Podejmowanie ryzyka w sektorze publicznym
Podejmowanie ryzyka w sektorze publicznym 2
Wprowadzenie
Państwo musi systemowo zapalić zielone światło dla innowacji w Polsce. Nie wystarczy zwiększenie strumienia środków finansowych dla finansowania prac badawczych. Nauka jest w stanie skonsumować każdą ilość środków, co udowodniła w poprzedniej perspektywie finansowej. Zresztą nakłady na B+R w Polsce od kilku lat systematycznierosną.Wyniki badania dowodzą na znaczący wzrost środków przeznaczonych na działalność B+R w Polsce. Udział firm, których wydatki na badania i rozwój przekroczyły 3% obrotów zwiększył się o 20,7 punktów % w porównaniu z rokiem ubiegłym - obecnie stanowią one niemal połowę respondentów (niemal dwukrotny wzrost z 26,3% do 48%). Wyniki te korespondują z danymi GUS wskazującymi systematyczny wzrost udziału przedsiębiorstw w finansowaniu działalności B+R w Polsce. Są one jednak niższe, niż średnia dla Europy Środkowej,
gdzie alokowanie ponad 3% obrotówna B+R zadeklarowało 51% firm. Wzrost udziału firm przeznaczających ponad 3% obrotów na B+R może wynikać z faktu, iż wzrasta świadomość przedsiębiorców w zakresie rodzajów działalności kwalifikujących się jako badania i rozwój oraz ze zwiększonego zapotrzebowania na innowacje, wpływającego na popularyzację działalności B+R wśród firm, które rok wcześniej przeznaczały na ten cel zaledwie 1-3% wartości obrotów (procentowy udział firm deklarujących ten poziom wydatków spadł o 10 p.p.). Nie przekłada się to jednak w zauważalny sposób na wdrożenia nowych rozwiązań technologicznych w polskiej gospodarce. To wciąż niski udział firm w wydatkach badawczo-rozwojowych powoduje, że pod względem wskaźnika GERD (Gross Expen-
diture on R&D) pozostajemy w tyle nie tylko za takimi krajami jak Szwecja czy Finlandia, ale również Włochy, Hiszpania czy Czechy. O ile w takich np. Czechach na każde Euro przeznaczone na B+R przez państwo przypada 14200 EURO na mieszkańca wydatkowane przez przedsiębiorstwa, o tyle w Polsce jest to wciąż tylko 10100 EURO na mieszkańca. Osiągnięcie średniej europejskiej w możliwie krótkim czasie pod względem BERD (Business Expenditure on R&D) będzie osiągalne tylko przy zaangażowaniu możliwie dużej części sektora przedsiębiorstw – zarówno dużych firm, w tym SSP, których udział w PKB to ok 47%, jak i sektora MŚP, ze szczególnym uwzględnieniem innowacyjnych startupów.
Podejmowanie ryzyka w sektorze publicznym 4
Nie jest jednak tak, że Państwo jest jedynie biernym obserwatorem w ekosystemie innowacji. Sektor publiczny ma wpływ na zakres prowadzonej w gospodarce działalności innowacyjnej na co najmniej cztery sposoby: 1. Jako odbiorca innowacji. Może to być rola reaktywna, wtedy kiedy podmiot sektora publicznego zamawia istniejące rozwiązania innowacyjne w odpowiedzi na konkretne potrzeby lub rola pro-aktywna, wówczas gdy podmiot sektora publicznego stymuluje powstanie nowych rozwiązań innowacyjnych w odpowiedzi na wyzwania obecne lub przyszłe łączne nakłady na polską innowacyjność (w tym B+R) to zaledwie 1 proc. PKB, czyli poziom 17–18 mld zł. zakupy tego sektora w Polsce to ok. 144 mld zł. W rankingu Global Innovation Index 2015 określającym poziom innowacyjności poszczególnych państw Polska zajęła 46. miejsce na świecie (na 141 sklasyfikowanych krajów). W porównaniu z 2014 rokiem Polska w ogólnym zestawieniu spadła o jedno miejsce. 2. Jako dysponent środków na działalność badawczo-rozwojową. 3. Jako regulator. Państwo tworzy uwarunkowania prawne, które albo są katalizatorem albo inhibitorem innowacji. 4. Jako (współ)właściciel podmiotów o szczególnym znaczeniu dla innowacji (sektor edukacji, nauki, SSP) państwo jest również (współ)twórcą innowacji. Publiczne jednostki naukowe są autorem blisko połowy zgłoszeń patentowych
w Polsce, tworzą technologie licencjonowane przez przemysł, dają początek akademickim spin-offom. Do tych czterech wymiarów zaangażowania Państwa na rzecz innowacji należy dodać jeszcze jeden, który choć być może jest najmniej uchwytny, ma jednak przemożny wpływ na wszystkie pozostałe. Chodzi o zaangażowanie Państwa w tworzenie kultury innowacji. Stawiamy tezę, że słaba kultura innowacji w Polsce jest głównym czynnikiem ograniczającym szybszy rozwój sektora zaawansowanych technologii. Projekt, który zamierzamy zrealizować ma na celu nazwanie widocznych deficytów kultury innowacji oraz zaproponowanie działań, które wyjdą naprzeciw tym wyzwaniom.
1%
PKB nakładów na innowacje
46.
miejsce w Global Innovation Index 2015
47%
przedsiębiorstw musi się zaangażować w wdrażanie innowacji, żeby osiągnać średnią europejską pod względem BERD
Podejmowanie ryzyka w sektorze publicznym 6
Co rozumiemy jako kulturę innowacji? Zgodnie z definicją zaproponowaną przez prof. Hofstede, kultura organizacyjna to: „zbiorowe zaprogramowanie umysłów wszystkich członków organizacji” i to właśnie kultura odróżnia członków jednej firmy od drugiej. Kultura organizacji to także „jej psychologiczne aktywa, które mogą służyć do przewidzenia tego, co stanie się z jej aktywami finansowymi za pięć lat.” Bliską temu definicję zaproponował prof. Edvinson, który uważał kulturę organizacyjną, za część kapitału intelektualnego organizacji. Dla celów naszego projektu przez Kulturę Innowacji rozumieć będziemy „zestaw norm społecznych, nawyków oraz procedur, które kształtują codzienny sposób postępowania pracowników”. Postrzegamy więc kulturę jako konstrukt na poziomie mikrospołeczności jaki są organizacje, w szczególności zaś interesują nas organizacje w sektorze publicznym. Idąc dalej, można powiedzieć, że nasz projekt skoncentruje się na zidentyfikowaniu tych „norm, na-
wyków i procedur” w organizacjach sektora publicznego, które są inhibitorami i katalizatorami innowacji. Jesteśmy zainteresowani tym, zarówno tym, aby wskazać, które z nich utrudniają tworzenie innowacji jak i przykładów takich, które „pokazują, że można”. Nasza analiza skupiać się będzie na tym, jak obserwowane przejawy kultury pro- lub anty-innowacyjnej tworzą kontekst dla podejmowanych decyzji. Jednym z celów projektu jest rozwiązanie problemu braku klarownych zasad i procedur podejmowania ryzyka oraz awersji do ryzyka wśród urzędników i pracowników spółek skarbu państwa odpowiedzialnych za działy innowacji, inwestycji i finansowania. W związku z dynamicznym rozwojem technologii w kluczowych sektorach gospodarki, o coraz krótszymi cyklami życia produktów, usług i modeli biznesowych rośnie liczba decyzji obarczonych dużym ryzy-
kiem biznesowym. Aby instytucjonalne otoczenie biznesu (agencje rządowe, ministerstwa, samorząd terytorialny) wspierał rozwój gospodarki opartej na wiedzy musi nauczyć się takiego podejmowania decyzji, który z jednej strony jest w zgodzie z prawnymi zasadami gospodarności i wydawania publicznych pieniędzy, a z drugiej akceptują pewien poziom ryzyka biznesowego i nowatorskiego.
Podejmowanie ryzyka w sektorze publicznym 8
Projekt rozpoczniemy od analizy porównawczej sytuacji w Polsce i w innych krajach (Niemcy, kraje skandynawskie, Francja, kraje anglosaskie) analizując poszczególne elementy procedur podejmowania decyzji w instytucjach odpowiedzialnych za finansowanie i wspieranie start-upów oraz innowacji w różnej postaci. Kolejnym etapem projektu będzie powołanie zespołu roboczego złożonego z przedstawicieli instytucji odpowiedzialnych lub biorących udział w procesie finansowania innowacji w Polsce. Do zespołu zaproszone zostaną również instytucje kontrolne nadzorujące od strony finansowej oraz prawnokarnej proces finansowania innowacji. Zadaniem zespołu roboczego będzie ocena przygotowanej wcześniej analizy porównawczej i na jej podstawie opracowanie rekomendacji zmian jakie należy wprowadzić by zwiększyć efektywność i przejrzystość podejmowania decyzji dot. innowacji. Trzeci, ostatni etap projektu poświęcony będzie weryfikacji prac zespołu roboczego. Przeanalizowane zostaną opracowane w zespole propozycje oraz wnioski pod kątem prawnym oraz finansowym. Na tej podstawie zostaną przygotowane produkty projektu. Nie jest możliwe obecnie ich precyzyjne określenie ponieważ w zależności od efektów prac zespołu roboczego mogą to być założenia do projektów nowelizacji ustaw, rozporządzeń, cykl szkoleń dla urzędników, kodeks dobrych praktyk lub inne.
Podejmowanie ryzyka w sektorze publicznym 9
Podejmowanie ryzyka w sektorze publicznym 10
Etap pierwszy
Pierwszy etap to odpowiedź na pytanie w jaki sposób sposób proces finansowania innowacji zorganizowany jest w innych krajach. Obiektem analizy będzie przede wszystkim: • organizacja instytucji odpowiedzialnych za finansowanie innowacji • podział odpowiedzialności za podejmowanie decyzji dot. finansowania innowacji • procedury dot. finansowania innowacji • otoczenie prawne • organizacja nadzoru prawnego i finansowego na instytucjami finansującymi innowacje.
Model przestawiony obok pozwoli odpowiedzieć na następujące pytania: • jakimi zasobami technicznymi dysponuje osoba mająca podjąć decyzję? • w jakie informacje jest wyposażony pracownik, to znaczy czy rozumie czego się od niego oczekuje, jakie jest jego zadanie i celowość działania? • jakie kompetencje i zakres odpowiedzialności posiada pracownik? • jakie są motywacje jego pracy? • jaką informacje zwrotną dostaje pracownik i jak wygląda proces ewaluacji?
W centrum podejmowania decyzji zawsze jest człowiek. W tym przypadku jest to urzędnik lub pracownik spółki zależnej od państwa. Powyżej wskazane obiekty analizy pozwolą na stworzenie modelu pokazującego w jakim sposób podejmowane są decyzje dotyczące finansowania innowacji.
W ramach projektu przeanalizowane zostaną 3 kraje posiadające wieloletnie doświadczenie w finansowaniu innowacji. Niemcy, Francja i Wielka Brytania są krajami o różnej kulturze prawnej i organizacyjnej, a jednocześnie od wielu lat aktywnie wspierają innowacyjność poprzez system dotacji, pożyczek
zarówno finansowanych ze środków krajowych jak i w ramach funduszy Unii Europejskiej. W wielu obszarach polskie rozwiązania prawno-organizacyjne bazują na ich doświadczeniach i dlatego właśnie te 3 państwa zostaną poddane analizie na potrzeby niniejszego projektu.
INFORMACJE
KOMPETENCJE
ZASOBY
MOTYWACJA
PRACOWNIK
DECYZJA
KONSEKWENCJE +/-
INFORMACJA ZWROTNA
Podejmowanie ryzyka w sektorze publicznym 12
Etap drugi i trzeci Po zakończeniu etapu pierwszego powołany zostanie zespół roboczy w skład, którego powinni wejść przedstawiciele następujących instytucji: 1. Sektor publiczny finansujący innowacje: • Ministerstwo Rozwoju • Narodowe Centrum Badań i Rozwoju • Państwowa Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości 2. Organy kontrolne: • Centralne Biuro Antykorupcyjne • Najwyższa Izba Kontroli • Aparat kontroli skarbowej 3. Spółki Skarbu Państwa (conajmiej 3 spółki) 4. Think Tanki • Centrum Analiz Klubu Jagiellońskiego • Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową
Prace zespołu roboczego będą dążyły do odpowiedzi na następujące pytania: • Czy potrzebne są w polskim prawodawstwie zmiany w zakresie organizacji finansowania innowacji? Jeśli tak to jakie? • Czy należy zmienić wewnętrzne regulacje poszczególnych instytucji włączonych w proces finansowania inwestycji? Jeśli tak to jakie? • Czy należy wprowadzić/zmodyfikować istnieje kodeksu dobrych praktyk/kulturę poszczególnych instytucji włączonych w proces finansowania inwestycji? Jeśli tak to jak? Prace zespołu potrwają około 6 miesięcy i zakończą się raportem. Przygotowane przez zespół roboczy rekomendacje zostaną następnie skonkretyzowane do produktów projektu. Dokonana zostanie
analiza prawna możliwości ich wprowadzenia oraz ich konsekwencje finansowe zarówno dla sektora publicznego jak i dla beneficjentów. Nie jest możliwe obecnie precyzyjne określenie produktów ponieważ w zależności od efektów prac zespołu roboczego będą to: • założenia do projektów nowelizacji ustaw, • założenia do projektów nowelizacji rozporządzeń, • cykl szkoleń dla urzędników, • kodeks dobrych praktyk. • projekty regulaminów wewnętrzych
Podejmowanie ryzyka w sektorze publicznym 14
Informacje o Koalicji na rzecz Polskich Innowacji Koalicja została powołana, aby przeciwdziałać problemowi takiego kształtowania ekosystem innowacji tworzenia silosów, które ze sobą nie współpracują. Rozwiązaniem, które proponujemy to powołanie międzysektorowej sieci wzmacniającej połaczenia w ramach ekosystemu innowacji poprzez promowanie standardów dobrych praktyk oraz mądrej legislacji. Koalicja składa się z grup: • Grupa ds. prawnych • Grupa ds. podatkowych • Grupa ds. współpracy nauki i biznesu • Grupa ds. VC, IP oraz komercjalizacji Projekty koalicji: Start-up handbook Pierwszy w Polsce praktyczny poradnik dla osób zakładające innowacyjny biznes Założenia ustawy o crowdfundingu
Rewolucja w sposobie finansowania innowacyjnych przedsiębiorstw
Koalicja w 2016 roku podjęła następujące działania:
Raport o ulgach podatkowych Propozycje rozwiązań podatkowych na rzecz badań i rozwoju
• Raporty i Ekspertyzy Co dwa miesiące prezentujemy rozwiązania legislacyjne i materiały eksperckie wspierające mądry rozwój Polski
Opinia o małej ustawie innowacyjnej Propozycje rozwiązań i zmian legislacyjnych dla MNiSW Wymiana know-how Warsztaty, konferencje z Ambasadami USA, Kanady, Wielkiej Brytanii Szwajcarii oraz Izraela Barierołamacz Konsultacje prawne dla start-upów dotyczące innowacyjnych produktów i usług Założenia reformy transferu technologii Whitepaper, warsztaty dotyczące komercjalizacji Otwarte SSP Wymiana doświadczeń i wiedzy managerów ds. innowacji Spółek Skarbu Państwa
• Innowacyjna Europa 26-27.10.2016 r. odbyło się najważniejsze coroczne spotkanie ekosystemu innowacji • Grupy robocze Prowadzimy reguralne obserwatorium legislacyjne oraz prace grup roboczych, w ramach których powstają propozycje nowych rozwiązań legislacyjnych i najlepszych praktyk dla sektora • Spotkania eksperckie Członkowie Koalicji spotykają się regularnie z przedstawicielami administracji publicznej, wiodącymi ekspertami i liderami sektora, podnoszosząć swoje kompetencje.
56 prelegentów
konferencji Innowacyjna Europa
Ponad 100
zaangażowanych organizacji
200 godzin
spotkań grup roboczych i eksperckich
Partnerzy koalicji: