûa ñôn vò ôû. Hieän nay coâng trình chöa naèm trong Quy chuaån xaây döïng, neân tuøy vaøo tröôøng hôïp cuï theå, ta coù theå laáy dieän tích ñaát khoaûng 1.000- 2.000 m2. e. Haønh chaùnh Hieän nay, ranh haønh chaùnh vaø ranh quy hoaïch chöa truøng khôùp nhau treân haàu heát caùc ñoâ thò ôû nöôùc ta. Tuyø theo caáp ñoâ thò, quy moâ daân cö cuûa moät phöôøng coù theå khaùc nhau.

Vôùi nhöõng ñoâ thò lôùn, nhaát laø ôû khu vöïc trung taâm,moät phöôøng coù theå goàm vaøi ñôn vò ôû.

Vì vaäy, coù theå boá trí hoaëc khoâng boá trí coâng trình haønh chaùnh trong ñôn vò ôû. Neáu coù boá trí UBND phöôøng vaø Coâng an phöôøng, thì dieän tích ñaát khoûang 500- 1.000 m2/coâng trình.

163

7.3.4.2. Nguyeân taéc toå chöùc a. Theo nguyeân taéc phuïc vuï - Caùc coâng trình phuïc vuï chuû yeáu cho daân cö trong ñôn vò ôû, vì vaäy, caàn phaûi boá trí ôû nhöõng vò trí thuaän lôïi nhaát ñeå phuïc vuï nhu caàu cuûa ngöôøi daân.

- Vôùi caùc coâng trình thöông maïi dòch vuï, caàn boá trí ôû caùc vò trí thuaän lôïi cho vieäc mua baùn trong ngaøy, tieän ñöôøng ñi laøm veà cuûa ngöôøi daân. Coâng trình naøy coù theå keát hôïp vôùi nhaø ôû daïng chung cö cao taàng ñeå taïo thaønh lieân hôïp nhaø ôû- thöông maïi.

- Vôùi caùc coâng trình giaùo duïc nhö tröôøng tieåu hoïc, nhaø treû- maãu giaùo, caàn boá trí trong khu tónh, gaàn maûng xanh lôùn trong ñôn vò ôû. Baùn kính phuïc vuï cuûa nhaø treû- maãu giaùo töø 150- 200m, thöôøng boá trí trong trung taâm nhoùm ôû. Baùn kính phuïc vuï cuûa tröôøng tieåu hoïc khoaûng 400- 500m, boá trí trong trung taâm khu ôû. Khoâng boá trí coång chính cuûa tröôøng tieåu hoïc vaø tröôøng maãu giaùo gaàn nhau ñeå haïn cheá söï taäp trung giao thoâng. Caùc coâng trình giaùo duïc phaûi mang tính chuyeân bieät ñeå ñaûm baûo nhu caàu vaø chaát löôïng giaùo duïc.

- Caùc coâng trình haønh chaùnh, y teá, vaên hoùa chuû yeáu phuïc vuï cho daân cö trong ñôn vò ôû neân caàn boá trí beân trong ñôn vò ôû, keát hôïp vôùi caùc coâng trình giaùo duïc, maûng caây xanh ñeå hình thaønh trung taâm tónh. Caùc coâng trình naøy thöôøng laø caùc coâng trình chuyeân bieät, khoâng keát hôïp vôùi caùc coâng trình khaùc hoaëc nhaø ôû. b. Theo nguyeân taéc kinh teá Ngoaøi vieäc toå chöùc coâng trình theo nguyeân taéc phuïc vuï nhö treân, do neàn kinh teá nöôùc ta laø neàn kinh teá thò tröôøng neân coù moät soá coâng trình, nhaát laø caùc coâng trình thöông maïi dòch vuï seõ ñöôïc boá trí ñeå phuïc vuï khoâng nhöõng ngöôøi daân trong ñôn vò ôû, maø caû cho khaùch vaõng lai ñi ngang qua ñôn vò ôû. Do doù, caùc coâng trình naøy thöôøng ñöôïc boá trí treân caùc truïc giao thoâng ñoâ thò beân ngoaøi ñôn vò ôû, taêng cöôøng moái quan heä vôùi caùc khu vöïc laân caän, ñem laïi hieäu quaû cao cho cho caùc hoaït ñoäng kinh doanh.

7.3.4.3. Giaûi phaùp boá cuïc khoâng gian a. Taäp trung Caùc coâng trình coâng coäng ñaõ neâu treân coù theå boá trí taäp trung taïi trung taâm cuûa ñôn vò ôû. Phaàn tieáp caän vôùi truïc giao thoâng ñoâ thò coù theå boá trí caùc coâng trình thöông maïi dòch vuï, coøn khoâng gian phía beân trong, nôi tieáp caän vôùi khu caây xanh, boá trí caùc coâng trình mang tính chaát tónh nhö tröôøng hoïc, traïm y teá, caâu laïc boä…. b. Phaân taùn Khoâng gian coâng coäng coù theå boá trí taùch rôøi nhau theo chöùc naêng ñoäng tónh. Khu ñoäng, chuû yeáu laø coâng trình thöông maïi dòch vuï, ñöôïc boá trí treân truïc giao thoâng ñoâ thò theo nguyeân taéc kinh teá. Khu tónh, ñöôïc boá trí taùch rôøi khu ñoäng ñeå traùnh tieáng oàn, khoùi buïi, aûnh höôûng cuûa caùc hoaït ñoäng thöông maïi. Caùc coâng trình giaùo duïc, vaên hoùa, y teá keát hôïp vôùi caây xanh hình thaønh khoâng gian tónh naèm giöõa ñôn vò ôû.

164

7.3.5. Toå chöùc giao thoâng trong ñôn vò ôû 7.3.5.1. Caùc loaïi hình giao thoâng trong ñôn vò ôû Caùc ñôn vò ôû thöôøng ñöôïc giôùi haïn bôûi caùc truïc ñöôøng giao thoâng ñoâ thò, hoaëc ñöôøng trong khu ôû, hoaëc caùc yeáu toá töï nhieân nhö keânh raïch, soâng ngoøi…Giao thoâng beân trong ñôn vò ôû laø giao thoâng coù tính chaát noäi boä neân coù nhöõng ñoøi hoûi khaùc nhau veà cô baûn vôùi giao thoâng ñoâ thò. Giao thoâng trong ñôn vò ôû goàm nhöõng loaïi hình sau: a. Ñöôøng oâ toâ - xe maùy Laø ñöôøng giao thoâng cô giôùi tieáp caän vôùi taát caû caùc coâng trình nhaø ôû vaø coâng trình coâng coäng trong ñôn vò ôû. Heä thoáng ñöôøng giao thoâng cô giôùi hình thaønh maïng löôùi ñöôøng vôùi tuyeán chính, phuï coù loä giôùi khaùc nhau.

Baûng 7.14. Caùc loaïi giao thoâng cô giôùi trong ñôn vò ôû STT 1

Loaïi ñöôøng Ñöôøng chính

Loä giôùi (m) 16

2

Ñöôøng phuï

12

3

Ñöôøng nhaø

nhoùm 8

Vò trí Laø ñöôøng noái lieàn caùc nhoùm ôû, noái caùc nhoùm ôû vôùi trung taâm ñôn vò ôû.

Laø cöûa ngoõ chính töø giao thoâng ñoâ thò beân ngoaøi daãn vaøo trung taâm khu ôû.

Laø ñöôøng giôùi haïn cuûa caùc nhoùm ôû.

Laø ñöôøng beân trong caùc nhoùm ôû, chia nhoùm ôû thaønh caùc cuïm ôû theo caùc loaïi hình nhaø ôû.

Laø ñöôøng tieáp caän ñeán caùc coâng trình nhaø ôû vaø coâng trình coâng coäng.

Laø ñöôøng noäi boä beân trong caùc cuïm nhaø ôû nhoû nhö nhaø lieân keá, bieät thöï….

165

Hình 7.29- Moät soá maët caét ñöôøng trong ñôn vò ôû. b. Ñöôøng ñi boä – xe ñaïp Ngöôøi daân trong ñôn vò ôû, ngoaøi ñoái töôïng coù theå söû duïng ñöôïc xe cô giôùi, coøn moät boä phaän khoâng nhoû laø ngöôøi giaø vaø treû em, chæ coù theå ñi laïi baèng xe ñaïp hoaëc ñi boä. Vì vaäy, ñeå ñaùp öùng nhu caàu söû duïng caùc dòch vuï haøng ngaøy cuûa ñoái töôïng naøy, ngoaøi heä thoáng giao thoâng cô giôùi tieáp caän ñeán töøng coâng trình, caàn boá trí ñöôøng ñi boä vaø xe ñaïp.

Vôùi caùc truïc ñöôøng xe cô giôùi, coù theå boá trí laøn rieâng cho xe ñaïp, coøn leà ñöôøng daønh cho ngöôøi ñi boä. Ngoaøi ra, trong ñôn vò ôû coù theå toå chöùc caùc tuyeán truïc caûnh quan lieân keát caùc nhoùm nhaø vaø khu trung taâm. Treân caùc tuyeán caûnh quan naøy, coù theå toå chöùc ñöôøng xe ñaïp keát hôïp ñöôøng ñi boä vaø maûng xanh taïo neân ñaëc thuø rieâng cho ñôn vò ôû.

166

Hình 7.30- Ñöôøng ñi boä trong ñôn vò ôû. c. Baõi xe Caùc coâng trình coâng coäng, caùc nhaø ôû chung cö cao taàng hoaëc thaáp taàng caàn phaûi boá trí baûi ñoã xe cho coâng trình. Vôùi caùc coâng trình coâng coäng, nhaát laø coâng trình thöông maïi dòch vuï, nhu caàu ñoã xe lôùn neân caàn boá trí gaàn coâng trình. Vôùi caùc nhoùm nhaø, nhaát

167

laø nhaø chung cö, caàn boá trí caùc baõi ñoã xe phaân taùn theo töøng vò trí nhaø ôû, hoaëc taäp trung vôùi baùn kính phuïc vuï khoaûng 150- 200m.

Ngoaøi ra, vôùi caùc ñôn vò ôû khoâng coù ñuû dieän tích daønh cho giao thoâng hoaëc ñeå tieát kieäm ñaát ñai, coù theå xaây döïng caùc baûi ñoã xe ngaàm hoaëc nöûa chìm, phía treân laø saân chôi hoaëc khu caây xanh. Caàn coù ñaát döï tröõ ñeå xaây döïng vaø môû roäng baõi ñoã xe khi möùc ñoä oâ toâ hoùa taêng leân trong töông lai.

Hình 7.31- Baõi xe vaø choã quay xe trong khu ôû.

7.3.5.2. Nguyeân taéc toå chöùc a. Quan heä vôùi giao thoâng ñoâ thò Töø trung taâm ñôn vò ôû, phaûi coù caùc tuyeán ñöôøng chính keát noái vôùi heä thoáng giao thoâng ñoâ thò beân ngoaøi ñeå ñaûm baûo söï lieân heä thuaän tieän giöõa beân trong vaø beân ngoaøi ñôn vò ôû. Tuy nhieân, caàn haïn cheá soá nuùt giao caét giöõa giao thoâng beân trong vaø ngoaøi ñôn vò ôû ñeå traùnh tình tranïg uøn taéc, caûnt trôû giao thoâng ñoâ thò. Khoâng boá trí caùc tuyeán ñöôøng giao thoâng xuyeân thaúng qua ñôn vò ôû, vì noù seõ taïo ñieàu kieän thu huùt caùc doøng giao thoâng ñoâ thò caét ngang ñôn vò ôû vôùi maät ñoä giao thoâng cao, toác ñoä lôùn gaây xaùo troän veà giao thoâng vaø aûnh höôûng ñeán moâi tröôøng tónh beân trong ñôn vò ôû.

Ngoaøi ra, taïi caùc vò trí trung taâm thöông maïi cuûa ñôn vò ôû caàn boá trí caùc traïm xe bus, hoaëc caùc traïm xe coâng coäng khaùc

168

Hình 7.32- Baõi ñoã xe coâng coäng trong ñôn vò ôû b. Taïo söï thuaän lôïi trong söû duïng Ñaûm baûo söï lieân heä giöõa caùc boä phaän chöùc naêng trong ñôn vò ôû: giöõa caùc nhoùm nhaø, giöõa nhoùm nhaø vôùi khu trung taâm ñöôïc thuaän tieän nhaát vôùi ñoaïn ñöôøng ngaén nhaát. c. Ñöôøng oâ toâ phaûi tieáp caän tôùi moãi coâng trình Taát caû caùc coâng trình, töø coâng trình nhaø ôû rieâng leû nhö nhaø lieân keá, bieät thöï, cho ñeán caùc coâng trình coâng coäng nhö tröôøng tieåu hoïc, maãu giaùo….ñeàu phaûi ñöôïc boá trí ñöôøng xe cô giôùi tieáp caän. d. Ñöôøng ñi boä phaûi lieân hoaøn qua caùc khu chöùc naêng cuûa ñôn vò ôû Ñöôøng ñi boä cuõng laø moät daïng giao thoâng daønh cho caùc ñoái töôïng nhö ngöôøi giaø, treû em, neân caàn phaûi boá trí lieân hoaøn qua caùc khu chöùc naêng cuûa ñôn vò ôû, noái nhoùm nhaø vôùi trung taâm tónh nhö coâng vieân, tröôøng hoïc…., noái vôùi traïm xe bus cuûa ñoâ thò…Caàn boá trí theo höông ngaén nhaát ñeán nhöõng nôi noùi treân, haïn cheá giao caét vôùi giao thoâng cô giôùi e. Baõi xe phaûi boá trí hôïp lyù Baõi xe caàn boá trí ñeàu taïi caùc nhoùm nhaø, caùc trung taâm coâng coäng vaø coù ñaát döï tröõ khi töông lai, soá löôïng oâ toâ taêng leân

169

7.3.5.3. Giaûi phaùp boá trí Moät soá hình thöùc boá trí ñöôøng trong ñôn vò ôû tröôùc ñaây:

Hình 7.33- Moät soá hình thöùc ñöôøng trong ñôn vò ôû tröôùc ñaây - Heä thoáng thoøng loïng - Heä thoáng ñöôøng voøng - Heä thoáng ñöôøng baùn voøng - Heä thoáng caøi raêng löôïc - Heä nhaùnh caây - Ñöôøng cuït

170

Treân thöïc teá, caùc hình thöùc boá trí ñöôøng ñaõ neâu treân tuy coù moät öu ñieåm lôùn laø giao thoâng trong ñôn vò ôû ñöôïc taùch bieät roõ raøng, giao thoâng cô giôùi vaø ñöôøng ñi boä khoâng choàng cheùo nhau, nhöng coù nhöôïc ñieåm laø caûn trôû söï gaén keát cuûa caùc khu chöùc naêng trong ñôn vò ôû, haïn cheá söï ñi laïi baèng heä thoáng giao thoâng noäi boä trong ñôn vò ôû.

Trong moâ hình ñôn vò ôû môùi “Neighbourhood TOD”, maïng löôùi giao thoân coù daïng tia ñeå caùc ñöôøng noäi boä höôùng vaøo trung taâm coâng coäng cuûa ñôn vò ôû. Trung taâm naøy ôû saùt trung taâm thöông maïi naèm treân truïc chính cuûa ñoâ thò.

Hình 7.34: Moät soá ñeà xuaát veà giao thoâng cuûa khu nhaø ôû vaø ñôn vò ôû taïi Singapore

171

Maïng löôùi ñöôøng söû duïng trong ñôn vò ôû hieän nay thöôøng laø daïng hoãn hôïp: Beân trong ñôn vò ôû coù tuyeán ñöôøng voøng lieân keát caùc khu chöùc naêng vôùi nhau. Tuyeán naøy thöôøng giôùi haïn khu ñaát beân trong duøng cho trung taâm tónh cuûa ñôn vò ôû.Töø tuyeán voøng naøy, toå chöùc caùc tuyeán giao thoâng chính ra caùc ñöôøng giao thoâng ñoâ thò xung quanh ñôn vò ôû. Tuyeán naøy cuõng giôùi haïn caùc nhoùm ôû vôùi nhau.

Neân traùnh boá trí tuyeán ñöôøng caét ngang ñôn vò ôû ñeå traùnh tình traïng giao thoâng cô giôùi ñi taét qua. Ñeå ñaûm baûo moái quan heä giao thoâng toát ñeán töøng nhoùm nhaø vaø caùc coângtrình coâng coäng, khoaûng caùch giöõa 2 ñöôøng nhaùnh töø 200- 300m, töông öùng vôùi maät ñoä 7- 10 km/km2. Caùc ñöôøng trong nhoùm nhaø coù khoaûng caùch ngaén hôn. Nhoùm nhaø lieân keá, bieät thöï, coù theå phaân thaønh caùc loâ 40-50m x 100-150m. Vôùi caùc nhoùm nhaø chung cö, caùc ñöôøng nhaùnh caùch nhau 100- 150m tuyø tröôøng hôïp cuï theå.

Hình 7.35- Sô ñoà maïng löôùi giao thoâng noäi boä trong ñôn vò ôû

172

Hình 7.36- Moät soá ví duï boá trí ñöôøng trong ñôn vò ôû 7.3.6. Toå chöùc caây xanh- TDTT trong ñôn vò ôû 7.4.6.1. Caùc loaïi hình vaø nguyeân taéc toå chöùc caây xanh – TDTT a. Caây xanh ñöôøng phoá Laø heä thoáng caây xanh troàng doïc caùc tuyeán ñöôøng noäi boä trong ñôn vò ôû. Taïi caùc nöôùc, vieäc troàng caây xanh trong ñôn vò ôû trôû thaønh chuyeân ngaønh nghieân cöùu saâu trong thieát keá caûnh quan. Treân caùc tuyeán ñöôøng naøy, coù theå toå chöùc troàng caùc loaïi caây coù hoa ñeïp, nhieàu maøu saéc nhö phöôïng, ñieäp, … hoaëc caây coù taùn laù raäm nhö caây vieát. Ngoaøi ra coøn coù theå boá trí caùc boàn hoa döôùi goác caây hoaëc doïc leà ñöôøng ñeå taïo söï sinh ñoäng treân tuyeán ñi boä.

173

b. Caây xanh trong caùc nhoùm nhaø Caùc nhoùm nhaø, nhaát laø nhoùm nhaø chung cö, maûng xanh ñöôïc xem nhö khoâng gian giao tieáp coâng coäng tröïc tieáp cuûa nhöõng ngöôøi daân trong nhoùm. Taïi ñaây coù theå boá trí maûng xanh nhoû vôùi caùc saân chôi cuûa thieáu nhi nhö hoá caùt, caàu tuoät, xích ñu…Coù theå boá trí vaøi saân TDTT mang tính chaát yeân tónh nhö saân caàu loâng, choã neùm boùng roå…Boá trí caùc gheá ñaù, choøi nghæ keát hôïp vôùi caây xanh, ñöôøng daïo,saân taäp döôõng sinh cho ngöôøi lôùn tuoåi. Rieâng vôùi caùc nhoùm nhaø rieâng leû nhö nhaø lieân keá, bieät thöï, dieän tích caây xanh naøy khoâng nhieàu neân chæ coù theå boá trí maûng xanh keát hôïp vôùi gheá ñaù taïo khoâng gian giao tieáp cho nhoùm.

Hình 7.37- Toå chöùc khoâng gian sinh hoaït coäng ñoàng – maûng xanh trong nhoùm ôû

c. Caây xanh –TDTT taäp trung trong ñôn vò ôû Ñaây laø maûng xanh chính cuûa ñôn vò ôû, vôùi vò trí naèm taïi trung taâm cuûa caùc nhoùm nhaø. Coù theå goïi ñaây laø vöôøn hoa cuûa ñôn vò ôû. Do tính chaát laø vöôøn hoa trung taâm, coù quy moâ dieän tích töông ñoái roäng raõi neân coù theå toå chöùc nhieàu chöùc naêng nhö sau: Khu vaên hoùa vôùi caâu laïc boä nhoû keát hôïp vôùi khoâng gian quaûng tröôøng ña naêng ñeå coù theå toå chöùc caùc hoaït ñoäng coäng ñoàng trong ñôn vò ôû.

Khu vui chôi thieáu nhi vôùi caùc troø chôi ngoaøi trôøi phong phuù.

Khu TDTT vôùi saân taäp ña naêng, mang tính chaát ñoäng, chuû yeáu phuïc vuï cho ñoái töôïng thanh thieáu nieân.

174

Khu nghó tónh goàm heä thoáng ñöôøng daïo, choøi nghæ chaân…keát hôïp vôùi moät soá chöùc naêng khaùc nhö khu vöïc tröng baøy chim caù caûnh, hoøn non boä, maët nöôùc vôùi maät ñoä caây xanh cao (khoaûng 70%), taïo thaønh moät khoâng gian nghæ ngôi thö giaõn cho ngöôøi lôùn tuoåi.

Hình 7.38- Maûng xanh trong ñôn vò ôû Thanh Ña- TP Hoà Chí Minh. d. Nguyeân taéc toå chöùc Vieäc löïa choïn chuûng loaïi caây troàng phuï thuoäc nhieàu vaøo ñieàu kieän khí haäu cuõng nhö thoå nhöôõng cuûa töøng vuøng.

Ngoaøi yeáu toá taïo boùng maùt, caûnh quan, caûi taïo vi khí haäu, vieäc troàng caây phaûi ñaûm baûo moät soá nguyeân taéc sau: Troàng caây boùng maùt coù reã saâu, traùnh troàng nhöõng loaïi caây coù reã moïc ngang seõ phaù keát caáu maët ñöôøng.

Troàng caùc loaïi caây choáng ñöôïc gioù baõo, traùnh troàng caây coù nhieàu caønh gioøn deã gaõy seõ gaây tai naïn trong muøa gioâng baõo.

Khoâng troàng caây coù saâu boï, haáp daãn ruoài nhaëng Khoâng troàng caây gaây aåm thaáp, caây coù muøi hoa haéc, caây coù laù gaây ñoäc.

Khoâng troàng caùc loaïi caây coù quaû ñeå traùnh vieäc treû em lao treøo.

Vaán ñeà boá trí saân TDTT trong ñôn vò ôû cuõng caàn ñaûm baûo moâi tröôøng soá nguyeân taéc sau: Höôùng saân theo höôùng Baéc – Nam, neáu khoâng ñuû ñaát thì coù theå boá trí leäch toái ña 150 ñeå ñaûm baûo khoâng choùi naéng khi luyeän taäp.

Trong nhoùm nhaø chæ neân boá trí caùc saân taäp coù tính chaát yeân tónh nhö saân caàu loâng, choã neùm boùng roå, saân ñaù caàu, caùc saân chôi cho thieáu nhi. Rieâng caùc loaïi saân daønh cho thanh thieáu nieân nhö saân taäp boùng ñaù thì caàn boá trí rieâng ñeå traùnh gaây oàn tôùi nhaø ôû.

Coù theå keát hôïp söû duïng saân theå thao trong ñôn vò ôû cho tröôøng tieåu hoïc, nhaát laø trong ñieàu kieän ñaàu tö cho tröôøng hoïc ôû nöôùc ta coøn haïn cheá.

175

7.3.6.2. Giaûi phaùp boá cuïc khoâng gian Heä thoáng caây xanh trong ñôn vò ôû thöôøng ñöôïc boá cuïc thaønh 2 daïng sau: - Taäp trung thaønh maûng Laø giaûi phaùp boá cuïc chuû yeáu trong caùc nhoùm nhaø vaø trong vöôøn hoa cuûa ñôn vò ôû.

- Phoái hôïp vôùi heä thoáng ñi boä taïo thaønh caùc tuyeán, truïc caûnh quan Laø giaûi phaùp boá cuïc khoâng gian treân caùc tuyeán giao thoâng trong ñôn vò ôû, vaø treân caùc tuyeán ñi boä, tuyeán caûnh quan keát noái caùc nhoùm ôû vôùi nhau, vaø vôùi caùc coâng trình coâng coäng.

Toaøn boä heä thoáng caây xanh trong ñôn vò ôû vôùi caùc giaûi phaùp boá cuïc nhö treân taïo thaønh maïng löôùi caây xanh cuûa ñôn vò ôû, vôùi caùc tuyeán, maûng lieân keát chaët cheõ vôùi nhau, taïo neân chaát löôïng soáng öu vieät cuûa ñôn vò ôû.ô3

Hình 7.39- Boá trí caây xanh trong ñôn vò ôû

176

CHÖÔNG 8: QUY HOAÏCH XAÂY DÖÏNG HEÄ THOÁNG GIAO THOÂNG VAØ HAÏ TAÀNG KYÕ THUAÄT ÑOÂ THÒ 8.1. THIEÁT KEÁ QUY HOAÏCH HEÄ THOÁNG GIAO THOÂNG ÑOÂ THÒ 8.1.1.Khaùi nieäm veà giao thoâng ñoâ thò – phaân loaïi 8.1.1.1.Khaùi nieäm Heä thoáng giao thoâng laø heä thoáng quan troïng nhaát trong caùc loaïi haï taàng kyõ thuaät ñoâ thò, noù ñaùp öùng nhu caàu vaän taûi haønh khaùch vaø haøng hoaù töø nôi naøy ñeán nôi khaùc trong ñoâ thò hoaëc vaän chuyeån haønh khaùch vaø haøng hoaù töø ñoâ thò ñi caùc nôi khaùc.

Heä thoáng giao thoâng coù vai troø trong vieäc vieäc haønh boä khung chính caáu truùc ñoâ thò vaø coù vai troø ñònh höôùng cho caùc heä thoáng haï taàng kyõ thuaät khaùc. Trong caáu truùc ñoâ thò, heä thoáng giao thoâng giöõa vai troø lieân keát caùc khu vöïc chöùc naêng vaø taïo thaønh moät haønh lang kyõ thuaät maø treân ñoù boá trí haàu heát caùc coâng trình cuûa heä thoáng kyõ thuaät haï taàng khaùc.

8.1.1.2.Giao thoâng ñoái noäi – giao thoâng ñoái ngoaïi a. Giao thoâng ñoái ngoaïi Giao thoâng ñoái ngoaïi bao goàm moái lieân heä giöõa ñoâ thò vôùi beân ngoaøi nhö: vôùi caùc ñoâ thò khaùc, vôùi caùc khu coâng nghieäp taäp trung, khu nghæ ngôi giaûi trí.

Giao thoâng ñoái ngoaïi bao goàm: Giao thoâng ñöôøng thuyû, giao thoâng ñöôøng saét, giao thoâng ñöôøng boä vaø giao thoâng ñöôøng haøng khoâng. b. Giao thoâng ñoái noäi Giao thoâng ñoái noäi laø giao thoâng beân trong ñoâ thò, noù coù moái quan heä chaët cheõ vôùi heä thoâng giao thoâng ñoái ngoaïi qua caùc nhaø ga, beán caûng, beán xe, caùc ñaàu moái giao thoâng ôû caùc ñöôøng vaøo ñoâ thò. Theo ñieàu kieän ñòa hình, kinh teá, caáu truùc ñoâ thò maø töøng loaïi hình giao thoâng ñoâ thò coù theå phaùt trieån khoâng ñeàu nhau. Trong ñoâ thò cuõng coù ñaày ñuû caùc loaïi giao thoâng nhö laø: Giao thoâng ñöôøng thuyû, giao thoâng ñöôøng saét:taøu ñieän ngaàm, maët ñaát, treân cao...nhöng ña phaàn laø phaùt trieån maïnh veà giao thoâng ñöôøng phoá.

8.1.1.2.Phaân loaïi heä thoáng giao thoâng a. Ñöôøng boä Laø moät loaïi hình thöùc giao thoâng phoå bieán ôû nhöõng thaønh phoá lôùn, noù ñöôïc söû duïng roäng raõi, vaän chuyeån haønh khaùch haøng hoaù thuaän tieän ôû moïi luùc moïi nôi, vôùi khoái löôïng töông ñoái lôùn. b. Ñuôøng saét Laø hình thöùc giao thoâng coù öu ñieåm laø vaän chuyeån vôùi khoái löôïng lôùn, an toøan, ít oâ nhieãm moâi tröôøng, tuy nhieân noù khoâng ñöôïc boá trí roäng raõi, cô sôû ñaàu tö ban ñaàu toán keùm. Höôùng vaän chuyeån keùm linh hoaït.

177

c. Ñöôøng thuûy Hình thöùc giao thoâng raát quan troïng xuaát hieän töø laâu ñôøi, coù öu ñieåm laø vaän chuyeån löôïng haønh khaùch vaø haøng hoaù raát lôùn, chi phí vaän taûi thaáp, tuy nhieân toác ñoä khoâng cao vaø phuø thuoäc vaøo ñieàu kieän töï nhieân cuûa ñoâ thò d. Ñöôøng haøng khoâng Hình thöùc hieän ñaïi, laø phöông tieän vaän chuyeån haønh khaùch vaø haøng hoaù ñi nhöõng khoaûng caùch xa vaø ra ngoaøi ñoâ thò. Coù öu ñieåm laø vaän chuyeån haøng hoùa nhanh, an toøan, nhöng khoái löôïng coøn haïn cheá, giaù thaønh cao.

8.1.1.3.Vai troø cuûa heä thoáng giao thoâng ñoái vôùi söï phaùt trieån ñoâ thò Vai troø trong söï hình thaønh vaø phaùt trieån ñoâ thò Phaùt trieån kinh teá vaø caùc ngaønh saûn xuaát trong ñoâ thò Phaùt trieån veà maët xaõ hoäi vaø naâng cao chaát löôïng soáng ñoâ thò Vai troø trong toå chöùc khoâng gian caûnh quan 8.1.2.Vai troø cuûa giao thoâng ñoái vôùi giaûi phaùp quy hoaïch ñoâ thò 8.1.2.1.Caáu truùc maïng löôùi giao thoâng vaø caáu truùc ñoâ thò a. Caáu truùc maïng löôùi giao thoâng ñoâ thò Trong caáu truùc ñoâ thò, heä thoáng giao thoâng giöõ vai troø laøm khung chính gaén keát caùc khu vöïc chöùc naêng ñaûm baûo moät caáu truùc ñoâ thò chaët cheõ. Heä thoáng giao thoâng taïo moái quan heä giöõa caùc khu vöïc trong ñoâ thò vaø moái lieân heä giöõa ñoâ thò vôùi beân ngoaøi.

Heä thoáng giao thoâng trong caáu truùc ñoâ thò coù nhöõng ñaëc ñieåm sau: Ñaây laø moái quan heä giöõa caùc thaønh phaàn cuûa ñoâ thò thoâng qua vieäc giaûi quyeát caùc nhu caàu söû duïng trong ñoâ thò. Ñaây cuõng chính laø yeáu toá goùp phaàn xaùc ñònh quy moâ hôïp lyù cuûa caùc thaønh phaàn chöùc naêng ñoâ thò. Ñònh höôùng phaùt trieån heä thoáng giao thoâng cuõng goùp phaàn trong vieäc xaùc ñònh chính xaùc caáu truùc ñoâ thò. Heä thoáng giao thoâng laø boä khung caên baûn ñeå xaùc ñònh vò trí cuûa heä thoáng haï taàng kyõ thuaät, vò trí caùc nguoàn cung caáp haï taàng: ñieän, nöôùc, traïm xöû lyù chaát thaõi, baõi raùc …

Döïa treân heä thoáng giao thoâng ñoâ thò, caùc heä thoáng haï taàng kyõ thuaät khaùc nhö caáp ñieän, caáp thoaùt nöôùc, … seõ ñöôïc trieån khai toå chöùc theo caùc ñònh höôùng phaùt trieån cuûa ñoâ thò nhaèm ñaûm baûo söï vaän haønh vaø phaùt trieån cuûa caùc khu vöïc chöùc naêng trong caáu truùc ñoâ thò.

178

b. Caùc daïng maïng löôùi giao thoâng ñoâ thò trong caáu truùc ñoâ thò Daïng maïng löôùi oâ côø – oâ côø coù ñöôøng cheùo Daïng oâ côø vaø oâ côø coù ñöôøng cheùo thöôøng coù tính ñôn giaûn seõ thích hôïp vôùi caùc caáu truùc ñoâ thò nhoû hoaëc caùc khu vöïc chöùc naêng trong ñoâ thò. Luùc naøy tính ñònh höôùng giao thoâng khoâng cao nhöng khaû naêng phaân taùn doøng ngöôøi deã daøng. Khaû naêng di chuyeån khoâng nhanh nhöng ít coù nguy cô bò aùch taéc giao thoâng. Moät soá ñoâ thò lôùn ( ñaëc bieät ôû Myõ ) söû duïng daïng naøy vôùi söï keát hôïp caùc tuyeán ñöôøng cheùo coù naêng löïc vaän chuyeån raát lôùn.

Daïng ñöôøng oâ côø vaø oâ côø coù ñöông cheùo thöôøng ñöôïc toå chöùc trong caùc khu vöïc chöùc naêng, caùc loaïi ñöôøng khu vöïc vaø noäi boä thöôøng ñöôïc toà chöùc theo daïng naøy

Hình 8.1- Sô ñoà maïng löôùi oâ côø vaø oâ côø coù ñöôøng cheùo Daïng maïng löôùi höôùng taâm vaø höôùng taâm coù ñöôøng bao Daïng maïng löôùi ñöôøng höôùng taâm vaø höôùng taâm coù ñöôøng bao laø nhöõng daïng maïng löôùi ñöôøng phuø hôïp vôùi caùc caáu truùc ñoâ thò coù trung taâm taäp trung vaø caùc truïc ñöôøng chính ñoâ thò ñaûm nhaän nhieäm vuï phaân chia caùc khu vöïc chöùc naêng ñoâ thò. Caùc ñoâ thò trung bình khoâng lôùn laém coù vai troø lieân keát vôùi caùc khu vöïc trong vuøng thöôøng coù daïng maïng löôùi ñöôøng daïng naøy.

Hình 8.2- Sô ñoà maïng löôùi höôùng taâm vaø höôùng taâm coù ñöôøng bao ( vaønh ñai )

179

Daïng maïng löôùi töï do Daïng maïng löôùi töï do phuø hôïp vôùi caáu truùc ñoâ thò coù trung taâm phaân taùn, tuy vaäy vaãn phaûi ñaûm baûo caùc nhu caàu giao thoâng nhanh, giao thoâng tieáp caän vaøo caùc khu vöïc.

Daïng maïng löôùi hoãn hôïp Caùc ñoâ thò lôùn, cöïc lôùn, caùc ñoâ thò laø trung taâm cuûa moät vuøng roäng lôùn thöôøng coù caáu truùc ñoâ thò ña trung taâm, vaø vì vaäy maø maïng löôùi ñöôøng cuõng phaûi coù caáu truùc theo daïng hoãn hôïp. Maïng löôùi toång hôïp thöôøng seõ bao goàm taát caû caùc daïng maïng löôùi khaùc nhau taïo thaønh moät maïng löôùi toång hôïp.

Hình 8.3- Maïng löôùi ñöôøng höôùng taâm coù vaønh ñai, keát hôïp vôùi caùc maïng löôùi oâ côø trong caùc khu chöùc naêng

c. Caáu truùc giao thoâng vaø phaân boá caùc chöùc naêng ñoâ thò Khaùi nieäm caáu truùc ÑT: ÑT ñöôïc xem nhö laø moät heä thoáng. Moãi heä thoáng luoân gaén lieàn vôùi hình thöùc toå chöùc nhaát ñònh cuûa caùc khu chöùc naêng. Caáu truùc ÑT chính laø boä khung goùp phaàn quan troïng trong vieäc hình thaønh vaø phaùt trieån ÑT. Thaønh phaàn caáu taïo neân caáu truùc ÑT bao goàm: - Heä thoáng GT ÑT - Heä thoáng caùc khu chöùc naêng trong ÑT (caùc ñôn vò chöùc naêng ÑT ñöôïc boá trí thaønh heä thoáng) Phaân boá caùc khu chöùc naêng trong caáu truùc ÑT hieän ñaïi: Moãi moät ñoâ thò phaûi coù moät caáu truùc ñoâ thò nhaèm ñònh höôùng phaùt trieån ñoâ thò theo moät nguyeân taéc ñaûm baûo söï caân ñoái haøi hoaø caùc thaønh phaàn cuûa ñoâ thò. Caáu truùc ñoâ thò coù vai troø quyeát ñònh caùc giaûi phaùp quy hoaïch caùc thaønh phaàn ñaát ñai ñoâ thò vaø höôùng ñeán söï phaùt trieån laâu daøi vaø beàn vöõng cho ñoâ thò. Trong ñoù vai troø cuûa heä thoáng giao

180

thoâng ñöôïc xaùc ñònh laø Boä khung cuûa ñoâ thò: döïa treân boä khung naøy, caùc khu vöïc chöùc naêng ñoâ thò ñöôïc boá trí gaén keát vôùi nhau. Heä thoáng giao thoâng vöøa giöõ vai troø lieân keát giöõa caùc khu vöïc chöùc naêng, vöøa giöõ vaøi troø giôùi haïn caùc khu vöïc chöùc naêng.

Khaû naêng ñònh höôùng vaø löïa choïn vò trí caùc khu vöïc chöùc naêng: trung taâm, caùc coâng trình dòch vuï, caùc khu coâng nghieäp saûn xuaát ñeàu ñöôïc nghieân cöùu treân söï thuaän lôïi cuûa heä thoáng giao thoâng.

Giaûi phaùp thieát keá caùc khu vöïc chöùc naêng ñeàu chòu aûnh höôûng cuûa heä thoáng giao thoâng: - Khu ôû: moâ hình ôû, loaïi hình nhaø, caùc coâng trình dòch vuï coâng coäng….ñeàu phuï thuoäc vaøo maïng löôùi ñöôøng ñoâ thò.

- Khu vöïc trung taâm: boá cuïc taàng cao, khoâng gian quaûng tröôøng, baõi ñaäu xe, tieáp caän… ñeàu ñöôïc nghieân cöùu döïa treân giaûi phaùp giao thoâng ñoâ thò - Khu coâng nghieäp – saûn xuaát: caùc cuïm nhaø maùy, vò trí kho, saân baõi, khu xöû lyù chaát thaûi… ñeàu chòu taùc ñoäng cuûa heä thoáng giao thoâng vaän taûi ñoâ thò.

Veà heä thoáng giao thoâng ñöôøng boä ÑT: Heä thoáng GT coù nhieàu taàng baäc khaùc nhau vaø moãi vò trí ñeàu coù nhöõng nguyeân taéc boá trí rieâng cuûa noù. Ñaëc ñeåm cuûa caáu truùc ÑT seõ thay ñoåi töø trung taâm ÑT ra ngoaøi ÑT.

HT CAÛN G BIEÅN -CAÛN G COÂN G NGHIEÄP -CAÛN G DU LÒCH SAÂN BAY DI DÔØI KHOÛI TT ÑT ÑÖÔØN G KHU VÖÏC ÑÖÔØN G NOÄI BOÄ

BEÁN XE

ÑÖÔØN G ÑOÂ THÒ ÑÖÔØN G VAØN H ÑAI ÑÖÔØN G GT ÑOÁI NGOAÏI

Hình 8.4- Heä thoáng giao thoâng ñöôøng boä ñoâ thò

181

Trong ñoù, heä thoáng GT ñöôøng boä trong caáu truùc ÑT bao goàm: - Heä thoáng GT ñoái ngoaïi: trong moâ hình caáu truùc laø nhöõng tuyeán ñöôøng hình tia noái caùc vuøng laân caän, goàm: +Ñöôøng cao toác +Ñöôøng quoác loä: ñoùng vai troø noái caùc vuøng laïi vôùi nhau. quoác loä ñöôïc hình thaønh töø caùc vaønh ñai cuøng caáp, do vaäy nhöõng ñieåm giao nhau thöôøng laø nhöõng nuùt GT khaùc coát. Khi ÑT lôùn ra, hình thaønh caùc ñöôøng vaønh ñai caøng lôùn ñeå ñaùp öùng nhu caàu GT trong ÑT, nhöng chæ phình ra ôû möùc ñoä nhaát ñònh tuyø theo quy ñònh ranh giôùi thaønh phoá.

- Heä thoáng GT ñoái noäi: ñaây laø maïng löôùi ñöôøng trong noäi boä ÑT. +Ñöôøng truïc chính ÑT +Ñöôøng truïc chính cuûa khu vöïc +Ñöôøng noäi boä khu vöïc Veà heä thoáng VTHKCCKLL ÑT Heä thoáng GT ñöôøng saét ñoái ngoaïi: Heä thoáng ñöôïc boá trí thaønh maïng löôùi ñöôøng saét, thöôøng baùm theo truïc quoác loä. Maïng löôùi naøy khoâng ñi xuyeân qua ÑT maø chæ ñöøng laïi ôû ga cuït. Neáu xuyeân qua trung taâm ÑT, maïng löôùi phaûi noåi leân hoaëc ñi ngaàm xuoáng loøng ñaát ñeå traùnh giao caét vôùi maïng löôùi GT ñöôøng boä.

HT CAÛNG BIEÅN

SAÂN BAY DI DÔØI KHOÛI TT ÑT

GA TRUNG TAÂM ÑÖÔØNG SAÉT QUOÁC GIA

GA CUÏT

ÑÖÔØNG SAÉT ÑOÂ THÒ

ÑÖÔØNG SAÉT NGOAÏI OÂ

Hình 8.5-Heä thoáng vaän taûi haønh khaùch khoái löôïng lôùn ñoâ thò

182

- Heä thoáng GT ñöôøng saét ÑT + Heä thoáng GT ñöôøng saét ngoaïi oâ: Maïng löôùi ñöôøng saét nheï thöôøng noái caùc khu ôû ngoaïi thaønh laïi vôùi nhau, vaø noái trung taâm ÑT ñeán caùc khu chöùc naêng beân ngoaøi. Heä thoáng naøy coøn coù theå chaïy theo caùc ñöôøng vaønh ñai ñeå noái caùc laøng ñaïi hoïc, khu CN … + Heä thoáng GT ñöôøng saét noäi oâ: Heä thoáng GT ñöôøng saét noäi oâ do naèm trong khu vöïc noäi thaønh neân maïng löôùi naøy coù theå ñi ngaàm hoaëc noåi, trong ñoù ñöôøng saét ñi qua trung taâm thöôøng laø ñöôøng saét ngaàm. Ñöôøng saét noåi bao quanh trung taâm chöù khoâng ñi xuyeân.

- Heä thoáng GT thuûy: thöôøng duøng ñeå vaän chuyeån haøng hoùa vaø haønh khaùch vôùi soá löôïng lôùn. Ñaàu moái GT cuûa heä thoáng GT thuûy chính laø vò trí caûng. Caûng caàn naèm gaàn ñöôøng vaønh ñai, kho taøng, beán baõi … Heä thoáng coù theå lieân keát vôùi caùc loaïi hình GT khaùc ñeå tieáp caän deã daøng vôùi caùc khu vöïc khaùc nhö: caûng – khu coâng nghieäp – ñöôøng vaønh ñai, ñeå thuaän tieän cho vieäc löu thoâng vaø vaän chuyeån haøng hoùa ñi khaép nôi.

- GT haøng khoâng: ñaây laø heä thoáng GT ñoái ngoaïi.

Saân bay ñöôïc boá trí naèm caïnh ñöôøng cao toác, beân ngoaøi ÑT, coù theå toå chöùc thaønh ÑT veä tinh. Saân bay coøn coù theå naèm caïnh caùc tuyeán GT khaùc (nhöng phaûi laø GT chính trong ÑT).

NHAØ MAÙY NÖÔÙC KHU COÂNG NGHIEÄP TAÄP TRUNG

NHAØ MAÙY ÑIEÄN LAØNG ÑAÏI HOÏC

ÑOÂ THÒ VEÄ TINH

TT TDTT

HÖÔÙNG PHAÙT TRIEÅN TRONG TÖÔNG LAI

NHAØ MAÙY XÖÛ LYÙ NÖÔÙC THAÛI

KHO TAØNG

NGHÓA TRANG KHU COÂNG NGHIEÄP

Hình 8.6- Sô ñoà caáu truùc ñoâ thò vaø troø heä thoáng giao thoâng

183

d. Ñònh höôùng quy moâ vaø laõnh thoå ñoâ thò Vôùi nhöõng vai troø lôùn veà caùc maët kinh teá xaõ hoäi nhö: vaän chuyeån vaø phaân phoái saûn phaåm, phuïc vuï nhu caàu ñi laïi vôùi muïc ñích sinh hoaït, lao ñoäng, hoïc taäp… Söï hình thaønh caùc ñieåm daân cö ñoâ thò khoâng theå khoâng döïa treân caùc ñieàu kieän thuaän lôïi phaùt trieån giao thoâng. Hay noùi moät caùch khaùc, giao thoâng laø yeáu toá quan troïng goùp phaàn quyeát ñònh söï hình thaønh caùc ñoâ thò vaø söï phaùt trieån heä thoáng caùc ñieåm daân cö ñoâ thò.

Vieäc môû roäng Quy moâ laõnh thoå cuûa caùc ñoâ thò ñöôïc xaùc ñònh töø nhieàu yeáu toá, trong ñoù naêng löïc cuûa heä thoáng giao thoâng ñoâ thò coù vai troø raát lôùn. Moät trong nhöõng chæ tieâu cuûa heä thoáng giao thoâng laø: naêng löïc vaø vaän toác vaän chuyeån cuûa caùc hình thöùc giao thoâng.

Thoâng thöôøng tieâu chuaån cô baûn ñeå xaùc ñònh thôøi gian di chuyeån hôïp lyù töø trung taâm ñoâ thò ñeán caùc khu vöïc laø 30 phuùt. Neáu toác ñoä di chuyeån trung bình laø 20km/h thì baùn kính ñoâ thò hôïp lyù laø 10km. Neáu naêng löïc cuûa heä thoáng giao thoâng cao hôn thì coù theå môû roäng baùn kính ñoâ thò. Taïi caùc ñoâ thò phaùt trieån treân theá giôùi vieäc ñaàu tö hieän ñaïi hoaù caùc phöông tieän giao thoâng (ñaëc bieät laø giao thoâng coâng coäng ) ñaõ laøm cho phaïm vi ñoâ thò ngaøy caøng môû roäng. Vieäc ñònh höôùng caùc ñieåm daân cö môùi trong ñoâ thò ñöôïc toå chöùc döïa treân toác ñoä di chuyeån cuûa caùc tuyeán giao thoâng. Ñoái vôùi caùc ñoái thò ñang phaùt trieån, vieäc xaùc ñònh phaïm vi vuøng di chuyeån trong voøng 30 phuùt – 1h seõ goùp phaàn quyeát ñònh ñieàu kieän phaùt trieån caùc khu vöïc vaø giaûi phaùp phaùt trieån heä thoáng giao thoâng.

Hình 8.7- Döï baùo vuøng ñi laïi trong thôøi gian 1h cuûa TP.HCM nhaèm ñònh höôùng phaùt trieån ñoâ thò vaø giaûi phaùp caûi taïo giao thoâng 8.1.2.2.Xaùc ñònh giaûi phaùp söû duïng ñaát vaø giaûi phaùp thieát keá caùc khu chöùc naêng ñoâ thò a. Löïa choïn vò trí caùc khu vöïc chöùc naêng ñoâ thò Phaân boá caùc khu chöùc naêng trong caáu truùc ÑT hòeân ñaïi luoân phaûi tính ñeán boá cuïc cuûa toaøn ÑT. Ngaøy nay, ÑT phaùt trieån luoân coù söï ñoùng goùp raát lôùn cuûa heä thoáng GT ÑT. GT ÑT coù aûnh höôûng nhaát ñònh ñeán caáu truùc ÑT vaø phaân khu chöùc naêng cuûa ÑT.

184

Caáu truùc ñoâ thò hieän ñaïi: Caáu truùc ÑT hieän ñaïi ñöôïc xaây döïng treân caùc nguyeân lyù QH ÑT hieän ñaïi, trong ñoù: Moät ÑT hôïp lyù khi caùc khu chöùc naêng ñöôïc boá trí moät caùch hôïp lyù.

Söï chænh trang, caûi taïo caùc haønh lang GT moät caùch phuø hôïp vôùi caáu truùc ñoâ thò seõ laøm cho caùc khu chöùc naêng cuûa ÑT xích gaàn vôùi nhau hôn.

Ngaøy nay, söï phaùt trieån cuûa ÑT raát phöùc taïp laø do ÑT ñaõ phaùt trieån 1 thôøi gian khaù daøi vaø ña chöùc naêng (vaên hoùa, dòch vuï …). Vì vaäy, caøng ngaøy caùc thaønh phaàn chöùc naêng trong ÑT caøng phaùt trieån ña daïng hôn. Söï phaùt trieån cuûa VTHKCCKLL vì theá ñoøi hoûi hieäu quaû phuïc vuï cao hôn vaø vieäc ñònh höôùng phöùc taïp hôn.

Phaùt trieån heä thoáng GT coøn ñöôïc xem nhö laø khung xöông chuû yeáu ñeå hình thaønh neân ÑT. Moâ hình caáu truùc ÑT hieän ñaïi laø moâ hình ÑT coù nhieàu taàng lôùp GT. Heä thoáng GT naøy bao goàm: GT ñöôøng boä, GT baùnh saét, heä thoáng GT ñi boä, caùc beán xe … Trong ñoù, VTHKCCKLL laø moät giaûi phaùp öu tieân ôû caùc quoác gia phaùt trieån: Ñoái vôùi ÑT lôùn hôn 1 trieäu daân phaûi phaùt trieån nhöõng tuyeán GT vaän chuyeån lôùn nhö GT baùnh saét (treân cao, taøu ñieän treân cao, taøu ñieän treân maët ñaát, metro) laø raát caàn thieát vaø quan troïng.

Söï keát hôïp giöõa caùc loaïi phöông tieän: taøu ñieän treân cao, taøu ñieän ngaàm, xe buyùt, taxi … moät caùch hôïp lyù vaø ña daïng seõ trôû thaønh 1 maïng löôùi GT toái öu goùp phaàn thuùc ñaåy söï phaùt trieån cuûa ÑT. Söï keát hôïp giöõa caùc tuyeán ñöôøng caàn linh hoaït, vaø ñaûm baûo söï löu thoâng xuyeân suoát trong ñoâ thò.

Chuù yù taäp trung phaùt trieån theo höôùng phaùt trieån töông lai.

Veà caùch boá trí nhaø ga: ga cuït, ga xuyeân, ga ngaàm. Ñöôøng saét quoác gia noái ñöôøng saét CN vaø noái vôùi khu CN. Choã ñaäu xe phaûi ñöôïc quan taâm, vaø phaùt trieån ñeå coù nhöõng giaûi phaùp caân ñoái cho söï phaùt trieån ÑT. Coù theå ñöa ra nhöõng phaùt trieån môùi cho baõi ñaäu xe ñeå taêng theâm dieän tích ñaát cho ñoâ thò.

Phaùt trieån baõi ñaâu xe ngaàm Phaùt trieån choã ñaäu xe cao taàng Khu trung taâm: - Phaàn trung taâm naèm trong trung taâm Ñaây laø khu chöùc naêng quan troïng cuûa ñoâ thò. Thoâng thöôøng, moät ñoâ thò coù nhieàu trung taâm hay trung taâm ña chöùc naêng, bao goàm: Trung taâm haønh chính, thöông maïi, dòch vuï …

185

Khu vöïc trung taâm ñoâ thò laø ñaàu moái cuûa caùc heä thoáng GT khaùc nhau (Metro, ñöôøng saét ÑT … ) Ngoaøi ra, ñoâ thò coøn coù ñöôøng saét ñoái ngoaïi ñi xuyeân qua khu trung taâm nhöng khoâng tieáp xuùc vôùi trung taâm ñoâ thò hoaëc chæ tieáp xuùc thoâng qua nhaø ga trung taâm.

Trung taâm ñoâ thò coøn laø ñaàu moái caûnh quan cuûa moät ÑT. - Phaàn trung taâm naèm ngoaøi trung taâm (trung taâm thuoäc caáp khu vöïc).

Caøng ra ngoaøi, trung taâm caøng ñöôïc phaân caáp nhoû hôn: chæ coøn laø trung taâm dòch vuï coâng coäng.

Trung taâm caáp khu vöïc coù söï hình thaønh töông ñoái ñôn giaûn, ban ñaàu laø khu vöïc thöông maïi, sau ñoù hình thaønh neân caùc chöùc naêng khaùc.

Trung taâm ngoaøi trung taâm: trung taâm dòch vuï ôû giao loä Caùc trung taâm naøy thöôøng laø caây xaêng, khu thöông maïi baùn haøng theo giaù sæ (caùc sieâu thò, dòch vuï baùn haøng…) nhö: Cora, metro … Nhöõng heä thoáng sieâu thò naøy coù ñoái töôïng phuïc vuï laø ngöôøi mua haøng vôùi soá löôïng nhieàu.

Caùc ñöôøng vaønh ñai khi hình thaønh roõ neùt thì vieäc phaùt trieån heä thoáng caùc trung taâm dòch vuï xung quanh ngaøy caøng nhieàu.

Caùc KCN, kho taøng … hình thaønh khi heä thoáng GT ngoaïi vi xuaát hieän vì ñaây laø ñieàu kieän ñeå vaän chuyeån haøng hoùa thoâng suoát.

KHU ÔÛ CAÁP KHU VÖÏC

KHU ÔÛ CAÁP ÑOÂ THÒ

TRUNG TAÂM DÒCH VUÏ CAÁP ÑOÂ THÒ

KHU TRUNG TAÂM DÒCH VUÏ CAÁP ÑT KHU TRUNG TAÂM CAÁP KHU VÖÏC KHU ÔÛ VÖÔØN

Hình 8.8- Heä thoáng giao thoâng vaø caùc khu vöïc chöùc naêng trong ñoâ thò

186

Ngoaøi ra coøn phaùt trieån khu trung taâm ôû khu daân cö môùi. Nhöõng khu trung taâm naøy coù höôùng phaùt trieån baùm theo nhöõng truïc ñöôøng cao toác vaø coù maät ñoä xaây döïng töông ñoái thaáp. Taát caû taïo thaønh cung thöông maïi, baõi xe vaø caùc nhu caàu dòch vuï…

Khu ôû: Caùc khu ôû trong ñoâ thò ñöôïc boá trí theo töøng caáp khaùc nhau phuï thuoäc vaøo giaù trò ñaát ñoâ thò. Vì theá, vieäc boá trí khu daân cö noäi thaønh vaø ngoaïi thaønh phaûi theo nhöõng hình thöùc khaùc nhau. Caùch boá trí caùc khu ôû cuõng thay ñoåi töø trung taâm ra ngoaøi trung taâm theo töøng caáp khaùc nhau veà khoâng gian, quy moâ, tyû leä söû duïng ñaát. Caùc khu ôû phuïc vuï daân cö noäi thaønh laø caùc quaän, huyeän trong thaønh phoá …, goàm: - Caùc khu ôû trong trung taâm: Hình thöùc ôû taïi ñaây thöôøng laø caùc khu ôû cao taàng vaø chung cö cao taàng do giaù trò cuûa quyõ ñaát raát cao. Trong ñoù, tyû leä caùc chung cö cao taàng chieám phaàn lôùn trong dieän tích ñaát xaây döïng.

Trong khu trung taâm thoâng thöôøng khoâng xaây döïng bieät thöï (chæ tröø moät vaøi nôi coù yeáu toá caûnh quan) Caùc cuïm nhaø ôû cao taàng vaãn toå chöùc theo moâ hình ôû nhöng caàn höôùng theo maïng löôùi ñöôøng caroâ. Thoâng thöôøng, ñaây laø maïng löôùi ñöôøng hieän traïng ñaõ coù saün. Neáu söû duïng maïng löôùi GT baát kyø trong khu vöïc seõ gaây caûn trôû GT raát lôùn laõng phí quõy ñaát xaây döïng ÑT - Caùc khu ôû trong ñôn vò ôû: Coâng trình ñöôïc boá trí theo xu höôùng coù chieàu cao thaáp daàn Hình thöùc boá trí nhaø trong ñôn vò ôû ña daïng veà loaïi hình, coù tyû leä phuï thuoäc vaøo vò trí boá trí coâng trình.

Nhaø vöôøn Ñaây laø hình thöùc ôû taïi nhöõng khu vöïc ngoaïi vi thaønh phoá, phaùt trieån baùm theo truïc vaønh ñai cuûa khu daân cö môùi.

Caùc daïng nhaø ôû taïi ñaây thöôøng khoâng tuaân theo moâ hình ñôn vò ôû ñoâ thò, bao goàm nhaø thaáp taàng, maät ñoä thöa. Ôû giöõa caùc cuïm nhaø vöôøn laø daõy caây xanh, hình thöùc boá trí ñôn giaûn, caøng ra ngoaøi ÑT maät ñoä nhaø thöa vaø ñoä cao giaûm daàn. b. Toå chöùc khoâng gian caûnh quan Khoâng gian giao thoâng raát quan troïng ñoái vôùi moät ñoâ thò, trong ñoù nhöõng coâng trình giao thoâng: saân bay, nhaø ga, beán caûng… caùc tuyeán ñöôøng, nuùt giao thoâng, quaõng tröôøng … laø caùc khoâng gian caûnh quan aûnh höôûng ñeán caûnh quan chung cuûa ñoâ thò.

Haàu heát caùc coâng trình kieán truùc ñeàu caàn ñöôïc thieát keá vôùi ñöôøng neùt, hình daùng phuø hôïp vôùi khoâng gian cuûa caùc truïc ñöôøng, beân caïnh ñoù chieàu roäng cuûa maët caét ñöôøng laïi

187

caàn phuø hôïp vôùi cao ñoä cuûa caùc coâng trình kieán truùc. Caùc giaûi phaùp thieát keá ñoâ thò luoân ñöôïc nghieân cöùu vôùi khoâng gian giao thoâng trong ñoâ thò.

Caùc khoâng gian quaûng tröôøng, daõy caây xanh, caùc coâng trình kieán truùc trang trí treân caùc tuyeán giao thoâng ñeàu coù vai troø laøm taêng veû myõ quan cho ñoâ thò.

Hình 8.9- Heä thoáng giao thoâng, quaûng tröôøng luoân coù vai troø quan troïng trong thieát keá ñoâ thò vaø caùc giaûi phaùp toå chöùc khoâng gian caûnh quan 8.1.2.3.Noäi dung vaø trình töï cuûa coâng taùc quy hoaïch giao thoâng trong quy hoaïch xaây döïng ñoâ thò a. Ñònh höôùng quy hoaïch vuøng Trong quy hoaïch xaây döïng ñoâ thò, maïng löôùi ñöôøng quoác gia trôû thaønh ñaàu moái GT ñoái ngoaïi. baét ñaàu xaùc ñònh maïng löôùi ñöôøng quoác gia: quoác loä, tænh loä … taïo thaønh ngoïai löïc taùc ñoäng leân ñoâ thò.

Trong giai ñoïan naøy, maïng löôùi ñöôøng chöa caàn xaùc ñònh tæ leä moät caùch chính xaùc nhöng caàn xem xeùt ñeán ñaàu moái GT ñoái ngoaïi. b. Quy hoaïch toång theå ñoâ thò Nghieân cöùu ñòa hình vaø nhieäm vuï chöùc naêng, keát hôïp vôùi quy hoïach kieán truùc sô boä.

Choïn maïng löôùi ñöôøng chính cho ñoâ thò keát noái caùc khu chöùc naêng taïo thaønh boä khung caáu truùc chính cho ÑT vaø xaây döïng cho keá hoaïch 20-50 naêm. c. Quy hoaïch chung vaø quy hoaïch chi tieát Choïn vaø phaân chia caùc tuyeán ñöôøng chính, phuï trong toaøn boä thaønh phoá vaø caùc khu chöùc naêng ñoâ thò, xaây döïng keá hoaïch 15 – 20 naêm.

Trong giai ñoaïn naøy maïng löôùi ñöôøng phaûi cho thaáy ñöôïc vai troø, tính chaát khoâng gian caûnh quan hai beân truïc giao thoâng.

188

d. Thieát keá xaây döïng heä thoáng haï taàng kyõ thuaät ñoâ thò Thieát keá chi tieát caùc tuyeán ñöôøng toaøn ñoâ thò, caùc khu chöùc naêng, caùc coâng trình phuï trôï. Phaïm vi thieát keá giao thoâng ñoâ thò: töø maïng löôùi ñöôøng caáp ñoâ thò, tieán haønh QH chi tieát ñöôøng. Trong ñoù chuù troïng ñeán maïng löôùi ñöôøng caáp ñoâ thò maïng löôùi ñöôøng caáp khu vöïc, vaø maïng löôùi ñöôøng noäi boä. Xaây döïng keá hoaïch 5 – 10 naêm.

8.1.3.Caùc coâng trình cô baûn trong maïng löôùi giao thoâng ñoâ thò 8.1.3.1.Caùc coâng trình giao thoâng vaø ñaàu moái giao thoâng ñoái ngoaïi a. Saân bay Vaän taûi baèng ñöôøng haøng khoâng laø phöông tieän quan troïng vaän chuyeån haønh khaùch vaø haøng hoùa nhôø öu theá veà toác ñoä cao vaø khaù an toøan. Maëc duø giaù thaønh coøn khaù cao nhöng vaän taûi haøng khoâng luoân coù hieäu quaû khi vaän chuyeån ôû nhöõng cöï ly xa. Haàu heát vaän taûi haøng khoâng daønh cho nhu caàu giao thoâng ñoái ngoaïi. Chæ trong ñoâ thò, vaän taûi haøng khoâng chæ phuïc vuï moät soá nhu caàu giao thoâng ñaëc bieät: nhö cöùu thöông, cöùu naïn, moät soá nhu caàu ñi laïi nhoû…

Coâng trình haøng khoâng quan troïng nhaát laø saân bay. Saân bay laø coâng trình coù quy moâ raát lôùn laøm nhieäm vuï taäp trung haønh khaùch, haøng hoaù, nôi caát caùnh vaø haï caùnh maùy bay, laø coâng trình chuyeån tieáp quan troïng giöõa ñöôøng boä, ñöôøng saét vaø ñöôøng haøng khoâng. Moät soá vaán ñeà quan troïng cuûa saân bay haøng khoâng: Löïa choïn vò trí saân bay: Dieän tích chieám choã cuûa caùc coâng trình saân bay raát lôùn, beân caïnh ñoù saân bay coù caùc yeâu caàu ñaëc bieät veà ñöôøng baêng, an toaøn… neân vaønh ñai baûo veä saân bay raát lôùn.

Chính vì vaäy dieän tích khu vöïc caàn thieát cho moät saân bay raát lôùn. Dieän tích cuûa saân bay neân caên cöù vaøo quy moâ, tính chaát cuûa caùc saân bay vaø söï phaùt trieån sau naøy ñeå xaùc ñònh.

Khoâng gian caàn thieát cuûa moät khu vöïc saân bay bao goàm 2 vuøng chính vaø 2 khu vöïc - Vuøng trôøi vaø vuøng ñaát khu vöïc saân bay - Vuøng ñaát goàm 2 khu vöïc laø: Khu vöïc maùy bay hoaït ñoäng: ñöôøng baêng, khu vöïc saân ñaäu Khu vöïc coâng taùc maët ñaát: nhaø ga, baõi xe, boä phaän an ninh, kho baõi…

- Phía tröôùc saân bay phaûi coù heä thoáng tieáp caän töø caùc tuyeán ñöôøng caáp ñoâ thò ñöôïc noái töø trung taâm ñoâ thò ñeán saân bay - Boá trí saân bay chuû yeáu theo sô ñoà:

189

VUØNG TRÔØI

VUØNG TRÔØI SAÂN BAY

KHU HOAÏT ÑOÄNG CUÛA MAÙY BAY

KHU VÖÏC MAËT ÑAÁT

ÑÖÔØNG BAÊNG

LOÁI RA

SAÂN CHÔØ

ÑÖÔØNG LAÊN

SAÂN ÑOÃ MAÙY BAY

KHU COÂNG TAÙC MAËT ÑAÁT

NHAØ GA HAØNG KHOÂNG

SAÂN ÑOÃ OÂ TOÂ

ÑÖÔØNG GIAO THOÂNG ÑOÂ THÒ

Hình 8.10- Sô ñoà hoaït ñoäng cuûa saân bay

(III)

GIAO THOÂNG CAÁP ÑOÂ THÒ

(I)

TRUNG TAÂM ÑOÂ THÒ

(II)

10km

HÖÔÙNG GIOÙ CHUÛ ÑAÏO

GIAO THOÂNG CAÁP ÑOÂ THÒ

15km

(IV) 30km

Hình 8.11- Sô ñoà vò trí vaø keát noái saân bay vôùi ñoâ thò - Vò trí soá (I) vaø soá (II) thuaän lôïi cho vieäc phaùt trieån saân bay vôùi khoaûng caùch gaàn ñoâ th - Vò trí (III),(IV) khoâng thuaän lôïi vì höôùng caát caùnh vaø haï caùnh bay ngang qua ñoâ thò, trong

50km

Vò trí cuûa saân bay caàn ñaûm baûo maùy bay coù theå haï, caát caùnh moät caùch deã daøng. Toát nhaát khu ñaát saân bay cao baèng hoaëc cao hôn neàn ñaát xung quanh, khoâng ñöôïc xaây döïng saân bay ôû nôi ñaát thaáp hoaëc khu loøng chaûo.

190

Caùc coâng trình xung quanh saân bay cuõng phaûi coù ñoä cao hôïp lyù nhaèm traùnh aûnh höôûng ñeán hoaït ñoäng caát caùnh vaø haï caùnh cuûa maùy bay.

Do yeâu caàu kyõ thuaät maùy bay leân xuoáng chuyeån ñoäng ngöôïc höôùng gioù ôû khu vöïc saân bay neân ñöôøng baêng cuûa saân bay thöôøng truøng vôùi höôùng gioù chuû ñaïo, vì vaäy ñeå traùnh ñöôøng leân xuoáng cuûa maùy bay caét qua ñoâ thò, vò trí saân bay vaø ñöôøng bay caàn ñaët ôû phaïm vi ngoaøi ñoâ thò vaø song song vôùi höôùng gioù chuû ñaïo cuûa ñoâ thò.

Quan heä giöõa saân bay vaø ñoâ thò: Trong caùc ñoâ thò, tuyø theo quy moâ maø soá löôïng saân bay vaø tính chaát caùc saân bay seõ thay ñoåi nhaèm ñaùp öùng caùc nhu caàu vaän taûi trong ñoâ thò. Haàu heát caùc saân bay chæ ñaûm nhieäm vai troø vaän taûi ñoái ngoaïi. Moät soá saân bay kyõ thuaät hoaëc phuïc vuï cho ñoâ thò, tuy nhieân tính chaát phuïc vuï trong ñoâ thò chöa phoå bieán ôû caùc caùc ñoâ thò ít phaùt trieån.

Do tính chaát vaän taûi khoái löôïng lôùn haønh khaùch vaø haøng hoaù, neân nhu caàu di chuyeån töø caùc nôi trong ñoâ thò ñeán caùc saân bay raát quan troïng vaø phaûi ñöôïc toå chöùc nhanh choùng. Do ñaëc ñieåm yeâu caàu veà ñaát ñai raát cao neân haàu heát caùc saân bay ñeàu coù cöï ly khaù xa trung taâm thaønh phoá. Phoå bieán laø baùn kính 10 –50 km. Chính vì vaäy caùc tuyeán ñöôøng noái ñeán saân bay haàu heát phaûi laø caùc tuyeán ñöôøng löu thoâng tröïc tieáp coù toác ñoä cao. ÔÛ caùc ñoâ thò lôùn caùc tuyeán naøy do caùc truïc cao toác ñaûm nhieäm nhaèm ñaûm baûo thôøi gian trung bình töø trung taâm ñeán saân bay khoâng quaù 30 phuùt. Ngoaøi ra caùc tuyeán giao thoâng coâng coäng cuõng laø nhöõng tuyeán ñöôøng vaän taûi haønh khaùch quan troïng ñeán saân bay. Vò trí ga haøng khoâng neân coá gaéng keát hôïp vôùi caùc loaïi phöông tieän giao thoâng ñoái ngoaïi khaùc (ñöôøng boä, ñöôøng saét, ñöôøng thuyû). b. Ñöôøng saét vaø ga ñöôøng saét Ñöôøng saét laø phöông tieän vaän taûi quan troïng coù naêng löïc vaän taûi raát lôùn. ÔÛ caùc quoác gia phaùt trieån, heä thoáng ñöôøng saét ñaûm nhieäm khoái löôïng vaän taûi haønh khaùch vaø haøng hoaù raát lôùn, ñaùp öùng nhu caàu lieân keát giöõa caùc ñieåm daân cö vôùi nhau, vöôït xa ñöôøng boä veà vieäc ñaûm nhieäm nhu caàu vaän taûi haønh khaùch. Haàu heát caùc nöôùc phaùt trieån xem ñöôøng saét laø moät tuyeán giao thoáng quan troïng goùp phaàn hình thaønh nhöõng khu vöïc daân cö môùi hay ñoâ thò môùi. Ñöôøng saét ngoaøi ñoâ thò ñöôïc phaân loaïi döïa treân naêng löïc vaän taûi - Ñöôøng saét quoác gia: laø nhöõng tuyeán ñöôøng saét coù yù nghóa quan troïng caáp quoác gia, ñöôïc toå chöùc lieân keát nhieàu vuøng, nhieàu tænh thaønh, thaäm chí noái vôùi caùc nöôùc khaùc. Ñöôøng saét quoác gia coù naêng löïc vaän chuyeån raát lôùn - Ñöôøng saét ñòa phöông: Laø nhöõng tuyeán caáp ñòa phöông, giöõa nhieäm vuï lieân laïc caùc khu vöïc trong ñòa phöông. Coù naêng löïc vaän chuyeân töôn ñoái nhoû - Ñöôøng saét chuyeân duøng: laø caùc tuyeán ñöôøng saét daønh rieâng cho caùc khu vöïc kha taøng, khu coâng nghieäp... Coù theå xeáp ñöôøng saét ñoâ thò ( vaän chuyeån haønh khaùch vaøo daïng naøy ). Thoâng thöôøng loaïi ñöôøng saét naøy coù nhöõng ñaëc ñieåm kyõ thuaät rieâng.

191

Heä thoáng ñöôøng saét ñoái ngoaïi goàm hai thaønh phaàn chính - Ga ñöôøng saét ñoái ngoaïi Ga ñöôøng saét laø nôi döøng ñoã ñaäu taøu, laø nôi taäp keát haønh khaùch haøng hoaù, laø nôi taäp trung söûa chöõa caùc ñoaøn taøu. Veà giao thoâng ñoái ngoaïi coù theå phaân chia nhaø ga ñöôøng saét laøm nhieàu loaïi, tuy nhieân coù moät soá loaïi ga chính sau: + Ga haønh khaùch: Ga haønh khaùch laø nôi phuïc vuï soá löôïng lôùn haønh khaùch cuûa ñoâ thò ñi laïi. Tuyø thuoäc quy moâ ñoâ thò, ga haønh khaùch coù theå coù quy moâ raát lôùn vôùi raát nhieàu ñöôøng taøu ñaäu. Goàm 3 loaïi chính: ga xuyeân, ga cuït vaø ga hoãn hôïp. + Ga haøng hoaù: Laø nôi chuû yeáu ñeå boác dôõ vaø xeáp haøng hoaù. Ñoái vôùi caùc ñoâ thò lôùn ga haøng hoaù boá trí ñöôïc boá trí rieâng bieät. Ga haøng hoaù coù hai boä phaän chính laø baõi haøng vaø saân ga. Baõi haøng duøng ñeå chöùa haøng, vaø xeáp dôõ haøng hoaù. + Ga kyõ thuaät laäp taøu: ga laäp taøu thöôøng ñöôïc boá trí ôû caùc ñoâ thò lôùn, khu coâng nghieäp, khu khai thaùc moû…Khu vöïc ga laäp taøu laø khu vöïc khaùc phöùc taïp. Ñaây laø nôi laép raùp caùc toa taøu, ñaàu maùy. Khi toå chöùc traùnh choàng laán caûn trôû laãn nhau.

Ngoaøi ra tuyø theo tính chaát vaø quy moâ ga coøn coù theå coù ga caûng, ga khu ñoaïn hay ga trung gian…Thoâng thöôøng vieäc boá trí nhaø ga ñöôøng saét luoân laø söï phoái hôïp vôùi nhau caùc loai ga coù theå keát noái nhau thaønh moät chuoãi. Ñoái vôùi caùc ñoâ thò lôùn soá löôïng nhaø ga raát nhieàu tuyø theo quy moâ vaän chuyeån cuûa ñoâ thò.

Hình 8.13- Ga haønh khaùch trung taâm Waterloo

Hình 8.12- Ga caûng ôû Nago

- Caùc tuyeán ñöôøng saét ñoái ngoaïi Caùc tuyeán ñöôøng saét laø caùc tuyeán ray coá ñònh ñeå caùc ñoaøn taøu di chuyeån treân ñoù.

Tuyø theo ñieàu kieän khoa hoïc kyõ thuaät coâng ngheä, ñöôøng saét thöôøng coù caùc loaïi ray coù kích thöôùc khaùc nhau: + Ray tieâu chuaån b = 1435 mm ôû caùc nöôùc Taây Aâu, Myõ, Trung Quoác + Ray roäng b = 1524 mm ôû Nga vaø caùc nöôùc Ñoâng Aâu + Ray heïp b = 1000 mm, b = 762 mmm

192

Ñöôøng saét neân traùnh chia caét ñoâ thò hoaëc xuyeân qua khu nhaø ôû, bôûi vì ñöôøng saét chaïy xuyeân qua ñoâ thò khoâng nhöõng phaù hoaïi söï yeân tónh cuûa ñoâ thò, gaây tieáng oàn vaø khoùi buïi cho nhaân daân ñoâ thò laøm aûnh höôûng ñeán giao thoâng vaän taûi trong ñoâ thò maø coøn laøm cho toác ñoä cuûa xe löûa bò giaûm ñi, aûnh höôûng ñeán naêng löïc vaän chuyeån. Nhöng ñoái vôùi caùc ñoâ thi lôùn vaø cöïc lôùn, vieäc tuyeán ñöôøng saét chaïy ngang qua ñoâ thò cuõng khoù traùnh.

Tuyeán ñöôøng saét toát nhaát khoâng neân bao quanh ñoâ thò ñeå traùnh aûnh höôûng ñeán söï phaùt trieån cuûa ñoâ thò.

Hình 8.14- Giaûi phaùp Toå chöùc ñöôøng saét ñoái ngoaïi ñi trong ñoâ thò Ga haønh khaùch caàn coù söï lieân heä thuaän tieän vôùi khu nhaø ôû vaø trung taâm ñoâ thò ñeå cho nhaân daân trong ñoâ thò vaø haønh khaùch ñi laïi ñöôïc deã daøng vaø nhanh choùng. Nhöng caùc loaïi ga khaùc nhö: laäp taøu – kyõ thuaät – haøng hoaù… neân caùch xa khu nhaø ôû, bôûi vì nghieäp vuï cuûa caùc loaïi keå treân khoâng coù quan heä gì lôùn ñeán ñôøi soáng haøng ngaøy cuûa nhaân daân maø chæ laøm aûnh höôûng ñeán söï yeân tónh cuûa khu nhaø ôû.

Trong tröôøng hôïp caùc tuyeán ñöôøng saét ñoái ngoaïi ñi vaøo trong ñoâ thò, caàn phaûi toå chöùc caùch ly vôùi caùc khu vöïc xung quanh vaø khaùc möùc vôùi caùc loaïi hình giao thoâng khaùc.

193

c. Ñöôøng thuyû vaø caûng ñöôøng thuûy Vaän taûi ñöôøng thuyû Laø phöông thöùc vaän taûi xuaát hieän laâu ñôøi, khoái löôïng lôùn vaø coù chi phí reû nhaát trong caùc phöông thöùc giao thoâng. Haïn cheá cuûa giao thoâng thuyû laø toác ñoä chaäm vaø phuï thuoäc vaøo ñòa hình, thôøi tieát.

Coâng trình giao thoâng thuyû Laø nhöõng coâng trình phuïc vuï cho coâng taùc vaän taûi ñöôøng thuyû, laø nôi taäp keát - boác dôõ haøng hoaù, taäp keát haønh khaùch, laø nôi neo ñaäu cuûa caùc phöông tieän ñöôøng thuyû, coâng trình giao thoâng thuyû coøn laø nôi cho taøu beø truù aån, caäp beán tieáp nhieân lieäu hoaëc söõa chöõa….

Coâng trình giao thoâng thuûy coù theå ñöôïc chia laøm caùc loaïi chính: Tuyeán giao thoâng: laø maët nöôùc, bao goàm: bieån, soâng raïch, keânh ñaøo… treân ñoù toå chöùc caùc doøng vaän chuyeån cuûa taøu beø. Thoâng thöôøng vaän taûi thuyû söû duïng doøng nöôùc töï nhieân, tuy nhieân moät soá khu vöïc laïi duøng keânh ñaøo ñeå vaän taûi thuyû.

- Caûng: laø coâng trình thuyû coù chöùc naêng toång hôïp vôùi nhieàu chöùc naêng: caûng haøng hoaù, haønh khaùch, naêng löïc cuûa caùc caûng khaù lôùn, ñaëc bieät laø caùc caûng bieån thöôøng coù quy moâ vaø naêng löïc vaän chuyeån raát lôùn, ñaûm baûo cho nhöõng taøu lôùn neo ñaäu.

- Beán: laø nhöõng nôi neo ñaäu taøu nhoû, beán cuõng coù theå laø nhöõng nôi taäp keát haønh khaùch vaø haøng hoaù nhöng vôùi quy moâ nhoû - Coâng trình baûo veä caûng: moät soá caûng caàn coù nhöõng coâng trình baûo veä caûng nhaèm ñaûm baûo an toaøn vaø khaû naêng hoaït ñoäng cao cuûa caûng. d. Ñöôøng boä vaø caùc ñaàu moái giao thoâng ñöôøng boä Giao thoâng ñoái ngoaïi Giao thoâng ñoái ngoaïi laø heä thoáng caùc coâng trình giao thoâng phuïc vuï caùc nhu caàu giao thoâng khoâng tham gia vaøo caùc hoaït ñoäng trong ñoâ thò. Nhö vaäy tuyø theo quan ñeåm boá trí caùc coâng trình giao thoâng ñoái ngoaïi coù theå naèm trong ñoâ thò. Tuy nhieân phaûi ñaûm baûo caùc tuyeán giao thoâng ñoái ngoaïi khoâng ñöôïc aûnh höôûng ñeán caùc hoaït ñoäng trong ñoâ thò.

Quan ñieåm veà vò trí giao thoâng ñoái ngoaïi ñoái vôùi ñoâ thò coù theå coù nhöõng giaûi phaùp sau: - Giao thoâng ñoái ngoaïi ñi beân ngoaøi ñoâ thò: Toå chöùc caùc tuyeán ñi voøng beân ngoaøi caùc ñoâ thò, töø ñoù noái caùc truïc chính ñoâ thò vaøo ñoâ thò - Giao thoâng ñoái ngoaïi ñi xuyeân qua thaønh phoá: trong tröôøng hôïp baét buoäc coù theå toå chöùc caùc tuyeán ñoái ngoaïi ñi xuyeân qua ñoâ thò, nhöng phaûi toå chöùc caùch ly hôïp lyù vaø khoâng aûnh höôûng ñeán hoaït ñoäng hai beân ñöôøng

194

ÑÖÔØNG ÑOÁI NGOAÏI

ÑÖÔØNG ÑOÁI NGOAÏI

ÑOÂ THÒ

ÑOÂ THÒ

ÑI NGAÀM HOAËC ÑI TREÂN CAO

ÑÖÔØNG ÑOÁI NGOAÏI

ÑÖÔØNG ÑOÁI NGOAÏI ÑI TREÂN MAËT ÑAÁT DUØNG CAÀU VÖÔÏT LIEÂN KEÁT HAI PHAÀN ÑOÂ THÒ

ÑOÂ THÒ

ÑOÂ THÒ

Hình 8.15- Quan ñieåm veà gaén keát heä thoáng giao thoâng ñoái noäi vaøo ñoái ngoaïi

Ñaàu moái giao thoâng – ñaàu moái giao thoâng ñoái ngoaïi Ñaàu moái giao thoâng laø coâng trình giao thoâng chuyeån tieáp giöõa caùc hình thöùc giao thoâng, caùc phöông thöùc giao thoâng… Xeùt treân nguyeân lyù, ñaàu moái giao thoâng laø moät daïng nuùt giao thoâng ñaëc bieät. Vieäc chuyeån ñoåi caùc phöông tieän, toå chöùc caùc ñaàu moái toát seõ goùp phaàn laøm cho heä thoáng giao thoâng hoaït ñoäng nhanh choùng vaø hieäu quaû. Coù hai loaïi ñaàu moái giao thoâng chuû yeáu: - Ñaàu moái giao thoâng coâng coäng: Chuyeån tieáp giöõa ñi luoàng ñi boä vaø caùc phöông tieän, chuyeån tieáp giöõa caùc loaïi hình phöông tieän coâng coäng vôùi nhau.

- Ñaàu moái giao thoâng ñoái ngoaïi: chuyeån tieáp giöõa giao thoâng ñoái noäi vaø giao thoâng ñoái ngoaïi. Ñaàu moái giao thoâng ñoái ngoaïi coù theå chuyeån tieáp giöõa hai loaïi phöông tieän hoaëc chuyeån tieáp trong cuøng moät loaïi hình giao thoâng. Ví duï: beán xe lieân tænh: giöõa ñöôøng boä vaø ñöôøng boä, saân bay: giöõa ñöôøng haøng khoâng, ñöôøng boä, ñöôøng saét..

8.1.3.2.Moät soá coâng trình cô baûn trong maïng löôùi ñöôøng ñoâ thò a. Ñöôøng ñoâ thò vaø phaân caáp ñöôøng Ñöôøng ñoâ thò Ñöôøng ñoâ thò laø coâng trình quan troïng nhaát cuûa maïng löôùi ñöôøng. Caùc tuyeán ñöôøng giao thoâng trong ñoâthò coù theå naèm treân maët ñaát, ngaàm, hoaëc treân cao. Tuyø theo nhu caàu veà löu löôïng löu thoâng vaø loaïi phöông tieän giao thoâng maø chieàu roäng vaø caáu taïo cuûa caùc tuyeán ñöôïc ñöôïc tính toaùn khaùc nhau.

Thaønh phaàn chính cuûa moät tuyeán ñöôøng giao thoâng bao goàm: phaàn ñöôøng daønh cho caùc phöông tieän ñi laïi, phaàn daønh cho ngöôøi ñi boä, caây xanh vaø caùc daõi caùch ly.

195

CHÆ GIÔÙI XAÂY DÖÏNG

ÑÖÔØNG ÑOÛ

ÑÖÔØNG ÑOÛ B ( CHIEÀU ROÄNG ÑÖÔØNG ) - LOÄ GIÔÙI

vóa heø + ñi boä

xe thoâ sô

caây xanh

döøng xe

xe ñieän

xe buyùt

xe oâ toâ

vóa heø + ñi boä

xe oâ toâ

xe buyùt

xe ñieän

döøng xe

caây xanh

xe thoâ sô

vóa heø + ñi boä

Hình 8.16- Maët caét ngang moät tuyeán ñöôøng giao thoâng

Moái quan heä giöõa caùc truïc ñöôøng cuûa ñoâ thò vaø caùc khu vöïc chöùc naêng ven ñöôøng phaûi ñöôïc quy hoaïch vaø thieát keá tuyø theo caáp ñoä vaø tính chaát cuûa caùc truïc ñöôøng. Vieäc tieáp caän vaøo caùc coâng trình kieán truùc cuõng tuyø thuoäc vaøo chöùc naêng cuûa caùc tuyeán ñöôøng. Caùc coâng trình kieán truùc luoân coù xu höôùng höôùng maët veà phía caùc tuyeán ñöôøng.

Chính vì vaäy maø caùc tuyeán ñöôøng coøn coù yù nghóa raát quan troïng veà maët kieán truùc caûnh quan trong ñoâ thò.

Caáp ñöôøng trong ñoâ thò Tuyø theo caáp ñoâ thò maø tieâu chuaån phaân caáp maïng löôùi ñöôøng coù thay ñoåi. Trong ñoù, ñoái vôùi caùc ñoâ thò loaïi 1 trôû leân thì môùi coù ñöôøng cao toác. Caùc ñoâ thò loaïi 4 –5 coù theå laáy caùc ñöôøng chính ñoâ thò töông ñöông vôùi ñöôøng khu vöïc vaø ñöôøng khu nhaø cuûa caùc khu daân cö coù cuøng daân soá.

Thöïc chaát maïng löôùi giao thoâng ñöôøng boä laø söï keát hôïp giöõa caùc maïng löôùi coù caáp khaùc nhau. Caùc caáp naøy ñöôïc choàng leân nhau theo thöù baäc trong phaân caáp. Moãi moät caáp ñöôøng seõ ñaûm nhaän moät nhieäm vuï vaän chuyeån giao thoâng khaùc nhau. Trong ñoù: - Caáp ñoâ thò: chòu traùch nhieäm nhöõng chuyeán löu thoâng toác ñoä nhanh, tröïc tieáp töø nhöõng khu vöïc trong ñoâ thò ñeán trung taâm hoaëc ra ngoaøi ñoâ thò. Chuû yeáu caùc nhu caàu löu thoâng cöï ly xa.

- Caáp khu vöïc: ñaùp öùng caùc nhu caàu giao thoâng trong noäi boä khu vöïc hoaëc keát noái töø khu vöïc ra caùc truïc ñöôøng caáp ñoâ thò. Chuû yeáu laø caùc nhu caàu di chuyeån trung bình - Caáp noäi boä: ñaûm nhaän caùc nhu caàu di chuyeån ngaén trong noäi boä caùc cuïm daân cö hay caùc khu vöïc coâng trình. Giao thoâng noäi boä chuû yeáu ñaûm nhaän vai troø tieáp caän vaøo caùc coâng trình hay cuïm coâng trình.

196

+

a

+

b

=

c

d

Hình 8.17- Söï phoái hôïp caùc caáp maïng löôùi a.Maïng löôùi ñöôøng noäi boä b.Maïng löôùi ñöôøng khu vöïc c.Maïng löôùi ñöôøng ñoâ thò d.Maïng löôùi ñöôøng boä trong ñoâ thò. b. Nuùt giao thoâng - Quaûng tröôøng.

Nuùt giao thoâng Nuùt giao thoâng laø vò trí giao nhau giöõa caùc tuyeán ñöôøng. Tuyø theo chöùc naêng vaø tính chaát cuûa caùc tuyeán ñöôøng maø nuùt giao thoâng coù theå ñöôïc toå chöùc ñôn giaûn hay phöùc taïp.

Nuùt giao thoâng coù theå ñöôïc toå chöùc giao caét moät caùch bình thöôøng hay toå chöùc khaùc coát phöùc taïp.

Möùc ñoä phöùc taïp cuûa caùc nuùt giao thoâng tuyø thuoäc vaøo löu löôïng löu thoâng vaø soá löôïng caùc doøng di chuyeån tham gia vaøo nuùt giao thoâng.

Cuøng vôùi caùc tuyeán ñöôøng, nuùt giao thoâng laø thaønh phaàn quan troïng quyeát ñònh khaû naêng di chuyeån trong maïng löôùi. Caàn phaûi coù moät söï ñoàng boä thoáng nhaát giöõa caùc tuyeán ñöôøng vaø nuùt giao thoâng. Tuyeán ñöôøng löu thoâng caøng coù vaän toác cao thì nuùt giao thoâng caøng caàn phaûi thoâng suoát vaø caùc doøng giao thoâng khoâng ñöôïc choàng cheùo laãn nhau.

Moät soá hình aûnh veà caùc loaïi nuùt giao thoâng

Hình 8.18- Nuùt giao thoâng cuøng möùc ôû Baéc kinh

Hình 8.19- Nuùt giao thoâng Haøng Xanh TP.HCM

197

Hình 8.20- Nuùt giao thoâng khaùc möùc ñôn giaûn

Hình 8.21- Nuùt giao thoâng khaùc möùc phöùc taïp

Quaûng tröôøng Quaûng tröôøng laø moät trong nhöõng thaønh phaàn quan troïng cuûa maïng löôùi giao thoâng, trong ñoù ñaây cuõng laø moät coâng trình giao thoâng coù yù nghóa veà maët kieán truùc caûnh quan.

Beân caïnh ñoù quaõng tröôøng laø moät vò trí trong ñoâ thò coù maät ñoä taäp trung ngöôøi vaø phöông tieän raát ñoâng. Thöïc chaát veà theo quan ñieåm giao thoâng quaõng tröôøng laø nôi giao nhau cuûa caùc doøng ngöôøi di chuyeån, chính vì vaäy, quaõng tröôøng coù theå ñöôïc phaân loaïi nhö sau: - Quaûng tröôøng ñi boä: laø nôi taäp trung caùc doøng ñi boä, coù theå laø caùc quaûng tröôøng tröôùc caùc coâng trình kieán truùc quan troïng laø nôi taäp trung doøng ngöôøi ra vaø vaøo caùc coâng trình kieán truùc, quaûng tröôøng giao nhau giöõa caùc truïc ñi boä trong khu vöïc trung taâm - Quaûng tröôøng löu thoâng: Quaûng tröôøng giao thoâng laø nôi giao nhau giöõa caùc doøng phöông tieän – thöïc chaát laø caùc nuùt giao thoâng.

Hình 8.22- Quaûng tröôøng De les Drassanes

198

Hình 8.23- Quaûng tröôøng trung taâm La de France

c. Baõi ñaäu xe Baõi ñaäu xe laø thaønh phaàn quan troïng trong maïng löôùi giao thoâng. Xeùt theo quan nieäm veà doøng di chuyeån giao thoâng ñoâ thò, baõi ñaäu xe trong ñoâ thò chuû yeáu ñöôïc xem laø nôi chuyeån tieáp töø doøng di chuyeån baèng caùc phöông tieän caù nhaân vôùi doøng di chuyeån ñi boä hay di chuyeån baèng caùc phöông tieän coâng coäng. Nhö vaäy baõi ñaäu xe thöôøng phaûi boá trí ôû caùc vò trí: - Baõi ñaäu xe ôû caùc coâng trình coâng coäng, caùc coâng trình taäp trung ñoâng ngöôøi, caùc nhaø ôû cao taàng: Baõi ñaäu xe naøy phuï thuoäc vaøo toå chöùc caùc coâng trình kieán truùc vaø trong phaïm vi coâng trình kieán truùc. Baõi ñaäu xe naøy laø söï chuyeån tieáp giöõa beân trong vaø beân ngoaøi coâng trình vì vaäy caùc baõi ñaäu xe naøy coù vai troø taùc ñoäng ñeán ñeán giao thoâng trong ñoâ thò khoâng nhieàu, chuû yeáu laø söï tieáp caän töø ngoaøi vaøo coâng trình.

- Baõi ñaäu xe ôû cöûa ngoõ thaønh phoá hay cöûa ngoõ cuûa trung taâm ñoâ thò: Ñaây laø vò trí chuyeån ñoåi phöông thöùc di chuyeån cuûa doøng ngöôøi raát quan troïng coù vai troø taùc ñoäng lôùn ñeán giao thoâng ñoâ thò. Giaûm soá löôïng phöông tieän vaø doøng di chuyeån vaøo ñoâ thò hoaëc vaøo trong trung taâm, … Caùc baõi ñaäu xe naøy thöôøng raát coù quy moâ raát lôùn.

- Baõi ñaäu xe ôû khu vöïc ñaàu moái giao thoâng coâng coäng: taïi khu vöïc caùc ñaàu moái giao thoâng coâng coäng trong ñoâ thò, caùc baõi ñaäu xe coù vai troø ñònh höôùng phaùt trieån caùc phöông tieän coâng coäng.

Thoâng thöôøng moät soá baõi ñaäu xe ôû khu vöïc ñaàu moái giao thoâng coâng coäng vaø cöûa ngoõ trung taâm hoaëc ñoâ thò thöôøng keát hôïp vôùi nhau. Caùc baõi ñaäu xe naøy thöôøng raát lôùn vaø coù taùc ñoäng ñeán giaûi phaùp quy hoaïch ñoâ thò vaø quy hoaïch giao thoâng.

Hình 8.24- Baõi ñaäu xe trong khu daân cö

Hình 8.25- Baõi ñaäu xe ñaàu moái, cöûa ngoõ trung taâm

d. Caàu ñi boä – haàm ñi boä Caàu ñi boä, haàm ñi boä laø nuùt giao thoâng quan troïng giöõa doøng ngöôøi ñi boä vaø doøng vaän chuyeån cuûa caùc phöông tieän. Caùc caàu ñi boä coù theå baéc qua keânh raïch, baéc qua caùc truïc ñöôøng giao thoâng chính, …nhaèm ñaûm baûo phaân caùch doøng ñi boä vaø caùc doøng phöông tieän khaùc. Haàm ñi boä naèm treân caùc truïc giao thoâng chính.

Caàu ñi boä coù yù nghóa cao veà maët kieán truùc caûnh quan, taïo söï löu thoâng thuaän tieän an toaøn giöõa hai beân ñöôøng giao thoâng. Ñaëc bieät caùc caàu ñi boä coøn coù yù nghóa raát cao trong

199

vieäc taêng khaû naêng tieáp caän vaøo caùc coâng trình trong trung taâm ñoâ thò, ñaëc bieät laø caùc coâng trình thöông maïi dòch vuï

Hình 8.27- Haàm ñi boä ôû Phaàn Lan, keát hôïp vôùi heä thoáng thöông maïi dòch vuï

Hình 8.26- Caàu ñi boä ôû BangKok

8.1.3.3.Maïng löôùi giao thoâng coâng coäng ñoâ thò Ñaëc ñieåm cuûa heä thoáng giao thoâng coâng coäng.

- Giao thoâng coâng coäng laø hình thöùc giao thoâng coù naêng löïc vaø khaû naêng vaän chuyeån raát lôùn, tieát kieäm ñöôïc toång möùc ñaàu tö xaõ hoäi vaø coù khaû naêng phuïc vuï phaàn lôùn nhaân daân ñoâ thò vôùi chi phí ñi laïi thaáp. Chính vì vaäy maëc duø coøn moät soá haïn cheá nhöng giao thoâng coâng coäng ñaõ chöùng toû tính öu vieät cuûa mình baèng khaù nhieàu öu ñieåm: - Khaû naêng vaän chuyeån raát cao, toác ñoä löu thoâng nhanh, soá löôïng phuïc vuï raát lôùn, ñaùp öùng ñöôïc nhu caàu cuûa moät boä phaän lôùn haønh khaùch trong ñoâ thò.

- Giaûm soá löôïng caùc phöông tieän löu thoâng treân ñöôøng do vaäy maø coù khaû naêng laøm giaûm tình traïng keït xe vaø giaûm dieän tích ñaát hao toán daønh do caùc phöông tieän löu thoâng vaø dieän tích ñaäu xe, tieát kieäm chi phí ñaàu tö xaõ hoäi daønh cho giao thoâng ñi laïi.

- Taêng khaû naêng di chuyeån trong ñoâ thò do cöôùc phí reû thích hôïp cho ña soá ngöôøi trong ñoâ thò bieåu hieän chaát löôïng phuïc vuï toát cho ñôøi soáng ñoâ thò. Goùp phaàn naâng cao yù thöùc vaø trình ñoä ngöôøi daân.

- Tham gia tích cöïc trong vieäc baûo veä moâi tröôøng ñoâ thò, nhaát laø caùc phöông tieän söû duïng naêng löôïng ñieän ( xe ñieän, xe ñieän ngaàm..) neân luoân ñöôïc quan taâm phaùt trieån taïi caùc ñoâ thò.

Tuy nhieân heä thoáng giao thoâng coâng coäng vaãn coøn moät soá khoù khaên nhaát ñònh taïi moät soá ñoâ thò, ñaùng keå nhaát laø giaù trò ñaàu tö ban ñaàu raát lôùn vaø nhöõng trôû ngaïi töø caùc ñieàu kieän hieän traïng ñoâ thò cuõng nhö caùc phöông tieän giao thoâng caù nhaân hieän höõu.

Phaân loaïi heä thoáng giao thoâng coâng coäng.

- Hình thöùc phuïc vuï theo dòch vuï yeâu caàu ( Paratransit):Ví duï nhö: taxi, mimibus, carpool,…ñaùp öùng nhu caàu cuûa moät nhoùm nhoû haønh khaùch vôùi nhöõng loä trình rieâng.

Paratransit laø loaïi hình giao thoâng coâng coäng hoaït ñoäng khaù linh hoaït. Tuy nhieân khaû naêng vaän chuyeån thaáp, neáu phaùt trieån nhieàu thì loaïi hình naøy cuõng coù nhöõng nhöôïc

200

ñieåm töông töï nhö caùc phöông tieän xe oâ toâ caù nhaân veà chieám dieän tích khoâng gian ñöôøng phoá, deã gaây keït xe vaø coù aûnh höôûng lôùn ñeán moâi tröôøng ñoâ thò.

- Hình thöùc phuïc vuï ñaïi chuùng (Masstransit): Bao goàm caùc loaïi hình coù naêng löïc vaän chuyeån lôùn nhö: xe buyùt, ñöôøng saét noäi ñoâ, xe ñieän ngaàm.. Caùc phöông tieän naøy ngaøy caøng ñöôïc caûi tieán phaùt trieån vôùi trình ñoä coâng ngheä kyõ thuaät raát cao neân laø nhöõng phöông tieän vaän chuyeån ñöôïc moät löôïng haønh khaùch raát lôùn, toác ñoä nhanh vaø vôùi chi phí thaáp, coù khaû naêng ñaùp öùng nhu caàu ñi laïi cuûa raát nhieàu nhaân daân trong ñoâ thò.

Caùc loaïi hình phöông tieän giao thoâng coâng coäng.

- Taxi vaø minibus: laø caùc loaïi phöông tieän coù cöôùc phí cao nhaát nhöng mang tính linh hoaït vaø hoaït ñoäng töông töï nhö caùc phöông tieän caù nhaân, do vaäy cuõng mang nhieàu nhöôïc ñieåm nhö caùc phöông tieän caù nhaân. Ngoaøi ra coù moät soá hình thöùc caùc phöông tieän caù nhaân ñöôïc xem nhö laø phöông tieän coäng coäng. Ñoù chính laø caùc phöông tieän caù nhaân ñöôïc söû duïng chung cho nhieàu ngöôøi. Ví duï moät xe hôi rieâng ñöôïc duøng cho nhieàu ngöôøi cuøng laøm ôû moät coâng sôû cho nhu caàu ñi laøm thöôøng ñöôïc goïi laø carpool, hình thöùc naøy cuõng ñöôïc xem nhö phöông tieän coâng coäng vì coù theå laøm giaûm soá löôïng caùc phöông tieän caù nhaân do moät phöông tieän ñöôïc söø duïng chung cho ngöôøi ngöôøi.

- Xe buyùt (bus): laø loaïi hình vaän taûi haønh khaùch coâng coäng reû tieàn vaø hieäu quaû. Ñaây laø loaïi phöông tieän coâng coäng raát phoå bieán ôû caùc ñoâ thò treân theá giôùi. Hieän nay xe buyùt phaùt trieån vôùi raát nhieàu caûi tieán veà maët kyõ thuaät, khaû naêng chuyeân chôû vaø vaän toác. Ñaëc bieät xe buyùt cuõng coù theå ñöôïc vaän haønh treân nhöõng tuyeán rieâng neân coù vaän toác vaø khaû naêng vaän chuyeån cao. Maëc duø ñoâi khi xe buyùt cuõng coù nhieàu nhöôïc ñieåm nhö: gaây ra naïn keït xe khi löu thoâng treân ñöôøng phoá coù maät ñoä cao, coù theå gaây ra oâ nhieãm moâi tröôøng. Tuy vaäy xe buyùt vaãn ñang ñöôïc xem laø phöông tieän giao thoâng coâng coäng raát höõu hieäu vaø thuaän tieän.

- Xe ñieän: Trolleys laø xe ñieän baùnh hôi hay coøn goïi laø xe buyùt ñieän, Trams (Streetcar) laø xe ñieän baùnh saét. Ñaây laø loaïi hình giao thoâng coâng coäng söû duïng ñieän naêng töø heä thoáng daây daãn noái phía treân vaø di chuyeån treân baùnh hôi hoaëc heä thoáng ray naèm phía döôùi. Ñaây laø loaïi hình giao thoâng coâng coäng phaùt trieån ôû nöûa ñaàu theá kyû 20 vaø ñöôïc thieát laäp ôû haàu heát caùc ñoâ thò treân theá giôùi. Tuy vaäy ñaây laø loaïi hình di chuyeån vôùi vaän toác chaäm treân ñöôøng phoá laøm trôû ngaïi cho caùc phöông tieän khaùc vaø aûnh höôûng ñeán caûnh quan ñoâ thò. Töø nhöõng naêm 1960 loaïi hình naøy ñaõ bò xoùa boû ôû nhieàu ñoâ thò. Hieän nay taïi moät soá nöôùc Chaâu Aâu vaãn coøn söû duïng loaïi phöông tieän naøy nhö ôû Berlin ( Ñöùc ), Amsterdam (Haø Lan)… tuy nhieân caùc loaïi phöông tieän naøy ñaõ ñöôïc caûi tieán hieän ñaïi vaø coù chaát löôïng phuïc vuï cao hôn.

- Heä thoáng ñöôøng saét nheï ( Light Rail ): Ñaây laø heä thoáng ñöôøng saét treân maët ñaát coù söï vaän haønh raát linh hoaït vaø hieäu quaû. Heä thoáng coù theå hoaït ñoäng hoaøn toøan töï ñoäng theo nhöõng chöông trình ñònh saún. Do tính chaát hoaït ñoäng linh hoaït neân thöôøng ñöôïc goïi laø ñöôøng saêùt nheï, vöøa chaïy ngaàm döôùi ñaát, vöøa chaïy noåi treân cao, vöøa chaïy treân maët ñaát moät caùch hieäu quaû. Ñöôøng saét nheï coù theå chuyeân chôû haønh khaùch theo töøng chaëng vôùi vaän toác töø 40 – 60km/h vaø coù khaû naêng vaän chuyeån töø 20.000 – 25.000 haønh

201

khaùch/1höôùng/h. Ñöôøng saét nheï coù theå ñöôïc xaây döïng vaø ñaït hieäu quaû cao cho caùc ñoâ thò coù töø 250.000 daân leân ñeán 1,2 trieäu daân. Ñaây laø moät loaïi hình giao thoâng coâng coäng hieän ñaïi coù nhöõng taùc ñoäng raát toát ñoái vôùi giao thoâng ñoâ thò nhôø hoaït ñoäng linh hoaït ñôn giaûn vaø hieäu quaû.

- Heä thoáng ñöôøng saét ( Heavy Rail ): Ñaây laø heä thoáng vaän chuyeån haønh khaùch vôùi naêng löïc vaän chuyeån lôùn nhaát. Vôùi 8 – 10 toa xe coù theå vaän chuyeån töø 1600 – 2000 haønh khaùch chuyeán, ñöôøng saét naëng coù naêng löïc vaän chuyeån tôùi 40.000 – 60.000 haønh khaùch/h theo moät höôùng. Veà maët caáu taïo ñöôøng saét naëng ñöôïc chia laøm 2 loaïi: - Heä thoáng noåi treân maët ñaát: keát noái giöõa khu vöïc ngoaïi oâ vôùi trung taâm thaønh phoá hay giöõa caùc ñoâ thò veä tinh vôùi trung taâm. Caùc tuyeán naøy coù theå di chuyeån vôùi vaän toác thaáp 40 – 60 km/h vôùi khoaûng caùch töø 10 – 40 km. Xa hôn nöõa treân 40km, heä thoáng naøy hoaøn toaøn coù theå xem laø ñöôøng saét ñoái ngoaïi vaø coù theå ñaït vaän toác raát cao leân ñeán hôn 300 km/h nhö caùc loaïi hình TVG (Train Grande Vitesse) ôû Phaùp hay moät soá tuyeán ñöôøng saét duøng nguyeân lyù ñieän töø (Magnetive train) taïi Nhaät Baûn (ñaït tôùi 517km/h ), ôû Ñöùc (ñaït tôùi 435 km/h).

- Heä thoáng ngaàm ( metro, subway ).Xe ñieän ngaàm ( metro, subway, underground) laø heä thoáng ñöôøng ray naèm döôùi loøng ñaát coù naêng löïc vaän chuyeån haønh khaùch raát lôùn, khoâng chieám dieän tích ñaát ñoâ thò, khoâng laøm oâ nhieãm moâi tröôøng, coù khaû naêng vaän chuyeån vôùi vaän toác raát cao ( leân tôùi 200 km/h). Maëc duø chi phí cao nhöng xe ñieän ngaàm coù theå xaây döïng vaø ñaït hieäu quaû vôùi caùc ñoâ thò coù töø 1 trieäu daân trôû leân.

Hình 8.28- Xe ñieän baùnh saét ôû Milan – Italia

Hình 8.29- Xe ñieän baùnh saét ôû Rotterdam

Hình 8.30- Ñöôøng saét treân cao ôû Kuala Lumpur

Hình 8.31- Ñöôøng saét treân khoâng ôû Bangkok

202

- Heä thoáng thuûy coâng coäng: Ñoái vôùi moät soá thaønh phoá coù heä thoáng soâng ngoøi phaân boá maät ñoä cao thì caùc phöông tieän thuûy coù taùc duïng raát lôùn ñeán vaän taûi haønh khaùch coâng coäng. Caùc loaïi phöông tieän thuûy coù khaû naêng ñaùp öùng nhu caàu vaän chuyeån töø nhoû ñeán lôùn. Caùc loaïi thuûy taxi, thuûy buyùt, ñoø … coù theå vaän chuyeån moät löôïng haønh khaùch töø vaøi ngöôøi ñeán vaøi chuïc ngöôøi vôùi toác ñoä khaù nhanh. Ñaây khoâng phaûi laø phöông tieän vaän taûi haønh khaùch coâng coäng chính trong ñoâ thò. Tuy nhieân caùc phöông thuûy coù khaû naêng phuïc vuï toát cho hoaït ñoäng du lòch, trong ñieàu kieän caùc ñoâ thò gaén lieàn vôùi heä thoáng soâng ngoøi thì caùc phöông tieän thuûy toác ñoä cao coøn coù khaû naêng vaän chuyeån haønh khaùch töø caùc khu vöïc ñòa phöông ra heä thoáng caùc phöông tieän coù vaän toác cao hôn hoaëc vaän chuyeån haønh khaùch theo nhöõng loä trình ñöôøng thuûy.

8.2.QUY HOAÏCH XAÂY DÖÏNG HEÄ THOÁNG HAÏ TAÀNG KYÕ THUAÄT ÑOÂ THÒ 8.2.1.Khaùi nieäm veà heä thoáng haï taàng kyõ thuaät ñoâ thò Heä thoáng haï taàng kyõ thuaät cuûa moät ñoâ thò laø taäp hôïp nhöõng maïng löôùi coâng trình kyõ thuaät phuïc vuï tröïc tieáp nhu caàu phaùt trieån kinh teá vaø ñôøi soáng ñoâ thò. Ñaây laø moät trong nhöõng chæ tieâu quan troïng ñaùnh giaù chaát löôïng ñoâ thò.

Trong ñoâ thò, heä thoáng kyõ thuaät haï taàng ñoâ thò ñaûm baûo cung caáp caùc nhu caàu ñi laïi cuûa ngöôøi daân, nhu caàu vaän taûi haøng hoaù, cung caáp naêng löôïng cho ñoâ thò, cung caáp caùc dòch vuï nöôùc saïch vaø thoaùt nöôùc baån… Vai troø cuûa heä thoáng haï taàng kyõ thuaät trong ñoâ thò raát lôùn, ñaây laø yeáu toá quan troïng duy trì söï toàn taïi vaø ñaûm baûo söï phaùt trieån ñoâ thò.

Xaây döïng heä thoáng haï taàng kyõ thuaät ñoøi hoûi nhöõng chi phí raát lôùn, do vaäy luoân coù maâu thuaãn raát lôùn giöõa vieäc phaùt trieån ñoâ thò noùi chung vaø söï ñaùp öùng cuûa heä thoáng haï taàng kyõ thuaät ñoâ thò. Heä thoáng haï taàng kyõ thuaät ñoâ thò luoân ñöôïc xem laø moät trong nhöõng vaán ñeà quan troïng ñoái vôùi taêng tröôûng kinh teá cuûa ñoâ thò noùi rieâng vaø caû quoác gia noùi chung.

8.2.2.Thaønh phaàn cuûa heä thoáng haï taàng kyõ thuaät ñoâ thò Baûn chaát cuûa heä thoáng haï taàng kyõ thuaät bao goàm hai thaønh phaàn chính: 8.2.2.1.Maïng löôùi caùc coâng trình kyõ thuaät ( Network) Laø taäp hôïp taát caû caùc coâng trình phuïc vuï cho vieäc cung caáp dòch vuï haï taàng kyõ thuaät: heä thoáng caáp ñieän coù ñöôøng daây, traïm bieán aùp, nhaø maùy thuyû ñieän… Heä thoáng caáp nöôùc coù ñöôøng oáng, traïm bôm,.. heä thoáng giao thoâng caùc tuyeán ñöôøng, beán baõi, nhaø ga …

8.2.2.2.Nhu caàu söû duïng haï taàng (Demand) Thaønh phaàn quan troïng nhaát cuûa caùc heä thoáng haï taàng kyõ thuaät ñoâ thò khoâng phaûi laø caùc coâng trình kyõ thuaät maø laø nhu caàu söû duïng haï taàng trong caùc coâng trình kyõ thuaät maø ñaëc tröng laø ñoái töôïng cuûa caùc heä thoáng haï taàng. Caùc ñoái töôïng haï taàng luoân phaûn aùnh nhu caàu söû duïng cuûa ñoâ thò ñoái vôùi heä thoáng haï taàng kyõ thuaät ñoâ thò. Chính vì vaäy, nhu

203

caàu söû duïng haï taàng laø yeáu toá quan troïng nhaát taùc ñoäng ñeán vieäc thieát laäp vaø quaûn lyù heä thoáng haï taàng kyõ thuaät ñoâ thò.

8.2.3.Phaân loaïi heä thoáng haï taàng kyõ thuaät ñoâ thò Heä thoáng haï taàng kyõ thuaät ñoâ thò laø nhöõng heä thoáng ñoàng boä vaø hoaøn chænh ñöôïc thieát laäp phuø hôïp vôùi quy hoaïch phaân boá cô caáu ñoâ thò. Bao goàm: 8.2.3.1.Heä thoáng Giao thoâng Heä thoáng giao thoâng laø heä thoáng quan troïng nhaát trong caùc loaïi haï taàng kyõ thuaät ñoâ thò, noù ñaùp öùng nhu caàu vaän taûi haønh khaùch vaø haøng hoaù töø nôi naøy ñeán nôi khaùc trong ñoâ thò hoaëc vaän chuyeån haønh khaùch vaø haøng hoaù töø ñoâ thò ñi caùc nôi khaùc.

8.2.3.2.Heä thoáng caáp nöôùc Laø heä thoáng caùc coâng trình, thieát bò vaø caùc giaûi phaùp kyõ thuaät nhaèm thöïc hieän nhieäm vuï caáp nöôùc sinh hoaït, coâng nghieäp vaø chuyeân duøng, ñaûm baûo caùc ñieàu kieän kinh teá kyõ thuaät vaø veä sinh moâi tröôøng.

8.2.3.3.Heä thoáng thoaùt nöôùc Laø heä thoáng caùc coâng trình, thieát bò vaø caùc giaûi phaùp kyõ thuaät nhaèm thöïc hieän nhieäm vuï daãn xaû moïi loaïi nöôùc thaûi vaø nöôùc maët vaøo nguoàn, ñaûm baûo caùc ñieàu kieän kinh teá kyõ thuaät vaø veä sinh moâi tröôøng.

8.2.3.4.Heä thoáng thu gom vaø xöû lyù chaát thaûi moâi tröôøng Goàm caùc coâng trình laøm nhieäm vuï haïn cheá oâ nhieãm moâi tröôøng cuûa caùc loaïi chaát thaûi raén, khí, tieáng oàn … do caùc nguyeân nhaân chính nhö: - Giao thoâng vaän taûi - Sinh hoaït ñoâ thò - Saûn xuaát coâng nghieäp 8.2.3.5.Heä thoáng cung caáp naêng löôïng Nguoàn naêng löôïng trong ñoâ thò toàn taïi döôùi daïng naêng löôïng thöù caáp (ñaõ qua quaù trình bieán ñoåi) nhö nhieân lieäu, khí ñoát, than ñaù than gaày, ñieän naêng. Trong ñoù ñieän naêng ñoùng vai troø quan troïng trong ñoâ thò. Heä thoáng cung caáp ñieän cho ñoâ thò bao goàm: caùc khaâu phaùt ñieän, truyeàn taûi, phaân phoái, cung caáp tôùi caùc hoä tieâu thuï vaø söû duïng ñieän.

8.2.3.6.Heä thoáng thoâng tin lieân laïc Laø taäp hôïp caùc phöông tieän kyõ thuaät caàn thieát ñeå taïo “ñöôøng noái thoâng tin” giöõa hai ñieåm naøo ñoù vôùi ñoä trung thöïc vaø tin caäy toái ña vôùi giaù thaønh phaûi chaêng, ñöôïc phaân bieät döïa theo: - Loaïi tin töùc truyeàn ñi (phaùt thanh, truyeàn hình, ñieän thoaïi …)

- Soá löôïng thieát bò ñaàu cuoái tham döï vaøo thoâng tin.

204

- Caùc cheá ñoä thoâng tin.

Nhöõng heä thoáng naøy ñöôïc thieát laäp vaø toå chöùc nhaèm ñaûm baûo vieäc phuïc vuï ñoâ thò, goùp phaàn ñaûm baûo caùc hoaït ñoäng cuûa ñoâ thò. Caùc heä thoáng ñaûm baûo tính ñoàng boä, ñaûm baûo söï vaän haønh vaø coâng taùc quaûn lyù heä thoáng moät caùch hieäu quaû.

8.2.4.Coâng taùc kyõ thuaät haï taàng ñoâ thò Coâng taùc kyõ thuaät haï taàng laø nhöõng coâng taùc caàn thöïc hieän trong quaù trình toå chöùc heä thoáng haï taàng kyõ thuaät ñoâ thò, trong quaù trình ñaàu tö xaây döïng vaø phaùt trieån ñoâ thò: bao goàm töø coâng taùc choïn ñaát xaây döïng ñoâ thò, caùc coâng taùc toå chöùc thieát laäp vaø quaûn lyù heä thoáng kyõ thuaät… Moät soá coâng taùc kyõ thuaät haï taàng ñoâ thò tieâu bieåu: - Coâng taùc choïn vaø chuaån bò ñaát xaây döïng ñoâ thò - Coâng taùc quy hoaïch chieàu cao - Coâng taùc quy hoaïch, thieát keá, thi coâng caùc loaïi heä thoáng haï taàng kyõ thuaät - Coâng taùc quaûn lyù caùc heä thoáng haï taàng kyõ thuaät - Coâng taùc ñaàu tö vaø khai thaùc caùc dòch vuï haï taàng 8.2.5.Vai troø cuûa heä thoáng haï taàng kyõ thuaät ñoái vôùi ñoâ thò 8.2.5.1.Vai troø ñoái vôùi kinh teá xaõ hoäi a. Veà vaên hoaù - xaõ hoäi Vôùi vai troø to lôùn trong vieäc ñaùp öùng nhu caàu hoaït ñoäng ñoâ thò. YÙ nghóa veà maët vaên hoaù xaõ hoäi cuûa haï taàng kyõ thuaät ñoâ thò raát lôùn. Heä thoáng haï taàng kyõ thuaät ñoâ thò coù yù nghóa lôùn trong vieäc: - Phaùt trieån moïi maët cuûa ñôøi soáng ñoâ thò, taïo ñieàu kieän cho caùc hoaït ñoäng ñoâ thò vaän haønh moät caùch hieäu quaû vaø ngaøy caøng phaùt trieån.

- Coù yù nghóa raát lôùn veà maët an ninh quoác phoøng.

- Naâng cao vaên minh vaø taêng chaát löôïng soáng ñoâ thò. Heä thoáng haï taàng kyõ thuaät ñoâ thò laø moät trong nhöõng tieâu chuaån ñaùnh giaù chaát löôïng ñoâ thò.

- Haï taàng kyõ thuaät ñoâ thò phaùt trieån keùo gaàn khoaûng caùch giöõa thaønh thò vaø noâng thoân. b. Veà phaùt trieån kinh teá Veà maët kinh teá, heä thoáng haï taàng kyõ thuaät ñoâ thò ñöôïc xem laø moät taøi saûn quoác gia vaø ñöôïc tính trong toång giaù trò saûn phaåm quoác gia.

Beân caïnh ñoù heä thoáng haï taàng kyõ thuaät ñoâ thò coøn coù nhöõng yù nghóa lôùn veà maët saûn suaát, vaän chuyeån haøng hoaù vaø quan troïng heä thoáng naøy coøn ñöôïc xem laø moät trong thaønh phaàn caáu thaønh neân giaù thaønh saûn phaåm.

Coù theå noùi heä thoáng haï taàng kyõ thuaät ñoâ thò coù vai troø taùc ñoäng raát lôùn ñeán taêng tröôûng kinh teá cuûa moät ñoâ thò noùi rieâng vaø caû quoác gia noùi chung.

205

Vôùi yù nghóa laø moät loaïi hình dòch vuï, phaùt trieån haï thoáng haï taàng kyõ thuaät laø moät trong nhöõng muõi nhoïn kinh teá maø taát caû caùc ñoâ thò ñeàu taäp trung ñaàu tö. Lónh vöïc haï taàng kyõ thuaät tao ra raát nhieàu coâng vieäc lao ñoäng, mang laïi lôïi nhuaän cao cho nhaø ñaàu tö.

8.2.5.2.Vai troø veà quy hoaïch, kieán truùc vaø caûnh quan ñoâ thò Quy hoaïch heä thoáng haï taàng kyõ thuaät ñoâ thò laø moät trong nhöõng coâng taùc raát quan troïng cuûa quy hoaïch vaø quaûn lyù ñoâ thò. Giöõa haï taàng kyõ thuaät vaø ñoâ thò luoân gaén keát baèng moät moái quan heä höõu cô. Heä thoáng haï taàng kyõ thuaät laø cô sôû hình thaønh ñoâ thò nhöng cuõng laø heä thoáng phuïc vuï cho söï toàn taïi vaø phaùt trieån ñoâ thò.

Vieäc xaùc laäp vò trí ñoâ thò cuõng nhö vieäc quyeát ñònh caùc khu vöïc chöùc naêng ñoâ thò ñeàu lieân quan ñeán nguoàn cung caáp nöôùc, cung caáp naêng löôïng vaø quan troïng nhaát laø heä thoáng giao thoâng lieân laïc. Ngöôïc laïi cô caáu söû duïng ñaát ñoâ thò, phaân boá daân cö vaø caùc khu vöïc coâng trình seõ quyeát ñònh söï hình thaønh vaø giaûi phaùp toå chöùc caùc heä thoáng haï taàng kyõ thuaät.

Baûn thaân coâng taùc thieát keá heä thoáng haï taàng kyõ thuaät ñoâ thò laø moät boä phaän cuûa thieát keá ñoâ thò. Ngay töø giai ñoaïn quy hoaïch chieàu cao, khoâng gian ñoâ thò phaûi ñöôïc nghieân cöùu ngay laäp töùc. Trong ñoù caùc yù ñoà veà caùc ñieåm cao, thaáp, boá trí chöùc naêng caùc khu vöïc…. phaûi ñöôïc phoái hôïp nghieân cöùu giöõa caùc chuyeân gia quy hoaïch vaø caùc nhaø kyõ thuaät ñoâ thò. Heä thoáng giao thoâng, chieáu saùng ñoâ thò… cuõng goùp phaàn vaøo vieäc nghieân cöùu toå chöùc caùc khoâng gian ñöôøng phoá, truïc caûnh quan, khu vöïc quaõng tröôøng…

8.2.5.3.Vai troø trong coâng taùc quaûn lyù ñoâ thò Quaûn lyù heä thoáng haï taàng kyõ thuaät ñoâ thò cuõng laïi laø moät thaønh phaàn cuûa coâng taùc quaûn lyù ñoâ thò. Söï toàn taïi vaø phaùt trieån cuûa moät ñoâ thò khoâng theå khoâng coù söï tham gia cuûa nhieàu ñoái töôïng trong coâng taùc quaûn lyù ñoâ thò.

Caùc ñoái töôïng tham gia quaûn lyù ñoâ thò coù theå laø chính quyeàn, caùc nhaø khoa hoïc, caùc chuû ñaàu tö vaø quan troïng nhaát vaãn laø ngöôøi daân ñoâ thò. Chính quyeàn quaûn lyù ñoâ thò baèng caùch ñöa ra nhöõng chính saùch phaùt trieån ñoâ thò phuø hôïp vôùi caùc ñieàu kieän kinh teá xaõ hoäi.

Caùc nhaø khoa hoïc quaûn lyù ñoâ thò baèng caùc giaûi phaùp khoa hoïc vaø tham gia coá vaán cho chính quyeàn, ngöôøi daân tham gia quaûn lyù ñoâ thò ôû nhieàu caáp ñoä töø vieäc söû duïng heä thoáng moät caùch hôïp lyù cho ñeán vieäc giaùm saùt caùc ñoái töôïng khaùc trong coâng taùc quy hoaïch xaây döïng vaø quaûn lyù ñoâ thò.

8.2.6.Khaùi quaùt veà quy hoaïch xaây döïng heä thoáng haï taàng kyõ thuaät ñoâ thò 8.2.6.1.Haàu heát caùc coâng taùc quy hoaïch heä thoáng haï taàng kyõ thuaät ñoâ thò ñeàu coù noäi dung chính bao goàm: - Thu thaäp döõ lieäu vaø ñaùnh giaù caùc ñieàu kieän hieän traïng Thu thaäp vaø ñaùnh giaù caùc ñieàu hieän hieän traïng vaø caùc döõ lieäu lieân quan goàm: + Caùc ñieàu kieän kinh teá xaõ hoäi

206

+ Caùc ñieàu kieän töï nhieân + Caùc ñieàu kieän hieän traïng kyõ thuaät haï taàng vaø kieán truùc coâng trình - Tính toaùn quy moâ heä thoáng Döïa treân caùc soá lieäu toång hôïp ñaõ ñöôïc phaân tích vaø ñaùnh giaù cuï theå, quy moâ quy hoaïch cuûa heä thoáng ñöôïc xaùc ñònh laøm cô sôû cho vieäc hieát laäp heä thoáng. Beân caïnh ñoù, toaøn boä caùc tính toaùn lieân quan ñeán vieäc thieát keá quy hoaïch cuõng ñöôïc xaùc ñònh, ñaây laø böôùc thöïc hieän raát quan troïng nhaèm ñaûm baûo tính hôïp lyù, hieäu quaû vaø tieát kieäm cho heä thoáng.

- Choïn daïng heä thoáng vaø phöông aùn toå chöùc maïng löôùi Coù nhieàu nguyeân taéc löïa choïn sô ñoà maïng löôùi haï taàng kyõ thuaät. Tuy nhieân tuyø thuoäc vaøo moãi loaïi heä thoáng haï taàng cuõng nhö tuyø thuoäc vaøo ñieàu kieän hieän traïng cuõng nhö ñieàu kieän kyõ thuaät coâng ngheä maø phöông aùn cung caáp heä thoáng haï taàng kyõ thuaät ñoâ thò ñöôïc löïa choïn. Coù theå choïn ñöôøng saét laø phöông tieän vaän taûi haønh khaùch chuû yeáu trong ñoâ thò tuyø thuoäc vaøo toác ñoä cuûa heä thoáng naøy hay coù theå söû duïng maïng thoaùt nöôùc möa vaø sinh hoaït chung tuyø thuoäc vaøo ñieàu kieän söû duïng nöôùc cuûa khu vöïc.

- Quy hoaïch maïng löôùi vaø toå chöùc caùc coâng trình kyõ thuaät Ñaây laø phaàn quan troïng cuûa coâng taùc quy hoaïch. Toaøn boä maïng löôùi ñöôïc theå hieän treân nhöõng baûn veõ: caùc tuyeán cung caáp cuûa maïng löôùi vôùi ñaày ñuû caùc thoâng soá kyõ thuoäc töø kích thöôùc, quy moâ, ñoä doác…, caùc coâng trình kyõ thuaät nhö: nhaø ga, nhaø maùy nöôùc, khu vöïc thu gom vaø xöû lyù raùc …Beân caïnh ñoù phaàn thuyeát minh vaø tính toaùn cuõng ñöôïc thöïc hieän cuï theå.

- Thieát keá caùc thaønh phaàn cuûa heä thoáng haï taàng kyõ thuaät ñoâ thò Ñaây laø giai ñoaïn cuoái cuøng cuûa coâng taùc quy hoaïch. Caùc thaønh phaàn ñöôïc thieát keá cuï theå nhaèm phuïc vuï coâng taùc thi coâng heä thoáng: bao goàm caùc baûn veõ, thuyeát minh tính toaùn, döï toaùn khoái löôïng,… ñöôïc thöïc hieän nhaèm muïc ñích cho vieäc thi coâng toaøn boä maïng löôùi.

8.2.6.2.Quy hoaïch vò trí caùc coâng trình ñaàu moái haï taàng kyõ thuaät: a. Coâng trình caáp nöôùc - Traïm bôm Traïm bôm caáp nöôùc chia laøm caùc loaïi sau: traïm bôm caáp I, traïm bôm caáp II, traïm bôm trung chuyeån, traïm bôm tuaàn hoaøn … + Traïm bôm caáp I Ñöa nöôùc töø coâng trình thu leân coâng trình xöû lyù. + Traïm bôm caáp II Bôm nöôùc ñaõ xöû lyù töø beå chöùa ñeå cung caáp cho caùc nôi tieâu duøng.

207

+ Traïm bôm trung chuyeån Khi vaän chuyeån nöôùc ñi quaù xa hoaëc leân cao ngöôøi ta duøng traïm bôm trung chuyeån ñeå chuyeån tieáp nöôùc, traùnh cho aùp löïc leân ñöôøng oáng nöôùc quaù cao laøm vôõ oáng. + Traïm bôm tuaàn hoaøn Thöôøng duøng trong caùc heä thoáng caáp nöôùc coâng nghieäp, duøng ñeå bôm nöôùc ñaõ laøm nguoäi vaøo thieát bò, maùy moùc saûn xuaát.

- Ñaøi nöôùc Ñaøi nöôùc coøn goïi laø thaùp nöôùc laøm nhieäm vuï ñieàu hoaø vaø taïo aùp löïc ñöa nöôùc ñeán caùc nôi tieâu duøng. Ñaøi nöôùc thöôøng ñaët ôû vò trí coù code ñòa hình cao ñeå giaûm chieàu cao vaø do ñoù giaûm giaù thaønh xaây döïng ñaøi. Ñaøi coù theå ñaët ôû ñaàu, giöõa hoaëc cuoái maïng löôùi caáp nöôùc.

- Beå chöùa nöôùc Beå chöùa nöôùc laøm nhieäm vuï ñieàu hoaø löôïng nöôùc bôm khaùc nhau giöõa caùc traïm bôm caáp I vaø traïm bôm caáp II. Ngoaøi ra noù coøn laøm nhieäm vuï döï tröõ nöôùc chöõa chaùy (cho 3 giôø chaùy), nöôùc röûa caùc beå laéng, beå loïc … cuûa traïm xöû lyù nöôùc. b. Coâng trình thoaùt nöôùc - Traïm xöû lyù nöôùc + Traïm bôm vaø oáng daãn aùp löïc: Duøng ñeå vaän chuyeån nöôùc thaûi khi vì lyù do kinh teá kyõ thuaät khoâng theå ñeå töï chaûy ñöôïc. Ngöôøi ta phaân bieät traïm bôm theo khaùi nieäm: traïm bôm cuïc boâ, traïm bôm khu vöïc vaø traïm bôm chính. Traïm bôm cuïc boä phuïc vuï cho moät hay moät vaøi coâng trình.

Traïm bôm khu vöïc phuïc vuï cho töøng vuøng rieâng bieät hay moät vaøi löu vöïc thoaùt nöôùc.

Traïm bôm chính duøng ñeå bôm toaøn boä nöôùc thaûi thaønh phoá leân traïm laøm saïch hoaëc xaû vaøo nguoàn.

OÁng daãn nöôùc töø traïm bôm ñeán coáng töï chaûy hay ñeán coâng trình laøm saïch laø ñöôøng oáng aùp löïc.

Khi coáng chui qua soâng hoà hay gaëp chöôùng ngaïi vaät phaûi luoàn xuoáng thaáp goïi laø ñiuke (hay coáng luoàn), laøm vieäc vôùi cheá ñoä aùp löïc hoaëc nöûa aùp. + Coâng trình laøm saïch Bao goàm taát caû caùc coâng trình laøm saïch nöôùc thaûi vaø xöû lyù caën baõ (xem chöông 4: xöû lyù moâi tröôøng ñoâ thò). + Coáng vaø mieäng xaû vaøo nguoàn.

Duøng ñeå vaän chuyeån nöôùc thaûi töø coâng trình laøm saïch xaû vaøo soâng hoà. Mieäng xaû nöôùc thöôøng xaây döïng coù boä phaän xaùo troän nöôùc thaûi vôùi nguoàn.

- Traïm xöû lyù raùc

208

Trong sinh hoaït ñoâ thò vaø trong saûn xuaát, raùc thaûi ñöôïc phaân laøm hai loaïi chính: + Raùc thaûi khoâng ñoäc haïi: Vì tính khoâng ñoäc haïi neân raùc thaûi loaïi naøy deã xöû lyù baèng caùc bieän phaùp nhö thu gom vaø taùi söû duïng hoaëc ñoát trong buoàng ñoát… tuøy vaøo tính chaát cuûa töøng loaïi raùc. + Raùc thaûi ñoäc haïi: Ñoái vôùi nhöõng loaïi raùc thaûi deã bò thay ñoåi tính chaát hoùa lyù khi toàn taïi trong moâi tröôøng nhö pin, acquy, neùon huyønh quang… neân thu gom trieät ñeå vaø taùi söû duïng hoaëc caùch ly vôùi moâi tröôøng xung quanh. Ñoái vôùi loaïi raùc thaûi deã bò phaân huûy sinh hoïc nhö raùc höõu cô, thöïc phaåm… neân ñöôïc choân laáp hôïp veä sinh; Ñoái vôùi raùc thaûi beänh vieän: thu gom vaø ñoát ôû nhieät ñoä cao ñeå xöû lyù trieät ñeå vi truøng gaây beänh.

209

CHÖÔNG 9: QUY HOAÏCH XAÂY DÖÏNG KHU TRUNG TAÂM ÑOÂ THÒ VAØ HEÄ THOÁNG TRUNG TAÂM DÒCH VUÏ COÂNG COÄNG ÑOÂ THÒ 9.1. KHAÙI QUAÙT VEÀ KHU TRUNG TAÂM VAØ HEÄ THOÁNG TRUNG TAÂM DÒCH VUÏ COÂNG COÄNG ÑOÂ THÒ 9.1.1. Khaùi quaùt 9.1.1.1. Quaù trình hình thaønh vaø phaùt trieån cuûa khu trung taâm ñoâ thò vaø heä thoáng dòch vuï coâng coäng. Ñoâ thò tieàn coâng nghieäp Döôùi thôøi kyø phong kieán, khu trung taâm cuûa ñoâ thò chính laø khu vöïc thaønh trì cuûa giai caáp thoáng trò. Töø ñoù caùc khu vöïc laân caän ñöôïc keát hôïp vaø phaùt trieån theâm nhö caùc chöùc naêng buoân baùn, saûn xuaát tieåu thuû coâng. Khu trung taâm ñoâ thò trong thôøùi gian naøy mang tính taäp trung raát cao, cô caáu toå chöùc vaø caùc thaønh phaàn chöùc naêng raát ñôn giaûn. Ñoâ thò thôøi kyø coâng nghieäp Trong giai ñoaïn naøy caùc hoaït ñoäng coâng nghieäp taäp trung chuû yeáu caùc ñoâ thò. Ñeå hoã trôï vaø phuïc vuï cho caùc hoaït ñoäng coâng nghieäp naøy moät soá chöùc dòch vuï, taøi chính ñaõ xuaát hieän beân caïnh caùc coâng trình haønh chính vaø coâng nghieäp. Cuøng vôùi söï taäp trung cuûa caùc hoaït ñoäng coâng nghieäp laø söï taäp trung vaø gia taêng daân soá. Töø ñoù xuaát hieän theâm caùc nhu caàu dòch vuï môùi vaø caùc chöùc naêng phuïc vuï ngaøy caøng ña daïng. Qui moâ cuûa khu trung taâm ñoâ thò phaùt trieån hôn, caùc khu chöùc naêng baét ñaàu hình thaønh nhöng chöa roõ reät. Ñoâ thò thôøi kyø haäu coâng nghieäp Ñeán giai ñoaïn naøy, caùc hoaït ñoäng saûn xuaát coâng nhieäp ñöôïc saép xeáp ra vuøng ngoaïi vi cuûa ñoâ thò. Cuøng vôùi söï phaùt trieån cuûa neàn kinh teá vaø söï tieán boä veà khoa hoïc kyõ thuaät trong moïi lónh vöïc, khu trung taâm ñoâ thò trôû neân moät thaønh phaàn ña chöùc naêng, phuïc vuï caùc nhu caàu veà moïi maët trong cuoäc soáng cuûa ngöôøi daân. Do qui moâ vaø möùc ñoä phuïc vuï ngaøy caøng taêng. Trung taâm ñoâ thò ngaøy caøng phaùt trieån. Caùc khu chöùc naêng ngaøy caøng ñöôïc phaân bieät roõ raøng hôn.

9.1.1.2. Kinh nghieäm veà toå chöùc quy hoaïch kieán truùc trung taâm phuïc vuï coâng coäng taïi caùc quoác gia phaùt trieån treân theá giôùi Sau theá chieán thöù II, vieäc xaây döïng laïi ñoâ thò taïi caùc nöôùc Chaâu Aâu dieãn ra ñoàng thôøi vaø maïnh meõ töø thaäp nieân 50. Ngoaøi caùc coâng taùc caûi taïo, xaây döïng haøn gaén vieát thöông chieán tranh, coâng taùc quy hoaïch xaây döïng phaùt trieån ñoâ thò noùi chung vaø xaây döïng heä thoáng caùc coâng trình trung taâm thöông maïi dòch vuï ñoâ thò noùi rieâng ñöôïc truù troïng trong caùc döï aùn quy hoaïch ñònh höôùng phaùt trieån khoâng gian ñoâ thò vaø coâng taùc ñaàu tö xaây döïng thöïc tieãn. Coù theå noùi giai ñoaïn thaäp nieân 1950 ñeán 1980, laø thôøi kyø nôû roä cuûa caùc loaïi hình trung taâm thöông maïi dòch vuï ñoâ thò. Trong ñoù nhöõng kinh nghieäm vaø thöïc

210

tieãn xaây döïng caùc loaïi hình trung taâm phuïc vuï coâng coäng ñoâ thò (TTPVCCÑT) taïi caùc caùc ñoâ thò caùc quoác gia phaùt trieån Chaâu Aâu vaø Baéc Myõ laø phong phuù nhaát, trong 3 loaïi hình sau: - Caùc trung taâm xaây döïng taïi caùc khu vaø ñoâ thò môùi - Caùc trung taâm xaây döïng taïi ven hoaëc ngoaøi ñoâ thò - Caùc trung taâm xaây döïng trong noäi ñoâ a. Caùc trung taâm xaây döïng taïi caùc khu vaø ñoâ thò môùi Caùc trung taâm trong nhöõng ñoâ thò môùi ñaàu tieân taïi Anh vaø caùc nöôùc Scandinavy nhö: Stevenage, Harlow, Basilden…Venlingbur, Fasta, …coù cô caáu töông töï nhau vaø coù theå coi nhö laø daïng ñaàu tieân veà cô caáu TTPVCCÑT. Nhöõng ñaëc tröng boá cuïc maët baèng caùc trung taâm naøy ñeàu coù daïng caùc coâng trình thöông maïi dòch vuï moät taàng boá trí xung quanh moät hoaëc vaøi truïc ñi boä ngoaøi trôøi. Giao thoâng cô giôùi ñöôïc daãn daét ñeán khu vöïc bieân cuûa trung taâm vaø coù baõi xe lôùn. Baõi xe ñöôïc lieân heä tröïc tieáp vaøo caùc tuyeán ñi boä.

Caùc luoàng giao thoâng haøng hoùa, kyõ thuaät, raùc… cuõng töø phía beân ngoaøi caùc coâng trình thöông maïi dòch vuï. Thôøi kyø môùi phaùt trieån caùc ñoâ thò thöôøng coù quó ñaát töông ñoái roäng vaø kinh phí ñaàu tö coøn haïn heïp cho neân giaûi phaùp cuøng coát treân maët ñaát cho caùc luoàng löu thoâng chöùc naêng laø phoå bieán.

Hình 9.1- Trung taâm ñoâ thò môùi Stevenage – Anh. 1-Caùc coâng trình thöông maïi dòch vuï; 2Kho baõi; 3-Böu ñieän; 4-Nhaø haøng vaø khieâu vuõ; 5-Giaët uûi; 6-Thö vieän; 7Trung taâm y teá; 8-Raïp chieáu phim; 9-Ga xe buyùt; 10-Nhaø ñeå xe; 11-Vaên phoøng; 12-Ga ñöôøng saét; 13-Khaùch saïn; 14Nhaø thôø; I-Quaûng tröôøng thöông maïi chính; II- truïc, phoá ñi boä thöông maïi; III-Khu chôï ngoaøi trôøi; IV-Saân phuïc vuï; V-Baõi xe; VI- Traïm xe Buyùt.

Trung taâm ñöôïc boá trí treân khu ñaát gaàn 7 ha vaø döï tính coù qui moâ phuïc vuï cho 70000 ngöôøi. Heä thoáng truïc ñi boä ñöôïc toå chöùc thaønh nhieàu truïc vuoâng goùc vôùi nhau vaø 2 beân truïc boá trí laàn löôït caùc cöûa haøng thöông maïi vaø dòch vuï. Luoàng cô giôùi ñöôïc daãn daét bôûi 4 tuyeán ñöôøng cuït keát thuùc taïi 4 goùc cuûa trung taâm. Taïi ñaây toå chöùc 4 baõi xe lôùn toång

211

coäng cho 3000 xe con. Xung quanh khu vöïc trung taâm naøy laø caùc khu ñaát chöùc naêng trung taâm coâng coäng khaùc nhö vaên hoùa, haønh chính… cuûa ñoâ thò. Khaùc vôùi Stevenage, trung taâm thaønh phoá Harlow tröïc tieáp quan heä vôùi caùc khu trung taâm coâng coäng khaùc nhö haønh chính vaø vaên hoùa cuûa ñoâ thò trong cuøng moät khu vöïc. Vôùi söï keát hôïp naøy maø trung taâm thaønh phoá Harlow hoaøn thieän hôn chöùc naêng phuïc vuï coâng coäng ñoâ thò. Tuy vaäy, toå chöùc tuyeán giao thoâng cô giôùi tieáp caän lieân heä vôùi nhau chia caét trung taâm thaønh nhöõng oâ nhoû. Caùc truïc ñi boä khoâng ñöôïc phaân taùch vôùi cô giôùi vaø nguoàn oàn trieät ñeå.

Hình 9.2- Trung taâm cuûa thaønh phoá môùi HarlowAnh. 1-Caùc cöûa haøng thöông maïi vaø dòch vuï; 2-Baùch hoùa toång hôïp; 3-Taïp hoùa ; 4-Böu ñieän; 5-Raïp chieáu phim; 6- Caâu laïc boä; 7-Thö vieän; 8-Nhaø thôø; 9-Nhaø haùt; 10-Nhaø haøng; 11-Baûo taøng; 12Toaø nhaø haønh chính; 13-Coâng an vaø toøa aùn; 14 Khaùch saïn; 15-Traïm xaêng; 16-Tröôøng hoïc; 17Beán xe buyùt; I-Quaûng tröôøng hoïp chôï; II-Phoá ñi boä thöông maïi chính; III-Quaûng tröôøng chính cuûa thaønh phoá; IV- baõi xe oâ toâ; V-baõi xe ñaïp; VICoâng vieân; VII-Nhaø ôû.

Naêm 1954 ñaõ khaùnh thaønh trung taâm ñoâ thò môùi Velingbur – Thuïy Ñieån. Caùch toå chöùc maët baèng qui hoaïch vaø khoái kieán truùc khaùc vôùi trung taâm caùc ñoâ thò môùi cuûa Anh ôû treân. Taïi Trung taâm Velingbur ñaõ toå chöùc 2 taàng cuûa khoái caùc cöûa haøng thöông maïi dòch vuï trung taâm goàm 45 coâng trình vôùi dieän tích leân ñeán 16000m2 vaø 2 taàng haàm phuïc vuï cho gara, kho, vaø caùc dieän tích kyõ thuaät.

Söï keát hôïp caùc khoái ôû cao taàng cuõng nhö caùc daõy nhaø ôû ñôn nguyeân ñaõ taïo ñieåm nhaán vaø phong phuù cho khoâng gian khu trung taâm ñoâ thò Velingbur. Maët khaùc, taäp trung daân cö vaøo khu trung taâm cuõng giaûi quyeát phuïc vuï tröïc tieáp vaø hieäu quaû caùc nhu caàu thöông maïi dòch vuï trong ñieàu kieän thôøi tieát khaéc nghieät.

212

Hình 9.3- Trung taâm chính thaønh phoá môùi Velingbur- Thuïy ñieån. a/Maët baèng toång theå; 1-Baùch hoùa vaø nhaø haøng; 2-Caùc cöûa haøng thöông maïi vaø dòch vuï; 3-Coâng trình haønh chính; 4-Traïm Meùtro; 5-Nhaø vaên hoùa; 6-Raïp chieáu phim; 7-Hoäi tröôøng ña naêng; 8-Nhaø thôø; 9-Gara cao taàng; 10-Nhaø ôû cao taàng; 11-Nhaø ôû chung cö ñôn nguyeân; 12-Khoái dòch vuï; 13Tuyeán Meùtro. b/Maët baèng treät cuûa khoái thöông maïi chính; 1-Thöông maïi baùn leû; 2Baùch hoùa; 3-Sieâu thò; 4-Caùc khu chuyeân doanh; 5-Ñoà noäi thaát; 6- Saùch baùo vaø aên uoáng.

Yeáu toá thaønh coâng nhaát cuûa trung taâm Velingbur laø gaén keát vaø ñöa ñaàu moái giao thoâng coâng coäng ñoâ thò meùtro tham gia nhö boá cuïc chính trong trung taâm ñaõ huùt haàu heát söï tieáp caän deã daøng khoâng nhöõng cuûa cö daân ñoâ thò Velingbur maø coøn caùc cö daân caùc ñoâ thò laân caän vaø ngay caû cö daân trong thuû ñoâ Stokholm.

Vaøo nhöõng thaäp nieân 60 cuûa theá kyû XX, vieäc xaây döïng caùc trung taâm taïi caùc ñoâ thò hoaëc khu daân cö môùi taïi caùc nöôùc Chaâu Aâu phaûi ñoái maët vôùi nhöõng yeáu toá môùi maø 2 thaäp nieân tröôùc chöa phaûi laø nhöõng vaán ñeà böùc xuùc: Söï phaùt trieån cuûa phöông tieän giao thoâng cô giôùi ñaëc bieät laø oâ toâ caù nhaân trôû thaønh thoùi quen vaø laø phöông tieän giao thoâng chieám tæ troïng lôùn trong caùc ñoâ thò. Nhu caàu giao tieáp thöông maïi dòch vuï cuûa cö daân ñoâ thò ñoûi hoûi chaát löôïng phuïc vuï ngaøy caøng cao… Maët khaùc, söï aûnh höôûng cuûa hình thöùc boá cuïc khoâng gian vaø toå chöùc kieán truùc maët baèng cuûa caùc trung taâm ven ñoâ thò Myõ moâ hình”OÁc Ñaûo” vôùi söï öu tieân cho tieáp caän vaø baõi xe cho caùc phöông tieän oâ toâ caù nhaân ñaõ phaàn naøo taùc ñoäng ñeán söï thay ñoåi toå chöùc trung taâm taïi caùc ñoâ thò Chaâu Aâu thôøi kyø naøy.

Naêm 1961 taïi Ñöùc ñaõ toå chöùc cuoäc thi veà toå chöùc trung taâm khu daân cö môùi Nordverstats naèm veà phía taây baéc ngoaïi vi thaønh phoá Franfurt am Main, vôùi qui moâ phuïc vuï 40000 ngöôøi taïi khu vöïc daân cö hieän höõu vaø khoaûng 80000 ngöôøi ôû caùc khu vöïc daân cö laân caän. Phöông aùn Trung taâm ñöôïc choïn coù hình chöõ nhaät 230x365m taäp trung caùc coâng trình trung taâm phuïc vuï coâng coäng caáp khu vöïc vaø ñöôïc phaân theo 4 taàng chöùc naêng chính. Thaáp nhaát laø taàng tröïc tieáp vôùi ga ñöôøng saét ñoâ thò vaø gara daønh cho 2000 xe con. Tieáp theo laø taàng maët ñaát daønh cho caùc dieän tích kyõ thuaät, veä sinh, kho baõi vaø beán xe buyùt coâng coäng cuøng vôùi gara cho khoaûng 200 xe con. 2 taàng phía treân daønh cho caùc dieän tích boá trí caùc coâng trình vaø caùc chöùc naêng coâng coäng khaùc. Taïi 2 taàng chöùc naêng chính naø, heä thoáng ñi boä ñöôïc toå chöùc nhö laø boá cuïc chính, quan heä hôïp lyù vaø deã daøng ñeán töøng khu vöïc vaø trung taâm dòch vuï coâng coäng khaùc. Hoã trôï cho heä thoáng ñi boä

213

naøy laø caùc heä thoáng caàu thang, thang cuoán, thang maùy vaø coù nhöõng khoâng gian passo troáng taïo söï ñònh höôùng deã daøng cuõng nhö taïo khoâng giao noäi thaát linh hoaït.

Hình 9.4- Trung taâm khu daân cö Nordverstats, Franfurt am Main Ngoaøi vieäc toå chöùc ñieàu kieän tieáp caän baèng caùc hình thöùc phöông tieän cô giôùi hieän ñaïi, trung taâm khu daân cö Nordverstats coøn chuù yù ñeán söï phaân taùch vaø an toaøn cho tieáp caän cuûa giao thoâng boä bôûi nhöõng caàu vöïôt töõ phía caùc khu khu vöïc daân cö laân caän. Vieäc phaân taùch caùc taàng chöùc naêng theo chieàu ñöùng moät maët trung taâm vaãn giöõ ñöôïc moái quan heä tröïc tieáp vôùi giao thoâng coâng coäng hieän ñaïi cuûa ñoâ thò vaø taän duïng ñöôïc raát nhieàu dieän tích cho caùc chöùc naêng kyõ thuaät, kho baõi… maët khaùc, vöøa ñaûm baûo phaân taùch khoâng gian kyõ thuaät, giao thoâng luoân oâ nhieãm maø vaãn giöõ ñöôïc moái quan heä maät thieát giöõa chuùng vôùi khoâng gian phía treân, khoâng gian giao tieáp thöông maïi dòch vuï. Ñaây laø öu ñieåm maø caùc trung taâm toå chöùc theo giaûi phaùp cuøng coát treân maët ñaát tröôùc ñoù khoâng giaûi quyeát ñöôïc. (Nhö trung taâm thaønh phoá Harlow, Stevenage…)

Cuõng cuøng moät giaûi phaùp töông töï, taïi Anh ñaõ xaây döïng 2 trung taâm cuûa 2 thaønh phoá Hook vaø Cumbernauld noåi tieáng vôùi caáu truùc ñoâ thò moät trung taâm.

Trung taâm thaønh phoá Cumbernauld Anh. Trung taâm naøy ñöôïc xaây döïng treân moät ñòa hình phöùc taïp coù ñoä doác vôùi maët baèng hình chöõ nhaät kích thöôùc 800/180 m. Trung taâm cuõng ñöôïc toå chöùc thaønh nhieàu taàng chöùc naêng theo ni-voâ, trong ñoù coù moät soá khu vöïc coù caùc ni-voâ ñaït ñeán 8 taàn. Tieáp caän trung taâm ñöôïc daãn daét bôûi heä thoáng truïc, tuyeán ñi boä hoaøn toaøn caùch li vôùi heä thoáng giao thoâng cô giôùi. Hình daùng cuûa trung taâm ñöôïc thieát keá theo daïng tuyeán daøi taïo khaû naêng cho khoaûng 70% löôïng daân cö tieáp caän tröïc tieùp trung taâm baèng caùc heä thoáng ñi boä khoâng xa quaù 500m. Chính boá cuïc theo chieàu daøi cho pheùp trung taâm coù khaû naêng hôïp lí trong giaûi phaùp phaân ñôït xaây döïng. Taàng döôùi tieáp caän tröïc tieáp heä thoáng giao thoâng cao toác vaø heä thoáng beán baõi gara, kho taøng.

Taàng treân laø khoâng gian daønh rieâng cho ñi boä vaø truïc caûnh quan tieáp caän tröïc tieáp caùc coâng trình thöông maïi dòch vuïï, vaên hoùa,haønh chính… Taàng thaáp nhaát ñöôïc thieát keá cho caùc baõi xe vôùi coâng xuaát 5000 chieác. Coøn taàng cao nhaát phuïc vuï cho heä thoáng ñi boä, tieáp caän tröïc tieáp vôùi khoâng gian thoaùng töï nhieân 1-Caàu daãn ñi boä; 2-Böu ñieän; 3-Khaùch saïn; 4-Khu thöông maïi vôùi 2 taàng; 5-Baùch hoùa; 6-Saûnh chính; 7-Nhaø thôø; 8-Dieän tích môû roäng cuûa thöông maïi; 9-Truïc phoá chính; 10-Beán xe buyùt; 11-Khoái dòch vuï; 12-Nhaø haøng vaø dòch vuï aên uoáng; 13-Thang maùy xuoáng gara; 14-Loái haønh lang xuoáng gara.

214

Hình 9.4- Maët baèng moät taàng vaø maët caét ngang -Trung taâm Cumbernauld 1-Khu haønh chính; 2-Khu thöông maïi; 3-Khu thöông maïi dòch vuï noái daøi; 4-Khu theå thao vaø giaûi trí; 5-Baõi xe; Hình 9.5- Maët baèng khoái vaø heä thoáng ñi boä cuûa trung taâm Cumbernauld.

La Deùfense, moät trung taâm môùi hieän ñaïi cuûa thuû ñoâ Pari ñöôïc toå chöùc naèm ngay treân truïc giao thoâng cao toác cuûa ñoâ thò vaø heä thoáng Meùtro. Trung taâm La Deùfense coù 7 taàng chöùc naêng chính. Taàng thaáp nhaát noái tröïc tieáp vôùi heä thoáng giao thoâng hieän ñaïi cuûa ñoâ thò vaø heä thoáng baõi xe. Phía treân laø quaûng tröôøng lôùn daønh cho ñi boä vôùi khoâng gian lôùn keát hôïp vôùi caùc coâng trình kieán truùc ña chöùc naêng coâng coäng ñoâ thò. Vôùi boá cuïc khoâng gian hoaønh traùng cuûa truïc ñi boä mang yù nghóa veà khoâng gian caûnh quan nhieàu hôn laø khoâng gian giao tieáp thöông maïi.

215

Hình 9.5- Hình aûnh veà trung taâm La Deùfense. Hoïa ñoà vò trí cuûa khu trung taâm trong TP. Pari (Phaùp). Phoái caûnh toaøn khu. Maët baèng toång theå vaø maët baèng taàng haàm khu trung taâm.

Chuù thích: 1-Cung hoäi chôï trieån laõm; 2Toøa nhaø haønh chính; 3Khaùch saïn; 4- Trung taâm thöông maïi;5- Nhaø ôû cao taàng - Phía döôùi laø trung taâm dòch vuï; 6- Chôï coù maùi che; 7- Truïc ñi boä trung taâm; 8Traïm taàu ñieän gaàm vaø khu trung taâm lieân hôïp thöông maïi dòch vuïï ngaàm; 9-Baõi xe ngaàm.10- heä thoáng giao thoâng cao toác quoác gia; 11Heä thoáng giao thoâng cao toác ñoâ thò; 12- Caùc tuyeán giao thoâng phuïc vuï; 13-Meùtro; 14-Beán meùtro; 15-Soâng Sein.

216

Hình 9.7- Moät vaøi hình aûnh veà trung taâm La Deùfense.

Ví duï ñieån hình veà trung taâm trong caùc ñoâ thò môùi taïi Phaùp laø trung taâm ñoâ thò môùi Evry. Cuõng gioáng nhö La Deùfense, trung taâm Evry toå chöùc moät boá cuïc coù söï keát hôïp caùc chöùc naêng coâng coäng ñoâ thò khoâng nhöõng chæ caùc khu chöùc naêng vaên hoùa maø coøn gaén keát khu haønh chính coâng quyeàn trong moät theå thoáng nhaát. Beân caïnh ñoù, khoâng gian khu thöông maïi dòch vuï coøn ñöôïc söû duïng khoâng gian thöông maïi truyeàn thoáng coå ñieån (Agora) vôùi giaûi phaùp keát caáu kieán truùc hieän ñaïi coù vaø khoâng coù maùi che taïi phong phuù khoâng gian giao tieáp thöông maïi dòch vuï.

217

Hình 9.8- Trung taâm Evry 1-Toøa haønh chính TP. 2- Hoäi ñoàng tö vaán. 3- Toøa aùn. 4,5- Vaên phoøng.6- Trung taâm vaên hoùa-Caùc cung hoäi nghò, nhaø haùt ….7- Trung taâm böu ñieän.8- trung taâm dòch vuï. 9Sieâu thò. 10 - Trung taâm thöông maïi “Evrri-2“.11- Traïm meùtroâ. 12-Trung taâm mua baùn vaø dòch vuï. 13,14,15- baõi gara oâtoâ. 16- Nhaø ôû cao taàng. 17- Vaên phoøng giao dòch.

18- Quaûng tröôøng trung taâm.

Trung taâm Evry ñöôïc toå chöùc vôùi 2 taàng ñi boä phía treân maët ñaát. Taàng maët ñaát daønh cho heä thoáng kho baõi, kyõ thuaät, haøng hoùa. Quan heä cuûa heä thoáng ñi boä tröïc tieáp vôùi caùc luoàng giao thoâng chính ñoâ thò. Söï keát hôïp ña chöùc naêng hôïp lyù cuûa trung taâm Evry cho thaáy giaù trò cuaû khoâng gian Trung taâm khoâng chæ mang chöùc naêng giao tieáp thöông maïi dòch vuï, vui chôi giaûi trí thuaàn tuyù, maø coøn mang giaù trò cuûa khoâng gian giao tieáp coäng ñoàng ñoâ thò.

Cuõng baèng giaûi phaùp töông töï ñoái vôùi trung taâm TP. Scopie - Nam tö.Trung taâm naøy ñöôïc toå chöùc vôùi moät nguyeân taéc taäp trung caùc coâng trình thöông maïi dòch vuïï daày ñaëc baùm theo heä thoáng giao thoâng boä vuoâng goùc vôùi nhau vaø lan roäng leân 3 taàng laàu. Hai taàng ngaàm vôùi moät daønh cho baõi xe vaø heä thoáng kho, kó thuaät. Coøn taàng ngaàm thöù 2 ñaõ ñöôïc söû duïng cho muïc ñích thöông maïi. Ñaây laø moät trung taâm ñaëc tröng vôùi 4 taàng cuûa heä thoáng giao thoâng boä.

218

Hình 9.9- Trung taâm Scopie-Nam Tö. b. Caùc trung taâm ven hoaëc ngoaøi ñoâ thò Caùc trung taâm ven ñoâ thò laø nhöõng loaïi hình ñaëc tröng hình thaønh ñaàu tieân taïi caùc ñoâ thò Myõ vaø phaùt trieån nhanh choùng veà soá löôïng nhöõng thaäp nieân 50-60 cuûa theá kyû XX. Caùc trung taâm ven ñoâ thò ñöôïc xaây döïng nhöõng thaäp nieân naøy ñeàu coù nhöõng giaûi phaùp toå chöùc kieán truùc qui hoaïch gioáng nhau theo daïng “OÁc ñaûo”. Nhöõng ñaëc ñieåm gioáng nhau cuûa caùc trung taâm naøy laø: - Maät ñoä xaây döïng caùc coâng trình thöông maïi dòch vuï thaáp, chieám khoaûng töø 25% ñeán 30%. Coøn laïi laø baõi troáng toái ña cho dieän tích ñaäu xe.

- Caùc trung taâm ñeàu coù vò trí quan heä vaø toå chöùc tröïc tieáp thuaän tieän cho vieäc tieáp caän töø heä thoáng giao thoâng cao toác.

- Luoàng giao thoâng haøng hoùa tieáp caän töø maët ngoaøi.

- Coâng trình thöông maïi dòch vuï thöôøng laø 1 taàng ñöôïc boá trí taäp trung lieân tuïc 2 beân caùc truïc ñi boä. Maët chính cuûa caùc coâng trình thöông maïi höôùng vaøo phía beân trong - truïc ñi boä, coøn phía ngoaøi thöôøng laø caùc quaày tröng baày hoaëc ñoùng kín. Thoâng thoaùng, ñieàu hoøa vaø aùnh saùng caùc cuûa haøng ñeàu söï duïng naêng löôïng nhaân taïo. Caùc coâng trình thöông maïi dòch vuï thöôøng laø caùc daïng keát hôïp hoaëc chuyeân doanh vaø coù qui moâ, chöùc naêng ña daïng caùc loaïi hình thöông maïi lôùn nhö: Baùch hoùa toång hôïp, TT thöông maïi lôùn, sieâu thò hoaëc nhaø haøng…, nhoû nhö: caùc cöûa haøng chuyeân doanh, dòch vuï, thôøi trang…

- Caùc truïc ñi boä thöôøng heïp vaø daøi coù daïng chöõ nhö: I, L, T, U... Luùc ñaàu trong nhöõng thaäp nieân 50-60 caùc truïc ñi boä naøy thöôøng loä thieân vaø toå chöùc ñôn giaûn nhö nhöõng khoâng gian ñôn thuaàn ñi boä. Töø nhöõng thaäp nieân 70 trôû laïi ñaây caùc truïc ñi boä thöôøng ñöôïc truù troïng toå chöùc veà khoâng gian thaåm myõ vaø coù caùc maùi tre vôùi nhöõng keát caáu ña daïng vaø chieáu saùng töï nhieân.

219

- Caùc coâng trình trong ñoù coù moät soá coâng trình thöông maïi qui moâ lôùn laøm trung taâm boá cuïc.

- Ña phaàn dieän tích cuûa toång maët baèng ñeå toå chöùc baõi xe oâ toâ con. Baõi xe bao quanh khoái coâng trình thöông maïi dòch vuï nhö moät oác ñaûo Tuy vaäy, caùc trung taâm ven ñoâ thò cuûa Myõ coù theå phaân bieät chuùng ôû moät trong 4 daïng cô baûn veà nguyeân taéc toå chöùc boá cuïc haønh lang ñi boä vôùi söï boá trí caùc coâng trình.

Trung taâm Shopper’ World caïnh ñoâ thò Framingham ñöôïc coi laø trung taâm moät cöïc huùt (Mall center with one magnet). “Cöïc huùt” ôû ñaây aùm chæ trong caùc cöûa haøng trung taâm coù moät coâng trình thöông maïi lôùn nhö Baùch hoùa toång hôïp, Trung taâm thöông maïi hay Sieâu thò… ñöôïc boá trí nhö trung taâm boá cuïc vaø taïo söï ñònh höôùng cuûa khaùch haøng Hình 9.10- Trung taâm Supper’ World a/Maët baèng khoái cuûa trung taâm TMDV supper’ World. b/Sô ñoà trung taâm moät cöïc huùt

c/Phoái caûnh trung taâm TMDV Supper’ World.

Framingham.

Trung taâm Glendale center ñöôïc xaây döïng ngoaïi vi thaønh phoá Indianapolis laø daïng ñaëc tröng cho loaïi trung taâm coù 2 cöïc huùt. 2 coâng trình thöông maïi lôùn laø Baùch hoùa vaø sieâu thò ñöôïc ñaët taïi hai ñaàu haønh lang ñi boä. Doïc 2 beân haønh lang ñi boä laàn löôït boá trí caùc coâng trình lôùn nhoû Trung taâm Northgate ñöôïc xaây döïng caïnh ñoâ thò Seattle-Washington. Taïi ñaây, baùch hoùa toång hôïp laø coâng trình ñöôïc boá trí nhö trung taâm boá cuïc cuûa toaøn khu trung taâm vaø ñöôïc ñaët ngay ôû giöõa. Ngoaøi moät truïc haønh lang ñi boä chính, trung taâm ñaõ toå chöùc caùc 220

truïc phuï giao vôùi truïc chính nhaèm deã daøng ñònh höôùng tieáp caän vaøo cuûa khaùch haøng töø caùc baõi xe xung quanh. Ngoaøi ra caùc coâng trình coøn ñöôïc boá trí töï do khoâng tröïc tieáp vôùi haønh lang ñi boä chính cuûa khu trung taâm. Baõi xe bao quanh coù qui moâ hôn 2500 xe. Ñaây laø daïng coù sô ñoà cô caáu coù moät cöïc huùt ñöôïc ñaët taïi truïc trung taâm haønh lang ñi boä.

Hình 9.11- Trung taâm TMDV Glendale. Indianapolis

a/Maët baèng khoái cuûa trung taâm.

b/Sô ñoà trung taâm coù hai cöïc huùt c/Phoái caûnh coâng trình trung taâm TMDV Glendale center.

Indianapolis

Baõi xe bao quanh trung taâm coù coâng suaát hôn 3200 xe con.

Daïng thöù tö cuûa trung taâm ven ñoâ thò Myõ laø daïng kheùp kín trong ñoù Coâng trình coù qui moâ lôùn laøm trung taâm boá cuïc ñöôïc ñaët taïi vò trí trung taâm, hoaëc naèêm cuøng daõy- caùc coâng trình thöông maïi khaùc bao kín xung quanh. Ñaây laø daïng trung taâm haïn cheá söï phaùt trieån qui moâ töông lai so vôùi nhöõng daïng môû ôû treân nhöng laïi coù khoâng gian truïc ñi boä phong phuù Trung taâm Northland center gaàn ñoâ thò Detroit.

Trong 2 trung taâm daïng kheùp kín treân, coâng trình thöông maïi lôùn naèm taùch bieät vôùi söï tieáp caän cuûa cô giôùi, vì theá caû hai trung taâm naøy ñeàu toå chöùc theâm taàng haàm phuïc vuï cho nhaäp haøng hoùa, veä sinh vaø kyõ thuaät cuõng nhö taêng dieän tích baõi xe.

221

Hình 9.12- Trung taâm TMDV Northgate a/Maët baèng khoái cuûa trung taâm

b/Sô ñoà trung taâm coù moät cöïc huùt laøm trung taâm boá cuïc c/Toaøn caûnh cuûa trung taâm TMDV Northgate. SeattleWashington

a/Maët baèng khoái trung taâm b/Sô ñoà cô caáu trung taâm coù cöïc huùt laøm trung taâm boá cuïc

c/Toaøn caûnh trung taâm ven ñoâ thò Northland gaàn ñoâ thò Detroit.

Hình 9.13- Trung taâm ven ñoâ thò Southdale gaàn ñoâ thò Minneapolis

222

a/Maët baèng khoái trung taâm b/Sô ñoà trung taâm kheùp kín coù cöïc huùt naèm cuøng daãy caùc cöûa haøng TMDV khaùc

c/Toaøn caûnh trung taâm Southdale Shopping Center gaàn Minneapolis

Töø thaäp nieân 70 ñeán nay, chính xaùc laø vaøo cuoái thaäp nieân 70, khi maø söï phaùt trieån cuûa caùc trung taâm ven ñoâ thò cuûa Myõ ñi vaøo giai ñoaïn baõo hoøa. Ñeå haáp daãn loâi cuoán khaùch haøng, caùc trung taâm ven ñoâ thò Myõ baét ñaàu moät söï thay ñoåi veà chaát. Haøng loaït caùc trung taâm ven ñoâ thò ñöôïc caûi taïo veà noäi thaát, môû roäng caùc khoâng gian ñi boä, taïo maùi che vaø truù troïng nhieàu ñeán khoâng gian thaåm myõ. Caùc cöûa haøng ñöôïc môû roäng hôn trang bò tieän nghi vaø nhaát laø daàn daàn coù theâm nhöõng coâng trình ngoaøi thöông maïi dòch vuï tham gia vaøo caùc trung taâm: caùc coâng trình vui chôi giaûi trí, caùc coâng trình dòch vuï veà thoâng tin, böu ñieän, tieàn teä, caùc coâng trình vaên hoùa, bieåu dieãn…Söï thay ñoåi maïnh meõ veà chaát ñaõ bieán ñoåi laøm phong phuù chöùc naêng caùc trung taâm ven ñoâ thò Myõ. Khaùch haøng ñeán caùc trung taâm naøy khoâng chæ coøn duy nhaát muïc ñích thöông maïi.

Chula Vista Center naèm taïi 555 Broadway Suite 1019 ñoâ thò Chula Vista thuoäc California laø moät ví duï cuûa thôøi kyø thay ñoåi veà chaát cuûa caùc trung taâm ven ñoâ thò Myõ. Ñöôïc caûi taïo töø trung taâm cuõ naêm 1988, dieän tích cuûa trung taâm ñaït 16573 m2 vôùi söï xaây döïng môùi moät soá coâng trình thöông maïi qui moâ lôùn. (3 baùch hoùa toång hôïp coù dieän tích xaây döïng 6000 feet vuoâng) YÙ töôûng caûi taïo khu trung taâm naøy taïo ñieåm nhaán khoâng gian giao tieáp xaõ hoäi cho ñoâ thò Chula Vista. Chuû yeáu yù töôûng naøy ñöôïc trong vieäc toå chöùc thieát keá truïc ñi boä chính cuûa trung. Truïc ñi boä vaãn theo 1 truïc nhöng ñaõ ñöôïc phaân chia thaønh nhöõng ñoaïn coù khoâng gian khaùc nhau vaø noái tröïc tieáp baèng nhieàu höôùng töø khoâng gian tieáp caän beân ngoaøi. Maùi cuûa truïc ñi boä taïo daùng khoâng gian vôùi nhöõng voøm söôøn kim loaïi ñöôïc che phuû lôùp mica trong, ñieàu naøy vaãn giöõ ñöôïc moái quan heä cuûa khoâng gian truïc ñi boä truyeàn thoáng –söû duïng thoâng thoaùng vaø aùnh saùng töï nhieân.Trung taâm ñöôïc coøn toå chöùc moät soá coâng trình thöông maïi 2 taàng vaø coù caàu thang cuõng nhö haønh lang laàu taïo ra nhieàu höôùng nhìn khoâng gian.

223

a/Maët baèng khoái;

Hình 9.14- Trung taâm Chula Vista b/Maët baèng taàng treät;

c/Goùc nhìn moät soá khoâng gian tieâu bieåu.

Superstition Spring Center laø trung taâm ven ñoâ thò Phoenix veà phía taây. Trung taâm coù 5 baùch hoùa toåâng hôïp lôùn cuûa caùc coâng ty thöông maïi: Sears, Broadway, J.C.Penney’s Dillards vaø Mervyns. Ñaây laø trung taâm ven ñoâ thò lôùn thöù 2 taïi khu vöïc coù dieän tích toång coäng 610000 feet vuoâng. Toång maët baèng cuûa trung taâm vaãn theo daïng truyeàn thoáng cuûa nhöõng thaäp nieân 50-70, caùc coâng trình thöông maïi boá trí taäp trung xung quanh moät truïc ñi boä vaø dieän tích xung quanh roäng lôùn daønh cho baõi xe con. Ñieàu ñaëc bieät ôû ñaây laø truïc ñi boä trung taâm ñöôïc uoán cong vaø môû roäng beà ngang ñöôïc toå chöùc nhö daïng coâng vieân nhoû cuõng nhö môû lôùn khoâng gian ñi boä beân trong vôùi khoâng gian beân ngoaøi vöøa taïo moái quan heä loâi cuoán, haáp daãn vaøo beân trong khu trung taâm vöøa taïo ñöôïc söï phong phuù cuûa caùc khoâng gian veà kích côõ, hình daùng vaø maøu saéc aùnh saùng. Trung taâm coøn toå chöùc theâm 2 taàng laàu ñeå taêng dieän tích cho thöông maïi vaø caùc coâng trình dòch vuï khaùc. Heä thoáng caàu thang, thang cuoán, haønh lang… laøm phong phuù khoâng gian ñi boä cuûa trung taâm. Nhöõng coâng trình vui chôùi giaûi trí ñöôïc toå chöùc phuïc vuï cho moïi ñoái töôïng: vöôøn

224

thuù moâ hình, nhaø haùt ngoaøi trôøi. Caùc khu vui chôi ñieän töû…Moät trong nhöõng söï khaùc bieät nöõa so vôùi caùc trung taâm ven ñoâ thò truyeàn thoáng, taïi trung taâm Supertition Spring ñaõ chuù yù ñeán toå chöùc khoâng gian beân ngoaøi.

Hình 9.15- Supertition Spring center. a/Maët baèng khoái; b/Maët baèng laàu 1; c/Maët baèng laàu 2; d/Moät soá hình aûnh khoâng gian noäi ngoaïi thaát cuûa trung taâm.

a/

b/

c/

d/

Taïi Chaâu AÂu giöõa thaäp nieân 60 caùc trung taâm ven ñoâ thò baét ñaàu ñöôïc xaây döïng. Nhö ñaõ phaân tích taïi muïc 1.1.1, söï aùp duïng xaây döïng caùc loaïi trung taâm ven hoaëc ngoaøi ñoâ thò cuûa Myõ taïi chaâu Aâu coù nhöõng lyù do sau: Söï quaù taûi cuûa caùc trung taâm trong ñoâ thò khi ñoâ thò phaùt trieån. Vieäc xaây döïng caùc trung taâm ven ñoâ thò seõ taïo löïc huùt ly taâm caùc nhu caàu dòch vuï thöông maïi cuûa cö daân trong caùc ñoâ thò lôùn. Ñaùp öùng vaø naâng cao chaát löôïng phuïc vuï thöông maïi cuûa coäng ñoàng daân cö vuøng ven ñoâ thò.

Taïo löïc huùt giaõn daân trong khu vöïc noäi oâ taïi caùc ñoâ thò lôùn, ñoàng thôøi ñònh höôùng hình thaønh caùc khu hoaëc ñoâ thò môùi.

225

Moät trong nhöõng trung taâm ñaàu tieân ñöôïc xaây döïng laø Mainz-Tornesch caùch Frankfurt am Main 15 km, ngay gaàn nuùt giao thoâng cuûa 2 tuyeán cao toác. Maët baèng toång theå cuûa trung taâm hoaøn toaøn gioáng vôùi caùc daïng trung taâm ven ñoâ thò truyeàn thoáng cuûa Myõ. Caùc coâng trình thöông maïi taäp trung hai beân moät truïc ñi boä heïp vaø daøi ñeán 350 m.

Taïi giöõa truïc ñi boä, ñöôïc môû roäng 12m, laø coâng trình baùch hoùa toång hôïp lôùn. Taïi hai ñaàu truïc ñi boä ñöôïc boá trí 1 baùch hoùa vaø moät sieâu thò lôùn. Hai beân truïc ñi boä bao goàm 67 cöûa haøng thöông maïi chuyeân doanh lôùn nhoû, trong ñoù coù caû caùc cöûa haøng dòch vuï, ñaëc bieät laø caùc dòch vuï aên uoáng, giaûi trí vaø vaät lyù trò lieäu.

Hình 9.16- Trung taâm Mainz-Tornesch. Frankfurt am Main

1,2- Baùch hoùa toång hôïp; 3-Truïc ñi boä; 4-Caùc cöûa haøng thöông maïi chuyeân doanh vaø dòch vuï Taïi Phaùp, Parli-2 ñöôïc xaây döïng naêm 1969 caùch Pari 20 km veà höôùng Taây. Trung taâm naøy toå chöùc truïc ñi boä coù maùi che vaø ñöôïc xaây döïng vôùi 2 taàng laàu. Cuõng coù 2 trung taâm thöông maïi lôùn ôû 2 ñaàu truïc ñi boä nhö caùc daïng quen thuoäc cuaû Myõ, chæ khaùc laø qui moâ dieän tích thöông maïi (50000 m2) nhoû hôn 2 laàn dieän tích thöông maïi taïi caùc trung taâm ven ñoâ thò Myõ (100000 m2).

Cuõng töông töï nhö caùc trung taâm ven ñoâ thò taïi Ñöùc vaø Phaùp, taïi Ñan Maïch, trung taâm Rozengard ñöôïc xaây döïng ven ñoâ thò Odens.

Hình 9.17- Trung taâm thöông maïi ven ñoâ thò Pari, Parli-2.

1, 2, 3, 5, 6-Baùch hoùa vaø caùc cöûa haøng thöông maïi lôùn; 4- Thang cuoán;7- Cafeâ; 8-Truïc ñi boä; 9Caùc cöûa haøng chuyeân doanh; 10- Caùc loái vaøo; 11- Baõi xe; 12Loái xuoáng taàng phuïc vuï ngaàm.

226

Hình 9.18- Trung taâm Rozengard 1- Truïc ñi boä coù maùi che; 2-Sieâu thò thöïc phaåm; 3-Hoà nöôùc voøi phun; 4-Baùch hoùa toång hôïp; 5-Giaûi khaùt; 6-Caùc Kiosque; 7-Caùc cöûa haøng; 8-Saân ngoaøi trôøi.

Ñaëc bieät taïi Ñöùc, nhöõng naêm 1972-1973 Trung taâm ven ñoâ thò coù maùi che truïc ñi boä vaø nhieàu taàng ñöôïc xaây döïng gaàn ñoâ thò Kouly. Ñoù laø trung taâm Vaiden. Dieän tích cuûa trung taâm ñaït 80000 m2 vaø coù chieàu daøi cuûa tuyeán ñi boä laø 280 m. Tuy chòu aûnh höôûng cuûa trung taâm ven ñoâ thò Myõ, nhöng caùc trung taâm ven ñoâ thò Chaâu Aâu, ñaëc bieät taïi Ñöùc, thöôøng coù daïng nhieàu taàng, coù baõi xe ngaàm vaø keát hôïp vôùi caû caùc khoái nhaø ôû.

Taïi caùc trung taâm naøy, daây chuyeàn chöùc naêng trung taâm ñöôïc toå chöùc khaù hoaøn thieän (Loái nhaäp haøng ñöôïc toå chöùc rieâng vaø coù caùc dieän tích phuï trôï caàn thieát).

Hình 9.19- Trung taâm Vaiden ven ñoâ thò Kouly

1-Loái vaøo; 2-Baùch hoùa; 3Loái nhaäp haøng; 4-Dieän tích phuï trôï; 5-Caùc cöûa haøng; 6Loái vaøo baõi xe;7- Truïc ñi boä; 8-Khoái nhaø ôû; 9-Loái ra baõi xe.

c. Caùc trung taâm trong khu vöïc ñoâ thò Vieäc xaây döïng laïi caùc thaønh phoá sau chieán tranh theá giôùi laàn II taïi caùc ñoâ thò chaâu Aâu dieãn ra ñoàng thôøi haøng loaït. Tuyeán ñi boä trung taâm chính laø daïng ñieån hình ñeå toå chöùc phuïc hoài, caûi taïo hoaëc xaây döïng môùi caùc trung taâm trong khu vöïc trung taâm cuõ cuûa caùc ñoâ thò. Thöôøng caùc tuyeán ñi boä trung taâm hình thaønh coù caùc ñaëc ñieåm sau:

227

Döïa vaøo ñaëc ñieåm hieän traïng cuûa khu trung taâm cuõ Trieät ñeå taän duïng caùc coâng trình trung taâm cuõ coøn phuïc hoài ñöôïc Tuyeán ñi boä coù theå töø moät, hai hoaëc nhieàu nhaùnh treân cuøng moät coát hay nhieàu coát khaùc nhau ñan xen thaønh heä thoáng ñi boä vaø xuaát phaùt töø nhöõng khu vöïc coù caùc luoàng giao thoâng, ñaëc bieät laø caùc ñaàu moái giao thoâng coâng coäng cuûa ñoâ thò. d. Caùc trung taâm xaây môùi Taïi Anh, Vieäc xaây döïng môùi khu trung taâm taïi khu vöïc trung taâm cuõ cuûa thaønh phoá Conventry döïa vaøo 2 tuyeán ñi boä chính giao nhau coù chieàu daøi töông öùng 300-500 m.

Doïc theo 2 tuyeán ñi boä naøy ñöôïc xaây döïng caùc coâng trình thöông maïi dòch vuï töø 1 ñeán 2 taàng. Boán choã ñaäu xe ñöôïc boá trí taïi khu vöïc 4 ñaàu cuûa heä thoáng tuyeán ñi boä vôùi coâng xuaát 6000 xe. Moät trong 4 choã ñaäu xe laø baõi xe loä thieân, coøn laïi laø 2 gara cao taàng vaø moät baõi xe treân maùi cuûa caùc cöûa haøng thöông maïi dòch vuï. Taïi caùc ñaàu cuûa tuyeán ñi boä coù heä thoáng ñöôøng ngaàm noái vôùi caùc khu vöïc xung quanh cuûa trung taâm.

Hình 9.20- Trung taâm taïi khu vöïc trung taâm cuõ thaønh phoá Conventry.

Taïi thaønh phoá Chester cuûa Anh, naêm 1965 ñaõ phuïc hoài laïi phaàn trung taâm coå nhaát maø heä thoáng ñöôøng phoá taïi khu vöïc ñaõ hình thaønh töø thôøi La maõ. Söû duïng vaø bieán ñoåi moät soá ñöôøng thaønh moät tuyeán ñi boä hình zíc zaéc vôùi söï xaây döïng môùi vaø caûi taïo chöùc naêng caùc coâng trình coå 2 beân thaønh caùc cöûa haøng thöông maïi thaáp taàng hoaëc 2 taàng.

Moät soá khu vöïc coù coâng trình 2 ñeán 3 taàng ñöôïc toà chöùc theâm taàng 2 cho truïc ñi boä.

228

Hình 9.21- Trung taâm thöông maïi taïi khu trung taâm coå thaønh phoá Chester-Anh

a-Maët baèng taàng treân; b-Maët baèng taàng döôùi. 1-Khaùch saïn; 2-Baùch hoùa; 3,4- Nhaø thôø; 5-Caùc cöûa haøng; 6Ñöôøng phuïc vuï taàng döôùi; 7-Loái vaøo khaùch saïn taàng treân; 8-Loái vaøo baùch hoùa taàng treân; 9-Loái vaøo Caùc cöûa haøng thöông maïi taàng treân; 10-Quaûng tröôøng trung taâm; 11- Caùc cöûa haøng; 12,13-Caùc caàu ñi boä.

Cuøng thôøi gian naøy, trung taâm khu vöïc Taây Beclin ñaõ xaây döïng laïi môùi moät trung taâm thöông maïi treân khu phoá trung taâm ñaõ ñoå naùt: Trung taâm Chaâu Aâu. Treân moät khu ñaát roäng 2 ha ñaõ ñöôïc xaây döïng treân 20000 m2 dieän tích cho khu thöông maïi, trong ñoù coù 2 khaùch saïn keát hôïp vôùi raïp chieáu phim vaø moät cao oác vaên phoøng lôùn 22 taàng. Ñaây laø khu trung taâm coù daïng keát hôïp chöùc naêng coâng coäng qui moâ lôùn ñaàu tieân taïi chaâu Aâu. Ñeå ñaûm baûo söï hoaït ñoäng cho trung taâm, toaøn boä dieän tích khu ñaát ñöôïc söû duïng trieät ñeå vôùi 3 taàng ngaàm vaø 2 taàng treân cao. Taát caû caùc coâng trình thöông maïi boá trí treân caùc taàng phía treân maët ñaát vôùi heä thoáng thoáng ñi boä heïp vaø quaûng tröôøng nhoû coù maùi che vaø ñieàu hoøa khoâng khí nhaân taïo. Caùc taàng ngaàm ñöôïc söû duïng cho baõi xe, kho maø heä thoáng kyõ thuaät, veä sinh.

a-Maët baèng khoái khu trung taâm. b-Maët baèng taàng ngaàm ñieån hình.

Hình 9.22- Trung taâm Chaâu Aâu-Taây Beclin.

229

Taïi caùc nöôùc XHCN chaâu Aâu, vieäc xaây döïng vaø caûi taïo caùc trung taâm taïi khu vöïc trung taâm cuõ cuûa ñoâ thò cuõng dieãn ra töông töï nhö caùc ñoâ thò cuûa caùc nöôùc Taây Aâu. Caùc trung taâm ñöôïc xaây döïng môùi hoaëc caûi taïo ñeàu laáy truïc ñi boä laøm cô sôû ñeå hình thaønh cô caáu boá cuïc. Ñaëc bieät söï hình thaønh caùc khu daân cö môùi, ñôn vò ñoâ thò theo daïng tieåu khu nhaø ôû vaø caùc trung taâm thöông maïi dòch vuï töông öùng phaùt trieån raát maïnh taïi ñoâ thò caùc nöôùc XHCN. Nhöõng thaäp nieân 50 ñaõ xaây döïng môùi quaàn theå trung taâm taïi trung taâm thaønh phoá Dresden thuoäc Ñoâng Ñöùc. Sau theá chieán thöù II, thaønh phoá Dresden ñaõ bò phaù huûy hôn nöûa dieän tích, phaàn chöa bò phaù huûy toàn taïi ôû khu vöïc phía baéc cuûa khu trung taâm cuõ trong ñoù coù khu baøng taøng lôùn Svinger. Taïi Dresden cuõng nhö haàu heát caùc ñoâ thò khaùc cuûa Ñöùc ñeàu coù giao thoâng ñöôøng saét raát phaùt trieån. Tuyeán ñöôøng saét lieân vaän caét ngang qua ñoâ thò vaø tieáp caän tröïc tieáp qua nhaø ga taïi ngay khu vöïc phía Nam trung taâm thaønh phoá. Khu trung taâm Dresden ñöôïc hình thaønh döïa treân tuyeán ñi boä lôùn theo höôùng baéc nam noái lieân ga ñöôøng saét trung taâm vôùi khu baûo toàn cuõ cuûa ñoâ thò taïi phía baéc. Hai beân truïc ñi boä ñöôïc toå chöùc caùc coâng trình thöông maïi dòch vuï vaø chöùc naêng coâng coäng khaùc coù hình daùng hieän ñaïi hoaønh traùng. Caùc khoái nhaø ôû ñöôïc toå chöùc tham gia vaøo trung taâm vöûa taïo boá cuïc khoâng gian khu trung taâm vöøa giaûi quyeát nhu caàu ôû thuaän tieän cho cö daân ñoâ thò. Giao thoâng cô giôùi ñöôïc tieáp caän song song töø hai beân. (Hình: 1.75)

a/

b/

a/Maët baèng toång theå khu trung taâm; b/Truïc ñi boä beân ngoaøi; c/Phoái caûng toång theå khu trung taâm; d/Truïc ñi boä beân trong; e/Phoái caûnh höôùng nhìn töø phía baéc;

c/

230

d/ e/ Hình 9.23- Trung taâm thaønh phoá Dresden DDR. Cuøng moät giaûi phaùp töông töï, trung taâm thaønh phoá Magdeburge ñöôïc hình thaønh döïa theo tuyeán ñi boä, chuyeån ñoåi chöùc naêng töø giao thoâng cô giôùi. Khaùc vôùi trung taâm Dresden, hai beân tuyeán ñi boä laø caùc coâng trình ôû cao taàng keát hôïp vôùi khoâng gian thöông maïi dòch vuï taïi taàng treät vaø laàu moät. Tuyeán ñi boä loä thieân ñöôïc toå chöùc chi tieát veà caùc yeáu toá caûnh quan: hoà phun nöôùc, caùc thaûm hoa,gheá ngoài …Taïo khoâng gian giao tieáp xaõ hoäi cho khu vöïc trung taâm(Hình: 1.76).

Hình 9.24- Trung taâm thaønh phoá Magdeburge DDR Taïi Balan, trung taâm thöông maïi môùi ñöôïc xaây trung khu vöïc khu daân cö môùi “Böùc töôøng phía ñoâng” taïi thaønh phoá Washawas döôïc toå chöùc theo tuyeán ñi boä daøi song song veà moät phía cuûa truïc giao thoâng chính cuûa ñoâ thò vaø caùch ly vôùi tuyeán cô giôùi naøy bôûi daõy chung cö cao taàng. Maët baèng boá trí naøy cho pheùp moái quan heä tröïc tieáp töø giao thoâng ñoâ thò vôùi khu trung taâm vaø caùch ly chuùng khoâng aûnh höôûng vôùi nhau.

Trung taâm thöông maïi dòch vuï cuûa tieåu khu nhaø ôû Smarl taïi thaønh phoá Rostock DDR coù qui moâ phuïc vuï 18000 daân laø moät trong nhöõng ví duï veà qui moâ hoùa taäp trung ñôn vò ñoâ thò lôùn töø 2 ñeán 3 laàn tieåu khu nhaø ôû cuûa Balan. Khoâng gian boá cuïc cuûa khu trung 231

taâm ñöôïc giôùi haïn bôûi caùc coâng trình nhaø ôû chung cö ñôn nguyeân cao 4 taàng bao xung quanh, taïo khu trung taâm thaønh moät khoâng gian kheùp kín vaø coù 4 truïc ñi boä noái khu trung taâm vôùi caùc tuyeán ñi boä töø caùc nhoùm nhaø ôû bao quanh vaø cuõng taïi ñaây trung taâm tieáp caän vôùi heä thoáng giao thoâng coâng coäng ñoâ thò. Thôøi kyø naøy taïi Ñoâng Ñöùc cuõng nhö caùc nöôùc XHCN khaùc coù neàn kinh teá taäp trung do nhaø nöôùc toå chöùc quaûn lyù vaø ñieàu phoái, vì vaäy caùc loaïi chöùc naêng phuïc vuï coâng coäng mang yeáu toá xaõ hoäi cao. Trong khu trung taâm chieám dieän tích toái ña cho tröôøng hoïc(Phoå thoâng Cô Sôû) vaø haøng loaït caùc coâng trình phuïc vuï cho giaùo duïc nhö: Nhaø aên taäp theå, Caâu Laïc boä sinh hoaït vaên hoùa, TDTT, Thö vieän, Phoøng khaùm vaø ñieàu trò beänh…Caùc coâng trình chöùc naêng thöông maïi bao goàm: Sieâu thò lôùn, Nhaø haøng, Vaø khoái caùc coâng trình dòch vuï toång hôïp cho nhu caàu cuûa ngöôøi daân.(Hình: 1.78) Hình 9.26- Trung taâm Tieåu khu nhaø ôû Smarl thaønh phoá Rostock. DDR 1-Tröôøng hoïc; 2-Sieâu thò; 3-Nhaø aên taäp theå cho hoïc sinh; 4-Khu y teá khaùm vaø ñieàu trò ; 5-Nhaø haøng, thö vieän, caâu laïc boä; 6-Böu ñieän; 7-Coâng trình dòch vu toång hôïpï; 8-Cöûa haøng may maëc; 9-Dòch vuï khaùc.

Hình 9.27- Trung taâm Tieåu khu nhaø ôû Smarl thaønh phoá Rostock. DDR Taïi Lieân xoâ, caùc ví duï vaø kinh nhieäm thöïc tieãn veà toå chöùc caùc trung taâm thöông maïi dòch vuï trong caùc Tieåu khu nhaø ôû, khu daân cö vaø ñoâ thò môùi raát phong phuù. Ñaëc bieät caùc khu trung taâm chöùc naêng khu daân cö vaø ñoâ thò môùi ñöôïc toå chöùc coù moái quan heä chaët cheõ vôùi heä thoáng giao thoâng cô giôùi cuûa ñoâ thò. Maët baèng phaân boá chöùc naêng caùc coâng trình trung taâm thöông ôû daïng hôïp khoái qui moâ lôùn vaø keát hôïp vôùi caùc chöùc naêng vaên hoùa, bieåu dieãn, haønh chính, giaùo duïc…Heä thoáng giao thoâng boä thöôøng ñöôïc môû roäng nhö nhöõng truïc khoâng gian lôùn ñöôïc toå chöùc trang trí vôùi caùc loaïi hình kieán truùc trang trí nhoû, bieåu töôïng, töôïng ñaøi, thaûm hoa, coû, hoà nöôùc coù voøi phun…vaø keát hôïp haøi hoøa vôùi caùc coâng trình kieán truùc thaønh quaàn theå thoáng nhaát. Caùc tuyeán ñi boä taïi ñaây coù 2 chöùc naêng cô baûn: Moät maët daãn daét luoàng ngöôøi töø caùc ñaàu moái giao thoâng coâng coäng, baõi xe caùc nhaân hoaëc caùc tuyeán ñi boä laân caän vaøo caùc coâng trình cuûa khu trung taâm, maët khaùc laø nôi, choã nghæ ngôi, giaûi trí vaø giao tieáp xaõ hoäi.

Moái quan heä maät thieát cuûa trung taâm thöông maïi vôùi giao thoâng ñöôïc theå hieän ôû nhöûng ví duï sau: Trung taâm ñöôïc xaây döïng hai beân truïc giao thoâng chính cuûa ñoâ thò tieâu bieåu laø trung taâm thöông maïi dòch vuï caáp ñoâ thò ñöôïc toå chöùc 2 beân ñaïi loä Kalinin taïi thaønh phoá 232

Moscow. Vôùi moät khu ñaát hình chöõ nhaät kích öôùc 150/500 m naèm 2 beân ñaïi loä Kalinin, trung taâm caáp ñoâ thò ñöôïc xaây döïng taïi ñaây vaøo giöõa thaäp nieân 60. Trung taâm coù 2 taàng ngaàm vaø 2 taàng treân maët ñaát toå chöùc caùc chöùc naêng thöông maïi dòch vuï, böu ñieän, vaên hoùa, bieåu dieãn, nhaø haøng…Phía treân laø caùc coâng trình cao taàng coù chöùc naêng ôû, dòch vuï khaùch saïn, haønh chính vaø caùc loaïi hình dòch vuï vaên phoøng. Heä thoáng ñi boä ñöôïc phuû xanh toái ña taïo ñieàu kieän caùch ly toát vôùi giao thoâng cô giôùi vaø quan heä hai beân baèng 3 loái ñi boä ngaàm. Tuy nhieân, vôùi chieàu daøi 500m tuyeán ñi boä khoâng theå ñoùng vai troø tieáp caän haàu heát caùc coâng trình thöông maïi cuõng nhö khoaûng caùch 2 beân ñöôøng quaù xa treân 50m taïo khoù khaên cho moái quan heä luoàng ngöôøi giöõa beân naøy vaø beân kia nhaát laø trong ñieàu kieän khí haäu noåi tieáng khaéc nghieät taïi Moscow. Duø sao ñaây cuõng laø moät trong nhöõng giaûi phaùp thaønh coâng cho caùc daïng trung taâm trong nhöõng ñieàu kieän töông töï.

Hình 9.28- Ñaïi loä Kalinin thaønh phoá Moscow

1-Cöûa haøng aên uoáng giaûi khaùt. 2-Sieâu thò. 3-Aên nheï. 4-Cöûa haøng quaàn aùo may saün. 5Mó vieän. 6-Hieäu aûnh. 7-Ñoà trang söùc. 8-Aên uoáng. 9-Quaø taëng-löu nieäm. 10,11-Aên ñaëc saûn. 12-Taïp hoùa. 13-Chieáu fim. 14-Coffe. 15-Hieäu thuoác. 16-Nhaïc. 17-Nhaø haùt. 18-Mó faåm. 19-Baùnh keïo. 20-Tunel ngaàm ñi boä.

Trung taâm thaønh phoá Toliati Lieân xoâ cuõ ñöôïc toå chöùc phía treân 2 truïc giao thoâng chính cuûa ñoâ thò. Quaûng tröôøng vaø tuyeán giao thoâng ñi boä naèm treân moät coát so vôùi maët ñaát vaø noái 2 phaàn cuûa khu trung taâm thaønh moät quaàn theå thoáng nhaát. Khoái beân phaûi laø quaàn theå caùc coâng trình haønh chính coâng quyeàn, Vaên hoùa bieåu dieãn, giaùo duïc, theå thao vaø coâng vieân caây xanh. Khoái beân traùi laø trung taâm thöông maïi taäp trung. Coâng trình trung taâm ñöôïc toå chöùc 1 taàng ngaàm cho kho baõi kyõ thuaät, 1taàng maët ñaát cho gara. Coøn 2 taàng treân laø dieän tích cho dòch vuï thöông maïi. Ñaây laø khu trung taâm coù khoâng gian môû hoaønh traùng, mang yù nghóa giao tieáp xaõ hoäi hôn laø thöông maïi dòch vuï. Vò trí laõnh thoå cuûa trung taâm coù öu theá veà ñònh höôùng vaø tieáp caän trong ñieàu kieän giao thoâng coâng coäng phaùt trieån.

233

a/Maët baèng khoái khu trung taâm Toliati; 1-Töôïng ñaøi V.I.Lenin; 2-Cung hoäi nghò; 3Khoái haønh chính, Ñaûng; 4-Cung höõu nghò; 5-Cung vaên hoùa; 6-Thö vieän; 7-Nhaø haùt; 8-Trung taâm thöông maïi;9-Beán giao thoâng coâng coäng; 10-Baõi xe; b/Phoái caûnh khu trung taâm.

Hình 9.29- Khu trung taâm ñoâ thò Totiati CCCP Ví duï thöù 3 veà toå chöùc trung taâm thöông maïi dòch vuï coù moái quan heä maät thieát vôùi giao thoâng taïi Lieân xoâ cuõ laø trung taâm cuûa thaønh phoá Naberegni Cheli. Trung taâm ñöôïc boá trí naèm treân nuùt giao thoâng chính cuûa ñoâ thò.

Hình 9.30- Trung taâm thaønh phoá Naberegni Cheli CCCP. 1-Caáu truùc Ñoâ thò; 2-Maët baèng taàng ñi boä; 3-Maët ñöùng; 4-Phoái caûnh; 5Maët baèng taàng maët ñaát

Caùc trung taâm coù vò trí quan heä maät thieát vôùi giao thoâng ñoâ thò trong 3 tröôøng hôïp tieâu bieåu treân taïi caùc ñoâ thò cuûa Lieân xoâ cuõ ngoaøi muïc ñích taïo ñieàu kieän toát nhaát veà ñònh höôùng vaø tieáp caän trung taâm, coøn vì caùc trung taâm chöùc naêng ñoâ thò hoaëc khu daân cö ñeàu coù daïng keát hôïp ña chöùc naêng, ñaëc bieät laø caùc coâng trình vaên hoùa, bieåu dieãn, thi ñaáu… ñoøi hoûi caùc dieän tích lôùn cho giao thoâng tieáp caän.

234

e. Caùc trung taâm caûi taïo vaø phuïc hoài trong khu vöïc trung taâm cuõ cuûa ñoâ thò Coâng vieäc phuïc hoài vaø caûi taïo caùc trung taâm trong khu vöïc trung taâm cuõ cuûa ñoâ thò ñaõ dieãn ra ñoàng thôøi vôùi coâng vieäc qui hoaïch phaùt trieån caùc ñoâ thò thôøi kyø Ñoâ thò coâng nghieäp. Tuy nhieân, coâng vieäc caûi taïo vaø phuïc hoài chæ dieãn ra mang tính ñôn leû, cuïc boä taïi töøng coâng trình, oâ phoá, tuyeán ñöôøng vì nhöõng lyù do tröôùc maét nhö coâng trình xuoáng caáp, xaây môùi ñeå môû roäng khoâng gian hoaëc thay ñoåi coâng naêng, hay söï uøn taéc giao thoâng… Trong nhöõng thaäp nieân sau theá chieán thöù 2 Söï caûi taïo vaø phuïc hoài caùc trung taâm trong khu trung taâm cuûa ñoâ thò cuõ baét ñaàu dieãn ra maïnh hôn vì yù nghóa kinh teá öu theá cuûa chuùng so vôùi caùc trung taâm thöông maïi dòch vuï khaùc trong ñoâ thò. Tuy nhieân, chæ ñeán nhöõng thaäp nieân 70 trôû laïi ñaây, caûi taïo vaø phuïc hoài caùc trung taâm trong khu vöïc trung taâm cuõ cuûa ñoâ thò môùi thöïc söï coi laø toaøn dieän vaø thöïc söï quan troïng caàn thieát trong coâng taùc qui hoaïch phaùt trieån ñoâ thò taïi caùc ñoâ thò treân theá giôùi. Giaù trò cuûa caùc trung taâm trong khu vöïc trung taâm cuûa ñoâ thò cuõ ñaõ ñöôïc nhìn nhaän khoâng chæ laø giaù trò kinh teá maø coøn laø giaù trò xaõ hoäi, giaù trò bieåu tröng cuûa moãi ñoâ thò maø caùc trung taâm xaây döïng môùi khoâng theå thay theá ñöôïc.

Nhöõng kinh nghieäm veà toå chöùc caûi taïo vaø phuïc hoài caùc trung taâm trong khu vöïc trung taâm cuõ cuûa ñoâ thò trong caùc ñoâ thò treân theá giôùi cuõng xuaát phaùt töø söï hoaøn thieän chöùc naêng cuûa trung taâm: hình thaønh caùc tuyeán ñi boä laø cô sôû quan troïng cuûa caùc trung taâm.

Taïi Baéc Myõ, caùc ñoâ thò taïi Canada laø ví duï tieâu bieåu veà quaù trình hình thaønh caùc trung taâm trong khu vöïc trung taâm cuõ cuûa ñoâ thò. Naêm 1959, taïi thaønh phoá Toledo, chính quyeàn thaønh phoá ñaõ phaûi ñeà ra nhieàu bieän phaùp ñoái phoù vôùi tình traïng keït xe nghieâm troïng trong khu vöïc trung taâm ñoâ thò: Caám löu thoâng cô giôùi 110 ngaøy taïi caùc ñöôøng phoá thöông maïi vaø keát quaû thu ñöôïc cuõng raát khaùc nhau. Vaøi naêm sau, taïi ñaây laïi caám löu thoâng cô giôùi 20 tuaàn. Cuoái cuøng chính quyeàn thaønh phoá quyeát ñònh caám hoaøn toaøn löu thoâng cô giôùi taïi khu vöïc naøy vaø cho xaây döïng phaùt trieån, caûi taïo thaønh khu trung taâm. Cuõng töông töï, söï hình thaønh phoá Sporks taïi Otava, Canada naêm 1961. Taïi ñaây khoâng chæ caám löu thoâng cô giôùi maø hoaøn thieän truïc phoá thaønh truïc ñi boä vôùi vieäc boá trí caùc thaûm hoa, caây xanh, hoà nöôùc vaø gheá ngoài nghæ ngôi.

Döï aùn ñaàu tieân veà caûi taïo vaø phuïc hoài toaøn dieän trung taâm thöông maïi dòch vuï trong khu vöïc trung taâm cuõ laø trung taâm thaønh phoá Fresno taïi Caliphornia. Nhöõng noäi dung chính cuûa döï aùn laø: - Taïo söï tieáp caän deã daøng nhaát cuûa khaùch haøng vôùi phöông tieän giao thoâng caù nhaân taïi caùc baõi xe caïnh caùc truïc phoá thöông maïi.

- Caûi taïo chöùc naêng caùc coâng trình 2 beân truïc phoá thaønh caùc daõy cöûa haøng lieân tuïc vaø phong phuù veà chöùc naêng thöông maïi dòch vuï.

- Caûi taïo khoâng gian truïc phoá ñi boä vôùi caùc yeáu toá kieán truùc caûnh quan.

Hình 9.31- Caûi taïo vaø chuyeån ñoåi chöùc naêng truïc phoá chính cuûa thaønh phoá Fresno California Myõ.

235

Tuy nhieân taïi Myõ, do ñaëc ñieåm hình thaønh maïnh meõ cuûa heä thoáng trung taâm taïi khu vöïc cöûa ngoõ vaø vuøng ven neân söï hình thaønh caùc truïc phoá thöông maïi dòch vuï trong khu vöïc trung taâm cuõ phaùt trieån chaäm. Thaäp nieân 70 môùi chæ coù 21 trung taâm daïng naøy ñöôïc xaây döïng caûi taïo trong caùc ñoâ thò Myõ. Trong khi ñoù taïi caùc ñoâ thò taïi caùc nöôùc Chaâu Aâu phaùt trieån maïnh hôn. Taïi Taây Ñöùc laø 50 trung taâm, Phaùp-20, Ñan maïch-15, Anh-12, Thuïy Ñieån-7, YÙ- 6, Aùo-4.(Theo Les zones píetonieøres dans les centres des villes.Paris, 1972). Ngoaøi ñaëc ñieåm cuûa söï hình thaønh heä thoáng taïi nöôùc Myõ, söï phaùt trieån caùc trung taâm trong caùc khu vöïc trung taâm ñoâ thò taïi Chaâu Aâu phaùt trieån hôn vì caùc coâng trình kieán truùc lòch söû vaø ñaëc ñieåm lòch söû trung taâm cuûa caùc ñoâ thò Chaâu Aâu ñoùng vai troø quan troïng trong vieäc hình thaønh giaù trò xaõ hoäi vaø bieåu tröng cuûa caùc truïc phoá thöông maïi dòch vuï.

Taïi Anh, Trung taâm thaønh phoá coå Northwiche ñöôïc qui hoaïch caûi taïo vaø phuïc hoài trong moät quaù trình daøi. Thaønh phoá coå Northwiche coù maët baèng toång theå coøn giöõ nguyeân heä thoáng ñöôøng phöùc taïp cuûa thôøi kyø trung coå. Taïi khu vöïc trung taâm coù thaønh coå, nhaø thôø lôùn Gotic quaûng tröôøng nhoû vaø truïc ñöôøng chính heïp (15m). Ñeán naêm 1965, chính quyeàn thaønh phoá ñaõ caáâm löu thoâng cô giôùi treân truïc ñöôøng chính naøy vaø ñeán naêm 67-68 khu trung taâm baét ñaàu ñöôïc qui hoaïch caûi taïo vaø phuïc hoài. Khu trung taâm thöông maïi naèm trong khu vöïc naøy vaø coù qui moâ phuïc vuï 120000 ngöôøi daân taïi ñoâ thò vaø coøn phuïc vuï cho caû caùc cö daân vuøng ven, taát caû leân tôùi 350000 ngöôøi. Döï aùn ñaõ thöïc hieän khoanh khu vöïc trung taâm coå vaø chuyeán ñoåi caùc ñöôøng phoá thaønh phoá ñi boä. Caûi taïo, naâng caáp vaø xaây döïng môùi caùc coâng trình thöông maïi dòch vuï. Quan troïng nhaát cuûa döï aùn laø taïo tuyeán giao thoâng cao toác hieän ñaïi tieáp caän beân ngoaøi khu trung taâm vaø heä thoáng ñöôøng daãn khaéc coát vaøo khu vöïc trung taâm.

Hình 9.32- Trung taâm coå cuûa thaønh phoá Northwiche Anh Taïi caùc khu vöïc ven trung taâm ñöôïc giaûi toûa daøng cho baõi xe vaø xaây döïng caùc gara cao taàng coù qui moâ 8000 xe.

Ví duï thöù 2 taïi Anh veà caûi taïo truïc phoá trung taâm cuõ Haitstreet thaønh phoá Eatfford. Thaønh phoá naøy coù daân soá 80000 ngöôøi vaø trung taâm thöông maïi phuïc vuï coù qui moâ phuïc vuï keå caû khu vöïc vuøng ven ñoâ thò leân ñeán 360000 ngöôøi. Naêm 19621973 laø quaù trình daøi ñeå hoaøn thaønh vieäc caûi taïo chuyeån truïc phoá trung taâm naøy thaønh truïc ñi boä thöông maïi. Heä thoáng giao thoâng cô giôùi ñöôïc môû roäng vaø toå chöùc song song 2 beân, töø ñoù toå chöùc caùc baõi xe, gara cao taàng.

236

Hình 9.33- Caûi taïo trung taâm thaønh phoá Eatfford Anh

Coâng vieäc caûi taïo vaø phuïc hoài caùc trung taâm taïi caùc khu vöïc trung taâm ñoâ thò cuõ cuûa Taây Ñöùc dieãn ra haøng loaït vaøo nhöõng naêm sau theá chieán thöù 2. Ñeán naêm 1974 haàu nhö caùc ñoâ thò coù soá daân treân 100000 ngöôøi ñaõ coù truïc phoá ñi boä thöông maïi dòch vuï trong khu trung taâm cuõ.

Nguyeân taéc toå chöùc caûi taïo truïc phoá ñi boä thöông maïi dòch vuï cuõng gioáng nhö caùc ñoâ thò taïi Anh, tuy nhieân moãi ñoâ thò ñeàu coù söï khaùc bieät do yeáu toá hieän traïng lòch söû khu trung taâm cuûa mình. Söï khaùc bieät roõ neùt nhaát giöõa Anh vaø Ñöùc veà toå chöùc truïc phoá ñi boä thöông maïi dòch vuï taïi khu vöïc trung taâm cuõ laø taïi Ñöùc caùc tuyeán phoá ñi boä thöôøng nhieàu nhaùnh keát hôïp thaønh moät heä thoáng ñi boä lan roäng ra caû khu daân cö xung quanh vaø ñöôïc goïi laø vuøng ñi boä. Caùc ví duï nhö: Vuøng ñi boä taïi trung taâm thaønh phoá Keoln; Thaønh phoá Eson; Thaønh phoá Bon; Thaønh phoá Franfurt am Main vaø raát nhieàu thaønh phoá khaùc.

Hình 9.34- Trung taâm thaønh phoá Keoln Hình: Trung taâm thaønh phoá Eson. Taây Ñöùc.

1- Baõi xe; 2-Beán xe giao thoâng coâng coäng; 3-Truïc phoá ñi boä.

Hình 9.35- Vuøng ñi boä thaønh phoá Bon. Taây Ñöùc

Hình 9.36- Caùc döï aùn tham gia cuoäc thi Truïc phoá ñi boä thöông maïi dòch vuï taïi khu vöïc trung taâm cuõ thaønh phoá Frankfurt am Main. Taây Ñöùc

237

Moät trong nhöõng ví duï tieâu bieåu vaø thuù vò nhaát laø söï hình thaønh cuûa truïc phoá ñi boä taïi thaønh phoá Miukhen. YÙ töôûng hình thaønh döï aùn naøy ñaõ ñöôïc hình thaønh vaøo naêm 1953 khi maø thaønh phoá ñaõ hoaøn thaønh xong sô ñoà ñònh höôùng phaùt trieån ñoâ thò. Tuy nhieân maõi ñeán naêm 1968 döï aùn caûi taïo truïc ñi boä naøy môùi baét ñaàu ñöôïc thöïc hieän thoâng qua cuoäc thi tìm yù.

Coù 51 döï aùn tham gia cuoäc thi vaø maëc duø Ñöùc laø nöôùc coù nhieàu kinh nghieäm trong lónh vöïc naøy, keát quaû cuõng khoâng coù giaûi nhaát. Caùc nhaø chuyeân gia Ñöùc thôøi kyø naøy nhaän xeùt chung cuûa caùc döï aùn tham gia cuoäc thi chæ quan taâm ñeán khía caïnh thaåm myõ cuûa khoâng gian ñi boä maø chöa ñeà ra vaø giaûi quyeát ñöôïc nhöõng nhu caàu böùc thieát cuûa khu trung taâm, cuûa caùc coâng trình phuïc vuï coâng coäng khaùc trong khu vöïc, cuûa cö daân soáng vaø laøm vieäc taïi ñoâ thò vaø v.v…

Cuoäc thi phaûi toå chöùc theâm voøng hai sau moät thôøi gian coù tö vaán nhieäm vuï, muïc ñích ñaït ñöôïc cuûa ñoà aùn hieän thöïc vaø cuoái cuøng cuõng choïn ñöôïc döï aùn ñeå thöïc hieän. Qua ví duï cuoäc thi caøng cho thaáy coâng vieäc toå chöùc caûi taïo phuïc hoài trung taâm trong khu vöïc trung taâm cuõ cuûa ñoâ thò laø ñaëc bieät quan troïng vì khoâng chæ laø vaán ñeà ñôn thuaàn veà khoâng gian coâng naêng, thaåm myõ ñoâ thò maø coøn laø vaán ñeà taùc ñoäng ñeán yeáu toá xaõ hoäi, giao tieáp sinh hoaït truyeàn thoáng vaø ñaëc bieät laø giaù trò khoâng gian bieåu tröng lòch söû cuûa trung taâm ñoâ thò.

Döï aùn ñöôïc choïn xuaát phaùt töø vieäc oâm troïn quaûng tröôøng ga ñöôøng saét trung taâm Stakhuc, phaàn truïc chính keùo daøi 840 m ñöôïc (2 beân laø caùc coâng trình vaø hoãn hôïp vôùi caùc chöùc naêng coâng coäng khaùc) bao goàm caùc quaûng tröôøng coù chöùc naêng khaùc nhau nhö quaûng tröôøng haønh chính phía tröôùc toøa thò chính thaønh phoá, quaûng tröôøng nhaø thôø lôùn.

Toång dieän tích cuûa khu vöïc trung taâm taâm chieám 140 ha (Hình: 1.90). Noäi dung cuï theå cuûa truïc ñi boä thöïc hieän: Caùc coâng trình ñöôïc caûi taïo trieät ñeå hoaëc töøng phaàn: 1 baùch hoùa toång hôïp ñöôïc xaây döïng môùi, chænh trang moät soá cöûa haøng thöông maïi dòch vuï, phuïc cheá laïi caùc coâng trình coù kieán truùc coå…

Caûi taïo vaø laøm môùi laïi toaøn boä maët laùt cuûa tuyeán ñi boä, toå chöùc theâm caùc thaûm coû boàn hoa, hoà nöôùc voøi phun, caây xanh vaø keå caû caùc töôïng ñaøi trang trí. Moät soá khu vöïc ñöôïc phuû maùi che vôùi aùnh saùng nhaân taïo.

Moät soá quaûng tröôøng nhoû coù phuû maùi taïo choã cho giaûi khaùt aên uoáng ngoaøi trôøi hoaëc buoân baùn ngoaøi trôøi raát ña daïng…ñaëc bieät laø taïo rieâng moät khu vöïc baùn hoa töôi gioáng nhö khu hoäâi chôï.

Hình 9.37- Phöông aùn xaây döïng taïi trung taâm Miukhen

238

Söï phong phuù cuûa caùc hình thöùc thöông maïi dòch vuï vôùi söï keát hôïp chöùc naêng vôùi caùc loaïi hình coäng coäng khaùc, söï ña daïng ñan xen cuûa quaàn theå kieán truùc giöõa hieän ñaïi vaø coå kính, cuõng nhö söï pha troän cuûa maøu saéc, aùnh saùng … taïo cho truïc ñi boä haáp daãn, loâi cuoán trong moái quan heä khoâng chæ vôùi cö daân ñoâ thò maø coøn laø khoâng gian mang chöùc naêng xaõ hoäi cuûa ñoâ thò.(Hình: 1.91) Hình 9.38- Vuøng ñi boä taïi trung taâm thaønh phoá Miukhen. Taây Ñöùc

1- Ga ñöôøng saét trung taâm; 2-Toøa thò chính thaønh phoá; 3-toøa aùn; 4Nhaø thôø; 5-Nhaø haùt, raïp chieáu phim; 6-phoøng tröng baøy tranh; 7- Vöôøn Anh; 8-khu thöông maïi dòch vuï.

Vieäc caûi taïo vaø phuïc hoài caùc truïc phoá ñi boä taïi khu vöïc trung taâm caùc thaønh phoá taïi Phaùp dieãn ra chaäm hôn taïi Ñöùc. Ñaàu tieân vaøo naêm 1970 taïi trung taâm thaønh phoá Royan vôùi qui moâ daân soá 129000 ngöôøi. Truïc phoá ñi boä thöông maïi dòch vuï chính (GoroOrloge) ñöôïc toå chöùc töø khu vöïc quaûng tröôøng chôï cho ñeán quaûng tröôøng nhaø thôø lôùn. Doïc theo truïc ñi boä naøy caùc coâng trình ñöôïc caûi taïo vaø xaây döïng môùi. Cuõng töông töï, caùc trung taâm taïi caùc thaønh khaùc cuûa Phaùp laàn löôït caûi taïo laïi khu vöïc trung taâm cuõ nhö: Benzancon,Pil salon,Nancy.

Taïi caùc khu trung taâm cuûa Phaùp vieäc caûi taïo dieãn ra ñoàng boä khoâng chæ taïi truïc phoá thöông maïi dòch vuï.

Naêm 1971 Haø lan baét ñaàu caûi taïo vaø xaây döïng môùi khu vöïc trung taâm caùc ñoâ thò nhö caûi taïo truïc phoá trung taâm chính Kalverstse taïi Amsterdam. Ñeán naêm 1973 taïi khu vöïc trung taâm cuõ ñaõ hình thaønh maïng löôùi truïc phoá ñi boä thöông maïi dòch vuï coù toång chieàu daøi leân ñeán 3 Km.

Hình 9.39- Vuøng ñi boä trong trung taâm Royan. Phaùp

Hình 9.40- Vuøng ñi boä trong trung taâm thaønh phoá Benzancon. Phaùp 239

Hình 9.41- Vuøng ñi boä trong trung taâm thaønh phoá Pil salon. Phaùp

a/

Hình 9.42- Vuøng ñi boä trong trung taâm Nancy. Phaùp

b/

Hình a: Khu ñi boä “Stoletsnikov Pereulok” taïi thaønh phoá Moscow. 1-Truïc ñi boä; 2Khaùch saïn Moscow; 3-Nhaø haøng Petrovski; 4-Cöûa haøng ñóa nhaïc Melodia; 5-Phuïc hoài caùc phoá cuõ; 6-Thö vieän; 7- Trieån laõm vaø Chieáu phim; Hình b: Khu ñi boä taïi trung taâm coå thaønh phoá Erevan CCCP.[107] Taïi thaønh phoá Moscow khi hoaøn thaønh sô ñoà ñònh höôùng phaùt trieån khoâng gian ñoâ thò cuõng ñoàng thôøi qui hoaïch chi tieát caûi taïo caùc khu trung taâm cuõ nhaát laø caùc khu phoá coå thöông maïi dòch vuï.Moät trong nhöõng khu vöïc caûi taïo phaûi keå ñeán truïc phoá thöông maïi coå “Stoletsnikov Pereulok”. Truïc phoá coù chieàu daøi 500 m, ñöôïc chia thaønh nhöõng khu coù chöùc naêng nhö: khu töôûng nieäm (quaûng tröôøng töôïng Puskin), khu vaên hoùa coù raïp chieáu phim, thö vieän, khu thöông maïi dòch vuï coù khaùch saïn, caùc coâng trình thöông maïi dòch vuï ña daïng. Caùc truïc phoá ñi boä cuõng ñöôïc toå chöùc phuø hôïp veà khoâng gian vôùi chöùc naêng cuûa töøng khu vöïc.

Cuõng töông töï theo nguyeân taéc nhö caûi taïo khu phoá coå taïi Moscow, trung taâm coå thaønh phoá Erevan ñöôïc caûi taïo bôûi 2 truïc phoá coå lôùn vuoâng goùc vôùi nhau taïi quaûng tröôøng trung taâm cuûa ñoâ thò

240

9.1.2. Ñònh nghóa heä thoáng trung taâm dòch vuï coâng coäng Cuïm töø “city center, downtown” laø chæ khu vöïc trung taâm haït nhaân cuûa ñoâ thò, thöôøng ñöôïc goïi taét laø khu trung taâm ñoâ thò, ñöôïc hieåu raát nhaäp nhaèng trong tieáng Vieät.

Khu trung taâm ñoâ thò vöøa coù nghóa laø khu vöïc trung taâm, loõi cuûa ñoâ thò (downtown) laïi vöøa coù theå hieåu laø khu trung taâm phuïc vuï coâng coäng ñoâ thò hay khu TTPVCC ñoâ thò (CBD). Ngay trong tieáng Anh, cuïm töø CBD (central business district) cuõng ñöôïc duøng theo nhöõng nghóa khaùc nhau taïi nhieàu taøi lieäu cuûa nhieàu nöôùc. CBD vöøa coù nghóa laø khu vöïc trung taâm taøi chính - thöông maïi - dòch vuï taäp trung cuûa ñoâ thò lôùn vaø cöïc lôùn, laø moät trong nhöõng loaïi hình TTPVCC ñoâ thò hieän ñaïi ñoùng vai troø quan troïng trong ñònh höôùng phaùt trieån kinh teá xaõ hoäi vaø khoâng gian ñoâ thò, CBD cuõng ñöôïc hieåu theo nghóa roäng laø khu chöùc naêng phuïc vuï coâng coäng ñoâ thò, trong ñoù chöùc naêng TMDV laø chính, khi baøn veà heä thoáng trung taâm phuïc vuï coâng coäng ñoâ thò.[18] Khaùi nieäm “khu Trung taâm ñoâ thò” coù tính chaát chæ vò trí khu ñaát trung taâm ñoâ thò, nôi keát thöøa caùc di tích lòch söû hình thaønh ñoâ thò, nôi coù maät ñoä xaây döïng taäp trung cao veà nhaø ôû coù trang thieát bò hieän ñaïi vôùi caùc coâng trình coâng coäng veà haønh chính, vaên hoùa, thöông maïi, dòch vuï coâng coäng, v.v… Coøn khaùi nieäm veà “Trung taâm dòch vuï coâng coäng ñoâ thò” coù yù nghóa heïp hôn, nhaèm chæ khu ñaát trung taâm ñoâ thò daønh cho vieäc xaây döïng caùc coâng trình phuïc vuï coâng coäng veà caùc maët kinh teá, vaên hoùa, xaõ hoäi, thöông maïi vaø ñaëc bieät laø haønh chính, nôi taäp trung caùc cô quan ñaàu naõo cuûa thaønh phoá, quoác gia hay quoác teá. Ñaëc ñieåm cô baûn cuûa khu Trung taâm ñoâ thò laø nôi buoân baùn luoân luoân coù khoâng khí taáp naäp, nhoän nhòp do taäp trung nhieàu chöùc naêng vaø heä thoáng chöùc naêng phuïc vuï coâng coäng cuûa ñoâ thò veà haàu heát caùc maët. ÔÛ ñaây khoâng nhöõng chæ xaây döïng caùc coâng trình mang tính chaát haønh chính cuûa thaønh phoá, caùc coâng trình vaên hoùa, giaùo duïc, caùc coâng trình khoa hoïc vaø caùc truï sôû gia dòch, ngaân haøng, caùc cöûa haøng dòch vuï thöông maïi khaùch saïn du lòch, v.v… maø coøn coù caû caùc coâng trình nhaø ôû cuõ vaø môùi xaây döïng cuøng vôùi heä thoáng caây xanh caûnh quan ñoâ thò taïo neân moät khoâng khí ñoâ thò, thaäm chí hoaït ñoäng lieân tuïc caû ngaøy ñeâm.

9.1.3. Söï phaân caáp cuûa heä thoáng trung taâm dòch vuï coâng coäng Yeáu toá hình thaùi hoïc khoâng gian (morphology) ñöôïc ñeà caäp nhieàu nhaát trong lyù thuyeát ñoâ thò, trong ñoù bao goàm nhöõng moái quan heä giöõa hình thaùi khoâng gian vôùi quy moâ, chöùc naêng phuïc vuï, ñaëc ñieåm nhu caàu phuïc vuï, hình daïng, ranh giôùi cuûa TTPVCC, 241

vaø vò trí hình thaønh… Ñaëc ñieåm xuaát hieän nhu caàu phuïc vuï cuûa cö daân ñoâ thò ñöôïc chia thaønh ba loaïi: xuaát hieän thöôøng kyø (haøng ngaøy); xuaát hieän ñònh kyø (haøng thaùng), xuaát hieän baát kyø (haøng naêm). Töông öùng vôùi 3 loaïi hình nhu caàu phuïc vuï laø 3 loaïi hình TTPVCC ñoâ thò töông öùng theo nguyeân taéc taàng baäc: trung taâm caáp ñôn vò ñoâ thò, trung taâm caáp khu daân cö vaø trung taâm caáp ñoâ thò. Nhöõng loaïi hình TTPVCC thöôøng thay ñoåi theo quy moâ vaø chöùc naêng. Nhöõng Trung taâm nhoû phuïc vuï cho nhöõng dòch vuï thöôøng ngaøy trong phaïm vi khu phoá, trong khi nhöõng trung taâm lôùn phuïc vuï cho nhöõng nhu caàu mua saém cao hôn vôùi quy moâ daân soá lôùn hôn.

Sôû nhaø ñaátù UÙc (The Property Council of Australia) söû duïng caùch phaân loaïi trung taâm döïa treân quy moâ vaø chöùc naêng. Söï phaân caáp cuûa moät trung taâm töø lôùn ñeán nhoû nhö sau: -Trung taâm chính cuûa thaønh phoá (major regional centre); -Trung taâm quaän-khu daân cö (regional centre); -Trung taâm phöôøng (subregional centre); -Trung taâm khu phoá, ñôn vò ñoâ thò (neighbourhood centre).

Taïi Vieät nam phaân chia theo 3 caáp: -Trung taâm chính cuûa thaønh phoá (major regional centre); -Trung taâm quaän-khu daân cö (regional centre); -Trung taâm phöôøng – lieân phöôøng (subregional centre); (neighbourhood centre).

9.2. CAÙC LOAÏI HÌNH CHÖÙC NAÊNG VAØ NGUYEÂN TAÉC TOÅ CHÖÙC 9.2.1. Nguyeân taéc phaân loaïi vaø phaân nhoùm chöùc naêng Coù raát nhieàu caùch ñeå phaân loaïi caùc loaïi hình chöùc naêng 9.2.1.1.. Theo saùch “QH XD PT ÑT” cuûa GS Nguyeãn Theá Baù, trung taâm ñoâ thò bao goàm 10 chöùc naêng sau: 1. Haønh chính, chính trò 2. Vaên hoaù ngheä thuaät 3. Giaùo duïc vaø ñaøo taïo 4. Thöông nghieäp 5. Dòch vuï 6. Taøi chính tín duïng 7. Y teá, baûo veä söùc khoeû 8. Nghæ ngôi du lòch 9. Thoâng tin lieân laïc 10. Theå thao

242

9.2.1.2. Theo “garden cities 21”: trung taâm thaønh phoá ñöïôc xem nhö moät CBD, bao goàm 6 chöùc naêng: 1. Khu haønh chính (Governmental): bao goàm truï sôû haønh chính, bang, toaø thò chính, böu ñieän, thueá, nhöõng dòch vuï tö vaán.

2. Trung taâm caùc vaên phoøng ñoaøn theå (Coporate office center): truï sôû caùc Ñoaøn theå vaø nhöõng vaên phoøng phuï trôï.

3. Khu taøi chính (Financial district): Trao ñoåi coå phieáu, coâng ty moâi giôùi, ngaân haøng, baûo hieåm vaø caùc coâng ty ñaàu tö.

4. Trung taâm vaên hoaù (Cultural center): Khaùn phoøng thaønh phoá, trung taâm hoäi nghò, ngheä thuaät bieåu dieãn, thö vieän, baûo taøng, trieån laõm, vieän toân giaùo vaø giaùo duïc.

5. Giaûi trí (Entertainment): Theå thao, nhaø haùt, phoøng hoaø nhaïc, nhaø haøng, bar.

6. Trao ñoåi thöông maïi (Regional transit interchange): bao goàm nhöõng coâng trình phöùc hôïp. Nhöõng coâng trình thöông maïi chính, cöûa haøng baùch hoaù, khaùch saïn, trung taâm hoäi nghò, trung taâm thôøi trang, hoäi chôï thöông maïi, nhöõng vaên phoøng chuyeân bieät.

9.2.1.3. Toång hôïp chung Vieäc xaùc ñònh vaø phaân loaïi caùc loaïi hình chöùc naêng trung taâm phuïc vuï coâng coäng trong lyù thuyeát ñoâ thò phuï thuoäc vaøo quy moâ, tính chaát, caùc ñieàu kieän khaùc bieät veà kinh teá xaõ hoäi, ñieàu kieän töï nhieân, lòch söû hình thaønh…. cuûa töøng ñoâ thò.

Vì vaäy, caùch phaân loaïi bao quaùt coù theå nhö sau: caùc loaïi hình chöùc naêng trong trung taâm ñoâ thò ñöôïc chia ra laøm 2 nhoùm vôùi 6 chöùc naêng chính: Nhoùm chuyeân naêng: 1. Haønh chính: 2. Giaùo duïc: 3. Y teá Nhoùm khoâng chuyeân naêng: 1. Thöông maïi dòch vuï 2. Vaên hoaù 3. Caây xanh- TDTT Caùch phaân chia naøy laø phuø hôïp nhöõng ñoâ thò nhoû vaø trung bình Ñoái vôùi caùc ñoâ thò lôùn vaø cöïc lôùn, caùc loaïi hình chöùc naêng seõ phaùt trieån thaønh nhöõng khu chöùc naêng chuyeân bieät tuyø theo tieàm naêng vaø ñieàu kieän phaùt trieån kinh teá xaõ hoäi cuûa moãi ñoâ thò. VD: Tp. Hoà Chí Minh khu chöùc naêng TMDV coù theå chia thaønh caùc khu chöùc naêng rieâng bieät: thöông maïi, dòch vuï, taøi chính…

Vieäc phaân chia caùc khu chöùc naêng trung taâm phuïc vuï coâng coäng ñoâ thò thaønh 2 nhoùm vì caùc khu chöùc naêng trong 1 nhoùm ñeàu coù ñaëc ñieåm, nguyeân taéc toå chöùc, söï hoaït ñoäng chöùc naêng coù nhöõng ñieåm töông ñoàng.

243

Nhoùm chuyeân naêng: Chöùc naêng chuyeân naêng-chuyeân bieät: Bao goàm caùc chöùc naêng: haønh chính, giaùo duïc, y teá coù ñaëc ñieåm: - Laø nhöõng khu vöïc chöùc naêng phuïc vuï chuyeân naêng, thöôøng khoâng keát hôïp vôùi caùc chöùc naêng khaùc. Khi vaø chæ khi chuyeân bieät chöùc naêng thì caùc khu chöùc naêng naøy môùi hoaït ñoäng chöùc naêng toát.

- Phuïc vuï cho moät soá ñoái töôïng cuï theå.

- Caùc coâng trình thöôøng coù töôøng raøo bao boïc, loái vaøo rieâng, coù baûo veä…

Nhoùm khoâng chuyeân naêng: Bao goàm caùc chöùc naêng: thöông maïi dòch vuï, caây xanh TDTT, vaên hoaù coù ñaëc ñieåm: - Phuïc vuï cho moïi ñoái töôïng trong ñoâ thò.

- Khoâng gian khoâng coá ñònh, mang tính linh hoaït, caùc chöùc naêng coù theå ñan xen vaøo nhau, keát hôïp vôùi nhau (vì chæ coù keát hôïp laïi thì môùi môùi phuïc vuï hieäu quaû nhaát)coù söï giôùi haïn veà maët khoâng gian baèng nhöõng hình thöùc nhö töôøng raøo,…

9.2.1.4. Nguyeân taéc boá trí caùc khu chöùc naêng theo nhoùm chöùc naêng Khi toå chöùc caùc khu chöùc naêng trong moät khu trung taâm (Boá cuïc taäp trung) neân toå chöùc: - Taäp trung caùc chöùc naêng nhoùm khoâng chuyeân naêng - Phaân taùn 3 chöùc naêng cuûa nhoùm chuyeân naêng naèm chung quanh Öu ñieåm: traùnh ñöôïc söï chia caét khoâng gian trong trung taâm ñoâ thò, do caùc khoâng gian cuûa caùc khu chöùc naêng khoâng chuyeân naêng coù söï linh hoaït vaø ñan xen neân loõi trung taâm seõ khoâng bò ngaên caùch CHUYEÂN NAÊN G

CHUYEÂN NAÊN G KHOÂN G CHUYEÂN NAÊN G

CHUYEÂN NAÊN G

9.2.2. Nguyeân taéc boá cuïc khoâng gian heä thoáng TTPVCCÑT Boá cuïc khoâng gian trung taâm ñoâ thò coù vò trí ñaëc bieät quan troïng caàn ñöôïc nghieân cöùu kóõ löôõng bôûi vì ñaây laø nôi theå hieän boä maët kieán truùc cuûa thaønh phoá. Nghieân cöùu boá cuïc khoâng gian trung taâm caàn chuù yù caùc yeáu toá sau: 244

- Theå hieän noåi baät nhieäm vuï chính trò, kinh teá, xaõ hoäi vaø tính chaát cuûa ñoâ thò.

- Keát hôïp khai thaùc caùc giaù trò tích cöïc cuûa ñòa hình, caûnh quan töï nhieân nhaèm taïo söï haøi hoaø giöõa coâng trình kieán truùc vôùi veû ñeïp töï nhieân taïo ñöôïc nhieàu ñieån hình ñieån hình coù giaù trò, nhaát laø caùc hình aûnh veà ñoài nuùi, soâng ngoøi, hoà nöôùc.

- Caùc di tích lòch söû kieán truùc, vaên hoaù aûnh höôûng ñeán hình thöùc boá cuïc khoâng gian trung taâm thaønh phoá. Caàn khai thaùc caùc giaù trò tích cöïc cuûa hieän trnaïg ñoù vaøo yù ñoà chung trong boá cuïc, ñaëc bieät chuù yù söï haøi hoaø giöõa caùc coâng trình cuõ vaø môùi.

- Thuaän tieän vaø an toaøn cho ngöôøi söû duïng.

Hình thöùc boá cuïc khoâng gian trung taâm laø keát quaû cuaû quaù trình saùng taïo trong vieäc boá trí caùc coâng trình ôû trung taâm. Trong thöïc teá coù nhieàu hình thöùc boá cuïc trung taâm khaùc nhau nhaèm taïo neân moät söï haøi hoaø vaø thoáng nhaát veà tyû leä, taàm nhìn vaø hình khoái kieán truùc cuûa caùc coâng trình.

Trong quy hoaïch caùc thaønh phoá lôùn thöôøng gaëp 3 daïng boá cuïc trung taâm sau: 9.2.2.1. Boá cuïc taäp trung-CBD Laø daïng boá cuïc maø caùc coâng trình chöùc naêng ñöôïc toå chöùc taäp trung treân moät khu ñaát. Daïng boá cuïc naøy thöôøng gaëp ôû trung taâm caùc thaønh phoá nhoû vaø trung bình, soá löôïng caùc coâng trình trong trung taâm khoâng nhieàu.

9.2.2.2. Boá cuïc theo tuyeán-Mainstreet Boá cuïc theo tuyeán: Laø daïng boá cuïc maø caùc coâng trình trung taâm ñöôïc toå chöùc thaønh nhöõng daûi daøi theo tuyeán giao thoân chính (ñöôøng phoá hoaëc tuyeán ñi boä chính). Daïng boá cuïc naøy ñöôïc söû duïng phoå bieán trong nhieàu thaønh phoá (ñaëc bieät thaønh phoá lôùn) vì nhanh choùng taïo ñöôïc boä maët ñöôøng phoá vaø söû duïng töông ñoái thuaän tieän.

9.2.2.3. Boá cuïc phaân taùn Boá cuïc phaân taùn: Laø daïng boá cuïc maø nhöõng coâng trình vaø caùc khu chöùc naêng cuûa trung taâm ñöôïc toå chöùc phaân taùn ôû nhieàu vò trí trong thaønh phoá. Daïng boá cuïc naøy thöôøng gaëp ôû caùc thaønh phoá lôùn vaø thaønh phoá cuõ caûi taïo. Trung taâm cuûa nhöõng thaønh phoá lôùn thöôøng coù cô caáu phöùc taïp vôùi nhieàu coâng trình taïo thaønh nhöõng trung taâm coù chöùc naêng rieâng nhö: Trung taâm chính trò, trung taâm thöông nghieäp dòch vuï, trung taâm vaên hoaù v. v...

9.2.2.4. Boá cuïc ven hoaëc ngoaøi ñoâ thò-Out of town Trong kinh nghieäm xaây döïng ñoâ thò taïi caùc quoác gia phaùt trieån Chaâu Aâu vaø Baéc Myõ, raát nhieàu trung taâm ven hoaëc ngoaøi ñoâ thò ñöôïc xaây döïng nhö nhöõng cöïc taêng tröôûng taïo söï phaùt trieån coù kieåm soaùt cuûa caùc ñoâ thò lôùn vaø cöïc lôùn. Taïi Vieät nam caùc loaïi hình trung taâm ven ñoâ thò cuõng ñaõ ñöôïc xaây döïng nhö taïi Tp. Hoà Chí Minh vaø Haø Noäi.

Trung taâm ven ñoâ thò laø xu theá phaùt trieån taïi caùc ñoâ thò lôùn vaø cöïc lôùn hieän nay, laø cô sôû hình thaønh heä thoáng ña haït nhaân trung taâm, moät trong nhöõng moâ hình ñoâ thò ñöôïc löïa choïn laø giaûi phaùp phuø hôïp nhaát.

245

9.2.3. Döï baùo qui moâ heä thoáng TTPVCCÑT 9.2.3.1. Döï baùo theo nguyeân taéc phuïc vuï Trong lyù thuyeát ñoâ thò, heä thoáng trung taâm phuïc vuï coâng coäng (TTPVCC) ñoâ thò ñöôïc hình thaønh theo ba caáp töông öùng vôùi ba loaïi hình nhu caàu phuïc vuï: trung taâm caáp khu vöïc, trung taâm caáp khu daân cö vaø trung taâm caáp ñoâ thò, cuøng vôùi heä thoáng giao thoâng ñoâ thò ñöôïc phaân caáp töông öùng hình thaønh neân caáu truùc ñoâ thò taàng baäc. Nhö vaäy, vuøng phuïc vuï ñöôïc xaùc ñònh tröôùc trong baøi toaùn toå chöùc khoâng gian ñoâ thò, töông öùng vôùi nhöõng quy moâ: ñôn vò ôû, khu daân cö vaø ñoâ thò. Trong lyù thuyeát ñoâ thò, khoâng phaân bieät raønh maïch vuøng phuïc vuï cuûa caùc chöùc naêng phuïc vuï coâng coäng (haønh chính, vaên hoùa, TMDV…). Vieäc aán ñònh vuøng phuïc vuï theo caùc quy moâ khu vöïc ñoâ thò laø nhieäm vuï quan troïng cuûa coâng taùc toå chöùc khoâng gian phaùt trieån ñoâ thò, vaø coù yù nghóa khoa hoïc thieát thöïc trong lónh vöïc phuïc vuï ñoâ thò.

Caùc lyù luaän veà ñoâ thò nhö lyù luaän veà ñôn vò ôû laùng gieàng (neighbourhood unite) cuûa Clarence Perry (1939), khaùi nieäm veà baùn kính phuïc vuï ñaõ ñöôïc ñeà caäp. ÔÛ ñaây, baùn kính phuïc vuï laø vuøng phuïc vuï toái öu nhaát cuûa coâng trình phuïc vuï coâng coäng. Trong caùc lyù luaän veà toå chöùc khoâng gian ñoâ thò khaùc, nhö Thaønh phoá vöôøn E. Howard, Thaønh phoá daûi cuûa Miliutin, Thaønh phoá Harlow cuûa F. Gibber…tuy khoâng ñeà caäp tröïc tieáp ñeán khaùi nieäm vuøng phuïc vuï, nhöng trong caùc lyù luaän naøy ñeàu giaûi quyeát moái quan heä giöõa quy moâ trung taâm phuïc vuï coâng coäng töông thích vôùi quy moâ khu vöïc phuïc vuï ñoâ thò, ñaõ giaùn tieáp ñeà xuaát nguyeân taéc veà vuøng phuïc vuï ñoâ thò.

Hieän nay, vieäc döï baùo quy moâ ñaát ñai cuûa trung taâm vuïc vuï coâng coäng ñoâ thò taïi Vieät nam ñeàu döïa vaøo chæ tieâu theo Quy chuaån Xaây döïng Vieät nam.

Caùc tieâu chuaån tính toaùn qui moâ ñaát ñai cho khu trung taâm Dieän tích ñaát cho trung taâm coù tæ leä töø 2-5% toång soá ñaây xaây döïng cuûa ñoâ thò. Tính theo ñaàu ngöôøi coù theå vaän duïng chæ tieâu sau: Döôùi 25.000 ngöôøi

: 5 m2/ngöôøi.

25.000 y 50.000 ngöôøi

: 4 m2/ngöôøi.

50.000 y 150.000 ngöôøi

: 3 m2/ngöôøi.

Treân 150.000 ngöôøi

: 2 m2/ngöôøi.

Ngoaøi ra caàn döï tính ñaát phaùt trieån cuûa khu trung taâm ñoâ thò phaùt trieån môû roäng, sao cho cô caáu quy hoaïch vaãn oån ñònh vaø thoáng nhaát, quan heä giöõa trung taâm vaø caùc khu chöùc naêng khaùc cuûa ñoâ thò vaãn thuaän lôïi.

9.2.3.2. Döï baùo theo nguyeân taéc kinh teá Hieän nay, kinh teá thò tröôøng vôùi söï tham gia cuûa caùc thaønh phaàn kinh teá hoãn hôïp trong lónh vöïc thöông maïi dòch vuï (TMDV) laø moät trong nhöõng nhaân toá taùc ñoäng söï hình thaønh vaø phaùt trieån heä thoáng trung taâm ñoâ thò phong phuù, ña daïng veà loaïi hình vaø phaân boá vöôït ra ngoøai quy luaät cuûa toå chöùc khoâng gian ñoâ thò.

246

Trong thôøi kyø kinh teá chuyeån ñoåi,ï söï nhìn nhaän vaø ñaùnh giaù söï taùc ñoäng bôûi caùc caùc yeáu toá kinh teá thò tröôøng leân toå chöùc kieán truùc qui hoaïch heä thoáng TTPVCC taïi caùc ñoâ thò laø caáp thieát.

Vieäc döï baùo theo nguyeân taéc kinh teá (coøn goïi laø nguyeân taéc thò tröôøng) ñaõ ñöôïc nghieân cöùu ñeà xuaát trong nhieàu lónh vöïc khoa hoïc nhö lónh vöïc ñòa lyù kinh teá hoaëc kinh teá xaõ hoäi..moät soá lyù thuyeát tieâu bieåu nhö: Moâ hình khu vöïc höôùng taâm cuûa Ernest W.Burgess (naêm 1925), Moâ hình Khu vöïc chöùc naêng cuûa Homer Hoyt (naêm 1939), hay Moâ hình Ña haït nhaân trung taâm ñöôïc xaây döïng bôûi Chauncey Harris vaø Edward Ullman (naêm 1945)…ñaõ ñeà caäp ñeán quan heä giöõa heä thoáng caùc coâng trình TTDV ñoâ thò vôùi giaù trò ñaát ñoâ thò, caùc thuoäc tính kinh teá xaõ hoäi cuûa coäng ñoàng daân cö nhö: thu nhaäp, loái soáng, tín ngöôõng, saéc toäc…

Trong lónh vöïc ñòa lyù kinh teá nhö Lyù thuyeát vò trí trung taâm lyù thuyeát vò trí trung taâm (central place theory) cuûa Walter Christaller (1933) vaø August Lörch (1939) ñöôïc xem laø lyù thuyeát ñòa lyù kinh teá coå ñieån; trong caùc lyù thuyeát veà moâ hình haáp daãn (Gravity models) cuûa caùc nhaø khoa hoïc William Reilly (1930), Davies (1976), Huff (1980).

Höôùng nghieân cöùu cuûa caùc lyù thuyeát naøy ñeàu mong muoán tìm ra quy luaät quan heä giöõa vò trí, quy moâ cuûa trung taâm vôùi vuøng thöông maïi aûnh höôûng, trong ñoù coù tính ñeán caùc yeáu toá taùc ñoäng ñeán moái quan heä naøy töø caùc vaät caûn ñòa lyù töï nhieân hay nhaân taïo hoaëc caùc yeáu toá taâm lyù khaùch haøng aûnh höôûng ñeán söï thay ñoåi quyeát ñònh mua haøng.

Trong thöïc tieãn döï baùo quy moâ caùc coâng trình vaø loaïi hình trung taâm PVCC ñoâ thò taïi Vieät nam, sau khi tích toaùn ñaát ñai theo quy chuaån caàn thieát phaûi caân ñoái ñieàu chænh theo nguyeân taéc thò tröôøng.

9.3. QUI HOAÏCH CHI TIEÁT CAÙC KHU CHÖÙC NAÊNG TTPVCCÑT 9.3.1. Khu haønh chính 9.3.1.1. Caùc coâng trình Vai troø vaø chöùc naêng: Laø khu vöïc taäp trung caùc coâng trình mang chöùc naêng haønh chính, caùc cô quan haønh chính ñòa phöông vaø caáp cao; caùc cô quan an ninh vaø phaùp cheá; caùc cô quan chính trò, ñaûng phaùi vaø toå chöùc quaàn chuùng, xaõ hoäi cuûa ñoâ thò.

Caùc coâng trình: Uûy ban nhaân daân, hoäi ñoàng nhaân daân, Ñaûng uûy, vaên phoøng caùc sôû ban ngaønh, toaø aùn, vieän kieåm soaùt, truï sôû coâng an…v.v.

9.3.1.2. Nguyeân taéc toå chöùc Qui moâ: Kích thöôøc tuyø thuoäc vaøo quy moâ ñoâ thò Ñoâ thò lôùn:

1-3

ha

Ñoâ thò trung bình: 0,7- 1 ha Ñoâ thò nhoû: < 0,5 ha

247

Nöôùc ta laø moät trong nhöõng quoác gia phaân chia ranh giôùi ñoâ thò theo nguyeân taéc toå chöùc haønh chính.

Boá cuïc khoâng gian thöôøng ñöôïc boá cuïc hoaønh traùng, ñaêng ñoái.

Trung taâm cuûa khu haønh chính thöôøng ñöôïc xaùc ñònh bôûi quaûng tröôøng trung taâm.

Quaûng tröôøng naøy gaén lieàn vôùi caùc coâng trình chính cuûa khu haønh chính nhö Uyû ban nhaân daân, Ñaûng uyû. Caùc coâng trình haønh chính trung taâm phaûi coù höôùng nhìn ñoùn naéng buoåi saùng (höôùng Ñoâng, Ñoâng nam, Nam) Khu haønh chính chính trò neân ñöôïc choïn ôû vò trí trung taâm, coù yù nghóa veà maët lòch söû, chính trò. Caùc cô quan coù yù nghóa lôùn veà maët lòch söû, chính trò. Caùc cô quan coù yù nghóa lôùn veà chính trò laø nhöõng coâng trình troïng ñieåm caàn ñaët ôû vò trí chuû ñaïo, trang nghieâm, tröôùc quaûng tröôøng chính vaø ôû vò trí cheá ngöï (ñieåm nhaán) trong boá cuïc khoâng gian trung taâm.

9.3.2. Khu giaùo duïc 9.3.2.1. Caùc coâng trình Bao goàm caùc tröôøng hoïc, nhaø treû, maãu giaùo, trung taâm höôùng nghieäp-ñaøo taïo, tröôøng daïy ngheà, tröôøng cao ñaúng, ñaïi hoïc, thöï vieän, caùc tröôøng chính trò...

9.3.2.2. Nguyeân taéc toå chöùc - Phaân boá theo baùn kính phuïc vuï vaø Nguyeân taéc phuïc vuï - Vò trí: + Coù moâi tröôøng yeân tónh, khoâng oâ nhieãm + Traùnh keá caän nhöõng nguoàn oàn + Traùnh tieáp caän tröïc tieáp caùc ñöôøng löu thoâng ñoâ thò. + Tröôøng hoïc phaûi coù khoaûng caùch hôïp lyù so vôùi chôï, coâng trình thöông maïi lôùn.

- Ñöôïc phaân theo caùc caáp: + Maãu giaùo, nhaø treû: phaân theo nhoùm, cuïm daân cö (qui moâ # 4000 daân) +Tröôøng PTCS (caáp I): phuïc vuï cho 6000 – 12000 daân. Thuoäc caáp ñôn vò ñoâ thò (Ñôn vò ôû, tieåu khu ôû) + Tröôøng THCS (caáp II): phuïc vuï cho cuïm töø 3-5 ñôn vò ñoâ thò + Tröôøng PTTH (caáp III): phuïc vuï cho quy moâ 20.000-30.000 daân - Toå chöùc toång maët baèng cuûa caùc tröôøng phaûi theo nguyeân taéc ñoùn gioù vaø traùnh naéng.

- Toå chöùc ñaày ñuû caùc khoâng gian troáng, caây xanh vaø caùc dieän tích phuï trôï.

- Coång tröôøng phaûi ñaûm baûo tieáp caän thuaän tieän khoâng aûnh höôûng ñeán giao thoâng beân ngoaøi.

248

9.3.3. Khu y teá vaø baûo veä söùc khoûe 9.3.3.1. Caùc coâng trình Bao goàm caùc coâng trình beänh vieän, phoøng khaùm beänh, traïm xaù, nhaø an döôõng-ñieàu döôõng, nhaø thuoác, trung taâm phuïc hoài chöùc naêng…

9.3.3.2. Nguyeân taéc toå chöùc Caùc phoøng khaùm, nhaø thuoác caáp khu vöïc boá trí trong khu daân cö, vò trí thoaùng, yeân tónh vaø saïch seõ.

Caùc beänh vieän lôùn, beänh vieän chuyeân khoa phaûi ñaët ôû vò trí ñöôïc caùch ly vôùi khu daân cö baèng caây xanh.

9.3.4. Khu thöông maïi-dòch vuï 9.3.4.1. Caùc coâng trình Caùc coâng trình thuoäc chöùc naêng Thöông maïi: chôï, sieâu thò, cöûa haøng baùch hoaù, trung taâm chuyeân doanh, trung taâm thöông maïi...

Bao goàm caùc caáp ñoä: - Phuïc vuï cho ñôn vò ñoâ thò: cöûa haøng, chôï thöïc phaåm, sieâu thò mini - Phuïc vuï caáp phöôøng, quaän, ñoä thò..: chôï baùch hoaù, sieâu thò Caùc coâng trình thöông maïi chuyeân doanh thuoäc caáp ñoâ thò: chôï chuyeân doanh, baùn sæ, sieâu thò ñaàu moái, sieâu thò keát hôïp saûn xuaát Trung taâm thöông maïi: laø söï toå hôïp raát nhieàu hình thöùc höông maïi dòch vuï Caùc coâng trình thuoäc chöùc naêng Dòch vuï: Vaên phoøng laøm vieäc, caùc coâng trình tín duïng tieàn teä nhö ngaân haøng, kho baïc, thò tröôøng chöùng khoaùn.., böu ñieän, nhaø haøng, dòch vuï aên uoáng, khaùch saïn...

9.3.4.2. Nguyeân taéc toå chöùc a. Vò trí: neân ôû vò trí coù luoàng ngöôøi qua laïi lôùn vaø thuaän tieän veà giao thoâng. b. Moät soá daïng moâ hình trung taâm TMDV - Taäp trung coâng trình trong 1 khu ñaát.

- Tuyeán: keùo daøi theo 2 truïc giao thoâng cuûa ñoâ thò c. Döïa vaøo ñieàu kieän hieän traïng - Trung taâm xaây döïng môùi: Phaân boá coâng trình trung taâm theo caùc truïc ñi boä (truïc caûnh quan) Phaân taùch luoàng giao thoâng boä vaø giao thoâng cô giôùi - Trung taâm caûi taïo toå chöùc taäp trung Phuï thuoäc vaøo ñieàu kieän hieän traïng

249

Chuyeån chöùc naêng caùc ñöôøng giao thoâng: cô giôùi-ñi boä Toå chöùc ñöôøng bao quanh trung taâm Toå chöùc nhöõng höôùng tieáp caän Caûi taïo coâng trình trung taâm, hoaøn thieän coâng naêng, khoâng gian...

- Trung taâm caûi taïo toå chöùc theo tuyeán Thöôøng thaày ôû nhöõng ñoâ thò trung bình vaø nhoû Nguyeân taéc: phaûi toå chöùc ñöôøng cô giôùi tieáp caän vaøo töøng coâng trình Khu TTTMDV ñoâ thò thöôøng keát hôïp vôùi caùc chöùc naêng vaên hoùa, caây xanh _ TDTT vaø moät soá coâng trình haønh chính, toân giaùo tín ngöôõng theo moät maïng löôùi giao thoâng ñi boä, truïc caûnh quan … hình thaønh caùc khoâng gian coù chöùc naêng giao tieáp vaø boä maët cuûa ñoâ thò.

9.3.5. Khu vaên hoùa 9.3.5.1. Caùc coâng trình Vai troø vaø chöùc naêng: Laø khu vöïc taäp trung caùc coâng trình mang chöùc naêng vaên hoùa cuûa ñoâ thò.

Caùc coâng trình: caùc nhaø vaên hoùa, baûo taøng, cung thieáu nhi, nhaø haùt, caâu laïc boä; caùc thö vieän nhaân daân; caùc raïp chieáu phim, video; caùc nhaø haùt; caùc phoøng hoøa nhaïc; caùc phoøng bieåu dieãn ña naêng; caùc cung ñaïi hoäi; caùc phoøng trieån laõm, baûo taøng, töôïng ñaøi, di tích lòch söû vaø vaên hoùa…v.v.

9.3.5.2. Nguyeân taéc toå chöùc Boá cuïc khoâng gian: coù daïng khoâng gian tónh vaø khoâng gian ñoäng, ñöôïc boá cuïc linh hoaït taïo neân caùc khoâng gian ña daïng, thöôøng keát hôïp vôùi khu haønh chính hay giaùo duïc.

Khu vaên hoaù neân ñöôïc choïn ôû vò trí thuaän tieän giao thoâng, coù khaû naêng khai thaùc giaù trò cuûa ñòa hình, caûnh quan töï nhieân. Khi choïn vò trí cuûa caùc coâng trình caàn caên cöù vaøo vaøo yeâu caàu cuï theå ñeå boá trí sao cho hôïp lí. Ví duï, thö vieän caàn coù vò trí yeân tónh, gaàn caây xanh. Raïp chieáu phim caàn coù vò trí trung taâm, nôi gaàn nôi taäp trung ñoâng ngöôøi, caàn coù toå chöùc giao thoâng toát ñeå thoaùt ngöôøi.

9.3.6. Khu caây xanh-TDTT Khu chöùc naêng caây xanh trong khu TTPVCC ñoâ thò chuû yeáu laø caùc loaïi hình caây xanh trang trí, vöôøn hoa… ñöôïc boá trí trong caùc khoâng gian troáng trong caùc quaûng tröôøng, truïc ñi boä caûnh quan hoaëc tröôùc caùc coâng trình trung taâm coù quy moâ lôùn.

Caùc coâng trình TDTT ñöôïc phaân chia thaønh 3 nhoùm chöùc naêng: Thi ñaáu, taäp luyeän, chôi.

Caùc coâng trình thi ñaáu vaø taäp luyeän caàn coù tính toaùn vaø toå chöùc theo quy chuaån veà kích thöôùc saân baõi, coâng trình. Caùc coâng trình chôi vaø taäp luyeän TDTT caàn toå chöùc theo nguyeân taéc toå chöùc cuûa ñôn vò ôû ñoâ thò.

250

CHÖÔNG 10: QUY HOAÏCH KHU COÂNG NGHIEÄP VAØ KHO TAØNG ÑOÂ THÒ 10.1 QUY HOAÏCH XAÂY DÖÏNG KHU COÂNG NGHIEÄP 10.1.1. Vai troø coâng nghieäp trong quaù trình hình thaønh vaø phaùt trieån ñoâ thò 10.1.1.1. Töø theá kyû XVIII: coâng nghieäp ñoùng vai troø laø nguoàn löïc cho söï hình thaønh vaø phaùt trieån ñoâ thò.

Cho ñeán tröôùc theá kyû XVIII, xaõ hoäi coøn ôû thôøi kyø vaên minh noâng nghieäp. Hoaït ñoäng kinh teá chuû yeáu cuûa thôøi kyø naøy laø khai thaùc thieân nhieân: noâng laâm ngö nghieäp. Ñaëc tröng neàn kinh teá phuï thuoäc nhieàu vaøo töï nhieân quyeát ñònh caùc maët khaùc cuûa ñôøi soáng xaõ hoäi: thaønh thò vaø noâng thoân coøn hoaø laãn vaøo nhau, chöa coù söï khaùc bieät lôùn, chöùc naêng cuûa ñoâ thò coøn môø nhaït, daân soá taäp trung vôùi maät ñoä cao ôû caùc vuøng doài daøo taøi nguyeân, lao ñoäng taäp trung haàu heát vaøo khu vöïc saûn xuaát noâng nghieäp.

Töø theá kyû XVIII khi James Watt phaùt minh ra coã maùy hôi nöôùc ñaët neàn taûng cho vieäc chuyeån ñoåi hoaït ñoäng thuû coâng sang cô giôùi hoaù. Vôùi söï hoã trôï cuûa maùy moùc, naêng suaát saûn xuaát taêng leân vöôït baäc, saûn phaåm ñöôïc saûn xuaát haøng loaït, taïo nguoàn haøng doài daøo treân thò tröôøng, hình thaønh xu höôùng thò hieáu toân suøng haøng saûn xuaát coâng nghieäp, xaây döïng neân moät keânh tieâu thuï môùi.

Voøng quay nhanh choùng cuûa chu kyø saûn xuaát-tieâu thuï-lôïi nhuaän ñaõ thuùc ñaåy vieäc khueách tröông hoaït ñoäng saûn xuaát coâng nghieäp, ñöa khu vöïc naøy naém vai troø chuû ñaïo trong neàn kinh teá. Vieäc öùng duïng caùc thaønh töïu kyõ thuaät vaøo saûn xuaát baét ñaàu quaù trình coâng nghieäp hoaù, laø taùc nhaân cuûa hieän töôïng ñoâ thò hoaù. Xaõ hoäi böôùc vaøo neàn vaên minh coâng nghieäp.

Vôùi ñoâ thò hoaù, caùc khu vöïc noâng thoân vaø thaønh thò daàn daàn coù söï taùch bieät lôùn. Lao ñoäng chuyeån daàn töø khu vöïc noâng nghieäp sang coâng nghieäp, maät ñoä daân cö taäp trung cao ôû khu vöïc ñoâ thò. Saûn xuaát coâng nghieäp phaùt trieån cuõng laøm thay ñoåi boä maët ñoâ thò vôùi haøng loaït nhaø maùy coâng xöôûng xuaát hieän laøm phình to kích thöôùc keùo theo söï phaùt trieån veà nhieàu maët trong cuoäc soáng ñoâ thò. Caùc thaønh phoá lôùn leân nhanh choùng vôùi maät ñoä cao vaø caáu truùc phöùc taïp. Khu coâng nghieäp laø moät thaønh phaàn chöùc naêng quan troïng trong ñoâ thò, laø cô sôû hình thaønh vaø phaùt trieån ñoâ thò.

Trong giai ñoaïn ñaàu phaùt trieån, caùc khu coâng nghieäp thöôøng taäp trung ôû vaøi ñoâ thò lôùn, phaùt trieån töï phaùt, phaân taùn raûi raùc khaép thaønh phoá vôùi ñuû loaïi coâng nghieäp keå caû caùc coâng nghieäp gaây oâ nhieãm ñöôïc boá trí xen keõ nhau trong caùc khu ôû ñoâng ñuùc. Caùch phaùt trieån naøy gaây khoù khaên raát lôùn cho caùc ñoâ thò do moâi tröôøng soáng bò oâ nhieãm, daân cö taäp trung quaù ñoâng trong ñoâ thò nhöng ñieàu kieän soáng khoâng ñöôïc ñaûm baûo. Veà sau caùc khu naøy coù xu höôùng taäp trung thaønh cuïm, khu coâng nghieäp taäp trung vaø boá trí khu vöïc ngoïai vi, ngoaøi ñoâ thò.

10.1.1.2. Töø theá kyû XX ñeán nay: Coâng nghieäp ñoùng vai troø nguoàn löïc chính cho söï hình thaønh & phaùt trieån ôû caùc nöôùc ñang phaùt trieån.

Cuoái theá kyû XX, ôû caùc nöôùc phaùt trieån, ñoâ thò phaùt trieån chöõng laïi, ngöôøi ta chuyeån daàn moái quan taâm sang vaán ñeà sinh thaùi, quaûn lyù moâi tröôøng. Phöông höôùng phaùt trieån 251

ñoâ thò luùc naøy laø moät moâi tröôøng trong saïch, thanh bình, coù hình khoái kieán truùc hieän ñaïi, haøi hoøa vôùi caûnh quan thieân nhieân.

Töø theá kyû XX ñeán nay, caùc ñoâ thò theá giôùi böôùc vaøo kyû nguyeân tin hoïc hoùa vaø toaøn caàu hoùa. Xaõ hoäi thoâng tin vaø töï do hoùa thöông maïi moät laàn nöõa thaùch thöùc söï phaùt trieån cuûa caùc ñoâ thò. Ñaây laø thôøi kyø khoa hoïc kyõ thuaät phaùt trieån heát söùc maïnh meõ, nhöõng phaùt minh môùi ra ñôøi taïo ra nhöõng söï thay ñoåi lôùn maïnh trong khoa hoïc coâng ngheä.

Nhöõng coâng ngheä môùi ra ñôøi vôùi möùc ñoä toång hôïp vaø phöùc taïp cao hôn so vôùi giai ñoaïn tröôùc. Ñoâ thò hoùa böôùc vaøo thôøi kyø haäu coâng nghieäp vôùi bieåu tröng laø chieác maùy vi tính.

Trong giai ñoaïn naøy khoa hoïc trôû thaønh moät löïc löôïng saûn xuaát tröïc tieáp, xu theá phaùt trieån coâng nghieäp theo höôùng keát hôïp nghieân cöùu öùng duïng vaø saûn xuaát coâng nghieäp.

Hình aûnh cuûa caùc khu coâng nghieäp môùi khoâng chæ laø caùc nhaø maùy, coâng xöôûng, kho taøng, caûng… maø phaûi keå ñeán caùc vieän nghieân cöùu, phoøng thí nghieäm, cô sôû thöïc nghieäm… Söï xuaát hieän cuûa xaõ hoäi haäu coâng nghieäp daãn ñeán söï thu heïp töông ñoái caùc khu vöïc coâng nghieäp trong toaøn boä neàn kinh teá ñeå nhöôøng choå cho caùc ngaønh dòch vuï.

Trong suoát quaù trình lòch söû cuûa coâng nghieäp hoùa treân theá giôùi, moät ñaëc ñieåm noåi baät laø söï chuyeån dòch cô caáu cuûa neàn kinh teá. Ñaàu tieân laø söï giaûm daàn cuûa khu vöïc noâng nghieäp trong toaøn boä neàn kinh teá, sau ñoù do chính söï phaùt trieån cuûa coâng nghieäp laïi daãn ñeán söï thu heïp töông ñoái ngaønh coâng nghieäp do söï gia taêng cuûa khu vöïc dòch vu.ï ÔÛ caùc nöôùc ñang phaùt trieån, möùc soáng cuûa xaõ hoäi vaãn coøn ôû möùc thaáp, thu nhaäp quoác daân/ñaàu ngöôøi (GDP) coøn ôû möùc thaáp caàn phaûi naâng cao baèng giaûi phaùp gia taêng toác ñoä vaø tyû trong ñoâ thò hoùa. Cô caáu kinh teá coù söï chuyeån dòch maïnh töø saûn xuaát noâng nghieäp sang saûn xuaát coâng nghieäp. Do ñoù ñoâ thò ôû caùc nöôùc ñang phaùt trieån, coâng nghieäp hoùa laø tieàn ñeà, laø cô sôû phaùt trieån ñoâ thò. Tuy nhieân, coâng nghieäp hoùa ôû giai ñoïan naøy coù nhieàu thuaän lôïi hôn töø nhöõng baøi hoïc kinh nghieäm cuûa coâng ngheäp hoùa cuûa caùc nöôùc phaùt trieån, hieän ñaïi hoùa caùc ngaønh saûn xuaát coâng nghieäp vaø nhöõng tieán boä cuûa khoa hoïc kyõ thuaät.

10.1.2. Caùc loaïi hình khu coâng nghieäp 10.1.2.1. Khu coâng nghieäp lieân hôïp Caùc xí nghieäp coâng nghieäp trong Khu coâng nghieäp daïng naøy ñöôïc toå chöùc döôùi hình thöùc lieân hôïp hoùa daây chuyeàn coâng ngheä. Ví duï: - Khu coâng nghieäp taäp trung lôùn bao goàm caùc nhaø maùy luyeän kim vôùi chu trình ñaày ñuû vaø caùc coâng trình phuï trôï coù lieân quan nhö hoaù chaát, naêng löôïng, caùc XNCN xaây döïng vaø söû duïng chaát pheá thaûi…

- Khu coâng nghieäp taäp trung lôùn caùc nhaø maùy luyeän kim vôùi chu trình khoâng ñaày ñuû, caùc nhaø maùy chæ cheá taïo keøm theo laø caùc coâng trình phuï trôï veà naêng löôïng vaø xaây döïng.

- Khu coâng nghieäp taäp trung caùc xí nghieäp, nhaø maùy lôùn veà hoaù chaát cô baûn, caùc nhaø maùy loïc daàu, hoùa daàu vaø caùc lieân hôïp veà naêng löôïng, söûa chöõa cuøng caùc coâng trình kyõ thuaät phuïc vuï saûn xuaát…

252

10.1.2.2. Khu coâng nghieäp hoãn hôïp nhieàu ngaønh.

Khu coâng nghieäp hoãn hôïp nhieàu ngaønh thöôøng taäp trung nhöõng xí nghieäp coâng nghieäp coù ñaëc tính saûn xuaát khaùc nhau nhöng khoâng gaây aûnh höôûng xaáu laãn nhau. Khi boá trí caùc xí nghieäp coâng nghieäp trong khu coâng nghieäp hoãn hôïp nhieàu ngaønh caàn chuù yù gom caùc xí nghieäp thuoäc caùc ngaønh coù tính chaát gaàn nhau boá trí thaønh nhoùm ñeå ñaûm baûo hôïp taùc chaët cheõ vôùi nhau trong saûn xuaát.

10.1.2.3. Khu coâng nghieäp toång hôïp chuyeân ngaønh Khu coâng nghieäp chuyeân ngaønh bao goàm caùc xí nghieäp thuoäc moät ngaønh hoaëc moät soá ít ngaønh coâng nghieäp saûn xuaát cuøng moät loaïi saûn phaåm.

Trong khu coâng nghieäp chuyeân ngaønh öu tieân phaùt trieån khaû naêng lieân hôïp saûn xuaát giöõa caùc xí nghieäp, söû duïng toång hôïp caùc nguoàn nguyeân lieäu. Do ñoù, caàn coù caùc giaûi phaùp quy hoaïch hôïp lyù taïo ra daây chuyeàn saûn xuaát toái öu cho caùc xí nghieäp.

Caùc nhoùm coâng nghieäp chuyeân ngaønh thöôøng coù trong caùc ngaønh sau: - Coâng nghieäp hoùa chaát vaø coâng nghieäp hoùa daàu.

- Coâng nghieäp cô khí vaø thieát bò cô khí.

- Coâng nghieäp xaây döïng vaø vaät lieäu xaây döïng - Coâng nghieäp nheï vaø coâng nghieäp thöïc phaåm.

10.1.2.4. Khu cheá xuaát Khu cheá xuaát laø nôi taäp trung caùc doanh nghieäp coâng nghieäp chuyeân saûn xuaát haøng xuaát khaåu, thöïc hieän caùc dòch vuï cho saûn xuaát haøng xuaát khaåu vaø hoaït ñoäng xuaát khaåu, coù ranh giôùi ñòa lyù xaùc ñònh, khoâng coù daân cö sinh soáng, do chính phuû hoaëc thuû töôùng chính phuû quyeát ñònh thaønh laäp.

Xu höôùng phaùt trieån chung cuûa caùc khu cheá xuaát hieän nay laø taäp trung moät soá ngaønh coâng nghieäp nheï, gia coâng cheá bieán theo 3 loaïi chính nhö sau: - Loaïi 1: Coâng nghieäp laép raùp ñieän töû vaø maùy moùc haïng nheï. Trong loaïi gia coâng cheá bieán naøy caùc phuï tuøng, linh kieän ñöôïc chia nhoû ra vaø vaän chuyeån töø nöôùc ngoaøi hoaëc töø coâng ty meï tôùi caùc khu cheá xuaát ñeå thöïc hieän laép raùp ñôn giaûn vôùi nguoàn lao ñoäng reû taïi caùc nöôùc chuû nhaø. Caùc doanh nghieäp naøy thöôøng ñöôïc öu ñaõi bôûi chính saùch thueá cuûa caùc nöôùc sôû taïi cho caùc maët haøng trung gian thuoäc loaïi laép raùp so vôùi caùc daïng thaønh phaåm hoaøn chænh.

- Loaïi 2: Caùc ngaønh coâng nghieäp may maëc. Ñaây laø ngaønh coâng nghieäp hoaït ñoäng chuû yeáu ôû caùc khu cheá xuaát do: söû duïng nhieàu lao ñoäng; voán ñaàu tö khoâng lôùn, chu trình saûn xuaát ngaén neân thu hoài voán raát nhanh vaø coù khaû naêng mang laïi lôïi nhuaän ñaàu tö trong moät thôøi gian ngaén.

- Loaïi 3: caùc hoaït ñoäng coâng nghieäp döïa treân nguoàn taøi nguyeân cuûa caùc nöôùc sôû taïi nhö gia coâng ñaù quyù, saûn xuaát noâng saûn…

253

10.1.2.5. Khu coâng ngheä cao: “Khu coâng ngheä cao laø khu taäp trung caùc doanh nghieäp coâng nghieäp kyõ thuaät cao vaø caùc ñôn vò hoaït ñoäng phuïc vuï cho phaùt trieån coâng ngheä cao goàm nghieân cöùu - trieån khai KH-CN, ñaøo taïo caùc ngaønh dòch vuï coù lieân quan, coù ranh giôùi ñòa lí xaùc ñònh; do Chính phuû hoaëc Thuû töôùng Chính phuû quyeát ñònh thaønh laäp. Trong khu coâng ngheä cao coù theå coù doanh nghieäp cheá xuaát”.

Khu coâng ngheä cao laø nôi taäp trung caùc nguoàn voán vaø caùc nguoàn löïc khaùc nhau ñeå taïo ra moät khu vöïc coù cô sôû haï taàng toát, thuùc ñaåy caùc hoaït ñoäng saûn xuaát vaø kinh doanh.

Taïi ñaây ñöôïc aùp duïng moät cheá ñoä ngoaïi leä so vôùi quy ñònh chung nhaèm taïo hieäu quaû trong hoaït ñoäng saûn xuaát, kinh doanh vaø thu huùt ñaàu tö. Caùc khu naøy thöôøng laø moät khu vöïc coù ranh giôùi ñòa lyù xaùc ñònh. Söï khaùc nhau cuûa Khu coâng ngheä cao vaø KCN do ñaëc ñieåm cuûa saûn phaåm saûn xuaát ra trong töøng khu quy ñònh. Do caùc saûn phaåm coâng ngheä cao caàn söï hoã trôï töø caùc hoaït ñoäng nghieân cöùu ñeå nhanh choùng taïo ra caùc saûn phaåm môùi caïnh tranh treân thò tröôøng ñoàng thôøi caàn moät löïc löôïng lao ñoäng coù tay ngheà cao neân trong Khu coâng ngheä cao caùc hoaït ñoäng keát hôïp chaët cheõ vôùi hoaït ñoäng nghieân cöùu – trieån khai R&D ( Research and Development) vaø hoaït ñoäng ñaøo taïo nguoàn nhaân löïc. Ñeå thöïc hieän moät quy trình kheùp kín saûn xuaát– nghieân cöùu – ñaøo taïo nhö vaäy caàn coù nhieàu khu hoã trôï ngay trong Khu coâng ngheä cao nhö khu nhaø ôû cho caùc chuyeân gia trong nöôùc, nöôùc ngoaøi hoaëc Vieät kieàu, caùc khu thöông maïi, khu dòch vuï, khu giaûi trí...

Tyû leä cuûa caùc thaønh phaàn chính trong khu: saûn xuaát, nghieân cöùu, ñaøo taïo seõ thay ñoåi theo töøng giai ñoaïn phaùt trieån cuûa chieán löôïc phaùt trieån Khu coâng ngheä cao. Giai ñoaïn ñaàu phaùt trieån, caùc Khu coâng ngheä cao chuû yeáu tieáp thu coâng ngheä vaø hoaït ñoäng saûn xuaát laø chính. Khi Khu coâng ngheä cao phaùt trieån oån ñònh vaø chuyeån sang giai ñoaïn caûi tieán vaø saùng taïo coâng ngheä thì tyû trong hoaït ñoäng R&D taêng daàn taïo neân caùc loaïi hình Khu coâng ngheä cao khaùc nhau.

Neáu phaân loaïi theo möùc ñoä cuûa caùc hoaït ñoäng R&D trong khu thì coù theå chia thaønh naêm loaïi sau ñaây: - Khu khoa hoïc truyeàn thoáng (Traditional Science Park - TSP) Khu khoa hoïc truyeàn thoáng coù chöùc naêng nghieân cöùu khoa hoïc laø chuû yeáu, ñöôïc thaønh laäp nhaèm thuùc ñaåy quaù trình nghieân cöùu - trieån khai, bieán caùc keát quaû nghieân cöùu öùng duïng thaønh caùc coâng ngheä saûn xuaát. Do chöùc naêng chính laø nghieân cöùu khoa hoïc neân caùc khu naøy thöôøng coù moái lieân heä chaët cheõ vôùi moät tröôøng ñaïi hoïc.

- Thaønh phoá khoa hoïc (Science city SC; Technopolis) Ñaây laø moâ hình phaùt trieån trong giai ñoaïn tieáp theo cuûa khu khoa hoïc truyeàn thoáng.

Thaønh phoá khoa hoïc gaén vôùi moät coäng ñoàng daân cö lieân quan ñeán KH-CN trong moät moâi tröôøng sinh hoaït vaø laøm vieäc hoaøn chænh. Nhö vaäy, thaønh phoá khoa hoïc coøn coù muïc ñích phaùt trieån vuøng, ñaëc bieät khuyeán khích phaùt trieån caùc ngaønh khoa hoïc döïa treân cô sôû coâng ngheä vaø chuyeån giao coâng ngheä töø KCNC ra beân ngoaøi, nhaèm raûi ñeàu lôïi ích mang laïi töø phaùt trieån kinh teá cho toaøn quoác gia.

- Khu ñoåi môùi coâng ngheä (Technology Innovation Park – TIP)

254

Ñaây laø loaïi KCNC ñöôïc thieát keá chuû yeáu daønh cho caùc doanh nghieäp lôùn nhaèm thu huùt ñaàu tö töø beân ngoaøi. Moái lieân keát cuûa khu ñoåi môùi coâng ngheä vôùi caùc vieän nghieân cöùu vaø ñaøo taïo thöôøng khoâng chaët cheõ, chuû yeáu laø do baûn thaân caùc doanh nghieäp ñaõ khaù maïnh vaø thöôøng chæ lieân keát vôùi moät soá vieän nghieân cöùu vôùi nhöõng muïc ñích nhaát ñònh.

- Trung taâm coâng ngheä (Technology Center- TC) KCNC naøy laø nôi “nuoâi döôõng” doanh nghieäp (incubator). Phaàn lôùn caùc trung taâm coâng ngheä naèm trong caùc thaønh phoá lôùn, trong ñoù taäp trung chuû yeáu caùc doanh nghieäp nhoû, môùi thaønh laäp. TC trôï giuùp hoaëc tö vaán hoaït ñoäng saûn xuaát vaø kinh doanh ñeå giuùp caùc doanh nghieäp naøy toàn taïi vaø phaùt trieån. Loaïi hình naøy cuõng coù moái lieân heä chaët cheõ vôùi vieän nghieân cöùu hay tröôøng ñaïi hoïc naøo ñoù. Nhöng cuõng coù theå ñöùng ñoäc laäp hay naèm trong KCNC lôùn hôn.

- Khu khoa hoïc chuyeân bieät (Special Science Park – SSP) Thöïc ra moâ hình naøy thuoäc daïng moâ hình khu khoa hoïc (Science Park), nhöng caùc hoaït ñoäng cuûa noù chæ taäp trung vaøo moät lónh vöïc chuyeân ngaønh, moät lónh vöïc coâng ngheä hay moät ngaønh coâng nghieäp, moät thò tröôøng saûn phaåm nhaát ñònh.

10.1.3. Nguyeân taéc quy hoaïch khu coâng nghieäp 10.1.3.1. Caùc nhaø maùy, xí nghieäp boá trí ñaûm baûo caùc nguyeân taéc - Xaây döïng taäp trung thaønh töøng cuïm, khu coâng nghieäp vaø boá trí ôû ngoaøi khu daân duïng.

Caùc khu coâng nghieäp phaûi tuaân theo quy hoaïch toå chöùc khoâng gian cuûa toaøn thaønh phoá vaø caùc vuøng keá caän.

- Khu coâng nghieäp ñaët cuoái höôùng gioù, cuoái nguoàn nöôùc neáu ôû gaàn soâng.

- Khu coâng nghieäp phaûi ñaûm baûo thuaän lôïi giao thoâng cung caáp nguyeân lieäu vaø thaønh phaåm. Vò trí cuûa KCN phaûi ñaûm baûo lieân heä toát vôùi heä thoáng giao thoâng ñoái ngoaïi vaø ñoâ thò, ñaëc bieät laø ñöôøng oâ toâ, ñöôøng saét, ñöôøng thuûy. Ñieàu ñoù ñaûm baûo vieäc vaän chuyeån haøng hoùa vaø nguyeân vaät lieäu deã daøng vaø thuaän tieän cuõng nhö ñaûm baûo moái quan heä toát giöõa nôi ôû vaø nôi laø vieäc. Vieäc löïa choïn caùc loaïi vaø phöông tieän giao thoâng lieân heä vôùi noäi, ngoaïi ñoâ phaûi döïa treân cô sôû quy hoaïch vuøng, quy hoaïch ñoâ thò vaø löu löôïng vaän chuyeån haøng hoùa toái ña.

- Khu coâng nghieäp ñaûm baûo coù nguoàn naêng löôïng, nöôùc vaø caùc dòch vuï khaùc.

- Xaây döïng khu coâng nghieäp phaûi ñaûm baûo moâi tröôøng sinh thaùi cho caùc khu laân caän.

Vieäc choïn vò trí xaây döïng coâng trình saûn xuaát phaûi döïa treân baûn ñoà phaân vuøng sinh thaùi, haïn cheá toái ña söï oâ nhieãm vaø phaù vôõ moâi sinh trong quaù trình saûn xuaát gaây neân 10.1.3.2. Ñaát xaây döïng Söû duïng ñaát ñoâ thò hôïp lyù vaø kinh teá trong quy hoaïch veà xaây döïng caùc khu, cuïm saûn xuaát Danh muïc vaø dieän tích ñaát ñai cuûa caùc coâng trình saûn xuaát phaûi döïa vaøo soá lieäu quy hoaïch vuøng vaø keá hoaïch phaùt trieån kinh teá-xaõ hoäi cuûa ñoâ thò, caùc chæ tieâu kinh teá kyõ thuaät cuï theå cuûa caùc coâng ngheä saûn xuaát theo tính chaát vaø quy moâ cuûa caùc xí nghieäp 255

coâng nghieäp, coâng trÏnh phuï trôï, kyþ thuaät,.. ùeü tính toÚan dieän tích ùaåt xaây dÜïng. Trong trÜôøng hôïp naøy, heä soå ùaåt hÜþu ích (ùaåt xaây dÜïng saân xí nghieäp, coâng trÏnh saÝn xuaåt, phuï trôï, kyþ thuaät, ùaåt dÜï trÜþ cuïm saÝn xuaåt ùÜôïc xaÚc ùònh theo coâng thÜÚc:

S

ÂŚ p1 ÂŚ p2 ÂŚ p3 k

Trong ùoÚ S dieän tích ùaåt tieüu thuÝ coâng nghieäp hoaÍc khu, cuïm saÝn xuaåt.

6p1: toüng dieän tích ùaåt coâng trÏnh saÝn xuaåt.

6p2: toĂĽng dieän tĂ­ch ĂąaĂĄt coâng trĂŹnh phuĂŻ trĂ´ĂŻ (naĂŞng lÜôïng, giao thoâng, khao hoĂŻc,â&#x20AC;Ś boĂĄ trĂ­ trong khu cuĂŻm saĂťn xuaĂĄt) 6p3: toĂĽng dieän tĂ­ch ĂąaĂĄt dÜï trÜþ phaĂšt trieĂĽn, boĂĄ trĂ­ caĂšc coâng trĂŹnh phuĂŻc vuĂŻ saĂťn xuaĂĄt (ha). k: heä soĂĄ ĂąaĂĄt hÜþu Ă­ch (0,35 â&#x20AC;&#x201C; 0,70) Trong trÜôøng hĂ´ĂŻp chĂśa xaĂšc ùònh ùÜôïc danh muĂŻc caĂšc xĂ­ nghieäp coâng nghieäp cuĂŻ theĂĽ, vieäc tĂ­nh toĂšan quy moâ ĂąaĂĄt Ăąai cho khu coâng nghieäp (keĂĽ caĂť ĂąaĂĄt dÜï trÜþ) caĂŞn cÜÚ vaøo chĂŚ tieâu ĂąaĂĄt coâng nghieäp theo quy chuaĂĽn xaây dÜïng Vieät Nam, cuĂŻ theĂĽ: Ă&#x2018;oâ thò loaĂŻi I: ChĂŚ tieâu ĂąaĂĄt coâng nghieäp = 25 â&#x20AC;&#x201C; 30m2/ngÜôøi Ă&#x2018;oâ thò loaĂŻi II: ChĂŚ tieâu ĂąaĂĄt coâng nghieäp = 20 â&#x20AC;&#x201C; 25m2/ngÜôøi Ă&#x2018;oâ thò loaĂŻi III:ChĂŚ tieâu ĂąaĂĄt coâng nghieäp

=15 â&#x20AC;&#x201C; 20m2/ngÜôøi

Ă&#x2018;oâ thò loaĂŻi IV, V: ChĂŚ tieâu ĂąaĂĄt coâng nghieäp

= 10 â&#x20AC;&#x201C; 15m2/ngÜôøi

Khu coâng nghieäp nhoÝ, trung bÏnh

= 10 â&#x20AC;&#x201C; 25 ha

Khu coâng nghieäp taäp trung:

> =100 ha

10.1.3.3 Phaân khu chÜÚc naêng trong khu coâng nghieäp

Khu ùaåt xaây dÜïng, caÚc xí nghieäp coâng nghieäp vaø caÚc coâng trÏnh phuï trôï saÝn xuaåt.

Khu trung taâm coâng coäng, haønh chaÚnh quaÝn lyÚ, nghieân cÜÚu khoa hoïc dòch vuï kyþ thuaät.

Khu vÜôøn hoa, caây xanh, caây xanh caĂšch ly Heä thoĂĄng giao thoâng (oâ toâ, quaĂťng trÜôøng giao thoâng, beĂĄn baĂľi xe coâng coäng, xe tĂś nhaân); coâng trĂŹnh giao thoâng vaän chuyeĂĽn haøng hoaĂš, nguyeân nhieân vaät lieäu, vaän chuyeĂĽn coâng nhaân â&#x20AC;Ś. heä thoĂĄng beĂĄn baĂľi, caĂťng.

Coâng trĂŹnh haĂŻ taĂ ng kyĂľ thuaät: caĂĄp nÜôÚc, thoaĂšt nÜôÚc, Ăąieän, hĂ´i ĂąaĂĄt, thoâng tin Khu vÜïc thu gom raĂšc thaĂťi, xÜÝ lyĂš chaĂĄt thaĂťi coâng nghieäp. Ă&#x2018;aĂĄt dÜï trÜþ phaĂšt trieĂĽn.

256

10.1.3.4. Toå chöùc caùch ly ñoái vôùi caùc khu vöïc laân caän cho nhöõng cuïm coâng nghieäp coù thaûi chaát aûnh höôûng moâi tröôøng

Quy ñònh daõy caây xanh caùch ly ñoái vôùi caáp oâ nhieãm cuûa coâng nghieäp: - Coâng nghieäp ñoäc haïi caáp I: Khoaûng caùch ly toái thieåu >= 1000m - Coâng nghieäp ñoäc haïi caáp II:Khoaûng caùch ly toái thieåu >= 300m - Coâng nghieäp ñoäc haïi caáp III: Khoaûng caùch ly toái thieåu >= 100m - Coâng nghieäp ñoäc haïi caáp IV: Khoaûng caùch ly toái thieåu >= 50m Loaïi vaø phaân caáp coâng nghieäp ñoäc haïi xem baûng quy ñònh TCQP, QHXD ) Caùc coâng nghieäp coù chaát phoùng xaïgaây noå khoâng ñöôïc boá trí trong ñoâ thò.

Daõy caùch ly chuû yeáu boá trí trong caây xanh giaûm oàn, khoùi, buïi, haïn cheá gioù vaø caûi thieän moâi tröôøng.

10.1.3.5.Vò trí ñaët khu coâng nghieäp thuaän lôïi cho ngöôøi ñi laøm vieäc ( töø khu ôû ñeán khu coâng nghieäp vôùi moïi hình thöùc phöông tieän coù trong thaønh phoá) 10.1.4.Caùc hình thöùc boá trí khu coâng nghieäp a. Boá trí khu coâng nghieäp veà moät phía so vôùi khu daân duïng.

Caû hai loaïi hình ñaát ñai cuøng phaùt trieån veà moät höôùng theo kieåu thaønh phoá daûi, phaùt trieån song song. Phöông aùn khaùc tuy boá trí veà moät phía, nhöng höôùng phaùt trieån laïi ngöôïc chieàu. Phaùt trieån caùch naøy khoâng hôïp lí veà khoûang caùch ñi laïi vì caøng ngaøy caøng xa nhau. Nhöng khi boá trí cuïm coâng nghieäp theo chieàu saâu, caùc xí nghieäp ñöôïc toå chöùc thaønh nhieàu daûi, tuyø theo yeâu caàu, ñoøi hoûi khoaûng caùch ly veä sinh giöõa cuïm coâng nghieäp vaø khu daân cö, thì ñaây laïi laø giaûi phaùp höõu hieäu. b. Boá trí khu coâng nghieäp phaùt trieån song song theo töøng ñôn vò ñoâ thò hoaëc töøng daûi.

Khi boá trí song song vôùi khu daân cö, caùc xí nghieäp ñöôïc toå chöùc thaønh daûi, phaân caùch giöõa cuïm coâng nghieäp vôùi khu daân cö laø tuyeán ñöôøng giao thoâng chính cuûa ñoâ thò. Khu tröôùc nhaø maùy ñöôïc toå chöùc saùt tuyeán ñöôøng giao thoâng. Deå toå chöùc daûi caây xanh caùch ly giöõa khu daân duïng vaø khu coâng nghieäp, khoûang cach ñi laïi giöõa khu daân duïng vaø khu coâng nghieäp thuaän lôïi. c. Boá trí xen keõ vôùi khu daân duïng vaø phaùt trieån phaân taùn xen keõ theo chieàu höôùng.

Toå hôïp quy hoaïch khu coâng nghieäp theo hình thöùc ñan xen vôùi khu daân duïng. Heä thoáng haï taàng ñöôïc phaùt trieån deå daøng, thuaän lôïi, tònh tieán cuøng vôùi khu daân duïng. Khi boá trí xen keõ theo daïng tröïc giao, ñoâ thò phaùt trieån theo boán höôùng, giaûi phaùp naøy thuaän lôïi cho vieäc phaùt trieån ñoâ thò theo töøng ñôn vò vôùi khu daân cö. Khi boá trí xen keõ theo daïng höôùng taâm, ñoâ thò phaùt trieån lôùn daàn ña chieàu, khai thaùc toái ña dieän tích ñaát xaây döïng. Hình thöùc boá trí naøy deã daøng toå chöùc caây xanh caùch ly, khoái löôïng lôùn, neân chi phí toán keùm.

257

10.2. QUY HOAÏCH KHU KHO TAØNG 10.2.1. Caùc loaïi hình kho taøng

Khu kho taøng cuûa ñoâ thò coù chöùc naêng ñieàu hoaø phaân phoái & döï tröõ taøi saûn, vaät tö, nhieân lieäu, haøng hoaù phuïc vuï cho moïi hoaït ñoäng cuûa Tp. vaø caùc vuøng saûn xuaát chòu aûnh höôûng cuûa ñoâ thò. Tuøy theo tính chaát & chöùc naêng cuûa ñoâ thò coù theå phaân thaønh 7 loaïi kho: 10.2.1.1. Kho döï tröõ quoác gia ngoaøi ñoâ thò

Ñeå döï tröû nhöõng nguyeân lieäu,vaät tö, löông thöïc,… mang tính chieán luôïc cuûa quoác gia ñeå öùng phoù vôùi nhöõng tình hình caáp baùch cuûa ñaát nöôùc. Vò trí khu kho naày ñöôïc boá trí ôû ñaàu moái tuyeán giao thoâng quan troïng ñeå vaän chuyeån haøng hoaù löu tröõ thuaän tieän nhanh choùng nhaát.

10.2.1.2.Kho trung chuyeån

Phuïc vuï cho vieäc chuyeån giao haøng hoaù tröôùc khi vaän chuyeån phaân phoái ñi nôi khaùc, ñaëc bieät töø phöông tieän naøy sang phöông tieän khaùc. Vò trí kho trung chuyeån caàn boá trí ôû vò trí thuaän lôïi nhaát veà giao thoâng nhaèm giaûi toûa nhanh choùng haøng hoaù, traùnh vieäc öù ñoïng quaù laâu ñaëc bieät ôû caùc khu ga caûng. Kho trung chuyeån thöôøng chieám dieän tích raát lôùn, boá trí theo töøng loaïi hình haøng hoùa ôû caùc khu ñaàu moái giao thoâng nhö ga taøu, beán caûng, saân bay.

10.2.1.3.Kho phuïc vuï khu coâng nghieäp

Phuïc vuï chuû yeáu cho caùc hoaït ñoäng cuûa caùc nhaø maùy vaø cuûa toaøn khu coâng nghieäp.

Tuøy theo yeâu caàu cuûa töøng loaïi coâng nghieäp loaïi kho naøy coù theå boá trí beân caïnh hoaëc ngay trong khu coâng nghieäp.

10.2.1.4. Kho vaät lieäu xaây döïng, vaät tö & nguyeân lieäu phuï

Phuïc vuï cho thaønh phoá vaø caùc khu coâng nghieäp, loaïi kho naøy ñuôïc boá trí thaønh töøng cuïm ñaët phía ngoaøi thaønh phoá, caïnh caùc ñaàu moái giao thoâng, tieáp xuùc vôùi nhöõng tuyeán giao thoâng vaän taûi haøng hoaù.

10.2.1.5. Kho phaân phoái löông thöïc, thöïc phaåm

Caùc loïai kho naøy ñöôïc boá trí phaân taùn ñeàu trong caùc khu daân duïng, phuïc vuï cho nhu caàu sinh hoïat haøng ngaøy cuûa ngöôøi daân trong ñoâ thò. Kho ñöôïc toå chöùc coù khoaûng caùch ly caàn thieát ñoái vôùi khu ôû vaø khu coâng coäng cuûa thaønh phoá.

10.2.1.6. Kho laïnh

Kho ñaëc bieät chöùa haøng hoùa deã hoûng döôùi taùc ñoäng cuûa thôøi tieát chuû yeáu laø caùc thöïc phaåm ñoâng laïnh Do yeâu caàu ñaëc bieät veà kyõ thuaät neân ñöôïc boá trí thaønh nhöïng khu vöïc rieâng baûo ñaûm caùc ñieàu kieän boác dôõ vaø baûo quaûn.

258

10.2.1.7 Kho deã chaùy noå, kho nguyeân lieäu, kho baõi chöùa chaát thaûi raén

Boá trí caùch xa thaønh phoá vaø coù khoaûng caùch ly an toaøn.

10.2.2. Yeâu caàu thieát keá khu kho taøng 10.2.2.1.Ñaát xaây döïng

- Quy moâ kho taøng: phuï thuoäc: + Ñieàu kieän toå chöùc giao thoâng vaø phöông thöùc ñieàu hoaø phaân phoái + Hình thöùc boá trí kho vaø trang thieát bò phuïc vuï caùc kho + Ñaëc ñieåm cuûa töøng loaïi haøng hoùa baûo quaûn + Tính chaát vaø quy moâ cuûa thaønh phoá - Maät ñoä caùc khu kho taøng beân trong ñoâ thò maät ñoä xd >60%.

Tieâu chuaån dieän tích: Vieäc tính toaùn quy moâ ñaát ñai cho kho taøng (keå caû ñaát döï tröõ) caên cöù vaøo chæ tieâu ñaát coâng nghieäp theo quy chuaån xaây döïng Vieät Nam, cuï theå: + Ñoâ thò loaïi I: Chæ tieâu ñaát kho taøng

= 3 – 4 m2/ngöôøi

+ Ñoâ thò loaïi II: Chæ tieâu ñaát kho taøng

= 3 – 4 m2/ngöôøi

+ Ñoâ thò loaïi III:Chæ tieâu ñaát kho taøng

= 2 – 3 m2/ngöôøi

+ Ñoâ thò loaïi IV, V: Chæ tieâu ñaát kho taøng

= 1,5 – 1,0 m2/ngöôøi

10.2.2.2. Toå chöùc caùch ly ñoái vôùi caùc khu vöïc laân caän cho nhöõng cuïm kho taøng coù thaûi chaát aûnh höôûng moâi tröôøng

Tieâu chuaån caùch ly khu kho taøng: vaät lieäu nhieàu buïi, muøi Kho vaät lieäu, chaát ñoát, kho laïnh dung tích > 5000 m3 Kho hoa quaû, thöïc phaåm, thieát bò vaät tö, coâng ngheä phaåm

259

300m 100m 50m

CHÖÔNG 11: QUY HOAÏCH XAÂY DÖÏNG HEÄ THOÁNG CAÂY XANH ÑOÂ THÒ 11.1. YÙ NGHÓA CUÛA VIEÄC QUY HOAÏCH XAÂY DÖÏNG HEÄ THOÁNG CAÂY XANH ÑOÂ THÒ

- Heä thoáng caây xanh laø boä phaän khoâng theå thieáu, noù laø moät trong caùc thaønh phaàn chuû yeáu cuûa ñoâ thò. Heä thoáng caây xanh khoâng nhöõng aûnh höôûng ñeán vieäc hình thaønh cô caáu quy hoaïch vaø caûnh quan ñoâ thò maø noù coøn lieân quan ñeán vaán ñeà caûi taïo moâi tröôøng soáng, ñeán thò hieáu thaåm myõ, ñeán taâm sinh lyù con ngöôøi.

- Hieän nay quaù trình ñoâ thò hoùa ñang dieãn ra maïnh meõ ñaõ vaø ñang “beâ toâng hoaù” phaàn lôùn caùc ñoâ thò treân toaøn haønh tinh. Söï xaây caát hoãn ñoän thieáu söï quaûn lyù chaët cheõ ôû haàu heát caùc ñoâ thò ñaõ laàn hoài laán aùt khoâng gian caûnh quan thieân nhieân, khoaûng troáng daønh cho caây xanh bò thu heïp daàn, con ngöôøi caøng bò ñaåy luøi xa daàn moâi tröôøng soáng thieân nhieân voán coù. Xu theá “hieän ñaïi hoùa” vaø “coâng nghieäp hoùa” raát coù lôïi cho söï tieán boä cuûa loaøi ngöôøi, nhöng beân caïnh ñoù, söï phaùt trieån nhö vuõ baõo cuûa caùc nhaø maùy xí nghieäp coâng nghieäp, caùc heä thoáng giao thoâng hieän ñaïi ñaõ laøm nhieãm baån phaàn lôùn moâi tröôøng ñoâ thò söï caân baèng sinh thaùi ñang bò beû gaãy. Maët khaùc “tin hoïc hoaù” cuøng vôùi “töï ñoäng hoaù” vôùi hieäu quaû vöôït troäi theo caáp soá nhaân, ñaõ tieát kieäm raát nhieàu söùc löïc cuûa con ngöôøi trong lao ñoäng taïo ra cuûa caûi vaät chaát. Yeáu toá thôøi gian raûnh roãi cuûa ngöôøi daân ñang laø vaán ñeà phaûi giaûi quyeát trong moãi ñoâ thò. Nhöõng “khoâng gian xanh” keát hôïp cuøng caùc loaïi hình vui chôi giaûi trí taïi caùc khu coâng vieân caây xanh ñang ngaøy caøng trôû neân heát söùc caàn thieát nhaèm ñaùp öùng nhu caàu nghæ ngôi, vui chôi, giaûi trí trong khoaûng thôøi gian raûnh roãi cuûa ngöôøi daân ñoâ thò.

H 11.1 Caây xanh goùp phaàn caûi thieän moâi tröôøng soáng

- Vì theá, vieäc quy hoaïch hôïp lyù heä thoáng caây xanh trong ñoâ thò laø heát söùc caàn thieát. Heä thoáng caây xanh trong loøng ñoâ thò seõ ñöa thieân nhieân trôû laïi vôùi con ngöôøi, seõ goùp phaàn caân baèng laïi heä sinh thaùi ñoâ thò nhaèm baûo veä vaø caûi thieän moâi tröôøng. Ñieàu quan troïng laø caùc maûng caây xanh taäp trung seõ laø nôi nghæ ngôi vui chôi giaûi trí, lyù töôûng nhaát cuûa ngöôøi daân, ñoù seõ laø troïng ñieåm giaûi quyeát thôøi gian nhaøn roãi cuõng nhö nhu caàu giao löu vaên hoaù cuûa con ngöôøi trong xaõ hoäi hieän ñaïi, vaên minh.

260

Caân baèng taâm sinh lyù con ngöôøi

YÙ nghóa cuûa heäthoáng caây xanh ñoâ thò

HoaønthiӋn thaåmmyõ caûnh quan

Cҧi thiӋn moâi tröôøng sinh thaùi

ñoâ thò

Ñaùp öùngnhu caàu vaên hoaù, nghæ ngôi

H11.2 YÙ nghóa cuûa heä thoáng caây xanh ñoâ thò 11.2. NHÖÕNG QUY ÑÒNH TRONG QUY HOAÏCH HEÄ THOÁNG CAÂY XANH ÑOÂ THÒ

Heä thoáng caây xanh coù vai troø raát quan troïng trong sinh hoaït cuûa cö daân ñoâ thò, noù coù giaù trò söû duïng raát cao, do ñoù, khi quy hoaïch heä thoáng caây xanh trong toång theå ñoâ thò, caàn phaûi tuaân thuû 1 soá nguyeân taéc cô baûn, nhaèm ñaûm baûo giaù trò söû duïng aáy.

- Quy ñònh 1 Ñaûm baûo dieän tích caây xanh caàn thieát cho sinh hoaït ñoâ thò. Theo QCVN 682/BXD – CSXD ngaøy 14/12/96 cuûa BXD quy ñònh dieän tích toái thieåu cuûa caây xanh trong ñoâ thò nhö sau:

Loaïi ñoâ thò

Dieän tích caây xanh Dieän tích caây xanh söû duïng coâng coäng toaøn ñoâ thò Toaøn khu daân duïng Khu ôû

I, II III, IV V

10 – 15 7 – 10 7 – 10

5–8 7–8 12 – 14

261

3–4 3–4 3–4

- Quy ñònh 2 Ñaûm baûo tính lieân tuïc cuûa heä thoáng caây xanh trong vaø ngoaøi ñoâ thò, cuûa heä thoáng caây xanh trong maët baèng toång theå ñoâ thò. Ñieàu 5.11.2 cuûa quy chuaån 682/BXD – CSXD coù ghi roõ: “Caùc dieän tích xanh trong ñoâ thò phaûi ñöôïc gaén keát vôùi nhau baèng caùc ñöôøng phoá coù troàng caây, vôùi caùc daõy caây ñeå hình thaønh moät heä thoáng caây xanh lieân tuïc. Caùc maûng caây xanh lôùn cuûa vöôøn coâng vieân, caùc daõy caây caùch ly hoaëc phoøng hoä ñeàu phaûi noái keát vôùi nhau baèng daõy caây ñöôøng phoá, bunva…taïo neân moät heä thoáng caây xanh thoáng nhaát vaø lieân tuïc.

- Quy ñònh 3 Keát hôïp haøi hoøa yeáu toá caây xanh vôùi caùc yeáu toá taïo caûnh khaùc ( ñòa hình, maët nöôùc, coâng trình kieán truùc… ) trong moái quan heä höõu cô, hình thaønh heä thoáng caûnh quan ñoâ thò.

- Quy ñònh 4 Ñaûm baûo heä thoáng caây troàng phuø hôïp vôùi ñieàu kieän töï nhieân cuûa töøng khu vöïc, nhaát laø ñaëc ñieåm khí haäu.

- Quy ñònh 5 Ñaûm baûo maät ñoä caây xanh phaûi haøi hoøa vôùi nhu caàu söû duïng. Nhöõng maûng caây xanh lôùn caàn boá trí ôû nhöõng nôi thu huùt löôïng ngöôøi ñoâng nhaát, khoâng neân traûi ñeàu dieän tích caây xanh treân toaøn maët baèng ñoâ thò.

- Quy ñònh 6 Keát hôïp heä thoáng caây xanh vôùi caùc di tích lòch söû vaø danh lam thaéng caûnh, xem chuùng laø 1 boä phaän trong khu vöïc nghæ ngôi, giaûi trí cuûa ngöôøi daân ñoâ thò.

11.3 QUY HOAÏCH XAÂY DÖÏNG HEÄ THOÁNG CAÂY XANH ÑOÂ THÒ 11.3.1 Quy ho̩ch heä thoáng caây xanh trong maët baèng toång theå ñoâ thò 11.3.1.1 Theo thuyeát taàng baäc:

Heä thoáng caây xanh ñoâ thò

Caây xanh caùch ly

Caây xanh khu coâng nghieäp

Coâng vieân ñoâ thò

Caây xanh ñöôøng phoá

Caây xanh xí nghieäp

Vöôøn khu ôû

Caây xanh töøng boä phaän xí nghieäp

Vöôøn nhoùm nhaø

Caây xanh töøng khu vöïc

Vöôøn nhaø roäng

Caây xanh ñöôøng noäi boä

Caây xanh Boulevard

262

Caây xanh quaûng tröôøng

11.3.1.2 Theo thuyeát phi taàng baäc:

Heä thoáng caây xanh ñoâ thò

Caây xanh caùch ly

Caây xanh ñöôøng phoá , quaûng tröôøng

Vöôøn hoa

Caây xanh kyõ thuaät

11.3.2 Caùc kieåu boá trí caây xanh trong heä thoáng caây xanh ñoââ thò

Tuøy theo yeâu caàu vaø ñaëc ñieåm töøng khu vöïc, heä thoáng caây xanh trong maët baèng toång theå ñoâ thò seõ chia ra töøng nhoùm vôùi nhieäm vuï rieâng, nhöng khi boá trí thöôøng phoái hôïp caùc loaïi hình sau: 11.3.2.1 Boá trí taäp trung

Caây xanh taäp trung nhieàu nhö: coâng vieân, vöôøn hoa.

11.3.2.2 Boá trí doïc tuyeán

Caây xanh troàng treân væa heø, caây xanh daûi phaân caùch, caây xanh caùch ly…

11.3.2.3 Boá trí thaønh maïng

- Nhieàu ñieåm caây xanh daøn töông ñoái trong moät vuøng roäng nhö: heä thoáng caây xanh khu ôû.

- Vieäc boá trí caây xanh trong moãi loaïi hình coøn ñöôïc taïo thaønh nhieàu kieåu. Bao goàm caùc kieåu: voøng cung, reõ quaït, maïng nheän, baøn côø, töï do hay hoãn hôïp caùc kieåu treân.

Voøng cung

Maïng nheän

Reõ quaït

Baøn côø

Töï do

Hoãn hôïp

263

- Caùc kieåu caây xanh neâu treân cuõng ñöôïc söõ duïng ñeå boá trí heä thoáng caây xanh cho toaøn ñoâ thò vôùi quy moâ roäng lôùn.

- Neáu daïng thöùc ñoâ thò coù moät trung taâm ñieåm ôû giöõa, phaùt trieån roäng daàn ra theo hình vaønh khuyeân ( thaønh phoá < 200.000 daân ). Maïng caây xanh theo ñoù cuõng seõ hình thaønh töøng vaønh ñai bao quanh daïng voøng cung.

- Ñoâ thò höôùng taâm coù 1 ñieåm laø trung taâm toaû ra xung quanh noái lieàn vôùi ngoaïi oâ baèng nhöõng tia hình nan quaït cuûa caùc tuyeán ñöôøng. Maïng caây xanh cuõng hình thaønh theo nhöõng tia aáy. Loaïi caây xanh naøy coù taùc duïng thoâng gioù töû ngoaïi vaøo taän trung taâm ñoâ thò.

- Ñoâ thò maïng nheän laø hình thöùc hoãn hôïp giöõa voøng troøn vaø nan quaït. Caùc vaønh ñai ñöôïc noái vôùi nhau baèng nhöõng tia theo hình nan quaït. Heä thoáng caây xanh phaùt trieån theo noù cuõng mang nhöõng kieåu thöùc treân.

- Caùc ñoâ thò cuõ thöôøng ñöôïc quy hoaïch thaønh nhöõng oâ vuoâng nhö baøn côø. Caây xanh cuõng ñöôïc hình thaønh theo nhö vaäy. Tuy khoâng kinh teá nhöng deã toå chöùc nhöõng daõy caây thaúng haøng raát lôïi cho vieäc phoøng hoä.

- Thaønh phoá ñöôïc hình thaønh töï phaùt hoaëc trong ñieàu kieän ñòa hình phöùc taïp khoâng lieân tuïc neân phaùt trieån töï do. Maïng caây xanh töï do theo kieåu naøy khoù phaùt huy vai troø caûi taïo vi khí haäu.

- Ñoâ thò hoãn hôïp raát sinh ñoäng, maïng caây xanh cuõng theo ñoù phaùt trieån ña daïng, phong phuù, tuy nhieân tính lieân tuïc, thoáng nhaát bò haïn cheá.

- Nhö vaäy, caùc kieåu thöùc boá trí heä thoáng caây xanh ñoâ thò, thöôøng ñöôïc boá trí phuï thuoäc vaøo daïng thöùc cuûa ñoâ thò, hoaëc caên cöù vaøo cô caáu quy hoaïch chung cuûa ñoâ thò.

11.4 CAÙC LOÏAI HÌNH QUY HOAÏCH CAÂY XANH TRONG HEÄ THOÁNG CAÂY XANH ÑOÂ THÒ 11.4.1 Caây xanh coâng coäng

- Laø loaïi hình caây xanh söû duïng coù tính chaát chung cho moïi ngöôøi daân ñoâ thò, phuïc vuï cho caùc hoaït ñoäng nghæ ngôi, giaûi trí, vaên hoaù, theå thao, coâng coäng, cuï theå laø caây xanh trong caùc coâng vieân, vöôøn hoa, vöôøn daïo, Boulevard, quaûng tröôøng, ñöôøng phoá vaø caùc coâng trình haønh chính coâng coäng.

H 11.3.Caây xanh coâng coäng (vöôøn hoa)

264

11.4.2 Caây xanh haïn cheá

- Laø loaïi hình caây xanh söû duïng khoâng roäng raõi, phuïc vuï löôïng ngöôøi nhaát ñònh, nghæ ngôi giaûi trí choác laùt. Ñoù laø caùc loaïi hình caây xanh trong trong tröôøng hoïc, beänh vieän, xí nghieäp, kho taøng, cô quan nghieân cöùu, caùc khu bieät thöï vaø nhaø roäng.

H 11.4 Caây xanh haïn cheá (Khaùch saïn)

11.4.3 Caây xanh chuyeân duïng

- Laø loaïi caây xanh söû duïng theo yeâu caàu chuyeân moân rieâng do nhöõng yeâu caàu ñaëc bieät veà ñieàu kieän thieân nhieân, ñaát ñai hoaëc duøng vaøo muïc ñích kyõ thuaät kinh teá nhö: Khu caây xanh caùch ly ñoäc haïi, caây xanh choáng gioù, caùt, caây xanh chaén ñaát, vöôøn öôm, caây xanh nghóa ñòa.

H 11.5 Caây xanh chuyeân duïng (röøng phoøng hoä)

11.5 QUY HOAÏCH CHÆNH TRANG HEÄ THOÁNG CAÂY XANH ÑOÂ THÒ HIEÄN HÖÕU

- Cuøng vôùi nhòp ñoä phaùt trieån cuûa KH-KT, con ngöôøi ngaøy caøng vaên minh tieán boä, cung caùch laøm vieäc cuõng nhö loái soáng ngaøy moät thay ñoåi, thò hieáu thaåm myõ cuõng theo ñoù khaùc tröôùc. Maët khaùc, daân soá ngaøy moät taêng, caùc nhu caàu phuùc lôïi xaõ hoäi caàn ñöôïc nhaân leân lôùn hôn.Heä thoáng caây xanh ñoâ thò theo thôøi gian daàn daàn cuõng trôû neân laïc haäu, caàn chænh trang cho phuø hôïp.

265

11.5.1 Quy hoaïch chænh trang heä thoáng caây xanh treân maët baèng toång theå ñoâ thò

- Heä thoáng caây xanh ñöôïc khaúng ñònh laø moät thaønh phaàn, moät boä phaän khoâng theå thieáu trong toång theå ñoâ thò. Vì vaäy, muoán chænh trang heä thoáng caây xanh, phaûi döïa vaøo hieän traïng vaø tuyø thuoäc yù ñoà kieán truùc cuõng nhö phöông aùn caûi taïo quy hoaïch maët baèng toång theå ñoâ thò. Khoâng ñöôïc tuyø tieän ñöa ra moät giaûi phaùp chænh trang heä thoáng caây xanh ñôn thuaàn, thieáu tính nhaát quaùn vôùi toång theå ñoâ thò.

- Bieän phaùp boå sung hay môû roäng caùc boä phaän caây xanh nhaèm ñaùp öùng thò hieáu vaø nhu caàu ñöông ñaïi caàn ñöôïc caân nhaéc vaø gaén lieàn vôùi yù ñoà chung cuûa chieàu höôùng phaùt trieån ñoâ thò.

11.5.2 Quy hoaïch chænh trang caây xanh trong caùc khu vöïc chöùc naêng

- Khi coù quy hoaïch chænh trang heä thoáng caây xanh ñoâ thò döïa treân quy hoaïch chænh trang beà maët toång theå ñoâ thò, chænh trang caây xanh trong khu vöïc chöùc naêng laø böôùc thöù hai cuï theå caàn tieán haønh naèm trong böôùc quy hoaïch chi tieát chænh trang ñoâ thò.

- Chænh trang caây xanh trong caùc khu vöïc chöùc naêng caàn phaûi naém roõ hieän traïng ñòa hình töï nhieân, caáu truùc khu ôû ñoâ thò, thò hieáu thaåm myõ ñöông ñaïi, nhu caàu vaø thò hieáu cuûa ngöôøi daân soáng trong ñoâ thò aáy. Töø thöïc teá treân phoái hôïp vôùi yù ñoà chung cuûa quy hoaïch chænh trang ñoâ thò, seõ ñöa ra quy moâ, hình daïng heä thoáng caây xanh trong khu vöïc chöùc naêng, quy moâ veà dieän tích caàn môû roäng hay thu heïp cuûa caùc thaønh phaàn trong töøng khu vöïc chöùc naêng. Ñaëc bieät, caàn chuù yù ñeán vieäc söû duïng caùc khu ñaát döï tröõ trong cuoäc caûi taïo chænh trang ñoâ thò.

11.5.3 Nguyeân taéc chung chænh trang coâng vieân ñoâ thò - thaønh phaàn quan troïng trong heä thoáng caây xanh ñoâ thò

- Coâng vieân laø moät khu vöïc chöùc naêng cuûa heä thoáng caây xanh ñoâ thò, tröôùc heát, noù phaûi tuaân thuû theo quy hoaïch chænh trang caây xanh trong caùc khu vöïc chöùc naêng neâu ôû phaàn treân. Keá ñeán seõ tieán haønh quy hoaïch chi tieát chænh trang cho töøng coâng vieân, döïa treân yù ñoà chung ñaõ ñöôïc ñeà ra.

- Chænh trang maët baèng toång theå coâng vieân: Tuyø theo yù ñoà chænh trang toång theå ñoâ thò,maët baèng toång theå coâng vieân seõ coù söï thay ñoåi töông öùng.

Neáu toång theå ñoâ thò khi chænh trang coù söï thay ñoåi lôùn, thaäm chí thay ñoåi phaàn lôùn heä thoáng khu vöïc chöùc naêng ñoâ thò. Heä thoáng aáy seõ aûnh höôûng lôùn ñeán maët baèng giaûi phoùng caây xanh. Vò trí cuõng nhö quy moâ caùc khu caây xanh cuõng thay ñoåi, trong ñoù, maët baèng toång theå moãi coâng vieân gaàn nhö ñöôïc quy hoaïch môùi. Maët baèng, toå chöùc caûnh quan, caùc yeáu toá taïo caûnh phaûi ñöôïc caân nhaéc vaø chuù yù söû duïng toái ña caùc yeáu toá hieän traïng cuõ, keå caû caùc giaûi phaùp quy hoaïch cuõ.

Neáu coù söï thay ñoåi cô caáu ñoâ thò, toång theå coâng vieân phaûi ñöôïc chænh trang ñoàng boä ñeå phuø hôïp vôùi chöùc naêng vaø cô caáu môùi. Töøng phaàn cuûa coâng vieân cuõng seõ ñöôïc chænh trang theo yeâu caàu chung, neáu toång theå ñoâ thò khoâng coù söï thay ñoåi lôùn, chæ naâng caáp chænh trang hoaøn thieän….chuû yeáu laø caûi thieän heä thoáng haï taàng kyõ thuaät ñoâ thò. Töông 266

öùng vôùi möùc ñoä chænh trang treân, maët baèng toång theå coâng vieân cuõng khoâng thay ñoåi, cô caáu quy hoaïch vaø toå chöùc caûnh quan coâng vieân khoâng bò phaù vôõ. Trong tröôøng hôïp naøy, töøng boä phaän chöùc naêng trong coâng vieân seõ ñöôïc nghieân cöùu, naâng caáp hoaøn thieän thieát bò kyõ thuaät, taïo theâm tieän nghi coâng vieân, phuïc vuï ngaøy caøng toát hôn cho nhu caàu nghæ ngôi, vui chôi giaûi trí cuûa ngöôøi daân ñoâ thò, ñaùp öùng ñoøi hoûi ngaøy caøng cao cuûa cö daân.

267

CHÖÔNG 12: THIEÁT KEÁ QUY HOAÏCH CHI TIEÁT ÑOÂ THÒ 12.1. ÑOÁI TÖÔÏNG VAØ THÔØI GIAN LAÄP QUY CHI TIEÁT 12.1.1.Ñoái töôïng

- Caùc khu chöùc naêng trong ñoâ thò - Khu coâng nghieäp, khu coâng ngheä cao, khu cheá xuaát - Khu baûo toàn, di saûn vaên hoùa - Khu nghæ maùt - Caùc khu ñöôïc xaùc ñònh caûi taïo chænh trang caùc khu hieän traïng cuûa ñoâ thò 12.1.2.Thôøi gian

- Ñoà aùn tæ leä 1/500: thôøi gian theo yeâu caàu - Ñoà aùn tæ leä 1/2000: thôøi gian laø 09 thaùng 12.2. NHIEÄM VUÏ CUÛA QUY HOAÏCH CHI TIEÁT 12.2.1.Xaùc ñònh caùc yeáu toá aûnh höôûng quy hoaïch khu ñaát a. Vò trí vaø giôùi haïn quy hoaïch khu ñaát

- Sô ñoà vò trí vaø giôùi haïn khu ñaát ñöôïc xaùc ñònh bôûi quy hoaïch söû duïng ñaát cuûa quy hoaïch chung hay quy hoaïch chi tieát söû duïng ñaát ñai khu ñaát. Trong ñoù coù caùc noäi dung caàn thieát nghieân cöùu, ñaùnh giaù nhö sau: + Vò trí khu ñaát, ñöôïc quy hoaïch chung ñoâ thò xaùc ñònh vôùi nhieäm vuï, tính chaát caàn phaûi coù cuûa khu ñaát trong toång theå ñoâ thò + Giôùi haïn vaø phaïm vi nghieân cöùu, laø giôùi haïn vaät lí cuûa quaù trình nghieân cöùu quy hoaïch. Tuy nhieân nhieàu khi thöôøng neân vöôït quaù ngoaøi giôùi haïn thöïc cuûa khu ñaát ñeå taïo khaû naêng ñaùnh giaù khaùch quan moái quan heä ña phöông giöõa khu ñaát vôùi vuøng xung quanh - Moái quan heä veà khoâng gian quy hoaïch, kieán truùc vôùi khu vöïc laân caän vaø ñoâ thò ôû caùc maët: + Chöùc naêng hoaït ñoäng kinh teá, kó thuaät, xaõ hoäi (ôû, dòch vuï coâng coäng, giao thoâng, saûn xuaát, vaên hoùa, du lòch…) + Giao thoâng, moái quan heä qua laïi veà giao thoâng vaän taûi giöõa khu ñaát vôùi xung quanh + Haï taàng kó thuaät, lieân heä veà nguoàn, vieäc söû duïng chung heä thoáng caáp ñieän, nöôùc, hôi ñoát, thoâng tin + Dòch vuï coâng coäng: vò trí, vai troø tính chaát cuûa caùc coâng trình coâng coäng trong ngoaøi khu ñaát vaø vieäc khai thaùc, söû duïng caùc coâng trình ñoù

268

+ Taùc ñoäng, aûnh höôûng qua laïi laãn nhau veà moâi tröôøng giöõa khu ñaát vôùi vuøng laân caän + Nhöõng quy ñònh cuûa quy hoaïch chung ñoái vôùi khu ñaát veà tính chaát, quy moâ, yeâu caàu kó thuaät cuûa caùc coâng trình, yeâu caàu toå chöùc kieán truùc caûnh quan, giôùi haïn taàng cao, maät ñoä xaây döïng, khaû naêng caáp nöôùc, ñieän, naêng löôïng, xöû lí chaát thaûi, thoaùt nöôùc maët v.v.. b. Ñieàu tra hieän traïng khu ñaát quy hoaïch Caùc ñaëc ñieåm veà töï nhieân: bao goàm:

- Vò trí, giôùi haïn ñòa lí.

- Ñòa hình, ñòa maïo.

- Khí haäu.

- Ñòa chaát thuûy vaên, ñòa chaát coâng trình.

- Caùc ñaëc ñieåm veà caûnh quan thieân nhieân.

Hieän traïng veà söû duïng ñaát: ñöôïc ñaùnh giaù vôùi caùc vaán ñeà:

- Giôùi haïn söû duïng caùc khu ñaát, loâ ñaát.

- Quy moâ, dieän tích khu ñaát.

- Phaân loaïi ñaát theo chöùc naêng söû duïng: + Ñaát ôû. + Ñaát coâng trình coâng coäng. + Ñaát coâng trình haønh chính. + Ñaát saûn xuaát coâng nghieäp. + Ñaát xaây döïng kho taøng. + Caây xanh coâng coäng. + Ñaát ñöôøng, giao thoâng tónh. + Ñaát coâng trình haï taàng kó thuaät (ñieän, nöôùc, veä sinh moâi tröôøng …) + Caùc loaïi ñaát khaùc: noâng nghieäp, laøng xoùm, ao hoà, soâng nuùi, ñaát hoang, ñaát quaân söï vaø ñaát chuyeân duïng.

Caàn thoáng keâ, xaùc ñònh quy moâ, tính chaát, tæ leä vaø töông quan giöõa caùc loaïi ñaát treân.

Hieän traïng veà daân cö, xaõ hoäi:

- Nhaèm xaùc ñònh höôùng quy hoaïch vaø ñaàu tö coâng trình trong khu ñaát quy hoaïch, caàn nghieân cöùu ngöôøi söû duïng vaø soáng, laøm vieäc trong caùc coâng trình seõ ñöôïc xaây döïng treân khu ñaát - Noäi dung nghieân cöùu goàm:

269

Soá ngöôøi cö truù, soá hoä, cô caáu hoä, soá lao ñoäng, thaønh phaàn cô caáu daân cö (theo tuoåi, theo giai taàng xaõ hoäi…).

Tình hình ñôøi soáng kinh teá cuûa daân cö nhö möùc thu nhaäp bình quaân, möùc soáng, hoaøn caûnh veà vieäc laøm, phaân boá choã laøm vieäc, khaû naêng chuyeån ñoåi, tìm kieám vieäc laøm.

Hieän traïng veà sôû höõu:

- Xaùc ñònh caùc loaïi hình sôû höõu ñoái vôùi coâng trình, quyeàn söû duïng ñaát ñai vaø caùc baát ñoäng saûn khaùc. Sôû höõu vaø quyeàn söû duïng veà ñaát ñai, nhaø ôû vaø caùc coâng trình khaùc ñöôïc phaân thaønh caùc loaïi: nhaø nöôùc, taäp theå, caù nhaân vaø khoâng chính thöùc.

- Maët khaùc caàn ñaùnh giaù nhöõng khaû naêng chuyeån quyeàn söû duïng ñaát, nhaø vaø caùc baát ñoäng saûn khaùc.

Hieän traïng veà dòch vuï:

- Caùc coâng trình dòch vuï caàn nghieân cöùu veà quy moâ, vò trí, ñaëc ñieåm hoaït ñoäng nhaèm khai thaùc khaû naêng hieän coù cuûa khu vöïc phuïc vuï caùc hoaït ñoäng kinh teá xaõ hoäi taïi khu vöïc - Caùc coâng trình dòch vuï goàm coù: + Coâng trình Thöông maïi, dòch vuï (cöûa haøng, chôï, trung taâm, thöông maïi, quaày v.v…). + Khaùch saïn, du lòch. + Giaùo duïc (tröôøng hoïc caùc loaïi, trung taâm ñaøo taïo, nhaø treû, maãu giaùo v.v…). + Coâng trình vaên hoùa (Nhaø haùt, xineâ, caâu laïc boä v.v..). + Coâng trình y teá (beänh vieän, nhaø khaùm, traïm xaù, v.v..).

Hieän traïng veà caùc coâng trình kieán truùc:

- Caùc coâng trình kieán truùc vaø haï taàng hieän coù treân khu ñaát caàn ñöôïc ñaùnh giaù cuï theå nhaèm xaùc ñònh khaû naêng caûi taïo, phuïc hoài vaø phaùt trieån phuø hôïp vôùi quy hoaïch chi tieát cuûa khu vöïc.

- Ĉaùnh giaù caùc coâng trình kieán truùc ñöôïc phaân theo loaïi coâng trình goàm: + Nhaø ôû: soá ngoâi nhaø, taàng cao, toång dieän tích saøn, dieän tích xaây döïng, phaân loaïi nhaø (theo chaát löôïng, kieåu nhaø: nhaø bieät thöï, nhaø ôû theo nhoùm). + Coâng trình coâng coäng: chöùc naêng, soá löôïng, dieän tích xaây döïng, dieän tích saøn, taàng cao, chaát löôïng. + Caùc coâng trình kieán truùc coâng nghieäp, kho taøng, dòch vuï, du lòch, giaùo duïc…

Caàn xaùc ñònh chöùc naêng, soá löôïng, dieän tích xaây döïng, dieän tích saøn, taàng cao, chaát löôïng. + Ñaùnh giaù caùc giaù trò lòch söû, ngheä thuaät kieán truùc coâng trình ôû caùc vaán ñeà sau: thôøi gian xaây döïng, ñaëc tröng boá cuïc, hình thaùi kieán truùc, coâng trình boá cuïc chuû ñaïo vaø vai troø trong caûnh quan ñoâ thò hay khu vöïc.

270

Hieän traïng veà kieán truùc caûnh quan vaø caây xanh ñoâ thò:

- Xaùc ñònh nhöõng ñaëc tröng cuûa caûnh quan khu vöïc laø nhu caàu thieát yeáu nhaèm nhaän daïng nhöõng yeáu toá coù vai troø boá cuïc khoâng gian chuû ñaïo cuûa khu ñaát laøm tieàn ñeà xaùc ñònh höôùng khai thaùc vaø söû duïng ñaát hôïp lí taïo söï caân baèng giöõa kieán truùc ñoâ thò vaø caûnh quan töï nhieân.

- Nhieäm vuï cuûa coâng vieäc ñieàu tra laø xaùc ñònh vaø phaân loaïi nhöõng yeáu toá hieän höõu taïo neân ñaëc tröng rieâng cuûa caûnh quan ñoâ thò khu vöïc bao goàm: + Caûnh quan töï nhieân nhö maët nöôùc (soâng, hoà, ñaëc tröng cuûa ñòa hình thieân nhieân (ñoài, goø, ñaát, nuùi, moûm ñaù, hang, ñoäng…), caây xanh (röøng, soá löôïng, tính chaát caùc loaïi caây…). + Caûnh quan nhaân taïo: coâng trình kieán truùc, caùc coâng trình ñaàu moái haï taàng kó thuaät (ñöôøng giao thoâng, caàu, beán baõi ñoå xe, traïm kó thuaät, tuyeán ñieän, thoâng tin, caáp nöôùc, xöû lí chaát thaûi v.v..).

- Nhöõng yeáu toá treân ñöôïc thoáng keâ veà quy moâ, soá löôïng, vò trí phaân boá, tình traïng.

Nhöõng yeáu toá noåi troäi ñöôïc löïa choïn, ñaùnh giaù nhöõng khaû naêng khai thaùc, aûnh höôûng baát lôïi ñeán caûnh quan töông lai cuûa khu ñaát quy hoaïch.

Hieän traïng veà caùc coâng trình haï taàng kó thuaät vaø trang thieát bò ñoâ thò:

- Heä thoáng giao thoâng: maïng löôùi ñöôøng, caùc loaïi ñöôøng cô giôùi, xe thoâ sô, xe ñaïp, ñi boä, phaân caáp ñöôøng.

- Maët caét ngang tuyeán ñöôøng, cao ñoä neàn ñöôøng, caùc nuùt ñöôøng, ñieåm giao caét, ñoä doác, ñaàu moái giao thoâng, luoàng caùc loaïi giao thoâng.

- Heä thoáng thoaùt nöôùc möa, nöôùc baån: maïng löôùi ñöôøng oáng, möông kín, hôû… tieâu thoaùt nöôùc, ñoä doác, cao ñoä ñaùy oáng, höôùng thoaùt nöôùc, caùc traïm xöû lí vaø caùc coâng trình lieân quan.

- Heä thoáng caáp nöôùc: maïng oáng caùp nöôùc ñeán coâng trình, loâ ñaát, caùc voøi cöùu hoûa coâng coäng, caùc traïm caáp nöôùc.

- Heä thoáng caáp ñieän: maïng löôùi caáp ñieän, ñieän aùp, coâng suaát traïm.

Caùc döï aùn ñaàu tö coù lieân quan:

- Thoâng thöôøng trong quaù trình tieán haønh nghieân cöùu quy hoaïch chi tieát, moät soá döï aùn ñaàu tö ñaõ vaø ñang ñöôïc trieån khai thöïc hieän treân khu vöïc quy hoaïch. Nhöõng aûnh höôûng cuûa caùc döï aùn ñoù ñoái vôùi toång theå quy hoaïch töông lai coù yù nghóa quyeát ñònh ñeán söï toàn taïi vaø phaùt trieån cuûa chuùng cuõng nhö cuûa caùc hoaït ñoäng ñoâ thò treân khu ñaát quy hoaïch.

- Vieäc nghieân cöùu chi tieát ñoái vôùi nhöõng döï aùn treân raát caàn thieát, noäi dung nghieân cöùu goàm: + Tính chaát, quy moâ, vò trí ñaàu tö, nhöõng ñaëc ñieåm chính cuûa caùc döï aùn. + Nhöõng vaên baûn phaùp lí veà ñaàu tö cuûa döï aùn. + Nhöõng ñaëc ñieåm kinh teá kó thuaät cuûa döï aùn: döï kieán veà nhu caàu caáp ñieän, nöôùc, chaát thaûi, caùc giaûi phaùp kó thuaät veä sinh moâi tröôøng.

271

+ Nhöõng aûnh höôûng coù theå coù ñoái vôùi khu ñaát veà hoaït ñoäng chung (kinh teá, xaõ hoäi, giao thoâng, dòch vuï, …) veà caûnh quan, veä sinh moâi tröôøng.

12.2.2.Toång hôïp caùc soá lieäu hieän traïng

- Nhöõng döõ lieäu thoâng tin caàn thieát cho quy hoaïch khu ñaát sau khi ñöôïc thoáng keâ, khaûo saùt, caàn ñöôïc toång hôïp, xöû lí, phaân tích ñeå ñöa vaøo caùc phöông aùn cuûa quy hoaïch chi tieát.

- Noäi dung cuûa coâng vieäc goàm: + Laäp caùc baûng bieåu thoáng keâ. + Phaân tích, xöû lí, ñaùnh giaù döõ lieäu ñaõ thu thaäp ñöôïc laøm cô sôû cho caùc ñoà aùn quy hoaïch.

12.2.3.Phaân tích ñaùnh giaù veà khu ñaát vaø xaùc ñònh nhieäm vuï quy hoaïch a. Phaân tích caùc thoâng tin

Vieäc ñaùnh giaù toång hôïp caùc döõ lieäu quy hoaïch nhaèm taïo cô sôû khoa hoïc cho caùc giaûi phaùp quy hoaïch. Noäi dung phaân tích bao goàm caùc yeáu toá: - Phaïm vi, ranh giôùi, chöùc naêng söû duïng cuûa töøng loâ ñaát trong khu vöïc quy hoaïch.

- Moái quan heä ña phöông giöõa khu ñaát vôùi vuøng laân caän: + Tính chaát hoaït ñoäng. + Hoaït ñoäng kinh teá, xaõ hoäi (saûn xuaát, giao thoâng, dòch vuï,v.v..) + Caûnh quan ñoâ thò. + Moâi tröôøng (möùc ñoä taùc ñoäng moâi tröôøng, nguoàn oâ nhieãm, höôùng gaây oâ nhieãm, v.v..).

- Tieàm naêng vaø quyõ ñaát, dieän tích khu ñaát.

- Maät ñoä xaây döïng.

- Tính chaát, ñaëc ñieåm caây xanh trong khu vöïc.

- Quy moâ, taàng cao xaây döïng, chaát löôïng coâng trình.

- Giaù trò ngheä thuaät, boá cuïc khoâng gian kieán truùc.

- Giaù trò lòch söû.

- Nhöõng coâng trình caàn giöõ laïi, baûo toàn, toân taïo.

- Quyõ ñaát xaây döïng: quyõ ñaát hieän coù theå khai thaùc, thu hoài… chuyeån hoùa chöùc naêng söû duïng, quyõ ñaát môû roäng hieän chöa söû duïng, tröôøng hôïp khu ñaát coù dieän tích lôùn hôn 200 ha thì tieán haønh ñaùnh giaù cho töøng loâ ñaát coù quy moâ 4-10 ha.

- Ñieàu kieän haï taàng: ÿaùnh giaù khaùi quaùt hieän traïng cuûa kó thuaät haï taàng veà quy moâ, phaân boá, chaát löôïng coâng trình, tính chaát phuïc vuï. Treân cô sôû ñoù toång hôïp, ñaùnh giaù (coù theå baèng caùc phöông phaùp toång hôïp thoâng tin: sô ñoà, heä löôùi, xöû lí treân vi tính…). Noäi dung ñaùnh giaù toång hôïp goàm: 272

+ Nhöõng ñieàu kieän thuaän lôïi, tieàm naêng khai thaùc. + Nhöõng khoù khaên, baát lôïi. b. Xaùc ñònh nhieäm vuï cuï theå cho töøng khu ñaát c. Xaùc dònh caùc chæ tieâu veà kinh teá - kyõ thuaät

Cô sôû xaùc ñònh caùc chæ tieâu kinh teá kó thuaät: - Nhöõng quy ñònh cuûa quy hoaïch chung ñoâ thò veà quy hoaïch khoâng gian, kó thuaät haï taàng, toå chöùc kieán truùc caûnh quan vaø veä sinh moâi tröôøng ñoâ thò, nhöõng quy ñònh ñoù laø kim chæ nam cho moïi ñònh höôùng chung cuõng nhö caùc giaûi phaùp kó thuaät cuûa quy hoaïch chi tieát khu vöïc, ñoù laø ñieàu kieän thieát yeáu ñeå baûo ñaûm xaây döïng phaùt trieån vaø toå chöùc caùc hoaït ñoäng kinh teá, xaõ hoäi cuûa khu ñaát.

- Ñaëc ñieåm hieän traïng khu vöïc quy hoaïch.

- Caùc tieâu chuaån, quy hoaïch hieän haønh thuoäc caùc ngaønh lieân quan ñeán noäi dung quy hoaïch chi tieát khu ñaát. d. Xaùc ñònh caùc chöùc naêng söû duïng ñaát vaø coâng trình kieán truùc

- Khu vöïc ñöôïc xaây döïng, caám xaây döïng.

- Ñaát giöõ nguyeân chöùc naêng söû duïng.

- Ñaát thay ñoåi chöùc naêng söû duïng.

- Ñaát phaùt trieån, môû roäng.

- Khu ñaát caàn phaù dôõ caùc coâng trình kieán truùc.

- Ñaát caùc coâng trình caûi taïo, baûo toàn.

- Ñaát xaây döïng caùc coâng trình theo chöùc naêng: +Ñaát coâng trình saûn xuaát: coâng nghieäp naëng, coâng nghieäp cheá bieán, thuû coâng nghieäp. +Ñaát saûn xuaát noâng nghieäp, laâm nghieäp nuoâi troàng thuûy saûn. +Ñaát hoang hoùa, khoâng xaây döïng ñöôïc. +Ñaát döï tröõ phaùt trieån. +Ñaát coâng trình coâng coäng: Thöông maïi, dòch vuï, Haønh chính, Vaên hoùa, di tích lòch söû, Giaùo duïc, Y teá. +Ñaát nhaø ôû: nhaø chung cö, nhaø bieät thöï, nhaø ôû theo loâ, gheùp hoä, v.v.. +Ñaát coâng trình haï taàng kó thuaät: Giao thoâng; Caáp ñieän, nöôùc; Thoaùt nöôùc baån, xöû lí chaát thaûi, veä sinh moâi tröôøng; Caùc coâng trình ñaàu moái, traïm traïi kó thuaät haï taàng. +Ñaát xaây döïng caùc coâng trình ñaëc bieät khaùc (quaân söï, ngoaïi giao, tín ngöôõng).

Caùc chæ tieâu kinh teá kó thuaät caàn neâu cuï theå ôû nhöõng vaán ñeà sau:

- Veà söû duïng ñaát vaø chöùc naêng coâng trình kieán truùc:

273

+ Dieän tích ñaát veà caùc loaïi ñaát, tính theo m2,ha. + Tieâu chuaån bình quaân ñaàu ngöôøi (m2/ngöôøi). + Tieâu chuaån dieän tích ñaát. + Quy moâ soá ngöôøi cö truù, lao ñoäng. + Maät ñoä cö truù ñöôïc tính theo soá ngöôøi treân ñôn vò dieän tích ñaát: ng/ha.

- Maät ñoä xaây döïng ñöôïc tính theo dieän tích xaây döïng treân ñôn vò dieän tích khu ñaát (m2 XD/ha), tæ leä % giöõa dieän tích xaây döïng vaø dieän tích khu ñaát. Maät ñoä xaây döïng chòu aûnh höôûng quyeát ñònh bôûi nhu caàu söû duïng ñaát, quy moâ khoâng gian troáng vaø boá cuïc khoâng gian cuûa töøng khu ñaát.

- Heä soá söû duïng ñaát ñöôïc tính theo tæ leä giöõa toång dieän tích saøn treân dieän tích khu ñaát, giaù trò thay ñoåi theo yeâu caàu söû duïng ñaát, taàng cao trung bình, maät ñoä xaây döïng vaø ngheä thuaät toå chöùc khoâng gian ñoâ thò cuûa moãi khu vöïc quy hoaïch.

- Quy moâ phuïc vuï, dieän tích caùc coâng trình dòch vuï coâng coäng (soá ngöôøi, baùn kính phuïc vuï).

- Bình quaân dieän tích coâng trình caùc loaïi (nhaø ôû, coâng trình coâng coäng v.v…) ñoái vôùi ngöôøi ôû hay lao ñoäng.

Caùc chæ tieâu veà Kieán truùc vaø Caûnh quan ñoâ thò:

- Giôùi haïn veà dieän tích vaø kích thöôùc cuûa loâ ñaát.

- Chieàu cao coâng trình xaây döïng.

- Taàng cao trung bình toaøn khu.

- Taàng cao trung bình töøng khu vöïc.

- Chæ giôùi ñöôøng ñoû: laø giôùi haïn phaàn ñaát löu khoâng, khoaûng khoâng gian daønh rieâng cho ñöôøng phoá, phaàn ñaát caám xaây döïng, boá trí caùc loaïi coâng trình kieán truùc.

- Chæ giôùi xaây döïng: Giôùi haïn khoaûng luøi cuûa coâng trình xaây döïng.

Vieäc boá trí caùc coâng trình kieán truùc ôû töøng khu vöïc chöùc naêng ñoâ thò theo yeâu caàu cuûa chæ giôùi xaây döïng vaø chæ giôùi ñöôøng ñoû coù khaùc nhau, treân cô sôû yeâu caàu chöùc coâng trình vaø söï töông quan giöõa chieàu cao coâng trình vôùi khoâng gian ñöôøng phoá. Taïi caùc khu trung taâm ñoâ thò, coù theå xaây döïng coâng trình tôùi chæ giôùi ñöôøng ñoû vôùi ñoä cao coù giôùi haïn theo yeâu caàu boá cuïc khoâng gian ñöôøng phoá.

Chæ tieâu veà haï taàng kó thuaät vaø veä sinh moâi tröôøng:

- Caáp nöôùc - Caáp ñieän - Thoâng tin, böu ñieän - Veä sinh moâi tröôøng - An toaøn ñoâ thò

274

12.3. NOÄI DUNG QUY HOҤCH CHI TIEÁT XAÂY DÖÏNG ÑOÂ THÒ 12.3.1.Phaân tích ñaùnh giaù hieän traïng

- Ñaùnh giaù caùc ñieàu kieän töï nhieân, thöïc traïng xaây döïng.

- Ñaùnh giaù tình hình daân cö, xaõ hoäi.

- Kieán truùc caûnh quan, ñaùnh giaù di tích lòch söû vaên hoaù trong khu vöïc.

- Khaû naêng söû duïng quyõ ñaát hieän coù vaø quyõ ñaát döï kieán phaùt trieån.

12.3.2.Xaùc ñònh tính chaát chöùc naêng vaø caùc chæ tieâu kinh teá – kyõ thuaät (chuû yeáu laø veà söû duïng ñaát, haï taàng xaõ hoäi vaø haï taàng kyõ thuaät cuûa khu vöïc thieát keá, noäi dung caûi taïo vaø xaây döïng môùi).

12.3.3.Quy hoaïch toång maët baèng söû duïng ñaát, xaùc ñònh chæ tieâu cho töøng khu ñaát (veà dieän tích, maät ñoä xaây döïng, heä soá söû duïng ñaát, taàng cao coâng trình, vò trí, quy moâ caùc coâng trình ngaàm).

12.3.4.Quy hoaïch heä thoáng haï taàng kyõ thuaät ñoâ thò

- Xaùc ñònh maïng löôùi ñöôøng giao thoâng, maët caét, chæ giôùi ñöôøng ñoû vaø chæ giôùi xaây döïng, vò trí, quy moâ beán baõi, baõi ñoå xe vaø heä thoáng coâng trình ngaàm, tuynel kyõ thuaät.

- Xaùc ñònh nhu caàu vaø nguoàn caáp nöôùc, vò trí quy moâ caùc coâng trình nhaø maùy, traïm bôm nöôùc, beå chöùa, maïng löôùi ñöôøng caáp nöôùc, caùc thoâng soá kyõ thuaät chi tieát.

- Xaùc ñònh nhu caàu söû duïng vaø nguoàn cung caáp ñieän naêng, vò trí quy moâ traïm ñieän phaân phoái, maïng löôùi ñöôøng day trung theá, haï theá vaø chieáu saùng ñoâ thò.

- Xaùc ñònh maïng löôùi thoùat nöôùc vaø heä thoáng xöû lyù chaát thaûi.

12.3.5.Döï kieán nhöõng haïng muïc öu tieân phaùt trieån vaø nguoàn löïc thöïc hieän.

12.3.6.Thieát keá ñoâ thò.

- Nghieân cöùu, xaùc ñònh caùc coâng trình ñieåm nhaán trong khoâng gian khu vöïc quy hoaïch, theo caùc höôùng taàm nhìn khaùc nhau, taàng cao xaây döïng coâng trình cho töøng loâ ñaát vaø cho toaøn khu vöïc, xaùc ñònh coát ñöôøng, væa heø, coát neàn coâng trình treân töøng ñöôøng phoá vaø caùc ngaõ phoá.

- Nghieân cöùu hình khoái maøu saéc aùnh saùng, hình thöùc kieán truùc chuû ñaïo cho caùc coâng trình kieán truùc, heä thoáng caây xanh maët nöôùc, quaûng tröôøng, chæ giôùi ñöôøng ñoû, chæ giôùi xaây döïng…

- Quy ñònh veà quaûn lyù kieán truùc caûnh quan ñoâ thò bao goàm quy ñònh chæ giôùi ñöôøng ñoû, chæ giôùi xaây döïng, coát xaây döïng neàn ñöôøng, coát xaây döïng væa heø cho taát caû caùc tuyeán phoá, quy ñònh chieàu cao coâng trình, chieàu cao taàng cuûa moät coâng trình, quy ñònh hình khoái kieán truùc, maët ñöùng, maùi hieân, oâ vaêng, ban coâng cuûa coâng trình, quy ñònh maøu saéc, aùnh saùng vaät lieäu xaây döïng coâng trình, caùc quy ñònh veà coâng trình tieän ích ñoâ thò, töôïng ñaøi, tranh hoaønh traùng, bieån quaûng caùo, caùc baûng chæ daãn, kyù hieäu, caây xanh, saân vöôøn, 275

haøng raøo, loái ñi cho ngöôøi taøn taät, væa heø vaø quy ñònh kieán truùc bao che cho coâng trình haï taàng kyõ thuaät.

12.3.7.Ñaùnh giaù taùc ñoäng moâi tröôøng vaø ñeà xuaát bieän phaùp ñeå giaûm thieåu aûnh höôûng xaáu ñeán moâi tröôøng trong ñoà aùn quy hoïach xaây döïng chi tieát ñoâ thò.

12.4. CAÙC NGUYEÂN TAÉC BOÁ CUÏC QUY HOAÏCH KIEÁN TRUÙC. 12.4.1.Sô ñoà cô caáu quy hoaïch

- Cuï theå hoùa nhöõng ñònh höôùng, chæ tieâu kinh teá kó thuaät cuûa quy hoaïch chung ñoâ thò, khu vöïc ñoái vôùi khu ñaát döï kieán quy hoaïch, ñeà xuaát caùc phöông aùn so saùnh ñeå löïa choïn, vôùi noäi dung xaùc ñònh nhöõng khaû naêng toå chöùc quy hoaïch khaùc nhau vôùi quan ñieåm veà: - Caùc moái quan heä, töông quan vaø nhöõng nhu caàu ñoái vôùi khu vöïc laân caän veà kinh teá, xaõ hoäi, daân cö, dòch vuï, haï taàng kó thuaät, veä sinh moâi tröôøng, toå chöùc khoâng gian vaø caûnh quan, v.v…

- Nguyeân taéc toå chöùc vaø vò trí, ranh giôùi caùc khu chöùc naêng.

- Moái quan heä noäi boä vaø lieân khu vöïc cuûa khu ñaát quy hoaïch veà caùc maët: kinh teá, xaõ hoäi, kó thuaät, kieán truùc caûnh quan, v.v..

- Caùc chæ tieâu döï kieán ñaït ñöôïc: Quy moâ ñaát ñai, tæ leä giöõa caùc khu chöùc naêng, tính chaát coâng trình, heä soá söû duïng ñaát, taàng cao…

- Nhöõng quan ñieåm phaùt trieån, chæ tieâu kinh teá kó thuaät cuûa caùc phöông aùn ñöôïc so saùnh, ñaùnh giaù laøm cô sôû vieäc quyeát ñònh phöông aùn choïn toái öu nhaát laøm cô sôû tieán haønh trieån khai chi tieát quy hoaïch khu ñaát. Phöông phaùp thoâng thöôøng laø phaân tích, so saùnh treân cô sôû soá lieäu ñöôïc thoáng keâ. Ñeå vieäc quyeát ñònh coù tính chính xaùc cao, coù theå kieåm tra laïi phöông aùn choïn baèng caùc chöông trình vi tính.

12.4.2.Quy hoaïch söû duïng ñaát

- Quy hoaïch chi tieát söû duïng ñaát nhaèm cuï theå hoùa ñònh höôùng cuûa quy hoaïch chung veà toå chöùc khai thaùc vaø söû duïng ñaát. Laø cô sôû xaây döïng heä thoáng haï taàng kó thuaät ñoâ thò vaø phaùt trieån caùc döï aùn cuï theå cuûa töøng haïng muïc coâng trình trong khu ñaát.

- Nhieäm vuï cuûa quy hoaïch chi tieát söû duïng ñaát laø ñeà ra nhöõng giaûi phaùp veà: + Boá cuïc caùc khu chöùc naêng, cô caáu söû duïng ñaát: caùc loaïi ñaát, thoâng qua vieäc xaùc ñònh hình thöùc phaân boá, vò trí, ranh giôùi töøng khu ñaát hoaëc loâ ñaát theo tính chaát, chöùc naêng söû duïng vaø quyeàn söû duïng ñoái vôùi caùc loaïi ñaát xaây döïng nhaø ôû, coâng trình coâng coäng, khu caây xanh (vöôøn hoa, coâng vieân, caây xanh ñöôøng phoá), caùc loaïi ñöôøng giao thoâng (theo loaïi hình phöông tieän giao thoâng vaø phaân caáp ñöôøng), giao thoâng tónh (beán baõi ñoå xe). + Ñònh höôùng vaø giôùi haïn quy hoaïch caûi taïo, phuïc hoài, phaùt trieån vaø xaây döïng môùi ñoái vôùi töøng khu vöïc cuï theå trong khu ñaát.

- Xaùc ñònh yeâu caàu, tieâu chí veà quy hoaïch söû duïng ñaát ñoái vôùi nhöõng coâng trình döï kieán xaây döïng trong khu ñaát, bao goàm: 276

+ Chæ giôùi xaây döïng, chæ giôùi ñöôøng ñoû. + Dieän tích ñaát xaây döïng coâng trình hoaëc cuïm coâng trình. + Quy moâ, maät ñoä ngöôøi cö truù, laøm vieäc. + Quy moâ, tính chaát caùc coâng trình dòch vuï coâng coäng (soá ngöôøi, baùn kính phuïc vuï). + Maät ñoä xaây döïng. + Heä soá söû duïng ñaát. + Taàng cao trung bình toaøn khu. + Taàng cao trung bình toaøn khu vöïc. + Tieâu chuaån veà haï taàng kó thuaät. + Caáp nöôùc (nöôùc sinh hoaït, nöôùc phuïc vuï saûn xuaát, nöôùc cöùu hoûa, töôùi caây xanh). + Nöôùc thaûi, thoaùt nöôùc möa, nöôùc baån. + Caáp ñieän (sinh hoaït, phuïc vuï saûn xuaát, chieáu saùng ñoâ thò, v.v…) + Thoâng tin, böu ñieän. + Veä sinh moâi tröôøng. + Toå chöùc caây xanh ñoâ thò (quy moâ, tæ leä caây xanh chung toaøn khu, cuûa töøng loâ ñaát, loaïi caây theo yeâu caàu söû duïng, maät ñoä troàng caây….) + An toaøn ñoâ thò (choáng chaùy, tai naïn, traät töï xaõ hoäi). + Kieán truùc vaø caûnh quan ñoâ thò. + Phöông thöùc quaûn lí xaây döïng theo quy hoaïch. + Phöông thöùc vaø keá hoaïch thöïc hieän quy hoaïch: Ñaàu tö theo giai ñoaïn, theo haïng muïc coâng trình. + Phöông thöùc khai thaùc, söû duïng ñaát.

12.4.3.Quy hoaïch kieán truùc vaø caûnh quan ñoâ thò

- Quy hoaïch khoâng gian vaø caûnh quan ñoâ thò bao giôø cuõng töông öùng vôùi sô ñoà caáu truùc khoâng gian chöùc naêng cuûa quy hoaïch maët baèng toång theå ñoâ thò. Vieäc quy hoaïch khoâng gian ñeå quyeát ñònh ñaëc ñieåm boá cuïc ñoâ thò vaø tröôùc heát vôùi caùc quaàn theå ñöôïc döïa treân heä thoáng truïc vaø goùc quy hoaïch. Ñoù laø cô sôû ñeå thoáng nhaát caùc quaàn theå vaø moãi boä phaän cuûa chuùng vôùi nhau vaø vôùi caùc yeáu toá taïo caûnh khaùc.

- Saéc thaùi rieâng boä maët ñoâ thò ñaït ñöôïc baèng moái lieân heä boá cuïc cuûa noù vôùi caùc ñieàu kieän thieân nhieân hieän traïng. Caùc thaønh phaàn cuûa ñoâ thò vaø caùc ñaëc ñieåm thieân nhieân phaûi naèm trong söï thoáng nhaát vaø haøi hoøa. Caàn theå hieän vaø naâng giaù trò caùc tröng cho moãi ñoâ thò ñeå thaáy roõ ñaëc tính aáy. Ñoâi khi caùc truïc, goùc cuûa caùc yeáu toá thieân nhieân laø truïc hay goùc boá cuïc quy hoaïch.

277

- Coù nhieàu moâ hình quy hoaïch khoâng gian, tröôùc heát laø moâ hình ñoâ thò daûi. Bao goàm caùc daûi xaây döïng chaïy doïc caùc tuyeán giao thoâng chính hoaëc doïc moät soá tuyeán giao thoâng song song vôùi nhau (ñöôøng oâtoâ, ñöôøng saét, ñöôøng thuûy,…) Daïng quy hoaïch khoâng gian naøy taïo neân caùc daûi xaây döïng töông ñoái heïp. Phaùt trieån tö töôûng naøy coøn coù ñoâ thò song song, goàm caùc daûi xaây döïng coù yù nghóa khaùc nhau chaïy theo tuyeán giao tieáp chính song song. Caùc khu laøm vieäc, dòch vuï chuû yeáu vaø nghæ ngôi coù vò trí khoâng xa nôi ôû ví duï cuûa Myõ La Tinh, Lecorbusier.

- Moâ hình taäp trung ñoàng taâm hình sao bao goàm caùc khu xaây döïng taäp trung doïc caùc tuyeán giao thoâng xuyeân taâm. Tröôøng hôïp naøy caùc neäm caây xanh chaïy ñan xen giöõa caùc tuyeán noái töø ngoaïi ñoâ vaøo saâu trong ñoâ thò. Moãi moät caùnh sao coù theå ñöôïc xaây döïng vaø toå chöùc khoâng gian töông töï nguyeân taéc quy hoaïch daûi taäp trung. Do ñoù vieäc hình thaønh khoâng gian ñoâ thò hình sao cho pheùp ruùt ngaén khoaûng caùch caùc vuøng xung quanh tôùi trung taâm.

- Moâ hình quy hoaïch khoâng gian phaân taùn (ñoâ thò trong ñoâ thò) vaø taäp trung vôùi heä thoáng giao thoâng ñan xen nhau, coù theå caân xöùng ñeàu ñaën hoaëc töï do.

- Ba kieåu quy hoaïch khoâng gian khoâng phaûi laø nhöõng moâ hình duy nhaát. Söï phaùt trieån cuûa moãi ñoâ thò laø moät toång theå caùc vaán ñeà ñaëc bieät vaø phöùc taïp. Trong moãi tröôøng hôïp cuï theå phaûi tính ñeán caùc ñieàu kieän ñòa phöông, giao thoâng, chöùc naêng ñoâ thò vaø tính ñoäng cuûa ñoâ thò.

- Coù ba sô ñoà quy hoaïch khoâng gian neâu treân ñeàu taïo neân moät töông quan nhaát ñònh giöõa khoâng gian xaây döïng vaø khoâng gian troáng ñoâ thò. Heä thoáng khoâng gian troáng ñoâ thò bao goàm ba loaïi hình khoâng gian chuû yeáu: ñöôøng phoá, saân – quaûng tröôøng vaø vöôøn, coâng vieân, chính nhôø coù heä thoáng khoâng gian troáng naøy maø caûnh quan ñoâ thò ñöôïc boäc loä roõ reät nhaát laø ñieàu kieän ñeå thuï caûm giaù trò thaåm myõ kieán truùc ñoâ thò ñoái vôùi con ngöôøi. Do ñoù vieäc xaùc ñònh phöông phaùp quy hoaïch khoâng gian vaø caûnh quan ñoâ thò maø tröôùc tieân laø ñònh höôùng boá cuïc heä thoáng khoâng gian coù aûnh höôûng lôùn ñeán söû duïng ñaát ñai xaây döïng vaø toå chöùc cô caáu quy hoaïch cuûa ñoâ thò.

- Trong heä thoáng khoâng gian neâu treân, ñaëc bieät phaûi chuù troïng ñeán maët nöôùc hieän coù vaø boå sung caùc loaïi hình maët nöôùc môùi. Vì khoâng gian maët nöôùc laø ñieàu kieän toát nhaát ñeå thuï caûm hình daùng toaøn caûnh ñoâ thò.

12.4.4.Quy hoaïch heä thoáng haï taàng ñoâ thò

- Vieäc quy hoaïch heä thoáng caùc coâng trình kyõ thuaät haï taàng ñoâ thò laø moät khaâu quan troïng cuûa quy hoaïch ñoâ thò nhaèm ñaûm baûo caùc ñieàu kieän lao ñoäng, sinh hoaït vaø nghæ ngôi tieän nghi nhaát; baûo ñaûm caùc ñieàu kieän veä sinh caàn thieát cho con ngöôøi.

- Caùc coâng trình kyõ thuaät haï taàng caàn ñöôïc thieát keá ñoàng boä, taïo ñieàu kieän cho vieäc keát hôïp söû duïng chung moät soá ñöôøng oáng, thieát bò kyõ thuaät, voû bao che, v.v… ñeå naâng cao hieäu quaû kinh teá vaø baûo haønh, söûa chöõa trong quaù trình söû duïng.

12.4.4.1.Heä thoáng caáp, thoaùt nöôùc Heä thoáng caáp nöôùc.

- Nöôùc duøng cho ñoâ thò goàm: 278

+ Nöôùc duøng cho saûn xuaát + Nöôùc duøng sinh hoaït, trong caùc coâng trình thò chính (töôùi röûa ñöôøng, töôùi caây, chöõa chaùy, v.v…)

- Chæ tieâu duøng nöôùc cho sinh hoaït vaø trong caùc coâng trình thò chính khoaûng töø 500 – 600 lít ngaøy ñeâm cho moät ngöôøi daân.

- Chæ tieâu duøng nöôùc cho khu saûn xuaát ñöôïc xaùc ñònh theo yeâu caàu cuï theå cuûa töøng xí nghieäp, nhaø maùy… Trong tröôøng hôïp chöa coù yeâu caàu cuï theå coù theå laáy khoaûng 25% löôïng nöôùc duøng cho sinh hoaït vaø trong caùc coâng trình thò chính.

- Nguoàn nöôùc coù theå laáy theo hai loaïi: nöôùc ngaàm vaø nöôùc maët. Yeâu caàu nguoàn nöôùc phaûi naèm ngoaøi vuøng caùch ly veä sinh cuûa ñoâ thò, ñaàu doøng chaûy.

- Traïm xöû lyù nöôùc (nhaø maùy nöôùc) cuõng phaûi coù vò trí ôû ngoaøi khu caùch ly veä sinh cuûa ñoâ thò, coù khu caùch ly veä sinh rieâng laáy theo khoaûng caùch ly veä sinh giöõa khu saûn xuaát vaø khu daân cö. Quy moâ khu ñaát xaây döïng traïm xöû lyù nöôùc nhö sau: Tieâu chuaån ñaát xaây döïng traïm xöû lyù nöôùc Coâng suaát traïm xöû lyù nöôùc Dieän tích ñaát (1000m3/ngaøy ñeâm) (ha) Döôùi 1 0,5 1–5 0,5 – 1 5 – 10 1–2 10 – 30 2–3 30 – 60 3–4 60 – 120 4–5 120 – 250 5–7 250 – 400 7–9 400 – 800 9 – 13 800 - 1200 13 – 16

- Maïng löôùi ñöôøng oáng caáp nöôùc neân ñöôïc thieát keá theo maïch voøng kín ñeå baûo ñaûm caáp nöôùc lieân tuïc, traùnh ñöôïc haäu quaû taéc ñöôøng oáng khi chöa söûa chöõa kòp thôøi.

- Hình thöùc maïng löôùi caáp nöôùc phuï thuoäc vaøo löu löôïng vaø thaønh phaàn nöôùc, vaøo vò trí nguoàn caáp nöôùc. Tröôøng hôïp yeâu caàu nöôùc cho saûn xuaát coù thaønh phaàn nhö nöôùc sinh hoaït, ñoàng thôøi löu löôïng khoâng lôùn, hôïp lyù nhaát laø thieát keá maïng löôùi caáp nöôùc chung.

- Ngöôïc laïi, nhu caàu nöôùc cho saûn xuaát coù thaønh phaàn khaùc vôùi nöôùc duøng cho sinh hoaït; löu löôïng nöôùc duøng cho saûn xuaát raát lôùn hoaëc vò trí khu saûn xuaát gaàn nguoàn laáy nöôùc. Hôïp lyù nhaát laø thieát keá maïng löôùi caáp nöôùc rieâng.

Heä thoáng thoaùt nöôùc

- Thoaùt nöôùc ñoâ thò goàm nöôùc baån do sinh hoaït – söû duïng trong caùc coâng trình thò chính vaø do saûn xuaát thaûi ra vaø nöôùc möa.

279

- Chæ tieâu nöôùc sinh hoaït vaø trong caùc coâng trình thì chính laáy theo tieâu chuaån caáp nöôùc nhaân vôùi heä soá 0,8.

- Löu löôïng nöôùc thaûi saûn xuaát theo thieát keá caùc coâng trình saûn xuaát, thöôøng döôùi 80% nöôùc duøng cho saûn xuaát.

- Vieäc löïa choïn heä thoáng thoaùt nöôùc (ñoäc laäp, chung) phuï thuoäc vaøo phöông phaùp xöû lyù nöôùc baån, thaønh phaàn hoùa hoïc vaø vaät lyù nöôùc thaûi, nöôùc möa cuûa caùc khu saûn xuaát vaø daân cö.

- Heä thoáng thoaùt nöôùc ñoäc laäp bao goàm hai maïng chuû yeáu: thoaùt nöôùc sinh hoaït, caùc coâng trình thò chính vaø nöôùc thaûi trong saûn xuaát sau khi qua coâng trình laøm saïch; thoaùt nöôùc möa.

- Heä thoáng thoaùt nöôùc chung cho nöôùc thaûi sinh hoaït, coâng trình thò chính vaø saûn xuaát, nöôùc möa.

- Coâng trình laøm saïch nöôùc baån coù theå chung cho toaøn boä heä thoáng thoaùt nöôùc ñoâ thò hoaëc chia ra moät soá coâng trình laøm saïch nöôùc thaûi vôùi vò trí khaùc nhau coøn phuï thuoäc vaøo quy moâ, söï phaân boá heä thoáng thoaùt nöôùc. Quy moâ khu ñaát coâng trình laøm saïch nöôùc baån theo baûng.

Tieâu chuaån ñaát xaây döïng coâng trình laøm saïch nöôùc baån.

Coâng suaát cuûa coâng trình laøm saïch nöôùc baån 3 1000m /ngaøy ñeâm Döôùi 0,7 0,7 – 17 17 – 40 40 – 130 130 – 175 175 – 280 280 – 400 400 - 500

Quy moâ ñaát (ha) Coâng trình laøm saïch

Khu chöùa buøn

1 3 4 8 10 17 20 30

2 6 8 16 20 35 50 70

- Phaûi coù khu caùch ly veä sinh cho coâng trình loïc saïch nöôùc baån. Khoaûng caùch caùch ly veä sinh tuaân theo quy ñònh khoaûng caùch caùch ly veä sinh khu saûn xuaát vaø daân cö.

12.4.4.2.Caáp ñieän

- Nguoàn cung caáp ñieän töø maïng löôùi ñieän quoác gia. Trong tröôøng hôïp ñoâ thò coù nhaø maùy ñieän, cho tuaân theo caùc quy ñònh veà khoaûng caùch veä sinh. Maïng ñieän daãn voâ ñoâ thò goàm hai loaïi: ñieän cao theá vaø haï theá. Thoâng thöôøng ñieän cao theá coù theå chung cho ñieän daân duïng vaø ñieän saûn xuaát. Ñöôøng ñieän cao theá thöôøng ñaët treân khoâng, doïc ñöôøng oâtoâ, trong caùc khu caùch ly veä sinh vaø ñöôïc ñaët trong haønh lang baûo veä. Ñoái vôùi ñöôøng ñiӋn 35KV haøng lang baûo veä roäng laø 15m, 110KV laø 20m vaø 220KV laø 25m.

- Ñöôøng ñieän haï theá coù theå boá trí treân khoâng hoaëc ngaàm döôùi ñaát.

280

- Traïm haï theá trong ñoâ thò bao goàm traïm hôû vaø kín. Yeâu caàu caùch ly ñoái vôùi traïm bieán aùp hôû theo baûng.

Khoaûng caùch caùch ly ñoái vôùi traïm haï theá hôû.

Coâng suaát traïm haï theá (KVA) 40 60 125

Khoaûng caùch (m) Ñeán nhaø ôû, nhaø treû, beänh Ñeán tröôøng hoïc, kyù vieän tuùc xaù, cöûa haøng 300 250 700 500 1000 800

- Dieän tích traïm haï aùp trong ñoâ thò khoaûng töø 50-300m2.

12.4.4.3.Caáp nhieät

- Nguoàn caáp nhieät chuû yeáu töø nguoàn nhieät cuûa nhaø maùy nhieät ñieän vaø loø hôi.

- Dieän tích ñaát xaây döïng loø hôi theo baûng.

Tieâu chuaån ñaát xaây döïng loø hôi.

Coâng suaát loø hôi 1000 kcal/h 5 – 15 20 – 50 50 – 100 100 – 200

Dieän tích ñaát xaây döïng loø hôi (ha) Chaát ñoát raén 0, 5 – 1 1,5 2,6 3,2

Chaát ñoát khí 0,5 – 0,6 1 2 2,5

- Heä thoáng daãn nhieät caàn ñöôïc thieát keá theo maïng kín ñeå baûo ñaûm nhieät löôïng ñoàng ñeàu cho ñoâ thò.

12.4.4.4.Caáp khí ñoát

- Nguoàn cung caáp khí ñoát bao goàm traïm chöùa vaø traïm phaân phoái. Dieän tích ñaát xaây traïm chöùa khoaûng 500m2 cho 1 trieäu m3 khí ñoát. Dieän tích ñaát xaây traïm phaân phoái phuï thuoäc vaøo coâng suaát cuûa traïm.

Tieâu chuaån dieän tích ñaát xaây döïng traïm phaân phoái khi ñoát.

Coâng suaát traïm phaân phoái khí ñoát T/naêm 10.000 20.000 40.000

Dieän tích ñaát (ha) 5 7 8

- Traïm chöùa vaø phaân phoái khí ñoát caàn coù khoaûng caùch caùch ly thích hôïp. Ñoái vôùi traïm phaân phoái khoaûng caùch ñoù laø 10 – 15m. Ñoái vôùi traïm chöùa phuï thuoäc vaøo coâng suaát traïm nhö sau: 281

Coâng suaát traïm chöùa khí ñoát (m3)

Khoaûng caùch ly cuûa traïm chöùa khí ñoát.

Khoaûng caùch caùch ly (m) ñeån

Döôùi 400 400 – 1200 Treân 1200

Coâng trình coâng coäng 100 100 100

Nhaø ôû

Nhaø saûn xuaát

50 50 50

20 25 30

- Heä thoáng oáng daãn khí ñoát caàn phaûi baûo ñaûm an toaøn, heä thoáng kín vaø lieân tuïc.

12.4.4.5.Heä thoáng chieáu saùng, ñieän thoaïi vaø truyeàn thanh: Heä thoáng chieáu saùng.

- Heä thoáng chieáu saùng ñoâ thò coù nhieàu yù nghóa khaùc nhau: thöïc duïng, trang trí, coå ñoäng thoâng tin, ñeøn baùo hieäu.

- Vieäc boá trí caùc nguoàn saùng phuï thuoäc vaøo chieàu roäng vaø maët caét ñöôøng.

Heä thoáng ñieän thoaïi vaø truyeàn thanh

- Söï lieân heä baèng ñieän thoaïi ñöôïc thöïc hieän nhôø vaøo caùc traïm ñieän thoaïi töï ñoäng. Moãi traïm ñieän thoaïi töï ñoäng coù theå ñaûm nheän 30.000 soá. Kích thöôùc ñaát xaây döïng traïm ñieän thoaïi töï ñoäng 10 – 20 nghìn soá khoaûng 0,3 – 0,4 ha.

- Ñaøi truyeàn thanh höõu tuyeán coù quy moâ khaùc nhau phuï thuoäc vaøo soá löôïng ñaøi thu trong ñoâ thò. Thoâng thöôøng dieän tích ñaát xaây döïng moät ñaøi truyeàn thanh höõu tuyeán töø 0,059 – 0,1ha.

- Heä thoáng ñöôøng daây ñieän thoaïi vaø truyeàn thanh coù theå ñaët treân khoâng hoaëc ngaàm döôùi ñaát.

12.4.4.6.Veä sinh ñoâ thò

- Khi quy hoaïch ñoâ thò caàn phaûi giaûi quyeát vaán ñeà veä sinh ñoâ thò. Soá löôïng raùc thaûi cuûa ñoâ thò haøng ngaøy raát lôùn coù theå leân tôùi 900 kg moät ngöôøi trong moät naêm. Do ñoù phaûi boá trí nôi ñoå raùc vaø xöû lyù cho ñoâ thò. Ñoái vôùi caùc ñoâ thò trung bình, lôùn vaø cöïc lôùn neân xaây döïng nhaø maùy cheá bieán raùc. Caùc daïng xöû lyù raùc vaø chöùa raùc theo baûng sau: Dieän tích ñaát vaø khoaûng caùch caùch ly veä sinh nôi xöû lyù raùc cuûa ñoâ thò.

Phöông phaùp xöû lyù raùc

Dieän tích ñaát (ha/1000 T naêm) - Nhaø maùy cheá bieán raùc 0,02 – 0,05 - Baõi huûy raùc ñeå laøm phaân 2 – 4 boùn.

0,02 – 0,05 - Baõi ñoå raùc

282

Khoaûng caùch caùch ly veä sinh (m) 500 1000 500

12.4.4.7.Heä thoáng caùc coâng trình kyõ thuaät haï taàng ngaàm

- Moät soá coâng trình kyõ thuaät haï taàng nhö caùc ñöôøng oáng caáp, thoaùt nöôùc, daãn khí ñoát, nhieät, caùc ñöôøng caùp ñieän, ñieän thoaïi thöôøng boá trí ngaàm döôùi ñaát ñeå baûo ñaûm an toaøn, veä sinh vaø thaåm myõ ñoâ thò.

- Caùc coâng trình ngaàm ñöôïc boá trí theo ba daïng: + Theo oáng (caáp thoaùt nöôùc, daãn hôi ñoát, …) + Theo caùp (ñieän, truyeàn thanh,…) + Coâleâchtô (ñöôøng haàm chung cho moät soá ñöôøng oáng vaø ñöôøng daây) - Heä thoáng coâng trình ngaàm caàn ñöôïc thieát keá ñoàng boä vaø theo maïng löôùi ñöôøng phoá nhöng khoâng ñöôïc boá trí doïc theo loøng ñöôøng xe chaïy ñeå deã söûa chöõa khi caàn thieát.

Kích thöôùc cuûa Coâleâchtô phuï thuoäc vaøo soá löôïng ñöôøng oáng vaø daây caùp, vieäc coù hay khoâng coù khoâng gian ñi laïi beân trong ñeå söûa chöõa, baûo haønh. Thöôøng kích thöôùc maët caét ngang coâleâchtô khoaûng: saâu 1,4 – 1,6m; roäng: 1 – 1,2m.

283

CHÖÔNG 13: QUY HOAÏCH CAÛI TAÏO ÑOÂ THÒ 13.1. VAI TROØ CUÛA COÂNG TAÙC CAÛI TAÏO ÑOÂ THÒ TRONG VIEÄC XAÂY DÖÏNG CAÙC THAØNH PHOÁ

- Nhöõng thaønh phoá xaây döïng töø laâu ñôøi luoân ñoøi hoûi phaûi ñöôïc chænh trang, naâng caáp theo thôøi gian, nhaèm ñaùp öùng nhu caàu cuûa con ngöôøi luoân bieán ñoåi.

- Coâng taùc caûi taïo caùc thaønh phoá cuõ giuùp chuùng ta: +Taän duïng ñieàu kieän haï taàng vaø kieán truùc coâng trình ñaõ coù saün, xaây döïng môùi ñaùp öùng nhu caàu hieän taïi vaø döï baùo söï phaùt trieån trong töông lai, + Gìn giöõ vaø phaùt huy di saûn ñoâ thò vaø kieán truùc, di saûn phi vaät theå cuûa caùc coäng ñoàng daân cö, + Tieát kieäm quyõ ñaát xaây döïng ñoâ thò, + Baûo veä vaønh ñai xanh xung quanh caùc thaønh phoá.

- Vì vaäy, coâng taùc caûi taïo ñoâ thò luoân ñoùng vai troø quan troïng trong söï phaùt trieån cuûa moãi thaønh phoá vaø laø moät thaønh phaàn quan troïng trong coâng taùc quy hoaïch xaây döïng ñoâ thò.

13.2. MOÄT SOÁ KHUYNH HÖÔÙNG QUY HOÏACH CAÛI TAÏO ÑOÂ THÒ 13.2.1. Khuynh höôùng « phaù boû coâng trình cuõ – xaây döïng coâng trình môùi »

Khuynh höôùng naøy thöôøng ñöôïc aùp duïng trong tröôøng hôïp khu ñaát quy hoaïch quaù xuoáng caáp, caùc coâng trình ñöôïc ñaùnh giaù khoâng coøn giaù trò thaåm myõ, lòch söû hoaëc giaù trò söû duïng khoâng coøn phuø hôïp vôùi ñieàu kieän hieän taïi vaø trong töông lai. Moät soá ví duï thöôøng thaáy laø vieäc xoùa boû caùc khu nhaø oå chuoät trong ñoâ thò ñeå xaây döïng caùc khu daân cö coù tieâu chuaån phuø hôïp hôn nhö döï aùn giaûi toûa xaây döïng môùi khu Nhieâu Loäc Thò Ngheø hoaëc döï aùn ñaïi loä Ñoâng Taây, v.v.

13.2.2. Khuynh höôùng « xen caáy coâng trình môùi beân caïnh coâng trình cuõ »: haøi hoøa hay töông phaûn?

Ñaây laø khuynh höôùng keát hôïp yeáu toá hieän höõu vaø yeáu toá môùi, coù quan taâm ñeán tính lieân tuïc veà khoâng gian vaø thôøi gian cuûa khu ñaát. Khuynh höôùng naøy ñöôïc aùp duïng roäng raõi taïi caùc trung taâm ñoâ thò nhieàu thaønh phoá treân theá giôùi hieän nay. Ví duï nhö vieäc xaây döïng xen caáy toøa kim töï thaùp thuûy tinh taïi khu baûo taøng Louvre (Paris) vôùi vieäc söû duïng töông phaûn vaät lieäu ñaù truyeàn thoáng vaø vaät lieäu kính hieän ñaïi, hay nhö vieäc xaây döïng caùc toøa nhaø môùi laëp laïi moâ típ phaân vò maët ñöùng cuûa caùc coâng trình hieän höõu ôû xung quanh nhieàu khu ôû trung taâm Paris, v.v.

13.2.2. Khuynh höôùng laøm môùi treân cô sôû coâng trình cuõ

Ñaây laø khuynh höôùng chænh trang coâng trình cuõ, giöõ laïi nhöõng thaønh phaàn coøn giaù trò vaø mang ñeán cho coâng trình moät daùng veû kieán truùc môùi. Ñoâi khi chöùc naêng coâng trình coù theå thay ñoåi theo saùng taïo cuûa ngöôøi kieán truùc sö. Khuynh höôùng naøy ñöôïc aùp duïng ôû caùc nöôùc phöông Taây trong vieäc taän duïng laïi caùc nhaø xöôûng cuõ laøm vaên phoøng laøm 284

vieäc, nhaø ôû, caên hoä… ÔÛ Vieät Nam, phöông phaùp naøy cuõng ñöôïc söû duïng nhieàu, do ñieàu kieän taøi chính haïn cheá, vieäc xaây döïng môùi quaù toán keùm.

13.3. NGUYEÂN TAÉC VAØ CÔ SÔÛ KHOA HOÏC CUÛA COÂNG TAÙC QUY HOÏACH CAÛI TAÏO ÑOÂ THÒ

- Theo ñieàu 5.9 cuûa Quy chuaån xaây döïng Vieät Nam ban haønh theo quyeát ñònh soá 682/BXD-CSXD ngaøy 14-12-1996 cuûa Boä tröôûng Boä Xaây döïng veà vaán ñeà caûi taïo, chænh trang caùc khu vöïc cuõ trong ñoâ thò: ñöôïc pheùp giaûm caùc chæ tieâu söû duïng ñaát, taêng baùn kính phuïc vuï cuûa caùc coâng trình coâng coäng trong caùc caáp ñôn vò ñoâ thò, nhöng soá löôïng taêng giaûm khoâng vöôït quaù 10% so vôùi caùc quy ñònh taïi ñieàu 5.7 vaø 5.8 [veà quy hoïach khu ôû vaø quy hoïach caùc coâng trình coâng coäng].

- Nguyeân taéc caûi taïo chænh trang caùc khu vöïc cuõ trong ñoâ thò caàn töông ñoàng vaø phuø hôïp vôùi hieän traïng veà: + Maät ñoä xaây döïng, chæ tieâu söû duïng ñaát caùc loïai, quyeàn söû duïng ñaát caûnh quan ñoâ thò + Giaù trò lòch söû, giaù trò kieán truùc vaø chaát löôïng cuûa caùc coâng trình hieän coù + Cô sôû haï taàng kyõ thuaät, tieän nghi, veä sinh moâi tröôøng khaû naêng veà voán ñaàu tö.

13.4. NOÄI DUNG CUÛA COÂNG TAÙC QUY HOAÏCH CAÛI TAÏO ÑOÂ THÒ 13.4.1. Quy hoaïch caûi taïo ñoâ thò

- Quy hoaïch caûi taïo ñoâ thò laø coâng taùc quy hoaïch thöôøng xuyeân vaø quan troïng ñoái vôùi söï phaùt trieån cuûa caùc thaønh phoá Vieät Nam hieän nay. Khi thieát keá quy hoaïch caûi taïo ñoâ thò noùi chung caàn quan taâm ñeán caùc ñaëc ñieåm töï nhieân; ñòa hình ñaát ñai, moâi tröôøng, nguoàn nöôùc, khí haäu, taøi nguyeân, caûnh quan, nhöõng ñaëc ñieåm hieän traïng phaùt trieån kinh teá-xaõ hoäi cuõng nhö nhöõng ñaëc ñieåm lòch söû, xaõ hoäi cuûa ñòa phöông ñeå löïa choïn phöông höôùng phaùt trieån khoâng gian, cô caáu chöùc naêng vaø caùc giaûi phaùp kyõ thuaät hôïp lyù cho ñoâ thò.

- Nghieân cöùu quy hoaïch caûi taïo ñoâ thò noùi chung caàn nghieân cöùu caû heä thoáng daân cö coù quan heä maät thieát vôùi ñoâ thò ñoù, baûo ñaûm cho ñoâ thò phaùt trieån haøi hoøa trong heä thoáng daân cö, toå chöùc toát maïng löôùi cô sôû haï taàng kyõ thuaät, maïng löôùi trung taâm coâng coäng vaø coù caùc giaûi phaùp toång hôïp baûo veä moâi tröôøng chung cho toaøn vuøng, khai thaùc hôïp lyù taøi nguyeân thieân nhieân, cô sôû hieän traïng.

- Khi quy hoaïch caûi taïo caùc thaønh phoá cuõ, caàn chuù yù saép xeáp, ñieàu chænh laïi caùc khu chöùc naêng ñoâ thò, boá trí theâm coâng trình coâng coäng, caûi thieän ñieàu kieän giao thoâng, ñieàu kieän veä sinh ñoâ thò, toân taïo boä maët caûnh quan kieán truùc ñoâ thò, toå chöùc khoâng gian caûnh quan ñoâ thò, khai thaùc trieät ñeå ñieàu kieän töï nhieân, truyeàn thoáng daân toäc vaø caùc ñaëc thuø ñòa phöông. Ñaëc bieät, caàn nghieân cöùu caùc giaûi phaùp baûo veä vaø toân taïo caùc di saûn kieán truùc vaø ñoâ thò, caùc coâng trình vaên hoùa – ngheä thuaät coù giaù trò, caùc khu röøng quoác gia vaø coâng vieân phuïc vuï sinh hoïat cuûa ngöôøi daân.

285

13.4.2.Quy hoaïch caûi taïo caùc khu chöùc naêng ñoâ thò 13.4.2.1.Quy hoaïch caûi taïo giao thoâng ñoâ thò

- Trong coâng taùc quy hoaïch caûi taïo caùc ñoâ thò cuõ, giao thoâng laø vaán ñeà then choát. Lyù do laø giao thoâng trong caùc ñoâ thò cuõ thöôøng ñöôïc quy hoaïch phuø hôïp vôùi nhu caàu vaø ñieàu kieän loái soáng, phöông thöùc ñi laïi cuûa thôøi kyø tröôùc vaø khoù thích hôïp vôùi loái soáng, ñieàu kieän ñi laïi cuûa giai ñoaïn sau. Khi giao thoâng khoâng thoâng suoát, vieäc lieân laïc giöõa caùc khu chöùc naêng cuûa thaønh phoá trôû neân khoù khaên, aûnh höôûng ñeán hoaït ñoäng cuûa caùc khu chöùc naêng khaùc.

- Caùc vaán ñeà chính gaëp phaûi khi quy hoaïch caûi taïo giao thoâng ñoâ thò laø söï phaân taùch luoàng roõ raøng giöõa caùc phöông tieän löu thoâng khaùc nhau nhö xe taûi, xe buyùt, xe du lòch vôùi caùc phöông tieän hai baùnh, ba baùnh, vaø chuyeån caùc tuyeán giao thoâng quaù caûnh ra khoûi khu vöïc trung taâm ñoâ thò. Ñaëc bieät taïi caùc khu vöïc trung taâm, khi khoâng coù ñieàu kieän môû roäng loøng ñöôøng, caàn toå chöùc ñöôøng moät chieàu. Theo Tieâu chuaån xaây döïng Vieät Nam, khoaûng caùch lôùn nhaát giöõa caùc ñöôøng moät chieàu khoâng ñöôïc quaù 330m. Beân caïnh ñoù, vaán ñeà toå chöùc caùc tuyeán vaän taûi coâng coäng nhö xe buyùt, xe ñieän ngaàm, xe ñieän treân cao, ñöôøng saét noäi ñoâ… laø vaán ñeà tieân quyeát khoâng chæ ñoái vôùi khu vöïc trung taâm maø ñoái vôùi toaøn ñoâ thò, giaûm thieåu söùc eùp ñoái vôùi ñieàu kieän haï taàng thaønh phoá cuõ.

13.4.2.2.Quy hoaïch caûi taïo khu ôû ñoâ thò

- Caùc khu ôû hieän höõu trong caùc ñoâ thò cuõ laø khu chöùc naêng quan troïng caàn ñöôïc chænh trang, taän duïng phuø hôïp vôùi nguoàn taøi chính, ñoàng thôøi ñaûm baûo tính lieân tuïc veà khoâng gian vaø thôøi gian hình thaønh vaø phaùt trieån cuûa moät ñoâ thò.

- Ñeå thöïc hieän moät ñoà aùn quy hoaïch caûi taïo caùc khu daân cö hieän höõu, caàn nghieân cöùu ñaùnh giaù hieän traïng veà caùc maët: maät ñoä xaây döïng, chæ tieâu ñaát caùc loaïi, giaù trò nhaø ôû, coâng trình coâng coäng, ñöôøng giao thoâng, thieát bò kyõ thuaät, ñieàu kieän veä sinh moâi tröôøng vaø tieän nghi cuõng nhö khaû naêng veà taøi chính vaø vaät tö ñeå thöïc thi döï aùn.

- Ñoái töôïng caûi taïo vaø caûi thieän: moät phaàn oâ phoá, moät oâ phoá, moät ñöôøng phoá, moät khu ôû cuõ.

- Hình thöùc caûi taïo, caûi thieän: caûi taïo ñoàng boä, caûi taïo töøng phaàn, xaây döïng xen caáy moät hay nhieàu coâng trình.

- Noäi dung caûi taïo: + Toå chöùc laïi caùc khu xaây döïng nhaø ôû; + Phaù boû caùc nhaø cuõ heát nieân haïn söû duïng, di chuyeån moät soá kho taøng, xí nghieäp coù aûnh höôûng xaáu ñeán caùc khu caûi taïo ñeå taêng theâm dieän tích caây xanh, giaûm maät ñoä xaây döïng (tuy nhieân maät ñoä xaây dieän tích saøn nhaø ôû trong khu ôû caûi taïo coù theå cao hôn maät ñoä dieän tích saøn nhaø ôû cho pheùp taïi caùc khu ôû môùi); + Toå chöùc laïi maïng löôùi coâng trình coâng coäng hoaëc xaây döïng theâm coâng trình coâng coäng môùi; + Neáu quy moâ daân soá vaø baùn kính phuïc vuï cuûa caùc coâng trình dòch vuï coâng coäng vöôït quaù quy ñònh caàn thöïc hieän moät trong caùc bieän phaùp sau: taän duïng caùc coâng trình 286

coâng coäng dòch vuï cuûa caùc khu ôû, ñôn vò laân caän vaø caùc coâng trình coâng coäng caáp ñoâ thò ; ñieàu chænh laïi vò trí caùc coâng trình coâng coäng dòch vuï cuûa khu ôû, ñôn vò ôû ; boå sung theâm caùc ñieåm coâng coäng dòch vuï caàn thieát cuûa khu ôû, ñôn vò ôû; + Ñieàu chænh maïng löôùi giao thoâng, boû bôùt caùc ñöôøng phoá heïp khoâng caàn thieát ñeå troàng caây hoaëc laøm saân chôi cho treû em; + Hoaøn thieän heä thoáng coâng trình kyõ thuaät caáp nöôùc, thoaùt nöôùc, caáp ñieän,… + Caûi thieän ñieàu kieän veä sinh moâi tröôøng, san laáp ao hoà nöôùc ñoïng,…

- Noäi dung caûi thieän: + Thay ñoåi chöùc naêng moät soá coâng trình cuõ baèng chöùc naêng môùi phuø hôïp hôn; + Xaây döïng xen caáy moät hoaëc moät soá coâng trình cuõ vaøo khu ôû cuõ treân cô sôû toân troïng ñaëc tröng kieán truùc vaø caûnh quan cuûa khu vöïc.

13.4.2.3.Quy hoaïch caûi taïo khu trung taâm ñoâ thò

- Khi caûi taïo khu trung taâm ñoâ thò, caàn quan taâm taän duïng trieät ñeå caùc quaûng tröôøng, caùc coâng trình kieán truùc quan troïng, caùc di saûn ñoâ thò vaø kieán truùc, caây xanh, maët nöôùc vaø ñieàu kieän caûnh quan khu vöïc. Khi caûi taïo, caàn xaùc ñònh roõ ranh giôùi khu trung taâm, quy moâ, tính chaát caùc coâng trình coâng coäng, chænh trang maïng löôùi ñöôøng vaø caùc loaïi hình, phöông tieän giao thoâng, baûo ñaûm giao thoâng thuaän tieän an toaøn.

- Ñoái vôùi caûi taïo heä thoáng coâng trình phuïc vuï coâng coäng trong caùc trung taâm ñoâ thò cuõ ôû caùc caáp, coù giaûm bôùt quy moâ tính toaùn dieän tích khu ñaát xaây döïng coâng trình, nhöng khoâng giaûm quaù 20-30% tuøy theo loaïi coâng trình.

13.4.2.4.Quy hoaïch caûi taïo maûng xanh ñoâ thò

- Trong quy hoaïch chænh trang caùc ñoâ thò cuõ, caàn khoâi phuïc, söû duïng hôïp lyù caùc khu vöïc coù giaù trò veà caûnh quan thieân nhieân nhö caùc maûng röøng, ñòa hình ñoài nuùi, caùc khu ñaát vaø maûng xanh ven soâng, bieån, hoà… Ñaëc bieät, caàn baûo toàn caùc vuøng sinh thaùi nhaïy caûm, caùc maûng xanh lòch söû cuûa thaønh phoá, vaø söû duïng hôïp lyù caùc khu caây xanh hieän höõu.

- Ñoái vôùi caùc khu ñoâ thò coù maät ñoä xaây döïng vaø daân cö sinh soáng daøy ñaëc, caàn coù chính saùch giaûi toûa, chænh trang caùc khu ñaát troáng, caùc coâng trình coù theå di dôøi ñeå xaây döïng haï taàng caây xanh coâng coäng cho khu daân cö.

13.4.2.5.Quy hoaïch caûi taïo khu saûn xuaát vaø kho taøng ñoâ thò

Cuõng theo TCVN 4449: 1987, trong thieát keá quy hoaïch caûi taïo caùc khu coâng nghieäp caàn nghieân cöùu kyõ caùc vaán ñeà sau: - Ñieàu chænh maët baèng khu coâng nghieäp, taän duïng ñaát ñai döï tröõ trong khu coâng nghieäp ñeå boá trí caùc coâng trình saûn xuaát môùi, khu trung taâm coâng coäng cuûa khu coâng nghieäp; - Ñoái vôùi xí nghieäp ñoäc haïi gaây oâ nhieãm naëng cho moâi tröôøng ñoâ thò phaûi trang bò kyõ thuaät khöû chaát ñoäc haïi. Neáu khoâng theå khöû ñöôïc chaát ñoäc haïi phaûi di chuyeån xí nghieäp ñoù ra ngoaøi thaønh phoá;

287

- Ñieàu chænh maïng löôùi giao thoâng, toå chöùc giao thoâng coâng coäng (neáu coù ñieàu kieän), xoùa boû ñöôøng saét chuyeân duïng neáu khoâng ñuû haøng hoùa vaän chuyeån, hoaøn thieän veà coâng trình caáp nöôùc, ñieän, nhieät.

- Caûi taïo maïng löôùi thoaùt nöôùc möa, xöû lyù nöôùc thaûi vaø thoaùt nöôùc thaûi coâng nghieäp.

- Troàng caây xanh, vöôøn hoa, xaây döïng saân baõi taäp theå thao, caûi thieän ñieàu kieän veä sinh vaø moâi tröôøng cuûa khu coâng nghieäp.

- Ñoái vôùi caùc khu kho taøng khoâng ñaûm baûo yeâu caàu veä sinh vaø tieâu chuaån phoøng chaùy, caàn coù keá hoaïch di dôøi ra khoûi khu daân cö vaø boá trí vaø khu kho taøng coâng coäng.

- Ñaëc bieät, caàn quan taâm quy hoaïch caùc khu ôû cho coâng nhaân vaø ngöôøi laøm vieäc trong caùc khu coâng nghieäp taïi caùc khu ñaát laân caän, vôùi caùc cô sôû vaät chaát vaø caùc tieän ích xaõ hoäi ñaûm baûo nhu caàu vaät chaát vaø tinh thaàn cho ngöôøi lao ñoäng.

288

PHAÀN SAÙU HOÀ SÔ QUY HOAÏCH XAÂY DÖÏNG ÑOÂ THÒ CHÖÔNG 14: TRÌNH TÖÏ HOÀ SÔ QUY HOAÏCH XAÂY DÖÏNG ÑOÂ THÒ 14.1. LAÄP NHIEÄM VUÏ QUY HOÏACH XAÂY DÖÏNG VUØNG

- Noäi dung laäp Nhieäm vuï Quy hoaïch xaây döïng Vuøng caàn xaùc ñònh roõ phaïm vi, muïc tieâu vaø caùc yeâu caàu caàn nghieân cöùu ñeå ñaït ñöôïc caùc qui ñònh veà noäi dung vaø hoà sô saûn phaåm cuûa ñoà aùn.

- Noäi dung cuûa Nhieäm vuï quy hoaïch xaây döïng vuøng goàm 5 phaàn chính: + Lí do vaø söï caàn thieát laäp quy hoaïch; + Caùc caên cöù laäp quy hoaïch; + Caùc noäi dung nghieân cöùu quy hoaïch; + Hoà sô saûn phaåm vaø döï toaùn kinh phí; + Toå chöùc thöïc hieän.

- Tuyø thuoäc vaøo loaïi hình laäp quy hoaïch khaùc nhau nhö caùc ñoà aùn quy hoaïch vuøng toång hôïp, thöïc hieän theo vuøng laõnh thoå haønh chính hoaëc lieân vuøng ñoái vôùi caùc quy hoaïch vuøng ñoâ thò lôùn, vuøng chuyeân ngaønh… ñeå laøm roõ caùc coâng vieäc vaø saûn phaåm phaûi thöïc hieän trong ñoà aùn theo caùc noäi dung chính nhö sau: 14.1.1. Lí do vaø söï caàn thieát laäp quy hoaïch

- Xaùc ñònh lí do cuûa vieäc laäp quy hoaïch: coù theå theo yeâu caàu cuûa caùc chieán löôïc phaùt trieån kinh teá-xaõ hoäi vaø phaân boá daân cö cuûa quoác gia, cuûa vuøng kinh teá-ñòa lyù… ñoái vôùi QHV coù chöùc naêng toång hôïp theo laõnh thoå haønh chính (tænh, huyeän… ); hoaëc theo caùc döï baùo phaùt trieån ngaønh, phaùt trieån moät khu vöïc kinh teá ñaëc thuø vaø caùc yeáu toá khaùc ñaët ra phaïm vi vaø yeâu caàu laäp quy hoaïch vuøng ñaëc thuø, vuøng chuyeân ngaønh.

- Xaùc ñònh loaïi hình laäp quy hoaïch: quy hoaïch vuøng toång hôïp (QH vuøng tænh, QH vuøng huyeän) hoaëc quy hoaïch vuøng chuyeân ngaønh (vuøng coâng nghieäp, vuøng du lòch, vuøng kinh teá ñaëc bieät…).

- Xaùc ñònh khaùi quaùt vò trí vaø vò theá cuûa vuøng laäp quy hoaïch trong moái quan heä lieân vuøng coù khaû naêng taùc ñoäng ñeán vuøng nghieân cöùu.

- Xaùc ñònh muïc tieâu chính yeáu cuûa vieäc laäp ñoà aùn quy hoaïch vuøng nghieân cöùu.

14.1.2. Caùc caên cöù laäp quy hoaïch

Neâu moät soá caên cöù chuû yeáu ñeå laäp quy hoaïch bao goàm: + Caùc cô sôû phaùp lyù (Vaên baûn chæ ñaïo cuûa Chính phuû, tænh, ngaønh…); + Caùc nguoàn taøi lieäu, soá lieäu (Taøi lieäu thoáng keâ toång hôïp, taøi lieäu quy hoaïch chuyeân ngaønh…); 289

+ Caùc cô sôû baûn ñoà (Loaïi baûn ñoà, tæ leä).

14.1.3. Caùc noäi dung nghieân cöùu quy hoaïch

Xaùc ñònh caùc noäi dung chính caàn phaûi tieán haønh ñeå laäp ñoà aùn quy hoaïch (thu thaäp taøi lieäu, khaûo saùt vaø nghieân cöùu ñeà xuaát, laäp hoà sô baûn veõ baùo caùo vaø thuyeát minh) theo caùc phaàn chuû yeáu goàm: a. Toång quan phaùt trieån cuûa vuøng nghieân cöùu

- Giôùi haïn phaïm vi laäp quy hoaïch, caùc phaïm vi nghieân cöùu; xaùc ñònh vò trí vaø phaïm vi khu vöïc quy hoaïch treân baûn veõ Sô ñoà vò trí vaø phaïm vi laäp quy hoaïch (baûn veõ A3) keøm theo nhieäm vuï.

- Toùm löôïc thöïc traïng cuûa vuøng laäp quy hoaïch.

- Toùm löôïc caùc döï baùo phaùt trieån lieân quan. b. Caùc yeâu caàu veà cô sôû ñeå döï baùo qui moâ phaùt trieån vuøng

- Xaùc ñònh danh muïc caùc noäi dung yeâu caàu thu thaäp taøi lieäu vaø khaûo saùt ñaùnh giaù thöïc traïng khu vöïc quy hoaïch (nhö caùc ñieàu kieän veà töï nhieân; Hieän traïng veà kinh teá - xaõ hoäi; Hieän traïng veà daân cö, ñoâ thò, haï taàng xaõ hoäi vaø kyõ thuaät…)

- Xaùc ñònh danh muïc caùc noäi dung yeâu caàu thu thaäp taøi lieäu quy hoaïch chuyeân ngaønh coù lieân quan. c. Xaùc laäp caùc noäi dung caàn nghieân cöùu trong quy hoaïch vuøng

- Tuyø thuoäc vaøo loaïi hình quy hoaïch vuøng ñeå ñeà xuaát caùc yeâu caàu veà noäi dung phuø hôïp, ñaëc bieät ñoái vôùi caùc quy hoaïch vuøng chuyeân ngaønh; laøm roõ caùc coâng vieäc döï kieán trieån khai ñeå thöïc hieän ñöôïc caùc phaàn nhieäm vuï seõ nghieân cöùu trong ñoà aùn quy hoaïch vuøng nhö sau: + Xaùc ñònh taàm nhìn vaø caùc muïc tieâu phaùt trieån vuøng. + Ñeà xuaát phaân vuøng phaùt trieån. + Caùc döï baùo phaùt trieån vuøng. + Ñònh höôùng phaùt trieån khoâng gian vuøng. + Ñònh höôùng phaùt trieån heä thoáng haï taàng kó thuaät vuøng (dieän roäng) vaø baûo veä moâi tröôøng. + Caùc chöông trình ñaàu tö phaùt trieån vuøng.

14.1.4. Hoà sô saûn phaåm vaø döï toaùn kinh phí a. Hoà sô Saûn phaåm

- Caùc noäi dung hoà sô baûn veõ: Baûn ñoà nhieäm vuï quy hoaïch xaây döïng vuøng laø sô ñoà vò trí, ranh giôùi vuøng laõnh thoå nghieân cöùu vaø caùc moái lieân heä vuøng veà caùc maët ñòa lyù töï nhieân; caùc ñieåm daân cö ñoâ thò chính; caùc cô sôû kinh teá, cô sôû haï taàng kyõ thuaät chính coù aûnh höôûng tôùi vuøng quy hoaïch; tyû leä 1/100.000 - 1/500.000.

- Caùc noäi dung hoà sô thuyeát minh vaø caùc vaên baûn keøm theo.

290

b. Döï toaùn kinh phí

Laäp döï toaùn kinh phí thöïc hieän theo caùc noäi dung cuûa quy hoaïch.

14.1.5. Toå chöùc thöïc hieän

- Ñeà xuaát thôøi gian vaø tieán ñoä caùc böôùc trieån khai nghieân cöùu, baùo caùo, thaåm ñònh.

- Caùc cô quan laäp quy hoaïch, cô quan thaåm ñònh, caáp pheâ duyeät nhieäm vuï quy hoaïch vaø pheâ duyeät quy hoaïch.

14.2. LAÄP NHIEÄM VUÏ QUY HOAÏCH CHUNG XAÂY DÖÏNG ÑOÂ THÒ

- Noäi dung laäp Nhieäm vuï Quy hoaïch chung xaây döïng ñoâ thò caàn xaùc ñònh roõ: muïc tieâu; quan ñieåm phaùt trieån ñoâ thò; ranh giôùi nghieân cöùu vaø phaïm vi laäp quy hoaïch chung xaây döïng vaø caùc yeâu caàu caàn nghieân cöùu ñeå ñaït ñöôïc caùc qui ñònh veà noäi dung vaø hoà sô saûn phaåm cuûa ñoà aùn. + Noäi dung cuûa Nhieäm vuï quy hoaïch chung xaây döïng ñoâ thò goàm 5 phaàn chính: + Lí do vaø söï caàn thieát laäp quy hoaïch; + Caùc caên cöù laäp quy hoaïch; + Caùc noäi dung nghieân cöùu quy hoaïch; + Hoà sô saûn phaåm vaø döï toaùn kinh phí; + Toå chöùc thöïc hieän.

- Tuyø thuoäc vaøo töøng ñoà aùn, caàn laøm roõ caùc coâng vieäc vaø saûn phaåm phaûi thöïc hieän trong ñoà aùn theo caùc noäi dung chính nhö sau: 14.2.1. Lyù do vaø söï caàn thieát laäp quy hoaïch

- Xaùc ñònh lí do cuûa vieäc laäp quy hoaïch: coù theå theo yeâu caàu cuûa caùc chieán löôïc phaùt trieån kinh teá-xaõ hoäi vaø phaân boá daân cö cuûa quoác gia, cuûa vuøng kinh teá - ñòa lí hoaëc cuûa tænh, tieåu vuøng trong tænh…; hoaëc theo caùc döï baùo phaùt trieån ngaønh, phaùt trieån kinh teá-kyõ thuaät vaø caùc yeáu toá khaùc ñaët ra phaïm vi vaø yeâu caàu laäp (ñieàu chænh) quy hoaïch.

- Xaùc ñònh khaùi quaùt vò trí vaø vò theá cuûa ñoâ thò trong moái quan heä lieân vuøng coù khaû naêng taùc ñoäng ñeán ñoâ thò ñöôïc nghieân cöùu.

- Xaùc ñònh khaùi quaùt caùc tieàm naêng, ñoäng löïc phaùt trieån ñoâ thò.

- Xaùc ñònh muïc tieâu cuûa vieäc laäp ñoà aùn quy hoaïch chung xaây döïng ñoâ thò.

- Xaùc ñònh quan ñieåm quy hoaïch xaây döïng ñoâ thò.

14.2.2. Caùc caên cöù laäp quy hoaïch

- Neâu moät soá caên cöù chuû yeáu ñeå laäp quy hoaïch bao goàm: + Caùc cô sôû phaùp lí (Vaên baûn chæ ñaïo cuûa Chính phuû, tænh, ngaønh…). + Caùc nguoàn taøi lieäu, soá lieäu (Taøi lieäu thoáng keâ toång hôïp, taøi lieäu quy hoaïch chuyeân ngaønh…).

291

+ Caùc cô sôû baûn ñoà (Loaïi baûn ñoà, tæ leä).

14.2.3. Noäi dung nghieân cöùu quy hoaïch

- Ranh giôùi nghieân cöùu vaø phaïm vi nghieân cöùu (coù theå roäng hôn ranh giôùi cuûa ñoâ thò hieän traïng); - Döï baùo sô boä quy moâ daân soá, quy moâ ñaát xaây döïng ñoâ thò. Quy moâ chính thöùc cuûa ñoâ thò laø quy moâ do ñoà aùn nghieân cöùu ñeà xuaát vaø ñöôïc pheâ duyeät; - Neâu caùc yeâu caàu ñoà aùn quy hoaïch chung caàn nghieân cöùu ñeå ñaït ñöôïc noäi dung ñoà aùn theo quy ñònh taïi ñieàu 16 cuûa Nghò ñònh 08/2005/NÑ-CP veà quy hoaïch xaây döïng.

14.2.4. Hoà sô saûn phaåm vaø döï toaùn kinh phí a. Hoà sô saûn phaåm

- Caùc noäi dung hoà sô baûn veõ: Baûn ñoà nhieäm vuï quy hoaïch chung xaây döïng ñoâ thò laø sô ñoà vò trí, ranh giôùi vaø moái lieân heä vuøng, tyû leä 1/25.000 - 1/100.000. Noäi dung trong baûn ñoà caàn theå hieän: + Trong tröôøng hôïp ñaõ coù baûn ñoà quy hoaïch xaây döïng vuøng ñöôïc duyeät hoaëc thoûa thuaän thì treân cô sôû baûn ñoà quy hoaïch xaây döïng vuøng ñoù chæ caàn laøm roõ theâm caùc moái quan heä coù taùc ñoäng tröïc tieáp giöõa vuøng quy hoaïch vaø ñoâ thò quy hoaïch. + Trong tröôøng hôïp chöa coù baûn ñoà quy hoaïch xaây döïng vuøng ñöôïc duyeät hoaëc thoûa thuaän thì caàn theå hieän caùc moái quan heä töông hoã giöõa ñoâ thò vaø vuøng coù lieân quan veà caùc maët: Kinh teá - xaõ hoäi; Haï taàng kyõ thuaät ñaàu moái vaø caùc vaán ñeà khaùc taùc ñoäng ñeán phaùt trieån ñoâ thò.

- Caùc noäi dung hoà sô thuyeát minh vaø caùc vaên baûn keøm theo. b. Döï toaùn kinh phí

Laäp döï toaùn kinh phí thöïc hieän theo caùc noäi dung cuûa quy hoaïch.

14.2.5. Toå chöùc thöïc hieän

- Ñeà xuaát thôøi gian vaø tieán ñoä caùc böôùc trieån khai nghieân cöùu, baùo caùo, thaåm ñònh.

- Caùc cô quan laäp quy hoaïch, cô quan thaåm ñònh, caáp pheâ duyeät nhieäm vuï quy hoaïch vaø pheâ duyeät quy hoaïch.

14.3. LAÄP NHIEÄM VUÏ QUY HOAÏCH CHI TIEÁT XAÂY DÖÏNG ÑOÂ THÒ

- Yeâu caàu ñoái vôùi noäi dung laäp Nhieäm vuï Quy hoaïch chi tieát xaây döïng ñoâ thò nhö sau: - Ñoái vôùi Quy hoaïch chi tieát xaây döïng ñoâ thò tyû leä 1/2.000, caàn xaùc ñònh roõ: muïc tieâu; yeâu caàu phaùt trieån ñoâ thò veà söû duïng ñaát, caûnh quan - kieán truùc - moâi tröôøng; yeâu caàu veà söï keát noái heä thoáng haï taàng kyõ thuaät vôùi khu vöïc laân caän phuø hôïp vôùi quy hoaïch chung xaây döïng ñöôïc duyeät vaø caùc yeâu caàu veà noäi dung ñoà aùn quy hoaïch chi tieát ñöôïc quy ñònh taïi ñieàu 24 cuûa Nghò ñònh 08/2005/NÑ-CP veà quy hoaïch xaây döïng.

- Ñoái vôùi Quy hoaïch chi tieát xaây döïng ñoâ thò tyû leä 1/500, caàn cuï theå hoùa: muïc tieâu; yeâu caàu ñaàu tö xaây döïng; yeâu caàu veà söû duïng ñaát, caûnh quan - kieán truùc - moâi tröôøng; yeâu 292

caàu veà söï keát noái heä thoáng haï taàng kyõ thuaät vôùi khu vöïc laân caän phuø hôïp vôùi quy hoaïch chung vaø quy hoaïch chi tieát xaây döïng tyû leä 1/2.000 ñöôïc duyeät; vaø caùc yeâu caàu veà noäi dung ñoà aùn quy hoaïch chi tieát ñöôïc quy ñònh taïi ñieàu 24 cuûa Nghò ñònh 08/2005/NÑ-CP veà quy hoaïch xaây döïng.

- Noäi dung cuûa Nhieäm vuï quy hoaïch chi tieát xaây döïng ñoâ thò goàm 5 phaàn chính: + Lí do vaø söï caàn thieát laäp quy hoaïch; + Caùc caên cöù laäp quy hoaïch; + Caùc noäi dung nghieân cöùu quy hoaïch; + Hoà sô saûn phaåm vaø döï toaùn kinh phí; + Toå chöùc thöïc hieän.

- Tuyø thuoäc vaøo töøng ñoà aùn, caàn laøm roõ caùc coâng vieäc vaø saûn phaåm phaûi thöïc hieän trong ñoà aùn theo caùc noäi dung chính nhö sau: 14.3.1. Lyù do vaø söï caàn thieát laäp quy hoaïch

- Lyù do vaø söï caàn thieát laäp quy hoaïch chi tieát; - Muïc tieâu vaø yeâu caàu phaùt trieån ñoâ thò ñoái vôùi khu vöïc quy hoaïch.

14.3.2. Caùc caên cöù laäp quy hoaïch

- Caùc cô sôû phaùp lí; - Caùc nguoàn taøi lieäu, soá lieäu; - Caùc cô sôû baûn ñoà.

14.3.3. Caùc noäi dung nghieân cöùu quy hoaïch

- Ranh giôùi vaø phaïm vi nghieân cöùu; - Caùc tính chaát chính cuûa khu vöïc nghieân cöùu; - Tuøy theo tính chaát cuûa töøng ñoà aùn, döï baùo sô boä quy moâ daân soá, hoaëc quy moâ caùc khu chöùc naêng quy hoaïch; - Neâu caùc yeâu caàu ñoà aùn quy hoaïch chi tieát caàn nghieân cöùu ñeå ñaït ñöôïc noäi dung ñoà aùn theo quy ñònh taïi ñieàu 24 cuûa Nghò ñònh 08/2005/NÑ-CP veà quy hoaïch xaây döïng.

14.3.4. Hoà sô saûn phaåm vaø döï toaùn kinh phí a. Hoà sô saûn phaåm

- Caùc noäi dung hoà sô baûn veõ: Baûn ñoà nhieäm vuï quy hoaïch chi tieát xaây döïng ñoâ thò laø sô ñoà vò trí, ranh giôùi vaø phaïm vi khu vöïc thieát keá trích töø quy hoaïch chung xaây döïng ñoâ thò hoaëc quy hoaïch chi tieát tyû leä nhoû hôn, tyû leä 1/5.000 - 1/10.000. Noäi dung baûn ñoà caàn theå hieän: + Vò trí, giôùi haïn khu ñaát laäp quy hoaïch chi tieát;

293

+ Moái quan heä veà phaân khu chöùc naêng khoâng gian quy hoaïch vaø haï taàng kyõ thuaät vôùi caùc khu vöïc laân caän hoaëc toaøn ñoâ thò; + Caùc chæ tieâu kinh teá - kyõ thuaät coù lieân quan ñeán khu ñaát laäp quy hoaïch chi tieát do ñoà aùn quy hoaïch chung, ñoà aùn quy hoaïch vuøng hoaëc quy hoaïch chi tieát coù tyû leä nhoû hôn quy ñònh.

- Caùc noäi dung hoà sô thuyeát minh vaø caùc vaên baûn keøm theo. b. Döï toaùn kinh phí

Laäp döï toaùn kinh phí thöïc hieän theo caùc noäi dung cuûa quy hoaïch.

14.3.5. Toå chöùc thöïc hieän

- Ñeà xuaát thôøi gian vaø tieán ñoä caùc böôùc trieån khai nghieân cöùu, baùo caùo, thaåm ñònh.

- Caùc cô quan laäp quy hoaïch, cô quan thaåm ñònh, caáp pheâ duyeät nhieäm vuï quy hoaïch vaø pheâ duyeät quy hoaïch.

14.4. TRÌNH TÖÏ LAÄP ÑOÀ AÙN QUY HOAÏCH XAÂY DÖÏNG ÑOÂ THÒ 14.4.1. Laäp ñoà aùn quy hoaïch xaây döïng vuøng

Caên cöù theo Ñieàu 8 vaø khoaûn 2, Ñieàu 9, Nghò ñònh soá 08/2005/NÑ-CP cuûa Chính phuû veà quy hoaïch xaây döïng, noäi dung thuyeát minh quy hoaïch xaây döïng vuøng cuï theå nhö sau: 14.4.1.1. Phaàn môû ñaàu a. Söï caàn thieát laäp quy hoaïch xaây döïng vuøng

- Caùc chuû tröông, chính saùch phaùt trieån Kinh teá-Xaõ hoäi coù lieân quan; - Nhöõng toàn taïi cuûa thöïc traïng vaø nhu caàu phaùt trieån vuøng; b. Caùc caên cöù laäp quy hoaïch

-Nhieäm vuï quy hoaïch xaây döïng vuøng ñaõ ñöôïc pheâ duyeät; -Ñònh höôùng phaùt trieån kinh teá - xaõ hoäi cuûa vuøng, ñònh höôùng phaùt trieån caùc ngaønh coù lieân quan; - Caùc keát quaû ñieàu tra, khaûo saùt vaø caùc taøi lieäu coù lieân quan; - Quy chuaån, tieâu chuaån xaây döïng. c. Quan ñieåm vaø muïc tieâu ñoà aùn

- Theo Nhieäm vuï quy hoaïch xaây döïng vuøng ñaõ ñöôïc pheâ duyeät.

14.4.1.2. Ñieàu kieän Töï nhieân-Xaõ hoäi vaø thöïc traïng phaùt trieån vuøng a. Vò trí vaø giôùi haïn vuøng quy hoaïch b. Caùc ñieàu kieän töï nhieân

- Khí haäu, thuûy vaên 294

- Ñaëc ñieåm ñòa hình, ñòa chaát coâng trình, ñòa chaát thuûy vaên - Ñòa chaát taøi nguyeân - Ñòa chaán, haûi trieàu c. Hieän traïng Kinh teá-Xaõ hoäi

- Kinh teá: + Nhöõng soá lieäu vaø chæ tieâu keá hoaïch toái thieåu 3 naêm tröôùc thôøi gian laäp quy hoaïch: daân soá, ñaát ñai, toång thu nhaäp quoác daân, bình quaân thu nhaäp ñaàu ngöôøi/naêm, möùc ñoä taêng tröôûng kinh teá trung bình naêm, cô caáu kinh teá; + Caùc cô sôû kinh teá chuû yeáu phaùt trieån vuøng (coâng nghieäp, noâng nghieäp, xaây döïng cô baûn, giao thoâng, dòch vuï, du lòch, thöông maïi, khoa hoïc coâng ngheä, ñaøo taïo...); + Nhöõng chöông trình, döï aùn ñaàu tö trong vuøng.

- Daân soá-Xaõ hoäi: Phaân tích hieän traïng ít nhaát laø cuûa 3 naêm gaàn nhaát veà: + Daân soá, lao ñoäng, ngheà nghieäp, di daân; + Daân toäc, truyeàn thoáng vaên hoùa; + Nhöõng chæ tieâu Kinh teá-Xaõ hoäi chuû yeáu. d. Tình hình phaùt trieån ñoâ thò, ñieåm daân cö noâng thoân

- Heä thoáng caùc ñoâ thò trong vuøng, tính chaát, chöùc naêng, quy moâ, thöïc traïng quaûn lyù ñoâ thò... vaø moät soá vaán ñeà khaùc coù lieân quan; - Hieän traïng caùc ñieåm daân cö noâng thoân e. Hieän traïng söû duïng ñaát ñai vaø hieän traïng heä thoáng haï taàng xaõ hoäi, haï taàng kyõ thuaät vaø moâi tröôøng

- Hieän traïng söû duïng ñaát ñai: + Ñaát noâng nghieäp (troàng troït, chaên nuoâi, nuoâi troàng thuûy saûn... coù tính chaát, qui moâ lôùn ñaëc tröng); + Ñaát laâm nghieäp; + Ñaát ñoâ thò, khu daân cö noâng thoân; + Ñaát caùc khu coâng nghieäp; + Ñaát caùc khu du lòch taäp trung naèm ngoaøi ñoâ thò; + Ñaát caùc trung taâm dòch vuï lôùn naèm ngoaøi ñoâ thò; + Ñaát chuyeân duøng khaùc; + Ñaát chöa söû duïng.

- Hieän traïng heä thoáng haï taàng xaõ hoäi:

295

+ Ñaùnh giaù toång quaùt veà hình thaùi phaùt trieån ñoâ thò vaø ñieåm daân cö, noâng thoân; Caùc coâng trình haï taàng xaõ hoäi, coâng trình phuïc vuï coâng coäng qui moâ lôùn, coù yù nghóa vuøng veà y teá, dòch vuï, thöông maïi, giaùo duïc ñaøo taïo, vaên hoùa xaõ hoäi, theå duïc theå thao...; + Caùc coâng trình saûn xuaát, caùc nhaø maùy, khu, cuïm coâng nghieäp; - Hieän traïng heä thoáng haï taàng kyõ thuaät.

- Hieän traïng moâi tröôøng: + Caùc nguoàn vaø loaïi hình gaây oâ nhieãm; + Phaïm vi aûnh höôûng vaø möùc ñoä oâ nhieãm. f. Ñaùnh giaù toång hôïp thöïc traïng nguoàn löïc vaø öu theá phaùt trieån

- Vò theá vaø caùc moái quan heä kinh teá lieân vuøng; - Vai troø vaø hieäu quaû cuûa caùc coâng trình saûn xuaát vaø dòch vuï coâng coäng trong vieäc phaùt trieån vuøng; - Quyõ ñaát phaùt trieån (ñaát coù khaû naêng ñöôïc taùi söû duïng, khai thaùc môùi...); - Caùc öu theá vaø nguoàn löïc chuû yeáu phaùt trieån vuøng; - Nhöõng khoù khaên, thaùch thöùc phaùt trieån vuøng.

14.4.1.3. Caùc tieàn ñeà phaùt trieån vuøng a. Caùc ñònh höôùng phaùt trieån vuøng

Caên cöù vaøo caùc chieán löôïc phaùt trieån Kinh teá-Xaõ hoäi vaø caùc chuyeân ngaønh trong vuøng ñeå xaùc ñònh caùc quan heä noäi, ngoaïi vuøng vaø caùc ñoäng löïc phaùt trieån vuøng. b. Caùc döï baùo phaùt trieån vuøng

- Döï baùo taêng tröôûng veà kinh teá, xaõ hoäi, daân soá, lao ñoäng, ñaát ñai vaø quaù trình chuyeån dòch cô caáu kinh teá, cô caáu lao ñoäng - Döï baùo khaû naêng vaø quaù trình ñoâ thò hoùa; Caùc hình thaùi phaùt trieån theo khaû naêng ñoâ thò hoùa cuûa vuøng ; - Döï baùo söï thay ñoåi moâi tröôøng töï nhieân do söï taùc ñoäng cuûa phaùt trieån Kinh teá-Xaõ hoäi. c. Nhöõng muïc tieâu vaø quan ñieåm phaùt trieån vuøng

- Caùc muïc tieâu chieán löôïc phaùt trieån vuøng ; - Quan ñieåm phaùt trieån; - Löïa choïn höôùng phaùt trieån ; - Tính chaát caùc vuøng

296

14.4.1.4. Ñònh höôùng phaùt trieån khoâng gian vuøng a. Phaân vuøng chöùc naêng vaø toå chöùc khoâng gian vuøng

- Phaân vuøng phaùt trieån kinh teá: + Phaân boá caùc khu, cuïm saûn xuaát (coâng, noâng, laâm, ngö nghieäp, dòch vuï, du lòch, thöông maïi...); + Caùc khu kinh teá, haønh chính; - Toå chöùc heä thoáng maïng löôùi ñoâ thò, ñieåm daân cö noâng thoân: + Cô sôû hình thaønh heä thoáng maïng löôùi ñoâ thò, ñieåm daân cö noâng thoân; Phaân caáp, phaân loaïi theo khoâng gian laõnh thoå vaø quaûn lyù haønh chính; + Moâ hình phaùt trieån heä thoáng maïng löôùi ñoâ thò, ñieåm daân cö noâng thoân; + Caùc truïc haønh lang ñoâ thò hoùa, caùc cöïc phaùt trieån vaø caùc quaàn cö ñoâ thò, xu höôùng di daân. b. Heä thoáng caùc trung taâm, coâng trình haï taàng xaõ hoäi

- Caùc trung taâm giaùo duïc, ñaøo taïo, vaên hoùa, ngheä thuaät, y teá, TDTT... coù quy moâ lôùn, mang yù nghóa vuøng; - Caùc trung taâm thöông maïi, dòch vuï caáp vuøng; - Caùc vuøng hoaëc khu du lòch, nghæ döôõng, caùc khu vöïc baûo veä caûnh quan thieân nhieân, moâi tröôøng vaø caùc di tích vaên hoùa-lòch söû coù giaù trò.

14.4.1.5. Ñònh höôùng phaùt trieån heä thoáng haï taàng kyõ thuaät a. Chuaån bò kyõ thuaät

- Phaân tích, ñaùnh giaù veà ñòa hình, caùc tai bieán ñòa chaát: Ñoäng ñaát, suït luùn, tröôït, xoùi lôû nuùi, soâng, suoái, bieån, caûnh baùo caùc vuøng caám vaø haïn cheá xaây döïng; - Caùc giaûi phaùp veà phoøng choáng vaø xöû lyù caùc tai bieán ñòa chaát, ngaäp luït; - Xaùc ñònh löu vöïc, höôùng thoaùt nöôùc chính; - Caäp nhaät quy hoaïch thuûy lôïi cuûa vuøng nghieân cöùu; - Xaùc ñònh coát xaây döïng vaø chæ tieâu thoaùt nöôùc möa cho caùc ñieåm ñoâ thò chính trong vuøng nghieân cöùu. b. Giao thoâng

- Chieán löôïc phaùt trieån giao thoâng quoác gia lieân quan tröïc tieáp ñeán vuøng; - Phaân tích moâ hình phaùt trieån vaø xaùc ñònh caùc haønh lang giao thoâng quan troïng; - Toå chöùc maïng löôùi vaø xaùc ñònh qui moâ caùc tuyeán giao thoâng: Ñöôøng boä, ñöѫøng saét, ñöôøng thuûy, ñöôøng haøng khoâng; - Xaùc ñònh tính chaát, quy moâ caùc coâng trình giao thoâng: Ga ñöôøng saét, caûng haøng khoâng, caûng bieån, caûng soâng, beán, baõi ñoã oâ toâ, ñaàu moái giao thoâng chính;

297

- Ñeà xuaát caùc giaûi phaùp ñaûm baûo an toaøn giao thoâng vaø haønh lang baûo veä caùc coâng trình giao thoâng; - Giao thoâng ñoâ thò vaø noâng thoân. c. Caáp nöôùc

- Xaùc ñònh tröõ löôïng nguoàn nöôùc trong vuøng bao goàm: Chaát löôïng nguoàn nöôùc, tröõ löôïng vaø ñaùnh giaù taøi nguyeân nöôùc maët, nöôùc döôùi ñaát (keå caû nöôùc noùng); - Caùc chæ tieâu vaø tieâu chuaån aùp duïng; - Döï baùo toång hôïp caùc nhu caàu duøng nöôùc (sinh hoaït, saûn xuaát coâng nghieäp, noâng nghieäp, dòch vuï...); - Caân baèng nguoàn nöôùc; - Caùc phöông aùn kinh teá kyõ thuaät choïn nguoàn nöôùc; - Caùc giaûi phaùp caáp nöôùc; - Xaùc ñònh quy moâ caùc coâng trình ñaàu moái, daây chuyeàn coâng ngheä xöû lyù nöôùc, heä thoáng truyeàn taûi nöôùc chính; - Caùc giaûi phaùp veà baûo veä nguoàn nöôùc vaø caùc coâng trình ñaàu moái caáp nöôùc. d. Caáp ñieän

- Xaùc ñònh chæ tieâu vaø tieâu chuaån caáp ñieän; - Döï baùo nhu caàu söû duïng ñieän; - Xaùc ñònh nguoàn ñieän; - Caùc giaûi phaùp caáp ñieän: Caùc traïm bieán aùp, löôùi truyeàn taûi vaø phaân phoái ñieän. e. Thoaùt nöôùc vaø veä sinh moâi tröôøng

- Xaùc ñònh caùc chæ tieâu nöôùc thaûi, chaát thaûi raén, ñaát nghóa trang theo loaïi ñoâ thò - Döï baùo toång khoái löôïng nöôùc thaûi, chaát thaûi raén, nhu caàu ñaát nghóa trang; - Caùc giaûi phaùp lôùn veà:

+ Löïa choïn heä thoáng thoaùt nöôùc thaûi caùc ñoâ thò, caùc khu chöùc naêng lôùn + Toå chöùc thu gom, xöû lyù nöôùc thaûi, chaát thaûi raén + Qui moâ khu xöû lyù nöôùc thaûi, khu lieân hôïp xöû lyù chaát thaûi raén, coâng ngheä xöû lyù + Qui moâ nghóa trang, coâng ngheä taùng f. Ñaùnh giaù taùc ñoäng moâi tröôøng

- Döï baùo vaø ñaùnh giaù taùc ñoäng moâi tröôøng: Söï thay ñoåi moâi tröôøng töï nhieân do phaùt trieån ñoâ thò vaø ñieåm daân cö noâng thoân; -Caùc vaán ñeà ñaõ vaø chöa giaûi quyeát trong ñoà aùn quy hoaïch; - Caùc giaûi phaùp baûo veä moâi tröôøng.

298

14.4.1.6. Caùc döï aùn öu tieân ñaàu tö

Ñeà xuaát caùc döï aùn öu tieân ñaàu tö chuû yeáu coù yù nghóa taïo löïc phaùt trieån ñoâ thò veà cô sôû haï taàng kyõ thuaät, xaõ hoäi vaø baûo veä moâi tröôøng ñôït ñaàu; saép xeáp danh muïc caùc döï aùn theo thöù töï öu tieân, yeâu caàu veà quy moâ xaây döïng, phaân kyø ñaàu tö, döï baùo nhu caàu voán vaø kieán nghò nguoàn voán ñaàu tö.

14.4.1.7. Cô cheá quaûn lyù phaùt trieån vuøng 14.4.1.8. Keát luaän vaø kieán nghò 14.4.1.9. Phuï luïc 14.4.1.10. Noäi dung caùc baûn ñoà ñoà aùn quy hoaïch xaây döïng vuøng a. Baûn ñoà vò trí vaø moái lieân heä vuøng, tyû leä 1/100.000-1/500.000

- Vò trí cuûa vuøng vaø caùc moái quan heä lieân vuøng veà caùc maët ñòa lyù töï nhieân, caùc ñieåm daân cö ñoâ thò chính, caùc cô sôû kinh teá, cô sôû haï taàng kyõ thuaät vaø caùc khu vöïc khaùc coù aûnh höôûng tôùi vuøng quy hoaïch; - Giôùi haïn vuøng laõnh thoå nghieân cöùu, ranh giôùi caùc tieåu vuøng, caùc trung taâm daân cö vaø caùc trung taâm ñaëc tröng khaùc. b. Baûn ñoà hieän traïng toång hôïp, tyû leä 1/25.000-1/250.000

- Hieän traïng söû duïng ñaát: - Ranh giôùi cuûa vuøng vaø caùc ñôn vò haønh chính trong vuøng, ranh giôùi cuûa ñoâ thò trong vuøng (neáu laø vuøng tænh); - Heä thoáng caùc ñieåm daân cö hieän coù (caùc ñoâ thò ñoái vôùi quy hoaïch xaây döïng vuøng tænh, lieân tænh. Caùc ñoâ thò vaø caùc ñieåm daân cö noâng thoân ñoái vôùi quy hoaïch vuøng huyeän, lieân huyeän); - Caùc khu nghæ döôõng, du lòch, di tích lòch söû, vaên hoùa, khaûo coå, an ninh quoác phoøng, caùc khu baûo veä thieân nhieân, röøng caám, vöôøn quoác gia, hoà nöôùc lôùn, coâng vieân röøng, vuøng caûnh quan, keå caû caùc khu kinh teá, daân cö coù giaù trò tham quan, du lòch; -Vò trí, qui moâ caùc khu, cuïm coâng nghieäp, caùc moû khoaùng saûn vaø phaïm vi khai thaùc. c. Baûn ñoà hieän traïng heä thoáng haï taàng kyõ thuaät vaø moâi tröôøng, tyû leä 1/25.000-1/250.000

- Vò trí vaø phaân loaïi caùc tuyeán giao thoâng saét, thuûy, boä, haøng khoâng... Vò trí, tính chaát vaø quy moâ caùc coâng trình ñaàu moái: Ga ñöôøng saét, caûng haøng khoâng, caûng bieån, caûng soâng, beán, baõi ñoã xe coù qui moâ lôùn; - Vò trí, quy moâ caùc coâng trình caáp ñieän goàm: Nhaø maùy ñieän, traïm bieán aùp, löôùi truyeàn taûi vaø phaân phoái ñieän; - Heä thoáng soâng, keânh, hoà nöôùc, phaïm vi ngaäp uùng, ñeâ ñieàu, maïng löôùi vaø caùc coâng trình thuûy lôïi chính;

299

- Vò trí vaø quy moâ caùc coâng trình ñaàu moái: Nhaø maùy nöôùc, traïm caáp nöôùc, coâng trình thu nöôùc döôùi ñaát, nöôùc maët, traïm bôm taêng aùp, heä thoáng caáp nöôùc, vaønh ñai baûo veä nguoàn nöôùc; - Vò trí vaø quy moâ khu xöû lyù nöôùc thaûi, baõi choân laáp vaø khu xöû lyù chaát thaûi raén, nghóa trang; - Caùc vuøng oâ nhieãm moâi tröôøng (veà ñaát, nöôùc, khoâng khí, tieáng oàn…), caùc khu vöïc caùch ly. d. Baûn ñoà ñònh höôùng phaùt trieån khoâng gian vuøng, tyû leä 1/25.0001/250.000

- Phaân boá vaø toå chöùc saûn xuaát: + Tröôøng hôïp ñaõ coù ñoà aùn quy hoaïch xaây döïng vuøng lôùn hôn vaø ñònh höôùng toång theå Kinh teá-Xaõ hoäi cuûa vuøng ñöôïc caáp coù thaåm quyeàn pheâ duyeät, thì vieäc nghieân cöùu chuû yeáu taäp trung laøm chính xaùc hôn veà vò trí ñòa lyù hoaëc ñòa ñieåm caùc cô sôû Kinh teá-Xaõ hoäi chuû yeáu taïo vuøng; + Tröôøng hôïp chöa coù quy hoaïch treân, thì phaûi tieán haønh thu thaäp caùc ñònh höôùng phaùt trieån ngaønh, caùc soá lieäu, taøi lieäu vaø döï aùn coù lieân quan ñeå döï baùo caùc khaû naêng phaân boá vaø phaùt trieån löïc löôïng saûn xuaát trong vuøng, löïa choïn caùc ñòa ñieåm xaây döïng phuø hôïp vôùi yeâu caàu phaùt trieån Kinh teá-Xaõ hoäi.

- Phaân boá vaø toå chöùc heä thoáng caùc ñieåm daân cö: + Vò trí, moâ hình phaân boá vaø toå chöùc heä thoáng ñoâ thò, caùc ñieåm daân cö noâng thoân (ñoái vôùi quy hoaïch vuøng huyeän, lieân huyeän), caùc trung taâm thöông maïi, dòch vuï trong vuøng, treân cô sôû döï baùo quy moâ, phaân loaïi vaø phaân caáp quaûn lyù ñoâ thò; + Phaân boá vaø toå chöùc caùc khu vöïc nghæ ngôi du lòch, khai thaùc vaø baûo veä caûnh quan thieân nhieân vaø toân taïo caùc di tích lòch söû vaên hoùa. e. Baûn ñoà ñònh höôùng phaùt trieån heä thoáng haï taàng kyõ thuaät vuøng, tyû leä 1/25.000-1/250.000

- Chuaån bò kyõ thuaät: + Treân cô sôû caùc thoâng soá veà tai bieán ñòa chaát (ñoäng ñaát, soùi lôû, luõ luït, tröôït ñaát ñaù, luùn suït...) vaø caùc yeáu toá coù lieân quan khaùc ñeå caûnh baùo vaø xaùc ñònh vuøng caám hoaëc haïn cheá xaây döïng; + Bieän phaùp choáng luõ luït, xoùi lôû; + Höôùng tieâu thoaùt nöôùc maët chính cuûa vuøng; + Vò trí caùc hoà lôùn, caùc coâng trình tieâu uùng, caùc tuyeán ñeâ choáng luõ.

- Giao thoâng: + Phaân loaïi, phaân caáp vaø toå chöùc maïng löôùi giao thoâng ñöôøng boä, ñöôøng saét, ñöôøng thuûy, ñöôøng haøng khoâng coù yù nghóa quoác teá, quoác gia, lieân tænh vaø noäi vuøng;

300

+ Vò trí, tính chaát vaø quy moâ caùc coâng trình ñaàu moái giao thoâng, caùc cô sôû phuïc vuï giao thoâng nhö ga ñöôøng saét, caûng soâng, caûng bieån, caûng haøng khoâng, beán, baõi ñoã oâ toâ vaø caùc ñaàu moái giao thoâng vaän taûi toång hôïp.

- Caáp nöôùc: + Vò trí, phaïm vi nguoàn nöôùc döôùi ñaát bao goàm caû nguoàn nöôùc noùng, nöôùc khoaùng, nöôùc maët hieän coù vaø döï kieán söû duïng cho caùc muïc ñích sinh hoaït, saûn xuaát, coâng nghieäp, noâng nghieäp, du lòch...; + Baûn ñoà caáp nöôùc vuøng, lieân vuøng; + Vò trí caùc coâng trình, quy moâ caùc nhaø maùy, traïm xöû lyù nöôùc; + Heä thoáng truyeàn taûi nöôùc chính coù yù nghóa vuøng vaø lieân vuøng; + Xaùc ñònh vaønh ñai baûo veä moâi tröôøng nguoàn nöôùc.

- Caáp ñieän: + Xaùc ñònh vò trí, quy moâ caùc nhaø maùy ñieän hieän coù vaø döï kieán xaây döïng; + Xaùc ñònh vò trí vaø quy moâ caùc traïm bieán aùp nguoàn hieän coù vaø döï kieán xaây döïng; + Heä thoáng truyeàn taûi vaø phaân phoái ñieän hieän coù vaø döï kieán xaây döïng.

-Thoaùt nöôùc baån vaø veä sinh moâi tröôøng: Vò trí, quy moâ caùc coâng trình: Traïm xöû lyù nöôùc thaûi, khu lieân hôïp xöû lyù chaát thaûi raén, nghóa trang.

- Ñaùnh giaù taùc ñoäng moâi tröôøng: Xaùc ñònh vò trí, nguoàn vaø vuøng oâ nhieãm moâi tröôøng, vuøng baûo veä (ñaát, nöôùc, khoâng khí, tieáng oàn…).

14.4.2. Laäp ñoà aùn quy hoaïch chung xaây döïng ñoâ thò

Caên cöù theo Ñieàu 16 vaø khoaûn 2, Ñieàu 17 Nghò ñònh soá 08/2005/NÑ-CP cuûa Chính phuû veà quy hoaïch xaây döïng. Noäi dung thuyeát minh quy hoaïch chung xaây döïng ñoâ thò cuï theå nhö sau: 14.4.2.1. Phaàn môû ñaàu

- Söï caàn thieát phaûi laäp hoaëc ñieàu chænh quy hoaïch chung xaây döïng ñoâ thò; - Caùc caên cöù thieát keá quy hoaïch; - Muïc tieâu vaø nhieäm vuï cuûa ñoà aùn.

14.4.2.2. Caùc ñieàu kieän töï nhieân vaø hieän traïng

- Caùc ñieàu kieän töï nhieân: Vò trí ñòa lyù, khí haäu, ñòa chaát, kieán taïo, coâng trình, thuûy vaên, taøi nguyeân, thuûy vaên, thieân tai; - Phaân tích, ñaùnh giaù hieän traïng:

301

+ Daân soá lao ñoäng (phaân tích xu höôùng bieán ñoåi thoâng qua soá lieäu cuûa toái thieåu laø 3 naêm gaàn nhaát); + Ñaát ñai; + Cô sôû Kinh teá-Kyõ thuaät; + Haï taàng xaõ hoäi; + Haï taàng kyõ thuaät; + Chaát löôïng moâi tröôøng.

- Ñaùnh giaù toång hôïp: - Ñaëc ñieåm ñieàu kieän töï nhieân aûnh höôûng ñeán ñoâ thò.

- Thöïc traïng phaùt trieån cuûa ñoâ thò.

14.4.2.3. Caùc tieàn ñeà phaùt trieån ñoâ thò

Ñoäng löïc phaùt trieån ñoâ thò: + Caùc quan heä noäi, ngoaïi vuøng; + Cô sôû Kinh teá-Kyõ thuaät taïo thò; + Tieàm naêng khai thaùc quó ñaát xaây döïng ñoâ thò. + Tính chaát vaø chöùc naêng cuûa ñoâ thò; + Quy moâ daân soá lao ñoäng xaõ hoäi theo caùc phöông aùn döï baùo; + Quy moâ ñaát ñai xaây döïng ñoâ thò theo phöông aùn choïn; + Ñaùnh giaù phaân haïng quyõ ñaát, choïn ñaát xaây döïng ñoâ thò; + Caùc chæ tieâu, tieâu chuaån, quy chuaån thieát keá.

14.4.2.4. Ñònh höôùng phaùt trieån ñoâ thò f. Ñònh höôùng phaùt trieån khoâng gian

- Caùc phöông aùn choïn ñaát vaø cô caáu toå chöùc khoâng gian; - Quy hoaïch phaùt trieån khoâng gian ñoâ thò, bao goàm heä thoáng caùc khu chöùc naêng: + Coâng nghieäp, kho taøng; + Caùc cô quan, tröôøng chuyeân nghieäp phuïc vuï ngoaøi phaïm vi ñoâ thò; + Caùc ñôn vò ôû; + Dòch vuï ñoâ thò; + Coâng vieân, caây xanh; + Ñieàu chænh ranh giôùi noäi, ngoaïi thò.

- Boá cuïc kieán truùc ñoâ thò (noäi dung thieát keá ñoâ thò toång theå): - Nghieân cöùu caùc vuøng kieán truùc caûnh quan trong ñoâ thò, ñeà xuaát toå chöùc khoâng gian cho caùc khu trung taâm, cöûa ngoõ ñoâ thò, vuøng giaùp ranh, caùc tuyeán phoá chính, caùc truïc khoâng 302

gian chính, quaûng tröôøng lôùn, vò trí töôïng ñaøi, khoâng gian caây xanh maët nöôùc vaø caùc ñieåm nhaán trong ñoâ thò; - Xaùc ñònh noäi dung yeâu caàu cuï theå trong vieäc quaûn lyù kieán truùc caûnh quan töøng khu vöïc vôùi nhöõng thoâng soá nhö: taàng cao toái ña, toái thieåu; maät ñoä xaây döïng goäp (bruttoâ) hoaëc maät ñoä xaây döïng thuaàn (nettoâ) toái ña vaø toái thieåu; vaø nhöõng quy ñònh khaùc coù lieân quan.

- Khaùi toaùn kinh phí xaây döïng. g. Ñònh höôùng phaùt trieån haï taàng kyõ thuaät ñoâ thò

- Chuaån bò kyõ thuaät: + Xaùc ñònh cao ñoä khoáng cheá xaây döïng cho ñoâ thò, töøng khu vöïc vaø caùc truïc chính ñoâ thò; + Xaùc ñònh khoái löôïng ñaøo, ñaép cuûa khu vöïc ñaøo hoaëc ñaép; + Phöông aùn thoaùt nöôùc möa, höôùng thoaùt, löu vöïc chính, mieäng xaû, kích thöôùc oáng chính; + Ñaùnh giaù toång hôïp ñaát xaây döïng theo ñieàu kieän töï nhieân, caùc yeáu toá kyõ thuaät, vaø kinh teá – xaõ hoäi coù lieân quan: goàm caùc loaïi ñaát thuaän lôïi, ít thuaän lôïi vaø khoâng thuaän lôïi cho xaây döïng vaø tyû leä cuûa caùc loaïi ñaát ñoù. + Ñeà xuaát caùc giaûi phaùp phoøng choáng tai bieán ñòa chaát: Ngaäp uùng, saït lôû...

- Giao thoâng: + Döï baùo nhu caàu vaän taûi ñoâ thò, xaùc ñònh cô caáu phöông tieän; + Phaân loaïi, phaân caáp vaø toå chöùc maïng löôùi giao thoâng ñoái ngoaïi vaø giao thoâng noäi thò; + Xaùc ñònh vò trí quy moâ, soá löôïng caùc coâng trình giao thoâng: Ga ñöôøng saét, caûng bieån, caûng soâng, caûng haøng khoâng, beán oâ toâ khaùch lieân tænh, caùc baõi, ñieåm ñoã xe coâng coäng, caùc nuùt giao thoâng, caàu qua soâng, caùc coâng trình ngaàm...; + Maët caét ngang caùc loaïi ñöôøng caûi taïo, xaây döïng môùi; + Phaân loaïi vaø toå chöùc caùc nuùt giao thoâng quan troïng; + Xaùc ñònh heä thoáng chæ tieâu kinh teá kyõ thuaät. + Toå chöùc giao thoâng coâng coäng ñoái vôùi ñoâ thò loaïi III, loaïi II, loaïi I vaø loaïi ñaëc bieät caàn: Löïa choïn phöông thöùc vaän taûi haønh khaùch coâng coäng; phaân loaïi caùc tuyeán vaän taûi haønh khaùch coâng coäng; xaùc ñònh loä trình caùc tuyeán (bao goàm xaùc ñònh ñieåm ñaàu, cuoái, ñieåm trung chuyeån).

- Caáp nöôùc: + Xaùc ñònh chæ tieâu vaø tieâu chuaån thieát keá; + Döï baùo nhu caàu duøng nöôùc; + Ñaùnh giaù vaø löïa choïn nguoàn caáp nöôùc; + Caùc phöông aùn caáp nöôùc; 303

+ Löïa choïn coâng ngheä xöû lyù nöôùc; + Thieát keá maïng löôùi ñöôøng oáng caáp nöôùc (coù tính toaùn thuûy löïc maïng löôùi ñöôøng oáng); + Xaùc ñònh quy moâ caùc coâng trình caáp nöôùc; + Bieän phaùp baûo veä nguoàn nöôùc vaø caùc coâng trình caáp nöôùc.

- Caáp ñieän: + Xaùc ñònh chæ tieâu vaø tieâu chuaån thieát keá; + Döï baùo nhu caàu söû duïng ñieän; + Löïa choïn nguoàn ñieän; + Thieát keá maïng löôùi caáp ñieän: Goàm löôùi cung caáp vaø phaân phoái ñieän töø trung aùp trôû leân; + Neâu giaûi phaùp chính veà toå chöùc löôùi 0,4KV vaø chieáu saùng 1 soá truïc ñöôøng chính.

- Thoaùt nöôùc thaûi vaø veä sinh moâi tröôøng: + Xaùc ñònh chæ tieâu nöôùc thaûi, chaát thaûi raén, ñaát nghóa trang; + Döï baùo toång löôïng nöôùc thaûi, chaát thaûi raén, nhu caàu ñaát nghóa trang; + Löïa choïn vaø thieát keá maïng löôùi thoaùt nöôùc thaûi (traïm bôm, traïm xöû lyù nöôùc thaûi); + Caùc giaûi phaùp veà thu gom vaø coâng ngheä xöû lyù chaát thaûi raén; + Qui moâ nghóa trang, coâng ngheä taùng, nhaø tang leã.

- Ñaùnh giaù taùc ñoäng moâi tröôøng: + Döï baùo vaø ñaùnh giaù caùc taùc ñoäng ñeán moâi tröôøng do aûnh höôûng cuûa söï phaùt trieån ñoâ thò; + Caùc vaán ñeà moâi tröôøng ñaõ vaø chöa ñöôïc giaûi quyeát trong ñoà aùn quy hoaïch; + Caùc giaûi phaùp giaûm thieåu oâ nhieãm vaø baûo veä moâi tröôøng, vuøng caây xanh caùch ly.

14.4.2.5. Quy hoaïch xaây döïng ñôït ñaàu (quy hoaïch giai ñoaïn 5-10 naêm)

- Muïc tieâu - Ñeà xuaát ñieàu chænh ranh giôùi haønh chính noäi, ngoaïi thò (neáu caàn thieát); - Quy hoaïch söû duïng ñaát ñai, phaân khu chöùc naêng vaø xaùc ñònh ñòa ñieåm xaây döïng caùc coâng trình chuû yeáu bao goàm: + Khu daân duïng: Caùc ñôn vò ôû (phoá coå, phoá cuõ, laøng ñoâ thò hoùa, khu ôû môùi), dòch vuï, caây xanh, TDTT; + Khu coâng nghieäp, kho taøng; 304

+ Caùc khu trung taâm chuyeân ngaønh (y teá, ñaøo taïo, cô quan haønh chính); + Caùc khu baûo toàn, du lòch; + Khu quaân söï; + Khu khaùc; + Caùc coâng trình kyõ thuaät chuû yeáu vaø veä sinh moâi tröôøng.

- Chöông trình hoùa caùc muïc tieâu caûi taïo vaø xaây döïng ñoâ thò, trong ñoù xaùc ñònh caùc döï aùn ñaàu tö chuû yeáu coù yù nghóa taïo löïc vaø saép xeáp theo thöù töï öu tieân veà caùc lónh vöïc: Nhaø ôû, dòch vuï, caây xanh, TDTT, caùc cô sôû y teá, ñaøo taïo, cô quan chuyeân ngaønh, giao thoâng, chuaån bò kyõ thuaät, caáp nöôùc, caáp ñieän, thoaùt nöôùc thaûi vaø veä sinh moâi tröôøng, ñaàu tö caûi taïo phaùt trieån caùc cô sôû saûn xuaát kinh doanh ñoâ thò, coâng nghieäp, thöông nghieäp, du lòch, dòch vuï...; - Khaùi toaùn kinh phí ñaàu tö, phaân kyø ñaàu tö, nguoàn voán.

14.4.2.6. Ñeà xuaát caùc yeâu caàu veà quaûn lyù quy hoaïch xaây döïng

Phaân vuøng quaûn lyù quy hoaïch kieán truùc - caûnh quan, trong ñoù laøm roõ: -Caùc vuøng, caùc khu vöïc quy hoaïch, kieán truùc, caûnh quan theo ñieàu tieát cuûa maët baèng quy hoaïch toång theå vaø thieát keá ñoâ thò; - Caùc chæ tieâu cô baûn veà dieän tích, taàng cao toái ña toái thieåu, maät ñoä xaây döïng...; - Quaûn lyù chæ giôùi xaây döïng, chæ giôùi ñöôøng ñoû cuûa caùc tuyeán ñöôøng ñeán caáp khu vöïc.

14.4.2.7. Keát luaän vaø kieán nghò 14.4.2.8. Phuï luïc

Caùc bieåu baûng tính toaùn chi tieát, hoà sô thu nhoû caùc baûn veõ cuûa ñoà aùn theo qui ñònh, caùc vaên baûn thoûa thuaän, thoâng baùo hoäi nghò xeùt duyeät, thaåm ñònh vaø caùc vaên baûn phaùp lyù khaùc.

14.4.2.9. Noäi dung caùc baûn ñoà quy hoaïch chung xaây döïng ñoâ thò a. Baûn ñoà vò trí vaø moái lieân heä vuøng; Tyû leä 1/50.000-1/250.000

- Trong tröôøng hôïp chöa coù baûn ñoà quy hoaïch xaây döïng vuøng ñöôïc duyeät hoaëc thoûa thuaän thì caàn theå hieän caùc moái quan heä töông hoã giöõa ñoâ thò vaø vuøng coù lieân quan veà caùc maët: + Kinh teá - xaõ hoäi; + Haï taàng kyõ thuaät ñaàu moái vaø caùc vaán ñeà khaùc taùc ñoäng ñeán phaùt trieån ñoâ thò.

-

Trong tröôøng hôïp ñaõ coù baûn ñoà quy hoaïch xaây döïng vuøng ñöôïc duyeät hoaëc thoûa thuaän thì treân cô sôû baûn ñoà quy hoaïch xaây döïng vuøng ñoù chæ caàn laøm roõ theâm caùc moái quan heä coù aûnh höôûng tröïc tieáp giöõa vuøng quy hoaïch vaø ñoâ thò quy hoaïch nhö quy ñònh ôû phaàn treân.

305

b. Tyû leä baûn ñoà neàn phuïc vuï cho vieäc nghieân cöùu thieát keá quy hoaïch chung xaây döïng ñoâ thò

- Ñoái vôùi ñoâ thò loaïi ñaëc bieät, loaïi 1: 1/25.000 1/10.000; - Ñoái vôùi ñoâ thò loaïi II vaø loaïi III: 1/10.000; - Ñoái vôùi ñoâ thò loaïi IV: 1/10.000 1/5.000; - Ñoái vôùi ñoâ thò loaïi V: 1/5.000 1/2.000; - Ñoái vôùi caùc quaän cuûa thaønh phoá tröïc thuoäc Trung öông coù quy moâ daân soá töông ñöông ñoâ thò loaïi naøo thì söû duïng tyû leä baûn ñoà töông öùng theo quy ñònh ñoái vôùi ñoâ thò loaïi ñoù. c. Caùc baûn ñoà hieän traïng

- Hieän traïng söû duïng ñaát: + Ranh giôùi haønh chính cuûa caùc phöôøng, xaõ cuûa ñoâ thò hieän traïng vaø khu vöïc döï kieán môû roäng; + Hieän traïng söû duïng ñaát theo caùc khu chöùc naêng nhö: Ñaát caùc ñôn vò ôû; Coâng trình coâng coäng ñoâ thò; Cô quan haønh chính; Caùc khu trung taâm hoãn hôïp; An ninh quoác phoøng; Di tích lòch söû; Danh lam thaéng caûnh; Caùc khu coâng nghieäp, TTCN, kho taøng, beán baõi; Ñaát chöa söû duïng; ñaát noâng nghieäp…; + Hieän traïng söû duïng ñaát caùc coâng trình haï taàng kyõ thuaät nhö: Ñaát xaây döïng maïng löôùi giao thoâng ñoái ngoaïi, giao thoâng ñoâ thò, ñaát xaây döïng caùc coâng trình ñaàu moái veà ñöôøng boä, ñöôøng saét, ñöôøng thuûy, haøng khoâng, nhaø maùy nöôùc, nhaø maùy ñieän, traïm phaân phoái ñieän, hoà thuûy lôïi, traïm xöû lyù nöôùc thaûi, nghóa trang, baõi choân laáp chaát thaûi raén…

- Ñaùnh giaù toång hôïp vaø löïa choïn ñaát xaây döïng: + Xaùc ñònh nhöõng khu vöïc khoâng ñöôïc pheùp xaây döïng (nhö di tích lòch söû, vaên hoùa; khu baûo toàn thieân nhieân; khu quaân söï…) vaø nhöõng chöôùng ngaïi vaät thieân nhieân hoaëc nhaân taïo khaùc; + Phaân loaïi caùc quyõ ñaát theo möùc ñoä thuaän lôïi cho xaây döïng vaø phaùt trieån (theo ñieàu kieän töï nhieân, ñieàu kieän cung caáp haï taàng kyõ thuaät vaø caùc ñieàu kieän coù lieân quan khaùc).

- Hieän traïng heä thoáng haï taàng kyõ thuaät vaø moâi tröôøng ñoâ thò: Baûn ñoà hieän traïng heä thoáng haï taàng kyõ thuaät caàn theå hieän caùc noäi dung sau: + Hieän traïng san neàn, thoaùt nöôùc maët: Caùc löu vöïc thoaùt nöôùc chính, caùc khu bò uùng ngaäp, caùc hoà ñieàu hoøa, caùc tuyeán möông, heä thoáng coáng thoaùt nöôùc möa vaø caùc coâng trình thuûy lôïi, cao ñoä hieän coù taïi caùc ñieåm giao caét ñöôøng; + Maïng löôùi giao thoâng ñoái ngoaïi, giao thoâng noäi thò vaø caùc coâng trình ñaàu moái veà ñöôøng boä, ñöôøng saét, ñöôøng thuûy vaø ñöôøng haøng khoâng (trong ñoù xaùc ñònh vò trí, quy moâ, caáp, loaïi coâng trình...);

306

+ Nguoàn cung caáp nöôùc, caùc nhaø maùy xöû lyù nöôùc, traïm bôm, ñaøi ñieàu hoøa nöôùc vaø maïng löôùi ñöôøng oáng truyeàn taûi, phaân phoái nöôùc; + Maïng löôùi caáp ñieän töø trung aùp trôû leân: Nguoàn ñieän (nhaø maùy ñieän, traïm bieán aùp nguoàn), löôùi cung caáp vaø phaân phoái ñieän. Vôùi caùc ñoâ thò loaïi IV vaø loaïi V, boå sung theâm traïm löôùi; + Maïng löôùi thoaùt nöôùc thaûi, quy moâ caùc coâng trình: traïm bôm, traïm xöû lyù nöôùc thaûi, khu xöû lyù chaát thaûi raén, nghóa trang, nhaø tang leã...; + Caùc nguoàn gaây oâ nhieãm moâi tröôøng; Caùc vuøng bò oâ nhieãm (ñaát, nöôùc, khoâng khí, tieáng oàn...) vaø caùc thoâng soá chaát löôïng moâi tröôøng. d. Baûn ñoà ñònh höôùng phaùt trieån khoâng gian ñoâ thò:

Caàn theå hieän roõ: - Ñaát xaây döïng hieän coù giöõ laïi, caûi taïo hoaëc taùi phaùt trieån; - Ñaát môû roäng ñoâ thò theo thôøi haïn qui hoaïch 20 naêm; - Ñaát döï tröõ phaùt trieån; - Heä thoáng caùc trung taâm ñoâ thò; - Ñaát söû duïng theo chöùc naêng nhö: Caùc ñôn vò ôû; caùc khu dòch vuï; caùc khu coâng vieân caây xanh; caùc khu coâng nghieäp, TTCN, kho taøng, beán baõi; caùc khu cô quan haønh chính, tröôøng chuyeân nghieäp, vieän nghieân cöùu… vaø caùc khu chöùc naêng ñaëc bieät khaùc; - Ranh giôùi haønh chính noäi (quaän, phöôøng), ngoaïi thò (huyeän, xaõ) hieän traïng vaø döï kieán ñieàu chænh. e. Baûn ñoà quy hoaïch söû duïng ñaát ñoâ thò

Caàn theå hieän roõ: - Ranh giôùi haønh chính quaän, huyeän, phöôøng, xaõ hieän traïng vaø ranh giôùi caùc khu thaønh phoá vaø caùc ñôn vò ôû theo quy hoaïch; - Caùc khu chöùc naêng ñoâ thò, phaân bieät roõ khu vöïc hieän coù giöõ laïi hoaëc caûi taïo, xaây döïng môùi ñôït ñaàu vaø daøi haïn; - Caùc thoâng soá kinh teá - kyõ thuaät chính cuûa töøng khu chöùc naêng: Dieän tích; Daân soá; Maät ñoä xaây döïng toái ña vaø toái thieåu. Rieâng ñoái vôùi caùc khu vöïc khoâng gian chính ñoâ thò caàn quy ñònh taàng cao xaây döïng toái ña vaø toái thieåu; - Ñaát döï tröõ phaùt trieån. f. Caùc baûn ñoà quy hoaïch heä thoáng haï taàng kyõ thuaät vaø baûo veä moâi tröôøng

- Chuaån bò kyõ thuaät: + Löu vöïc vaø höôùng thoaùt nöôùc; + Heä thoáng soâng, keânh, hoà chöùa, ñeâ, keø…; + Heä thoáng thoaùt nöôùc möa; 307

+ Xaùc ñònh cao ñoä xaây döïng cho ñoâ thò, töøng khu vöïc vaø caùc truïc ñöôøng chính ñoâ thò; + Caùc khu vöïc ñaøo ñaép.

- Giao thoâng: + Maïng löôùi vaø caùc coâng trình giao thoâng ñoái ngoaïi veà ñöôøng boä, ñöôøng saét, ñöôøng soâng, ñöôøng bieån, ñöôøng haøng khoâng (tuyeán, ga ñöôøng saét, caûng soâng, caûng bieån, caûng haøng khoâng, beán oâ toâ lieân tænh...); + Maïng löôùi giao thoâng noäi thò vaø caùc coâng trình giao thoâng noåi hoaëc ngaàm (phaân loaïi ñöôøng phoá, beán, baõi ñoã xe, caùc tuyeán giao thoâng thuûy, beán taøu thuyeàn. Vò trí caùc ñaàu moái giao thoâng phöùc taïp); + Sô ñoà toå chöùc caùc tuyeán giao thoâng coâng coäng (ñoái vôùi ñoâ thò loaïi ñaëc bieät, loaïi I, loaïi II, loaïi III) bao goàm: Tuyeán xe buyùt, ñöôøng saét ñoâ thò (noåi hoaëc ngaàm) vaø caùc nuùt giao thoâng phöùc taïp; + Chi tieát caùc maët caét ngang caùc loaïi ñöôøng phoá, tuyeán giao thoâng ñöôøng thuûy caáp khu vöïc trôû leân.

- Caáp nöôùc: + Nguoàn caáp nöôùc: Nöôùc döôùi ñaát, nöôùc maët; + Vò trí vaø quy moâ caùc coâng trình thu, caùc coâng trình xöû lyù nöôùc, coâng trình ñieàu hoøa, taêng aùp; + Maïng löôùi ñöôøng oáng truyeàn daãn, phaân phoái nöôùc vaø caùc tuyeán chuyeån taûi nöôùc thoâ (bao goàm ñöôøng kính, chieàu daøi); + Sô ñoà tính toaùn thuûy löïc maïng löôùi ñöôøng oáng caáp nöôùc; + Xaùc ñònh vaønh ñai baûo veä nguoàn nöôùc vaø caùc coâng trình caáp nöôùc. + Caáp ñieän: + Vò trí, coâng suaát ñieän aùp nguoàn ñieän; + Maïng löôùi cung caáp vaø phaân phoái ñieän töø trung aùp trôû leân. Caùc ñoâ thò loaïi IV vaø loaïi V boå sung theâm caùc traïm löôùi.

- Thoaùt nöôùc thaûi vaø veä sinh moâi tröôøng: + Maïng löôùi thoaùt nöôùc, traïm bôm, traïm xöû lyù nöôùc thaûi; + Vò trí, quy moâ khu xöû lyù chaát thaûi raén, traïm trung chuyeån chaát thaûi raén, nghóa trang, nhaø tang leã. + Ñaùnh giaù taùc ñoäng moâi tröôøng: Xaùc ñònh vò trí, quy moâ, thoâng soá moâi tröôøng cuûa caùc nguoàn gaây oâ nhieãm; Xaùc ñònh caùc vuøng baûo veä, khoaûng caùch ly veä sinh.

308

g. Baûn ñoà chæ giôùi ñöôøng ñoû

- Theå hieän treân cô sôû baûn ñoà quy hoaïch giao thoâng (vaø coù theå gheùp vôùi baûn ñoà quy hoaïch giao thoâng) caùc noäi dung: + Xaùc ñònh toïa ñoä moác thieát keá theo tim ñöôøng taïi caùc ngaû giao nhau cuûa caùc tuyeán ñöôøng chính ñoâ thò quy hoaïch xaây döïng môùi treân cô sôû löôùi toïa ñoä cuûa baûn ñoà ño ñaïc ñòa hình söû duïng laäp quy hoaïch; + Xaùc ñònh chæ giôùi ñöôøng ñoû treân baûn veõ maët caét ngang caùc tuyeán ñöôøng. h. Baûn ñoà toång hôïp ñöôøng daây, ñöôøng oáng kyõ thuaät

- Treân cô sôû caùc baûn ñoà quy hoaïch haï taàng kyõ thuaät, baûn ñoà toång hôïp ñöôøng daây ñöôøng oáng kyõ thuaät caàn theå hieän: + Boá trí, saép xeáp, vò trí tuyeán tuynel, ñöôøng daây, ñöôøng oáng vaø caùc coâng trình ñaàu moái haï taàng kyõ thuaät treân maët baèng, ñaëc bieät treân caùc ñöôøng phoá chính quy hoaïch xaây döïng môùi; + Xaùc ñònh kích thöôùc vaø khoaûng caùch giöõa caùc tuyeán vôùi caùc coâng trình khaùc trong giôùi haïn chæ giôùi ñöôøng ñoû treân maët caét ngang ñöôøng tyû leä 1/100y1/200; + Taïi caùc nuùt giao nhau phöùc taïp caàn theå hieän sô ñoà ñeå xaùc ñònh ñoä saâu vaø khoaûng caùch ñöùng giöõa caùc tuyeán ñöôøng daây, ñöôøng oáng kyõ thuaät.

14.4.3. Laäp ñoà aùn quy hoaïch chi tieát xaây döïng ñoâ thò.

Caên cöù Ñieàu 24 vaø khoaûn 2, Ñieàu 26, Nghò ñònh soá 08/2005/NÑ-CP cuûa Chính phuû veà quy hoaïch xaây döïng, noäi dung thuyeát minh quy hoaïch chi tieát xaây döïng ñoâ thò cuï theå nhö sau: 14.4.3.1. Ñoái vôùi ñoà aùn quy hoaïch chi tieát xaây döïng ñoâ thò tyû leä 1/2000: a. Phaàn môû ñaàu

- Lyù do, thieát keá vaø muïc tieâu cuûa ñoà aùn; - Cô sôû thieát keá quy hoaïch. b. Ñaëc ñieåm hieän traïng khu ñaát xaây döïng

- Vò trí vaø ñaëc ñieåm ñieàu kieän töï nhieân: + Vò trí, giôùi haïn khu ñaát; + Ñòa hình, ñòa maïo; + Khí haäu, thuûy vaên (neâu caùc yeáu toá thuûy vaên aûnh höôûng ñeán khu vöïc laäp quy hoaïch chi tieát); + Ñòa chaát thuûy vaên, ñòa chaát coâng trình; + Caûnh quan thieân nhieân.

309

- Hieän traïng: + Hieän traïng daân cö: Soá hoä, soá ngöôøi (ñoä tuoåi, giôùi tính, trình ñoä vaên hoaù, ngheà nghieäp, caùc ñaëc tröng vaên hoaù, caùc yeáu toá xaõ hoäi khaùc...); + Hieän traïng lao ñoäng: Hieän traïng ngaønh ngheà cuûa lao ñoäng trong khu vöïc; + Hieän traïng söû duïng ñaát: Dieän tích vaø tyû leä % caùc loaïi ñaát (xaùc ñònh bôûi ñöôøng phaân khu vöïc) bao goàm caùc nhoùm nhaø ôû, coâng trình coâng coäng, cô quan, coâng nghieäp, kho taøng, caây xanh, ñöôøng vaø saân chôi noäi boä nhoùm nhaø,... trong khu vöïc thieát keá; + Ñaùnh giaù hieän traïng caùc coâng trình veà dieän maïo kieán truùc, dieän tích xaây döïng, taàng cao, tính chaát söû duïng vaø chaát löôïng coâng trình; + Phaân tích hieän traïng heä thoáng haï taàng xaõ hoäi cuûa caùc khu vöïc laân caän hoaëc toaøn ñoâ thò coù lieân quan ñeán khu vöïc laäp quy hoaïch; + Hieän traïng maïng löôùi vaø caùc coâng trình giao thoâng: Caùc coâng trình giao thoâng ñoái ngoaïi coù lieân quan vaø caùc coâng trình giao thoâng goàm: tuyeán ñöôøng boä, ñöôøng thuûy, ñöôøng saét, beán, baõi ñoã xe; ga ñöôøng saét, beán caûng, saân bay, caùc loaïi ñöôøng phoá... coù ñaùnh giaù caùc chæ tieâu Kinh teá - Kyõ thuaät; + Hieän traïng neàn xaây döïng, coáng thoaùt nöôùc möa (veà maïng löôùi, naêng löïc tieâu thoaùt...); + Hieän traïng maïng löôùi ñöôøng oáng caáp nöôùc (veà maïng löôùi, cao ñoä theo töøng tuyeán) vaø caùc coâng trình caáp nöôùc (veà coâng suaát, khaû naêng ñaùp öùng nhu caàu söû duïng nöôùc cuûa khu vöïc); + Hieän traïng nguoàn ñieän, löôùi ñieän töø 0,4KV trôû leân vaø chieáu saùng ñöôøng; + Hieän traïng maïng löôùi vaø caùc coâng trình thoaùt nöôùc thaûi, ñieåm thu gom, xöû lyù chaát thaûi raén, nghóa trang, nhaø tang leã; + Hieän traïng chaát löôïng moâi tröôøng; Caùc nguoàn gaây oâ nhieãm, qui moâ, möùc ñoä, phaïm vi aûnh höôûng...; + Caùc döï aùn chuaån bò ñaàu tö coù lieân quan; + Ñaùnh giaù chung: Qua phaân tích ñaùnh giaù veà caùc maët treân, ruùt ra nhöõng nhaän xeùt veà öu, nhöôïc ñieåm vaø nhöõng vaán ñeà caàn giaûi quyeát trong ñoà aùn thieát keá quy hoaïch. c. Caùc chæ tieâu kinh teá kyõ thuaät cuûa ñoà aùn

Caên cöù vaøo nhöõng quy ñònh cuûa quy hoaïch chung ñoâ thò, ñaëc ñieåm khu vöïc nghieân cöùu vaø caùc tieâu chuaån, quy phaïm hieän haønh ñeå xaùc ñònh caùc chæ tieâu kinh teá kyõ thuaät chuû yeáu goàm: - Quy moâ daân soá vaø döï kieán cô caáu daân soá theo ñoä tuoåi; - Dieän tích ñaát vaø tieâu chuaån ñoái vôùi caùc loaïi ñaát coù aùp duïng chæ tieâu; - Caùc chæ tieâu söû duïng ñaát, caùc chæ tieâu khoáng cheá veà maät ñoä xaây döïng, heä soá söû duïng ñaát vaø taàng cao ñoái vôùi töøng khu chöùc naêng trong khu vöïc laäp quy hoaïch chi tieát vaø ñoái vôùi toaøn khu vöïc laäp quy hoaïch chi tieát; 310

- Tieâu chuaån dieän tích ñaát ôû cho moät hoä, dieän tích saøn/ngöôøi; - Caùc tieâu chuaån thieát keá veà haï taàng xaõ hoäi vaø haï taàng kyõ thuaät. d. Boá cuïc quy hoaïch kieán truùc

- Cô caáu toå chöùc khoâng gian: + Neâu caùc yù ñoà cô caáu toå chöùc veà caùc maët: Nguyeân taéc toå chöùc, vò trí caùc khu chöùc naêng, moái quan heä veà kinh teá - xaõ hoäi vaø kyõ thuaät beân trong vaø beân ngoaøi khu vöïc laäp quy hoaïch chi tieát; ñoái vôùi caùc quy hoaïch caûi taïo chænh trang caàn xaùc ñònh roõ caùc khu vöïc, caùc coâng trình caàn giöõ laïi baûo toàn nguyeân traïng, caùc khu vöïc, caùc coâng trình caàn caûi taïo chænh trang hoaëc thay ñoåi chöùc naêng söû duïng vaø caùc khu vöïc phaùt trieån môùi. + Phaân tích so saùnh, löïa choïn phöông aùn - Quy hoaïch söû duïng ñaát: + Baûng döï kieán cô caáu quyõ ñaát xaây döïng theo phöông aùn choïn; + Giaûi phaùp phaân boá quyõ ñaát theo chöùc naêng vaø cô caáu toå chöùc khoâng gian: Nhoùm nhaø ôû, caùc loaïi coâng trình coâng coäng, dòch vuï ñoâ thò caây xanh coâng vieân (ngoaøi nhoùm nhaø ôû), cô quan haønh chính, coâng nghieäp, TTCN... ; + Caùc chæ tieâu kinh teá - kyõ thuaät ñoái vôùi töøng oâ phoá: Dieän tích, quy moâ daân soá, qui moâ coâng trình, qui ñònh veà heä soá söû duïng ñaát, taàng cao toái ña, toái thieåu, maät ñoä xaây döïng. Neáu trong moät oâ phoá coù nhieàu khu chöùc naêng thì caàn xaùc ñònh caùc chæ tieâu kinh teá - kyõ thuaät cho töøng khu chöùc naêng; + Ñoái vôùi ñaát coâng vieân, caây xanh: Quy ñònh tyû leä toái ña, toái thieåu ñoái vôùi caùc loaïi ñaát: caây xanh, thaûm coû, maët nöôùc; xaây döïng coâng trình; saân laùt, ñöôøng daïo...; + Caùc yeâu caàu veà kieán truùc, xaây döïng haï taàng kyõ thuaät, veä sinh moâi tröôøng, quaûn lyù xaây döïng ñoái vôùi töøng loaïi coâng trình kieán truùc hoaëc oâ phoá; + Phaân kyø ñaàu tö, xaùc ñònh danh muïc caùc döï aùn öu tieân ñaàu tö.

- Toå chöùc khoâng gian quy hoaïch, kieán truùc: + Boá cuïc khoâng gian kieán truùc toaøn khu; + Boá cuïc khoâng gian caùc khu vöïc troïng taâm, caùc tuyeán, caùc ñieåm nhaán vaø caùc ñieåm nhìn quan troïng; + Caùc yeâu caàu veà toå chöùc vaø baûo veä caûnh quan. e. Quy hoaïch maïng löôùi haï taàng kyõ thuaät

Xaùc ñònh maïng löôùi haï taàng kyõ thuaät treân caùc ñöôøng phaân khu vöïc trôû leân; Maïng löôùi haï taàng kyõ thuaät: Neâu ñuû caùc thoâng soá kyõ thuaät, phaân ñôït xaây döïng vaø tính toaùn kinh phí ñaàu tö.

- Giao thoâng: Caùc giaûi phaùp thieát keá môùi hoaëc caûi taïo maïng löôùi vaø caùc coâng trình giao thoâng, tính toaùn caùc chæ tieâu kinh teá - kyõ thuaät cuûa maïng löôùi, caùc tuyeán vaø caùc coâng trình giao thoâng.

311

- Chuaån bò kyõ thuaät: + Löïa choïn vaø xaùc ñònh cao ñoä xaây döïng phuø hôïp vôùi quy hoaïch chung; + Caùc giaûi phaùp chuaån bò kyõ thuaät: Taluy, töôøng chaén, oån ñònh coâng trình, phoøng choáng ngaäp uùng cuïc boä, tính toaùn khoái löôïng ñaøo ñaép: Phöông phaùp tính vaø khoái löôïng; + Thieát keá môùi hoaëc caûi taïo heä thoáng thoaùt nöôùc möa; + Laäp baûng tính khoái löôïng caùc haïng muïc san neàn, thoaùt nöôùc vaø caùc coâng taùc chuaån bò kyõ thuaät khaùc.

- Caáp nöôùc: + Xaùc ñònh tieâu chuaån vaø nhu caàu caáp nöôùc; + Caùc giaûi phaùp caáp nöôùc; + Thieát keá môùi hoaëc caûi taïo maïng löôùi caáp nöôùc; + Tính toaùn thuûy löïc heä thoáng maïng löôùi ñöôøng oáng caáp nöôùc; + Xaùc ñònh quy moâ caùc coâng trình caáp nöôùc.

- Caáp ñieän: + Xaùc ñònh tieâu chuaån vaø nhu caàu söû duïng ñieän; + Thieát keá môùi hoaëc caûi taïo maïng löôùi caáp ñieän (nguoàn ñieän, löôùi ñieän cao aùp, trung aùp, haï aùp vaø löôùi chieáu ñöôøng).

- Thoaùt nöôùc thaûi vaø veä sinh moâi tröôøng: + Xaùc ñònh tieâu chuaån vaø khoái löôïng nöôùc thaûi, chaát thaûi raén; + Thieát keá môùi hoaëc caûi taïo heä thoáng thoaùt nöôùc vaø xöû lyù nöôùc thaûi; + Choïn hình thöùc thu gom, xaùc ñònh quy moâ ñieåm taäp keát vaø xöû lyù chaát thaûi raén, nghóa trang, nhaø tang leã.

- Ñaùnh giaù taùc ñoäng moâi tröôøng: + Döï baùo vaø ñaùnh giaù caùc taùc ñoäng moâi tröôøng do aûnh höôûng cuûa phaùt trieån ñoâ thò; + Caùc vaán ñeà moâi tröôøng ñaõ vaø chöa ñöôïc giaûi quyeát trong ñoà aùn quy hoaïch; + Caùc giaûi phaùp giaûm thieåu oâ nhieãm vaø baûo veä moâi tröôøng; f. Toång hôïp kinh phí ñaàu tö

Laäp baûng toång hôïp khoái löôïng ñaàu tö xaây döïng môùi hoaëc caûi taïo, kinh phí ñaàu tö xaây döïng theo phaân kyø ñaàu tö vaø danh muïc caùc döï aùn öu tieân ñaàu tö hoaëc caùc döï aùn coù tính chaát taïo löïc. Tính toaùn suaát ñaàu tö toång vaø suaát ñaàu tö haï taàng kyõ thuaät cho moät meùt vuoâng ñaát xaây döïng ñoâ thò; g. Ñeà xuaát caùc yeâu caàu veà quaûn lyù quy hoaïch xaây döïng

Phaân vuøng quaûn lyù kieán truùc - caûnh quan trong ñoù quy ñònh caùc chæ tieâu kieân truùc quy hoaïch veà quy moâ dieän tích, daân soá, qui moâ coâng trình, qui ñònh veà heä soá söû duïng 312

daát, taàng cao toái ña toái thieåu, maät ñoä xaây döïng,.. vaø caùc quy ñònh khaùc veà kieán truùc coâng trình Quy ñònh veà chæ giôùi ñöôøng ñoû, chæ giôùi xaây döïng, khoaûng luøi ñoái vôùi caùc tuyeán ñöôøng trong khu vöïc. h. Keát luaän vaø kieán nghò i. Phuï luïc

- Caùc bieåu baûng tính toaùn; - Caùc baûn ñoà quy hoaïch chi tieát xaây döïng ñoâ thò tyû leä 1/2.000 - Caùc vaên baûn coù lieân quan. j. Caùc baûn ñoà quy hoaïch chi tieát xaây döïng ñoâ thò tyû leä 1/2.000 (a) Baûn ñoà vò trí vaø giôùi haïn khu ñaát tyû leä 1/10.000-1/25.000 ñoái vôùi quy hoaïch 1/2.000, tyû leä 1/5.000-1/10.000 ñoái vôùi quy hoaïch 1/500:

Baûn ñoà vò trí, ranh giôùi khu ñaát thieát keá ñöôïc trích töø baûn ñoà quy hoaïch chung xaây döïng ñoâ thò hoaëc ñoà aùn quy hoaïch chi tieát söû duïng ñaát ôû tyû leä nhoû hôn. Noäi dung baûn ñoà caàn theå hieän roõ: - Vò trí, giôùi haïn vaø phaïm vi khu ñaát laäp quy hoaïch chi tieát; - Moái quan heä veà phaân khu chöùc naêng khoâng gian quy hoaïch vaø haï taàng kyõ thuaät vôùi caùc khu vöïc laân caän hoaëc toaøn ñoâ thò; - Caùc chæ tieâu kinh teá - kyõ thuaät coù lieân quan ñeán khu ñaát laäp quy hoaïch chi tieát do ñoà aùn quy hoaïch chung, ñoà aùn quy hoaïch vuøng hoaëc quy hoaïch chi tieát coù tyû leä nhoû hôn quy ñònh. (b) Caùc baûn ñoà hieän traïng kieán truùc - caûnh quan vaø ñaùnh giaù ñaát xaây döïng, caùc baûn ñoà hieän traïng heä thoáng haï taàng kyõ thuaät vaø moâi tröôøng, tyû leä 1/500 hoaëc 1/2.000:

Baûn ñoà hieän traïng kieán truùc - caûnh quan vaø ñaùnh giaù ñaát xaây döïng caàn theå hieän roõ: - Phaïm vi ranh giôùi, chöùc naêng söû duïng (ñaát nhoùm nhaø ôû, coâng trình dòch vuï ñoâ thò, caùc khu vöïc söû duïng hoãn hôïp, vöôøn hoa, coâng vieân, coâng nghieäp...) vaø dieän tích cuûa töøng oâ phoá (giôùi haïn baèng ñöôøng phaân khu vöïc). Neáu trong oâ phoá coù nhieàu chöùc naêng söû duïng khaùc nhau thì phaûi theå hieän roõ töøng loaïi chöùc naêng; - Ñöôøng hieän traïng; - Caùc baûn ñoà hieän traïng heä thoáng haï taàng kyõ thuaät vaø baûo veä moâi tröôøng: +Giao thoâng: x Maïng löôùi giao thoâng ñoâ thò: Ñöôøng boä, ñöôøng saét, ñöôøng thuûy, ñöôøng haøng khoâng vaø caùc tuyeán ñöôøng phoá caàn xaùc ñònh theo qui moâ vaø phaân loaïi ñöôøng; x Vò trí vaø quy moâ caùc beán, baõi ñoã xe, quaûng tröôøng, nuùt giao nhau, ga ñöôøng saét, caûng soâng, caûng bieån, caûng haøng khoâng.

313

+ Caáp nöôùc: x Theå hieän maïng löôùi, cao ñoä ñöôøng oáng caáp nöôùc vaø caùc coâng trình treân ñöôøng oáng nhö hoá van, hoïng cöùu hoûa…; x Vò trí, quy moâ vaø coâng suaát caùc coâng trình vaø nguoàn cung caáp nöôùc hieän coù. + Chuaån bò kyõ thuaät: x Cao ñoä neàn taïi caùc ñieåm giao caét ñöôøng vaø taïi caùc ñieåm ñaëc bieät. x Caùc khu vöïc thöôøng xuyeân uùng ngaäp. x Ñeâ keø hieän coù; x Maïng löôùi ñöôøng coáng, heä thoáng thoaùt nöôùc möa hieän coù; x Caùc coâng trình ñaàu moái: traïm bôm thuyû lôïi, traïm bôm tieâu ñoâ thò. +Thoaùt nöôùc thaûi - veä sinh moâi tröôøng: x Maïng löôùi thoaùt nöôùc thaûi; x Vò trí, quy moâ caùc traïm bôm, traïm xöû lyù nöôùc thaûi, ñieåm taäp keát vaø khu xöû lyù chaát thaûi raén, nghóa trang, nhaø tang leã. + Caáp ñieän: x Nguoàn ñieän; x Löôùi trung cao theá vaø caùc traïm bieán aùp; x Löôùi haï theá vaø chieáu saùng. + Hieän traïng moâi tröôøng: Caùc nguoàn gaây oâ nhieãm moâi tröôøng; Caùc vuøng bò oâ nhieãm (ñaát, nöôùc, khoâng khí, tieáng oàn...) vaø caùc thoâng soá chaát löôïng moâi tröôøng. (c)Baûn ñoà toå chöùc khoâng gian kieán truùc caûnh quan, tyû leä 1/500 hoaëc 1/2.000:

- Toå chöùc maët baèng vaø khoâng gian quy hoaïch - kieán truùc, trong ñoù caàn xaùc ñònh roõ chieàu cao coâng trình, taàm nhìn vaø caùc ñieåm nhaán veà khoâng gian kieán truùc vaø caûnh quan ñoâ thò; - Phaûi theå hieän roõ giaûi phaùp thieát keá môùi hoaëc caûi taïo khoâng gian kieán truùc vaø caûi thieän caûnh quan ñoâ thò. (d) Baûn ñoà quy hoaïch toång maët baèng söû duïng ñaát, tyû leä 1/500 hoaëc 1/2.000:

- Theå hieän chöùc naêng söû duïng ñaát cuûa töøng oâ phoá (ñöôïc xaùc ñònh bôûi caùc ñöôøng phaân khu vöïc) goàm: Ñaát nhoùm nhaø ôû, coâng trình dòch vuï ñoâ thò, caùc khu vöïc söû duïng hoãn hôïp, vöôøn hoa, coâng vieân, coâng nghieäp... Neáu trong oâ phoá coù nhieàu chöùc naêng söû duïng khaùc nhau thì phaûi theå hieän roõ ñeán töøng loaïi chöùc naêng; - Phaân bieät roõ khu hieän coù, caûi taïo vaø khu ñaát phaùt trieån môùi; - Caùc thoâng soá kinh teá - kyõ thuaät: Dieän tích ñaát, daân soá, qui moâ coâng trình, maät ñoä xaây döïng, heä soá söû duïng ñaát vaø taàng cao toái ña toái thieåu cho töøng khu chöùc naêng.

314

(e) Caùc baûn ñoà quy hoaïch heä thoáng haï taàng kyõ thuaät vaø moâi tröôøng, tyû leä 1/500 hoaëc 1/2.000:

- Giao thoâng: + Maïng löôùi giao thoâng caàn theå hieän roõ maët baèng caùc tuyeán giao thoâng ñoái ngoaïi (ñöôøng boä, ñöôøng saét, ñöôøng thuûy, ñöôøng haøng khoâng), caùc tuyeán ñöôøng saét ñoâ thò (noåi hoaëc ngaàm) vaø caùc loaïi ñöôøng phoá ñeán ñöôøng phaân khu vöïc; + Xaùc ñònh vò trí qui moâ caùc coâng trình giao thoâng: Beán baõi ñoã xe, ga ñöôøng saét, beán caûng, beán thuyeàn, caûng haøng khoâng, caùc nuùt giao thoâng, caàu coáng, quaûng tröôøng vaø caùc coâng trình phuïc vuï giao thoâng (noåi hoaëc ngaàm) khaùc; + Theå hieän maët caét ngang caùc tuyeán ñöôøng.

- Chuaån bò kyõ thuaät: + Xaùc ñònh cao ñoä xaây döïng taïi caùc ñieåm giao caét ñöôøng, ñoä doác treân ñöôøng, xaùc ñònh cao ñoä neàn xaây döïng; + Xaùc ñònh ranh giôùi, khoái löôïng caùc khu vöïc ñaøo, ñaép; + Theå hieän heä thoáng thoaùt nöôùc möa (maïng löôùi, cao ñoä toaøn heä thoáng, mieäng xaû, vò trí, coâng suaát, quy moâ chieám ñaát cuûa traïm bôm, hoà ñieàu hoøa) + Caùc coâng taùc chuaån bò kyõ thuaät khaùc: Ñeâ, keø.

- Caáp nöôùc: + Xaùc ñònh nguoàn caáp nöôùc; + Caùc ñöôøng oáng caáp nöôùc ñöôïc xaùc ñònh trong ñoà aùn quy hoaïch chung xaây döïng; + Theå hieän maïng löôùi, cao ñoä caùc ñöôøng oáng chính, oáng nhaùnh ñeán caùc coâng trình hoaëc khu ñaát, caùc coâng trình treân ñöôøng oáng nhö voøi coâng coäng, hoá van, hoïng cöùu hoûa...; + Trong phaïm vi khu ñaát thieát keá, neáu coù caùc coâng trình nhö beå chöùa, traïm bôm, ñaøi nöôùc thì phaûi theå hieän ñaày ñuû vaø nguoàn nöôùc caáp cho khu vöïc thieát keá.

- Thoaùt nöôùc thaûi vaø VSMT: + Thieát keá maïng löôùi thoaùt nöôùc thaûi (coù cao ñoä ñaùy coáng ôû caùc ñieåm tính toaùn); + Vò trí, quy moâ chieám ñaát, coâng suaát caùc traïm bôm, traïm xöû lyù nöôùc thaûi, ñieåm trung chuyeån vaø traïm xöû lyù chaát thaûi raén, nghóa trang, nhaø tang leã.

- Caáp ñieän: + Theå hieän ñaày ñuû maïng löôùi caáp ñieän bao goàm: Nguoàn ñieän, löôùi trung cao theá, traïm bieán aùp, löôùi haï theá, löôùi chieáu saùng ñöôøng - Ñaùnh giaù taùc ñoäng moâi tröôøng: + Vò trí, qui moâ caùc nguoàn gaây oâ nhieãm + Xaùc ñònh caùc vuøng baûo veä, khoaûng caùch ly veä sinh.

315

(g) Baûn ñoà chæ giôùi ñöôøng ñoû vaø chæ giôùi xaây döïng (coù theå gheùp vôùi baûn ñoà quy hoaïch giao thoâng), tyû leä 1/500 hoaëc 1/2.000:

- Treân cô sôû baûn ñoà quy hoaïch giao thoâng, caàn theå hieän chæ giôùi ñöôøng ñoû; haønh lang baûo veä caùc tuyeán haï taàng kyõ thuaät vaø xaùc ñònh toïa ñoä thieát keá taïi caùc vò trí coù thay ñoåi höôùng vaø taïi caùc nuùt giao nhau - Caùc baûn veõ maët caét ngang ñöôøng phoá treân ñoù xaùc ñònh kích thöôùc, chæ giôùi ñöôøng ñoû vaø chæ giôùi xaây döïng. (h) Baûn ñoà toång hôïp ñöôøng daây, ñöôøng oáng kyõ thuaät

Baûn ñoà naøy ñöôïc laäp treân cô sôû caùc baûn ñoà quy hoaïch haï taàng kyõ thuaät, trong ñoù theå hieän: - Maët baèng caùc tuyeán ñöôøng daây, ñöôøng oáng vaø caùc coâng trình ñaàu moái haï taàng kyõ thuaät; - Maët caét ngang caùc tuyeán ñöôøng (tyû leä 1/100 hoaëc 1/200), trong ñoù xaùc ñònh vò trí, kích thöôùc caùc tuyeán tuynel, ñöôøng daây ñöôøng oáng kyõ thuaät trong giôùi haïn chæ giôùi ñöôøng ñoû vaø khoaûng caùch ngang giöõa caùc tuyeán; - ÔÛ nhöõng nôi ñöôøng phoá giao caét, coù nhieàu tuyeán kyõ thuaät ñi qua phöùc taïp, caàn theå hieän giaûi phaùp boá trí, saép xeáp caùc tuyeán kyõ thuaät ñoù treân maët baèng döôùi daïng sô ñoà, ghi roõ nhöõng thoâng soá kyõ thuaät coù lieân quan ñeå xaùc ñònh ñoä saâu vaø khoaûng caùch ñöùng giöõa caùc tuyeán ñöôøng daây ñöôøng oáng kyõ thuaät.

14.4.3.2. Ñoái vôùi ñoà aùn Quy hoaïch chi tieát xaây döïng ñoâ thò tyû leä 1/500

Ñoà aùn Quy hoaïch chi tieát xaây döïng ñoâ thò tyû leä 1/500 veà cô baûn theo noäi dung thuyeát minh ñoà aùn Quy hoaïch chi tieát xaây döïng ñoâ thò tyû leä 1/2000, nhöng caàn laøm roõ theâm moät soá vaán ñeà sau: a. Hieän traïng

- Caàn ñaùnh giaù ñeán töøng loâ ñaát, ñaëc bieät caàn phaân tích ñeán ñaát ôû (xaùc ñònh bôûi ñöôøng vaøo nhaø).

- Phaân tích, ñaùnh giaù kyõ caùc coâng trình kieán truùc nhö nhaø ôû, coâng coäng vaø caùc coâng trình khaùc veà hình thöùc kieán truùc, tính chaát, chöùc naêng, phaân loaïi chaát löôïng coâng trình, taàng cao, maät ñoä xaây döïng, caùc coâng trình hö hoûng phaûi phaù boû, caùc coâng trình coù giaù trò giöõ laïi, caûi taïo, baûo toàn, caây xanh, caûnh quan maët nöôùc coù giaù trò. b. Boá cuïc quy hoaïch kieán truùc

- Quy hoaïch söû duïng ñaát: Xaùc ñònh chæ tieâu kinh teá - kyõ thuaät ñoái vôùi töøng loâ ñaát (xaùc ñònh bôûi töôøng raøo hoaëc ñöôøng vaøo nhaø). Rieâng vôùi ñaát ôû caàn phaân bieät: Qui ñònh chæ tieâu kinh teá – kyõ thuaät cho caùc loâ ñaát xaây döïng nhaø ôû lieân keá hoaëc bieät thöï xaùc ñònh bôûi haøng raøo caùc hoä gia ñình (trong ñoù khoâng coù ñaát ñöôøng noäi boä vaø saân chôi chung cuûa nhoùm nhaø ôû). Ñoái vôùi ñaát ôû chung cö qui ñònh chæ tieâu veà dieän tích ñaát, maät ñoä xaây döïng chung cho caû nhoùm chung cö, nhöng caàn tính toaùn phaân tích rieâng veà dieän tích töøng loaïi ñaát nhö: Ñaát 316

ôû (ñaát xaây döïng caùc khoái nhaø chung cö); Ñaát saân, ñöôøng, baõi ñoã xe noäi boä nhoùm nhaø ôû; Ñaát caây xanh, saân chôi nhoùm nhaø ôû vaø quy ñònh taàng cao xaây döïng cuõng nhö tính toaùn qui moâ daân soá cho töøng khoái nhaø chung cö; Neáu coù caùc coâng trình söû duïng hoãn hôïp caàn phaân tích tyû leä dieän tích saøn töông öùng cuûa moãi loaïi chöùc naêng trong coâng trình ñoù.

- Toå chöùc khoâng gian quy hoaïch, kieán truùc: Toå chöùc khoâng gian môû, boá trí caùc coâng trình ñieåm nhaán trong khu vöïc, toå chöùc hình khoái kieán truùc theo caùc truïc vaø töøng loâ ñaát trong khu vöïc thieát keá. Xaùc ñònh chæ giôùi xaây döïng trong khu vöïc thieát keá. c. Maïng löôùi haï taàng kyõ thuaät: Xaùc ñònh maïng löôùi haï taàng kyõ thuaät tôùi caùc ñöôøng ngoõ phoá trôû leân

- Quy hoaïch maïng löôùi giao thoâng: Caàn xaùc ñònh vò trí ñieåm döøng, traïm ñoã xe coâng coäng, thieát keá nuùt giao nhau, quaûng tröôøng, choã ñoã xe, choã quay ñaàu xe vaø ñeà xuaát giaûi phaùp keát caáu cuûa caùc loaïi ñöôøng; - Thoaùt nöôùc thaûi vaø veä sinh moâi tröôøng: Caàn xaùc ñònh quy moâ caùc thuøng raùc coâng coäng, nhaø veä sinh coâng coäng, nhaø tang leã; - Quy hoaïch chuaån bò kyõ thuaät: Nguyeân lyù boá trí gieáng thu, thaêm. Khaû naêng vaø vò trí khai thaùc ñaát ñaép, choã ñoå ñaát thöøa - Caáp nöôùc: Thieát keá maïng löôùi ñöôøng oáng caáp nöôùc ñeán caùc coâng trình. Caùc coâng trình caáp nöôùc treân maïng löôùi ñöôøng oáng nhö: Traïm bôm taêng aùp, hoá van, beå chöùa nöôùc saïch, hoïng cöùu hoûa…

14.4.3.3.Caùc baûn ñoà ñoà aùn Qui hoaïch chi tieát xaây döïng ñoâ thò tyû leä 1/500

Ngoaøi caùc yeâu caàu nhö ñoái vôùi ñoà aùn quy hoaïch chi tieát xaây döïng tyû leä 1/2.000, noäi dung caùc baûn ñoà trong ñoà aùn Quy hoaïch chi tieát xaây döïng ñoâ thò tyû leä 1/500 caàn theå hieän theâm moät soá noäi dung sau: - Baûn ñoà hieän traïng kieán truùc, caûnh quan phaûi ñaùnh giaù chaát löôïng coâng trình (theo 3 loaïi kieân coá, baùn kieân coá, taïm), xaùc ñònh taàng cao, maät ñoä xaây döïng, caùc coâng trình coù giaù trò caàn giöõ laïi, baûo toàn, toân taïo. Xaùc ñònh giaù trò caûnh quan, caây xanh, maët nöôùc vaø caùc yeáu toá khaùc veà moâi tröôøng; - Baûn ñoà quy hoaïch toång maët baèng söû duïng ñaát: Xaùc ñònh roõ chöùc naêng cuûa töøng loâ ñaát nhö: Ñaát ôû (xaùc ñònh bôûi haøng raøo cuûa caùc loâ ñaát xaây döïng bieät thöï vaø nhaø lieân keá – khoâng bao goàm saân chôi, ñöôøng noäi boä vaø baõi ñoã xe chung cuûa nhoùm nhaø ôû, hoaëc xaùc ñònh bôûi dieän tích chieám ñaát cuûa caùc khoái nhaø chung cö); Coâng trình dòch vuï; Caây xanh, coâng vieân, vöôøn hoa, saân chôi noäi boä nhoùm nhaø ôû; Cô quan haønh chính, tröôøng chuyeân nghieäp; Coâng nghieäp, TTCN... Phaân bieät roõ ñaát coâng trình hieän coù, caûi taïo vaø xaây döïng môùi. Neâu roõ caùc chæ tieâu kinh teá – kyõ thuaät cho töøng loâ ñaát nhö: quy moâ daân soá, quy moâ coâng trình, maät ñoä xaây döïng, taàng cao toái ña, taàng cao toái thieåu, taàng cao trung bình.

Rieâng ñoái vôùi nhoùm nhaø ôû chung cö, khoâng quy ñònh maät ñoä xaây döïng cho ñaát ôû chung cö maø quy ñònh maät ñoä xaây döïng chung cho caû nhoùm nhaø ôû chung cö; - Baûn ñoà toå chöùc khoâng gian kieán truùc caûnh quan: Boá cuïc coâng trình; Chieàu cao coâng trình; Saân vöôøn; Caây xanh ñöôøng phoá; Ñöôøng ñi boä, ñöôøng daïo; Caùc sô ñoà minh hoïa yù töôûng toå chöùc khoâng gian kieán truùc caûnh quan; 317

- Caùc baûn ñoà quy hoaïch heä thoáng coâng trình haï taàng kyõ thuaät: +Giao thoâng: Maïng löôùi ñöôøng theå hieän chi tieát ñeán töøng coâng trình; Saân ñöôøng vaø baõi ñoã xe noäi boä; Ñeà xuaát giaûi phaùp keát caáu cuûa caùc loaïi ñöôøng oâtoâ, ñöôøng ñi boä vaø caùc coâng trình phuïc vuï giao thoâng; +Chuaån bò kyõ thuaät: Theå hieän caùc gieáng thu; Hoá ga; Taluy; Töôøng chaén;, Tuøy theo ñieàu kieän ñòa hình phaûi theå hieän ñöôøng ñoàng möùc thieát keá vaø baûn veõ tính khoái löôïng; +Caáp nöôùc: Theå hieän caùc ñöôøng oáng chính, oáng nhaùnh ñeán caùc coâng trình; +Thoaùt nöôùc thaûi vaø VSMT: Xaùc ñònh vò trí caùc gieáng ga (coù cao ñoä ñaùy coáng); Xaùc ñònh ñieåm thu gom chaát thaûi raén, nhaø veä sinh coâng coäng. +Caáp ñieän: Theå hieän vò trí caùc traïm bieán theá, tuyeán ñieän chính, tuyeán ñieän ñeán caùc coâng trình coâng coäng vaø khoaûng caùch giöõa caùc coät ñieän... haønh lang baûo veä löôùi ñieän cao aùp.

318

PHAÀN BAÛY CHÖÔNG 15: THIEÁT KEÁ ÑOÂ THÒ 15.1. YÙ NGHÓA VAØ TAÀM QUAN TROÏNG CUÛA TKÑT

- Thieát keá ñoâ thò ngaøy caøng trôû neân quan troïng vaø gaén boù maät thieát ñoái vôùi moâi tröôøng ñoâ thò, cuoäc soáng ñoâ thò. Cuøng vôùi söï taêng cöôøng nhaän thöùc cuûa con ngöôøi ñoái vôùi ñoâ thò, vaø moâi tröôøng soáng, thieát keá ñoâ thò ngaøy caøng thaâm nhaäp vaøo caùc lónh vöïc khaùc.

- Hieän nay ôû nöôùc ta, thieát keá ñoâ thò ñaõ ñöôïc trieån khai trong caùc quy hoaïch chung vaø quy hoaïch chi tieát vì khi laøm quy hoaïch xaây döïng ngöôøi ta ñaõ xem xeùt ñeán yeáu toá toå chöùc khoâng gian ñoâ thò nhöng vaãn ôû möùc khaùi quaùt vaø ñònh höôùng. Nhöng thieát keá ñoâ thò laø moät nhieäm vuï, moät coâng ñoaïn trong quy hoaïch xaây döïng, vì vaäy neân caàn ñöôïc xaùc ñònh roõ hôn.

- Tröôùc tình hình treân, ngaøy 03/09/2002 theo quyeát ñònh 112/2002/QÑ - TTg cuûa Thuû töôùng Chính phuû pheâ duyeät ñònh höôùng phaùt trieån kieán truùc Vieät Nam ñeán naêm 2020 ñaõ xaùc ñònh “ Tieáp tuïc ñoåi môùi coâng taùc quy hoaïch xaây döïng vaø hình thaønh chuyeân ngaønh thieát keá ñoâ thò” laø moät trong 5 nhieäm vuï chuû yeáu ñeå thöïc hieän muïc tieâu xaây döïng neàn kieán truùc Vieät Nam hieän ñaïi, giaøu baûn saéc daân toäc.

- Ñeå cuï theå hoaù hôn, chæ thò 09/2003/CT-TTg ngaøy 07/04/2003 cuûa Thuû töôùng Chính phuû veà coâng taùc thieát keá ñoâ thò ñaõ xaùc ñònh “ traät töï kieán truùc ñoâ thò chöa ñöôïc thieát laäp; kieán truùc phaùt trieån khaù ña daïng, nhöng coøn mang naëng tính töï phaùt vaø chöa hình thaønh baûn saéc rieâng cho moãi ñoâ thò”. Nhöõng nhieäm vuï chuû yeáu nhaèm khaéc phuïc tình traïng noái treân goàm: + Höôùng daãn laäp, xeùt duyeät thieát keá ñoâ thò. + Xaùc ñònh giaù vaø theå cheá cho coâng taùc thieát keá ñoâ thò. + Thieát keá ñoâ thò thí ñieåm. + Toå chöùc ñaøo taïo, boài döôõng chuyeân gia thieát keá ñoâ thò. + Toå chöùc quaûn lyù thieát keá kieán truùc vaø xaây döïng theo caùc quy ñònh cuûa thieát keá ñoâ thò ñöôïc pheâ duyeät.

Toùm laïi veà lyù luaän cuõng nhö thöïc tieãn, thieát keá ñoâ thò laø moät chuyeân ngaønh ñöôïc nhieàu quoác gia vaø nhöõng nhaø chuyeân moân laøm coâng taùc quy hoaïch ñoâ thò, thieát keá kieán truùc coâng trình vaø kieán truùc caûnh quan quan taâm. Ngaøy nay, trong xu theá ñoâ thò phaùt trieån maïnh meõ, tính coâng naêng ngaøy caøng phöùc taïp, yeâu caàu xaây döïng hình töôïng ñoâ thò ñaõ trôû thaønh vaán ñeà böùc thieát, thì thieát keá ñoâ thò caøng giöõ moät vai troø quan troïng vaø coù yù nghóa to lôùn ñoái vôùi yeâu caàu phaùt trieån beàn vöõng cuûa caùc ñoâ thò.

319

15.2. ÑOÁI TÖÔÏNG, MUÏC TIEÂU VAØ VÒ TRÍ CUÛA TKÑT 15.2.1. Khaùi nieäm veà TKÑT ( Urban Design)

Hieän nay, vieäc lyù giaûi vaø dieãn giaûi khaùi nieäm ñoâ thò raát khaùc nhau. Ñeán nay ñaõ coù nhieàu taùc giaû ñònh nghóa veà thieát keá ñoâ thò theo caùc goùc ñoä khaùc nhau. Sau ñaây laø moät vaøi ví duï: - Theo Castells: “Thieát keá ñoâ thò (Urban Design) laø nhöõng giaûi phaùp bieåu tröng (Simbolic) ñeå theå hieän nhöõng yù nghóa ñoâ thò (Urban meaning), ñöôïc chaáp nhaän baèng nhöõng hình thöùc ñoâ thò (Urban forma) thích hôïp”.

- Theo Ross King: “Thieát keá ñoâ thò laø quy trình saûn xuaát coù muïc ñích nhöõng yù nghóa cuûa ñoâ thò, thoâng qua vieäc toång hôïp vaø lieân keát taát caû caùc moái quan heä giöõa caùc thaønh phaàn khoâng gian”.

- Theo Hieäp hoäi thieát keá ñoâ thò Myõ (UDG): “Thieát keá ñoâ thò laø söï saùng taïo ra hình thöùc ñoâ thò coù lieân quan ñeán khoâng gian 3 chieàu daønh cho con ngöôøi soáng, laøm vieäc vaø vui chôi”.

- Theo Kevin Luynh thì “Thieát keá ñoâ thò laø söï saùng taïo thaåm myõ veà maët khoâng gian kieán truùc, caûnh quan cuûa thaønh phoá ñeå taïo neân ñaëc tröng rieâng bieät cuûa töøng ñoâ thò, moái quan heä giöõa hình aûnh cuûa caùc khu vöïc ñoâ thò vôùi caûm nhaän cuûa coäng ñoàng ñoái vôùi töøng yeáu toá taïo neân hình aûnh ñoâ thò”.

- Giaùo trình moân hoïc “Thieát keá ñoâ thò ôû Tröôøng ñaïi hoïc Kieán truùc Toulouse ôû Phaùp ñaõ ñònh nghóa “Thieát keá ñoâ thò laø söï ñaûm baûo cho quaù trình ñoâ thò hoaù khoâng dieãn ra moät caùch töï phaùt, maø ñöôïc tuaân thuû theo moät baûn thieát keá ñöôïc duyeät”.

- Hoäi Quy hoaïch ñoâ thò Trung Quoác quan nieäm “Thieát keá ñoâ thò laø thieát keá quy hoaïch ñoái vôùi moâi tröôøng ñoâ thò. Trong quaù trình quy hoaïch ñoâ thò, thieát keá ñoâ thò laø thieát keá quy hoaïch veà boá trí tính chaát, coâng naêng, boá cuïc ñoái vôùi toång theå, cuïc boä vaø chi tieát cuûa ñoâ thò, ñoàng thôøi coøn laù thieát keá quy hoaïch veà ngheä thuaät myõ hoïc caûnh quan ñoái vôùi moâi tröôøng hình theå khoâng gian ñoâ thò”.

- Boä Xaây döïng Trung Quoác ñaõ ra quyeát ñònh ban haønh caùc “bieän phaùp laäp quy hoaïch ñoâ thò” ngaøy 03/09/1991, trong ñoù quy ñònh: + Thieát keá ñoâ thò xuyeân suoát toaøn boä quy trình laäp quy hoaïch ñoâ thò. + Thieát keá ñoâ thò phaûi nghieân cöùu toång hôïp coâng naêng vaø moâi tröôøng. + Thieát keá ñoâ thò vöøa phaûi naâng cao trình ñoä ngheä thuaät caûnh quan, ñoàng thôøi vöøa phaûi naâng cao chaát löôïng moâi tröôøng”.

Qua nhöõng ñònh nghóa neâu treân, coù theå ruùt ra 3 noäi dung cô baûn hình thaønh khaùi nieäm “Thieát keá ñoâ thò” nhö sau: - Thieát keá ñoâ thò laø moät chuyeân ngaønh gaén boù vaø coù quan heä maät thieát vôùi quy hoaïch ñoâ thò vaø kieán truùc.

320

- Ñoái töôïng cuûa thieát keá ñoâ thò laø hình thöùc ñoâ thò bao goàm hình töôïng vaät theå vaø yù nghóa bieåu tröng cuûa ñoâ thò vaø cô cheá trieån khai thöïc hieän chuùng. (Nhö vaäy TKÑT laø söï keát hôïp nhuaàn nhuyeãn giöõa caùc yeáu toá vaät chaát, tinh thaàn vaø phaùp luaät).

- Thieát keá ñoâ thò laø cô sôû ñeå kieåm soaùt quaù trình hình thaønh vaø quaûn lyù phaùt trieån kieán truùc ñoâ thò.

15.2.2 Ñoái töôïng vaø muïc tieâu cuûa TKÑT

Nhö ñaõ khaúng ñònh ôû treân, ñoái töôïng cuûa TKÑT laø hình thöùc ñoâ thò bao goàm hình töôïng vaät theå, yù nghóa bieåu tröng cuûa ñoâ thò vaø cô cheá trieån khai thöïc hieän chuùng. (Nhö vaäy TKÑT laø söï keát hôïp nhuaàn nhuyeãn giöõa caùc yeáu toá vaät chaát, tinh thaàn vaø phaùp luaät). TKÑT cuõng laø moät böôùc chuyeån tieáp giöõa quy hoaïch ñoâ thò vaø kieán truùc.

Do vaäy, muïc tieâu cuûa thieát keá ñoâ thò taäp trung vaøo giaûi quyeát nhöõng vaán ñeà sau: - Xöû lyù coâng naêng ñoâ thò.

- Xöû lyù nhaân toá caûnh quan ñoâ thò.

- Cheá ñònh vaø chaáp haønh chính saùch xaây döïng vaø khai thaùc quaûn lyù ñoâ thò.

Nhö vaäy, coù theå thaáy ñöôïc ñoái töôïng cuûa TKÑT laø raát roäng raõi vaø ña daïng. Coù theå laø nghieân cöùu boá cuïc toång theå cuûa khoâng gian ñoâ thò, xaây döïng muïc tieâu toång theå veà hình töôïng vaø baûn saéc laâu daøi cuûa ñoâ thò. Ñoàng thôøi, caên cöù vaøo TKÑT toång theå ñeå tieán haønh thieát keá caùc khu vöïc cuïc boä cuûa ñoâ thò nhö: Trung taâm coâng coäng, khu ôû, giao thoâng, caûi taïo, caây xanh,.. vaø trong moät soá tröôøng hôïp coøn ñeà xuaát caû caùc trang thieát bò ñoâ thò.

Baûng 1.1. Ñoái töôïng vaø vò trí cuûa ngaønh thieát keá ñoâ thò.

15.2.3 Vò trí cuûa TKÑT a. Moái quan heä vôùi QHÑT

Töø coå ñaïi ñeán caän ñaïi, giöõa quy hoaïch ñoâ thò vaø thieát keá ñoâ thò khoâng coù ranh giôùi roõ reät. Trong theá kyû XX, QHÑT vaø thieát keá ñoâ thò coù xu höôùng taùch bieät ñoäc laäp nhöng vaãn coù quan heä chaët cheõ vôùi nhau. Quy hoaïch ñoâ thò chæ ñaïo vaø vaïch ra khung cho thieát keá ñoâ thò, coøn thieát keá ñoâ thò taïo laäp ra hình töôïng cho QHÑT. Nhö vaäy thieát keá ñoâ thò laø moät söï keá tuïc vaø cuï theå hoaù cuûa QHÑT. Söï keá tuïc vaø cuï theå hoaù naøy ñöôïc loàng gheùp hoaëc taùch bieät trong quy trình thieát keá quy hoaïch ñoâ thò.

321

b. Moái quan heä vôùi thieát keá kieán truùc.

Thieát keá ñoâ thò chæ ñaïo vaø vaïch ra caùi khung cho thieát keá kieán truùc. Thieát keá kieán truùc thöïc hieän, hoaøn thieän vaø laøm phong phuù theâm thieát keá ñoâ thò. Thieát keá ñoâ thò vaø thieát keá kieán truùc coù quan heä chaët cheõ vôùi nhau. Thieát keá ñoâ thò ñöa ra caùc quy ñònh coù tính chæ ñaïo vaø khoáng cheá ñoái vôùi kieán truùc veà ñòa ñieåm xaây döïng, quy moâ coâng trình, hình thöùc vaø ñieàu phoái toång theå. Tuy nhieân, TKÑT khoâng ñöôïc can thieäp quaù möùc vaøo tính chuû ñoäng vaø tính tích cöïc saùng taïo cuûa kieán truùc.

Hình 15.1. Vò trí cuûa Thieát keá ñoâ thò. c. Phaïm truø cuûa TKÑT

- Caùc phaïm truø laõnh thoå cuûa caùc quy hoaïch xaây döïng, thieát keá kieán truùc goàm: - Vuøng (toaøn quoác, lieân tænh, kinh teá - haønh chính).

- Ñoâ thò (6 loaïi).

- Khu vöïc (khu chöùc naêng, caùc thöûa ñaát).

- Loâ ñaát (ñeå xaây döïngmoät coâng trình hay moät cuïm coâng trình do moät chuû ñaàu tö thöïc hieän).

Phaïm vi thieát keá ñoâ thò coù quan heä vôùi taát caû caùc phaïm truø theo sô ñoà sau: Baûng 1.2. Caùc phaïm truø trong thieát keá ñoâ thò.

Quan hӋ tѭѫng hӛ.

Các phҥm trù

QHXD

1. Vùng

QH vùng

2. Ĉô thӏ.

QH chung

TKĈT Lӗng ghép và bӏ khӕng chӃ.

Lӗng ghép và bӏ khӕng chӃ.

322

TKKT ChӍ ÿҥo và khӕng chӃ ChӍ ÿҥo và khӕng chӃ.

3. Khu vӵc.

QH chi tiet

4. Lô ÿҩt.

ChӍ ÿҥo và khӕng chӃ

Lӗng ghép và khӕng chӃ. Ĉӗ án TKĈT. ChӍ ÿҥo và khӕng chӃ

ChӍ ÿҥo và khӕng chӃ TKKT.

ThiӃt kӃ kiӃn trúc.

Quaù trình hình thaønh vaø phaùt trieån cuûa TKÑT

- Quy hoaïch ñoâ thò vaø thieát keá ñoâ thò ñeàu coù nguoàn goác töø ngaønh kieán truùc. Cho ñeán theá kyû XIX, quy hoaïch ñoâ thò chæ laø moät nhaùnh cuûa ngaønh kieán truùc vaø TKÑT vaãn chöa ñöôïc coi laø ngaønh chuyeân moân rieâng bieät.

- Cuoái theá kyû XIX, kieán truùc sö vaø nhaø ñoâ thò hoïc ngöôøi AÙo, Camillo Sitte, xuaát baûn cuoán saùch “ Nguyeân taéc ngheä thuaät cuûa quy hoaïch ñoâ thò”. OÂng ñaõ toång keát nhöõng kinh nghieäm thieát keá ñoâ thò, thieát keá quaûng tröôøng, ñöôøng phoá thôøi coå ñaïi, ñoái maët vôùi vaán ñeà quy hoaïch ñoâ thò phaúng 2 chieàu, ñeà xuaát ra khaùi nieäm thieát keá khoâng gian ñoâ thò vaø cuõng ñeà ra nguyeân taéc kyõ thuaät thieát keá theo tæ leä con ngöôøi. Vieäc ñeà xuaát ra lyù luaän naøy ñoái vôùi vieäc xaây döïng vaø ra ñôøi tö töôûng thieát keá ñoâ thò coù aûnh höôûng raát lôùn, ñöôïc cho raèng ñoù laø tieàn ñeà cuûa khoa hoïc TKÑT phöông Taây.

- Naêm 1898, nhaø xaõ hoäi hoïc Anh Ebenezer Howard ñeà xuaát ra yù töôûng thaønh phoù vöôøn vaø khaùi nieäm naøy ñoái vôùi vieäc xaây döïng caùc thaønh phoá môùi baáy giôø coù taùc duïng tích cöïc.

- ÔÛ Myõ, cuoái theá kyû XIX, Daniel Podamu ñeø xuaát “Phong traøo laøm ñeïp thaønh phoá”, laø hoaït ñoäng thöïc tieãn thieát keá ñoâ thò quy moâ hieän ñaïi ñaàu tieân ôû Myõ. Phong traøo naøy khoâng chæ laø vieäc xaây döïng coâng vieân trung taâm, ñöôøng phoá, quaûng tröôøng vaø caûi thieän caûnh quan ñoâ thò, maø coøn chuû tröông thieát keá quy hoaïch ñoâ thò toaøn dieän. Ñoái vôùi toaøn boä heä thoáng giao thoâng ñoâ thò, heä coâng vieân vaø khoâng gian coâng coäng môû, boá cuïc quaàn theå kieán truùc khu vöïc.. ñaõ quy hoaïch toång hôïp vaø suy nghó thaáu ñaùo, ñoàng thôøi keâu goïi Chính phuû laäp phaùp hoaù phong traøo laøm ñeïp ñoâ thò. Töø ñoù, ôû Myõ ra ñôøi chuyeân ngaønh quy hoaïch ñoâ thò vaø ngheà ngheäp quy hoaïch ñoâ thò, vaø tôùi naêm 1961 thì ôû New York ñaõ ra ñôøi phöông phaùp quy hoaïch ñoâ thò phaân vuøng ( Zoning).

- Naêm 1992, Le Corbusier ñeà xuaát ra yù töôûng “Thaønh phoá cuûa ngaøy mai”, tieáp ñoù laïi ñöa ra “Plan voisin” cho Paùi vaø phöông aùn “ Thaønh phoá töôi saùng”. Ba phöông aùn thaønh phoá lyù töôûng naøy yù töôûng cuûa oâng vôùi muïc tieâu laø sô taùn trung taâm ñoâ thò, gia taêng maät ñoä kieán truùc, caûi thieän giao thoâng thaønh phoá vaø troàng moät dieän tích caây xanh lôùn ñeå caûi thieän moâi tröôøng töï nhieân cho ñoâ thò.

- Ñaàu theá kyû XX, ôû Anh taùch chuyeân ngaønh quy hoaïch ñoâ thò ra khoûi kieán truùc. Naêm 1914, ôû Anh thaønh laäp Hieäp hoäi Quy hoaïch ñoâ thò.

- Maëc duø noäi dung cuûa TKÑT cuõng coå xöa nhö baûn thaân ñoâ thò, nhöng cuïm töø “ thieát keá ñoâ thò” xuaát hieän töông ñoái muoän. Nhöõng naêm 20 cuûa theá kyû XX, döôùi hieäp hoäi kieán truùc sö Myõ (AIA) ngöôøi ta thaønh laäp “ Hoäi ñoàng thieát keá ñoâ thò”, vaø sau ñoù ngaønh 323

TKÑT ñaõ ñöôïc caùc kieán truùc sö vaø ñoâ thò gia chuù yù. Naêm 1943, kieán truùc sö, ñoâ thò gia Myõ noåi tieáng Eero Saarinen ñaõ xuaát baûn cuoán saùch gaây tieáng vang “Ñoâ thò - söï phaùt trieån, suy thoaùi vaø töông lai cuûa noù” vaø ñaõ ñeà ra khaùi nieäm vaø nghuyeân taéc TKÑT. - Naêm 1960, Ñaïi hoïc Harvard ôû Myõ ñaàu tieân thieát laäp moân TKÑT rieâng vaø sau ñoù ôû Anh cuõng thieát laäp giaùo aùn naøy.

- Töø nhöõng naêm 50 trôû laïi ñaây, trong thöïc tieãn cuoäc soáng, TKÑT ñöôïc phaùt trieån roäng raõi veà maët lyù luaän ôû Chaâu AÂu vaø Myõ. Caùc taùc phaåm tieâu bieåu goàm coù: - Naêm 1956, AIA xuaát baûn cuoán “Thieát keá ñoâ thò” khaúng ñònh taàm quan troïng cuûa chuyeân ngaønh naøy.

- Naêm 1960, nhaø ñoâ thò hoïc ngöôøi Myõ Kevin Lynch cho xuaát baûn cuoán“ Hình aûnh ñoâ thò” vaø khieán oâng noåi tieáng.

- Naêm 1970, Jonathan Panath ñaõ xuaát baûn cuoán “ Khaùi luaän thieát keá ñoâ thò”.

- Naêm 1980, kieán truùc sö Myõ Owen Otto vaø Dany Ros cung xuaát baûn cuoán “ Kieán truùc ñoâ thò Myõ”.

- ÔÛ Myõ, töø naêm 1970 trôû veà sau treân cô sôû TKÑT ban ñaàu ñaõ ñöôïc hieåu theo nghóa toaøn dieãn vaø roäng hôn. Ngoaøi quan taâm ñeán vaán ñeà moâi tröôøng, treân thöïc teá ñoù laø ngaønh toång hôïp giaûi quyeát caùc vaán ñeà ñoâ thò sao cho haøi hoaø. Nhìn chung, coù boán luoàng tö töôûng chính chi phoái vieäc thieát keá ñoâ thò trong thôøi gian gaàn ñaây:1 + Thieát keá ñoâ thò theo chuû nghóa thöïc duïng vaø kinh teá. TKÑT laø saûn phaåm cuûa nhu caàu kinh teá thò tröôøng. Thieát keá phaûi ñaùp öùng nhu caàu lôïi nhuaän cuûa caùc nhaø ñaàu tö vaø phaùt trieån chöù khoâng chæ döøng ôû möùc ñôn thuaàn veà vaên hoaù, ngheä thuaät. + Thieát keá ñoâ thò nhö laø ngheä thuaät vì caùi ñeïp. Vôùi quan ñieåm naøy, TKÑT ñôn giaûn laø phuïc vuï caùi ñeïp, khoâng mang nhieàu tính xaõ hoäi, kinh teá, chính trò nhö muïc ñích chính. Ñoâi khi, ngöôøi söû duïng khoâng ñaùnh giaù ñöôïc heát caùi ñeïp maø chæ nhöõng chuyeân gia môùi coù theå hieåu ñöôïc. + Thieát keá ñoâ thò nhö laø quaù trình giaûi quyeát caùc vaán ñeà ñoâ thò. Quan nieäm naøy raát noåi troäi ôû Vieät Nam ngaøy nay vaø caùc nöôùc phöông Taây vaøo nhöõng naêm 60-70 cuûa theá kyû XX. Noù döïa vaøo kinh nghieäm vaø thöïc nghieäm laø chuû yeáu. Nghieân cöùu hoïc hoûi vaø ruùt kinh nghieäm laø vaán ñeà then choát cuûa tö töôûng naøy. +Thieát keá ñoâ thò nhö laø thieát keá cuûa coäng ñoàng. Ñaây laø vaán ñeà môùi trong lónh vöïc TKÑT. Vaán ñeà xaõ hoäi laø moät phaàn khoâng theå thieáu ñöôïc trong TKÑT vaø beân caïnh coâng cuï laø phaùp luaät, coâng cuï xaõ hoäi cuõng laø coâng cuï chuû yeáu trong TKÑT. Caùc thaønh phaàn xaõ hoäi phaûi ñöôïc tham gia ñaày ñuû vaøo quaù trình TKÑT vaø seõ mang vai troø quan troïng trong quaù trình laøm chính saùch vaø ñöa ra quyeát ñònh.

1

Ths.KTS. Nguy eãn Truùc Anh, “Thieát keá ñoâ thò ôû moät vaøi quoác gia treân theá giôùi vaø aùp duïng ôû heä thoáng quy hoaïch ñoâ thò Vieät Nam”, trang 29, Hôïp tuyeån thieát keá ñoâ thò, 2004.

324

15.3. MOÄT SOÁ KHAÙI NIEÄM CÔ SÔÛ TRONG TKÑT 15.3.1.Hình thöùc a. Khaùi nieäm veà hình thöùc

- Coù raát nhieàu caùch tieáp caän vaø quan ñieåm veà khaùi nieäm hình thöùc. Veà quan ñieåm coù: +Quan ñieåm 1: Hình thöùc vaø noäi dung laø moät caëp phaïm truø ñoái laäp nhau.

+ Quan ñieåm 2: Hình thöùc laø moät thöïc teá khaùch quan. Hình thöùc vaø noäi dung laø moät theå thoáng nhaát.

- Veà caùch tieáp caän hình thöùc: + Ñoái vôùi ngheä thuaät: Hình thöùc chæ ñöôïc nhaän bieát thoâng qua thò giaùc cuûa con ngöôøi. + Ñoái vôùi kieán truùc: Con ngöôøi chuyeån ñoäng trong khoâng gian, quan saùt thoâng qua thò giaùc vaø caûm giaùc ñeå nhaän bieát hình thöùc. b. Hình thöùc ñoâ thò.

- Hình thöùc ñoâ thò laø ñoái töôïng cuûa thieát keá ñoâ thò, ñöôïc hình thaønh treân cô sôû 3 yeáu toá sau: Khoâng gian, taïo hình, tyû leä. Traät töï cuûa hình thöùc ñöôïc taïo ra do söï saép ñaët hôïp lyù cuûa caùc yeáu toá naøy.

- Khoâng gian: laø ñaëc ñieåm hình thöùc cuûa khoái khoâng khí vaät theå, ñöôïc giôùi haïn bôûi caùc coâng trình xaây döïng hoaëc bôûi nhieàu coâng trình xaây döïng vaø thieân nhieân.

- Taïo hình: laø ñaëc ñieåm hình thöùc cuûa caùc coâng trình giôùi haïn khoâng gian.

- Tyû leä: laø quan heä kích thöôùc giöõa coâng trình so vôùi chuaån moác naøo ñoù. Trong kieán truùc, con ngöôøi laø chuaån möïc cuûa tyû leä vaø cuõng laø nhaân toá nhaän bieát khoâng gian.

Hình 15.2. Hình thöùc vaø caùc yeáu toá caáu thaønh 15.3.2.Hình aûnh ñoâ thò

Hình aûnh ñoâ thò laø hình aûnh vaät chaát ñöôïc hình thaønh treân cô sôû caùc yeáu toá nhaân taïo, töï nhieân ñöôïc saép ñaët theo traät töï nhaát ñònh, nhaèm taïo ra moät boá cuïc ñöôïc con ngöôøi 325

caûm nhaän qua quaù trình quan saùt. Trong nhieàu lyù luaän thieát keá ñoâ thò, lyù luaän veà hình aûnh ñoâ thò töông ñoái coù aûnh höôûng vaø ñöôïc söû duïng roäng raõi laø lyù luaän veà “hình aûnh ñoâ thò” do nhaø ñoâ thò hoïc Myõ Kevin Lynch ñeà ra vaøo naêm 1960 thoâng qua vieäc ñieàu tra phaân tích “ tính hình aûnh ñoâ thò” cuûa 3 thaønh phoá lôùn ôû Myõ laø Boston, Kentucky, Los Angeles vaø vieäc xuaát baûn cuoán saùch “ Hình aûnh ñoâ thò”. Lyù luaän naøy cuûa oâng seõ ñöôïc ñeà caäp kyõ hôn ôû chöông 2 trong phaàn cô sôû lyù luaän cuûa TKÑT. 15.3.3.Caáu truùc ñoâ thò

- Caáu truùc ñoâ thò bao goàm caùc boä phaän chöùc naêng coù quan heä maät thieát vôùi nhau. Caùc boä phaän chöùc naêng chuû yeáu cuûa moät ñoâ thò goàm 3 phaàn sau: +Khu daân cö. (A). +Caùc boä phaän hoaëc khu chöùc naêng naèm ngoaøi khu daân cö goàm: caùc khu saûn xuaát, caùc khu trung taâm, khoâng gian coâng coäng, khu caây xanh nghæ ngôi giaûi trí, giao thoâng ñoái ngoaïi khaùc (Bn), caùc khu vöïc caám xaây döïng (Bo) vaø caùc khu ñaëc bieät khaùc (Bx) +Vuøng ngoaïi vi. (C).

Hình 15.3. Moâ hình hoaù caáu truùc moät ñoâ thò.

- Caáu truùc cuûa moät hình töôïng ñoâ thò bao goàm caùc yeáu toá caáu thaønh hình töôïng vaø caùc quan heä giöõa chuùng vôùi nhau. Theo Kevin Lynch, caùc yeáu toá caáu thaønh hình aûnh ñoâ thò goàm 5 yeáu toá: Ñöôøng, truï ñieåm, hoäi ñieåm, khu vöïc, bieân ( giôùi haïn). Trong ñoâ thò coù 2 loaïi caáu truùc chính laø: Caáu truùc caây (taàng baäc) vaø caáu truùc buïi (phi taàng baäc).

15.4.CѪ SÔÛ LÍ LUAÄN

Caùc phöông phaùp nghieân cöùu Giaùo sö Roger Trancik trong cuoán saùch “Ñi tìm khoâng gian ñaõ maát” ñaõ baét ñaàu baèng vieäc phaân tích nhöõng dieãn bieán vaø lòch söû cuûa moät khoâng gian ñoâ thò, ñeà xuaát ra ba loaïi phöông phaùp nghieân cöùu thieát keá ñoâ thò cho hieän taïi, ñoù laø lyù luaän veà quan heä hình – neàn, lyù luaän lieân heä vaø lyù luaän veà ñòa ñieåm

326

a. Lyù luұn vӅ quan hӋ hình nӅn.

Lyù luaän veà quan heä hình-neàn laø lyù luaän nghieân cöùu veà quy luaät toàn taïi giöõa khoâng gian vaø thöïc theå ñoâ thò. Moãi ñoâ thò ñeàu coù moät moâ thöùc khoâng gian vaø thöïc theå rieâng.

Vaø muïc ñích cuûa phöông phaùp naøy laø thoâng qua moái quan heä hình neàn cuûa moâi caûnh hình theå ñoâ thò ñeå xaùc ñònh keát caáu khoâng gian tích cöïc vaø khoâng gian tieâu cöïc cuûa ñoâ thò, ñoàng thôøi qua söï bieán hoùa cuûa quan heä hình -neàn qua caùc thôøi gian khaùc nhau coù theå phaùt hieän ra ñoäng thaùi vaø xu höôùng phaùt trieån xaây döïng ñoâ thò. Lyù luaän naøy baét nguoàn töø vieäc nghieân cöùu tri giaùc thò giaùc trong taâm lyù hoïc, bôûi con ngöôøi khi quan saùt moâi tröôøng hình theå, söï vaät ñöôïc tuyeån choïn seõ laø ñoái töôïng cuûa tri giaùc, coøn nhöõng söï vaät khoâng roõ reät seõ laø neàn cuûa ñoái töôïng ñoù. Trong thieát keá ñoâ thò vaø kieán truùc, duøng phöông phaùp quan heä hình -neàn coù theå coù theå laøm roõ phaïm vi giôùi haïn khoâng gian, khoâng gian khoâng cuøng ñaúng caáp vaø hieäu quaû thu nhoû hoaëc phoùng ñaïi cuûa khoâng gian…Töø ñoù trong thieát keá coù theå nhaán maïnh moät caùch coù yù thöùc giôùi haïn cuûa khoâng gian, saùng taïo ra caùc khoâng gian tích cöïc. b. Lyù luaän lieân heä.

Ñaây laø lyù luaän veà quy luaät lieân heä “tuyeán tính” toàn taïi trong caùc yeáu toá caáu thaønh trong nghieân cöùu moâi tröôøng hình thaùi ñoâ thò. Nhöõng loaïi tuyeán naøy goàm tuyeán giao thoâng khoâng gian coâng coäng mang tính chaát tuyeán vaø tuyeán thò giaùc, ví duï nhö cacù loaïi ñöôøng giao thoâng, ñöôøng ñi boä, caùc chuoãi khoâng gian, tuyeán nhìn vaø ñieàu kieän caûnh quan.v..v.

Thoâng qua phöông phaùp naøy, coù theå xaùc ñònh roõ trình töï khoâng gian, xaùc laäp caùc

kieán truùc mang tính tieâu chí, taàng baäc khaùc nhau, xaùc ñònh caùc kieán truùc chuû yeáu trong ñoâ thò vaø caùc loái ñi lieân heä caùc khoâng gian coâng coäng, naâng cao hieäu suaát cuûa ñoâ thò.

Laáy noù laøm caên cöù, ñeû khoáng cheá caùc yeáu toá caáu thaønh söï lieân heä vaø vuøng laân caän, coù theå ñaït ñöôïc “ Söï giao thoa haøi hoaø cuûa caùc loaïi hình thaùi löu ñoäng” vaø moät boá cuïc keát caáu traät töï hoaù.

327

Naêm 1791, L’Enfant trong thieát keá quy hoaïch Washington ñaõ vaän duïng phöông phaùp lieân heä naøy vaø ñaõ raát thaønh coâng trong moät thôøi gian daøi.

OÂng ñaõ nhaán maïnh caùc moái lieân heä kieán truùc vaø khoâng gian chuû ñaïo cuûa thaønh phoá, thuû phaùp chuû yeáu cuûa oâng laø söû duïng caùc yeáu toá caây xanh, ñöôøng chính, vaø caùc loaïi khoâng gian tuyeán tính xaây döïng moät moái lieân heä vöõng chaéc veà giao thoâng vaø thò giaùc.

Hình 15.4. Phaân tích lieân heä khoâng gian cuûa khu trung taâm Wasington, Myõ.(2)

Naêm 1964, Bergan thieát keá khu Trung taâm Philadenphia, Myõ cuõng baèng phöông phaùp lieân heä, laáy khaùi nieäm chuyeån ñoäng ôû khu trung taâm ñeå vieát neân kieät taùc” Caáu truùc ñoâ thò”, laáy trung taâm hoaït ñoäng caáu thaønh maïng coâng naêng vaø thò giaùc cho toaøn boä thaønh phoá, hình thaønh moät khoâng gian ñi boä chuû ñaïo, xaây döïng moät keát caáu ñoâ thò haøi hoaø vaø traät töï.

328

Hình 15.5. Baûn ñoà phaân tích khu trung taâm Philadelphia, Myõ. (2) c. Lyù luaän veà ñòa ñieåm

- Laø lyù luaän ñem nhöõng nghieân cöùu veà nhu caàu, vaên hoaù, xaõ hoäi vaø töï nhieân ñoái vôùi con ngöôøi hoaø nhaäp vaøo nhöõng nghieân cöùu veà khoâng gian ñoâ thò. Thoâng qua söï phaân tích nhöõng nhaân toá aûnh höôûng ñeán moâi tröôøng hình theå ñoâ thò ñoù maø naém vöõng nhöõng nhaân toá noäi taïi cuûa hình thaùi khoâng gian ñoâ thò. Lyù luaän naøy cho raèng hoaït ñoäng cuûa con ngöôøi laø yeáu toá cô baûn quyeát ñònh hình thöùc ñoâ thò, hình thöùc ñoâ thò ra ñôøi treân cô sôû hoaït ñoäng xaõ hoäi, ñeà ra vieäc quan heä haøi hoaø cuûa con ngöoøi phaûi phaûn aùnh vaøo trong keát caáu ñoâ thò., töø ñoù ñaït ñöôïc söï haøi hoaø giöõa con ngöoøi vôùi moâi tröôøng ñoâ thò.

- Caû 3 phöông phaùp neâu treân moãi caùi ñeàu coù giaù trò cuõng nhö haïn cheá rieâng cuûa mình, chæ coù theå keát hôïp caû 3 loaïi lyù luaän laïi môùi coù theå giaûi quyeát moät caùch toaøn dieän vieäc nghieân cöùu vaán ñeà ñoâ thò vaø caøng laøm cho noù coù yù nghóa.

15.4.1. Lyù luaän hình aûnh ñoâ thò.

Tính hình aûnh ñoâ thò (Imageability) cuûa Kevin Lynch ñeà xuaát döïa treân tieâu chuaån ñaùnh giaù hình aûnh ñoâ thò maø ñeà ra, töùc laø “vaät theå coù hình töôïng cuï theå khieán cho noù taïo ra ñöôïc nhöõng aán töôïng maïnh meõ cho soá ñoâng ngöôøi quan saùt noù”. a. Xaây döïng tính hình aûnh

Lynch ñeà xuaát ra vieäc xaây döïng tính hình aûnh ñoâ thò coù 3 ñieàu kieän: Baûn saéc (Identity), Caáu truùc (Structure), vaø YÙ nghóa (Meaning).

- Baûn saéc: chuû yeáu chæ ñaëc tröng vaø ñaëc ñieåm ngoaïi hình cuûa vaät theå.

- Caáu truùc: Chuû yeáu chæ quan heä khoâng gian nôi ñaët vaät theå vaø ñieàu kieän thò giaùc.

- YÙ nghóa: chuû yeáu chæ tính chaát quan troïng veà maët söû duïng vaø veà maët coâng naêng lieân quan ñeán ngöôøi quan saùt.

329

Baát cöù nhaân toá hoaøn caûnh naøo neáu coù ñuû ba ñieàu kieän treân ñeàu coù theå xaây döïng ñöôïc tính hình töôïng cuûa ñoâ thò. Ví duï nhö tröôøng hôïp tröôøng hôïp töôïng ñaøi choáng luït ôû thaønh phoá Caùp Nhó Taân ñaõ trôû thaønh hình aûnh taâm lyù vaø moät trong nhöõng nhaân toá chuû yeáu cuûa thaønh phoá.

Hình 15.6. Quaûng tröôøng ñaøi kyû nieäm choáng luït – Thaønh phoá Caùp Myõ Taân.(2) b. Caùc nhaân toá caáu thaønh hình aûnh ñoâ thò

Treân cô sôû phaân tích vaø ñieàu tra, Kevin Lynch ñeà xuaát ra 5 nhaân toá cô baûn sau ñaây: - Löu tuyeán. Trong ñoâ thò, nhaân toá ñöôïc goïi laø löu tuyeán coù hai loaïi, ñoù laø ñöôøng lieân heä giao thoâng vaø haønh lang lieân heä thò giaùc. Nhìn chung, hai loaïi treân thoâng thöôøng laø moät. Con ngöôøi quen nhaän thöùc löu tuyeán laø con ñöôøng ñi laïi hoaït ñoäng chính, ñöôøng phuï vaø ñöôøng ñi trong thaønh phoá, ngoaøi ra coøn ñöôøng soâng, ñöôøng saét,vv. Nhöõng löu tuyeán ñoù caáu thaønh maïng khoâng gian ñoâ thò, laø “heä thoáng maïng” cuûa ñoâ thò.

330

Hình 15.7. Ví duï veà löu tuyeán. (2).

- Khu vöïc. Nhìn moät caùc toång theå, söï thay ñoåi quy moâ cuûa khu vöïc töông ñoái lôùn, noùi chung coù 2 möùc phaïm vi. Moät khu vöïc neân coù ñaëc tröng hình thaùi vaø coâng naêng söû duïng ñoàng nhaát, vaø coù söï caùch bieät roõ raøng ñoái vôùi khu vöïc khaùc. Ví duï ta coù theå nhaän söï khaùc bieät veà hình thaùi giöõa khu nhaø cao taàng hieän ñaïi vaø moät khu nhaø thaáp taàng. Veà coâng naêng hoaëc döôùi aûnh höôûng cuûa vaên hoaù ta cuõng coù theå phaân bieät moät khu vöïc “china town” vôùi baát kì moät khu vöïc khaùc trong thaønh phoá.

Hình 15.8.. Ví duï veà khu vöïc. (2)

331

- Caïnh bieân. Laø giôùi tuyeán cuûa moät khu vöïc hay giöõa nhöõng khu vöïc, laø nhöõng thaønh phaàn tuyeán tính ñöôïc bieåu hieän thoâng qua nhöõng hình thaùi töï nhieân hay nhaân taïo. Noù tieâu bieåu cho phaïm vi vaø hình daùng cuûa khu vöïc. Nhö giaûi caây xanh, vaùch nuùi, phaân giôùùi cuûa ñöôøng ñi cuõng nhö caùc caùch phaân chia khoâng gian khaùc. Nhöng cuõng coù khu vöïc theo moät höôùng naøo ñoù khoâng coù caïnh bieân roõ reät, hoaø nhaäp töï nhieân vôùi moät khu vöïc khaùc, hình thaønh söï giao hoaø vaø xen laãn veà khoâng gian.

Hình 15.9.. Ví duï veà caïnh bieân. (2)

- Nuùt : Nuùt laø nôi taäp hôïp. Duøng ñeå chæ caùc tieâu ñieåm cuûa caùc nôi coù tính chieán löôïc maø ngöôøi quan saùt ñaõ tieán vaøo, laø nhöõng ñieåm quan troïng hoaëc nôi con ngöôøi taát yeáu phaûi ñi qua trong cuoäc soáng haèng ngaøy trong ñoâ thò. Ñaïi ña soá nhöõng nuùt laø nhöõng nôi giao caét cuûa nhöõng ñöôøng giao thoâng, nôi chuyeån phöông höôùng cuûa ñöôøng saù, nôi thay ñoåi caáu truùc khoâng gian. Nuùt laø nhaân toá quan troïng ñeå con ngöôøi nhaän thöùc ñoâ thò, taàm quan troïng cuûa noù theå hieän ôû choã noù laø nôi taäp trung moät soá coâng naêng hoaëc ñaëc tröng nhaát ñònh. Caùc loaïi nuùt taäp trung nhö theá naøy cuõng coù theå laø trung taâm cuûa moät khu vöïc naøo ñoù. Nuùt coù taàm quan troïng raát lôùn, qua caùc nuùt con ngöôøi coù theå caûm thaáy ñaëc tröng cuûa chính baûn thaân chuùng hay moâi caûnh quanh chuùng moät caùch roõ raøng hôn, cho neân caùc nuùt nhö vaäy ñöôïc goïi laø “haït nhaân” cuûa ñoâ thò.

332

Hình 15.10. Ví duï veà nuùt. (2)

- Coät moác. Coät moác laø moät ñieåm xaùc ñònh quy öôùc ñeå nhaän thöùc moâi caûnh, ngöôøi quan saùt khoâng ñi vaøo beân trong coät moác, chæ nhaän thöùc phía beân ngoaøi noù, thoâng qua noù maø phaân bieät phöông höôùng. Noù laø hình aûnh ñoät xuaát gaây aán töôïng cho con ngöôøi trong ñoâ thò, ñaëc tröng maáu choát cuûa noù laø tính ñôn nhaát vaø tính taïi ngoaïi, bao goàm caû vieäc ñoät xuaát ñòa hình, ñòa maïo töï nhieân, nhöõng caây coái coù hình daùng ñaëc thuø, caùc coâng trình kieán truùc vaø ñoâ thò coù hình töôïng ñaëc tröng roõ reät.v..v. Coät moác coù theå mang tính daãn höôùng, taïo ra söï nhaän bieát veà phöông höôùng vò trí trong thaønh phoá hoaëc trong khu vöïc, laø moät loaïi kí hieäu cuûa caáu truùc ñoâ thò. Coät moác laø nhaân toá quan troïng ñeå hình thaønh hình aûnh thaønh phoá vaø nhaän bieát caáu truùc ñoâ thò, coù phaïm vi aûnh höôûng nhaát ñònh ñoái vôùi moâi tröôøng hình theå ñoâ thò.

333

Hình 15.11. Ví duï veà coät moác.(2)

Nhöõng nhaân toá treân taïo ra tính hình aûnh cuûa ñoâ thò vaø hôïp thaønh baûn saéc cuûa ñoâ thò.

Tuy nhieân, caùc nhaân toá noùi treân khoâng toàn taïi moät caùch coâ laäp, khu vöïc do caùc nuùt taïo thaønh, chòu giôùi haïn cuûa caïnh bieân vaø löu tuyeán bao haøm beân trong noù, caùc coät moác cuõng ñöôïc phaân boá trong noù. Caùc nhaân toá ñoù ñan xen vaø hoaø hôïp vaøo nhau moät caùch coù quy luaät, caáu thaønh nhaän thöùc phaùc hoaï ñoái vôùi moâi tröôøng hình theå ñoâ thò vaø caáu thaønh hình aûnh ñoâ thò.

Chuùng ta vaän duïng nhöõng quan ñieåm cuûa Lynch veà caùc yeáu toá caáu thaønh hình aûnh ñoâ thò, coù theå veõ ra baûn ñoà tröøu töôïng cuûa caáu truùc ñoâ thò, caøng coù theå taêng a6u cuûa söï hieåu bieát cuûa chuùng ta veà hình theå ñoâ thò. Lynch trong nhöõng taùc phaåm sau naøy oâng ñaõ boå sung theâm vaøo yù nghóa töôïng tröng vaø haøm yù chính trò, kinh teá, xaõ hoäi vaø laøm phong phuù hôn hoaït ñoäng xaây döïng hình aûnh ñoâ thò. Nhöõng ñoùng goùp cuûa oâng ñöôïc coi laø kieät xuaát nhaát trong lónh vöïc quy hoaïch vaø thieát keá ñoâ thò.

334

Hình 15.12. Taùc duïng cuûa kieán truùc mang tính bieåu töôïng trong hình aûnh ñoâ thò. (2) 15.5. NOÄI DUNG VAØ TRÌNH TÖÏ TKÑT. 15.5.1.Noäi dung thieát keá ñoâ thò.

Noäi dung thieát keá ñoâ thò laø thieát keá toaøn dieän hình töôïng ñoâ thò. Hình töôïng ñoâ thò laø söï bieåu hieän phöùc hôïp cuûa khoâng gian bao goàm hình theå vaät chaát ( hình töôïng cöùng), khung caûnh vaên hoaù xaù hoäi ( hình töôïng meàm) vaø cô cheá hình thaønh, trieån khai caùc hoaït ñoäng cuûa chuùng, (chính saùch, phaùp luaät, caùc bieän phaùp vaø boä maùy).

Nhö vaäy, noäi dung cuûa thieát keá ñoâ thò ñöôïc theå hieän theo coâng thöùc sau:

TKÑT = Thieát keá hình aûnh ñoâ thò = Hình theå vaät chaát + Khung caûnh vaên h ù 15.5.2.Trình töï thieát keá ñoâ thò. a. Quaù trình thieát keá ñoâ thò.

Thieát keá ñoâ thò laø moät ngaønh thuoäc theå loaïi thieát keá, coù nghóa laø cuõng coù quaù trình vaø trình töï thieát keá gioáng nhö caùc ngaønh khaùc nhöng laïi cuõng coù quaù trình vaø noäi dung ñoäc laäp döôùi ñaây hôïp thaønh, giöõa caùc giai ñoaïn. Quaù trình naøy goàm 5 böôùc sau: Böôùc 1: Thu thaäp thoâng tin, döõ lieäu, khaûo saùt vaø thöïc ñòa.

Hoaït ñoäng thieát keá ñoâ thò khoâng baét ñaàu baèng baûn veõ, maø baét ñaàu baèng nhöõng nhaän thöùc ñoái vôùi moâi tröôøng hoaøn caûnh ñoâ thò. Ñeå coù ñöôïc nhaän thöùc chuaån xaùc vaø chaân thöïc ñoái vôùi moâi caûnh ñoâ thò, nhaø thieát keá neân hieåu bieát moät caùch toaøn dieän tình hình cuï theå, cuïc dieän chung vaø caùc giai ñoaïn thieát keá, do ñoù caàn thieát phaûi coù giai ñoaïn thu thaäp thoâng tin, döõ lieäu, ñieàu tra hieän tröôøng ñeå coù theå coù moät söï hieåu bieát töông ñoái toaøn

335

dieän veà khu vöïc mình seõ thieát keá. Ñeå thöïc hieän ñöôïc böôùc naøy caàn naém vöõng moät soá thoâng tin vaø tö lieäu sau: - Quaù trình hình thaønh vaø phaùt trieån cuûa ñoâ thò, tình hình quy hoaïch toång theå ñoâ thò.

Bao goàm caùc söï kieän lòch söû lieân quan, caùc moâ hình phaùt trieån vaø quaù trình dieãn bieán, tö töôûng quy hoaïch toång theå, keát caáu ñoâ thò, tình hình thöïc hieän quy hoaïch vaø yeâu caàu cuûa khaâu thieát keá vaø quy hoaïch toång theå ñoâ thò; vieäc söû duïng ñaát cuûa khaâu thieát keá, caùc haïng muïc xaây döïng, ñieàu kieän haïn cheá, nhö heä soá khoái tích, maät ñoä kieán truùc, ñoä cao kieán truùc, v..v. Tình hình khu vöïc thieát keá vaø caùc maët hình thaùi cuûa moâi caûnh xung quanh lieân quan. Bao goàm ñieàu kieän hoaøn caûnh töï nhieân, ñieàu kieän khí haäu, tình hình ñòa hình, ñòa maïo vaø ñòa chaát; hieän traïng söû duïng ñaát ñai, phaïm vi thieát keá, vò trí ñöôøng ñoû, quyeàn söû duïng ñaát, hieän traïng kieán truùc cuõ, toaï ñoä vaø coát cao cuûa khu vöïc thieát keá; hieän traïng giao thoâng, löôïng giao thoâng, quy luaät cuûa ngöôøi söû duïng, v.v.

- Taäp quaùn, phong tuïc ñòa phöông, phong caùch vaø baûn saéc kieán truùc.

Bao goàm sinh hoaït vaø taäp quaùn khu vöïc, quy luaät haønh vi, taàm voùc vaø tyû leä kieán truùc, maøu saéc vaø vaät lieäu, moâ thöùc khoâng gian kieán truùc.

- Tình hình caùc maët xaõ hoäi kinh teá cuûa khu vöïc. Ví duï tieàm löïc khai thaùc, cô hoäi phaùt trieån, yeâu caàu cuûa coâng chuùng, v.v. Ñoái vôùi nhaø thieát keá ñoâ thò, coù 2 phöông phaùp ñieàu tra hieäu quaû vaø hay duøng nhaát laø: + Phöông phaùp ñieàu tra phoûng vaán. Laø phöông phaùp duøng phöông thöùc phoûng vaán ñeå thu thaäp thoâng tin soá lieäu, bao goàm ñi ñaët ñieàu tra ñaët caâu hoûi vaø phaùt phieáu ñieàu tra. + Phöông phaùp ñieàu tra baèng quan saùt. Laø phöông phaùp maø ngöôøi thieát keá töï mình ñeán hieän tröôøng, quan saùt tình hình söû duïng cuûa moïi ngöôøi ñoái vôùi khu vöïc thieát keá, töø ñoù thu thaäp thoâng tin.

Böôùc 2: Phaân tích, ñaùnh giaù thöïc traïng hình töôïng cuûa ñoâ thò.

Taát caû caùc hoaït ñoäng thieát keá ñeàu khoâng theå taùch rôøi phaàn phaân tích, ñaùnh giaù moät caùch heä thoáng thoâng qua caùc tö lieäu, thoâng tin thu thaäp ñöôïc ôû giai ñoaïn 1 ñeå phaùt hieän vaán ñeà chuaån xaùc, naém vöõng cô hoäi, laøm cho thoâng tin tö lieäu trôû thaønh nhöõng chæ daãn cho phöông aùn thieát keá. Phaân tích tö lieäu thieát keá taäp trung vaøo caùc maët sau: - Phaân tích coâng naêng. Laø noäi dung cô baûn nhaát, chuû yeáu taäp trung ñeán quan heä söû duïng ñaát ñai cuûa caùc haïng muïc vaø vieäc lieân heä chuùng vôùi giao thoâng ñoâ thò. Coâng vieäc naøy thuoäc phaïm truø nghieân cöùu cuûa quy hoaïch ñoâ thò vaø treân cô sôû naøy thieát keá ñoâ thò phaân tích tieáp söï tieáp noái, bao goàm, song song toàn taïi, taùch bieät hoaëc keát hôïp giöõa caùc coâng naêng vôùi nhau maø phaùn ñoaùn, xaùc ñònh caùc toå hôïp coâng naêng hôïp lyù, moái quan heä khoâng gian töông quan vaø söï lieân heä vôùi giao thoâng ñoâ thò.

- Phaân tích hình thaùi khoâng gian. Thieát keá ñoâ thò phaûi ñöôïc laäp treân cô sôû ñi saâu phaân tích taøi nguyeân hình thaùi ñoâ thò voán coù. Chæ coù nhö vaäy môùi coù theå mang laïi hình thöùc khoâng gian thoaû ñaùng cho ñoái töôïng thieát keá, hình thaønh söï keá tuïc truyeàn thoáng vaên hoaù giaøu söùc soáng trong maïng löôùi khoâng gian ñoâ thò hoaøn chænh. Phaân tích hình thaùi khoâng gian ñoâ thò thöôøng bao goàm caùc noäi dung kyõ thuaät sau: 336

+Phaân tích cô sôû. Laø phaân tích toång hôïp caùc ñieàu kieän taøi nguyeân cô sôû töông quan vôùi khu vöïc ñöôïc thieát keá nhö ñòa hình, ñòa maïo caûnh quan, v.v. +Phaân tích baûn veõ. Troïng taâm cuûa noù laø ñieàu khieån moái quan heä cuøng toàn taïi giöõa thöïc theå kieán truùc vaø khoâng gian beân ngoaøi. Noù ngaàm cho thaáy ñoái tuôïng môùi keá tuïc moät caùch coù thöù töï veà khoâng gian nhö theá naøo vôùi cô caáu voán coù. Phaân tích baûn ñöôïc thieát keá veõ giöõa vaøo hình chieáu cuûa maët phaúng hai chieàu. Khi khoâng gian ñoâ thò phaùt trieån theo chieàu thaúng ñöùng thì kó xaûo phaân tích naøy coù moät soá ñieåm khoâng thöïc hieän ñöôïc. +Phaân tích theo thöù töï thò giaùc. YÙ nghóa cuûa kyõ thuaät phaân tích naøy laø ñöa theâm chieàu thôøi gian vaøo. Kyõ thuaät naøy ñöôïc ñaïi ña soá nhöõng ngöôøi thieát keá hieåu roõ vaø vaän duïng. +Phaân tích yù töôûng nhaän thöùc. Kyõ thuaät naøy laàn ñaàu ñöôïc trình baøy moät caùch coù heä thoáng trong cuoán “YÙ töôûng ñoâ thò”, khuyeán khích ngöôøi daân thaønh phoá töï veõ ra baûn phaùc thaûo veà cô caáu khoâng gian ñoâ thò lieân quan. Ñieàu naøy coù giaù trò öùng duïng thöïc teá giuùp cho ngöôøi thieát keá nhanh choùng hieåu kyõ khoâng gian vôùi nhieàu ñaëc saéc cuûa khu töông quan vôùi aán töôïng thieát keá. +Phaân tích loaïi hình. Nhieàu yeáu toá hình thaùi cuûa ñoâ thò coù theå vöùt boû hình thöùc cuï theå cuûa mình maø trôû laïi “ loaïi hình luùc ñaàu” naøo ñoù trong neùt ñaëc tröng chung hình thaùi cuûa chuùng vaø moái lieân heä giöõa chuùng vôùi hoaøn caûnh sinh hoaït naøo ñoù. Ví duï, coâng trình nhaø cao taàng, thaùp truyeàn hình mang tính tieâu bieåu cho moät khu vöïc coù theå trôû laïi nguyeân hình laø “toaø thaùp”. Khi thieát keá ñoâ thò, naém baét vaø vaän duïng nhöõng loaïi hình naøy coù lôïi cho vieäc cheá ngöï cô caáu khoâng gian vaø deã daøng cuøng vôùi ngöôøi daân thaønh phoá hieåu vaø ñoàng caûm. +Phaân tích nhöõng ghi cheùp veà khoâng gian. Thuû phaùp phaân tích naøy toång hôïp caùc thuû phaùp phaân tích nhö phaân tích cô sôû, phaân tích theo thöù töï thò giaùc, phaân tích loaïi hình, taâm lyù hoïc haønh vi.. ghi laïi moïi caûm thuï ( bao goàm caùch thöùc hoaït ñoäng cuûa con ngöôøi, nhöõng kieán truùc quan troïng hoaëc yeáu toá hình thaùi töông quan khaùc) baèng hình veõ hoaëc chöõ vieát trong khi theå nghieäm khoâng gian ñoâ thò. Vì vaäy, noù bieåu ñaït moät caùch töông ñoái coù heä thoáng.

Böôùc 3: Xaùc laäp cô sôû hình thaønh vaø phaùt trieån hình töôïng ñoâ thò.

Thoâng qua böôùc 1 vaø 2 cuûa quaù trình TKÑT, ngöôøi ta coù theå phaùt hieän nhöõng vaán ñeà toàn taïi cuûa hieän traïng, ñoàng thôøi cuõng naém vöõng bieän phaùp vaø cô hoäi giaûi quyeát vaán ñeà, keát hôïp chính saùch khai thaùc, xaây döïng muïc tieâu thieát keá vaø khaùi nieäm thieát keá töông öùng, muïc tieâu thieát keá vaø khaùi nieäm thieát keá seõ phaûn aùnh ra söï lyù giaûi cuûa ngöôøi thieát keá ñoái vôùi nhu caàu vaø hoaøn caûnh ñoâ thò. Veà maët thieát keá, thì xaây döïng muïc tieâu vaø tìm yù thieát keá laø khaâu quan troïng, noù taïo ñieàu kieän ñeå xaùc laäp ñöôïc caùc vaán ñeà trung taâm vaø yù töôûng cuoái cuøng ñeå xaùc laäp ñöôïc cô sôû hình thaønh vaø phaùt trieån hình töôïng cuûa ñoâ thò.

Böôùc 4: Thieát keá hình töôïng ñoâ thò.

Khi ñaõ xaùc ñònh ñöôïc cô sôû hình thaønh vaø phaùt trieån hình töôïng ñoâ thò, seõ coù nhieàu phöông aùn thieùt keá döôïc ñöa ra khoâng gioáng nhau. Muïc tieâu cuoái cuøng laø coù moät 337

phöông aùn toát thoaû maõn moïi yeâu caàu ñaõ ñaët ra, ñieàu ñoù do vieäc ñaùnh giaù thieát keá thöïc hieän. Cho neân vieäc naém vöõng caùc phöông phaùp ñaùnh giaù thieát keá laø raát quan troïng.

Maáu choát cuûa coâng taùc ñaùnh giaù thieát keá laø xaùc ñònh noäi dung vaø heä thoáng ñaùnh giaù.

Nhìn chung, noäi dung ñaùnh giaù ñöôïc chia ra laøm 5 phaàn chính sau: - Ngöoøi söû duïng: Trong moâi tröôøng ñöôïc thieát keá ra hoaït ñoäng haønh vi, nhu caàu taâm lyù cuûa ngöôøi daân thaønh phoá coù ñöôïc thoaû maõn vaø taêng cöôøng hay khoâng, quan nieäm giaù trò cuûa hoï coù ñöôïc xaùc ñònh hay khoâng?

- Chöùc naêng ñoâ thò. Chöùc naêng ñoâ thò töông quan coù ñöôïc toå chöùc hôïp lyù, goïn nheï hay khoâng, coù theå kích thích caùc hoaït ñoäng ña daïng ñan xen nhau moät caùch sinh ñoäng hay khoâng?

- Nôi hoaït ñoäng. Cô caáu hình thaùi khoâng gian coù roõ raøng, phuø hôïp vôùi con ngöôøi hay khoâng, bao goàm ñaëc tröng khu vöïc, tính chaát coù theå phaân bieät, hieäu quaû thò giaùc, caùc taàng, vv.

- Coù thoaû maõn caùc chæ tieâu ñònh tröôùc. Chuû yeáu laø caùc chæ tieâu khoáng cheá ñaõ phuø hôïp vôùi yeâu caàu quy hoaïch ñoâ thò hay chöa?

- Tính khaû thi cuûa phöông aùn. Bao goàm ñaàu tö kinh teá, phaân tích saûn xuaát, khôûi ñaàu quaù trình xaây döïng, toå chöùc giai ñoaïn, keá hoaïch thöïc thi coù thöïc hieän ñöôïc hay khoâng?

Coâng taùc ñaùnh giaù lieân quan ñeán nhieàu ngöôøi vaø nhieàu chuyeân ngaønh khaùc nhau, phaïm vi ñaùnh giaù cuõng khaùc nhau. Ngöôøi thieát keá qua caùc giai ñoaïn ñaùnh giaù naøy coù theå tieáp thu ñöôïc nhieàu thoâng tin coù lieäu cho tieán trình thieát keá vaø seõ laøm cho phöông aùn hoaøn thieän hôn vaø cuoái cuøng coù ñöôïc phöông aùn toát nhaát ñeå ñöa vaøo trieån khai.

Böôùc 5: Thieát keá cô cheá, chính saùch trieån khai (cô cheá, chính saùch vaø höôùng daãn).

Ñoàng thôøi vôùi vieäc hình thaønh vaø xaùc ñònh phöông aùn thieát keá ñoâ thò, laø vieäc ñöa ra moät loaït caùc nguyeân taéc vaø saùch löôïc vaø quaûn lyù ñaát, söû duïng tieàn voán, keá hoaïch khai thaùc, v.v.

Vieäc hoaïch ñònh keá hoaïch thöïc thi phaûi nghó ñeán vieäc ñöa ra caùc cô cheá, chính saùch nhaèm thu huùt voán ñaàu tö. Vieäc naøy coù theå thoâng qua coâng taùc caûi thieän moâi tröôøng khai thaùc ñeå khoáng cheá giaù caû ñaát ñai, höôùng daãn moâ thöùc vaø phöông thöùc khai thaùc.

Trong thôøi kyø ñaàu thöïc thi keá hoaïch, neân caên cöù vaøo tính chaát daøi haïn vaø tính chaát bieán ñoäng cuûa hoaït ñoäng laâu daøi cuûa TKÑT, veà maët khaùi nieäm, treân cô sôû muïc tieâu thieát keá vaø phöông aùn thieát keá, hoaïch ñònh ra moät loaït caùc ñieàu leä thieát keá, quy chuaån thieát keá vaø saùch löôïc thöïc thi. Vaø ñem nhöõng keát quaû TKÑT ñoù thoâng qua nhöõng bieän phaùp laäp phaùp haønh chính, khieán noù trôû thaønh nhöõng vaên baûn mang tính phaùp luaät cuûa moät quoác gia hay moät ñòa phöông, laáy hình thöùc phaùp luaät ñoù laøm taêng theâm tính nghieâm tuùc cuûa keát quaû thieát keá ñoâ thò.

338

GIAI ĈOAN 1

GIAI ĈOҤN 2

GIAI ĈOҤN 3

GIAI ĈOҤN 4

GIAI ĈOҤN 5

ĈiӅu tra hiӋn trѭӡng.

Phân tích ÿánh giá thӵc trҥng.

Xác lұp cѫ sӣ hình thành và pt

Ĉѭa ra phѭѫng án, ÿánh giá thiӃt kӃ.

TriӇn khai, quҧn lý.

Hình 15.13. Quaù trình thieát keá ñoâ thò.

- Noäi dung thieát keá ñoâ thò ôû giai ñoaïn quy hoaïch chung ñoâ thò.

Trong giai ñoaïn quy hoaïch chung, thieát keá ñoâ thò laø moät boä phaän caáu thaønh cuûa noäi dung quan troïng cuûa ñoà aùn quy hoaïch chung. Nhieäm vuï cuûa thieát keá ñoâ thò trong giai ñoaïn laäp quy hoaïch chung laø xaùc ñònh khung hình töôïng ñoâ thò, coù tính ñònh höôùng phaùt trieån, song chöa ñöa ra ñöôïc caùc quy ñònh cuï theå cho thieát keá kieán truùc.

- Noäi dung thieát keá ñoâ thò ôû giai ñoaïn QHCT 1/2000 – 1/5000. Ñoái vôùi khu ñaát ñöôïc quy hoaïch ñeå cho nhieàu chuû ñaàu tö xaây döïng thì thieát keá ñoâ thò phaûi: +Cuï theå hoaù vaø laøm chính xaùc maët baèng toång theå quy hoaïch chung söû duïng ñaát. +Xaây döïng toång maët baèng boá trí caùc coâng trình kieán truùc, saân vöôøn vaø trang thieát bò ñoâ thò. +Caùc maët caét chuû yeáu. +Thieát keá trieån khai vaø xaùc laäp cô sôû cho vieäc caáp chöùng chæ quy hoaïch, caáp giaáy pheùp xaây döïng vaø thieát keá kieán truùc ñoái vôùi caùc döï aùn thaønh phaàn vaø caùc coâng trình xaây döïng taïi caùc loâ ñaát rieâng leû. +Sa baøn. +Xaùc laäp cô cheá, chính saùch vaø höôùng daãn quaûn lyù kieán truùc trong khu vöïc. Ñoái vôùi khu ñaát phaùt trieån theo döï aùn ñaàu tö xaây döïng taäp trung do moät chuû ñaàu tö ñaûm nhieäm, thì quy hoaïch chung, thieát keá ñoâ thò vaø thieát keá kieán truùc ñöôïc thöïc hieän ñoàng thôøi.

339

15.5.3.Caùc baûn veõ yeâu caàu. a. Ñoà aùn thieát keá ñoâ thò rieâng bieät.

Caùc baûn veõ chuû yeáu cuûa ñoà aùn thieát keá ñoâ thò rieâng bieät goàm: - Sô ñoà vò trí vaø ñòa ñieåm thieát keá ñoâ thò.

- Baûn ñoà quy hoaïch chi tieát söû duïng ñaát vaø haï taàng kyõ thuaät tyû leä 1/2000. (Nghieân cöùu, laøm chính xaùc vaø ñieàu chænh neáu coù).

- Baûn ñoà hieän traïng: Kieán truùc, caûnh quan, khoâng gian coâng coäng, caùc khung caûnh hoaït ñoäng vaên hoaù- xaõ hoäi vaø caùc trang thieát bò ñoâ thò.

- Baûn ñoà ñaùnh giaù toång hôïp (kieán truùc, caûnh quan, khoâng gian coâng coäng, caùc khung caûnh hoaït ñoäng vaên hoaù – xaõ hoäi vaø caùc trang thieát bò ñoâ thò) vaø phaân chia caùc khu vöïc thieát keá ñoâ thò.

- Caùc phöông aùn sô ñoà caáu truùc hình töôïng khu vöïc thieát keá ñaït (thieát keá yù töôûng).

- Toång maët baèng thieát keá kieán trruùc, caûnh quan, khoâng gian ñoâ thò vaø tyû leä theo phöông aùn choïn.

- Caùc baûn veõ thieát keá trieån khai chi tieát caùc khu vöïc vaø caùc yeáu toá kieán truùc, caûnh quan, khoâng gian coâng coäng vaø caùc trang thieát bò ñoâ thò goàm: + Heä thoáng caùc oâ phoá, coâng trình kieán truùc, xaây döïng. + Heä thoáng coâng vieân, vöôøn hoa, caây xanh vaø maët nöôùc. + Heä thoáng caùc khoâng gian coâng coäng (ñöôøng phoá, quaûng tröôøng, khoâng gian troáng). + Caùc heä thoáng trang thieát bò ñoâ thò.

- Caùc maët caét trieån khai chuû yeáu.

- Höôùng daãn quaûn lyù xaây döïng theo ñoà aùn thieát keá ñoâ thò ñöôïc duyeät.

- Sa baøn. b. Khi ñoà aùn TKÑT laø moät noäi dung cuûa QHC vaø QHCT

- Khi ñoà aùn thieát keá ñoâ thò laø moät noäi dung cuûa quy hoaïch chung vaø quy hoaïch chi tieát thì soá löôïng caùc baûn veõ seõ giaûm ñi tuyø thuoäc vaøo yeâu caàu cuûa nhieäm vuï thieát keá: + Trong hoà sô quy hoaïch chung chæ caàn moät baûn veõ ñònh höôùng phaùt trieån hình töôïng ñoâ thò. + Trong hoà sô quy hoaïch chung, thì caàn nghieân cöùu caùc baûn veõ sau: - Baûn ñoà hieän traïng: Kieán truùc, caûnh quan, khoâng gian coâng coäng, caùc khung caûnh hoaït ñoäng vaên hoaù- xaõ hoäi vaø caùc trang thieát bò ñoâ thò.

- Baûn ñoà ñaùnh giaù toång hôïp (kieán truùc, caûnh quan, khoâng gian coâng coäng, caùc khung caûnh hoaït ñoäng vaên hoaù – xaõ hoäi vaø caùc trang thieát bò ñoâ thò) vaø phaân chia caùc khu vöïc thieát keá ñoâ thò.

- Caùc phöông aùn sô ñoà caáu truùc hình töôïng khu vöïc thieát keá ñaït (thieát keá yù töôûng).

340

- Toång maët baèng thieát keá kieán truùc, caûnh quan, khoâng gian ñoâ thò vaø tyû leä theo phöông aùn choïn.

- Caùc baûn veõ thieát keá trieån khai chi tieát caùc khu vöïc vaø caùc yeáu toá kieán truùc, caûnh quan, khoâng gian coâng coäng vaø caùc trang thieát bò ñoâ thò goàm: + Heä thoáng caùc oâ phoá, coâng trình kieán truùc, xaây döïng. + Heä thoáng coâng vieân, vöôøn hoa, caây xanh vaø maët nöôùc. + Heä thoáng caùc khoâng gian coâng coäng (ñöôøng phoá, quaûng tröôøng, khoâng gian troáng). + Caùc heä thoáng trang thieát bò ñoâ thò. + Caùc maët caét trieån khai chuû yeáu.

341

DANH MUÏC TAØI LIEÄU THAM KHAÛO Tieáng Vieät [1] Tröông Vónh Kyù (1997), Ky öùc lòch söû veà Saøi Goøn vaø caùc vuøng phuï caän, Nguyeãn Ñình Ñaàu.dg, Nxb. Treû.

[2] Tröông Quang Thao (2003), Ñoâ thò hoïc-Nhöõng khaùi nieäm môû ñaàu, NXB Xaây Döïng.

[3] Nguyeãn Ñaêng Sôn (2005),Phöông Phaùp tieáp caän môùi veà quy hoaïch vaø quaûn lyù Ñoâ thò, NXB Xaây Döïng.

[4]

Ñaëng Thaùi Hoaøng (2004), hôïp tuyeån Thieát keá ñoâ thò, NXB Xaây Döïng, Haø Noäi.

[5]

Kim Quaûng Quaân (2000), Thieát keá ñoâ thò, NXB Xaây Döïng, Haø Noäi.

[6] Phaïm Thò Ngoïc Anh (1994), Giaùo trình Giao thoâng Ñoâ thò. Cao hoïc [7] Nguyeãn Theá Baù (1997), Qui hoaïch xaây döïng phaùt trieån ñoâ thò, NXB Xaây döïng, Haø Noäi.

[8] Boä Keá Hoaïch vaø Ñaàu Tö (1997), Qui hoaïch caùc ñoâ thò Vieät Nam vaø nhöõng döï aùn phaùt trieån ñeán sau 2000, NXB Thoáng keâ, Haø Noäi [9] Boä Thöông Maïi (1996), Thoâng tö höôùng daãn veà toå chöùc vaø quaûn lyù chôï, soá 15 TM/CSTTTN ngaøy 16 thaùng 10 naêm 1996.

[10] Boä Xaây Döïng (1994), Xaõ hoäi hoïc trong qui hoaïch xaây döïng vaø quaûn lyù Ñoâ thò, NXB Xaây döïng [11] Boä Xaây Döïng (1997), Qui chuaån xaây döïng Vieät Nam taäp I, NXB Xaây döïng [12] Boä Xaây Döïng (1999), Ñònh höôùng qui hoaïch toång theå phaùt trieån ñoâ thò Vieät Nam ñeán naêm 2020 [13] Nguyeãn Vieät Chaâu (2000), Ñoåi môùi tieâu chuaån xaây döïng phuïc vuï coâng nghieäp hoùa, hieän ñaïi hoùa, Taïp chí kieán truùc Vieät Nam, 00(3), tr.15-16.

[14] Laâm Quang Cöôøng, 40 naêm qui hoaïch thuû ñoâ Haø Noäi, Taïp chí Kieán truùc vaø Xaõ hoäi, tr. 16-17.

342

[15] Ñaëng Ñình Ñaøo – Nguyeãn Thu Linh (2001), Giaùo trình Kinh teá Thöông maïi, NXB Thoáng keâ.

[16] Nguyeãn Vaên Ñaêng (2001), Chôï Ñoâng Ba vaø tieán trình phaùt trieån ñoâ thò Hueá theá kyû XIX ñaàu theá kyû XX, taïp chí kieán truùc Vieät Nam, 01(2), tr.3538.

[17] Francois Tainturier, Nhaät Khanh dòch (1999), Kieán truùc vaø quy hoaïch ñoâ thò Saøi goøn thôøi Phaùp thuoäc, Taïp chí kieán truùc Vieät Nam, 99(3), tr 41-43.

[18] Nguyeãn Thanh Haø (1998), Giao thoâng tieáp caän trung taâm thöông nghieäp dòch vuï, Ñeà taøi nghieân cöùu khoa hoïc caáp Boä (Boä Giaùo Duïc vaø Ñaøo Taïo).

[19] Löu Ñöùc Haûi (2/1996), Nhöõng chính saùch giao thoâng ñoâ thò caàn thieát nhaèm höôùng tôùi giao thoâng beàn vöõng, Taïp chí kieán truùc Vieät Nam. [20] Löu Troïng Haûi (4(66)1997), Döï aùn qui hoaïch khu thöông maïi Chôï Beán Thaønh, Taïp chí Kieán truùc.

[21] Löu Troïng Haûi (2001), Nhöõng luaän ñieåm veà kieán truùc qui hoaïch vaø toå chöùc khoâng gian ñoâ thò xaây döïng tp.Hoà chí Minh vaên minh-hieän ñaïi vaên hoùa tieân tieán vaø ñaäm ñaø baûn saéc daân toäc, ñeà taøi nghieân cöùu khoa hoïc.

[22] Traàn Huøng (1997), Paris ñoâi bôø soâng Seine, NXB Xaây döïng [23] Nguyeãn Thöøa Hy (1999)û, Ñoã Bang, Nguyeãn Vaên Ñaêng, Ñoâ thò Vieät Nam döôùi thôøi Nguyeãn, NXB Thuaän Hoùa.

[24] Nguyeãn Maïnh Kieåm (1998), Ñieàu chænh qui hoaïch chung thaønh phoá Hoà Chí Minh trong thôøi kyø coâng nghieäp hoùa, hieän ñaïi hoùa, Taïp chí Xaây döïng soá Xuaân Maäu daàn, 98(1), tr 9-10.

[25] Huyønh Ñình Keát (1999), Chôï Ñoâng Ba, Taïp chí Hueá xöa & nay.

[26] Kieán truùc sö tröôûng thaønh phoá Hoà Chí Minh (1997), Ñieàu chænh qui hoaïch chung thaønh phoá Hoà Chí Minh ñeán naêm 2010-2020.

[27] Phan Thöù Lang (1991), Chôï Beán Thaønh xöa vaø nay, Taïp chí Kieán truùc vaø Ñôøi soáng, 1991

343

[28] Jean-Marc Massonnat dòch theo taøi lieäu cuûa Etablissement Public d’Ameùnagement de la La Deùfense (2001), Paris, Lòch söû khu la Deùfense ôû Paris, Taïp chí Kieán truùc, 4(90)2001 [29] Leâ Vaên Naêm (1999), Ñieàu chænh qui hoaïch chung Thaønh Phoá Hoà Chí Minh ñeán naêm 2020, Taïp chí Xaây döïng, 99 (2), tr.39-42.

[30] Leâ Vaên Naêm, Ñoà Aùn Toång Maët Baèng Thaønh Phoá Hoà Chí Minh sau naêm 2000, Taïp chí Kieán truùc.

[31] Nhieàu taùc giaû (2001), Ñoâ thò hoùa-Khuûng khoaûng sinh thaùi & phaùt trieån beàn vöõng, NXB Treû.

[32] Ñaøm Trung Phöôøng (1995), Ñoâ thò Vieät nam Taäp 1, 2, NXB Xaây döïng Haø Noäi.

[33] Pierre Merlin (1993), Qui hoaïch ñoâ thò. (taøi lieäu dòch), NXB Theá giôùi.

[34] Kim Quaûng Quaân (2000), Thieát keá ñoâ thò, NXB Xaây döïng.

[35] Nguyeãn Ngoïc Quyønh (1992), Qui hoaïch toång theå khoâng gian ñoâ thò Haûi Phoøng, giai ñoaïn 1993-2010, Taïp chí Saøi Goøn Ñaàu tö –Xaây döïng, tr. 31.

[36] Simon Eisner, Arthur Gallion, Stanley Eisner, Ñoã Phuù Höng dòch (1993), Moâ hình ñoâ thò, NXB Van Nostrand Reinhold, NewYork.

[37] Sôû Thöông maïi (1995), Döï thaûo Qui hoaïch Phaùt trieån ngaønh thöông maïi dòch vuï TP.Hoà Chí Minh, thôøi kì 1996 – 2010.

[38] Nguyeãn Vaên Taøi (1999), Vaán ñeà toå chöùc phaùt trieån giao thoâng ñoâ thò taïi thaønh phoá Hoà Chí Minh, NXB Treû.

[39] Phan Ñaêng Taøi (1995), Moät soá neùt chính trong ñoà aùn qui hoaïch chi tieát khu trung taâm thaønh phoá Hoà Chí Minh, Taïp chí Kieán truùc, 6(56)95, tr. 2325.

[40] Phan Ñaêng Taøi (1997), Moät soá vaán ñeà veà toå chöùc khoâng gian qui hoaïch caûi taïo khu trung taâm thaønh phoá Hoà Chí Minh, Taïp chí Kieán truùc, 3(56)97, tr. 19-21.

344

[41] Nguyeãn Ñöùc Thieàm (2002), Khoâng gian ñoâ thò Phöông ñoâng, Taïp chí Kieán truùc Vieät Nam, 02(4), tr..

[42] Hoaøng Nhö Tieáp (1978), Quan heä giöõa qui hoaïch Vuøng laõnh thoå vaø qui hoaïch Xaây döïng ñoâ thò, NXB Khoa hoïc vaø Kyõ thuaät.

[43] Haø Thuùy (soá 35/2002), Laøm gì ñeå phaùt huy taùc duïng cuûa khoa hoïc –coâng ngheä trong lónh vöïc thöông maïi, Taïp chí Thöông Maïi.

[44] Toâ Thò Minh Thoâng (2000), Maïng löôùi chôï Haø Noäi tôùi naêm 2020, Taïp chí Kieán truùc, 3(83)00 [45] Toân Nöõ Quyønh Traân (1999), Hoäi An-Ngaõ tö Thöông maïi-Vaên hoùa Xöa, Taïp chí Hueá xöa & nay, 99 (3) [46] Vaên Thaùi (1997), Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam, NXB Thoáng Keâ.

[47] Tröông Thao – Leâ Sôn (2/1995), Goùp yù tham khaûo veà döï baùo quy hoaïch khu trung taâm caùc thaønh phoá cöïc lôùn cuûa Vieät nam, (Tr.14-16) Taïp chí KTVN, (2/95), tr.14-16.

[48] Tröôøng Ñaïi hoïc kinh teá Quoác daân, Khoa Thöông maïi-Boä moân kinh teá Thöông maïi (2001), Giaùo trình Kinh teá Thöông Maïi, Nhaø xuaát baûn Thoáng keâ.

[49] Tröôøng ÑH Bordeaux III, Chöông trình hôïp taùc quoác teá Phaùp-Vieät VTGEO (CNST)–UMR CNRS-IRD “REGARDS” (10/2001), Ñoâ thò hoùa thaønh phoá Haø noäi, Nhaø xuaát baûn Baûn ñoà [50] Traàn Ngoïc Theâm, Cô sôû Vaên hoùa Vieät nam, NXB Xaây döïng [51] Toång cuïc Thoáng keâ (2002), Nieân giaùm thoáng keâ, NXB Thoáng keâ-Haø noäi, 2003.

[52] UBNN thaønh phoá Hoà Chí Minh, Kieán truùc sö tröôûng thaønh phoá (1996), Hoà sô quy hoaïch chi tieát-Caûi taïo chænh trang khu trung taâm hieän höõu thaønh phoá Hoà Chí Minh, thaùng 10 naêm 1996 [53] UBNN thaønh phoá Hoà Chí Minh (2003), QUYEÁT ÑÒNH Soá 144/2003/QÑUB ngaøy 11 thaùng 8 naêm 2003 Veà duyeät quy hoaïch phaùt trieån heä thoáng 345

maïng löôùi Chôï-Sieâu thò-Trung taâm thöông maïi treân ñòa baøn thaønh phoá Hoà Chí Minh ñeán naêm 2010.

[54] UBNN thaønh phoá Hoà Chí Minh (1995), Qui hoaïch loä giôùi ñöôøng phoá vaø qui hoaïch Quaän, Huyeän thaønh phoá Hoà Chí Minh, NXB thaønh phoá Hoà Chí Minh.

[55] Traàn Quoác Vöôïng (1995), Thaønh coå Haø Noäi trong boái caûnh quy hoaïch Ñaïi La-Thaêng Long-Ñoâng Ñoâ-Haø Noäi, Taïp chí Kieán truùc Vieät Nam, 95(1), tr...

[56] Vieän Khoa Hoïc Xaõ Hoäi taïi thaønh phoá Hoà Chí Minh (1997), Moâi tröôøng nhaân Vaên vaø ñoâ thò hoùa taïi Vieät Nam, Ñoâng Nam AÙ vaø Nhaät Baûn, NXB thaønh phoá Hoà Chí Minh.

[57] Vieän Khoa Hoïc Xaõ Hoäi taïi thaønh phoá Hoà Chí Minh (1996), Ñoâ thò hoùa taïi Vieät Nam vaø Ñoâng Nam AÙ, NXB thaønh phoá Hoà Chí Minh.

[58] Ñaïi hoïc Xaây döïng Haø noäi (2005),Quy hoaïch Ñôn vò ôû, NXB Xaây döïng.

[59] Traàn Troïng Hanh (2005), Thieát keá ñoâ thò vaø Quaûn lyù Kieán truùc ñoâ thò cuûa ñöôøng phoá, Hoäi thaûo khoa hoïc veà TKÑT, ÑHKT Thaønh phoá HCM.

[60] Traàn Troïng Hanh (2005), Baùo caùo chuyeân ñeà “Giôùi thieäu caùc phöông phaùp quy hoaïch ñoâ thò”.

[61] Tröôøng Ñaïi hoïc Kieán truùc Touloùuse, Project urbaine. (Thieát keá ñoâ thò). Trieån khai thieát keá ñoâ thò ôû Trung Quoác (2001) - Baûn dòch cuûa Trung taâm thoâng tin khoa hoïc coâng ngheä xaây döïng- BXD.

[62] Vieän QHÑTNT (2003), Thieát keá ñoâ thò - Nghieân cöùu aùp duïng trong QHXD ñoâ thò ôû Vieät Nam.

[63] Haøn Taát Ngaïn (1994), Ngheä thuaät vöôøn coâng vieân, NXB Xaây döïng Haø Noäi.

[64] Haøn Taát Ngaïn (1996), Kieán truùc caûnh quan ñoâ thò, NXB Xaây döïng Haø Noäi.

[65] Nguyeãn Thò Thanh Thuûy, Kieán truùc phong caûnh (1996), NXB Khoa hoïc vaø Kyõ thuaät, Haø Noäi.

346

[66] Nguyeãn Thò Thanh Thuûy, Toå chöùc vaø quaûn lyù moâi tröôøng caûnh quan ñoâ thò (1992), NXB Xaây döïng, Haø Noäi.

[67] Hoaøng Anh Tuù (2004), Luaän aùn Tieán syõ ngaønh Quy hoaïch, ñeà taøi: “Vai troø cuûa heä thoáng Vöôøn – Coâng vieân trong toå chöùc khoâng gian ñoâ thò taïi TP Hoà Chí Minh” (Le roâle du jardin public dans l’ameùnagement urbain aø HoChiMinhville), Pari.

[68] Hoaøng Anh Tuù, “Suy nghó veà ñònh höôùng phaùt trieån heä thoáng maûng xanh ñoâ thò TP Hoà Chí Minh”, www.soquyhoach.hcm.com

[69] Hoaøng Anh Tuù (2005), Giaùo aùn ñieän töû “Quy hoaïch Coâng vieân Vaên hoaù- Nghæ ngôi” vaø “Quy hoaïch khoâng gian môû ñoâ thò”, Tröôøng ÑHKT TP.HCM.

[70] Lyù Theá Daân (2002), Luaän vaên Thaïc syõ, ñeà taøi: “Nghieân cöùu ñeà xuaát cho heä thoáng coâng vieân Tp.HCM”, Tröôøng ÑHKT TP.HCM.

[71] Vieän quy hoaïch vaø Thieát keá toång hôïp (1978), Thieát keá caây xanh, TP HCM. [72] Boä moân Quy hoaïch tröôøng ÑH kieán truùc TP HCM (1990), Caây xanh ñoâ thò.

Tieáng Anh [73]

Anastasia Loukaitou-Sideris (1997), Inner-city commercial strips, Evolution, decay-retrofit? Deprtment of Urban Planning, School of Public Policy and social Research, University of California, Los Angeles.

[74]

Department of the Environment (1996), town centres and retail developments, planning policy guidance.

[75]

Department of Town and Country Planning, (1964), Regional shopping centres in North West England, University of Manchester.

[76]

Edmund N.Bacon (1969), Design of Cities, revised Edition, USA

[77]

Geoffrey Baker and Bruno Funaro (1951), Shopping Centers, Design and operation, Reinhold Publishing Corporation, USA.

[78]

Gideon Golany (1976), New Town Planning: Principles and practice, John Wiley & sons, Inc. 347

[79]

I.M.Tao (1999), American Shopping Centers, Visual Reference Publications, Inc., NewYork.

[80]

Ian

Colquhoun

(1995),

Urban

Regeneration

an

International

Perspective, B.T. Batsford Ltd.London.

[81]

Winning Shopping center Design No.6 (1999), Innovative design and construction of a new project, Visual Reference Publiccations, Inc. NewYork.

[82]

John Ormsbee Simonds (1994), Garden Cities 21, McGraw-Hill,Inc.

[83]

John Morris Dixon (1999), Urban Space, Visual Reference Publications, Inc., NewYork.

[84]

John

A.Dawson

and

J.Dennis

Lord

(1985),

Shopping

Centre

Development, Policies and Prospects, Nichols Publishing Company, NewYork.

[85]

Potential and Opportunities of SuperMalls in Shanghai (2003), Building a Bigger Beast, Colliers international topical research report Shanghai The Development.

[86]

ICIC Partnership (2000), Inner-City Shopper make cent (and dollars), PriceWaterhouseCopers.

[87]

Kiel, Haberkern, Dr Gerd (2001), Issues in shopping centre trade areas, The University of Queensland, Au.

[88]

Ken Jones and Jim Simons (1990), The Retail Environment, Routledge, Chapman and Hall, Inc. NewYork-London.

[89]

Kevin Lynch (1965), The Image of The City, M.I.T. Press Paperback Edition, Printed in the United States.

[90]

Michael D., Michael Pawlukiewicz and Beyard (2001), Ten Principles for Reinventing Americaâ&#x20AC;&#x2122;s Suburban Strips. Washington, D.C.:ULIâ&#x20AC;&#x201C;the Urban Land Institute.

348

[91]

Peter Dicken and Peter E. Lloyd (1990), Location in Space, Theoretical Perspectives in Economic Geography, Harper and Row, Publishers, Inc., New York.

[92]

Peter Katz (1994), The New Urbanism, McGraw-Hill, Inc.

[93]

Rob Krier (1979), Urban Space, Academy Editions - London, Great Britain.

[94]

Laurence Stephan cutler (1982), Recycling Cities for People, Van Nostrand Reinhold.

[95]

Sherman Whipple (2003), Market Dynamics and the Commercial Center, Webside, 2003.

[96]

Rai Y. Okamoto and Frank E. Wiliams (1968), Urban Design Mahattan, Regional plan association, the Viking press - New York.

[97]

Roz Hansen, Brian Roberts (2000), Urban planning & development in a maeket economy, Qeenland University of Technology.

[98]

Federal Transit Administration (2002), Commercial Property Benefits of Transit, Hickling Lewis Brod Inc.

[99]

Victor Gruen and Larry Smith (1960), Shopping Town USA, Reinhold Publishing Corporation.

Tieáng Nga [100] ȼ.ɂ. Ⱥɧɢɤɢɧ (1987), ɀɢɥɨɣ Ɋɚɣɨɧ Ʉɪɭɩɧɨɝɨ Ƚɨɪɨɞɚ, Ɇɨɫɤɜɚ ɋɬɪɨɣɢɡɞɚɬ.

[101] ȼ.Ⱥ. Ʌɚɜɪɨɜ (1964), Ƚɨɪɨɞ ɢ ȿɝɨ Ɉɛɲɟɫɬɜɟɧɧɢɣ ɐɟɧɬɪ, Ɇɨɫɤɜɚ ɋɬɪɨɣɢɡɞɚɬ.

[102] Ɇ.Ƚ.Ȼɚɪɯɢɧ (1986), Ƚɨɪɨɞ.ɋɬɪɭɤɬɭɪɚ ɢ Ʉɨɦɩɨɡɢɰɢɹ, ɢɡɞɚɬɟɥɫɬɜɨ “ɇɚɭɤɚ”.

[103] ɗ.Ⱥ.Ƚɨɥɶɞɡɚɦɬ Ʉɭɥɶɬɭɪɚ

Ɉ.Ⱥ.ɒɜɢɞɤɨɜɫɤɢɣ(1985),

ȿɜɪɨɩɟɣɫɤɢɯ

ɋɨɰɢɚɥɢɫɬɢɱɟɫɤɢɯ

ɋɬɪɨɣɢɡɞɚɬ..

349

Ƚɪɚɞɨɫɬɪɨɢɬɟɥɶɧɚɹ ɫɬɪɚɧ,

Ɇɨɫɤɜɚ

[104] ɒ.Ⱦ.Ⱥɫɤɚɪɨɜ, Ⱥ.ɉ.ɋɨɤɨɥɢɧɚ ɢ ɞɪ. (1987), Ⱥɪɯɢɬɟɤɬɭɪɚ Ɂɚɩɚɞɚ, Ɇɨɫɤɜɚ ɋɬɪɨɣɢɡɞɚɬ.

[105] ȼ.ɇ.Ȼɟɥɨɭɫɨɜ,

ɇ.ɇ.Ȼɨɱɚɪɨɜɚ,

ȼ.Ⱥ.ȼɚɫɢɥɶɱɟɧɤɨ

ɢ

ɞɪ.

(1987),

Ɋɟɤɨɧɫɬɪɭɤɰɢɹ ɰɟɧɬɪɨɜ ɢɫɬɨɪɢɱɟɫɤɢɯ ɝɨɪɨɞɨɜ, Ɇɨɫɤɜɚ ɋɬɪɨɣɢɡɞɚɬ.

Tieáng Bungari [106] Ȼ.Ƀ.ɋɬɨɹɧɨɜ

(1977),

ɋɴɜɪɟɦɟɧɧɚ

ɚɪɯɢɬɟɤɬɭɪɚ,

Ⱦɶɪɠɚɜɧɨ

ɂɡɞɚɬɟɥɫɬɜɨ “Ɍɟɯɧɢɤɚ”, ɋɨɮɢɹ.

[107] ɂɜɚɧ ɇɢɤɢɮɨɪɨɜ (1979), Ɍɶɪɝɨɜɫɤɢ ɐɟɧɬɪɨɜɟ, Ⱦɶɪɠɚɜɧɨ ɂɡɞɚɬɟɥɫɬɜɨ “Ɍɟɯɧɢɤɚ”, ɋɨɮɢɹ.

[108] ɉɟɬɴɪ Ɍɚɲɟɜ (1973), ɂɫɬɨɪɢɹ ɧɚ Ƚɪɚɞɨɭɫɬɪɨɣɫɬɜɨ, Ⱦɶɪɠɚɜɧɨ ɂɡɞɚɬɟɥɫɬɜɨ “Ɍɟɯɧɢɤɚ”, ɋɨɮɢɹ.

TiӃng Tây Ban Nha

[109] Jose A. Lopez Candera (1999), Díseno urbano – Teoria y Practica, Editorial Munilla – Leria, Éspana.

350