Pilot wycieczek a przewodnik turystyczny by Jakub Raciborski

WyŜsza Szkoła Turystyki i Hotelarstwa w Gdańsku

Jakub Raciborski

Rola znaczenie i funkcje przewodnika turystycznego i pilota wycieczek w obsłudze ruchu turystycznego na podstawie badań w Zespole Kształcenia Podstawowego i Gimnazjalnego nr 17 w Gdańsku

Praca dyplomowa napisana w Katedrze Informatyki i Metod Ilościowych pod kierunkiem doc. dr Wojciecha Nastaj w roku akademickim 2009/2010

Gdańsk 2010

Wstęp Praca dyplomowa pt. „Rola, znaczenie i funkcje przewodnika turystycznego i pilota wycieczek w obsłudze ruchu turystycznego na podstawie badań w Zespole Kształcenia Podstawowego i Gimnazjalnego nr 17 w Gdańsku” jest próbą porównania dwóch zawodów obecnych na polskim rynku turystycznym. Ma ona wskazać na podobieństwa i róŜnice w wykonywaniu czynności związanych z przewodnictwem turystycznym oraz pilotaŜem wycieczek. Celem pracy jest pokazanie specyfiki tych dwóch zawodów. Pełnią one waŜną rolę w turystyce, o czym świadczy coroczne duŜe zainteresowanie naborem na kursy dla kandydatów na pilotów wycieczek i przewodników turystycznych. Praca pilota oraz przewodnika jest uznawana za jedną z najciekawszych w branŜy turystycznej. Nie wszyscy jednak są świadomi czym się one między sobą róŜnią i z czym są związane. Podstawowymi materiałami, na których praca jest oparta są przepisy prawne, literatura przedmiotu, ankieta wśród młodzieŜy, materiały szkoleniowe dla kandydatów na przewodników oraz pilotów wycieczek oraz własne doświadczenie przewodnickie i pilotaŜowe piszącego. Przepisy prawne to przede wszystkim ustawa o usługach turystycznych z 29 sierpnia 1998 roku. To ona określa ramy i zadania obu funkcji. Późniejsze przypisy jedynie precyzują zakres obowiązków pracy przewodników turystycznych oraz pilotów wycieczek. Literatura wyjaśnia nam nieścisłości przepisów prawnych oraz tłumaczy znaczenia uŜytych w ustawie zwrotów. Równocześnie daje ogląd na historię oraz obecną pozycje funkcji przewodnickich i pilockich w turystyce. Ankieta przeprowadzona głównie wśród młodzieŜy szkolnej ma wskazać na to jak postrzegane są wśród ludzi oba zawody. Materiały szkoleniowe wskazują, czego wymaga się od przyszłych przewodników oraz pilotów wycieczek. Niejednokrotnie zakres obowiązków znacznie przekracza ujęte w ustawie funkcje, które mają wykonywać piloci i przewodnicy. Autor pracy korzystał z wiedzy wyniesionej z własnej praktyki przewodnickiej wykonywanej w Gdańsku, Sopocie i Gdyni oraz z pracy w charakterze pilota wycieczek (kierunki krajowe i zagraniczne). Nakładanie się obu tych funkcji i niejasności z tym związane były główną przyczyną powstania niniejszej pracy dyplomowej.

Rozdział pierwszy dotyczy prawnego aspektu pracy przewodnika turystycznego oraz pilota wycieczek w Polsce. Omówione w nim zostały podstawowe przepisy regulujące pracę obu tych zawodów. Rozdział drugi opiera się w znacznej mierze na ankiecie przeprowadzonej głównie wśród młodzieŜy szkolnej Gimnazjum Sportowego nr 24 i Szkoły Podstawowej nr 35 w Gdańsku-Oliwie. Rozdział trzeci dotyczy pracy pilotów wycieczek i przewodników z punktu widzenia ich własnych interesów. Oparty jest w znacznej mierze na opracowaniach własnych wyniesionych zawodowej.

z praktyki

Rozdział 1 Przewodnik turystyczny a pilot wycieczek

1.1.Podstawa prawna Pozycję prawną pilotów i przewodników turystycznych określa ustawa o usługach turystycznych z dnia 29 sierpnia 1997 roku1. Rozdział 4 w całości poświęcony jest przewodnikom turystycznym i pilotom wycieczek. Daje to ogląd jak waŜne są to funkcje. Tytuły rozdziałów ustawy pokazują nam główne działy usług turystycznych w Polsce. Dotyczą one pracy przedsiębiorców (organizatorów turystyki, pośredników i agentów turystycznych), klientów ich usług oraz hotelarzy i związanych z nimi usług. Artykuł 20 określa podstawowe zadania obu, opisywanych w pracy funkcji2. Uregulowania uregulowane

uporządkowały

zasady

wykonywania

istniejący funkcji

wcześniej pilota

stan

wycieczek

prawny. i

Ustaliły

przewodnika

turystycznego dla zapewnienia bezpieczeństwa turystów, zwłaszcza tych uprawiających turystykę kwalifikowaną oraz wyjeŜdŜających za granicę3. Dzięki wprowadzeniu tych przepisów przewodnicy oraz piloci zyskali zabezpieczenie prawne wykonywanej przez siebie pracy. Usankcjonowany tradycją wyraźny podział na pilotów wycieczek i przewodników turystycznych jest w prawodawstwie wyraźnie zaznaczony4.

1.2.Miejsca w których potrzebna jest nam usługa pilocka i przewodnicka? Praca pilota wycieczek i przewodnika turystycznego jest umocowana prawnie. Zabezpiecza to przed oprowadzaniem i prowadzeniem wycieczek przez osoby bez odpowiedniego przygotowania. Osoba mająca licencję musiała odbyć szkolenie oraz przejść procedury egzaminacyjne. Dzięki temu turysta korzystający z usług pilota czy przewodnika powinien wiedzieć, Ŝe ma do czynienia z osobą odpowiednio przygotowaną do pełnionej funkcji. Wiele kontrowersji dotyczy obowiązku zatrudnienia przez biuro pilota lub przewodnika. Nie wszystkie biura uznają za zasadne wysyłanie na imprezę turystyczną 1

Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 roku o usługach turystycznych, (Dz.U. Nr 223, poz. 2268 z 2004 r.) ze zmianami. 2 Art. 20, Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 roku o usługach turystycznych, (Dz.U. Nr 223, poz. 2268 z 2004 r.) ze zmianami. 3 J. Raciborski, Usługi turystyczne. Przepisy i komentarz, Warszawa 1999, s. 136. 4 Z. Kruczek, Warsztat krajoznawczy pilota wycieczek, w: Kompendium pilota wycieczek, pod red. Z. Kruczka, Kraków 2006, s. 167.

przeszkolone osoby. Często wysyłani są pracownicy biur znający często program turystyczny, lecz nieposiadający odpowiedniej licencji. Nieraz zdarza się teŜ sytuacja, Ŝe funkcje pilota wycieczek pełni kierowca autokaru, pracownik biura bądź teŜ jeden z uczestników wycieczki. Podobnie ma się sprawa zatrudnienia przewodników turystycznych. W miastach wydzielonych (gdzie istnieje prawny obowiązek korzystania z przewodników) biura często ryzykują kary administracyjne nakazując oprowadzać wycieczkę pilotowi wycieczki. Często zatrudnia się teŜ osoby mieszkające w danym miejscu, lecz bez odpowiednich uprawnień. Obowiązek zapewnienia pilota lub przewodnika na wycieczce spoczywa na przedsiębiorcach. Nie są nim objęci członkowie związków wyznaniowych, szkół, parafii i stowarzyszeń. Obowiązku takiego nie muszą równieŜ spełniać wycieczki organizowane we własnym zakresie. Wybierając się na wycieczkę z biurem podróŜy powinniśmy, więc oczekiwać, Ŝe będzie ją prowadził pilot wycieczki, a w razie potrzeby równieŜ przewodnik. Ustawodawca ustala, Ŝe organizator turystyczny musi skorzystać z usług pilota wycieczek lub przewodnika, jeśli grupa minimum 10 osobowa realizuje wspólny program5. Piloci i przewodnicy powinni posiadać pisemne zlecenie zawierające miejsce czas i usługę przez nich wykonywaną6. Musimy mieć pilota, gdy wycieczkę zorganizował organizator turystyki, grupa musi liczyć minimum 10 osób i muszą mieć ustalony wspólny program turystyczny. Nie ma potrzeby zatrudniania pilota, gdy celem turystów jest jedynie przejazd autokarem. Jeśli grupa liczy mniej niŜ 10 osób to nie musi ona korzystać z usług pilota ani przewodnika choćby realizowali oni wspólny program turystyczny, nawet na terenie 10 wydzielonych w rozporządzeniu miast. Inaczej jest w kwestii wycieczek turystyki kwalifikowanej. Tu przepisy są bardziej rygorystyczne. Z usług przewodnika górskiego musimy skorzystać jeśli znajdziemy się w górach o wysokości ponad 1000 metrów n.p.m7. Nie ma tu znaczenia czy wycieczkę organizuje przedsiębiorca czy inna instytucja8. Przewodnicy górscy posiadają szczególne uprawnienia. Ustawodawca utrzymał podział na klasy związane z 5

K. Sondel, Problematyka prawna pilotaŜu wycieczek, w: Kompendium pilota wycieczek, op.cit., s. 103. 6 Obsługa ruchu turystycznego pod red. B. Meyer, Warszawa 2006, s. 138. 7 Ibidem, s. 138-139. 8 Załącznik nr 3, art. 3, Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 6 maja 1997 roku w sprawie określenia warunków bezpieczeństwa osób przebywających w górach, pływających, kąpiących się i uprawiających sporty wodne, (Dz.U. Nr 57, poz. 358 z 1997 r.).

doświadczeniem, staŜem pracy, warunkami klimatycznymi. Przewodników górskich moŜemy równieŜ podzielić ze względu na obszar działania. WyróŜniamy przewodników górskich beskidzkich, tatrzańskich i sudeckich9. Przewodnicy beskidzcy oprowadzają po wschodnich i zachodnich częściach Beskidu Zachodniego oraz po Beskidzie Wschodnim, czyli po obszarze Bieszczadów, Beskidu Małego, Makowskiego, Niskiego, Śląskiego, Sądeckiego, Wyspowego, śywieckiego wraz z częścią Pogórza Krakowskiego i Podhalem. W skład Podhala wchodzi obszar na zachód od dolin: Białego Dunajca po Nowy Targ, Lepietnicy, Raby po Kasinę Wielką, Krzyworzeki po jej ujście do Raby oraz miasta Cieszyn, BielskoBiała, Wadowice, Tarnów, Bochnia, Wieliczka, Wysowa, Gorlice, Jasło, Przemyśl, Rzeszów, Muszyna, Piwniczna-Zdrój, Rytro, Nowy Sącz i Stary Sącz.. Przewodnicy beskidzcy oprowadzają równieŜ po Gorcach, Pieninach, Spiszu i Orawie. Północną granicą tych uprawnień jest linia kolejowa Cieszyn – Goleszów – Bielsko-Biała – Wadowice – Kraków – Tarnów – Przemyśl. Granicą południową i wschodnią stanowi granica państwowa oraz obszar Tatrzańskiego Parku Narodowego. Na wspomnianym obszarze Tatrzańskiego Parku Narodowego obowiązują uprawnienia przewodnika tatrzańskiego, przy czym ma on prawo oprowadzać po znacznie szerszym obszarze niŜ Tatry określoną w ustawie10. Przewodnicy górscy sudeccy oprowadzają na obszarze Karkonoszy i Pogórza Karkonoskiego, Gór i Pogórza Izerskiego, Gór i Pogórza Kaczawskiego, Rudawach Janowickich oraz Kotlinie Jeleniogórskiej, Kamiennogórskiej, Górach Kamiennych, Górach i Pogórzu Wałbrzyskim, Górach Sowich, Bardzkich, Stołowych, Bystrzyckich, Orlickich, Bialskich, Złotych, Opawskich, Masywie ŚnieŜnika i Kotlinie Kłodzkiej wraz z Przedgórzem Sudeckim. Północną i północno-zachodnią granicą tych uprawnień jest droga Jędrzychowice – Bolesławiec – Złotoryja – Jawor – Strzegom – Świdnica – Tworzyjanów – Sobótka – Jordanów Śląski – Łagiewniki – Strzelin – Sarby – Szklary – Karłowice Wielkie – Otmuchów – Nysa – Prudnik – Trzebinia i dalej do Jędrzychowic granica państwowa. Teren ten obejmuje miasta Bolesławiec, Złotoryja, Jawor, Strzegom, Świdnica, Sobótka, Łagiewniki, Strzelin, Otmuchów, Nysa, Prudnik11.

Art. 7, Rozporządzenia Ministra Gospodarki z dnia 17 stycznia 2006 r. w sprawie przewodników turystycznych i pilotów wycieczek.(Dz.U. Nr 15, poz. 104 z 2006 r.). 10 Art. 8, ust. 1-3, Rozporządzenia Ministra Gospodarki z dnia 17 stycznia 2006 r. w sprawie przewodników turystycznych i pilotów wycieczek. (Dz.U. Nr 15, poz. 104 z 2006 r.). 11 Art. 8, ust 4, Rozporządzenia Ministra Gospodarki z dnia 17 stycznia 2006 r. w sprawie przewodników turystycznych i pilotów wycieczek. (Dz.U. Nr 15, poz. 104 z 2006 r.).

Furtką zwalniającą biura z konieczności zatrudniania przewodników i pilotów jest zapis „o ile umowa nie mówi inaczej”12. W umowie moŜe, bowiem nie być wspomniane zwiedzanie lub oprowadzanie po wyznaczonych miejscach. MoŜe być teŜ zapis, Ŝe cena imprezy nie obejmuje usług przewodnickich. Wówczas w programie nie powinno być wspomniane zwiedzanie miast, gór i parków narodowych. Grupa teŜ moŜe nie realizować wspólnego programu turystycznego. Obowiązek zapewnienia obsługi przewodnickiej dotyczy tylko przedsiębiorców i nie jest to do końca sprzyjające dla jakości tych usług z punktu widzenia konsumentów13. Na podstawie Rozporządzenia Ministra Gospodarki z dnia 17.01.2006 roku w sprawie przewodników turystycznych i pilotów wycieczek w Polsce istnieje 10 miastobszarów gdzie do wykonywania funkcji przewodnickich organizator musi zatrudnić przewodnika

miejskiego

odpowiednimi

uprawnieniami.

miastach

tych

zorganizowanych grup turystycznych oprowadzać nie mogą ani mieszkańcy, ani piloci czy nauczyciele. Miasta te to: Warszawa, Kraków, Łódź, Wrocław, Poznań, Gdańsk, Sopot, Gdynia, Katowice z GOP, Szczecin, Lublin i Toruń14. Zobrazowane zostało to na poniŜszej mapce: Mapa nr 1

Źródło: Opracowanie własne. Miasta, w których do oprowadzania grup turystycznych wymagane są uprawnienia przewodnika miejskiego. 12

K. Sondel, op.cit., s. 107. Obsługa ruchu turystycznego, op.cit., s. 138. 14 Art. 10, Rozporządzenia Ministra Gospodarki z dnia 17 stycznia 2006 r. w sprawie przewodników turystycznych i pilotów wycieczek. (Dz.U. Nr 15, poz. 104 z 2006 r.). 13

Miasta te wydzielone zostały na podstawie art. 21 Ustawy o usługach turystycznych15. Wykaz tych miast obejmuje najwaŜniejsze turystycznie miasta w Polsce. Cztery z nich (Warszawa – Stare Miasto, Kraków – Stare Miasto, Wrocław – Hala Stulecia, Toruń – Średniowieczny zespół miejski) znajdują się na Liście Światowego Dziedzictwa UNESCO. Z obecnych w wykazie miast na liście Pamięć Świata UNESCO wpisano znajdujące się w Warszawie rękopisy Chopina, Kroniki Supraskie oraz podziemne archiwum getta warszawskiego. W Krakowie znajduje się obecne na liście Pamięć Świata Archiwum Komisji Edukacji Narodowej oraz autograf dzieła Kopernika. Gdańsk posiada Tablicę 21 postulatów strajkujących z 1980 roku16. Z 10 największych polskich miast w wykazie nie ma jedynie Bydgoszczy. Najmniejszym miastem (nie licząc Sopotu i mniejszych miast GOP-u) jest Toruń (206 tyś mieszkańców). Jeśli zaś chodzi o obowiązek oprowadzania po muzeach to zaleŜy on od regulaminu placówki muzealnej. Są muzea posiadające własnych przewodników. Nieraz przy zakupie biletu do placówki mamy zapewnioną usługę przewodnicką. W ustawie jest on określony mianem „pracownika etatowego” a nie przewodnika17. Jeśli muzeum nie posiada osób etatowo oprowadzających grupy to funkcję tę moŜe sprawować przewodnik terenowy lub miejski18. Na

podstawie

podrozdziału

drugiego

rozdziału

pierwszego,

moŜna

wywnioskować, Ŝe obecne przepisy prawne w sposób pełny regulują kwestię oprowadzania i pilotaŜu w górach oraz w wydzielonych miastach. W innych miejscach mogą pojawiać się konflikty interesów między pracownikami muzeów, pilotami wycieczek oraz przewodnikami terenowymi.

1.3.Przewodnicy turystyczni ich rola i funkcje Przewodnik był dawniej określany mianem nauczyciela wiedzy o Polsce. Mówiono o nim „wykształcony człowiek prowadzący turystów”. Inne określenia funkcji przewodnika to wodziciel, prowadek19. Pierwszym zarejestrowanym oficjalnie 15

Art. 21, Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 roku o usługach turystycznych, (Dz.U. Nr 223, poz. 2268 z 2004 r.) ze zmianami. 16 www.unesco.pl, z dnia 28.12.2009 r. 17 Art. 12, ust 3, Rozporządzenia Ministra Gospodarki z dnia 17 stycznia 2006 r. w sprawie przewodników turystycznych i pilotów wycieczek. (Dz.U. Nr 15, poz. 104 z 2006 r.). 18 Ibidem. 19 W. Ring, Rola i funkcje przewodnictwa turystycznego, w: Przewodnictwo turystyczne w Polsce,

przewodnikiem w Europie był Franz Pabel – sołtys Karłowa, który w 1813 roku został mianowany królewskim przewodnikiem i kasjerem Szczelińca20 Fot. nr 1

Fot. i rys. nr 1. Franz Pabel – (1773-1861) pierwszy oficjalnie zarejestrowany przewodnik w Europie, sołtys Karłowa, twórca pierwszej turystycznej trasy na Szczeliniec Wielki, autor Krótkiej historii Szczelińca Wielkiego 21

Przewodnik turystyczny to określenie ogólne. W początkach XX wieku wytworzył się podział na przewodników miejskich i terenowych22. Trwa on do dziś. Uprawnienia przewodnickie dzielą się, bowiem na następujące rodzaje: 1) górskie, 2) miejskie, 3) terenowe. Przewodnicy górscy dzielą się dodatkowo na trzy klasy w zaleŜności od trudności tras i wycieczek23. Czasy powojenne to intensywny wzrost znaczenia przewodników w turystyce Polski. Z roku na rok odbywały się w większych miastach Polski kursy dla kandydatów na przewodników terenowych, miejskich i górskich. W latach 60-tych po przeszkoleniu nadano uprawnienia przewodnika miejskiego, górskiego i zakładowego ponad 6 tysiącom osób. W końcu lat 60-tych liczba przewodników turystycznych wynosiła ok. 9 tysięcy osób, z czego 1200 władało językiem obcym24. W świetle obecnej ustawy przewodnik turystyczny jest osobą, która oprowadza wycieczki i udziela im fachowych informacji o kraju, obszarach, obiektach i

Warszawa-Kraków 1986, s. 11. 20 Obsługa ruchu turystycznego, op.cit., s. 139. 21 www.ziemia-klodzka.net, z dnia 28.12.2009 r.; fotografia tablicy autor Jakub Raciborski. 22 W. Ring, op.cit., s. 32. 23 Art. 21, pkt 1-2, Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 roku o usługach turystycznych, (Dz.U. Nr 223, poz. 2268 z 2004 r.) ze zmianami. 24 J.Gaj, Zarys historii turystyki w Polsce, Warszawa 2009, s. 170-171.

odwiedzanych miejscowościach25.

Głównym zadaniem przewodnika jest, więc

oprowadzanie i udzielanie informacji. Do 2005 roku w prawie istniał zapis o funkcji opiekuńczej przewodnika. Obecnie funkcje te sprawować ma tylko pilot26. Przewodnik jest osobą pracującą w znacznej mierze za pomocą słowa. Wskazuje na ciekawe obiekty, omawia je, prowadzi grupę z jednego miejsca na drugie. Udzielanie fachowych informacji wymaga przejścia określonych w ustawie szkoleń. Ten nacisk na posiadaną przez przewodnika wiedzę widoczny jest juŜ w dawnych zaleceniach szkoleniowych dla przewodników.

1.4.Piloci wycieczek i ich rola i funkcje W Polsce wyraźnie rozdzielono funkcje pilota oraz przewodnika turystycznego. Nie wszędzie w Europie tak jest. Funkcje pilotów niejednokrotnie wykonują za granicą przewodnicy oraz pracownicy przedsiębiorstw turystycznych. Pilotom wycieczek poświęcono w ustawie więcej miejsca niŜ przewodnikom. Pilotem w świetle ustawy jest osoba, która sprawuje opiekę nad uczestnikami wycieczki, czuwa nad realizacją programu, reprezentuje organizatora turystycznego oraz ma moŜliwość przyjmowania reklamacji od uczestników. Chciałbym tu zwrócić uwagę, Ŝe w przepisach tych nacisk połoŜono na opiekuńczą oraz ambasadorską funkcję pilota wycieczek. Pilot w trakcie wycieczki reprezentuje biuro podróŜy oraz sprawuje opiekę nad turystami. Czuwa nad realizacją programu wycieczki i jest za to odpowiedzialny. Nie oprowadza, nie informuje szczegółowo o zabytkach ale dba o turystów. NajwaŜniejszym dokumentem, który posiada pilot jest program imprezy turystycznej. On jest jego głównym wykonawcą, dyryguje zaplanowanymi w programie punktami wycieczki w taki sposób, aby uczestnicy imprezy turystycznej byli zadowoleni. To on wyznacza czas wolny na wycieczce, on często płaci za wykonywane usługi. Kontroluje czas, miejsce, ilość oraz jakość świadczeń podczas imprezy turystycznej27. W miejscu noclegu, w muzeach, na przejściach granicznych to on reprezentuje biuro podróŜy, organizatora turystyki. On jest przywódcą grupy, on za nią odpowiada. Musi posiadać umiejętność dobrego komunikowania się z grupą. Za tym idą poŜądane cechy osobowościowe takie jak: wysoka kultura osobista oraz znajomość zwyczajów. Istotą pracy pilota jest pomoc uczestnikowi. Szczegółowe informacje 25

Art. 20, pkt 2, Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 roku o usługach turystycznych, (Dz.U. Nr 223, poz. 2268 z 2004 r.) ze zmianami. 26 Wybrane zagadnienia z zakresu prowadzenia wycieczek, red. J. Klawender, Warszawa 2007. 27 D. Pląder, Obsługa imprez turystycznych, w: Kompendium pilota wycieczek, op.cit., s. 62.

turyści otrzymują od przewodników, piloci muszą mieć rozległą wiedzę ogólną o zwiedzanych podczas wycieczki obszarach28.

1.5.Procedura egzaminacyjna Aby zostać pilotem wycieczek lub przewodnikiem turystycznym naleŜy przejść odpowiednie szkolenie oraz zdać państwowy egzamin. Zasady postępowania kwalifikacyjnego określa ustawa29. Określa ona równieŜ kwestię znajomości języków obcych u pilotów i przewodników. W roku 2007 uprawnienia pilota wycieczek uzyskało w Polsce 1699 osób, uprawnienia przewodnika turystycznego zaś 622 osoby30. Ustawa wyraźnie, bo juŜ w punkcie 1 artykułu 20, określa Ŝe aby być pilotem albo przewodnikiem naleŜy posiadać odpowiednie uprawnienia31. Nie jest więc przewodnikiem osoba mieszkająca i interesująca się danym miejscem, nie jest nią równieŜ nauczyciel, czy historyk sztuki. Uprawnienia takie otrzymuje osoba, która spełni 5 warunków: 1) ma ukończone 18 lat, 2) ma ukończoną szkołę średnią, 3) jest zdrowa, 4) jest niekarana, 5) odbyła odpowiednie szkolenie oraz zdała egzamin. Stan zdrowia naleŜy okresowo potwierdzać u lekarzy medycyny pracy. Niekaralność oznacza w tym wypadku, Ŝe osoba nie była karana za umyślne lub inne przestępstwa popełnione w związku z wykonywaniem funkcji przewodnika lub pilota32. Egzaminami zajmuje się marszałek danego województwa. Egzamin na pilota oraz przewodnika został podzielony na 3 części. Trwa ona najczęściej 2-3 dni. Pierwsza to teoretyczna pisemna, druga teoretyczna ustna, trzecia praktyczna. Pierwsza część egzaminu trwa 45 minut i polega na udzieleniu poprawnej odpowiedzi na minimum 20 z 30 pytań. W drugiej części egzaminu kandydaci odpowiadają na 3 pytania z wylosowanego przez siebie zestawu. Trzecia część egzaminu moŜe przebiegać w roŜny 28

Vademecum Pilota Grup turystycznych. Materiały do ćwiczeń z pytaniami egzaminacyjnymi, G. Gołembski, H. Janicka, M. Kierzyńska, T. Manasterska, Poznań 2005, s. 46, 47, 69, 99. 29 Art. 20-32, Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 roku o usługach turystycznych, (Dz.U. Nr 223, poz. 2268 z 2004 r.) ze zmianami. 30 Turystyka polska w 2007 roku. Układ regionalny, Instytut Turystyki, Warszawa 2008, s. 27. 31 Art. 20, pkt 1, Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 roku o usługach turystycznych, (Dz.U. Nr 223, poz. 2268 z 2004 r.) ze zmianami. 32 Art. 22, Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 roku o usługach turystycznych, (Dz.U. Nr 223, poz. 2268 z 2004 r.) ze zmianami.

sposób. W województwie Pomorskim egzamin praktyczny na pilota wycieczek odbywa się w sali egzaminacyjnej a kandydat ma rozwiązać 3 zadania przedstawione przez komisję. Mogą to być np. przywitanie grupy w autokarze, na lotnisku lub sytuacje problemowe, które mogą się zdarzyć na wycieczce. Na egzaminie przewodnickim praktycznym egzamin odbywa się w autokarze i w terenie. Kandydaci są proszeni o oprowadzanie grupy po wyznaczonych przez komisję miejscach 33. PowyŜsze uregulowania nie są jednak doskonałe. Egzamin pilocki praktyczny przebiega w róŜny sposób w zaleŜności od województwa. Przepisy nie określają szczegółowo jak ma wyglądać ostatnia część egzaminu. Odbywa się on raz w Sali egzaminacyjnej a innym razem w autokarze i terenie. Stąd na przykład w Łódzkim kandydaci na pilotów wycieczek egzamin praktyczny zdają w autokarze a w Dolnośląskim i Pomorskim w sali34. Egzaminatorzy często wymagają od kandydatów na pilotów wiedzy przewodnickiej. Funkcje pilota i przewodnika nieraz się przenikają i nie byłoby nic w tym złego gdyby nie konsekwencje karne. Za oprowadzanie grupy bez posiadanych uprawnień groŜą kary finansowe. Dla przykładu kara dla pilota wycieczek, który bez uprawnień przewodnika miejskiego oprowadzał grupę po Wrocławiu kosztowała tą osobę 2000 złotych kary oraz utratę uprawnień na 5 lat35. Na podstawie rozdziału pierwszego wyłania się obraz dwóch uzupełniających się zawodów w branŜy turystycznej. Oba zawody posiadają uregulowanie prawne w ustawie o usługach turystycznych oraz przywoływanych rozporządzeniach. Prowadzi to do profesjonalizacji usług turystycznych w Polsce. Utrwalony tradycją podział na pilotów i przewodników nie jest jednak obecny w świadomości społeczeństwa.

Art. 18, Rozporządzenia Ministra Gospodarki z dnia 17 stycznia 2006 r. w sprawie przewodników turystycznych i pilotów wycieczek. (Dz.U. Nr 15, poz. 104 z 2006 r.). 34 Obsługa ruchu turystycznego, op.cit. s. 144. 35 Ibidem, s. 138

Rozdział 2 Ankieta postrzegania roli przewodnika turystycznego i pilota wycieczek na wycieczkach turystycznych 2.1.Przewodnicy turystyczni i piloci wycieczek w ocenie turystów Mimo funkcjonowania od lat funkcji pilota wycieczek oraz przewodnika turystycznego w społeczeństwie nadal funkcjonuje wiele mitów. Turyści najczęściej obie te funkcje przypisują przewodnikom i tak teŜ nazywają na wycieczkach pilotów. Z tego powodu wynikają często nieporozumienia gdyŜ pilot nie jest przewodnikiem a przewodnik nie musi teŜ być pilotem. Funkcje te róŜni stopień szczegółowości wiedzy oraz inny zasięg przestrzenny36. Przewodnik winien znać kaŜdą przysłowiową cegłę w budynku, bądź teŜ kaŜdą ścieŜkę w górach, pilot natomiast jest jedynie pomocnikiem i reprezentantem biura na wycieczce. Nieznajomość przepisów doprowadziła do oczekiwań, Ŝe pilot będzie teŜ pełnił role przewodnickie. W wielu przypadkach naraŜa to pilota nie tylko na zarzut braku wiedzy, ale równieŜ na kary administracyjne. Prawdą jest stwierdzenie, Ŝe obowiązki przewodników i pilotów są podobne. Obaj mają pod swoją pieczą grupę. Jedni i drudzy prowadzą ludzi. Jedni z mapą w autokarze planując przerwy w podróŜy, drudzy po trasach turystycznych w górach lub na ulicach miast. Obaj przekazują swoją wiedzę, bo tego się od nich oczekuje. Jednak pilot wycieczek w świetle przepisów tego robić nie musi. Szkolenia na pilotów i egzaminy pilockie wymagają jednak znajomości waŜniejszych atrakcji turystycznych na świecie. Wspólnym celem i jednych i drugich jest teŜ budzenie wraŜliwości na piękno oraz próba zainteresowania danym miejscem37. Przenikanie się funkcji przewodnickich i pilockich moŜemy zauwaŜyć w kilku sytuacjach. Pierwszym takim miejscem jest autokar i wiadomości dotyczące mijanych atrakcji turystycznych. Jest to funkcja przewodnicka jednak powinni ją wykonywać zarówno jedni jak i drudzy. Źle widziani są piloci nie informujący o mijanych atrakcjach turystycznych. W autokarze bardzo waŜna jest teŜ odpowiednia znajomość trasy wycieczki. NaleŜy to do zadań pilotów. Przewodnik powinien jednak aktywnie

Z. Kruczek, Warsztat krajoznawczy pilota wycieczek, w: Kompendium pilota wycieczek, Kraków 2006, s. 167-168. 37 Ibidem, s. 168.

włączać się w nakierowywanie autokaru w terenie, który zna doskonale. W trakcie zwiedzania atrakcji turystycznych pilot powinien wykazać się ogólną wiedzą o zwiedzanych obiektach. Mimo Ŝe nie jest osobą oprowadzającą turyści oczekują od niego wiedzy na dany temat. Związane to jest często z faktem, Ŝe pilot dany program najczęściej realizuje kilkukrotnie. Przewodnik nie powinien być jedynie tym, który przekazuje wiedzę. Oprowadzając po przeszłości, teraźniejszości i przyszłości znanych przez niego miejsc powinien aktywnie włączać się w sprawy formalne. Przewodnicy miejscy powinni znać aktualne ceny biletów, miejsca gdzie dokonuje się płatności, ulokowanie toalet. Bez tej wiedzy piloci zdani są na swoje umiejętności organizacyjne. Jak widać piloci i przewodnicy powinni bezwzględnie stanowić zgrany zespół podczas kaŜdej imprezy turystycznej.

2.2.Pytania i cele ankiety Celem ankiety było wykazanie jak na funkcje pilota wycieczek i przewodnika turystycznego zapatrują się turyści. Czy rozróŜniają obie funkcje i czego od nich oczekują? Którą pracę uwaŜają za trudniejszą, przyjemniejszą? Pytania, jakie zadałem grupie 76 ankietowanych, głównie uczniów Zespołu Kształcenia Podstawowego i Gimnazjalnego w Gdańsku dołączone zostały do pracy dyplomowej w załączniku nr 10 i 11. Pytania wielokrotnego wyboru dotyczyły aktywności wyjazdów turystycznych oraz osób uczestniczących w tworzeniu imprezy turystycznej. Pierwsza grupa pytań (pytania 1-5) określa ogólną aktywność turystyczną grupy ankietowanych. Druga grupa pytań (pytania 6-10) dotyczyła osób pracujących w organizacji imprez turystycznych zagranicznych, trzecia grupa (11-15) imprez krajowych. Kolejne pytania (16-20) dotyczyły wycieczek pieszych oraz rodzaju zwiedzanych miejsc (pytania 21-25). Ostatnie dwa pytania miały pokazać, który zawód branŜy turystycznej uwaŜają ankietowani za najatrakcyjniejszy, najciekawszy i dający moŜliwość poznania świata.

2.3.Uczestnicy ankiety Ankietę przeprowadzono w dniach 5-7 stycznia 2010 roku w Gimnazjum Sportowym nr 24 w Gdańsku Oliwie. Ankiety otrzymali uczniowie klas I-III o profilach

krajoznawczo-turystycznym,

łyŜwiarskim,

piłkarskim

hokejowym.

Uczniowie klas turystycznych są aktywnymi uczestnikami wycieczek programowych 13

prowadzonych przez kadrę szkoły na terenie kraju. W szkole jest duŜy stopień usportowienia uczniów. Wielu z nich trenuje hokej, łyŜwiarstwo, a znaczna część klas turystycznych trenuje rowerową jazdę na orientację. Ankietę wypełnili równieŜ uczniowie klasy 6 Szkoły Podstawowej nr 35 w Gdańsku Oliwie. Ankietę przeprowadzono równieŜ wśród kadry prowadzącej zajęcia w szkole. Są to głównie geografowie, historycy, trenerzy sportowi oraz osoby aktywnie związane z turystyką. Średnia wieku biorących udział w ankiecie to 16,3 lat. Najwięcej było 13-latków i 15-latków (po 21%) oraz 14-latków (18%) oraz 16-latków (14%). Obrazuje to wykres nr 1. Wykres nr 1

Wiek ankietowanych:

14%

13 1%

14 22%

14%

16 18 20 i więcej 18%

22%

Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników ankiety.

Płeć ankietowanych przedstawia się następująco: Wykres nr 2 Płeć uczestników ankiety

męŜczyźni 55%

kobiety

kobiety 45%

męŜczyźni

Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników ankiety.

Zainteresowania biorących udział w ankiecie wskazały, Ŝe ankietowani interesują się wieloma róŜnymi dziedzinami, w tym turystyką i podróŜami. Oto ich odpowiedzi uszeregowane alfabetycznie:

detektywistyka, zagadki, rysowanie

jedzenie

formuła 1

kino, ksiąŜki, fotografia

Historia Polski, historia Gdańska, dobra

kino, muzyka, ksiąŜki

ksiąŜka, majsterkowanie

kino, sport

Historia,

kultura,

sport,

polityka,

komputer, ksiąŜki, fantastyka

podróŜe.

koty,

historia, polityka, sport, ksiąŜki, film,

fabularna)

kuchnia i wiele innych

kultura, sztuka, kinematografia, giełda,

Historia, Wojny i wojskowość, film i

enologia

filmoznawstwo

literatura fantasy, fotografia, podróŜe

informatyka, sport

małe i duŜe

jazda konna

łyŜwy

jazda konna, gry zespołowe, muzyka

miasta

jazda na rowerze, zawody na orientacje,

modelarstwo kolejowe

podróŜe, najnowsze technologie

motoryzacja, sport

jazda rowerem na orientację, jazda na

muzyka

nartach

muzyka, ksiąŜki, filmy 15

Nostale

(komputerowa

państwa

gra

świecie

muzyka, taniec, język rosyjski

sport, militaria, wojny światowe,

piłka noŜna

sport, muzyka

piłka ręczna

sport, muzyka, gry

piłka ręczna, taniec, muzyka, ksiąŜki,

sport, muzyka, motoryzacja

znajomi, kino

sport, muzyka, taniec

plastyka

sport, przyroda, historia Polski

podróŜe, literatura, historia

sport, taniec

rolki, góry, rower, spacery, komputery

spotkania ze znajomymi

rower, konie

systemy polityczne, historia

rowery, komputer

taniec, ksiąŜki, muzyka, filmy

rysowanie

tenis piłka noŜna

rysowanie komiksów, Japonia

Turystyka

rysunki, muzyka

Kynologia

sport

turystyka, harcerstwo

sport, informatyka, turystyka

wszystko po trochu

sport, ksiąŜki, muzyka

zwierzęta, projektowanie wnętrz

geografia

świata,

Z wymienionych haseł moŜna wywnioskować, Ŝe przewaŜają następujące zainteresowania: 1)

sport i rekreacja (35 osób) (rolki, rower, spacery, rowerowa jazda na orientację, łyŜwy, jazda na nartach, jazda konna, sport, formuła I, taniec)

muzyka (12 osób)

ksiąŜka i literatura (11 osób)

film (9 osób) (film, filmoznawstwo, kino, kinematografia)

turystyka i geografia (8 osób) (podróŜe małe i duŜe, turystyka, harcerstwo, geografia świata)

historia ( 8 osób) (Historia Polski, Historia Gdańska, historia)

Dziwić moŜe stosunkowe małe zainteresowanie turystyką i podróŜami. Uczniowie częściej wskazywali na sport, muzykę i literaturę. Wyniki przedstawiono na poniŜszym wykresie: Wykres nr 3 Zainteresowania ankietowanych

Sport i rekreacja Muzyka KsiąŜka Film i kino Turystyka i podróŜe Historia 12

Komputery

11 9

8 6

Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników ankiety.

2.4.Wyniki oraz wnioski płynące z ankiety W ankiecie pytano o to, kto oprowadza, organizuje, opiekuje się i załatwia formalności na wycieczkach w których brali udział uczestnicy. Uczniowie mieli wybrać co najmniej 1 odpowiedź spośród kilku przedstawionych w ankiecie. Ankietowani głównie zaznaczali nauczycieli, szkołę oraz rodziców. W poniŜszej pracy nie opisano szczegółowo relacji ankietowany-nauczyciel i ankietowany-rodzic, gdyŜ to nie jest tematem pracy. MoŜliwość wyboru i zaznaczenia w ankiecie zawodów turystycznych dało ciekawe spostrzeŜenia jak na sprawy turystyki zapatrują się młodzi jej uczestnicy. Szczególny

nacisk

połoŜono

porównanie

wyników

dotyczących

przewodników turystycznych i pilotów wycieczek. W opracowaniu wyników ankiety największe znaczenie ma porównanie danych dotyczących tych funkcji. Pierwsze pytania pokazują jak wielką rolę w turystyce młodych pełni szkoła, nauczyciele oraz rodzice. To dzięki nim uczniowie zapoznają się i spotykają na swej drodze pilotów i przewodników. Pytania w ankiecie podzielone zostały na grupy. Pierwsza część pytań dotyczy wycieczek pojmowanych ogólnie, druga zagranicznych, trzecia krajowych, czwarta 17

pieszych oraz piąta wycieczek po atrakcjach turystycznych. W kaŜdej z tych grup wycieczek pytano ankietowanych: Kto organizował te wycieczki? Kto opiekował się Wami? Kto was oprowadzał? Kto załatwiał noclegi, formalności, bilety wstępów?

Pierwsze pytanie pomogło ustalić jaki odsetek wycieczek to wycieczki szkolne a jakie są organizowane przez biura podróŜy. W świetle odpowiedzi szkoła jest głównym organizatorem wycieczek turystycznych. PoniŜszy wykres pokazuje organizatorów wycieczek turystycznych, w których brali udział ankietowani: Wykres nr 4 70 60 50 ankietowani osobiście 40

rodzice znajomi

biura podróŜy szkoła

20 10 0 Organizatorzy wycieczek turystycznych wg ankietowanych

Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników ankiety.

Wyniki te pokazują jak waŜną rolę w rozwoju zainteresowań turystycznych młodzieŜy pełni szkoła. Nauczyciele oraz szkoła to główny organizator wycieczek młodzieŜy (65 wskazań). Daleko w tyle pozostają rodzice (21), znajomi (18) oraz biura podróŜy (12). Sytuacja zmieniła się, jeśli ankietowanych spytano o organizatorów

wycieczek zagranicznych. Na pierwszym miejscu wymienili rodziców (29), biura podróŜy (23) oraz szkołę (22). W wycieczkach krajowych te proporcje zmieniły się na korzyść szkoły (38), następnie rodziców (32) oraz znajomych (15). Wycieczki piesze są równieŜ organizowane przez szkołę (39), znajomych (21) oraz rodziców (19). Ostatnia grupa dotyczyła wycieczek w miejsca atrakcyjne turystycznie (miasta, góry, zamki, kościoły, parki narodowe itp.). Tu wśród organizatorów dominowała szkoła (42), rodzice (37) oraz sami ankietowani (37). Podsumowując aspekt organizacji imprez turystycznych naleŜy zaznaczyć, Ŝe wśród wycieczek pieszych, krajowych i w miejsca atrakcyjne turystycznie, jako organizator zdecydowanie przewaŜa szkoła. DuŜy jest równieŜ udział rodziców, zwłaszcza w organizacji wyjazdów zagranicznych. Wycieczki kupowane w biurach podróŜy to w przewaŜającej mierze wycieczki zagraniczne. Druga grupa pytań dotyczyła opieki na poszczególnych typach wycieczek. PoniŜej przedstawiono rozkład wskazanych odpowiedzi na pytanie „Kto opiekował się wami podczas wycieczek turystycznych?”. Wykres nr 5

Kto opiekował się wami podczas wycieczek nikt turystycznych? 60

rodzice

znajomi

pilot wycieczki

przewodnik

rezydent

nauczyciel trener

Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników ankiety.

Pytanie to dotyczyło osób, które sprawują opiekę podczas wszelkich wycieczek turystycznych. Ankieta miała wychwycić, kto podczas tych wyjazdów pełni rolę pilota (funkcja opiekuńcza plus realizacja programu) a kto

funkcję przewodnika

(oprowadzanie). Osobami najbardziej zaangaŜowanymi w opiekę dla ankietowanych są nauczyciele (56 wskazań), trenerzy (24), piloci (21), przewodnicy oraz rodzice (20). Z odpowiedzi jasno wynika, Ŝe rola pilotów i przewodników w świadomości młodzieŜy się zaciera. 21 osób wskazało, Ŝe pełnią ją piloci a aŜ 20 osób, Ŝe przewodnicy. Wśród nastolatków te proporcje to 16 do 19. Stoi to w sprzeczności z ustawą, która w 2005 roku zdjęła z przewodników obowiązek opieki nad turystami. Wysoki wskaźnik przypisujących przewodnikom rolę opiekuńczą, moŜe mieć związek z róŜnym charakterem ich pracy od przewodnika miejskiego po przewodnika tatrzańskiego. W grupach wiekowych liczba osób które wskazały na opiekuńczą rolę pilotów i przewodników przedstawia się następująco: Wykres nr 6 Kto opiekował się wami podczas wycieczek turystycznych? 18 0

Wiek uczestników

pilot 15

przewodnik 14

Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników ankiety.

Ze względu na płeć wyniki przedstawiają się następująco: Wykres nr 7 Kto opiekow ał się w am i podczas w ycieczek turystycznych?

dziew częta

9 pilot przew odnik

chłopcy

20%

40%

60%

80%

100%

Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników ankiety.

MoŜna powiedzieć, Ŝe największą świadomość opiekuńczej roli pilota przejawiła się u szesnastolatków oraz u chłopców. Chłopcy poprawniej przypisali funkcję opiekuńczą pilotom wycieczek. Ogólnie wśród

nastolatków panuje

przekonanie, Ŝe to przewodnicy opiekują się wycieczkami (19 osób). Na pilotów wycieczek wskazuje 16 osób. W wycieczkach zagranicznych ankietowanymi opiekowali się rodzice (37) oraz piloci wycieczek (20). Wyniki te są zadziwiające, jeśli porównamy je do innych typów wycieczek. Jedynie podczas wycieczek zagranicznych opiekuńcza rola pilota jest tak mocno obecna w wynikach badań. Podczas wycieczek w miejsca atrakcyjne turystycznie z tą funkcja bardziej kojarzeni są przewodnicy turystyczni.

Kolejny wykres podsumowuje rolę pilotów i przewodników w poszczególnych typach wycieczek. Wykres nr 8 Kto się Wami opiekuje podczas następujących rodzajów wycieczek?

Wycieczki w miejsca atrakcyjne turystycznie

Wycieczki piesze

pilot wycieczki Wycieczki krajow e

przewodnik Wycieczki zagraniczne

Jakiekolw iek w ycieczki

50%

100%

Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników ankiety.

Widzimy tu wyraźnie, Ŝe opiekuńcza rola pilota silniej od roli przewodnika przejawia się właściwie jedynie podczas wycieczek zagranicznych. Podczas innych wycieczek, w tym krajowych i pieszych ankietowani tak samo postrzegają rolę pilota i przewodnika odnoście opieki nad turystami. Kolejna grupa pytań dotyczyła oprowadzania w poszczególnych typach wycieczek. Dotyczyła tego, kto sprawuje na wycieczkach funkcje przewodnickie.

Wyniki obrazują następne dwa wykresy. Pierwszy zebrał wszystkie wyniki: Wykres nr 9 Kto was oprowadzał podczas poszczególnych typów wycieczek?

Wycieczki w miejsca atrakcyjne turystycznie

Wycieczki piesze

7 0

nikt rodzice znajomi

Wycieczki krajowe

1 60

Pilot Wycieczek przewodnik rezydent nauczyciel

Wycieczki zagraniczne

Jakiekolwiek wycieczki

10%

20%

30%

40%

50%

60%

2 7

70%

80%

trener

90%

100%

Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników ankiety.

Wyniki pokazują, Ŝe podczas wycieczek w atrakcyjne turystycznie miejsca oprowadzaniem zajmowali się głównie przewodnicy (42), nauczyciele (36) oraz rodzice (26). Podczas wycieczek pieszych byli to nauczyciele (32) i rodzice (16). DuŜy odsetek badających wskazało na to, Ŝe podczas takich wycieczek nikt ich nie oprowadzał (25). Podczas wycieczek zagranicznych i krajowych oprowadzaniem zajmowali się przewodnicy (32 zagraniczne i 33 krajowe) na drugim miejscu byli rodzice (22 zagraniczne i 27 krajowe). Wyniki te pokazują, Ŝe ankietowani rzadko korzystają z osoby oprowadzającej podczas wycieczek pieszych (25). Oprowadzających pilotów ankietowani najczęściej spotykali na wycieczkach krajowych (21) oraz wycieczkach pojmowanych ogólnie (26). Znajomi oprowadzali ankietowanych głównie podczas wycieczek w atrakcyjne turystycznie miejsca (15) oraz podczas wycieczek pieszych (13). Przewodnicy oprowadzają we wszystkich typach wycieczek, najmniej podczas wycieczek pieszych (7). Nauczyciele wykonują funkcje przewodnickie podczas wycieczek w miejsca atrakcyjne turystycznie (36), podczas wycieczek pieszych (32) i ogólnie na wycieczkach turystycznych (51). Przy zawęŜeniu kryteriów wyboru widzimy wyraźnie, Ŝe przewodnicy oraz piloci zastępują nauczycieli podczas oprowadzania wycieczek krajowych i zagranicznych. 23

Kolejny wykres wyodrębnia rolę pilotów i przewodników w poszczególnych typach wycieczek: Wykres nr 10 Kto Was oprow adzał podczas poszczególnych rodzajów w ycieczek? Wycieczki w miejsca

atrakcyjne turystycznie

Wycieczki piesze

Pilot Wycieczek

przewodnik Wycieczki krajowe

Wycieczki zagraniczne

Jakiekolwiek wycieczki

50%

100%

Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników ankiety.

Wyniki jasno pokazują, Ŝe to przewodnicy a nie piloci w świadomości ankietowanych są osobami oprowadzającymi wycieczki. Rola pilotów jest jednak równieŜ bardzo istotna. Najmniejszą rolę pilotów w oprowadzaniu ankietowani widzą w miejscach takich jak miasta, góry, parki narodowe, kościoły, pałace, zamki i muzea. W ankiecie była teŜ grupa pytań dotyczących osób, które na wycieczkach zajmują się załatwianiem noclegów, formalnościami, opłacaniem oraz załatwianiem biletów wstępu i wyŜywienia. Są to typowe zadania pilotów wycieczek. Odpowiedzi na pytanie „Kto załatwiał formalności podczas poszczególnych rodzajów wycieczek?” przedstawiono na poniŜszym wykresie. Wykres nr 11 Kto załatwiał formalności podczas poszczególnych rodzajów wycieczek?

Wycieczki w miejsca atrakcyjne turystycznie

8 0

nikt Wycieczki piesze

5 20

rodzice znajomi pilot wycieczek

Wycieczki krajowe

5 1

przewodnik rezydent nauczyciel

Wycieczki zagraniczne

trener wspólnie

Jakiekolwiek wycieczki

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników ankiety.

80%

90%

100%

Największą rolę w tych zadaniach pełnili rodzice. Najmniej zaangaŜowani w sprawy organizacyjne byli na wycieczkach pieszych (17) najbardziej na wycieczkach krajowych (35). Wielka jest równieŜ rola nauczycieli zwłaszcza podczas wycieczek pieszych (31). Piloci zajmują waŜną rolę w świadomości ankietowanych jedynie w trakcie wycieczek zagranicznych (23). Kolejny wykres wyodrębnia rolę pilotów i przewodników w załatwianiu formalności w poszczególnych typach wycieczek. Wykres nr 12 Kto załatw iał bile ty w s tę pów , nocle gi i form alnoś ci podczas pos zczególnych rodzajów w ycie czek ?

Wycieczki w miejsca atrakcyjne turystycznie

Wycieczki piesze pilot w ycieczek

Wycieczki krajow e

przew odnik

Wycieczki zagraniczne

Jakiekolw iek w ycieczki

50%

100%

Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników ankiety.

Ankietowani prawidłowo wskazali, Ŝe jest to bardziej zadanie pilota niŜ przewodnika. Najjaśniejszą dla nich sytuacją są wycieczki zagraniczne gdzie właśnie pilot był najczęściej zaznaczaną osobą odpowiedzialną za sprawy formalne. Na podstawie rozdziału drugiego moŜna wyciągnąć wnioski, Ŝe podział na pilotów i przewodników jest słabo widoczny w świadomości młodzieŜy. MłodzieŜ w ankiecie wskazywała, Ŝe to nauczyciele, rodzice, trenerzy, przewodnicy i piloci są odpowiedzialni za oprowadzanie grup. RóŜnica wskazań na pilotów i przewodników była nieduŜa. Pilot jako waŜna osoba odpowiedzialna za opiekę turystów pojawia się w badaniach dopiero w przypadku wycieczek zagranicznych.

Rozdział 3 Praktyczna strona pracy pilota i przewodnika 3.1.Elementy wyróŜniające pilota i przewodnika Od strony praktycznej oba te zawody dość istotnie się róŜnią. Podczas gdy umowa o pracę lub zlecenie pilota wycieczek obejmuje nieraz i miesięczny wyjazd, praca przewodnika najczęściej ogranicza się do kilku godzin. W obu przypadkach na początku obaj muszą otrzymać informację o zapowiadającej się grupie. W zaleŜności od typu grupy moŜe to być zaledwie kilka godzin przed imprezą turystyczną, ale moŜe to teŜ być na kilka miesięcy przed wyjazdem. Zupełnie inny jest, więc tok przygotowania imprezy turystycznej obsługiwanej przez pilota i przewodnika. Przewodnik o przyszłej grupie dowiaduje się często później niŜ pilot. Wszystko to zaleŜy od organizacji pracy przewodnika i formie jego zatrudnienia. Przewodnik jest osobą, która oprowadza korzystając z własnej nabytej wiedzy. Znając przyszły plan wycieczki powinien powtórzyć sobie najwaŜniejsze informacje przewodnickie (jeśli ich nie pamięta). Pilot o przyszłym wyjeździe dowiaduje się z reguły z pewnym wyprzedzeniem. Wówczas po uzyskaniu informacji o typie wyjazdu i programie imprezy zaczyna przygotowania do imprezy turystycznej. Podczas gdy przewodnik moŜe myśleć o tym co powiedzieć i przekazać przyszłej grupie, pilot myśli raczej o technicznych kwestiach wycieczki takich jak plan podróŜy, czas realizacji programu i kwestie opłat. Podstawową odznaką, którą wyróŜniają się przewodnicy i piloci od grup są identyfikatory wydawane przez marszałka województwa. Co więcej mają oni prawo oraz obowiązek ich noszenia. Przyczyny tego są dwie. Po pierwsze jest to symbol legitymizujący ich wiedzę. Pilot z legitymacją jest osobą profesjonalnie opiekującą się grupą. To samo tyczy się przewodników. Po drugie legitymacja taka jest potwierdzeniem posiadania legalnych uprawnień. Na zdjęciu poniŜej zaprezentowano jak wygląda identyfikator pilota i przewodnika. RóŜnią się one nieznacznie kolorem. Przewodnicy swoje identyfikatory mają w kolorze kremowym, piloci w białym. Legitymacja przewodnicka ma kolor zielony, pilocka biały38.

Art. 1, Rozporządzenia Ministra Gospodarki z dnia 17 stycznia 2006 r. w sprawie przewodników turystycznych i pilotów wycieczek. (Dz.U. Nr 15, poz. 104 z 2006 r.).

Fot. nr 2

Nie ma obecnie Ŝadnych przepisów regulujących ubiór przewodnika miejskiego. Przewodnicy górscy wyróŜniają się czerwonymi polarami z naszywkami na ramieniu. Nie jest to jednak powszechne. Ubiór pilota zaleŜy w znacznej mierze od rygorów biura, dla którego pracuje. Jeśli są to duŜe, ogólnokrajowe biura dbające o swoją markę to pilot utrzymuje od nich marynarkę lub koszulę. Przewodnika na ulicy najłatwiej poznać po grupce oblegających go ludzi. Innym znakiem charakterystycznym jest jego postawa. On, jako jedyny stoi przodem do turystów, często Ŝywo gestykuluje oraz wskazuje dłońmi na najciekawsze zabytki. Częstym atrybutem przewodniczek są równieŜ parasolki, które pozwalają łatwiej dostrzec je w tłumie. Pilota wycieczek poznać trudniej. Powinien zawsze być przy grupie, być panem autokaru i autentycznie przewodzić grupie. MoŜe stosować atrybuty takie jak 27

wskaźniki, tabliczki lub parasolki dla łatwiejszego dostrzeŜenia go w grupie. NaleŜy tu wskazać na element, który piloci zawsze powinni mieć ze sobą na wycieczce. Jest to plik dokumentów bądź teczka. Pilot opłacając w imieniu biura lub turystów wszelkie wstępy musi być przygotowany na szybkie załatwienie spraw formalnych. Stąd ciągle pod ręką ma listy uczestników, namiary telefoniczne, program wycieczki oraz dane do faktury.

3.2.Program imprezy turystycznej Odprawa jest bardzo waŜnym elementem kaŜdego wyjazdu. Tam pilot dowiaduje się o szczegółach wyjazdu. Tam równieŜ otrzymuje wszystkie moŜliwe dokumenty. Im lepsze i bardziej profesjonalne biuro – tym więcej pilot uzyska informacji. W najgorszym przypadku będzie to program wycieczki, który mają klienci, w najlepszym pełna teczka pilota. Powinny w niej być: program wycieczki, informacje kontaktowe, namiary na wszelkie instytucje, biura, osoby mogące pomóc pilotowi w wycieczce, vouchery, ubezpieczenie, dokumenty graniczne, formularz rozliczeń, gotówka, karty płatnicze, telefon słuŜbowy. Na odprawie poza dokumentami niezbędnymi do realizacji imprezy pilot otrzymuje zadatek gotówki lub obcej waluty potrzebnej do realizacji programu turystycznego. Program imprezy turystycznej to podstawowy dokument przewodnika oraz pilota wycieczki. Głównym ich zadaniem jest jego realizacja39. Przewodnik wykonuje plan jaki mu przedłoŜy właśnie pilot wycieczki. Pilot otrzymuje program z rąk przedsiębiorcy,

przewodnik

moŜe

otrzymać

rąk

grupy

turystycznej

reprezentowanej przez pilota. Wówczas pilot, komunikuje po jakich miejscach przewodnik ma oprowadzać grupę. Jeśli poznał juŜ grupę to moŜe zaznaczyć, na co ma zwrócić szczególną uwagę. Program przygotowany przez organizatora moŜe mieć bardzo róŜny charakter. Na początku mogą to być podane w punktach jedynie główne punkty programu. W załącznikach zamieszczono dwa przykładowe programy, które otrzymał pilot kilka dni przed wyjazdem (załącznik nr 3 i 4). Program taki zawierał podstawową trasę wycieczki oraz orientacyjne koszty. To, co naleŜało sprawdzić to kontakty do hoteli, restauracji i przewodników. W przypadku gdyby ich nie było, to naleŜałoby rozpatrzyć dwie opcje.

Art. 14, Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 roku o usługach turystycznych, (Dz.U. Nr 223, poz. 2268 z 2004 r.) ze zmianami.

Albo wycieczka jest tak dobrze przygotowana, Ŝe przewodnicy i restauracje juŜ dokładnie wiedzą, o której będzie grupa, ilu będzie uczestników i czego oczekują, albo biuro jeszcze tych danych nie posiada. W tym drugim przypadku musimy interweniować i pytać pracowników biura podróŜy o telefony kontaktowe. NaleŜy odróŜniać program wycieczki przedłoŜony klientom od programu, który ma przy sobie pilot wycieczki bądź przewodnik. W tym pierwszym mamy często podane atrakcje turystyczne oraz krótkie zdanie komentarza40. Nie ma tam zazwyczaj szczegółowego planu godzinowego. Pilot i przewodnik otrzymują program turystyczny imprezy przystosowany do jego realizacji. Są tam, więc podane terminy rezerwacji, ceny biletów, adresy oraz dane kontaktowe. Miejsca, które zamierzają zwiedzać turyści wymienione są najczęściej jedynie z nazwy. W niniejszej pracy przeanalizowano program wycieczki szkolnej do Warszawy, który stanowi załącznik nr 3. Program ten to wycieczka szkolna do Warszawy realizowana w maju 2009 roku. Są tam podstawowe informacje o wycieczce, uporządkowane kolejnymi dniami imprezy turystycznej. JuŜ w pierwszym punkcie programu widać brak wskazania adresu podstawienia autokaru. Pilot osobiście musiał odnaleźć dokładny adres, w którym rozpocznie się wycieczka. Nie jest to duŜym problemem, lecz w tym wypadku spowodowało to minimalne opóźnienie ze strony kierowcy autokaru. Kierowca nie znając dokładnie adresu czekał pod drugą szkołą do czasu telefonu ze strony pilota. Niestety w programie nie ujęto równieŜ niektórych kosztów i wszystkich kontaktów. Te zostały dołączone na innym dokumencie. Warto zwrócić uwagę na notatki jakie poczynił pilot. Są to wskazówki, które punkty programu wymagają bezwzględnej punktualności. Wskazane są równieŜ punkty programu wymagające uzgodnienia. Podczas tej imprezy turystycznej okazało się między innymi, Ŝe posiłki nie były serwowane w miejscu noclegu jak jest napisane w programie, ale poza budynkiem hostelu w szkole. Zapis w programie „Wszystkie posiłki na miejscu” mógł wprowadzić w błąd. Dobrą praktyką pilocką jest telefonowanie do miejsca przyjazdu w celu uzgodnienia pory posiłku i kwestii noclegowych. W przypadku tego programu telefon taki wskazał na inną lokalizację miejsc gdzie były serwowane posiłki. Właściciele restauracji dobrze przyjmują grupy, które są punktualne lub które informują o 40

Art. 14, Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 roku o usługach turystycznych, (Dz.U. Nr 223, poz. 2268 z 2004 r.) ze zmianami.

moŜliwych opóźnieniach. Umówienie spotkania z przewodnikiem na wtorek o godzinie 8:45 zaledwie 15 minut przed zwiedzaniem Sejmu teŜ było błędem. Sejm ma własnych pracowników oprowadzających po tym miejscu i zatrudnianie przewodnika miejskiego na 2 godziny więcej nie miało sensu. W tym programie konieczne były przesunięcia czasowe niektórych usług. Program ten jak widać wymagał zmian. Pilot otrzymując taki program musiał zacząć działać bezzwłocznie i prosić pracowników biura o zmiany. Kolejny program, który chciałem omówić to wycieczka do Warszawy, Kazimierza Dolnego i Puław41. Załącznik nr 4 przestawia zeskanowany oryginał programu. Widzimy tu dość zwięźle podane informacje, jak równieŜ informacje o rezerwacjach oraz o tym jak zwiedzane mają być poszczególne atrakcje. Stare Miasto w Warszawie miało być zwiedzane z przewodnikiem, pałac w Puławach i Łazienki miał być zwiedzany z zewnątrz. Oznacza to, Ŝe w drugim przypadku przewodnika nie ma i w miejscach tych funkcje przewodnickie miał sprawować pilot. W świetle przepisów program ten był niewłaściwy gdyŜ po Łazienkach powinien oprowadzać przewodnik miejski. Otrzymując taki program pilot musiał ustalić czy wszystkie podane tam informacje są moŜliwe do zrealizowania. W tym programie na przykład fizycznie niemoŜliwe było przejechanie autokarem z dziećmi w czasie 4 godzin z Warszawy do Gdańska. Wszystkie elementy, które były w programie przedstawionym klientom musiały być bezwzględnie wykonane. Dokonano przesunięcia czasowego, ale klienci zostali o tym poinformowani i wyrazili na to zgodę. W pewnych punktach programu klienci proszą o zmianę programu. W tym przypadku teŜ tak było. Zgoda wymagała jednogłośnej aprobaty grupy oraz spisania na piśmie uzgodnień co do zmiany planu wycieczki. Wszystko to zostało zaaprobowane przez biuro tak aby obie strony wiedziały o konsekwencjach finansowych zmiany programu. W tej wycieczce grupa jednogłośnie zrezygnowała ze zwiedzania Powązek decydując się w zamian zwiedzać wystawę oraz taras widokowy w Pałacu Kultury i Nauki42. Warto teŜ zwrócić uwagę na posiłki. Pierwsze dwa dni wycieczki to posiłki na miejscu w schronisku młodzieŜowym. Trzeciego dnia program nie przewidywał 41 42

J. Kwiatek, Polska. Urokliwy świat małych miasteczek, Warszawa 2002, s.115-119. T. Ławecki, L. Olchowik-Adamowska, Wycieczki z klasą, Szkolny przewodnik turystyczny, Warszawa 2005, s. 180.

poŜywienia. Grupa musiała być o tym poinformowana i musiała im być dana moŜliwość indywidualnego spoŜywania posiłków podczas wizyty w mieście lub podczas postoju autokaru.

3.3.Praca pilota w miejscu noclegu a grupa turystyczna Praca

pilota

polega

kierowaniu

wycieczką,

realizacji

świadczeń,

wszechstronnej opiece, przekazywaniu wiedzy oraz na animacji43. Miejsce noclegu grupy turystycznej wymaga od pilota wykonania pewnych czynności. Po pierwsze rozdzielenie miejsc noclegowych. Jest to jeden z elementów szkolenia na kursach na pilotów wycieczek. RóŜne są tego metody. Przyjmuje się ogólnie, Ŝe pierwszeństwo mają osoby szczególnego traktowania z racji pełnionych funkcji, osoby z problemami zdrowotnymi lub stali klienci. Takich klientów traktujemy szczególnie. Kolejno załatwia się pokoje dla osób nocujących razem w duŜych pokojach (trójki, czwórki, piątki). Na końcu kwaterujemy dwójki oraz jedynki44. Aby uniknąć zamieszania oraz niepotrzebnej straty czasu biura często porozumiewają się z hotelem i uzgadniają między sobą, które pokoje zajmie przyjeŜdŜająca grupa. W załączniku nr 9 przestawiono przykładowy voucher dotyczący noclegu w przemyskim hotelu. Widzimy, Ŝe hotel przeznaczył na grupę 1 pokój jednoosobowy i małŜeński oraz 3 pokoje trzyosobowe oraz 9 dwójek. Mając tę wiedzę pilot mógł rozdzielić pokoje juŜ w autokarze. W załączonym voucherze mamy wyszczególnione czego pilot moŜe oczekiwać w danym terminie od hotelu. Niekiedy spotyka się opinie, Ŝe praca pilota wycieczek kończy się wraz z zakwaterowaniem turystów w hotelu. Jest to zdanie głęboko nieprawdziwe. Po rozdzieleniu pokoi, załatwieniu formalności, uzgodnieniu pory posiłków i porozumieniu z kierowcą w sprawie kolejnych punktów programu, praca pilota się nie kończy. Często w programie mamy atrakcje wieczorne takie jak ogniska, nocne zwiedzania miasta, czy dyskoteki. Pilot powinien być zaangaŜowany w organizację wszystkich tych atrakcji. Pracuje 24 godziny na dobę i turyści mogą od niego oczekiwać zaangaŜowania nawet w porze nocnej. W razie nieszczęśliwych wypadków turyści powinni wiedzieć gdzie jest pilota lub mieć do niego kontakt telefoniczny. Pilot

D. Pląder, Obsługa imprez turystycznych, op.cit., s. 55. M. Kamzik, Postępowanie pilota w przypadkach losowych i sytuacjach awaryjnych, w: Kompendium pilota wycieczek, op.cit., s. 80-88. 44

jest w takich wypadkach niezbędny. To pilot posiada ubezpieczenie grupy i za nią odpowiada. Grupy bardzo róŜnią się od siebie zachowaniem oraz wiedzą. Inaczej oprowadza się grupy najmłodszych dzieci, a inaczej grupy indywidualne. Najmłodszym przewodnik nie powinien w ogóle przekazywać dat historycznych a raczej uŜywać sformułowań typu: „Dawno, dawno temu”. Najmłodsi zapamiętują głównie wraŜenia a wycieczkę kojarzą z zabawą i przyjemnością. Wiedzę przekazujemy im za pomocą gier słownych, Ŝartów, ciekawostek oraz Ŝywego dialogu. Grupy dorosłe oczekują ciekawie podanej wiedzy z wszelkich moŜliwych dziedzin. NaleŜy zwrócić uwagę czy grupa, którą obsługuje pilot lub przewodnik nie jest grupą specjalistyczną nakierowaną na poznanie konkretnych miejsc i uzyskanie konkretnych informacji. Wówczas biuro podróŜy lub w ostateczności pilot powinni bezwzględnie przekazać te informację przewodnikowi. Inny jest czas realizacji programu realizowanego dla grupki turystów indywidualnych, a inny dla zorganizowanej wycieczki mieszczącej się w 80-osobowym autokarze. W drugim przypadku jedynym miejscem gdzie wszyscy turyści bez problemu słyszą przewodnika lub pilota jest autokar. Znacznym usprawnieniem pracy z tak duŜą grupą są systemy nagłośnieniowe. MoŜe to być głośnik wzmacniający siłę głosu przewodnika lub zestaw słuchawkowy dla kaŜdego z turystów. Korzystanie z takich systemów zupełnie zmienia organizację oprowadzania grupy. Przewodnik mówiący przekazuje informacje za pośrednictwem mikrofonu i słuchawek. Rzadszy jest kontakt wzrokowy. Turyści słysząc nieustannie w słuchawkach głos przewodnika mają wówczas znacznie większą skłonność do odłączania się od grupy. Rolą pilota jest wówczas czuwanie nad jednością grupy. DuŜe grupy potrzebują więcej czasu na wyjście z autokaru, skorzystanie z toalety, czy na podejście do zabytku. NaleŜy na to zwrócić uwagę, równieŜ na motorykę grup. Czy są to młodzi studenci przygotowani do długich spacerów, czy moŜe starsze grupy poruszające się wolniejszym tempem. Sytuacje zmienia takŜe obecność w grupie osób niepełnosprawnych. W przypadku wielkich grup, ale nie tylko, naleŜy równieŜ zwrócić uwagę na indywidualne

potrzeby

klientów.

Jeśli

wycieczka

zakłada

fakultatywność

poszczególnych atrakcji na wycieczce to naleŜy turystom to zapewnić. Klient powinien jednak zawsze czuć, Ŝe pilot wycieczki czuwa nad realizacją całej wycieczki. Pomocne mogą być karteczki z namiarami na hotel, przystanek, parking gdzie grupa ma się 32

spotkać. Przykładem niech będzie załącznik nr 1. Na małej karteczce wydrukowano dane kontaktowe pilota z jego telefonem słuŜbowym dostępnym całą dobę, dokładny adres miejsca noclegowego ze sposobem dotarcia do niego oraz numer polisy ubezpieczeniowej na wypadek nieszczęśliwych zdarzeń. Karteczka taka rozdana całej grupie dała turystom poczucie bezpieczeństwa na wycieczce. Zlikwidowała teŜ niepotrzebne nerwy podczas czekania na zbiórkach. Turyści którzy nie dostosują się do programu i nie stawią punktualnie na zbiórce wiedzieli o miejscu noclegu i mogli samodzielnie do niego dotrzeć.

3.4.Praca w autokarze Inaczej wygląda praca pilota wycieczek oraz przewodnika w autokarze. Warto tu się zatrzymać nad kwestią miejsca pracy pilota w autokarze. Miejscem podróŜy pilota jest pierwsze siedzenie po prawej przy korytarzu. Nie jest nim rozkładane miejsce przy przedniej szybie obok kierowcy. Te słuŜy mu jedynie jako miejsce z którego moŜe się za pomocą mikrofonu komunikować z grupą. Pilot w autokarze jest przywódcą grupy. MoŜna by tę rolę porównać do kapitana statku. On nadaje kierunek autokarowi wydając polecenia kierowcy. On słucha sugestii grupy, on pomaga w obsłudze siedzeń, zagłówków, on jeśli porozumie się z kierowcą moŜe serwować napoje z coffe-baru. Pełni równieŜ funkcje łącznika między turystami a kierowcą. Kierowca prowadząc autokar, za sugestią pilota obsługuje klimatyzację bądź ogrzewanie. MoŜe aktywować odtwarzacz wideo, puścić radio, włączyć oświetlenie nocne. Konieczne jest tu dobre porozumienie na linii pilot-przewodnik. Funkcją pilota w autokarze jest opieka nad grupą. Winien on być usłuŜnym, dyspozycyjnym przez całą dobę pomocnikiem, informatorem o programie oraz mijanych atrakcjach. Bardzo waŜną funkcją pilota jest teŜ rozdzielanie miejsc w autokarze. Wiedzą to turyści, którzy potrafią z racji nieodpowiadającego im miejsca wnosić do biura reklamacje. Dlatego dobrą praktyką biur podróŜy jest przydzielanie miejsc w autokarze przed wyjazdem na wycieczkę. Miejsce jest wówczas zaleŜne od kolejności wnoszenia opłat oraz predyspozycji zdrowotnych. Jeśli biuro tego nie wykona pilot powinien to zrobić sam. Najlepiej uzyskać od kierowcy autokaru informację jak wygląda rozkład miejsc w autokarze. Ile jest miejsc z przodu, w którym miejscu jest toaleta i coffe-bar oraz ile miejsc jest z tyłu. Przykładowy rozkład miejsc w autokarze marki VAN HOOL 33

pokazano na załączniku nr 2. Są juŜ na nim naniesione krzyŜyki oznaczające przydzielenie danego miejsca turyście. NaleŜy zwrócić uwagę na pozostawienie kilku wolnych miejsc na dole autokaru przy toalecie. W autokarze piętrowym najlepsze miejsca sprzedawane na początku to miejsca u góry z przodu z bezpośrednim widokiem na ulicę. Miejsca na dole przeznaczane są dla osób poruszających się z trudnościami. W autokarach piętrowych dochodzi kwestia miejsc przy schodach oraz miejsc z siedzeniami ustawionymi tyłem do kierunku jazdy. W siedzeniach przy tzw. stoliku turyści nie dość, Ŝe będą musieli siedzieć tyłem do kierunku jazdy to jeszcze nie będą mieli swobodnego miejsca na nogi. Miejsca te są lubiane za to przez grupy znajomych i rodziny. Miejsca z tyłu na dole są uwaŜane za jedne z gorszych, a jest to związane z bliskością toalety, której zapachy zmniejszają komfort jazdy zwłaszcza w autokarze piętrowym. W autokarach parterowych za najlepsze uznaje się miejsca z przodu oraz te będące w przedniej części pojazdu. Za najgorsze i sprzedawane na końcu uznaje się miejsca z tyłu. Rolą przewodnika w autokarze jest jedynie informowanie turystów o obiektach za oknami autokaru oraz nawigacja i pomoc w topografii trasy. Nie jest rolą przewodnika podawanie napojów oraz regulacja siedzeń. Dobra organizacja pracy wymaga jednak od przewodnika odpowiedniego przygotowania planu zwiedzania miejsc.

Bardzo dobrym nawykiem powinno być przedstawienie dokładnego

godzinowego planu wycieczki, z podaniem miejsca parkowania i godziny odjazdu zaraz po wejściu do autokaru, kiedy wszyscy słuchają.

3.5.Rozliczenie wycieczki W pracy przewodnika rozliczenie za grupę odbywa się najczęściej w trakcie wycieczki. Reguły ustalają indywidualnie biura przewodnickie oraz sami przewodnicy w porozumieniu z turystami. Inaczej jest w pracy pilota. Jako przedstawiciel biura podróŜy jest on przez nie opłacany po zakończeniu wycieczki. Przedstawia on wówczas rozliczenie kosztów wycieczki. Nie ma jednego wzoru takiego rozliczenia. W pracy pokazano dwa przykładowe rozliczenia, zaczerpnięte z praktyki dwóch róŜnych biur turystycznych. Załącznik nr 7 pokazuje w jaki sposób rozliczane są wycieczki do Pragi. Pilot rozliczał się z waluty polskiej, czeskiej i Euro. Widzimy wyszczególnione wydatki na parkingi i telefony. W wypadku tej wycieczki pilot otrzymał potrzebne środki pienięŜne i nie musiał wymieniać ich w kantorach. RoŜna jest praktyka rozliczania się 34

pilotów z wyjazdów. Najlepszą formą jest prowadzenie rozliczeń na bieŜąco na druku rozliczenia z jednoczesnym porządkowaniem faktur i rachunków za wszelkie wydatki. Rachunki takie powinny być opisane datą i podpisem pilota oraz przypięte na kartce formatu A-4, chyba Ŝe ich rozmiar przekracza ten format. Sposób rozliczenia nie jest unormowany. Niektóre biura wymagają jedynie pozostawienia wszystkich dokumentów w odpowiednich teczkach. Załącznik nr 8 przedstawia uniwersalny druk rozliczenia . Opracowany przez biuro z Trójmiasta był stosowany na jego wszystkich wyjazdach. Jasno wyróŜnione miejsce na wydatki wymagają od pilota dokładnego opisania wszelkich poniesionych kosztów. Druk ten nie rozstrzyga jak rozliczać wycieczki w kilku walutach. Rozliczenie wycieczki to nie tylko kwestie finansowe. Przedsiębiorca powinien przede wszystkim pytać pilota o zadowolenie klientów. Pilot jeśli biuro tego wymaga powinien

zdać

dokładną

relację

przebiegu

imprezy.

Przykład

takiego

sformalizowanego druku pokazuje nam załącznik nr 5. Pokazano na nim na jakie rzeczy pilot powinien zwracać uwagę podczas wycieczki. Przedsiębiorca oczekiwał od pilota oceny warunków w jakiś nocowali turyści. Oceniał czy liczba przedstawiona w voucherze zgadzała się z faktyczną liczbą pokoi. Sprawdzał czystość pokoi, jakość obsługi i posiłków. Wymagał od uczestników podania liczby uczestników obecnych na wycieczce wraz z wszystkimi brakami na liście. Raport ten pokazuje teŜ rolę pilota w ocenie środka transportu. Pilotując autokar pilot ocenia jego stan techniczny, komfort jazdy oraz kulturę kierowców. To od jego oceny często zaleŜy czy biuro nadal będzie korzystało z usług danego przewoźnika. Dla organizatora turystyki koszty wynajmu środka transportu to jedne z najpowaŜniejszych kosztów. Sposób rozliczania się biur z przewoźnikiem zaleŜny jest najczęściej od stawki kilometrowej. Wymusza to na pilocie, jako reprezentancie biura podróŜy, starania o jak najkrótszy pokonany dystans. Krótszy dystans po gorszych drogach oznacza nieraz dla turystów nieprzespaną noc. Dla kierowcy moŜe teŜ być przyczyną większego zmęczenia. Niejednokrotnie stoi to w kolizji z komfortem jazdy uczestników i zadaniem pilota jest opracowanie jakiegoś rozsądnego kompromisu. W przypadku rozliczeń kilometrowych pilot powinien szczegółowo zapisywać stan licznika w kaŜdym istotnym punkcie programu. Szczególnie waŜne jest to na granicach państwowych. W załączniku nr 6 zamieszczono szczegółowo rozpisany stan licznika na ponad 5000 kilometrowej trasie z Polski do Grecji. Oprócz stanu licznika pilot powinien notować równieŜ godziny. W „Kompendium pilota wycieczek” jest 35

sugestia, Ŝe pilot wycieczki powinien dyskretnie w stosunku do kierowcy spisywać stan licznika45. Z praktyki autora tej pracy wynika, Ŝe najlepszą metodą jest całkowita jawność i otwartość w relacjach kierowca-pilot. Kierowcy prowadzą swoją szczegółową ewidencję przejechanych kilometrów, więc najlepszą metodą jest wzajemne uzupełnianie się i pomoc. Na podstawie rozdziału trzeciego, moŜna wywnioskować, Ŝe praca pilota i przewodnika stanowi bardzo waŜny element kaŜdej wycieczki. Przewodnicy i piloci stanowią ekipę realizującą większość zorganizowanych wycieczek turystycznych. Profesjonalizm obsługi imprezy turystycznej wymaga od pilota wszechstronnego zaangaŜowania w kwestie organizacyjne, natomiast od przewodnika ciekawie przekazywanej turystom wiedzy. Umiejętności i wiedza pilota wycieczek jest przydatna przewodnikowi w organizacji programu zwiedzania, natomiast pilot od przewodnika moŜe się dowiedzieć wielu szczegółowych informacji, które ten moŜe wykorzystać w kolejnych wycieczkach.

K. Borkowski, Obsługa imprez turystyki wyjazdowej, w: Kompendium pilota wycieczek, op.cit., s. 68-69.

Zakończenie Celem tej pracy było wskazanie róŜnic i specyfiki pracy pilotów wycieczek oraz przewodników turystycznych. Pierwszy rozdział pokazał obecny stan prawny panujący w tym środowisku. Ustawa turystyczna utrzymując podział na pilotów i przewodników jasno podzieliła ich kompetencje. Praktyka pokazuje jednak, Ŝe funkcje te wzajemnie się nakładają, co więcej wśród turystów zatarte są róŜnice w postrzeganiu pracy pilotów i przewodników. Ankieta wśród młodzieŜy wykazała, jak mała jest świadomość róŜnych funkcji tych zawodów. MłodzieŜ wspominając wycieczki, na których była przez kogoś oprowadzana, wskazuje najczęściej, Ŝe osobą tą był nauczyciel, rodzic, przewodnik oraz pilot. Z tym, Ŝe róŜnica miedzy ilością wskazań na pilota i przewodnika była naprawdę niewielka. Wszechstronna opieka nad turystami, która jest zadaniem pilotów wycieczek, w świadomości ankietowanych jest wykonywana przez nauczycieli, rodziców, przewodników i pilotów. Pilot wycieczki jako waŜny podmiot wycieczki pojawił się jedynie w pytaniach dotyczących wycieczek zagranicznych. Wyniki ankiety pokazują jak waŜna jest edukacja turystyczna młodzieŜy. Analiza praktyki przewodnickiej oraz pilockiej wskazała na problemy z jakimi spotykają się piloci i przewodnicy wycieczek. Obsługując grupy turystyczne mogą się oni spotkań z przeróŜnymi sytuacjami problemowymi, których nie sposób ująć w jednym opracowaniu. RóŜne są teŜ formy współpracy pilotów i przewodników z przedsiębiorcami. RóŜnice te wynikają z róŜnych form zatrudnienia, ze stopnia doświadczenia oraz wypracowanej przez biuro i pilotów praktyki w obsłudze grup turystycznych.

Załączniki: Załącznik nr 1:

Załącznik nr 2:

Załącznik nr 3:

Załącznik nr 4:

Załącznik nr 5:

Załącznik nr 6:

Załącznik nr 7:

Załącznik nr 8:

Załącznik nr 9:

Załącznik nr 10:

Załącznik nr 11:

Bibliografia

Literatura przedmiotu Borkowski K., Obsługa imprez turystyki wyjazdowej, w: Kompendium pilota wycieczek, pod red. Zygmunta Kruczka, Kraków 2006.

Gaj J., Zarys historii turystyki w Polsce, Warszawa 2009.

Gołembski G., Janicka H., Kierzyńska M., Monasterska T., Vademecum Pilota Grup turystycznych, Materiały do ćwiczeń z pytaniami egzaminacyjnymi, Poznań 2005.

Kamzik M. , Postępowanie pilota w przypadkach losowych i sytuacjach awaryjnych, w: Kompendium pilota wycieczek, pod red. Z. Kruczka, Kraków 2006.

Kruczek Z., Warsztat krajoznawczy pilota wycieczek, w: Kompendium pilota wycieczek, pod red. Z. Kruczka, Kraków 2006.

Kwiatek J. , Polska. Urokliwy świat małych miasteczek, Warszawa 2002.

Ławecki T., Olchowik-Adamowska Liliana, Wycieczki z klasą, Szkolny przewodnik turystyczny, Warszawa 2005.

Obsługa ruchu turystycznego pod red. B. Meyer, Warszawa 2006.

Pląder D., Obsługa imprez turystycznych, w: Kompendium pilota wycieczek, pod red. Z. Kruczka, Kraków 2006.

Raciborski J., Usługi turystyczne. Przepisy i komentarz, Warszawa 1999.

Ring W. , Rola i funkcje przewodnictwa turystycznego, w: Przewodnictwo turystyczne w Polsce, Warszawa-Kraków 1986.

Sondel K., rozdział X, s. 103, w Kompendium pilota wycieczek, pod red. Z. Kruczka, Kraków 2006.

Turystyka polska w 2007 roku. Układ regionalny, Instytut Turystyki, Warszawa 2008.

Wybrane zagadnienia z zakresu prowadzenia wycieczek, red. J. Klawender, Warszawa 2007.

Akta normatywne Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 17 stycznia 2006 r. w sprawie przewodników turystycznych i pilotów wycieczek.

Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 6 maja 1997 w sprawie określenia warunków bezpieczeństwa osób przebywających w górach, pływających, kąpiących się i uprawiających sporty wodne. (DU 1997, nr 57, poz. 358).

Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 roku o usługach turystycznych, (Dz.U. Nr 223, poz. 2268 z 2004 r.) ze zmianami.

Internet www.unesco.pl, z dnia 28.12.2009 r.