INTEGRATED DEVELOPMENT | MICRO-FINANCE & ENTREPRENEURSHIP | CULTURE & HERITAGE | LEADERSHIP & CITIZENSHIP | EDUCATION
KASAYURAN
Maka-usa matag tulo ka bulan nga mantalaan sa RAFI Micro-finance
www.rafi.org.ph
Ikaduhang Isyu 2013
Tawag sa nominasyon alang sa RAFI Micro-finance Client Awards Matag tuig, kabahin na sa kalihokan sa Ramon Aboitiz Foundation, Inc. (RAFI) Micro-finance nga moila ug mohatag og pasidungog sa mga kliyenteng nagpakita og dalaygong mga buhat sa pagpalambo sa ilang tagsa-tagsa ka kinabuhi ug panginabuhi. Usa kini sa mga giatangan dungan sa tinuig nga General Assembly, diin ang mga nanay mahatagan og higayong mailhan ug sa ingon makadasig sa uban sa pagpalambo sab sa ilang patigayon. Katuyoan sa Client Awards ang paghangop sa mga kliyenteng nagmalamposon sa ilang negosyo, nagtuman sa ilang mga tahas sa tagsa-tagsa ka mga grupo, naghatag og insentibo aron mas mapalambo pa ang mga negosyo, ug nakapataas sa produksyon.
RAFI Micro-finance General Assembly
Ang mga empleyado sa nagkadaiyang branches sa Bohol, Leyte ug Cebu sa Ramon Aboitiz Foundation Inc. (RAFI) Micro-finance nagkahiusa sa usa ka adlaw nga panagtigom sa Eduardo Aboitiz Hall, Eduardo Aboitiz Development Studies Center, Cebu City niadtong Pebrero 9, 2013. Gipangulohan ang General Assembly (GA) ni Dominica B. Chua, RAFI chief operating officer, nga nibukas sa kalihokan pinaagi sa usa ka pakigpulong. Atol sa GA, ang mga area managers niyagyag sa mga kalamposan sa tuig 2012 ug sa mga plano alang sa 2013 kansang tumong mao ang pagpalambo dili lamang sa organisasyon kondili lakip na sa mga kliyenteng giserbisyohan. gipadayon sa pahina 2, General Assembly...
Buot sab sa RAFI Micro-finance nga mapaila ang mga awardees isip mga ehemplo aron madasig ang uban ug makaamgo ang publiko nga ang microenterprise usa ka paagi aron makatrabaho, makahatag og trabaho sa uban, ug makapakunhod sa kawad-on. Basi sa niaging tuig, ani-a ang mga kriterya isip tamdanan sa pagtuboy sa sunod nga mga mananaog sa RAFI Micro-finance Client Awards: BEST GROUP • Adunay dili mominos 20 ka mga aktibong miyembro sulod sa 12 ka mga buwan; • Ang active borrowers dili mominos sa katunga sa gidaghanon sa tibuok miyembro sa grupo ug usa ka tuig pataas ang mga aktibong miyembro sa RAFI Micro-finance; • Adunay negosyo o nagpadayon ang negosyo sa tanang miyembro sa grupo; • Adunay panaghiusa, kooperasyon, panagsinabtanay, ug pagtagad sa matag usa sa nagkadaiyang kalihokang gimugna sa grupo ug mga nakab-ot sulod sa tuig; • Ang mga miyembro sa grupo nagpuyo sumala sa 17 ka mga desisyon ug siyam ka mga prinsipyo sa RAFI Micro-finance; • 100% attendance sa mga senemanang panagtigom; kon adunay palta sa pagtambong, kinahanglan adunay igong rason ug nahasulat kini; • Ang tanang miyembro kinahanglang nirehistro og 100% nga walay atrasawo sa repayment rate sa loans ug savings sulod sa 12 ka mga bulan (Septyembre 2013 ang cut-off sa tanang kategoriya); ug • Ang koleksyon gibuhat lang sa senemanang panagtigom (kon may palta kinahanglang may pagtugot o kaha gipahibawo ang secretary). BEST CENTER MEETING PLACE • Ang meeting place gigama o namugna tungod ang mga miyembo nagtinabangay • Adunay mga kahimanan ug mga gamit, sama sa igong gidaghanon sa mga kalingkoran, lamisa, wall clock, calculators, ug uban pa; • May kakuhaan og kasayoran kabahin sa sentro (bag-o ang nakasulat nga gipadayon sa pahina 5, Client Awards...
Mensahe gikan sa Executive Director
Padulong na matapos ang summer. Alang sa ubang mga nanay, ang summer panahon nga sila makapahuway gikan sa pagmata og sayo para moandam sa bawon sa ilang mga anak ug mohatod nila sa eskwelahan. Pero kadaghanan sa mga nanay nagamoma man og gagmay nga negosyo, maong busy gihapon. Kahibalo hinuon ko nga kasagaran sa atong mga anak dili lang motabang sa inadlaw-adlaw nga bulohaton sa balay, nagtanyag sab sa ilang mga matinabangong mga kamot sa pagpadagan sa patigayon sa panahon nga ting-bakasyon. Ang pagpaila sa mga bata sa pagnegosyo makapukaw sa ilang kahibalo sa pagtakdo sa negosyo ngadto sa kita. Kining paagiha magumol sab og mga sumusunod nga puhon maoy modumala sa patigayon. Kon may mga anak nga magpakita og kaikag, gahini og panahon sa pagtudlo kanila sa mga gikinahanglan sa pagpadagan og kapanginabuhi-an. Pagsugod sa yanong mga tahas nga maghatag kanila og kahigayonan sa pagsabot sa patigayon. Ayaw kalimot sa pagbayad kanila sa ilang suholan isip kita kay usa kini ka paagi pag-agni kanila nga magseryoso sa negosyo. Alang sa mga naningkamot pagtrabaho aron makapaeskwela sa mga anak, pabilin nga pursigido sa inyong mga tinguha sa paghatag kanila og pagtulon-an. Kini magtultol nila sa mga dagkong kahigayonan ugma damlag aron makab-ot ang mas haruhay nga pagpuyo. Alang sa among mga nanay nga nakakita sa ilang mga anak nga nigradwar na sa pag-eskwela, congratulations! Ang edukasyon mao ang pinaka-importanteng kabilin sa ginikanan alang sa iyang mga anak. Ang RAFI Micro-finance magpabilin nga mosuporta sa inyong mga patigayon sa tuyo nga makahatag kaninyo og mas daghang kahigayonan aron mabuhat ang mga plano.
Ma. Theresa G. Catipay Executive Director RAFI Micro-finance
Ang Ramon Aboitiz Foundation Inc. (RAFI) Micro-finance nagdasig sa mga magbabasa nga mosalmot sa negosyo. Alang sa dugang kasayuran, tawag lang sa (032) 418-7234 loc. 706.
KASAYURAN
2
Microentrepreneur of the Year Awards abli na sa nominasyon
Gidapit ang tanang kliyente sa Ramon Aboitiz Foundation Inc. (RAFI) Micro-finance nga mosalmot sa Citi Microentrepreneur of the Year Awards (MOTY) kay abli na ang nominasyon. Matag tuig, ang RAFI Microfinance magpadala og mga nominasyon sa prestihiyosong MOTY, nga mopasidungog sa mga hanas nga mga Pilipinong magpapatigayon. Ang MOTY gipaluyohan sa Citi Foundation kauban ang Citi Philippines, Bangko Sentral ng Pilipinas, ug Microfinance Council of the Philippines. Tumong sa MOTY nga ipataas ang kahibawo sa mga Pilipino kabahin sa micro-finance, nga kini usa ka paagi pagmugna og mga trabaho ug pagpakunhod sa kakabos sa nasod. Gitukod ang MOTY aron sa pag-ila sa mga gagmay nga negosyante sa tibuok nasod ug sa ilang maayong pagdala sa negosyo. Ang RAFI Micro-finance nakatuboy na og mga mananaog sa programa sama nila ni Saturnina Diez sa Argao branch, nga nahimong Visayas awardee niadtong 2007; Susana Alivio sa Liloan branch,
...General Assemby, gikan sa pahina 1 Gipresentar sab ni Ma. Theresa G. Catipay, RAFI Micro-finance executive director, ang mga general directions sa organisasyon sa 2013 aron malamdagan ug magiyahan ang tanan. Giila pod dungan sa GA ang mga kawani sa RAFI Micro-finance branches nga nagpakita og maayong agi aron makab-ot ang mga tinguha sa organisasyon. Gidawat ni Richard Zamora sa Cebu City branch ang Best Trust Staff award; Leonor Gellang (Cebu City branch), Best Bookkeeper; ug Dominic Sencio (Cebu City branch), Best Branch Manager. Silang tanan nakadawat og plake ug ganting salapi. Laing mga empleyado nga nagpakita sab og dalaygong lihok nidawat og mga sertipiko ug mga pahalipay. Kabahin sab sa GA ang usa ka seminar mahitungod sa customer service nga gidalit ni Teresita Caballero, usa ka human resources consultant. Gipaambit ni Caballero kon unsay maayong buhaton aron maalagaran gyod ang mga kliyente. “Usa sa mga angayang buhaton sa empleyado mao ang pagkapresentable aron kon mag-atubang sa kliyente maayo pod ang panagway sa RAFI, kay ang empleyado mismo mao ang dagway sa RAFI sa mata sa mga kliyente,” matod niya. Lain niyang gisugilon mao nga kinahanglang matinagdanon kanunay sa mga nanay. “Ang pinaka-importante sa tanan mao nga ang empleyado kahibalo mopahiyom kay pinaagi sa pagpahiyom mahatagan ug delight ang uban hilabi na gyod ang mga nanay,” pulong ni Caballero. (Susa Rae S. Cardino)
Staff box
Editorial Consultants Ma. Theresa Catipay Haidee Emmie Palapar
nga nominado niadtong 2008; ug Virgilia Bonghanoy sa Cebu City branch, nga nahimong semi-finalist sa 2011. Ang MOTY maghatag usab og insentibo sa mga awardees nga mapausbaw pa ang ilang mga negosyo, produkto, serbisyo, teknolohiya, ug pagpaila sa nagkadaiyang merkado. Nagtinguha sab ang programa nga makamugna og mga ehemplo nga magsilbing inspirasyon sa ubang gustong molambo sab ang kinabuhi pinaagi sa pagpadagan og kaugalingong negosyo. Basi sa niaging tuig, ania ang mga kriterya aron takos nga makasalmot o makaaghat sa mga kauban aron makasalmot: 1. Ang nominado nag-edad 18 pataas 2. Kliyente sa RAFI Micro-finance ug adunay 100% repayment rate 3. Miyembro sa RAFI Micro-finance sa dili mominos duha ka tuig 4. Nasusi ang tanang impormasyon sa branch diin nasakop ang nominado 5. Ang market value sa assets sa negosyo dili mominos sa P300,000 ug hangtod sa P3 milyones 6. Ang nominado magpakita og masukod
nga mga resulta, sama sa paghatag og trabaho tungod sa negosyo, sales turnover , pagtubo sa ginansya, rate of investment of enterprise assets , ug balor sa nahimong tinigom tungod sa negosyo 7. Ang nominado makapakita og abilidad sa pagplano sa kaugalingong negosyo ug katakos sa pagdumala sa pagpalapad sa negosyo 8.Ang negosyo nakaabag sa kalamboan sa ekonomiya sa lokal nga lugar pinaagi sa mga mosunod pero dili limitado sa: • Paghatag og trabaho sa miyembro sa komunidad • Paghatag og kapares nga trabaho sa ubang mga negosyo o adunay joint projects sa uban • Pagsangyaw sa produkto sa komunidad • Pagsangyaw sa disiplina sa pagpatigayon 9. Ehemplo nga lungsoranon sa katilingban, may taas nga sukdanan sa moralidad, ug nagpakita og maayong pamatasan. Alang sa interesado, palihog pangayo og nomination form sa inyong trust staff. (Val Gatchalian)
RAFI Micro-finance, EJACC naghiusa batok kanser Ang Ramon Aboitiz Foundation, Inc. (RAFI) Micro-finance ug ang Eduardo J. Aboitiz Cancer Center (EJACC) nipahigayon og libreng breast ug cervical cancer awareness seminar ngadto sa mga kliyente sa Micro-finance sa amihanang bahin sa Sugbo. Ang kalihokan nalakip sa katuyoan sa EJACC ug RAFI Micro-finance pagpataas sa kaalam sa mga kababayen-an kalabot sa cancer ug sa mga pamaagi aron malikayan ug mapugngan kini. Niadtong Marso 26, 2013 ang unang higayon diin ang Client Advisory Board (CAB) sa Cebu City branch nakasalmot og seminar nga gitumong aron mas masabtan kon unsang klaseng sakit ang kanser ug ang mga angayang buhaton aron kini mapugngan o malikayan. Human sa seminar, ang CAB gitahasan sa pagpaambit sa mga nahibaloan ngadto sa ubang mga miyembro aron ang matag grupo makat-on sab. “Among tuyo sa EJACC nga kinahanglang ang matag babaye masayod sa mga pamaagi sa pagsuta o magiyahan sa mga pagahimoon kon adunay mabantayan nga mga senyales sa breast ug cervical cancer,” pulong ni Ronald de los Reyes, EJACC program coordinator. Ang mga sinyales sa kanser mao ang bogon, kandiison nga panit, dugo gikan sa atngal, lupyak nga atngal, samad, ug taas ang usa ka totoy. Niadtong Abril 6, 2013, nipahigayon sab og libreng cervical screening ang EJACC sa Editor Rene H. Martel
Layout Artist John Michael Cañeda
Si Ronald de los Reyes (nagbarog), EJACC program coordinator, mihatag og seminar sa mga opisyales sa CAB kabahin sa kanser didto sa Bantayan branch.
Polog Elementary School sa Consolacion, Cebu. Mokabat 50 ka mga kababayen-an ang nakabenepisyo sa maong kalihokan, nga gitumong aron mahibaw-an kon aduna na ba silay nakalamay na nga sakit sa kanser. Nahitabo ang seminar pinaagi sa pagtambayayong sa RAFI Micro-finance Liloan branch, nga gipangulohan ni Cresilda Suquib; Renerey Flores, Cebu North area manager; CAB; ug sa Polog Women’s Association nga gipangulohan ni Gilda Capao. Niadtong Abril 20, 2013, nakat-on sab ang mga sakop sa CAB sa Bogo ug Bantayan branches atol sa pagbisita sa EJACC. “Dako kaayong tabang sa mga nanay diri aron masayod sa mga angayang buhaton paglikay ug unsaon pagsusi kon adunay cancer, ilabi na nga kasagarang mataptan ang mga babaye,” pulong ni Radclief Destacamento, Bantayan branch manager. Contributors Susa Rae S. Cardino • Val Gatchalian Naomi Navacilla • Charen Rabasano • Jacob Tanza
KASAYURAN
Dugang kaalam gikan sa Dolores S. Aboitiz Children’s Fund
3
Paggama og duwaan sa mga bata Sa niaging gula sa Kasayuran atong gihisgotan nganong ang pagduwa makatabang pagpalambo sa lawas, utok, ug panghunahuna sa bata. Ato sab nga gilakbitan unsaon pagsiguro nga luwas ang pagduwa-duwa sa mga bata sulod ug gawas sa balay. Karon, among ipaambit kaninyo ang mga ideya unsaon pagmugna og mga duwaan gikan sa mga butang nga mapalgan ra sa panimalay ug unsaon kini sila paggamit sa pakigduwa sa imong mga bata.
Dagkong karton. Ang karton sa pinalit nga mga kahimanan sa balay sama sa refrigerator mahimong himoong balaybalay sa bata. Busloti og kwadradong lungag ang masig ka kilid isip bintana ug laing mas dakong buho sa usa ka kilid isip pultahan. Mga gagmay apan lig-ong mga kahon mahimong gamiton nga kintahay mga lingkuranan sulod sa balaybalay.
Gagmay nga karton. Laing butang mao ang gagmay nga mga karton, nga mahimong gamitong pagtudlo og Matematika. Pusta ang mga karton og mga nagkalainlaing de-kolor nga mga magasin. Pakigduwa sa mga bata pinaagi sa pagpahan-ay nila sa mga kahon gikan sa kinadak-an hangtod sa kinagamyan. Si kinsa ang pinakapaspas ug saktong nakaporma sa mga karton maoy daog. Pwede sab nga ang duwa parespares sa mga gagmay nga kahon. Papiliti og numero gikan uno hangtod sais ang unom ka kilid sa usa ka kahon ug sa laing kahon papiliti sab og tukmang gidaghanon sa mga hulagway (o kaha mga letra, pulong, o kolor).
Botelya ug lata. Mga plastik nga botelya o kaha lata sa gatas, sardinas, ug uban pa mahimong himoong traktrak, trintrin, o busbus pinaagi sa pagbutang og ligid ginama gikan sa guba nang mga tsinelas.
4
Dugang kaalam gikan sa Dolores S. Aboitiz Children’s Fund
KASAYURAN
tasang asin, duha ka kutsaritang mantika, duha ka tasang tubig, asul nga food coloring , ug duha ka kutsaritang powder nga sabon. Pasagdihi ang mga bata nga maoy momasa aron sila makat-on ug malingaw.
Plastik sa tubig, tansan, basiyong botelya. Kon ang imong gusto magtukartukar kuyog ang mga bata, pwede ang mga plastik nga sudlanan sa tubig o kaha lata himoong maracas pinaagi sa pagsulod og mga gagmay nga bato. Kon naay tansan, pwedeng himoong tambourine pinaagi sa pagpipi niini. Laing paagi paghimo og mga huni ang pagsulod og nagkadaiyang lebel sa tubig sa mga basiyong botelya. Ang matag usa ka botelya mohimo og iyang kaugalingong tono kon tikdolon.
Harina ug asin. Pagpakaaron-ingnong panadero kuyog sa mga bata pinaagi sa pagsambog og upat ka tasang harina, usa ug tunga sa
Asin ug food color . Ang pagsagolsagol og lainlaing mga kolor ngadto sa asin (dili iodized ) usa sab ka nindot nga paagi pagpaila sa mga kolor ngadto sa mga bata. Ang kinahanglan nimo usa ka kilong asin, klase-klaseng likidong kolor, ug gagmay nga mga sudlanan. Tugoti ang mga bata nga motimboy og asin sa mga kolor. Mahimo sab nga sagolsagolon nila ang mga kolor aron ilang madiskobrehan nga ang pagsambog og mga kolor mohimo og bag-ong bulok o kolor. Among panghinaot nga kining yanong mga ideya makatabang nimo sa paggama og mga duwaanang makalingaw sa mga bata. Timan-i nga ang tanan duwa alang kanila. Sila makat-on kadaghanan tungod sa duwa maong dili nato igsapayang makagasto sa ilang duwaduwa. Ang pagmugna og mga duwaan gikan sa mga butang nga makit-an sa panimalay magtudlo sab kanila nga mahimong mapaninguhaon ug mamugnaon ug makakita og mga kahigayonan diha sa unsay anaa sa ilang palibot.
Dugang kaalam gikan sa Dolores S. Aboitiz Children’s Fund
KASAYURAN
Leadership training seminar sa Argao malamposon Ang RAFI Micro-finance Argao branch nipahigayon og usa ka leadership training seminar alang sa mga opisyales sa Client Advisory Board (CAB) didto sa Poblacion, Argao, Cebu niadtong Abril 27, 2013. Katuyoan sa seminar ang pagkab-ot sa mga plano, sama sa proyekto alang sa kalamboan sa katilingban, ug pag-agni sa mga miyembro sa CAB pagpatuman sa mga nasabotan. Tumong sab sa kalihokan nga
Si Mary Donnavel Libron minggiya sa mga nangapil sa leadership training sa Client Advisory Board.
makat-on ang mga nanay og mga estratehiya sa pagbantay, pagsuhid ug paghatag og katin-awan sa mga nabuhat sumala sa plano, ug paggamit sa epektibong pamaagi sa komunikasyon ngadto sa laing tawo. “Importante kini nga aktibidad alang sa CAB aron sila makat-on sa pagplano alang sa ilang mga kauban, ilabi na sa ilang komunidad, ug pagsiguro sa pagpatuman sa ilang mga proyekto,” pulong ni Naomi Navacilla, Cebu South area manager. Atol sa seminar, ang mga nangapil nagpaila sa ilang tagsa-tagsa ka kaugalingon ug nisalmot sa mga duwa ug diskusyon kabahin sa mga kaakohan sa CAB. Lakip sa nahisgotan sa seminar, nga gidumala ni Mary Donnabel Libron, ang mga hiyas sa usa ka epektibong pamuno o lider. Ang mga partisipante nipadayag sab sa ilang mga nahunahunaan nga mga kalihokan, sama sa pagpahigayon og feeding programs alang sa mga kabataan. Nagmalamposon ang panagtigom, nga gipasiugdahan sa RAFI Micro-finance Argao branch, tungod sa pag-abag sa tanang mga branch managers sa habagatang Sugbo nga gipangulohan ni Navacilla. (Charen Rabasano)
5 ...Client Awards, gikan sa pahina 1
center profile ug sa monitoring board/ bulletin; ug pinakabag-ong saysay sa panglantaw (vision) ug katuyoan (mission) sa Foundation, pledges, forms, pangalan sa sentro, datos sa mga sakop, litrato,ug uban pa); ug • Ang meeting place limpyo ug gipanindot sa mga miyembro MOST OUTSTANDING CHAIRWOMAN • Nagdumala og grupo nga may dili mominos 20 ka mga aktibong miyembro sulod sa 12 ka mga bulan; • Nagserbisyo isip chairwoman sa grupo sa dili mominos usa ka tuig; • 100% nagtambong sa mga senemanang panagtigom; kon adunay palta sa pagtambong, adunay igong rason nga gitugotan sa mga mga miyembro sa grupo ug may kasulatan kabahin niini. Ang mga miyembro kinahanglang nirehistro og very satisfactory nga attendance record; • Naka-impluwensya sa grupo nga magmintinar og 100% collection efficiency/ on-time repayment rate sa loans ug savings; • Ang negosyo sa chairwoman nagmalamboon ug may 100% repayment rate sa iyang loans ug savings; • Adunay mga mosunod nga mga hiyas sa pagdumala sa grupo: a. May kusog ug lig-ong impluwensya sa grupo aron matuman og taman ang katungdanan ngadto sa grupo ug sa RAFI Micro-finance; b. Innovative ug mag-una pagbuhat og mga kalihokan sa grupo ug sa komunidad aron dasigon ang mga miyembro c. Sensitibo sa mga panginahanglan ug mga gihunahuna sa mga kauban ug nagtanaw sa kaayohan sa tanan; d. Nag-umol og mga lider sulod sa grupo ug nagdasig kanila sa nga mamuno pinaagi sa pagdeligar og mga katungdanan kanila; ug • Kinahanglang ehemplo sa grupo ug komunidad ug nagpuyo nga nagsunod sa 17 ka mga desisyon ug siyam ka mga prinsipyo MOST OUTSTANDING GROUP SECRETARY • Nag co-manage og grupo nga dili mominos may 20 ka mga aktibong miyembro sulod sa 12 ka mga bulan; • Nagserbisyo isip sekretarya sa grupo sulod sa usa ka tuig ug ang grupo niabot na sa usa ka tuig; • Dokumentado ang mga nagpamatuod sa iyang tulo ka responsibilidad isip sekretarya. a. Nagsusi sa tinambongan sa mga miyembro, b. Rekord sa bayad sa grupo, c. Minutes sa mga panagtigom; • 100% nakatambong sa mga senemanang panagtigom; kon adunay palta, kinahanglang adunay igong rason nga gitimaanan sa mga miyembro sa grupo ug may kasulatan niinii; • Ang negosyo sa sekretarya nagmalamboon ug adunay 100% repayment rate sa iyang
loans ug savings; • Nangulo/nagpasiugda og kalihokan sa senemanang panagtigom kon wala ang chairwoman; ug • Ehemplo o role model sa grupo ug komunidad ug nagpuyo subay sa 17 ka mga desisyon ug siyam ka mga prinsipyo MOST OUTSTANDING CLIENT • Miyembro sa RAFI Micro-finance sa dili mominos duha ka mga tuig ug nakaabot na sa dili mominos ikalimang loan cycle; • 100% nakatambong sa mga senemanang panagtigom; kon may palta, kinahanglang adunay igong rason nga gitimaanan sa mga miyembro sa grupo ug may kasulatanan niini; • 100% ang rekord sa repayment rate sa iyang loans ug savings; • Ang negosyo nagpakita og potensyal sa pagtubo timailhan ang mga mosunod: a. Dakong pagsaka sa halin, enterprise assets, capitalization, ug ginansya b. Nakahatag og trabaho sa uban c. Nilambong kahibawo sa pagdumala sa patigayon (best practices, innovations) d. Adunay plano sa pagpalapad ug makita ang dakong kahigayon sa pagtubo sa patigayon; • Sukod sa paglambo o pruyba sa malamboong pagpuyo (sama sa edukasyon sa mga anak, pagsaka sa assets sa pamilya, pagkaon, dakong tigom, hinabang/tampo ngadto sa mga kaparyentehan, ug uban pa); ug • Ehemplo o role model sa grupo ug komunidad ug nagpuyo subay sa 17 ka mga desisyon ug siyam ka mga prinsipyo. MOST CONSCIENTIOUS SAVER • Miyembro sa RAFI Micro-finance sa dili mominos duha ka mga tuig ug nakaabot na sa dili mominos ikalimang loan cycle; • 100% nagtambong sa mga senemanang panagtigom; kon may palta, kinahanglang may igong rason nga gitimaanan sa mga miyembro sa grupo ug may kasulatan kabahin niini; • 100% ang rekord sa repayment rate sa loans ug savings; • May kinadak-ang tigom pinasikad sa average daily balance (gi-compute matag bulan) sulod sa 12 ka mga bulan; • Nagpakita og maayong pamatasan/ estratehiya/pagdumala sa panalapi (best practices) sa pagtigom; • Kamatooran sa maayo ug mabongahong paggamit sa savings withdrawal, kon naa, gikan sa RAFI Micro-finance; ug • Ehemplo o role model sa grupo ug komunidad ug nagpuyo subay sa 17 ka mga desisyon ug siyam ka mga prinsipyo. Busa mga nanay, giawhag kamong tanan sa paglukop sa mga nomination forms kon nihaom kamo o may kaubang angayan mahimong mosunod nga mga mananaog karong tuiga. Gidasig ang tanan sa pagsalmot aron mahimong panig-ingnan sa uban. (Jacob Tanza)
6
KASAYURAN
Sugod Sa Gamay
Mga gasa sa isla
Ako si Matilde Castillo, 56, taga-Logon, Daanbantayan, Cebu. Kay ako usa ra ka high school graduate , doble ang akong paningkamot aron mabuhi nako ang akong pamilya. Niadtong 1994, nagtrabaho ko isip usa ka part-time cleaner sa usa ka resort sa isla sa Malapascua, sa norte nga bahin sa Sugbo. Gikan sa akong kasinati-an sa pagtrabaho sa malinawon ug may puting baybayon nga isla, nadasig ko sa pagtukod niadtong 1995 og gamay nga karenderya nga nagbaligya og mga Pilipinong putahe ngadto sa mga langyaw nga turista. Gikuha nako ang tanan nga galastohon sa panimalay, hilabi na sa pagpaeskwela sa akong walo ka anak, gikan sa kita sa akong karenderya. Gi-abagan sab ko sa akong kapikas nga si Felix, 60, usa ka panday. Anaa gyud ang pagsuway sa kinabuhi tungod kay kon tingbayad na sa eskwelahan, magkaproblema ko hilabi na kon gamay ra ang kita sa akong gamay pod nga negosyo. Nadungog ang akong mga pagampo sa pag-abot sa Ramon Aboitiz
Foundation Inc. (RAFI) Micro-finance sa among lugar niadtong April 30, 2009. Giagni ko sa akong silingan nga mosalmot aron adunay dugang puhonan sa akong patigayon. Wala na ko nagduha-duha tungod kay dako ang akong panginahanglan. Salamat sa Diyos nga nakapasar ko sa programa ug nakahulam sa unang higayon og Php5,000 nga ako dayong gigamit sa pagpalapad sa akong karenderya. Busa, gimintinar nako ang akong maayong relasyon sa RAFI Microfinance pinaagi sa pagbayad tukma sa adlaw nga gisaad ug pagsigurado nga ang gihulam magamit alang sa negosyo. Nagpasalamat sab ko nga nagmalamposon ang akong karenderya nga karon usa na ka kananan nga giduaw sa nagkadaghang mga turista sa isla. Gipun-an nako og dive shop kay mangita man sad ang mga langyaw og mga gamit aron makita nila ang kaanindot sa mga coral formation sa isla. Sa kinatibukan, aduna akoy 32 ka mga tawo nga gitagaan og trabaho pinaagi sa akong patigayon aron sab nga makatabang sila sa ilang pamilya.
Tungod sa paningkamot, ang karenderya ni Castillo napun-an og dive shop nga gusto sa mga langyaw.
Alang sa mga naay negosyo o buot magnesgosyo, kinahanglang magpalayo sa mga bisyo hilabi na sa pagkahigot sa mga materyal nga butang. Pabilin nga maampoon aron giyahan sa Ginoo sa kinahanglang buhaton ug magkugi sa tanang higayon.
Kalamposan sa karnehan
Si Lydia Jamora samtang nagduinala sa iyang karnehan sa Labangon Public Market sa Cebu City
Ako si Lydia Jamora, 37. Tin-aw gihapon sa akong panumdoman ang akong nasinati niadtong nuebe anyos pa lang ko--kadtong akoy paatubangon sa among mga gi-utangan. Kadto ang panahon kanus-a napuno kami sa utang
ug hapit tanan namong hinagoan sa pagbaligya og karne nasayang lang. Sa 1984 nagsugod pagpamaligya og karne ang among pamilya dinumala sa akong maguwang babaye. Apan nabangkarota kini tungod sa kakuwang sa imbentaryo ug sa mga wala kinahanglanang gastohan. Nawad-an mi og Php 47,000. Usa kadto ka pagtulon-an sa pagpahiubos ug pagpaningkamot tungod kay kinahanglang makuha namo pag-usab ang pagsalig sa among mga gi-utangan, mga kustomer, suppliers, ug uban pang mga naapektohan sa pagkahagba sa among karnehan. Gipabangon namo gikan sa kawadon ang maong negosyo pinaagi sa tabang sa Ramon Aboitiz Foundation Inc. (RAFI) Micro-finance. Human nakaparehistro isip co-maker sa akong inahan sa RAFI Micro-finance niadtong 2011, nakakuha ko og Php 8,000 nga loan nga akong gigamit isip puhonan sa pagtukod pagbalik sa among karnehan. Sa hinayhinay akong nabayran ang tanan namong utang, nga naglakip
sa kantidad nga P1.5 milyones. Sa pagkakaron, aduna koy siyam ka empleyado sa karnehan, duha kanila akong mga igsoong lalaki. Kaabag ang akong bana sa kinatibukang pagpadagan sa negosyo. Kami karon adunay pinakadakong pwesto sa Labangon Public Market. Kami sab ang supplier og karne sa pipila ka iladong mga kan-anan sa Sugbo, sama sa Dong Juan. Bisan ang ubang mga karnehan sa Labangon Public Market sa amo mokuha og karne. Akong gihatagan og dakong bili ang maayong kalidad sa produkto ug serbisyo samtang nangita og mga pamaagi pagpadako sa ginansya nga dili isakripisyo ang kaayohan sa mga customers. Lisod man usahay ang pagpauyon-uyon sa ubang mga customers apan nagtuo gihapon ko nga sila takos tagaan sa labing maayong pagatiman. Nagpabilin kong malaumon nga kon ako may pagtuo sa akong negosyo, sa Ginoo, ug sa mga tawong kasaligan, masagubang ko ra ang mga hagit sa kinabuhi.
Madasigong sugilagmay nga gidalit sa mga Nanay sa Micro-finance nga makapasalmoy sa magbabasa nga mosulod og negosyo