NOWE ABENTOJRŸ MAZURSKIÉCH POFEJDOKÓF

NOWE PRZYGODY MAZURSKICH POFAJDOKÓW

Szanowny Czytelniku, ludowa przyśpiewka o Pofajdoku to najlepsze tło muzyczne do zwiedzania Szczytna szlakiem Mazurskich Pofajdoków! Spacerując ulicami miasta zwanego Bramą Mazur, napotkać można liczne figurki tych sympatycznych postaci, będących uosobieniem humoru i mądrości ludowej. Wedle podań, Pofajdok chodzi własnymi drogami, ale jest życzliwy i skory do pomocy. Zapraszamy tych najmłodszych i tych starszych do poznania przygód szczycieńskich Pofajdoków – każda historyjka to krótki epizod z morałem, który uczy i bawi. Melodia przyśpiewki nie zaszkodzi również podczas lektury! Gustaw Marek Brzezin Marszałek Województwa Warmińsko-Mazurskiego

Ô KÄMÉRSTWIE téncas w Scÿtnie...

, ...furam furam ów!!! n a m ÿ S z

wéno ti!

ti furas...

bóndżwa kämrati!

a mi dumámi, cÿ szwat jidżie wprżodek, cÿ krénczi szie wkółko

na kämratów mozes wczióng rachowacz, jek más jenakse pomyszlunki!

z redoszczió jéch tresie

známi siła Pofájdoków

wsziéch prose na ûrodżinÿ

bildek

zaproskä

kiej dumás, co furas, jidżies wprżód cÿ kréncziés szie wkółko – zielgie to scénszczie, kiedi w kupsie ludżiów nájdżiés takiégo, chtórnÿ czie pojnie.

Ô NIŁOSZCZI

nad jeżiorém

tocz já Amór, ûstrżele czie bez czichuchno ji bez huku, bo niast téj flin ti brukuje łuku.

chto to?

prózno ûcziekäcz ôd niłoszczi szie chróniécz, kiej latajóncÿ muszie psieségo dogóniécz ! w tém je całi jernider, cobi dwoje szie chczieli cale.

Ô ZASADŁOSZCZI choc mámi krótkie nózki, to téz mozém bziégäcz

já ém je nájchizsÿ!

jo? zaredze wás!

szie w zadżie ôstali póde szie ûwalécz

zaredziém go !!!

meta je bliżiuchno !!!

ûra!

chizo dó meti !

z geszichti ô prżechwalackäch ûdzba leci taká, co bicz zasadłém wczióngój ziéncéj popłacá

przegráł

co za wstid!

Ô ROBOCZIE

Pofájdoku! zrobziés banke do parku?!!

szie nie ûdá! nie dám redi!

jo, ale... jek to zrobziécz? já nie mogie...

skoda!

nie zrobzie tégo!!!

wej, bobrże! zrobziés banke?

fejn pomyszlunek!!!

zrobzione!

psiénknie!!!

tén, chto nie chce, nájdżie powód; tén, chto chce, nájdżie sposób!

Ô PSIÉJÉNDZACH chodż z nani na gamóniowó górkie, tamój zakopsiém skärbónkie ji wiroszne fest duzo psiéjéndzów!

tamój, pod scepém zakopsiém skärbónkie

mozes lészcz spacz, mi popsilnujém skärbónki!!!

mámi skärbónkie!!!

to tutáj!!!

ô zrénku

nic ni mám!

jénteresznie sziła wirosło psiéjéndzów?

kiej zierzacz béndżies bile kómu, sukáj póżniéj zietrża w polu! niéj, cłozieku, záwse bácénie, kiedi „lÿs z widró” só û ciebzie w goszcziénie!

Ô ÛCBZIE

Zapitám znajóméch.

Jénteresznie, co biło psiérse: jejko cÿ kokosa?

Psiérse biło jejko – na frisztik ji na ôbziád kokosa!

Zilku, co biło psiérse: jejko cÿ kokosa?

Jejko biło psiérse, bo kokosa szie z niégo wiléngnéła.

Puchacu! Co biło psiérse: jejko cÿ kokosa? Jejko cÿ kokosa?

Kokosa – ém zidżiáł, jek zniosła jejko!

Sám szie doziém!

Z chujaski wszistko zidać.

Kokosa znoszi jejkä ji z jejkä wilénguje szie kurcák; wirastá kokosa, chtórná znoszi jejkä... ji tak wczióng!

Siła casu posło, ém sze doziedział, co biło wprzód: jéjko cÿ kokosa?

Ziém, ze nic nie ziém

Chtórnÿráz gorżká ûcba płinie: „Zié, co nic nie zié” – znacz po Pofájdokä ninie.

Ô BOHATÉRSTSIE

wcas fojermańskiéch czwÿcéniów

mozes gasziécz

cémuj woda nie leczi?

prżepadnij psiórunie!

kiedi strach dech zapsiérá, náwet w małém cłozieku szie budżi duch bohatéra

. Ô NATURzE

Tén prosziák látá jek ôtumaniónÿ

Bo má ôgón zakréncónÿ!

Mám pómiszlunek – wiprostuje czi ôgón.

A kiastka, cobisz paniéntáł ji nie saláł!

Terá mogie pómału jeżdżiécz na prosziáku.

Tedi

Ém zabacuł!

Moráł z tego je taki, co jidzie zniéniécz zachowanie, tlo richticnéj naturi nie ôdniéniém.

Ô ZERTÉM

Weronijo, pocekáj !

Głowe ji nogi w pogóni potraci, ji zrobzi nié mało, cobi dostacz smacnÿ kónsek szie ûdało!

. Ô MÁRzÉNIACH Bóncz sobó, . mozes ôstacz kémsz

Na ôszédlu

Ôstane ricerżém

No jo! Ale…

Poziedz mńe, lácégo ricerżé zwó sze „ricerżé”?

Ricerż jé ńébojóncÿ jék ricerż

Ricerż ma mniec ji sÿsak jék ricerż

Ricerż jéździ na kóniu jék ricerż

…Ji potému na ricerża mózi sze ricerż

Jo, á téra zaziesz mńe mój cłápaku!

…Cobi wzióncz szlos, ûbicz smoka ji widostacz princese

Dla „ricerżá” wsie marzénia só do zrobzienia, potému co jek potrasis ôcém dumacz, to wsio wirichtujes

Ô REJZACH

Pofájdoku! Jidż tamój na stecke psieso-kołowó!

Mninół jekisz cas…

Ale kucno!!! Nic szie nie dżieje!!!

Móm kómpas ji zitáj prżigodo!

Przesło psiéncz mninut

Jeki psiénknÿ las!

Ajw rosnó béri, malÿnÿ ji pilce ji zÿjó jéntereszne zzierża!

… a tamój jest jezioro

… mozna w niém badowacz

Jekie tamój só fejn lándsziafti! A na bzieli siła się robzi

Zitáj!

Zitáj Werónijo!

Jek ninie tidżiéń, noju jade na rejze!

Niewázne po co ji gdzie jadzies – wázne je rejzowanie

Jek czi szie ûzidżiało?

Ô SKOLE Ô mójejna, jutro siła ûcbi na mnie ceká!

Pódź nó ajw, kotku

Wléje tobzie mlekä Tilo né bałamucz, bo szie ûce

Co zrobziécz?

Dumám, co terá nie béndzies mne bałamucziuł

Palaruch! A ti skela esz tu szie wzión?

Jest féjn! Mám zage ji pómiszlunek!

Melduje, co wszio ûnie na fest!

Prose ô wibácénie za harnidér, já szie ûce!

Ô WOLNOSZCZI

tedi... Gdżie ém jest?

Jek féjn. Szie zdrżémne sziułkie.

Terá bédżies gracz tilo dlá mnie ji razém béndżiém gracz w sziachi...

Zakrułém ciebzie w mojéj norże, bo tak fejniacko grás!

Zrobziułém dlá czie té ôblékie w paski ji béde prżinosziécz czi prżismacki z mojéj kómori... chces?

Nié

Niáłém strasnÿ sén, cas nazád jiszcz do chałupi.

Chto tak psiénknie grá?

Bicz wolném... to nic, ale dostacz swobode nazád – to niebo.

Ô PRÓZNOSZCZI

Fejn turma ji szlos

Pódé tamój na niasto ji dam páre bildków na tégo fecebóka. Tilo wprzód wcióngne maske na pisk, No jo, ale chtórnó?...

Fejn auto – Alfa Rómeo

Fejne lodi

Fejn kotek! Dam tamój ôbrazek do fecebóka

Já ém je richticnÿ risz!

Lodi Pofájdok ôbstaluje wczióng podług téj zielkoszczi, jék siła ma zielge ego

Co szie zrobziuło?

Tedi

Mójejna! Palaruch! Fest wziéno Ciebzie Twoje ego!

Furam ji lece do góri!!

Ém zazis na szczianie.

Cÿ chto nie bóndż Czi móziuł, co Ti jest fejniacki fotograf ji zielgi méndrżec we wszistkiém?... Nié

To skiela Czi to prżisło do głowi? Puste worki zietrż nadmuchuje, á głupsiéch ludziów - próznoszcz.

, ÔSTAn NÁSÉM KÄMRATEM

MINI SŁOWNICZEK MAZURSKI Krótka instrukcja czytania po mazursku. á – tzn. „a pochylone” – wymawia się jak dźwięk pośredni między a i o, np.: já ‘ja’, mám ‘mam’, gádá ‘gada’. é – tzn. „e pochylone” – wymawia się jak dźwięk pośredni między e i y albo e i i, np.: téz ‘też’, pédi ‘nosidła’, żiéń ‘ziemia’. ó – tzn. „o pochylne” – wymawia się jak dźwięk pośredni między o i u, np.: kóń ‘koń’, jidó ‘idą’, bóti ‘buty’. ä – wymawia się jako dźwięk pośredni między a i e, występuje tylko po k, g i ch, które zmiękcza, np.: matkä (czyt. matkia), nogä (czyt. nogia), chäłupa (czyt. chiałupa, czasem nawet siałupa). ô – wymawia się jak ło w słowie łokieć, np.: ôcÿ ‘oczy’, ôkno ‘okno’, ô niém ‘o nim’. û – wymawia się jak łu w słowie łuska, np.: ûcho ‘ucho’, poûcÿcz szie ‘pouczyć się’, û niégo ‘u niego’. ÿ – wymawia się jak i, ale nie zmiękcza poprzedzającej spółgłoski, czyli jak w słowach sinus, kosinus, np.: sÿska ‘szyszka’, ônÿ ‘oni/one’, zÿczie ‘życie’. rż – wymawia się jako dźwięk pośredni między r i ż, albo r i sz, kiedy występuje po spółgłosce bezdźwięcznej lub przed nią bądź na końcu słowa, najbardziej przypomina czeskie ř, np.: rżéka ‘rzeka’, trżi ‘trzy’, zietrż ‘wiatr’. W mazurskim sz, ż, cz i dż przeszły w s, z, c i dz, np.: słise ‘słyszę’, zaba ‘żaba’, capkä ‘czapka’, dézdz ‘deszcz’ (staropolskie deżdż). Głoski ś, ź, ć i dź z kolei są wymawiane twardziej, niż w polskim, dlatego w naszej ortografii sz, ż, cz i dż oznaczają właśnie polskie ś, ź, ć i dź, żeby przypomnieć o ich twardszej wymowie. Takie mazurskie sziano ‘siano’ ma w sobie dźwięk zbliżony do ch w Chicago, dżiéń ‘dzień’ – jak dż w słowie dżinsy, cziebzie ‘ciebie’ – jak ch w słowie chipsy itp.

Opracował: Paweł Szutow

Wybrane zwroty: ô kämérstwie - o przyjaźni ...furam, - lecę a mi dumámi, cÿ szwat jidżie wprżodek, cÿ krénczi szie wkółko - a my zastanawiamy się czy świat idzie naprzód, czy kręci się w kółko na kämratów mozes wczióng rachowacz, jek más jenakse pomyszlunki! - na przyjaciół możesz liczyć zawsze, gdy masz nietypowe pomysły z redoszczió jéch tresie - chętnie ich poznam wsziéch prose na ûrodżinÿ - wszystkich zapraszam na urodziny bildek, ôbrazek - zdjęcie kiej dumás, co furas, jidżies wprżód cÿ kréncziés szie wkółko – zielgie to scénszczie, kiedi w kupsie ludżiów nájdżiés takiégo, chtórnÿ czie pojnie - gdy myślisz, że latasz, idziesz naprzód lub kręcisz się w kółko – wielkie to szczęście, gdy w ludzi tłumie znajdziesz takiego, który cię zrozumie ô niłoszczi - o miłości ûstrżele czie bez czichuchno ji bez huku, bo niast téj flinti brukuje łuku. ustrzelę cię cichutko i bez huku, bo zamiast strzelby używam łuku prózno ûcziekäcz ôd niłoszczi szie chróniécz, kiej latajóncÿ muszie psieségo dogóniécz ! w tém je całi jernider, cobi dwoje szie chczieli cale. - próżno uciekać i przed miłością się schronić, gdyż latający musi pieszego dogonić! lecz w tym cały jest ambaras, aby dwoje chciało naraz. ô zasadłoszczi - o wytrwałości já ém je nájchizsÿ! - ja jestem najszybszy zaredze wás! - to ścigajmy się szie w zadżie ôstali, - zostali w tyłu póde szie ûwalécz - odpocznę sobie zaredziém go !!! - damy radę z geszichti ô prżechwalackäch ûdzba leci taká, co bicz zasadłém wczióngój ziéncéj popłacá - z historyjki o przechwałkach nauka płynie taka, że być wytrwałym zawsze bardziej się opłaca ô roboczie - o pracy zrobziés banke? - czy zrobisz ławeczkę fejn pomyszlunek!!! - świetny pomysł tén, chto nie chce, nájdżie powód; tén, chto chce, nájdżie sposób! - ten co nie chce znajdzie powód, ten co chce znajdzie sposób. ô psiéjéndzach - o pieniądzach chodż z nani na gamóniowó górkie, tamój zakopsiém skärbónkie ji wiroszne fest duzo psiéjéndzów! - chodź z nami na gamoniową górkę tam zakopiemy skarbonkę i wyrośnie dużo pieniędzy tamój, pod scepém zakopsiém skärbónkie - tam pod drzewem zakopiemy skarbonkę mozes lészcz spacz, mi popsilnujém skärbónki!!! - możesz iść spać, my popilnujemy skarbonki ô zrénku - wieczorem jénteresznie - o poranku

sziła wirosło psiéjéndzów? - ciekawe ile wyrosło pieniędzy kiej zierzacz béndżies bile kómu, sukáj póżniéj zietrża w polu! niéj, cłozieku, záwse bácénie, kiedi „lÿs z widró” só û ciebzie w goszcziénie! - gdy zawierzysz byle komu, szukaj potem wiatru w polu. miej się zawsze na baczności, gdy lis z wydrą wpada w gości. ô ûcbzie - o nauce jénteresznie, co biło psiérse: jejko cÿ kokosa? - ciekawe, co było pierwsze: jajko czy kura? zilku, co biło psiérse: jejko cÿ kokosa? - wilku, co było pierwsze: jajko czy kura? z chujaski wszistko zidać. - wszystko widać z drzewa. kokosa znoszi jejkä ji z jejkä wilénguje szie kurcák; wirastá kokosa, chtórná znoszi jejkä... ji tak wczióng! - kura znosi jajka i z jajka wykluwa się kurczak; rośnie kura, która znosi jajka… i tak w kółko! chtórnÿráz gorżká ûcba płinie: „zié, co nic nie zié” – znacz po Pofájdokä ninie. - czasem gorzka nauka z doświadczenia płynie: „wie, że nic nie wie” znać po Pofajdoka minie. ô bohatérstsie - o bohaterstwie wcas fojermańskiéch czwÿcéniów - podczas ćwiczeń strażackich prżepadnij psiórunie! - giń poczwaro kiedi strach dech zapsiérá, náwet w małém cłozieku szie budżi duch bohatera - gdy strach dech zapiera, nawet w małym ciele budzi się duch bohatera. ô naturże - o naturze tén prosziák látá jek ôtumaniónÿ - ten prosiak lata jak szalony mám pómiszlunek – wiprostuje czi ôgón. - mam pomysł wyprostuję ci ogon. a kiastka, cobisz paniéntáł ji nie saláł! - a kokardka, żebyś pamiętał i nie szalał! ém zabacuł! - zapominałem! moráł z tego je taki, co jidzie zniéniécz zachowanie, tlo richticnéj naturi nie ôdniéniém. - morał z tego taki, że da się zmienić zachowanie, ale prawdziwej natury nie zmienimy. ô zertém - o łakomczuchu głowe ji nogi w pogóni potraci, ji zrobzi nié mało, cobi dostacz smacnÿ kónsek szie ûdało! głowę i nogi w pogoni pogubi i zrobi niemało, by zdobycie smacznego kąska się udało! ô márżéniach - o marzeniach bóncz sobó, możes ôstacz kémsz - bądź sobą, możesz być kimś poziedz mńe, lácégo ricerżé zwó sze „ricerżé”? - odpowiedz, dlaczego rycerze nazywają się „rycerze”? ricerż jé ńébojóncÿ jék ricerż - rycerz jest dzielny jak rycerz ricerż ma mniec ji sÿsak jék ricerż - rycerz ma miecz i szyszak jak rycerz …ji potému na ricerża mózi sze ricerż - …i dlatego na rycerza mówi się rycerz jo, á téra zaziesz mńe mój cłápaku! - a teraz zawieź mnie mój rumaku! …cobi wzióncz szlos, ûbicz smoka ji widostacz princese - …zdobyć zamek, zgładzić smoka, uwolnić księżniczkę

dla „ricerżá” wsie marzénia só do zrobzienia, potému co jek potrasis ôcém dumacz, to wsio wirichtujes - dla „rycerza” wszystkie marzenia są do spełnienia, bo jeśli potrafisz o czymś marzyć, to zawsze możesz tego dokonać ô rejzach - o podróżach jidż tamój na stecke psieso-kołowó! - ruszaj na ścieżkę pieszo-rowerową. móm kómpas ji zitáj prżigodo! - mam kompas, witaj przygodo! ajw rosnó béri, malÿnÿ ji pilce ji zÿjó jéntereszne zzierża! - rosną tu jagody, maliny, grzyby i żyją ciekawe zwierzęta! jekie tamój só fejn lándsziafti! a na bzieli siła się robzi! - jakie piękne krajobrazy! a na łące tyle się dzieje. jek ninie tidżiéń, noju jade na rejze! – jak minie tydzień, to znów pojadę w podróż! niewázne po co ji gdzie jadzies – wázne je rejzowanie - nieważny jest cel podróży - ważne jest podróżowanie. ô skole - o szkole ô mójejna, jutro siła ûcbi na mnie ceká! - na jutro tyle nauki! pódź nó ajw kotku - wejdź tu kotku tilo né bałamucz, bo szie ûce - nie przeszkadzaj mi w nauce, bo się uczę palaruch! a ti skela esz tu szie wzión? - a ty skąd się tu wziąłeś? jest féjn! mám zage ji pómiszlunek! - spoko! mam piłę i pomysł! prose ô wibácénie za harnidér, já szie ûce! - dzisiaj przepraszam za bałagan, jestem zajęty nauką! ô wolnoszczi - o wolności jek féjn. szie zdrżémne sziułkie. - jak pięknie. pośpię sobie zakrułém ciebzie w mojéj norże, bo tak fejniacko grás! - zamknąłem cię w mojej norze, bo tak pięknie grasz!! terá bédżies gracz tilo dlá mnie ji razém béndżiém gracz w sziachi... - teraz będziesz grał tylko dla mnie i razem będziemy grać w szachy.. zrobziułém dlá czie té ôblékie w paski ji béde prżinosziécz czi prżismacki z mojéj kómori... chces? - zrobiłem dla ciebie to ubranko w pasy i będę przynosił ci przysmaki z mojej spiżarni.. chcesz??? niáłém strasnÿ sén, cas nazád jiszcz do chałupi. - miałem straszny sen, pora wracać do domu. bicz wolném... to nic, ale dostacz swobode nazád – to niebo. - być wolnym... to nic, ale odzyskać wolność - to niebo. ô próznoszczi - o próżności pódé tamój na niasto ji dam páre bildków na tégo fecebóka. tilo wprzód wcióngne maske na pisk, no jo, ale chtórnó?... - wyjdę na miasto i wrzucę parę fotek na facebooka. założę maskę, tylko którą?... lodi pofájdok ôbstaluje wczióng podług téj zielkoszczi, jék siła ma zielge ego - lody pofajdok zamawia zawsze w rozmiarze swojego ego cÿ chto nie bóndż czi móziuł, co ti jest fejniacki fotograf ji zielgi méndrżec we wszistkiém?... nié - czy ktokolwiek mówił ci, że jesteś znakomitym fotografem i niesamowitym znawcą w każdej dziedzinie?... puste worki zietrż nadmuchuje, á głupsiéch ludziów - próznoszcz. - puste worki nadyma wiatr, bezmyślnych ludzi próżność. ÔSTAŃ NÁSÉM KÄMRATEM - zostań naszym przyjacielem

Zespół redakcyjny: Rafał Wilczek – autor pomysłu, redaktor Michał Grzymysławski – współautor i autor rysunków Robert Arbatowski – tłumaczenie na mazurski Paweł Szutow – konsultacje językowe, mini słowniczek Tomasz Danylczuk – pokolorował i podał do druku Julita Wilczek – koordynator (sekretarz) redakcji Wydawca: Lokalna Organizacja Turystyczna Powiatu Szczycieńskiego

Partner projektu: Stowarzyszenie Związek Mazurski

Sfinansowano ze środków Samorządu Województwa Warmińsko-Mazurskiego

Publikacja wydana w ramach zadania pn. „Nowe przygody Mazurskich Pofajdoków”, w ramach zadań zleconych Urzędu Marszałkowskiego Województwa Warmińsko-Mazurskiego. Dofinansowano ze środków Powiatu Szczycieńskiego

9 788392 996897

EGZEMPLARZ B E Z P Ł A T N Y I SBN 978- 83- 929968- 9- 7

POMYSŁ I REALIZACJA: RAFAŁ WILCZEK RYSUNKI: MICHAŁ GRZYMYSŁAWSKI GWARA MAZURSKA: ROBERT ARBATOWSKI