Ibratul Ghafeleen: Mirza Muhammad Rafi Sauda Dehlavi

Ibrat-ul Ghafeleen by Mirza Mohammad Rafi Sauda Dehlavi (1125-1195 A.H./1713-1781 A.D.)

Editing, Intorduction & Annotations:

Prof. Sharif Husain Qasemi

CENTRE FOR PERSIAN RESEARCH Office of the Cultural Counsellor Embassy of Islamic Republic of Iran New Delhi

Centre of Persian Research Office of the Cultural Counsellor Embassy of Islamic Republic of Iran New Delhi ________________________________________

Ibrat-ul Ghafeleen by:

Mirza Mohammad Rafi Sauda Dehlavi Editing, Introduction & Annotations:

Prof. Sharif Husain Qasemi

________________________________________

Composing & Page setting: Abdur Rehman Qureshi Designing of the cover page: Aisha Fozia

²

First Edition: New Delhi, April 2011 Printed at: Alpha Art, Noida (U.P.) ISBN: 978-964-439-478-2

² Iran Culture House 18, Tilak Marg, New Delhi-110001 Tel.: 23383232-4, Fax: 23387547 ichdelhi@gmail.com newdelhi@icro.ir http://fa.newdelhi.icro.ir

‫ﻋﺒﺮﺕﺍﻟﻐﺎﻓﻠﻴﻦ‬

‫ﻧﻴﺸﺎﺑﻮﺭ‪١٦٦ :‬‬ ‫ﻫﺮﺍﺕ‪١٦٢ :‬‬

‫‪١٩٠‬‬

‫‪،١٥٦ ،١٥٥ ،١٥٤ ،١٥٣ ،١٥٢‬‬ ‫‪،١٦٥ ،١٦٤ ،١٦٣ ،١٦٠ ،١٥٧‬‬ ‫‪١٦٧ ،١٦٦‬‬

‫»ﻫ‪ ،‬ﻱ«‬

‫ﻫﻨﺪ‪،١٤٤ ،١٤٠ ،١٣٩ ،٩٢ ،٤٣ :‬‬

‫ﻫﻨﺪﻭﺳﺘﺎﻥ‪١٠١ ،٩٥ :‬‬

‫‪،١٥١ ،١٥٠ ،١٤٩ ،١٤٨ ،١٤٧‬‬

‫ﻳﻤﻦ‪١٤٠ :‬‬

‫***‬

‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﺍﻋﻼﻡ‬

‫‪١٨٩‬‬

‫»ﺩ‪ ،‬ﺭ«‬

‫ﻗﻢ‪١٥٢ :‬‬

‫ﺩﺍﻧﺸﮕﺎﻩ ﭘﻨﺠﺎﺏ‪ ،‬ﻻﻫﻮﺭ‪١٦٨ :‬‬

‫ﻗﻮﻧﻴﻪ‪١٤٧ :‬‬

‫ﺩﻫﻠﻲ‪،١٤٦ ،١٤٥ ،١٤٢ ،١٣٩ :‬‬

‫ﮐﺎﺷﺎﻥ‪١٥٦ :‬‬

‫ﺩﮐﻦ‪١٦٦ ،١٦١ ،١٥١ ،١٤٦ :‬‬

‫‪،١٥٨ ،١٥٧ ،١٥٢ ،١٤٨ ،١٤٧‬‬ ‫‪١٦٦ ،١٦٢ ،١٦١‬‬

‫ﺭﺍﺝ ﻣﺤﻞ )ﺑﻴﻬﺎﺭ(‪١٤٢ :‬‬

‫ﺭﺍﻣﭙﻮﺭ‪١٦٤ :‬‬

‫»ﺱ‪ ،‬ﺵ«‬

‫ﺳﺮﻫﻨﺪ‪١٥٧ ،١٤١ :‬‬

‫ﺳﺮﻳﻨﮕﺮ‪١٤١ ،١٤٠ :‬‬

‫ﺳﻨﺪ‪١٤٠ :‬‬

‫ﺷﺎﻫﺠﻬﺎﻥﺁﺑﺎﺩ‪،١٤٣ ،١٤٢ ،٤٦ :‬‬ ‫‪١٥٠ ،١٤٤‬‬

‫ﺷﻴﺮﺍﺯ‪١٦٥ ،١٤٨ ،١١٧ ،٨٦ :‬‬ ‫»ﻁ‪ ،‬ﻉ«‬

‫ﻃﺒﺮﺍﻥ‪١٥٥ :‬‬

‫ﻋﻈﻴﻢﺁﺑﺎﺩ‪١٦٦ ،١٤٩ :‬‬ ‫ﻓﺮ‪‬ﺥﺁﺑﺎﺩ‪٤٦ :‬‬

‫»ﻑ‪ ،‬ﻕ«‬

‫ﻓﻴﺾﺁﺑﺎﺩ‪٤٣ :‬‬

‫ﻗﺰﻭﻳﻦ‪،١٥٧ ،١٥٦ ،١٥٤ ،١٥١ :‬‬ ‫‪١٦٦ ،١٥٩‬‬

‫»ﮎ‪ ،‬ﮒ«‬

‫ﮐﺎﻧﭙﻮﺭ‪١٤٤ :‬‬

‫ﮐﺮﺑﻼ‪١٤٥ :‬‬

‫ﮐﺮﻧﺎﺗﮏ‪١٤٢ :‬‬ ‫ﮐﺸﻤﻴﺮ‪،١٥٧ ،١٥٤ ،١٥٢ ،١٤٠ :‬‬ ‫‪١٦٦‬‬ ‫ﮐﻠﮑﺘﻪ‪١٥٨ ،١٤٦ :‬‬

‫ﮔﺠﺮﺍﺕ‪١٥٠ :‬‬ ‫ﮔﻠﮑﻨﺪﻩ‪١٥٢ :‬‬

‫ﮔﻮﺍﻟﻴﺎﺭ‪١٤٣ :‬‬

‫»ﻝ‪ ،‬ﻡ‪ ،‬ﻥ«‬

‫ﻻﻫﻮﺭ‪،١٥٧ ،١٥٥ ،١٤٦ ،١٤٠ :‬‬ ‫‪١٦٨ ،١٦٥ ،١٥٨‬‬

‫ﻟﮑﻬﻨﻮ‪،١٤٤ ،١٤٣ ،١٣٩ ،٩٦ ،٤٣ :‬‬ ‫‪١٦٨ ،١٤٥‬‬ ‫ﻣﺸﻬﺪ‪١٥٣ ،١٥٢ ،١٥١ :‬‬

‫ﻣ‪‬ﻠﺘﺎﻥ‪١٤٢ :‬‬

‫ﻣﻮﻧﮕﻴﺮ )ﺗﻮﺍﺑﻊ ﭘﺘﻨﺎ(‪١٦٢ :‬‬

‫ﻧﺎﮔﻮﺭ‪١٤٠ :‬‬

‫ﻧﻄﻨﺰ )ﺍﻳﺮﺍﻥ(‪١٣٩ :‬‬

‫‪١٨٨‬‬

‫ﻋﺒﺮﺕﺍﻟﻐﺎﻓﻠﻴﻦ‬

‫»ﺍﻟﻒ«‬

‫ﺍﻣﺎﮐﻦ‬

‫ﺁﮔﺮﻩ‪١٦١ ،١٤٣ :‬‬ ‫ﺍﺣﻤﺪﺁﺑﺎﺩ‪١٦٦ :‬‬

‫ﺍﺣﻤﺪﻧﮕﺮ‪١٦١ :‬‬

‫ﺍﺩﺍﺭﺓ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎﺕِ ﭘﺎﮐﺴﺘﺎﻥ ﺩﺍﻧﺸﮕﺎﻩ‬ ‫ﻻﻫﻮﺭ‪ ،‬ﻻﻫﻮﺭ‪١٤٠ :‬‬

‫ﺍﺳﺘﺮﺁﺑﺎﺩ‪١٦٧ :‬‬

‫ﺑﻌﻠﺒﮏ‪١٦٠ :‬‬ ‫ﺑﻠﺦ‪١٤٧ :‬‬

‫ﺑﻠﮕﺮﺍﻡ‪١٤٦ :‬‬

‫ﺑﻨﺎﺭﺱ‪١٤٤ ،١٣٩ :‬‬ ‫ﺑﻨﮕﺎﻝ‪١٥٦ ،٤٦ :‬‬ ‫ﺑﻨﮕﻠﻪ¬ ﺑﻨﮕﺎﻝ‬

‫ﺑﻴﺠﺎﭘﻮﺭ‪١٦١ ،١٥٦ ،١٥٢ ،١٤١ :‬‬

‫ﺍﺻﻔﻬﺎﻥ‪،١٥٦ ،١٥٥ ،١٤٩ ،١٤٤ :‬‬ ‫‪١٦٥ ،١٦٢ ،١٦١‬‬

‫ﭘﺎﻧﻲﭘﺖ‪١٥٨ :‬‬

‫ﺍﮐﺒﺮﺁﺑﺎﺩ‪١٤٣ ،١٤٠ :‬‬

‫ﭘﺘﻴﺎﻻ‪٨٦ :‬‬

‫ﺍﻓﻐﺎﻥ‪١٦٣ :‬‬

‫ﺑﻴﻬﺎﺭ‪١٤٢ :‬‬

‫ﭘﺘﻨﺎ‪١٦٢ ،١٥٦ ،١٤٩ :‬‬

‫ﺍﮐﺒﺮﻧﮕﺮ )ﺑﻴﻬﺎﺭ(‪١٤٢ :‬‬

‫ﭘﺘﻴﺎﻟﻲ‪١٤٦ :‬‬

‫ﺍﻭﺩﻫ‪١٤٤ ،‬‬

‫ﺗﻬﺮﺍﻥ‪١٦٠ ،١٥٠ ،١٤٤ ،١٤٠ :‬‬

‫ﺍﻟﻪﺁﺑﺎﺩ‪١٤١ ،١٣٩ :‬‬ ‫ﺍﻭﺭﻧﮓﺁﺑﺎﺩ‪١٤٣ :‬‬

‫ﺍﻳﺮﺍﻥ‪،١٤٤ ،١٣٩ ،١٠١ ،٨٦ :‬‬

‫‪،١٦٥ ،١٦٤ ،١٥٥ ،١٥٤ ،١٥١‬‬ ‫‪١٦٧‬‬ ‫»ﺏ‪ ،‬ﭖ‪ ،‬ﺕ«‬

‫ﺑﺘﺎﻟﻪ )ﻧﻮﺍﺑﻊ ﻻﻫﻮﺭ(‪١٤٦ :‬‬ ‫ﺑﺤﺮﻳﻦ‪١٦١ :‬‬

‫ﺑﺮﻫﺎﻧﭙﻮﺭ‪١٦١ :‬‬

‫ﺗﻬﺎﻧﻴﺴﺮ‪١٤١ :‬‬

‫»ﺝ‪ ،‬ﭺ‪ ،‬ﺡ‪ ،‬ﺥ«‬

‫ﺟﺎﻡ )ﺧﺮﺍﺳﺎﻥ(‪١٤٧ :‬‬ ‫ﭼﻴﻦ‪١٢٥ :‬‬

‫ﺣﺠﺎﺯ‪١٥٧ ،١٥١ :‬‬

‫ﺣﻴﺪﺭﺁﺑﺎﺩ ﺩﮐﻦ‪١٥٤ ،١٥٢ :‬‬

‫ﺧﺮﺍﺳﺎﻥ‪،١٥٥ ،١٥١ ،١٤٧ ،٩١ :‬‬ ‫‪١٦٣‬‬

‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﺍﻋﻼﻡ‬

‫‪١٨٧‬‬

‫ﮐﺘﺎﺏ‬ ‫»ﻉ‪ ،‬ﻕ‪ ،‬ﮎ‪ ،‬ﮒ«‬

‫ﻗﺮﺁﻥ ﺣﮑﻴﻢ‪١٤٧ ،١٤٠ :‬‬

‫ﻋﺒﺮﺓﺍﻟﻐﺎﻓﻠﻴﻦ‪٤١ :‬‬

‫»ﺍﻟﻒ‪ ،‬ﺏ ﭖ‪ ،‬ﺕ«‬

‫ﻋﺮﻓﺎﺕﺍﻟﻌﺎﺷﻘﻴﻦ‪١٦٥ :‬‬

‫ﺍﻧﺸﺎﻱ ﻓﻴﻀﻲ‪١٤٠ :‬‬

‫ﻗﺼﺎﻳﺪِ ﻋﺮﻓﻲ‪١٦٥ :‬‬

‫ﺑﻮﺳﺘﺎﻥ‪١٤٦ :‬‬

‫ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﺔ ﺭﺿﺎ‪ ،‬ﺭﺍﻣﭙﻮﺭ‪١٦٤ :‬‬

‫ﭘﻨﺞ ﮔﻨﺞ ﻧﻈﺎﻣﻲ ﮔﻨﺠﻮﻱ‪،١٤٠ :‬‬ ‫‪١٤٧‬‬

‫ﮐﻌﺒﺔ ﻋﺮﻓﺎﻥ‪١٦٥ :‬‬

‫ﭘﻨﺞﻧﺎﻣﻪ‪١٤٠ :‬‬

‫ﮐﻠﻤﺎﺕﺍﻟﺸﻌﺮﺍ )ﺗﺬﮐﺮﺓ(‪١٦٦ ،١٥٨ :‬‬

‫ﲢﻔﺔﺍﻟﻌﺮﺍﻗﻴﻦ )ﻣﺜﻨﻮﻱ(‪١٦٤ ،٩١ :‬‬

‫ﮐﻠﻴ‪‬ﺎﺕِ ﻓﻴﻀﻲ‪١٤٠ :‬‬

‫ﺗﺤﻘﻴﻖﺍﻟﺴ‪‬ﺪﺍﺩ ﻓﻲ ﻣﺰﻟﱠﺔِﺍﻵﺯﺍﺩ‪١٥٨ :‬‬

‫ﮔﻠﺴﺘﺎﻥ‪١٤٦ :‬‬

‫ﺗﺬﮐﺮﺓﺍﻟﻤﻌﺎﺻﺮﻳﻦ‪١٤٥ :‬‬

‫ﮔﻠﺸﻦِ ﻓﻄﺮﺕ‪١٦٦ :‬‬

‫»ﺭ‪ ،‬ﺱ‪ ،‬ﺵ«‬

‫»ﻝ‪ ،‬ﻡ‪ ،‬ﻥ‪ ،‬ﻭ«‬

‫ﺭﺍﺣﺔﺍﻟﻘﻠﻮﺏ‪١٤٨ :‬‬

‫ﻟﻴﻼﻭﺗﻲ‪١٤٠ :‬‬

‫ﺭﺳﺎﻟﺔ ﺣﺴﻦ ﻭ ﻋﺸﻖ‪١٤٨ :‬‬

‫ﻣﺠﻤﻮﻋﺔ ﻧﻐﺰ )ﺗﺬﮐﺮﺓ(‪١٦٨ :‬‬

‫ﺭﻳﺎﺽﺍﻟﺸﻌﺮﺍ‪،١٥١ ،١٤٣ ،٩٠ :‬‬ ‫‪١٦٤‬‬

‫ﻣﺮﺁﺓﺍﻟﺨﻴﺎﻝ‪١٦٣ :‬‬

‫ﻣﻬﺎﺑﺎﺭﺗﺎ‪١٤٠ :‬‬

‫ﺳﻔﻴﻨﺔ ﻫﻨﺪﻱ‪١٤٥ :‬‬

‫ﻧﺎﻥ ﻭ ﺣﻠﻮﺍ )ﻣﺜﻨﻮﻱ(‪١٦١ :‬‬

‫ﺳﻮﺍﻃﻊﺍﻻﻟﻬﺎﻡ‪١٤٠ :‬‬

‫ﻭﻗﺎﻳﻊ ﺣﻴﺪﺭﺁﺑﺎﺩ‪١٤٨ :‬‬

‫ﺷﻴﺮ ﻭ ﺷﮑﺮ )ﻣﺜﻨﻮﻱ(‪١٦١ :‬‬

‫ﺷﻴﺮﻳﻦ ﻭ ﻓﺮﻫﺎﺩ )ﻣﺜﻨﻮﻱ(‪،٩٠ :‬‬ ‫‪١٦٤ ،١٥١‬‬ ‫*‬

‫‪١٨٦‬‬

‫ﻋﺒﺮﺕﺍﻟﻐﺎﻓﻠﻴﻦ‬

‫ﻧﻮ‪‬ﺍﺏ ﺻﻔﺪﺭﺟﻨﮓ‪١٤٥ :‬‬

‫ﻧﺪﻳﻤﻲ ﺑﺪﺧﺸﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻣﻠﹼﺎ ﻧﺪﻳﻤﻲ‪،٩٦ :‬‬ ‫‪١٦٦‬‬

‫ﻧﻮ‪‬ﺍﺏ ﻋﺒﺪﺍﻟﺮ‪‬ﺣﻴﻢ ﺧﺎﻥ ﺧﻠﻒ ﺑﻴﺮﻡ‬ ‫ﺧﺎﻥ ﺑﻬﺎﺭﻟﻮ‪١٦٧ ،١٦٥ :‬‬

‫ﻧﺴﺒﺘﻲ ﺗﻬﺎﻧﻴﺴﺮﻱ‪ ،‬ﺷﺎﻩ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ‬ ‫ﺻﺎﻟﺢ‪١٤١ ،٤٣ :‬‬

‫ﻧﻮﺍﻳﻲ ﺟﻐﺘﺎﻳﻲ‪ ،‬ﺍﻣﻴﺮ ﻋﻠﻲ ﺷﻴﺮ‪:‬‬ ‫‪١٦٧ ،١٦١‬‬

‫ﻧﺴﻒ ﺁﻗﺎ¬ ﺷﺎﻧﻲ ﺗﮑﻠﻮ‪ ،‬ﻣﻮﻻﻧﺎ‬ ‫ﻧﻔﻴﺲﺍﻟﺪ‪‬ﻳﻦ‬

‫ﻭﺍﻗﻒ ﺑﺘﺎﻟﻮﻱ‪ ،‬ﺷﺎﻩ ﻧﻮﺭﺍﻟﻌﻴﻦ‪،٤٦ :‬‬

‫ﻧﻈﺎﻣﻲ ﮔﻨﺠﻮﻱ‪ ،‬ﻧﻈﺎﻡﺍﻟﺪ‪‬ﻳﻦ ﺍﻟﻴﺎﺱ‬ ‫ﺑﻦ ﻳﻮﺳﻒ‪١٤٧ :‬‬

‫ﻭﺍﻟﻪ ﺩﺍﻏﺴﺘﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻋﻠﻲ ﻗﻠﻲ ﺧﺎﻥ‪:‬‬ ‫‪١٦٤ ،١٤٣‬‬

‫ﻧﻈﺎﻡﺍﻟﻤﻠﮏ ﺁﺻﻔﺠﺎﻩ‪١٦٥ :‬‬

‫‪١٤٦ ،٨٦ ،٤٧‬‬

‫ﻫﺎﺗﻒ ﺍﺻﻔﻬﺎﻱ‪ ،‬ﻣﻴﺮﺯﺍ ﺍﺑﻮﻋﻠﻲ‪:‬‬ ‫‪١٤٥ ،٤٦‬‬

‫ﻧﻈﻴﺮﻱ ﻧﻴﺸﺎﺑﻮﺭﻱ‪ ،‬ﻣﻴﺮﺯﺍ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ‬ ‫ﺣﺴﻴﻦ‪،١١٦ ،١٠٤ ،١٠٣ :‬‬ ‫‪١٦٦‬‬

‫ﻫﻼﻟﻲ ﺟﻐﺘﺎﻳﻲ‪ ،‬ﻣﻮﻻﻧﺎ ﺑﺪﺭﺍﻟﺪ‪‬ﻳﻦ‪:‬‬

‫ﻣﻴﺮﺯﺍ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﻧﻌﻤﺖ ﺧﺎﻥ‬

‫ﻳﻤﻴﻦﺍﻟﺪ‪‬ﻳﻦ ﺍﺑﻮﺍﻟﺤﺴﻦ ﺧﺴﺮﻭ¬‬

‫ﻧﻌﻤﺖ ﺧﺎﻥ¬ ﻋﺎﻟﻲ ﺷﻴﺮﺍﺯﻱ‪،‬‬

‫‪١٦٧ ،١١٠‬‬

‫ﻧﻮ‪‬ﺍﺏ ﺁﺻﻒﺍﻟﺪ‪‬ﻭﻟﻪ‪١٤٥ :‬‬

‫ﺍﻣﻴﺮ ﺧﺴﺮﻭ ﺩﻫﻠﻮﻱ‬

‫*‬

‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﺍﻋﻼﻡ‬

‫‪١٨٥‬‬

‫ﻣﻮﻻﻧﺎ ﺟﺎﻣﻲ¬ ﺟﺎﻣﻲ ﺧﺮﺍﺳﺎﻧﻲ‪،‬‬

‫ﻣﻴﺮﺯﺍ ﺻﺎﺋﺒﻲ¬ ﺻﺎﺋﺐ ﺗﺒﺮﻳﺰﻱ‪،‬‬

‫ﻣﻮﻻﻧﺎ ﺭﻭﻡ¬ ﺟﻼﻝ ﺑﻠﺨﻲ‪ ،‬ﻣﻮﻻﻧﺎ‬ ‫ﺟﻼﻟﺪ‪‬ﻳﻦ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﻣﻮﻟﻮﻱ‬

‫ﻣﻴﺮﺯﺍ ﺻﺎﺣﺐ¬ ﻣﮑﻴﻦ ﺩﻫﻠﻮﻱ‪،‬‬ ‫ﻣﻴﺮﺯﺍ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﻓﺎﺧﺮ‬

‫ﻣﻮﻻﻧﺎ ﻧﻮﺭﺍﻟﺪ‪‬ﻳﻦ ﻋﺒﺪﺍﻟﺮ‪‬ﺣﻤٰﻦ‬

‫ﻣﻮﻻﻧﺎ ﻓﻴﻀﻲ‪١٠٤ ،٩١ :‬‬

‫ﻣﻮﻻﻧﺎ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﮐﻠﻴﺪﺩﺍﺭ‪١٤٩ :‬‬ ‫ﻣﻮﻟﻮﻱ ﺟﺎﻣﻲ¬ ﺟﺎﻣﻲ ﺧﺮﺍﺳﺎﻧﻲ‪،‬‬ ‫ﻣﻮﻻﻧﺎ ﻧﻮﺭﺍﻟﺪ‪‬ﻳﻦ ﻋﺒﺪﺍﻟﺮ‪‬ﺣﻤٰﻦ‬

‫ﻣﻮﻟﻮﻱ ﺭﻭﻡ¬ ﺟﻼﻝ ﺑﻠﺨﻲ‪ ،‬ﻣﻮﻻﻧﺎ‬ ‫ﺟﻼﻝﺍﻟﺪ‪‬ﻳﻦ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﻣﻮﻟﻮﻱ‬ ‫ﻣﺆﻣﻦ ﺍﺳﺘﺮﺁﺑﺎﺩﻱ‪ ،‬ﺍﻣﻴﺮ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ‬ ‫ﻣﺆﻣﻦ‪١٥٢ :‬‬

‫ﻣﻴﺮ ﺍﮐﺒﺮﺁﺑﺎﺩﻱ‪ ،‬ﻣﻴﺮ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﺗﻘﻲ‪:‬‬ ‫‪١٤٣‬‬

‫ﻣﻴﺮ ﺟﻤﺎﻝﺍﻟﺪ‪‬ﻳﻦ ﻣﺤﺪ‪‬ﺙ‪١٥٧ :‬‬

‫ﻣﻴﺮ ﺳﻴ‪‬ﺪ ﻋﻠﻲ ﻫﻤﺪﺍﻧﻲ‪١٤٠ :‬‬

‫ﻣﻴﺮ ﺳﻴ‪‬ﺪ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﮐﺎﻟﭙﻮﻱ‪١٤٨ :‬‬ ‫ﻣﻴﺮ ﻋﻤﺎﺩ‪١٥٤ :‬‬

‫ﻣﻴﺮﺯﺍ ﺑ‪‬ﻬﺠ‪‬ﻮ¬ ﺫﺭ‪‬ﻩ ﻟﮑﻬﻨﻮﻱ‪ ،‬ﻣﻴﺮﺯﺍ‬ ‫ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﺳﻤﻴﻊ ﺑ‪‬ﻬﺠ‪‬ﻮ‬

‫ﻣﻴﺮﺯﺍ ﺑﻴﺪﻝ¬ ﺑﻴﺪﻝ ﺩﻫﻠﻮﻱ‪،‬‬ ‫ﺍﺑﻮﺍﻟﻤﻌﺎﻟﻲ ﻣﻴﺮﺯﺍ ﻋﺒﺪﺍﻟﻘﺎﺩﺭ‬

‫ﻣﻴﺮﺯﺍ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﻋﻠﻲ‬

‫ﻣﻴﺮﺯﺍ ﻋﺒﺪﺍﻟﺮ‪‬ﺣﻴﻢ )ﭘﺪﺭِ ﺻﺎﺋﺐ‬ ‫ﺗﺒﺮﻳﺰﻱ(‪١٤٩ :‬‬ ‫ﻣﻴﺮﺯﺍ ﻓﺎﺧﺮ¬ ﻣﮑﻴﻦ ﺩﻫﻠﻮﻱ‪،‬‬ ‫ﻣﻴﺮﺯﺍ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﻓﺎﺧﺮ‬

‫ﻣﻴﺮﺯﺍ ﻓﻘﻴﺮﺍﷲ‪١٤١ :‬‬

‫ﻣﻴﺮﺯﺍ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﺑﺎﻗﺮ‪١٤٩ :‬‬

‫ﻣﻴﺮﺯﺍ ﻣﺤﻤﻮﺩ ﻣﺸﻬﺪﻱ‪١٦٧ :‬‬

‫ﻣﻴﺮﺯﺍﻱ ﻣﻮﺻﻮﻑ¬ ﻣﮑﻴﻦ‬ ‫ﺩﻫﻠﻮﻱ‪ ،‬ﻣﻴﺮﺯﺍ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﻓﺎﺧﺮ‬ ‫ﻣﻴﺮﺯﺍﻱ ﻣﻮﻣﻲ ﺍﻟﻴﻪ¬ ﻣﮑﻴﻦ‬ ‫ﺩﻫﻠﻮﻱ‪ ،‬ﻣﻴﺮﺯﺍ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﻓﺎﺧﺮ‬ ‫ﻣﻴﻨﺎﻱ ﺍﺻﻔﻬﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻣﻴﺮﺯﺍ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ‬ ‫ﺻﺎﺩﻕ‪١٥٦ :‬‬

‫ﻧﺎﺻﺮ ﻋﻠﻲ ﺳﺮﻫﻨﺪﻱ¬ ﻋﻠﻲ‬ ‫ﺳﺮﻫﻨﺪﻱ‪ ،‬ﺷﻴﺦ ﻧﺎﺻﺮ ﻋﻠﻲ‬ ‫»ﻥ‪ ،‬ﻭ‪ ،‬ﻫ‪ ،‬ﻱ«‬

‫ﻧﺎﺻﺮ ﻋﻠﻲ¬ ﻋﻠﻲ ﺳﺮﻫﻨﺪﻱ‪ ،‬ﺷﻴﺦ‬ ‫ﻧﺎﺻﺮ ﻋﻠﻲ‬

‫ﻧﺎﻗﻪ¬ ﺳﻴﺮﻱ ﻣﺸﻬﺪﻱ‪ ،‬ﻣﻴﺮ ﺳﻴﺮﻱ‬

‫‪١٨٤‬‬

‫ﻋﺒﺮﺕﺍﻟﻐﺎﻓﻠﻴﻦ‬

‫ﮐﻮﺛﺮﻱ ﻫﻤﺪﺍﻧﻲ‪ ،‬ﻣﻴﺮ ﻋﻘﻴﻞ‪،٩٠ :‬‬ ‫‪١٦٤ ،٩٢‬‬

‫ﻟﺴﺎﻧﻲ ﺷﻴﺮﺍﺯﻱ‪ ،‬ﻣﻮﻻﻧﺎ ﻟﺴﺎﻧﻲ‪:‬‬ ‫‪١٥٩‬‬ ‫»ﻡ«‬

‫ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﺍﺩﻳﺐﺍﻟﻌﺎﺭﻑ‪١٤٨ :‬‬ ‫ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﺍﺷﺮﻑ )ﭘﺪﺭِ ﻣﮑﻴﻦ‬ ‫ﺩﻫﻠﻮﻱ(‪١٣٩ :‬‬ ‫ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﺍﻋﻈﻢ‪١٥٠ :‬‬

‫ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﺯﺍﻫﺪ‪١٥٧ :‬‬ ‫ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﺷﺎﻩ‪١٥٠ :‬‬

‫ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﺻﺎﻟﺢ‪١٦٢ :‬‬

‫ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﺻﺪﻳﻖﺍﻟﺪ‪‬ﻳﻦ‪١٦٣ :‬‬ ‫ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﻓﺮ‪‬ﺥﺳﻴﺮ‪١٥٠ :‬‬ ‫ﻣﺨﻠﺺ ﺧﺎﻥ‪١٤٩ :‬‬

‫ﻣﺮﺗﻀٰﻲ ﻋﻠﻲ)ﻉ(‪٩٠ :‬‬ ‫ﻣﺼﻠﺢﺍﻟﺪ‪‬ﻳﻦ ﺷﻴﺮﺍﺯﻱ‪ ،‬ﺷﻴﺦ )ﭘﺪﺭِ‬ ‫ﺳﻌﺪﻱ(‪١٤٦ :‬‬ ‫ﻣﻈﻬﺮ ﺩﻫﻠﻮﻱ‪ ،‬ﻣﻴﺮﺯﺍ ﻣﻈﻬﺮ‬ ‫ﺟﺎﻥِﺟﺎﻧﺎﻥ‪١٤٣ :‬‬

‫ﻣﻘﺮ‪‬ﺏ ﺧﺎﻥ¬ ﻋﺎﻟﻲ ﺷﻴﺮﺍﺯﻱ‪،‬‬ ‫ﻣﻴﺮﺯﺍ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﻧﻌﻤﺖ ﺧﺎﻥ‬

‫ﻣﮑﻴﻦ ﺩﻫﻠﻮﻱ‪ ،‬ﻣﻴﺮﺯﺍ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﻓﺎﺧﺮ‪:‬‬

‫‪،٤٦ ،٤٥ ،٤٤ ،٤٣ ،٤٢ ،٤١‬‬ ‫‪،٨٣ ،٨١ ،٧٩ ،٥٢ ،٤٩ ،٤٨‬‬ ‫‪،٩١ ،٨٩ ،٨٨ ،٨٧ ،٨٦ ،٨٤‬‬ ‫‪،٩٩ ،٩٨ ،٩٧ ،٩٦ ،٩٥ ،٩٣‬‬ ‫‪،١٠٤ ،١٠٣ ،١٠٢ ،١٠١ ،١٠٠‬‬ ‫‪،١١٠ ،١٠٩ ،١٠٨ ،١٠٦ ،١٠٥‬‬ ‫‪،١١٥ ،١١٤ ،١١٣ ،١١٢ ،١١١‬‬ ‫‪،١٢٠ ،١١٩ ،١١٨ ،١١٧ ،١١٦‬‬ ‫‪،١٢٥ ،١٢٤ ،١٢٣ ،١٢٢ ،١٢١‬‬ ‫‪،١٣٠ ،١٢٩ ،١٢٨ ،١٢٧ ،١٢٦‬‬ ‫‪،١٣٥ ،١٣٤ ،١٣٣ ،١٣٢ ،١٣١‬‬ ‫‪١٣٩ ،١٣٧‬‬

‫ﻣﮑﻴﻦ ﻓﺎﺧﺮ¬ ﻣﮑﻴﻦ ﺩﻫﻠﻮﻱ‪،‬‬ ‫ﻣﻴﺮﺯﺍ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﻓﺎﺧﺮ‬

‫ﻣﻠﹼﺎ ﺳﺎﻟﮏ¬ ﺳﺎﻟﮏ ﻗﺰﻭﻳﻨﻲ‪،‬‬ ‫ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﺍﺑﺮﺍﻫﻴﻢ‬

‫ﻣﻠﹼﺎ ﻧﺪﻳﻢ ﮐﺸﻤﻴﺮﻱ¬ ﻧﺪﻳﻤﻲ‬ ‫ﺑﺪﺧﺸﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻣﻠﹼﺎ ﻧﺪﻳﻤﻲ‬

‫ﻣﻠﹼﺎ ﻧﻈﻴﺮﻱ )ﺍﺳﺘﺎﺩ ﻓﺎﺧﺮ(‪١٣٩ :‬‬

‫ﻣﻠﻮﻝ ﻟﮑﻬﻨﻮﻱ‪ ،‬ﺷﻴﺦ ﺷﺮﻑﺍﻟﺪ‪‬ﻳﻦ‪:‬‬ ‫‪١٦٨ ،١٢٢‬‬ ‫ﻣﻮﻻﻧﺎ ﺗﺎﺟﺮﻱ‪١٥٠ :‬‬

‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﺍﻋﻼﻡ‬

‫‪١٨٣‬‬

‫ﻋﺸﻖ ﻗﺰﻭﻳﻨﻲ‪ ،‬ﻣﻴﺮﺯﺍ ﻋﺒﺪﺍﷲ‬

‫ﻓﺼﻴﺤﻲ ﻫﺮﻭﻱ‪ ،‬ﻣﻴﺮﺯﺍ ﻓﺼﻴﺤﻲ‬

‫ﻋﻠﹼﺎﻣﻲ ﺩﻫﻠﻮﻱ‪ ،‬ﺷﻴﺦ ﺍﺑﻮﺍﻟﻔﻀﻞ ﺑﻦ‬ ‫ﺷﻴﺦ ﻣﺒﺎﺭﮎ ﻧﺎﮔﻮﺭﻱ‪١٠١ :‬‬

‫ﻓﻄﺮﺕ ﻣﺸﻬﺪﻱ‪ ،‬ﻣﻴﺮﺯﺍ ﻣﻌﺰﹼﺍﻟﺪ‪‬ﻳﻦ‬ ‫ﺧﺎﻥ‪١٦٦ ،١٠٩ ،٩٥ :‬‬

‫ﻋﻠﻲ ﺳﺮﻫﻨﺪﻱ‪ ،‬ﺷﻴﺦ ﻧﺎﺻﺮ ﻋﻠﻲ‪:‬‬

‫ﻓﻘﻴﺮ ﺩﻫﻠﻮﻱ‪ ،‬ﻣﻴﺮ ﺷﻤﺲﺍﻟﺪ‪‬ﻳﻦ‪:‬‬

‫ﻣﺴﺘﻮﻓﻲ‪١٥١ :‬‬

‫ﻋﻠﻲ )ﭘﺪﺭِ ﺧﺎﻗﺎﻧﻲ ﺷﺮﻭﺍﻧﻲ(‪١٦٤ :‬‬ ‫‪١٥٧ ،١٤١ ،٩٧ ،٩٦ ،٩٥ ،٤٣‬‬

‫ﻋﻤﺮﻭ‪١١٩ :‬‬

‫ﻋﻴﺴٰﻲ‪١٢٤ :‬‬

‫ﻏﺰﺍﻟﻲ ﻣﺸﻬﺪﻱ‪ ،‬ﻣﻮﻻﻧﺎ ﻏﺰﺍﻟﻲ‪:‬‬ ‫‪١٤٠‬‬

‫ﻏﻨﻲ ﺑﻴﮓ¬ ﻗﺒﻮﻝ ﮐﺸﻤﻴﺮﻱ‪ ،‬ﻣﻴﺮﺯﺍ‬ ‫ﻋﺒﺪﺍﻟﻐﻨﻲ ﺑﻴﮓ‬

‫ﻏﻨﻲ ﺑﻴﮓ ﻗﺒﻮﻝ¬ ﻗﺒﻮﻝ ﮐﺸﻤﻴﺮﻱ‪،‬‬ ‫ﻣﻴﺮﺯﺍ ﻋﺒﺪﺍﻟﻐﻨﻲ ﺑﻴﮓ‬ ‫ﻏﻨﻲ ﮐﺸﻤﻴﺮﻱ‪ ،‬ﻣﻠﹼﺎ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﻃﺎﻫﺮ‪:‬‬ ‫‪١٤٠ ،٤٣‬‬

‫ﻏﻴﺎﺙﺍﻟﺪ‪‬ﻳﻦ ﻋﻠﻲ‪١٥٥ :‬‬

‫ﻏﻴﺎﺙﺍﻟﺪ‪‬ﻳﻦ ﻣﺸﻬﺪﻱ‪١٥٣ :‬‬ ‫»ﻑ‪ ،‬ﻕ«‬

‫ﻓﺎﺧﺮ ﻣﮑﻴﻦ¬ ﻣﮑﻴﻦ ﺩﻫﻠﻮﻱ‪،‬‬ ‫ﻣﻴﺮﺯﺍ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﻓﺎﺧﺮ‬

‫ﻓﺎﻧﻲ ﮐﺸﻤﻴﺮﻱ‪ ،‬ﻣﻠﹼﺎ ﻣﺤﺴﻦ‪١٤١ :‬‬

‫ﺍﻧﺼﺎﺭﻱ‪١٦٧ ،١١٠ :‬‬

‫ﻓﻘﻴﺮ ﺑﻠﮕﺮﺍﻣﻲ‪ ،‬ﻣﻴﺮ ﻧﻮﺍﺯﺵ ﻋﻠﻲ‪١٤٦ :‬‬ ‫‪١٤٥ ،١٤٣ ،٤٧ ،٤٦ ،٤٣‬‬

‫ﻓﻴﻀﻲ ﺍﮐﺒﺮﺁﺑﺎﺩﻱ‪ ،‬ﺷﻴﺦ ﺍﺑﻮﺍﻟﻔﻴﺾ‬ ‫ﺑﻦ ﺷﻴﺦ ﻣﺒﺎﺭﮎ ﻧﺎﮔﻮﺭﻱ‪،٤٣ :‬‬ ‫‪١٤٠ ،١٠٤ ،١٠١‬‬ ‫ﻗﺎﺩﺭﻱ ﻫﻨﺪﻱ‪ ،‬ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﺩﺍﺭﺍﺷﮑﻮﻩ‪:‬‬ ‫‪١٤١‬‬ ‫ﻗﺎﺳﻢ ﻗﺎﺩﺭﻱ‪ ،‬ﺣﮑﻴﻢ ﺍﺑﻮﺍﻟﻘﺎﺳﻢ‬

‫ﺧﺎﻥ ﻣﻴﺮ ﻗﺪﺭﺕ ﺍﷲ‪١٦٨ ،١٢٢ :‬‬

‫ﻗﺎﺳﻢ ﻭﺍﻗﻔﻲ‪ ،‬ﺷﺎﻩ ﻗﺎﺳﻢ‪١٥٩ ،٧٢ :‬‬ ‫ﻗﺎﺿﻲ ﺟﻬﺎﻥ‪١٥٩ :‬‬

‫ﻗﺎﺿﻲ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﺍﺣﺴﺎﻥ ﺍﷲ ﻋﺜﻤﺎﻧﻲ‬ ‫ﻗﺮﻳﺸﻲ ﻫﺮﻭﻱ‪١٥٨ :‬‬

‫ﻗﺒﻮﻝ ﮐﺸﻤﻴﺮﻱ‪ ،‬ﻣﻴﺮﺯﺍ ﻋﺒﺪﺍﻟﻐﻨﻲ‬ ‫ﺑﻴﮓ‪١٦٢ ،٨٧ ،٨٠ :‬‬ ‫»ﮎ‪ ،‬ﻝ«‬

‫ﮐﻤﺎﻝ ﺧﺠﻨﺪﻱ‪ ،‬ﺷﻴﺦ ﮐﻤﺎﻝﺍﻟﺪ‪‬ﻳﻦ‬ ‫ﻣﺴﻌﻮﺩ‪١٦٢ :‬‬

‫‪١٨٢‬‬

‫ﻋﺒﺮﺕﺍﻟﻐﺎﻓﻠﻴﻦ‬

‫»ﺹ‪ ،‬ﺽ‪ ،‬ﻁ«‬

‫ﺷﺠﺎﻉﺍﻟﺪ‪‬ﻭﻟﻪ ﺑﻬﺎﺩﺭ ﻧﻮ‪‬ﺍﺏِ ﺍﻭﺩﻫ‪،‬‬ ‫‪١٤٥ ،١٤٤‬‬

‫ﺷﺮﻑ ﭘﺎﻧﻲﭘﺘﻲ‪ ،‬ﺷﻴﺦ ﺷﺮﻑﺍﻟﺪ‪‬ﻳﻦ‬ ‫ﺑﻮﻋﻠﻲ ﻗﻠﻨﺪﺭ‪١٥٨ ،٧٢ :‬‬

‫ﺷﺮﻑ ﺟﻬﺎﻥ ﻗﺰﻭﻳﻨﻲ‪ ،‬ﻣﻴﺮﺯﺍ ﺷﺮﻑ‬ ‫ﺟﻬﺎﻥ‪١٥٩ ،٧٣ :‬‬ ‫ﺷﺮﻳﻒ ﺗﺒﺮﻳﺰﻱ‪١٥٩ ،٧٣ :‬‬

‫ﺷﻔﺎﻳﻲ ﺍﺻﻔﻬﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺣﮑﻴﻢ ﺷﺮﻑﺍﻟﺪ‪‬ﻳﻦ‬ ‫ﺣﺴﻦ‪١٦٧ ،١٦٠ ،٧٤ :‬‬ ‫ﺷﻤﺲ ﺗﺒﺮﻳﺰ‪١٥٩ :‬‬

‫ﺷﻮﮐﺖ ﺑﺨﺎﺭﻱ‪ ،‬ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﺍﺳﺤﺎﻕ‪:‬‬ ‫‪١٦٢ ،٧٩‬‬

‫ﺷﻬﺮﺕ ﺷﻴﺮﺍﺯﻱ‪ ،‬ﺣﮑﻴﻢ ﺷﻴﺢ‬ ‫ﺣﺴﻴﻦ‪١٥٠ ،٥٨ ،٥٧ :‬‬

‫ﺷﻴﺦ ﺍﺑﻮﺍﻟﻔﻴﺾ ﻓﻴﻀﻲ¬ ﻓﻴﻀﻲ‬ ‫ﺍﮐﺒﺮﺁﺑﺎﺩﻱ‪ ،‬ﺷﻴﺦ ﺍﺑﻮﺍﻟﻔﻴﺾ ﺑﻦ‬ ‫ﺷﻴﺦ ﻣﺒﺎﺭﮎ ﻧﺎﮔﻮﺭﻱ‬ ‫ﺷﻴﺦ ﺑﻬﺎﻳﻲ‪١٦٠ :‬‬

‫ﺷﻴﺦ ﺻﺎﺣﺐ¬ ﺛﻨﺎﻱ‬ ‫ﺷﺎﻫﺠﻬﺎﻥﺁﺑﺎﺩﻱ‪ ،‬ﺷﻴﺦ ﺁﻳﺖ ﺍﷲ‬ ‫ﺷﻴﺦ ﻣﺒﺎﺭﮎ ﻧﺎﮔﻮﺭﻱ‪١٤٠ :‬‬

‫ﺷﻴﺦ ﻧﺎﺻﺮ ﻋﻠﻲ¬ ﻋﻠﻲ ﺳﺮﻫﻨﺪﻱ‪،‬‬ ‫ﺷﻴﺦ ﻧﺎﺻﺮ ﻋﻠﻲ‬

‫ﺻﺎﺋﺐ ﺗﺒﺮﻳﺰﻱ‪ ،‬ﻣﻴﺮﺯﺍ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﻋﻠﻲ‪:‬‬ ‫‪،١١٤ ،١٠١ ،٩٦ ،٩٥ ،٨٩ ،٥٦‬‬ ‫‪١٦٢ ،١٥٦ ،١٤٩ ،١٤١‬‬

‫ﺻﺎﺋﺐ ﺗﺒﺮﻳﺰﻱ‪ ،‬ﻣﻴﺮﺯﺍ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﻋﻠﻲ‪:‬‬ ‫‪١٠١ ،٩٦ ،٩٥ ،٨٩‬‬ ‫ﺻﺎﻧﻊ ﺑﻠﮕﺮﺍﻣﻲ‪ ،‬ﺷﻴﺦ ﻧﻈﺎﻡﺍﻟﺪ‪‬ﻳﻦ‬ ‫ﺍﺣﻤﺪ‪١٤٦ ،٤٧ ،٤٦ :‬‬

‫ﺿﺤ‪‬ﺎﮎ‪١٢٢ ،١٢١ :‬‬

‫ﻃﻮﻃﻲِ ﻫﻨﺪ¬ ﺍﻣﻴﺮ ﺧﺴﺮﻭ ﺩﻫﻠﻮﻱ‬ ‫»ﻉ‪ ،‬ﻍ«‬

‫ﻋﺎﻗﻞ ﺷﺎﻫﺠﻬﺎﻥﺁﺑﺎﺩﻱ‪ ،‬ﻣﻴﺮﺯﺍ‬ ‫ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﻫﻨﺮﻭﺭ ﺧﺎﻥ‪١٦٥ ،٩٢ :‬‬

‫ﻋﺎﻟﻲ ﺷﻴﺮﺍﺯﻱ‪ ،‬ﻣﻴﺮﺯﺍ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﻧﻌﻤﺖ‬ ‫ﺧﺎﻥ‪١٤٨ ،٥٣ :‬‬

‫ﻋﺒﺪﺍﻟﺨﺎﻟﻖ )ﭘﺪﺭِ ﺑﻴﺪﻝ ﺩﻫﻠﻮﻱ(‪:‬‬ ‫‪١٤٢‬‬

‫ﻋﺒﺪﺍﻟﺮ‪‬ﺣﻴﻢ‪١٣٩ :‬‬

‫ﻋﺒﻴﺪﺍﷲ ﺧﺎﻥ‪١٦٧ :‬‬

‫ﻋﺮﻓﻲ ﺷﻴﺮﺍﺯﻱ‪ ،‬ﺟﻤﺎﻝﺍﻟﺪ‪‬ﻳﻦ‬

‫ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ‪١٦٥ ،١٥٦ ،١٣٥ ،٩٢ :‬‬

‫ﻋﺰﹼﺕ ﻟﮑﻬﻨﻮﻱ‪ ،‬ﺷﻴﺦ ﻓﻘﻴﻪﺍﻟﺪ‪‬ﻳﻦ‬ ‫ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ‪١٦٣ ،٨٧ :‬‬

‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﺍﻋﻼﻡ‬

‫‪١٨١‬‬

‫ﺳﻨﺠﺮ ﮐﺎﺷﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻣﻴﺮ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﻫﺎﺷﻢ‬

‫ﺷﺎﻧﻲ ﺗﮑﻠﻮ‪ ،‬ﻣﻮﻻﻧﺎ ﻧﻔﻴﺲﺍﻟﺪ‪‬ﻳﻦ‪:‬‬

‫ﺳﻮﺩﺍﻱ ﺩﻫﻠﻮﻱ‪ ،‬ﻣﻴﺮﺯﺍ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ‬ ‫ﺭﻓﻴﻊ‪،١٤٦ ،١٤٣ ،٤٧ ،٤٦ :‬‬ ‫‪١٦٦ ،١٦٥‬‬

‫ﺷﺎﻩ ﺣﺴﻴﻦ‪٧٢ :‬‬

‫ﺳﻨﺠﺮ‪١٥٦ ،٧٠ :‬‬

‫ﺳ‪‬ﻬﻴﻞ¬ ﺳ‪‬ﻬﻴﻠﻲ ﺧﺮﺍﺳﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻣﻴﺮ‬ ‫ﻧﻈﺎﻡﺍﻟﺪ‪‬ﻳﻦ‬

‫ﺳ‪‬ﻬﻴﻠﻲ ﺧﺮﺍﺳﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻣﻴﺮ ﻧﻈﺎﻡﺍﻟﺪ‪‬ﻳﻦ‪:‬‬ ‫‪١٥٥ ،٦٩‬‬

‫ﺳﻴﺎﺩﺕ ﻻﻫﻮﺭﻱ‪ ،‬ﻣﻴﺮ ﺟﻼﻝﺍﻟﺪ‪‬ﻳﻦ‪:‬‬ ‫‪١٥٧ ،٧١‬‬

‫ﺳﻴ‪‬ﺪ ﻣﻌﺼﻮﻡ ﺩﮐﻨﻲ‪١٥٣ :‬‬

‫ﺳﻴﺮﺗﻲ ﻗﺰﻭﻳﻨﻲ‪ ،‬ﻣﻴﺮﺯﺍ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ‬

‫ﺣﺴﻴﻦ ﻏﻔﺎﺭﻱ‪١٥٧ ،١٥٦ ،٧٠ :‬‬

‫ﺳﻴﺮﻱ ﻣﺸﻬﺪﻱ‪ ،‬ﻣﻴﺮ ﺳﻴﺮﻱ‪،٧٢ :‬‬ ‫‪١٥٨‬‬ ‫ﺳﻴﻒ ﺧﺎﻥ ﺑﺪﺧﺸﻲ¬ ﻣﻴﺮﺯﺍ‬ ‫ﻓﻘﻴﺮﺍﷲ‬ ‫ﺳﻴﻒ ﺍﷲ‪١٦٧ :‬‬

‫ﺳﻴﻔﻲ ﺑﺨﺎﺭﻱ‪١٥٥ ،٦٩ :‬‬

‫ﺷﺎﭘﻮﺭ ﺗﻬﺮﺍﻧﻲ‪ ،‬ﺁﻗﺎ ﺷﺎﭘﻮﺭ ﻭﻟﺪ‬ ‫ﺧﻮﺍﺟﻪ ﺧﻮﺍﺟﮕﻲ‪،١١٣ ،٧٣ :‬‬ ‫‪١٦٠‬‬

‫‪١٦٠ ،٧٣‬‬

‫ﺷﺎﻩ ﻃﻬﻤﺎﺳﺐ ﺻﻔﻮﻱ‪١٥٩ :‬‬ ‫ﺷﺎﻩ ﻋﺎﻟﻢ‪١٤٩ ،١٣٩ ،١٣٥ :‬‬

‫ﺷﺎﻩ ﻋﺒ‪‬ﺎﺱ ﺍﻭ‪‬ﻝ¬ ﺷﺎﻩ ﻋﺒ‪‬ﺎﺱ‬ ‫ﻣﺎﺿﻲ ﺻﻔﻮﻱ‬

‫ﺷﺎﻩ ﻋﺒ‪‬ﺎﺱ ﻣﺎﺿﻲ ﺻﻔﻮﻱ‪،٩٠ :‬‬ ‫‪١٦٧ ،١٦٥ ،١٦٤ ،١٦٠ ،١٥٣‬‬

‫ﺷﺎﻩ ﻣﻠﻮﻝ¬ ﻣﻠﻮﻝ ﻟﮑﻬﻨﻮﻱ‪ ،‬ﺷﻴﺦ‬ ‫ﺷﺮﻑﺍﻟﺪ‪‬ﻳﻦ‬

‫ﺷﺎﻫﺠﻬﺎﻥ ﺗﻴﻤﻮﺭﻱ¬ ﺷﺎﻫﺠﻬﺎﻥ‪،‬‬ ‫ﺷﻬﺎﺏﺍﻟﺪ‪‬ﻳﻦ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ‬

‫ﺷﺎﻫﺠﻬﺎﻥ‪ ،‬ﺷﻬﺎﺏﺍﻟﺪ‪‬ﻳﻦ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ‪:‬‬ ‫‪،١٥٧ ،١٥٤ ،١٥٣ ،١٥١ ،١٣٩‬‬ ‫‪١٦٦‬‬

‫ﺷﺎﻫﺰﺍﺩﻩ ﺑﺎﻳﺴﻨﻘﺮ‪١٥٩ :‬‬

‫ﺷﺎﻫﺰﺍﺩﻩ ﭘﺮﻭﻳﺰ )ﭘﺴﺮ ﺟﻬﺎﻧﮕﻴﺮ(‪:‬‬ ‫‪١٥٦‬‬ ‫ﺷﺎﻫﻲ ﺳﺒﺰﻭﺍﺭﻱ‪ ،‬ﺁﻗﻤﻠﮏ ﻣﻴﺮ‬ ‫ﺷﺎﻫﻲ‪١٥٩ ،٧٣ :‬‬

‫ﺷﺎﻳﻖ ﺍﺻﻔﻬﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺣﺎﺟﻲ ﻓﺮﻳﺪﻭﻥ‪:‬‬ ‫‪١٥٦ ،٧٠ ،٦٩‬‬

‫‪١٨٠‬‬

‫ﻋﺒﺮﺕﺍﻟﻐﺎﻓﻠﻴﻦ‬

‫ﺭﺍﻗﻢ ﻣﺸﻬﺪﻱ‪ ،‬ﺳﻌﺪﺍﻟﺪ‪‬ﻳﻦ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ‪:‬‬

‫ﺳﺨﻨﻮﺭ ﺑﻠﮕﺮﺍﻣﻲ‪ ،‬ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ‬

‫ﺭﺟﺐ ﻋﻠﻲ )ﭘﺪﺭ ﻋﻠﻲ ﺳﺮﻫﻨﺪﻱ(‪:‬‬ ‫‪١٤١‬‬

‫ﺳﺮﺧﻮﺵ ﮐﺸﻤﻴﺮﻱ‪ ،‬ﻣﻴﺮﺯﺍ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ‬ ‫ﺍﻓﺼﻞ‪،٩٧ ،٩٦ ،٩٥ ،٧١ ،٤١ :‬‬ ‫‪١٦٦ ،١٥٧‬‬

‫‪١٥٣ ،٦٨‬‬

‫ﺭﺿﺎﻱ ﮐﺎﺷﻲ‪١٥٣ ،٦٧ :‬‬

‫ﺻﺪ‪‬ﻳﻖ‪١٥٨ ،٧٢ :‬‬

‫ﺭﺿﺎﻱ ﻫﺮﻭﻱ‪ ،‬ﺭﺿﺎ ﻋﻠﻲ ﺷﺎﻩ‪،٦٧ :‬‬

‫ﺳﻌﺪﻱ ﺷﻴﺮﺍﺯﻱ‪ ،‬ﺷﻴﺦ ﺷﺮﻑﺍﻟﺪ‪‬ﻳﻦ‬ ‫ﺑﻦ ﻣﺼﻠﺢﺍﻟﺪ‪‬ﻳﻦ‪،٥١ ،٤٧ :‬‬ ‫‪١٤٦ ،١٣٨ ،١١٧‬‬

‫ﺭﺿﻲ ﺍﺻﻔﻬﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺁﻗﺎ ﺭﺿﻲ‪،٦٧ :‬‬ ‫‪١٥٣‬‬

‫ﺳﻠﻄﺎﻥ ﺳﻨﺠﺮ ﺳﻠﺠﻮﻗﻲ‪١٦٢ :‬‬

‫‪١٥٣‬‬

‫ﺭﺿﻲ ﺁﺭﺗﻴﻤﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻣﻴﺮﺯﺍ ﺭﺿﻲ‪،٦٧ :‬‬ ‫‪١٥٣‬‬

‫ﺭﺿﻲﺍﻟﺪ‪‬ﻳﻦ ﻧﻴﺸﺎﺑﻮﺭﻱ‪،١٥١ ،٦٧ :‬‬ ‫‪١٥٣‬‬

‫ﺭﻓﻴﻊ ﻗﺰﻭﻳﻨﻲ‪ ،‬ﻣﻴﺮﺯﺍ ﺣﺴﻦ ﺑﻴﮓ‪:‬‬ ‫‪١٥٤ ،٦٨‬‬ ‫ﺭﻓﻴﻌﻲ ﮐﺎﺷﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻣﻴﺮ ﺭﻓﻴﻊﺍﻟﺪ‪‬ﻳﻦ‬ ‫ﺣﻴﺪﺭ ﻣﻌﻤ‪‬ﺎﻳﻲ‪١٥٦ :‬‬ ‫ﺯﻳﺐﺍﻟﻨﹼﺴﺎ ﺑﻴﮕﻢ‪١٦٣ :‬‬ ‫ﺯﻳﺪ‪١١٩ :‬‬

‫»ﺱ‪ ،‬ﺵ«‬

‫ﺳﺎﻻﺭ ﻓﺨﺮﺍﻟﺪ‪‬ﻳﻦ‪١٥٨ :‬‬

‫ﺳﺎﻟﮏ ﻗﺰﻭﻳﻨﻲ‪ ،‬ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﺍﺑﺮﺍﻫﻴﻢ‪:‬‬ ‫‪١٥٧ ،٧٠‬‬

‫ﺳﻠﻄﺎﻥ ﺣﺴﻴﻦ ﺑﺎﻳﻘﺮﺍ‪١٥٥ :‬‬

‫ﺳﻠﻄﺎﻥ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﺧﺪﺍﺑﻨﺪﻩ ﺻﻔﻮﻱ‪:‬‬ ‫‪١٥٥‬‬ ‫ﺳﻠﻄﺎﻥ ﻣﻴﺮﺯﺍ ﻣﺮﺗﺒﻂ‪١٦١ :‬‬

‫ﺳﻠﻄﺎﻥﺍﻟﻌﺎﺑﺪﻳﻦِ ﮐﺸﻤﻴﺮ‪١٦٦ :‬‬

‫ﺳﻠﻄﺎﻥﺍﻟﻌﻠﻤﺎ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ )ﭘﺪﺭِ ﻣﻮﻻﻧﺎ‬ ‫ﺭﻭﻡ(‪١٤٧ :‬‬ ‫ﺳﻠﻤﺎﻥ ﺍﺻﻔﻬﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻣﻴﺮﺯﺍ ﺳﻠﻤﺎﻥ‬ ‫ﺟﺎﺑﺮﻱ‪١٥٥ ،٦٩ :‬‬

‫ﺳﻠﻤﺎﻥ ﺳﺎﻭﺟﻲ‪ ،‬ﺧﻮﺍﺟﻪ‬ ‫ﺟﻤﺎﻝﺍﻟﺪ‪‬ﻳﻦ‪١٦٢ ،١٥٤ ،٦٨ :‬‬ ‫ﺳﻠﻴﻢ ﻃﺮﺷﺘﻲ‪ ،‬ﻣﻴﺮﺯﺍ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﻗﻠﻲ‬ ‫ﺑﻴﮓ‪،٦٤ ،٦٣ ،٦٢ ،٦١ ،٦٠ :‬‬ ‫‪١٦٢ ،١٥٠‬‬

‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﺍﻋﻼﻡ‬

‫‪١٧٩‬‬

‫ﺣﮑﻴﻢ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﺷﻔﻴﻊ‪١٤٥ :‬‬ ‫ﺣﮑﻴﻢ ﻣﻠﹼﺎﻱ ﺍﺻﻔﻬﺎﻧﻲ‪١٦٠ :‬‬ ‫ﺣﻴﺪﺭ ﺷﮑﻮﻳﻲ‪٧٤ :‬‬

‫ﺧﺎﻗﺎﻧﻲ ﺷﺮﻭﺍﻧﻲ‪ ،‬ﺣﺴ‪‬ﺎﻥﺍﻟﻌﺠﻢ‬

‫ﺍﻓﻀﻞﺍﻟﺪ‪‬ﻳﻦ ﺍﺑﻮﺑﺪﻳﻞ ﺑﻦ ﻋﻠﻲ‪:‬‬ ‫‪١٦٤ ،٩١‬‬

‫ﺧﺎﻟﺺ ﺍﺻﻔﻬﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻣﻴﺮ ﺳﻴ‪‬ﺪ ﺣﺴﻦ‬ ‫ﺍﻣﺘﻴﺎﺯ ﺧﺎﻥ‪١٤٩ ،٥٥ :‬‬ ‫ﺧﺎﻥِﺧﺎﻧﺎﻥ¬ ﻧﻮ‪‬ﺍﺏ ﻋﺒﺪﺍﻟﺮ‪‬ﺣﻴﻢ‬ ‫ﺧﺎﻥ ﺧﻠﻒ ﺑﻴﺮﻡ ﺧﺎﻥ ﺑﻬﺎﺭﻟﻮ‬

‫ﺧﺴﺮﻭ¬ ﺍﻣﻴﺮ ﺧﺴﺮﻭ ﺩﻫﻠﻮﻱ‬

‫ﺧﺴﺮﻭ ﺩﻫﻠﻮﻱ¬ ﺍﻣﻴﺮ ﺧﺴﺮﻭ‬ ‫ﺩﻫﻠﻮﻱ‬

‫ﺧﻀﺮ ﺧﻮﺍﻧﺴﺎﺭﻱ‪ ،‬ﺧﻀﺮ ﺧﻠﻒ‬ ‫ﻣﻮﻻﻧﺎ ﺗﺎﺟﺮﻱ‪١٥٠ ،٦٤ :‬‬ ‫ﺧﻠﻴﻞ ﺧﺮﺍﺳﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻣﻴﺮﺯﺍ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ‬ ‫ﺧﻠﻴﻞ‪١٦٣ ،٨٨ :‬‬

‫ﺧﻠﻴﻞ‪ ،‬ﺟﻠﻴﻞ‪٦٤ :‬‬

‫ﺧﻮﺍﺟﻪ ﺧﻮﺍﺟﮕﻲ‪١٦٠ :‬‬

‫ﺧﻮﺍﺟﻪ ﻧﻈﺎﻡﺍﻟﺪ‪‬ﻳﻦ ﺍﻭﻟﻴﺎ‪١٤٧ ،١٤٢ :‬‬ ‫»ﺩ‪ ،‬ﺫ«‬

‫ﺩﺍﻧﺎﻱ ﮐﺸﻤﻴﺮﻱ‪ ،‬ﻣﻠﹼﺎ ﻓﺨﺮﺍﻟﺪ‪‬ﻳﻦ‪:‬‬ ‫‪١٥٢ ،٦٦‬‬

‫ﺩﺍﻧﺶ ﻣﺸﻬﺪﻱ‪ ،‬ﻣﻴﺮ ﺭﺿﻲﺍﻟﺪ‪‬ﻳﻦ‬ ‫ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ‪١٥١ ،٦٥ :‬‬

‫ﺩﺍﻧﺸﻤﻨﺪ ﺧﺎﻥ¬ ﻋﺎﻟﻲ ﺷﻴﺮﺍﺯﻱ‪،‬‬ ‫ﻣﻴﺮﺯﺍ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﻧﻌﻤﺖ ﺧﺎﻥ‬

‫ﺩﺍﻭﺩ ﺍﺻﻔﻬﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻣﻴﺮﺯﺍ ﺩﺍﻭﺩ ﺧﻠﻒ‬ ‫ﻣﻴﺮﺯﺍ ﻋﺒﺪﺍﷲ ﻣﺴﺘﻮﻓﻲ ﻗﺰﻭﻳﻨﻲ‪:‬‬ ‫‪١٥١ ،٦٥‬‬ ‫ﺩﺍﻭﺩ ﻣﺘﻮﻟﹼﻲ¬ ﺩﺍﻭﺩ ﺍﺻﻔﻬﺎﻧﻲ‪،‬‬

‫ﻣﻴﺮﺯﺍ ﺩﺍﻭﺩ ﺧﻠﻒ ﻣﻴﺮﺯﺍ ﻋﺒﺪﺍﷲ‬ ‫ﻣﺴﺘﻮﻓﻲ ﻗﺰﻭﻳﻨﻲ‬

‫ﺩﺭﺩ ﺩﻫﻠﻮﻱ‪ ،‬ﺧﻮﺍﺟﻪ ﻣﻴﺮ ﺩﺭﺩ‪١٤٣ :‬‬

‫ﺩﺭﺩﻣﻨﺪ ﺍﻭﺩﮔﻴﺮﻱ‪ ،‬ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﻓﻘﻴﻪ‪:‬‬ ‫‪١٥٢ ،٦٦‬‬

‫ﺩﺭﮐﻲ ﻗﻤﻲ‪ ،‬ﻣﻠﹼﺎ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﺍﻣﻴﻦ‪،٦٦ :‬‬ ‫‪١٥٢‬‬

‫ﺩﺭﻭﻳﺶ ﺩﻫﮑﻲ‪ ،‬ﻋﺰﻳﺰﺍﷲ‪١٥١ ،٦٥ :‬‬ ‫ﺫﺭ‪‬ﻩ ﻟﮑﻬﻨﻮﻱ‪ ،‬ﻣﻴﺮﺯﺍ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﺳﻤﻴﻊ‬ ‫ﺑ‪‬ﻬﺠ‪‬ﻮ‪١٤٥ ،٤٦ :‬‬ ‫ﺫﻭﺍﻟﻔﻘﺎﺭ ﺧﺎﻥ ﺑﻬﺎﺩﺭ‪١٤٢ :‬‬ ‫ﺫﻫﻨﻲ ﻣﺸﻬﺪﻱ‪٦٦ :‬‬

‫»ﺭ‪ ،‬ﺯ«‬

‫ﺭﺍﺳﺦ ﺳﺮﻫﻨﺪﻱ‪ ،‬ﻣﻴﺮ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﺯﻣﺎﻥ‬ ‫ﺧﺎﻥ‪١٥٤ ،٦٨ :‬‬

‫‪١٧٨‬‬

‫ﻋﺒﺮﺕﺍﻟﻐﺎﻓﻠﻴﻦ‬

‫»ﺕ‪ ،‬ﺙ«‬

‫ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺍﺻﻔﻬﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻣﻴﺮﺯﺍ ﻣﺤﺴﻦ‪،٨٦ :‬‬ ‫‪١٦٣‬‬

‫ﺗﺸﺒﻴﻬﻲ ﮐﺎﺷﻲ‪ ،‬ﻣﻴﺮ ﻋﻠﻲ ﺍﮐﺒﺮ‪:‬‬ ‫‪١٦٧ ،١٠٥‬‬

‫ﺗﻘﻲ ﺍﻭﺣﺪﻱ ﺍﺻﻔﻬﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻣﻴﺮ ﺗﻘﻲﺍﻟﺪ‪‬ﻳﻦ‬ ‫ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ‪١٦٥ ،١٥٣ ،٩١ :‬‬

‫ﺗِﮑﻴﺖ ﺭﺍﻱ ﺑﻬﺎﺩﺭ‪ ،‬ﻣﻬﺎﺭﺍﺟﻪ‪١٤٥ :‬‬

‫ﺟﻼﻝ ﺑﻠﺨﻲ‪ ،‬ﻣﻮﻻﻧﺎ ﺟﻼﻝﺍﻟﺪ‪‬ﻳﻦ‬

‫ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﻣﻮﻟﻮﻱ‪،٥٢ ،٥١ ،٤٧ :‬‬ ‫‪١٥٩ ،١٤٧ ،٨٩‬‬

‫ﺟﻬﺎﻧﺪﺍﺭ ﺷﺎﻩ‪١٥٢ :‬‬

‫ﺟﻬﺎﻧﮕﻴﺮ‪ ،‬ﻧﻮﺭﺍﻟﺪ‪‬ﻳﻦ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ‪،١٥٣ :‬‬ ‫‪١٦٧ ،١٦٥ ،١٦٠ ،١٥٦‬‬ ‫ﺣﺎﺫﻕ ﺧﺎﻥ¬ ﺷﻬﺮﺕ ﺷﻴﺮﺍﺯﻱ‪،‬‬ ‫ﺣﮑﻴﻢ ﺷﻴﺦ ﺣﺴﻴﻦ‬

‫ﺗﻴﻤﻮﺭ ﮐﻮﺭﮐﺎﻥ‪ ،‬ﺍﻣﻴﺮ ﺗﻴﻤﻮﺭ ﻟﻨﮓ‪١٤٦ :‬‬

‫ﺣﺎﻓﻆ ﺷﻴﺮﺍﺯﻱ‪ ،‬ﺷﻤﺲﺍﻟﺪ‪‬ﻳﻦ‬ ‫ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ‪،١٥٤ ،١٣٥ ،١١٧ ،٨٦ :‬‬ ‫‪١٦٣‬‬

‫ﺛﺎﺑﺖ ﺍﻟﻪﺁﺑﺎﺩﻱ‪ ،‬ﻣﻴﺮ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﺍﻓﻀﻞ‪:‬‬ ‫‪١٤٥‬‬

‫ﺣﺎﻟﺘﻲ ﺟﻐﺘﺎﻳﻲ‪ ،‬ﻳﺎﺩﮔﺎﺭ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ‬

‫ﺗﻤﮑﻴﻦ ﮐﺸﻤﻴﺮﻱ‪ ،‬ﻣﻮﻟﻮﻱ ﺭﺣﻤﺖ‬ ‫ﺍﷲ‪١٦٢ :‬‬

‫ﺛﻨﺎﻱ ﺷﺎﻫﺠﻬﺎﻥﺁﺑﺎﺩﻱ‪ ،‬ﺷﻴﺦ ﺁﻳﺖ‬ ‫ﺍﷲ‪،٤٧ ،٤٦ ،٤٥ ،٤٤ ،٤٣ :‬‬ ‫‪١٤٤ ،٩٨ ،٩٧ ،٨١‬‬

‫ﺛﻨﺎﻳﻲ ﻣﺸﻬﺪﻱ‪ ،‬ﺧﻮﺍﺟﻪ ﺣﺴﻦ‪:‬‬ ‫‪١٥٥ ،٦٨‬‬

‫»ﺝ‪ ،‬ﺡ‪ ،‬ﺥ«‬

‫ﺟﺎﻟﻴﻨﻮﺱ‪١٦٠ :‬‬

‫ﺟﺎﻣﻲ ﺧﺮﺍﺳﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻣﻮﻻﻧﺎ ﻧﻮﺭﺍﻟﺪ‪‬ﻳﻦ‬ ‫ﻋﺒﺪﺍﻟﺮ‪‬ﺣﻤٰﻦ‪،١٤٢ ،٥٢ ،٤٧ :‬‬ ‫‪١٥٩ ،١٥٥ ،١٥١ ،١٤٧‬‬

‫ﺣﺎﻓﻆ ﻣﺤﻤﻮﺩ ﺷﻴﺮﺍﻧﻲ‪١٦٨ :‬‬ ‫ﺑﻴﮓ‪١٦٢ ،٨٥ :‬‬

‫ﺣﺰﻳﻦ ﻻﻫﻴﺠﻲ‪ ،‬ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﻋﻠﻲ‪:‬‬ ‫‪،٩٩ ،٩٢ ،٩١ ،٩٠ ،٨١ ،٤٦‬‬ ‫‪١٤٦ ،١٤٥ ،١٤٤ ،١٣٩ ،١٠١‬‬

‫ﺣﺴﺎﻡﺍﻟﺪ‪‬ﻳﻦ ﮔﻮﺍﻟﻴﺎﺭﻱ‪١٤٣ :‬‬

‫ﺣﺴﻴﻦ ﻋﺎﻣﻠﻲ‪١٦٠ :‬‬

‫ﺣﺸﻤﺖ ]ﺗﺒ‪‬ﺘﻲ[‪ ،‬ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﻋﻠﻲ‪١٦٢ :‬‬ ‫ﺣﮑﻴﻢ ﺍﺑﻮﺍﻟﻔﺘﺢ ﮔﻴﻼﻧﻲ‪١٦٥ :‬‬ ‫ﺣﮑﻴﻢ ﻓﺘﺢﺍﻟﺪ‪‬ﻳﻦ )ﭘﺪﺭِ ﻋﺎﻟﻲ‬ ‫ﺷﻴﺮﺍﺯﻱ(‪١٤٨ :‬‬

‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﺍﻋﻼﻡ‬

‫‪١٧٧‬‬

‫ﺍﮐﺴﻴﺮ ﺍﺻﻔﻬﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻣﻴﺮﺯﺍ ﻋﻈﻴﻤﺎ‪:‬‬ ‫‪١٣٩‬‬

‫ﺍﻣﺎﻡ ﺭﺿﺎ‪١٦٨ :‬‬

‫ﺍﻣﺎﻧﺖ ﺍﷲ )ﭘﺪﺭِ ﻭﺍﻗﻒ ﺑﺘﺎﻟﻮﻱ(‪:‬‬ ‫‪١٤٦‬‬

‫ﺍﻣﺘﻴﺎﺯ ﺧﺎﻥ¬ ﺧﺎﻟﺺ ﺍﺻﻔﻬﺎﻧﻲ‪،‬‬ ‫ﻣﻴﺮ ﺳﻴ‪‬ﺪ ﺣﺴﻦ ﺍﻣﺘﻴﺎﺯ ﺧﺎﻥ‬

‫ﺍﻣﻴﺮ ﺧﺴﺮﻭ¬ ﺍﻣﻴﺮ ﺧﺴﺮﻭ ﺩﻫﻠﻮﻱ‬

‫ﺍﻣﻴﺮ ﺧﺴﺮﻭ ﺩﻫﻠﻮﻱ‪،٥٠ ،٤٩ ،٤٧ :‬‬ ‫‪،١٤٢ ،١٤٠ ،١١١ ،١١٠ ،٩٢‬‬ ‫‪١٤٧ ،١٤٦‬‬

‫ﺍﻣﻴﺮ ﺳﻴﻒﺍﻟﺪ‪‬ﻳﻦ ﻣﺤﻤﻮﺩ‪١٤٦ :‬‬ ‫ﺍﻣﻴﺮ ﻋﺒﺪﺍﻟﺴ‪‬ﻼﻡ ﻣﺸﻬﺪﻱ‪١٥٠ :‬‬ ‫ﺍﻣﻴﺮ ﻓﻴﺮﻭﺯﮐﻮﻫﻲ‪ ،‬ﺳﻴ‪‬ﺪ ﮐﺮﻳﻢ‬ ‫ﺍﻣﻴﺮﻱ‪١٤٩ :‬‬

‫ﺍﻣﻴﺮﺍﻻﻣﺮﺍ ﻋﻠﻲ ﻣﺮﺩﺍﻥ ﺧﺎﻥ‪١٣٩ :‬‬ ‫ﺍﻣﻴﻨﺎﻱ ﻧﺠﻔﻲ‪١٤٩ ،٥٤ :‬‬

‫ﺍﻧﻮﺭﻱ ﺯﻣﺎﻥ¬ ﺛﻨﺎﻳﻲ ﻣﺸﻬﺪﻱ‪،‬‬ ‫ﺧﻮﺍﺟﻪ ﺣﺴﻦ‬

‫ﺍﻭﺭﻧﮓﺯﻳﺐ‪ ،‬ﻣﺤﻲﺍﻟﺪ‪‬ﻳﻦ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ‪:‬‬

‫‪،١٥٧ ،١٥٦ ،١٥٤ ،١٤٩ ،١٤٨‬‬ ‫‪١٦٦ ،١٦٣‬‬

‫ﺍﻳ‪‬ﻮﺏ)ﻉ(‪١٢٠ :‬‬

‫»ﺏ‪ ،‬ﭖ«‬

‫ﺑﺎﺑﺮ ﺷﺎﻩ‪ ،‬ﻇﻬﻴﺮﺍﻟﺪ‪‬ﻳﻦ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ‪١٥٩ :‬‬

‫ﺑﺎﺫﻝ ﻣﺸﻬﺪﻱ ﺷﺎﻫﺠﻬﺎﻥﺁﺑﺎﺩﻱ‪،‬‬ ‫ﻣﻴﺮﺯﺍ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﺭﻓﻴﻊ ﺧﺎﻥ‪،١٠٧ :‬‬ ‫‪١٦٧‬‬ ‫ﺑﺎﻗﺮ ﺧﺮﺩﻩﺍﻱ ﮐﺎﺷﻲ‪ ،‬ﻣﻠﹼﺎ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ‬ ‫ﺑﺎﻗﺮ‪١٦١ ،٧٦ :‬‬

‫ﺷﺎﻩ¬ ﺳﻠﻄﺎﻥﺍﻟﻌﺎﺑﺪﻳﻦِ‬ ‫ﮐﺸﻤﻴﺮ‬

‫ﺑﻨﺎﻳﻲ ﻫﺮﻭﻱ‪ ،‬ﻣﻮﻻﻧﺎ ﮐﻤﺎﻝﺍﻟﺪ‪‬ﻳﻦ‪:‬‬ ‫‪١٦١ ،٧٥‬‬

‫ﺑﻬﺎﺀﺍﻟﺪ‪‬ﻳﻦ ﺑﻠﺨﻲ¬ ﺳﻠﻄﺎﻥﺍﻟﻌﻠﻤﺎ‬ ‫ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ )ﭘﺪﺭِ ﻣﻮﻻﻧﺎ ﺭﻭﻡ(‬

‫ﺑﻬﺎﺀﺍﻟﺪ‪‬ﻳﻦ ﺣﺴﻴﻦ ﺧﻄﻴﺒﻲ‪١٤٧ :‬‬

‫ﺑﻬﺎﺀﺍﻟﺪ‪‬ﻳﻦ ﻋﺎﻣﻠﻲ‪ ،‬ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﺑﻦ‬ ‫ﺣﺴﻴﻦ ﻋﺎﻣﻠﻲ‪١٦٠ ،٧٥ :‬‬ ‫ﺑﻬﺎﺩﺭ ﺷﺎﻩ ﺍﻭ‪‬ﻝ‪١٦٢ ،١٥٢ :‬‬

‫ﺑﻴﺪﻝ ﺩﻫﻠﻮﻱ‪ ،‬ﺍﺑﻮﺍﻟﻤﻌﺎﻟﻲ ﻣﻴﺮﺯﺍ‬ ‫ﻋﺒﺪﺍﻟﻘﺎﺩﺭ‪،٧٨ ،٧٧ ،٧٦ ،٤٣ :‬‬ ‫‪،١٥٤ ،١٤٢ ،١٣٧ ،١١٩ ،٧٩‬‬ ‫‪١٦٥ ،١٥٧‬‬ ‫ﭘﻴﺎﻡ ﺍﮐﺒﺮﺁﺑﺎﻱ‪ ،‬ﻣﻴﺮ ﺷﺮﻑﺍﻟﺪ‪‬ﻳﻦ‬ ‫ﻋﻠﻲ ﺧﺎﻥ‪١٦١ ،٧٥ :‬‬

‫‪١٧٦‬‬

‫ﻋﺒﺮﺕﺍﻟﻐﺎﻓﻠﻴﻦ‬

‫ﺍﺷﺨﺎﺹ‬ ‫»ﺍﻟﻒ«‬

‫ﺁﺭﺯﻭ ﮔﻮﺍﻟﻴﺎﺭﻱ‪ ،‬ﺳﺮﺍﺝﺍﻟﺪ‪‬ﻳﻦ ﻋﻠﻲ‬ ‫ﺧﺎﻥ‪،٧٩ ،٥٩ ،٥١ ،٤٧ ،٤٣ :‬‬ ‫‪١٦١ ،١٤٣ ،١٤١ ،١٠١‬‬

‫ﺍﺳﺘﺎﺩ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﺳﺒﺰ‪١٦١ :‬‬

‫ﺍﺳﺘﻌﺪﺍﺩ ﺧﺎﻥ¬ ﺁﺭﺯﻭ ﮔﻮﺍﻟﻴﺎﺭﻱ‪،‬‬ ‫ﺳﺮﺍﺝﺍﻟﺪ‪‬ﻳﻦ ﻋﻠﻲ ﺧﺎﻥ‬ ‫ﺍﺳﺪﺍﷲ ﺧﺎﻥ‪١٤٢ :‬‬

‫ﺁﺯﺍﺩ ﺑﻠﮕﺮﺍﻣﻲ‪ ،‬ﻣﻴﺮ ﻏﻼﻡ ﻋﻠﻲ‪١٥٨ :‬‬

‫ﺍﺳﻼﻡ ﺧﺎﻥ¬ ﺍﻣﻴﺮ ﻋﺒﺪﺍﻟﺴ‪‬ﻼﻡ‬ ‫ﻣﺸﻬﺪﻱ‬

‫ﺍﺑﻠﻎﺍﻟﺒﻠﻐﺎ¬ ﻣﮑﻴﻦ ﺩﻫﻠﻮﻱ‪ ،‬ﻣﻴﺮﺯﺍ‬

‫ﺍﺷﺘﻴﺎﻕ ﺳﺮﻫﻨﺪﻱ‪ ،‬ﺷﺎﻩ ﻭﻟﻲ ﺍﷲ‪:‬‬

‫ﺍﺑﻮﺍﻟﻔﻴﺾ¬ ﻓﻴﻀﻲ ﺍﮐﺒﺮﺁﺑﺎﺩﻱ‪،‬‬ ‫ﺷﻴﺦ ﺍﺑﻮﺍﻟﻔﻴﺾ ﺑﻦ ﺷﻴﺦ‬ ‫ﻣﺒﺎﺭﮎ ﻧﺎﮔﻮﺭﻱ‬

‫ﺍﺷﺮﻑ ﻋﻠﻲ ﺧﺎﻥ‪،٨٩ ،٨١ ،٤٣ :‬‬ ‫‪٩٠‬‬

‫ﺁﻫﻲ ﺳﺒﺰﻭﺍﺭﻱ‪١٤٨ ،٥٣ :‬‬

‫ﺍﺑﺮﺍﻫﻴﻢ ﻋﺎﺩﻝ ﺷﺎﻩِ ﺑﻴﺠﺎﭘﻮﺭ‪١٥٢ :‬‬ ‫ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﻓﺎﺧﺮ‬

‫ﺍﺑﻮﺗﺮﺍﺏ ﺭﺿﻮﻱ‪١٥١ :‬‬

‫ﺍﺑﻮﻃﺎﻟﺐ )ﭘﺪﺭِ ﺣﺰﻳﻦ(‪١٤٤ :‬‬

‫ﺍﺛﺮ ﺷﻴﺮﺍﺯﻱ‪ ،‬ﺷﻔﻴﻌﺎ‪١٤٨ ،٥٤ :‬‬

‫ﺍﺣﺴﻦ ﺗﺮﺑﺘﻲ‪ ،‬ﻇﻔﺮ ﺧﺎﻥ‪١٤١ :‬‬ ‫ﺍﺣﻤﺪ ﺷﺎﻩ ﺩ‪‬ﺭ‪‬ﺍﻧﻲ‪١٤٦ :‬‬

‫ﺍﺧﻼﺹ ﺷﺎﻫﺠﻬﺎﻥﺁﺑﺎﺩﻱ‪ ،‬ﮐِﺸﻦ‬ ‫ﭼﻨﺪ ﭘﺴﺮ ﺍﭼﻞ ﺩﺍﺱ ﮐﻬﺘﺮﻱ‪:‬‬ ‫‪١٦٢‬‬

‫ﺍﺭﺳﻄﻮ‪١٦٠ :‬‬

‫ﺍﺳﻤﺎﻋﻴﻞ ﺻﻔﻮﻱ‪ ،‬ﻣﻴﺮﺯﺍ‪١٥٥ :‬‬ ‫‪١٥٢‬‬

‫ﺍﺷﺮﻑ ﻣﺎﺯﻧﺪﺭﺍﻧﻲ‪ ،‬ﻣﻠﹼﺎ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ‬ ‫ﺳﻌﻴﺪ‪،٩٣ ،٩٢ ،٨٨ ،٨٤ ،٨٣ :‬‬ ‫‪١٦٢‬‬

‫ﺍﻓﺴﺮﻱ ﺩﻫﻠﻮﻱ‪ ،‬ﻣﻮﻻﻧﺎ ﺷﻴﺦ‬ ‫ﮐﻤﺎﻝﺍﻟﺪ‪‬ﻳﻦ‪١٤٨ ،٥٣ :‬‬

‫ﺍﻓﺼﺢﺍﻟﻔﺼﺤﺎ¬ ﻣﮑﻴﻦ ﺩﻫﻠﻮﻱ‪،‬‬ ‫ﻣﻴﺮﺯﺍ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﻓﺎﺧﺮ‬

‫ﺍﮐﺒﺮ ﺷﺎﻩ‪ ،‬ﺟﻼﻝﺍﻟﺪ‪‬ﻳﻦ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ‪:‬‬ ‫‪،١٦٥ ،١٦٢ ،١٥٨ ،١٥٥ ،١٤٠‬‬ ‫‪١٦٧‬‬

‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﺍﻋﻼﻡ‬

‫‪١٧٥‬‬

‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﺍﻋﻼﻡ‬ ‫ﺁﻳﺎﺕِ ﻗﺮﺁﻧﻲ‪ ،‬ﺣﺪﻳﺚ ﻭ ﻋﺒﺎﺭﺍﺕ ﻋﺮﺑﻲ‬ ‫ﻓﹶﻠﹾﻴ‪‬ﻀ‪‬ﺤ‪‬ﮑﹸﻮ‪‬ﺍ ﻗﹶﻠِﻴ‪‬ﻼﹰ ﻭ‪ ‬ﻟﹾﻴ‪‬ﺒ‪‬ﮑﹸﻮ‪‬ﺍ ﮐﹶﺜِﻴ‪‬ﺮﺍً‬ ‫)‪١٢٥ :(۸۲/۹‬‬

‫ﺍﻟﻠﹼﻬﻢ‪ ‬ﺯﺩ ﻭﻻ ﺗﻨﻘﺺ‪١٠٩ :‬‬ ‫ﺍﻧﻈﺮﻭﺍ ﺑﻨﻈﺮﺍﻻﻧﺼﺎﻑ‪٩٧ :‬‬

‫ﻻﺣﻮﻝ ﻭ ﻻﻗﻮ‪‬ﺓ ﺍﻟﹼﺎ ﺑﺎﷲ ﺍﻟﻌﻠﻲ‬

‫ﺑﺴﻢ ﺍﷲ‪١١٥ :‬‬

‫ﺍﻟﻌﻈﻴﻢ‪٨٧ :‬‬

‫ﺣﮑﻢ ﺍﳌﻌﲏ ﰲ ﺑﻄﻦ ﺍﻟﺸﺎﻋﺮ‪٩٩ :‬‬

‫ﻻﻧﺴﻠﻢ‪١١٢ :‬‬

‫ﺣﻲ‪ ‬ﻋﻠﻲ ﺍﻟﺼﻠﻮٰﺓ‪١٢٩ ،‬‬

‫ﻟِﻤ‪‬ﻦِ ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﻠﹾﮏ‪ ‬ﺍﻟﹾﻴ‪‬ﻮ‪‬ﻡ‪٣٩ :(۱۶/۴۰) ‬‬

‫ﺍﻟﻌﻴﺎﺫ ﺑﺎﷲ¬ ﻋﻴﺎﺫﹰ ﺑﺎﷲ‬

‫ﺍﳌﻌﲏ ﰲ ﺑﻄﻦ ﺍﻟﺸﺎﻋﺮ‪٩٦ ،٩٥ :‬‬

‫ﻋﻴﺎﺫﹰ ﺑﺎﷲ‪١١٤ ،٤٠ :‬‬

‫ﻭﻟﻠﻤﺠﻨﻮﻥ ﻓﻨﻮﻥ‪١٠١ :‬‬

‫*‬

‫‪١٧٤‬‬

‫ﻋﺒﺮﺕﺍﻟﻐﺎﻓﻠﻴﻦ‬

‫ﻣﻌﺘﻤﺪ ﺍﻋﺰﺍﺯﻱ‪ ،‬ﺍﻧﺘﺸﺎﺭﺍﺕ ﺍﻧﺠﻤﻦ ﺗﺮﻗﹼﻲ ﺍﺭﺩﻭ‪ ,‬ﺍﻭﺭﻧﮓﺁﺑﺎﺩ ﺩﮐﻦ‪ ،‬ﺟﺎﻣﻊ‬ ‫ﺑﺮﻗﻲ ﭘﺮﻳﺲ‪ ،‬ﺩﻫﻠﻲ‪ ١٩٣٤ ،‬ﻡ‪.‬‬ ‫‪ .٤٣‬ﻣﻨﻴﺮ‪ ،‬ﺍﺑﻮﺍﻟﺒﺮﮐﺎﺕ‪ :‬ﮐﺎﺭﻧﺎﻣﻪ‪ ،‬ﻣﻘﺪ‪‬ﻣﻪ‪ ،‬ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻭ ﺗﺤﺸﻴﻪ ﺩﮐﺘﺮ ﺳﻴ‪‬ﺪ‬ ‫ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﺍﮐﺮﻡ ﺍﮐﺮﺍﻡ‪ ،‬ﺍﻧﺘﺸﺎﺭﺍﺕ ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎﺕِ ﻓﺎﺭﺳﻲ ﺍﻳﺮﺍﻥ ﻭ‬ ‫ﭘﺎﮐﺴﺘﺎﻥ‪ ،‬ﺍﺳﻼﻡﺁﺑﺎﺩ )ﭘﺎﮐﺴﺘﺎﻥ(‪ ١٣٩٧ ،‬ﻫ ﺵ‪ ١٩٧٧/‬ﻡ‪.‬‬

‫‪ .٤٤‬ﻣﻴﺮﺯﺍﻱ ﮐﺸﻤﻴﺮﻱ‪ ,‬ﺍﺻﻠﺢ ﺑﻦ ﺣﺎﺟﻲ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﺍﺳﻠﻢ ﺧﺎﻥ‪ :‬ﺗﺬﮐﺮﺓ‬ ‫ﺷﻌﺮﺍﻱ ﮐﺸﻤﻴﺮ‪ ,‬ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻭ ﺣﻮﺍﺷﻲ ﺳﻴ‪‬ﺪ ﺣﺴﺎﻡﺍﻟﺪ‪‬ﻳﻦ ﺭﺍﺷﺪﻱ‪ ,‬ﺍﻗﺒﺎﻝ‬ ‫ﺍﮐﺎﺩﻣﻲ‪ ,‬ﮐﺮﺍﭼﻲ‪ ,‬ﺁﺑﺎﻥﻣﺎﻩ ‪ ١٣٤٦‬ﻫ ﺵ‪ ١٩٦٧/‬ﻡ‪.‬‬ ‫‪ .٤٥‬ﻧﺎﺻﺮ‪ ،‬ﺳﻌﺎﺩﺕ ﺧﺎﻥ‪ :‬ﺧﻮﺵ ﻣﻌﺮﮐﺔ ﺯﻳﺒﺎ )ﺗﺄﻟﻴﻒ‪ ١٢٦٢ :‬ﻫ(‪ ،‬ﻣﺠﻠﺲ‬ ‫ﺗﺮﻗﹼﻲ ﺍﺩﺏ‪ ،‬ﻻﻫﻮﺭ‪ ١٩٧٠ ،‬ﻡ‪.‬‬ ‫‪ .٤٦‬ﻧﻘﺶ ﻋﻠﻲ‪ :‬ﺑﺎﻍ ﻣﻌﺎﻧﻲ )ﺑﺨﺶ ﻣﻌﺎﺻﺮﻳﻦ(‪ ،‬ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻋﺎﺑﺪ ﺭﺿﺎ ﺑﻴﺪﺍﺭ‪,‬‬ ‫ﭼﺎﭖ ﻭ ﺍﻧﺘﺸﺎﺭ ﻛﺘﺎﺑﺨﺎﻧﺔ ﺧﺪﺍﺑﺨﺶ‪ ،‬ﭘﺘﻨﺎ‪ ,‬ﭼﺎﭖ ﺩﻭﻡ ‪ ١٩٩٢‬ﻡ‪.‬‬

‫‪ .٤٧‬ﻧﻮ‪‬ﺍﺏ ﻗﻨﹼﻮﺟﻲ ﺑﺨﺎﺭﺍﻳﻲ‪ ،‬ﺍﻣﻴﺮﺍﻟﻤﻠﻚ ﺳﻴ‪‬ﺪ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﺻﺪ‪‬ﻳﻖ ﺑﻦ ﺣﺴﻦ‪:‬‬ ‫ﺷﻤﻊ ﺍﻧﺠﻤﻦ‪ ،‬ﻣﻄﺒﻊ ﺷﺎﻫﺠﻬﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺑﻬﻮﭘﺎﻝ‪ ١٢٩٣ ،‬ﻫﺠﺮﻱ‪.‬‬

‫‪ .٤٨‬ﻧﻮﺷﺎﻫﻲ‪ ،‬ﺳﻴ‪‬ﺪ ﻋﺎﺭﻑ‪ :‬ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻧﺴﺨﻪﻫﺎﻱ ﺧﻄﹼﻲ ﻓﺎﺭﺳﻲ ﻣﻮﺯﺓ ﻣﻠﹼﻲ‬ ‫ﭘﺎﮐﺴﺘﺎﻥ‪ ،‬ﮐﺮﺍﭼﻲ‪ ،‬ﻣﺮﮐﺰِ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎﺕِ ﻓﺎﺭﺳﻲِ ﺍﻳﺮﺍﻥ ﻭ ﭘﺎﮐﺴﺘﺎﻥ‪،‬‬ ‫ﺍﺳﻼﻡﺁﺑﺎﺩ‪ ١٣٦٢ ،‬ﻫ ﺵ‪ ١٤٠٤/‬ﻫ‪ ١٩٨٣/‬ﻡ‪.‬‬ ‫‪ .٤٩‬ﻫﻨﺪﻱ ﻟﻜﻬﻨﻮﻱ‪ ،‬ﺑﻬﮕﻮﺍﻥ ﺩﺍﺱ‪ :‬ﺳﻔﻴﻨﺔ ﻫﻨﺪﻱ )ﺗﺬﻛﺮﺓ ﺷﻌﺮﺍﻱ ﻫﻨﺪ(‬ ‫)ﺗﺄﻟﻴﻒ‪ ١٢١٩ :‬ﻫ‪ ١٨٠٤-٥/‬ﻡ(‪ ،‬ﺗﺼﺤﻴﺢ ﺳﻴ‪‬ﺪ ﺷﺎﻩ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﻋﻄﺎﺀﺍﻟﺮ‪‬ﺣﻤٰﻦ‬ ‫ﻋﻄﺎ ﻛﺎﻛﻮﻱ‪ ،‬ﭘﺘﻨﺎ‪ ١٩٥٨ ،‬ﻡ‪.‬‬ ‫‪ .٥٠‬ﻭﺍﻟﻪ ﺩﺍﻏﺴﺘﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻋﻠﻲ ﻗﻠﻲ ﺧﺎﻥ‪ :‬ﺭﻳﺎﺽﺍﻟﺸﻌﺮﺍ )ﺗﺄﻟﻴﻒ‪ ۱۱۶۱ :‬ﻫ‪ ۱۷۴۸/‬ﻡ(‪،‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﭘﺮﻓﺴﻮﺭ ﺷﺮﻳﻒ ﺣﺴﻴﻦ ﻗﺎﺳﻤﻲ‪ ،‬ﻛﺘﺎﺑﺨﺎﻧﺔ ﺭﺿﺎ‪ ،‬ﺭﺍﻣﭙﻮﺭ‪ ٢٠٠١ ،‬ﻡ‪.‬‬ ‫***‬

‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻨﺎﺑﻊ‬

‫‪١٧٣‬‬

‫‪ -٢‬ﺗﺄﺩﻳﺐﺍﻟﺰﻧﺪﻳﻖ ﻓﻲ ﺗﮑﺬﻳﺐﺍﻟﺼﱢﺪ‪‬ﻳﻖ ﺗﺄﻟﻴﻒِ ﻣﻴﺮ ﻋﺒﺪﺍﻟﻘﺎﺩﺭ ﻣﻬﺮﺑﺎﻥ‬ ‫ﺍﻭﺭﻧﮓﺁﺑﺎﺩﻱ‪ ،‬ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﺔ ﺭﺿﺎ ﺭﺍﻣﭙﻮﺭ‪ ۱۹۹۷ ،‬ﻡ‪ ۱۴۱۷/‬ﻫ ‪.‬‬ ‫‪ .٣٣‬ﻋﺒﺪﺍﻟﻘﺎﺩﺭ ﺑﺪﺍﻳﻮﻧﻲ‪ ،‬ﻋﺒﺪﺍﻟﻘﺎﺩﺭ ﺑﻦ ﻣﻠﻮﻙ ﺷﺎﻩ )ﻡ‪ ١٠٠٤ :‬ﻫ‪ ١٥٩٦/‬ﻡ(‪:‬‬ ‫ﻣﻨﺘﺨﺐﺍﻟﺘﹼﻮﺍﺭﻳﺦ‪ ،‬ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻣﻮﻟﻮﻱ ﺍﺣﻤﺪ ﻋﻠﻲ‪ ،‬ﻛﻠﻜﺘﻪ‪ ،‬ﺝ ‪ ١٨٦٨ ،١‬ﻡ‪،‬‬ ‫ﺝ ‪ ١٨٦٥ ،٢‬ﻡ‪ ،‬ﺝ ‪ ١٨٦٩ ،٣‬ﻡ‪.‬‬ ‫‪ .٣٤‬ﻋﻼﻳﻲ ﻗﺰﻭﻳﻨﻲ‪ ،‬ﻣﻮﻟﻮﻱ ﻋﺒﺪﺍﻟﻨﹼﺒﻲ ﻓﺨﺮﺍﻟﺰﻣﺎﻧﻲ‪ :‬ﻣﻴﺨﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻣﺼﺤ‪‬ﺢ ﺍﺣﻤﺪ‬ ‫ﮔﻠﭽﻴﻦ ﻣﻌﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺗﻬﺮﺍﻥ‪ ١٣٦٧ ،‬ﻫ ﺵ‪.‬‬

‫‪ .٣٥‬ﻓﺘﻮﺣﻲ‪ ،‬ﺩﮐﺘﺮ ﻣﺤﻤﻮﺩ‪ :‬ﻧﻘﺪِ ﺍﺩﺑﻲ ﺩﺭ ﺳﺒﮏِ ﻫﻨﺪﻱ‪ ،‬ﺗﻬﺮﺍﻥ‪ ۱۳۸۵ ،‬ﻫ ﺵ‪.‬‬ ‫‪ .٣٦‬ﻗﺎﺭﻱ ﮐﺎﺑﻠﻲ‪ ،‬ﻋﺒﺪﺍﷲ ﺧﺎﻥ )ﻡ‪ ١٣٦٢ :‬ﻫ(‪ :‬ﮐﻠﻴ‪‬ﺎﺕِ ﻓﺎﺭﺳﻲ‪ ،‬ﮐﺎﺑﻞ‪.‬‬ ‫‪ .٣٧‬ﻗﺎﺳﻢ ﻗﺎﺩﺭﻱ‪ ،‬ﺣﻜﻴﻢ ﻗﺪﺭﺕ ﺍﷲ ﺧﺎﻥ‪ :‬ﻣﺠﻤﻮﻋﺔ ﻧﻐﺰ )ﺗﺄﻟﻴﻒ‪ ١٢٢١ :‬ﻫ(‪،‬‬ ‫ﺑﻪﺍﻫﺘﻤﺎﻡ ﭘﺮﻓﺴﻮﺭ ﻣﺤﻤﻮﺩ ﺷﻴﺮﺍﻧﻲ‪ ،‬ﮐﺮﻳﻤﻲ ﭘﺮﻳﺲ‪ ,‬ﻻﻫﻮﺭ‪ ١٩٧٣ ،‬ﻡ‪.‬‬

‫‪ .٣٨‬ﻗﺪﺭﺕ ﮔﻮﭘﺎﻣﻮﻱ‪ ،‬ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﻗﺪﺭﺕ ﺍﷲ )ﻡ‪ ١٢٨٠ :‬ﻫ(‪ :‬ﻧﺘﺎﻳﺞﺍﻻﻓﻜﺎﺭ‬ ‫)ﺗﺄﻟﻴﻒ‪ ١٢٥٨ :‬ﻫ‪ ١٨٤٢/‬ﻡ(‪ ،‬ﻣﻄﺒﻊ ﺳﻠﻄﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺑﻤﺒﺌﻲ‪ ١٣٧٧ ،‬ﻫﺠﺮﻱ‪.‬‬ ‫‪ .٣٩‬ﻛﻨﺒﻮﻱ ﻻﻫﻮﺭﻱ‪ ،‬ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﺻﺎﻟﺢ )ﻡ‪ ١٠٨٥ :‬ﻫ(‪ :‬ﻋﻤﻞ ﺻﺎﻟﺢ ﻣﻮﺳﻮﻡ‬ ‫ﺑﻪﺷﺎﻫﺠﻬﺎﻥﻧﺎﻣﻪ )ﺗﺄﻟﻴﻒ‪ ۱۰۷۰-۸۰ :‬ﻫ(‪ ،‬ﺣﻮﺍﺷﻲ ﺩﻛﺘﺮ ﻏﻼﻡ ﻳﺰﺩﺍﻧﻲ‪،‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﺩﮐﺘﺮ ﻭﺣﻴﺪ ﻗﺮﻳﺸﻲ‪ ،‬ﻣﺠﻠﺲ ﺗﺮﻗﹼﻲ ﺍﺩﺏ‪ ،‬ﻻﻫﻮﺭ‪ ،‬ﺟﻠﺪ ﺍﻭ‪‬ﻝ‬ ‫ﮊﺍﻧﻮﻳﻪ ‪ ١٩٦٧‬ﻡ‪ ،‬ﺟﻠﺪ ﺩﻭﻡ ﻣﺎﺭﺱ ‪ ١٩٦٧‬ﻡ‪ ،‬ﺟﻠﺪ ﺳﻮﻡ ‪ ١٩٧٢‬ﻡ‪.‬‬ ‫‪ .٤٠‬ﻟﻮﺩﻱ ﻫﺮﻭﻱ‪ ،‬ﺍﻣﻴﺮ ﺷﻴﺮ ﻋﻠﻲ ﺧﺎﻥ ﺑﻦ ﻋﻠﻲ ﺍﻣﺠﺪ ﺧﺎﻥ ﻟﻮﺩﻱ‪:‬‬ ‫ﻣﺮﺁﺓﺍﻟﺨﻴﺎﻝ )ﺗﺄﻟﻴﻒ‪ ١١٠٢ :‬ﻫ(‪ ،‬ﻣﻄﺒﻊ ﻣﻈﻔﹼﺮﻱ‪ ،‬ﺑﻤﺒﺌﻲ‪ ١٣٢٤ ،‬ﻫﺠﺮﻱ‪.‬‬

‫‪ .٤١‬ﻣﺤﺪ‪‬ﺙ ﺩﻫﻠﻮﻱ‪ ،‬ﺷﻴﺦ ﻋﺒﺪﺍﻟﺤﻖ )ﻡ‪ ١٠٥٢ :‬ﻫ‪ ١٦٤٢/‬ﻡ(‪ :‬ﺍﺧﺒﺎﺭﺍﻻﺧﻴﺎﺭ‬ ‫ﻓﻲ ﺍﺳﺮﺍﺭﺍﻻﺑﺮﺍﺭ‪ ١٣٠٩ ،‬ﻫﺠﺮﻱ‪.‬‬ ‫‪ .٤٢‬ﻣﺼﺤﻔﻲ ﻫﻤﺪﺍﻧﻲ ﺍﻣﺮﻭﻫﻮﻱ‪ ،‬ﺷﻴﺦ ﻏﻼﻡ )ﻡ‪ ١٢٤٠ :‬ﻫ(‪ :‬ﻋﻘﺪ ﺛﺮﻳﺎ‬ ‫)ﺗﺄﻟﻴﻒ‪ ١١٩٩ :‬ﻫ‪ ١٧٨٥/‬ﻡ(‪ ،‬ﻣﺮﺗﹼﺒﺔ ﻣﻮﻟﻮﻱ ﻋﺒﺪﺍﻟﺤﻖ )ﻋﻠﻴﮓ( ﻭ‬

‫ﻋﺒﺮﺕﺍﻟﻐﺎﻓﻠﻴﻦ‬

‫‪ .٢٤‬ﺳﻮﺩﺍﻱ ﺩﻫﻠﻮﻱ‪ ,‬ﻣﻴﺮﺯﺍ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﺭﻓﻴﻊ ﭘﺴﺮ ﻣﻴﺮﺯﺍ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﺷﻔﻴﻊ‬ ‫)ﻡ‪ ١١٩٥ :‬ﻫ(‪ ،‬ﻋﺒﺮﺓﺍﻟﻐﺎﻓﻠﻴﻦ‪ ،‬ﭼﺎﭖِ ﭘﻴﺶ ﻧﻈﺮ‪.‬‬

‫‪ .٢٥‬ﺷﻔﻴﻖ ﺍﻭﺭﻧﮓﺁﺑﺎﺩﻱ‪ ،‬ﻣﻨﺸﻲ ﻟﭽﻬﻤﻲ ﻧﺮﺍﻳﻦ )ﻡ‪ ١٢٢٣ :‬ﻫ‪ ١٨٠٨/‬ﻡ(‪:‬‬ ‫ﺗﺬﻛﺮﺓ ﺷﺎﻡِ ﻏﺮﻳﺒﺎﻥ )ﺗﺄﻟﻴﻒ‪ ١١٨٢ :‬ﻫ(‪ ،‬ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﺍﻛﺒﺮﺍﻟﺪ‪‬ﻳﻦ‬ ‫ﺻﺪ‪‬ﻳﻘﻲ‪ ،‬ﻛﺮﺍﭼﻲ‪ ١٩٧٧ ،‬ﻡ‪.‬‬ ‫‪ .٢٦‬ﺷﻤﻴﺴﺎ‪ ،‬ﺩﻛﺘﺮ ﺳﻴﺮﻭﺱ‪ :‬ﻧﻘﺪ ﺍﺩﺑﻲ‪ ،‬ﺗﻬﺮﺍﻥ‪ ،‬ﭼﺎﭖ ﭼﻬﺎﺭﻡ ‪ ١٣٨٣‬ﻫ ﺵ‪.‬‬ ‫‪ .۲۷‬ﺻﺎﺋﺐ ﺗﺒﺮﻳﺰﻱ‪ ،‬ﻣﻴﺮﺯﺍ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﻋﻠﻲ‪ :‬ﺩﻳﻮﺍﻥ ﺻﺎﺋﺐ‪ ،‬ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻭ ﺗﺼﺤﻴﺢ‬ ‫ﺍﻣﻴﺮﻱ ﻓﻴﺮﻭﺯﻛﻮﻫﻲ‪ ،‬ﺍﻧﺘﺸﺎﺭﺍﺕ ﺍﻧﺠﻤﻦ ﺁﺛﺎﺭ ﻣﻠﹼﻲ‪ ،‬ﺗﻬﺮﺍﻥ‪ ١٣٤٥ ،‬ﺵ‪.‬‬ ‫‪ .٢٨‬ﺻﺒﺎﻱ ﻟﻜﻬﻨﻮﻱ‪ ،‬ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﻣﻈﻔﹼﺮ ﺣﺴﻴﻦ‪ :‬ﺭﻭﺯ ﺭﻭﺷﻦ )ﺗﺄﻟﻴﻒ‪:‬‬

‫‪ ١٢٩٦‬ﻫ‪ ١٨٧٩/‬ﻡ(‪ ،‬ﻣﻄﺒﻊ ﺷﺎﻫﺠﻬﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺩﺍﺭﺍﻻﻗﺒﺎﻝ ﺑﻬﻮﭘﺎﻝ‪ ١٢٩٧ ،‬ﻫ‪/‬‬ ‫‪ ١٨٨٠‬ﻡ‪.‬‬

‫‪ .٢٩‬ﺻﻬﺒﺎﻳﻲ‪ ،‬ﺍﻣﺎﻡ ﺑﺨﺶ ﺩﻫﻠﻮﻱ‪ :‬ﻗﻮﻝ ﻓﻴﺼﻞ‪ ،‬ﮐﻠﻴ‪‬ﺎﺕِ ﺻﻬﺒﺎﻳﻲ‪ ،‬ﺝ ‪،٢‬‬ ‫ﮐﺎﻧﭙﻮﺭ‪ ١٢٩٦ ،‬ﻫ‪ ١٨٧٩-٨٠/‬ﻡ‪.‬‬

‫‪ .٣٠‬ﻃﺎﻫﺮ ﻧﺼﺮﺁﺑﺎﺩﻱ ﺍﺻﻔﻬﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻣﻴﺮﺯﺍ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﻃﺎﻫﺮ‪ :‬ﺗﺬﻛﺮﺓ ﻧﺼﺮﺁﺑﺎﺩﻱ‬ ‫)ﻋﺼ ِﺮ ﺻﻔﻮﻱ(‪ ،‬ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻭﺣﻴﺪ ﺩﺳﺘﮕﺮﺩﻱ‪ ،‬ﺗﻬﺮﺍﻥ‪ ،‬ﭼﺎﭖ ﺳﻮﻡ‬ ‫‪ ١٣٦١‬ﻫ ﺵ‪.‬‬ ‫‪ .٣١‬ﻋﺎﺷﻘﻲ ﻋﻈﻢﺁﺑﺎﺩﻱ‪ ،‬ﺣﺴﻴﻦ ﻗﻠﻲ ﺧﺎﻥ‪ :‬ﻧﺸﺘﺮ ﻋﺸﻖ )ﺗﺄﻟﻴﻒ‪:‬‬ ‫‪ ١٢٢٤-٣٣‬ﻫ(‪ ،‬ﺗﺼﺤﻴﺢ ﺍﺻﻐﺮ ﺟﺎﻧﻔﺪﺍ‪ ،‬ﻣﺆﺳ‪‬ﺴﺔ ﺷﺮﻕﺷﻨﺎﺳﻲ‪ ،‬ﺁﻛﺎﺩﻣﻲ‬ ‫ﻋﻠﻮﻡ ﺟﻤﻬﻮﺭﻱ ﺷﻮﺭﻭﻱ ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺘﻲ‪ ،‬ﺩﻭﺷﻨﺒﻪ‪ ،‬ﺗﺎﺟﻴﻜﺴﺘﺎﻥ‪ ،‬ﭘﻨﺞ‬ ‫ﺟﻠﺪ‪ ١٩٨١-٨ ،‬ﻡ‪.‬‬

‫‪ .٣٢‬ﻋﺒ‪‬ﺎﺱ‪ ،‬ﺩﮐﺘﺮ ﺳﻴ‪‬ﺪ ﺣﺴﻦ‪ :‬ﺩﻭ ﺭﺳﺎﻟﻪ ﺩﺭ ﻧﻘﺪِ ﺍﺩﺑﻲ‪ -١ ،‬ﺗﺤﻘﻴﻖﺍﻟﺴ‪‬ﺪﺍﺩ‬ ‫ﻓﻲ ﻣﺰﻟﺔِﺍﻵﺯﺍﺩ ﺗﺄﻟﻴﻒِ ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﺻﺪ‪‬ﻳﻖ ﺳﺨﻨﻮﺭ ﺑﻠﮕﺮﺍﻣﻲ‪،‬‬

‫‪١٧٢‬‬

‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻨﺎﺑﻊ‬

‫‪١٧١‬‬

‫‪ .١٥‬ﺣﺎﻛﻢ ﻻﻫﻮﺭﻱ‪ ،‬ﺣﻜﻴﻢ ﺑﻴﮓ ﺧﺎﻥ ﻣﻠﻘﹼﺐ ﺑﻪ»ﺷﺎﻩ ﻋﺒﺪﺍﻟﺤﻜﻴﻢ«‬ ‫)ﻡ‪ ١١٨٢ :‬ﻫ(‪ :‬ﻣﺮﺩﻡ ﺩﻳﺪﻩ‪ ،‬ﺑﻪﺍﻫﺘﻤﺎﻡ ﺩﮐﺘﺮ ﺳﻴ‪‬ﺪ ﻋﺒﺪﺍﷲ‪ ،‬ﺍﻧﺘﺸﺎﺭﺍﺕ‬ ‫ﭘﻨﺠﺎﺑﻲ ﺁﮐﺎﺩﻣﻲ‪ ،‬ﻻﻫﻮﺭ‪ ١٣٣٩ ،‬ﻫ ﺵ‪ ١٩٦١/‬ﻡ‪.‬‬

‫‪ .١٦‬ﺣﺴﻴﻨﻲ ﺳﻨﺒﻬﻠﻲ ﻣﺮﺍﺩﺁﺑﺎﺩﻱ‪ ،‬ﻣﻴﺮ ﺣﺴﻴﻦ ﺩﻭﺳﺖ‪ :‬ﺗﺬﻛﺮﺓ ﺣﺴﻴﻨﻲ‬ ‫)ﺗﺄﻟﻴﻒ‪ ١١٦٣ :‬ﻫ‪ ١٧٥٠/‬ﻡ(‪ ،‬ﻣﻄﺒﻊ ﻧﻮﻟﻜﺸﻮﺭ‪ ،‬ﻟﻜﻬﻨﻮ‪ ١٢٩٢ ،‬ﻫ‪ ١٨٧٥/‬ﻡ‪.‬‬ ‫‪ .١٧‬ﺧﻠﻴﻞ ﺑﻨﺎﺭﺳﻲ‪ ،‬ﺍﻣﻴﻦﺍﻟﺪ‪‬ﻭﻟﻪ ﻋﻠﻲ ﺍﺑﺮﺍﻫﻴﻢ ﺧﺎﻥ‪ :‬ﺻﺤﻒ ﺍﺑﺮﺍﻫﻴﻢ ﻧﺴﺨﺔ‬ ‫ﺧﻄﹼﻲ ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﺔ ﺧﺪﺍﺑﺨﺶ‪ ،‬ﺑﺎﻧﮑﻲﭘﻮﺭ‪ ،‬ﺷﻤﺎﺭﺓ ‪.٢٢٨‬‬

‫‪ .١٨‬ﺧﻮﺷﮕﻮﻱ ﺩﻫﻠﻮﻱ‪ ،‬ﺑﻨﺪﺭﺍﺑِﻦ ﺩﺍﺱ‪ :‬ﺳﻔﻴﻨﺔ ﺧﻮﺷﮕﻮ )ﺗﺄﻟﻴﻒ‪ ١١٤٧ :‬ﻫ‪/‬‬ ‫‪ ١٧٣٤-٥‬ﻡ( ﺑﻪﺍﻫﺘﻤﺎﻡ ﺳﻴ‪‬ﺪ ﺷﺎﻩ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﻋﻄﺎﺀﺍﻟﺮ‪‬ﺣﻤٰﻦ ﮐﺎﮐﻮﻱ‪ ،‬ﺳﻠﺴﻠﺔ‬ ‫ﺍﻧﺘﺸﺎﺭﺍﺕ ﺍﺩﺍﺭﺓ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎﺕ ﻋﺮﺑﻲ ﻭ ﻓﺎﺭﺳﻲ‪ ،‬ﭘﺘﻨﺎ‪ ،‬ﻣﺎﺭﺱ ‪ ١٩٥٩‬ﻡ‪.‬‬ ‫‪ .١٩‬ﺩﺍﻧﺶ ﻣﺸﻬﺪﻱ‪ ,‬ﻣﻴﺮ ﺭﺿﻲﺍﻟﺪ‪‬ﻳﻦ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ )ﻡ‪ ١٠٧٩ :‬ﻫ(‪ :‬ﺩﻳﻮﺍﻥِ ﺩﺍﻧﺶ‬ ‫ﻣﺸﻬﺪﻱ‪ ,‬ﺑﻪﺗﺼﺤﻴﺢ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﻗﻬﺮﻣﺎﻥ‪ ,‬ﻣﺸﻬﺪ‪ ۱۳۷۸ ,‬ﻫ ﺵ‪.‬‬

‫‪ .٢٠‬ﺭﺣﻤﺎﻥ ﻋﻠﻲ ﺭﻳﻮﺍﻧﻲ‪ ،‬ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﻋﺒﺪﺍﻟﺸﹼﻜﻮﺭ )ﺕ‪ ١٢٤٤ :‬ﻫ(‪ :‬ﺗﺬﻛﺮﺓ‬ ‫ﻋﻠﻤﺎﻱ ﻫﻨﺪ )ﲢﻔﺔﺍﻟﻔﻀﻼﺀ ﻓﻲ ﺗﺮﺍﺟﻢﺍﻟﻜﻤﻼﺀ(‪ ،‬ﭼﺎﭖ ﻧﻮﻟﻜﺸﻮﺭ‪،‬‬ ‫ﻟﻜﻬﻨﻮ‪ ١٣٣٢ ،‬ﻫ‪ ١٩١٤/‬ﻡ‪.‬‬ ‫‪ .٢١‬ﺳﺨﻨﻮﺭ ﺑﻠﮕﺮﺍﻣﻲ‪ ،‬ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﺻﺪ‪‬ﻳﻖ‪ :‬ﺗﺤﻘﻴﻖﺍﻟﺴ‪‬ﺪﺍﺩ ﻓﻲ ﻣﺰﻟﺔِﺍﻵﺯﺍﺩ‪،‬‬ ‫ﻧﺴﺨﺔ ﺧﻄﹼﻲ ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﺔ ﺍﻧﺠﻤﻦِ ﺁﺳﻴﺎﻳﻲ ﺑﻨﮕﺎﻝ‪ ،‬ﮐﻠﮑﺘﻪ‪ ،‬ﺷﻤﺎﺭﺓ ‪.۳۹۷‬‬

‫‪ .٢٢‬ﺳﺮﺧﻮﺵ ﻛﺸﻤﻴﺮﻱ‪ ،‬ﻣﻴﺮ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﺍﻓﻀﻞ )ﺯﻧﺪﻩ‪ ١١٢٦ :‬ﻫ(‪ :‬ﻛﻠﻤﺎﺕﺍﻟﺸﻌﺮﺍ‬ ‫)ﺗﺄﻟﻴﻒ‪ ١٠٩٣-١١٠٨ :‬ﻫ(‪ ،‬ﺗﺼﺤﻴﺢ ﺻﺎﺩﻕ ﻋﻠﻲ ﺩﻻﻭﺭﻱ‪ ،‬ﺑﻪﺍﻫﺘﻤﺎﻡ‬ ‫ﻣﻠﻚ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﻋﺎﺭﻑ ﺧﺎﻥ‪ ،‬ﻻﻫﻮﺭ )ﭘﺎﻛﺴﺘﺎﻥ(‪ ،‬ﺳﭙﺘﺎﻣﺒﺮ ‪ ١٩٤٢‬ﻡ‪.‬‬ ‫‪ .٢٣‬ﺳﻮﺩﺍﻱ ﺩﻫﻠﻮﻱ‪ ,‬ﻣﻴﺮﺯﺍ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﺭﻓﻴﻊ ﭘﺴﺮ ﻣﻴﺮﺯﺍ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﺷﻔﻴﻊ‬ ‫)ﻡ‪ ١١٩٥ :‬ﻫ(‪ :‬ﺩﻳﻮﺍﻥِ ﺳﻮﺩﺍ )ﺍﺭﺩﻭ(‪ ,‬ﻧﻮﻟﮑﺸﻮﺭ‪ ,‬ﻟﮑﻬﻨﻮ ‪.‬‬

‫ﻋﺒﺮﺕﺍﻟﻐﺎﻓﻠﻴﻦ‬

‫‪ .٦‬ﺁﮔﺎﻩ ﻣﺪﺭﺍﺳﻲ‪ ،‬ﻣﻮﻟﻮﻱ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﺑﺎﻗﺮ )ﻡ‪ ١٢٢٠ :‬ﻫ(‪ :‬ﭼﻬﺎﺭ ﺻﺪ ﺍﻳﺮﺍﺩ ﺑﺮ‬ ‫ﮐﻼﻡ ﺁﺯﺍﺩ‪ ،‬ﻧﺴﺨﺔ ﺧﻄﹼﻲ ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﺔ ﺍﻧﺠﻤﻦ ﺗﺮﻗﹼﻲِ ﺍﺭﺩﻭ‪ ،‬ﮐﺮﺍﭼﻲ‪ ،‬ﺷﻤﺎﺭﺓ‬ ‫‪٣‬ﻑﻑ‪.١٢١‬‬ ‫‪ .٧‬ﺍﺧﻼﺹ ﺷﺎﻫﺠﻬﺎﻥﺁﺑﺎﺩﻱ‪ ،‬ﻛِﺸﻦ ﭼﻨﺪ ﭘﺴﺮ ﺍﭼﻞ ﺩﺍﺱ ﻛﻬﺘﺮﻱ‪ :‬ﻫﻤﻴﺸﺔ‬ ‫ﺑﻬﺎﺭ )ﺗﺄﻟﻴﻒ‪ ١١٣٦ :‬ﻫ(‪ ،‬ﺑﻪﺗﺼﺤﻴﺢ ﺩﻛﺘﺮ ﻭﺣﻴﺪ ﻗﺮﻳﺸﻲ‪ ،‬ﻛﺮﺍﭼﻲ‪،‬‬ ‫‪ ١٩٧٣‬ﻡ‪.‬‬ ‫‪ .٨‬ﺍﮐﺒﺮﺁﺑﺎﺩﻱ‪ ،‬ﻣﻴﺮ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﻣﺤﺴﻦ‪ :‬ﻣﺤﺎﮐﻤﺎﺕﺍﻟﺸﻌﺮﺍ‪ ،‬ﻧﺴﺨﺔ ﺧﻄﹼﻲ‬ ‫ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﺔ ﺩﺍﻧﺸﮕﺎﻩ ﭘﻨﺠﺎﺏ‪ ،‬ﺷﻤﺎﺭﺓ ‪.s١٤٣٦‬‬

‫‪ .٩‬ﺍﻧﺼﺎﺭﻱ‪ ،‬ﺩﻛﺘﺮ ﻧﻮﺭﺍﻟﺤﺴﻦ‪ :‬ﻓﺎﺭﺳﻲ ﺍﺩﺏ ﺑﻪﻋﻬﺪ ﺍﻭﺭﻧﮓﺯﻳﺐ‪ ،‬ﺍﻧﺪﻭ‬ ‫ﭘﺮﺷﻴﻦ ﺳﻮﺳﺎﺋﺘﻲ‪ ،‬ﺩﻫﻠﻲ‪ ١٩٦٩ ،‬ﻡ‪.‬‬ ‫‪ .١٠‬ﺑﺎﻗﻲ ﻧﻬﺎﻭﻧﺪﻱ‪ ،‬ﻣﻠﹼﺎ ﻋﺒﺪﺍﻟﺒﺎﻗﻲ‪ :‬ﻣﺂﺛﺮ ﺭﺣﻴﻤﻲ‪ ،‬ﻛﻠﻜﺘﻪ‪ ١٩٢٤ ،‬ﺗﺎ ‪ ١٩٣١‬ﻡ‪.‬‬

‫‪ .١١‬ﺑﺨﺘﺎﻭﺭ ﺧﺎﻥ‪ ،‬ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ‪ :‬ﻣﺮﺁﺓﺍﻟﻌﺎﻟﻢ )ﺗﺎﺭﻳﺦ ﺍﻭﺭﻧﮓﺯﻳﺐ ـ ﺗﺄﻟﻴﻒ ‪ ١٠٧٨‬ﻫ(‪،‬‬ ‫ﺑﻪﮐﻮﺷﺶ ﺳﺎﺟﺪﻩ ﻋﻠﻮﻱ‪ ،‬ﻻﻫﻮﺭ‪ ۱۹۷۹ ،‬ﻡ‪.‬‬ ‫‪ .١٢‬ﺑﺮﺍﻭﻥ‪ ،‬ﺍﺩﻭﺍﺭﺩ‪ :‬ﺗﺎﺭﻳﺦ ﺍﺩﺑﻴ‪‬ﺎﺕ ﺍﻳﺮﺍﻥ )ﺍﺯ ﺻﻔﻮﻳﻪ ﺗﺎ ﻋﺼﺮِ ﺣﺎﺿﺮ(‪،‬‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﺔ ﺩﻛﺘﺮ ﺑﻬﺮﺍﻡ ﻣﻘﺪﺍﺩﻱ‪ ،‬ﺍﻧﺘﺸﺎﺭﺍﺕ ﻣﺮﻭﺍﺭﻳﺪ‪ ،‬ﺗﻬﺮﺍﻥ‪ ،‬ﭼﺎﭖ ﺍﻭ‪‬ﻝ‬ ‫‪ ١٣۶۹‬ﻫ ﺵ‪.‬‬

‫‪ .١٣‬ﺑﻴﺪﺍﺭ‪ ،‬ﻋﺎﺑﺪ ﺭﺿﺎ‪ :‬ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻧﺴﺨﻪﻫﺎﻱ ﻓﺎﺭﺳﻲ ﻭ ﻋﺮﺑﻲ ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﺔ‬ ‫ﺻﻮﻟﺖ ﻋﻤﻮﻣﻲ‪ ،‬ﻋﺎﺑﺪ ﺭﺿﺎ‪ :‬ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﺔ ﺻﻮﻟﺖ ﻋﻤﻮﻣﻲ‪ ،‬ﺭﺍﻣﭙﻮﺭ‪،‬‬ ‫‪ ١٩٦٦‬ﻡ‪.‬‬ ‫‪ .١٤‬ﺟﻼﻝ ﺑﻠﺨﻲ‪ ،‬ﻣﻮﻻﻧﺎ ﺟﻼﻝﺍﻟﺪ‪‬ﻳﻦ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﻣﻮﻟﻮﻱ‪ :‬ﻣﺜﻨﻮﻱ ﻣﻌﻨﻮﻱ‪،‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﺭﻳﻨﻮﻟﺪ ﺍﻟﹼﻦ ﻧﻴﮑﻠﺴﻮﻥ‪ ،‬ﺑﻪﮐﻮﺷﺶ ﻧﺼﺮﺍﷲ ﭘﻮﺭﺟﻮﺍﺩﻱ‪،‬‬ ‫ﻣﺆﺳ‪‬ﺴﺔ ﺍﻧﺘﺸﺎﺭﺍﺕ ﺍﻣﻴﺮﮐﺒﻴﺮ‪ ،‬ﺗﻬﺮﺍﻥ‪ ،‬ﭼﺎﭖِ ﺍﻭ‪‬ﻝ ‪ ١٣٦٣‬ﻫ ﺵ‪.‬‬

‫‪١٧٠‬‬

‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻨﺎﺑﻊ‬

‫‪١٦٩‬‬

‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻨﺎﺑﻊ‬ ‫‪ .١‬ﺁﺭﺯﻭ ﺍﮐﺒﺮﺁﺑﺎﺩﻱ‪ ،‬ﺳﺮﺍﺝﺍﻟﺪ‪‬ﻳﻦ ﻋﻠﻲ ﺧﺎﻥ‪ :‬ﺗﻨﺒﻴﻪﺍﻟﻐﺎﻓﻠﻴﻦ‪ ،‬ﻣﻘﺪ‪‬ﻣﻪ‪،‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻭ ﺗﺤﺸﻴﻪ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﺍﮐﺮﻡ ﺍﮐﺮﺍﻡ‪ ،‬ﺩﺍﻧﺸﮕﺎﻩ ﭘﻨﺠﺎﺏ‪ ،‬ﻻﻫﻮﺭ‪،‬‬ ‫‪ ١٤٠١‬ﻫ ﻕ‪.‬‬

‫‪ .٢‬ﺁﺭﺯﻭ ﺍﮐﺒﺮﺁﺑﺎﺩﻱ‪ ،‬ﺳﺮﺍﺝﺍﻟﺪ‪‬ﻳﻦ ﻋﻠﻲ ﺧﺎﻥ‪ :‬ﺳﺮﺍﺝ ﻣﻨﻴﺮ‪ ،١‬ﻣﻘﺪ‪‬ﻣﻪ‪،‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻭ ﺗﺤﺸﻴﻪ ﺩﮐﺘﺮ ﺳﻴ‪‬ﺪ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﺍﮐﺮﻡ ﺍﮐﺮﺍﻡ‪ ،‬ﺍﻧﺘﺸﺎﺭﺍﺕ ﻣﺮﮐﺰ‬ ‫ﺗﺤﻘﻴﻘﺎﺕِ ﻓﺎﺭﺳﻲ ﺍﻳﺮﺍﻥ ﻭ ﭘﺎﮐﺴﺘﺎﻥ‪ ،‬ﺍﺳﻼﻡﺁﺑﺎﺩ )ﭘﺎﮐﺴﺘﺎﻥ(‪،‬‬ ‫‪ ١٣٩٧‬ﻫ ﺵ‪ ١٩٧٧/‬ﻡ‪.‬‬ ‫‪ .٣‬ﺁﺭﺯﻭ ﺍﮐﺒﺮﺁﺑﺎﺩﻱ‪ ،‬ﺳﺮﺍﺝﺍﻟﺪ‪‬ﻳﻦ ﻋﻠﻲ ﺧﺎﻥ‪ :‬ﻣﺠﻤﻊﺍﻟﻨﹼﻔﺎﻳﺲ )ﺗﺄﻟﻴﻒ‪:‬‬ ‫‪ ١١٦٤‬ﻫ ـ ﺗﺬﻛﺮﺓ ﺷﻌﺮﺍﻱ ﻓﺎﺭﺳﻲ ﺳﺪﺓ ﺩﻭﺍﺯﺩﻫﻢ ﻫﺠﺮﻱ(‪ ،‬ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻭ‬ ‫ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺩﻛﺘﺮ ﻋﺎﺑﺪ ﺭﺿﺎ ﺑﻴﺪﺍﺭ‪ ،‬ﻛﺘﺎﺑﺨﺎﻧﺔ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺧﺪﺍﺑﺨﺶ‪ ،‬ﭘﺘﻨﺎ‪،‬‬ ‫ﭼﺎﭖ ﺍﻭ‪‬ﻝ ‪ ١٩٧٧‬ﻡ ﻭ ﭼﺎﭖ ﺩﻭﻡ ‪ ١٩٩٢‬ﻡ‪.‬‬

‫‪ .٤‬ﺁﺯﺍﺩ ﺑﻠﮕﺮﺍﻣﻲ‪ ،‬ﻣﻴﺮ ﻏﻼﻡ ﻋﻠﻲ )ﻡ‪ ۱۲۰۰ :‬ﻫ(‪ :‬ﺳﺮﻭِ ﺁﺯﺍﺩ )ﺗﺄﻟﻴﻒ‪:‬‬ ‫‪ ١١٦٦‬ﻫ(‪ ،‬ﻣﻄﺒﻊ ﺭﻓﺎﻩ ﻋﺎﻡ‪ ،‬ﻻﻫﻮﺭ‪ ١٩١٣ ،‬ﻡ‪.‬‬

‫‪ .٥‬ﺁﺯﺍﺩ ﺑﻠﮕﺮﺍﻣﻲ‪ ،‬ﻣﻴﺮ ﻏﻼﻡ ﻋﻠﻲ )ﻡ‪ ۱۱۱۶-۱۲۰۰ :‬ﻫ(‪ :‬ﺧﺰﺍﻧﺔ ﻋﺎﻣﺮﻩ‬ ‫)ﺗﺄﻟﻴﻒ‪ ١١٧٦ :‬ﻫ‪ ١٧٦٢-٦٣/‬ﻡ(‪ ،‬ﮐﺎﻧﭙﻮﺭ‪ ١٨٧١ ،‬ﻡ‪.‬‬

‫ـــــــــــــــــــــ‬

‫‪ .1‬ﺳﺮﺍﺝِ ﻣﻨﻴﺮ ﻭ ﮐﺎﺭﻧﺎﻣﻪ ﺩﺭ ﻳﮏ ﺟﻠﺪ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪﻩﺍﻧﺪ‪.‬‬

‫‪١٦٨‬‬

‫ﻋﺒﺮﺕﺍﻟﻐﺎﻓﻠﻴﻦ‬

‫)‪ (۹۱‬ﺷﺎﻩ ﻣﻠﻮﻝ‪ ،‬ﺷﻴﺦ ﺷﺮﻑﺍﻟﺪ‪‬ﻳﻦ ﺷﺎﻋﺮ ﺳﺪﺓ ﺩﻭﺍﺯﺩﻫﻢ ﻫﺠﺮﻱ‬ ‫ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺩﺭ ﻟﮑﻬﻨﻮ ﺑﻪﺳﺮ ﻣﻲﺑﺮﺩ‪.‬‬

‫)‪ (۹۲‬ﺣﮑﻴﻢ ﺍﺑﻮﺍﻟﻘﺎﺳﻢ ﺧﺎﻥ ﻣﻴﺮ ﻗﺪﺭﺕ ﺍﷲ ﻗﺎﺳﻢ ﻗﺎﺩﺭﻱ‬

‫)ﻡ‪ ١٢٤٦ :‬ﻫ‪ ١٨٣٠/‬ﻡ( ﺷﺎﻋﺮ ﻭ ﻣﺆﻟﹼﻒ ﺗﺬﮐﺮﺓ ﻣﺠﻤﻮﻋﺔ ﻧﻐﺰ‬ ‫ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺳﻠﺴﻠﺔ ﻧﺴﺒﺶ ﺑﻪﺍﻣﺎﻡ ﺭﺿﺎ)ﻉ( ﻣﻲﺭﺳﺪ‪ .‬ﻣﺠﻤﻮﻋﺔ ﻧﻐﺰ‬

‫ﺭﺍ ﺣﺎﻓﻆ ﻣﺤﻤﻮﺩ ﺷﻴﺮﺍﻧﻲ ﺍﺯ ﺩﺍﻧﺸﮕﺎﻩ ﭘﻨﺠﺎﺏ ﻻﻫﻮﺭ ﺩﺭ ﺳﺎﻝ‬ ‫‪ ١٣٥٢‬ﻫ‪ ١٩٣٣/‬ﻡ ﺑﻪﭼﺎﭖ ﺭﺳﺎﻧﺪﻩ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺩﻳﻮﺍﻥ ﻫﻢ ﺑﻪﻓﺎﺭﺳﻲ‬

‫ﺩﺍﺭﺩ‪.١‬‬

‫***‬

‫ـــــــــــــــــــــ‬ ‫‪ .1‬ﻣﻘﺪ‪‬ﻣﺔ ﻣﺠﻤﻮﻋﺔ ﻧﻐﺰ‪.‬‬

‫ﺗﻌﻠﻴﻘﺎﺕ‬

‫‪١٦٧‬‬

‫ﺩﺭﮔﺬﺷﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﺧﺎﻥِﺧﺎﻧﺎﻥ‪ ،‬ﺍﮐﺒﺮ ﻭ ﺟﻬﺎﻧﮕﻴﺮ ﻭﺍﺑﺴﺘﮕﻲ ﺩﺍﺷﺘﻪ‬ ‫ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺩﻳﻮﺍﻧﺶ ﺩﺭ ﻫﻨﺪ ﻭ ﺍﻳﺮﺍﻥ ﭼﺎﭖ ﮔﺮﺩﻳﺪﻩ ﺍﺳﺖ‪.١‬‬

‫)‪ (۸۷‬ﺗﺸﺒﻴﻬﻲ ﮐﺎﺷﻲ‪ ،‬ﻣﻴﺮ ﻋﻠﻲ ﺍﮐﺒﺮ ﺍﺯ ﺁﺯﺍﺩﮔﺎﻥ ﮐﻮﻱ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻭ ﺍﺯ‬

‫ﻭﺍﺭﺳﺘﮕﺎﻥ ﻭﺍﺩﻱ ﻃﺮﻳﻘﺖ ﺑﻮﺩﻩ ﻭ ﭼﻬﻞ ﺳﺎﻝ ﺩﺭ ﻫﻨﺪ ﺑﺴﺮ ﮐﺮﺩ‪.‬‬

‫ﺍﻭ ﻧﻘﻄﻮﻱ ﺑﻮﺩﻩ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺍﮐﺜﺮ ﺍﻭﻗﺎﺕ ﺍﺯ ﺧﻠﻖ ﺍﻧﺰﻭﺍ ﺩﺍﺷﺘﻪ ﻭ ﺍﻏﻠﺐ‬

‫ﺩﺭ ﮔﻮﺭﺳﺘﺎﻥﻫﺎ ﻣﻲﮔﺬﺭﺍﻧﻴﺪ‪.٢‬‬

‫)‪ (۸۸‬ﻣﻴﺮﺯﺍ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﺭﻓﻴﻊ ﺧﺎﻥ ﻣﺘﺨﻠﹼﺺ ﺑﻪ»ﺑﺎﺫﻝ« ﻓﺮﺯﻧﺪ ﻣﻴﺮﺯﺍ ﻣﺤﻤﻮﺩ‬ ‫ﻣﺸﻬﺪﻱ ﺩﺭ ﺳﺎﻝ ‪ ۱۱۲۳‬ﻫ‪ ۱۷۱۱/‬ﻡ ﺑﻪﺩﺭﻭﺩ ﺣﻴﺎﺕ ﮔﻔﺖ‪.‬‬

‫)‪ (۸۹‬ﻫﻼﻟﻲ‪ ،‬ﻣﻮﻻﻧﺎ ﺑﺪﺭﺍﻟﺪ‪‬ﻳﻦ ﺁﻓﺘﺎﺏ ﺳﭙﻬﺮ ﺳﺨﻨﻮﺭﻱ ﻭ ﺑﺪﺭﺳﻴﻤﺎﻱ‬ ‫ﻣﻌﻨﻲﭘﺮﻭﺭﻱ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺍﺻﻠﺶ ﺍﺯ ﺍﺗﺮﺍﮎ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﻣﻴﺮ ﻋﻠﻲ ﺷﻴﺮ‬ ‫ﻧﻮﺍﻳﻲ ﺍﻭ ﺭﺍ ﺗﺮﺑﻴﺖ ﮐﺮﺩ‪ .‬ﺍﻭ ﺩﺭ ﺍﺳﺘﺮﺁﺑﺎﺩ ﻣﺘﻮﻟﺪ ﺷﺪﻩ ﺑﻮﺩ‪ .‬ﺩﺭ‬

‫ﻏﺰﻝ ﻭ ﻗﺼﻴﺪﻩ ﻭ ﻏﻴﺮﻩ ﻗﺪﺭﺕ ﺩﺍﺷﺖ ﺑﻪﺣﮑﻢ ﻋﺒﻴﺪﺍﷲ ﺧﺎﻥ ﺍﻭ‬

‫ﺭﺍ ﮐﺸﺘﻨﺪ‪ .‬ﭼﻮﻥ ﺑﻪﺍﻟﺘﻤﺎﺱ ﻫﻼﻟﻲ‪ ،‬ﺳﻴﻒ ﺍﷲ ﻧﺎﻡ ﺟﻮﺍﻧﻲ ﺍﻭ ﺭﺍ‬

‫ﮐﺸﺖ‪ ،‬ﻣﺎﺩ‪‬ﺓ ﺗﺎﺭﻳﺦ ﭼﻨﻴﻦ ﮔﻔﺘﻪﺍﻧﺪ‪» :‬ﺳﻴﻒ ﺍﷲ ﮐﺸﺖ«‬

‫)‪ ٩٣٦‬ﻫ(‪.٣‬‬

‫)‪ (۹۰‬ﻓﺼﻴﺤﻲ ﺍﻧﺼﺎﺭﻱ ﻫﺮﻭﻱ ﺍﺯ ﻓﺼﻴﺢ ﺑﻴﺎﻧﺎﻥ ﺑﺰﻡ ﺳﺨﻨﻮﺭﻱ ﺑﻮﺩﻩ‪.‬‬

‫ﻣﻌﺎﺻﺮِ ﺷﺎﻩ ﻋﺒ‪‬ﺎﺱ ﺍﻭ‪‬ﻝ‪ .‬ﻣﻴﺎﻧﺔ ﻭﻱ ﻭ ﮐﻠﻴﻢ ﺷﻔﺎﻳﻲ ﻣﺸﺎﻋﺮﺍﺕ ﻭ‬

‫ﻣﻬﺎﺟﺎﺕ ﻣﮑﺮ‪‬ﺭ ﻭﺍﻗﻊ ﺷﺪﻩ ﺍﺳﺖ‪.٤‬‬ ‫ـــــــــــــــــــــ‬ ‫‪.1‬‬ ‫‪.2‬‬ ‫‪.3‬‬ ‫‪.4‬‬

‫ﺧﺰﺍﻧﺔ ﻋﺎﻣﺮﻩ‪ ،‬ﺹ ‪٤٣٦‬؛ ﺭﻭﺯِ ﺭﻭﺷﻦ‪ ،‬ﺹ ‪٣٠٨‬؛ ﺷﻤﻊِ ﺍﻧﺠﻤﻦ‪ ،‬ﺹ ‪.٤٥٣‬‬ ‫ﺭﻳﺎﺽﺍﻟﺸﻌﺮﺍ‪ ،‬ﺹ ‪.١٤٤‬‬ ‫ﻫﻤﺎﻥ‪ ،‬ﺹ ‪.٧٨٢‬‬ ‫ﻫﻤﺎﻥ‪ ،‬ﺹ ‪.٤٨١‬‬

‫ﻋﺒﺮﺕﺍﻟﻐﺎﻓﻠﻴﻦ‬

‫)‪ ١٠٨٢-١١٦١‬ﻫ( ﺩﺭ ﺩﮐﻦ ﺑﻪﺳﺮﺑﺮﺩ‪ .‬ﺩﺭ ﺁﻭﺍﺧﺮِ ﺯﻧﺪﮔﻲ‬ ‫ﺑﻪﺩﻫﻠﻲ ﺑﺮﮔﺸﺖ‪ .‬ﺩﻳﻮﺍﻥ ﺿﺨﻴﻢ ﺍﺯﻭ ﺑﺠﺎ ﻣﺎﻧﺪﻩ ﺍﺳﺖ‪.١‬‬

‫)‪ (۸۴‬ﻓﻄﺮﺕ‪ ،‬ﻣﻴﺮ ﻣﻌﺰﹼﺍﻟﺪ‪‬ﻳﻦ ﻣﻮﺳﻮﻱ ﺧﺎﻥ )ﻡ‪ ۱۱۰۱ :‬ﻫ‪ ۱۶۸۹/‬ﻡ(‬

‫ﺷﺎﻋﺮ ﻣﻌﺮﻭﻓﻲ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺩﺭﺑﺎﺭﻫﺎﻱ ﺷﺎﻫﺠﻬﺎﻥ ﻭ ﺍﻭﺭﻧﮓﺯﻳﺐ‬

‫ﺍﺭﺗﺒﺎﻁ ﺩﺍﺷﺘﻪ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺍﻭﺭﻧﮓﺯﻳﺐ ﺍﻭ ﺭﺍ ﺩﻳﻮﺍﻥ ﻋﻈﻴﻢﺁﺑﺎﺩ‬

‫ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬ﺩﻳﻮﺍﻧﻲ ﺩﺍﺭﺩ ﮐﻪ ﺗﺎﮐﻨﻮﻥ ﭼﺎﭖ ﻧﺸﺪﻩ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺑﻴﺎﺽ‬

‫ﺍﺷﻌﺎﺭﻱ ﺑﻪﻧﺎﻡ »ﮔﻠﺸﻦِ ﻓﻄﺮﺕ« ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺩﺍﺩﻩ ﺑﻮﺩ ﮐﻪ ﺍﺳﺎﺱ ﮐﺎﺭ‬

‫ﺷﺎﮔﺮﺩﺵ ﺳﺮﺧﻮﺵ ﺩﺭ ﮔﺮﺩﺁﻭﺭﻱ ﮐﻠﻤﺎﺕﺍﻟﺸﻌﺮﺍﺳﺖ‪.٢‬‬ ‫)‪ (۸۵‬ﻣﻠﹼﺎ ﻧﺪﻳﻤﻲ )ﺳﻮﺩﺍ‪ :‬ﻣﻠﹼﺎ ﻧﺪﻳﻢ( ﺑﺎ ﺩﺭﺑﺎﺭِ ﺳﻠﻄﺎﻥﺍﻟﻌﺎﺑﺪﻳﻦِ ﮐﺸﻤﻴﺮ‬ ‫ﻣﻌﺮﻭﻑ ﺑﻪ ﺷﺎﻩ )‪ ٨٢٣-٨٧٤‬ﻫ‪ ١٤٢٠-١٤٦٩/‬ﻡ( ﻭﺍﺑﺴﺘﮕﻲ‬ ‫ﺩﺍﺷﺖ‪ .‬ﺍﻳﻦ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮﻭﺍﻱ ﮐﺸﻤﻴﺮ ﻣﺎﻫﺮﻳﻨﻲ ﺍﺯ ﻗﺰﻭﻳﻦ ﺭﺍ ﺩﻋﻮﺕ‬

‫ﮐﺮﺩ ﮐﻪ ﮐﺎﺭﺧﺎﻧﺔ ﮐﺎﻏﺬﺳﺎﺯﻱ ﺭﺍ ﺩﺭ ﮐﺸﻤﻴﺮ ﺍﺣﺪﺍﺙ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻧﺪﻳﻤﻲ ﺑﻪﺍﻳﻦ ﭘﻴﺸﺎﻣﺪ ﺩﺭ ﻣﻨﻈﻮﻣﻪﺍﻱ ﺍﺷﺎﺭﻩ ﮐﺮﺩﻩ ﺍﺳﺖ‪.‬‬ ‫)‪ (۸۶‬ﻧﻈﻴﺮﻱ‪ ،‬ﻣﻴﺮﺯﺍ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﺣﺴﻴﻦ ﺩﺭ ﻧﻴﺸﺎﺑﻮﺭ ﺯﺍﺩﻩ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎﺯﺭﮔﺎﻧﻲ‬ ‫ﺑﻮﺩ ﻭ ﻫﻢ ﺩﺭ ﺷﻌﺮ ﻭ ﺷﺎﻋﺮﻱ ﭘﺮﺁﻭﺍﺯﻩ ﺷﺪ‪ .‬ﺍﻭ ﺭﺍ ﻏﺰﻟﺴﺮﺍﻱ‬

‫ﺻﺎﺣﺐِ ﻃﺮﺯ ﺧﺎﺻﱢﻲ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪﺍﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪﻫﻨﺪ ﺁﻣﺪ ﻭ ﺩﺭ ﺍﺣﻤﺪﺁﺑﺎﺩ‬

‫ﺯﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲﮐﺮﺩ ﻭ ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ ﺩﺭ ﺳﺎﻝ ‪ ١٠٢١‬ﻳﺎ ‪ ١٠٢٢‬ﻳﺎ ‪ ١٠٢٣‬ﻫ‬

‫ـــــــــــــــــــــ‬

‫‪ .1‬ﺳﻔﻴﻨﺔ ﺧﻮﺷﮕﻮ‪ ،‬ﺹ ‪٢٧٥‬؛ ﺷﻤﻊِ ﺍﻧﺠﻤﻦ‪ ،‬ﺹ ‪٣٠٩‬؛ ﺻﺒﺢِ ﮔﻠﺸﻦ‪ ،‬ﺹ ‪٢٧٤‬؛‬ ‫ﻧﺘﺎﻳﺞﺍﻻﻓﮑﺎﺭ‪ ،‬ﺹ ‪٤٩٦‬؛ ﻧﺸﺘﺮِ ﻋﺸﻖ‪ ،‬ﺹ ‪.١٠٥٣‬‬ ‫‪ .2‬ﮐﻠﻤﺎﺕﺍﻟﺸﻌﺮﺍ‪ ،‬ﺹ ‪۹۸‬؛ ﺷﻤﻊِ ﺍﻧﺠﻤﻦ‪ ،‬ﺹ ‪۴۴۱‬؛ ﻧﺘﺎﻳﺞﺍﻻﻓﮑﺎﺭ‪ ،‬ﺹ ‪.۶۵۲‬‬

‫‪١٦٦‬‬

‫ﺗﻌﻠﻴﻘﺎﺕ‬

‫‪١٦٥‬‬

‫)‪ (۸۱‬ﺗﻘﻲﺍﻟﺪ‪‬ﻳﻦ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﺍﻭﺣﺪﻱ )ﺑﻪﻗﻮﻝ ﺳﻮﺩﺍ ﺗﻘﻲﺍﻟﺪ‪‬ﻳﻦ( ﮔﺎﺯﺭﻭﻧﻲ‬

‫ﺍﺳﺖ ﻭﻟﻲ ﺩﺭ ﺍﺻﻔﻬﺎﻥ ﺑﺰﺭﮒ ﺷﺪ ﻭ ﺑﺎ ﺷﺎﻩ ﻋﺒ‪‬ﺎﺱ ﺻﻔﻮﻱ‬ ‫ﺍﺭﺗﺒﺎﻁ ﺩﺍﺷﺘﻪ‪ .‬ﺩﺭ ﺳﺎﻝ ‪ ١١٠٥‬ﻫﺠﺮﻱ ﺑﻪﻫﻨﺪ ﺁﻣﺪ‪ .‬ﺗﺬﮐﺮﻩﺍﻱ‬

‫ﺑﻪﻧﺎﻡ ﻋﺮﻓﺎﺕﺍﻟﻌﺎﺷﻘﻴﻦ ﺗﺄﻟﻴﻒ ﮐﺮﺩ‪ .‬ﺍﻭ ﺧﻮﺩﺵ ﺍﻳﻦ ﺗﺬﮐﺮﻩ ﺭﺍ‬ ‫ﺑﻪﻧﺎﻡ ﮐﻌﺒﺔ ﻋﺮﻓﺎﻥ ﺧﻼﺻﻪ ﮐﺮﺩ )ﺑﻪﭘﻴﺸﻨﻬﺎﺩ ﺟﻬﺎﻧﮕﻴﺮ ﺍﻳﻦ‬

‫ﺧﻼﺻﻪ ﺭﺍ ﺑﺎﺯ ﺧﻼﺻﻪ ﮐﺮﺩ ﺑﻪﻧﺎﻡ ﺍﻧﺘﺨﺎﺏ ﮐﻌﺒﺔ ﻋﺮﻓﺎﻥ(‬ ‫ﺍﻭﺣﺪﻱ ﻣﺜﻨﻮﻳ‪‬ﺎﺕ ﻭ ﻏﺰﻟﻴ‪‬ﺎﺕ ﻭ ﻏﻴﺮﻩ ﺑﺴﻴﺎﺭ ﮔﻔﺘﻪ ﺍﺳﺖ‪.١‬‬

‫)‪ (۸۲‬ﺟﻤﺎﻝﺍﻟﺪ‪‬ﻳﻦ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﻣﺘﺨﻠﹼﺺ ﺑﻪ»ﻋﺮﻓﻲ« ﺩﺭ ﺳﺎﻝ ‪ ٩٦٣‬ﻫﺠﺮﻱ‬

‫ﺩﺭ ﺷﻴﺮﺍﺯ ﺑﻪﺩﻧﻴﺎ ﺁﻣﺪ‪ .‬ﺩﺭ ﺍﻭﺍﻳﻞ ﺟﻮﺍﻧﻲ ﺑﻪﻫﻨﺪ ﺁﻣﺪ ﻭ ﺑﺎ ﺷﻌﺮﺍ ﻭ‬ ‫ﺍﺩﺑﺎ ﻭ ﺩﻭﻟﺘﻤﺮﺩﺍﻥ ﻣﺘﻌﺪ‪‬ﺩ ﺩﻭﺭﺓ ﺍﮐﺒﺮ ﺗﻤﺎﺱ ﭘﻴﺪﺍ ﮐﺮﺩ‪ .‬ﺍﺑﻮﺍﻟﻔﺘﺢ‬

‫ﮔﻴﻼﻧﻲ )ﻡ‪ ٩٩٧ :‬ﻫ( ﻭ ﺧﺎﻥِﺧﺎﻧﺎﻥ ﺍﺯﻭ ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﻲ ﮐﺮﺩﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺎ ﺟﻬﺎﻧﮕﻴﺮ ﻫﻢ ﻭﺍﺑﺴﺘﻪ ﺑﻮﺩ‪ .‬ﻏﺰﻟﻴ‪‬ﺎﺕ ﻭ ﻗﺼﺎﻳﺪ ﻭ ﺭﺳﺎﻟﻪﺍﻱ‬

‫ﺑﻪﻧﺜﺮ ﺩﺍﺭﺩ‪ .‬ﺍﻭ ﺑﺮﺍﻱ ﻗﺼﺎﻳﺪ ﺧﻮﺩ ﻣﻌﺮﻭﻑ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺍﻭ ﺭﺍ ﻣﺨﺘﺮﻉ‬

‫ﻃﺮﺯِ ﺗﺎﺯﻩ ﺧﻮﺍﻧﺪﻩﺍﻧﺪ‪ .‬ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻗﺼﺎﻳﺪ ﻋﺮﻓﻲ ﺩﺭ ﺷﻌﺮ ﺷﻌﺮﺍﻱ ﺑﻌﺪﻱ‬

‫ﻓﺮﺍﻭﺍﻥ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﻋﺮﻓﻲ ﺩﺭ ﺟﻮﺍﻧﺴﺎﻟﮕﻲ ﺩﺭ ﺳﺎﻝ ‪ ٩٩٩‬ﻫﺠﺮﻱ ﺩﺭ‬

‫ﻻﻫﻮﺭ ﻓﻮﺕ ﮐﺮﺩ‪ .‬ﺍﺣﻮﺍﻟﺶ ﺩﺭ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺗﺬﮐﺮﻩﻫﺎﻱ ﻓﺎﺭﺳﻲ ﻧﻮﺷﺘﻪ‬ ‫ﺷﺪﻩ ﺍﺳﺖ ﻭ ﮐﻠﻴ‪‬ﺎﺗﺶ ﺩﺭ ﻫﻨﺪ ﻭ ﺍﻳﺮﺍﻥ ﺑﻪﭼﺎﭖ ﺭﺳﻴﺪﻩ ﺍﺳﺖ‪.٢‬‬

‫)‪ (۸۳‬ﻣﻴﺮﺯﺍ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﻫﻨﺮﻭﺭ ﺧﺎﻥ ﻣﺘﺨﻠﹼﺺ ﺑﻪ»ﻋﺎﻗﻞ« ﺷﺎﮔﺮﺩِ ﺑﻴﺪﻝ‬ ‫ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺯﻧﺪﮔﻲﺍﺵ ﺭﺍ ﺩﺭ ﺩﺭﺑﺎﺭِ ﻧﻈﺎﻡﺍﻟﻤﻠﮏ ﺁﺻﻔﺠﺎﻩ‬ ‫ـــــــــــــــــــــ‬

‫‪ .1‬ﺭﻳﺎﺽﺍﻟﺸﻌﺮﺍ‪ ،‬ﺹ ‪.۱۴۶‬‬ ‫‪ .2‬ﺧﺰﺍﻧﺔ ﻋﺎﻣﺮﻩ‪ ،‬ﺹ ‪٣١٨‬؛ ﻣﺂﺛﺮِ ﺭﺣﻴﻤﻲ‪ ،‬ﺹ ‪٢٩٥‬؛ ﻣﻴﺨﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺹ ‪٢١٦‬؛ ﻧﺘﺎﻳﺞﺍﻻﻓﮑﺎﺭ‪،‬‬ ‫ﺹ ‪ ٤٦٨‬ﻭ ﻏﻴﺮﻩ‪.‬‬

‫ﻋﺒﺮﺕﺍﻟﻐﺎﻓﻠﻴﻦ‬

‫ﺑﺮ ﺁﻥ ﺗﻮﺍﻥ ﻧﻤﻮﺩ ﻳﺎ ﺑﺎ ﺍﻫﺘﻤﺎﻡ ﻗﻠﻢ ﺷﮑﺴﺘﻪ ﺭﻗﻢ ﺯﻳﻨﺖ ﻭ ﺑﻬﺎﻳﻲ‬

‫ﺑﺮ ﺭﻭﻱ ﺁﻥ ﭘﺮﺩﮔﻴﺎﻥ ﻋﺎﻟﻢ ﻣﻌﻨﻲ ﺗﻮﺍﻥ ﺍﻓﺰﻭﺩ‪.١‬‬

‫)‪ (۷۶‬ﻣﻴﺮ ﻋﻘﻴﻞ ﮐﻮﺛﺮﻱ ﻫﻤﺪﺍﻧﻲ ﺩﺭ ﺩﻭﺭﺓ ﺳﻠﻄﻨﺖ ﺷﺎﻩ ﻋﺒ‪‬ﺎﺱ ﺍﻭ‪‬ﻝ‬

‫)‪ ٩٩٦-١٠٣٨‬ﻫ( ﻣﻲﺯﻳﺴﺖ‪ .‬ﻣﺜﻨﻮﻱ ﺷﻴﺮﻳﻦ ﻭ ﻓﺮﻫﺎﺩ ﺧﻮﺏ‬ ‫ﮔﻔﺘﻪ‪.٢‬‬

‫)‪ (۷۷‬ﺷﺎﻩ ﻋﺒ‪‬ﺎﺱ ﻣﺎﺿﻲ ﭘﺎﺩﺷﺎﻩ ﺻﻔﻮﻱ ﺍﻳﺮﺍﻥ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺍﺯ ‪ ٩٩٦‬ﻫ‪/‬‬

‫‪ ١٥٨٨‬ﻡ ﺗﺎ ‪ ١٠٣٨‬ﻫ‪ ١٦٢٩/‬ﻡ ﺑﺎ ﺷﺄﻥ ﻭ ﺷﮑﻮﻩ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﮐﺮﺩ‪.‬‬

‫ﺩﻭﺭﺓ ﺳﻠﻄﻨﺖ ﺍﻭ ﺍﺯ ﻫﺮ ﻟﺤﺎﻅ ﺍﻭﺝ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮﻭﺍﻳﻲ ﺻﻔﻮﻱﻫﺎﺳﺖ‪.‬‬

‫)‪ (۷۸‬ﺭﻳﺎﺽﺍﻟﺸﻌﺮﺍ‪ ،‬ﺗﺬﮐﺮﺓ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺷﻌﺮﺍﻱ ﻓﺎﺭﺳﻲ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﻠﻲ‬

‫ﻗﻠﻲ ﻭﺍﻟﻪ ﺩﺍﻏﺴﺘﺎﻧﻲ )ﻡ‪ ۱۱۹۹ :‬ﻫ‪ ۱۷۵۶/‬ﻡ( ﺁﻥ ﺭﺍ ﺩﺭ ﻫﻨﺪ ﺩﺭ‬

‫ﺳﺎﻝ ‪ ۱۱۶۲‬ﻫ‪ ۱۷۴۹/‬ﻡ ﻧﮕﺎﺷﺖ‪ .‬ﭘﺮﻭﻓﺴﻮﺭ ﺷﺮﻳﻒ ﺣﺴﻴﻦ ﻗﺎﺳﻤﻲ‬ ‫ﺁﻥ ﺭﺍ ﺍﺯ ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﺔ ﺭﺿﺎ ﺭﺍﻣﭙﻮﺭ ﺩﺭ ﺳﺎﻝ ‪ ۲۰۰۱‬ﻡ ﺑﻪﭼﺎﭖ‬ ‫ﺭﺳﺎﻧﺪﻩ ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫)‪ (۷۹‬ﺧﺎﻗﺎﻧﻲ ﺷﺮﻭﺍﻧﻲ‪ ،‬ﺣﺴ‪‬ﺎﻥﺍﻟﻌﺠﻢ ﺍﻓﻀﻞﺍﻟﺪ‪‬ﻳﻦ ﺍﺑﻮﺍﻟﺒﺪﻳﻞ ﺑﻦ ﻋﻠﻲ‬ ‫)ﻡ‪ ٥٩٥ :‬ﻫ( ﻗﺼﻴﺪﻩﻧﮕﺎﺭ ﻣﻌﺮﻭﻑِ ﺳﺪﺓ ﺷﺸﻢ ﻫﺠﺮﻱ ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺩﺭ ﻣﻴﺎﻥ ﻋﺠﻢ ﺑﻪﺍﺗﹼﻔﺎﻕ ﻫﻤﺔ ﺳﺨﻨﻮﺭﺍﻥ ﺑﻪﻣﺤﮑﻢﮔﻮﻳﻲ ﺍﻭ‬ ‫ﺷﺎﻋﺮﻱ ﭘﻴﺪﺍ ﻧﺸﺪﻩ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺩﻳﻮﺍﻧﺶ ﻣﺸﻬﻮﺭ ﻭ ﻣﻌﺮﻭﻑ ﺍﺳﺖ ﻭ‬

‫ﺳﺨﻨﺎﻧﺶ ﻫﻤﻪ ﻣﻨﺘﺨﺐ ﻭ ﻋﺎﻟﻲ‪.٣‬‬

‫)‪ (۸۰‬ﲢﻔﺔﺍﻟﻌﺮﺍﻗﻴﻦ ﻣﺜﻨﻮﻱ ﻣﻌﺮﻭﻑ ﺧﺎﻗﺎﻧﻲ ﺷﺮﻭﺍﻧﻲ ﺍﺳﺖ‪.‬‬ ‫ـــــــــــــــــــــ‬ ‫‪ .1‬ﻣﺮﺁﺓﺍﻟﺨﻴﺎﻝ‪ ،‬ﺹ ‪۲۵۱‬؛ ﺷﻤﻊِ ﺍﻧﺠﻤﻦ‪ ،‬ﺹ ‪۲۴۲‬؛ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺑﻬﺎﺭ‪ ،‬ﺹ ‪.۶۸‬‬ ‫‪ .2‬ﺭﻳﺎﺽﺍﻟﺸﻌﺮﺍ‪ ،‬ﺹ ‪.٦٠٧-٨‬‬ ‫‪ .3‬ﻫﻤﺎﻥ‪ ،‬ﺹ ‪.۲۳۲‬‬

‫‪١٦٤‬‬

‫ﺗﻌﻠﻴﻘﺎﺕ‬

‫‪١٦٣‬‬

‫ﺻﺎﺣﺐِ ﺩﻳﻮﺍﻥ ﺑﻮﺩ‪ ،‬ﻭﻟﻲ ﺣﺎﻻ ﻓﻘﻂ ﭼﻨﺪ ﺑﻴﺖ ﺍﻭ ﺩﺭ ﺗﺬﮐﺮﻩﻫﺎ‬ ‫ﺩﻳﺪﻩ ﻣﻲﺷﻮﺩ‪.١‬‬

‫)‪ (۷۲‬ﻣﻴﺮﺯﺍ ﻣﺤﺴﻦ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺷﺎﻋﺮ ﺷﻴﺮﻳﻦ ﻣﻘﺎﻝ ﺗﺎﺯﻩ ﺧﻴﺎﻝ ﺑﻮﺩ‪ .‬ﻓﮑﺮﺵ‬ ‫ﺭﺳﺎ ﻭ ﻣﻀﺎﻣﻴﻦ ﺗﺎﺯﻩ ﺩﺭ ﺍﻓﮑﺎﺭ ﻭ ﺁﺛﺎﺭﺵ ﺑﺴﻴﺎﺭ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺍﻭ‬ ‫ﺍﺻﻔﻬﺎﻧﻲﺍﻻﺻﻞ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﭼﻨﺪ ﺳﺎﻝ ﻗﺒﻞ ﺍﺯ ﺳﺎﻧﺤﺔ ﺍﻓﻐﺎﻥ‬

‫ﺩﺭﮔﺬﺷﺖ‪.٢‬‬

‫)‪ (۷۳‬ﺷﻤﺲﺍﻟﺪ‪‬ﻳﻦ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﺣﺎﻓﻆ ﺷﻴﺮﺍﺯﻱ )‪ ٧٢٠-٧٩١‬ﻫ‪ ١٣٢٠-١٣٨٩/‬ﻡ(‬

‫ﻏﺰﻟﺴﺮﺍﻱ ﻣﻌﺮﻭﻑ ﻓﺎﺭﺳﻲ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺗﻌﺪﺍﺩ ﺯﻳﺎﺩﻱ ﺷﻌﺮﺍ ﭘﻴﺮﻭﻱ‬ ‫ﺳﺒﮏ ﺍﻭ ﺭﺍ ﺑﺎﻋﺚ ﺍﻓﺘﺨﺎﺭ ﻣﻲﺩﺍﻧﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫)‪ (۷۴‬ﻓﻘﻴﻪﺍﻟﺪ‪‬ﻳﻦ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﻋﺰﹼﺕ ﻟﮑﻬﻨﻮﻱ ﭘﺴﺮِ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﺻﺪﻳﻖﺍﻟﺪ‪‬ﻳﻦ ﭘﺲ‬

‫ﺍﺯ ﺳﺎﻝ ‪ ١١٨٥‬ﻫﺠﺮﻱ ﻓﻮﺕ ﮐﺮﺩ‪ .‬ﺷﺎﻋﺮﻱ ﺻﺎﺣﺐ ﺩﻳﻮﺍﻥ‬

‫ﺍﺳﺖ‪.٣‬‬

‫)‪ (۷۵‬ﻣﻴﺮﺯﺍ ﺧﻠﻴﻞ‪ ،‬ﺷﺎﻳﺪ ﻣﻴﺮﺯﺍ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﺧﻠﻴﻞ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺳﺎﻝ ‪١١٠٢‬‬ ‫ﻫﺠﺮﻱ ﺯﻧﺪﻩ ﺑﻮﺩ ﻭ ﺩﺑﻴﺮ ﻭ ﺷﺎﻋﺮﻱ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺩﺭ ﺧﺮﺍﺳﺎﻥ ﻣﺘﻮﻟﺪ‬

‫ﺷﺪ ﻭ ﺑﻌﺪﺍﹰ ﺑﻪﻫﻨﺪ ﺁﻣﺪ‪ .‬ﺩﺭ ﻣﻼﺯﻣﺖ ﺯﻳﺐﺍﻟﻨﹼﺴﺎ ﺑﻴﮕﻢ )ﻡ‪ ١١١٣ :‬ﻫ(‬

‫ﺩﺧﺘﺮِ ﺍﻭﺭﻧﮓﺯﻳﺐ ﺑﻪﺳﺮﺑﺮﺩ‪ .‬ﺩﻳﻮﺍﻧﻲ ﺩﺍﺭﺩ‪ .‬ﺩﺭ ﻣﺮﺁﺓﺍﻟﺨﻴﺎﻝ ﺁﻣﺪﻩ‬ ‫ﺍﺳﺖ‪ :‬ﻧﺜﺮ ﺭﻧﮕﻴﻦ ﻭ ﭘﺮﮐﺎﺭﺵ ﻣﺸﻬﻮﺭﺗﺮ ﺍﺯ ﺁﻥ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺰﻳﺪﻱ‬

‫ـــــــــــــــــــــ‬

‫‪ .1‬ﺷﺎﻡِ ﻏﺮﻳﺒﺎﻥ‪ ،‬ﺹ ‪٨٢‬؛ ﺷﻤﻊِ ﺍﻧﺠﻤﻦ‪ ،‬ﺹ ‪١٢٥‬؛ ﻧﺸﺘﺮِ ﻋﺸﻖ‪ ،‬ﺹ ‪٤٥٦‬؛ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺑﻬﺎﺭ‪،‬‬ ‫ﺹ ‪.٦٤‬‬ ‫‪ .2‬ﺭﻳﺎﺽﺍﻟﺸﻌﺮﺍ‪ ،‬ﺹ ‪.١٥٠‬‬ ‫‪ .3‬ﻧﺘﺎﻳﺞﺍﻻﻓﮑﺎﺭ‪ ،‬ﺹ ‪٥٠٣‬؛ ﺷﻤﻊِ ﺍﻧﺠﻤﻦ‪ ،‬ﺹ ‪.٢٩٤‬‬

‫ﻋﺒﺮﺕﺍﻟﻐﺎﻓﻠﻴﻦ‬

‫)‪ (۶۸‬ﺷﻮﮐﺖ ﺑﺨﺎﺭﻱ ﺩﺭ ﺳﺎﻝ ‪ ١٠٨٨‬ﻫﺠﺮﻱ ﺑﻪﻫﺮﺍﺕ ﺁﻣﺪ‪ .‬ﺷﺎﻋﺮ‬ ‫ﻣﻌﺮﻭﻓﻲ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺩﻳﻮﺍﻧﺶ ﻣﺘﺪﺍﻭﻝ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺩﺭ ﺭﻭﺵِ ﺧﻮﺩ ﺑﻲﻧﻈﻴﺮ‬

‫ﻭ ﺩﺭ ﻃﺮﺯ ﺧﻮﺩ ﺑﻲﻋﺪﻳﻞ‪ ،‬ﻧﺰﺍﮐﺖ ﺍﻓﮑﺎﺭﺵ ﺑﻪﺣﺪ‪‬ﻱ ﺭﺳﻴﺪﻩ ﮐﻪ‬

‫ﺑﻌﻀﻲ ﺍﺯ ﺁﻧﻬﺎ ﺩﺭ ﻧﻬﺞ ﺍﻋﺘﺪﺍﻝ ﻧﻤﺎﻧﺪﻩ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺍﻭ ﺩﺭ ﺍﺻﻔﻬﺎﻥ‬

‫ﻓﻮﺕ ﮐﺮﺩ‪.١‬‬

‫)‪ (۶۹‬ﻣﻴﺮﺯﺍ ﻋﺒﺪﺍﻟﻐﻨﻲ ﺑﻴﮓ ﻗﺒﻮﻝ ﮐﺸﻤﻴﺮﻱ )ﻡ‪ ١١٣٩ :‬ﻫ( ﺩﺭ ﻋﻬﺪِ‬ ‫ﺑﻬﺎﺩﺭ ﺷﺎﻩ )‪ ١١١٩-١١٢٤‬ﻫ( ﺑﻪﺩﻫﻠﻲ ﺁﻣﺪ‪ .‬ﺩﺭ ﺷﻌﺮ ﺗﺘﺒ‪‬ﻊ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ‬

‫ﻗﻠﻲ ﺳﻠﻴﻢ‪ ،‬ﮐﻤﺎﻝ ﺧﺠﻨﺪﻱ ﻭ ﺳﻠﻤﺎﻥ ﺳﺎﻭﺟﻲ ﻣﻲﮐﺮﺩ‪ .‬ﮐِﺸﻦ ﭼﻨﺪ‬

‫ﺍﺧﻼﺹ‪ ،‬ﺭﺣﻤﺖ ﺍﷲ ﺗﻤﮑﻴﻦ‪ ،‬ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﻋﻠﻲ ﺣﺸﻤﺖ ﺍﺯ ﺷﺎﮔﺮﺩﺍﻥ‬ ‫ﻭﻱ ﺑﻮﺩﻧﺪ‪ .‬ﻧﺴﺨﻪﺍﻱ ﺧﻄﹼﻲ ﺩﻳﻮﺍﻥِ ﺷﻌﺮﺵ ﻭﺟﻮﺩ ﺩﺍﺭﺩ‪.٢‬‬

‫)‪ (۷۰‬ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﺳﻌﻴﺪ ﺍﺷﺮﻑ ﻣﺎﺯﻧﺪﺭﺍﻧﻲ ﻭﻟﺪ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﺻﺎﻟﺢ ﺩﺭ ﺍﺻﻔﻬﺎﻥ‬ ‫ﺑﻪﺩﻧﻴﺎ ﺁﻣﺪ ﻭ ﺩﺭ ﻣﻮﻧﮕﻴﺮ ﺍﺯ ﺗﻮﺍﺑﻊ ﭘﺘﻨﺎ ﺩﺭ ﺳﺎﻝ ‪ ١١١٦‬ﻫﺠﺮﻱ‬ ‫ﺩﺭﮔﺬﺷﺖ‪ .‬ﺷﻌﺮﺵ ﺳﺎﺩﻩ ﻭ ﺭﻭﺍﻥ ﻭ ﺑﺮﮐﻨﺎﺭ ﺍﺯ ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻲﻫﺎﻱ‬

‫ﻟﻔﻈﻲ ﻭ ﻣﻌﻨﻮﻱ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺍﻭ ﺷﺎﮔﺮﺩِ ﺻﺎﺋﺐ ﺗﺒﺮﻳﺰﻱ ﺍﺳﺖ‪.٣‬‬

‫)‪ (۷۱‬ﺣﺎﻟﺘﻲ‪ ،‬ﻳﺎﺩﮔﺎﺭ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﺩﺭ ﻗﺮﻥ ﻳﺎﺯﺩﻫﻢ ﻣﻲﺯﻳﺴﺖ‪ .‬ﺗﺒﺎﺭﺵ‬

‫ﺑﻪﺳﻠﻄﺎﻥ ﺳﻨﺠﺮ ﺳﻠﺠﻮﻗﻲ )‪ ٥١١-٥٥٢‬ﻫ( ﻣﻲﺭﺳﺪ‪ .‬ﺍﺯ ﻣﻼﺯﻣﺎﻥ‬

‫ﺍﮐﺒﺮ ﺷﺎﻩ ﺗﻴﻤﻮﺭﻱ )‪ ٩٦٣-١٠١٤‬ﻫ( ﺑﻮﺩﻩ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺷﺎﻋﺮﻱ‬

‫ـــــــــــــــــــــ‬

‫‪ .1‬ﺭﻳﺎﺽﺍﻟﺸﻌﺮﺍ‪ ،‬ﺹ ‪.٣٥٧-٨‬‬ ‫‪ .2‬ﺳﺮﻭِ ﺁﺯﺍﺩ‪ ،‬ﺹ ‪١٩٧‬؛ ﺳﻔﻴﻨﺔ ﺧﻮﺷﮕﻮ‪ ،‬ﺹ ‪١٥١‬؛ ﻧﺸﺘﺮِ ﻋﺸﻖ‪ ،‬ﺹ ‪.١٢٤٥‬‬ ‫‪ .3‬ﺗﺬﮐﺮﺓ ﺑﻲﻧﻈﻴﺮ‪ ،‬ﺹ ‪١٥‬؛ ﺳﺮﻭِ ﺁﺯﺍﺩ‪ ،‬ﺹ ‪١١٦‬؛ ﺷﺎﻡِ ﻏﺮﻳﺒﺎﻥ‪ ،‬ﺹ ‪٤١‬؛ ﺷﻤﻊِ ﺍﻧﺠﻤﻦ‪،‬‬ ‫ﺹ ‪.٣٢‬‬

‫‪١٦٢‬‬

‫ﺗﻌﻠﻴﻘﺎﺕ‬

‫‪١٦١‬‬

‫ﺩﺭ ﺳﺎﻝ ‪ ٩٥٣‬ﻫﺠﺮﻱ ﺑﻪﺩﻧﻴﺎ ﺁﻣﺪ ﻭ ﺩﺭ ﺳﺎﻝ ‪ ١٠٣١‬ﻫﺠﺮﻱ ﺩﺭ‬ ‫ﺍﺻﻔﻬﺎﻥ ﻓﻮﺕ ﮐﺮﺩ‪ .‬ﻋﻼﻭﻩ ﺑﺮ ﺁﺛﺎﺭﻱ ﺩﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺩﻭ ﻣﺜﻨﻮﻱ ﺑﻪﻓﺎﺭﺳﻲ‬

‫ﺩﺍﺭﺩ‪» :‬ﻧﺎﻥ ﻭ ﺣﻠﻮﺍ« ﻭ »ﺷﻴﺮ ﻭ ﺷﮑﺮ«‪.‬‬

‫)‪ (۶۵‬ﮐﻤﺎﻝﺍﻟﺪ‪‬ﻳﻦ ﺑﻨﺎﻳﻲ )ﻡ‪ ۹۱۸ :‬ﻫ( ﻓﺮﺯﻧﺪ ﺍﺳﺘﺎﺩ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﺳﺒﺰ‪ ،‬ﺑﻨﺎﻱ‬ ‫ﮐﻼﻣﺶ ﺑﻪﻏﺎﻳﺖ ﺍﺳﺘﻮﺍﺭ ﺑﻮﺩﻩ‪ .‬ﭼﻮﻥ ﭘﺪﺭﺵ ﭘﻴﺸﺔ ﻣﻌﻤﺎﺭﻱ‬

‫ﺩﺍﺷﺖ‪ ،‬ﻟﻬٰﺬﺍ ﺑﻪﺁﻥ ﻧﺴﺒﺖ ﺗﺨﻠﹼﺺِ ﺧﻮﺩ ﺑﻨﺎﻳﻲ ﻣﻲﮐﺮﺩ‪ .‬ﺑﺎ ﻣﻴﺮ‬ ‫ﻋﻠﻲ ﺷﻴﺮ ﻧﻮﺍﻳﻲ ﻭ ﺳﻠﻄﺎﻥ ﻣﻴﺮﺯﺍ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﻮﺩﻩ ﺍﺳﺖ‪.١‬‬

‫)‪ (۶۶‬ﺷﺮﻑﺍﻟﺪ‪‬ﻳﻦ ﻋﻠﻲ ﺧﺎﻥ ﭘﻴﺎﻡ ﮐﻪ ﺍﺻﻠﺶ ﺍﺯ ﺑﺤﺮﻳﻦ ﺑﻮﺩ‪ ،‬ﺩﺭ ﺁﮔﺮﻩ‬

‫ﻣﻲﺯﻳﺴﺖ ﻭ ﺍﺯ ﺩﻭﺳﺘﺎﻥ ﻭ ﻫﻢﻧﺸﻴﻨﺎﻥ ﺳﺮﺍﺝﺍﻟﺪ‪‬ﻳﻦ ﻋﻠﻲ ﺧﺎﻥ‬

‫ﺁﺭﺯﻭﺳﺖ‪ .‬ﺩﻳﻮﺍﻧﺶ ﻭﺟﻮﺩ ﺩﺍﺭﺩ ﻭﻟﻲ ﺗﺎﮐﻨﻮﻥ ﭼﺎﭖ ﻧﺸﺪﻩ ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺍﻭ ﺩﺭ ﺍﺛﻨﺎﻱ ﻓﮑﺮ ﺷﻌﺮ ﺑﻴﺘﺎﺑﻲ ﺑﺴﻴﺎﺭ ﻣﻲﻧﻤﻮﺩ ﮔﺎﻫﻲ ﻫﻢ‬

‫ﻣﻲﻧﺸﺴﺖ ﻭ ﺯﻣﺎﻧﻲ ﻣﻲﺧﻮﺍﺑﻴﺪ ﻭ ﺑﺮﻣﻲﺧﺎﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪﺍﺭﺩﻭ ﻫﻢ‬

‫ﺷﻌﺮ ﻣﻲﺳﺮﻭﺩ‪ .‬ﻭﻱ ﺩﺭ ﺩﻫﻠﻲ ﺩﺭ ﺳﺎﻝ ‪ ١١٥٧‬ﻫ‪ ١٧٤٤/‬ﻡ‬

‫ﺩﺭﮔﺬﺷﺖ‪.٢‬‬

‫)‪ (۶۷‬ﺑﺎﻗﺮ ﮐﺎﺷﻲ‪ ،‬ﺑﺎﻗﺮ ﺧﺮﺩﻩﺍﻱ ﮐﺎﺷﺎﻧﻲ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺳﺎﻝ ‪ ١٠٣٨‬ﻫﺠﺮﻱ‬ ‫ﺩﺭ ﺑﺮﻫﺎﻧﭙﻮﺭ ﺩﺭﮔﺬﺷﺖ‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺩﺭ ﺩﮐﻦ ﺩﺭ ﺑﻴﺠﺎﭘﻮﺭ ﻭ‬ ‫ﺍﺣﻤﺪﻧﮕﺮ ﺑﻪﺳﺮﺑﺮﺩ‪ .‬ﺍﻭ ﭘﻴﺸﺘﺮ ﺑﻪﻏﺰﻝ ﺗﻮﺟ‪‬ﻪ ﺩﺍﺷﺘﻪ ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺩﻳﻮﺍﻧﺶ ﺗﺎﮐﻨﻮﻥ ﭼﺎﭖ ﻧﺸﺪﻩ ﺍﺳﺖ‪.٣‬‬ ‫ـــــــــــــــــــــ‬

‫‪ .1‬ﻧﺸﺘﺮِ ﻋﺸﻖ‪ ،‬ﺹ ‪.۲۱۷‬‬ ‫‪ .2‬ﺳﻔﻴﻨﺔ ﺧﻮﺷﮕﻮ‪ ،‬ﺹ ‪٢١٢‬؛ ﺳﻔﻴﻨﺔ ﻫﻨﺪﻱ‪ ،‬ﺹ ‪٢٧‬؛ ﻋﻘﺪِ ﺛﺮﻳﺎ‪ ،‬ﺹ ‪١٥‬؛ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺑﻬﺎﺭ‪،‬‬ ‫ﺹ ‪.٣٩‬‬ ‫‪ .3‬ﻣﺂﺛﺮِ ﺭﺣﻴﻤﻲ‪ ،‬ﺝ ‪ ،٣‬ﺹ ‪٧٩٢‬؛ ﺷﻤﻊِ ﺍﻧﺠﻤﻦ‪ ،‬ﺹ ‪٨٧‬؛ ﻧﺸﺘﺮِ ﻋﺸﻖ‪ ،‬ﺹ ‪.٢٣٠‬‬

‫ﻋﺒﺮﺕﺍﻟﻐﺎﻓﻠﻴﻦ‬

‫)‪ (۶۱‬ﺁﻗﺎ ﺷﺎﭘﻮﺭ ﺗﻬﺮﺍﻧﻲ ﻭﻟﺪ ﺧﻮﺍﺟﻪ ﺧﻮﺍﺟﮕﻲ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺳﺎﻝ ‪ ١٠٣٠‬ﻳﺎ‬

‫‪ ١٠٤٨‬ﻫﺠﺮﻱ ﺩﺭﮔﺬﺷﺖ‪ .‬ﺍﺯ ﺧﺎﻧﺪﺍﻧﻬﺎﻱ ﺑﺰﺭﮒ ﻭ ﺍﺩﺏﭘﺮﻭﺭ‬

‫ﺗﻬﺮﺍﻥ ﺑﻮﺩ‪ .‬ﺩﺭ ﺳﺎﻝ ‪ ۹۹۶‬ﻫﺠﺮﻱ ﺑﻪﻫﻨﺪ ﺁﻣﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﺩﺭﺑﺎﺭِ ﺟﻬﺎﻧﮕﻴﺮ‬ ‫ﺍﺭﺗﺒﺎﻁ ﺩﺍﺷﺖ‪ .‬ﺍﻭ ﺁﺛﺎﺭﻱ ﭼﻨﺪ ﺑﻪﻧﻈﻢ ﺑﻪﺟﺎﻱ ﮔﺬﺍﺷﺘﻪ ﺍﺳﺖ‪.١‬‬

‫)‪ (۶۲‬ﻣﻮﻻﻧﺎ ﻧﻔﻴﺲﺍﻟﺪ‪‬ﻳﻦ ﺷﺎﻧﻲ ﺗﮑﻠﻮ ﻣﻌﺮﻭﻑ ﺑﻪ»ﻧﺴﻒ ﺁﻗﺎ«‬

‫)ﻡ‪ ١٠٢٣ :‬ﻫ‪ ١٦١٤/‬ﻡ( ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺍﺯ ﺷﻌﺮﺍﻱ ﺷﺎﻩ ﻋﺒ‪‬ﺎﺱ ﺍﻭ‪‬ﻝ ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻗﺼﻴﺪﻩﺍﻱ ﺩﺭ ﻣﺪﺡ ﺍﻳﻦ ﭘﺎﺩﺷﺎﻩ ﺻﻔﻮﻱ ﮔﻔﺘﻪ‪ .‬ﺍﻭ ﺭﺍ ﺩﺭ ﭘﺎﺩﺍﺵ‬

‫ﺁﻥ ﺑﻪﺯﺭ ﮐﺸﻴﺪﻧﺪ‪ .‬ﺍﮔﺮﭼﻪ ﺩﺭ ﺳﺨﻨﻮﺭﻱ ﭼﻨﺪﺍﻥ ﻣﺎﻳﻪ ﻧﺪﺍﺭﺩ‪،‬‬ ‫ﻟﻴﮑﻦ ﺑﻪﺣﮑﻢ ﺳﻠﻴﻘﻪ ﺍﺷﻌﺎﺭِ ﺧﻮﺏ ﺩﺍﺭﺩ‪.٢‬‬

‫)‪ (۶۳‬ﺷﻔﺎﻳﻲ‪ ،‬ﺣﮑﻴﻢ ﺷﺮﻑﺍﻟﺪ‪‬ﻳﻦ ﺣﺴﻦ ﻓﺮﺯﻧﺪ ﺣﮑﻴﻢ ﻣﻠﹼﺎﻱ ﺍﺻﻔﻬﺎﻧﻲ‬

‫)ﻡ‪ ١٠٣٧ :‬ﻫ(‪ ،‬ﺷﻬﺮﺕ ﻭﻱ ﺍﺯ ﺷﺮﻕ ﺗﺎ ﻏﺮﺏ ﺭﺳﻴﺪﻩ‪ .‬ﺩﺭ ﻋﻠﻢِ‬

‫ﻃﺐ ﺟﺎﻟﻴﻨﻮﺱ ﺯﻣﺎﻥ ﻭ ﺩﺭ ﻓﻦ‪ ‬ﺣﮑﻤﺖ ﺍﺭﺳﻄﻮﻱ ﺩﻭﺭﺍﻥ ﺑﻮﺩﻩ‪.‬‬

‫ﺩﺭ ﻓﻦ‪ ‬ﺳﺨﻨﻮﺭﻱ ﮔﻮﻱ ﺳﺒﻘﺖ ﺍﺯ ﺍﻗﺮﺍﻥ ﺭﺑﻮﺩﻩ‪ .‬ﺍﻟﺤﻖ‪ ‬ﺣﮑﻴﻢ‬

‫ﻣﺮﺣﻮﻡ ﺍﻋﺠﻮﺑﺔ ﺯﻣﺎﻥ ﻭ ﻧﺎﺩﺭﺓ ﺩﻭﺭﺍﻥ ﺑﻮﺩﻩ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﻳﻦ ﮐﻪ ﻫﺠﻮ‬ ‫ﻣﻲﮐﺮﺩ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻪﺍﻧﺪ ﮐﻪ ﻓﻀﻞ ﺷﻔﺎﻳﻲ ﺭﺍ ﻃﺒﺎﺑﺖ ﻭ ﻃﺒﺎﺑﺘﺶ ﺭﺍ‬ ‫ﺷﺎﻋﺮﻱ ﻭ ﺷﺎﻋﺮﻳﺶ ﺭﺍ ﺍﻫﺎﺟﻲ ﭘﻮﺷﻴﺪﻩ‪.٣‬‬

‫)‪ (۶۴‬ﺷﻴﺦ ﺑﻬﺎﺀﺍﻟﺪ‪‬ﻳﻦ ﻋﺎﻣﻠﻲ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﺑﻦ ﺣﺴﻴﻦ ﻋﺎﻣﻠﻲ ﻣﻌﺮﻭﻑ‬

‫ﺑﻪﺷﻴﺦ ﺑﻬﺎﻳﻲ‪ ،‬ﺩﺍﻧﺸﻤﻨﺪ ﺑﻪﻧﺎﻡ ﺩﻭﺭﺓ ﺷﺎﻩ ﻋﺒ‪‬ﺎﺱ‪ .‬ﺍﻭ ﺩﺭ ﺑﻌﻠﺒﮏ‬

‫ـــــــــــــــــــــ‬

‫‪ .1‬ﺳﺮﻭِ ﺁﺯﺍﺩ‪ ،‬ﺹ ‪۵۱‬؛ ﺷﺎﻡِ ﻏﺮﻳﺒﺎﻥ‪ ،‬ﺹ ‪۱۳۷‬؛ ﺷﻤﻊِ ﺍﻧﺠﻤﻦ‪ ،‬ﺹ ‪۲۲۹‬؛ ﻣﺂﺛﺮﺍﻟﮑﺮﺍﻡ‪،‬‬ ‫ﺹ ‪.۵۱‬‬ ‫‪ .2‬ﺭﻳﺎﺽﺍﻟﺸﻌﺮﺍ‪ ،‬ﺹ ‪.۳۴۱‬‬ ‫‪ .3‬ﻫﻤﺎﻥ‪ ،‬ﺹ ‪.۳۴۵‬‬

‫‪١٦٠‬‬

‫ﺗﻌﻠﻴﻘﺎﺕ‬

‫‪١٥٩‬‬

‫ﺑﺎ ﻣﻮﻻﻧﺎ ﺭﻭﻡ ﻭ ﺷﻤﺲ ﺗﺒﺮﻳﺰ ﻣﻼﻗﺎﺕ ﮐﺮﺩ‪ .‬ﻣﺜﻨﻮﻱﻫﺎ ﻭ ﻣﮑﺎﺗﻴﺒﻲ‬

‫ﺑﻪﻓﺎﺭﺳﻲ ﺩﺍﺭﺩ‪.١‬‬

‫)‪ (۵۷‬ﺷﺎﻩ ﻗﺎﺳﻢ ﻭﺍﻗﻔﻲ ﺩﺭ ﺳﺪﺓ ﺩﻫﻢ ﻫﺠﺮﻱ ﺯﻧﺪﻩ ﺑﻮﺩ‪.‬‬

‫)‪ (۵۸‬ﺷﺮﻳﻒ ﺗﺒﺮﻳﺰﻱ ﺍﺯ ﺳﺨﻨﻮﺭﺍﻥ ﻋﺎﻟﻲﻗﺪﺭ ﺑﻮﺩ ﻭ ﺷﺎﮔﺮﺩِ ﻣﻮﻻﻧﺎ‬ ‫ﻟﺴﺎﻧﻲ ﺷﻴﺮﺍﺯﻱ ﺍﺳﺖ‪.٢‬‬

‫)‪ (۵۹‬ﻣﻴﺮﺯﺍ ﺷﺮﻑ ﺟﻬﺎﻥ )ﻡ‪ ٩٦٨ :‬ﻫ( ﺍﺑﻦ ﻗﺎﺿﻲ ﺟﻬﺎﻥ ﺍﺯ ﺳﺎﺩﺍﺕ‬ ‫ﺣﺴﻴﻨﻲ ﻗﺰﻭﻳﻦ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪﻳﻤﻦ ﺗﺮﺑﻴﺖ ﻭ ﺗﻮﺟ‪‬ﺔ ﺣﻀﺮﺕ ﺷﺎﻩ‬

‫ﻃﻬﻤﺎﺳﺐ ﺻﻔﻮﻱ ﺑﻪﺍﻋﻠٰﻲ ﻣﺪﺍﺭﺝ ﻋﺰﹼﺕ ﻭ ﺍﺑﻬﺖ ﺭﺳﻴﺪ‪ .‬ﺩﺭ‬

‫ﭘﺸﺖ ﻓﺮﺍﻣﻴﻦ ﻣﻬﺮ ﻣﻲﺯﺩ‪ .‬ﺩﺭ ﻓﻦ‪ ‬ﺳﺨﻨﻮﺭﻱ ﻣﺴﻠﹼﻢ ﺯﻣﺎﻥ ﺑﻮﺩ‪.٣‬‬

‫)‪ (۶۰‬ﻣﻴﺮ ﺷﺎﻫﻲ ﺳﺒﺰﻭﺍﺭﻱ ﮐﻪ ﺍﺳﻤﺶ ﺁﻗﻤﻠﮏ )ﻡ‪ ٨٥٩ :‬ﻫ( ﺍﺳﺖ‪ ،‬ﺩﺭ‬

‫ﺧﺪﻣﺖِ ﺷﺎﻫﺰﺍﺩﻩ ﺑﺎﻳﺴﻨﻘﺮ ﺑﻪﺳﺮﺑﺮﺩ‪ .‬ﺧﻄﻮﻁ ﺭﺍ ﺧﻮﺏ ﻣﻲﻧﻮﺷﺖ‬

‫ﻭ ﻋﻮﺩ ﻫﻢ ﺧﻮﺏ ﻣﻲﻧﻮﺍﺧﺖ‪ .‬ﺩﺭ ﺷﺎﻋﺮﻱ ﻣﻬﺎﺭﺕ ﺩﺍﺷﺖ‪،‬‬

‫ﻟﻴﮑﻦ ﺍﺷﻌﺎﺭﺵ ﺷﺘﺮﮔﺮﺑﻪ ﻭﺍﻗﻊ ﺷﺪﻩ ﺑﻮﺩ‪ .‬ﺩﺭ ﻓﻦ‪ ‬ﺷﺎﻋﺮﻱ ﺍﺳﺘﺎﺩ‬

‫ﻣﻠﹼﺎ ﻋﺒﺪﺍﻟﺮ‪‬ﺣﻤٰﻦ ﺟﺎﻣﻲ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺷﻌﺮﺵ ﮐﻪ ﺩﺳﺘﻴﺎﺏ ﺍﺳﺖ‪ ،‬ﺩﺭ‬ ‫ﮐﻤﺎﻝِ ﻋ‪‬ﺬﻭﺑﺖ ﻭ ﺷﺴﺘﮕﻲ ﻭ ﺧﻮﺑﻲ ﻭﺍﻗﻊ ﺷﺪﻩ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺩﺭ ﺳﺎﻝ‬

‫‪ ٨٥٧‬ﻫﺠﺮﻱ ﺩﺭ ﻋﻬﺪِ ﺑﺎﺑﺮ ﭘﺎﺩﺷﺎﻩِ ﺗﻴﻤﻮﺭﻱ ﺩﺭﮔﺬﺷﺖ‪.٤‬‬ ‫ـــــــــــــــــــــ‬ ‫‪.1‬‬

‫‪.2‬‬ ‫‪.3‬‬ ‫‪.4‬‬

‫ﺍﺧﺒﺎﺭﺍﻻﺧﻴﺎﺭ‪ ،‬ﺹ ‪١٣٥‬؛ ﺷﻤﻊِ ﺍﻧﺠﻤﻦ‪ ،‬ﺹ ‪٢٣٧‬؛ ﻧﺘﺎﻳﺞﺍﻻﻓﮑﺎﺭ‪ ،‬ﺹ ‪٣٥٨‬؛‬ ‫‪ ،‬ﺹ ‪٣٧٢-٤١٠‬؛ ﻧﺰﻫﺔﺍﻟﺨﻮﺍﻃﺮ‪ ،‬ﺝ ‪ ،۲‬ﺹ ‪.۳-۴‬‬ ‫ﺭﻳﺎﺽﺍﻟﺸﻌﺮﺍ‪ ،‬ﺹ ‪.٣٣٧‬‬ ‫ﻫﻤﺎﻥ‪ ،‬ﺹ ‪.٣٣٦‬‬ ‫ﻫﻤﺎﻥ‪ ،‬ﺹ ‪.٣٣٤‬‬

‫ِ‬

‫ﻋﺒﺮﺕﺍﻟﻐﺎﻓﻠﻴﻦ‬

‫ﺩﺭ ﮐﻠﮑﺘﻪ ﺩﺭ ﺳﺎﻝ ‪ ١٩٠٦‬ﻡ ﭼﺎﭖ ﺷﺪﻩ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺍﻭ ﻧﮕﺎﺭﻧﺪﺓ‬

‫ﺗﺬﮐﺮﺓ ﻣﻌﺮﻭﻑ ﺷﻌﺮﺍﻱ ﻓﺎﺭﺳﻲ ﺑﻪﻧﺎﻡ ﮐﻠﻤﺎﺕﺍﻟﺸﻌﺮﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺩﺭ‬ ‫ﻻﻫﻮﺭ ﺩﺭ ﺳﺎﻝ ‪ ١٩٤٦‬ﻡ ﭼﺎﭖ ﺳﻨﮕﻲ ﺧﻮﺭﺩﻩ ﺍﺳﺖ‪.١‬‬

‫)‪ (۵۴‬ﺳﻴﺮﻱ ﻣﺸﻬﺪﻱ ﻳﺎ ﻏﺰﻧﻮﻱ ﻣﺸﻬﻮﺭ ﺑﻪ»ﻧﺎﻗﻪ« )ﻡ‪ ٩٧٧ :‬ﻫ( ﺩﺭ‬ ‫ﺩﻭﺭﺓ ﺳﻠﻄﻨﺖ ﺍﮐﺒﺮ ﭘﺎﺩﺷﺎﻩ ﺗﻴﻤﻮﺭﻱ )‪ ٩٦٣-١٠١٤‬ﻫ( ﺑﻪﺳﺮ ﻣﻲﺑﺮﺩ‪.‬‬ ‫ﺩﺭ ﻋﺮﻭﺽ‪ ،‬ﻗﺎﻓﻴﻪ ﻭ ﻣﻌﻤ‪‬ﺎ ﭼﻴﺮﻩﺩﺳﺖ ﺑﻮﺩ‪ .‬ﺷﻌﺮﻫﺎﻳﺶ ﺩﺭ‬

‫ﺗﺬﮐﺮﻩﻫﺎ ﻧﻘﻞ ﺷﺪﻩﺍﻧﺪ‪.٢‬‬

‫)‪ (۵۵‬ﺳﺨﻨﻮﺭ‪ ،‬ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﺻﺪ‪‬ﻳﻖ )ﻡ‪ ١٢٢٣ :‬ﻫ( ﭘﺴﺮِ ﻗﺎﺿﻲ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ‬ ‫ﺍﺣﺴﺎﻥ ﺍﷲ ﻋﺜﻤﺎﻧﻲ ﻗﺮﻳﺸﻲ ﻫﺮﻭﻱ ﺑﻠﮕﺮﺍﻣﻲ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﭘﺰﺷﮏ‪،‬‬ ‫ﺍﺩﻳﺐ ﻭ ﺷﺎﻋﺮ ﺑﻮﺩ‪ .‬ﺩﺭ ﺷﻌﺮ ﻭ ﺳﺨﻨﻮﺭﻱ ﻭ ﻃﺐ ﻣﻬﺎﺭﺕ‬

‫ﺩﺍﺷﺖ‪ .‬ﲢﻘﻴﻖﺍﻟﺴ‪‬ﺪﺍﺩ ﰲ ﻣﺰﻟﱠﺔِﺍﻵﺯﺍﺩ ﺑﻪﻓﺎﺭﺳﻲ ﻧﻘﺪ ﺗﻨﺪ ﺗﻠﺨﻲ ﺑﺮ‬ ‫ﺍﺷﻌﺎﺭ ﺁﺯﺍﺩ ﺑﻠﮕﺮﺍﻣﻲ ﺍﺳﺖ‪.٣‬‬

‫)‪ (۵۶‬ﺷﺎﻩ ﺑﻮﻋﻠﻲ ﻗﻠﻨﺪﺭ ﭘﺎﻧﻲﭘﺘﻲ )ﻡ‪ ٧٢٤ :‬ﻫ( ﭘﺴﺮِ ﺳﺎﻻﺭ ﻓﺨﺮﺍﻟﺪ‪‬ﻳﻦ‬ ‫ﺩﺭ ﺩﻫﻠﻲ ﺩﺭ ﺳﺎﻝ ‪ ٦٥٢‬ﻫﺠﺮﻱ ﺯﺍﺩﻩ ﺷﺪ ﻭ ﺩﺭ ﭘﺎﻧﻲﭘﺖ ﺩﺭ ﺳﺎﻝ‬

‫‪ ٧٢٤‬ﻫﺠﺮﻱ ﻓﻮﺕ ﮐﺮﺩ‪ .‬ﻋﺎﺭﻑ ﻣﻌﺮﻭﻓﻲ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﻌﺮ ﻫﻢ‬

‫ﻣﻲﺳﺮﻭﺩ ﻭ ﺩﻭﺭﺍﻥِ ﻣﺴﺎﻓﺮﺗﻬﺎﻱ ﺧﻮﺩ ﺍﺯ ﺟﻬﺎﻥِ ﺍﺳﻼﻡ ﺩﻭﺭﺓ ﺧﻮﺩ‬

‫ـــــــــــــــــــــ‬

‫‪ .1‬ﺳﺮﺧﻮﺵ ﺩﺭ ﮐﻠﻤﺎﺕﺍﻟﺸﻌﺮﺍ ﺍﺣﻮﺍﻝ ﺧﻮﺩ ﺭﺍ ﻫﻢ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺍﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ .2‬ﺭﻭﺯِ ﺭﻭﺷﻦ‪ ،‬ﺹ ‪٣٨٢‬؛ ﺷﺎﻡِ ﻏﺮﻳﺒﺎﻥ‪ ،‬ﺹ ‪١٢٢‬؛ ﻧﺸﺘﺮِ ﻋﺸﻖ‪ ،‬ﺹ ‪٧٣٠‬؛ ﺭﻳﺎﺽﺍﻟﺸﻌﺮﺍ‪،‬‬ ‫ﺹ ‪.٣١٢‬‬ ‫‪ ،‬ﺹ ‪۱۶۴‬؛ ﺳﺮﻭِ ﺁﺯﺍﺩ‪ ،‬ﺹ ‪۳۴۹‬؛ ﺳﻔﻴﻨﺔ ﻫﻨﺪﻱ‪ ،‬ﺹ ‪۱۰۳‬؛‬ ‫‪.3‬‬ ‫ﺷﻤﻊِ ﺍﻧﺠﻤﻦ‪ ،‬ﺹ ‪۲۰۸‬؛ ﻋﻘﺪِ ﺛﺮﻳ‪‬ﺎ‪ ،‬ﺹ ‪.۳۲‬‬

‫‪١٥٨‬‬

‫ﺗﻌﻠﻴﻘﺎﺕ‬

‫‪١٥٧‬‬

‫ﺳﻴﺮﺗﻲ ﺑﻪﻻﻫﻮﺭ ﺭﻓﺘﻪ ﺑﻮﺩ ﺗﺎ ﺍﺯ ﺁﻧﺠﺎ ﺑﺮﺍﻱ ﺍﺩﺍﻱ ﻣﻨﺎﺳﮏ ﺣﺞ‬

‫ﺑﻪﺣﺠﺎﺯ ﻣﺴﺎﻓﺮﺕ ﮐﻨﺪ‪.١‬‬

‫)‪ (۵۱‬ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﺍﺑﺮﺍﻫﻴﻢ ﺳﺎﻟﮏ ﻗﺰﻭﻳﻨﻲ ﻣﻌﺮﻭﻑ ﺑﻪﻣﻠﹼﺎ ﺳﺎﻟﮏ ﺩﺭ ﻗﺰﻭﻳﻦ‬

‫ﺩﺭ ﺳﺎﻝ ‪ ١٠١٢‬ﻫﺠﺮﻱ ﻣﺘﻮﻟﺪ ﻭ ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ ﻣﻴﺎﻥ ﺳﺎﻟﻬﺎﻱ‬

‫‪ ١٠٩٠-١٠٨٤‬ﻫﺠﺮﻱ ﺩﺭﮔﺬﺷﺖ‪ .‬ﺩﺭ ﺩﻭﺭﺓ ﺳﻠﻄﻨﺖ ﺷﺎﻫﺠﻬﺎﻥ‬

‫)‪ ١٠٣٧-١٠٦٨‬ﻫ( ﺑﻪﻫﻨﺪ ﺁﻣﺪ‪ .‬ﻏﺰﻟﻬﺎﻳﺶ ﺳﻬﻞ ﻭ ﻣﻤﺘﺘﻊ ﺍﺳﺖ ﻭ‬ ‫ﺍﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎﻱ ﻋﺮﻓﺎﻧﻲ ﻭ ﺍﺧﻼﻗﻲ ﻭ ﺗﻤﺜﻴﻞ ﻓﺮﺍﻭﺍﻥ ﺩﺭ ﺁﻥ ﺩﻳﺪﻩ‬

‫ﻣﻲﺷﻮﺩ‪.٢‬‬

‫)‪ (۵۲‬ﻣﻴﺮ ﺟﻼﻝﺍﻟﺪ‪‬ﻳﻦ ﺳﻴﺎﺩﺕ ﻻﻫﻮﺭﻱ )ﻡ‪ ١١٠٠ :‬ﻫ( ﭘﺴﺮِ ﻣﻴﺮ‬

‫ﺟﻤﺎﻝﺍﻟﺪ‪‬ﻳﻦ ﻣﺤﺪ‪‬ﺙ‪ ،‬ﻋﺎﺭﻑ ﻭ ﺷﺎﻋﺮﻱ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺩﻭﺭﺓ‬ ‫ﺳﻠﻄﻨﺖ ﺍﻭﺭﻧﮓﺯﻳﺐ ﻋﺎﻟﻤﮕﻴﺮ )‪ ١٠٦٨-١١١٨‬ﻫ( ﺩﺭ ﻻﻫﻮﺭ‬

‫ﺑﻪﺳﺮ ﻣﻲﺑﺮﺩ‪ .‬ﺍﻭ ﺷﺎﻋﺮِ ﺯﺑﺮﺩﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻨﺪﺗﻼﺵ‪ ،‬ﻣﻌﻨﻲﭘﺮﻭﺭ ﻭ‬

‫ﺧﻮﺑﮕﻮ ﺑﻮﺩ‪ .‬ﺍﺷﻌﺎﺭﺵ ﺳﻠﻴﺲ ﻭ ﺭﻭﺍﻥ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺩﻳﻮﺍﻧﻲ ﺩﺍﺭﺩ‪.٣‬‬

‫)‪ (۵۳‬ﺳﺮﺧﻮﺵ‪ ،‬ﻣﻴﺮﺯﺍ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﺍﻓﻀﻞ ﭘﺴﺮِ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﺯﺍﻫﺪ ﺩﺭ ﮐﺸﻤﻴﺮ ﺩﺭ‬

‫ﺳﺎﻝ ‪ ١٠٥٠‬ﻫﺠﺮﻱ ﺑﻪﺩﻧﻴﺎ ﺁﻣﺪ ﻭ ﺩﺭ ﺳﺮﻫﻨﺪ ﺑﺰﺭﮒ ﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺎ ﻧﺎﺻﺮ ﻋﻠﻲ ﺳﺮﻫﻨﺪﻱ ﻭ ﻣﻴﺮﺯﺍ ﺑﻴﺪﻝ ﻫﻢ ﺻﺤﺒﺖ ﺑﻮﺩ‪ .‬ﺍﻭ ﺩﺭ‬

‫ﺑﺪﻳﻬﻪﮔﻮﻳﻲ‪ ،‬ﺍﻧﺸﺎﭘﺮﺩﺍﺯﻱ ﻭ ﮔﻔﺘﻦِ ﻣﺎﺩ‪‬ﺓ ﺗﺎﺭﻳﺦ ﻣﻬﺎﺭﺕ ﺩﺍﺷﺖ‪.‬‬ ‫ﺳﺮﺧﻮﺵ ﺩﺭ ﺩﻫﻠﻲ ﺩﺭ ﺳﺎﻝ ‪ ١١٤٦‬ﻫ ﻓﻮﺕ ﮐﺮﺩ‪ .‬ﺩﻳﻮﺍﻧﺶ‬

‫ـــــــــــــــــــــ‬

‫‪ .1‬ﺷﺎﻡِ ﻏﺮﻳﺒﺎﻥ‪ ،‬ﺹ ‪١٢٦‬؛ ﺻﺒﺢِ ﮔﻠﺸﻦ‪ ،‬ﺹ ‪.٢١٤‬‬ ‫‪ .2‬ﺳﺮﻭِ ﺁﺯﺍﺩ‪ ،‬ﺹ ‪١٠٩‬؛ ﺷﺎﻡِ ﻏﺮﻳﺒﺎﻥ‪ ،‬ﺹ ‪.١٢٩‬‬ ‫‪ .3‬ﺑﺎﻍِ ﻣﻌﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺹ ‪٨٣‬؛ ﺳﻔﻴﻨﺔ ﺧﻮﺷﮕﻮ‪ ،‬ﺹ ‪٢٥‬؛ ﺷﻤﻊِ ﺍﻧﺠﻤﻦ‪ ،‬ﺹ ‪١٩٥‬؛ ﻧﺸﺘﺮِ ﻋﺸﻖ‪،‬‬ ‫ﺹ ‪٧٥٠‬؛ ﻧﺘﺎﻳﺞﺍﻻﻓﮑﺎﺭ‪ ،‬ﺹ ‪.٣٣٩‬‬

‫ﻋﺒﺮﺕﺍﻟﻐﺎﻓﻠﻴﻦ‬

‫)‪ (۴۸‬ﺣﺎﺟﻲ ﻓﺮﻳﺪﻭﻥ ﺷﺎﻳﻖ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺳﺎﻝ ‪ ١١٠٣‬ﻫﺠﺮﻱ ﺯﻧﺪﻩ ﺑﻮﺩ‪ .‬ﺍﺯ‬ ‫ﺳﺨﻨﻮﺭﺍﻥ ﺑﺮﺟﺴﺘﺔ ﺭﻭﺯﮔﺎﺭِ ﺻﻔﻮﻳﺎﻥ ﺑﻮﺩ ﻭ ﺩﺭ ﺍﺻﻔﻬﺎﻥ‬

‫ﻣﻲﺯﻳﺴﺖ‪ .‬ﺩﺭ ﺭﻭﺯﮔﺎﺭِ ﺍﻭﺭﻧﮓﺯﻳﺐ ﻋﺎﻟﻤﮕﻴﺮ ﺗﻴﻤﻮﺭﻱ‬

‫)‪ ١٠٦٨-١١١٨‬ﻫ( ﺑﻪﻫﻨﺪ ﺁﻣﺪ‪ .‬ﺍﺯ ﺷﺎﮔﺮﺩﺍﻥِ ﺻﺎﺋﺐ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﻏﺰﻝ‬ ‫ﺭﺍ ﻧﻴﮑﻮ ﻣﻲﺳﺮﻭﺩ‪ .‬ﺩﻳﻮﺍﻥِ ﻣﺨﺘﺼﺮ ﺩﺍﺭﺩ‪.١‬‬

‫)‪ (۴۹‬ﻣﻴﺮ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﻫﺎﺷﻢ ﻣﺘﺨﻠﹼﺺ ﺑﻪ»ﺳﻨﺠﺮ« ﭘﺴﺮِ ﻣﻴﺮ ﺭﻓﻴﻊﺍﻟﺪ‪‬ﻳﻦ‬

‫ﺣﻴﺪﺭ ﺭﻓﻴﻌﻲ ﻣﻌﻤ‪‬ﺎﻳﻲ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺩﺭ ﮐﺎﺷﺎﻥ ﺩﺭ ﺳﺎﻝ ‪ ٩٨٠‬ﻫﺠﺮﻱ‬

‫ﻣﺘﻮﻟﺪ ﺷﺪ ﻭ ﺩﺭ ﺑﻴﺠﺎﭘﻮﺭ ﺩﺭ ﺳﺎﻝ ‪ ١٠٢١‬ﻫ ﺩﺭﮔﺬﺷﺖ‪ .‬ﺷﺎﻋﺮﻱ‬ ‫ﺯﺑﺮﺩﺳﺖ ﺑﻮﺩ ﻭ ﺩﺭ ﺍﻧﻮﺍﻉ ﺷﻌﺮ ﺍﺯ ﻗﺼﻴﺪﻩ ﻭ ﻏﺰﻝ ﻭ ﻣﺜﻨﻮﻱ‬

‫ﻃﺒﻊﺁﺯﻣﺎﻳﻲ ﮐﺮﺩﻩ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺑﻌﺪ ﺍﺯ ﻋﺮﻓﻲ ﺩﺭ ﺍﺳﺘﻌﺎﺭﻩ ﮐﺴﻲ ﺍﺯ ﺍﻭ‬

‫ﺑﻬﺘﺮ ﻧﺒﻮﺩ‪ .‬ﻏﺰﻝ ﺭﺍ ﺑﻬﺘﺮ ﺍﺯ ﺩﻳﮕﺮ ﺍﻗﺴﺎﻡ ﺷﻌﺮ ﻣﻲﺳﺮﻭﺩ‪.٢‬‬

‫)‪ (۵۰‬ﻣﻴﺮﺯﺍ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﺣﺴﻴﻦ ﻏﻔﺎﺭﻱ‪ ،‬ﺳﻴﺮﺗﻲ ﻗﺰﻭﻳﻨﻲ ﺩﺭ ﺳﺎﻝ ‪ ١٠٤١‬ﻫ‪/‬‬ ‫‪ ١٦٣١‬ﻡ ﺯﻧﺪﻩ ﺑﻮﺩ‪ .‬ﺍﻳﻦ ﺷﺎﻋﺮ ﻭ ﺧﻮﺷﻨﻮﻳﺲ ﺍﺯ ﻗﺰﻭﻳﻦ ﺑﻪﻫﻨﺪ‬

‫ﻣﻬﺎﺟﺮﺕ ﮐﺮﺩ ﻭ ﺑﻪﻣﻼﺯﻣﺖ ﺷﺎﻫﺰﺍﺩﻩ ﭘﺮﻭﻳﺰ )ﻡ‪ ١٠٣٥ :‬ﻫ‪ ١٦٢٦/‬ﻡ(‬ ‫ﭘﺴﺮ ﺩﻭﻡ ﺟﻬﺎﻧﮕﻴﺮ )‪ ۱۰۱۴-۱۰۳۷‬ﻫ‪ ۱۶۰۵-۱۶۲۷/‬ﻡ( ﭘﺎﺩﺷﺎﻩ‬

‫ﺗﻴﻤﻮﺭﻱ ﭘﻴﻮﺳﺖ‪ .‬ﺑﻌﺪ ﺍﺯ ﻣﺮﮒ ﺍﻳﻦ ﺷﺎﻫﺰﺍﺩﻩ ﻣﺪ‪‬ﺗﻲ ﺩﺭ ﺑﻨﮕﺎﻝ ﻭ‬ ‫ﺳﭙﺲ ﭼﻨﺪﻱ ﺩﺭ ﭘﺘﻨﺎ ﺑﻪﺳﺮﺑﺮﺩ‪ .‬ﺩﺭ ﺳﺎﻝ ‪ ١٠٤١‬ﻫﺠﺮﻱ ﮐﻪ ﻣﻴﺮﺯﺍ‬

‫ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﺻﺎﺩﻕ ﻣﻴﻨﺎﻱ ﺍﺻﻔﻬﺎﻧﻲ ﺻﺒﺢ ﺻﺎﺩﻕ ﺭﺍ ﻣﻲﻧﮕﺎﺷﺖ‪،‬‬ ‫ـــــــــــــــــــــ‬

‫‪ .1‬ﺗﺬﮐﺮﺓ ﻣﺮﺩﻡ ﺩﻳﺪﻩ‪ ،‬ﺹ ‪١٨‬؛ ﺭﻭﺯِ ﺭﻭﺵ‪ ،‬ﺹ ‪٣٣٦‬؛ ﻧﺸﺘﺮِ ﻋﺸﻖ‪ ،‬ﺝ ‪ ،٢‬ﺹ ‪٧٤٠‬؛‬ ‫ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺑﻬﺎﺭ‪ ،‬ﺹ ‪.١٠٢‬‬ ‫‪ .2‬ﺧﺰﺍﻧﺔ ﻋﺎﻣﺮﻩ‪ ،‬ﺹ ‪٢٥٩‬؛ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺑﻬﺎﺭ‪ ،‬ﺹ ‪١٠١‬؛ ﻧﺸﺘﺮِ ﻋﺸﻖ‪ ،‬ﺝ ‪ ،٢‬ﺹ ‪.٧٢٧‬‬

‫‪١٥٦‬‬

‫ﺗﻌﻠﻴﻘﺎﺕ‬

‫‪١٥٥‬‬

‫)‪ (۴۴‬ﺧﻮﺍﺟﻪ ﺣﺴﻦ ﺛﻨﺎﻳﻲ ﻣﺸﻬﺪﻱ ﭘﺴﺮِ ﻏﻴﺎﺙﺍﻟﺪ‪‬ﻳﻦ ﻋﻠﻲ ﮐﻪ ﺩﺭ‬

‫ﻻﻫﻮﺭ ﺩﺭ ﺳﺎﻝ ‪ ٩٩٦‬ﻫﺠﺮﻱ ﻓﻮﺕ ﮐﺮﺩ‪ ،‬ﺍﺯ ﺍﻳﺮﺍﻥ ﺑﻪﻫﻨﺪ ﺁﻣﺪ ﻭ‬ ‫ﺩﺭ ﺳﻠﮏ ﺷﺎﻋﺮﺍﻥ ﺩﺭﺑﺎﺭِ ﺟﻼﻝﺍﻟﺪ‪‬ﻳﻦ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﺍﮐﺒﺮ ﭘﺎﺩﺷﺎﻩ‬

‫ﺗﻴﻤﻮﺭﻱ )‪ ٩٦٣-١٠١٤‬ﻫ( ﺩﺭﺁﻣﺪ‪ .‬ﺳﺮﮐﺮﺩﺓ ﺗﺎﺯﻩﮔﻮﻳﺎﻥ ﺍﺳﺖ ﻭ‬

‫ﺍﻭ‪‬ﻝ ﮐﺴﻲ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻮﺟﺪ ﺭﻭﺵ ﻣﺘﺄﺧﹼﺮﻳﻦ ﮔﺮﺩﻳﺪﻩ‪ .‬ﺍﻋﺘﺒﺎﺭﺵ‬

‫ﺩﺭ ﻣﻴﺎﻥ ﻣﻌﺎﺻﺮﺍﻧﺶ ﭼﻨﺪﺍﻥ ﺑﻮﺩ ﮐﻪ ﺑﺮﺧﻲ ﻭﻱ ﺭﺍ ﺍﻧﻮﺭﻱ ﺯﻣﺎﻥ‬

‫ﻣﻲﺧﻮﺍﻧﻨﺪ‪ .‬ﺩﻳﻮﺍﻧﻲ ﺩﺍﺭﺩ‪.١‬‬

‫)‪ (۴۵‬ﻣﻴﺮ ﻧﻈﺎﻡﺍﻟﺪ‪‬ﻳﻦ ﺳ‪‬ﻬﻴﻠﻲ ﺍﺯ ﺧﺮﺍﺳﺎﻥ ﺑﻮﺩﻩ‪ .‬ﺑﻪﺗﺮﮐﻲ ﻭ ﻓﺎﺭﺳﻲ ﺷﻌﺮ‬ ‫ﻣﻲﮔﻔﺖ‪ .‬ﻭﮐﺎﻟﺖ ﺳﻠﻄﺎﻥ ﺣﺴﻴﻦ ﺑﺎﻳﻘﺮﺍ ﺗﻌﻠﹼﻖ ﺑﻪﻭﻱ ﺩﺍﺷﺘﻪ‪.‬‬ ‫ﮔﺎﻫﻲ »ﺳ‪‬ﻬﻴﻞ« ﻭ ﮔﺎﻫﻲ »ﺳ‪‬ﻬﻴﻠﻲ« ﺗﺨﻠﹼﺺ ﻣﻲﮐﺮﺩ‪.٢‬‬

‫)‪ (۴۶‬ﺳﻴﻔﻲ ﺑﺨﺎﺭﻱ )ﻡ‪ ٩٠٩ :‬ﻫ( ﺑﺎ ﻣﻮﻻﻧﺎ ﺟﺎﻣﻲ ﻣﻌﺎﺭﺽ ﻭ ﻣﺼﺎﺣﺐ‬ ‫ﺑﻮﺩﻩ‪ .‬ﺩﺭ ﻋﺮﻭﺽ ﻭ ﻗﺎﻓﻴﻪ ﻣﻬﺎﺭﺕ ﺩﺍﺷﺘﻪ ﺷﻬﺮ ﺁﺷﻮﺑﻲ ﺩﺍﺭﺩ‪.٣‬‬

‫)‪ (۴۷‬ﻣﻴﺮﺯﺍ ﺳﻠﻤﺎﻥ ﺟﺎﺑﺮﻱ )ﻡ‪ ٩٩١ :‬ﻫ( ﻭﺯﻳﺮ ﻣﻮﻟﺪﺵ ﻃﺒﺮﺍﻥ ﺁﻫﻨﮕﺮﺍﻥ‬

‫ﺍﺻﻔﻬﺎﻥ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺟﺎﻣﻊ ﮐﻤﺎﻻﺕ ﻭ ﻫﻨﺮﻣﻨﺪﻱ ﺑﻮﺩﻩ‪ .‬ﻭﺯﺍﺭﺕ‬

‫ﺍﺳﻤﺎﻋﻴﻞ ﻣﻴﺮﺯﺍ ﻭ ﺳﻠﻄﺎﻥ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﺧﺪﺍﺑﻨﺪﻩ ﮐﺮﺩ ﻭ ﺩﺭ ﻫﻤﺎﻥ‬

‫ﺣﻮﺍﺩﺙ ﺩﺭ ﻧﺰﺩﻳﮑﻲ ﺳﺎﻝ ‪ ٩٠٩‬ﻫﺠﺮﻱ ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪.٤‬‬ ‫ـــــــــــــــــــــ‬ ‫‪.1‬‬

‫‪.2‬‬ ‫‪.3‬‬ ‫‪.4‬‬

‫ﺷﺎﻡِ ﻏﺮﻳﺒﺎﻥ‪ ،‬ﺹ ‪٦٤٠‬؛ ﺷﻤﻊِ ﺍﻧﺠﻤﻦ‪ ،‬ﺹ ‪١٠٢‬؛ ﻧﺘﺎﻳﺞﺍﻻﻓﮑﺎﺭ‪ ،‬ﺹ ‪١٣٣‬؛ ﻧﺸﺘﺮِ ﻋﺸﻖ‪،‬‬ ‫ﺹ ‪.٣٠٦‬‬ ‫ﺭﻳﺎﺽﺍﻟﺸﻌﺮﺍ‪ ،‬ﺹ ‪.٣٠٣‬‬ ‫ﻫﻤﺎﻥ‪ ،‬ﺹ ‪.٣٠٤‬‬ ‫ﻫﻤﺎﻥ‪ ،‬ﺹ ‪.۳۰۹‬‬

‫ﻋﺒﺮﺕﺍﻟﻐﺎﻓﻠﻴﻦ‬

‫ﺑﻪﺍﻳﺮﺍﻥ ﺑﺮﮔﺸﺖ‪ .‬ﺩﻳﻮﺍﻧﻲ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺩﺍﺩﻩ ﺑﻮﺩ‪ .‬ﺍﻭ ﺷﺎﻋﺮﻱ‬ ‫ﻏﺰﻝﺳﺮﺍﺳﺖ‪ .‬ﺍﻭ ﺑﻪﻟﻬﺠﺔ ﻣﺸﻬﺪﻱ ﻧﻴﺰ ﺷﻌﺮ ﺳﺮﻭﺩﻩ ﺍﺳﺖ‪.١‬‬

‫)‪ (۴۱‬ﻣﻴﺮ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﺯﻣﺎﻥ ﺧﺎﻥ ﺭﺍﺳﺦ ﺳﺮﻫﻨﺪﻱ )ﻡ‪ ١١٠٧ :‬ﻫ( ﻓﺮﺯﻧﺪِ‬ ‫ﻣﻴﺮ ﻋﻤﺎﺩ‪ ،‬ﺳﭙﺎﻫﻲ ﭘﻴﺸﻪ ﺑﻮﺩ‪ .‬ﺑﺎ ﺑﻴﺪﻝ ﭘﻴﻮﻧﺪ ﻧﺰﺩﻳﮑﻲ ﺩﺍﺷﺘﻪ‬

‫ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺍﻭ ﺭﺍ ﺷﺎﻋﺮﻱ ﺑﺴﻴﺎﺭ ﻧﺎﺯﮎ ﺧﻴﺎﻝ ﻭ ﺩﻗﻴﻖﮔﻮ ﮔﻔﺘﻪﺍﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺜﻨﻮﻱ ﻋﺮﻓﺎﻧﻲ ﻫﻢ ﺳﺮﻭﺩﻩ ﺍﺳﺖ ﻭ ﺑﻪﻧﺎﻡ ﻧﺎﺯ ﻭ ﻧﻴﺎﺯ ﮐﻪ ﺩﺭ‬ ‫ﺣﻴﺪﺭﺁﺑﺎﺩ ﺩﮐﻦ ﺑﻪﭼﺎﭖ ﺭﺳﻴﺪﻩ ﺍﺳﺖ‪.٢‬‬

‫)‪ (۴۲‬ﻣﻴﺮﺯﺍ ﺣﺴﻦ ﺑﻴﮓ ﺭﻓﻴﻊ )ﻡ‪ ١٠٧٨ :‬ﻫ( ﺍﺻﻠﺶ ﺍﺯ ﻣﺮﺩﻡ ﻗﺰﻭﻳﻦ‬ ‫ﺑﻮﺩ‪ .‬ﺑﻪﻫﻨﺪ ﺁﻣﺪ ﻭ ﺩﺭ ﺳﺎﻝ ‪ ١٠٥٤‬ﻫﺠﺮﻱ ﻭ ﺑﻪﺣﻀﻮﺭ ﺷﺎﻫﺠﻬﺎﻥ‬

‫ﺗﻴﻤﻮﺭﻱ )‪ ١٠٣٧-١٠٦٨‬ﻫ( ﺑﺎﺭ ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬ﺍﻭﺭﻧﮓﺯﻳﺐ ﺧﺪﻣﺖِ‬

‫ﺩﻳﻮﺍﻧﻲ ﺑﻴﻮﺗﺎﺕ ﮐﺸﻤﻴﺮ ﺭﺍ ﺑﺪﻭ ﻭﺍﮔﺬﺍﺭ ﮐﺮﺩ‪ .‬ﮐﻠﻴ‪‬ﺎﺗﺶ ﺗﺎﮐﻨﻮﻥ‬ ‫ﭼﺎﭖ ﻧﺸﺪﻩ ﺍﺳﺖ‪.٣‬‬

‫)‪ (۴۳‬ﺳﻠﻤﺎﻥ ﺳﺎﻭﺟﻲ‪ ،‬ﺟﻤﺎﻝﺍﻟﺪ‪‬ﻳﻦ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﺩﺭ ﻣﻌﺮﮐﺔ ﺳﺨﻨﻮﺭﻱ‬

‫ﺭﺳﺘﻢ ﺩﺳﺘﺎﻥ ﻭ ﭘﻬﻠﻮﺍﻥ ﺯﻣﺎﻥ ﺑﻮﺩ‪ .‬ﺩﺭ ﺳﺎﻝ ‪ ٧٦٩‬ﻫﺠﺮﻱ‬ ‫ﺩﺭﮔﺬﺷﺖ‪ .‬ﺣﺎﻓﻆ ﺷﻴﺮﺍﺯﻱ ﺍﺯ ﻭﻱ ﭘﻴﺮﻭﻱ ﮐﺮﺩﻩ ﺍﺳﺖ‪.٤‬‬

‫ـــــــــــــــــــــ‬ ‫‪.1‬‬

‫‪.2‬‬ ‫‪.3‬‬ ‫‪.4‬‬

‫ﺧﺰﺍﻧﺔ ﻋﺎﻣﺮﻩ‪ ،‬ﺹ ‪٢٣٨‬؛ ﺳﺮﻭِ ﺁﺯﺍﺩ‪ ،‬ﺹ ‪١١٩‬؛ ﺷﺎﻡِ ﻏﺮﻳﺒﺎﻥ‪ ،‬ﺹ ‪١١١‬؛ ﻧﺘﺎﻳﺞﺍﻻﻓﮑﺎﺭ‪،‬‬ ‫ﺹ ‪.٢٦٨‬‬ ‫ﺧﺰﺍﻧﺔ ﻋﺎﻣﺮﻩ‪ ،‬ﺹ ‪٤٤٣‬؛ ﺳﺮﻭِ ﺁﺯﺍﺩ‪ ،‬ﺹ ‪١٢٨‬؛ ﺳﻔﻴﻨﺔ ﺧﻮﺷﮕﻮ‪ ،‬ﺹ ‪٧-١١‬؛ ﺷﻤﻊِ ﺍﻧﺠﻤﻦ‪،‬‬ ‫ﺹ ‪١٧٤‬؛ ﻓﺎﺭﺳﻲ ﺍﺩﺏ ﺑﻪﻋﻬﺪِ ﺍﻭﺭﻧﮓﺯﻳﺐ‪ ،‬ﺹ ‪٧٢‬؛ ﺭﻳﺎﺽﺍﻟﺸﻌﺮﺍ‪ ،‬ﺹ ‪.٢٧٤‬‬ ‫ﺧﺰﺍﻧﺔ ﻋﺎﻣﺮﻩ‪ ،‬ﺹ ‪٢٣٣‬؛ ﺳﺮﻭِ ﺁﺯﺍﺩ‪ ،‬ﺹ ‪١٠٧‬؛ ﺷﺎﻡِ ﻏﺮﻳﺒﺎﻥ‪ ،‬ﺹ ‪١١٠‬؛ ﺷﻤﻊِ ﺍﻧﺠﻤﻦ‪،‬‬ ‫ﺹ ‪١٦٤‬؛ ﻋﻤﻞِ ﺻﺎﻟﺢ‪ ،‬ﺝ ‪ ،٣‬ﺹ ‪.٤٢٤‬‬ ‫ﺭﻳﺎﺽﺍﻟﺸﻌﺮﺍ‪ ،‬ﺹ ‪.٣٠٢‬‬

‫‪١٥٤‬‬

‫ﺗﻌﻠﻴﻘﺎﺕ‬

‫‪١٥٣‬‬

‫)‪ (۳۵‬ﺭﺿﻲﺍﻟﺪ‪‬ﻳﻦ ﻧﻴﺸﺎﺑﻮﺭﻱ ﺍﺯ ﺷﻌﺮﺍﻳﻲ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺻﻴﺖ ﺩﺍﻧﺶ ﻭ‬ ‫ﺍﺳﺘﺎﺩﻱ ﺍﻭ ﺍﺯ ﻣﺸﺮﻕ ﺗﺎ ﺑﻪﻣﻐﺮﺏ ﺭﺳﻴﺪﻩ‪.١‬‬

‫)‪ (۳۶‬ﺭﺿﻲ ﺍﺻﻔﻬﺎﻧﻲ )ﻡ‪ ١٠٢٤ :‬ﻫ( ﺷﺎﻋﺮ ﻭ ﺍﺩﻳﺐ ﻭ ﺳﺨﻨﺪﺍﻧﻲ‬ ‫ﺍﻳﺮﺍﻧﻲ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺯﻣﺎﻥِ ﺳﻠﻄﻨﺖِ ﺟﻬﺎﻧﮕﻴﺮ )‪ ١٠١٤-١٠٣٧‬ﻫ(‬

‫ﺑﻪﻫﻨﺪ ﺁﻣﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻥ ﺻﺎﺣﺐِ ﺍﺩﺭﺍﮎ ﺑﻮﺩ ﮐﻪ ﻫﺮﮐﺲ ﺷﻌﺮ ﻣﻲﺧﻮﺍﻧﺪ‪،‬‬ ‫ﻭﻱ ﺑﻲﺩﺭﻧﮓ ﺗﻌﺪﺍﺩ ﺣﺮﻭﻑ ﺁﻥ ﻣﺼﺮﻉ ﺭﺍ ﻣﻲﮔﻔﺖ‪ .‬ﺷﻌﺮ ﻭ‬ ‫ﺷﻮﺥ ﻃﺒﻌﻲ ﻭ ﺫﮐﺎﺕِ ﺍﻭ ﻣﻮﺭﺩِ ﺳﺘﺎﻳﺶ ﻗﺮﺍﺭﮔﺮﻓﺘﻪ ﺍﺳﺖ‪.٢‬‬

‫)‪ (۳۷‬ﺭﺿﺎﻱ ﻫﺮﻭﻱ‪ ،‬ﺭﺿﺎ ﻋﻠﻲ ﺷﺎﻩ ﻣﺮﻳﺪ ﺳﻴ‪‬ﺪ ﻣﻌﺼﻮﻡ ﺩﮐﻨﻲ ﺑﻮﺩ ﻭ‬ ‫ﺩﺭ ﻗﺮﻥ ﺩﻭﺍﺯﺩﻫﻢ ﻫﺠﺮﻱ ﻣﻲﺯﻳﺴﺖ‪.‬‬

‫)‪ (۳۸‬ﻣﻴﺮﺯﺍ ﺭﺿﻲ ﺍﺭﻃﻤﺎﻧﻲ‪] ،‬ﺁﺭﺗﻴﻤﺎﻧﻲ[ ﺩﺭ ﻋﻠﻮ‪ ‬ﻓﻄﺮﺕ ﻳﮕﺎﻧﺔ ﺁﻓﺎﻕ ﻭ‬

‫ﺩﺭ ﻣﺪﺍﺭﺝ ﮐﻤﺎﻻﺕ ﺩﺭ ﻋﺎﻟﻢ ﻃﺎﻕ ﺑﻮﺩ‪ .‬ﺍﺯ ﻣﻌﺎﺻﺮﺍﻥِ ﺷﺎﻩ ﻋﺒ‪‬ﺎﺱ‬

‫ﺍﻭ‪‬ﻝ )‪ ٩٩٦-١٠٣٨‬ﻫ( ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺍﺷﻌﺎﺭﺵ ﺩﺭ ﻧﻬﺎﻳﺖ ﻋ‪‬ﺬﻭﺑﺖ ﻭ‬ ‫ﺷﺴﺘﮕﻲ ﻭﺍﻗﻊ ﺷﺪﻩ‪.٣‬‬

‫)‪ (۳۹‬ﺭﺿﺎﻱ ﮐﺎﺷﻲ ﺑﻪﮐﺘﺎﺑﺖ ﺍﻭﻗﺎﺕ ﻣﻲﮔﺬﺭﺍﻧﻴﺪﻩ ﻭ ﺑﻪﻭﺟﺔ ﺁﻥ‬ ‫ﻣﻌﻴﺸﺖ ﻣﻲﮐﺮﺩﻩ‪ .‬ﺗﻘﻲ ﺍﻭﺣﺪﻱ ﺍﺑﻴﺎﺗﻲ ﺍﺯﻭ ﻧﻘﻞ ﮐﺮﺩﻩ ﺍﺳﺖ‪.٤‬‬

‫)‪ (۴۰‬ﺳﻌﺪﺍﻟﺪ‪‬ﻳﻦ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﺭﺍﻗﻢ ﻣﺸﻬﺪﻱ )ﻡ‪ ١١٠٠ :‬ﻫ‪ ١٦٨٩/‬ﻡ( ﻓﺮﺯﻧﺪِ‬ ‫ﻏﻴﺎﺙﺍﻟﺪ‪‬ﻳﻦ ﺩﺭ ﻣﺸﻬﺪ ﺑﻪﺩﻧﻴﺎ ﺁﻣﺪ‪ .‬ﺩﺭ ﺭﻭﺯﮔﺎﺭِ ﭘﺎﺩﺷﺎﻫﻲ‬ ‫ﺷﺎﻫﺠﻬﺎﻥ )‪ ١٠١٤-١٠٣٨‬ﻫ( ﺑﺎ ﭘﺪﺭ ﺑﻪﻫﻨﺪ ﺁﻣﺪ ﻭﻟﻲ ﺑﻌﺪﺍﹰ‬

‫ـــــــــــــــــــــ‬ ‫‪.1‬‬ ‫‪.2‬‬ ‫‪.3‬‬ ‫‪.4‬‬

‫ﺭﻳﺎﺽﺍﻟﺸﻌﺮﺍ‪ ،‬ﺹ ‪.٢٥٨‬‬ ‫ﺻﺒﺢِ ﮔﻠﺸﻦ‪ ،‬ﺹ ‪١٧٨‬؛ ﺳﺮﻭِ ﺁﺯﺍﺩ‪ ،‬ﺹ ‪٣١‬؛ ﺷﺎﻡِ ﻏﺮﻳﺒﺎﻥ‪ ،‬ﺹ ‪.١٠٨‬‬ ‫ﺭﻳﺎﺽﺍﻟﺸﻌﺮﺍ‪ ،‬ﺹ ‪.٢٦٩‬‬ ‫ﻫﻤﺎﻥ‪ ،‬ﺹ ‪.٢٦٨‬‬

‫ﻋﺒﺮﺕﺍﻟﻐﺎﻓﻠﻴﻦ‬

‫ﻭ ﺗﻮﻟﻴ‪‬ﺖ ﻣﺸﻬﺪ ﻣﻘﺪ‪‬ﺱ ﺭﺿﻮﻱ ﻋﻠﻴﻪ ﺍﻟﺘﺤﻴﺔ ﻭ ﺍﻟﺜﻨﺎ ﺑﻪﺍﻭ‬

‫ﺗﻔﻮﻳﺾ ﺑﻮﺩ‪.١‬‬

‫)‪ (۳۲‬ﺩﺭﮐﻲ ﻗﻤﻲ‪ ،‬ﻣﻠﹼﺎ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﺍﻣﻴﻦ )ﻡ‪ ١٠٦٣ :‬ﻫ ﺩﺭ ﻗﻢ( ﺩﺭ ﺟﻮﺍﻧﻲ‬

‫ﺑﻪﻫﻨﺪ ﺁﻣﺪ ﻭ ﺩﺭ ﺣﻴﺪﺭﺁﺑﺎﺩ ﺩﮐﻦ ﺍﺯ ﺗﻮﺟ‪‬ﻪ ﻭ ﺗﺮﺑﻴﺖ ﺍﻣﻴﺮ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ‬

‫ﻣﺆﻣﻦ ﺍﺳﺘﺮﺁﺑﺎﺩﻱ )ﻡ‪ ١٠٣٤ :‬ﻫ( ﻭﺯﻳﺮِ ﻣﻌﺮﻭﻑ ﻗﻄﺐ ﺷﺎﻫﻴﺎﻥ‬

‫ﮔﻠﮑﻨﺪﻩ ﺑﺮﺧﻮﺭﺩﺍﺭ ﺷﺪ ﻭ ﺩﺭ ﺳﺎﻝ ‪ ١٠١٧‬ﻫﺠﺮﻱ ﺑﻪﻗﻢ ﺑﺮﮔﺸﺖ‪.‬‬ ‫ﺍﻭ ﺩﻭ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺩﺭ ﺳﺎﻝ ‪ ١٠١٩‬ﻫﺠﺮﻱ ﺑﻪﺩﻋﻮﺕ ﺍﺑﺮﺍﻫﻴﻢ ﻋﺎﺩﻝ ﺷﺎﻩِ‬

‫ﺑﻴﺠﺎﭘﻮﺭ )‪ ٩٨٨-١٠٣٥‬ﻫ( ﺑﻪﺑﻴﺠﺎﭘﻮﺭ ﺁﻣﺪ ﻭ ﺑﻪﻗﻢ ﻣﺮﺍﺟﻌﺖ ﮐﺮﺩ‪.‬‬

‫ﺩﻳﻮﺍﻧﺶ ﭼﺎﭖ ﻧﺸﺪﻩ ﺍﺳﺖ‪.٢‬‬

‫)‪ (۳۳‬ﺩﺍﻧﺎﻱ ﮐﺸﻤﻴﺮﻱ‪ ،‬ﻣﻠﹼﺎ ﻓﺨﺮﺍﻟﺪ‪‬ﻳﻦ )ﻡ‪ ١١٥٠ :‬ﻫ( ﺍﺯ ﮐﺸﻤﻴﺮ ﺩﺭ ﺩﻭﺭﺓ‬ ‫ﺣﮑﻮﻣﺖِ ﺑﻬﺎﺩﺭ ﺷﺎﻩ ﺍﻭ‪‬ﻝ )‪ ١١١٨-١١٢٤‬ﻫ( ﻭ ﻳﺎ ﺟﻬﺎﻧﺪﺍﺭ ﺷﺎﻩ‬

‫)‪ ١١٢٤-١١٢٥‬ﻫ( ﺑﻪﺩﻫﻠﻲ ﺭﺳﻴﺪ‪ .‬ﺍﻭ ﻋﻼﻭﻩ ﺑﺮ ﺳﺮﻭﺩﻥِ ﺷﻌﺮ‪،‬‬

‫ﺩﺭ ﺍﻧﺸﺎﭘﺮﺩﺍﺯﻱ ﺗﺴﻠﹼﻂ ﺩﺍﺷﺖ‪ .‬ﺩﺭ ﺍﻭﺍﺧﺮِ ﻋﻤﺮ ﺑﻪﮐﺸﻤﻴﺮ ﺑﺮﮔﺸﺖ‪.٣‬‬

‫)‪ (۳۴‬ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﻓﻘﻴﻪ ﺩﺭﺩﻣﻨﺪ ﺍﻭﺩﮔﻴﺮﻱ )ﻡ‪ ١١٧٦ :‬ﻫ( ﺷﺎﻋﺮِ ﺍﺭﺩﻭ ﻭ‬

‫ﻓﺎﺭﺳﻲ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪﺩﻫﻠﻲ ﺁﻣﺪﻩ ﺑﻮﺩ ﻭ ﺩﺭ ﺧﺪﻣﺖِ ﺷﺎﻩ ﻭﻟﻲ ﺍﷲ‬ ‫ﺳﺮﻫﻨﺪﻱ ﻣﺘﺨﻠﹼﺺ ﺑﻪ»ﺍﺷﺘﻴﺎﻕ« )ﻡ‪ ١١٥٠ :‬ﻫ( ﺑﻪﺳﺮﺑﺮﺩ‪ .‬ﺩﺭ‬

‫ﺳﺨﻦﮔﻮﻳﻲ ﭘﺎﻳﻪﺍﻱ ﺑﻠﻨﺪ ﺩﺍﺷﺖ‪.٤‬‬ ‫ـــــــــــــــــــــ‬

‫‪.1‬‬ ‫‪.2‬‬ ‫‪.3‬‬ ‫‪.4‬‬

‫ﺭﻳﺎﺽﺍﻟﺸﻌﺮﺍ‪ ،‬ﺹ ‪.٢٥٠‬‬ ‫ﻧﺸﺘﺮِ ﻋﺸﻖ‪ ،‬ﺝ ‪ ،٢‬ﺹ ‪٥٥٥‬؛ ﺗﺬﮐﺮﺓ ﺣﺴﻴﻨﻲ‪ ،‬ﺹ ‪١٢٤‬؛ ﺗﺬﮐﺮﺓ ﻧﺼﺮﺁﺑﺎﺩﻱ‪ ،‬ﺹ ‪.٢٦٨‬‬ ‫ﺑﺎﻍ ﻣﻌﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺹ ‪۶۲‬؛ ﺗﺬﮐﺮﺓ ﺷﻌﺮﺍﻱ ﮐﺸﻤﻴﺮ ﺍﺯ ﺍﺻﻠﺢ‪ ،‬ﺹ ‪.۶۷‬‬ ‫ﺻﺤﻒِ ﺍﺑﺮﺍﻫﻴﻢ‪ ،‬ﺹ ‪٦٤‬؛ ﺳﻔﻴﻨﺔ ﻫﻨﺪﻱ‪ ،‬ﺹ ‪٧٧‬؛ ﺷﻤﻊِ ﺍﻧﺠﻤﻦ‪ ،‬ﺹ ‪١٥٧‬؛ ﻧﺘﺎﻳﺞﺍﻻﻓﮑﺎﺭ‪،‬‬ ‫ﺹ ‪.٢٥١‬‬

‫‪١٥٢‬‬

‫ﺗﻌﻠﻴﻘﺎﺕ‬

‫‪١٥١‬‬

‫ﻣﺜﻨﻮﻱ ﺷﻴﺮﻳﻦ ﻭ ﻓﺮﻫﺎﺩ ﺩﺭ ﮐﻤﺎﻝ ﻋ‪‬ﺬﻭﺑﺖ ﻣﻌﺎﻧﻲ ﻭ ﭼﺎﺷﻨﻲ‬ ‫ﺍﻟﻔﺎﻅ ﺑﻪﻧﻈﻢ ﮐﺸﻴﺪﻩ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺩﺭ ﺳﺎﻝ ‪ ٩٩٩‬ﻫﺠﺮﻱ ﺭﺣﻠﺖ ﮐﺮﺩ‪.١‬‬

‫)‪ (۲۹‬ﻋﺰﻳﺰﺍﷲ )ﻋﺰﻳﺰﺍﻟﺪ‪‬ﻳﻦ( ﺩﺭﻭﻳﺶ ﺩﻫﮑﻲ )ﻣﺤﻠﹼﻪﺍﻱ ﺩﺭ ﻗﺰﻭﻳﻦ(‬ ‫ﺍﺯ ﺧﻮﺩ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻮﺩ ﻭ ﺩﺭ ﻓﻦ‪ ‬ﺳﺨﻨﻮﺭﻱ ﮐﻤﺎﻝِ ﺍﺳﺘﺎﺩﻱ ﺩﺍﺷﺖ‪.‬‬

‫ﻣﻮﻻﻧﺎ ﺟﺎﻣﻲ ﺩﺭ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﮐﻪ ﺭﻭﺍﻧﺔ ﺣﺠﺎﺯ ﺑﻮﺩ‪ ،‬ﺩﺭ ﻣﺴﮑﻦ ﻭﻱ‬

‫ﺑﺎ ﺍﻭ ﻣﻼﻗﺎﺕ ﮐﺮﺩﻩ ﺍﺳﺖ ﻭ ﺍﻭ ﺟﺎﻣﻲ ﺭﺍ ﻭﻗﻌﻲ ﻧﻨﻬﺎﺩﻩ ﺑﻠﮑﻪ‬

‫ﺻﺤﺒﺖ ﺑﻪﮐﻠﻔﺖ ﻣﻨﺠﺮ ﺷﺪ‪ .‬ﺍﺯ ﺩﻳﺪﻥِ ﻳﮑﺪﻳﮕﺮ ﺣﻈﹼﻲ ﺑﺮﻧﺪﺍﺷﺘﻨﺪ‪،‬‬ ‫ﻟﻴﮑﻦ ﺟﺎﻣﻲ ﺍﺫﻋﺎﻥ ﺑﻪﺷﺎﻋﺮﻱ ﺍﻭ ﺩﺍﺷﺘﻪ ﺍﺳﺖ‪.٢‬‬

‫)‪ (۳۰‬ﻣﻴﺮ ﺭﺿﻲﺍﻟﺪ‪‬ﻳﻦ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﻣﺘﺨﻠﹼﺺ ﺑﻪ»ﺩﺍﻧﺶ« ﻣﺸﻬﺪﻱ )ﻡ‪ ١٠٧٩ :‬ﻫ(‬

‫ﻓﺮﺯﻧﺪِ ﺍﺑﻮﺗﺮﺍﺏ ﺭﺿﻮﻱ ﺍﺯ ﺳﺎﺩﺍﺕِ ﺧﺮﺍﺳﺎﻥ ﺑﻮﺩ‪ .‬ﺩﺍﻧﺶ ﺩﺭ‬

‫ﺩﻭﺭﺓ ﺣﮑﻮﻣﺖِ ﺷﺎﻫﺠﻬﺎﻥ )‪ ١٠٣٧-١٠٦٨‬ﻫ( ﺑﻪﻫﻨﺪ ﺁﻣﺪ ﻭ ﺑﻌﺪ‬ ‫ﺍﺯ ﺍﻗﺎﻣﺖِ ﭼﻨﺪ ﺳﺎﻟﻪﺍﻱ ﺩﺭ ﻫﻨﺪ ﻭ ﺩﮐﻦ ﺑﻪﺍﻳﺮﺍﻥ ﺑﺮﮔﺸﺖ‪ .‬ﺩﺭ‬

‫ﺍﺷﻌﺎﺭﺵ ﻣﻀﺎﻣﻴﻦ ﺯﻳﺒﺎ ﻓﺮﺍﻭﺍﻥ ﺑﻪﭼﺸﻢ ﻣﻲﺧﻮﺭﺩ‪ .‬ﻭﺻﻒ ﺑﻬﺎﺭ‪،‬‬

‫ﮔﻞ‪ ،‬ﺑﺎﺩﻩ ﻭ ﺩﺭﺩ ﻭ ﻏﺮﺑﺖ ﺩﺭﻭﻥ ﻣﺎﻳﺔ ﺳﺮﻭﺩﻩﻫﺎﻱ ﺍﻭﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺩﻳﻮﺍﻧﺶ ﺩﺭ ﻣﺸﻬﺪ ﺩﺭ ﺳﺎﻝ ‪ ١٣٧٨‬ﻫ ﺵ ﺑﻪﭼﺎﭖ ﺭﺳﻴﺪﻩ ﺍﺳﺖ‪.٣‬‬

‫)‪ (۳۱‬ﺩﺍﻭﺩ ﻣﺘﻮﻟﹼﻲ )ﻡ‪ ١١٣٣ :‬ﻫ‪ ١٧٢١/‬ﻡ( ﺑﻪﻗﻮﻝ ﺻﺎﺣﺐِ ﺭﻳﺎﺽﺍﻟﺸﻌﺮﺍ‬ ‫ﺯﺑﺎﻥ ﻗﻠﻢ ﺍﺯ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﺁﻥ ﺫﺍﺕِ ﻣﻘﺪ‪‬ﺱ ﻣﻌﺘﺮﻑ ﺑﻪﻗﺼﻮﺭ ﺍﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺍﻭ ﭘﺴﺮِ ﻣﻴﺮﺯﺍ ﻋﺒﺪﺍﷲ ﻣﺴﺘﻮﻓﻲ ﻣﺘﺨﻠﹼﺺ ﺑﻪ»ﻋﺸﻖ« ﻗﺰﻭﻳﻨﻲ ﺑﻮﺩ‬

‫ـــــــــــــــــــــ‬

‫‪ .1‬ﺭﻳﺎﺽﺍﻟﺸﻌﺮﺍ‪ ،‬ﺹ ‪.٢٣٨‬‬ ‫‪ .2‬ﻫﻤﺎﻥ‪ ،‬ﺹ ‪.٢٤٦‬‬ ‫‪ .3‬ﺧﺰﺍﻧﺔ ﻋﺎﻣﺮﻩ‪ ،‬ﺹ ‪٢١٧‬؛ ﻣﻘﺪ‪‬ﻣﺔ ﺩﻳﻮﺍﻥِ ﻣﻴﺮ ﺭﺿﻲ ﺩﺍﻧﺶ ﻣﺸﻬﺪﻱ‪ ،‬ﺑﻪﺗﺼﺤﻴﺢ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ‬ ‫ﻗﻬﺮﻣﺎﻥ‪ ،‬ﻣﺸﻬﺪ‪ ۱۳۷۸ ،‬ﻫ ﺵ‪.‬‬

‫ﻋﺒﺮﺕﺍﻟﻐﺎﻓﻠﻴﻦ‬

‫ﻭﺍﺣﺪ ﺭﺍ ﺍﺯ ﻧﻈﺮﮔﺎﻩﻫﺎﻱ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﻮﺭﺩِ ﻟﺤﺎﻅ ﻭ ﺗﺠﺰﻳﻪ ﻭ‬

‫ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻓﻠﺴﻔﻲ ﻗﺮﺍﺭ ﺩﺍﺩﻩ ﺍﺳﺖ‪.١‬‬

‫)‪ (۲۶‬ﺣﮑﻴﻢ ﺷﻴﺦ ﺣﺴﻴﻦ ﺷﻬﺮﺕ ﺷﻴﺮﺍﺯﻱ )ﻡ‪ ١١٤٩ :‬ﻫ‪ ١٧٣٦/‬ﻡ(‬

‫ﺍﺯ ﺯﺍﺩﮔﺎﻩِ ﺧﻮﺩ ﺑﻪﻫﻨﺪ ﺁﻣﺪ‪ .‬ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﻓﺮ‪‬ﺥﺳﻴﺮ ﭘﺎﺩﺷﺎﻩ ﺗﻴﻤﻮﺭﻱ‬

‫)‪ ١١٢٤-١١٣١‬ﻫ( ﺍﻭ ﺭﺍ ﺣﮑﻴﻢﺍﻟﻤﻤﺎﻟﮏ ﻭ ﭘﺎﺩﺷﺎﻩ ﺩﻳﮕﺮ‬

‫ﺗﻴﻤﻮﺭﻱ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﺍﻋﻈﻢ ﺑﻪ»ﺣﺎﺫﻕ ﺧﺎﻥ« ﻣﻠﻘﹼﺐ ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬ﺩﺭ ﺩﻭﺭﺓ‬ ‫ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﺷﺎﻩ )‪ ١١٣١-١١٦١‬ﻫ( ﺑﻪﺣﺞ ﺭﻓﺖ ﻭ ﺩﺭ‬

‫ﺑﺎﺯﮔﺸﺖ ﺑﻪﺷﺎﻫﺠﻬﺎﻥﺁﺑﺎﺩ ﻣﻨﺼﺐ ﭼﻬﺎﺭﻫﺰﺍﺭﻱ ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬ﺩﻳﻮﺍﻧﻲ‬

‫ﺩﺍﺭﺩ ﮐﻪ ﭼﺎﭖ ﻧﺸﺪﻩ ﺍﺳﺖ‪.٢‬‬

‫)‪ (۲۷‬ﻣﻴﺮﺯﺍ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﻗﻠﻲ ﺑﻴﮓ ﺳﻠﻴﻢ ﻃﺮﺷﺘﻲ ﺑﻪﻫﻨﺪ ﺁﻣﺪ ﻭ ﺩﺭ ﺳﺎﻝ‬

‫‪ ١٠٤١‬ﻫ‪ ١٦٣٠/‬ﻡ ﺑﻪﮔﺠﺮﺍﺕ ﺭﺳﻴﺪ ﻭ ﺑﺎ ﺍﻣﻴﺮ ﻋﺒﺪﺍﻟﺴ‪‬ﻼﻡ‬

‫ﻣﺸﻬﺪﻱ ﻣﺨﺎﻃﺐ ﺑﻪ»ﺍﺳﻼﻡ ﺧﺎﻥ« ﭘﻴﻮﺳﺖ‪ .‬ﺍﻭ ﺭﺍ ﺑﻪﻧﺎﺯﮐﻲ ﺧﻴﺎﻝ‪،‬‬ ‫ﺧﻠﻖ ﻣﻀﻤﻮﻥﻫﺎﻱ ﺩﻗﻴﻖ‪ ،‬ﺍﺭﺳﺎﻝ ﻣﺜﻞ ﻭ ﺗﻤﺜﻴﻞ ﺳﺘﻮﺩﻩﺍﻧﺪ‪ .‬ﺩﻳﻮﺍﻥِ‬ ‫ﺷﻌﺮﺵ ﺩﺭ ﺗﻬﺮﺍﻥ ﺩﺭ ﺳﺎﻝ ‪ ١٣٤٩‬ﻫ ﺵ ﺑﻪﭼﺎﭖ ﺭﺳﻴﺪﻩ ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫)‪ (۲۸‬ﺧﻀﺮ ﺧﻮﺍﻧﺴﺎﺭﻱ‪ ،‬ﺧﻀﺮﻱ )ﺳﺪﺓ ﻳﺎﺯﺩﻫﻢ ﻫﺠﺮﻱ( ﺧﻠﻒ ﻣﻮﻻﻧﺎ‬

‫ﺗﺎﺟﺮﻱ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺩﺭ ﺳﺨﻨﻮﺭﻱ ﮔﻮﻱ ﺍﺯ ﻣﻴﺪﺍﻥ ﻫﻤﮕﻨﺎﻥ ﻣﻲﺭﺑﻮﺩ‪.‬‬

‫ـــــــــــــــــــــ‬

‫‪ .1‬ﻣﻘﺪ‪‬ﻣﺔ ﺩﻳﻮﺍﻥِ ﺻﺎﺋﺐ‪ ،‬ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻭ ﺗﺼﺤﻴﺢ ﺍﻣﻴﺮﻱ ﻓﻴﺮﻭﺯﮐﻮﻫﻲ‪ ،‬ﺍﻧﺘﺸﺎﺭﺍﺕ ﺍﻧﺠﻤﻦ ﺁﺛﺎﺭِ‬ ‫ﻣﻠﹼﻲ‪ ،‬ﺗﻬﺮﺍﻥ‪.‬‬ ‫‪ .2‬ﺳﺮﻭِ ﺁﺯﺍﺩ‪ ،‬ﺹ ‪٢٠١‬؛ ﺳﻔﻴﻨﺔ ﺧﻮﺷﮕﻮ‪ ،‬ﺹ ‪٢٠١‬؛ ﺳﻔﻴﻨﺔ ﻫﻨﺪﻱ‪ ،‬ﺹ ‪١١٢‬؛ ﺷﻤﻊِ ﺍﻧﺠﻤﻦ‪،‬‬ ‫ﺹ ‪٢٣١‬؛ ﻧﺘﺎﻳﺞﺍﻻﻓﮑﺎﺭ‪ ،‬ﺹ ‪ .٣٩٣‬ﺩﻳﻮﺍﻧﺶ ﺩﺭ ﺳﺎﻝ ‪ ٢٠١٠‬ﻡ ﺍﺯ ﺳﻮﻱ ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎﺕ‬ ‫ﻓﺎﺭﺳﻲ ﺭﺍﻳﺰﻧﻲ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﺟﻤﻬﻮﺭﻱ ﺍﺳﻼﻣﻲ ﺍﻳﺮﺍﻥ ﺩﻫﻠﻲﻧﻮ ﺑﻪﮐﻮﺷﺶ ﭘﺮﻭﻓﺴﻮﺭ ﻏﻼﻡ‬ ‫ﻣﺠﺘﺒٰﻲ ﺍﻧﺼﺎﺭﻱ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪١٥٠‬‬

‫ﺗﻌﻠﻴﻘﺎﺕ‬

‫‪١٤٩‬‬

‫)‪ (۲۳‬ﺍﻣﻴﻨﺎﻱ ﻧﺠﻔﻲ ﻭﻟﺪ ﻣﻮﻻﻧﺎ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﮐﻠﻴﺪﺩﺍﺭ ﺁﺳﺘﺎﻧﺔ ﺷﺎﻩ ﺍﻭﻟﻴﺎ ﺑﻮﺩﻩ‬ ‫ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪﺍﺻﻔﻬﺎﻥ ﺁﻣﺪﻩ ﻋﺎﺷﻖ ﺟﻮﺍﻧﻲ ﺷﺪﻩ ﺑﻮﺩ‪.١‬‬

‫)‪ (۲۴‬ﻣﻴﺮ ﺳﻴ‪‬ﺪ ﺣﺴﻦ ﻣﺨﺎﻃﺐ ﺑﻪ»ﺍﻣﺘﻴﺎﺯ ﺧﺎﻥ« ﻣﺘﺨﻠﹼﺺ ﺑﻪ»ﺧﺎﻟﺺ«‬

‫)ﻡ‪ ١١٢٢ :‬ﻫ‪ ۱۷۱۰/‬ﻡ( ﻓﺮﺯﻧﺪ ﻣﻴﺮﺯﺍ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﺑﺎﻗﺮ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺩﺭ‬ ‫ﺩﻭﺭﺓ ﺍﻭﺭﻧﮓﺯﻳﺐ )‪ ۱۰۶۸-۱۱۱۸‬ﻫ‪ ۱۶۵۸-۱۷۰۷/‬ﻡ( ﺍﺯ ﺍﺻﻔﻬﺎﻥ‬

‫ﺑﻪﻫﻨﺪ ﺁﻣﺪ‪ .‬ﺩﻳﻮﺍﻥ ﺩﺭ ﻋﻈﻴﻢﺁﺑﺎﺩ ﭘﺘﻨﺎ ﺑﻮﺩ‪ .‬ﺷﺎﻩ ﻋﺎﻟﻢ ﺑﻬﺎﺩﺭ ﺷﺎﻩ‬ ‫ﺍﻭ‪‬ﻝ ﺍﻭ ﺭﺍ ﻣﺨﺎﻃﺐ ﺑﻪ»ﺍﻣﺘﻴﺎﺯ ﺧﺎﻥ« ﮐﺮﺩ‪ .‬ﻣﺨﻠﺺ ﺧﺎﻥ ﻣﻨﺸﻲ‬

‫ﺍﻭﺭﻧﮓﺯﻳﺐ ﻣﻘﺪ‪‬ﻣﻪﺍﻱ ﺑﺮ ﺩﻳﻮﺍﻧﺶ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺩﺭ ﺣﺴﻦ ﺧﻠﻖ‬

‫ﻭ ﻋﻠﻮﻫﻤ‪‬ﺖ ﻣﺸﻬﻮﺭ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺩﻳﻮﺍﻧﺶ ﻗﺮﻳﺐ ﺑﻪﺳﻪ ﻫﺰﺍﺭ ﺑﻴﺖ‬

‫ﺩﺍﺭﺩ‪ .‬ﮐﺎﺭﻫﺎﻱ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺩﻭﻟﺘﻲ ﺭﺍ ﺍﻧﺠﺎﻡ ﺩﺍﺩ‪ .‬ﺧﺎﻟﺺ ﺭﺍ ﺷﺎﻋﺮﻱ‬

‫ﺧﻮﺵ ﺑﻴﺎﻥ ﻭ ﺻﺎﻑﮔﻮ ﻭ ﺩﺍﺭﺍﻱ ﻓﮑﺮﺑﻠﻨﺪ ﻭ ﻃﺒﻊﺭﺳﺎ ﮔﻔﺘﻪﺍﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺩﻳﻮﺍﻧﻲ ﺩﺍﺭﺩ‪.٢‬‬

‫)‪ (۲۵‬ﻣﻴﺮﺯﺍ ﺻﺎﺋﺐ ﺗﺒﺮﻳﺰﻱ )ﻡ‪ ١٠٨٧ :‬ﻫ( ﭘﺴﺮ ﻣﻴﺮﺯﺍ ﻋﺒﺪﺍﻟﺮ‪‬ﺣﻴﻢ‬

‫ﺍﺳﺖ‪ .‬ﻣﻌﻨﻲ ﺁﻓﺮﻳﻦ ﻭ ﻣﻌﻨﻲﻳﺎﺑﻲ ﺍﻭ ﺭﺍ ﺳﺘﻮﺩﻩﺍﻧﺪ‪ .‬ﺳﻴ‪‬ﺪ ﮐﺮﻳﻢ‬

‫ﺍﻣﻴﺮﻱ‪ ،‬ﺍﻣﻴﺮ ﻓﻴﺮﻭﺯﮐﻮﻫﻲ )ﻣﺘﻮﻟﹼﺪ‪ ١٢٨٩ :‬ﺵ( ﺩﺭ ﻣﻘﺪ‪‬ﻣﺔ ﺩﻳﻮﺍﻥ‬

‫ﮐﻪ ﭼﺎﭖ ﮐﺮﺩﻩ ﺍﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﺪ‪ :‬ﺻﺎﺋﺐ ﺍﺯ ﺟﻤﻠﻪ ﺷﻌﺮﺍﻳﻲ‬

‫ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪﺍﺑﺪﺍﻉ ﻣﻀﺎﻣﻴﻦ ﻭ ﺍﺑﺘﮑﺎﺭ ﻣﻌﺎﻧﻲ ﻭ ﻗﻮ‪‬ﺕ ﺧﻴﺎﻝ ﻭ‬

‫ﻗﺪﺭﺕ ﺗﺠﺴ‪‬ﻢ‪ ،‬ﺗﻤﺎﻡ ﺗﺄﺛﹼﺮﺍﺕ ﻭ ﻋﻮﺍﻃﻒ ﺑﺸﺮﻱ ﻭ ﮐﻴﻔﻴ‪‬ﺎﺕ‬

‫ﻧﻔﺴﺎﻧﻲ ﻭ ﺗﺠﺴ‪‬ﺲ ﺩﺭ ﺍﻋﻤﺎﻕ ﺭﻭﺡ ﺁﺩﻣﻲ ﭘﺮﺩﺍﺧﺖ ﻭ ﻳﮏ ﭼﻴﺰ‬ ‫ـــــــــــــــــــــ‬

‫‪ .1‬ﺭﻳﺎﺽﺍﻟﺸﻌﺮﺍ‪ ،‬ﺹ ‪.٥٣‬‬ ‫‪ .2‬ﺭﻳﺎﺽﺍﻟﺸﻌﺮﺍ‪ ،‬ﺹ ‪٢٤٢‬؛ ﺳﻔﻴﻨﺔ ﺧﻮﺷﮕﻮ‪ ،‬ﺹ ‪٤٨‬؛ ﺷﻤﻊِ ﺍﻧﺠﻤﻦ‪ ،‬ﺹ ‪١٤١‬؛‬ ‫ﺻﺒﺢِ ﮔﻠﺸﻦ‪ ،‬ﺹ ‪١٤٩‬؛ ﮐﻠﻤﺎﺕﺍﻟﺸﻌﺮﺍ‪ ،‬ﺹ ‪٣٤‬؛ ﻧﺘﺎﻳﺞﺍﻻﻓﮑﺎﺭ‪ ،‬ﺹ ‪.٢٢٠‬‬

‫ﻋﺒﺮﺕﺍﻟﻐﺎﻓﻠﻴﻦ‬

‫)‪ (۱۹‬ﺁﻫﻲ ﺳﺒﺰﻭﺍﺭﻱ ﺍﺯ ﺳﺨﻨﻮﺭﺍﻥ ﻋﺎﻟﻲﻗﺪﺭ ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﻭ ﺻﺎﺣﺐِ‬

‫ﺩﻳﻮﺍﻥ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺷﻴﺮﻳﻨﻲ ﻭ ﻧﺎﺯﮐﻲ ﻭ ﮐﻤﺎﻝ ﺷﺴﺘﮕﻲ ﻭ‬ ‫ﭘﺨﺘﮕﻲ ﺍﺯ ﮐﻼﻣﺶ ﻣﺴﺘﻔﺎﺩ ﻣﻲﺷﻮﺩ‪.١‬‬

‫)‪ (۲۰‬ﻣﻮﻻﻧﺎ ﺍﻓﺴﺮﻱ‪ ،‬ﺷﻴﺦ ﮐﻤﺎﻝﺍﻟﺪ‪‬ﻳﻦ ﻭﻟﺪ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﺍﺩﻳﺐﺍﻟﻌﺎﺭﻑ‪،‬‬ ‫ﻋﺎﺭﻑ ﻭ ﺷﺎﻋﺮ ﺳﺪﺓ ﺩﻭﺍﺯﺩﻫﻢ ﻫﺠﺮﻱ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺍﻭ ﺧﻠﻴﻔﺔ ﻣﻴﺮ ﺳﻴ‪‬ﺪ‬

‫ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﮐﺎﻟﭙﻮﻱ ﺑﻮﺩ ﻭ ﺩﺭ ﺩﻫﻠﻲ ﺩﺭ ﺩﻭﺭﺓ ﺳﻠﻄﻨﺖ ﺍﻭﺭﻧﮓﺯﻳﺐ‬ ‫ﻋﺎﻟﻤﮕﻴﺮ )‪ ١٠٦٨-١١١٨‬ﻫ( ﺑﻪﺳﺮ ﻣﻲﺑﺮﺩ‪ .‬ﺩﻳﻮﺍﻧﻲ ﺩﺍﺷﺖ‪.٢‬‬

‫)‪ (۲۱‬ﻧﻌﻤﺖ ﺧﺎﻥ ﻋﺎﻟﻲ ﻣﻴﺮﺯﺍ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﻣﻌﺮﻭﻑ ﺑﻪ»ﻧﻌﻤﺖ ﺧﺎﻥ«‪،‬‬

‫»ﻣﻘﺮ‪‬ﺏ ﺧﺎﻥ« ﻭ »ﺩﺍﻧﺸﻤﻨﺪ ﺧﺎﻥ« ﻣﺘﺨﻠﹼﺺ ﺑﻪ»ﻋﺎﻟﻲ« )ﻡ‪ ١١٢٢ :‬ﻫ(‬ ‫ﻓﺮﺯﻧﺪ ﺣﮑﻴﻢ ﻓﺘﺢﺍﻟﺪ‪‬ﻳﻦ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺍﺯ ﺯﺍﺩﮔﺎﻩ ﺧﻮﺩ ﺷﻴﺮﺍﺯ ﺑﻪﻫﻨﺪ‬

‫ﺁﻣﺪ‪ .‬ﺑﻪﺧﺪﻣﺖ ﺩﺳﺘﮕﺎﻩ ﺍﻭﺭﻧﮓﺯﻳﺐ )‪ ١٠٦٨-١١١٨‬ﻫ( ﭘﻴﻮﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺩﻳﻮﺍﻥِ ﺷﻌﺮ‪ ،‬ﺭﻗﻌﺎﺕ‪ ،‬ﺭﺳﺎﻟﺔ ﺣﺴﻦ ﻭ ﻋﺸﻖ‪ ،‬ﺭﺍﺣﺔﺍﻟﻘﻠﻮﺏ‪،‬‬ ‫ﻭﻗﺎﻳﻊ ﺣﻴﺪﺭﺁﺑﺎﺩ ﺍﺯ ﺟﻤﻠﻪ ﺁﺛﺎﺭﺵ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.٣‬‬

‫)‪ (۲۲‬ﺷﻔﻴﻌﺎﻱ ﺍﺛﺮ ﺷﻴﺮﺍﺯﻱ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺳﺎﻝ ‪ ١١٢٥‬ﻫﺠﺮﻱ ﺯﻧﺪﻩ ﺑﻮﺩ‪ ،‬ﺍﺯ‬

‫ﺷﻌﺮﺍﻱ ﻣﺸﻬﻮﺭ ﻭ ﻧﮑﺘﻪﺳﻨﺠﺎﻥ ﻣﻌﺮﻭﻑ ﺑﻮﺩ‪ .‬ﮐﺎﻓﺔ ﺳﺨﻦﺳﺮﺍﻳﺎﻥِ‬ ‫ﻋﻬﺪِ ﺍﻭ ﺭﺍ ﺑﻪﺍﺳﺘﺎﺩﻱ ﻣﺴﻠﹼﻢ ﺩﺍﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﺩﻳﻮﺍﻧﻲ ﺩﺍﺭﺩ‪ ،‬ﺑﻪﺳﺒﺐ‬ ‫ﺷﻮﺧﻲﻫﺎﻱ ﻃﺒﻊ ﺑﻪﻫﺠﺎ ﻣﺎﻳﻞ ﺷﺪﻩ ﺟﻤﻊ ﮐﺜﻴﺮﻱ ﺭﺍ ﻫﺪﻑ‬

‫ﻧﺎﻭﮎ ﻟﺴﺎﻥ ﺳﺎﺧﺖ‪.٤‬‬ ‫ـــــــــــــــــــــ‬ ‫‪.1‬‬ ‫‪.2‬‬ ‫‪.3‬‬ ‫‪.4‬‬

‫ﺭﻳﺎﺽﺍﻟﺸﻌﺮﺍ‪ ،‬ﺹ ‪.٣٥‬‬ ‫ﺻﺒﺢِ ﮔﻠﺸﻦ‪ ،‬ﺹ ‪٢٩‬؛ ﻣﺮﺁﺓﺍﻟﻌﺎﻟﻢ‪ ،‬ﺹ ‪.٥٤٥‬‬ ‫ﺧﺰﺍﻧﺔ ﻋﺎﻣﺮﻩ‪ ،‬ﺹ ‪۳۳۳‬؛ ﻧﺘﺎﻳﺞﺍﻻﻓﮑﺎﺭ‪ ،‬ﺹ ‪۴۸۵‬؛ ﻣﺂﺛﺮﺍﻟﮑﺮﺍﻡ‪ ،‬ﺝ ‪ ،۲‬ﺹ ‪ ۳۰‬ﻭ ﻏﻴﺮﻩ‪.‬‬ ‫ﺭﻳﺎﺽﺍﻟﺸﻌﺮﺍ‪ ،‬ﺹ ‪.٧٧‬‬

‫‪١٤٨‬‬

‫ﺗﻌﻠﻴﻘﺎﺕ‬

‫‪١٤٧‬‬

‫ﭼﺸﺘﻲ ﺣﻀﺮﺕ ﺧﻮﺍﺟﻪ ﻧﻈﺎﻡﺍﻟﺪ‪‬ﻳﻦ ﺍﻭﻟﻴﺎ )ﻡ‪ ۷۲۵ :‬ﻫ( ﻣﻨﺎﺳﺒﺎﺕ‬

‫ﻧﺰﺩﻳﮑﻲ ﻭ ﺻﻤﻴﻤﻲ ﺭﺍ ﺑﺮﻗﺮﺍﺭ ﮐﺮﺩ‪ .‬ﺍﻭ ﺭﺍ ﺑﻪﻋﻨﻮﺍﻥِ ﻋﺎﺭﻑ‪،‬‬ ‫ﺍﺩﻳﺐ‪ ،‬ﻣﻮﺳﻴﻘﻲﺩﺍﻥ‪ ،‬ﺗﺎﺭﻳﺦﻧﮕﺎﺭ ﻭ ﺷﺎﻋﺮ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪﺍﻧﺪ‪ .‬ﺧﺴﺮﻭ ﺁﺛﺎﺭِ‬

‫ﻣﺘﻌﺪ‪‬ﺩﻱ ﺑﻪﻧﻈﻢ ﻭ ﻧﺜﺮ ﺭﺍ ﺑﻪﺟﺎﻱ ﮔﺬﺍﺷﺘﻪ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺍﻭ ﺑﻌﺪ ﺍﺯ‬ ‫ﺭﺣﻠﺖِ ﻣﺮﺷﺪِ ﺧﻮﺩ ﺣﻀﺮﺕ ﻧﻈﺎﻡﺍﻟﺪ‪‬ﻳﻦ ﺍﻭﻟﻴﺎ ﺩﺭ ﺳﺎﻝ ‪ ۷۲۵‬ﻫ‬ ‫ﺩﺭ ﺩﻫﻠﻲ ﺩﺭﮔﺬﺷﺖ‪ .‬ﺧﺴﺮﻭ ﺩﻫﻠﻮﻱ ﭘﻨﺞ ﺩﻳﻮﺍﻥ ﺷﻌﺮ ﺭﺍ ﺗﺮﺗﻴﺐ‬

‫ﺩﺍﺩ‪ .‬ﺩﺭ ﭘﻴﺮﻭﻱ ﺍﺯ ﻧﻈﺎﻣﻲ ﮔﻨﺠﻮﻱ ﭘﻨﺞ ﮔﻨﺞ ﺭﺍ ﺳﺮﻭﺩ‪ .‬ﻋﻼﻭﻩ ﺑﺮ‬

‫ﺍﻳﻦ ﺭﺳﺎﺋﻞ ﺧﺴﺮﻭ ﺑﻪﻧﺜﺮ ﻫﻢ ﻳﮑﻲ ﺍﺯ ﺁﺛﺎﺭﺵ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺁﺛﺎﺭِ ﺯﻳﺎﺩﻱ‬

‫ﺩﺭﺑﺎﺭﺓ ﺧﺴﺮﻭ ﺗﺎﮐﻨﻮﻥ ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻭ ﺑﻪﭼﺎﭖ ﺭﺳﻴﺪﻩﺍﻧﺪ‪ .‬ﺧﺴﺮﻭ ﺭﺍ‬ ‫ﺑﺰﺭﮔﺘﺮﻳﻦ ﺷﺎﻋﺮ ﻓﺎﺭﺳﻲﮔﻮﻱ ﻫﻨﺪ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪﺍﻧﺪ‪.‬‬

‫)‪ (۱۷‬ﻣﻮﻻﻧﺎ ﺟﻼﻝﺍﻟﺪ‪‬ﻳﻦ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﻓﺮﺯﻧﺪ ﺳﻠﻄﺎﻥﺍﻟﻌﻠﻤﺎ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﺑﻦ ﺣﺴﻴﻦ‬

‫ﺧﻄﻴﺒﻲ ﻣﻌﺮﻭﻑ ﺑﻪ»ﺑﻬﺎﺀﺍﻟﺪ‪‬ﻳﻦ« ﺩﺭ ﺑﻠﺦ ﺩﺭ ﺷﺸﻢ ﺭﺑﻴﻊﺍﻻﻭ‪‬ﻝ‬ ‫‪ ٦٠٤‬ﻫﺠﺮﻱ ﻣﺘﻮﻟﺪ ﺷﺪ ﻭ ﺩﺭ ﻗﻮﻧﻴﻪ ﺩﺭ ﻳﮑﺸﻨﺒﻪ ‪ ٥‬ﺟﻤﺎﺩﻱﺍﻵﺧﺮ‬

‫‪ ٦٧٢‬ﻫﺠﺮﻱ ﺩﺭﮔﺬﺷﺖ‪ .‬ﻋﺎﺭﻑ ﻭ ﺷﺎﻋﺮ ﻣﻌﺮﻭﻑ ﮐﻪ ﻣﺜﻨﻮﻱِ ﺍﻭ‬

‫ﺭﺍ ﻗﺮﺁﻥ ﺩﺭ ﺯﺑﺎﻥ ﭘﻬﻠﻮﻱ ﮔﻔﺘﻪﺍﻧﺪ‪ .‬ﻣﺜﻨﻮﻱِ ﺍﻭ ﺩﺭ ﺷﺶ ﺟﻠﺪ‬ ‫ﺷﺎﻣﻞ ﺑﻴﺴﺖ ﻭ ﺷﺶ ﻫﺰﺍﺭ ﺑﻴﺖ ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫)‪ (۱۸‬ﻣﻮﻻﻧﺎ ﺟﺎﻣﻲ‪ ،‬ﻧﻮﺭﺍﻟﺪ‪‬ﻳﻦ ﻋﺒﺪﺍﻟﺮ‪‬ﺣﻤٰﻦ ﺷﺎﻋﺮ ﻭ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﺓ ﻣﻌﺮﻭﻑ‬

‫ﺍﺯ ﺟﺎﻡ )ﺧﺮﺍﺳﺎﻥ( ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺍﻭ ﺩﺭ ﺳﺎﻝ ‪ ٨١٧‬ﻫ‪ ١٤١٤/‬ﻡ ﻣﺘﻮﻟﺪ ﻭ‬

‫ﺩﺭ ﺳﺎﻝ ‪ ٨٩٨‬ﻫ‪ ١٤٩٢/‬ﻡ ﺩﻳﺪﻩ ﺑﻪﺟﻬﺎﻥ ﺑﺴﺖ‪ .‬ﺍﻳﻦ ﻋﺎﺭﻑ‬ ‫ﺳﻠﺴﻠﺔ ﻧﻘﺸﺒﻨﺪﻳﻪ ﺑﺰﺭﮔﺘﺮﻳﻦ ﺷﺎﻋﺮ ﻭ ﺍﺩﻳﺐ ﺳﺪﺓ ﻧﻬﻢ ﻫﺠﺮﻱ‬

‫ﻣﺤﺴﻮﺏ ﻣﻲﺷﻮﺩ‪ .‬ﺩﻳﻮﺍﻧﻲ ﻭ ﻣﺜﻨﻮﻳﺎﺗﻲ ﺩﺍﺭﺩ ﮐﻪ ﻣﺸﻬﻮﺭ ﻭ‬ ‫ﻣﻄﻠﻮﺏﺍﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻋﺒﺮﺕﺍﻟﻐﺎﻓﻠﻴﻦ‬

‫)‪ (۱۳‬ﺷﻴﺦ ﻧﻈﺎﻡﺍﻟﺪ‪‬ﻳﻦ ﺍﺣﻤﺪ ﺻﺎﻧﻊ ﺑﻠﮕﺮﺍﻣﻲ ﺩﺭ ﺑﻠﮕﺮﺍﻡ ﺩﺭ ﺳﺎﻝ‬

‫‪ ١١٣٩‬ﻫ ﻣﺘﻮﻟﺪ ﻭ ﺩﺭ ﺳﺎﻝ ‪ ١١٩٩‬ﻫﺠﺮﻱ ﺩﺭ ﮐﻠﮑﺘﻪ ﻓﻮﺕ ﮐﺮﺩ‪.‬‬

‫ﺍﺯ ﻗﺒﻴﻠﺔ ﺷﻴﻮﺥ ﻋﺜﻤﺎﻧﻲ ﺑﻮﺩ‪ .‬ﺍﺯ ﻣﻴﺮ ﻧﻮﺍﺯﺵ ﻋﻠﻲ ﻓﻘﻴﺮ ﺑﻠﮕﺮﺍﻣﻲ‬

‫ﺍﺻﻼﺡ ﺷﻌﺮ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﺣﺰﻳﻦ ﻣﺮﺑﻮﻁ ﺑﻮﺩ‪ .‬ﺷﺎﻋﺮﻱ ﺳﺨﻦﺷﻨﺎﺱ‪،‬‬

‫ﺧﻮﺵ ﮐﻼﻡ ﻭ ﺻﺎﺣﺐ ﻃﺒﻊ ﻣﺘﻴﻦ ﻭ ﺍﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎﻱ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻥ ﺑﻮﺩﻩ‬ ‫ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪﺭﻳﺨﺘﻪ ﻫﻢ ﺷﻌﺮ ﻣﻲﺳﺮﻭﺩ‪ .‬ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﺭﻓﻴﻊ ﺳﻮﺩﺍ ﺍﺯ ﻭﻱ‬

‫ﺍﺻﻼﺡ ﺳﺨﻦ ﮔﺮﻓﺖ‪.١‬‬

‫)‪ (۱۴‬ﺗﺎﻳﺐ ﺑﻴﮓ ﻣﻠﻘﹼﺐ ﺑﻪ»ﻧﻮﺭﺍﻟﻌﻴﻦ« ﻭ ﻣﺘﺨﻠﹼﺺ ﺑﻪ»ﻭﺍﻗﻒ« ﻓﺮﺯﻧﺪ‬

‫ﺍﻣﺎﻧﺖ ﺍﷲ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺩﺭ ﺑﺘﺎﻟﻪ ﺍﺯ ﻧﻮﺍﺑﻊ ﻻﻫﻮﺭ ﺩﺭ ﺳﺎﻝ ‪ ١١٠٠‬ﻫ‬

‫ﻣﺘﻮﻟﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﺗﻴﻤﻮﺭ ﺷﺎﻩ ﭘﺴﺮ ﺍﺣﻤﺪ ﺷﺎﻩ ﺩﺭ‪‬ﺍﻧﻲ ﺁﻭﺍﺯﺓ ﻭﺍﻗﻒ ﺭﺍ‬ ‫ﺷﻨﻴﺪﻩ ﺑﻮﺩ‪ .‬ﻭﻱ ﺭﺍ ﺑﻪﺩﺭﺑﺎﺭِ ﺧﻮﺩ ﻓﺮﺍﺧﻮﺍﻧﺪ ﻭ ﻭﺍﻗﻒ ﺍﺯ ﺑﺘﺎﻟﻪ‬

‫ﺑﻪﻻﻫﻮﺭ ﺭﻓﺖ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺑﻪﺩﻫﻠﻲ ﺁﻣﺪ ﻭ ﺑﻪﺩﮐﻦ ﻫﻢ ﺭﻓﺖ‪ .‬ﻣﻀﻤﻮﻥِ‬ ‫ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻏﺰﻟﻴ‪‬ﺎﺕِ ﻭﺍﻗﻒ ﺩﺭﺩ ﻓﺮﺍﻕ ﻭ ﺍﺷﮏ ﻭ ﺍﻧﺪﻭﻩ ﻧﺎﺷﻲ ﺍﺯ ﺁﻥ‬

‫ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺩﻳﻮﺍﻧﺶ ﺩﺭ ﻻﻫﻮﺭ ﺩﺭ ﺳﺎﻝ ‪ ١٩٦٠‬ﻡ ﺑﻪﭼﺎﭖ ﺭﺳﻴﺪﻩ ﺍﺳﺖ‪.٢‬‬

‫)‪ (۱۵‬ﺷﻴﺦ ﺳﻌﺪﻱ‪ ،‬ﺷﺮﻑﺍﻟﺪ‪‬ﻳﻦ ﺑﻦ ﺷﻴﺦ ﻣﺼﻠﺢﺍﻟﺪ‪‬ﻳﻦ ﺷﻴﺮﺍﺯﻱ‬ ‫)ﻡ‪ ۶۹۱ :‬ﻫ( ﺷﺎﻋﺮِ ﻧﺎﻣﺪﺍﺭ ﻭ ﺧﺎﻟﻖ ﮔﻠﺴﺘﺎﻥ ﻭ ﺑﻮﺳﺘﺎﻥ ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫)‪ (۱۶‬ﻳﻤﻴﻦﺍﻟﺪ‪‬ﻳﻦ ﺍﺑﻮﺍﻟﺤﺴﻦ ﺧﺴﺮﻭ ﻣﺸﻬﻮﺭ ﺑﻪ»ﺍﻣﻴﺮ ﺧﺴﺮﻭ« ﻭ ﻣﻌﺮﻭﻑ‬

‫ﺑﻪ»ﻃﻮﻃﻲِ ﻫﻨﺪ« ﺍﺑﻦِ ﺍﻣﻴﺮ ﺳﻴﻒﺍﻟﺪ‪‬ﻳﻦ ﻣﺤﻤﻮﺩ‪ ،‬ﺑﻪﻗﻮﻝِ ﻣﻌﺮﻭﻑ‬

‫ﺩﺭ ﭘﺘﻴﺎﻟﻲ ﺩﺭ ﺳﺎﻝ ‪ ٦٥١‬ﻫﺠﺮﻱ ﺯﺍﺩﻩ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﻋﺎﺭﻑ ﻣﻌﺮﻭﻑ‬ ‫ـــــــــــــــــــــ‬ ‫‪ .1‬ﺳﺮﻭِ ﺁﺯﺍﺩ‪ ،‬ﺹ ‪٣٤٨‬؛ ﺷﻤﻊ ﺍﻧﺠﻤﻦ‪ ،‬ﺹ ‪٢٦٠‬؛ ﻣﺂﺛﺮﺍﻟﮑﺮﺍﻡ‪ ،‬ﺹ ‪٣٤٨‬؛ ﻧﺘﺎﻳﺞﺍﻻﻓﮑﺎﺭ‪،‬‬ ‫ﺹ ‪٤٢٩‬؛ ﻧﺸﺘﺮِ ﻋﺸﻖ‪ ،‬ﺹ ‪.٨٥٩-٦٤‬‬ ‫‪ .2‬ﺧﺰﺍﻧﺔ ﻋﺎﻣﺮﻩ‪ ،‬ﺹ ‪٤٥٠‬؛ ﻣﻘﺪ‪‬ﻣﺔ ﺩﻳﻮﺍﻥِ ﻭﺍﻗﻒ‪.‬‬

‫‪١٤٦‬‬

‫ﺗﻌﻠﻴﻘﺎﺕ‬

‫‪١٤٥‬‬

‫ﺭﺳﻴﺪﻩﺍﻧﺪ‪ .‬ﺗﺬﮐﺮﺓﺍﻟﻤﻌﺎﺻﺮﻳﻦ ﻭ ﺗﺎﺭﻳﺦ ﺍﺣﻮﺍﻝ ﺣﺰﻳﻦ ﺍﺯ ﺟﻤﻠﻪ‬

‫ﺁﺛﺎﺭِ ﻣﻌﺮﻭﻑ ﺍﻭﺳﺖ‪.١‬‬

‫)‪ (۱۱‬ﻣﻴﺮﺯﺍ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﺳﻤﻴﻊ ﻣﻠﻘﹼﺐ ﺑﻪ»ﺑ‪‬ﻬﺠ‪‬ﻮ« ﻭ ﻣﺘﺨﻠﹼﺺ ﺑﻪ»ﺫﺭ‪‬ﻩ« ﺍﺑﻦِ‬ ‫ﺣﮑﻴﻢ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﺷﻔﻴﻊ ﺍﺯ ﺟﻤﻠﻪ ﺷﻌﺮﺍﻱ ﻗﺮﻥ ﺩﻭﺍﺯﺩﻫﻢ ﻣﻴﻼﺩﻱ‬ ‫ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺍﻭ ﺩﺭ ﻟﮑﻬﻨﻮ ﻣﺘﻮﻟﺪ ﺷﺪ ﻭ ﺯﻳﺮِ ﻧﻈﺮ ﻣﻴﺮ ﺷﻤﺲﺍﻟﺪ‪‬ﻳﻦ ﻓﻘﻴﺮ‬

‫ﺩﻫﻠﻮﻱ ﺑﻪﺗﺤﺼﻴﻞ ﭘﺮﺩﺍﺧﺖ‪ .‬ﻣﺪ‪‬ﺗﻲ ﺩﺭ ﻟﮑﻬﻨﻮ ﺑﺎ ﺩﺳﺘﮕﺎﻩ‬ ‫ﺷﺠﺎﻉﺍﻟﺪ‪‬ﻭﻟﻪ ﺑﻬﺎﺩﺭ )‪ ١١٦٧-١١٨٨‬ﻫ( ﻭﺍﺑﺴﺘﻪ ﺑﻮﺩ‪ .‬ﺳﭙﺲ‬

‫ﺑﻪﮐﺮﺑﻼ ﺭﻓﺖ ﻭ ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ ﻓﻮﺕ ﮐﺮﺩ‪ .‬ﺩﻳﻮﺍﻧﺶ ﺣﺎﻻ ﻏﺎﻟﺐ ﺑﻪﻳﻘﻴﻦ‬ ‫ﭘﻴﺪﺍ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺍﺑﻴﺎﺗﻲ ﭼﻨﺪ ﺍﺯﻭ ﺩﺭ ﺗﺬﮐﺮﻩﻫﺎ ﻧﻘﻞ ﺷﺪﻩﺍﻧﺪ‪.٢‬‬

‫)‪ (۱۲‬ﻣﻴﺮﺯﺍ ﺍﺑﻮﻋﻠﻲ ﻫﺎﺗﻒ ﺍﺻﻔﻬﺎﻧﻲﺍﻻﺻﻞ ﺑﻮﺩﻩ‪ .‬ﻣﺆﻟﹼﻒِ ﺳﻔﻴﻨﺔ ﻫﻨﺪﻱ‬ ‫ﮐﻪ ﻫﺎﺗﻒ ﺭﺍ ﺩﻳﺪﻩ ﺑﻮﺩ‪ ،‬ﺩﺭﺑﺎﺭﻩﺍﺵ ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﺪ‪ :‬ﻫﺎﺗﻒ ﭘﺲ ﺍﺯ‬

‫ﺩﺭﮔﺬﺷﺖ ﻧﻮ‪‬ﺍﺏ ﺻﻔﺪﺭﺟﻨﮓ )‪ ١١٥٢-١١٦٧‬ﻫ( ﺍﺯ ﺩﻫﻠﻲ‬

‫ﺑﻪﻟﮑﻬﻨﻮ ﺁﻣﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ ﺍﺯ ﺁﻥ ﻫﻤﺮﺍﻩ ﻧﻮ‪‬ﺍﺏ ﺷﺠﺎﻉﺍﻟﺪ‪‬ﻭﻟﻪ ﺑﻪﺳﺮﺭﺷﺘﺔ‬

‫ﻗﺪﻳﻢ ﺑﻪﺳﺮ ﻣﻲﺑﺮﺩ‪ .‬ﺑﻌﺪ ﻓﻮﺕِ ﺍﻳﻦ ﻧﻮ‪‬ﺍﺏ ﺑﻪﻭﺳﺎﻃﺖ ﻣﻬﺎﺭﺍﺟﺎ‬

‫ﺗِﮑﻴﺖ ﺭﺍﻱ ﺑﻬﺎﺩﺭ ﺩﺭ ﺳﺮﮐﺎﺭِ ﻧﻮ‪‬ﺍﺏ ﺁﺻﻒﺍﻟﺪ‪‬ﻭﻟﻪ )‪ ١١٨٩-١٢١٢‬ﻫ(‬

‫ﻣﻨﺴﻠﮏ ﺷﺪ‪ .‬ﺍﻭ ﺩﺭ ﺷﻌﺮ ﺷﺎﮔﺮﺩِ ﺛﺎﺑﺖ ﺍﻟﻪﺁﺑﺎﺩﻱ ﻭ ﻓﻘﻴﺮ ﺩﻫﻠﻮﻱ‬ ‫ﺍﺳﺖ‪.٣‬‬

‫ـــــــــــــــــــــ‬

‫‪ .1‬ﺭﮎ‪ :‬ﺗﺬﮐﺮﺓﺍﻟﻤﻌﺎﺻﺮﻳﻦ‪ ،‬ﻣﻘﺪ‪‬ﻣﻪ؛ ﺧﺰﺍﻧﺔ ﻋﺎﻣﺮﻩ‪ ،‬ﺹ ‪١٩٣‬؛ ﺭﻳﺎﺽﺍﻟﺸﻌﺮﺍ‪ ،‬ﺹ ‪٢٠٠‬؛‬ ‫ﺷﻤﻊ ﺍﻧﺠﻤﻦ‪ ،‬ﺹ ‪.١٤٠‬‬ ‫‪ .2‬ﺷﻤﻊ ﺍﻧﺠﻤﻦ‪ ،‬ﺹ ‪١٦٠‬؛ ﻧﺘﺎﻳﺞﺍﻻﻓﮑﺎﺭ‪ ،‬ﺹ ‪.٢٦٠‬‬ ‫‪ .3‬ﺭﻭﺯِ ﺭﻭﺷﻦ‪ ،‬ﺹ ‪٩١٧‬؛ ﺳﻔﻴﻨﺔ ﻫﻨﺪﻱ‪ ،‬ﺹ ‪٢٤٠‬؛ ﻧﺘﺎﻳﺞﺍﻻﻓﮑﺎﺭ‪ ،‬ﺹ ‪.٧٨٦‬‬

‫ﻋﺒﺮﺕﺍﻟﻐﺎﻓﻠﻴﻦ‬

‫ﺳﺎﻝ ‪ ۱۱۸۳‬ﻫ‪ ۱۷۶۹/‬ﻡ ﺩﺭﮔﺬﺷﺖ‪ .‬ﻋﻼﻭﻩ ﺑﺮ ﺩﻳﻮﺍﻥِ ﺷﻌﺮ ﺁﺛﺎﺭِ‬

‫ﺩﻳﮕﺮﻱ ﺭﺍ ﻫﻢ ﺑﺠﺎﻱ ﮔﺬﺍﺷﺖ‪.١‬‬

‫)‪ (۹‬ﺷﻴﺦ ﺁﻳﺖ ﺍﷲ ﻣﺘﺨﻠﹼﺺ ﺑﻪ»ﺛﻨﺎ« ﺩﺭ ﺷﺎﻫﺠﻬﺎﻥﺁﺑﺎﺩ ﺩﻳﺪﻩ ﺑﻪﺟﻬﺎﻥ‬

‫ﮔﺸﻮﺩ ﻭ ﺑﻌﺪﺍﹰ ﺑﻪﻟﮑﻬﻨﻮ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﮔﺮﺩﻳﺪ ﻭ ﺑﺎ ﺩﺭﺑﺎﺭِ ﺷﺠﺎﻉﺍﻟﺪ‪‬ﻭﻟﻪ‬

‫ﻧﻮ‪‬ﺍﺏ ﺍﻭﺩﻫ )‪ ١١٦٧-١١٨٩‬ﻫ( ﭘﻴﻮﺳﺖ‪ .‬ﺍﻭ ﺍﺯ ﺷﺎﮔﺮﺩﺍﻥ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ‬

‫ﻋﻠﻲ ﺣﺰﻳﻦ ﻻﻫﻴﺠﻲ ﺑﻮﺩ‪ .‬ﺍﺑﻴﺎﺗﻲ ﭼﻨﺪ ﺍﺯ ﺛﻨﺎ ﺩﺭ ﺗﺬﮐﺮﻩﻫﺎﻱ‬ ‫ﺷﻌﺮﺍ ﻧﻘﻞ ﮔﺮﺩﻳﺪﻩﺍﻧﺪ‪.٢‬‬

‫)‪ (۱۰‬ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﻋﻠﻲ ﺣﺰﻳﻦ ﭘﺴﺮ ﺍﺑﻮﻃﺎﻟﺐ ﺩﺭ ﺳﺎﻝ ‪ ١١٠٣‬ﻫﺠﺮﻱ‬ ‫ﺩﺭ ﺍﺻﻔﻬﺎﻥ ﺯﺍﺩﻩ ﺷﺪ‪ .‬ﺍﻭ ﺭﺍ ﻓﻘﻴﻪ؛ ﻓﻴﻠﺴﻮﻑ‪ ،‬ﻃﺒﻴﺐ‪ ،‬ﻣﺘﮑﻠﹼﻢ‪،‬‬ ‫ﺷﺎﻋﺮ ﻭ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﻩ ﻣﻌﺮ‪‬ﻓﻲ ﮐﺮﺩﻩﺍﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮ ﺍﻭﺿﺎﻉ ﻣﻐﺸﻮﺵ ﺍﻳﺮﺍﻥ‪،‬‬

‫ﺩﺭ ﺳﺎﻝ ‪ ١١٤٦‬ﻫ‪ ١٧٣٣/‬ﻡ ﺑﻪﻫﻨﺪ ﺁﻣﺪ ﻭ ﺩﺭ ﺑﻨﺎﺭﺱ ﺳﮑﻨﺎ ﮔﺰﻳﺪ‬

‫ﻭ ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ ﺩﺭ ﺳﺎﻝ ‪ ١١٨٠‬ﻫ‪ ١٧٦٦/‬ﻡ ﺩﺭﮔﺬﺷﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﺍﻳﻦ ﻭﺟﻮﺩ‬

‫ﮐﻪ ﻣﻮﺭﺩِ ﺍﺣﺘﺮﺍﻡ ﭘﺎﺩﺷﺎﻫﺎﻥ ﻭ ﺣﮑﹼﺎﻡ ﻫﻨﺪ ﺑﻮﺩ‪ ،‬ﺍﺯ ﺍﻭﺿﺎﻉِ ﻫﻨﺪ ﻭ‬

‫ﻣﺮﺩﻣﺶ ﺩﺭ ﺭﻧﺞ ﺑﻮﺩ ﻭ ﺑﻪﻫﺠﻮ ﺁﻧﺎﻥ ﭘﺮﺩﺍﺧﺖ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﻳﻦ ﺷﻌﺮﺍﻱ‬

‫ﻫﻨﺪ ﺑﻪﺍﻧﺘﻘﺎﺩ ﺍﺯ ﺷﻌﺮ ﻭ ﺯﻧﺪﮔﻲ ﻭﻱ ﭘﺮﺩﺍﺧﺘﻨﺪ‪ .‬ﺣﺰﻳﻦ ﺁﺛﺎﺭِ‬

‫ﻣﺘﻌﺪ‪‬ﺩﻱ ﺑﻪﺷﻌﺮ ﻭ ﻧﺜﺮ ﺩﺍﺭﺩ‪ .‬ﺍﻭ ﺍﺯ ﺷﻌﺮﺍﻱ ﭘﻴﺮﻭ ﺳﺒﮏ ﻫﻨﺪﻱ‬ ‫ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺷﻌﺮﺵ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺭﻧﮓ ﺗﺼﻮ‪‬ﻑ ﺩﺍﺭﺩ‪ .‬ﺩﻳﻮﺍﻥﻫﺎﻱ ﺷﻌﺮﺵ ﺍﺯ‬

‫ﻫﻨﺪ )ﮐﺎﻧﭙﻮﺭ‪ ١٢٩٣ ،‬ﻫ( ﻭ ﺗﻬﺮﺍﻥ )‪ ١٣٧٤‬ﻫ ﺵ( ﺑﻪﭼﺎﭖ‬ ‫ـــــــــــــــــــــ‬

‫‪ .1‬ﺧﺰﺍﻧﺔ ﻋﺎﻣﺮﻩ‪ ،‬ﺹ ‪۳۷۵‬؛ ﺳﻔﻴﻨﺔ ﻫﻨﺪﻱ‪ ،‬ﺹ ‪۱۵۲‬؛ ﺷﻤﻊ ﺍﻧﺠﻤﻦ‪ ،‬ﺹ ‪۳۷۸‬؛ ﻣﺮﺩﻡ ﺩﻳﺪﻩ‪،‬‬ ‫ﺹ ‪۸۲‬؛ ﻧﺘﺎﻳﺞﺍﻻﻓﮑﺎﺭ‪ ،‬ﺹ ‪.۵۴۷‬‬ ‫‪ .2‬ﺑﺎﻍ ﻣﻌﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺹ ‪٢١-٢‬؛ ﺳﻔﻴﻨﺔ ﻫﻨﺪﻱ‪ ،‬ﺹ ‪٤٦‬؛ ﺻﺒﺢِ ﮔﻠﺸﻦ‪ ،‬ﺹ ‪٩٩‬؛ ﻧﺘﺎﻳﺞﺍﻻﻓﮑﺎﺭ‪،‬‬ ‫ﺹ ‪١٣٧‬؛ ﻧﺸﺘﺮِ ﻋﺸﻖ‪ ،‬ﺝ ‪ ،١‬ﺹ ‪.٣٠٨‬‬

‫‪١٤٤‬‬

‫ﺗﻌﻠﻴﻘﺎﺕ‬

‫‪١٤٣‬‬

‫)‪ (۷‬ﺳﺮﺍﺝﺍﻟﺪ‪‬ﻳﻦ ﻋﻠﻲ ﺧﺎﻥ ﺁﺭﺯﻭ ﻣﻠﻘﹼﺐ ﺑﻪ»ﺍﺳﺘﻌﺪﺍﺩ ﺧﺎﻥ« ﺍﺑﻦِ‬ ‫ﺣﺴﺎﻡﺍﻟﺪ‪‬ﻳﻦ ﮔﻮﺍﻟﻴﺎﺭﻱ ﺩﺭ ﺍﮐﺒﺮﺁﺑﺎﺩ )ﺁﮔﺮﻩ( ﻳﺎ ﮔﻮﺍﻟﻴﺎﺭ ﺩﺭ ﺳﺎﻝ‬

‫‪ ١٠٩٩‬ﻳﺎ ‪ ١١٠٠‬ﻫ ﺑﻪﺩﻧﻴﺎ ﺁﻣﺪ‪ .‬ﺍﻭ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﻩ ﻭ ﺩﺍﻧﺸﻤﻨﺪ ﺑﺰﺭﮔﻲ‬ ‫ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺁﺛﺎﺭِ ﺯﻳﺎﺩﻱ ﺩﺭ ﺯﻣﻴﻨﺔ ﺍﺩﺑﻴ‪‬ﺎﺕِ ﻓﺎﺭﺳﻲ ﺭﺍ ﺑﺠﺎﻱ ﮔﺬﺍﺷﺘﻪ‬ ‫ﺍﺳﺖ‪ .‬ﻋﻼﻭﻩ ﺑﺮ ﭼﻨﺪ ﺩﻳﻮﺍﻥِ ﺷﻌﺮ‪ ،‬ﺁﺛﺎﺭﻱ ﺩﺭ ﺯﻣﻴﻨﻪﻫﺎﻱ ﻣﺨﺘﻠﻒ‬

‫ﻣﺜﻞ ﻟﻐﺖ‪ ،‬ﻣﻌﺎﻧﻲ ﻭ ﺑﻴﺎﻥ‪ ،‬ﺻﺮﻑ ﻭ ﻧﺤﻮ‪ ،‬ﺯﺑﺎﻥﺷﻨﺎﺳﻲ‪ ،‬ﻧﻘﺪ‬

‫ﺍﺩﺑﻲ‪ ،‬ﺷﺮﺡﻫﺎﻱ ﺁﺛﺎﺭِ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻓﺎﺭﺳﻲ‪ ،‬ﺭﺳﺎﺋﻞ ﻭ ﻣﮑﺎﺗﻴﺐ ﺩﺍﺭﺩ‪.‬‬ ‫ﺷﻌﺮﺍﻳﻲ ﺑﺰﺭﮒ ﭼﻮﻥ ﻣﻴﺮﺯﺍ ﻣﻈﻬﺮ ﺟﺎﻥِﺟﺎﻧﺎﻥ‪ ،‬ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﺭﻓﻴﻊ‬

‫ﺳﻮﺩﺍ‪ ،‬ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﺗﻘﻲ ﻣﻴﺮ‪ ،‬ﻣﻴﺮ ﺩﺭﺩ ﺍﺯ ﺟﻤﻠﻪ ﺷﺎﮔﺮﺩﺍﻧﺶ ﺑﻮﺩﻧﺪ‪ .‬ﺍﻭ‬

‫ﺩﺭ ﻟﮑﻬﻨﻮ ﺩﺭ ﺗﺎﺭﻳﺦ ‪ ٢٣‬ﺭﺑﻴﻊﺍﻟﺜﹼﺎﻧﻲ ‪ ١١٦٩‬ﻫ‪ ٢٧/‬ﮊﺍﻧﻮﻳﻪ ‪ ١٧٥٦‬ﻡ‬

‫ﺩﺭﮔﺬﺷﺖ‪.١‬‬

‫)‪ (۸‬ﻣﻴﺮ ﺷﻤﺲﺍﻟﺪ‪‬ﻳﻦ ﻓﻘﻴﺮ ﺩﺭ ﺷﺎﻫﺠﻬﺎﻥﺁﺑﺎﺩ ﺩﺭ ﺳﺎﻝ ‪ ١١١٥‬ﻫﺠﺮﻱ‬ ‫ﺑﻪﺩﻧﻴﺎ ﺁﻣﺪ‪ .‬ﺑﻪﻓﺮﺍﮔﻴﺮﻱِ ﺍﺩﺏ ﻭ ﺩﺍﻧﺶ ﻫﻤ‪‬ﺖ ﮔﻤﺎﺷﺖ ﻭ ﺩﺭ ﻓﻘﻪ‪،‬‬ ‫ﺣﺪﻳﺚ‪ ،‬ﺗﺼﻮ‪‬ﻑ‪ ،‬ﺷﻌﺮ ﻭ ﺍﻧﺸﺎ‪ ،‬ﻋﺮﻭﺽ ﻭ ﻗﺎﻓﻴﻪ‪ ،‬ﻣﻌﺎﻧﻲ ﻭ ﺑﻴﺎﻥ‬ ‫ﻭ ﺑﺪﻳﻊ ﻣﻬﺎﺭﺕ ﭘﻴﺪﺍ ﮐﺮﺩ‪ .‬ﺗﺎ ﭘﻨﺞ ﺳﺎﻝ ﺩﺭ ﺍﻭﺭﻧﮓﺁﺑﺎﺩ ﺍﻗﺎﻣﺖ‬

‫ﺩﺍﺷﺖ‪ .‬ﺩﺭ ﺷﻌﺮ ﻣﻬﺎﺭﺗﻲ ﺑﻪﺳﺰﺍ ﺭﺍ ﮐﺴﺐ ﮐﺮﺩ ﻭ ﻣﻮﺭﺩِ ﺍﺣﺘﺮﺍﻡ‬

‫ﺍﻫﻞِ ﺫﻭﻕ ﻗﺮﺍﺭﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﻭﺍﻟﻪ ﺩﺍﻏﺴﺘﺎﻧﻲ ﻣﺆﻟﹼﻒ ﺭﻳﺎﺽﺍﻟﺸﻌﺮﺍ‬

‫ﺩﻭﺳﺖ ﺑﻮﺩ‪ .‬ﺑﺮﺍﻱ ﺯﻳﺎﺭﺕ ﻋﺘﺒﺎﺕ ﺭﻫﺴﭙﺎﺭ ﻋﺮﺍﻕ ﺷﺪ‪ .‬ﺍﻭ ﺩﺭ‬ ‫ـــــــــــــــــــــ‬

‫‪ .1‬ﺗﺬﮐﺮﺓ ﻋﻠﻤﺎﻱ ﻫﻨﺪ‪ ،‬ﺹ ‪٧١‬؛ ﺧﺰﺍﻧﺔ ﻋﺎﻣﺮﻩ‪ ،‬ﺹ ‪١١٦‬؛ ﺧﻮﺵ ﻣﻌﺮﮐﺔ ﺯﻳﺒﺎ‪ ،‬ﺝ ‪،١‬‬ ‫ﺹ ‪١٢٩‬؛ ﺳﻔﻴﻨﺔ ﺧﻮﺷﮕﻮ‪ ،‬ﺹ ‪٣١٢‬؛ ﺳﻔﻴﻨﺔ ﻫﻨﺪﻱ‪ ،‬ﺹ ‪٦٠٥‬؛ ﺷﻤﻊ ﺍﻧﺠﻤﻦ‪،‬‬ ‫ﺹ ‪٤٢‬؛ ﻣﺠﻤﻊﺍﻟﻨﻔﺎﻳﺲ‪ ،‬ﺗﺮﺍﺟﻢ ﺍﻳﻦ ﺷﻌﺮﺍ؛ ﻧﺘﺎﻳﺞﺍﻻﻓﮑﺎﺭ‪ ،‬ﺹ ‪٧٩‬؛ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺑﻬﺎﺭ‪،‬‬ ‫ﺹ ‪.١٤‬‬

‫ﻋﺒﺮﺕﺍﻟﻐﺎﻓﻠﻴﻦ‬

‫ﺭﻓﺖ ﻭ ﻣﻼﺯﻡِ ﺫﻭﺍﻟﻔﻘﺎﺭ ﺧﺎﻥ ﺑﻬﺎﺩﺭ ﻓﺮﺯﻧﺪ ﺍﺳﺪﺍﷲ ﺧﺎﻥ‬ ‫ﻭﺯﻳﺮﺍﻋﻈﻢ ﺷﺪ‪ .‬ﻫﻤﺮﺍﻫﺶ ﺑﻪﮐﺮﻧﺎﺗﮏ ﺭﻓﺖ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺑﻪﻣ‪‬ﻠﺘﺎﻥ‬

‫ﺭﻓﺖ ﻭ ﺑﻌﺪﺍﹰ ﺑﻪﺷﺎﻫﺠﻬﺎﻥﺁﺑﺎﺩ ﺁﻣﺪ‪ .‬ﻫﻤﻴﻨﺠﺎ ﺩﺭ ﺭﻣﻀﺎﻥ ‪ ١١٠٨‬ﻫ‪/‬‬

‫ﻣﺎﺭﺱ ‪ ١٦٩٧‬ﻡ ﻓﻮﺕ ﮐﺮﺩ ﻭ ﺩﺭﮐﻨﺎﺭ ﻣﺰﺍﺭ ﺣﻀﺮﺕ ﺧﻮﺍﺟﻪ‬

‫ﻧﻈﺎﻡﺍﻟﺪ‪‬ﻳﻦ ﺍﻭﻟﻴﺎ ﺩﻓﻦ ﮐﺮﺩﻧﺪ‪ .‬ﺷﻌﺮﺵ ﺧﻴﺎﻻﺕِ ﺑﺎﺭﻳﮏ ﻭ ﺑﺴﻴﺎﺭ‬

‫ﺩﻗﻴﻖ ﺩﺍﺭﺩ ﻭ ﻣﻀﺎﻣﻴﻦ ﻧﻮ ﺑﻪﺯﺑﺎﻥ ﺳﺎﺩﻩ ﻭ ﻣﺤﺎﻭﺭﻩﺍﻱ ﺁﻭﺭﺩﻩ‬ ‫ﺍﺳﺖ‪.١‬‬

‫)‪ (۶‬ﺍﺑﻮﺍﻟﻤﻌﺎﻟﻲ ﻣﻴﺮﺯﺍ ﻋﺒﺪﺍﻟﻘﺎﺩﺭ ﺑﻴﺪﻝ ﭘﺴﺮ ﻋﺒﺪﺍﻟﺨﺎﻟﻖ ﺩﺭ ﺍﮐﺒﺮﻧﮕﺮ‪،‬‬ ‫ﺭﺍﺝ ﻣﺤﻞ‪ ،‬ﺑﻴﻬﺎﺭ ﺩﺭ ﺳﺎﻝ ‪ ۱۰۵۴‬ﻫ‪ ۱۶۴۴/‬ﻡ ﻣﺘﻮﻟﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﺍﻭ ﺭﺍ‬

‫ﻣﻌﻤﻮﻻﹰ ﺷﺎﻋﺮ ﺯﺑﺮﺩﺳﺖ ﻓﺎﺭﺳﻲ ﺗﻠﻘﹼﻲ ﻣﻲﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺍﻭ ﻣﻌﻨﻲ ﺁﻓﺮﻳﻦ‬ ‫ﺑﻲﻧﻈﻴﺮ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺍﻭ ﺭﺍ ﺍﺯ ﺻﺎﺣﺐِ ﮐﻤﺎﻻﻥ ﻭ ﺑﺰﺭﮔﺘﺮﻳﻦ ﺷﺎﻋﺮ‬

‫ﻓﺎﺭﺳﻲﮔﻮﻱ ﻣﺘﺄﺧﹼﺮ ﭘﺲ ﺍﺯ ﺍﺳﺘﺎﺩﺍﻧﻲ ﭼﻮﻥ ﺍﻣﻴﺮ ﺧﺴﺮﻭ ﺩﻫﻠﻮﻱ‬

‫ﻭ ﻋﺒﺪﺍﻟﺮ‪‬ﺣﻤٰﻦ ﺟﺎﻣﻲ ﻣﻲﺩﺍﻧﻨﺪ ﻭ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﺓ ﺗﻤﺎﻡ ﻋﻴﺎﺭ ﺍﺳﻠﻮﺏِ‬

‫ﻫﻨﺪﻱ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺑﻴﺪﻝ ﺍﺯ ﺧﻴﺎﻝﭘﺮﺩﺍﺯﺍﻥ ﭼﻴﺮﻩﺩﺳﺖ ﺑﻮﺩ ﻭ ﺩﺭ ﺍﻳﺮﺍﺩ‬

‫ﻣﻀﻤﻮﻥﻫﺎﻱ ﺑﺎﺭﻳﮏ ﻣﺒﺎﻟﻐﻪ ﻭ ﺍﺻﺮﺍﺭ ﻣﻲﻭﺭﺯﻳﺪ‪ .‬ﺍﻭ ﺩﺭ ﺩﻫﻠﻲ ﺩﺭ‬ ‫ﭼﻬﺎﺭﻡ ﺻﻔﺮﺍﻟﻤﻈﻔﹼﺮ ‪ ۱۱۳۳‬ﻫ‪/‬ﺑﻴﺴﺖ ﻭ ﭼﻬﺎﺭﻡ ﻧﻮﺍﻣﺒﺮ ‪ ۱۷۲۰‬ﻡ‬ ‫ﺩﺭﮔﺬﺷﺖ‪.٢‬‬

‫ـــــــــــــــــــــ‬

‫‪ .1‬ﺧﺰﺍﻧﺔ ﻋﺎﻣﺮﻩ‪ ،‬ﺹ ‪٣٢٨‬؛ ﺷﻤﻊِ ﺍﻧﺠﻤﻦ‪ ،‬ﺹ ‪٢٠٣‬؛ ﻣﺂﺛﺮﺍﻟﮑﺮﺍﻡ‪ ،‬ﺝ ‪ ،٢‬ﺹ ‪١٣١‬؛‬ ‫ﻧﺘﺎﻳﺞﺍﻻﻓﮑﺎﺭ‪ ،‬ﺹ ‪.٤٧٥‬‬ ‫‪ .2‬ﺷﺎﻡِ ﻏﺮﻳﺒﺎﻥ‪ ،‬ﺹ ‪۵۳-۴‬؛ ﺗﺬﮐﺮﺓ ﺳﺮﺧﻮﺵ‪ ،‬ﺹ ‪۱۴‬؛ ﺳﻔﻴﻨﺔ ﻫﻨﺪﻱ‪ ،‬ﺹ ‪۲۸‬؛‬ ‫ﺳﻔﻴﻨﺔ ﺧﻮﺷﮕﻮ‪ ،‬ﺹ ‪۱۰۳‬؛ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺑﻬﺎﺭ‪ ،‬ﺹ ‪۳۱‬؛ ﺑﻌﻀﻲ ﺁﺛﺎﺭِ ﺧﻮﺩ ﺑﻴﺪﻝ ﺑﻪﻭﻳﮋﺓ‬ ‫ﭼﻬﺎﺭ ﻋﻨﺼﺮ‪.‬‬

‫‪١٤٢‬‬

‫ﺗﻌﻠﻴﻘﺎﺕ‬

‫‪١٤١‬‬

‫ﻣﺤﺴﻦ ﻓﺎﻧﻲ ﮐﺸﻤﻴﺮﻱ ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﺓ ﻋﻠﻮﻡ ﻧﻤﻮﺩ‪ .‬ﺍﻭ ﺭﺍ ﺷﺎﻋﺮ ﺗﻤﺜﻴﻠﻲ‬

‫ﺗﻠﻘﹼﻲ ﻣﻲﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺳﺒﮏ ﻣﺸﻬﻮﺭ ﻫﻨﺪﻱ ﺩﺭ ﺷﻌﺮﺵ ﺑﻪﮐﻤﺎﻝ ﺧﻮﺩ‬

‫ﺭﺳﻴﺪﻩ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﻧﺎﺯﮐﻲ ﺧﻴﺎﻝ ﻭ ﺗﻮﺍﻧﺎﻳﻲ ﺑﺴﻴﺎﺭ ﺩﺭ ﺑﻴﺎﻥ ﻣﻌﺎﻧﻲ‬ ‫ﺩﻗﻴﻖ ﻭ ﻣﻀﺎﻣﻴﻦ ﺑﺎﺭﻳﮏ ﺍﺯ ﺟﻤﻠﻪ ﻭﻳﮋﮔﻲﻫﺎﻱ ﺷﻌﺮﺵ ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺍﻭ ﺩﺭ ﺳﺎﻝ ‪ ١٠٧٩‬ﻫ‪ ١٦٦٨/‬ﻡ ﺩﺭ ﺳﺮﻳﻨﮕﺮ ﺩﺭﮔﺬﺷﺖ‪ .‬ﺩﻳﻮﺍﻧﺶ‬

‫ﺣﺪ‪‬ﺍﻗﻞ ﺳﻪﺑﺎﺭ ﭼﺎﭖ ﺷﺪﻩ ﺍﺳﺖ‪.١‬‬

‫)‪ (۴‬ﺑﻪﺍﻋﺘﻘﺎﺩ ﺑﺴﻴﺎﺭﻱ ﻧﺴﺒﺘﻲ ﺗﻬﺎﻧﻴﺴﺮﻱ ﮐﻪ ﺷﺎﻩ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﺻﺎﻟﺢ‬ ‫ﺍﺳﻤﺶ ﺑﻮﺩﻩ ﻭ ﺩﺭ ﺩﻭﺭﺓ ﺟﻬﺎﻧﮕﻴﺮﻱ ﺗﻴﻤﻮﺭﻱ )‪ ۱۰۱۴-۱۰۳۷‬ﻫ‪/‬‬

‫‪ ۱۶۰۵-۱۶۲۷‬ﻡ( ﺩﺭ ﺗﻬﺎﻧﻴﺴﺮ ﻣﺘﻮﻟﺪ ﺷﺪ ﻭ ﺑﻪﺣﻠﻘﺔ ﺩﺭﻭﻳﺸﺎﻥ‬

‫ﭘﻴﻮﺳﺖ‪ ،‬ﻇﻔﺮ ﺧﺎﻥ ﺍﺣﺴﻦ ﻭ ﺩﺍﺭﺍﺷﮑﻮﻩ ﺑﻪﺍﻭ ﺍﺭﺍﺩﺕ ﺩﺍﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺻﺎﺋﺐ ﺭﺍ ﻫﻢ ﺑﺪﻭ ﺍﺭﺍﺩﺕ ﺑﻮﺩ ﻭ ﺍﺷﻌﺎﺭﺵ ﺭﺍ ﻣﻲﭘﺴﻨﺪﻧﺪ‪ .‬ﺧﻴﻠﻲ‬

‫ﺑﻪﺩﺭﺩ ﻭ ﻣﺰﻩ ﺣﺮﻑ ﻣﻲﺯﺩ ﻭ ﺑﻪﻗﻮﻝ ﺳﺮﺍﺝﺍﻟﺪ‪‬ﻳﻦ ﻋﻠﻲ ﺧﺎﻥ‬

‫ﺁﺭﺯﻭ ﺩﺭ ﮐﻼﻡ ﺩﻳﮕﺮﻱ ﺍﻳﻦﻗﺪﺭ ﺳﺨﻦ ﺩﺭﺩ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﻧﺴﺦ ﺧﻄﹼﻲ‬ ‫ﺩﻳﻮﺍﻧﺶ ﻭﺟﻮﺩ ﺩﺍﺭﻧﺪ‪ .‬ﺗﺎﺭﻳﺦ ﻭﻓﺎﺗﺶ ﺩﻗﻴﻖ ﻣﻌﻠﻮﻡ ﻧﻴﺴﺖ‪.٢‬‬

‫)‪ (۵‬ﺷﻴﺦ ﻧﺎﺻﺮ ﻋﻠﻲ‪ ،‬ﺍﺑﻦ ﺭﺟﺐ ﻋﻠﻲ ﺩﺭ ﺳﺮﻫﻨﺪ ﺩﺭ ﺳﺎﻝ ‪ ١٠٤٨‬ﻫ‪/‬‬

‫‪ ١٦٣٨‬ﻡ ﻣﺘﻮﻟﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﺍﻭ ﻋﺎﺭﻑ ﻧﻘﺸﺒﻨﺪﻱ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﺩﺭﺑﺎﺭِ ﻣﻴﺮﺯﺍ‬

‫ﻓﻘﻴﺮﺍﷲ ﻣﺨﺎﻃﺐ ﺑﻪ»ﺳﻴﻒ ﺧﺎﻥ ﺑﺪﺧﺸﻲ« )ﻡ‪ ١٠٩٥ :‬ﻫ‪ ١٦٨٤/‬ﻡ(‬ ‫ﺍﺳﺘﺎﻧﺪﺍﺭِ ﺍﻟﻪﺁﺑﺎﺩ ﻣﻨﺴﻠﮏ ﺑﻮﺩ‪ .‬ﺑﻌﺪ ﺍﺯ ﺩﺭﮔﺬﺷﺖِ ﺍﻭ ﺑﻪﺑﻴﺠﺎﭘﻮﺭ‬

‫ـــــــــــــــــــــ‬

‫‪ .1‬ﺗﺬﮐﺮﺓ ﮐﻠﻤﺎﺕﺍﻟﺸﻌﺮﺍ‪ ،‬ﺹ ‪٨٣‬؛ ﺗﺬﮐﺮﺓ ﺷﻌﺮﺍﻱ ﮐﺸﻤﻴﺮ‪ ،‬ﺝ ‪ ،٢‬ﺹ ‪٩٦٨‬؛ ﺷﻤﻊِ ﺍﻧﺠﻤﻦ‪،‬‬ ‫ﺹ ‪٣٣٩‬؛ ﻓﺎﺭﺳﻲ ﺍﺩﺏ ﺑﻪﻋﻬﺪِ ﺍﻭﺭﻧﮓﺯﻳﺐ‪ ،‬ﺹ ‪٢٥‬؛ ﻣﺂﺛﺮﺍﻟﮑﺮﺍﻡ‪ ،‬ﺹ ‪.١٠٣‬‬ ‫‪ .2‬ﺭﻭﺯِ ﺭﻭﺷﻦ‪ ،‬ﺹ ‪٨١٥‬؛ ﺷﻤﻊِ ﺍﻧﺠﻤﻦ‪ ،‬ﺹ ‪٤٥٩‬؛ ﻋﻤﻞِ ﺻﺎﻟﺢ‪ ،‬ﺝ ‪ ،٣‬ﺹ ‪٤٢٢‬؛‬ ‫ﻣﺠﻤﻊﺍﻟﻨﹼﻔﺎﻳﺲ‪ ،‬ﺹ ‪٨٢‬؛ ﻧﺘﺎﻳﺞﺍﻻﻓﮑﺎﺭ‪ ،‬ﺹ ‪.٧٢٠‬‬

‫ﻋﺒﺮﺕﺍﻟﻐﺎﻓﻠﻴﻦ‬

‫)‪ (۲‬ﺍﺑﻮﺍﻟﻔﻴﺾ ﻓﺮﺯﻧﺪ ﺷﻴﺦ ﻣﺒﺎﺭﮎ ﻧﺎﮔﻮﺭﻱ )‪ ٩١١-١٠٠١‬ﻫ( ﺷﺎﻋﺮ‪،‬‬

‫ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﻩ ﻭ ﺣﺎﻣﻞ ﺑﺮﺟﺴﺘﻪﺗﺮﻳﻦ ﺟﺎﻳﮕﺎﻩ ﺩﺭ ﺩﺭﺑﺎﺭِ ﺍﮐﺒﺮ ﺷﺎﻩ‬

‫)‪ ۹۶۳-۱۰۱۴‬ﻫ‪ ۱۵۵۶-۱۶۰۵/‬ﻡ( ﺑﻮﺩﻩ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺍﻭ ﺩﺭ ﺍﮐﺒﺮﺁﺑﺎﺩ ﺩﺭ‬

‫ﺳﺎﻝ ‪ ٩٥٤‬ﻫ‪ ١٥٤٧/‬ﻡ ﺑﻪﺩﻧﻴﺎ ﺁﻣﺪ‪ .‬ﺟﺪ‪ ‬ﺑﺰﺭﮔﺶ ﺍﺯ ﻳﻤﻦ ﺑﻪﺳﻨﺪ‬

‫ﺁﻣﺪﻩ ﺑﻮﺩ ﻭ ﺳﭙﺲ ﺍﻳﻦ ﺧﺎﻧﻮﺍﺩﻩ ﺑﻪﻧﺎﮔﻮﺭ ﺳﮑﻨﺎ ﮔﺰﻳﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ ﺍﺯ‬

‫ﺩﺭﮔﺬﺷﺖِ ﻏﺰﺍﻟﻲ ﻣﺸﻬﺪﻱ ﺍﻭ‪‬ﻟﻴﻦ ﻣﻠﮏﺍﻟﺸﻌﺮﺍﻱ ﺍﮐﺒﺮ‪ ،‬ﻓﻴﻀﻲ ﺩﺭ‬

‫ﺳﺎﻝ ‪ ٩٩٦‬ﻫﺠﺮﻱ ﻟﻘﺐ ﻣﻠﮏﺍﻟﺸﻌﺮﺍﻳﻲ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﻓﻴﻀﻲ ﺭﺍ ﺑﻌﺪ ﺍﺯ‬

‫ﺍﻣﻴﺮ ﺧﺴﺮﻭ ﺩﻫﻠﻮﻱ )‪ ٦٥١-٧٢٥‬ﻫ( ﺑﺰﺭﮔﺘﺮﻳﻦ ﺷﺎﻋﺮ ﻓﺎﺭﺳﻲﮔﻮﻱ‬

‫ﻫﻨﺪ ﺗﺎ ﺭﻭﺯﮔﺎﺭﺵ ﺧﻮﺍﻧﺪﻩﺍﻧﺪ‪ .‬ﭘﻨﺞﻧﺎﻣﻪ ﺩﺭ ﺑﺮﺍﺑﺮ ﭘﻨﺞ ﮔﻨﺞ‬

‫ﻧﻈﺎﻣﻲ‪ ،‬ﺳﻮﺍﻃﻊﺍﻻﻟﻬﺎﻡ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺑﻲﻧﻘﻂ ﻗﺮﺁﻥ ﺣﮑﻴﻢ‪ ،‬ﻟﻴﻼﻭﺗﻲ‪،‬‬

‫ﻣﻬﺎﺑﺎﺭﺗﺎ‪ ،‬ﺍﻧﺸﺎﻱ ﻓﻴﻀﻲ‪ ،‬ﮐﻠﻴ‪‬ﺎﺕِ ﻓﻴﻀﻲ ﺍﺯ ﺟﻤﻠﻪ ﺁﺛﺎﺭِ ﺍﻭ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪،‬‬

‫ﺩﻳﻮﺍﻥِ ﮐﺎﻣﻞ ﺍﻭ ﺍﺯ ﻃﺮﻑ ﺍﺩﺍﺭﺓ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎﺕِ ﭘﺎﮐﺴﺘﺎﻥ‪ ،‬ﺩﺍﻧﺸﮕﺎﻩ‬

‫ﻻﻫﻮﺭ‪ ،‬ﺩﺭ ﺳﺎﻝ ‪ ۱۹۶۷‬ﻡ ﻭ ﺳﭙﺲ ﺩﺭ ﺗﻬﺮﺍﻥ ﺩﺭ ﺳﺎﻝ‬ ‫‪ ۱۳۶۲‬ﻫ ﺵ ﺑﻪﭼﺎﭖ ﺭﺳﻴﺪﻩ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﻓﻴﻀﻲ ﺩﺭ ﻻﻫﻮﺭ ﺩﺭ ﺳﺎﻝ‬

‫‪ ۱۰۰۴‬ﻫ‪ ۱۵۹۵/‬ﻡ ﺩﺭﮔﺬﺷﺖ‪.١‬‬

‫)‪ (۳‬ﻣﻠﹼﺎ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﻃﺎﻫﺮ ﻣﺘﺨﻠﹼﺺ ﺑﻪ»ﻏﻨﻲ« ﻳﮑﻲ ﺍﺯ ﺷﻌﺮﺍﻱ ﻣﻌﺮﻭﻑ ﻭ‬ ‫ﺑﺰﺭﮒ ﮐﺸﻤﻴﺮ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺩﺭ ﺳﺮﻳﻨﮕﺮ ﺩﺭ ﺳﺎﻝ ‪ ١٠١٠‬ﻫ‪ ١٦٠١/‬ﻡ‬

‫ﻣﺘﻮﻟﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﺍﻓﺮﺍﺩ ﺧﺎﻧﻮﺍﺩﻩﺍﺵ ﻫﻤﺮﺍﻩ ﺑﺎ ﻣﻴﺮ ﺳﻴ‪‬ﺪ ﻋﻠﻲ ﻫﻤﺪﺍﻧﻲ‬

‫)ﻡ‪ ٧١٤-٧٨٦ :‬ﻫ( ﺑﻪﮐﺸﻤﻴﺮ ﺁﻣﺪﻩ ﺑﻮﺩﻧﺪ‪ .‬ﻏﻨﻲ ﺍﺯ ﻣﺤﻀﺮ ﻣﻠﹼﺎ‬ ‫ـــــــــــــــــــــ‬

‫‪ .1‬ﺍﮐﺒﺮﻧﺎﻣﻪ‪ ،‬ﺁﻳﻴﻦ ﺍﮐﺒﺮﻱ ﺍﺯ ﺍﺑﻮﺍﻟﻔﻀﻞ ﺑﺮﺍﺩﺭ ﮐﻮﭼﮏ ﻓﻴﻀﻲ؛ ﺳﺮﻭ ﺁﺯﺍﺩ‪ ،‬ﺹ ‪۱۵-۲۱‬؛‬ ‫ﺷﻤﻊ ﺍﻧﺠﻤﻦ‪ ،‬ﺹ ‪۳۶۱‬؛ ﻣﻨﺘﺨﺐﺍﻟﺘﹼﻮﺍﺭﻳﺦ‪ ،‬ﺝ ‪ ،۲‬ﺹ ‪۴۰۵‬؛ ﺝ ‪ ،۳‬ﺹ ‪۲۹۹‬؛‬ ‫ﻧﺘﺎﻳﺞﺍﻻﻓﮑﺎﺭ‪ ،‬ﺹ ‪۵۳۳‬؛ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺑﻬﺎﺭ‪ ،‬ﺹ ‪.۱۸۵‬‬

‫‪١٤٠‬‬

‫ﺗﻌﻠﻴﻘﺎﺕ‬

‫‪١٣٩‬‬

‫ﺗﻌﻠﻴﻘﺎﺕ‬ ‫)‪ (۱‬ﻣﻴﺮﺯﺍ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﻓﺎﺧﺮ ﻣﺘﺨﻠﹼﺺ ﺑﻪ»ﻣﮑﻴﻦ« ﭘﺴﺮ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﺍﺷﺮﻑ ﺩﺭ‬ ‫ﺩﻫﻠﻲ ﺩﺭ ﺳﺎﻝ ‪ ١١٤٢‬ﻫﺠﺮﻱ ﺯﺍﺩﻩ ﺷﺪ‪ .‬ﺍﻭ ﺷﺎﻋﺮ ﻧﺎﻣﺪﺍﺭ ﻓﺎﺭﺳﻲ‬ ‫ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﻴﺎﮐﺎﻧﺶ ﺍﺯ ﻧﻄﻨﺰ ﺍﻳﺮﺍﻥ ﺑﻮﺩﻧﺪ ﻭ ﻳﮑﻲ ﺍﺯ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﻪﻧﺎﻡ‬ ‫ﻋﺒﺪﺍﻟﺮ‪‬ﺣﻴﻢ ﻫﻤﺮﺍﻩ ﺑﺎ ﺍﻣﻴﺮﺍﻻﻣﺮﺍ ﻋﻠﻲﻣﺮﺩﺍﻥ ﺧﺎﻥ ﺩﺭ ﺩﻭﺭﺓ‬ ‫ﺷﺎﻫﺠﻬﺎﻥ )‪ ۱۰۳۷-۱۰۶۸‬ﻫ‪ ۱۶۲۸-۱۶۵۸/‬ﻡ( ﺑﻪﻫﻨﺪ ﺁﻣﺪ ﻭ ﺩﺭ‬

‫ﺩﻫﻠﻲ ﺳﮑﻨﺎ ﮔﺰﻳﺪ‪ .‬ﻣﮑﻴﻦ ﺍﺯ ﺟﻤﻠﻪ ﺷﺎﮔﺮﺩﺍﻥ ﻣﻴﺮﺯﺍ ﻋﻈﻴﻤﺎﻱ‬

‫ﺍﮐﺴﻴﺮ ﺍﺻﻔﻬﺎﻧﻲ )ﻡ‪ ١١٦٩ :‬ﻫ( ﻭ ﻣﻠﹼﺎ ﻧﻈﻴﺮﻱ ﺑﻮﺩﻩ ﻭ ﭘﺲ ﺍﺯ‬

‫ﺧﺮﺍﺑﻲِ ﺩﻫﻠﻲ ﺩﺭ ﺳﺎﻝ ‪ ١١٧٣‬ﻫﺠﺮﻱ ﺍﺯ ﺩﻫﻠﻲ ﺑﻪﻟﮑﻬﻨﻮ‬

‫ﻣﻬﺎﺟﺮﺕ ﮐﺮﺩ‪ .‬ﺍﻭ ﺩﺭ ﺑﻨﺎﺭﺱ ﺑﺎ ﺣﺰﻳﻦ ﻻﻫﻴﺠﻲ ﻣﻼﻗﺎﺕ ﮐﺮﺩ‪.‬‬

‫ﺻﺎﺣﺐِ ﺩﻳﻮﺍﻥ ﺍﺳﺖ ﻭ ﺩﺭ ﻗﺎﻟﺐﻫﺎﻱ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻥ ﺷﻌﺮ ﺳﺮﻭﺩﻩ‬ ‫ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺷﺎﻩ ﻋﺎﻟﻢ )‪ ١١٧٣-١٢٢١‬ﻫ( ﺍﻭ ﺭﺍ ﺩﺭ ﺍﻟﻪﺁﺑﺎﺩ ﻓﺮﺍﺧﻮﺍﻧﺪ ﻭ‬ ‫ﺍﻓﺘﺨﺎﺭ ﺍﺻﻼﺡ ﺷﻌﺮ ﺧﻮﺩ ﺑﻪﺍﻭ ﺑﺨﺸﻴﺪ‪ .‬ﻣﮑﻴﻦ ﺩﺭ ﺳﺎﻝ‬

‫‪ ١٢٢١‬ﻫﺠﺮﻱ ﺩﺭ ﻟﮑﻬﻨﻮ ﻓﻮﺕ ﮐﺮﺩ‪.١‬‬ ‫ـــــــــــــــــــــ‬

‫‪ .1‬ﺭﻭﺯِ ﺭﻭﺷﻦ‪ ،‬ﺹ ‪٦٤٧‬؛ ﺳﻔﻴﻨﺔ ﻫﻨﺪﻱ‪ ،‬ﺹ ‪١٨١‬؛ ﺷﻤﻊ ﺍﻧﺠﻤﻦ‪ ،‬ﺹ ‪٤١٦‬؛ ﻋﻘﺪِ ﺛﺮﻳ‪‬ﺎ‪،‬‬ ‫ﺹ ‪٥٣‬؛ ﻣﺮﺩﻡ ﺩﻳﺪﻩ‪ ،‬ﺹ ‪١٨٦-٧‬؛ ﻧﺘﺎﻳﺞﺍﻻﻓﮑﺎﺭ‪ ،‬ﺹ ‪.٦٩٥‬‬

‫‪١٣٨‬‬

‫ﻋﺒﺮﺕﺍﻟﻐﺎﻓﻠﻴﻦ‬

‫ﻳﺎﺑﺪ ﻭ ﺩﺭ ﻣﺤﺎﻭﺭﺓ ﺍﻭﺳﺘﺎﺩﺍﻥ ﺳﻠﻒ ﭼﻨﺎﻥ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻌﺸﻮﻕ ﺭﺍ ﺑﻪﺳﺮ‬

‫ﻭ ﭼﺸﻢ ﻭ ﺩﻝ ﺟﺎ ﻣﻲﺩﻫﻨﺪ ﻭ ﺑﻪﮔﻮﺵ ﻭ ﺑﻴﻨﻲ ﺍﺧﺘﺮﺍﻉ ﺗﺎﺯﻩ ﺍﺳﺖ‪،‬‬

‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺷﻌﺮ ﺣﻀﺮﺕ ﺳﻌﺪﻱ ﻋﻠﻴﻪﺍﻟﺮﲪﺔ ﺍﺳﺖ‪:‬‬ ‫ﮔﺮ ﺑﺮ ﺳﺮ ﻭ ﭼﺸﻢ ﻣﻦ ﻧﺸﻴﻨﻲ ﻧــﺎﺯﺕ ﺑﮑــﺸﻢ ﮐــﻪ ﻧــﺎﺯﻧﻴﻨﻲ‬ ‫ﺗﻤ‪‬ﺖ‬

‫ﻓﺼﻞ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫‪١٣٧‬‬

‫ﺑﻮﺳﺘﺎﻥ ﺑﻲﺧﺰﺍﻥ ﺍﺳﺖ ﻭ ﺍﻟﻔﺎﻅ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻧﻬﺎﻻﻥﺍﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪﺷﺮﻃﻲ ﮐﻪ‬

‫ﺑﻪﻗﺮﺍﻳﻦ ﺩﺭ ﮔﻞ ﺯﻣﻴﻦ ﺷﻌﺮ ﺑﻨﺸﺎﻧﻨﺪ ﻭ ﻣﻌﻨﻲ ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﺛﻤﺮ ﺷﻴﺮﻳﻦ ﺁﻥ‬

‫ﺑﺎﻍ ﺍﺳﺖ ﻭ ﺯﻣﺰﻣﻪ ﻃﺮﺍﺯ ﺩﺭ ﺁﻥ ﺣﺪﻳﻘﻪ ﺑﻠﺒﻞ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﺍﺳﺖ ﻭ ﺑﻪﻧﻈﺮ‬

‫ﺧﻮﺽ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻧﻤﻮﺩﻥ ﺑﺪﺍﻥ ﻣﺎﻧﺪ ﻗﺴﻤﻲ ﮐﻪ ﺑﺎﻏﺒﺎﻥ ﺳﺒﺰﺓ ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ ﺭﺍ‬

‫ﺍﺯ ﺧﻴﺎﺑﺎﻥ ﮐﻨﺪﻳﺪﻩ ﺑﻴﺮﻭﻥ ﺑﺎﻍ ﺍﻧﺪﺍﺯﺩ ﻭ ﺑﻲﺍﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﻣﻮﺯﻭﻥ ﮔﻔﺘﻦ‬

‫ﺑﻪﻃﻮﻃﻲ ﻣﺎﻧﺪ ﮐﻪ ﺣﻖ ﺍﷲ ﻭ ﭘﺎﮎ ﺫﺍﺕ ﺍﷲ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﻭ ﻧﻤﻲﺩﺍﻧﺪ ﮐﻪ‬ ‫ﺣﻖ ﺍﷲ ﮐﺪﺍﻡ ﺍﺳﺖ ﻭ ﭘﺎﮎ ﺫﺍﺕ ﺍﷲ ﮐﺮﺍ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺷﻌﺮ‬

‫ﻣﻴﺮﺯﺍ ﺑﻴﺪﻝ ﻋﻠﻴﻪﺍﻟﺮﲪﺔ ﺍﺳﺖ‪:‬‬ ‫ﺟﻬﺎﻥ ﺁﻳﻴﻨﺔ ﻭﻫﻢ ﺍﺳﺖ ﻭ ﺍﻳﻦ ﻃﻮﻃﻲ ﻧﮋﺍﺩﺍﻧﺶ‬

‫ﻧﻔــﺲ ﭘــﺮﺩﺍﺯ ﺗﻘﺮﻳﺮﺍﻧــﺪ ﻭ ﻣــﻲﮔﻮﻳﻨــﺪ ﺍﻟﻠﹼﻬــﻲ‬

‫ﻭ ﺣﺎﻝ ﺍﻳﻦ ﺩﻭ ﺷﻌﺮ ﮐﻪ ﻳﮑﻲ ﺍﺯ ﻣﻴﺮﺯﺍﺳﺖ ﻭ ﻳﮑﻲ ﺍﺯ ﺑﻨﺪﻩ‪،‬‬

‫ﻣﻮﺍﻓﻖ ﺍﻳﻦ ﻣﻘﺎﻝ ﺍﺳﺖ‪:‬‬

‫ﻣﮑﻴﻦ‪:‬‬ ‫ﺷــﺎﺩﻳﻢ ﺯ ﺩﻳــﺪﺍﺭ ﺑــﻪﭘﻴﻐــﺎﻡ ﺗــﻮ ﮔﻮﻳــﺎ‬

‫ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻲ ﺍﺯ ﺩﻳﺪﻩ ﻭ ﺩﺭ ﮔﻮﺵ ﻧﺸﺴﺘﻲ‬

‫ﺷﻌﺮ ﻋﺎﺻﻲ‪:‬‬ ‫ﻋﻬﺪِ ﭘﻴﺎﻡ ﺭﺍ ﺗـﻮ ﺑـﻪﺑـﻮﻳﻲ ﺷﮑـﺴﺘﻪﺍﻱ‬

‫ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻲ ﺯ ﮔﻮﺵ ﻭ ﺑﻪﺑﻴﻨﻲ ﻧﺸﺴﺘﻪﺍﻱ‬

‫ﭘﺲ ﺑﺎﻳﺪ ﻓﻬﻤﻴﺪ ﮐﻪ ﺑﻪﺗﻨﺎﺳﺐ »ﺩﻳﺪﺍﺭ« ﻟﻔﻆ »ﺩﻳﺪﻩ« ﺁﻭﺭﺩﻩﺍﻧﺪ ﻭ‬

‫ﺑﻪﻧﺴﺒﺖ »ﭘﻴﺎﻡ«‪» ،‬ﮔﻮﺵ«‪ ،‬ﺍﮔﺮﭼﻪ ﻣﺮﺍﻋﺎﺕ ﻧﺴﺒﺖ ﻣﺴﻠﹼﻢ ﺍﺳﺖ‪ ،‬ﻻﮐﻦ‬ ‫ﺩﺧﻞ ﻣﻌﻨﻲ ﺩﺭ ﺍﻳﻦ ﺑﻴﺖ ﺩﻭﺭ ﺍﺯ ﻓﻬﻢ ﺳﺨﻦﺳﻨﺠﺎﻥ ﺍﺳﺖ ﻭ ﺷﻌﺮ ﺑﻨﺪﺓ‬ ‫ﻋﺎﺻﻲ ﻧﻴﺰ ﻋﻠﻲﻫٰﺬﺍ ﺍﻟﻘﻴﺎﺱ‪ ،‬ﺷﺎﻳﺪ ﺑﻪﺟﻬﺖ ﺗﺘﺒ‪‬ﻊ ﺍﻭﺳﺘﺎﺩ‪ ،‬ﺣﺴﻦ ﻗﺒﻮﻝ‬

‫‪١٣٦‬‬

‫ﻋﺒﺮﺕﺍﻟﻐﺎﻓﻠﻴﻦ‬

‫ﻣﻮﺍﻓﻖ ﻓﻬﻢ ﺑﻨﺪﻩ ﺑﺮﺍﻱ ﻣﺼﺮﻉ ﺁﺧﺮ ﺭﺑﺎﻋﻲ ﺍﻳﻦ ﻣﺼﺮﻉ ﻣﺮﺑﻮﻁ‬

‫ﺍﺳﺖ‪:‬‬

‫ﺍﺻﻼﺡ‪:‬‬ ‫ﺍﻳﻦ ﺧﺎﮎ ﻧﺸﻴﻦ ﻧﺸﺴﺖ ﻫﻤﭽﻮﻥ ﭘﺮﺗﻮ‬

‫ﻧﺎﭼـــﺎﺭ ﺑـــﻪﭘـــﻴﺶ ﺁﻓﺘـــﺎﺏ ﺗﺎﺑـــﺎﻥ‬

‫ﻏﺮﺽ ﺍﺯ ﻧﻮﺷﺘﻦ ﺍﻳﻦ ﺍﺷﻌﺎﺭ ﺧﺪﺍ ﻧﺨﻮﺍﺳﺘﻪ ﻋﺪﺍﻭﺕ ﺑﻪﻣﺼﻨﻒ‬

‫ﻣﻨﻈﻮﺭ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺑﻠﮑﻪ ﻣﺪ‪‬ﻋﺎ ﺑﻪﺗﺮﺑﻴﺖ ﺧﻮﺩ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺍﮔﺮ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ‬

‫ﺗﻮﻓﻴﻖ ﻣﻄﺎﻟﻌﺔ ﺍﻳﻦ ﺍﺷﻌﺎﺭ ﺑﻪﺳﺨﻦﺳﻨﺠﺎﻥ ﺩﻫﺪ‪ .‬ﺩﺭ ﺍﻳﻦ ﺍﻣﺮ ]ﺍﮔﺮ[‬ ‫ﺭﺃﻱ ﺑﻨﺪﻩ ﺑﺮ ﺧﻄﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺍﺯ ﺁﻥ ﺍﻃﹼﻼﻉ ﺑﺨﺸﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﻣﺘﻨﺒ‪‬ﻪ ﺷﻮﻡ ﻭ ﺍﮔﺮ ﺑﺮ‬

‫ﺻﻮﺍﺏ ﺍﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﮐﻪ ﻧﻮﻣﺸﻘﺎﻥ ﺳﺨﻦ ﺑﻪﭘﻴﺮﻭﻱ ﺍﻳﺸﺎﻥ ﺧﺎﻣﺔ ﺩﻭ‬ ‫ﺯﺑﺎﻥ ﺭﺍ ﺁﻟﻮﺩﺓ ﻣﺮﮐﹼﺐ ﻧﺴﺎﺯﻧﺪ ﻭ ﺍﻳﺸﺎﻥ ﺭﺍ ﻧﻴﺰ ﺍﺯ ﺧﻂ ﮐﺸﻴﺪﻥ ﻭ‬

‫ﺍﺻﻼﺡ ﻧﻤﻮﺩﻥ ﺑﺮ ﺍﺷﻌﺎﺭ ﺍﺳﺘﺎﺩﺍﻥ ﻣﺴﻠﹼﻢﺍﻟﺜﺒﻮﺕ ﭘﺎﻱ ﻋﺪﺍﻭﺕ ﺑﻪﮐﺴﻲ‬

‫ﻧﺨﻮﺍﻫﺪ ﺑﻮﺩ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻣﺮﮐﻮﺯ ﺧﺎﻃﺮ ﻫﻤﻴﻦﻗﺪﺭ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻣﺮﺩﻣﺎﻥ ﺍﻭﺳﺘﺎﺩ‬

‫ﺍﻭﺳﺘﺎﺩﺍﻥ ]ﺭﺍ[ ﻣﺴﻠﹼﻢﺍﻟﺜﺒﻮﺕ ﻧﺪﺍﻧﻨﺪ ﻭ ﺳﺎﺑﻖ ﺑﺮﻳﻦ ﮐﺴﺎﻧﻲ ﮐﻪ ﺑﻪﺩﺭﺟﺔ‬ ‫ﺍﻭﺳﺘﺎﺩﻱ ﺭﺳﻴﺪﻩﺍﻧﺪ‪ ،‬ﻋﻤﺮ ﻋﺰﻳﺰ ﺭﺍ ﺑﻪﻋﻴﺐﺟﻮﻳﻲ ﺧﻮﺩ ﺻﺮﻑ‬

‫ﻧﻤﻮﺩﻩﺍﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻪ ﺑﻪﻧﮑﺘﻪﭼﻴﻨﻲ ﺩﻳﮕﺮﺍﻥ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺑﻨﺪﻩ ﻫﻢ ﺍﺯ ﭼﻬﻞ ﻭ ﭘﻨﺞ‬ ‫ﺳﺎﻝ ﺍﻭﻗﺎﺕ ﺧﻮﺩ ﺭﺍ ﺩﺭ ﻓﻦ‪ ‬ﺭﻳﺨﺘﻪ ﺿﺎﻳﻊ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺍﺳﺖ ﻭ ﻫﻨﻮﺯ‬

‫ﺳﺨﻦ ﺧﻮﺩ ﺭﺍ ﺑﻌﻀﻲ ﺟﺎﻫﺎ ﺍﺯ ﭘﺎﻳﺔ ﺍﻋﺘﺮﺍﺽ ﺑﻴﺮﻭﻥ ﻧﻴﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬ﮐﺴﺎﻧﻲ ﺭﺍ‬

‫ﮐﻪ ﺩﺭ ﺍﻳﻦ ﻓﻦ ﻣﺴﻠﹼﻢﺍﻟﺜﺒﻮﺕ ﻣﻲﺩﺍﻧﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪﺍﻣﻴﺪ ﺣﺼﻮﻝ ﻓﺎﻳﺪﻩ ﺯﺍﻧﻮﻱ‬

‫ﺍﺩﺏ ﺗﻪ ﮐﺮﺩﻩ ﭘﻴﺶ ﺁﻧﻬﺎ ﻣﻲﻧﺸﻴﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻧﻮﻣﺸﻖ ﻫﻢ ﺍﮔﺮ ﺩﺧﻞ ﺑﺠﺎ‬

‫ﺩﺭ ﺷﻌﺮ ﺍﻳﻦ ﻋﺎﺻﻲ ﻧﻤﻮﺩﻩ ﺍﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺴﻠﹼﻢ ﺩﺍﺷﺘﻪ ﻭ ﻣﺎﻭﺭﺍﻱ ﺍﻳﻦ ﻣﺮﺗﺒﻪ‬

‫ﺳﺨﻦ ﺑﻪﻣﺮﮐﺰ ﻧﻤﻲﺭﺳﺪ ﻭ ﺩﺭ ﻓﻦ‪ ‬ﺷﻌﺮ ﻭ ﺳﺨﻦ ﻋﺒﺎﺭﺍﺕ ﺭﻧﮕﻴﻦ‬

‫ﻓﺼﻞ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫‪١٣٥‬‬

‫ﺍﺻﻼﺡ‪:‬‬ ‫ﺷﮑﺮ ﺍﻳﺰﺩ ﺭﺍ ﮐﻪ ﻳﺎﺭ ﺍﺯ ﺩﻭﺳـﺘﻲ ﺩﻡ ﻣـﻲﺯﻧـﺪ‬

‫ﻇﻠﻢ ﭼﺮﺥ ﺩﻭﻥ ﻭ ﺟﻮﺭ ﻃﺎﻟﻊ ﻭﺍﮊﻭﻥ ﮔﺬﺷﺖ‬

‫ﺭﺑﺎﻋﻲ ﻣﮑﻴﻦ‪:‬‬ ‫ﺩﺭ ﺧــﺪﻣﺖ ﺷــﺎﻩ ﻋــﺎﻟﻢ ﻭ ﻋﺎﻟﻤﻴــﺎﻥ‬

‫ﺑﻨﺸﺴﺖ ﺍﮔﺮ ﻣﮑﻴﻦ ﻣﺰﻥ ﻃﻌﻨﻪ ﺑﺮ ﺁﻥ‬

‫ﺑﺮ ﺧـﺎﮎ ﻓﺘـﺪ ﺯ ﺧﺎﮐـﺴﺎﺭﻱ ﺳـﺎﻳﻪ‬

‫ﻧﺎﭼــﺎﺭ ﺑــﻪﭘــﻴﺶ ﺁﻓﺘــﺎﺏ ﺗﺎﺑــﺎﻥ‬

‫ﺍﻓﺘﺎﺩﻥ ﺳﺎﻳﻪ ﭘﻴﺶ ﺁﻓﺘﺎﺏ ﺍﺧﺘﺮﺍﻉ ﺗﺎﺯﻩ ﺍﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻔﻬﻤﻴﺪﻩﺍﻧﺪ ﮐﻪ ﻧﻮﺭ‬

‫ﻭ ﻇﻠﻤﺖ ﺑﺎﻫﻢ ﻧﻘﻴﺾﺍﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺣﺎﻓﻆ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬ ‫ﺁﻓﺘﺎﺏ ﺍﺯ ﺭﻭﻱ ﺍﻭ ﺷﺪ ﺩﺭ ﺣﺠﺎﺏ‬

‫ﺳﺎﻳﻪ ﺭﺍ ﺑﺎﺷﺪ ﺣﺠـﺎﺏ ﺍﺯ ﺁﻓﺘـﺎﺏ‬

‫ﻭ ﻧﻴﺰ ﺷﻌﺮِ ﻋﺮﻓﻲ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺩﺭ ﻣﺪﺡ ﮔﻔﺘﻪ‪:‬‬

‫ﻋﺮﻓﻲ‪:‬‬ ‫ﺭﻭﻱ ﺑﺎ ﺭﻭﻱ ﺭﻭﺩ ﺳﺎﻳﺔ ﺍﻭ ﺑﺎ ﺧﻮﺭﺷﻴﺪ‬

‫ﭼﺸﻢ ﺑﺎ ﭼﺸﻢ ﮐﻨﺪ ﭘﺎﻳﺔ ﺍﻭ ﺟﻨﺐ ﺯﺣﻞ‬

‫ﺳﺨﻨﺮﺱ ﻣﻲﻓﻬﻤﺪ ﭼﻴﺰ ﻣﺤﺎﻝ ﺭﺍ ﺩﺭ ﻋﺎﻟﻢ ﻣﺒﺎﻟﻐﻪ ﻣﻨﻘﺒﺖ ﻭ ﻣﺪﺡ‬

‫ﻣﻲﺁﺭﻧﺪ‪ ،‬ﺍﮔﺮ ﺳﺎﻳﻪ ﺭﺍ ﭘﻴﺶ ﺁﻓﺘﺎﺏ ﺟﺎﻳﻲ ﺑﻮﺩ‪ .‬ﻣﻌﻨﻲ ﺍﻳﻦ ﺷﻌﺮ ﺑﺮﺍﻱ‬

‫ﻣﻤﺪﻭﺡ ﭼﻪ ﻟﻄﻒ ﻭ ﺧﻮﺑﻲ ﺩﺍﺷﺖ‪ .‬ﻇﺎﻫﺮﺍﹰ ﻣﻴﺮﺯﺍ ﻓﺎﺧﺮ ﻣﮑﻴﻦ ﺍﻳﻦ‬ ‫ﺷﻌﺮ ﺭﺍ ﺩﻳﺪﻩ ﺳﺎﻳﻪ ﭘﻴﺶ ﺁﻓﺘﺎﺏ ﺍﻧﺪﺍﺧﺘﻪﺍﻧﺪ ﻭ ﻋﺮﻓﻲ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬ ‫ﺳﺮﺍﺳﺮ ﺁﻓﺘﺎﺏ ﻋﺸﻖ ﺗـﺎ ﭘﻴﺪﺍﺳـﺖ ﻋـﺎﻟﻢ ﺭﺍ‬

‫ﺗﻮ ﻓﮑﺮ ﺳﺎﻳﻪ ﮐﻦ ﺍﻭ‪‬ﻝ ﭘﺲ ﺁﻧﮕﻪ ﺳﺎﻳﺒﺎﻥ ﭘﻴﺪﺍ‬

‫‪١٣٤‬‬

‫ﻋﺒﺮﺕﺍﻟﻐﺎﻓﻠﻴﻦ‬

‫ﻋﺎﺻﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬

‫ﺩﺭ ﻣﺼﺮﻉ ﺛﺎﻧﻲ ﻟﻔﻆ ﺭﺷﮏ ﭘﺮ ﺑﻲﺟﺎﺳﺖ‪ .‬ﺑﺨﺖ ﺧﻮﺍﺑﻴﺪﻩ‬

‫ﻋﺎﺷﻖ ﺍﻭ ﻧﻴﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ ﻭﺻﻞِ ﺍﻭ ﺭﺷﮏ ﺑﺮﺩ‪ .‬ﮐﺎﺭ ﺑﺨﺖ‬

‫ﺧﻮﺍﺑﻴﺪﻩ ﻫﻤﻴﻦ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮﺧﻼﻑ ﻣﺪ‪‬ﻋﺎﻱ ﻋﺎﺷﻖ ﮐﺎﺭ ﮐﻨﺪ ﻧﻪ‬ ‫ﺑﺮ ﺣﺼﻮﻝِ ﻣﻄﻠﺒﺶ ﺭﺷﮏ ﺑﺮﺩ‪ .‬ﺑﻪﺍﻋﺘﻘﺎﺩِ ﻋﺎﺻﻲ ﺍﻳﻦ ﻣﺼﺮﻉ‬

‫ﺛﺎﻧﻲ ﺑﻬﺘﺮ ﺍﺯﻭﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺍﺻﻼﺡ‪:‬‬ ‫ﺷﺐ ﺑﺨﻮﺍﺑﻢ ﭼﻮ ﺭﺥ ﺁﻥ ﺩﻟﺒﺮ ﻋﻴ‪‬ﺎﺭ ﻧﻤﻮﺩ‬

‫ﺑﺨﺖ ﺧﻮﺍﺑﻴﺪﻩ ﺳﺮﺍﭘﺎ ﺯﺩ ﻭ ﺑﻴـﺪﺍﺭ ﻧﻤـﻮﺩ‬

‫ﺑﺮﺍﻱ ﺑﻴﺪﺍﺭ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺳﺮ ﻭ ﭘﺎ ﺯﺩﻥ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺍﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺷﻌﺮ‬

‫ﺍﻭﺳﺘﺎﺩ ﺍﺳﺖ‪:‬‬ ‫ﺩﺭ ﻫﻤﻪ ﺷﻬﺮ ﻳﮑﻲ ﻓﺘﻨﺔ ﺧﻮﺍﺑﻴﺪﻩ ﻧﻤﺎﻧﺪ‬

‫ﮐﻪ ﺳﺮِ ﭘﺎ ﺯﺩﻩ ﻣﮋﮔﺎﻥِ ﺗـﻮ ﺑﻴـﺪﺍﺭ ﻧﮑـﺮﺩ‬

‫ﻣﮑﻴﻦ‪:‬‬ ‫ﺍﻳﻦ ﺯﻣﺎﻥ ﺩﻡ ﺍﺯ ﻣﺤﺒ‪‬ﺖ ﻣﻲ ﺯﻧـﺪ ﺁﻥ ﺑـﻲﻭﻓـﺎ‬

‫ﻇﻠﻢ ﭼﺮﺥ ﺩﻭﻥ ﻭ ﺟﻮﺭ ﻃﺎﻟﻊ ﻭﺍﮊﻭﻥ ﮔﺬﺷﺖ‬

‫ﻫﺮﺩﻭ ﻣﺼﺮﻉ ﻣﺤﺘﺎﺝ ﺩﻭ ﻣﺼﺮﻉ ﺩﻳﮕﺮﺍﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻮﺍﻓﻖ ﻣﺼﺮﻉ ﺍﻭﻟﻲ‬

‫ﻣﺼﺮﻉ ﺛﺎﻧﻲ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲﺑﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫ﺍﺻﻼﺡ‪:‬‬ ‫ﺍﻳــﻦ ﺯﻣــﺎﻥ ﺩﻡ ﺍﺯ ﻣﺤﺒ‪‬ــﺖ ﻣــﻲﺯﻧــﺪ ﺁﻥ ﺑــﻲﻭﻓــﺎ‬ ‫ﮔﺸﺖ ﭼﻮﻥ ﺭﻳﺶ ﺍﺯ ﺧﻂ ﻭ ﺁﻧﻬﻢ ﺯ ﺣﺪ ﺑﻴﺮﻭﻥ ﮔﺬﺷﺖ‬

‫ﻭ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻣﺼﺮﻉ ﺩﻭﻡ ﻣﺼﺮﻉ ﺍﻭﻟﻲ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ‪:‬‬

‫ﻓﺼﻞ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫‪١٣٣‬‬

‫ﺍﮔﺮ ﻟﻔﻆ ﺧﻮﻱ ﻣﻲﺑﻮﺩ‪ ،‬ﺷﻌﺮ ﺩﺭﺳﺖ ﻣﻲﺷﺪ‪ .‬ﻻﺯﻡ ﺑﻮﺩ ﮐﻪ‬

‫ﺍﻳﻦ ﻗﺴﻢ ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬

‫ﺍﺻﻼﺡ‪:‬‬ ‫ﺑﺮ ﻟﺐ ﮔﺮﻩ ﺍﺯ ﺧﻮﻱ ﺗﻮ ﺩﻝ ﺻﺪ ﮔﺮﻩ ﺩﺍﺭﺩ‬

‫ﺍﻳﻦ ﺧﺴﺘﻪ ﻧﺪﺍﻧﻢ ﭼﻪ ﻗـﺪﺭ ﺣﻮﺻـﻠﻪ ﺩﺍﺭﺩ‬

‫ﻣﮑﻴﻦ‪:‬‬ ‫ﺑﻪ ﻣﻬﺮ ﺁﺧﺮ ﺷﻔﻴﻊ ﺧﻮﻳﺶ ﮐﺮﺩﻱ ﻗﺎﺗﻞ ﺧﻮﺩ ﺭﺍ‬ ‫ﻋﺎﺻﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬

‫ﻣﮑﻴﻦ ﻣﺮ‪‬ﻳﺦ ﺭﺍ ﻧﺎﻫﻴـﺪ ﮐـﺮﺩﻥ ﺍﺯ ﺗـﻮ ﻣـﻲﺁﻳـﺪ‬

‫ﻣﻴﺎﻥ ﻗﺎﺗﻞ ﻭ ﻣﻘﺘﻮﻝ ﺷﻔﺎﻋﺖﮐﻨﻨﺪﻩ ﺷﺨﺼﻲ ﺩﻳﮕﺮ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﺎ‬ ‫ﺷﺎﻓﻊ ﺍﻭ ﺑﺎﺷﺪ ﻭ ﺷﺎﻋﺮ ﻫﻤﺎﻥ ﻗﺎﺗﻞ ﺭﺍ ﺷﻔﻴﻊ ﻗﺮﺍﺭ ﺩﺍﺩﻩ‪ ،‬ﺍﻳﻦ‬

‫ﺧﻮﺩ ﺍﺯ ﺁﺋﻴﻦ ﺳﺨﻨﻮﺭﻱ ﺩﻭﺭ ﺍﺳﺖ ﻭ ﻣﺎﻭﺭﺍﻱ ﺍﻳﻦ ﺍﻭﺳﺘﺎﺩ‬

‫ﺑﻲﻧﻈﻴﺮﺍﻧﺪ ﮐﻪ ﺗﺮﮎ ﻓﻠﮏ ﺭﺍ ﺭﻗﹼﺎﺻﻪ ﺳﺎﺧﺘﻪﺍﻧﺪ‪ .‬ﻗﻄﻊ ﻧﻈﺮ ﺍﺯ‬ ‫ﺍﻳﻦ ﺍﮔﺮ ﺗﺮﮎ ﻓﻠﮏ ﻧﺎﻫﻴﺪ ﺷﺪ‪ ،‬ﺻﻔﺖ ﺭﻗﹼﺎﺻﻲ ﺩﺭﻭ ﭘﻴﺪﺍ‬

‫ﮔﺮﺩﻳﺪ ﻧﻪ ﺻﻔﺖ ﺷﻔﺎﻋﺖ‪ .‬ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﮐﻪ ﺍﻳﻦ ﻣﻀﻤﻮﻥ ﺍﻳﻦ‬

‫ﻗﺴﻢ ﻣﻲﺑﺴﺘﻨﺪ‪:‬‬

‫ﺍﺻﻼﺡ‪:‬‬ ‫ﺑﻪ ﻣﻬﺮ ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ ﺳﺮﮔﺮﻡ ﮐﺮﺩﻱ ﻗﺎﺗﻞ ﺧﻮﺩ ﺭﺍ‬

‫ﻣﮑﻴﻦ ﻣﺮ‪‬ﻳﺦ ﺭﺍ ﺧﻮﺭﺷﻴﺪ ﮐﺮﺩﻥ ﺍﺯ ﺗﻮ ﻣﻲﺁﻳـﺪ‬

‫ﻣﮑﻴﻦ‪:‬‬ ‫ﺷﺐ ﺑﻪﺧﻮﺍﺑﻢ ﭼﻮ ﺭﺥ ﺁﻥ ﺩﻟﺒﺮ ﻋﻴ‪‬ﺎﺭ ﻧﻤﻮﺩ‬

‫ﺑﺨﺖ ﺧﻮﺍﺑﻴﺪﻩ ﺑﻪﺭﺷﮏ ﺁﻣﺪ ﻭ ﺑﻴﺪﺍﺭ ﻧﻤﻮﺩ‬

‫‪١٣٢‬‬

‫ﻋﺒﺮﺕﺍﻟﻐﺎﻓﻠﻴﻦ‬

‫ﺍﺻﻼﺡ‪:‬‬ ‫ﺑﺲﮐﻪ ﺑﻲﻧﺎﻡ ﻭ ﻧﺸﺎﻥ ﻭ ﺑﻲﮐﺴﻢ‪ ،‬ﺷﺎﺩﻡ ﻣﮑﻴﻦ‬

‫ﻫﻤﭽﻨــﺎﻥ ﺍﻓﺘــﺎﺩﻩ ﺑﮕﺬﺍﺭﻧــﺪ ﺭﻭﺯِ ﻣﺤــﺸﺮﻡ‬

‫ﻣﮑﻴﻦ ﻭﻟﻪ‪:‬‬ ‫ﺍﮔﺮ ﮔﻴﺮﺩ ﻓﻠﮏ ﺩﺳﺘﺶ ﻋﺠﺐ ﺩﺍﺭﻡ ﮐﻪ ﺑﺮﺧﻴﺰﺩ‬

‫ﺑﻬـﺮ ﺑـﺴﺘﺮ ﻣـﺮﻳﺾ ﻧـﺮﮔﺲ ﺑﻴﻤـﺎﺭ ﻳـﺎﺭ ﺍﻓﺘـﺪ‬

‫ﺩﺳﺘﮕﻴﺮﻱ ﻓﻠﮏ ﺑﻪﻣﺮﺩﻡ ﺑﻴﻤﺎﺭ ﭼﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺩﺍﺭﺩ ﻭ ﺩﺭ ﺩﺳﺘﮕﻴﺮﻱ‬

‫ﻣﺴﻴﺤﺎ ﻟﻄﻒ ﺩﻳﮕﺮ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻌﻠﹼﻖ ﺑﻪﻧﺒﺾ ﻫﻢ ﺩﺍﺭﺩ‪ .‬ﺩﺭ ﺍﻳﻦ ﺻﻮﺭﺕ‬ ‫ﺑﺮﺍﻱ ﻣﺼﺮﻉ ﺛﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺍﻭﻟﻲ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲﺑﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫ﺍﺻﻼﺡ‪:‬‬ ‫ﻣﺴﻴﺢ ﺍﺭ ﺩﺳﺖ ﺍﻭ ﮔﻴﺮﺩ ﻋﺠﺐ ﺩﺍﺭﻡ ﮐﻪ ﺑﺮﺧﻴﺰﺩ‬

‫ﺑﻬــﺮ ﺑــﺴﺘﺮ ﻣــﺮﻳﺾ ﻧــﺮﮔﺲ ﺑﻴﻤــﺎﺭ ﻳــﺎﺭ ﺍﻓﺘــﺪ‬

‫ﻣﮑﻴﻦ‪:‬‬ ‫ﺑﺮ ﻟﺐ ﮔﺮﻩ ﺍﺯ ﺑﻴﻢ ﺗﻮ ﺩﻝ ﺻﺪ ﮔﻠﻪ ﺩﺍﺭﺩ‬ ‫ﻋﺎﺻﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬

‫ﺍﻳﻦ ﺧﺴﺘﻪ ﻧﺪﺍﻧﻢ ﭼﻪ ﻗﺪﺭ ﺣﻮﺻﻠﻪ ﺩﺍﺭﺩ‬

‫ﺍﮔﺮ ﮔﻠﻪ ﻭ ﺷﮑﻮﻩ ﺑﺮ ﻟﺐ ﺍﺯ ﺗﺮﺱ ﻭ ﺑﻴﻢ ﮔﺮﻩ ﺷﻮﺩ‪ ،‬ﺍﻭ ﺭﺍ‬

‫ﻭﺳﻌﺖ ﺣﻮﺻﻠﺔ ﺩﻝ ﻧﻤﻲﺗﻮﺍﻥ ﮔﻔﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻨﺎﺑﺮ ﺧﻮﻑ ﺟﺎﻥ‬

‫ﺧﻮﺍﻫﺪ ﺑﻮﺩ‪ ،‬ﺣﻮﺻﻠﻪ ﺁﻧﺠﺎ ﮐﺎﺭ ﻣﻲﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺷﺨﺼﻲ ﺑﻪﻗﻮ‪‬ﺕ ﻭ‬

‫ﻗﺪﺭﺕ ﺑﻪﻫﻤﺔ ﭼﻴﺰ ﻗﺎﺩﺭ ﺑﺎﺷﺪ ﻭ ﺍﺯ ﺷﺨﺺ ﺿﻌﻴﻒ ﺣﺮﻑ‬ ‫ﭘﺴﺖ ﻭ ﺑﻠﻨﺪ ﺑﺸﻨﻮﺩ ﻭ ﭼﻴﺰﻱ ﻧﮕﻮﻳﺪ‪ ،‬ﻭﻗﺘﻲ ﮐﻪ ﭘﺎﻱ ﺑﻴﻢ‬

‫ﺑﻪﻣﻴﺎﻥ ﺁﻣﺪ‪ ،‬ﺣﻮﺻﻠﻪ ﮐﺠﺎ ﻣﺎﻧﺪ ﻭ ﺑﻪﺍﻋﺘﻘﺎﺩ ﺑﻨﺪﻩ ﺑﻪﺟﺎﻱ ﺑﻴﻢ‬

‫ﻓﺼﻞ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫‪١٣١‬‬

‫ﻓﺼﻞِ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫ﺩﺭ ﺑﻴﺎﻥِ ﺍﺷﻌﺎﺭ ﻣﺘﻌﺮﺽ ﻣﻴﺮﺯﺍﻱ ﻣﻮﻣﻲﺍﻟﻴﻪ ﮐﻪ ﺑﻨﺪﻩ ﻣﻮﺍﻓﻖ ﻓﻬﻢ‬ ‫ﺧﻮﺩ ﺩﺭ ﺁﻥ ﺩﺧﻞ ﻧﻤﻮﺩﻩ ﺍﺳﺖ‬

‫ﻣﮑﻴﻦ ﻭﻟﻪ‪:‬‬ ‫ﺩﺍﻏﻢ ﮐﻪ ﺩﻝ ﺍﺯ ﻻﻟﻪ ﺑﻪﻳﺎﺩ ﺗﻮ ﺯ ﺧﻮﺩ ﺭﻓﺖ‬

‫ﻫﻤﺮﻧﮓ ﺑﻪﺑﻮﻱ ﺗﻮ ﺍﮔﺮ ﻫﺴﺖ ﻭﮔﺮ ﻧﻴﺴﺖ‬

‫ﻫﺴﺖ ﻭ ﻧﻴﺴﺖ ﭼﻪ ﺩﺧﻞ ﺩﺍﺭﺩ‪ .‬ﺍﻟﺒﺘﹼﻪ ﻧﻴﺴﺖ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺭﻧﮓ ﻻﻟﻪ‬

‫ﻣﺎﻧﺎ ﺑﻪﺑﻮﻱ ﻣﻌﺸﻮﻕ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺍﮔﺮ ﺷﺎﻋﺮ ﻣﺎﻫﺮ ﻣﻲﺑﻮﺩ‪ ،‬ﺍﻳﻦ ﻣﻀﻤﻮﻥ ﺭﺍ‬ ‫ﺍﻳﻦ ﻗﺴﻢ ﻣﻲﺑﺴﺖ‪:‬‬

‫ﺍﺻﻼﺡ‪:‬‬ ‫ﺍﺯ ﺩﻳﺪﻥ ﮔﻞ ﺭﻓﺖ ﺑﻪﻳـﺎﺩ ﺗـﻮ ﺯ ﺧـﻮﺩ ﺩﻝ‬

‫ﻫﻤﺮﻧﮓ ﺑﻪﺭﻭﻱ ﺗﻮ ﺍﮔﺮ ﻫﺴﺖ ﻭﮔﺮ ﻧﻴﺴﺖ‬

‫ﻣﮑﻴﻦ ﻭﻟﻪ‪:‬‬ ‫ﺑﺲﮐﻪ ﺑﻲﻧﺎﻡ ﻭ ﻧﺸﺎﻥ ﻭ ﺑﻲﮐﺴﻢ‪ ،‬ﺗﺮﺳﻢ ﻣﮑﻴﻦ‬

‫ﻫﻤﭽﻨــﺎﻥ ﺍﻓﺘـــﺎﺩﻩ ﺑﮕﺬﺍﺭﻧـــﺪ ﺭﻭﺯ ﻣﺤـــﺸﺮﻡ‬

‫ﻋﺎﺻﻲ ﮔﻮﻳﺪ ﮐﻪ ﺍﻳﻦ ﻣﻘﺎﻡ ﺷﺎﺩﻱ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﮐﺴﻲ ﺑﻪﺭﻭﺯِ ﺣﺸﺮ‬

‫ﻧﭙﺮﺳﺪ‪ ،‬ﻧﻪ ﻣﺤﻞﹼ ﺗﺮﺱ ﺍﺳﺖ ﭼﺮﺍ ﮐﻪ ﺍﺯ ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻦِ ﺭﻭﺯ ﻣﺤﺸﺮ‪،‬‬ ‫ﺧﻮﻑ ﺑﺎﺯﭘﺮﺱ ﺍﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺍﻭﺳﺘﺎﺩ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬ ‫ﺑﻪ ﺭﻭﺯِ ﺣﺸﺮ ﻓﻐﺎﻧﻲ ﺯ ﺑﺎﺯﭘﺮﺱ ﻣﺘﺮﺱ‬

‫ﺗﻮ ﺑﻲ ﮐﺴﻲ ﻭ ﻏﺮﻳﺒﻲ ﺗﺮﺍ ﮐﻪ ﻣﻲﭘﺮﺳﺪ‬

‫ﻭ ﺑﻪﺍﻋﺘﻘﺎﺩ ﻓﻘﻴﺮ ﺍﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺷﻌﺮ ﺩﺭﺳﺖ ﻣﻲﺷﺪ‪:‬‬

‫‪١٣٠‬‬

‫ﻋﺒﺮﺕﺍﻟﻐﺎﻓﻠﻴﻦ‬

‫ﺍﺭﺍﺩﺓ ﺷﺎﻋﺮ ﺍﺯ ﺍﻳﻦ ﺑﻴﺖ ﺍﻳﻦ ﺍﺳﺖ‪:‬‬

‫ﻗﻄﻊ ﻧﻈﺮ ﺍﺯ ﻏﻴﺮ ﺍﮔﺮ ﭘﺪﺭ ﺍﻭ ﺑﺮﻭ ﻋﺎﺷﻖ ﺷﻮﺩ‪ ،‬ﺁﻧﻬﻢ ﺍﺯ ﺍﻳﻦ‬ ‫ﺭﺳﻮﺍﻳﻲ ﻣﺎﺩﺭﺯﺍﺩ ﺍﺯ ﺩﻧﻴﺎ ﻧﺎﺷﺎﺩ ﺧﻮﺍﻫﺪ ﺭﻓﺖ‪ ،‬ﻻﮐﻦ ﻣﻌﺸﻮﻕ‬

‫ﺭﺍ ﮐﺴﻲ ﺭﺳﻮﺍﻳﻲ ﻣﺎﺩﺭﺯﺍﺩ ﻧﮕﻔﺘﻪ ﻭ ﺭﺳﻮﺍﻳﻲ ﺭﻭﺯ ﺗﻮﻟﺪ ﺑﻪﻃﻔﻞ‬

‫ﺗﻌﻠﹼﻖ ﻧﺪﺍﺭﺩ‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﺣﺮﺍﻡﺯﺍﺩﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺍﻳﻦ ﺑﻴﺖ ﺳﻮﺍﻱ ﺗﻔﻀﻴﺢ‬ ‫ﻣﻌﺸﻮﻕ‪ ،‬ﺧﻮﺑﻲ ﺩﻳﮕﺮ ﻧﺪﺍﺭﺩ‪.‬‬

‫ﻣﮑﻴﻦ ﻭﻟﻪ‪:‬‬ ‫ﻳﮏ ﺑﺎﺭ ﺭﻭﻱ ﻏﻴﺮ ﻧﮕﺎﻫﻲ ﮐﻪ ﺩﻳـﺪﻩ ﺍﺳـﺖ‬

‫ﺍﺯ ﭼﺸﻢ ﭘﺎﮎ ﺣﻮﺭ ﻭ ﻣﻠﮏ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮ ﻧﻴﺴﺖ‬

‫ﻣﻌﻨﻲ ﺍﻳﻦ ﺷﻌﺮ ﻣﻔﻬﻮﻡ ﻧﻤﻲﺷﻮﺩ‪ ،‬ﺷﺮﺡ ﺁﻥ ﺑﺎﻳﺪ ﻧﻮﺷﺖ ﺗﺎ ﺑﻪﻓﻬﻢ‬

‫ﺭﺳﺪ‪.‬‬

‫***‬

‫ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎﺭﻡ‬

‫‪١٢٩‬‬

‫ﻣﺆﺫﹼﻥ ﺑﻴﭽﺎﺭﻩ ﺑﻪﺭﻧﺪﺍﻥ ﭼﻪ ﭼﻴﺰ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﮐﻪ ﺣﺮﻑ ﺍﻭ ﮔﻮﺵ‬

‫ﻧﻤﻲﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺍﻳﻦ ﮐﺎﺭ ﺗﻌﻠﹼﻖ ﺑﻪﻧﺎﺻﺢ ﻳﺎ ﺑﻪﻭﺍﻋﻆ ﺩﺍﺭﺩ ﻭ ﺍﺯ ﺍﻳﻦ ﻋﺒﺎﺭﺕ‬ ‫ﺍﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ ﺑﺮﻣﻲﺁﻳﺪ ﮐﻪ ﻣﺆﺫﹼﻥ ﺑﻪﺷﻮﺭ ﻭ ﻓﺮﻳﺎﺩ ﺩﺭ ﺣﻖ ﺭﻧﺪﺍﻥ ﻧﺎﺳﺰﺍ‬

‫ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ ،‬ﻫﺮﮔﺎﻩ ﺁﻧﻬﺎ ﮐﺘﮏ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺩﺭ ﭘﻲ ﺍﻭ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺍﻭ ﺑﻬﺎﻧﺔ ﺣﻲ‪‬‬ ‫ﻋﻠﻲ ﺍﻟﺼﻠﻮٰﺓ‪ ١‬ﻣﻲﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻭﻟﻪ‪:‬‬ ‫ﻧﻤﻲﺩﺍﻧﻢ ﭼﻪ ﻧﻴﺮﻧﮓ ﻭ ﻓﺴﻮﻥ ﮐﺮﺩ ﺁﻥ ﺣﺒﻴﺐ ﺍﻣﺸﺐ‬

‫ﮐﻪ ﻳﮑﺴﻮ ﻣﺪ‪‬ﻋﻲ ﻣﻲﻧﺎﻟـﺪ ﻭ ﻳﮑـﺴﻮ ﺭﻗﻴـﺐ ﺍﻣـﺸﺐ‬

‫ﻣﻌﻠﻮﻡ ﻧﻤﻲﺷﻮﺩ ﮐﻪ ﺩﺭ ﻋﺎﻟﻢ ﻋﺸﻖ ﻣﺪ‪‬ﻋﻲ ﮐﻴﺴﺖ ﻭ ﺭﻗﻴﺐ ﮐﺪﺍﻡ‬

‫ﺍﺳﺖ؟‬

‫ﻣﮑﻴﻦ ﻭﻟﻪ‪:‬‬ ‫ﮔﺮﻡ ﻣﻲﺟﻮﺷﺪ ﺑﻪﻏﻴﺮ ﺍﻓﺴﺮﺩﻩ ﺧﺎﻃﺮ ﺍﺯ ﻣﻦﺳﺖ‬

‫ﻫﺮ ﻧﻔـﺲ ﻧﻴﺮﻧـﮓ ﺍﻭ ﺭﻧـﮓ ﺩﮔـﺮ ﺳـﻮﺯﺩ ﻣـﺮﺍ‬

‫ﻣﻌﺸﻮﻕ ﺭﺍ ﺳﺮﺩﻣﻬﺮ‪ ،‬ﺑﻲﻣﻬﺮ ﮔﻔﺘﻪﺍﻧﺪ ﻭ ﻟﻔﻆ ﺍﻓﺴﺮﺩﮔﻲ ﺧﺎﻃﺮ‬

‫ﺑﻪﻣﻌﺸﻮﻕ ﻧﻤﻲﺯﻳﺒﺪ‪ ،‬ﺍﻓﺴﺮﺩﻩ ﺧﺎﻃﺮ ﻋﺎﺷﻖ ﺍﺳﺖ ﻭ ﺁﺯﺭﺩﮔﻲ ﺧﺎﻃﺮ‬ ‫ﺑﻪﻣﻌﺸﻮﻕ ﻣﺴﻠﹼﻢ‪ ،‬ﺍﻳﻨﺠﺎ ﻟﻔﻆ ﺍﻓﺴﺮﺩﻩ ﺑﻪﺗﻨﺎﺳﺐ ﮔﺮﻡ ﺟﻮﺷﻴﺪﻥ ﺁﻭﺭﺩﻩﺍﻧﺪ‬

‫ﮐﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﻧﺪﺍﺭﺩ‪.‬‬

‫ﻣﮑﻴﻦ ﻭﻟﻪ‪:‬‬ ‫ﭼﻪ ﺟﺎﻱ ﻏﻴﺮ ﻫﺮﮐﺲ ﻋﺸﻖ ﺁﻥ ﺷﻴﺮﻳﻦ ﭘﺴﺮ ﺩﺍﺭﺩ‬

‫ﭘﺪﺭ ﻧﺎﺷﺎﺩ ﺍﺯﻳﻦ ﺭﺳﻮﺍﻱ ﻣﺎﺩﺭﺯﺍﺩ ﺧﻮﺍﻫـﺪ ﺭﻓـﺖ‬

‫ـــــــــــــــــــــ‬ ‫‪ .1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪ :‬ﺑﻴﺎﻳﻴﺪ ﺑﻪﻧﻤﺎﺯ‪.‬‬

‫‪١٢٨‬‬

‫ﻋﺒﺮﺕﺍﻟﻐﺎﻓﻠﻴﻦ‬

‫ﻣﮑﻴﻦ ﻭﻟﻪ‪:‬‬ ‫ﮔﺮ ﺑﻮﺩ ﺩﺳﺘﺮﺳﻲ ﻣﻲﮐﺸﻤﺖ ﻣﻦ ﺩﺍﻣﻦ‬

‫ﮔﻮﻫﺮ ﺍﺷﮏ ﺑﻪﭘﺎ ﺭﻳﺨﺘـﻪ ﺩﺍﻣـﻦ ﺩﺍﻣـﻦ‬

‫ﭘﺲ ﺍﺯ ﺍﻳﻦ ﻣﻄﻠﻊ ﺧﻮﺩ ﺍﻧﺼﺎﻑ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ﮐﻪ ﮐﺸﻴﺪﻥ ﺩﺍﻣﻦ ﺩﺍﻝ ﺑﺮ‬

‫ﺩﻭﺳﺘﻲ ﺍﺳﺖ ﻳﺎ ﺩﺷﻤﻨﻲ ﻭ ﺍﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﻣﺴﺘﻌﻤﻞ ﺯﺑﺎﻥﻫﺎﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ‬

‫ﺁﺯﺍﺭ ﺑﻪﮐﺴﻲ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺭﺳﺎﻧﻴﺪ ﮐﻪ ﺭﻭﺯ ﻣﺤﺸﺮ ﺩﺍﻣﻨﮕﻴﺮ ﻣﻲﺷﻮﺩ‪ .‬ﺍﮔﺮ‬

‫ﺑﻪﺟﺎﻱ ﺩﺷﻤﻦ ﺩﻭﺳﺖ ﻣﻲﺑﻮﺩ‪ ،‬ﻣﻌﻨﻲ ﻣﺼﺮﻉ ﺛﺎﻧﻲ ﺑﺎ ﻣﺼﺮﻉ ﺍﻭﻟﻲ‬

‫ﻣﺮﺑﻮﻁ ﻣﻲﺷﺪ ﻭ ﺑﺮﺍﻱ ﻣﺮﺍﻋﺎﺕ ﻗﺎﻓﻴﻪ ﺷﻌﺮ ﺑﻲﺭﺑﻂ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ‪.‬‬ ‫ﻭﻟﻪ‪:‬‬ ‫ﺻﻴ‪‬ﺎﺩ ﻣﺎ ﺑﻪﭘﺮﺩﻩ ﮔﺮﻓﺘﻪﺳﺖ ﮐـﺎﺭ ﺧـﻮﻳﺶ‬

‫ﮔﺴﺘﺮﺩ ﺩﺍﻡ ﻭ ﺯﻟﻒ ﺭﺳﺎ ﺭﺍ ﺑﻬﺎﻧﻪ ﺳﺎﺧﺖ‬

‫ﻋﺎﺷﻖ ﺭﺍ ﺑﻪﺧﻮﺑﻲ ﺯﻟﻒ ﮐﺮﺩﻥ ﻟﻄﻒ ﺍﺳﺖ ﻭ ﺩﺭ ﺩﺍﻡ ﻫﺮ‬

‫ﺟﺎﻧﻮﺭﻱ ﺭﺍ ﺻﻴ‪‬ﺎﺩ ﺍﺳﻴﺮ ﻣﻲﮐﻨﺪ ﻭ ﺯﻫﻲ ﻣﻌﺸﻮﻕ ﮐﻪ ﺻﻴﺪ ﺭﺍ ﺑﻪﺩﺍﻡ‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﺎﺭ ﺑﮑﻨﺪ ﻭ ﺑﻬﺎﻧﺔ ﺯﻟﻒ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﺩﺭ ﺍﻳﻦ ﺻﻮﺭﺕ ﺗﺮﺟﻴﺢ ﺩﺍﻡ ﺑﺮ‬

‫ﺯﻟﻒ ﺍﺳﺖ ﻭ ﻟﻄﻒ ﭘﺎﻳﻤﺎﻝ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﻣﻌﺸﻮﻕ ﺭﺍ ﺑﺎﻳﺪ ﮐﻪ ﺑﻪﺯﻟﻒ ﮔﺮﻓﺘﺎﺭ‬ ‫ﺳﺎﺯﺩ ﻭ ﺑﻬﺎﻧﺔ ﺩﺍﻡ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﻭ ﺍﮔﺮ ﺍﺭﺍﺩﺓ ﺷﺎﻋﺮ ﺍﺯ ﺍﻳﻦ ﺷﻌﺮ ﺍﻳﻦ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ‬

‫ﺍﺯ ﺯﻟﻒ ﺻﻴﺪ ﺭﺍ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺍﺳﺖ ﻭ ﺩﺍﻡ ﺭﺍ ﺑﻬﺎﻧﻪ ﻧﻤﻮﺩﻩ ﺍﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ ﺍﺯ ﺍﻳﻦ‬

‫ﻟﻔﻆ ﺑﺮﻧﻤﻲﺁﻳﺪ‪.‬‬

‫ﻣﮑﻴﻦ ﻭﻟﻪ‪:‬‬ ‫ﺭﻧﺪﺍﻥ ﭼﻮ ﮔﻮﺵ ﺣﺮﻑ ﻣﺆﺫﹼﻥ ﻧﻤﻲﮐﻨﻨﺪ‬

‫ﻓﺮﻳﺎﺩ ﮐﺮﺩ ﻭ ﺣﻲ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠٰﻲ ﺭﺍ ﺑﻬﺎﻧﻪ ﺳـﺎﺧﺖ‬

‫ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎﺭﻡ‬

‫‪١٢٧‬‬

‫ﻭﻟﻪ‪:‬‬ ‫ﺁﺧﺮ ﻧﺪﺍﻧﻢ ﺗﺎ ﮐﺠﺎ ﺍﻱ ﻃﻔﻞ ﺧﻮ ﺑـﺎﺯﻱ ﮐﻨـﺎﻥ‬

‫ﮔﻪ ﭘﺎ ﻧﻬﻲ ﺑﺮ ﺑﺴﻤﻠﻲ ﮔﺎﻫﻲ ﺳﺮﻱ ﺑﺮ ﺑﺴﻤﻠﻲ‬

‫ﭘﺎ ﻧﻬﺎﺩﻥ ﻗﺎﺗﻞ ﺑﺮ ﺑﺴﻤﻞ ﺍﺯ ﺭﺍﻩ ﺷﻮﺧﻲ ﻭ ﻃﻨﹼﺎﺯﻱ ﻣﺴﻠﹼﻢ‪ ،‬ﻻﮐﻦ‬

‫ﺳﺮ ﺑﺮ ﺑﺴﻤﻞ ﻧﻬﺎﺩﻥ ﻣﺴﻤﻮﻉ ﻧﻴﺴﺖ ﻭ ﻣﻌﺸﻮﻗﻲ ﮐﻪ ﺍﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﻃﻔﻞ‬

‫ﻣﺰﺍﺝ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﭘﺎ ﺍﺯ ﺳﺮ ﻧﺸﻨﺎﺳﺪ‪ ،‬ﻗﺎﺗﻞ ﺷﺪﻥ ﺑﺮﻭ ﺍﺛﺒﺎﺕ ﻧﻤﻲﺷﻮﺩ‪.‬‬ ‫ﻣﮑﻴﻦ ﻭﻟﻪ‪:‬‬ ‫ﺧﻮﻥ ﺷﺪ ﺩﻟﻢ ﺍﺯ ﻓﮑﺮ ﮐﻪ ﭼﻮﻥ ﺩﻭﺵ ﻧﺸﺴﺘﻲ‬

‫ﺍﺯ ﺑﻬـﺮ ﭼــﻪ ﺳــﺮ ﺑــﺮﺩﻩ ﺩﺭ ﺁﻏــﻮﺵ ﻧﺸــﺴﺘﻲ‬

‫ﺩﺭ ﻋﺎﻟﻢ ﻓﮑﺮ ﻭ ﺍﻧﺪﻭﻩ ﺳﺮ ﺑﻪﮔﺮﻳﺒﺎﻥ ﻭ ﺳﺮ ﺑﻪﺟﻴﺐ ﻭ ﺳﺮ‬

‫ﺑﻪﺯﺍﻧﻮ ﻣﺴﺘﻌﻤﻞ ﺍﻟﺴﻨﻪ ﺍﺳﺖ‪ ،‬ﺳﺮ ﺩﺭ ﺁﻏﻮﺵ ﻣﺴﻤﻮﻉ ﻧﻴﺴﺖ‪،‬‬ ‫ﺳﻨﺪ ﻣﻲﺧﻮﺍﻫﺪ‪.‬‬

‫ﻣﮑﻴﻦ ﻭﻟﻪ‪:‬‬ ‫ﺗﺎ ﻗﺒﺎ ﺟﺎﻣﺔ ﺭﺳـﻮﺍﻳﻲ ﺧـﻮﺩ ﮐـﺮﺩ ﻣﮑـﻴﻦ‬

‫ﻧﻲ ﮐﺸﺪ ﺧﺼﻢ ﮔﺮﻳﺒﺎﻥ ﻭ ﻧﻪ ﺩﺷﻤﻦ ﺩﺍﻣﻦ‬

‫ﺩﺷﻤﻦ ﮔﺮﻳﺒﺎﻥﮔﻴﺮ ﻭ ﺩﺍﻣﻦﮔﻴﺮ ﺍﺳﺖ ﻭ ﺩﺍﻣﻦ ﮐﺸﻲ ﺍﺯ ﺭﺍﻩ‬

‫ﺩﻭﺳﺘﻲ ﺍﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺷﻌﺮ ﺍﻭﺳﺘﺎﺩ ﻣﻮﺟﻮﺩ ﺍﺳﺖ‪:‬‬ ‫ﺷﻮﺭ ﻣﺮﻏﺎﻥ ﭼﻤﻦ ﺩﺍﻣﻦ ﭘﺮﻭﺍﺯ ﮐﺸﻴﺪ‬

‫ﻭﺭﻧﻪ ﻣﺎ ﺭﺍ ﻫﻮﺱ ﺩﻳﺪﻥ ﮔﻠـﺰﺍﺭ ﻧﺒـﻮﺩ‬

‫ﭘﺲ ﺑﺎﻳﺪ ﻓﻬﻤﻴﺪ ﮐﻪ ﺷﻮﺭ ﻣﺮﻏﺎﻥ ﭼﻤﻦ ﮐﻪ ﺩﺍﻣﻦ ﭘﺮﻭﺍﺯ ﻫﻢ‬

‫ﺟﻨﺲ ﺧﻮﺩ ﺭﺍ ﮐﺸﻴﺪ‪ ،‬ﺍﺯ ﺭﺍﻩ ﺩﻭﺳﺘﻲ ﺍﺳﺖ ﻳﺎ ﺩﺷﻤﻨﻲ ﻭ ﻧﻴﺰ ﮔﻮﺍﻩ ﺍﻳﻦ‬

‫ﻣﻌﻨﻲ ﻣﻄﻠﻊ ﻫﻤﻴﻦ ﻏﺰﻝ ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫‪١٢٦‬‬

‫ﻋﺒﺮﺕﺍﻟﻐﺎﻓﻠﻴﻦ‬

‫ﻣﮑﻴﻦ ﻭﻟﻪ‪:‬‬ ‫ﺍﻳﻦ ﺳﻴﻪ ﺭﻭﺯ ﺭﻗﻴﺐ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻲﺁﻳﺪ ﺑﺎﺯ‬

‫ﺍﻳﻦ ﻫﻤﺎﻥ ﺑﭽﺔ ﺯﺍﻍ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻲﺑﻴﻨﻲ ﺗﻮ‬

‫ﺩﺭ ﺍﻳﻦ ﺑﻴﺖ ﺑﻪﺟﺰ ﺗﻨﺎﺳﺐ ﻟﻔﻆ ﺑﺎﺯ ﻭ ﺯﺍﻍ ﻣﻌﻨﻲ ﺩﻳﮕﺮ ﭘﻴﺪﺍ‬

‫ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺍﮔﺮ ﻟﻔﻆ ﻣﻴﺮ ﺷﮑﺎﺭ ﻫﻢ ﻣﻲﺑﻮﺩ‪ ،‬ﺑﻪﺍﻋﺘﻘﺎﺩ ﺷﺎﻋﺮ ﺷﻌﺮ ﺗﺮﻗﹼﻲ‬

‫ﻣﻲﮐﺮﺩ‪.‬‬

‫ﻣﮑﻴﻦ ﻭﻟﻪ‪:‬‬ ‫ﺍﺯ ﺁﻓﺖ ﻭ ﺍﺯ ﺑـﻼ ﻓﺰﻭﻧـﻲ‬

‫ﻧﻲ ﻧﻲ ﻏﻠﻄﻢ ﺑﺮﺍﺑﺮﻱ ﺗـﻮ‬

‫ﺍﻳﻦ ﻗﺴﻢ ﻣﻌﻨﻲ ﺷﻌﺮ ﺭﺍ ﺗﺮﻗﹼﻲ ﻣﻌﮑﻮﺱ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ ،‬ﺩﺭ ﻣﺼﺮﻉ‬

‫ﺍﻭ‪‬ﻝ ﻣﻌﺸﻮﻕ ﺭﺍ ﺍﺯ ﺁﻓﺖ ﻭ ﺑﻼ ﺍﻓﺰﻭﻥ ﻗﺮﺍﺭ ﺩﺍﺩﻩﺍﻧﺪ ﻭ ﺩﺭ ﻣﺼﺮﻉ ﺛﺎﻧﻲ‬

‫ﺑﺮﺍﺑﺮ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻌﻴﺪ ﺍﺯ ﮔﻔﺘﮕﻮﻱ ﺷﺎﻋﺮﺍﻧﻪ ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﮑﻴﻦ ﻭﻟﻪ‪:‬‬ ‫ﺗـﺎ ﺻـﺒﺢ ﺑـﺮِ ﻏﻴـﺮ ﺷـﺐ ﺍﻓـﺴﺎﻧﻪ ﺷـﻨﻴﺪﻱ‬

‫ﺩﺭ ﺧﻮﺍﺏ ﺷﺪﻱ ﭼﻮﻥ ﺳﺨﻦ ﺧﺎﻧﻪ ﺷﻨﻴﺪﻱ‬

‫ﻣﻌﻨﻲ ﻣﺼﺮﻉ ﺛﺎﻧﻲ ﻣﻌﻠﻮﻡ ﻧﺸﺪ ﮐﻪ ﻣﺪ‪‬ﻋﺎﻱ ﺷﺎﻋﺮ ﺍﺯ ﺷﻨﻴﺪﻥ‬

‫ﺳﺨﻦ ﺧﺎﻧﻪ ﭼﻴﺴﺖ‪.‬‬

‫ﻭﻟﻪ‪:‬‬ ‫ﺩﻝ ﺍﻓﺴﺮﺩﮔﺎﻥ ﺍﺯ ﺷﻮﺭ ﻣﺤﺸﺮ ﮐﻲ ﺑﻪﺩﺭﺩ ﺁﻳﺪ‬

‫ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺭﺍ ﻧﺒﺎﺷﺪ ﮐـﺎﺭ ﺑـﺎ ﻣﻮﺗـﺎﻱ ﺑـﻲﺩﺭﺩﻱ‬

‫ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺭﺍ ﺑﺎ ﺍﻫﻞ ﺩﺭﺩ ﻭ ﺑﻲﺩﺭﺩ ﻫﺮﺩﻭ ﮐﺎﺭ ﺍﺳﺖ‪ ،‬ﺍﻳﺸﺎﻥ‬

‫ﺗﺨﺼﻴﺺ ﮐﺮﺩﻩ ﮐﻪ ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺭﺍ ﺑﺎ ﻣﻮﺗﺎﻱ ﺑﻲﺩﺭﺩﻱ ﮐﺎﺭ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺍﺯ ﭼﻪ‬ ‫ﺭﻭﺳﺖ؟‬

‫ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎﺭﻡ‬

‫‪١٢٥‬‬

‫ﻣﻲﮔﺮﻳﻢ‪ ،‬ﭘﺲ ﻟﻔﻆ »ﺩﺭ« ﮐﻪ ﺑﻪﻣﺼﺮﻉ ﺛﺎﻧﻲ ﺍﺳﺖ‪ ،‬ﺳﺒﺐ ﺍﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ‬

‫ﻣﻔﻬﻮﻡ ﻭ ﻣﻌﻠﻮﻡ ﻧﻤﻲﺷﻮﺩ‪.‬‬ ‫ﻣﮑﻴﻦ ﻭﻟﻪ‪:‬‬ ‫ﺩﻱ ﻫﺮ ﮐﻪ ﺑﻮﺩ ﺑﺎ ﺗﻮ ﻭ ﺑﻪﻣﻦ ﻳﺎﺭ ﻭ ﺁﺷﻨﺎ‬

‫ﺍﻣﺮﻭﺯ ﺑﻲﺗـﻮ ﺩﺷـﻤﻦ ﻭ ﺑﻴﮕﺎﻧـﻪ ﺩﻳـﺪﻩﺍﻡ‬

‫ﺍﺯ ﺍﻳﻦ ﺑﻴﺖ ﻣﻔﻬﻮﻡ ﻣﻲﺷﻮﺩ ﮐﻪ ﻳﺎﺭ ﻭ ﺁﺷﻨﺎﻱ ﻣﺸﺘﺎﻕ ﺍﻭ ﺑﻪﻣﻴﺮﺯﺍ‬ ‫ﻣﺮﺑﻮﻁ ﺑﻮﺩﻧﺪ‪ ،‬ﻭﻗﺘﻲ ﮐﻪ ﺍﻭ ﺭﺍ ﻫﻢ ﺻﺤﺒﺖ ﻣﻴﺮﺯﺍ ﻧﺪﻳﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻤﻪ ﮐﺲ‬ ‫ﺍﺯ ﺍﻳﺸﺎﻥ ﺭﻭ ﮔﺮﺩﺍﻧﻴﺪﻧﺪ‪ .‬ﺍﻳﻦ ﺷﻌﺮ ﭼﻪ ﻟﻄﻒ ﺩﺍﺭﺩ ﮐﻪ ﺷﺎﻋﺮ ﺍﻭﻗﺎﺕ‬ ‫ﺿﺎﻳﻊ ﻧﻤﻮﺩﻩ‪.‬‬ ‫ﻣﮑﻴﻦ ﻭﻟﻪ‪:‬‬ ‫ﺯﻧﺠﻴﺮ ﺯﻟﻒ ﻳﺎﺭ ﮔـﺮ ﺍﻓﺘـﺪ ﻣـﺮﺍ ﺑﺪﺳـﺖ‬ ‫ﺧﺎﻗﺎﻥ ﺯ ﭼﻴﻦ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﻓﺮﺳﺘﻨﺪ ﺧﺮﺍﺝ ﻣﻦ‬

‫ﺧﺮﺍﺝ ﺑﻪﺯﻭﺭ ﺷﻤﺸﻴﺮ ﺑﻪﺩﺳﺖ ﻣﻲﺁﻳﺪ ﻧﻪ ﺑﻪﺯﻧﺠﻴﺮ ﺯﻟﻒ ﻣﻌﺸﻮﻕ‪،‬‬ ‫ﮐﺎﺵ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺍﮔﺮ ﺗﻴﻎ ﺍﺑﺮﻭﻱ ﻳﺎﺭ ﺑﻪﺩﺳﺖ ﻣﻦ ﻣﻲﺑﻮﺩ‪،‬‬ ‫ﺧﺮﺍﺝ ﺍﺯ ﺧﺎﻗﺎﻥ ﻣﻲﮔﺮﻓﺘﻢ‪ .‬ﭼﻮﻥ ﺷﺎﻋﺮ ﺑﻪﺯﻧﺠﻴﺮ ﺯﻟﻒ ﺩﺭ ﻣﺼﺮﻉ‬ ‫ﺍﻭ‪‬ﻝ ﺳﺮﻱ ﮐﺸﻴﺪﻩ ﺑﺮﺍﻱ ﺗﻨﺎﺳﺐ ﺧﺎﻗﺎﻥ ﭼﻴﻦ ﺭﺍ ﺩﺭ ﻣﺼﺮﻉ ﺛﺎﻧﻲ‬ ‫ﺗﺼﺪﻳﻊ ﺩﺍﺩﻩ ﻭ ﺭﻋﺎﻳﺖ ﺯﻧﺠﻴﺮ ﺑﻪﮔﺮﺩﻧﺶ ﺍﻓﺘﺎﺩﻩ‪ ،‬ﭼﺮﺍ ﻋﻮﺽ ﺍﻳﻦ ﻓﻴﻞ‬ ‫ﭼﻴﻦ ﺭﺍ ﻳﺎﺩ ﻧﻔﺮﻣﻮﺩﻩ ﮐﻪ ﺍﺯ ﺣﻖ ﺗﻨﺎﺳﺐ ﻫﺮﺩﻭ ﺍﺩﺍ ﻣﻲﺷﺪ‪ .‬ﺳﺨﻦ ﻓﻬﻢ‬ ‫ﻣﻌﻨﻲﻳﺎﺏ ﺭﺍ ﺑﺎﻳﺪ ﮐﻪ ﺑﻌﺪ ﺍﺯ ﺍﺳﺘﻤﺎﻉ ﺍﻳﻦ ﺑﻴﺖ ﺯﻧﺠﻴﺮ ﺩﺭ ﻧﺸﺎﻁ ﺯﺩﻩ‪،‬‬ ‫ﻋﻤﻞ ﺑﺮ ﺍﻳﻦ ﺁﻳﺔ ﮐﻼﻡ ﺷﺮﻳﻒ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪:‬‬ ‫ﻓﹶﻠﹾﻴ‪‬ﻀ‪‬ﺤ‪‬ﮑﹸﻮ‪‬ﺍ ﻗﹶﻠِﻴ‪‬ﻼﹰ ﻭ‪ ‬ﻟﹾﻴ‪‬ﺒ‪‬ﮑﹸﻮ‪‬ﺍ ﮐﹶﺜِﻴ‪‬ﺮﺍﹰ‪.١‬‬

‫ـــــــــــــــــــــ‬

‫‪ .1‬ﺍﻟﺘﻮﺑﻪ )‪ ،(٩‬ﺁﻳﻪ ‪٨٢‬؛ ﺗﺮﺟﻤﻪ‪ :‬ﺍﮐﻨﻮﻥ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺧﻨﺪﻩ ﺭﺍ ﮐﻢ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ﻭ ﮔﺮﻳﻪ ﺑﺴﻴﺎﺭ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫‪١٢٤‬‬

‫ﻋﺒﺮﺕﺍﻟﻐﺎﻓﻠﻴﻦ‬

‫ﺍﻭ‪‬ﻝ ﺍﻳﻨﮑﻪ ﺁﺗﺶ ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ ﻣﺴﻤﻮﻉ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺩﻭﻳﻢ ﺍﻳﻨﮑﻪ ﻟﻔﻆ ﻫﻨﻮﺯ‬

‫ﺩﺭ ﻣﺼﺮﻉ ﺛﺎﻧﻲ ﭘﺮ ﺑﻴﮑﺎﺭ ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﮑﻴﻦ ﻭﻟﻪ‪:‬‬ ‫ﺧﹸﺮﺩﺳﺎﻝ ﻣﻦ ﻧﺪﺍﻧﺪ ﺭﺳﻢ ﻣﻬﺠﻮﺭﻱ ﻫﻨـﻮﺯ‬

‫ﻳﮑﺪﻡ ﺍﺯ ﻃﻔﻠﻲ ﻧﺪﺍﺭﺩ ﻃﺎﻗﺖ ﺩﻭﺭﻱ ﻫﻨﻮﺯ‬

‫ﺷﺎﻋﺮ ﺍﻳﻦ ﻣﻀﻤﻮﻥ ﺭﺍ ﻇﺎﻫﺮﺍﹰ ﺍﺯ ﺯﺑﺎﻥ ﺩﺍﻳﺔ ﻃﻔﻞ ﺑﺴﺘﻪ ﺍﺳﺖ ﻭ‬

‫ﻣﺎﻭﺭﺍﻱ ﺍﻳﻦ ﻟﻄﻒ ﺩﻳﮕﺮ ﺍﺯ ﺍﻳﻦ ﻋﺒﺎﺭﺕ ﻣﻔﻬﻮﻡ ﻭ ﻣﻌﻠﻮﻡ ﻧﻤﻲﺷﻮﺩ‪.‬‬ ‫ﻣﮑﻴﻦ ﻭﻟﻪ‪:‬‬ ‫ﻟﻌﻞ ﺟﺎﻥﺑﺨﺶ ﺑﺘﺎﻥ ﺭﺍ ﻧﻔﺮﺕ ﺍﺯ ﺧﻂ ﻻﺯﻡ ﺍﺳﺖ‬

‫ﻧﻴﺴﺖ ﻋﻴـﺴٰﻲ ﺭﺍ ﺯ ﺍﺳـﺘﻐﻨﺎ ﺑـﻪﺳـﻮﺯﻥ ﺍﺧـﺘﻼﻁ‬

‫ﺷﺎﻋﺮ »ﻟﻌﻞ ﺟﺎﻥﺑﺨﺶ ﺑﺘﺎﻥ« ﺭﺍ ﻋﻴﺴٰﻲ ﻭ ﻧﻤﻮﺩ ﺧﻂ ﺭﺍ ﺳﻮﺯﻥ‬

‫ﻗﺮﺍﺭ ﺩﺍﺩﻩ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﮐﻪ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻋﻴﺴٰﻲ ﺭﺍ ﺑﻪﺳﻮﺯﻥ ﺍﺧﺘﻼﻁ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﺎﻳﺪ ﮐﻪ ﻟﻌﻞ ﺟﺎﻥﺑﺨﺶ ﺑﺘﺎﻥ ﺭﺍ ﻫﻢ ﻧﻔﺮﺕ ﺍﺯ ﺧﻂ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻋﺎﺻﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬

‫ﺗﻤﺜﻴﻞ ﻏﻠﻂ ﺍﺳﺖ‪ ،‬ﻋﻴﺴٰﻲ ﺍﺯ ﺗﻤﺎﻡ ﻣﺎﻝ ﺩﻧﻴﺎ ﺑﻪﺳﻮﺯﻥ ﻭ ﺭﺷﺘﻪ‬

‫ﺍﺧﺘﻼﻁ ﺩﺍﺷﺖ ﮐﻪ ﻫﻤﺮﺍﻩ ﺧﻮﺩ ﺑﺮﺩ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺗﻤﺎﻡ ﺷﻌﺮﺍ ﻋﻴﺴٰﻲ ﺭﺍ‬

‫ﺑﻪﺳﻮﺯﻥ ﻭ ﺭﺷﺘﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﮐﺮﺩﻩﺍﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻣﮑﻴﻦ ﻭﻟﻪ‪:‬‬ ‫ﺯ ﺳﺎﻣﺎﻧﻲ ﮐﻪ ﺩﺍﺭﺩ ﺷﻤﻊ ﺑﺎﺷﺪ ﺍﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﺭﻭﺷﻦ‬

‫ﮐﻪ ﻣﻦ ﺍﺯ ﺩﺭﺩ ﺳﺮ ﺩﺭ ﻋـﺎﻟﻢ ﺍﺳـﺒﺎﺏ ﻣـﻲﮔـﺮﻳﻢ‬

‫ﻋﺎﻟﻢ ﺍﺳﺒﺎﺏ ﻣﺎﻧﻊ ﺩﺭﺩ ﺳﺮ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻫﺮ ﺳﺮﻱ ﺭﺍ ﮐﻪ ﺩﺭﺩ ﮔﺮﻓﺖ‬

‫ﮔﻮ ﻋﺎﻟﻢ ﺍﺳﺒﺎﺏ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻲﮔﺮﻳﺪ‪ .‬ﺍﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ ﻣﻮﻗﻮﻑ ﺑﺮ ﺗﻤﺜﻴﻞ ﺷﻤﻊ‬

‫ﻧﺒﻮﺩ ﻭ ﺍﮔﺮ ﺍﺭﺍﺩﺓ ﺷﺎﻋﺮ ﺍﻳﻦ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻦ ﺍﺯ ﺩﺭﺩ ﺳﺮ ﻋﺎﻟﻢ ﺍﺳﺒﺎﺏ‬

‫ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎﺭﻡ‬

‫‪١٢٣‬‬

‫ﺑﻪﺗﻨﺎﺳﺐ ﺷﻤﻊ ﻟﻔﻆ »ﺯﺑﺎﻥ ﺩﺭﺍﺯﻱ« ﻭ »ﮔﺪﺍﺯﮔﻲ« ﺁﻭﺭﺩﻩﺍﻧﺪ‪ ،‬ﻻﮐﻦ‬

‫ﺑﻪﺧﺎﻃﺮ ﺍﻳﺸﺎﻥ ﻧﺮﺳﻴﺪﻩ‪ ،‬ﺯﺑﺎﻥ ﺩﺭﺍﺯ ﺁﻥ ﺭﺍ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ ﮐﻪ ﮐﺴﻲ ﺳﺨﻦ‬

‫ﺯﻳﺎﺩﻩ ﺍﺯ ﺩﻫﻦ ﺧﻮﺩ ﺑﺮﺁﺭﺩ ﻭ ﮐﺴﻲ ﺭﺍ ﮐﻪ ﺑﻬﺮ ﮔﺪﺍﺯ ﺁﻓﺮﻳﺪﻩ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺍﻭ‬

‫ﺭﺣﻴﻢ ﺍﺳﺖ ﻭ ﺑﺎ ﺯﺑﺎﻥ ﺩﺭﺍﺯﻱ ﺍﻭ ﺭﺍ ﭼﻪ ﻧﺴﺒﺖ‪ .‬ﺣﺮﻓﻲ ﺍﺯ ﺩﻫﻦ ﺍﻭ‬

‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺮﻧﻤﻲﺁﻳﺪ ﮐﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﺭﻧﺠﺶ ﺩﻝ ﮐﺴﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺩﺭﺍﺯﻱ‬

‫ﺯﺑﺎﻥ ﺭﺍ ﺑﺎ ﮔﺪﺍﺯﮔﻲ ﺩﻝ ﭼﻪ ﻧﺴﺒﺖ‪ ،‬ﮔﻮ ﺍﻳﻦ ﻫﺮﺩﻭ ﺑﻪﺷﻤﻊ ﺗﻌﻠﹼﻖ‬ ‫ﺩﺍﺷﺖ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻭ ﺍﺳﺘﺎﺩﺍﻥ ﺯﺑﺎﻥ ﺩﺭﺍﺯﻱ ﺷﻤﻊ ﺭﺍ ﺑﻪﺍﻳﻦ ﻗﺴﻢ ﻣﻲﺑﻨﺪﻧﺪ‪:‬‬ ‫ﺑﻪﭘﺎﻱ ﺷﻤﻊ ﺷـﻨﻴﺪﻡ ﺯ ﻗﻴﭽـﻲ ﻓـﻮﻻﺩ‬ ‫ﺯﺑﺎﻥ ﺩﺭﺍﺯ ﺳﺮ ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻲﺩﻫﺪ ﺑﺮ ﺑﺎﺩ‬

‫ﻣﮑﻴﻦ ﻭﻟﻪ‪:‬‬ ‫ﻧﺮﮔﺲ ﺍﺯ ﭼﺸﻢ ﮔﻞ ﺍﻓﺘﺎﺩ ﺯ ﺳﻴﻢ ﻭ ﺯﺭ ﺧﻮﻳﺶ‬

‫ﻃﺎﻟﺐ ﺳﻴﻢ ﻭ ﺯﺭ ﺍﻱ ﻏﻨﭽﻪ ﺩﻫـﻦ ﻧﺘـﻮﺍﻥ ﺷـﺪ‬

‫ﺍﻓﺘﺎﺩﻥ ﻧﺮﮔﺲ ﺍﺯ ﭼﺸﻢ ﮔﻞ ﺛﺎﺑﺖ ﻧﻴﺴﺖ ﻭ ﺍﮔﺮ ﻧﺮﮔﺲ ﺭﺍ‬ ‫ﺑﻪﻋﻠﹼﺖ ﺳﻴﻢ ﻭ ﺯﺭ ﺍﺯ ﭼﺸﻢ ﮔﻞ ﺍﻓﺘﺎﺩﻩ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬ﮔﻞ ﻫﻢ ﺍﺯ ﺍﻳﻦ‬ ‫ﻋﻠﹼﺖ ﺧﺎﻟﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺯﺭﺩﺭﻭ ﻣﺸﻬﻮﺭ ﻭ ﻣﻌﺮﻭﻑ ﺍﺳﺖ ﻭ‬ ‫ﻧﺮﮔﺲ ﺩﺭ ﻣﺮﺗﺒﺔ ﺧﻮﺩ ﻫﻴﭻ ﮐﻢ ﺍﺯ ﮔﻞ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺍﮔﺮ ﮔﻞ ﺭﺍ ﺑﻪﺭﺧﺴﺎﺭ‬ ‫ﻣﻌﺸﻮﻕ ﻧﺴﺒﺖ ﺍﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺮﮔﺲ ﺭﺍ ﺑﻪﭼﺸﻢ‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺍﺩ‪‬ﻋﺎ ﻫﻢ ﺩﺭ ﻓﻦ‬ ‫ﺷﻌﺮ ﺩﺭﺳﺖ ﺍﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺎ ﻫﻢ ﺍﻧﺪﮐﻲ ﺭﺍﻩ ﺑﺪﻳﻬﻲ ﺩﺍﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺍﺭﺑﺎﺏِ‬ ‫ﺳﺨﻦ ﻗﺴﻤﻲ ﮐﻪ ﺍﺩ‪‬ﻋﺎ ﺩﺭ ﻓﻦ ﺷﻌﺮ ﻗﺮﺍﺭ ﺩﺍﺩﻩﺍﻧﺪ‪ ،‬ﺍﺯﻭ ﺍﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ‬ ‫ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ ﻭ ﺟﺪﺍﺳﺖ ﻭ ﺳﺨﻨﺮﺱ ﻣﻲﻓﻬﻤﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﮑﻴﻦ ﻭﻟﻪ‪:‬‬ ‫ﺷﻤﻊ ﺭﺍ ﮔﺮ ﺁﺗﺶ ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ ﻣﻲﺳﻮﺯﺩ ﻣﮑﻴﻦ‬ ‫ﺍﺯ ﮔﺪﺍﺯ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺎﺷﺪ ﺍﺣﺘﺮﺍﻕ ﻣﺎ ﻫﻨـﻮﺯ‬

‫‪١٢٢‬‬

‫ﻋﺒﺮﺕﺍﻟﻐﺎﻓﻠﻴﻦ‬

‫ﺗﻤﺜﻴﻞ ﻧﺰﺩ ﺁﮔﺎﻫﺎﻥ ﺳﺨﻦ ﺩﺭﺳﺖ ﻧﻴﺴﺖ ﻭ ﺍﻳﻦ ﻣﻀﻤﻮﻥ ﺭﺍ ﭘﻴﺶ ﺍﺯ‬ ‫ﺍﻳﻦ ﺷﺎﻩ ﻣﻠﻮﻝ)‪ (۹۱‬ﺻﺎﺣﺐ ﺳﻠﻤﻪ ﺭﺑﻪ‪ ،‬ﺑﻪﺧﻮﺑﻲ ﺑﺴﺘﻪﺍﻧﺪ‪:‬‬ ‫ﮐﺮﺩ ﻣﺸﹼﺎﻃﻪ ﺑﻪﺯﻟﻒ ﺗﻮ ﻣﮕـﺮ ﺷـﻮﺧﻲﻫـﺎ‬

‫ﻣﺎﺭﺵ ﺍﺯ ﺷﺎﻧﻪ ﭼﻮ ﺿﺤ‪‬ﺎﮎ ﺑﺮﻭﻥ ﻣﻲﺁﻳﺪ‬

‫ﻣﮑﻴﻦ ﻭﻟﻪ‪:‬‬ ‫ﺁﻧﮑﻪ ﮐﺎﺭﺵ ﺑﻪ ﻏﻢ ﻋﺸﻖ ﺟﮕﺮ ﺧﻮﺍﺭ ﺍﻓﺘﺪ‬

‫ﻫﺮ ﻧﻔﺲ ﺧﻴﺰﺩ ﻭ ﺍﺯ ﺿﻌﻒ ﻧﮕﻮﻧﺴﺎﺭ ﺍﻓﺘﺪ‬

‫ﺩﺭ ﻏﻢ ﻋﺸﻖ ﺍﺯ ﺿﻌﻒ ﺍﻓﺘﺎﺩﻥ ﻣﺴﻠﹼﻢ‪ ،‬ﻻﮐﻦ ﻋﻠﹼﺖ ﻧﮕﻮﻧﺴﺎﺭ‬

‫ﺍﻓﺘﺎﺩﻥ ﺑﻌﻴﺪ ﺍﺯ ﺭﺃﻱ ﻧﺎﻗﺺ ﻓﻘﻴﺮ ﺍﺳﺖ ﻭ ﺍﻳﻦ ﻣﻀﻤﻮﻥ ﺭﺍ ﺍﺑﻮﺍﻟﻘﺎﺳﻢ‬

‫ﺧﺎﻥ ﻗﺎﺳﻢ)‪ (۹۲‬ﺗﺨﻠﹼﺺ ﺑﺴﻴﺎﺭ ﺑﻪﺧﻮﺑﻲ ﺑﺴﺘﻪ ﺍﺳﺖ‪:‬‬ ‫ﮐﺎﺭﻡ ﺍﻳﻨﺴﺖ ﺑﮕﻮﻳﻲ ﺗﻮ ﮐﻪ ﭼﻮﻥ ﺳﺎﻳﻪ ﺯ ﺿﻌﻒ‬

‫ﮔﻪ ﺑﻪﺧـﺎﮎ ﺍﻓـﺘﻢ ﻭ ﮔـﻪ ﺗﮑﻴـﻪ ﺑـﻪﺩﻳـﻮﺍﺭ ﮐـﻨﻢ‬

‫ﻣﮑﻴﻦ ﻭﻟﻪ‪:‬‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ ﻣﻤﮑﻦ ﮐﻪ ﺭﻭﺩ ﺍﺯ ﺳﺮ ﮐﻮﻳﺶ ﺑﻴﺮﻭﻥ‬

‫ﺑــﺮ ﺳــﺮ ﻋﺎﺷــﻖ ﺍﻭ ﮔــﺮ ﺩﺭ ﻭ ﺩﻳــﻮﺍﺭ ﺍﻓﺘــﺪ‬

‫ﺩﺭ ﻭ ﺩﻳﻮﺍﺭ ﺑﺮ ﻫﺮ ﮐﻪ ﺑﻴﻔﺘﺪ ﺣﺮﮐﺖ ﻧﻤﻲﺗﻮﺍﻧﺪ ﮐﺮﺩ‪ ،‬ﻣﻮﻗﻮﻑ ﺑﺮ‬

‫ﻋﺎﺷﻖ ﻧﻴﺴﺖ ﻭ ﻣﺪ‪‬ﻋﺎﻱ ﻣﻴﺮﺯﺍ ﺍﻳﻦ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺩﺭ ﻭ ﺩﻳﻮﺍﺭ ﻣﺸﺮ‪‬ﻑ‬

‫ﺑﻪﺍﻓﺘﺎﺩﻥ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﻫﻢ ﻋﺎﺷﻖ ﺣﺬﺭ ﻧﮑﻨﺪ‪ ،‬ﺍﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ ﺍﺯ ﺑﻨﺪﺵ ﺍﻳﻦ‬ ‫ﺷﻌﺮ ﭘﻴﺪﺍ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬

‫ﻣﮑﻴﻦ ﻭﻟﻪ‪:‬‬ ‫ﺁﻥ ﺭﺍ ﮐﻪ ﺑـﺎ ﺯﺑـﺎﻥ ﺩﺭﺍﺯ ﺁﻓﺮﻳـﺪﻩﺍﻧـﺪ‬

‫ﮔﻮﻳﺎ ﭼﻮﻥ ﺷﻤﻊ ﺑﻬﺮ ﮔﺪﺍﺯ ﺁﻓﺮﻳﺪﻩﺍﻧﺪ‬

‫ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎﺭﻡ‬

‫‪١٢١‬‬

‫ﻏﻢ ﻭ ﺩﻝ ﻫﺮﺩﻭ ﺗﻌﻠﹼﻖ ﺑﻪﻧﺎﭘﺎﮐﻲ ﻧﺪﺍﺭﻧﺪ‪ ،‬ﻓﺮﺽ ﮐﺮﺩﻡ ﮐﻪ ﻫﺮﺩﻭ‬

‫ﺣﮑﻢ ﺯﻫﺮ ﻗﺎﺗﻞ ﺩﺍﺭﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﻫﻢ ﮐﺴﻲ ﺩﻝ ﻭ ﻏﻢ ﺭﺍ ﻧﺎﭘﺎﮎ ﻧﻨﻮﺷﺘﻪ‪.‬‬ ‫ﻣﮑﻴﻦ ﻭﻟﻪ‪:‬‬ ‫ﺩﺭ ﻣﺤﺒ‪‬ﺖ ﺑـﻪ ﺩﻋـﺎ ﮔﺮﻳـﻪ ﺍﺛـﺮ ﺩﺍﺩ ﻣـﺮﺍ‬

‫ﺯﻫﺪ ﺧﺸﮏ ﺁﻧﭽﻪ ﺩﻫﺪ ﺩﺍﻣﻦ ﺗﺮ ﺩﺍﺩ ﻣﺮﺍ‬

‫ﺯﻫﺪ ﺧﺸﮏ ﮐﺠﺎ ﺍﺛﺮ ﺩﺍﺭﺩ ﻭ ﭼﻪ ﻣﻲﺩﻫﺪ ﮐﻪ ﺍﻳﺸﺎﻥ ﺗﻤﺜﻴﻞ ﺩﺍﺩﻩ‪.‬‬

‫ﻓﻘﻂ ﺑﻪﺗﻨﺎﺳﺐ ﻟﻔﻆ »ﺗﺮ«‪» ،‬ﺯﻫﺪ ﺧﺸﮏ« ﺭﺍ ﻳﺎﺩ ﻓﺮﻣﻮﺩﻩﺍﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺯﻫﺪ‬ ‫ﺧﺸﮏ ﺯﻫﺮ ﺍﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺷﻌﺮ ﺍﺳﺘﺎﺩ ﺍﺳﺖ‪:‬‬ ‫ﺑﻪﺟﺎﻱ ﭼﻮﺏ ﺩﺭﺑﺎﻧﺴﺖ ﺯﻫﺪ ﺧﺸﮏ ﻋﻘﺒٰﻲ ﺭﺍ‬

‫ﻣﺒـﻴﻦ ﺯﻧﻬــﺎﺭ ﺍﻳــﻦ ﺗﻘـﻮٰﻱ ﺷــﻌﺎﺭﺍﻥ ﺭﻳــﺎﻳﻲ ﺭﺍ‬ ‫*‬

‫ﺣﻼﻝ ﺍﺳﺖ ﺑﺮ ﻟﻔﻆ ﮔﺸﺘﻦ ﺣﻼﻝ‬

‫ﻧﻪ ﭼﻨﺪﺍﻧﮑﻪ ﻣﻌﻨـﻲ ﺷـﻮﺩ ﭘﺎﻳﻤـﺎﻝ‬

‫ﻣﮑﻴﻦ ﻭﻟﻪ‪:‬‬ ‫ﺯﻧﻬــﺎﺭ ﺑــﻪﺁﻥ ﻃــﺮ‪‬ﺓ ﺟــﺎﺩﻭ ﻧــﺪﻫﻲ ﺩﻝ‬

‫ﮐﺰ ﺩﻭﺵ ﺗﻮ ﻫﻢ ﻣﺎﺭ ﭼﻮ ﺿﺤ‪‬ﺎﮎ ﺑﺮﺁﻳﺪ‬

‫ﺍﺯ ﻋﺒﺎﺭﺕ ﺍﻳﻦ ﺷﻌﺮ ﭘﻴﺪﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﻇﺎﻫﺮﺍﹰ ﺿﺤ‪‬ﺎﮎ ﺑﻪﺟﺎﺩﻭﻱ ﮐﺴﻲ‬

‫ﺩﻝ ﺩﺍﺩﻩ ﺑﻮﺩ ﮐﻪ ﺑﻪﻋﻠﹼﺖ ﺍﻭ ﻣﺎﺭ ﺍﺯ ﺩﻭﺵ ﺍﻭ ﺑﺮﺁﻣﺪ‪ .‬ﻗﻄﻊ ﻧﻈﺮ ﺍﺯ ﺷﻌﺮ‬

‫ﻭ ﺷﺎﻋﺮﻱ‪ ،‬ﻣﻴﺮﺯﺍ‪ ،‬ﻧﺎﻡ ﺧﺪﺍ‪ ،‬ﻣﻮﺭ‪‬ﺥ ﺑﻲﺑﺪﻝﺍﻧﺪ‪ ،‬ﺿﺤ‪‬ﺎﮎ ﮐﻲ ﺑﻪﻃﺮ‪‬ﺓ‬

‫ﺟﺎﺩﻭﻱ ﻣﻬﻮﺷﺎﻥ ﺩﻝ ﺩﺍﺩﻩ ﺑﻮﺩ ﮐﻪ ﻋﻠﹼﺖ ﻣﺎﺭ ﺑﺮﺁﻣﺪﻥ ﺑﺎﺷﺪ ﻭ ﻣﺸﻬﻮﺭ‬

‫ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﻴﻄﺎﻥ ﺑﺮ ﮐﺘﻒ ﺍﻭ ﺑﻮﺳﻪ ﺩﺍﺩﻩ ﮐﻪ ﺍﻳﻦ ﺑﻼ ﺑﺮﻭ ﻧﺎﺯﻝ ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪١٢٠‬‬

‫ﻋﺒﺮﺕﺍﻟﻐﺎﻓﻠﻴﻦ‬

‫ﻣﮑﻴﻦ ﻭﻟﻪ‪:‬‬ ‫ﺗﺎ ﺷﻮﺩ ﺭﺍﻣﻢ ﻫﺰﺍﺭﺍﻥ ﺣﻴﻠﻪ ﻭ ﻓﻦ ﻣﻲﮐـﻨﻢ‬

‫ﺁﻧﭽﻪ ﻣﻲﺑﺎﻳﺪ ﮐﻪ ﺍﻭ ﺑﺎ ﻣﻦ ﮐﻨﺪ ﻣﻦ ﻣﻲﮐﻨﻢ‬

‫ﻣﻌﺸﻮﻕ ﺭﺍ ﺑﺎ ﺣﻴﻠﻪ ﻭ ﻓﻦ ﮐﺎﺭ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﮐﺎﺭِ ﺍﻭ ﻧﺎﺯ ﻭ ﺍﺩﺍ ﻭ ﻋﺸﻮﻩ‬

‫ﺍﺳﺖ ﻭ ﻣﻴﺮﺯﺍ ﺻﺎﺣﺐ ﻗﺒﺎﺣﺖ ﺑﺎ ﻓﻬﻢ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﻨﺪ‪:‬‬

‫»ﺁﻧﭽﻪ ﻣﻲﺑﺎﻳﺪ ﮐﻪ ﺍﻭ ﺑﺎ ﻣﻦ ﮐﻨﺪ ﻣﻦ ﻣﻲﮐﻨﻢ«‬

‫ﺍﻭ ﺭﺍ ﭼﻪ ﺿﺮﻭﺭ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﺎﺯ ﻭ ﻋﺸﻮﻩ ﺭﺍ ﮔﺬﺍﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺣﻴﻠﻪ ﻭ ﻓﻦ‬

‫ﺑﺮﺍﻱ ﻣﻼﻗﺎﺕ ﺍﻳﺸﺎﻥ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﻣﻴﺮﺯﺍ ﮐﺎﺭِ ﺍﻭ ﺭﺍ ﺑﻲﺟﺎ ﺑﺮ ﺧﻮﺩ ﮔﺮﻓﺘﻪﺍﻧﺪ‪،‬‬ ‫ﺷﺎﻳﺎﻥ ﺷﺄﻥ ﺍﻳﺸﺎﻥ ﻧﺒﻮﺩ‪.‬‬

‫ﻣﮑﻴﻦ ﻭﻟﻪ‪:‬‬ ‫ﻣﺮﺍ ﺩﻝ ﺩﺭ ﺑ‪‬ﺪ‪‬ﺭ ﺩﺍﺭﺩ ﺑﻠﻲ ﺻـﺤﺒﺖ ﺍﺛـﺮ ﺩﺍﺭﺩ‬

‫ﻏﻢِ ﺧﻮﻧﻴﻦ ﺟﮕﺮ ﺩﺍﺭﺩ ﺑﻠﻲ ﺻﺤﺒﺖ ﺍﺛﺮ ﺩﺍﺭﺩ‬

‫ﺍﺛﺮ ﺻﺤﺒﺖ ﺑﺎ ﻣﺼﺮﻉ ﺛﺎﻧﻲ ﺭﺑﻂ ﻧﺪﺍﺭﺩ ﻭ ﻏﻢ ﺟﮕﺮ ﺧﻮﻥ ﮐﻦ‬

‫ﺍﺳﺖ ﻭ ﺟﮕﺮ ﻏﻢ ﺧﻮﻥ ﮐﻦ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﮑﻴﻦ ﻭﻟﻪ‪:‬‬ ‫ﻳﺎﻓﺘﻢ ﻋ‪‬ﺸﺮ ﻋﺸﻴﺮ ﺩﺭﺩ ﺧﻮﺩ‬ ‫ﺑﻪﺍﻳ‪‬ﻮﺏ‬

‫)ﻉ (‬

‫ﻣﺤﻨﺖ ﺍﻳ‪‬ﻮﺏ ﮐﺮﺩﻡ ﺍﻣﺘﺤﺎﻥ‬

‫ﻧﺴﺒﺖ ﻣﺤﻨﺖ ﻣﺴﻤﻮﻉ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺳﻨﺪ ﻣﻲﺧﻮﺍﻫﺪ‪ ،‬ﺍﮔﺮ‬

‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪﮐﻮﻫﮑﻦ ﻣﻲﺩﺍﺩﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺮﺑﻮﻁ ﻣﻲﺑﻮﺩ‪ .‬ﺻﺒﺮ ﺍﻳ‪‬ﻮﺏ‬

‫)ﻉ(‬

‫ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﮑﻴﻦ ﻭﻟﻪ‪:‬‬ ‫ﺩﺭ ﺳﻴﻨﻪ ﻏﻢﺁﻟﻮﺩﻩ ﭼﺮﺍ ﻣﺎﻧﺪ ﺩﻝ ﻣﻦ‬

‫ﻧﺎﭘﺎﮎ ﺯ ﺁﺗﺸﮑﺪﻩ ﮔـﺮ ﭘـﺎﮎ ﺑﺮﺁﻳـﺪ‬

‫ﻣﺸﻬﻮﺭ‬

‫ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎﺭﻡ‬

‫‪١١٩‬‬

‫ﻋﺠﻢ ﺧﻴﺮﻩ ﭼﺸﻢ ﺁﻥ ﺭﺍ ﮔﻮﻳﻨﺪ ﮐﻪ ﺩﺭ ﭼﺸﻢ ﺍﻭ ﺣﻴﺎ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺩﺭ‬

‫ﺍﻳﻦ ﺻﻮﺭﺕ ﺍﻳﻦ ﻣﻀﻤﻮﻥ ﻫﺠﻮ ﺭﺥ ﻣﻌﺸﻮﻕ ﺍﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﮑﻴﻦ ﻭﻟﻪ‪:‬‬ ‫ﺩﺭ ﺧﻴﺎﻝ ﺑﺎﻍ ﺧﻠﺪ ﻭ ﺷﺎﺥ ﻃﻮﺑﻲ ﺷﻴﺦ ﺧﻔﺖ‬

‫ﮐﻮﻱ ﺍﻭ ﺭﺍ ﺑﺎ ﻗﺪ ﺩﻟﺠﻮﻱ ﺍﻭ ﺩﺭ ﺧﻮﺍﺏ ﺩﻳـﺪ‬

‫ﭼﻴﺰﻱ ﺭﺍ ﮐﻪ ﺑﻪﺫﺍﺕ ﺍﻧﺴﺎﻥ ﺗﻌﻠﹼﻖ ﺩﺍﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻳﺎ ﻫﻤﺠﻨﺲ ﺍﻭ‬

‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺍﻭ ﺭﺍ ﺑﻪﺁﻥ ﭼﻴﺰ ﺑﻪﺧﻮﺍﺏ ﻣﻲﺗﻮﺍﻧﺪ ﺩﻳﺪ‪ ،‬ﺍﮔﺮ ﮐﺴﻲ ﺑﮕﻮﻳﺪ‬

‫ﻓﻼﻧﻲ ﺭﺍ ﺑﺎ ﻟﺒﺎﺱ ﻣﮑﻠﹼﻒ ﻳﺎ ﺑﻪﺣﺎﻝ ﺗﺒﺎﻩ ﻳﺎ ﺯﻳﺪ ﺭﺍ ﻳﺎ ﻋﻤﺮﻭ ﺭﺍ‬ ‫ﺑﻪﺧﻮﺍﺏ ﺩﻳﺪﻡ‪ ،‬ﺩﺭﺳﺖ ﺍﺳﺖ ﻭ ﺍﺯ ﺍﻳﻦ ﻗﺒﻴﻞ ﻣﻲﺗﻮﺍﻥ ﮔﻔﺖ ﻟﻴﮑﻦ‬

‫ﮐﻮﻱ ﺭﺍ ﻳﺎ ﺩﺭﻭﺍﺯﻩ ﺭﺍ ﻳﺎ ﺣﻮﻳﻠﻲ ﺭﺍ ﻳﺎ ﻗﺪ ﮐﺴﻲ ﻧﺪﻳﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﮐﻮﻱ‬ ‫ﺑﺎ ﻗﺪ ﺩﻳﺪﻥ ﻣﻀﻤﻮﻥ ﺗﺎﺯﻩ ﺍﺳﺖ‪ ،‬ﺳﻨﺪ ﻣﻲﺧﻮﺍﻫﺪ‪.‬‬

‫ﻣﮑﻴﻦ ﻭﻟﻪ‪:‬‬ ‫ﺍﺯ ﺯﻧﺨﺪﺍﻧﺶ ﺭﻭﺍﻥ ﺳﻴﻞ ﻋﺮﻕ ﺍﺯ ﺷﺮﻡ ﺷﺪ‬

‫ﺭﻭﺩ ﻧﻴﻞ ﺁﺧﺮ ﻧﻤﻮﺩ ﺍﻋﺠﺎﺯ ﻳﻮﺳﻒ ﭼـﺎﻩ ﺭﺍ‬

‫ﻋﺮﻕ ﺷﺮﻡ ﺭﺍ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻪﺟﺒﻴﻦ ﻧﺴﺒﺖ ﺍﺳﺖ ﻳﺎ ﺑﻪﺭﺧﺴﺎﺭ ﻭ ﻋﺮﻕ ﺍﺯ‬

‫ﺯﻧﺨﺪﺍﻥ ﺟﻮﺵ ﺯﺩﻥ ﻇﺎﻫﺮﺍﹰ ﻣﺴﻤﻮﻉ ﻫﻴﭻﮐﺲ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺷﻌﺮ‬ ‫ﺍﺳﺘﺎﺩ ﺍﺳﺖ‪:‬‬ ‫ﺗﺎ ﺑﺮ ﺟﺒﻴﻦ ﺍﻭ ﻋﺮﻕ ﺷﺮﻡ ﺟﻮﺵ ﮐﺮﺩ‬

‫ﺁﻳﻴﻨﻪ ﺭﺍ ﺩﮐﺎﻥ ﺟـﻮﺍﻫﺮ ﻓـﺮﻭﺵ ﮐـﺮﺩ‬

‫ﻭ ﺷﻌﺮ ﻣﻴﺮﺯﺍ ﺻﺎﺣﺐ ﻣﻴﺮﺯﺍ ﺑﻴﺪﻝ ﻧﻴﺰ‪:‬‬ ‫ﺑﻪﺷﺒﻨﻢ ﺻﺒﺢ ﺍﻳﻦ ﮔﻠﺴﺘﺎﻥ ﻧﺸﺎﻧﺪ ﺟـﻮﺵ ﺑﻬـﺎﺭ ﺧـﻮﺩ ﺭﺍ‬ ‫ﻋﺮﻕ ﭼﻮ ﺳﻴﻼﺏ ﺍﺯ ﺟﺒﻴﻦ ﺭﻓﺖ ﻭ ﻣﺎ ﻧﮑﺮﺩﻳﻢ ﮐﺎﺭِ ﺧﻮﺩ ﺭﺍ‬

‫‪١١٨‬‬

‫ﻋﺒﺮﺕﺍﻟﻐﺎﻓﻠﻴﻦ‬

‫ﺷﺨﺼﻲ ﺑﻪﺧﻮﺍﺏ ﭼﻴﺰﻱ ﺭﺍ ﻣﻲﺑﻴﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪﻇﺎﻫﺮ ﻫﻢ ﺍﻭ ﺭﺍ‬

‫ﻣﻲﺗﻮﺍﻧﺪ ﺩﻳﺪ ﻭ ﺍﺑﺮﻭﻱ ﺧﻮﺩ ﺑﻪﭼﺸﻢ ﺧﻮﺩ ﺑﻪﻧﻈﺮ ﻧﻤﻲﺁﻳﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﺩﺭ ﺁﻳﻴﻨﻪ‪.‬‬ ‫ﭘﺲ ﺁﻳﻴﻨﻪ ﺩﺭ ﺷﻌﺮ ﻣﻌﺎﻳﻨﻪ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬

‫ﻣﮑﻴﻦ ﻭﻟﻪ‪:‬‬ ‫ﺍﺯ ﻏﺒــﺎﺭ ﺭﻩ ﮐﻨــﺪ ﺭﻡ ﺁﻫــﻮﻱ ﻣــﻦ ﺑﻌــﺪ ﺍﺯﻳــﻦ‬

‫ﺳﺮﻣﻪ ﺧﻮﺍﻫﺪ ﻧﺮﮔﺲ ﺟﺎﺩﻭﻱ ﺍﻭ ﺩﺭ ﺧﻮﺍﺏ ﺩﻳﺪ‬

‫ﻋﺠﺐ ﻣﻌﻨﻲ ﻏﺮﻳﺐ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺷﺎﻋﺮ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﮐﻪ ﺁﻫﻮﻱ ﻣﻦ ﺍﺯ‬

‫ﻏﺒﺎﺭ ﺭﺍﻩِ ﺭﻡ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺳﺮﻣﻪ ﭼﻪﻃﻮﺭ ﭼﻴﺰﻱ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﺮﮔﺲ‬

‫ﺟﺎﺩﻭﻱ ﺍﻭ ﺑﺮﻭ ﻧﮕﺎﻩ ﺑﮑﻨﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﺩﺭ ﺧﻮﺍﺏ‪ .‬ﺍﻭ‪‬ﻝ ﺍﻳﻨﮑﻪ ﺍﺯ ﻏﺒﺎﺭ ﺭﺍﻩِ‬

‫ﻫﻤﻪ ﮐﺲ ﺭﻡ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺨﺼﻴﺺ ﺑﺮ ﺁﻫﻮﻱ ﻣﻴﺮﺯﺍ ﺻﺎﺣﺐ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫ﺩﻭﻡ ﺍﻳﻨﮑﻪ ﺍﺯ ﺍﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ ﻏﺒﺎﺭ ﺭﺍﻩ ﺑﺮ ﺳﺮﻣﻪ ﺗﺮﺟﻴﺢ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺍﺳﺖ‪ ،‬ﭼﺮﺍ‬

‫ﮐﻪ ﺷﺎﻋﺮ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬

‫ﻫﺮﮔﺎﻩ ﺍﺯ ﻏﺒﺎﺭ ﺭﺍﻩ ﺁﻫﻮﻱ ﻣﻦ ﺭﻡ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺳﺮﻣﻪ ﺭﺍ ﭼﻪ‬ ‫ﺭﺗﺒﻪ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺳﻮﺍﻱ ﺍﻳﻦ ﻟﻄﻒ ﺩﻳﮕﺮ ﻧﺪﺍﺭﺩ‪.‬‬

‫ﻣﮑﻴﻦ ﻭﻟﻪ‪:‬‬ ‫ﺍﺯ ﻧﺰﺍﮐﺖ ﻣﻪ ﺑـﺮﻭﻳﺶ ﻣـﻲﻧﻤﺎﻳـﺪ ﭼـﻮﻥ ﮐﻠـﻒ‬

‫ﺧﻴﺮﻩ ﭼﺸﻤﻲ ﮔﺮ ﺭﺥ ﻧﻴﮑﻮﻱ ﺍﻭ ﺩﺭ ﺧﻮﺍﺏ ﺩﻳﺪ‬

‫ﺍﻳﻨﺠﺎ ﻟﻔﻆ ﻧﺰﺍﮐﺖ ﻧﻴﺰ ﺑﻴﮑﺎﺭ ﺍﺳﺖ‪ ،‬ﺍﮔﺮ ﮐﺴﻲ ﺛﺒﻮﺕ ﻧﺰﺍﮐﺖ ﺑﺮﭘﺎ‬

‫ﮐﺮﺩﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻟﻔﻆ ﻧﺰﺍﮐﺖ ﺍﻳﻨﺠﺎ ﻫﻢ ﺭﺍﻩ ﺑﺪﻳﻬﻲ ﺩﺍﺷﺖ‪ .‬ﻣﺎﻩ ﺭﺍ ﺗﻌﻠﹼﻖ‬ ‫ﺑﻪﻧﻮﺭ ﻭ ﺿﻴﺎ ﻭ ﺗﺠﻠﹼﻲ ﺍﺳﺖ ﻭ ﺩﺭ ﻣﺼﺮﻉ ﺛﺎﻧﻲ ﻣﻌﻠﻮﻡ ﻧﻴﺴﺖ ﮐﻪ‬

‫»ﺧﻴﺮﻩ ﭼﺸﻤﻲ« ﻧﺰﺩﻳﮏ ﺧﻮﺩ ﭼﻪ ﭼﻴﺰ ﺭﺍ ﻗﺮﺍﺭ ﺩﺍﺩﻩﺍﻧﺪ‪ .‬ﺩﺭ ﺍﻟﺴﻨﺔ‬

‫ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎﺭﻡ‬

‫‪١١٧‬‬

‫ﺳﻮﺍﻱ ﺍﻟﻔﺎﻅ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﻫﻴﭻ ﻣﻌﻨﻲ ﺍﺯ ﺍﻳﻦ ﻣﻄﻠﻊ ﺑﻪﻓﻬﻢ ﻧﺎﻗﺺ‬

‫ﻋﺎﺻﻲ ﭘﻴﺪﺍ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻧﺘﻴﺠﺔ ﺑﻴﺪﺍﺭ ﺑﺨﺘﻲ ﺍﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﮐﻪ ﺭﻭﻱ ﺍﻭ ﺭﺍ ﻧﻴﺰ‬

‫ﺑﻪﺧﻮﺍﺏ ﺑﻴﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﮐﻪ ﺭﻭﺯﺍﻧﻪ ﺑﻪﻇﺎﻫﺮ ﻣﻼﻗﺎﺕ ﮔﻞ ﺗﻤﻨﹼﺎ‬ ‫ﺑﭽﻴﻨﺪ‪ ،‬ﻭﮔﺮﻧﻪ ﺑﻴﺪﺍﺭ ﺑﺨﺘﻲ ﺭﺍ ﺑﺪﺗﺮ ﺍﺯ ﺁﺷﻔﺘﮕﻲ ﺩﻝ ﺑﺎﻳﺪ ﺩﺍﻧﺴﺖ‪ .‬ﻻﺯﻡ‬

‫ﮐﻪ ﺳﺨﻦ ﺳﻨﺠﺎﻥ ﺑﻪﭼﺸﻢ ﺩﻝ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ﻭ ﺑﻪﮔﻮﺵ ﻫﻮﺵ‬

‫ﺑﻔﻬﻤﻨﺪ‪ .‬ﺩﻳﮕﺮ ﺁﻧﮑﻪ ﻣﻀﻤﻮﻥ ﺍﻳﻦ ﺑﻴﺖ ﻋﻠﻲﺍﻟﺮﻏﻢ ﻭ ﺧﻼﻑ ﻣﻀﺎﻣﻴﻦ‬ ‫ﺍﻭﺳﺘﺎﺩﺍﻥ ﺳﺎﺑﻖ ﺍﺳﺖ‪ ،‬ﻫﺮﻳﮑﻲ ﻋﺎﺷﻖ ﺭﺍ ﺑﻪﺑﻲﺧﻮﺍﺑﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺩﺍﺩﻩ‬

‫ﺍﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺷﻴﺦ ﺳﻌﺪﻱ ﻋﻠﻴﻪﺍﻟﺮﲪﺔ ﮔﻔﺘﻪ ﺍﺳﺖ‪:‬‬ ‫ﮔﻔﺘﻲ ﺷﺒﻲ ﺑـﻪﺧـﻮﺍﺏ ﺗـﻮ ﺁﻳـﻢ ﻭﻟـﻲ ﭼـﻪ ﺳـﻮﺩ‬

‫ﭼﻮﻥ ﻣﻦ ﺑﻪﻋﻤﺮ ﺧﻮﻳﺶ ﻧﺪﺍﻧﻢ ﮐﻪ ﺧﻮﺍﺏ ﭼﻴﺴﺖ‬

‫ﻭ ﻧﻴﺰ ﺣﻀﺮﺕ ﺣﺎﻓﻆ ﺷﻴﺮﺍﺯ ﻋﻠﻴﻪﺍﻟﺮﲪﺔ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬ ‫ﻗﺮﺍﺭ ﻭ ﺧﻮﺍﺏ ﺯ ﺣﺎﻓﻆ ﻃﻤﻊ ﻣﺪﺍﺭ ﺍﻱ ﺩﻝ‬

‫ﻗﺮﺍﺭ ﭼﻴﺴﺖ ﺻﺒﻮﺭﻱ ﮐﺪﺍﻡ ﻭ ﺧﻮﺍﺏ ﮐﺠﺎ‬

‫ﻭ ﻧﻴﺰ ﺷﻌﺮ ﺩﻳﮕﺮ ﺍﺯ ﻣﺜﻨﻮﻱ ﮐﺴﻲ ﺍﺳﺖ‪:‬‬ ‫ﺑﮕﻔﺘﺎ ﻭﺻﻞ ﻣﻦ ﺩﺭ ﺧﻮﺍﺏ ﺩﺭﻳﺎﺏ‬

‫ﺑﮕﻔﺘﻢ ﺭﺍﺿﻴﻢ ﻟﻴﮑﻦ ﮐﺠـﺎ ﺧـﻮﺍﺏ‬

‫ﺯﻫﻲ ﻧﺘﻴﺠﺔ ﺑﻴﺪﺍﺭﺑﺨﺘﻲ ﮐﻪ ﻋﺎﺷﻖ ﺷﺎﻡ ﻭ ﺳﺤﺮ ﺩﺭ ﺧﻮﺍﺏ‬

‫ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻣﮑﻴﻦ ﻭﻟﻪ‪:‬‬ ‫ﭼﻮﻥ ﺳﻴﻪ ﻣﺴﺘﻲ ﮐﻪ ﺑﻴﻨـﺪ ﮔﻮﺷـﺔ ﻣﺤـﺮﺏ ﺭﺍ‬

‫ﭼﺸﻢ ﺟﺎﺩﻭﻳﺶ ﺧﻢ ﺍﺑﺮﻭﻱ ﺍﻭ ﺩﺭ ﺧﻮﺍﺏ ﺩﻳﺪ‬

‫‪١١٦‬‬

‫ﻋﺒﺮﺕﺍﻟﻐﺎﻓﻠﻴﻦ‬

‫»ﭼﺸﻢ ﺳﺮﻣﻪ ﻧﺎﮎ« ﺟﺎﻳﻲ ﺩﻳﺪﻩ ﻧﺸﺪﻩ ﻭ ﺑﻪﻗﻴﺎﺱ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﻌﻠﻮﻡ‬

‫ﻣﻲﺷﻮﺩ ﮐﻪ ﻧﺨﻮﺍﻫﺪ‪ ،‬ﭼﺮﺍ ﮐﻪ ﻫﺮﺟﺎ ﻣﺪ‪‬ﻋﺎ ﺑﻪﺭﻧﮓ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺁﻧﺠﺎ ﭼﻨﻴﻦ‬ ‫ﺍﻟﻔﺎﻅ ﻣﺴﺘﻌﻤﻞ ﺳﺮﻣﻪ ﮔﻮﻥ ﻭ ﻧﻴﻠﮕﻮﻥ ﻭ ﻣﻴﮕﻮﻥ ﻭ ﻟﻔﻆ ﻧﺎﮎ ﺩﺭ ﻣﻘﺎﻡ‬

‫ﺻﻔﺖ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻏﻤﻨﺎﮎ ﻭ ﻧﻤﻨﺎﮎ ﻭ ﺁﺗﺸﻨﺎﮎ ﻭ ﻏﺼﺒﻨﺎﮎ ﻭ‬ ‫ﭼﺸﻢ ﺳﺮﻣﻪﺁﻟﻮﺩ ﻭ ﺳﺮﻣﻪ ﺳﺎ‪ ،‬ﻣﺴﺘﻌﻤﻞ ﺯﺑﺎﻥﻫﺎﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻭﻟﻪ ﻣﮑﻴﻦ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬ ‫ﭘــﺎﺭﻩ ﻣــﻲﮐــﺮﺩ ﺩﻝ ﺍﺯ ﺷــﻮﻕ ﮔﺮﻳﺒــﺎﻧﻲ ﺭﺍ‬

‫ﺩﺳﺖ ﺩﺭ ﺩﺍﻣﻦ ﻳﺎﺭ ﺍﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻪ ﻣﻲﺑﺎﻳﺪ ﮐﺮﺩ‬

‫ﻫﺮﮔﺎﻩ ﺩﺍﻣﻦ ﻳﺎﺭ ﺑﻪﺩﺳﺖ ﺁﻣﺪ‪ ،‬ﺁﺭﺯﻭﻱ ﭘﺎﺭﻩ ﮐﺮﺩﻥ ﭼﻪ ﻻﺯﻡ ﺍﺳﺖ‬

‫ﻭ ﻟﻔﻆ »ﭼﻪ ﻣﻲﺑﺎﻳﺪ ﮐﺮﺩ« ﺑﻲﺟﺎﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻧﻈﻴﺮﻱ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬ ‫ﺷﻤﺎﺭﻱ ﺗﺎ ﺳﺤﺮ ﺩﺳﺘﻢ ﺑﻪﺯﻟﻒ ﺩﺭ ﻫﻤـﻲ ﺩﺍﺭﺩ‬

‫ﮔﺮﻳﺒﺎﻧﻢ ﮔﺮﻳﺒﺎﻥ ﺍﺳﺖ ﻭ ﺩﺍﻣﻦ ﺩﺍﻣﻨﺴﺖ ﺍﻣﺸﺐ‬

‫ﺍﺯ ﻣﻌﻨﻲ ﺍﻳﻦ ﺷﻌﺮ ﭘﻴﺪﺍﺳﺖ ﻫﺮﮔﺎﻩ ﺩﺍﻣﻦ ﺑﺎ ﺯﻟﻒ ﻣﻌﺸﻮﻕ‬

‫ﺑﻪﺩﺳﺖ ﺁﻳﺪ‪ ،‬ﭘﺎﺭﻩ ﮐﺮﺩﻥِ ﮔﺮﻳﺒﺎﻥ ﭼﻪ ﺩﺧﻞ ﺩﺍﺭﺩ‪.‬‬

‫ﻭﻟﻪ‪:‬‬ ‫ﻧﻪ ﻃﻮﻓﻲ ﭼﻮﻥ ﻣﮑﻴﻦ ﺩﺭ ﮐﻌﺒﺔ ﮐﻮﻳﻲ ﺗﻮﺍﻥ ﮐﺮﺩﻥ‬

‫ﻧﻪ ﺑﻮﺳﻲ ﭼﻮﻥ ﺯﻣﻴﻦ ﺑﺮ ﺧﺎﮎ ﭘﺎﻳﻲ ﻣﻲﺗﻮﺍﻧﻢ ﺯﺩ‬

‫ﺯﻣﻴﻦ ﭘﺎ ﺭﺍ ﻣﻲﺑﻮﺳﺪ ﻧﻪ ﺧﺎﮎ ﭘﺎ ﺭﺍ‪ .‬ﭼﺮﺍ ﮐﻪ ﺯﻣﻴﻦ ﺧﻮﺩ ﺧﺎﮎ‬

‫ﺍﺳﺖ‪ ،‬ﺩﺭ ﺍﻳﻦ ﺻﻮﺭﺕ ﺗﻤﺜﻴﻞ ﺯﻣﻴﻦ ﺩﺭﺳﺖ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬

‫ﻭﻟﻪ‪:‬‬ ‫ﺷﺐ ﺩﻝ ﺍﺯ ﺁﺷﻔﺘﮕﻲ ﮔﻴﺴﻮﻱ ﺍﻭ ﺩﺭ ﺧﻮﺍﺏ ﺩﻳﺪ‬

‫ﺻﺒﺢ ﺍﺯ ﺑﻴﺪﺍﺭ ﺑﺨﺘـﻲ ﺭﻭﻱ ﺍﻭ ﺩﺭ ﺧـﻮﺍﺏ ﺩﻳـﺪ‬

‫ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎﺭﻡ‬

‫‪١١٥‬‬

‫ﻭ ﻧﻪ ﺑﻪﺍﻳﻦﻃﻮﺭ ﮐﻪ ﻣﻌﺸﻮﻕ ﻋﺎﺷﻖ ﺭﺍ ﮔﺮﻓﺖ ﻭ ﻫﺮ ﺭﻭﺯ ﺑﻪﻳﮏ‬

‫ﺿﺮﺑﺖ ﻭ ﻳﮏ ﺣﺮﺑﻪ ﺍﺫﻳ‪‬ﺖ ﺭﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺜﻼﹰ ﺍﻣﺮﻭﺯ ﺑﻪﺧﻨﺠﺮ ﻭ ﻓﺮﺩﺍ ﺑﻪﺗﻴﺮ‬ ‫ﻭ ﭘﺲ ﻓﺮﺩﺍ ﺑﻪﺷﻤﺸﻴﺮ‪ ،‬ﺗﺎ ﺷﻬﻴﺪ ﺷﻮﺩ ﻭ ﺍﮔﺮ ﺷﻬﺎﺩﺕ ﻋﺎﺷﻖ ﺑﻪﺍﻳﻦ‬ ‫ﻃﻮﺭ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻟﻔﻆ ﺷﺮﻭﻉ ﻣﻀﺎﻳﻘﻪ ﻧﺪﺍﺭﺩ‪ ،‬ﺑﻪﺑﺴﻢ ﺍﷲ‪.‬‬ ‫ﻣﮑﻴﻦ ﻭﻟﻪ‪:‬‬ ‫ﺑﻠﺒﻞ ﺯ ﺭﺷﮏ ﺳﻮﺧﺖ ﮐﻪ ﺍﺯ ﺷﻮﺭ ﻧﺎﻟﻪﺍﻡ‬

‫ﻫﺮ ﻧﻴﺶ ﺧﺎﺭ ﺑﺮ ﺳﺮ ﺩﻳﻮﺍﻧﻪ ﺭﻭﺷﻦ ﺍﺳﺖ‬

‫ﭼﻮﻥ ﻣﺠﻤﺮ ﻭ ﺳﭙﻨﺪ ﺯ ﺷﻮﺭ ﺻـﻔﻴﺮ ﻣـﻦ‬

‫ﺻﻴ‪‬ﺎﺩ ﻋﺎﻗﻞ ﻭ ﻗﻔﺲ ﺩﺍﻧـﻪ ﺭﻭﺷـﻦ ﺍﺳـﺖ‬

‫ﺩﺭ ﺍﻳﻦ ﻫﺮﺩﻭ ﺷﻌﺮ ﻟﻔﻆ »ﺭﻭﺷﻦ ﺍﺳﺖ« ﮐﻪ ﺑﻪﻣﻌﻨﻲ ﺳﻮﺧﺘﻦ‬

‫ﺁﻭﺭﺩﻩﺍﻧﺪ‪ ،‬ﺟﺰ ﺷﻤﻊ ﻭ ﺁﺗﺶ ﻭ ﭼﺮﺍﻍ ﺍﻃﻼﻕ »ﺭﻭﺷﻦ ﺍﺳﺖ« ﮐﻪ‬

‫ﺑﻪﻣﻌﻨﻲ ﺳﻮﺧﺘﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﻴﺎﻣﺪﻩ ﻭ ﺳﻨﺪ ﻣﻲﺧﻮﺍﻫﺪ‪ .‬ﺍﮔﺮ ﺑﻪﺗﺸﺒﻴﻪ ﺷﻤﻊ‬

‫ﻣﻲﺑﻮﺩ‪ ،‬ﻫﻢ ﻣﻀﺎﻳﻘﻪ ﻧﺪﺍﺷﺖ‪.‬‬ ‫ﻭﻟﻪ ﻣﮑﻴﻦ‪:‬‬ ‫ﻧﻴﺎﺭﺩ ﺗﺎﺏ ﺷـﻮﺥ ﻣـﻦ ﻫﺠـﻮﻡ ﻋـﺸﻘﺒﺎﺯﺍﻥ ﺭﺍ‬

‫ﺷﻬﻲ ﺍﺯ ﮐﺜﺮﺕ ﺧﻴﻞ ﻭ ﺣﺸﻢ ﺭﻧﺠﻴﺪﻩ ﺭﺍ ﻣﺎﻧﺪ‬

‫ﻋﺎﺻﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬ ‫ﮐﺎﺭ ﺳﻠﻄﻨﺖ ﺍﺯ ﮐﺜﺮﺕ ﺧﻴﻞ ﻭ ﺣﺸﻢ ﺩﺭﺳﺖ ﻣﻲﺷﻮﺩ‪ ،‬ﺷﺎﻫﺎﻥ‬ ‫ﺑﻪﻓﺮﺍﻫﻢ ﺁﻣﺪﻥ ﺳﭙﺎﻫﻲ ﻣﻲﻧﺎﺯﺩ‪ ،‬ﻧﻪ ﮐﻪ ﻣﻲﺭﻧﺠﻨﺪ‪ .‬ﺗﻤﺜﻴﻞ‬ ‫ﺑﺎ ﻣﺼﺮﻉ ﺍﻭ‪‬ﻝ ﺩﺭﺳﺖ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﮑﻴﻦ ﻭﻟﻪ‪:‬‬ ‫ﻣﮕــﺮ ﻓﺮﻳﻔﺘــﺔ ﺁﻥ ﺩﻭ ﻧــﺮﮔﺲ ﺳــﻴﻪﺍﻡ‬ ‫ﮐﻪ ﭼﺸﻢ ﺩﺍﻍ ﺩﻟﻢ ﺳﺮﻣﻪ ﻧﺎﮎ ﻣﻲﮔﺮﺩﺩ‬

‫‪١١٤‬‬

‫ﻋﺒﺮﺕﺍﻟﻐﺎﻓﻠﻴﻦ‬

‫ﻣﻦ ﺍﺯ ﮐﺴﻲ ﺩﺭ ﻫﻴﭻ ﺑﺎﺏ ﺭﻭ ﻧﮕﺮﺩﺍﻧﻴﺪﻩﺍﻡ‪ ،‬ﺗﻮ ﻫﻢ ﺍﺯ ﻣﻦ‬

‫ﺭﻭ ﻣﮕﺮﺩﺍﻥ ﻭ ﺷﺎﻋﺮ ﻫﺮﮔﺰ ﺑﻪﻣﺂﻝ ﻣﻌﻨﻲ ﺧﻮﺩ ﭘﻲ ﻧﺒﺮﺩﻩ‪ ،‬ﻫﺮﭼﻪ‬ ‫ﺑﻪﺧﺎﻃﺮ ﻣﻲﺭﺳﺪ ﺍﻟﻌﻴﺎﺫ ﺑﺎﷲ‪.١‬‬

‫ﻓﺎﺧﺮ ﻣﮑﻴﻦ‪:‬‬ ‫ﺗﻘﺼﻴﺮ ﭼﻴﺴﺖ ﻣﺸﺖ ﻣﺰﻥ ﭘﻨﺠﻪﺍﻡ ﻣﭙﻴﭻ‬

‫ﻗﺮﺑﺎﻥ ﺷﻮﻡ ﺑـﺰﻭﺭ ﺍﺯﻳـﻦ ﻧـﺎﺗﻮﺍﻥ ﻣـﺮﻧﺞ‬

‫ﻣﺸﺖ ﺯﺩﻥ ﻭ ﭘﻨﺠﻪ ﭘﻴﭽﻴﺪﻥ ﮐﺎﺭ ﭘﻬﻠﻮﺍﻥ ﺍﺳﺖ‪ ،‬ﮐﺎﺭِ ﻣﻌﺸﻮﻕ‬

‫ﺑﻪﻧﺎﺯ ﻭ ﺍﺩﺍ ﻭ ﻏﻤﺰﻩ ﻭ ﺧﻮﺩ ﺭﺍ ﺁﺭﺍﻳﺶ ﻧﻤﻮﺩﻥ‪ ،‬ﺗﺎ ﺩﻝ ﻋﺎﺷﻖ ﺑﺴﻴﺎﺭ‬

‫ﻓﺮﻳﻔﺘﻪ ﺷﻮﺩ‪ .‬ﻭﺍﻱ ﺑﺮ ﻋﺎﺷﻘﻲ ﮐﻪ ﻧﺎﺗﻮﺍﻥ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻗﻮﻱ ﻫﻴﮑﻞ ﺍﮔﺮ ﺷﻠﹼﻪ‬

‫ﺑﺮﮔﺮﺩﺩ‪ ،‬ﺳﺨﺖ ﻗﺒﺎﺣﺖ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﭘﻴﭽﻴﺪﻥ ﻭ ﻣﺸﺖ ﺯﺩﻥ ﺳﺎﺑﻖ‬ ‫ﺷﻌﺮﺍ ﺑﺴﺘﻪﺍﻧﺪ‪ ،‬ﺍﻣ‪‬ﺎ ﺑﻪﺍﻳﻦ ﺻﻮﺭﺕ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻣﻴﺮﺯﺍ ﺻﺎﺋﺐ ﮔﻔﺘﻪ ﺍﺳﺖ‪:‬‬ ‫ﺩﺳﺖ ﭘﻴﭽﻴﺪﻥ ﻭ ﺩﻝ ﺑﺮﺩﻥ ﻭ ﭘﻨﻬﺎﻥ ﮔﺸﺘﻦ‬ ‫ﻫﺮﭼﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻲ ﺍﺯ ﺁﻥ ﻣﻮﻱ ﻣﻴﺎﻥ ﻣﻲﺁﻳـﺪ‬

‫ﻣﮑﻴﻦ ﻭﻟﻪ‪:‬‬ ‫ﺷﻬﺎﺩﺕ ﺍﺯ ﮐﻒ ﺍﻭ ﺑﻬﺘﺮ ﺍﺳﺖ ﺑﺴﻢ ﺍﷲ‬

‫ﮐﻨﺪ ﺷﺮﻭﻉ ﺑﻪﭼﻴﺰﻱ ﮐـﻪ ﺑﻬﺘـﺮﻱ ﺩﺍﻧـﺪ‬

‫ﻟﻔﻆ »ﺷﺮﻭﻉ« ﺩﺭ ﻣﺼﺮﺍﻉ ﺛﺎﻧﻲ ﭘﺮ ﺑﻲﺟﺎﺳﺖ‪ .‬ﮐﺎﺭﻱ ﮐﻪ ﻃﻮﻝ‬

‫ﺑﻴﺎﻧﺠﺎﻣﺪ‪ ،‬ﻟﻔﻆ ﺷﺮﻭﻉ ﺍﺳﺘﻌﻤﺎﻝ ﺍﺳﺖ‪ ،‬ﺩﺭ ﺍﻳﻦ ﻣﻘﺎﻡ ﻣﺤﺾ ﺯﺍﻳﺪ ﻭ‬ ‫ﺑﻴﺖ ﭘﺮﮐﻦ ﻭﺍﻗﻊ ﺷﺪﻩ ﻭ ﺁﻧﻬﻢ ﺑﺴﻴﺎﺭ ﺑﻪﺑﻲﺭﺑﻄﻲ ﻭ ﺷﻬﺎﺩﺕ ﮐﺎﺭﻱ‬ ‫ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪﻳﮏ ﺿﺮﺏ ﺷﻤﺸﻴﺮ ﻭ ﻏﻴﺮﻩ ﻣﻲﺍﻧﺠﺎﻣﺪ‪ ،‬ﺻﻒﮐﺸﻲ ﻧﻴﺴﺖ‬

‫ـــــــــــــــــــــ‬ ‫‪ .1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪ :‬ﭘﻨﺎﻩ ﺑﻪﺧﺪﺍ‪.‬‬

‫ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎﺭﻡ‬

‫‪١١٣‬‬

‫ﻧﻤﻲﺩﺍﻧﺪ ﮐﻪ ﭼﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻗﻮﻝ ﻭ ﻓﻌﻞ ﺩﺭﺳﺖ ﭼﻪ ﻗﺴﻢ ﺧﻮﺍﻫﺪ ﺑﻮﺩ ﻭ‬

‫ﻫﻤﭽﻮ ﻣﻀﺎﻣﻴﻦ ﺭﺍ ﺳﺎﺑﻖ ﺑﺮ ﺍﻳﻦ ﻫﻢ ﺍﺳﺘﺎﺩﺍﻥ ﺑﺴﺘﻪﺍﻧﺪ‪ ،‬ﻻﮐﻦ ﺑﻪﺍﻳﻦ‬ ‫ﺻﻮﺭﺕ‪:‬‬

‫ﺷﺎﭘﻮﺭ‪:‬‬ ‫ﻃﻔﻞ ﺍﺳـﺖ ﻭ ﺑـﻪﻋﺎﺷـﻖ ﺭﻭﺵ ﺯﻳـﺴﺖ ﻧﺪﺍﻧـﺪ‬

‫ﺻــﺪ ﺟــﺎﻥ ﺍﮔــﺮ ﺍﺯ ﮐــﺲ ﻃﻠﺒــﺪ ﻧﻴــﺴﺖ ﻧﺪﺍﻧــﺪ‬

‫ﺩﻟـــــﺪﺍﺭ ﻧﺪﺍﻧـــــﺪ ﺩﻝ ﻣـــــﺎ ﺍﺯ ﺩﻝ ﺍﻏﻴـــــﺎﺭ‬

‫ﺩﺍﻧــﺪ ﮐــﻪ ﺩﻝ ﺍﺳــﺖ ﺍﻳــﻦ ﻭ ﺩﻝ ﮐﻴــﺴﺖ ﻧﺪﺍﻧــﺪ‬

‫ﺷﺎﭘﻮﺭ ﺑﻪﻣﺤﺸﺮ ﭼﻪ ﺣﺴﺎﺏ ﺍﺳﺖ ﻭ ﮐﺘﺎﺏ ﺍﺳﺖ‬

‫ﺑـــﺎ ﻫﻴﭽﻤـــﺪﺍﻧﻲ ﮐـــﻪ ﺩﻩ ﺍﺯ ﺑﻴـــﺴﺖ ﻧﺪﺍﻧـــﺪ‬ ‫*‬

‫ﺩﻝ ﺍﮔﺮ ﻣﻲﮔﻮﻳﻢ ﺍﺯ ﻃﻔﻠﻲ ﻧﻤﻲﺩﺍﻧﻲ ﮐﻪ ﭼﻴﺴﺖ‬

‫ﺁﻧﭽـــﻪ ﺭﻭﺯ ﺍﻭ‪‬ﻝ ﺍﺯ ﻣـــﺎ ﺑـــﺮﺩﻩﺍﻱ ﺁﻥ ﺭﺍ ﺑـــﺪﻩ‬

‫ﻣﮑﻴﻦ ﻓﺎﺧﺮ‪:‬‬ ‫ﺍﺯ ﮐﺲ ﺑﻪ ﺧﻮﺩ ﻧﻴﺎﻓﺘﻪ ﺍﻡ ﻫـﻴﭻ ﺗـﺎﺏ ﺭﺥ‬

‫ﺍﻱ ﺑﺖ ﺗﻮ ﻭ ﺧﺪﺍﻱ ﺗﻮ ﺍﺯ ﻣﻦ ﻣﺘﺎﺏ ﺭﺥ‬

‫ﻟﻔﻆ »ﺗﻮ ﻭ ﺧﺪﺍﻱ ﺗﻮ« ﻣﻮﻗﻊ ﺍﻳﻦ ﺑﻨﺪﺵ ﻧﺒﻮﺩ ﻭ ﺍﻳﻦ ﻟﻔﻆ ﻣﺼﺮﻑ‬

‫ﮔﻮﺍﻩ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺍﺳﺖ‪ ،‬ﻳﺎ ﮐﺴﻲ ﮐﻪ ﺑﺮ ﮐﺴﻲ ﺗﻬﻤﺖ ﮐﺎﺭﻱ ﺑﻨﺪﺩ ﻭ ﺍﻭ‬ ‫ﭼﻨﻴﻦ ﺑﮕﻮﻳﺪ‪:‬‬

‫ﺗﻮ ﻭ ﺧﺪﺍﻱ ﺗﻮ ﮐﻪ ﺍﻳﻦ ﮐﺎﺭ ﺍﺯ ﻣﻦ ﺑﻪﻭﻗﻮﻉ ﺁﻣﺪﻩ‪ ،‬ﻣﺼﺮﻉ‪:‬‬ ‫ﻫﺮ ﺳﺨﻦ ﺟﺎﻳﻲ ﻭ ﻫﺮ ﻧﮑﺘﻪ ﻣﮑﺎﻧﻲ ﺩﺍﺭﺩ‬ ‫ﻭ ﻣﺎﻭﺭﺍﻱ ﺍﻳﻦ ﻗﺒﺎﺣﺖ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﺎﺷﻖ ﺩﺭﺩ ﺭﺳﻴﺪﻩ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬

‫‪١١٢‬‬

‫ﻋﺒﺮﺕﺍﻟﻐﺎﻓﻠﻴﻦ‬

‫ﻣﺪ‪‬ﻋﺎ ﺍﺯ ﺍﻳﻦ ﺷﺎﻋﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻔﻬﻮﻡ ﻣﻲﺷﻮﺩ ﮐﻪ ﺑﻪﺳﺒﺐ ﻧﺎﭼﺎﺭﻱ‬

‫ﺑﺎ ﺩﻳﺪﺓ ﺧﻮﻧﺒﺎﺭ ﺑﻪﺩﺳﺖ ﻭ ﭘﺎﻱ ﻏﻴﺮ ﺍﻓﺘﺎﺩﻩ ﺭﻧﮕﻴﻦ ﻧﻤﻮﺩﻧﺪ ﻭ ﺭﻗﻴﺐ ﺭﺍ‬

‫ﮐﻪ ﺧﺎﺭ ﺭﺍﻩ ﺍﺳﺖ‪ ،‬ﮔﻮﻳﺎ ﮔﻞ ﺑﺮ ﺳﺮ ﺯﺩﻧﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﺧﻮﺷﺎﻣﺪ ﺍﻭ ﻧﻤﻮﺩﻧﺪ‪،‬‬ ‫ﻟﻴﮑﻦ ﺩﺭ ﻋﺎﻟﻢ ﻋﺠﺰ ﺑﻪﭘﺎ ﺍﻓﺘﺎﺩﻥ ﻣﺴﻠﹼﻢ ﻭ ﺑﺮ ﺩﺳﺖ ﺍﻓﺘﺎﺩﻥ ﻣﺴﻤﻮﻉ‬

‫ﻫﻴﭻﮐﺲ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﺩﺳﺖ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺭﻧﮕﻴﻦ ﺷﺪ؟ ﻭ ﺍﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ ﻫﻢ‬

‫ﻣﻲﺗﻮﺍﻧﺪ ﺷﺪ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺭﺍﻩ ﺁﻣﺪ ﻭ ﺷﺪ ﺧﻮﺩ ﺍﺯ ﺑﺲﮐﻪ ﺧﻮﻥ ﮔﺮﻳﺴﺘﻢ ﻭ‬ ‫ﺍﺯ ﺁﻥ ﺭﺍﻩِ ﻏﻴﺮ ﻫﻢ ﻣﻲﮔﺬﺭﺩ‪ ،‬ﺩﺳﺖ ﻭ ﭘﺎﻱ ﺍﻭ ﺭﻧﮕﻴﻦ ﺷﺪ‪ .‬ﺩﺭ ﺍﻳﻦ‬

‫ﺻﻮﺭﺕ ﻫﻢ ﭘﺎﻱ ﻏﻴﺮ ﺭﻧﮕﻴﻦ ﺷﺪﻥ ﺩﺭﺳﺖ ﻭ ﺭﻧﮕﻴﻦ ﺩﺳﺖ ﺍﻳﻨﺠﺎ ﻫﻢ‬ ‫ﺛﺎﺑﺖ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﻏﻴﺮ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﭼﺎﺭﭘﺎﻱ ﺭﺍﻩ ﺑﺮﻭﺩ ﻭ ﺍﻳﻦ ﺭﻭﺵ‬

‫ﺟﺪﺍﺳﺖ ﻭ ﺍﮔﺮ ﺑﻪﻣﺤﺎﻭﺭﺓ ﻫﻨﺪﻱ ﺑﺴﺘﻪﺍﻧﺪ‪ ،‬ﺍﻳﺠﺎﺩﻳﺴﺖ‪ ،‬ﻻﻧﺴﻠﻢ‪.١‬‬ ‫ﻭﻟﻪ ﻣﮑﻴﻦ‪:‬‬ ‫ﮔﺮﭼﻪ ﺩﺍﺭﺩ ﻟﮑﻨﺖ ﺍﻣ‪‬ﺎ ﺣﺮﻑ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﺩﺭﺳـﺖ‬

‫ﺩﻝ ﺷﮑﺴﺘﻦ ﺧﺎﻃﺮ ﺁﺯﺭﺩﻥ ﻧﻤﻲﺩﺍﻧﺪ ﮐﻪ ﭼﻴﺴﺖ‬

‫ﺍﻳﻦ ﺑﻴﺖ ﺍﺯ ﺁﻥ ﻏﺰﻝ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺗﻤﺎﻡ ﻏﺰﻝ ﻣﻌﺸﻮﻕ ﺭﺍ ﺑﻪﻋﺎﻟﻢ‬

‫ﻃﻔﻠﻲ ﻗﺮﺍﺭ ﺩﺍﺩﻩﺍﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪﻳﮏ ﻧﺴﻖ ﮔﻔﺘﻪﺍﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺪﻩ ﺩﺭ ﻣﺼﺮﻉ ﺍﻭﻻﻱ ﺍﻳﻦ‬

‫ﺑﻴﺖ ﺍﻋﺘﺮﺍﺽ ﺩﺍﺭﺩ‪ .‬ﺣﺮﻑ ﺩﺭﺳﺖ ﮔﻔﺘﻦ ﺭﺍ ﺗﻌﻠﹼﻖ ﺑﻪﻟﮑﻨﺖ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬

‫ﻫﺮﮔﺎﻩ ﺳﺨﻦ ﺩﺭﺳﺖ ﺍﺯ ﺯﺑﺎﻥ ﺑﺮﺁﻳﺪ‪ ،‬ﻟﮑﻨﺖ ﮐﺠﺎ ﻣﺎﻧﺪ ﻭ ﺍﮔﺮ ﻣﺮﺍﺩ‬ ‫ﺷﺎﻋﺮ ﺍﺯ ﻟﻔﻆ ﺩﺭﺳﺖ ﺍﻳﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻗﻮﻝ ﻭ ﻓﻌﻞ ﺍﻭ ﺩﺭﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ‬

‫ﮐﺴﻲ ﺭﺍ ﮐﻪ ﺍﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﻃﻔﻞ ﻗﺮﺍﺭ ﺩﺍﺩﻩﺍﻧﺪ ﻭ ﺩﺭ ﻣﺼﺮﻉ ﺛﺎﻧﻲ ﺍﻇﻬﺎﺭ‬

‫ﻧﺎﺩﺍﻧﻲ ﺍﻭ ﻧﻤﻮﺩﻩﺍﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻪﺳﺒﺐ ﮐﻤﻲ ﺳﻦ ﺧﺎﻃﺮ ﺁﺯﺭﺩﻥ ﻭ ﺩﻝ ﺷﮑﺴﺘﻦ‬ ‫ـــــــــــــــــــــ‬ ‫‪ .1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪ :‬ﻣﺎ ﻗﺒﻮﻝ ﻧﺪﺍﺭﻳﻢ‪.‬‬

‫ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎﺭﻡ‬

‫‪١١١‬‬

‫ﮐﺠﺎ ﺭﻭﻡ ﺑﻪﮐﻪ ﮔﻮﻳﻢ ﭼﻪ ﭼﺎﺭﻩﺍﻱ ﺑﮑﻨﻢ‬

‫ﮐﻪ ﺗﻴﺮ ﻋﺸﻖ ﻣﺮﺍ ﺍﻧـﺪﺭﻭﻥ ﺟـﺎﻥ ﺯﺩﻩﺍﻱ‬

‫ﺩﺭ ﻭﺍﻗﻊ ﻫﺮﮔﺎﻩ ﺗﻴﺮ ﻋﺸﻖ ﺩﺭﻭﻥ ﺭﺳﻴﺪ‪ ،‬ﻋﺎﺷﻖ ﮐﺠﺎ ﺭﻭﺩ‪ .‬ﺳﺨﻦِ‬

‫ﺧﺴﺮﻭ ﺩﺭﺳﺖ ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﮑﻴﻦ‪:‬‬ ‫ﻫﻤﭽﻮ ﺻﺒﺢ ﻭ ﺷﻔﻖ ﺍﺯ ﺫﻭﻕ ﺷﻬﺎﺩﺕ ﺩﻝ ﻣﻦ‬

‫ﺑﺮ ﺳﺮ ﮐﻮﻱ ﺑﺘـﺎﻥ ﺗﻴـﻎ ﻭ ﮐﻔـﻦ ﺭﺍ ﺑﺮﺩﺍﺷـﺖ‬

‫ﺗﺸﺒﻴﻪ ﮐﻔﻦ ﺑﺎ ﺻﺒﺢ ﻣﺴﻠﹼﻢ ﺍﺳﺖ ﻭ ﺗﻴﻎ ﺗﺸﺒﻴﻪ ﺑﻪﺷﻔﻖ ﻧﺪﺍﺭﺩ ﻭ‬

‫ﭼﻮﻥ ﺷﺎﻋﺮ ﺭﺍ ﺩﻋﻮٰﻱ ﻋﺒﻮﺭ ﺑﺴﻴﺎﺭ ﺍﺳﺖ‪ ،‬ﻇﺎﻫﺮﺍﹰ ﺗﺸﺒﻴﻪ ﺗﻴﻎ ﺑﻪﺷﻔﻖ‬

‫ﺩﻳﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ ﻭ ﺑﻪﺍﻋﺘﻘﺎﺩ ﺑﻨﺪﻩ ﺗﻴﻎ ﺧﻮﻥﺁﻟﻮﺩﻩ ﺭﺍ ﺗﺸﺒﻴﻪ ﺑﻪﺷﻔﻖ ﻣﻲﺗﻮﺍﻥ‬ ‫ﺩﺍﺩ‪ .‬ﺩﺭ ﺍﻳﻦ ﻋﺒﺎﺭﺕ ﺧﻮﻥﺁﻟﻮﺩﮔﻲ ﺗﻴﻎ ﺛﺎﺑﺖ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻇﺎﻫﺮﺍﹰ ﻏﻼﻓﺶ ﺍﺯ‬

‫ﻣﺨﻤﻞ ﻳﺎ ﺑﺎﻧﺎﺕ ﺳﺮﺥ ﮐﺮﺩﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻭﻟﻪ ﻣﮑﻴﻦ‪:‬‬ ‫ﺩﺭ ﻓﻘﺮ ﻭ ﻓﺎﻗﻪ ﻣﻲﮔـﺬﺭﺩ ﺑـﻲﺗـﻮ ﺯﻧـﺪﮔﻲ‬

‫ﺩﻭﺭ ﺍﺯ ﺗﻮ ﻋﻤﺮ ﻣﻦ ﻫﻤﻪ ﻣﺎﻩ ﺻﻴﺎﻡ ﮔﺸﺖ‬

‫ﺩﺭ ﻣﺎﻩ ﺻﻴﺎﻡ ﺭﻭﺯﻩ ﻣﻲﺩﺍﺭﻧﺪ‪ ،‬ﺭﻭﺯﻩ ﺭﺍ ﻓﺎﻗﻪ ﻧﻤﻲﺗﻮﺍﻥ ﮔﻔﺖ ﻭ‬

‫ﻋﺎﺷﻖ ﺭﺍ ﺑﻪﺑﻲﺧﻮﺍﺏ ﻭ ﺧﻮﺭﻱ ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻲﺩﻫﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪﻓﻘﺮ ﻭ ﻓﺎﻗﻪ ﺟﺎﻳﻲ‬

‫ﺩﻳﺪﻩ ﻧﺸﺪ ﻭ ﻟﻔﻆ ﻓﻘﺮ ﻭ ﻓﺎﻗﻪ ﻣﺴﺘﻌﻤﻞ ﺑﺮ ﻓﻘﺮﺍﺳﺖ‪ .‬ﻋﺎﺷﻖ ﺍﮔﺮ ﭼﻴﺰﻱ‬

‫ﻧﻤﻲﺧﻮﺭﺩ ﺗﺎ ﻫﻢ ﺧﻮﻥ ﺟﮕﺮ ﻣﻲﺧﻮﺭﺩ‪ ،‬ﻣﺎﻩ ﺻﻴﺎﻡ ﺍﻳﻨﺠﺎ ﺭﺑﻄﻲ ﻧﺪﺍﺭﺩ‪.‬‬ ‫ﻭﻟﻪ ﻣﮑﻴﻦ‪:‬‬ ‫ﺩﺳﺖ ﻭ ﭘﺎﻱ ﻏﻴﺮ ﺭﺍ ﺍﺯ ﮔﺮﻳﻪ ﺭﻧﮕﻴﻦ ﮐﺮﺩﻩﺍﻡ‬

‫ﮔﻞ ﺯﺩﻡ ﺍﻣﺮﻭﺯ ﺑﺮ ﺳﺮ ﺧﺎﺭ ﺭﺍﻩ ﺧـﻮﻳﺶ ﺭﺍ‬

‫‪١١٠‬‬

‫ﻋﺒﺮﺕﺍﻟﻐﺎﻓﻠﻴﻦ‬

‫ﺑﻨﺎﻱ ﻣﻌﻨﻲ ﺍﻳﻦ ﺑﻴﺖ ﺑﺮ ﺗﻨﺎﺳﺐ ﺍﻟﻔﺎﻅ ﺷﻴﺮﻳﻦ ﻭ ﺗﻠﺦ ﮔﺬﺍﺷﺘﻪ‪،‬‬

‫ﺍﺻﻼﹰ ﺑﻪﺑﻲﻣﺰﮔﻲ ﭘﻲ ﻧﺒﺮﺩﻧﺪ‪ ،‬ﮐﻮ ﻧﺼﻴﺐ ﻋﺎﺷﻖ ﮐﻪ ﻣﻌﺸﻮﻕ ﺑﻪﺩﺷﻨﺎﻡ‬

‫ﻧﻮﺍﺯﺩ ﻭ ﺧﻮﻥ ﺧﻮﺭﺩﻥ ﺍﺯ ﻏﻴﺮﺕ ﺩﺷﻨﺎﻡ ﺍﻭ ﭼﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﺩﺍﺭﺩ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ‬ ‫ﻫﻼﻟﻲ)‪ (۸۹‬ﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬

‫ﻫﻼﻟﻲ‪:‬‬ ‫ﭘﻴﺶ ﺗﻮ ﺩﻋﺎ ﮔﻔﺘﻢ ﻭ ﺩﺷﻨﺎﻡ ﺷـﻨﻴﺪﻡ‬

‫ﻫﺮﮔﺰ ﺍﺛﺮﻱ ﺑﻬﺘﺮ ﺍﺯﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﺩﻋﺎ ﺭﺍ‬

‫ﻓﺼﻴﺤﻲ)‪:(۹۰‬‬ ‫ﻟﺒــﻲ ﮐــﺰ ﻧــﺎﺯﮐﻲ ﺑــﺎﺭ ﺗﺒــﺴ‪‬ﻢ ﺑﺮﻧﻤــﻲﺗﺎﺑــﺪ‬

‫ﺑﻪﺧﻮﻥ ﻏﻠﻄﻢ ﮐﻪ ﺍﻣﺮﻭﺯﺵ ﺑﻪﺩﺷﻨﺎﻡ ﺁﺷﻨﺎ ﮐﺮﺩﻡ‬

‫ﻣﮑﻴﻦ‪:‬‬ ‫ﮐﺠﺎ ﺭﻭﻡ ﭼﻪ ﺷﻮﻡ ﭼﻮﻥ ﮐﻨﻢ ﭼﺴﺎﻥ ﺳﺎﺯﻡ‬

‫ﮔﺬﺍﺭ ﻣﻦ ﺑﻪﺳـﺮ ﮐـﻮﻱ ﻗﺎﺗـﻞ ﺍﻓﺘـﺎﺩﻩﺳـﺖ‬

‫ﺩﺭ ﻋﺎﻟﻢ ﻋﺸﻖ ﮐﻮﻱ ﻣﻌﺸﻮﻕ ﺭﺍ ﻓﻮﻗﻴ‪‬ﺖ ﺑﺮ ﻫﺮﺩﻭ ﺟﻬﺎﻥ ﻭ ﺑﺎﻍ‬

‫ﺟﻨﺎﻥ ﺍﺳﺖ ﻭ ﻣﺮﺍﺩ ﻋﺎﺷﻖ ﺑﻴﭽﺎﺭﻩ ﻫﻤﻴﻦ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺁﻧﺠﺎ ﮐﺸﺘﻪ‬ ‫ﺷﻮﺩ ﻭ ﺩﺭ ﻋﺎﻟﻢ ﻋﺸﻖ ﮐﺴﻲ ﮐﻪ ﺍﺯ ﭘﺎ ﮔﺬﺍﺷﺘﻦ ﺑﻪﮐﻮﻱ ﻗﺎﺗﻞ ﺍﻳﻦ ﻫﻤﻪ‬

‫ﻣﻀﻄﺮﺏ ﺷﻮﺩ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﮐﻪ ﺍﺯ ﺭﺍﻩِ ﺩﻳﮕﺮ ﺑﻪﺧﺎﻧﺔ ﺧﻮﺩ ﺗﺸﺮﻳﻒ ﺑﺮﺩ ﻭ‬

‫ﻫﻤﭽﻮ ﻋﺎﺷﻘﻲ‪ ،‬ﮐﻢ ﺍﺯ ﺑﻠﻬﻮﺳﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻭ »ﭼﻪ ﺷﻮﻡ« ﻃﺮﻓﻪ ﻟﻔﻈﻲ ﻭ‬ ‫ﻋﺠﻴﺐ ﻋﺒﺎﺭﺗﻲ ﺍﺳﺖ ﻭ ﺍﺯ ﺍﻳﻦ ﻟﻔﻆ ﮐﻤﺎﻝ ﺍﺿﻄﺮﺍﺭ ﭘﻴﺪﺍﺳﺖ‪ .‬ﻻﺯﻡ ﮐﻪ‬ ‫ﺷﺎﻋﺮ ﺧﻮﺩ ﺭﺍ ﺑﻪﺷﮑﻞ ﺯﺍﻍ ﻭ ﺯﻏﻦ ﻗﺮﺍﺭ ﺩﺍﺩﻩ‪ ،‬ﺍﺯ ﻣﺜﻞ ﻃﻴﻮﺭ ﭘﺮﻭﺍﺯ‬

‫ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺳﺎﺑﻖ ﺍﻳﻦ ﻣﻀﻤﻮﻥ ﺭﺍ ﺍﻣﻴﺮ ﺧﺴﺮﻭ ﭼﻪ ﺧﻮﺏ ﺑﺴﺘﻪﺍﻧﺪ‪ ،‬ﻟﻴﮑﻦ‬ ‫ﺑﻪﺍﻳﻦ ﺻﻮﺭﺕ‪:‬‬

‫ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎﺭﻡ‬

‫‪١٠٩‬‬

‫ﻭﻟﻪ ﻣﮑﻴﻦ‪:‬‬ ‫ﻃﺮﻳﻖِ ﺍﻫﻞِ ﺧﺮﺍﺑﺎﺕ ﻭ ﺧﺎﻧﻘﺎﻩ ﻳﮑﻲﺳـﺖ‬

‫ﺩﻭ ﺟﺎﺩﻩ ﮔﺮ ﺑﻪﺑﻴﺎﺑﺎﻥ ﻓﺘﺎﺩﻩ ﺭﺍﻩ ﻳﮑﻲﺳﺖ‬

‫ﻋﺎﺻﻲ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬

‫ﻃﺮﻳﻖِ ﺍﻫﻞِ ﺧﺮﺍﺑﺎﺕ ﺭﺍ ﺑﺎ ﺭﺳﻢ ﻣﻌﺘﮑﻔﺎﻥ ﺧﺎﻧﻘﺎﻩ ﻫﻴﭻ ﺭﺑﻂ‬

‫ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻣﺼﺮﻉ ﺍﻭﻟﻲ ﺍﺯ ﻟﻔﻆ ﻃﺮﻳﻖ ﻣﺼﺮﻉ ﺛﺎﻧﻲ ﺭﺍ ﻫﻢ ﺿﺎﻳﻊ‬

‫ﺳﺎﺧﺘﻪ‪ .‬ﺍﻫﻞ ﺧﺎﻧﻘﺎﻩ ﻧﻤﺎﺯ ﻣﻲﮔﺰﺍﺭﻧﺪ ﻭ ﺳﺎﮐﻨﺎﻥ ﺧﺮﺍﺑﺎﺕ‬ ‫ﺷﺮﺍﺏ ﻣﻲﺧﻮﺭﻧﺪ ﻭ ﺣﻼﻝ ﻭ ﺣﺮﺍﻡ ﺷﺮﻋﻲ ﺑﻪﺯﻋﻢ ﺍﻫﻞِ‬

‫ﺧﺎﻧﻘﺎﻩ ﻭ ﻧﺰﺩِ ﺳﺎﮐﻨﺎﻥ ﺧﺮﺍﺑﺎﺕ ﺗﻔﺎﻭﺗﻲ ﻧﺪﺍﺭﺩ ﻭ ﺍﮔﺮ ﻣﻴﺮﺯﺍ‬

‫ﺻﺎﺣﺐ ﻗﺒﺎﺣﺖ ﺍﻳﻦ ﺑﻴﺖ ﺭﺍ ﺍﺯ ﺭﺍﻩِ ﺧﻮﺩﺳﺮﻱ ﻧﻔﻬﻤﻨﺪ ﺍﻟﻠﹼﻬﻢ‪‬‬ ‫ﺯﺩ ﻭﻻ ﺗﻨﻘﺺ‪ ،١‬ﻭ ﺑﻪﺍﻋﺘﻘﺎﺩ ﺍﻳﻦ ﻋﺎﺻﻲ ﺍﮔﺮ ﺑﻪﺟﺎﻱ »ﻃﺮﻳﻖ«‬

‫ﻟﻔﻆ »ﻣﺂﻝ« ﻭ ﺑﻪﺟﺎﻱ »ﺭﺍﻩ«‪» ،‬ﻣﻨﺰﻝ« ﻣﻲﺑﻮﺩ‪ ،‬ﺭﺍﻩ ﺑﺪﻳﻬﻲ‬ ‫ﺩﺍﺷﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻣﺼﺪ‪‬ﻕ ﻗﻮﻝ ﻣﺎ ﺷﻌﺮ ﻣﻴﺮﺯﺍ ﻣﻌﺰﹼ ﻓﻄﺮﺕ‬ ‫ﻋﻠﻴﻪﺍﻟﺮﲪﺔ ﺍﺳﺖ‪:‬‬

‫ﻓﻄﺮﺕ‪:‬‬ ‫ﺗﻮﺍﻥ ﺩﻳﺪ ﺍﺯ ﭼﺮﺍﻏﺎﻥﻫﺎﻱ ﮐﺜﺮﺕ ﻭﺣﺪﺕ ﺍﻭ ﺭﺍ‬

‫ﺑﻮﺩ ﺗﻮﺣﻴﺪ ﺻﻮﺭﻱ ﺯﻧﮓ ﮐﻔﺮ ﺁﻳﻴﻨﻪ ﮐﻴـﺸﺎﻥ ﺭﺍ‬

‫ﻭﻟﻪ ﻣﮑﻴﻦ‪:‬‬ ‫ﻣﺮﺩﻡ ﻭ ﺧﻮﻥ ﻣـﻲﺧـﻮﺭﻡ ﺍﺯ ﻏﻴـﺮﺕ ﺩﺷـﻨﺎﻡ ﺍﻭ‬

‫ﺟﺎﻥ ﺷﻴﺮﻳﻦ ﺭﻓﺖ ﻭ ﺣﺮﻑ ﺗﻠﺦ ﺍﻭ ﺍﺯ ﺩﻝ ﻧﺮﻓﺖ‬

‫ـــــــــــــــــــــ‬

‫‪ .1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪ :‬ﺍﻟٰﻬﻲ ﺯﻳﺎﺩ ﮐﻦ‪ ،‬ﻭ ﻧﺎﻗﺺ ﻧﮑﻦ‪.‬‬

‫‪١٠٨‬‬

‫ﻋﺒﺮﺕﺍﻟﻐﺎﻓﻠﻴﻦ‬

‫ﻭﻟﻪ ﻣﮑﻴﻦ‪:‬‬ ‫ﺯ ﻏﻮﻏﺎﻱ ﻧﻲ ﻭ ﻣﻄﺮﺏ ﺑﻪﺑﺰﻡ ﻏﻴـﺮ ﺑـﻲﺭﻭﻳـﺶ‬

‫ﺭﻭﺩ ﺑﺮ ﻣﻦ ﻋﺬﺍﺏ ﺩﻭﺯﺥ ﻭ ﺭﻭﺯ ﺣﺴﺎﺏ ﺍﻣﺸﺐ‬

‫ﺍﻭ‪‬ﻝ ﺍﻳﻨﮑﻪ ﺑﻪﺑﺰﻡ ﻏﻴﺮ ﺭﻓﺘﻦ ﭼﻪ ﻻﺯﻡ ﻭ ﺩﻳﮕﺮ ﺁﻧﮑﻪ ﺩﺭ ﺑﺰﻡ ﻏﻴﺮ‬

‫ﻣﻌﺸﻮﻕ ﺧﻮﺍﺳﺘﻦ‪ ،‬ﺩﻭﺭ ﺍﺯ ﻏﻴﺮﺕ ﻋﺸﻖ ﺍﺳﺖ ﻭ ﻫﺮﮔﺎﻩ ﺍﻭ ﺩﺭ ﺁﻥ‬ ‫ﻣﺠﻠﺲ ﺧﻮﺍﻫﺪ ﺑﻮﺩ‪ ،‬ﺩﻳﮕﺮﺍﻥ ﻫﻢ ﻧﻈﹼﺎﺭﻩ ﺧﻮﺍﻫﻨﺪ ﻧﻤﻮﺩ ﻭ ﺑﺎ ﺍﻭ‬ ‫ﻣﺸﻐﻮﻝ ﺍﺧﺘﻼﻃﻲ ﺧﻮﺍﻫﻨﺪ ﺷﺪ ﻭ ﮔﻔﺘﺎﺭ ﻋﺎﺷﻘﺎﻥ ﻏﻴﻮﺭ ﺍﻳﻦ ﺍﺳﺖ‪،‬‬ ‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺩﺭ ﺍﻳﻦ ﺑﻴﺖ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬ ‫ﻏﻴﺮﺕ ﺍﺯ ﭼﺸﻢ ﺑﺮﻡ ﺭﻭﻱ ﺗﻮ ﺩﻳﺪﻥ ﻧﺪﻫﻢ‬

‫ﮔﻮﺵ ﺭﺍ ﻧﻴﺰ ﺣـﺪﻳﺚ ﺗـﻮ ﺷـﻨﻴﺪﻥ ﻧـﺪﻫﻢ‬

‫ﻭﻟﻪ ﻣﮑﻴﻦ‪:‬‬ ‫ﻣﮑﻦ ﭘﻨﻬﺎﻥ ﺯ ﻣﻦ ﮔِﺮﺩ ﺳﺮﺕ ﮔﺮﺩﻡ ﺑﮕـﻮ ﻗﺎﺻـﺪ‬

‫ﮐﻪ ﺍﺯ ﺑﻬﺮ ﺭﻗﻴﺐ ﺁﻥ ﻣﻪ ﭼﻪ ﭘﻨﻬﺎﻧﻲ ﻧﻮﺷﺖ ﺍﻣﺸﺐ‬

‫ﻋﺎﺻﻲ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬

‫ﺑﻪﻣﺸﻮﺭﺓ ﻗﺎﺻﺪ ﺑﻨﻮﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺍﻭ ﺍﻇﻬﺎﺭ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﭘﺮﺳﻴﺪﻥِ‬

‫ﺷﺎﻋﺮ ﮐﻮﺭﺳﻮﺍﺩ ﺍﺯ ﻗﺎﺻﺪ ﺑﻲﺟﺎﺳﺖ‪ .‬ﺍﮔﺮ ﭘﻴﺎﻡ ﺯﺑﺎﻧﻲ ﺑﻪﻗﺎﺻﺪ‬

‫ﻣﻲﺩﺍﺩ‪ ،‬ﭘﺮﺳﻴﺪﻥِ ﺁﻥ ﺭﺍﻩ ﺑﺪﻳﻬﻲ ﻣﻲﺩﺍﺷﺖ ﻭ ﺍﺯ ﻣﻀﻤﻮﻥﻧﺎﻣﻪ‬

‫ﻗﺎﺻﺪ ﮐﻲ ﺍﻃﹼﻼﻉ ﻣﻲﺩﺍﺭﺩ ﮐﻪ ﺍﺯﻭ ﺑﭙﺮﺳﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺑﻴﺖ ﺍﺳﺘﺎﺩ‬ ‫ﺍﺳﺖ‪:‬‬

‫ﺑﻴﺖ ﺍﺳﺘﺎﺩ‪:‬‬ ‫ﭼﻮﻥ ﻧﺎﻣﻪ ﺑﺮﺍﻥ ﻣﻲﺭﻭﻡ ﺍﺯ ﺷﻬﺮ ﺑـﻪﺷـﻬﺮﻱ‬

‫ﺑﺎ ﻣﻦ ﺧﺒﺮﻱ ﻫﺴﺖ ﻭ ﻣﺮﺍ ﻫﻴﭻ ﺧﺒﺮ ﻧﻴﺴﺖ‬

‫ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎﺭﻡ‬

‫‪١٠٧‬‬

‫ﺑﺴﻴﺎﺭ ﺍﺳﺖ‪ ،‬ﻇﺎﻫﺮﺍﹰ ﺍﺻﻞ ﻗﺪﺡ ﺭﺍ ﺑﻪﮔﺮﻓﺘﮕﻲ ﺑﺴﺘﻪ ﺩﻳﺪﻩ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻭ‬ ‫ﺍﮔﺮ ﺍﻳﻦ ﺷﻌﺮِ ﺑﺎﺫﻝ)‪ (۸۸‬ﺭﺍ ﺳﻨﺪ ﻧﻮﺷﺘﻪﺍﻧﺪ ﻭ ﺣﺠ‪‬ﺖ ﭘﻨﺪﺍﺷﺘﻨﺪ‪:‬‬

‫ﺑﺎﺫﻝ‪:‬‬ ‫ﭼﻪ ﻧﺸﺎﻁ ﺑﺎﺩﻩ ﺑﺨﺸﺪ ﺑﻪﻣﻦ ﺧﺮﺍﺏ ﺑﻲﺗﻮ‬

‫ﺑﻪﺩﻝ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﺎﻧـﺪ ﻗـﺪﺡ ﺷـﺮﺍﺏ ﺑـﻲﺗـﻮ‬

‫ﻣﺂﻝ ﺍﺯ ﺍﻳﻦ ﺷﻌﺮ ﻣﺒﺎﻟﻐﻪ ﺍﺳﺖ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﺑﺎ ﻭﺻﻔﻲ ﮐﻪ ﻗﺪﺡ ﺑﻪﻫﺮ‬

‫ﺻﻮﺭﺕ ﺷﮑﻔﺘﻪ ﺍﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺎ ﻫﻢ ﺑﺪﻭﻥ ﺗﻮ ﺑﻪﺩﻝ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ ﻭ ﺍﺣﻴﺎﻧﺎﹰ‬ ‫ﺍﮔﺮ ﺍﺭﺍﺩﺓ ﻣﻴﺮﺯﺍ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮﺩﻥ ﺩﻝ ﻣﻦ ﺩﺭ ﺍﻳﻦ ﺑﺰﻡ ﻭ‬ ‫ﺷﮑﻔﺘﻪﺭﻭﻳﻲ ﺻﻬﺒﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻗﺪﺡ ﺍﻭ ﺭﺍ ﺷﮑﻔﺘﻪ ﺳﺎﺧﺖ‪ ،‬ﺩﺭ ﺍﻳﻦ ﺻﻮﺭﺕ‬

‫ﻟﻔﻆ »ﻣﺮﺍ« ﺑﻴﮑﺎﺭ ﺍﺳﺖ ﻭ ﺍﮔﺮ ﺍﺭﺍﺩﻩ ﺑﻪﻃﺮﻑ ﺫﺍﺕِ ﺧﻮﺩ ﺍﺳﺖ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ‬

‫ﺷﮑﻔﺘﻪﺭﻭﻳﻲ ﺻﻬﺒﺎ ﭼﻮﻥ ﻗﺪﺡ ﻣﺮﺍ ﺷﮑﻔﺘﻪ ﺳﺎﺧﺖ‪ ،‬ﭘﺲ »ﺩﻝ ﻣﻦ«‬

‫ﺑﻴﮑﺎﺭ ﺍﺳﺖ‪:‬‬ ‫ﺑ‪‬ﻨﹾﺪِﺵﹾ ﻋﺠﻴﺐ ﺩﺍﺭﺩ ﻭ ﻣﻀﻤﻮﻥ ﺗـﺎﺯﻩ ﺍﺳـﺖ‬

‫ﺍﻳﻦ ﺷﻌﺮ ﻧﻴﺴﺖ ﻣﻴ‪‬ﺖِ ﻣﻠﹼﺎ ﺩﻭﭘﻴﺎﺯﻩ ﺍﺳﺖ )؟(‬

‫ﻭﻟﻪ‪:‬‬ ‫ﻭﺍﺭﺩ ﺷﺪﻳﻢ ﺑﻲﺗﻮ ﺑﻪﻫﺮﺟﺎ ﮐﻪ ﻣﺎ ﻣﮑﻴﻦ‬

‫ﺷــﺪ ﻣــﻮﺭﺩ ﻫــﺰﺍﺭ ﻣﻼﻣــﺖ ﻭﺭﻭﺩ ﻣــﺎ‬

‫ﺍﺯ ﻣﻌﻨﻲ ﺍﻳﻦ ﺑﻴﺖ ﺳﻮﺍﻱ ﺭﺳﻮﺍﻳﻲ ﺣﺼﻮﻝ ﺩﻳﮕﺮ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﭼﺮﺍ ﮐﻪ‬

‫ﺷﺎﻋﺮ ﺧﻄﺎﺏ ﺑﻪﻣﻌﺸﻮﻕ ﻣﻲﮐﻨﺪ‪ .‬ﻫﺮﺟﺎ ﮐﻪ ﺑﻲﺗﻮ ﻭﺍﺭﺩ ﺷﺪﻡ‪،‬‬

‫ﻣﺮﺩﻣﺎﻥ ﻣﻼﻣﺖ ﻧﻤﻮﺩﻧﺪ ﻭ ﺑﺴﻴﺎﺭ ﭘﻴﺶ ﮐﺸﻴﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﭼﺮﺍ ﺍﻭ ﺭﺍ‬

‫ﻫﻤﺮﺍﻩ ﻧﻴﺎﻭﺭﺩﻱ؟ ﺗﺮﺍ ﮐﺴﻲ ﭼﻪ ﮐﻨﺪ؟ ﻣﺎ ﻣﺸﺘﺎﻕ ﺍﻭ ﺑﻮﺩﻳﻢ ﻧﻪ‬

‫ﻣﺸﺘﺎﻕ ﺗﻮ‪.‬‬

‫‪١٠٦‬‬

‫ﻋﺒﺮﺕﺍﻟﻐﺎﻓﻠﻴﻦ‬

‫ﻭﻟﻪ‪:‬‬ ‫ﻳﺎﺭ ﻭ ﻏﻴﺮ ﻭ ﭼﺸﻢ ﻣﻦ ﮐﺮﺩﻧﺪ ﺑﺎ ﻣﻦ ﺍﺧﺘﻼﻁ‬

‫ﺁﻓﺘــﺎﺏ ﻭ ﺫﺭ‪‬ﻩ ﻭ ﺭﻭﺯﻥ ﺑـﻪﺩﺳــﺖ ﺁﻳــﺪ ﻣــﺮﺍ‬

‫ﻫﺮﭼﻪ ﺁﻓﺘﺎﺏ ﻭ ﺫﺭ‪‬ﻩ ﺩﺭ ﺭﻭﺯﻥ ﻳﮑﺠﺎ ﺑﻪﺩﺳﺖ ﺁﻭﺭﺩﻥِ ﺧﺎﻟﻲ ﺍﺯ‬

‫ﺧﺮﻭﻕ ﻋﺎﺩﺕ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺗﺎﻫﻢ ﻟﻄﻒ ﻣﻌﻨﻲ ﺳﻮﺍﻱ ﻟﻒ ﻭ ﻧﺸﺮ ﻣﺮﺗﹼﺐ ﺍﺯ‬ ‫ﺍﻳﻦ ﺷﻌﺮ ﻣﻔﻬﻮﻡ ﻭ ﻣﻌﻠﻮﻡ ﻧﻤﻲﺷﻮﺩ‪.‬‬

‫ﻭﻟﻪ‪:‬‬ ‫ﭘــﺎ ﺑﻬــﺮ ﺟﺎﻧــﺐ ﻧﻬــﺎﺩﻡ ﺩﺭ ﺷــﻬﺎﺩﺗﮕﺎﻩ ﻋــﺸﻖ‬

‫ﺍﺯ ﺗﻮ ﺷﻤﺸﻴﺮ ﻭ ﺯ ﺧﻮﺩ ﮔﺮﺩﻥ ﺑﻪﺩﺳﺖ ﺁﻳﺪ ﻣﺮﺍ‬

‫ﺍﺭﺍﺩﺓ ﻣﻴﺮﺯﺍ ﭼﻴﺰ ﺩﻳﮕﺮ ﺧﻮﺍﻫﺪ ﺑﻮﺩ ﮐﻪ ﺑﻪﻓﻬﻢ ﻧﺎﻗﺺ ﻣﻲﺭﺳﺪ ﻭ‬

‫ﻣﻌﻨﻲ ﺗﺤﺖ ﻟﻔﻈﻲ ﺍﻳﻦ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻴﺮﺯﺍ ﺩﺭ ﺷﻬﺎﺩﺗﮕﺎﻩ ﻋﺸﻖ ﺑﻪﻫﺮ‬ ‫ﺟﺎﻧﺐ ﮐﻪ ﭘﺎﻱ ﻧﻬﺎﺩﻧﺪ‪ ،‬ﺩﺭ ﺷﻬﺎﺩﺗﮕﺎﻩ ﭼﻨﻴﻦ ﭘﻴﺪﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﭼﻨﺪﻳﻦ‬

‫ﺷﻤﺸﻴﺮ ﻭ ﭼﻨﺪﻳﻦ ﮔﺮﺩﻥ ﺑﻪﺩﺳﺖ ﺁﻣﺪﻧﺪ ﻭ ﻧﺪﺍﻧﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺍﻳﻨﺠﺎ ﻟﻔﻆ‬

‫ﺑﻪﺩﺳﺖ ﺁﻣﺪﻥ ﻣﻮﻗﻊ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻣﺤﻞﹼ ﻧﻈﺮ ﺁﻣﺪﻥ ﺍﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻭﻟﻪ‪:‬‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮﺩ ﺩﺭﻳﻦ ﺑﺰﻡ ﭼﻮﻥ ﻗﺪﺡ ﺩﻝ ﻣﻦ‬ ‫ﻋﺎﺻﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬

‫ﺷﮑﻔﺘﻪ ﺭﻭﻳـﻲ ﺻـﻬﺒﺎ ﺷـﮑﻔﺘﻪ ﮐـﺮﺩ ﻣـﺮﺍ‬

‫ﺍﮔﺮ ﺩﺭ ﺍﺻﻞ ﻗﺪﺡ ﺻﻮﺭﺕ ﮔﺮﻓﺘﮕﻲ ﻣﻲﺩﺍﺷﺖ‪ ،‬ﮔﺮﻓﺘﮕﻲ ﺩﻝ‬

‫ﺭﺍ ﺑﻪﺍﻭ ﺗﺸﺒﻴﻪ ﻣﻲﺩﺍﺩﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺰﺩ ﺳﺨﻨﻮﺭﺍﻥ ﻗﺪﺡ ﺭﺍ ﺑﺎ ﮔﻞ ﺗﺸﺒﻴﻪ‬

‫ﺍﺳﺖ ﻭ ﮔﻞ ﺭﺍ ﺑﺎ ﻗﺪﺡ ﻭ ﻏﻨﭽﻪ ﺭﺍ ﺑﺎ ﺻﺮﺍﺣﻲ ﻭ ﺻﺮﺍﺣﻲ ﺭﺍ‬

‫ﺑﺎ ﻏﻨﭽﻪ ﻭ ﻣﺎﻭﺭﺍﻱ ﺍﻳﻦ ﻣﻴﺮﺯﺍ ﺻﺎﺣﺐ ﺭﺍ ﺑﺮ ﺩﻭﺍﻭﻳﻦ ﺍﺳﺘﺎﺩﺍﻥ ﻋﺒﻮﺭ‬

‫ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎﺭﻡ‬

‫‪١٠٥‬‬

‫ﭼﺮﺍ ﻣﻲﮔﺬﺍﺷﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺷﺎﻋﺮ ﻣﺮﺩﺁﺯﻣﺎ ﺻﻼ ﺑﻪﺯﻥ ﺳﻴﺮﺗﺎﻥ ﻣﻲﺩﺍﺩﻧﺪ‪،‬‬

‫ﺑﺮ ﺟﺮﻋﻪ ﻣﺮﺩﺁﺯﻣﺎ ﺯﻥ ﺳﻴﺮﺗﺎﻥ ﺭﺍ ﺻﻼ ﺩﺍﺩﻥ ﻓﻘﻂ ﺳﻴﺮﺕ ﻣﻴﺮﺯﺍ ﺻﺎﺣﺐ‬ ‫ﺍﺳﺖ‪ ،‬ﺯﻳﺮﺍ ﮐﻪ ﺁﻧﭽﻨﺎﻥ ﺑﻪﺭﻋﺎﻳﺖ ﺍﻟﻔﺎﻅ ﻣﻲﭘﺮﺩﺍﺯﻧﺪ ﮐﻪ ﺧﺎﻧﻤﺎﻥ ﻣﻌﺎﻧﻲ‬ ‫ﻭﻳﺮﺍﻥ ﻣﻲﺳﺎﺯﻧﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﺍﺯ ﺑﺮﺍﻱ ﻣﺮﺩ‪ ،‬ﺯﻥ ﺁﻭﺭﺩﻩﺍﻧﺪ‪ .‬ﮔﻮ ﺷﻌﺮ‬

‫ﺑﻲﻣﻌﻨﻲ ﺷﻮﺩ‪ ،‬ﻟﻴﮑﻦ ﺭﻋﺎﻳﺖ ﻟﻔﻆ ﺍﺯ ﺩﺳﺖ ﻧﺮﻭﺩ‪ .‬ﺍﻋﺘﺮﺍﺽ ﻓﻘﻴﺮ ﻧﺰﺩ‬

‫ﻣﺮﺩ ﻣﻴﺪﺍﻥ ﺳﺨﻨﻮﺭﻱ ﺍﺳﺖ ﻭ ﻫﺮﮐﻪ ﺍﺯ ﺯﻥ ﺳﻴﺮﺗﻲ ﺩﺭ ﭘﻲ ﻣﻌﻨﻲ ﺩﺍﻧﺴﺘﻦ‬ ‫ﺷﻌﺮ ﻣﻴﺮﺯﺍ ﻓﺎﺧﺮ ﺟﻬﻞ ﺑﻪﮐﺎﺭﺑﺮﺩ‪ ،‬ﻋﻘﻞ ﻭ ﺷﻌﻮﺭ ﺍﻭ ﺳﺴﺖ ﺍﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻭﻟﻪ‪:‬‬ ‫ﺍﺯ ﻣﺪﺍﺭﺍ ﮔﺮﭼﻪ ﮐﺎﻡ ﺩﻝ ﻧﺸﺪ ﺣﺎﺻﻞ ﻭﻟﻲ‬

‫ﺧﺎﻃﺮ ﻳﺎﺭ ﻭ ﺩﻝ ﺩﺷﻤﻦ ﺑﺪﺳﺖ ﺁﻳﺪ ﻣـﺮﺍ‬

‫ﺍﺭﺍﺩﺓ ﻣﻴﺮﺯﺍ ﺍﺯ ﺍﻳﻦ ﺑﻴﺖ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻔﻬﻮﻡ ﻣﻲﺷﻮﺩ‪:‬‬

‫ﻳﺎﺭ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲﺧﻮﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺮﮎ ﺗﻤﻨﹼﺎ ﺍﺯﻭ ﺑﮑﻨﻢ‪ ،‬ﭘﺲ ﻣﻦ ﮐﻪ‬

‫ﻣﺪﺍﺭﺍ ﮐﺮﺩﻡ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻗﺒﻮﻝ ﺍﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ ﻧﻤﻮﺩﻡ‪ ،‬ﮐﺎﻡ ﺩﻝ ﻣﻦ‬

‫ﺣﺎﺻﻞ ﻧﺸﺪ ﻭ ﺩﺷﻤﻦ ﻭ ﻳﺎﺭ ﻫﺮﺩﻭ ﺍﺯ ﻣﺎ ﺭﺍﺿﻲ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﻻﮐﻦ‬ ‫ﻋﺎﺻﻲ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬

‫ﻫﺮﮔﺎﻩ ﺧﺎﻃﺮ ﻳﺎﺭ ﻭ ﺩﻝ ﺩﺷﻤﻦ ﺑﻪﺩﺳﺖ ﺁﻣﺪ‪ ،‬ﺩﺭ ﺣﺼﻮﻝ ﮐﺎﻡ‬ ‫ﺩﻝ ﮐﺪﺍﻡ ﻋﻘﺪﻩ ﺑﺎﻗﻲﻣﺎﻧﺪﻩ‪ .‬ﺩﺭ ﺍﻳﻦ ﺻﻮﺭﺕ ﻫﺮ ﺗﻤﻨﹼﺎﻳﻲ ﮐﻪ‬

‫ﻋﺎﺷﻖ ﺩﺭ ﺩﻝ ﺩﺍﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮﺍﻧﺪ ﺑﺮﺁﺭﺩ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ‬

‫ﺗﺸﺒﻴﻬﻲ)‪ (۸۷‬ﮐﺎﺷﻲ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬

‫ﻭﻟﻪ‪:‬‬ ‫ﺩﺭ ﺭﺿﺎﻱ ﻳـﺎﺭ ﺗـﺸﺒﻴﻬﻲ ﺣـﺼﻮﻝ ﻣﺪ‪‬ﻋﺎﺳـﺖ‬

‫ﮐﺎﻡ ﺩﻝ ﺣﺎﺻﻞ ﺷﻮﺩ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﻪﺩﺳﺖ ﺁﻭﺭﺩﻩ ﺭﺍ‬

‫‪١٠٤‬‬

‫ﻋﺒﺮﺕﺍﻟﻐﺎﻓﻠﻴﻦ‬

‫ﻣﺪ‪‬ﻋﺎﻱ ﻧﻈﻴﺮﻱ ﻋﻠﻴﻪﺍﻟﺮﲪﺔ ﺍﺯ ﺍﻳﻦ ﺑﻴﺖ ﺍﻳﻦ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺭﺿﺎﻱ‬

‫ﺍﻟٰﻬﻲ ﮐﺎﺭِ ﻧﻈﻴﺮﻱ ﻏﻢ ﺧﻮﺭﺩﻥ ﻭ ﺧﻮﺵ ﺑﻮﺩﻥ ﺍﺳﺖ ﻭ ﻫﻤﻴﻦ ﺭﺍ ﻣﻲ‬

‫ﻣﺮﺩﺁﺯﻣﺎ ﻗﺮﺍﺭ ﺩﺍﺩﻩ‪ ،‬ﭘﺲ ﺧﻄﺎﺏ ﻣﻲﮐﻨﺪ ﺑﻪﺷﻴﺦ ﻭ ﺷﺎﺏ ﮐﻪ ﻫﺮﺩﻭ ﺭﺍ‬ ‫ﺩﻋﻮٰﻱ ﺍﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ ﺍﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻪ ﻗﺴﻤﻲ ﮐﻪ ﻣﻴﺮﺯﺍ ﮔﻔﺘﻪﺍﻧﺪ ﮐﻪ ﺳﺎﻗﻲ ﺑﺮ‬

‫ﺳﺎﻏﺮ ﻣﺮﺩﺁﺯﻣﺎ ﺻﻼ ﺑﻪﺯﻥ ﺳﻴﺮﺗﺎﻥ ﺩﻫﺪ‪ .‬ﺯﻥ ﺳﻴﺮﺗﺎﻥ ﮐﺠﺎ ﺩﻋﻮٰﻱ‬

‫ﻣﺮﺩﻣﻲ ﺩﺍﺭﻧﺪ ﻭ ﺷﻴﺦ ﺍﺑﻮﺍﻟﻔﻴﺾ ﻓﻴﻀﻲ ﻧﻴﺰ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬ ‫ﮔﺮﺩ ﻓﻨﺎ ﺷﺪﻧﺪ ﺣﺮﻳﻔﺎﻥ ﺑﺰﻡ ﻋﺸﻖ‬

‫ﺑﺮ ﺧﺎﮎ ﺭﻳﺰ ﺟﺮﻋﺔ ﻣﺮﺩﺁﺯﻣﺎﻱ ﺭﺍ‬

‫ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻌﻨﻲ ﻫﻤﻴﻦ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺣﺮﻳﻔﺎﻧﻲ ﮐﻪ ﺣﻮﺻﻠﺔ ﮐﺸﻴﺪﻥ ﺟﺮﻋﺔ‬

‫ﻣﺮﺩﺁﺯﻣﺎ ﺩﺍﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﮔﺮﺩ ﻓﻨﺎ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﺩﺭ ﻋﺎﻟﻢ ﻧﻤﺎﻧﺪﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ‬ ‫ﺑﻪﺳﺎﻗﻲ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﮐﻪ ﺁﻥ ﺟﺮﻋﻪ ﺭﺍ ﺑﺮ ﺧﺎﮎﺭﻳﺰ‪ .‬ﻏﺮﺽ ﮐﻪ ﻧﻈﻴﺮﻱ‬ ‫ﻋﻠﻴﻪﺍﻟﺮﲪﺔ ﺑﺮ ﻣﻲ ﻣﺮﺩﺁﺯﻣﺎ ﺻﻼ ﺑﻪﺷﻴﺦ ﻭ ﺷﺎﺏ ﻣﻲﺩﻫﺪ ﮐﻪ ﻫﺮﮐﻪ‬ ‫ﻃﺎﻗﺖ ﺍﻳﻦ ﻣﻲﺩﺍﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﮑﺸﺪ ﻭ ﻓﻴﻀﻲ ﻋﻠﻴﻪﺍﻟﺮﲪﺔ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ ﮐﻪ‬

‫ﺣﺮﻳﻔﺎﻥ ﺑﺰﻡ ﻋﺸﻖ ﮔﺮﺩ ﻓﻨﺎ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﮐﺴﻲ ﻧﻤﺎﻧﺪﻩ ﮐﻪ ﺍﻳﻦ ﻣﻲ ﻣﺮﺩﺁﺯﻣﺎ‬ ‫ﺑﮑﺸﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﻣﻴﺮﺯﺍ ﺻﺎﺣﺐ ﺑﻪﭼﻪ ﺳﻨﺪ ﺑﺮ ﺳﺎﻏﺮ ﻣﺮﺩﺁﺯﻣﺎ ﺯﻥ ﺳﻴﺮﺗﺎﻥ‬

‫ﺭﺍ ﺻﻼ ﻣﻲﺩﻫﻨﺪ‪ .‬ﺩﺭ ﺍﻳﻦ ﺻﻮﺭﺕ ﺑﺮ ﻫﺮ ﺍﻋﻠﻢ ﻭ ﺍﺟﻬﻞ ﻭ ﺍﺣﻤﻖ ﻭ‬

‫ﺍﻋﻘﻞ ﻇﺎﻫﺮ ﻭ ﻫﻮﻳﺪﺍ ﻭ ﻭﺍﺿﺢ ﻭ ﭘﻴﺪﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﻠﻢ ﻭ ﻓﻀﻞ ﻭ ﺷﻌﺮ ﻭ‬ ‫ﺷﺎﻋﺮﻱ ﻣﻴﺮﺯﺍ ﻓﺎﺧﺮ ﺑﺎ ﻋﻠﻢ ﻭ ﻓﻀﻞ ﻭ ﺷﻌﺮ ﻭ ﺷﺎﻋﺮﻱ ﻣﻮﻻﻧﺎ ﻓﻴﻀﻲ‬

‫ﻭ ﻣﻮﻻﻧﺎ ﻧﻈﻴﺮﻱ ﻋﻠﻴﻬﻤﺎﺍﻟﺮﲪﺔ ﻧﺴﺒﺖ ﺫﺭ‪‬ﻩ ﺑﻪﺁﻓﺘﺎﺏ ﺩﺭﺧﺸﺎﻥ ﻭ‬

‫ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ ﻗﻄﺮﻩ ﺑﺎ ﺩﺭﻳﺎﻱ ﺑﻴﮑﺮﺍﻥ ﻫﻢ ﻧﺪﺍﺭﺩ‪ .‬ﺍﮔﺮ ﺯﻥ ﺳﻴﺮﺗﺎﻥ ﺭﺍ ﻗﺎﺑﻞ‬

‫ﮐﺸﻴﺪﻥ ﺳﺎﻏﺮ ﻣﺮﺩﺁﺯﻣﺎ ﻣﻲﺩﺍﻧﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺁﻥ ﻫﺮﺩﻭ ﺷﺎﻋﺮ ﺳﺎﺣﺮ ﺩﺭﻳﻦ‬ ‫ﻫﺮﺩﻭ ﺷﻌﺮ ﺧﻮﺩ ﺫﮐﺮ ﺯﻥ ﺳﻴﺮﺗﺎﻥ ﻣﻲﺁﻭﺭﺩﻧﺪ‪ ،‬ﺍﺯ ﺑﺮﺍﻱ ﻣﻴﺮﺯﺍ ﺻﺎﺣﺐ‬

‫ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎﺭﻡ‬

‫‪١٠٣‬‬

‫ﻓﺼﻞِ ﭼﻬﺎﺭﻡ‬

‫ﺩﺭ ﺑﻴﺎﻥِ ﺍﺷﻌﺎﺭ ﻣﺘﻌﺮ‪‬ﺽ ﻣﻴﺮﺯﺍﻱ ﻣﺬﮐﻮﺭ ﺍﻋﻨﻲ ﻓﺎﺧﺮ ﻣﮑﻴﻦ‬ ‫ﻭﻟﻪ‪:‬‬ ‫ﺭﺍﺳﺘﻲ ﻣﻦ ﻳﺎﺩ ﺩﺍﺩﻡ ﮐﺞ ﮐـﻼﻩ ﺧـﻮﻳﺶ ﺭﺍ‬

‫ﻣﻦ ﮔﺪﺍﻱ ﺧﻮﻳﺶ ﮐﺮﺩﻡ ﭘﺎﺩﺷﺎﻩ ﺧﻮﻳﺶ ﺭﺍ‬

‫ﻋﺎﺻﻲ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬

‫ﻟﻄﻒ ﺍﺯ ﻣﻌﻨﻲ ﺍﻳﻦ ﺑﻴﺖ ﭘﻴﺪﺍ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻓﺮﺽ ﮐﺮﺩﻡ ﮐﻪ ﻋﺎﺷﻖ‬

‫ﺭﺍ ﺭﺍﺳﺘﻲ ﻳﺎﺩ ﺩﺍﺩ‪ ،‬ﻻﮐﻦ ﺍﺯ ﻳﺎﺩ ﺩﺍﺩﻥ ﺭﺍﺳﺘﻲ ﺷﺎﻩ ﮔﺪﺍ‬

‫ﻧﻤﻲﺷﻮﺩ ﻭ ﮐﺞ ﮐﻼﻫﻲ ﺑﺮ ﻣﻌﺸﻮﻕ ﺑﺮﺍﺯﻧﺪﻩ ﺍﺳﺖ‪ ،‬ﻭﮔﺮ ﻣﺮﺍﺩ‬ ‫ﺍﺯ ﺭﺍﺳﺘﻲ ﮐﻼﻩ ﺍﺳﺖ‪ ،‬ﻟﻄﻒ ﻧﺪﺍﺭﺩ‪.‬‬

‫ﻭﻟﻪ‪:‬‬ ‫ﺯﻥ ﺳﻴﺮﺗﺎﻥ ﺩﻭﺭ ﺟﻬﺎﻥ ﺭﺍ ﺻﻼ ﺩﻫﻴﺪ‬ ‫ﻋﺎﺻﻲ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬

‫ﺳﺎﻗﻲ ﮔﺮﻓـﺖ ﺳـﺎﻏﺮ ﻣﺮﺩﺁﺯﻣـﺎﻱ ﺭﺍ‬

‫ﺍﻭ‪‬ﻝ ﺩﻋﻮٰﻱ ﻣﺮﺩﻣﻲ ﺑﺮ ﺯﻥ ﺳﻴﺮﺗﺎﻥ ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﻨﺪ ﻭ ﺑﻌﺪ ﺍﺯ ﺁﻥ ﺑﺮ‬ ‫ﺳﺎﻏﺮ ﻣﺮﺩﺁﺯﻣﺎ ﺻﻼ ﺑﻪﺁﻧﻬﺎ ﺩﻫﻨﺪ‪ .‬ﺁﻥ ﺑﻴﭽﺎﺭﻩﻫﺎ ﮐﺠﺎ ﺩﻋﻮٰﻱ‬

‫ﻣﺮﺩﻣﺎﻥ ﺩﺍﺭﻧﺪ ﻭ ﮐﺴﻲ ﮐﻪ ﺳﺎﻏﺮ ﻣﺮﺩﺁﺯﻣﺎ ﺑﻪﺩﺳﺖ ﺩﺍﺭﺩ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ‬

‫ﮐﻪ ﺻﻼ ﺑﻪﺁﻧﻬﺎ ﺩﻫﺪ ﮐﻪ ﺩﻋﻮٰﻱ ﻣﺮﺩﻱ ﺩﺍﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻪ ﺑﻪﺯﻥ‬ ‫ﺳﻴﺮﺗﺎﻥ ﻭ ﻟﻔﻆ ﺁﺯﻣﻮﺩﻥ ﻫﻢ ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻲﺧﻮﺍﻫﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺍﻳﻦ‬

‫ﺷﻌﺮ ﻧﻈﻴﺮﻱ)‪ (۸۶‬ﻧﻴﺸﺎﭘﻮﺭﻱ ﺍﺳﺖ‪:‬‬ ‫ﮐﺎﺭِ ﻧﻈﻴﺮﻱ ﺩﺭ ﺭﺿﺎ ﻏﻢ ﺧﻮﺭﺩﻥ ﻭ ﺧﻮﺵ ﺑﻮﺩﻥ ﺍﺳﺖ‬ ‫ﺩﺍﺭﻡ ﻣــﻲ ﻣﺮﺩﺁﺯﻣــﺎ ﺧــﻮﺵ ﺑــﺎﺩ ﺷــﻴﺦ ﻭ ﺷــﺎﺏ ﺭﺍ‬

‫‪١٠٢‬‬

‫ﻋﺒﺮﺕﺍﻟﻐﺎﻓﻠﻴﻦ‬

‫ﺑﻪﻧﻈﺮ ﻓﻬﻢ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻧﻔﺮﻣﻮﺩﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﻌﺘﺮﺽ ﻣﻴﺮﺯﺍ ﺭﻓﻴﻊ ﺭﻳﺨﺘﻪﮔﻮ‬ ‫ﮔﺸﺖ‪ .‬ﻓﻲﺍﻟﺤﻘﻴﻘﺖ ﺍﻳﻦ ﺷﻌﺮ ﻣﻴﺮﺯﺍ ﻣﺼﺪﺍﻕ ﺍﺻﻼﺡ ﻣﻴﺮﺯﺍﺳﺖ‪:‬‬ ‫ﻣﮑﻴﻦ‪:‬‬

‫ﭼﻮ ﻓﺎﻟﻨﺎﻣﻪ ﺯ ﻣﺎﻓﻲﺍﻟﻀﻤﻴﺮ ﺧﻠـﻖ ﺧﺒـﺮ‬

‫ﺩﻫﻢ ﻭﻟﻲ ﻧﻴﻢ ﺁﮔﺎﻩ ﺍﺯ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺧﻮﻳﺶ‬

‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺍﻳﻦ ﭼﻨﺪ ﺑﻴﺖ ﺍﺯ ﺩﻳﻮﺍﻥ ﺍﻳﺸﺎﻥ ﺩﺭ ﺍﻳﻨﺠﺎ ﻗﻠﻤﻲ ﮔﺮﺩﻳﺪ‪.‬‬ ‫***‬

‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮﻡ‬

‫‪١٠١‬‬

‫ﮐﻮ ﻗﺪﺭ‪ ١‬ﺩﻳﺮﻳﻦ ﺑﻨﺪﮔﻲ ﮐﻮ ﻣﺰﺩ ﻏﻢ ﭘﺮﻭﺭﺩﮔﻲ‬

‫ﻟﻄﻔﻲ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻣﺎ ﻣﻲﮐﻨﻲ ﺑﺎ ﮔﺒﺮ ﻭ ﺗﺮﺳﺎ ﮐﺮﺩﻩﺍﻱ‬

‫ﺍﺻﻼﺡ ﻣﻴﺮﺯﺍ ﻓﺎﺧﺮ ﺻﺎﺣﺐ‪:‬‬

‫‪٢‬‬

‫»ﮐﻮ ﻗﺪﺭ ﻏﻢ ﭘﺮﻭﺭﺩﮔﻲ ﮐﻮ ﻣﺰﺩ ﺩﻳﺮﻳﻦ ﺑﻨﺪﮔﻲ«‬

‫‪٣‬‬

‫ﺩﺭ ﺣﻖ ﺍﻳﻦ ﺍﺻﻼﺡ ﭼﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ! ﻭﻟﻠﻤﺠﻨﻮﻥ ﻓﻨﻮﻥ ‪ .‬ﻏﺮﺽ‬

‫ﺧﻂ ﮐﺸﻴﺪﻥ ﻭ ﺍﺻﻼﺡ ﻧﻤﻮﺩﻥ ﻫﻤﭽﻮ ﻣﻨﻲ ﻧﺎﺩﺍﻥ ﺑﺮ ﺍﺷﻌﺎﺭِ ﺷﻴﺦ‬

‫ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﻋﻠﻲ ﺣﺰﻳﻦ ﻋﻠﻴﻪﺍﻟﺮﲪﺔ ﮐﻪ ﺑﻌﺪ ﺍﺯ ﻣﻴﺮﺯﺍ ﺻﺎﺋﺐ ﻫﻤﭽﻮ‬ ‫ﺷﺎﻋﺮﻱ ﺯﺑﺮﺩﺳﺖ ﻧﻪ ﺩﺭ ﺍﻳﺮﺍﻥ ﻭ ﻧﻪ ﺩﺭ ﺗﻮﺭﺍﻥ ﻭ ﻧﻪ ﺩﺭ ﻫﻨﺪﻭﺳﺘﺎﻥ‬

‫ﺑﻪﻫﻢ ﺭﺳﻴﺪﻩ‪ ،‬ﺧﺎﻟﻲ ﺍﺯ ﺧﻠﻞ ﺩﻣﺎﻍ ﻧﻴﺴﺖ ﻭ ﻣﺎﻭﺭﺍﻱ ﺍﻳﻦ ﺷﻴﺦ‬

‫ﻣﺮﺣﻮﻡ ﻳﮏ ﺍﻋﺘﺒﺎﺭﻱ ﺑﻪﭼﺸﻢ ﺍﺳﺎﺗﺬﺓ ﺍﻳﻦ ﻓﻦ ﺩﺍﺷﺖ ﮐﻪ ﺁﻥ ﺭﺍ‬ ‫ﭘﻴﺪﺍﮐﺮﺩﻥ ﺑﺴﻴﺎﺭ ﻣﺸﮑﻞ ﺍﺳﺖ ﻭ ﺳﺮﺍﺝﺍﻟﺪ‪‬ﻳﻦ ﻋﻠﻲ ﺧﺎﻥ ﺁﺭﺯﻭﻱ‬

‫ﻣﺮﺣﻮﻡ ﮐﻪ ﺍﻭ ﺭﺍ ﺍﺯ ﺷﻌﺮﺍﻱ ﺍﻳﻦ ﻃﺒﻘﻪ ﮐﻢ ﺍﺯ ﺍﺑﻮﺍﻟﻔﻀﻞ ﻭ ﻓﻴﻀﻲ‬ ‫ﻧﻤﻲﺩﺍﻧﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻪ ﭘﻴﺶ ﺑﺮﺩ ﮐﻪ ﺍﻳﺸﺎﻥ ﺗﺼﺪﻳﻊ ﺑﺠﺎ ﮐﺸﻴﺪﻩﺍﻧﺪ‪ .‬ﺍﻭ ﺳﺒﺤﺎﻧﻪ‬

‫ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﻪﻫﺮ ﮐﺎﺭﻱ ﮐﻪ ﺷﺨﺺ ﺭﺍ ﺍﻋﺘﺒﺎﺭﻱ ﻣﻲﺩﻫﺪ‪ ،‬ﺑﻲﺗﺄﻳﻴﺪ ﺍﻟٰﻬﻲ‬ ‫ﻃﺮﻑ ﺍﻭ ﮔﺸﺘﻦ ﮐﺎﺭ ﺟﻬﻞ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﭼﺮﺍ ﻋﻮﺽ ﺍﻳﻦ ﺳﺨﻦ‪ ،‬ﺧﻮﺩ ﺭﺍ‬

‫ـــــــــــــــــــــ‬

‫‪ .1‬ﺍﻏﻠﺐ ﺍﻳﻦ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺍﺷﺮﻑ ﻋﻠﻲ ﺧﺎﻥ ﺍﻳﻦ ﺑﻴﺖِ ﺣﺰﻳﻦ ﺭﺍ ﻫﻤﻴﻦﻃﻮﺭ ﻧﻘﻞ ﮐﺮﺩﻩ ﺑﻮﺩ‪.‬‬ ‫ﻓﺎﺧﺮ ﻣﮑﻴﻦ ﺑﺎ ﺗﻘﺪﻳﻢ ﻭ ﺗﺄﺧﻴﺮ ﺑﻌﻀﻲ ﮐﻠﻤﺎﺕ ﮔﻮﻳﺎ ﺁﻥ ﺭﺍ ﺍﺻﻼﺡ ﮐﺮﺩ‪ .‬ﺳﻮﺩﺍ ﺍﻳﻦ‬ ‫ﺭﻭﺵ ﻓﺎﺧﺮ ﺭﺍ ﻣﻮﺭﺩِ ﺍﻧﺘﻘﺎﺩ ﻗﺮﺍﺭ ﺩﺍﺩ ﺩﺭﺣﺎﻟﻲﮐﻪ ﺍﻳﻦ ﺑﻴﺖ ﺩﺭ ﺩﻳﻮﺍﻥِ ﺣﺰﻳﻦ ﺑﻪﻫﻤﺎﻥ‬ ‫ﺻﻮﺭﺕ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﺎﺧﺮ ﺁﻥ ﺭﺍ ﺩﺍﺩﻩ ﺑﻮﺩ‪.‬‬ ‫‪ .2‬ﻧﻮﻟﮑﺸﻮﺭ‪ :‬ﻣﮋﺩﻩ‪.‬‬ ‫‪ .3‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪ :‬ﺩﻳﻮﺍﻧﻪ ﻓﻨﻮﻥ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺩﺍﺭﺩ‪.‬‬

‫‪١٠٠‬‬

‫ﻋﺒﺮﺕﺍﻟﻐﺎﻓﻠﻴﻦ‬

‫ﺁﺧﺮ ﺣﺴﻦ ﻣﻄﻠﻊ ﺑﻪﺟﺎﻱ ﻟﻔﻆ »ﺛﻮﺍﺑﻲ« ﻟﻔﻆ »ﺧﻄﺎﻳﻲ« ﺑﻪﻫﻢ ﺭﺳﺎﻧﻴﺪﻩﺍﻧﺪ‬

‫ﻭ ﺍﺻﻼﹰ ﺑﻪﻣﺂﻝ ﻣﺼﻨﹼﻒ ﭘﻲ ﻧﺒﺮﺩﻩ‪ .‬ﺍﻭ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﮐﻪ ﺍﺯ ﺩﻭ ﺳﻪ ﺭﻭﺯ ﮐﻪ‬

‫ﻧﮕﺎﻩ ﺩﺯﺩﻳﺪﻩ ﺍﺳﺖ‪ ،‬ﭘﻴﺶ ﺍﺯ ﺍﻳﻦ ﭼﻪ ﺛﻮﺍﺏ‪ ١‬ﺍﺯ ﻣﻦ ﺑﻪﻇﻬﻮﺭ ﺁﻣﺪ ﮐﻪ‬ ‫ﻧﻤﻲﮐﺮﺩ ﻭ ﺣﺎﻻ ﭼﻪ ﮔﻨﺎﻩ ﺍﺯ ﻣﻦ ﺑﻪﻭﻗﻮﻉ ﺁﻣﺪ ﮐﻪ ﻧﮕﻪ ﻣﻲﺩﺯﺩﺩ ﻭ ﺍﻳﻦ‬

‫ﺍﺭﺍﺩﺓ ﺷﻴﺦ ﻋﻠﻴﻪﺍﻟﺮﲪﺔ ﺍﺯ ﻟﻔﻆ ﺩﻭ ﺳﻪ ﺭﻭﺯ ﭘﻴﺪﺍﺳﺖ‪ .‬ﺳﺨﻦ ﻓﻬﻤﻲ‬

‫ﻣﻲﺑﺎﻳﺪ ﮐﻪ ﭘﻲ ﺑﻪﺍﺭﺍﺩﺓ ﻣﺼﻨﹼﻒ ﺑﺮﺩ ﻭ ﺍﻳﺸﺎﻥ ﻟﻔﻆ ﮔﻨﺎﻩ ﻭ ﺧﻄﺎ ﮐﻪ ﺑﺮ‬

‫ﺯﺑﺎﻥ ﻋﻮﺍﻡ ﻳﮑﺠﺎ ﻣﺴﺘﻌﻤﻞ ﺍﺳﺖ‪ ،‬ﺍﺯ ﺯﺑﺎﻥ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﺮﺩﺍﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺍﻳﻨﺠﺎ ﺍﺻﻼﺡ‬

‫ﻧﻤﻮﺩﻩﺍﻧﺪ ﻭ ﻣﺮﺗﺒﺔ ﺷﻌﺮ ﺭﺍ ﺍﺯ ﺍﻋﻼ ﻋﻠﹼﻴﻴﻴﻦ ﺗﺎ ﺍﺳﻔﻞﺍﻟﺴﺎﻓﻠﻴﻦ ﺍﻧﺪﺍﺧﺘﻪ‬ ‫ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻭﻟﻪ‪:‬‬ ‫ﺯ ﻣــﺮﺩ ﮐــﺎﺭ ﺩﻝ ﺭﻭﺯﮔــﺎﺭ ﻣــﻲﻟــﺮﺯﺩ‬

‫ﮐﻤﺮ ﭼﻮ ﺭﺍﺳﺖ ﮐﻨﻢ ﮐﻮﻫﺴﺎﺭ ﻣﻲﻟﺮﺯﺩ‬

‫ﻣﻴﺮﺯﺍ ﺻﺎﺣﺐ ﻗﺎﻓﻴﺔ ﻣﺼﺮﻉ ﺍﻭﻟﻲ ﮐﻪ »ﺭﻭﺯﮔﺎﺭ« ﺑﻮﺩ‪ ،‬ﺁﻧﺠﺎ‬

‫»ﮐﻮﻫﺴﺎﺭ« ﺍﺻﻼﺡ ﺩﺍﺩﻩﺍﻧﺪ ﻭ ﻗﺎﻓﻴﺔ ﻣﺼﺮﻉ ﺛﺎﻧﻲ ﮐﻪ »ﮐﻮﻫﺴﺎﺭ« ﺑﻮﺩ‪،‬‬

‫ﺁﻧﺠﺎ »ﺭﻭﺯﮔﺎﺭ«‪ .‬ﺑﺮ ﻣﻌﻨﻲ ﻓﻬﻤﺎﻥ ﮐﻪ ﺍﺯ ﻟﻄﻒ ﺳﺨﻦ ﺑﻬﺮﻩ ﺩﺍﺭﻧﺪ‪ ،‬ﻭﺍﺿﺢ‬ ‫ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﮐﺎﺭ ﺑﻪﺭﻭﺯﮔﺎﺭ ﺗﻌﻠﹼﻖ ﺩﺍﺭﺩ ﻭ ﺍﺳﺘﻮﺍﺭﻱ ﮐﻤﺮ ﺑﻪﮐﻮﻫﺴﺎﺭ‪ ،‬ﺍﻳﻦ‬

‫ﻧﻔﻬﻤﻴﺪﻩﺍﻧﺪ‪:‬‬ ‫ﻭﻟﻪ‪:‬‬

‫ﻫﺮ ﺳﺨﻦ ﺟﺎﻳﻲ ﻭ ﻫﺮ ﻧﮑﺘﻪ ﻣﮑﺎﻧﻲ ﺩﺍﺭﺩ‬

‫ـــــــــــــــــــــ‬ ‫‪ .1‬ﻧﻮﻟﮑﺸﻮﺭ‪ :‬ﺻﻮﺍﺏ‪.‬‬

‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮﻡ‬

‫‪٩٩‬‬

‫ﺍﻳﻦ ﺑﻴﺖ ﺣﮑﻢ ﺍﳌﻌﲏ ﰲ ﺑﻄﻦ ﺍﻟﺸﺎﻋﺮ ﺩﺍﺭﺩ‪ .‬ﺑﻪﻏﺎﺷﻴﻪ ﮐﺸﻲ‬

‫ﻣﻲﺑﺎﻳﺪ ﺗﻨﻬﺎ ﺍﺯ ﻟﻔﻆ ﻏﺎﺷﻴﻪ ﺧﺪﻣﺖ ﻭ ﺍﻃﺎﻋﺖ ﻣﻔﻬﻮﻡ ﻧﻤﻲﺷﻮﺩ‪.‬‬ ‫ﺑﻨﺪﻩ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬ ‫ﺳﺒﺤﺎﻥ ﺍﷲ ﻣﺮﺗﺒﺔ ﺷﻌﺮ ﻓﻬﻤﻲ ﻭ ﺯﺑﺎﻧﺪﺍﻧﻲ ﺗﺎ ﺑﻪﮐﺠﺎ ﺭﺳﻴﺪﻩ! ﺷﺎﻋﺮ‬ ‫ﮔﻔﺘﻪ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ »ﺑﻪﻏﺎﺷﻴﻪ ﺩﻫﺪ« ﻭ ﻏﺎﺷﻴﻪ ﺭﺍ ﮐﺴﻲ ﻧﻪ ﻣﻲﺧﻮﺭﺩ ﻭ ﻧﻪ‬ ‫ﻣﻲﭘﻮﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﮐﺸﻴﺪﻥ ﺍﺯ ﺍﻳﻦ ﺍﺣﺘﻤﺎﻻﺕ ﻣﻤﻴ‪‬ﺰ ﮔﺮﺩﺍﻧﺪ‪ .‬ﻋﻼﻭﻩ‬ ‫ﺁﻧﮑﻪ ﻟﻔﻆ ﮐﺸﺪ ﺩﺭ ﻏﺰﻝ ﺭﺩﻳﻒ ﺍﻓﺘﺎﺩﻩ ﺍﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎﺯ ﻫﻢ ﻏﺎﺷﻴﻪ ﮐﺸﻴﺪﻥ‬ ‫ﻧﻔﻬﻤﻴﺪﻥ ﺧﺎﻟﻲ ﺍﺯ ﺑﻲﺩﻣﺎﻏﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﻪﺳﺒﺐ ﺁﻥ ﺑﻪﮐﻨﻪ ﺍﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ‬ ‫ﺭﺳﻴﺪﻩ ﻧﺮﺳﻴﺪﻩﺍﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺍﺑﺮﺳﺎﻥ ﺣﺒﻪ ﺍﻱ ﺍﺯ ﮔﺮﻳـﻪ ﺑﻬـﻢ ﺁﻣـﺪﻩ ﺭﺍﻩ‬ ‫ﺑﻲﺗﻮ ﺧﻨﺪﺍﻥ ﺑﻪﺗﺼﻨﹼﻊ ﭼﻮ ﺷﻔﻖ ﭼﻨﺪ ﮐﻨﻢ‬

‫ﻣﻴﺮﺯﺍ ﺻﺎﺣﺐ ﺑﻪﺟﺎﻱ ﻟﻔﻆ »ﺗﺼﻨﹼﻊ« ﺑﻪﻟﻔﻆ »ﺗﮑﻠﹼﻒ« ﺍﺻﻼﺡ‬ ‫ﻧﻤﻮﺩﻩﺍﻧﺪ‪ .‬ﺍﻳﻦ ﺍﺻﻼﺡ ﻫﻢ ﮐﻢ ﺍﺯ ﺧﻮﮔﺮﻓﺘﻦ ﺑﻪﺍﺻﻼﺡ ﺩﺍﺩﻥ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﺮ ﻣﺎﻫﺮﺍﻥ ﺍﻳﻦ ﻓﻦ‪ ،‬ﺍﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ ﺭﻭﺷﻦ ﺍﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﻋﻠﻲ ﺣﺰﻳﻦ ﻋﻠﻴﻪﺍﻟﺮﲪﺔ‬ ‫ﻣﻲ ﮔﺮﻓﺘﻴﻢ ﺑـﻪ ﺟﺎﻧـﺎﻥ ﺳـﺮ ﺭﺍﻫـﻲ ﮔـﺎﻫﻲ‬

‫ﺍﻭ ﻫﻢ ﺍﺯ ﻟﻄﻒ ﻧﻬﺎﻥ ﺩﺍﺷﺖ ﻧﮕﺎﻫﻲ ﮔﺎﻫﻲ‬ ‫*‬

‫ﺩﻭ ﺳﻪ ﺭﻭﺯﻳﺴﺖ ﮐﻪ ﺩﺯﺩﻳﺪﻩ ﻧﮕﻪ ﻭﻳﻦ ﻋﺠﺐ ﺍﺳﺖ‬

‫ﻧـــﻪ ﺛـــﻮﺍﺑﻲ ﺯﻣـــﻦ ﺁﻣـــﺪ ﻧـــﻪ ﮔﻨـــﺎﻫﻲ ﮔـــﺎﻫﻲ‬

‫ﻣﻴﺮﺯﺍ ﺻﺎﺣﺐ ﺩﺭ ﻣﺼﺮﻉ ﺛﺎﻧﻲ ﺑﻪﺟﺎﻱ ﻟﻔﻆ »ﻧﻬﺎﻥ« ﻟﻔﻆ »ﺑﻪﻣﺎ«‬

‫ﺍﺻﻼﺡ ﺩﺍﺩﻩ ﻭ ﻣﺰﺓ ﻟﻄﻒ ﻧﻬﺎﻧﻲ ﺭﺍ ﺑﻪﺧﺎﮎ ﺑﺮﺍﺑﺮ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻭ ﺩﺭ ﻣﺼﺮﻉ‬

‫‪٩٨‬‬

‫ﻋﺒﺮﺕﺍﻟﻐﺎﻓﻠﻴﻦ‬

‫ﭼــﻮ ﺁﻳــﺪ ﺍﺯ ﭘــﺲ ﺩﻳــﻮﺍﺭ ﺗــﮏ ﺗــﮏ ﭘــﺎﻳﻲ‬ ‫ﭼـــﺮﺍﻍ ﺩﺍﺭ ﻧﮕـــﻪ ﺳـــﺮ ﺯ ﺭﺍﻩ ﮔـــﻮﺵ ﮐـــﺸﺪ‬ ‫ﺑﻪ ﭼـﺎﺭ ﺳـﻮﻱ ﻏـﻢ ﺁﺑـﺎﺩﻡ ﺁﻥ ﮐـﺪﺍﻡ ﺭﻩ ﺍﺳـﺖ‬ ‫ﮐﻪ ﺳﺮ ﺑﻪﮐﻮﻱ ﻓـﺮﺡﺑﺨـﺶ ﻣـﻲﻓـﺮﻭﺵ ﮐـﺸﺪ‬ ‫ﭼﻪ ﻣﻲﻓﺮﻭﺵ ﮐﻪ ﺣﮑﻢ ﺍﺭ ﺩﻫـﺪ ﺑـﻪﻏﺎﺷـﻴﻪﺍﺵ‬ ‫ﻣﻠــﮏ ﺯ ﭘﺎﻳــﺔ ﻋــﺮﺵ ﻣﺠﻴــﺪ ﺩﻭﺵ ﮐــﺸﺪ‬ ‫ﭼﻨــﺎﻥ ﺯ ﻣــﺼﺮﻉ ﺻــﻴﺪﻱ ﺑــﻪﺷﻮﺭﺷــﻴﻢ ﺛﻨــﺎ‬ ‫ﮐــﻪ ﻧﻔــﺲ ﻣــﺎ ﻧﺘﻮﺍﻧــﺪ ﮐــﺴﻲ ﺧﻤــﻮﺵ ﮐــﺸﺪ‬

‫ﻣﻴﺮﺯﺍ ﺻﺎﺣﺐ ﻣﻮﺻﻮﻑ ﺩﺭ ﻣﺼﺮﻋﻲ ﮐﻪ ﻟﻔﻆ ﻧﻴﺶ ﻭ ﻧﻮﺵ‬

‫ﻳﮑﺠﺎ ﺑﺴﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ ﮐﻪ ﻧﻴﺶ ﮐﺸﻴﺪﻥ ﺑﻪﻣﻌﻨﻲ ﺧﻮﺭﺩﻥ ﺩﺭ ﺍﻳﻦ‬ ‫ﺑﻴﺖ ﻭﺍﻗﻊ ﺷﺪﻩ‪ ،‬ﭼﺮﺍ ﺑﻪﺟﺎﻱ ﺁﻥ ﺯﻫﺮ ﻧﮕﻔﺘﻪ ﮐﻪ ﺯﻫﺮ ﮐﺸﻴﺪﻥ ﻣﺴﺘﻌﻤﻞ‬ ‫ﺍﺳﺖ ﻭ ﻫﻢ ﺻﻨﻌﺖ ﻃﺒﺎﻕ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺁﻥ ﺍﺳﺖ‪ ،‬ﻓﻮﺕ ﻧﻤﻲﺷﻮﺩ‪.‬‬ ‫ﻋﺎﺻﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬

‫ﻣﺮﺍﺩ ﻣﺼﺮﻉ ﺛﺎﻧﻲ ﺁﻥ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﺎﻋﺮ ﺑﺪ ﺭﺍ ﻣﺜﻞ ﻧﻴﮏ ﺑﺮ ﺧﻮﺩ‬

‫ﮔﻮﺍﺭﺍ ﻣﻲﮐﻨﺪ ﻭ ﮐﺸﻴﺪﻥ ﺑﻪﻣﻌﻨﻲ ﺧﻮﺭﺩﻥ ﺍﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺷﺮﺍﺏ‬

‫ﮐﺸﻴﺪﻥ ﻣﺸﻬﻮﺭ ﻭ ﻣﻌﺮﻭﻑ ﺍﺳﺖ ﻭ ﺷﺮﺍﺏ ﺧﻮﺭﺩﻥ ﻧﻴﺰ‪ .‬ﺑﺎﻟﻔﺮﺽ ﺍﮔﺮ‬

‫ﻣﻴﺮﺯﺍ ﺻﺎﺣﺐ ﺭﺍ ﺩﺭ ﻧﻴﺶ ﺧﻮﺭﺩﻥ ﺑﻪﻟﻔﻆ ﮐﺸﻴﺪﻥ ﺷﺒﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪﺍﻋﺘﺒﺎﺭ‬

‫ﺗﺸﺒﻴﻪ ﺑﻪﻧﻮﺵ ﺗﻮﺍﻥ ﻓﻬﻤﻴﺪ ﻭ ﺍﻋﺘﺮﺍﺽ ﺩﻭﻡ ﻣﻴﺮﺯﺍ ﺻﺎﺣﺐ ﺑﺮ ﺍﻳﻦ‬ ‫ﺑﻴﺖ ﺁﺧﺮ ﻗﻄﻌﻪ ﺍﺳﺖ‪:‬‬ ‫ﭼﻪ ﻣﻲ ﻓﺮﻭﺵ ﮐﻪ ﺣﮑﻢ ﺍﺭ ﺩﻫﺪ ﺑﻪﻏﺎﺷﻴﻪﺍﺵ‬

‫ﻣﻠــﮏ ﺯ ﭘﺎﻳــﺔ ﻋــﺮﺵ ﻣﺠﻴــﺪ ﺩﻭﺵ ﮐــﺸﺪ‬

‫ﻣﻴﺮﺯﺍ ﺻﺎﺣﺐ ﺩﺭ ﺗﺬﮐﺮﺓ ﻣﺬﮐﻮﺭ ﻧﻮﺷﺘﻪﺍﻧﺪ‪:‬‬

‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮﻡ‬

‫‪٩٧‬‬

‫ﺍﻫﻞِ ﻫﻤ‪‬ﺖ ﺭﺍ ﻧﺒﺎﺷﺪ ﺗﮑﻴﻪ ﺑـﺮ ﺑـﺎﺯﻭﻱ ﮐـﺲ‬

‫ﺧﻴﻤﺔ ﺍﻓﻼﮎ ﺑﻲﭼﻮﺏ ﻭ ﻃﻨﺎﺏ ﺍﺳﺘﺎﺩﻩ ﺍﺳﺖ‬

‫ﻣﻴﺮﺯﺍ ﻓﺎﺧﺮ ﺻﺎﺣﺐ ﺑﻪﺩﺳﺘﺨﻂِ ﺧﺎﺹﹼ ﺩﺭ ﺗﺬﮐﺮﺓ ﻣﺬﮐﻮﺭ‬

‫ﻧﻮﺷﺘﻪﺍﻧﺪ‪:‬‬

‫ﻋﻠﻲﻫٰﺬﺍ ﺍﻟﻘﻴﺎﺱ ﻣﺼﺮﻉ ﺍﻭ‪‬ﻝ ﻧﺎﺻﺮ ﻋﻠﻲ ﻋﻠﻴﻪﺍﻟﺮﲪﺔ ﺳﺴﺖ‬

‫ﺍﻓﺘﺎﺩﻩ ﻭﺍﻗﻊ ﺷﺪﻩ‪ ،‬ﺍﮔﺮ ﺑﻪﺟﺎﻱ »ﺍﻫﻞ ﻫﻤ‪‬ﺖ«‪» ،‬ﺳﺮﺑﻠﻨﺪﺍﻥ«‬

‫ﻣﻲﮔﻔﺖ‪ ،‬ﻣﻼﻳﻢ ﺍﻓﻼﮎ ﺑﻮﺩ‪» .‬ﺍﻧﻈﺮﻭﺍ ﺑﻨﻈﺮﺍﻻﻧﺼﺎﻑ«‪.١‬‬

‫ﺑﺎ ﻭﺻﻔﻲ ﮐﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﮔﻔﺘﻦ ﺣﺴﻦ ﻣﻄﻠﻊ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻧﻤﻮﺩﻩ‪،‬‬

‫ﻣﺼﺮﻉ ﺍﻭ‪‬ﻝ ﺷﻌﺮ ﺍﻭ ﺭﺍ ﺳﺴﺖ ﺍﻧﮕﺎﺷﺘﻪ ﺑﻪﺍﺻﻼﺡ ﭘﺮﺩﺍﺧﺘﻪ‪،‬‬

‫ﺣﺎﺿﺮ ﺟﻮﺍﺑﻲ ﺍﻭ ﺭﺍ ﺑﻪﺧﺎﮎ ﺳﻴﻪ ﺑﺮﺍﺑﺮ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻭ ﺑﻪﮐﻨﻪ ﻣﺪ‪‬ﻋﺎ‬

‫ﻧﭙﺮﺩﺍﺧﺘﻪ ﮐﻪ ﺟﻮﺍﺏ ﻣﺪ‪‬ﻋﻲ ﺭﺍ ﺑﻪﭼﻪ ﺧﻮﺑﻲ ﺑﻴﺎﻥ ﮐﺮﺩﻩﺍﻧﺪ ﮐﻪ‬ ‫ﺭﻭﺡ ﻧﺎﺻﺮ ﻋﻠﻲ »ﺍﻧﻈﺮﻭﺍ ﺑﻨﻈﺮﺍﻻﻧﺼﺎﻑ« ﺑﮕﻮﻳﺪ‪ :‬ﻧﻪ ﻣﺤﻞﹼ‬ ‫ﺍﻧﺼﺎﻑ ﺧﻮﺍﺳﺘﻦِ ﻣﻴﺮﺯﺍﺳﺖ‪:‬‬

‫ﺷﻴﺦ ﺁﻳﺖ ﺍﷲ ﺛﻨﺎ ﻏﺰﻟﻲ ﺧﻮﺏ ﮔﻔﺘﻪ‪ ،‬ﺍﻳﻦ ﺍﺳﺖ‪:‬‬ ‫ﺩﻝ ﺍﺯ ﭘﻴﺎﻟــﺔ ﻗــﺴﻤﺖ ﻋﺒــﺚ ﺧــﺮﻭﺵ ﮐــﺸﺪ‬ ‫ﺯ ﺩﺭﺩ ﺻﺎﻑ ﺭﺳـﺪ ﺁﻧﭽـﻪ ﮐـﻮ ﺧﻤـﻮﺵ ﮐـﺸﺪ‬ ‫ﻏﻤــﺖ ﺑــﻪﻟ ـﺬﹼﺕ ﺷﺎﺩﻳــﺴﺖ ﺧﺎﺻــﻪ ﮐــﺎﻣﻲ ﺭﺍ‬ ‫ﮐﻪ‪ ٢‬ﭘﻴﺶ ﻗﺴﻤﺖ ﺧﻮﺩ ﻧﻴﺶ ﺭﺍ ﺑﻪ ﻧـﻮﺵ ﮐـﺸﺪ‬ ‫ﻧﺸﺴﺖ ﻭ ﺧﺎﺳﺖ ﭼﻮ ﺑﻮﻱ ﮔﻠﻢ ﺯ ﺿﻌﻒ ﻧﻤﺎﻧﺪ‬ ‫ﻣﮕــﺮ ﻧــﺴﻴﻢ ﮐﻨــﻮﻥ ﺗــﺎ ﺩﺭﺕ ﺑــﻪﺩﻭﺵ ﮐــﺸﺪ‬

‫ـــــــــــــــــــــ‬

‫‪ .1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪ :‬ﺑﻪﭼﺸﻢ ﺍﻧﺼﺎﻑ ﺑﻨﮕﺮﻳﺪ‪.‬‬ ‫‪ .2‬ﻧﻮﻟﮑﺸﻮﺭ‪» :‬ﮐﻪ ﭘﻴﺶ ﻗﺴﻤﺖ ﺧﻮﺩ ﺭﺍ ﺑﻪﺫﻭﻕ ﮔﻮﺵ ﮐﺸﺪ«‪.‬‬

‫‪٩٦‬‬

‫ﻋﺒﺮﺕﺍﻟﻐﺎﻓﻠﻴﻦ‬

‫ﻧﺎﺻﺮ ﻋﻠﻲ ﺷﺨﺼﻲ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﻬﻤﻴﺪﻥِ ﺷﻌﺮ ﺍﻭ ﮐﻤﺎﻝ ﺍﺳﺖ‪،‬‬

‫ﻫﻤﭽﺸﻤﻲ ﺍﻭ ﮐﺮﺍ ﻣﺠﺎﻝ ﺍﺳﺖ ﻭ ﻣﻴﺮﺯﺍ ﺻﺎﺣﺐ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﻨﺪ ﮐﻪ‬

‫ﻣﻨﺼﻔﺎﻥ ﺭﺍ ﭼﻪ ﺷﺪ ﮐﻪ ﺍﻧﺼﺎﻑ ﻧﻤﻲﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﻫﺮﮔﺎﻩ ﻣﻨﺼﻔﺎﻥ ﺑﻴﭽﺎﺭﻩ‬ ‫ﺩﺭ ﺣﻖ ﻣﻴﺮﺯﺍ ﺻﺎﺋﺐ ﭼﻴﺰﻱ ﻧﻤﻲﺗﻮﺍﻧﻨﺪ ﮔﻔﺖ ﺗﺎ ﺑﻪﻧﺎﺻﺮ ﻋﻠﻲ ﭼﻪ‬

‫ﺭﺳﺪ! ﻧﺎﺻﺮ ﻋﻠﻲ ﺻﺎﺣﺐِ ﮐﻤﺎﻝ ﻭ ﻣﺮﺩ ﺧﺪﺍﺭﺳﻴﺪﻩ ﺑﻮﺩ‪ ،‬ﻣﻲﺩﺍﻧﺴﺖ‬

‫ﮐﻪ ﺷﺨﺼﻲ ﺑﻌﺪ ﺍﺯ ﻣﻦ ﺩﺭ ﺑﻠﺪﺓ ﻟﮑﻬﻨﻮ ﺑﻪﻫﻢ ﺧﻮﺍﻫﺪ ﺭﺳﻴﺪ ﮐﻪ‬ ‫ﺯﺍﺩﻩﻫﺎﻱ ﻃﺒﻊ ﻣﺮﺩﻡ ﺭﺍ ﺑﻪﺗﻴﻎ ﻗﻠﻢ ﻗﺘﻞ ﺧﻮﺍﻫﺪ ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮ ﺧﻮﻑ‬

‫ﺍﮐﺜﺮ ﺍﺷﻌﺎﺭﺵ ﺍﳌﻌﲏ ﰲ ﺑﻄﻦ ﺍﻟﺸﺎﻋﺮ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺣﻖ ﺑﻪﺟﺎﻧﺐ ﺍﻭﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﺍﻓﻀﻞ ﺳﺮﺧﻮﺵ ﺩﺭ ﺗﺬﮐﺮﺓ ﺧﻮﺩ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺍﻭﺍﻳﻞ‬ ‫ﻣﺸﻖ ﺭﻭﺯﻱ ﻓﻘﻴﺮ ﺑﺎ ﻧﺎﺻﺮ ﻋﻠﻲ ﮔﻔﺖ‪:‬‬

‫ﺍﻋﺰﹼﻩ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ ﻣﺴﻮ‪‬ﺩﺓ ﺍﺷﻌﺎﺭ ﻣﻠﹼﺎ ﻧﺪﻳﻢ‬

‫)‪(۸۵‬‬

‫ﻋﻠﻲ ﺍﻓﺘﺎﺩﻩ‪ ،‬ﺍﺷﻌﺎﺭ ﺍﻭ ﺭﺍ ﺑﻪﻧﺎﻡ ﺧﻮﺩ ﻣﻲﺧﻮﺍﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻪﺩﺳﺖ ﻧﺎﺻﺮ‬

‫ﻧﺎﺻﺮ ﻋﻠﻲ ﮔﻔﺖ ﮐﻪ ﺍﻣﺘﺤﺎﻥ ﺷﺎﻋﺮ ﻃﺮﺡ ﻏﺰﻟﻲ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺑﻴﺎﻳﻴﺪ‬

‫ﻃﺮﺡ ﻏﺰﻝ ﺑﮑﻨﻴﻢ‪ .‬ﺍﻳﻦ ﻏﺰﻝ ﺩﺭ ﭘﻴﺶ ﺑﻮﺩ‪ ،‬ﺁﺏ ﺍﺳﺘﺎﺩﻩ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺁﻓﺘﺎﺏ‬ ‫ﺍﺳﺘﺎﺩﻩ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺍﻭ‪‬ﻝ ﻓﻘﻴﺮ ﺍﺳﭗ ﺭﺍ ﺩﺭ ﻣﻴﺪﺍﻥ ﺗﺎﺧﺖ ﻭ ﺍﻳﻦ ﻣﻄﻠﻊ ﺭﺍ‬

‫ﺑﺪﻳﻬﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺧﻮﺍﻧﺪ‪:‬‬

‫ﺳﺮﺧﻮﺵ‪:‬‬ ‫ﺗﻦ ﺯ ﺍﺷﮑﻢ ﺗﺎ ﺑﻪﮔﺮﺩﻥ ﻏـﺮﻕ ﺁﺏ ﺍﺳـﺘﺎﺩﻩ ﺍﺳـﺖ‬

‫ﺳﺮ ﺑﻪﺭﻭﻱ ﺗﻦ ﻋﻴﺎﻥ ﻫﻤﭽﻮﻥ ﺣﺒﺎﺏ ﺍﺳﺘﺎﺩﻩ ﺍﺳﺖ‬

‫ﻧﺎﺻﺮ ﻋﻠﻲ ﺣﺴﻦ ﻣﻄﻠﻊ ﺑﻪﻫﻢ ﺭﺳﺎﻧﻴﺪﻩ‪ ،‬ﺟﻮﺍﺏ ﻣﺪ‪‬ﻋﻴﺎﻥ ﺭﺍ ﺑﻪﺍﻳﻦ‬

‫ﻋﺒﺎﺭﺕ ﻓﻲﺍﻟﻔﻮﺭ ﺍﺩﺍ ﺳﺎﺧﺖ‪:‬‬

‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮﻡ‬

‫‪٩٥‬‬

‫ﺍﻫﻞ ﻫﻨﺪﻭﺳﺘﺎﻥ ﻗﺒﺎﺣﺖ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﻣﻐﻞ ﺑﻲﭼﺎﺭﻩ ﭼﻪ ﻣﻲﺩﺍﻧﺪ ﮐﻪ ﺩﺭ‬

‫ﻫﻨﺪﻭﺳﺘﺎﻥ ﻗﺒﺎﺣﺖ ﺍﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺷﻴﺦ ﻧﺎﺻﺮ ﻋﻠﻲ‪ ،‬ﻋﻠﻲ ﺗﺨﻠﹼﺺ ﮐﻪ ﺍﺯ ﺟﻤﻠﻪ ﺧﻮﺑﺎﻥ ﺭﻭﺯﮔﺎﺭ‬ ‫ﺍﺳﺖ ﻭ ﺍﮐﺜﺮ ﺻﺎﺣﺐِ ﺗﺬﮐﺮﻩ ﺍﻭ ﺭﺍ ﺁﺑﺮﻭﻱ ﺷﻌﺮﺍﻱ ﻫﻨﺪﻭﺳﺘﺎﻥ‬ ‫ﻧﻮﺷﺘﻪﺍﻧﺪ ﻭ ﻣﻴﺮﺯﺍ ﻣﻌﺰﹼ ﻓﻄﺮﺕ)‪ (۸۴‬ﻭ ﺳﺮﺧﻮﺵ ﻭ ﺩﻳﮕﺮ ﺷﻌﺮﺍﻱ‬ ‫ﻋﺎﻟﻤﮕﻴﺮﻱ ﻭ ﺑﻬﺎﺩﺭﺷﺎﻫﻲ ﭘﻴﺮﻭﻱ ﺍﻭ ﺩﺍﺭﻧﺪ‪ ،‬ﺩﺭ ﺣﻖ ﺍﻭ ﻣﻴﺮﺯﺍﻱ‬ ‫ﻣﻮﺻﻮﻑ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﻨﺪ‪:‬‬ ‫ﺍﻧﺼﺎﻑ ﺭﺍ ﭼﻪ ﭘﻴﺶ ﺁﻣﺪ‪ ،‬ﭼﺮﺍ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﻌﻀﻲ ﺍﺷﻌﺎﺭﺵ ﺣﮑﻢ‬ ‫»ﺍﳌﻌﲏ ﰲ ﺑﻄﻦ ﺍﻟﺸﺎﻋﺮ«‪ ١‬ﭘﻴﺪﺍﮐﺮﺩﻩ‪ ،‬ﻣﻨﺼﻔﺎﻥ ﺭﺍ ﭼﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺮﺍﻱ ﭼﻪ‬ ‫ﺑﻪﺻﻮﺭﺕ ﺍﮐﺜﺮ ﺍﻟﻔﺎﻇﺶ ﺗﺮﮐﻴﺐ ﻻﻳﻌﻨﻲ ﺑﻪﻫﻢ ﺭﺳﺎﻧﻴﺪﻩ ﻫﻴﭻ‬ ‫ﻧﻤﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ .‬ﻣﻴﺮﺯﺍ ﺻﺎﺣﺐ ﻣﺮﺣﻮﻡ ﻳﻌﻨﻲ ﺟﻨﺎﺏ ﻣﻴﺮﺯﺍ ﺻﺎﺋﺐ ﺭﺍ ﺍﻳﻦ‬ ‫ﺣﺎﻟﺖ ﺭﺳﻴﺪﻩ ﮐﻪ ﻣﻮﺭﺩِ ﭼﻨﻴﻦ ﮐﻠﻤﺎﺕ ﺷﻮﺩ‪:‬‬ ‫ﺍﺯ ﻫــﻮﺵ ﺭﺑﻮﺩﻧــﺪ ﻣﮑــﻴﻦ ﻫــﺮﺯﻩ ﺩﺭﺍﻳــﺎﻥ‬ ‫ﺧﻴﺮ ﺍﺳﺖ ﭼﺮﺍ ﺍﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﺑﻲﻫﻮﺵ ﻧﺸـﺴﺘﻲ‬

‫ﺷﻮﺭ ﺯﻏﻦ ﻭ ﺯﺍﻍ ﺑﻠﻨـﺪ ﺍﺳـﺖ ﺩﺭﻳـﻦ ﺑـﺎﻍ‬

‫ﺍﻱ ﺑﻠﺒﻞ ﺧﻮﺵ ﻟﻬﺠﻪ ﭼﻪ ﺧﺎﻣﻮﺵ ﻧﺸﺴﺘﻲ‬

‫ﻋﺎﺻﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬

‫ﻓﻲﺍﻟﻮﺍﻗﻊ ﺍﻳﻦ ﺑﻠﺒﻞ ﺧﻮﺵ ﻟﻬﺠﻪ ﺳﺰﺍﻭﺍﺭ ﻫﻤﻴﻦ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺯﺍﻍ ﻭ‬ ‫ﺯﻏﻦ ﻃﺮﻑ ﻧﺸﻮﺩ ﻭ ﺩﺭ ﺣﻖ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻴﺮﺯﺍ ﺻﺎﺋﺒﻲ ﮐﻪ ﺍﺷﻌﺎﺭ ﺍﻭ‬

‫ﺭﺍ ﻣﻴﺮﺯﺍ ﻓﺎﺧﺮ ﺻﺎﺣﺐ ﺧﻂ ﺑﮑﺸﻨﺪ ﻭ ﺍﺻﻼﺡ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬ﻧﺎﺻﺮ‬

‫ﻋﻠﻲ ﺍﮔﺮ ﺍﻳﻦ ﻣﻘﻄﻊ ﮔﻔﺖ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﭼﻪ ﻣﻀﺎﻳﻘﻪ ﺍﺳﺖ‪.‬‬ ‫ـــــــــــــــــــــ‬ ‫‪ .1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪ :‬ﻣﻌﻨﻲ ﺩﺭ ﺑﻄﻦ ﺷﺎﻋﺮ ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫‪٩٤‬‬

‫ﻋﺒﺮﺕﺍﻟﻐﺎﻓﻠﻴﻦ‬

‫ﻭ ﺍﻋﺘﻘﺎﺩ ﺍﻳﻦ ﻋﺎﺻﻲ ﺍﻳﻦ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺍﺻﻼﹰ ﺑﻪﮐﻨﻪ ﻣﻀﻤﻮﻥ ﻣﺼﻨﹼﻒ‬

‫ﭘﻲ ﻧﺒﺮﺩﻩﺍﻧﺪ‪ .‬ﻣﺼﻨﹼﻒ ﺍﺟﺰﺍﻱ ﻣﻌﺠﻮﻥ ﺭﺍ ﺑﻪﻋﺎﻟﻢ ﮐﻪ ﺧﻠﻘﺖ ﺁﻧﻬﺎ‬

‫ﺍﺯ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺍﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ ﺩﺍﺩﻩ ﺍﺳﺖ ﻭ ﺧﺎﺻﻴ‪‬ﺖ ﻣﻌﺠﻮﻥ ﺭﺍ ﺑﻪﻭﺣﺪﺕ‬ ‫ﺳﺨﻦ‪ .‬ﭘﻴﺶ ﭘﺎ ﺍﻓﺘﺎﺩﻩ ﺭﺍ ﻧﻈﺮ ﺑﻪﮐﻮﺭ ﺳﻮﺍﺩﻱ ﺑﻪﭼﺸﻢ ﻓﻬﻢ ﻣﻼﺣﻈﻪ‬

‫ﻧﻤﻲﮐﻨﻨﺪ ﻭ ﺩﺭ ﺗﻔﻀﻴﺢ ﻣﺼﻨﹼﻒ ﻭ ﻣﺆﻟﹼﻒ ﻋﺒﺎﺭﺕﺁﺭﺍﻳﻲ ﺑﻲﺟﺎ‬

‫ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﻧﻤﻲﺩﺍﻧﻨﺪ ﮐﻪ ﺍﻳﻦ ﻋﺒﺎﺭﺕ ﻣﻮﺟﺐ ﺗﻀﺤﻴﮏ ﺳﺨﻦ ﺳﻨﺠﻲ‬ ‫ﺍﻳﺸﺎﻥ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮ ﻧﺎﻓﻬﻤﻲ ﺧﻮﺩ ﺩﺭ ﻣﺼﺮﻉ ﺷﺎﻋﺮ ﺳﻮﺀ ﺍﺩﺏ‬

‫ﻗﺮﺍﺭ ﺩﺍﺩﻩﺍﻧﺪ ﻭ ﻣﺼﺮﻋﻲ ﮐﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﻧﺪﺍﺭﺩ‪ ،‬ﺑﻪﺩﻭﻟﺖ ﻣﻮﺯﻭﻥ ﻓﺮﻣﻮﺩﻩ ﺍﻳﻦ‬ ‫ﺍﺳﺖ‪ .‬ﻣﺼﺮﻉ‪:‬‬

‫»ﺑﻮﺩ ﺁﻣﻴﺰﺷﻲ ﺑﺎﻫﻢ ﺑﻪﻃﻴﻨﺖ ﺭﺑﻊ ﻣﺴﮑﻮﻥ ﺭﺍ«‬

‫ﺑﺮ ﻫﺮ ﺫﻱﻓﻬﻢ ﻭ ﺷﻌﻮﺭ ﭘﻴﺪﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﺭﺑﻊ ﻣﺴﮑﻮﻥ ﻳﻌﻨﻲ‬

‫ﭼﻬﺎﺭﻡ ﺣﺼﹼﺔ ﺯﻣﻴﻦ ﮐﻪ ﺁﺑﺎﺩﻱ ﺩﺍﺭﺩ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺍﻫﻞ ﺭﻳﺎﺿﻲ ﺟﺎﻳﻲ ﮐﻪ‬

‫ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺯﻣﻴﻦ ﻳﻌﻨﻲ ﮐﺮﺓ ﺍﺭﺿﻲ ﻧﻮﺷﺘﻪﺍﻧﺪ‪ ،‬ﻳﮏ ﺭﺑﻊ ﺭﺍ ﻣﺴﮑﻮﻥ‬

‫ﻧﻮﺷﺘﻪﺍﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﻗﻄﻌﺔ ﺯﻣﻴﻦ ﺭﺍ ﺑﺎﻫﻢ ﭼﻪ ﺁﻣﻴﺰﺵ ﺍﺳﺖ ﺑﻠﮑﻪ ﺁﻥ ﺭﺍ‬ ‫ﺑﺎﻫﻢ ﺩﺭ ﻃﻴﻨﺖﺁﻣﻴﺰﺵ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺮﮐﻴﺐ ﻫﻤﻪ ﺍﺯ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺍﺳﺖ ﻭ‬

‫ﻗﻄﻌﺔ ﺯﻣﻴﻦ ﺻﺮﻑ ﻋﻨﺼﺮ ﺧﺎﮐﻲ ﺍﺳﺖ ﻭ ﺁﻣﻴﺰﺵ ﮐﺜﺮﺕ ﻣﻲﺧﻮﺍﻫﺪ‬

‫ﻭ ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺯﻣﻴﻦ ﺑﻪﺁﻥ ﻣﻌﻨﻲ ﮐﻪ ﺑﺴﻴﻂ ﺍﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻮﻋﻲ ﺍﺯ ﮐﺜﺮﺕ ﺩﺍﺭﺩ‪.‬‬

‫ﻻﮐﻦ ﺍﻳﻦ ﮐﺜﺮﺕ ﺑﺎﻋﺚ ﺁﻣﻴﺰﺵ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺍﻳﻨﺠﺎ ﻋﺒﺎﺭﺕ ﺍﺯ ﻓﻌﻞ ﻭ ﺍﻧﻔﻌﺎﻝ‬ ‫ﺍﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺨﻮﺍﻫﺪ ﺑﻮﺩ ﻭ ﺩﺭ ﺍﻳﻦ ﻣﻘﺎﻡ ﻓﺎﻳﺪﻩ ﻧﺨﻮﺍﻫﺪ ﺑﺨﺸﻴﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﺍﻳﻨﻬﻤﻪ‬

‫ﺭﺳﺎﻳﻲ ﻓﻬﻢ‪ ،‬ﺍﻋﺘﺮﺍﺽﻫﺎﻱ ﺑﻲﺟﺎ ﺑﺮ ﺍﺳﺎﺗﺬﺓ ﻣﺴﻠﹼﻢﺍﻟﺜﺒﻮﺕ ﺩﺍﻝ ﺑﺮ‬

‫ﺫﮐﺎﺀ ﻃﺒﻊ ﻭﻗﹼﺎﺩ ﺍﺳﺖ ﻭ ﻟﻔﻆ ﻣﻌﺠﻮﻥ ﺑﻪﻋﺎﻟﻢ ﺗﻀﺤﻴﮏ ﻣﺴﺘﻌﻤﻞ ﺯﺑﺎﻥ‬

‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮﻡ‬

‫‪٩٣‬‬

‫ﻣﻴﺮﺯﺍ ﺻﺎﺣﺐ ﺩﺭﺑﺎﺏ ﻣﻌﻨﻲ ﺍﻳﻦ ﺷﻌﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﻨﺪ ﮐﻪ‬

‫ﺑﻪﺩﺳﺘﺨﻂ ﺧﺎﺹ ﺩﺭ ﺗﺬﮐﺮﺓ ﻣﺬﮐﻮﺭ ﻧﻮﺷﺘﻪﺍﻧﺪ‪:‬‬

‫ﭼﻪ ﻧﻮﻳﺴﻢ‪ ،‬ﻣﺆﻟﹼﻒ ﺯﺍﺩ ﻓﻬﻤﻪ ﻣﻠﺘﺠﻲ ﺷﺪﻩ ﮐﻪ ﺍﺷﻌﺎﺭ ﺑﻲﺭﺗﺒﻪ‬

‫ﺭﺍ ﺧﻂ ﻧﮑﺸﻴﻢ‪ .‬ﺳﺨﻦﺷﻨﺎﺳﻲ ﮐﻮﮐﻪ ﺳﺴﺘﻲ ﺍﻳﻦ ﺑﻴﺖ ﻣﺮﺣﻮﻣﻲ‬ ‫ﺭﺍ ﺑﻔﻬﻤﺎﻧﺪ‪ .‬ﻭﺍﺿﺢ ﺑﺎﺩ ﺗﻼﺵ ﺩﺭ ﻋﺮﺻﻪ ﻣﺎ ﻋﺒﺎﺭﺕ ﺍﺯ ﭼﻨﻴﻦ‬

‫ﺗﺸﺒﻴﻬﺎﺕ ﺑﺎﺭﺩﻩ ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺮ ﺫﺍﺕ ﺑﻴﭽﻮﻥ ﺭﺍ ﺗﺸﺒﻴﻪ‬

‫ﺑﻪﻣﻌﺠﻮﻥ ﺩﺍﺩﻩ ﻭ ﺍﻫﻞ ﻋﺎﻟﻢ ﺭﺍ ﺍﺟﺰﺍﻱ ﺁﻥ ﮔﻔﺘﻪ‪ .‬ﻫﺮﭼﻨﺪ‬

‫ﻣﻌﺠﻮﻥ ﺑﻪﻣﻌﻨﻲ ﺁﻣﻴﺨﺘﻪ ﺷﺪﻩ ﺁﻣﺪﻩ‪ ،‬ﺍﻣ‪‬ﺎ ﺑﻨﺎﺑﺮ ﻋﺮﻑ ﺧﺎﻟﻲ ﺍﺯ‬ ‫ﺳﻮﺀ ﺍﺩﺏ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻣﺘﺘﺒﻊ‪ ١‬ﻣﻲﻓﻬﻤﺪ ﺍﻳﻦ ﻗﺴﻢ ﺗﺸﺒﻴﻬﺎﺕ ﺑﺪ‬

‫ﻣﻔﻬﻮﻡ ﺭﺍ ﺍﻫﻞ ﮐﻤﺎﻝ ﺩﺭ ﮐﻼﻡ ﻧﻤﻲﺁﺭﻧﺪ‪ .‬ﻣﮕﺮ ﺟﺎﻳﻲ ﮐﻪ‬

‫ﻏﺮﺽ ﺗﺸﺒﻴﻪ ﺑﻪﻗﺒﻴﺢ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻀﺎﻳﻘﻪ ﻧﺪﺍﺭﺩ ﻭ ﻋﺠﺐ ﻣﻌﺠﻮﻥ‬

‫ﺑﻲﻧﺸﺌﻪ ﺑﻮﺩ ﻋﻠﻴﻪﺍﻟﺮﲪﺔ ﻭﺍﻟﻐﻔﺮﺍﻥ ﻧﻔﻬﻤﻴﺪﻩ ﮐﻪ ﺳﺮﺭﺷﺘﻪ ﺑﻪﮐﺠﺎ‬

‫ﻣﻲﮐﺸﺪ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻌﺠﻮﻥ ﻗﺮﺍﺭ ﺩﺍﺩﻥ ﺫﺍﺕ ﺑﻴﭽﻮﻥ ﺭﺍ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺷﺄﻧﻪ‬

‫ﻋﻤ‪‬ﺎ ﻳﻘﻮﻟﻮﻥ ﻣﺤﻞﹼ ﮔﺮﻓﺖ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺗﺮﮐﻴﺐ ﺗﻤﺎﻡ ﺑﻴﺖ‬

‫ﺑﻲﮐﻴﻔﻴ‪‬ﺖ ﻭﺍﻗﻊ ﺷﺪﻩ‪ .‬ﮐﺎﺵ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫ﺑﻮﺩ ﺁﻣﻴﺰﺷﻲ ﺑـﺎﻫﻢ ﺑـﻪ ﻃﻴﻨـﺖ ﺭﺑـﻊ ﻣـﺴﮑﻮﻥ ﺭﺍ‬

‫ﮐﻪ ﮐﻴﻔﻴ‪‬ﺖ ﻳﮑﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﺯ ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺟﺰﻭ ﻣﻌﺠﻮﻥ ﺭﺍ‬

‫ﻭ ﺍﮔﺮ ﻋﺎﻟﻢ ﺭﺍ ﻣﻌﺠﻮﻥ ﻣﺮﺍﺩ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﺼﺮﻉ ﺍﻭ‪‬ﻝ ﺑﻪﻣﻌﻨﻲ ﺭﺑﻂ‬

‫ﻧﺪﺍﺭﺩ‪ .‬ﺗﻤﺎﻡ ﺷﺪ ﮐﻼﻡ ﻣﮑﻴﻦ‪ ،‬ﺗﻤ‪‬ﺖ ﮐﻼﻣﻪ‪.‬‬ ‫ـــــــــــــــــــــ‬ ‫‪ .1‬ﻧﻮﻟﮑﺸﻮﺭ‪ :‬ﻣﺸﺘﺒﻊ‪.‬‬

‫‪٩٢‬‬

‫ﻋﺒﺮﺕﺍﻟﻐﺎﻓﻠﻴﻦ‬

‫ﻣﺘﺄﺧﹼﺮﻳﻦ ﺣﺘﹼﻲ ﻣﻮﻻﻧﺎ ﻋﺮﻓﻲ‬

‫)‪(۸۲‬‬

‫ﺍﺑﮑﺎﺭﻩ ﺗﻴﻎ ﻣﻬﻨﹼﺪ ﻃﺒﻌﺎﻥ ﺍﺯ ﺳﻮﻫﺎﻥ‬

‫ﻓﻄﺮﺕ ﻭ ﻣﺼﺎﺣﺒﺖ ﺍﻭ ﺑﻪﺍﺻﻼﺡ ﺁﻣﺪﻩ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺩﺍﻧﺴﺖ ﮐﻪ ﻣﻬﻨﹼﺪ ﺩﺭ‬

‫ﺍﻳﻨﺠﺎ ﺩﺭ ﻫﻨﺪ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪﻩ ﺍﺳﺖ ﻭ ﻣﻠﹼﺎ ﮐﻮﺛﺮﻱ ﻫﻢ ﻣﺮﺩ ﻭﻻﻳﺖ ﺯﺍ ﻭ‬ ‫ﻋﺎﻟﻢ ﻭ ﺯﺑﺎﻧﺪﺍﻥ ﺍﺳﺖ ﻭ ﻣﻌﻬٰﺬﺍ ﺍﻫﻞ ﻋﺮﺏ ﻫﻢ ﺍﮐﺜﺮ ﺍﻟﻔﺎﻅ ﻋﺠﻢ ﺭﺍ‬

‫ﻣﻌﺮ‪‬ﺏ ﻧﻤﻮﺩﻩﺍﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻟﻔﻆ »ﺑﺎﻩ« ﻓﺎﺭﺳﻲ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺍﻳﻦ ﺭﺍ ﻣﻌﺮ‪‬ﺏ‬

‫ﻧﻤﻮﺩﻩ »ﻣﺒ‪‬ﻬﻲ« ﮔﻔﺘﻪﺍﻧﺪ ﻭ »ﻫﻨﺪ« ﺭﺍ »ﻣﻬﻨﹼﺪ«‪ ،‬ﭘﺲ ﺯﻳﺐ ﺭﺍ ﺗﺰﻳﻴﺐ‬

‫ﮐﺮﺩﻥِ ﭼﻪ ﻧﻘﺼﺎﻥ ﺩﺍﺭﺩ ﻭ ﻣﺎﻭﺭﺍﻱ ﺍﻳﻦ ﭼﻴﺰﻱ ﮐﻪ ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﻋﻠﻲ‬

‫ﺣﺰﻳﻦ ﺟﺎﻳﺰ ﺩﺍﺷﺘﻪ ﺑﺮﻭﺧﻮﺭﺩﻩﮔﻴﺮﻱ ﻣﺎ ﻣﺮﺩﻡ ﺯﻳﺎﺩﻩ ﺍﺯ ﺩﻫﻦ ﺍﺳﺖ ﻭ‬

‫ﻫﻤﭽﻨﺎﻥ ﻣﺰﻟﹼﻒ ﮐﻪ ﺍﺻﻞ ﻣﺎﺩﻩﺍﺵ ﺯﻟﻒ ﺍﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮ ﺍﻟﺴﻨﺔ ﺍﻫﻞ ﻋﺠﻢ‬ ‫ﺍﻳﻦﻗﺪﺭ ﺷﻬﺮﺕ ﺩﺍﺭﺩ ﮐﻪ ﺍﺻﻄﻼﺡ ﻣﻘﺮ‪‬ﺭ ﺷﺪﻩ‪ ،‬ﺩﺭ ﺻﺤ‪‬ﺖ ﺍﻳﻦ‬

‫ﻫﻴﭻﺷﮑﹼﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺩﺳﺘﻮﺭ ﻭﻻﻳﺖ ﺍﺳﺖ ﻭ ﺍﮐﺜﺮ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺍﺯ ﺍﻣﻴﺮ ﺧﺴﺮﻭﺳﺖ‪:‬‬ ‫ﻣﻮﺭﺍﻥ ﺧﻂ ﺑﻪﺩﻭﺭ ﺭﺧﺖ ﺻﻒ ﮐﺸﻴﺪﻩﺍﻧﺪ‬ ‫ﺻﺪﮔﻮﻧﻪ ﺟﻮﺭ ﺍﺯ ﺗـﻮ ﻣﺰﻟﹼـﻒ ﮐـﺸﻴﺪﻩﺍﻧـﺪ‬

‫ﻭ ﺳﻮﺍﻱ ﺍﻳﻦ ﺷﻌﺮ ﻣﻠﹼﺎ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﺳﻌﻴﺪ ﺍﺷﺮﻑ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻴﺮﺯﺍ ﺍﺯ‬

‫ﺯﻣﺮﺓ ﻣﻔﺖ ﺧﻮﺍﺭﺍﻥ ﻣﺎﻳﺪﺓ ﺳﺨﻦ ﺍﻭ ﺧﻮﺩ ﺭﺍ ﻣﻲﺩﺍﻧﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺍﺷﺮﻑ‬ ‫ﻫﻤﭽــﻮ ﺭﺧــﺴﺎﺭ ﻣﺰﻟــﻒ ﺩﻟﺒــﺮﺍﻥ ﺗــﺎﺯﻩ ﺧــﻂ‬ ‫ﻣﺼﺤﻔﻲ ﮔﺮ ﻣﻲﻧﻮﺷﺖ ﺁﻧﻬﻢ ﺧﻂ ﺧﻮﺍﻧﺎ ﻧﺪﺍﺷﺖ‬ ‫)‪( ۸۳‬‬

‫ﻫﻨﺮﻭﺭ ﺧﺎﻥ ﻋﺎﻗﻞ‬ ‫ﮔﻮﺍﻫﻲ ﻣﻲﺩﻫﺪ ﻋﺎﻟﻢ ﺑﻪﻭﺣﺪﺕ ﺫﺍﺕ ﺑـﻲﭼـﻮﻥ ﺭﺍ‬ ‫ﮐﻪ ﺧﺎﺻﻴ‪‬ﺖ ﻳﮑﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﺯ ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺟﺰﻭ ﻣﻌﺠﻮﻥ ﺭﺍ‬

‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮﻡ‬

‫‪٩١‬‬

‫ﮐﻪ ﻧﺎﮔﻪ ﺗﻨﺪﺑﺎﺩﻱ ﻫﻤﭽـﻮ ﺻﺮﺻـﺮ‬

‫ﺑـــﺮﺁﻭﺭﺩ ﺍﺯ ﮐﻤﻴﻨﮕـــﺎﻩ ﺑـــﻼ ﺳـــﺮ‬

‫ﭼﻨﺎﻥ ﺑﮕﺸﻮﺩﻩ ﺑﺮ ﻭﻱ ﺩﺳﺖ ﺗﺎﺭﺍﺝ‬

‫ﮐﻪ ﮔﻠﭽﻴﻦ ﺭﺍ ﺑﻪﺧﺎﺭﻱ ﮐﺮﺩ ﻣﺤﺘﺎﺝ‬

‫ﻓﻠﮏ ﻧﮕﺬﺍﺷﺖ ﮐﺰ ﮔﻞ ﻫﺎﻱ ﺑﺎﻏﺶ‬

‫ﺑــﻪﺑــﻮﻳﻲ ﺁﺷــﻨﺎ ﮔــﺮﺩﺩ ﺩﻣــﺎﻏﺶ‬

‫ﺍﻋﺘﺮﺍﺽ ﻣﻴﺮﺯﺍ ﻓﺎﺧﺮ ﺻﺎﺣﺐ ﺍﻳﻦ ﺍﺳﺖ‪:‬‬

‫ﺗﺰﻳﻴﺐ ﺍﺯ ﻟﻔﻆ ﺯﻳﺐ ﻇﺎﻫﺮﺍﹰ ﺑﺮﺁﻭﺭﺩﻩﺍﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻣﺰﻳﺐ ﺑﻪﻣﻌﻨﻲ‬

‫ﺁﺭﺍﺳﺘﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ ،‬ﻏﺎﻓﻞﺍﻧﺪ ﮐﻪ ﭼﻮﻥ ﺍﺻﻠﺶ ﮐﻪ ﺯﻳﺐ ﺍﺳﺖ‪ ،‬ﻟﻔﻆ‬

‫ﻓﺎﺭﺳﻲ ﺍﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺰﻳﺐ ﻭ ﺗﺰﻳﻴﺐ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺩﺭﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ ﻟﻐﺰﺵ‬

‫ﺩﺭ ﮐﻼﻡ ﻧﺎﺁﮔﻬﺎﻥ ﺑﺴﻴﺎﺭ ﺍﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻣﺰﻟﹼﻒ ﻭ ﻣﺰﻏﻦ‪ ،‬ﺍﻓﺴﻮﺱ ﮐﻪ‬

‫ﺭﻓﺘﻪ ﺭﻓﺘﻪ ﺍﻫﻞ ﻋﻠﻢ ﺭﺍ ﻫﻢ ﺁﮔﺎﻫﻲ ﺑﻌﻀﻲ ﺍﻭﻗﺎﺕ ﻧﻤﻲﺷﻮﺩ‪ ،‬ﮐﻼﻡ‬

‫ﻣﮑﻴﻦ ﺗﻤﺎﻡ ﺷﺪ‪ .‬ﺗﻤ‪‬ﺖ ﮐﻼﻣﻪ‪.‬‬

‫ﭼﻮﻥ ﻣﺆﻟﹼﻒِ ﺗﺬﮐﺮﻩ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﮐﻪ ﺍﺯ ﺑﻴﺎﺽ ﺩﺳﺘﺨﻄﻲ ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ‬

‫ﻋﻠﻲ ﺣﺰﻳﻦ ﻋﻠﻴﻪﺍﻟﺮﲪﺔ ﻭ ﺍﻟﻐﻔﺮﺍﻥ ﻧﻮﺷﺘﻪﺍﻡ‪ ،‬ﺩﺭ ﺍﻳﻦ ﺻﻮﺭﺕ ﮐﻨﺎﻳﺔ‬

‫ﻧﺎﺁﮔﺎﻫﻲ ﻭ ﺑﻲﻋﻠﻤﻲ ﺑﻪﻃﺮﻑ ﺷﻴﺦ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﻧﻤﻲﺩﺍﻧﻨﺪ ﮐﻪ ﺷﻴﺦ ﻣﺬﮐﻮﺭ‬ ‫ﺷﺨﺼﻲ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺤﺮﻳﺮ ﻭ ﺗﻘﺮﻳﺮ ﺍﻭ ﺑﺮﺍﻱ ﺗﻤﺎﻡ ﻋﺎﻟﻢ ﺳﻨﺪ‬

‫ﺍﺳﺖ ﻭ ﻟﻔﻆ ﺗﺰﻳﻴﺐ ﺭﺍ ﮐﻪ ﺷﻴﺦ ﺩﺭﺳﺖ ﺩﺍﻧﺴﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻲﺳﻨﺪ ﻧﺨﻮﺍﻫﺪ ﺑﻮﺩ‬

‫ﻭ ﺍﺳﺘﺎﺩﺍﻥ ﺍﮐﺜﺮ ﺍﻟﻔﺎﻅ ﻓﺎﺭﺳﻲ ﺭﺍ ﻣﻌﺮ‪‬ﺏ ﻧﻤﻮﺩﻩ ﺩﺭ ﺍﺷﻌﺎﺭ ﺧﻮﺩ ﺁﻭﺭﺩﻩﺍﻧﺪ‪،‬‬ ‫ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﺣﮑﻴﻢ ﺧﺎﻗﺎﻧﻲ‬

‫)‪(۷۹‬‬

‫ﻋﻠﻴﻪﺍﻟﺮﲪﺔ ﺩﺭ ﲢﻔﺔﺍﻟﻌﺮﺍﻗﻴﻦ‬

‫)‪(۸۰‬‬

‫ﻓﺮﻣﻮﺩﻩ‪،‬‬

‫ﺧﺎﻗﺎﻧﻲ‪» :‬ﺫﻭﺍﻟﺨﻮﺭﺷﻴﺪﻳﻦ ﺷﺪ ﺧﺮﺍﺳﺎﻥ« ﻭ ﺗﻘﻲ ﺍﻭﺣﺪﻱ)‪ (۸۱‬ﺻﻔﺎﻫﺎﻧﻲ‬ ‫ﺩﺭ ﺗﺬﮐﺮﺓ ]ﺧﻮﺩ[ ﺩﺭ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻮﻻﻧﺎ ﻓﻴﻀﻲ ﻗﻠﻤﻲ ﻧﻤﻮﺩﻩ ﮐﻪ ﺟﻤﻌﻲ‬

‫‪٩٠‬‬

‫ﻋﺒﺮﺕﺍﻟﻐﺎﻓﻠﻴﻦ‬

‫ﻣﻴﺮ ﻋﻘﻴﻞ)‪ (۷۶‬ﻧﺎﻣﻲ ﺷﺎﻋﺮ ﻣﺘﺨﻠﹼﺺ ﺑﻪ»ﮐﻮﺛﺮﻱ« ﺍﺯ ﺳﺎﺩﺍﺕ ﻫﻤﺪﺍﻥ‪،‬‬

‫ﭘﺮﻫﻴﺰﮔﺎﺭ ﻭ ﻣﺤﺐ‪ ‬ﺣﻀﺮﺍﺕ ﺍﺋﻤ‪‬ﺔ ﺍﻃﻬﺎﺭ ﻋﻠﻴﻬﻢﺍﻟﺴ‪‬ﻼﻡ ﺑﻮﺩ‪ ،‬ﺣﺘﹼﻲ ﮐﻪ‬

‫ﺷﺎﻩ ﻋﺒ‪‬ﺎﺱ)‪ (۷۷‬ﻣﺎﺿﻲ ﺭﻭﺯﻱ ﺑﻪﺍﻭ ﺗﮑﻠﻴﻒ ﺷﺮﺍﺏ ﮐﺮﺩ‪ .‬ﺍﻭ ﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫ﻧﻤﻲﺧﻮﺭﻡ ﺑﻪﺳﺮ ﻣﺒﺎﺭﮎ ﻣﺮﺗﻀٰﻲ ﻋﻠﻲ ﻋﻠﻴﻪﺍﻟﺴ‪‬ﻼﻡ‪.‬‬ ‫ﺷﺎﻩ ﻓﺮﻣﻮﺩ‪:‬‬

‫ﺑﻪﺳﺮ ﻣﻦ ﺑﺨﻮﺭ‪ .‬ﺁﺷﻔﺘﻪ ﺷﺪﻩ ﮔﻔﺖ ﮐﻪ ﻣﻦ ﻧﺨﻮﺭﻡ‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﺗﺮﺍ ﺍﺯ‬

‫ﻣﺮﺗﻀٰﻲ ﻋﻠﻲ ﺩﻭﺳﺖﺗﺮ ﻣﻲﺩﺍﺭﻡ‪ .‬ﺷﺎﻩ ﺭﺍ ﺑﺴﻴﺎﺭ ﺧﻮﺵ ﺁﻣﺪ ﻭ ﻣﺒﻠﻐﻲ‬ ‫ﺑﻪﻋﺪﺩ ﺳﻴﻮﺭﻏﺎﻝ ﺑﺮﺍﻱ ﺍﻭ ﻣﻘﺮ‪‬ﺭ ﮐﺮﺩ‪ .‬ﻣﺜﻨﻮﻱ ﺷﻴﺮﻳﻦ ﻭ ﻓﺮﻫﺎﺩ ﺧﻮﺏ‬

‫ﮔﻔﺘﻪ ﻧﻈﻤﺶ ﺻﻔﺎﻱ ﮔﻮﻫﺮ ﻭ ﺳﻼﺳﺖ ﺁﺏ ﮐﻮﺛﺮ ﺩﺍﺭﺩ‪.‬‬

‫ﺍﺷﺮﻑ ﻋﻠﻲ ﺧﺎﻥ ﺍﺯ ﺭﻳﺎﺽﺍﻟﺸﻌﺮﺍ‬

‫)‪(۷۸‬‬

‫ﺍﺯ ﺳﻔﻴﻨﺔ ﺩﺳﺘﺨﻄﻲ ﺷﻴﺦ‬

‫ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﻋﻠﻲ ﺣﺰﻳﻦ ﺍﻳﻦ ﻗﻄﻌﻪ ﺭﺍ ﻣﻊ ﺍﺣﻮﺍﻝ ﺩﺭ ﺗﺬﮐﺮﺓ ﺧﻮﺩ ﺛﺒﺖ‬ ‫ﻧﻤﻮﺩ‪:‬‬

‫ﻳﮑـﻲ ﺷـﻮﺭﻳﺪﻩ ﺑـﺎﻏﻲ ﺩﺍﺩ ﺗﺮﺗﻴــﺐ‬

‫ﻧﻤﻮﺩﻱ ﺍﺯ ﺭﻳﺎﺣﻴﻦ ﺯﻳﺐ ﻭ ﺗﺰﻳﻴﺐ‬

‫ﺑــﻪﺁﺏ ﺩﻳــﺪﻩ ﭘــﺮﻭﺭﺩﻱ ﮔﹸﻠﹶــﺶ ﺭﺍ‬

‫ﺯ ﮔــﻞﻫــﺎ ﻣــﮋﺩﻩ ﺩﺍﺩﻱ ﺑﻠــﺒﻠﺶ ﺭﺍ‬

‫ﮔﻬﻲ ﻣﺸﺎﻃﻪ ﮔﻲ ﮐـﺮﺩﻱ ﭼﻤـﻦ ﺭﺍ‬

‫ﮔﻬــﻲ ﺁﺭﺍﺳــﺘﻲ ﺳــﺮﻭ ﻭ ﺳــﻤﻦ ﺭﺍ‬

‫ﮔﻬﻲ ﺧﺎﺷـﺎﮎ ﭼﻴـﺪﻱ ﺑﻬـﺮ ﺑﻠﺒـﻞ‬

‫ﮐﻪ ﺳﺎﺯﺩ ﺁﺷـﻴﺎﻥ ﺩﺭ ﭘﻬﻠـﻮﻱ ﮔـﻞ‬

‫ﭼﻮ ﺷـﺪ ﺁﺭﺍﺳـﺘﻪ ﺍﺯ ﮔـﻞ ﺑﻬـﺎﺭﺵ‬

‫ﻓﺮﻭﺯﺍﻥ ﮔـﺸﺖ ﻃـﺮﻑ ﻻﻟـﻪﺯﺍﺭﺵ‬

‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮﻡ‬

‫‪٨٩‬‬

‫ﻣﻴﺮﺯﺍ ﺻﺎﺣﺐ ﺑﻪﺟﺎﻱ »ﭘﺎﻳﺪﺍﺭ«‪» ،‬ﺍﺳﺘﻮﺍﺭ« ﺍﺻﻼﺡ ﺩﺍﺩﻩﺍﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻓﻲﺍﻟﻮﺍﻗﻊ ﺑﻪﺍﻋﺘﻘﺎﺩ ﺧﻮﺩ ﺧﻮﺏ ﻓﻬﻤﻴﺪﻩﺍﻧﺪ‪ ،‬ﻻﮐﻦ ﺍﻋﺘﻘﺎﺩ ﺟﻤﻬﻮﺭ ﺍﻳﻦ‬ ‫ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮﺍﻱ ﺩﻭﺳﺘﻲ ﭘﺎﻳﺪﺍﺭﻱ ﻭ ﺑﺮﺍﻱ ﺳﺘﻮﻥ ﭼﻮﺏ ﻭ ﮐﻤﺮ‬ ‫ﺍﺳﺘﻮﺍﺭﻱ ﻣﻲﺑﺎﻳﺪ‪ ،‬ﺯﻫﻲ ﺍﺳﺘﻮﺍﺭﻱ ﻓﻬﻤﻴﺪﻥ ﻣﻴﺮﺯﺍ ﺻﺎﺣﺐ!‬

‫ﺻﺎﺋﺐ‬

‫ﻳﮏ ﺩﻳﺪﻧﺶ ﺑﺮﺍﻱ ﻧﺪﻳﺪﻥ ﮐﻔﺎﻳﺖ ﺍﺳﺖ‬

‫ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺭﻭﻱ ﻣﺮﺩﻡ ﺩﻧﻴﺎ ﻧﺪﻳﺪﻧﻲ ﺍﺳـﺖ‬

‫ﻣﻴﺮﺯﺍ ﻓﺎﺧﺮ ﺻﺎﺣﺐ ﺩﺭ ﻣﺼﺮﻉ ﺍﻭ‪‬ﻝ ﭼﻨﻴﻦ ﺍﺻﻼﺡ ﻧﻤﻮﺩﻩﺍﻧﺪ‪،‬‬

‫ﻣﺼﺮﻉ‪:‬‬

‫ﻳﮏ ﺩﻳﺪﻧﻲ ﺑﺮﺍﻱ ﻧﺪﻳﺪﻥ ﺑﻮﺩ ﺿﺮﻭﺭ‬

‫ﻓﺼﺎﺣﺖ ﻣﺼﺮﻉ ﻣﻴﺮﺯﺍ ﺻﺎﺋﺐ ﻭ ﻣﺼﺮﻉ ﺍﺻﻼﺣﻲ ﻣﻴﺮﺯﺍ ﻓﺎﺧﺮ ﺭﺍ‬

‫ﺑﻪﭼﺸﻢ ﻏﻮﺭ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻧﻤﻮﺩ‪ ،‬ﮐﻔﺎﻳﺖ ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﻮﻟﻮﻱ ﺭﻭﻡ‬ ‫ﻣﻦ ﺑﺎ ﺗﻮ ﻧﻤﻲﮔﻔﺘﻢ ﮐﻢ ﺩﻩ ﺩﻭ ﺳﻪ ﭘﻴﻤﺎﻧـﻪ‬

‫ﻣﻦ ﻣﺴﺘﻢ ﻭ ﺗﻮ ﻣﺴﺘﻲ ﺍﮐﻨﻮﻥ ﮐﻪ ﺑﺮﺩ ﺧﺎﻧﻪ‬

‫ﻣﻴﺮﺯﺍ ﺻﺎﺣﺐ ﺑﻪﺩﺳﺖ ﺧﻂ ﺧﺎﺹﹼ ﻣﺼﺮﻉ ﺛﺎﻧﻲ ﺭﺍ ﺩﺭ ﺗﺬﮐﺮﺓ‬

‫ﺍﺷﺮﻑ ﻋﻠﻲ ﺧﺎﻥ ﺧﻂ ﮐﺸﻴﺪﻩ ﭼﻨﻴﻦ ﺍﺻﻼﺡ ﻧﻤﻮﺩﻩﺍﻧﺪ‪:‬‬

‫»ﻣﻦ ﻣﺴﺖ ﻭ ﺗﻮ ﮔﺸﺘﻲ ﻣﺴﺖ ﺍﮐﻨﻮﻥ ﮐﻪ ﺑﺮﺩ ﺧﺎﻧﻪ«‬

‫ﺑﺮ ﺑﻼﻏﺖ ﻭ ﻓﺼﺎﺣﺖ ﻃﺒﻌﺎﻥ ﺧﻮﺑﻲ ﺍﺻﻼﺡ ﺭﻭﺷﻦ‪.‬‬

‫‪٨٨‬‬

‫ﻋﺒﺮﺕﺍﻟﻐﺎﻓﻠﻴﻦ‬

‫ﺍﺷﺮﻑ‬ ‫ﻣﻬﺮ ﺧﻮﺩ ﺭﺍ ﺍﺯ ﺗﻮ ﺍﻱ ﺑﻲﻣﻬﺮ ﮐﻲ ﺧﻮﺍﻫﻢ ﺑﺮﻳﺪ‬

‫ﺗﺎ ﺟﻮﺍﻧﻲ ﻋﺎﺷﻘﻢ ﭼـﻮﻥ ﭘﻴـﺮ ﮔﺮﺩﻳـﺪﻱ ﻣﺮﻳـﺪ‬

‫ﻣﻴﺮﺯﺍ ﺻﺎﺣﺐ ﻣﺼﺮﻉ ﺍﻭ‪‬ﻟﻴﻦ ﺭﺍ ﭼﻨﻴﻦ ﻓﺮﻣﻮﺩﻩﺍﻧﺪ‪:‬‬ ‫ﺍﻱ ﺑﺖ ﺑﻲﻣﻬﺮ ﻗﻄﻌﺎﹰ ﺍﺯ ﺗـﻮ ﻧﺘـﻮﺍﻧﻢ ﺑﺮﻳـﺪ‬

‫ﺗﺎ ﺟﻮﺍﻧﻲ ﻋﺎﺷﻘﻢ ﭼﻮﻥ ﭘﻴﺮ ﮔﺮﺩﻳﺪﻱ ﻣﺮﻳﺪ‬

‫ﺍﺯ ﺍﻳﻦ ﺍﺻﻼﺡ ﺷﻌﺮ ﻧﺰﺩﻳﮏ ﺯﺑﺎﻧﺪﺍﻥ ﺍﺯ ﭘﺎﻳﺔ ﺳﻼﺳﺖ ﺍﻓﺘﺎﺩ ﻭ‬

‫ﺑﻪﺟﻬﺖ ﺗﻨﺎﺳﺐ ﺍﻟﻔﺎﻅ ﻗﻄﻊ ﻭ ﺑﺮﻳﺪ ﮐﻪ ﻻﺯﻣﺔ ﺯﺑﺎﻥ ﻣﻴﺮﺯﺍ ﺻﺎﺣﺐ‬ ‫ﺍﺳﺖ‪ ،‬ﻫﺮﮔﺰ ﺍﺯ ﻣﺰﺍﺝ ﺍﻳﺸﺎﻥ ﺑﺮ ﺣﺴﻦ ﺗﮑﺮﺍﺭ ﻟﻔﻈﻲ ﻧﺮﻓﺖ‪.‬‬ ‫)‪(۷۵‬‬

‫ﻣﻴﺮﺯﺍ ﺧﻠﻴﻞ‬ ‫ﺷﻨﻴﺪﻥ ﺑﻲ ﺗﻮ ﺭﻓﺖ ﺍﺯ ﻳﺎﺩ ﻭ ﺩﻳـﺪﻥ ﺷـﺪ ﻓﺮﺍﻣﻮﺷـﻢ‬

‫ﭼﻮ ﻣﻲﺁﻳﻲ ﻫﻤﻪ ﭼﺸﻤﻢ ﭼﻮ ﻣﻲﮔﻮﻳﻲ ﻫﻤﻪ ﮔﻮﺷـﻢ‬

‫ﻣﻴﺮﺯﺍ ﺻﺎﺣﺐ ﭼﻨﻴﻦ ﺩﺭ ﻣﺼﺮﻉ ﺁﺧﺮ ﺍﺻﻼﺡ ﻓﺮﻣﻮﺩﻩﺍﻧﺪ‪:‬‬

‫ﭼﻮﻥ ﻣﻲﺑﻴﻨﻲ ﻫﻤﻪ ﭼﺸﻤﻢ ﭼﻮ ﻣﻲﭘﺮﺳﻲ ﻫﻤﻪ ﮔﻮﺷﻢ‬

‫ﭼﻮﻥ ﻣﺰﺍﺝ ﺷﺮﻳﻒ ﺍﻳﺸﺎﻥ ﺑﻪﻓﺮﺍﻫﻢ ﺁﻭﺭﺩﻥِ ﺍﻟﻔﺎﻅ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺴﻴﺎﺭ‬

‫ﺭﺍﻏﺐ ﺍﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺩﺭ ﺷﻌﺮ ﺑﺎﻻ ﺍﺷﺎﺭﻩ ﺭﻓﺖ‪ ،‬ﻟﻬﺬﺍ ﻣﺼﺮﻉ ﺁﺧﺮ ﺭﺍ‬ ‫ﭼﻨﻴﻦ ﺍﺻﻼﺡ ﻓﺮﻣﻮﺩﻩﺍﻧﺪ‪:‬‬

‫ﺟﺎﻳﻲ ﮐﻪ ﭼﺸﻢ ﻭ ﮔﻮﺵ ﺍﺳﺖ ﺑﻴﻨﻲ ﭼﺮﺍ ﻧﺒﺎﺷﺪ‬

‫ﻭ ﺍﮔﺮ ﺻﻮﺭﺕ ﻣﻌﻨﻲ ﺍﺯ ﺻﻔﺤﺔ ﻋﺒﺎﺭﺕ ﺣﮏ ﺷﻮﺩ‪ ،‬ﻣﻴﺮﺯﺍ‬

‫ﺻﺎﺣﺐ ﺭﺍ ﻫﻴﭻﭘﺮﻭﺍﻳﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬

‫ﻭﻟﻪ‪:‬‬ ‫ﺩﻭﺳــﺘﻲ ﭘﺎﻳــﺪﺍﺭ ﺑﺎﻳــﺴﺘﻲ‬

‫ﻋﻬــﺪﻫﺎ ﺑﺮﻗــﺮﺍﺭ ﺑﺎﻳــﺴﺘﻲ‬

‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮﻡ‬

‫‪٨٧‬‬

‫ﻋﺰﹼﺕ‬

‫)‪(۷۴‬‬

‫ﺑﺮ ﺳﺒﮑﺮﻭﺣﻲ ﻣﺎ ﮐﺲ ﻧﺘﻮﺍﻧﺪ ﺩﺭ ﺑﺴﺖ‬

‫ﭼﻮﻥ ﻫﻮﺍ ﺩﺭ ﻫﻤﻪ ﺁﻓﺎﻕ ﺑﻮﺩ ﺧﺎﻧـﺔ ﻣـﺎ‬

‫ﺩﺭ ﻣﺼﺮﻉ ﺛﺎﻧﻲ ﺍﺻﻼﺡ ﻣﻴﺮﺯﺍ ﺍﻳﻦ ﺍﺳﺖ‪:‬‬

‫»ﻫﻤﭽﻮ ﺑﻮ ﺩﺭ ﻫﻤﻪ ﺁﻓﺎﻕ ﺑﻮﺩ ﺧﺎﻧﺔ ﻣﺎ«‬

‫ﺑﻨﺪﻩ ﺍﻟﺘﻤﺎﺱ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺑﻮ ﻫﻢ ﺳﺒﮑﺮﻭﺡ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﻻﮐﻦ ﺩﺭ‬

‫ﺑﻮﺩﻥ ﻫﻤﺔ ﺁﻓﺎﻕ ﺗﻌﻠﹼﻖ ﻧﺪﺍﺭﺩ‪ .‬ﭼﻪ ﺣﮑﻤﺎ ﺧﻼ ﺭﺍ ﺑﻪﺳﺒﺐ ﺍﻣﺘﻼﻱ ﻫﻮﺍ‬

‫ﻣﺤﺎﻝ ﻗﺮﺍﺭ ﺩﺍﺩﻩﺍﻧﺪ ﻧﻪ ﺑﻪﺟﻬﺖ ﺑﻮ‪ .‬ﺷﻌﺮ ﻧﺎﻡﺑﺮﺩﻩ ﺩﺭﺳﺖ ﺍﺳﺖ ﻭ‬

‫ﺍﺻﻼﺡ ﻣﻴﺮﺯﺍ ﺑﺮ ﻧﮑﺘﻪﺭﺳﺎﻥ ﻭ ﻧﮑﺘﻪﺳﻨﺠﺎﻥ ﻗﺒﻴﺢ ﻭ ﻧﺎﺩﺭﺳﺖ‪ .‬ﺍﮔﺮ‬ ‫ﺍﺻﻼﺡ ﻣﻨﻈﻮﺭ ﺑﻮﺩ‪ ،‬ﮐﺎﺵ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲﻓﺮﻣﻮﺩﻧﺪ‪:‬‬

‫ﻫﻤﭽﻮ ﺑﻮ ﺩﺭ ﻫﻤﻪ ﮔﻠﺰﺍﺭ ﺑﻮﺩ ﺧﺎﻧﺔ ﻣﺎ‬

‫ﻏﻨﻲ ﺑﻴﮓ‬ ‫ﻣﺎﻩ ﻧﻮ ﮔﺮﭼﻪ ﺭﻓﺖ ﺑـﺮ ﮔـﺮﺩﻭﻥ‬

‫ﺯﻳﺮ ﭼﺎﻕِ ﮐﻤﺎﻥ ﺍﺑـﺮﻭﻱ ﺍﻭﺳـﺖ‬

‫ﻣﻴﺮﺯﺍ ﺻﺎﺣﺐ ﺩﺭ ﻣﺼﺮﻉ ﺩﻭﻡ ﺍﻳﻦ ﺷﻌﺮ ﺑﺠﺎﻱ »ﺯﻳﺮِ ﭼﺎﻕ«‪،‬‬

‫»ﺯﻳﺮِ ﻃﺎﻕ« ﺍﺻﻼﺡ ﻧﻤﻮﺩﻩﺍﻧﺪ‪ .‬ﺍﻳﻨﺠﺎ ﺣﻖ ﺑﻪﻃﺮﻑ ﻣﻴﺮﺯﺍ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﻓﺎﺧﺮ‬

‫ﺻﺎﺣﺐ ﺍﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻪ ﺍﺯﻳﻦ ﺍﺻﻼﺡ ﺷﻌﺮ ﺩﻭ ﻟﻄﻒ ﭘﻴﺪﺍ ﮐﺮﺩ‪:‬‬

‫ﺍﻭ‪‬ﻝ ﺁﻧﮑﻪ ﻃﺎﻕ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺍﺑﺮﻭﺳﺖ‪ .‬ﺩﻭﻡ ﺁﻧﮑﻪ ﻣﺒﺎﻟﻐﺔ ﻃﻮﻝ ﻗﺎﻣﺖ‬

‫ﻣﻌﺸﻮﻕ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﻻﺣﻮﻝ ﻭ ﻻﻗﻮ‪‬ﺓ ﺍﻟﹼﺎ ﺑﺎﷲ ﺍﻟﻌﻠﻲ ﺍﻟﻌﻈﻴﻢ‪ .‬ﻧﻔﻬﻤﻴﺪﻩﺍﻧﺪ ﮐﻪ‬ ‫ﺯﻳﺮﻃﺎﻕ ﺍﻳﻨﺠﺎ ﻣﻌﻨﻲ ﻧﺪﺍﺭﺩ ﻭ ﺍﺻﻼﺡ ﺩﺍﻥ ﻣﻲﺩﺍﻧﺪ ﮐﻪ ﺯﻳﺮﭼﺎﻕ‬

‫ﻣﺼﻄﻠﺢ ﻣﺤﮑﻮﻡ ﻭ ﻓﺮﻣﺎﻥﺑﺮﺩﺍﺭ ﺷﺪﻥ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺍﺻﻼﺡ ﻏﻠﻂ‬ ‫ﻓﻬﻤﻲ ﻭ ﺧﻮﺩﺑﻴﻨﻲ ﺍﻳﺸﺎﻥ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺁﻣﻴﻦ!‬

‫‪٨٦‬‬

‫ﻋﺒﺮﺕﺍﻟﻐﺎﻓﻠﻴﻦ‬

‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮﻡ‬

‫ﺩﺭ ﺑﻴﺎﻥِ ﺍﺻﻼﺡ ﻧﻤﻮﺩﻥِ ﻣﻴﺮﺯﺍﻱ ﻣﺴﻄﻮﺭ ﺑﺮ ﺍﺷﻌﺎﺭ ﺷﻌﺮﺍﻱ ﺣﺎﻝ ﻭ‬ ‫ﺍﺳﺘﻘﺒﺎﻝ‬

‫ﻣﻴﺎﻥ ﻧﻮﺭﺍﻟﻌﻴﻦ ﻭﺍﻗﻒ ﺳﺎﮐﻦ ﭘﺘﻴﺎﻻ‬ ‫ﺩﻳﺪﻡ ﺳﺤﺮ ﺯ ﻣﺮﻍ ﭼﻤﻦﺯﺍﺩ ﺩﺭ ﻗﻔﺲ‬ ‫‪١‬‬

‫ﻧﺎﻟﻴــﺪﻧﻲ ﮐــﻪ ﺯﻟﺰﻟــﻪ ﺍﻓﺘــﺎﺩ ﺩﺭ ﻗﻔــﺲ‬

‫ﻣﻴﺮﺯﺍ ﺻﺎﺣﺐ ﺩﺭ ﻣﺼﺮﻉ ﺛﺎﻧﻲ ﺑﻪﻟﻔﻆ ﺑﻴﺘﺎﺑﻲ ﺗﺼﺮ‪‬ﻑ ﻧﻤﻮﺩﻩ‬

‫ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﻨﺪ ﮐﻪ ﻧﺎﻟﻪ ﻣﺘﻌﻠﹼﻖ ﺑﻪﺷﻨﻴﺪﻥ ﺍﺳﺖ ﻧﻪ ﺑﻪﺩﻳﺪﻥ ﺣﺎﻝ ﺁﻧﮑﻪ ﺷﻌﺮ‬

‫ﻣﺤﺴﻦ ﺗﺄﺛﻴﺮ‬

‫)‪(۷۲‬‬

‫ﮐﻪ ﺍﺯ ﺍﺳﺘﺎﺩﺍﻥ ﺛﻘﻪ ﻭ ﻣﺴﻠﹼﻢﺍﻟﺜﺒﻮﺕ ﻭ ﺯﺑﺎﻧﺪﺍﻥ ﻭ‬

‫ﺍﺯ ﺍﻋﺰﹼﺓ ﺍﻳﺮﺍﻥ ﺍﺳﺖ‪ ،‬ﺳﻨﺪ ﺷﻌﺮ ﻭﺍﻗﻒ ﺍﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﺤﺴﻦ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬ ‫ﺍﺛﺮ ﻧﺎﻟﻪﺍﻡ ﺁﺧـﺮ ﺑـﻪﻗﻔـﺲ ﺁﺗـﺶ ﺯﺩ‬

‫ﮐﺲ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﺎﻟﺔ ﻣﺮﻏﺎﻥ ﮔﺮﻓﺘﺎﺭ ﻧﺪﻳﺪ‬

‫ﻭ ﺟﻨﺎﺏ ﻓﻴﺾﻣﺂﺏ ﺣﻀﺮﺕِ ﺷﻴﺮﺍﺯ ﺧﻮﺍﺟﺔ ﺣﺎﻓﻆ)‪ (۷۳‬ﻧﻴﺰ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬ ‫ﺍﻳﻦ ﭼﻪ ﺷﻮﺭﻳﺴﺖ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺩﻭﺭ ﻗﻤﺮ ﻣﻲﺑﻴﻨﻢ‬ ‫ﻫﻤــﻪ ﺁﻓــﺎﻕ ﭘــﺮ ﺍﺯ ﻓﺘﻨــﻪ ﻭ ﺷــﺮ ﻣــﻲﺑﻴــﻨﻢ‬

‫ﻭ ﻧﻴﺰ ﺑﺎﻳﺪ ﺩﺍﻧﺴﺖ ﮐﻪ ﺍﺯ ﺑﻴﺘﺎﺑﻲ ﻣﺮﻍ ﺯﻟﺰﻟﻪ ﺩﺭ ﻗﻔﺲ ﻟﻄﻒ ﻧﺪﺍﺭﺩ‬

‫ﻭ ﺍﮔﺮ ﻭﻃﻮﺍﻁ ﻫﻢ ﺑﺎﻝ ﻭ ﭘﺮ ﺑﺠﻨﺒﺎﻧﺪ‪ ،‬ﻗﻔﺲ ﺩﺭ ﺣﺮﮐﺖ ﻣﻲﺁﻳﺪ‪.‬‬

‫ﺩﺭ ﺍﻳﻨﺠﺎ ﻟﻄﻒ ﺻﻮﻟﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻧﺎﻟﺔ ﻣﺮﻍ ﻣﺪ‪‬ﻋﺎﻱ ﺷﺎﻋﺮ ﺍﺳﺖ‪.‬‬ ‫ـــــــــــــــــــــ‬

‫‪ .1‬ﺍﺻﻞ‪ :‬ﭼﻤﻦﺯﺍﺭ؛ ﻧﻮﻟﮑﺸﻮﺭ‪ :‬ﭼﻤﻦﺯﺍﺩ‪.‬‬

‫ﻓﺼﻞ ﺩﻭﻡ‬

‫‪٨٥‬‬

‫ﺣﺎﻟﺘﻲ‬

‫)‪(۷۱‬‬

‫ﺍﺯ ﭼﺎﮎ ﺗﻨﻢ ﺩﺭ ﺩﻝ ﭘﺮﺧـﻮﻥ ﻧﻈـﺮﻱ ﮐـﻦ‬

‫ﻧﻈﹼـﺎﺭﺓ ﺻــﺪ ﺑــﺎﺭ ﺯﻣــﻦ ﺧــﺴﺘﻪﺗــﺮﻱ ﮐــﻦ‬

‫ﺑﺎ ﻣﻬﺮ ﻭ ﻣﺤﺒ‪‬ﺖ ﺗﻮ ﺟﻔﺎ ﭘﻴـﺸﻪ ﭼـﻪ ﺩﺍﺭﻱ‬

‫ﺭﻭ ﺩﺍﻍ ﺑﻪﺟﺎﻧﻲ ﻧﻪ ﻭ ﺧﻮﻥ ﺩﺭ ﺟﮕﺮﻱ ﮐﻦ‬

‫ﺳﺒﺤﺎﻥ ﺍﷲ ﺍﻳﻦ ﻫﺮﺩﻭ ﺷﻌﺮ ﺣﺎﻟﺘﻲ ﺭﺍ ﺑﻠﻨﺪﺭﺗﺒﻪ ﺩﺍﻧﺴﺘﻪ ﺩﺭ ﺗﺬﮐﺮﺓ‬

‫ﻣﺬﮐﻮﺭ ﺑﻪﺧﻂ ﺧﻮﺩ ﻧﻮﺷﺘﻪﺍﻧﺪ ﻭ ﺑﺮ ﻫﻤﭽﻮ ﺷﻌﺮ ﺭﺗﺒﻪﺩﺍﺭ ﺍﻭ ﺧﻂ‬ ‫ﮐﺸﻴﺪﻩﺍﻧﺪ‪ ،‬ﺍﻳﻦ ﺍﺳﺖ‪:‬‬ ‫ﮐﺸﻴﺪﻩ ﺗﻴـﻎ ﻭ ﺳـﺮ ﺣـﺎﻟﺘﻲ ﺑـﻪﻓﺘـﺮﺍﮐﺶ‬

‫ﺧﺒﺮ ﺩﻫﻴﺪ ﮐﺰﻳﻦ ﺭﻩ ﭼﻨﻴﻦ ﺳﻮﺍﺭ ﮔﺬﺷﺖ‬ ‫***‬

‫‪٨٤‬‬

‫ﻋﺒﺮﺕﺍﻟﻐﺎﻓﻠﻴﻦ‬

‫ﺗﺎ ﺑﻪﮐﻲ ﭘﺎﻳﻪ ﺯ ﻣﺮﺩﻡ ﺑﻮﺩ ﻭ ﺩﺳﺖ ﺯ ﺗﻮ‬

‫ﭼﻪ ﮐﻨﻲ ﺩﺳﺖ ﻓﺮﻭﺷﻲ ﺯ ﺩﮐﺎﻥ ﺩﮔﺮﻱ‬

‫ﺗﺎﺭﻱ ﺍﺯ ﭘﻴﺮﻫﻦ ﻃﺎﻗﺖ ﻣﺎ ﺗﺎ ﺑﺎﻗﻲﺳـﺖ‬

‫ﻣـﺎﻩ ﻣـﻦ ﮐـﺎﺭ ﻧـﺪﺍﺭﺩ ﺑـﻪﮐﺘـﺎﻥ ﺩﮔــﺮﻱ‬ ‫*‬

‫ﺯﺑﺎﻥ ﺭﺍ ﻧﻴﺴﺖ ﻳﺎﺭﺍﻱ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ ﻣﮕﺮ ﮔﺮﺩﺩ‬

‫ﻃﭙﻴﺪﻥﻫﺎﻱ ﺩﻝ ﺍﻓﺸﺎﮔﺮﻱ ﺭﺍﺯﻱ ﮐﻪ ﻣـﻲﺩﺍﻧـﻲ‬

‫ﺑﮕﻔﺘﺎ ﮐﻴﺴﺖ ﺍﺷﺮﻑ ﺍﻳﻨﮑﻪ ﻣﻲﺑﻴﻨﻢ ﺳﺮ ﺭﺍﻫﺶ‬

‫ﮔﺮﻓﺘﺎﺭﻱ ﮐﻪ ﻣﻲﺑﻴﻨﻲ ﻧﻈﺮ ﺑﺎﺯﻱ ﮐﻪ ﻣـﻲﺩﺍﻧـﻲ‬ ‫*‬

‫ﺯﻣﻴﻦ ﭼﺸﻤﻪ ﺍﻳﻢ ﺍﺯ ﺍﻧﺘﻘﺎﻡ ﻣﺎ ﭼﻪ ﻣﻲﭘﺮﺳـﻲ‬

‫ﺑﻪﻣﺎ ﭼﻨﺪﺍﻧﮑﻪ ﮐﺎﻭﻱ ﻓﻴﺾ ﺍﺯ ﻣﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻳﺎﺑﻲ‬

‫ﻇﺎﻫﺮﺍﹰ ﻣﻴﺮﺯﺍ ﺻﺎﺣﺐ ﻗﺒﺎﺣﺖ ﺍﻳﻦ ﺷﻌﺮ ﻧﻔﻬﻤﻴﺪﻩﺍﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻠﻨﺪ ﺭﺗﺒﻪ‬

‫ﺩﺍﻧﺴﺘﻪ ﺑﻪﺍﻧﺘﺨﺎﺏ ﻧﻮﺷﺘﻪﺍﻧﺪ‪:‬‬ ‫ﺑﻪﺑـﺎﻍ ﺭﻓﺘـﻲ ﻭ ﮔﺮﺩﻳـﺪ ﻋـﺎﺭﺽ ﮔﻠﻬـﺎ‬

‫ﺑﺮﻧﮓ ﭼﻬﺮﺓ ﻣﻔﻠﺲ ﺯ ﺷﺮﻡ ﻣﻬﻤﺎﻥ ﺳﺮﺥ‬ ‫*‬

‫ﭘﺴﺘﻲﻳﻲ ﺩﺭ ﺳﺮﮐﺸﻲ ﺩﺍﺭﻡ ﻧﻬﺎﻥ ﭼﻮﻥ ﮔﺮﺩﺑﺎﺩ‬

‫ﺧﺎﮐﺴﺎﺭﻡ ﮔﺮ ﺭﻭﻡ ﺑﺮ ﺁﺳـﻤﺎﻥ ﭼـﻮﻥ ﮔﺮﺩﺑـﺎﺩ‬ ‫*‬

‫ﺻﺪ ﻫﻨﺮ ﺩﺍﺭﻡ ﻭﻟﻲ ﻻﻓﻢ ﺑﻪﺷﻌﺮ ﺩﻟﮑﺶ ﺍﺳﺖ‬

‫ﺧﺎﻣﻪ ﺩﺭ ﺩﺳﺖ ﻫﻨﺮﻭﺭ ﺗﻴﺮ ﺭﻭﻱ ﺗﺮﮐﺶ ﺍﺳﺖ‬

‫ﻓﺼﻞ ﺩﻭﻡ‬

‫‪٨٣‬‬

‫ﻳﮏ ﺭﻭﺵ ﻧﻴﺴﺖ ﺟﻬﺎﻥ ﮔﺬﺭﺍﻥ ﺍﻱ ﻏﺎﻓﻞ‬

‫ﺧﺎﮎ ﺭﻩ ﮔﺮﺩﻱ ﺍﮔﺮ ﺗـﺎﺝ ﺳـﺮ ﻓﻐﻔـﻮﺭﻱ‬ ‫*‬

‫ﻣﻦ ﺁﻥ ﻏﺎﺭﺗﮕﺮ ﺟﺎﻥ ﻣـﻲﭘﺮﺳـﺘﻢ‬

‫ﻏﻢ ﺟﺎﻥ ﻧﻴﺴﺖ ﺟﺎﻧﺎﻥ ﻣﻲﭘﺮﺳﺘﻢ‬

‫ﺳﺰﺩ ﮐﺰ ﺗﻮ ﮐـﻨﻢ ﻋﻬـﺪِ ﺟـﻮﺍﻧﻲ‬

‫ﮐﻪ ﭘﻮﺭ ﭘﻴـﺮ ﮐﻨﻌـﺎﻥ ﻣـﻲﭘﺮﺳـﺘﻢ‬ ‫*‬

‫ﻣﻦ ﺳﺮﮔﺸﺘﻪ ﺩﻭﺭ ﺍﺯ ﮐﻮﻱ ﺟﺎﻧﺎﻥ ﺧﺎﻧﻪﺍﻱ ﺩﺍﺭﻡ‬

‫ﺩﻝ ﺁﻧﺠﺎ ﺩﻟﺒـﺮ ﺁﻧﺠـﺎ ﻣـﺪ‪‬ﻋﺎ ﺁﻧﺠـﺎ ﺍﻣﻴـﺪ ﺁﻧﺠـﺎ‬

‫ﺁﻧﺠﺎ ﻣﻴﺮﺯﺍ ﺻﺎﺣﺐ ﻋﻘﻞ ﻣﺼﺎﺣﺐ ﺑﻌﺪ ﺍﺯ ﺧﻂ ﮐﺸﻴﺪﻥ ﺑﺮ‬

‫ﺍﺷﻌﺎﺭ ﺍﻭﺳﺘﺎﺩﺍﻥ ﺩﺭ ﺗﺬﮐﺮﺓ ﻣﺬﮐﻮﺭ ﺑﻪﺩﺳﺘﺨﻂِ ﺧﺎﺹﹼ ﻧﻮﺷﺘﻪﺍﻧﺪ‪:‬‬

‫ﻋﺠﺐ ﺣﺎﻟﻲ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺆﻟﹼﻒ ﺗﺬﮐﺮﻩ ﺷﻌﺮ ﺑﻠﻨﺪ ﺭﺗﺒﻪ ﺭﺍ ﻣﻮﻗﻮﻑ ﺩﺍﺷﺘﻪ‬

‫ﺑﻠﮑﻪ ﻣﻮﻗﻮﻑ ﺑﺮ ﻧﻮﺷﺘﻦ ﺩﻳﮕﺮﺍﻥ ﮔﺬﺍﺷﺘﻪ ﻭ ﺍﺷﻌﺎﺭ ﺭﺗﺒﻪﺩﺍﺭ ﻫﻤﻴﻦﺍﻧﺪ‪.‬‬ ‫)‪( ۷۰‬‬

‫ﺳﻌﻴﺪ ﺍﺷﺮﻑ‬ ‫ﻓﺘﻨﻪ ﮔﺮﺩﺍﻥ ﻧﺮﮔﺲ ﺧﻮﻧﺨﻮﺍﺭ ﺭﺍ ﮔـﺮﺩﺁﻭﺭﻱ‬

‫ﭼﻮﻥ ﻃﺒﻴﺒﻲ ﮐـﻮ ﮐﻨـﺪ ﺑﻴﻤـﺎﺭ ﺭﺍ ﮔـﺮﺩﺁﻭﺭﻱ‬

‫ﭼﻮﻥ ﺭﮒ ﻳﺎﻗﻮﺕ ﺩﺭ ﻟﻌﻠﺶ ﺑﻮﺩ ﻣﻮﺝ ﺳﺨﻦ‬

‫ﺑﺲﮐﻪ ﮐﺮﺩﻩﺳﺖ ﺍﺯ ﺣﻴﺎ ﮔﻔﺘﺎﺭ ﺭﺍ ﮔﺮﺩﺁﻭﺭﻱ‬ ‫*‬

‫ﮐﻮﺱ ﺷﻬﺮﺕ ﻧﺘﻮﺍﻥ ﺯﺩ ﺯ ﺑﻴﺎﻥ ﺩﮔـﺮﻱ‬

‫ﭼﻨﺪ ﭼﻮﻥ ﮐﻮﻩ ﺑﻨـﺎﻟﻲ ﺯ ﻓﻐـﺎﻥ ﺩﮔـﺮﻱ‬

‫‪٨٢‬‬

‫ﻋﺒﺮﺕﺍﻟﻐﺎﻓﻠﻴﻦ‬

‫ﻧﻪ ﺁﻧﻢ ﮐﺰ ﺟﻔﺎﻱ ﻋﺸﻖ ﺁﺳﺎﻥ ﺩﺳﺖ ﺑـﺮﺩﺍﺭﻡ‬

‫ﺑﻪﺩﺍﻣﺎﻥ ﻗﻴﺎﻣـﺖ ﻣـﻲﺑـﺮﻡ ﭼـﺎﮎ ﮔﺮﻳﺒـﺎﻥ ﺭﺍ‬ ‫*‬

‫ﺩﻝ ﺭﺍ ﺑﻪﻧﻬﺎﻥ ﺧﺎﻧـﺔ ﺩﻳـﺪﺍﺭ ﻓﺮﺳـﺘﻴﻢ‬

‫ﺍﻳﻦ ﻧﺎﻣﺔ ﺳﺮﺑﺴﺘﻪ ﺑـﻪﺩﻟـﺪﺍﺭ ﻓﺮﺳـﺘﻴﻢ‬

‫ﺩﺍﻍ ﺧﻮﺷﻲ ﺍﻓﺘﺎﺩ ﺯ ﻋﺸﻖ ﺗﻮ ﺑﺪﺳﺘﻢ‬

‫ﺍﻳﻦ ﻻﻟﻪ ﺑﻪ ﺁﺭﺍﻳـﺶ ﺩﺳـﺘﺎﺭ ﻓﺮﺳـﺘﻴﻢ‬ ‫*‬

‫ﺑﻪﺟﻔﺎﺕ ﺩﻝ ﻧﻬﺎﺩﻡ ﺑﮑﻦ ﺁﻧﭽﻪ ﻣﻲﺗﻮﺍﻧﻲ‬

‫ﭼﻪ ﮐﻨﻢ ﻧﻤﻲﺗﻮﺍﻧﻢ ﺯ ﺗﻮ ﺍﺣﺘـﺮﺍﺯ ﮐـﺮﺩﻥ‬ ‫*‬

‫ﻫﺪﻑ ﺳﻴﻨﻪ ﺯ ﻣﻦ ﻧـﺎﻭﮎ ﻣﮋﮔـﺎﻥ ﺍﺯ ﺗـﻮ‬

‫ﺳﺨﺖ ﺟﺎﻧﻲ ﺯﻣﻦ ﻭ ﺳﺴﺘﻲ ﭘﻴﻤﺎﻥ ﺍﺯ ﺗﻮ‬ ‫*‬

‫ﻃﻔﻠﻲ ﮐﻪ ﺯ ﻣﺴﺘﻲ ﻧﺸﻨﺎﺳﺪ ﺳﺮ ﻭ ﭘﺎ ﺭﺍ‬

‫ﺍﺯ ﺑﻲﺳﺮ ﻭ ﭘﺎﻳﺎﻥ ﭼﻪ ﺧﺒﺮ ﺩﺍﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‬ ‫*‬

‫ﺯ ﻫﺠﺮﺍﻥ ﺩﻳﺪﻩﺍﻡ ﺣﺎﻟﻲ ﮐﻪ ﮐﺎﻓﺮ ﺍﺯ ﺍﺟﻞ ﺑﻴﻨﺪ‬

‫ﺧــﺪﺍ ﮐﻮﺗــﺎﻩ ﺳــﺎﺯﺩ ﻋﻤــﺮ ﺍﻳ‪‬ــﺎﻡ ﺟــﺪﺍﻳﻲ ﺭﺍ‬ ‫*‬

‫ﺍﮔــﺮ ﺍﺯ ﺩﻳــﺪﺓ ﺍﺑﻨــﺎﻱ ﺯﻣــﺎﻥ ﻣــﺴﺘﻮﺭﻱ‬

‫ﺧﻮﺵ ﺑﻴﺎﺳﺎﻱ ﮐﻪ ﺍﺯ ﺟﻤﻠﻪ ﺑﻼﻫﺎ ﺩﻭﺭﻱ‬

‫ﻓﺼﻞ ﺩﻭﻡ‬

‫‪٨١‬‬

‫ﺍﺯ ﺟﻬﺎﻥ ﻣﺠﻨﻮﻥ ﺑﺮﻳﺪ ﻭ ﺭﻭﻱ ﺩﺭ ﻭﻳﺮﺍﻧﻪ ﮐﺮﺩ‬

‫ﮐﻢ ﮐﻨﺪ ﻋﺎﻗﻞ ﭼﻨﻴﻦ ﮐﺎﺭﻱ ﮐﻪ ﺍﻳﻦ ﺩﻳﻮﺍﻧﻪ ﮐﺮﺩ‬ ‫*‬

‫ﮔﻔﺘﻤﺶ ﻣﻲﮐﻨﻲ ﺑﻪﻣﻦ ﻧﮕﻬﻲ‬

‫ﻣﻲﺭﻭﻡ ﺍﺯ ﺟﻔﺎﻱ ﺍﻭ ﺍﻱ ﮐﺎﺵ‬

‫ﺍﺯ ﺳﺮ ﻧﺎﺯ ﮔﻔـﺖ ﺑﺎﻳـﺪ ﺩﻳـﺪ‬

‫ﺩﺭ ﻣﻘﺎﻡ ﺳﺘﻴﺰﻩ ﮔﻮﻳـﺪ ﺑـﺎﺵ‬

‫ﺷﻴﺦ ﺁﻳﺖ ﺍﷲ ﺛﻨﺎ‬ ‫ﻣﺮﺩﻳﻢ ﭼﻮﻥ ﮐﻨﻴﻢ ﺑﺒﺎﻳﺪ ﺑﻪﺧﻠـﻖ ﺳـﺎﺧﺖ‬ ‫‪١‬‬

‫ﻣﺎ ﺭﺍ ﮐﻪ ﺩﺭ ﻏﻢ ﺗﻮ ﺑﻪﺧﻮﺩ ﻫﻢ ﺑﺮﺁﺭ ﻧﻴﺴﺖ‬

‫ﺩﺭ ﺗﺬﮐﺮﺓ ﺧﺎﻥ ﻣﻮﺻﻮﻑ ﻧﻘﻄﻪ ﺷﮏ ﮔﺬﺍﺷﺘﻪﺍﻧﺪ‪ .‬ﻓﻲﺍﻟﻮﺍﻗﻊ ﺩﺭ‬

‫ﻣﻌﻨﻲ ﺍﻳﻦ ﺑﻴﺖ ﺷﮏ ﺩﺭ ﺷﻌﺮ ﻓﻬﻤﻲ ﻣﻴﺮﺯﺍ ﺑﻼﺷﮏ‪:‬‬ ‫ﭼﻪ ﺳﻮﺩ ﺍﺭ ﻓﻄﺮﺕ ﺗﻮ ﺭﺍﺯ ﺭﺍ ﺩﺭ ﺳﻴﻨﻪ ﻣﻲﺩﺍﻧﺪ‬

‫ﮐﻪ ﺍﺯ ﺑﺲ ﺑﺪﮔﻤﺎﻧﻲ ﺩﻭﺳﺘﻲ ﺭﺍ ﮐﻴﻨﻪ ﻣـﻲﺩﺍﻧـﺪ‬

‫ﻣﻴﺮﺯﺍ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﻓﻄﺮﺕ ﺩﺭﺳﺖ ﻧﻤﻲﺁﻳﺪ ﻭ ﺩﺭ ﺗﺬﮐﺮﺓ‬

‫ﺍﺷﺮﻑ ﻋﻠﻲ ﺧﺎﻥ ﻧﻘﻄﻪ ﺷﮏ ﺑﺮﻳﻦ ﺷﻌﺮ ﮐﺮﺩﻩﺍﻧﺪ‪ .‬ﺍﻳﻨﺠﺎ ﺷﮏ ﺍﺯ‬

‫ﻓﻄﺮﺕ ﻣﻴﺮﺯﺍ ﺻﺎﺣﺐ ﺑﻌﻴﺪ ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﻋﻠﻲ ﺣﺰﻳﻦ ﻋﻠﻴﻪﺍﻟﺮﲪﺔ‬ ‫ﻟﺐ ﻳﺎﻗﻮﺕ ﺍﻭ ﺳﺎﺯﺩ ﺧﺠﻞ ﻟﻌﻞ ﺑﺪﺧﺸﺎﻥ ﺭﺍ‬

‫ﺧــﻂ ﺭﻳﺤــﺎﻥ ﺍﻭ ﺩﺭ ﺩﺍﻡ ﺁﺭﺩ ﻣــﺎﻩ ﺗﺎﺑــﺎﻥ ﺭﺍ‬

‫ـــــــــــــــــــــ‬ ‫‪ .1‬ﻧﻮﻟﮑﺸﻮﺭ‪ :‬ﮐﻪ ﺑﺎﻳﺪ‪.‬‬

‫‪٨٠‬‬

‫ﻋﺒﺮﺕﺍﻟﻐﺎﻓﻠﻴﻦ‬ ‫)‪(۶۹‬‬

‫ﻏﻨﻲ ﺑﻴﮓ ﻗﺒﻮﻝ‬ ‫ﺑﻲ ﺍﺻـﻞ ﻫﺮﮐـﻪ ﺩﻳـﺪ ﺑﻨـﺎﻱ ﺯﻣﺎﻧـﻪ ﺭﺍ‬

‫ﺁﻳﻴﻨﻪﻭﺍﺭ ﺳﺎﺧﺖ ﺯ ﻳﮏ ﺧﺸﺖ ﺧﺎﻧﻪ ﺭﺍ‬ ‫*‬

‫ﻧﻴﺴﺖ ﺩﺭ ﺳﺮ ﻓﮑﺮ ﺭﻭﺯﻱ ﺻﺎﺣﺐ ﺷﻤﺸﻴﺮ ﺭﺍ‬

‫ﺑﺎﺷﺪ ﺍﺯ ﻧـﺎﺧﻦ ﮐﻠﻴـﺪ ﺭﺯﻕ ﺩﺭ ﮐـﻒ ﺷـﻴﺮ ﺭﺍ‬ ‫*‬

‫ﺗــﻲ ﻫﻨــﺪﻱ ﮐــﺸﻴﺪﻩ ﻣــﻲﺁﻳــﺪ‬

‫ﻭﺍﻱ ﺑﺮ ﻋﺎﺷﻘﻲ ﮐﻪ ﺑﻲﺟﮕﺮ ﺍﺳﺖ‬ ‫*‬

‫ﮔـــﺮ ﺑﺒﻴﻨـــﺪ ﺭﺥ ﺯﻳﺒـــﺎﻱ ﺗـــﺮﺍ‬

‫ﮔﻞ ﻓﺮﺳﺘﺪ ﺑﻪﻣﺤﻤ‪‬ﺪ‬

‫)ﺹ(‬

‫ﺻﻠﻮﺕ‬

‫*‬

‫ﺩﺭ ﺷﻴـــﺸﺔ ﺑﻠـــﻮﺭ ﻣـــﻲ ﺟـــﺎﻧﻔﺰﺍ ﻗﺒـــﻮﻝ‬

‫ﻫﺮﮐﺲ ﮐﻪ ﺩﻳﺪ ﮔﻔﺖ ﮐﻪ ﺭﻭﺡ ﻣﺠﺴ‪‬ﻢ ﺍﺳﺖ‬ ‫*‬

‫ﻗﺒﻮﻝ ﺑﺲﮐﻪ ﮐﻨﻲ ﺧﻮﻳﺶ ﺭﺍ ﺑﻪﻭﺻﻠﺶ ﮔﻢ‬

‫ﺗــﺮﺍ ﻧﺸــﺴﺘﻪ ﺑــﻪﭘﻬﻠــﻮﻱ ﻳــﺎﺭ ﻧﺘــﻮﺍﻥ ﺩﻳــﺪ‬ ‫*‬

‫ﺷـــﻴﻌﻪ ﻭ ﺳـــﻨﹼﻲ ﻭ ﻣﻠﺤـــﺪ ﻧﻴـــﺴﺘﻢ‬

‫ﮐﻢ ﮐﺴﻲ ﺩﺍﻧﺪ ﮐﻪ ﺍﻳﻦ ﻫﻢ ﻣﺸﺮﺑﻲ ﺍﺳﺖ‬ ‫*‬

‫ﻓﺼﻞ ﺩﻭﻡ‬

‫‪٧٩‬‬

‫ﺭﺑﺎﻋﻲ‪:‬‬ ‫ﺑﻴﺪﻝ ﻋﻤﺮﻳﺴﺖ ﮐﺰ ﻃﻠﺐ ﺩﺭ ﺑﺪﺭﻳﻢ‬

‫ﺩﺭ ﻣﻌﻨﻲ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻫﻤـﺎﻥ ﺑـﻲ ﺧﺒـﺮﻳﻢ‬

‫ﺻﺪ ﭘﺮﺩﻩ ﺷﮑﺎﻓﺘﻴﻢ ﻭ ﭼﻴﺰﻱ ﻧﮕﺸﻮﺩ‬

‫ﺍﮐﻨــﻮﻥ ﺑﺮﺧﻴــﺰ ﺗــﺎ ﮔﺮﻳﺒــﺎﻥ ﺑــﺪﺭﻳﻢ‬

‫)‪( ۶۸‬‬

‫ﺷﻮﮐﺖ ﺑﺨﺎﺭﻱ‬ ‫ﺧﻄﹼﻲ ﮐﻪ ﺑﻪﻳﺎﻗﻮﺕ ﺗﻮ ﻧﻈﹼﺎﺭﻩ ﭘﺴﻨﺪ ﺍﺳﺖ‬

‫ﮔﺮﺩﻳﺴﺖ ﮐﻪ ﺍﺯ ﺁﻣﺪﻥ ﺧﻨﺪﻩ ﺑﻠﻨﺪ ﺍﺳـﺖ‬ ‫*‬

‫ﮐﻲ ﺑﻮﺩ ﻃﺎﻗﺖ ﺁﻏﻮﺵ ﻣﻦ ﺍﻧﺪﺍﻡ ﺗـﺮﺍ‬

‫ﻣﻲﮔﺬﺍﺭﺩ ﭼﻮ ﺷﮑﺮ ﺁﺏ ﻧﮕﻴﻦ ﻧﺎﻡ ﺗﺮﺍ‬ ‫*‬

‫ﮐﺴﻲ ﻣﻲﺳﻨﺠﺪ ﺁﻥ ﺩﻧﺪﺍﻥ ﻭ ﻳﺎﻗﻮﺕ ﻟﺐ ﺍﻭ ﺭﺍ‬

‫ﮐﻪ ﺍﺯ ﺷﺒﻨﻢ ﺑﻮﺩ ﺳﻨﮓ ﻭﺯ ﺑﺮﮒ ﮔﻞ ﺗﺮﺍﺯﻭﻳﺶ‬

‫ﺧﺎﻥ ﺁﺭﺯﻭ ﺩﺭ ﺍﻭ‪‬ﻝ ﻣﺼﺮﻉ ﺍﻳﻦ ﺑﻴﺖ ﭼﻨﻴﻦ ﺩﺧﻞ ﮐﺮﺩﻩﺍﻧﺪ‪:‬‬ ‫ﻧﺴﻨﺠﺪ ﮔﻮﻫﺮ ﺩﻧﺪﺍﻥ ﻭ ﻳﺎﻗﻮﺕ ﻟﺒﺶ ﺁﻥ ﮐـﺲ‬

‫ﮐﻪ ﺍﺯ ﺷﺒﻨﻢ ﺑﻮﺩ ﺳﻨﮓ ﻭﺯ ﺑﺮﮒ ﮔﻞ ﺗﺮﺍﺯﻭﻳﺶ‬

‫ﻣﻴﺮﺯﺍ ﺻﺎﺣﺐ ﺑﻌﺪ ﺍﺯ ﺧﻂ ﮐﺸﻴﺪﻥ ﺩﺭ ﺗﺬﮐﺮﺓ ﻣﺬﮐﻮﺭ ﺑﻪﺩﺳﺘﺨﻂ‬

‫ﺧﺎﺹ ﻧﻮﺷﺘﻪﺍﻧﺪ‪:‬‬

‫ﺩﺭ ﻫﺮﺩﻭ ﺻﻮﺭﺕ ﻣﻌﻨﻲ ﻧﺪﺍﺭﺩ ﻭ ﺑﺮ ﺍﺭﺑﺎﺏ ﻓﻬﻢ ﺭﻭﺷﻦ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ‬

‫ﺑﻪﻫﺮﺩﻭ ﺻﻮﺭﺕ ﺑﺪﻱ ﻣﻌﻨﻲ ﻧﺪﺍﺭﺩ ﻭ ﺩﺭ ﺩﺧﻞ ﺧﺎﻥ ﺁﺭﺯﻭ ﺗﺮﻗﹼﻲ ﻣﻌﻨﻲ‬ ‫ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫‪٧٨‬‬

‫ﻋﺒﺮﺕﺍﻟﻐﺎﻓﻠﻴﻦ‬

‫ﺭﺑﺎﻋﻲ‪:‬‬ ‫ﺑﻴــﺪﻝ ﺑــﻪﺗــﻼﺵ ﺭﺯﻕ ﺁﻣــﺎﺩﻩ ﺑﺒــﺮ‬ ‫‪١‬‬

‫ﺳﮓ ﺗﺎﺑﻊ ﺳﮓ ﻧﮕﺸﺖ ﻭ ﺧﺮ ﭼﺎﮐﺮ ﺧﺮ‬

‫ﺩﺭ ﺯﻣــﺮﺓ ﮐﺎﺋﻨــﺎﺕ ﺩﻳــﺪﻱ ﮐــﻪ ﻧﮑــﺮﺩ‬

‫ﺍﻳﻦ ﻧﻨﮓ ﺑﻪﺧﻮﺩ ﻗﺒـﻮﻝ ﺟـﺰ ﻧـﻮﻉ ﺑـﺸﺮ‬

‫ﺭﺑﺎﻋﻲ‪:‬‬ ‫ﺯﺍﻫــﺪ ﺁﻥ ﺳــﻮﻱ ﻓﻄﺮﺗــﺖ ﻣﺮﺩﺍﻧﻨــﺪ‬

‫ﺩﺭ ﻣﻌﺒــﺪ ﺷــﻮﻕ ﻧﻴــﺴﺘﻲ ﻓﺮﺩﺍﻧﻨــﺪ‬

‫ﻳﮏ ﺭﻩ ﺧﺒﺮ ﺍﺯ ﮐﺎﻏﺬ ﺁﺗﺶ ﺯﺩﻩ ﮔﻴـﺮ‬

‫ﺗﺎ ﺳﻮﺧﺘﮕﺎﻥ ﭼﻪ‪ ٢‬ﺳﺒﺤﻪ ﻣﻲﮔﺮﺩﺍﻧﻨﺪ‬

‫ﺭﺑﺎﻋﻲ‪:‬‬ ‫ﺩﺭ ﻣﺬﻫﺐ ﺧﻮﺩ ﮔﺮ ﻫﻤﻪ ﺧﺮ ﮔﺮﺩﺩ ﮐﺲ‬

‫ﻧﺎﺻــﺢ ﻧــﺸﻮﻱ ﻣﺒــﺎﺩ ﺗــﺮ ﮔــﺮﺩﺩ ﮐــﺲ‬

‫ﺍﻱ ﺑــﻲﺧﺒــﺮ ﺍﻳــﻦ ﻗﺎﻓﻠـﺔ ﺍﻭﻫــﺎﻡ ﺍﺳــﺖ‬

‫ﺟﺎﻳﻲ ﻧﺮﺳﻴﺪﻩﺳـﺖ ﮐـﻪ ﺑﺮﮔـﺮﺩﺩ ﮐـﺲ‬

‫ﺭﺑﺎﻋﻲ‪:‬‬ ‫ﺑﻴﺪﻝ ﺍﮔﺮ ﺍﺯ ﻋﺎﻟﻢ ﺟـﻮﺩﺕ ﺧﺒـﺮ ﺍﺳـﺖ‬

‫ﺍﻇﻬــﺎﺭ ﻗﻨﺎﻋﺘ ـﺖ ﺯ ﻫــﺮ ﺑــﺪ ﺑﺘــﺮ ﺍﺳــﺖ‬

‫ﺳﺎﻏﺮ ﺧﻮﺭ ﻭ ﻋﺸﺮﺕ ﮐﻦ ﻭ ﺍﻗﺒﺎﻝ ﻃﻠﺐ‬

‫ﻣﻬﻤــﺎﻥ ﮐــﺮﻳﻢ ﺭﺍ ﻓــﻀﻮﻟﻲ ﻫﻨــﺮ ﺍﺳــﺖ‬

‫ـــــــــــــــــــــ‬ ‫‪ : .1‬ﺍﺻﻞ‪ :‬ﺁﻣﺪﻩ ﺑﻪﺳﺮ‪.‬‬ ‫‪ .2‬ﻧﻮﻟﮑﺸﻮﺭ‪ :‬ﭼﻮ‪.‬‬

‫ﻓﺼﻞ ﺩﻭﻡ‬

‫‪٧٧‬‬

‫ﻧﺸﺌﺔ ﮔﻮﺷﺔ ﺩﻝ ﺍﺯ ﺩﻳﺮ ﻭ ﺣﺮﻡ ﻧﻤﻲﺭﺳـﺪ‬

‫ﺳﺮ ﺑﻪﻫﺰﺍﺭ ﺳﻨﮓ ﺯﻥ ﺩﺭﺩ ﺑﻪﻫﻢ ﻧﻤﻲﺭﺳﺪ‬ ‫*‬

‫ﺭﻭﺯ ﺩﺭ ﻏﻢ ﺣﺴﺮﺕ ﺷﺐ ﺑﻪﮐﻮﻱ ﻧﻮﻣﻴﺪﻱ‬

‫ﺭﻭﺯ ﺁﻥ ﺷﺒﻢ ﺍﻳﻦ ﺍﺳﺖ ﻃﺮﻓﻪ ﺯﻧﺪﮔﺎﻧﻲﻫـﺎ‬ ‫*‬

‫ﺍﺯﻳﻦ ﻋﺒﺮﺕ ﺳﺮﺍ ﮔﻔﺘﻢ‪ ١‬ﭼﻪ ﺑﺮﺩﻧﺪ ﺁﺭﺯﻭﻣﻨﺪﺍﻥ‬

‫ﺣﻘﻴﻘــﺖ ﻣﺤﺮﻣــﺎﻥ ﮔﻔــﺘﻦ ﺩﺍﻍ ﺁﺷــﻨﺎﻳﻲﻫــﺎ‬ ‫*‬

‫ﺁﻧﺠﺎ ﺟﻮﺍﺏ ﻧﺎﻣﺔ ﻋﺎﺷﻖ ﺩﺭﻳﺪﻥ ﺍﺳﺖ‬

‫ﺑﻴﻬـﻮﺩﻩ ﺍﻧﺘﻈــﺎﺭ ﺧﺒــﺮ ﻣــﻲﮐــﺸﻴﻢ ﻣــﺎ‬ ‫*‬

‫ﻫﻤﻪ ﻋﻤﺮ ﺑﺎ ﺗﻮ ﻗﺪﺡ ﺯﺩﻳﻢ ﻭ ﻧﺮﻓﺖ ﺭﻧﺞ ﺧﻤـﺎﺭ ﻣـﺎ‬

‫ﭼﻪ ﻗﻴﺎﻣﺘﻲ ﮐﻪ ﻧﻤـﻲﺭﺳـﻲ ﺯ ﮐﻨـﺎﺭ ﻣـﺎ ﺑـﻪﮐﻨـﺎﺭ ﻣـﺎ‬

‫ﺭﺑﺎﻋﻲ‪:‬‬ ‫ﺑﻴــﺪﻝ ﺑ ـﻪﺳــﺠﻮﺩ ﺑﻨــﺪﮔﻲ ﺗــﻮﺍﻡ ﺑــﺎﺵ‬

‫ﺗﺎ ﺑﺎﺭ ﻧﻔﺲ ﺑﻪﺩﻭﺵ ﺩﺍﺭﻱ ﺧـﻢ ﺑـﺎﺵ‬

‫ﺯﻳﻦ ﻋﺠﺰ‪ ٢‬ﮐﻪ ﺩﺭ ﮐﺎﺭﮔﻪ ﻃﻴﻨﺖ ﺗﻮﺳﺖ‬

‫ﺍﷲ ﻧﻤـــﻲﺗـــﻮﺍﻥ ﺷـــﺪﻥ ﺁﺩﻡ ﺑـــﺎﺵ‬

‫ـــــــــــــــــــــ‬ ‫‪ .1‬ﻧﻮﻟﮑﺸﻮﺭ‪ :‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ .2‬ﻫﻤﺎﻥ‪ :‬ﻏﺮ‪‬ﻩ‪.‬‬

‫‪٧٦‬‬

‫ﻋﺒﺮﺕﺍﻟﻐﺎﻓﻠﻴﻦ‬

‫ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺍﺳﺖ ﺁﺋﻴﻨﻪ ﺳﺎﻥ ﺑﺎ ﺧﻮﺏ ﻭ ﺯﺷﺖ ﺭﻭﺯﮔﺎﺭ‬

‫ﺩﻝ ﺑﻪﻫﺮ ﺻـﻮﺭﺕ ﮐـﻪ ﺑﺎﺷـﺪ ﺯﻧـﺪﮔﺎﻧﻲ ﻣـﻲﮐﻨـﺪ‬ ‫*‬

‫ﺩﻭﺵ ﮔﻔﺘﻲ ﮐﻪ ﺭﻗﻴﺐ ﺍﺯ ﺗﻮ ﺷـﮑﺎﻳﺖ ﺩﺍﺭﺩ‬

‫ﻫﺮﭼﻪ ﺧﻮﺍﻫﻲ ﺗﻮ ﺑﮕﻮ ﻏﻴﺮ ﭼﻪ ﻃﺎﻗﺖ ﺩﺍﺭﺩ‬

‫)‪( ۶۷‬‬

‫ﺑﺎﻗﺮ ﮐﺎﺷﻲ‬ ‫ﺣﻴﺮﺍﻥ ﺧﻮﺩﻡ ﮐﻪ ﺍﺯ ﭼﻪ ﺟﻨﺴﻢ‬

‫ﻣﻦ ﻫـﻴﭻ ﺑـﻪﺍﻳـﻦ ﻭ ﺁﻥ ﻧﻤـﺎﻧﻢ‬

‫ﻣﻴﺮﺯﺍ ﺑﻴﺪﻝ ﻋﻠﻴﻪﺍﻟﺮﲪﺔ‬ ‫ﻋــﺸﻖ ﮔــﺎﻫﻲ ﻗــﺪﺭﺩﺍﻥ ﺩﺭﺩ ﭘﻴــﺪﺍ ﻣــﻲﮐﻨــﺪ‬

‫ﺑﻲﺳﺘﻮﻥ ﺗﺎ ﺣﺸﺮ ﺍﮔﺮ ﻧﺎﻟﺪ ﺩﮔﺮ ﻓﺮﻫﺎﺩ ﻧﻴﺴﺖ‬ ‫*‬

‫ﺩﻝ ﺟﻤﻊ ﺍﻳﻦ ﺯﻣﺎﻥ ﭼﻪ ﺍﻣﮑﺎﻥ ﺍﺳﺖ‬

‫ﺭﻳـﺸﻪ ﮔـﻞ ﮐـﺮﺩ ﻭ ﺭﻓـﺖ ﺩﺍﻧـﺔ ﻣــﺎ‬ ‫*‬

‫ﺯ ﺟﻴﺐ ﻫﺮ ﻣـﮋﻩ ﺁﻏـﻮﺵ ﻣـﻲﭼﮑـﺪ ﺍﻳﻨﺠـﺎ‬

‫ﺑﻴﺎ ﮐﻪ ﺟﺎﻱ ﺗﻮ ﺩﺭ ﭼﺸﻢ ﺩﻭﺳﺘﺎﻥ ﺧﺎﻟﻲﺳﺖ‬ ‫*‬

‫ﻋﻨﻘﺎ ﺳﺮ ﻭ ﺑﺮﮔﻴﻢ ﻣﭙﺮﺱ ﺍﺯ ﻓﻘﺮﺍ ﻫﻴﭻ‬

‫ﻋﺎﻟﻢ ﻫﻤﻪ ﺍﻓﺴﺎﻧﺔ ﻣﺎ ﺩﺍﺭﺩ ﻭ ﻣـﺎ ﻫـﻴﭻ‬ ‫*‬

‫ﻓﺼﻞ ﺩﻭﻡ‬

‫‪٧٥‬‬ ‫)‪(۶۴‬‬

‫ﺷﻴﺦ ﺑﻬﺎﺀﺍﻟﺪ‪‬ﻳﻦ ﻋﺎﻣﻠﻲ‬ ‫ﻣﺮﺍ ﺍﻣﻴﺪ ﺑﻬﺒﻮﺩﻱ ﻧﻤﺎﻧﺪ ﺍﻱ ﺧﻮﺷﺎ ﺭﻭﺯﻱ‬

‫ﮐﻪ ﻣﻲﮔﻔﺘﻢ ﻋﻼﺝ ﺍﻳﻦ ﺩﻝ ﺑﻴﻤﺎﺭ ﻣﻲﺑﺎﻳـﺪ‬ ‫*‬

‫ﺯﺍﻫــﺪﻱ ﺑــﻪﻣﻴﺨﺎﻧــﻪ ﺳــﺮﺥ ﺭﻭ ﺑــﻪﻣــﻲ ﺩﻳــﺪﻡ‬

‫ﮔﻔــﺘﻤﺶ ﻣﺒــﺎﺭﮎ ﺑــﺎﺩ ﺍﺯ ﻣ ـﻦِ ﺍﻳــﻦ ﻣــﺴﻠﻤﺎﻧﻲ‬ ‫)‪( ۶۵‬‬

‫ﮐﻤﺎﻝﺍﻟﺪ‪‬ﻳﻦ ﺑﻨﺎﻳﻲ‬ ‫ﺩﻝ ﺩﺍﺩ ﻭ ﺟﺎﻥ ﺍﺯ ﺁﻥ ﻟﺐ ﺷﮑﹼﺮﻓﺸﺎﻥ ﮔﺮﻓﺖ‬

‫ﺟﺎﻥ ﺗﻤﺎﻡ ﺩﺍﺩ ﻭ ﻋﻮﺽ ﻧﻴﻢ ﺟـﺎﻥ ﮔﺮﻓـﺖ‬ ‫)‪( ۶۶‬‬

‫ﺷﺮﻑﺍﻟﺪ‪‬ﻳﻦ ﻋﻠﻲ ﭘﻴﺎﻡ‬ ‫ﺟﺰ ﻋﺰﻳﺰﺍﻟﻘﺪﺭ ﻳﻮﺳﻒ ﺭﺍ ﮐﺴﻲ ﻧﻨﻮﺷﺘﻪ ﺍﺳﺖ‬ ‫‪١‬‬

‫ﺍﺯ ﻏــﺮﻭﺭ ﻣﻴﺮﺯﺍﻳــﻲ ﺷــﻮﺥ ﺑــﻲﭘــﺮﻭﺍﻱ ﻣــﺎ‬ ‫*‬

‫ﻏﻴﺮ ﻭ ﻭﺻﻞ ﮐﺴﻲ ﺯﻫﻲ ﻃﺎﻟﻊ‬

‫ﻣﻦ ﻭ ﻫﺠﺮﺍﻥ ﻳﺎﺭ ﻳﺎ ﻗـﺴﻤﺖ‬ ‫*‬

‫ﺗﻮ ﻫﻢ ﺑﻪﮔﻴﺴﻮﻱ ﺧﻮﺩ ﮔﻮ ﮐﻪ ﻭﺍ ﺷﻮﺩ ﺑﺎ ﻣﺎ‬

‫ﺍﮔــﺮ ﻣﻨﺎﺳــﺒﺖ ﺷــﺎﻡ ﺑــﺎ ﻏﺮﻳﺒــﺎﻥ ﺍﺳــﺖ‬ ‫*‬

‫ـــــــــــــــــــــ‬ ‫‪ .1‬ﻧﻮﻟﮑﺸﻮﺭ‪ :‬ﮔﻬﻲ‪.‬‬

‫‪٧٤‬‬

‫ﻋﺒﺮﺕﺍﻟﻐﺎﻓﻠﻴﻦ‬

‫ﺣﻴﺪﺭ ﺷﮑﻮﻳﻲ‬ ‫ﻧﺰﺍﮐﺘﺶ ﻧﻪ ﺑﺎﻧﺪﺍﺯﻩ ﺍﺳﺖ ﺍﻱ ﻣﺤﺮﻡ‬

‫ﺑﮕﻮ ﺗﺒﺴ‪‬ﻢ ﺑـﺴﻴﺎﺭ ﺑـﺎﺭِ ﻟـﺐ ﻧﮑﻨـﺪ‬

‫)‪(۶۳‬‬

‫ﺷﻔﺎﻳﻲ‬ ‫ﺻﺒﺎ ﺭﺍ ﻧﻴﺴﺖ ﺑﺎ ﻣﻦ ﺳﻴﻨﻪ ﺻﺎﻓﻲﻫﺎ ﺍﺯ ﺁﻥ ﺗﺮﺳﻢ‬

‫ﮐﻪ ﺑﻮﻱ ﭘﻴـﺮﻫﻦ ﺩﺭ ﻧﻴﻤـﻪ ﺭﺍﻩ ﺍﻓﮕﻨـﺪﻩ ﺑﺮﮔـﺮﺩﺩ‬ ‫*‬

‫ﺍﺯ‪ ١‬ﺩﻝ ﺗﻮ ﭼﻮ ﺩﺭﺁﻳﺪ ﻧﮕﺮﺩ ﺩﺭ ﭼﭗ ﻭ ﺭﺍﺳﺖ‬

‫ﺗﺎ ﺑﻪﺁﻧـﺴﻮ ﮐـﻪ ﻧﺸـﺴﺘﻪ ﺍﺳـﺖ ﻭﻓـﺎ‪ ،‬ﻧﻨـﺸﻴﻨﺪ‬ ‫*‬

‫ﻣﻦ ﮐﺠﺎ ﻭ ﻫﻮﺱ ﺑﻮﺳﻪ ﺍﺯ ﺁﻥ ﻟﻌﻞ ﮐﺠﺎ‬

‫ﻟﺐ ﮔﺰﻳﺪﻱ ﻭ ﺩﻟﻢ ﺩﺭ ﻃﻠﺐ ﺟﺎﻡ ﺍﻓﺘـﺎﺩ‬ ‫*‬

‫ﻏﺎﻓﻞ ﺯ ﺧﻮﺩ ﺷﺪﻳﻢ ﺑﻪﮐﻮﻳﺶ ﮔﻪ ﻭﺩﺍﻉ‬

‫ﺧﻮﺩ ﺭﺍ ﺯ ﺍﺿﻄﺮﺍﺏ ﻫﻤﺎﻧﺠـﺎ ﮔﺬﺍﺷـﺘﻴﻢ‬ ‫*‬

‫ﺷﻔﺎﻳﻲ ﺍﺯ ﺗﻮ ﺗﻤﻨﹼﺎﻱ ﻳﮏ ﻧﮕﻪ ﺩﺍﺭﺩ‬

‫ﺍﻣﻴﺪﻭﺍﺭ ﺑﻪﺩﻟﺪﺍﺭﻱ ﻭ ﻋﻨﺎﻳﺖ ﻧﻴﺴﺖ‬

‫ـــــــــــــــــــــ‬ ‫‪ .1‬ﻧﻮﻟﮑﺸﻮﺭ‪ :‬ﺍﺯ ﺩﺭ ﺩﻝ‪.‬‬

‫ﻓﺼﻞ ﺩﻭﻡ‬

‫‪٧٣‬‬ ‫)‪( ۵۸‬‬

‫ﺷﺮﻳﻒ ﺗﺒﺮﻳﺰﻱ‬ ‫ﺩﺳﺖ ﺗﻮ ﭼﻮﻥ ﺑﻪﮔﺮﺩﻥ ﻗﺎﺗﻞ ﻧﻤﻲﺭﺳﺪ‬

‫ﺍﻱ ﻣﺮﻍ ﻧﻴﻢ ﮐﺸﺘﻪ ﻃﭙﻴـﺪﻥ ﭼـﻪ ﻓﺎﻳـﺪﻩ‬

‫)‪( ۵۹‬‬

‫ﺷﺮﻑ ﺟﻬﺎﻥ‬ ‫ﺷﺪ ﺳﻴﻨﻪ ﺑﻪﺻﺪ ﭼﺎﮎ ﺯ ﺗﻴﻎ ﺳـﺘﻢ ﺍﻭ‬

‫ﺑﻴﺮﻭﻥ ﻧﺸﺪ ﺍﺯ ﺳﻴﻨﺔ ﺻﺪ ﭼﺎﮎ ﻏﻢ ﺍﻭ‬

‫)‪(۶۰‬‬

‫ﻣﻴﺮ ﺷﺎﻫﻲ‬ ‫ﺯ ﺟﻬﺎﻧﻴﺎﻥ ﻧﺪﺍﺭﻡ ﺑﻪﮐﺴﻲ ﺑﻪﺟـﺰ ﺗـﻮ ﺍﻟﻔـﺖ‬

‫ﺗﻮ ﻫﻢ ﺍﺯ ﺩﺭﻱ ﺑﺮﺁﻳﻲ ﺳﺮ ﺑﻲﮐﺴﻲ ﺳﻼﻣﺖ‬

‫ﺷﺮﻑ ﺟﻬﺎﻥ‬ ‫ﺳﮓ ﮐﻮﻳﺶ ﺍﮔﺮ ﺁﺯﺭﺩ ﻣﺎ ﺭﺍ ﺯﻭ ﻧﻤﻲﺭﻧﺠﻴﻢ‬

‫ﻣﻴﺎﻥ ﻫﻤﻨـﺸﻴﻨﺎﻥ ﮔﻔﺘﮕـﻮ ﺑـﺴﻴﺎﺭ ﻣـﻲﺑﺎﺷـﺪ‬

‫ﺷﺎﭘﻮﺭ‬

‫)‪(۶۱‬‬

‫ﮐﻢ ﮐﻦ ﺍﺯ ﺷﺎﭘﻮﺭ ﺍﺯ ﺯﻧﹼﺎﺭ ﺯﻟﻔﺶ ﮔﻔﺘﮕﻮ‬

‫ﺍﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﻫﺎ ﺁﺩﻣﻲ ﺭﺍ ﺯﻭﺩ ﮐﺎﻓﺮ ﻣﻲﮐﻨﺪ‬

‫)‪( ۶۲‬‬

‫ﺷﺎﻧﻲ ﺗﮑﻠﻮ‬ ‫ﻧﮑــﺸﻢ ﻧــﺎﺯ ﺩﻟﺒــﺮﺍﻥ ﭼــﻪ ﮐــﻨﻢ‬

‫ﻃﻮﺭ ﻣﻦ ﻋﺎﺷﻘﺎﻧﻪ ﺍﻭﻓﺘﺎﺩﻩ ﺍﺳـﺖ‬

‫‪٧٢‬‬

‫ﻋﺒﺮﺕﺍﻟﻐﺎﻓﻠﻴﻦ‬

‫ﭼﺸﻢ ﺍﻭ ﺁﺑﺮﻭﻱ ﻣﻴﮑﺪﻩ ﺭﻳﺨﺖ‬

‫ﻣﻲ ﺑﻪ ﮐﺸﺘﻲ ﻧﺸﺴﺘﻪ ﻣﻲ ﺁﻳﺪ‬

‫)‪( ۵۴‬‬

‫ﺳﻴﺮﻱ ﻣﺸﻬﺪﻱ‬ ‫ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ ﺭﺍ ﻫﻴﭻﮔﻪ ﺑﻲﺫﻭﻕ ﻋﺸﻘﻲ ﮐﺎﺭ ﻧﻴﺴﺖ‬

‫ﺍﺯ ﻫﻮﺱ ﭘﻬﻠﻮ ﺧﻮﺭﺩ ﻋﺸﻘﻲ ﮐﻪ ﻣﺎﺩﺭﺯﺍﺩ ﻧﻴﺴﺖ‬

‫)‪( ۵۵‬‬

‫ﺳﺨﻨﻮﺭ‬ ‫ﺑــﻪﺗــﺎﺏ ﺣﻮﺻــﻠﺔ ﻋﺎﺷــﻖ ﺗــﻮ ﻣــﻲﻧــﺎﺯﻡ‬

‫ﮐﻪ ﺟﺎﻥ ﺯ ﺟﻮﺭ ﺗﻮ ﺑﺮ ﻟﺐ ﺭﺳﻴﺪ ﻭ ﻫﻴﭻ ﻧﮕﻔﺖ‬

‫)‪( ۵۶‬‬

‫ﺷﺎﻩ ﺑﻮﻋﻠﻲ ﻗﻠﻨﺪﺭ‬ ‫ﺩﻝ ﮐــﺮﺩ ﺑــﺴﻲ ﻧﮕــﺎﻩ ﺩﺭ ﺩﻓﺘــﺮ ﻋــﺸﻖ‬

‫ﺟﺰ ﺭﻭﻱ ﺧﻮﺷﺖ ﻧﺪﻳﺪ ﺍﻧﺪﺭ ﺧﻮﺭ ﻋـﺸﻖ‬

‫ﭼﻨﺪﺍﻧﮑﻪ ﺭﺧﺖ ﺣﺴﻦ ﻧﻬﺪ ﺑﺮ ﺳﺮ ﺣﺴﻦ‬

‫ﺑﻲﭼـﺎﺭﻩ ﺩﻟـﻢ ﻋـﺸﻖ ﻧﻬـﺪ ﺑﺮﺳـﺮِ ﻋـﺸﻖ‬

‫)‪(۵۷‬‬

‫ﺷﺎﻩ ﻭﺍﻗﻔﻲ‬ ‫ﻧﻤﻲ ﮐﺰ ﭼﺸﻢ ﻣﺎ ﺧﻴﺰﺩ ﺟﻬﺎﻥ ﺭﺍ ﺩﺭ ﺧﻄﺮ ﺩﺍﺭﺩ‬

‫ﻣﻌــﺎﺫﺍﷲ ﮐــﻪ ﺍﻳــﻦ ﺍﺑــﺮ ﺑــﻼ ﻃﻮﻓــﺎﻥ ﺑﺮﺍﻧﮕﻴــﺰﺩ‬

‫ﺷﺎﻩ ﺣﺴﻴﻦ‬ ‫ﭼﻮﻥ ﻧﻴﺎﺯﻡ ﺩﺭ ﻣﻘﺎﻡ ﻧﺎﺯ ﻣﻲﺩﺍﺭﺩ ﺗﺮﺍ‬

‫ﺑﺮ ﻣﻦ ﺯﺍﺭ ﺍﺯ ﺗﺮﺣ‪‬ﻢ ﺑﺎﺯ ﻣﻲﺩﺍﺭﺩ ﺗﺮﺍ‬

‫ﻓﺼﻞ ﺩﻭﻡ‬

‫‪٧١‬‬

‫ﺩﻝ ﺳــﺮ ﺍﺯ ﺯﻟــﻒ ﺑﺮﻧﻤــﻲﺩﺍﺭﺩ‬

‫ﺯﻳﻦ‪ ١‬ﻃﻠﺴﻢ ﺷﮑﺴﺘﻪ ﭼﻮﻥ ﺑﺴﺘﻨﺪ‬ ‫*‬

‫ﺍﺯ ﭘﻲ ﻗﺘﻞ ﭼﻮﻥ ﻣﻨﻲ ﻭﻋﺪﻩ ﭼﻪ ﻣﻲﮐﻨﻲ‪ ،‬ﻣﮑﻦ‬

‫ﺑﻨﺪ ﻗﺒﺎﻱ ﺧﻮﻳﺶ ﺭﺍ ﺧـﺎﻃﺮ ﺧـﻮﺩ ﮔـﺮﻩ ﻣـﺰﻥ‬ ‫*‬

‫ﺑﻪﻋﻨﹼﺎﺑﻲ ﻟﺒﺖ ﻣﺸﻐﻮﻝ ﺩﺭﻣﺎﻥ ﮐـﻪ ﺧـﻮﺍﻫﻲ ﺷـﺪ‬

‫ﮐﻪ ﺩﺭ ﻫﺮ ﮔﻮﺷﻪ ﺍﺯ ﭼﺸﻢ ﺗﻮ ﺍﻓﺘﺎﺩﻩﺳﺖ ﺑﻴﻤﺎﺭﻱ‬ ‫*‬

‫ﻫﻤﭽﻮ ﺩﻭﺭ ﺍﻓﺘـﺎﺩﻩ ﺍﻱ ﻧﺎﮔـﻪ ﺑـﻪﻳـﺎﺭ ﺧـﻮﺩ ﺭﺳـﺪ‬

‫ﺩﺳﺖ ﺗﺎ ﺩﺭ ﮔﺮﺩﻥ ﻣﻦ ﮐﺮﺩ ﺗﻴﻐﺶ ﺧﻮﻥ ﮔﺮﻳﺴﺖ‬ ‫*‬

‫ﭘﺮﻭﺍﻧــﻪ ﻣــﺰﻥ ﻻﻑ ﻣﺤﺒ‪‬ــﺖ ﮐــﻪ ﻧــﺪﺍﺭﻱ‬

‫ﺁﻥ ﺳﻮﺯ ﮐﻪ ﺑﻲﻣﻨﹼﺖ ﭘﺮﻭﺍﺯ ﺗﻮﺍﻥ ﺳﺎﺧﺖ‬

‫)‪( ۵۲‬‬

‫ﻣﻴﺮ ﺳﻴﺎﺩﺕ ﻻﻫﻮﺭﻱ‬ ‫ﭼﻮ ﺁﻓﺘﺎﺏ ﻟﺐ ﺑﺎﻡ ﺁﺧﺮ ﻋﻤـﺮ ﺍﺳـﺖ‬

‫ﺭﺳﻴﺪ ﺑﺮ ﺳﺮﻧﺎﺧﻦ ﺣﻨﺎﻱ ﻋﺸﺮﺕ ﻣﻦ‬

‫)‪(۵۳‬‬

‫ﺳﺮﺧﻮﺵ‬ ‫ﺣﺎﻝ ﺩﻟﻢ ﺑﮕﻮﺵ ﺗﻮ ﻏﺎﻓﻞ ﭼـﺴﺎﻥ ﺭﺳـﻴﺪ‬

‫ﮔﻔﺘﻢ ﭘﻴﺎﻡ ﺷﻮﻕ ﺗﻮ ﻗﺎﺻﺪ ﺯ ﺧﻮﻳﺶ ﺭﻓﺖ‬ ‫*‬

‫ـــــــــــــــــــــ‬ ‫‪ .1‬ﻧﻮﻟﮑﺸﻮﺭ‪ :‬ﺍﻳﻦ‪.‬‬

‫‪٧٠‬‬

‫ﻋﺒﺮﺕﺍﻟﻐﺎﻓﻠﻴﻦ‬

‫ﺍﻣﺸﺐ ﻣﻪ ﺩﻭ ﻫﻔﺘﻪ ﺧﻮﺵ ﺑﺎ ﺿﻴﺎﺳﺖ ﺑﻨﮕﺮ‬

‫ﺷﺎﻳﻖ ﺑﻪﭼـﺸﻢِ ﻣـﺎ ﮔـﺮ ﺁﻥ ﻧـﺎﺯﻧﻴﻦ ﻧﺒﺎﺷـﺪ‬

‫)‪(۴۹‬‬

‫ﻣﻴﺮ ﺳﻨﺠﺮ ﮐﺎﺷﻲ‬ ‫ﺭﻭ ﻧﺪﺍﺭﻡ ﮐﻪ ﺑﮕﻮﻳﻢ ﺑﻪ ﺗـﻮ ﻭﺭﻧـﻪ ﺩﺍﺭﻡ‬

‫ﺳﺨﻨﻲ ﭼﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺭﻭﻱ ﺗﻮ ﮔﻔﺘﻦ ﺩﺍﺭﺩ‬ ‫*‬

‫ﺭﻫﻴﻦ ﺣﻴﺮﺗﻢ ﺍﻱ ﺩﻝ ﺯ ﺳﺎﺩﻩ ﻟﻮﺣﻲ ﺗﻮ‬

‫ﮐــﺰﻭ ﺟــﺪﺍﻳﻲ ﻭ ﺍﻣﻴــﺪ ﺯﻳــﺴﺘﻦ ﺩﺍﺭﻱ‬

‫)‪(۵۰‬‬

‫ﻣﺤﺴﻦ ﺳﻴﺮﺗﻲ‬ ‫ﺩﻝ ﻣﺤﻤﻮﺩ ﺷـﺪ ﺍﺳـﻴﺮ ﺍﻳـﺎﺯ‬

‫ﮐﺎﺭ ﺧﻮﺩ ﮐﺮﺩ ﻋﺸﻖ ﺑﻨﺪﻩ ﻧﻮﺍﺯ‬ ‫*‬

‫ﺯ ﭘﺮﻳﺪﻥ ﮐﺒﻮﺗﺮ ﻫﻤـﻪ ﺗـﻦ ﺩﺭ ﺍﺿـﻄﺮﺍﺑﻢ‬

‫ﮐﻪ ﮐﺠﺎ ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪﮐﺠﺎ ﺭﺳﻴﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ‬

‫)‪(۵۱‬‬

‫ﺳﺎﻟﮏ ﻗﺰﻭﻳﻨﻲ‬ ‫ﺯﺍﻥ ﻟﺐ ﮐﻪ ﻣﺮﺩﻩ ﺭﺍ ﻧﻔﺴﺶ ﺁﺏ ﺯﻧﺪﮔﻲﺳﺖ‬

‫ﺩﺷــﻨﺎﻡ ﺧــﺸﮏ ﻫــﻢ ﺑــﻪﺩﻋــﺎﮔﻮ ﻧﻤــﻲﺭﺳــﺪ‬ ‫*‬

‫ﺣﺴﺮﺕ ﻣﺮﺍ ﮔﺪﺍﺧﺖ ﮐﻪ ﭼﻮﻥ ﺟﺬﺑﺔ ﻭﻓﺎ‬

‫ﺩﺳﺖ ﭘﺴﺮ ﮔﺮﻓﺘـﻪ ﺑـﻪﺩﺳـﺖ ﭘـﺪﺭ ﺩﻫـﺪ‬ ‫*‬

‫ﻓﺼﻞ ﺩﻭﻡ‬

‫‪٦٩‬‬ ‫)‪(۴۵‬‬

‫ﻣﻴﺮ ﻧﻈﺎﻡﺍﻟﺪ‪‬ﻳﻦ ﺳ‪‬ﻬﻴﻠﻲ‬ ‫ﺑﻪ ﻫﺮ ﻣﺎﻫﻲ ﮐﻪ ﺁﻥ ﻧﺎﻣﻬﺮﺑـﺎﻥ ﻳـﮏﺑـﺎﺭ ﭘـﻴﺶ ﺁﻳـﺪ‬

‫‪١‬‬

‫ﺭﻭﻡ ﺍﺯ ﺧﻮﻳﺶ ﻭ ﻣﺎﻫﻲ ﺑﺎﻳﺪﻡ ﺗﺎ ﺩﻝ ﺑﻪﺧﻮﻳﺶ ﺁﻳﺪ‬

‫‪٢‬‬

‫)‪( ۴۶‬‬

‫ﺳﻴﻔﻲ ﺑﺨﺎﺭﻱ‬ ‫ﻫﺮﮐﻪ ﺩﻳﺪ ﺍﺯ ﻏﻢ ﺁﻥ ﻣﺎﻩ ﺟﺒـﻴﻦ ﺯﺍﺭﻡ‪ ،‬ﮔﻔـﺖ‬

‫ﻫﺮ ﺑﻼﻳﻲ ﮐﻪ ﺗﺮﺍ ﻫﺴﺖ ﻫﻤﻴﻦ ﻳﮏ ﻣﺎﻩ ﺍﺳﺖ‬ ‫*‬

‫ﻫﺴﺖ ﺍﺯ ﺩﻫﻨﺖ ﺩﺭ ﺩﻝ ﻫﺮ ﻏﻨﭽﻪ ﺳﺨﻦﻫﺎ‬

‫ﮔــﻞﻫــﺎ ﺷ ـﮑﻔﺪ ﮔــﺮ ﺑﮕ ـﺸﺎﻳﻨﺪ ﺩﻫــﻦﻫــﺎ‬

‫ﻣﻴﺮﺯﺍ ﺳﻠﻤﺎﻥ‪ ٣‬ﺟﺎﺑﺮﻱ ﻭﺯﻳﺮ‬ ‫ﺍﮔﺮ ﺯ ﺩﻝ ﻏﺮﺽ ﺗﻮﺳﺖ ﺻﺒﺮ ﻣﻌﺪﻭﻡ ﺍﺳﺖ‬ ‫)‪( ۴۷‬‬

‫ﺩﮔﺮ ﻣﺮﺍﺩ ﻣﻦ ﺍﺯ ﺗﻮ ﻭﻓﺎﺳـﺖ ﻣﻌﻠـﻮﻡ ﺍﺳـﺖ‬ ‫)‪(۴۸‬‬

‫ﺣﺎﺟﻲ ﻓﺮﻳﺪﻭﻥ ﺷﺎﻳﻖ‬ ‫ﻣﺴﺖ ﻭ ﺑﻲﺑﺎﮎ ﻭ ﻭﻓﺎ ﺩﺷﻤﻦ ﻭ ﺧﻨﺠﺮ ﺑﺮ ﮐﻒ‬

‫ﺧــﻮﺏ ﻣــﻲﺁﻳــﻲ ﺍﮔــﺮ ﺭﺣــﻢ ﺷــﻔﺎﻋﺖ ﻧﮑﻨــﺪ‬ ‫*‬

‫ـــــــــــــــــــــ‬ ‫‪ .1‬ﻧﻮﻟﮑﺸﻮﺭ‪ :‬ﺁﻣﺪ‪.‬‬ ‫‪ .2‬ﻫﻤﺎﻥ‪.‬‬ ‫‪ .3‬ﻧﻮﻟﮑﺸﻮﺭ‪ :‬ﺳﻠﻴﻤﺎﻥ‪.‬‬

‫‪٦٨‬‬

‫ﻋﺒﺮﺕﺍﻟﻐﺎﻓﻠﻴﻦ‬ ‫)‪( ۴۰‬‬

‫ﺳﻌﺪﺍﻟﺪ‪‬ﻳﻦ ﺭﺍﻗﻢ‬ ‫ﺯ ﺁﺯﺍﺭ ﺩﻝ ﻣﻦ ﻳﮏ ﺳﺮ ﻣﻮ ﮐﻢ ﻧﻤـﻲﮔـﺮﺩﺩ‬

‫ﺳﺘﻤﮕﺮ ﺑﻲﻭﻓﺎ ﺑﺮﮔﺸﺘﻪ ﻣﮋﮔﺎﻧﻲ ﮐﻪ ﻣﻦ ﺩﺍﺭﻡ‬ ‫)‪( ۴۱‬‬

‫ﻣﻴﺮ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﺯﻣﺎﻥ ﺧﺎﻥ ﺭﺍﺳﺦ‬ ‫ﺯ ﮔﻠﮕﺸﺖ ﭼﻤﻦ ﺑﻴﺮﻭﻥ ﭼﻮ ﺁﻥ ﺳﺮﻭ ﺧﺮﺍﻣﺎﻥ ﺷﺪ‬

‫ﮐﺸﺎﺩﻩ ﺑﺎﻝ ﻗﻤـﺮﻱ ﺳـﺮﻭ ﺭﺍ ﭼـﺎﮎ ﮔﺮﻳﺒـﺎﻥ ﺷـﺪ‬ ‫)‪( ۴۲‬‬

‫ﺣﺴﻦ ﺑﻴﮓ ﺭﻓﻴﻊ‬ ‫ﺯ ﺟﻮﺭ ﻳﺎﺭ ﭼﻪ ﮔﻮﻳﻢ ﻣﺜﻞ ﮐﻪ ﺑﻲﻣﺜﻞ ﺍﺳﺖ‬

‫ﺑــﻪﻟﻄــﻒ ﺍﻭ ﺳــﺘﻢ ﺭﻭﺯﮔــﺎﺭ ﻣــﻲﻣﺎﻧــﺪ‬

‫)‪(۴۳‬‬

‫ﺳﻠﻤﺎﻥ ﺳﺎﻭﺟﻲ‬ ‫ﺩﻋـﻮٰﻱ ﺯﻫــﺪ ﺗــﻮ ﺁﻥ ﺭﻭﺯ ﻣــﺴﻠﹼﻢ ﺩﺍﺭﻡ‬

‫ﮐﻪ ﺭﻭﻱ ﺑﺮ ﺳﺮ ﺁﻥ ﮐﻮﭼﻪ ﻭ ﻫﺸﻴﺎﺭ ﺁﻳﻲ‬ ‫*‬

‫ﺷﮑﻞ ﺻﻨﻮﺑﺮﻱ ﮐﻪ ﺩﻟﺶ ﻧﺎﻡ ﮐﺮﺩﻩﺍﻧﺪ‬

‫ﺳﻠﻤﺎﻥ ﺑﻪﻳﺎﺩ ﻗﺪ ﺗﻮ ﺩﺭ ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ ﺍﺳﺖ‬

‫ﺛﻨﺎﻳﻲ‬

‫)‪( ۴۴‬‬

‫ﺍﻓﺘﺎﺩ ﻣﺮﺍ ﻋﺠﺐ ﺷﮑﺎﺭﻱ ﭼـﻪ ﮐـﻨﻢ‬

‫ﻭﻧﺪﺭ ﺳﺮﻡ ﺍﻓﮕﻨﺪﻩ ﺧﻤﺎﺭﻱ ﭼﻪ ﮐﻨﻢ‬

‫ﺳﺎﻟﻮﺳــﻢ ﻭ ﺯﺍﻫــﺪﻡ ﻭﻟــﻴﮑﻦ ﺩﺭ ﺭﺍﻩ‬

‫ﮔﺮ ﺑﻮﺳﻪ ﺩﻫﺪ ﻣﺮﺍ ﻧﮕﺎﺭﻱ ﭼﻪ ﮐـﻨﻢ‬

‫ﻓﺼﻞ ﺩﻭﻡ‬

‫‪٦٧‬‬ ‫)‪(۳۵‬‬

‫ﺭﺿﻲﺍﻟﺪ‪‬ﻳﻦ ﻧﻴﺸﺎﺑﻮﺭﻱ‬ ‫ﮔﺮ ﺑﺮﺳﺮ ﻣﻦ ﺯ ﭼﺮﺥ ﺁﺗﺶ ﺑﺎﺭﺩ‬

‫ﻣﻤﮑﻦ ﻧﺒﻮﺩ ﮐﻪ ﺩﻝ ﺗـﺮﺍ ﺑﮕـﺬﺍﺭﺩ‬

‫ﺁﺧﺮ ﺭﻭﺯﻱ ﮔﺬﺭ ﮐﻨﺪ ﺑﺮ ﺩﻝ ﺗـﻮ‬

‫ﺍﻳﻦ ﺳﻮﺧﺘﻪ ﺩﻝ ﺑﻪﻣﺎ ﺍﻣﻴﺪﻱ ﺩﺍﺭﺩ‬

‫)‪( ۳۶‬‬

‫ﺭﺿﻲ ﺍﺻﻔﻬﺎﻧﻲ‬ ‫ﺯﺧﻤﻲ ﺑﻪﻣﻦ ﻧﺰﺩ ﮐﻪ ﺩﻡ ﺗﻴﻎ ﺑﺮﻧﮕﺸﺖ‬

‫ﺑﺮﮔﺸﺘﮕﻲ ﺑﺨﺖ ﻣﻦ ﺍﺯ ﺍﻳﻦ ﻗﻴﺎﺱ ﮐﻦ‬

‫)‪(۳۷‬‬

‫ﺭﺿﺎﻱ ﻫﺮﻭﻱ‬ ‫ﺩﻝ ﺟﺎﻥ ﺳﭙﺮﺩﻩ ﺑـﺲ ﮐـﻪ ﻃﭙﻴـﺪﻩﺳـﺖ ﺩﺭ ﺑـﺮﻡ‬

‫ﻣﻦ ﺧﻮﺵ ﺑﺮ ﺍﻳﻦ ﮔﻤﺎﻥ ﮐﻪ ﻗﺮﺍﺭﻱ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺍﺳﺖ‬

‫ﻣﻴﺮ ﺭﺿﻲ ﺍﺭﻃﻤﺎﻧﻲ)‪] (۳۸‬ﺁﺭﺗﻴﻤﺎﻧﻲ[‬ ‫ﺑﺎﻭﺭ ﻣﮑﻦ ﮐـﻪ ﺍﺯ ﺗـﻮ ﺩﻝ ﺁﺯﺭﺩﻩ ﻣـﻲ ﺭﻭﻡ‬

‫ﺟﻨﮓ ﻣﺮﺍ ﭼﻮ ﺻﻠﺢ ﺗﻮ ﻫﻴﭻ ﺍﻋﺘﺒﺎﺭ ﻧﻴﺴﺖ‬ ‫*‬

‫ﭼﻪ ﺩﻭﺳﺘﻲ ﺍﺳﺖ ﺑﻪ ﺁﻥ ﺳﻨﮕﺪﻝ ﺭﺿﻲ ﺩﻳﮕﺮ‬

‫ﭼﻪ ﺩﺷﻤﻨﻲ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺟﺎﻥ ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ ﺩﺍﺭﻱ‬

‫)‪(۳۹‬‬

‫ﺭﺿﺎﻱ ﮐﺎﺷﻲ‬ ‫ﻧﻴﺎﺯ ﻋﺎﺷﻘﺎﻥ ﻣﻌﺸﻮﻕ ﺭﺍ ﺩﺭ ﻧـﺎﺯ ﻣـﻲ ﺁﺭﺩ‬

‫ﺗﻮ ﺳﺮ ﺗﺎ ﭘﺎ ﻭﻓﺎﺩﺍﺭﻱ ﺗﺮﺍ ﻣﻦ ﺑﻲﻭﻓﺎ ﮐﺮﺩﻡ‬

‫‪٦٦‬‬

‫ﻋﺒﺮﺕﺍﻟﻐﺎﻓﻠﻴﻦ‬ ‫)‪( ۳۲‬‬

‫ﺩﺭﮐﻲ ﻗﻤﻲ‬ ‫ﮐﺮﺩﻩ ﺫﻭﻕ ﭼﻤﻨﻲ ﮔﺮﻡ ﻃﻠﺐ ﺑﺎﺯ ﻣﺮﺍ‬

‫ﺷﻮﻕ ﮔﻞ ﺑﺎ ﻗﻔﺲ ﺁﻭﺭﺩ ﺑﻪ ﭘﺮﻭﺍﺯ ﻣﺮﺍ‬ ‫*‬

‫ﺑﻪﺭﻭﺯ ﻋﻬﺪ ﺗﻮ ﻫﺮ ﺩﻝ ﮐﻪ ﺑﻮﺩ ﭘﺮﺧﻮﻥ ﺷﺪ‬

‫ﺳﺘﻢ ﺗﻮ ﮐﺮﺩﻱ ﻭ ﺗﻬﻤﺖ ﺑﻪﻧﺎﻡ ﮔﺮﺩﻭﻥ ﺷﺪ‬

‫)‪( ۳۳‬‬

‫ﺩﺍﻧﺎﻱ ﮐﺸﻤﻴﺮﻱ‬ ‫ﺯﮐٰﻮﺓ ﺣﺴﻦ ﺯ ﻋﺎﺷﻖ ﺩﺭﻳﻎ ﻧﺘﻮﺍﻥ ﺩﺍﺷﺖ‬

‫ﺩﺭﺳﺖ ﺍﮔﺮ ﻧﺪﻫﻲ ﻧﻴﻢ ﺑﻮﺳﻪ ﺑﺴﻴﺎﺭ ﺍﺳﺖ‬ ‫*‬

‫ﺗﺎﺏ ﻣﻘـﺮﺍﺽ ﻧـﺪﺍﺭﺩ ﻭﺭﻕ ﻧـﺎﺯﮎ ﮔـﻞ‬

‫ﻟﺐ ﮔﺴﺘﺎﺥ ﺭﺳﺎﻧﺪﻥ ﺑﻪﺭﺥ ﺍﻭ ﺳﺘﻢ ﺍﺳﺖ‬ ‫*‬

‫ﺍﺿﻄﺮﺍﺏ ﺍﻧﺪﺭ ﺳﺨﻦ ﻋﻴﺐ ﺍﺳﺖ ﺩﺍﻧﺎ ﭼﻮﻥ ﻫﻼﻝ‬

‫ﻣﺼﺮﻋﻲ ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﺑﺎﻳـﺪ‪ ،‬ﮔـﻮ ﭘـﺲ ﻣـﺎﻫﻲ ﺭﺳـﺪ‬

‫)‪( ۳۴‬‬

‫ﻓﻘﻴﻪ ﺩﺭﺩﻣﻨﺪ‬ ‫ﻧﺎﻣﻪ ﺍﻡ ﺗﺎ ﺑـﺎﺯ ﻧﻨﻤﺎﻳـﺪ ﮐـﺴﻲ ﺧـﻮﺏ ﻣـﺮﺍ‬

‫ﮐﺸﺘﻪ ﻗﺎﺻﺪ ﺭﺍ ﺑﻪ ﮔﺮﺩﻥ ﺑﺴﺘﻪ ﻣﮑﺘﻮﺏ ﻣﺮﺍ‬

‫ﺫﻫﻨﻲ ﻣﺸﻬﺪﻱ‬ ‫ﺻﺪ ﺳﻔﺮ ﻫﻤـﺮﺍﻩ ﻭﻱ ﺑـﻮﺩﻳﻢ ﺍﺯ ﻋﻬـﺪ ﺻـﺒﻲ‬

‫ﺍﺯ ﺭﻗﻴﺐ ﺍﻣﺮﻭﺯ ﻣﻲﭘﺮﺳﺪ ﮐﻪ ﺍﻭ ﻫﻤﺮﺍﻩ ﮐﻴﺴﺖ‬

‫ﻓﺼﻞ ﺩﻭﻡ‬

‫‪٦٥‬‬ ‫)‪(۲۹‬‬

‫ﺩﺭﻭﻳﺶ ﺩﻫﮑﻲ‬ ‫ﺑﻪﺭﻧﮓ ﺩﻳﮕﺮ ﺍﻣﺮﻭﺯﻡ ﻧﺼﻴﺤﺖ ﻣﻲﮐﻨﺪ ﻧﺎﺻﺢ‬

‫ﻣﺒﺎﺩﺍ ﺩﻝ ﺯ ﺩﺳﺘﺶ ﺑﺮﺩﻩ ﺑﺎﺷـﺪ ﺩﻟﺮﺑـﺎﻱ ﻣـﻦ‬ ‫*‬

‫ﻫﻨﻮﺯﻡ ﭘﻴﺶ ﺁﻥ ﻣـﻪ ﺍﻋﺘﺒـﺎﺭﻱ ﻫـﺴﺖ ﺍﻱ ﻫﻤـﺪﻡ‬

‫ﮐﻪ ﺷﺐ ﺑﻮﺩﻩﺳﺖ ﺑﺎ ﺍﻏﻴﺎﺭ ﻭ ﭘﻨﻬﺎﻥ ﻣﻲﮐﻨﺪ ﺍﺯ ﻣﻦ‬ ‫*‬

‫ﻗﺘﻠﻢ ﺑـﻪﺭﺿـﺎﻱ ﻗﺎﺗـﻞ ﺍﻓﺘـﺎﺩ‬

‫ﺍﻓﺴﻮﺱ ﮐﻪ ﮐﺎﺭ ﻣﺸﮑﻞ ﺍﻓﺘﺎﺩ‬ ‫)‪( ۳۰‬‬

‫ﻣﻴﺮ ﺭﺿﻲ ﺩﺍﻧﺶ‬ ‫ﻣﻲ ﻣﺨﻮﺭ ﭼﻨﺪﺍﻧﮑﻪ ﻧﺸﻨﺎﺳﺪ ﺯ ﮔﻞ ﮔﻠﭽﻴﻦ ﺗـﺮﺍ‬

‫ﭘﺎﺳﺒﺎﻥ ﺣﺴﻦ ﭘﺎﮎ ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ ﺑﻮﺩﻥ ﺧﻮﺵ ﺍﺳﺖ‬ ‫*‬

‫ﭼﻨﺪ ﻫﺮ ﻫﻔﺘﻪ ﮐﻨﻢ ﺧﻮﻥ ﺩﻝ ﻣﻲﺧﻮﺍﺭﺍﻥ‬

‫ﺷﺐ ﺁﺩﻳﻨﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺩﺭ ﺭﻣﻀﺎﻥ ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ‬

‫)‪( ۳۱‬‬

‫ﺩﺍﻭﺩ ﻣﺘﻮﻟﹼﻲ‬ ‫ﺑــﻲﺗــﻮ ﺍﺯ ﺷــﻌﻠﺔ ﺁﻩ ﺩﻝ ﺩﻳﻮﺍﻧــﺔ ﻣــﺎ‬

‫ﺳﻴﻞ ﺩﻭﺩﻱ ﺷﺪ ﻭ ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ ﺯ ﻭﻳﺮﺍﻧﺔ ﻣﺎ‬ ‫*‬

‫ﺍﻓﺘﺎﺩﻩ ﺑﻪﮐﻒ ﺯﻟﻒ ﺗﻮ ﻭ ﮐﺎﻡ ﮔـﺮﻓﺘﻴﻢ‬

‫ﺷﺐ ﺑﺮﺳﺮِ ﺩﺳﺖ ﺁﻣﺪ ﻭ ﺁﺭﺍﻡ ﮔﺮﻓﺘﻴﻢ‬

‫‪٦٤‬‬

‫ﻋﺒﺮﺕﺍﻟﻐﺎﻓﻠﻴﻦ‬

‫ﺳـﻠﻴﻢ ﺭﻓــﺖ ﺯ ﮐــﻒ ﺍﺧﺘﻴـﺎﺭ ﻣــﺎ ﺑﻴــﺮﻭﻥ‬

‫ﻧﺼﻴﺤﺖ ﻣﻦ ﺩﻳﻮﺍﻧﻪ ﺑﻌﺪ ﺍﺯﻳﻦ ﻋﺒﺚ ﺍﺳﺖ‬ ‫*‬

‫ﺩﺭ ﺑــﺎﻍ ﺯ ﺳــﺎﻣﺎﻥ ﮔــﻞ ﻭ ﻻﻟــﻪ ﮐﻤــﻲ ﻧﻴــﺴﺖ‬

‫ﭼﻴﺰﻱ ﮐﻪ ﺩﺭﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﺿﺮﻭﺭ ﺍﺳﺖ ﺩﻣﺎﻍ ﺍﺳﺖ‬ ‫*‬

‫ﻣﻨﹼﺖ ﺯ ﺑﺎﻏﺒﺎﻥ ﭼﻪ ﮐﺸﻢ ﺍﺯ ﺑـﺮﺍﻱ ﮔـﻞ‬

‫ﺩﺍﺭﺩ ﺧﺪﻧﮓ ﻧﺎﺯ ﺗﻮ ﺯﺧﻤﻲ ﮐﻪ ﻭﺍﻩ ﻭﺍﻩ‬ ‫*‬

‫ﺑﺪﻳﻨﺴﺎﻥ ﮔﺮ ﻧﻈﺮ ﻳﮏ ﺩﻡ ﺟﺪﺍ ﻧﻴﺴﺖ‬

‫ﮔﺮﺵ ﺑﺎ ﻣﺎ ﻧﻈﺮ ﺑﻮﺩﻱ ﭼـﻪ ﺑـﻮﺩﻱ؟‬

‫)‪( ۲۸‬‬

‫ﺧﻀﺮ ﺧﻮﺍﻧﺴﺎﺭﻱ‬ ‫ﺯ ﺭﻓــﺘﻦ ﺗــﻮ ﺩﻟــﻲ ﺑــﺎﺯﭘﺲ ﻧﻤــﻲﻣﺎﻧــﺪ‬

‫ﺗﻮ ﻣﻲﺭﻭﻱ ﻭ ﺩﺭﻳﻦ ﺷﻬﺮ ﮐﺲ ﻧﻤﻲﻣﺎﻧﺪ‬

‫ﺟﻠﻴﻞ ﺧﻠﻴﻞ ﺗﺨﻠﹼﺺ‬ ‫ﺩﺭﺩﻱ ﮐﻪ ﻣﻲ ﮐﺸﺪ ﺩﻟﻢ ﺍﺯ ﺍﻧﺘﻈﺎﺭ ﻭﺻـﻞ‬

‫ﺩﺍﻧﺪ ﮐﺴﻲ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺳﺮ ﺭﺍﻫﻲ ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺍﺳﺖ‬ ‫*‬

‫ﮔﺮﻩ ﺷﺪ ﺑﺮ ﺗﻮ ﺍﺯ ﺗﻨﮕـﻲ ﺟـﺎﻳﻢ ﺷـﻤﻊ ﺗﺎﺑـﺎﻥ ﺭﺍ‬

‫ﻧﮕﻴﻦ ﻳﺎﻗﻮﺕ ﺍﺣﻤﺮ ﮔﺸﺖ ﺁﺧﺮ ﺍﻳﻦ ﻧﮕﻴﻦ ﺩﺍﻥ ﺭﺍ‬

‫ﻓﺼﻞ ﺩﻭﻡ‬

‫‪٦٣‬‬

‫ﻣﻦ ﮐﺠﺎ ﻭ ﺳﻔﺮ ﺍﺯ ﮐﻮﻱ ﺧﺮﺍﺑﺎﺕ ﺳﻠﻴﻢ‬

‫ﭼﻪ ﺗﻮﺍﻥ ﮐﺮﺩ ﭼﻮ ﺗﻘـﺪﻳﺮ ﺍﻟﻬـﻲ ﺑﺎﺷـﺪ‬ ‫*‬

‫ﺑﻪ ﺭﻫﮕﺬﺍﺭ ﻧﻈﺮ ﺭﻫﺰﻧﻲ ﺩﭼـﺎﺭﻡ ﺷـﺪ‬

‫ﺧﺒﺮ ﺯ ﺩﻳﺪﻩ ﺑﻪﺩﻝ ﻧﺎﺭﺳﻴﺪﻩ ﮐﺎﺭﻡ ﺷﺪ‬ ‫*‬

‫ﭼﻮ ﺳﻮﻱ ﺻﻴﺪﮔﺎﻩ ﺁﻳﺪ ﺯ ﺫﻭﻕ ﺍﻭ ﻏﺰﺍﻻﻥ ﺭﺍ‬

‫ﺻﺪﺍﻱ ﺧﻨﺪﺓ ﺯﺧﻢ ﺍﺯ ﺳﺮ ﻳﮏ ﺗﻴﺮ ﻣـﻲﺁﻳـﺪ‬ ‫*‬

‫ﺯ ﺑﻮﻱ ﭘﻴﺮﻫﻦ ﺑﻴﺮﻭﻥ ﺯﻟﻴﺨـﺎ ﺁﻧﭽﻨـﺎﻥ ﺩﺍﻍ ﺍﺳـﺖ‬

‫ﮐﻪ ﭼﻮﻥ ﺑﺮ ﺑﺮﮒ ﮔﻞ ﻫﺮﺟﺎ ﻧﺴﻴﻤﻲ ﺩﻳﺪ ﻣﻲﻟﺮﺯﺩ‬ ‫*‬

‫ﺑﻪ ﺑﺎﻍ ﻣﻲﺭﻭﺩ ﺁﻥ ﺷﺎﺥ ﮔﻞ ﺳﻠﻴﻢ ﺩﮔـﺮ‬

‫ﺑﻬﺎﺭ ﺩﺭ ﭼﻤﻦ ﺍﻣﺮﻭﺯ ﻣﻴﻬﻤﺎﻥ ﮔﻞ ﺍﺳﺖ‬ ‫*‬

‫ﮔﻠﺮﺧﺎﻥ ﺑﻴﻨﻨﺪ ﻫﺮﮔﻪ ﺑﺮ ﺍﺳﻴﺮ ﻳﮑـﺪﮔﺮ‬

‫ﺁﻓﺮﻳﻦ ﮔﻮﻳﻨﺪ ﺑﺮ ﻫﺮ ﺯﺧﻢ ﺗﻴﺮ ﻳﮑﺪﮔﺮ‬ ‫*‬

‫ﺭﺳﻮﺍﻱ ﻋﺎﻟﻤﻲ ﺷﺪﻱ ﺍﺯ ﺩﺳـﺖِ ﮔﻠﺮﺧـﺎﻥ‬

‫ﺻﺪﺑﺎﺭ ﮔﻔﺘﻤﺖ ﮐﻪ ﺳﻠﻴﻢ ﺍﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﺒﺎﺵ‬ ‫*‬

‫‪٦٢‬‬

‫ﻋﺒﺮﺕﺍﻟﻐﺎﻓﻠﻴﻦ‬

‫ﮔﺮﻡ ﺁﺗﺸﺒﺎﺯﻱﺍﻡ ﭼﻮﻥ ﺩﻳـﺪ ﺩﺭ ﻃﻔﻠـﻲ ﭘـﺪﺭ‬

‫ﮔﻔﺖ ﺍﻳﻦ ﺑﺪﺑﺨﺖ ﻣﺸﻖ ﻋﺸﻖ ﺑﺎﺯﻱ ﻣﻲﮐﻨﺪ‬ ‫*‬

‫ﮔﺮﻓﺘﻢ ﺍﻳﻨﮑﻪ ﺩﻫﺪ ﻭﻋﺪﻩ ﺷـﺎﻫﺪ ﺍﻣ‪‬ﻴـﺪ‬

‫ﺩﻣﺎﻍ ﮐﻮ ﮐﻪ ﮐﺴﻲ ﺻﺮﻑ ﺍﻧﺘﻈﺎﺭ ﮐﻨﺪ؟‬ ‫*‬

‫ﺁﻥ ﻟــﺐ ﺳــﻠﻴﻢ ﺁﺏ ﺑﻘــﺎ ﺭﺍ ﺷــﻬﻴﺪ ﮐـــﺮﺩ‬

‫ﺧﻮﻧﻬﺎﻱ ﺧﻠﻖ ﮐﻬﻨﻪ ﺷﺪ ﺍﻳﻦ ﺧﻮﻥ ﺗﺎﺯﻩﺍﻳﺴﺖ‬ ‫*‬

‫ﺩﺍﺭﺩ ﺍﻱ ﺩﻭﺳﺖ ﺯ ﺗﻮ ﺷﮑﻮﺓ ﺑﺴﻴﺎﺭ ﺳﻠﻴﻢ‬

‫ﺁﻩ ﺍﮔﺮ ﻣ‪‬ﻬﺮ ﺧﻤﻮﺷـﻲ ﺯ ﺩﻫـﺎﻥ ﺑﺮﺧﻴـﺰﺩ‬ ‫*‬

‫ﺣﺴﻦ ﻭ ﻋﺸﻖ ﺍﺯ ﻳﮏ ﻧﮕﺎﻩ ﮔﺮﻡ ﻳـﺎﺭ ﻫـﻢ ﺷـﻮﻧﺪ‬

‫ﭼﻮﻥ ﺩﻭ ﻫﻤﺸﻬﺮﻱ ﮐﻪ ﺩﺭ ﻏﺮﺑﺖ ﺩﭼﺎﺭ ﻫﻢ ﺷﻮﻧﺪ‬ ‫*‬

‫ﻭﺍﻱ ﺑﺮﺁﻧﮑــﻪ ﮐﻨــﺪ ﺗﻮﺑــﻪ ﺑــﻪﻫﻨﮕــﺎﻡ ﺑﻬــﺎﺭ‬

‫ﺍﻳﻦ ﮔﻨﺎﻫﻴﺴﺖ ﮐﻪ ﻣﺴﺘﻮﺟﺐ ﺑﺨﺸﻴﺪﻥ ﻧﻴﺴﺖ‬ ‫*‬

‫ﮔﹶﺮ‪‬ﻡ ﺑﻪﻭﺻﻞ ﺭﺳﺎﻧﺪ ﺳﻠﻴﻢ ﻧﻴﺴﺖ ﻋﺠﺐ‬

‫ﮐﻪ ﻫﺮﭼﻪ ﮔﻮﻳﻲ ﺍﺯﻳﻦ ﺭﻭﺯﮔﺎﺭ ﻣـﻲ ﺁﻳـﺪ‬ ‫*‬

‫ﻓﺼﻞ ﺩﻭﻡ‬

‫‪٦١‬‬

‫ﺳــﻠﻴﻢ ﻳــﺎﺭ ﻓﺮﺍﻣــﻮﺵ ﻋــﺸﻖ ﺭﺍ ﻧــﺎﺯﻡ‬

‫ﮐﻪ ﺧﺎﮎ ﺑﻮﺩﻡ ﻭ ﺑﻔﺮﻭﺧﺖ ﭼﻮﻥ ﻋﺒﻴﺮ ﻣﺮﺍ‬ ‫*‬

‫ﺯ ﺑﻠﺒﻼﻥ ﮔﻠﺴﺘﺎﻥ ﺳﻠﻴﻢ ﺻﺪ ﻓﺮﻳﺎﺩ‬

‫ﮐﻪ ﺍﺯ ﺑﻬﺎﺭ ﻧﮑﺮﺩﻧـﺪ ﺑـﺎﺧﺒﺮ ﻣـﺎ ﺭﺍ‬ ‫*‬

‫ﺍﻱ ﺑﺎﻏﺒﺎﻥ ﺑﻪ ﺟﺎﻥ ﺗﻮ ﻣﺎ ﺁﺯﻣﻮﺩﻩ ﺍﻳﻢ‬

‫ﺍﺯ ﻧﮑﻬﺖ ﮔﻞ ﺍﺳﺖ ﻋﻼﺝ ﺯﮐﺎﻡ ﻣﺎ‬ ‫*‬

‫ﺑﻪﻣﻌﺸﻮﻕ ﮐﺴﻲ ﻫﺮﮔـﺰ ﻧـﺪﺍﺭﻡ ﻣﻴـﻞ ﺁﻣﻴـﺰﺵ‬

‫ﺑﻪﺑﻠﺒﻞ ﻣﻲﺩﻫﻢ ﮔﻞ ﺭﺍ ﺍﮔﺮ ﺩﺭ ﺩﺳﺖِ ﻣﻦ ﺑﺎﺷﺪ‬ ‫*‬

‫ﺭﺳﻴﺪ ﮐﺎﺭ ﺑﻪ ﺟﺎﻳﻲ ﺯ ﻋﺎﺷـﻘﻲ ﻣـﺎ ﺭﺍ‬

‫ﮐﻪ ﺩﺭ ﻗﺒﻴﻠﺔ ﻣﺎ ﻫﺮﮐﻪ ﺑﻮﺩ ﻣﺠﻨﻮﻥ ﺷﺪ‬ ‫*‬

‫ﺍﺯ ﮔﺮﻓﺘــﺎﺭﻱ ﭼــﺮﺍ ﻧــﺎﻟﻢ ﺳــﻠﻴﻢ‬

‫ﻓﮑﺮ ﺁﺯﺍﺩﻱ ﭼﻮ ﺩﺭ ﺍﻧﺪﻳﺸﻪ ﻧﻴﺴﺖ‬ ‫*‬

‫ﺯ ﻧﺎﺯ ﻭ ﻏﻤﺰﻩ ﺩﺭﺍﻥ ﭼﺸﻢ ﻫﺮﭼﻪ ﺧﻮﺍﻫﻲ ﻫﺴﺖ‬

‫ﻭﻟــﻲ ﭼــﻪ ﺳــﻮﺩ ﺍﺳــﻴﺮﺍﻥ ﻧﮕــﺎﻩ ﻣــﻲﺧﻮﺍﻫﻨــﺪ‬ ‫*‬

‫‪٦٠‬‬

‫ﻋﺒﺮﺕﺍﻟﻐﺎﻓﻠﻴﻦ‬

‫ﺑﻪﺗﻘﺮﻳﺐ ﻋﺠﺐ ﺑﻮﺩﻡ ﺭﻓﻴﻖ ﻣﺤﺘﺴﺐ ﻋﻤﺮﻱ‬

‫ﭘﻲ ﺗـﺎﺭﺍﺝ ﻣـﻲ ﺗـﺎ ﺧﺎﻧـﺔ ﺧﻤ‪‬ـﺎﺭ ﻣـﻲﺭﻓـﺘﻢ‬ ‫*‬

‫ﺍﺯ ﺯﻟﻒ ﺩﻝ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻪﺧﻂ ﺗﻮ ﺑﺴﺘﻪﺍﻳﻢ‬

‫ﺍﻳﻦ ﻋﺬﺭ ﺑﺪﺗﺮ ﺍﺳﺖ ﺑﺴﻲ ﺍﺯ ﮔﻨﺎﻩ ﻣـﺎ‬ ‫*‬

‫ﻣﻪ ﮐﺎﻣﻞ ﺑﻪ ﻧـﻮﺭﺍﻧﻲ ﺭﺥ ﺩﻟﺒـﺮ ﻧﻤـﻲﻣﺎﻧـﺪ‬

‫ﺍﮔﺮ ﻣﺎﻧﺪ ﺷﺒﻲ ﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬ﺷﺒﻲ ﺩﻳﮕﺮ ﻧﻤﻲﻣﺎﻧﺪ‬ ‫*‬

‫ﺩﻳﺪﻳﻢ ﺯﻟﻒ ﺗﺎ ﮐﻤﺮ ﺁﻥ ﺩﻝ ﻓﺮﻭﺯ ﺭﺍ‬

‫ﺷﺎﻣﻲ ﻋﺠﺐ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺩﻳـﺪﻳﻢ ﺭﻭﺯ ﺭﺍ‬ ‫)‪( ۲۷‬‬

‫ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﻗﻠﻲ ﺳﻠﻴﻢ ﻃﺮﺷﺘﻲ‬ ‫ﺁﻥ ﮐﻪ ﺑﺮ ﻣﺎ ﮔﻞ ﻧﻤﻲﺯﺩ ﭘﻴﺶ ﺍﺯﻳﻦ ﺍﺯ ﺩﻭﺳﺘﻲ‬

‫ﻣﻲﺯﻧﺪ ﺍﮐﻨﻮﻥ ﺑـﻪﭼـﻮﺏ ﮔـﻞ ﻣـﻦ ﺩﻳﻮﺍﻧـﻪ ﺭﺍ‬ ‫*‬

‫ﻧﮕــﺎﻩ ﺑﺎﻏﺒــﺎﻧﻢ ﻣــﻲﭘﺮﺳــﺘﻢ ﻻﻟــﻪ ﻭ ﮔــﻞ ﺭﺍ‬

‫ﮐﻨﻢ ﭼﻮﻥ ﻣﻮﻱ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺯﻳﺎﺭﺕ ﺷﺎﺥ ﺳﻨﺒﻞ ﺭﺍ‬ ‫*‬

‫ﻧﻤﻲﮐﺸﺪ ﺑﻪﭼﻤﻦ ﻃﺒﻊ ﭘ‪‬ﺮ ﻏـﺮﻭﺭ ﻣـﺮﺍ‬

‫ﺷﺮﺍﺏ ﻣﻲ ﮐﺸﺪ ﺍﻳﻨﺠﺎ ﮔﻬﻲ ﺑﻪﺯﻭﺭ ﻣﺮﺍ‬ ‫*‬

‫ﻓﺼﻞ ﺩﻭﻡ‬

‫‪٥٩‬‬

‫ﺳﺮﺍﺝﺍﻟﺪ‪‬ﻳﻦ ﻋﻠﻲ ﺧﺎﻥ ﺁﺭﺯﻭ‬ ‫ﺍﮔﺮ ﻣﻲ ﺩﻳﺪ ﺳﺮﺥ ﺍﺯ ﺭﻧﮓ ﭘﺎﻥ ﺩﻧﺪﺍﻥ ﺟﺎﻧـﺎﻥ ﺭﺍ‬

‫ﮔﺴﺴﺘﻲ ﺷﻴﺦ ﻫﻤﭽﻮ ﺍﺷﮏ ﻣﺎ ﺗﺴﺒﻴﺢ ﻣﺮﺟﺎﻥ ﺭﺍ‬ ‫*‬

‫ﺷﻴﺦ ﺁﻧﺠﺎ ﺩﻋﻮٰﻱ ﺗﻘﻮٰﻱ ﻧﺨﻮﺍﻫﺪ ﺭﻓﺖ ﭘﻴﺶ‬

‫ﻋﺎﻟﻢ ﺁﺏ ﺍﺳﺖ ﺍﻳﻦ ﻭﺍﷲ ﺟﺎﻱ ﺯﻭﺭ ﻧﻴـﺴﺖ‬ ‫*‬

‫ﻫﺮ ﻟﺤﻈﻪ ﺁﻳﺪﻡ ﺑﻪﻧﻈﺮ ﺩﻳﮕﺮ ﺍﻭ ﻣـﺮﺍ‬

‫ﺯﺍﻥ ﺭﻭ ﺑﻪﻭﺻﻞ ﭘﻴﺶ ﺑﻮﺩ ﺁﺭﺯﻭ ﻣﺮﺍ‬ ‫*‬

‫ﮐﺎﻡ ﻭ ﺩﻫﺎﻥ ﻣﻦ ﺯ ﻣﻲ ﺑﻮﺳﻪ ﺑﺮ ﮐﻨﻨﺪ‬

‫ﺩﺭ ﺑﺰﻡ ﻭﺻﻞ ﺗﻮﺳﺖ ﺑﺒﻴﻦ ﺁﺭﺯﻭ ﻣﺮﺍ‬ ‫*‬

‫ﮔﺮ ﺗﻮ ﻫﻢ ﺁﻳﻲ ﭘﻲ ﻃﻮﻑ ﺷﻬﻴﺪﺍﻥ ﺩﻭﺭ ﻧﻴﺴﺖ‬

‫ﮔﺮﻳﻪ ﻣﻲﺁﻳﺪ ﺩﺭﻳﻦﺟﺎ ﺭﺍﻩ ﭼﻨﺪﺍﻥ ﺩﻭﺭ ﻧﻴـﺴﺖ‬ ‫*‬

‫ﺯﻳﻦ ﺑﻴﺶ ﻃﺎﻗﺖ ﺟﻮﺭ ﺍﻱ ﺑـﻲﻭﻓـﺎ ﻧـﺪﺍﺭﻳﻢ‬

‫ﺗﺎ ﭼﻨﺪ ﺧﻮﻥ ﺗﻮﺍﻥ ﮐﺮﺩ ﺁﻥ ﺩﻝ ﮐﻪ ﻣﺎ ﻧﺪﺍﺭﻳﻢ‬ ‫*‬

‫ﺁﻳﺪ ﺑﻪ ﺣـﺎﻝ ﺫﺍﻳﻘـﺔ ﺧـﻮﻳﺶ ﮔﺮﻳـﻪﺍﻡ‬

‫ﻳﮏ ﺁﺷﻨﺎﻱ ﺑﺎ ﻣﺰﻩ ﺩﺭ ﺭﻭﺯﮔﺎﺭ ﻧﻴﺴﺖ‬ ‫*‬

‫‪٥٨‬‬

‫ﻋﺒﺮﺕﺍﻟﻐﺎﻓﻠﻴﻦ‬

‫ﻧﺎﻡ ﺻـﺎﺣﺐ ﺟـﻮﻫﺮﺍﻥ ﺍﺯ ﮐﺎﺭﻓﺮﻣـﺎ ﺷـﺪ ﺑﻠﻨـﺪ‬

‫ﺷﺎﻫﺪﻱ ﺍﺯ ﺑﻬﺮ ﺍﻳﻦ ﺩﻋﻮٰﻱ ﺑﻪ ﺍﺯ ﺷﻤﺸﻴﺮ ﻧﻴﺴﺖ‬ ‫*‬

‫ﻋﺸﻖ ﭼﻮﻥ ﮐﺎﻣﻞ ﻋﻴﺎﺭ ﺍﻓﺘﺪ ﮐﻨﺪ ﺍﻳﺠﺎﺩ ﺣﺴﻦ‬

‫ﮐﻮﻫﮑﻦ ﻣﻌﺸﻮﻕ ﺭﺍ ﺍﺯ ﺳﻨﮓ ﭘﻴﺪﺍ ﮐﺮﺩﻩ ﺍﺳﺖ‬ ‫*‬

‫ﺷﻬﺮﺕ ﺍﺯ ﻓﺮﺯﻧﺪﻱ ﺁﺩﻡ ﻧﮕﺮﺩﻱ ﺣﻖ ﺷﻨﺎﺱ‬

‫ﺑﻨﺪﮔﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺯﺍﺩﮔـﻲ ﻣﻨﻈـﻮﺭ ﻧﻴـﺴﺖ‬ ‫*‬

‫ﺩﻧﻴﺎﻱ ﺳﻔﻠﻪﭘﺮﻭﺭ ﻧﮕﺮﻓﺖ ﺩﺳﺖ ﻣﺮﺩﻱ‬

‫ﺗﺎ ﭼﻮﻥ ﺧﻮﺩﻱ ﻧﺒﻴﻨﺪ ﺍﺯ ﺧﺎﮎ ﺑﺮ ﻧﺪﺍﺭﺩ‬ ‫*‬

‫ﻣﻦ ﻭ ﺷﻬﺮﺕ ﺟﻨﺎﻍ ﺩﻭﺳﺘﻲ ﺑﺎ ﻫﺮﮐﻪ ﻣﻲﺑﻨـﺪﻳﻢ‬

‫ﺑﻐﻴﺮ ﺍﺯ ﺩﺷﻤﻨﻲﻫﺎ ﺷﺮﻁ ﺩﻳﮕﺮ ﻧﻴﺴﺖ ﻣﻨﻈﻮﺭﺵ‬ ‫*‬

‫ﻳﮏ ﻋﻤﺮ ﺩﺭﻳـﻦ ﻣﻴﮑـﺪﻩ ﺑـﻮﺩﻳﻢ ﺳـﺮﺍﻓﺮﺍﺯ‬

‫ﭼﻮﻥ ﺩﺧﺘﺮ ﺭﺯ ﻳـﮏ ﭘـﺴﺮ ﺳـﺎﺩﻩ ﻧﺪﻳـﺪﻳﻢ‬

‫ﺷﻬﺮﺕ ﺭﺥ ﻳﺎﺭ ﺗﻮ ﻧﮑﻮ ﺧﻂ ﭼـﻮ ﺑـﺮﺁﻭﺭﺩ‬

‫ﺩﺭ ﺑﻨﮓ ﺗﻮ ﮐﻴﻒ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺑﺎﺩﻩ ﻧﺪﻳﺪﻳﻢ‬

‫ﻓﺼﻞ ﺩﻭﻡ‬

‫‪٥٧‬‬ ‫)‪( ۲۶‬‬

‫ﺣﮑﻴﻢ ﺷﻴﺦ ﺣﺴﻴﻦ ﺷﻬﺮﺕ‬ ‫ﻧﺸﺪ ﻫﺮﮔﺰ ﮐﺴﻲ ﻣﺤﺴﻮﺩ ﻣﻦ ﺍﺯ ﻣﺮﺩﻡ ﺩﻧﻴﺎ‬

‫ﺍﮔﺮ ﮐﺮﺩﻡ ﺣﺴﺪ ﺑﺮ ﺗﺎﺭﮎ ﺩﻧﻴﺎ ﺣﺴﺪ ﮐﺮﺩﻡ‬ ‫*‬

‫ﺳﻮﺩﺍﻱ ﻣﺎ ﺯ ﻣﺤﻨﺖ ﻭﺻﻞ ﺗﻮ ﺩﺭﮔﺮﻓﺖ‬

‫ﺑﻲﺩﺭﺩ ﻧﺮﺥ ﺟﻮﺭ ﻭ ﺟﻔﺎ ﺭﺍ ﮔﺮﺍﻥ ﻣﮑـﻦ‬ ‫*‬

‫ﺑﻪﭘﻴﺶ ﭼﻮﻥ ﺧﻮﺩﻱ ﻫﻨﮕﺎﻡ ﻋﺮﺽ ﻣﺪ‪‬ﻋﺎ ﻇﺎﻟﻢ‬

‫ﺯﺑﺎﻥ ﺧﻮﻳﺶ ﺭﺍ ﺍﻟﮑﻦ ﻧﺪﻳﺪﻱ ﮐﺎﺵ ﻣﻲﺩﻳـﺪﻱ‬ ‫*‬

‫ﺑﻪﺭﻧﮓ ﻣﻮﻱ ﭼﻴﻨﻲ ﻣﻲﺩﻫﻢ ﺟﺎ ﺩﺭ ﺩﻝ ﺧﻮﻳﺸﺶ‬

‫ﺍﮔﺮ ﺍﺯ ﺯﻟﻒ ﻳﺎﺭ ﺍﻓﺘﺪ ﺑﻪﺩﺳﺖ ﻣـﻦ ﺭﺳـﻦ ﺩﺍﺭﻱ‬ ‫*‬

‫ﮔﺪﺍﻳﻲ ﺭﺍ ﺑﻪ ﻧﺨﻮﺕ ﻣﻲ ﮐﻨﻨﺪ ﺍﻣﺮﻭﺯ ﺩﺭﻭﻳﺸﺎﻥ‬

‫ﭼﻪ ﻣﻲﮐﺮﺩﻧﺪ ﺍﮔﺮ ﻣﻲﺩﺍﺷﺘﻨﺪ ﺍﻳﻦ ﻗﻮﻡ ﺩﻧﻴﺎﻳﻲ‬ ‫*‬

‫ﭘﺮﻳﺸﺎﻥ ﺍﺳﺖ ﺑﻮﻱ ﻧﺎﻓﻪ ﻫﺮ ﺟﺎ ﻣﻲﺭﻭﻡ ﺷﻬﺮﺕ‬

‫ﻧﻤﻲ ﺩﺍﻧﻢ ﮔﺮﻩ ﺍﺯ ﺯﻟﻒ ﻣﺎ ﮐﺎﮐﻞ ﮔـﺸﺎﺩ ﺍﻣـﺸﺐ‬ ‫*‬

‫ﮔﺮﻓﺘﻢ ﺑﻮﺳﻪ ﺍﺯ ﻟﻌﻞ ﻟﺒﺶ ﺩﺷﻨﺎﻡ ﻣﻲﺧﻮﺍﻫﻢ‬

‫ﮐﻪ ﻣﻦ ﮐﺎﺭ ﻧﻤﺎﻳﺎﻥ ﮐﺮﺩﻩﺍﻡ ﺍﻧﻌﺎﻡ ﻣﻲﺧـﻮﺍﻫﻢ‬ ‫*‬

‫‪٥٦‬‬

‫ﻋﺒﺮﺕﺍﻟﻐﺎﻓﻠﻴﻦ‬

‫ﻣﺎﻩ ﻣﻦ ﺍﺯ ﺻﺒﺎ ﺭﺧﺶ ﺑﺲﮐﻪ ﺩﺭ ﺁﺏ ﻭ ﺗﺎﺏ ﺷﺪ‬

‫ﺳﻬﺮﻩ ﭼﻮ ﺑـﺴﺖ ﻋﺎﺭﺿـﺶ ﭘﻨﺠـﺔ ﺁﻓﺘـﺎﺏ ﺷـﺪ‬

‫)‪(۲۵‬‬

‫ﻣﻴﺮﺯﺍ ﺻﺎﺋﺐ‬ ‫ﺯ ﺧﻄﹼﺖ ﺍﻳﻦ ﻧﻤﺎﻳﺎﻥ ﮔﺸﺘﻪ ﺍﺯ ﻃﺮﻑ ﺑﻨﺎ ﮔﻮﺷﺶ‬

‫ﮐﻪ ﺷﺪ ﮔﺮﺩ ﻳﺘﻴﻤﻲ ﺳﺎﻳﻪ ﺍﻓﮕﻦ ﺍﺯ ﺑﺮ ﻭ ﺩﻭﺷـﺶ‬ ‫*‬

‫ﺗﺮﮎ ﻋ‪‬ﺠﺐ ﻭ ﮐﺒﺮ ﮐﻦ ﺗﺎ ﻗﺒﻠﺔ ﻋﺎﻟﻢ ﺷﻮﻱ‬

‫ﺻﻮﺭﺕ ﺍﺑﻠـﻴﺲ ﺭﺍ ﺑﮕـﺬﺍﺭ ﺗـﺎ ﺁﺩﻡ ﺷـﻮﻱ‬ ‫*‬

‫ﮐﻪ ﮐﺎﻡ ﻋﺎﺷﻖ ﻧﺎﮐﺎﻡ ﻣﻲﺗﻮﺍﻧﺪ ﺩﺍﺩ؟‬

‫ﺑﻪ ﻏﻴﺮ ﻣﺎ ﺑﻪ ﮐﻪ ﺩﺷﻨﺎﻡ ﻣﻲﺗﻮﺍﻧﺪ ﺩﺍﺩ‬ ‫*‬

‫ﻫﺮﮔﺰ ﻧﺒﻮﺩﻩ ﺍﺳﺖ ﺑﻪﺍﻳﻦ ﺭﺗﺒﻪ ﺣﺴﻦ ﺧﻂ‬

‫ﻣﺎ ﺳﺮ ﺑـﻪ ﺳـﺮ ﻗﻠﻤـﺮﻭ ﺍﻳﺠـﺎﺩ ﺩﻳـﺪﻩﺍﻳـﻢ‬ ‫*‬

‫ﮔﺮ ﺑﺸﻨﻮﻱ ﺍﺯﻭ ﺩﻭ ﺳﻪ ﺣﺮﻓﻲ ﭼﻪ ﻣﻲﺷﻮﺩ‬

‫ﺻــﺎﺋﺐ ﭼﻬــﺎ ﺷــﻨﻴﺪ ﺯ ﻣــﺮﺩﻡ ﺑــﺮﺍﻱ ﺗــﻮ‬ ‫*‬

‫ﺁﻧﮑﻪ ﺩﺍﺭﺩ ﺍﻋﺘﻤﺎﺩ ﺧﻴﺮﮔﻲ ﺑﺮ ﭼﺸﻢ ﺧﻮﻳﺶ‬

‫ﺳﺨﺖ ﻣﻲﺗﺮﺳﻢ ﺩﭼـﺎﺭ ﺁﻓﺘـﺎﺏ ﻣـﻦ ﺷـﻮﺩ‬

‫ﻓﺼﻞ ﺩﻭﻡ‬

‫‪٥٥‬‬

‫ﻣﻴﺮ ﺳﻴ‪‬ﺪ ﺣﺴﻴﻦ ﻣﺨﺎﻃﺐ ﺑﻪﺍﻣﺘﻴﺎﺯ ﺧﺎﻥ ﻣﺘﺨﻠﹼﺺ ﺑﻪ»ﺧﺎﻟﺺ«‬ ‫ﺯ ﺷﺮﻡ ﺁﻟﻮﺩﻩ ﭼﺸﻤﻲ ﺩﻳﺪﻩ ﺍﻡ ﻧﻈﹼﺎﺭﺓ ﮔﺮﻣـﻲ‬

‫)‪(۲۴‬‬

‫ﮐﻪ ﺗﺎ ﺁﻳﺪ ﻧﮕﺎﻫﺶ ﺑﺮ ﺳﺮ ﻣﮋﮔﺎﻥ ﺣﻴﺎ ﮔﺮﺩﺩ‬ ‫*‬

‫ﻫﺮﮐﻪ ﺷﺪ ﺑﺎﻻﻧﺸﻴﻦ ﻣﺤﺮﻭﻡ ﮔﺸﺖ ﺍﺯ ﻳﺎﺩ ﺗﻮ‬

‫ﻣﻘﺮﻱ ﺗﺴﺒﻴﺢ ﺍﺯ ﺁﻥ ﺑﻲﺑﻬﺮﻩ ﺍﺯ ﻳﺎﺩ ﺧﺪﺍﺳـﺖ‬ ‫*‬

‫ﺷﻮﺧﻲ ﻣﺸﺖ ﭘﺮﻱ ﻳﻌﻨـﻲ ﮐـﻪ ﺑﻠﺒـﻞ ﺭﺍ ﭼـﺮﺍ‬

‫ﺳﻴﺮ ﮔﻠﺸﻦ ﭘﻴﺸﮑﺶ ﺑﻲ ﺭﺣﻢ ﮔﻞﭼﻴـﺪﻥ ﭼـﻪ‬ ‫ﺑــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﻮﺩ‬ ‫*‬

‫ﺁﺩﻣﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﺻﻨﻮﺑﺮ ﮐﻪ ﺑـﻮﺩ ﻳـﺎﺭﺵ ﺩﻝ‬

‫ﺁﻥ ﻗﺪﺭ ﺩﻝ ﺯ ﮐﺴﻲ ﺧﻮﺍﻩ ﮐﻪ ﻣﻘﺪﻭﺭ ﺷﻮﺩ‬ ‫*‬

‫ﺣﺴﻦ ﺳﺮﺷﺎﺭ ﺗﺮﺍ ﻣﺸﺎﻃﻪﺍﻱ ﺩﺭﮐﺎﺭ ﻧﻴﺴﺖ‬

‫ﻣﻲ ﺯﻧﺪ ﺑﺮﮔﺸﺘﻪ ﻣﮋﮔﺎﻥ ﺷﺎﻧﻪ ﺑﺮ ﮐﺎﮐﻞ ﺗـﺮﺍ‬ ‫*‬

‫ﺯ ﺗــﺄﺛﻴﺮ ﻧﮕــﺎﻩ ﭼــﺸﻢ ﺍﻭ ﭘﻴﻮﺳــﺘﻪ ﺑﻴﻤــﺎﺭﻡ‬

‫ﺑﻪﻣﻦ ﺁﺏ ﻭ ﻫﻮﺍﻱ ﻭﺻﻞ ﮔﻠﺮﻭﻳﺎﻥ ﻧﻤﻲﺳﺎﺯﺩ‬ ‫*‬

‫ﺑﻪﻣﺮﺍﺩ ﺧﻮﺩ ﻧﺸﺪ ﭼﻮﻥ ﺑﮕﺬﺍﺭ ﮐﻢ ﺷﻮﺩ ﺩﻝ‬

‫ﭼﻪ ﺑﻪﮐﺎﺭ ﺧﻮﻳﺶ ﺁﻳﺪ ﮐﻪ ﺑﻪﮐﺎﺭ ﻣـﺎ ﺑﻴﺎﻳـﺪ‬ ‫*‬

‫‪٥٤‬‬

‫ﻋﺒﺮﺕﺍﻟﻐﺎﻓﻠﻴﻦ‬

‫ﻭﺍﻋﻈﺎﻥ ﻣﻨﻊ ﺷﺮﺍﺏ ﺍﺯ ﺩﻭ ﺳﻪ ﺣﺮﻓﻲ ﮐﺮﺩﻧﺪ‬

‫ﻗﻔــﻞ ﺍﺑﺠــﺪ ﺑﮕﺮﻓﺘﻨــﺪ ﻭ ﺑــﻪﻣﻴﺨﺎﻧــﻪ ﺯﺩﻧــﺪ‬ ‫*‬

‫ﻗﺪﺭ ﻭ ﻗﻴﻤﺖ ﻧﻴﺴﺖ ﻫﺮﮔﺰ ﻣﺮﺩﻡ ﺑﻲﻓﻴﺾ ﺭﺍ‬

‫ﻋﺎﻗﻼﻥ ﻋﺒﺮﺕ ﺯ ﻧﺨﻞ ﺑﻲ ﺛﻤﺮ ﺑﺎﻳـﺪ ﮔﺮﻓـﺖ‬ ‫*‬

‫ﺻﺪ ﻗﺴﻢ ﮔﺮ ﺑﺨﻮﺭﻱ ﻳﮏ ﺳﺨﻨﺖ ﻧﻴﺴﺖ ﺩﺭﺳﺖ‬

‫ﺯﺍﻧﮑــﻪ ﺩﻳــﺪﻳﻢ ﺑــﻪﻳــﮏ ﺣــﺮﻑ ﺗــﻮ ﭘﻨﺠــﺎﻩ ﻏﻠــﻂ‬ ‫*‬

‫ﺑﺎ ﺭﺥ ﻭ ﺯﻟﻒ ﺗﻮ ﮐﺎﺭ ﺍﺳﺖ ﭼﻪ ﻣﻲﺑﺎﻳﺪ ﮐﺮﺩ‬

‫ﺁﻓﺖ ﻟﻴﻞ ﻭ ﻧﻬﺎﺭ ﺍﺳﺖ ﭼـﻪ ﻣـﻲﺑﺎﻳـﺪ ﮐـﺮﺩ‬ ‫*‬

‫ﺑﻪﻏﻴﺒﺖ ﻫﺮﮐﻪ ﺣﻖ ﺁﺷﻨﺎﻳﻲ ﺭﺍ ﻧﮕﻪ ﺩﺍﺭﺩ‬

‫ﺍﻟﻬﻲ ﻫﺮ ﮐﺠﺎ ﺑﺎﺷﺪ ﺧﺪﺍ ﺑﺎﺷﺪ ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﺶ‬

‫)‪(۲۲‬‬

‫ﺷﻔﻴﻌﺎﻱ ﺍﺛﺮ‬ ‫ﺑﻪﺧﻮﻥ ﻏﻠﻄﻴﺪﻥ ﺩﻟﻬﺎ ﺯ ﺑﻴﺪﺍﺩ ﺗﻮ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‬

‫ﺳﺘﻢ ﺩﺭ ﻗﺒﻀﺔ ﻣﮋﮔﺎﻥ ﺟﻠﹼﺎﺩ ﺗﻮ ﻣﻲ ﺑﺎﺷـﺪ‬

‫)‪( ۲۳‬‬

‫ﺍﻣﻴﻨﺎﻱ ﻧﺠﻔﻲ‬ ‫ﮐﺠﺎ ﺷﺪ ﺁﻥ ﻫﻤﻪ ﻣﻬﺮﻱ ﮐﻪ ﺩﺍﺷﺘﻲ‪ ،‬ﺍﮐﻨﻮﻥ‬

‫ﺑﻪﺧـﺎﻃﺮﻡ ﻧﺮﺳـﻢ ﮔـﺮ ﻫﻤـﻪ ﻏﺒـﺎﺭ ﺷـﻮﻡ‬

‫ﻓﺼﻞ ﺩﻭﻡ‬

‫‪٥٣‬‬ ‫)‪(۱۹‬‬

‫ﺁﻫﻲ ﺳﺒﺰﻭﺍﺭﻱ‬ ‫ﺷﻮﺩ ﺍﺯ ﺩﻳﮕﺮﺍﻥ ﺩﺭ ﺧﺸﻢ ﻭ ﺑﺮ ﻣﻦ ﺩﺍﻣﻦ ﺍﻓﺸﺎﻧﺪ‬

‫ﻏﺒﺎﺭﻱ ﺩﺭ ﺩﻝ ﺍﺯ ﻫﺮﮐﺲ ﮐﻪ ﺩﺍﺭﺩ ﺑﺮ ﻣﻦ ﺍﻓﺸﺎﻧﺪ‬ ‫*‬

‫ﺗﺎﺑﻮﺕ ﻣﻦ ﺁﻫـﺴﺘﻪ ﺯ ﮐـﻮﻳﺶ ﮔﺬﺭﺍﻧﻴـﺪ‬

‫ﭼﻮﻥ ﻧﻴﺴﺖ ﺍﻣﻴﺪﻱ ﮐﻪ ﺑﻴﺎﻳﻢ ﺩﮔﺮ ﺍﻳﻨﺠﺎ‬

‫)‪(۲۰‬‬

‫ﻣﻮﻻﻧﺎ ﺍﻓﺴﺮﻱ‬ ‫ﺁﻳﻲ ﻭ ﺑﮕﺬﺭﻱ ﻭ ﺑﻪ ﻣﻦ ﻫﻴﭻ ﻧﻨﮕـﺮﻱ‬

‫ﺍﻱ ﺟﺎﻥ ﻣﻦ ﻓﺪﺍﻱ ﺗﻮ ﺍﻳﻦ ﻧﻴﺰ ﺑﮕﺬﺭﺩ‬

‫)‪( ۲۱‬‬

‫ﻧﻌﻤﺖ ﺧﺎﻥ ﻋﺎﻟﻲ‬ ‫ﺷﺪ ﮔﻞ ﺭﻭﻳﺶ ﻣﮕﺮ ﺍﺯ ﺭﻭﻱ ﮔﻞ ﮔﻠﺮﻧﮓﺗﺮ‬

‫ﮐﺰ ﻧﻮﺍﻱ ﺑﻠﺒﻼﻥ ﺷﺪ ﻧﺎﻟـﻪ ﺳـﻴﺮ ﺁﻫﻨـﮓ ﺗـﺮ‬ ‫*‬

‫ﻫﺮ ﻟﺤﻈﻪ ﺯ ﺑﺲ ﺁﻣﺪ ﻭ ﺭﻓﺖ ﺗﻮ ﺩﺭ ﺁﻧﺠﺎﺳﺖ‬

‫ﺩﺭ ﺑﺴﺘﺮ ﻫﺮ ﺑﺮﮒ ﮔﻠﻲ ﺟﺎﻱ ﺗﻮ ﮔـﺮﻡ ﺍﺳـﺖ‬ ‫*‬

‫ﮔﻞ ﺍﺷﮏ ﭼﺸﻢ ﻭ ﻻﻟﻪ ﺩﺍﻍ ﺩﻝ‪ ،‬ﺳﻨﺒﻞ ﭘﺮﻳﺸﺎﻧﻲ‬

‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻫﺮﮐﺴﻲ ﺩﺭ ﻋﺸﻖ ﭼﻴﺰﻱ ﻳﺎﺩﮔﺎﺭ ﺍﺯ ﻣـﻦ‬

‫ﺍﮔﺮ ﻧﻨﺸﺴﺖ ﻋﺎﻟﻲ ﻳﺎﺭ ﺑﺎ ﻣﻦ ﺷﮑﻮﻩ ﻧﺘﻮﺍﻥ ﮐـﺮﺩ‬

‫ﮐﻪ ﺩﺍﺭﺩ ﺍﺯ ﻏﺮﻭﺭ ﻧـﺎﺯ ﻣﻌـﺸﻮﻗﺎﻧﻪ ﻋـﺎﺭ ﺍﺯ ﻣـﻦ‬ ‫*‬

‫‪٥٢‬‬

‫ﻋﺒﺮﺕﺍﻟﻐﺎﻓﻠﻴﻦ‬

‫ﺍﻳﻦ ﻫﺮﺩﻭ ﺷﻌﺮ ﺩﺭ ﺍﮐﺜﺮ ﺗﺬﮐﺮﻩﻫﺎ ﺑﻪﻧﺎﻡ ﻣﻮﻟﻮﻱ ﺭﻭﻡ ﺛﺒﺖ ﺍﺳﺖ ﻭ‬

‫ﺯﺑﺎﻧﺰﺩ ﻋﺎﻟﻢ ﻧﻴﺰ ﭼﻨﻴﻦ ﺍﺳﺖ ﻭ ﻣﻴﺮﺯﺍ ﺻﺎﺣﺐ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﻨﺪ ﮐﻪ ﺍﻳﻦ‬

‫ﻫﺮﺩﻭ ﺷﻌﺮ ﺍﺯ ﻣﻮﻟﻮﻱ ﺭﻭﻡ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺧﻮﺏ‪.‬‬ ‫ﻣﺼﺮﻉ‪:‬‬

‫ﻣﺘﺎﻉ ﻧﻴﮏ ﻫﺮ ﺩﮐﺎﻥ ﮐﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻗﺎﺑﻞ ﺧﻂ ﮐﺸﻴﺪﻥ ﻧﺒﻮﺩ‬

‫ﻣﻮﻟﻮﻱ ﺟﺎﻣﻲ ﻋﻠﻴﻪﺍﻟﺮﲪﺔ‬ ‫ﺳﺮﻭﺩ ﻣﺠﻠﺲ ﺩﺭﺩ ﺍﺳﺖ ﺁﻩ ﻭ ﻧﺎﻟﺔ ﻣﺎ‬

‫ﺣﺒﺎﺏ ﺧﻮﻥِ ﺟﮕﺮ ﻻﻟﻪﮔﻮﻥ ﭘﻴﺎﻟﺔ ﻣـﺎ‬ ‫*‬

‫ﻣﺮﺍ ﺑﻪﮐﻮﻱ ﺗﻮ ﺧـﻮﺍﻫﻢ ﮐـﻪ ﺧﺎﻧـﻪﺍﻱ ﺑﺎﺷـﺪ‬

‫ﺯ ﺑﻬـــﺮ ﺁﻣـــﺪﻥ ﺁﻧﺠـــﺎ ﺑﻬﺎﻧـــﻪﺍﻱ ﺑﺎﺷـــﺪ‬ ‫*‬

‫ﺁﻩ ﺍﺯ ﺁﻥ ﺷﻮﺥ ﮐﻪ ﻣﻦ ﺑﺮ ﺳﺮ ﺭﺍﻫﺶ ﭼﻮ ﺭﻭﻡ‬

‫ﺑﻬــﺮ ﻣﺤﺮﻭﻣــﻲ ﻣــﻦ ﺍﺯ ﺭﻩ ﺩﻳﮕــﺮ ﮔــﺬﺭﺩ‬ ‫*‬

‫ﮔﺬﺭﮐﻦ ﺍﺯ ﺳﺨﻦ ﺑﻮﺳﻪ ﺍﻳﻦ ﻧﻪ ﺑﺲ ﺑﺎﺷﺪ‬

‫ﮐﻪ ﺑﮕﺬﺭﺩ ﺳﺨﻨﺎﻥ ﺗﻮ ﺑﺮ ﻟـﺐ ﻭ ﺩﻫـﻨﺶ‬ ‫*‬

‫ﺧﻮﺍﻫﻢ ﺍﺯ ﺩﻝ ﺑﺮﮐﺸﻢ ﭘﻴﮑﺎﻥ ﺗﻮ‬

‫ﻟﻴــﮏ ﺍﺯ ﺩﻝ ﺑﺮﻧﻤــﻲﺁﻳــﺪ ﻣــﺮﺍ‬ ‫*‬

‫ﺷﮑﺎﺭ ﭘﻴﺸﻪ ﺩﻭ ﺗﺮﮎ ﺍﻧﺪ ﺧﻔﺘﻪ ﭼﺸﻤﺎﻧﺶ‬

‫ﻧﻬﺎﺩﻩ ﺑﺮ ﺳﺮ ﺑـﺎﻟﻴﻦ ﺧـﻮﺩ ﮐﻤـﺎﻥ ﻫـﺮﺩﻭ‬

‫ﻓﺼﻞ ﺩﻭﻡ‬

‫‪٥١‬‬

‫ﺳﻌﺪﻱ ﻋﻠﻴﻪﺍﻟﺮﲪﺔ‬ ‫ﺑﺮ ﻣﻦ ﮐﻪ ﺻﺒﻮﺣﻲ ﺯﺩﻩﺍﻡ ﺧﺮﻗﻪ ﺣﺮﺍﻡ ﺍﺳﺖ‬

‫ﺍﻱ ﻣﺠﻠــﺴﻴﺎﻥ ﺭﺍﻩِ ﺧﺮﺍﺑــﺎﺕ ﮐــﺪﺍﻡ ﺍﺳــﺖ؟‬ ‫*‬

‫ﺁﺭﺯﻭ ﻣـﻲﮐــﺸﺪﻡ ﺑـﺎ ﺗــﻮ ﺩﻣـﻲ ﺩﺭ ﺑــﺴﺘﺎﻥ‬

‫ﻳﺎ ﺑﻬﺮ ﮔﻮﺷﻪ ﮐﻪ ﺑﺎﺷﻲ ﺗﻮ ﮐﻪ ﺧﻮﺩ ﺑﺴﺘﺎﻧﻲ‬ ‫*‬

‫ﭼﻮﻥ ﺗﻨﮓ ﻧﺒﺎﺷﺪ ﺩﻝ ﻣﺴﮑﻴﻦ ﺣﻤﺎﻣﻲ‬

‫ﮐــﺲ ﻳــﺎﺭ ﻫــﻢ ﺁﻭﺍﺯ ﻧﮕﻴﺮﻧــﺪ ﺑــﺪﺍﻣﻲ‬ ‫*‬

‫ﻫﺮ ﻏﻤﻲ ﺭﺍ ﻓﺮﺣﻲ ﻫﺴﺖ ﺍﺯ ﺁﻥ ﻣﻲﺗﺮﺳﻢ‬

‫ﭘﻴﺶ ﺍﺯ ﺁﻧﻢ ﺑِﮑﹸﺸﺪ ﺯﻫﺮ ﮐـﻪ ﺗﺮﻳـﺎﻕ ﺁﻳـﺪ‬ ‫*‬

‫ﭼــﺮﺍ ﻭ ﭼــﻮﻥ ﻧﺮﺳــﺪ ﺑﻨــﺪﮔﺎﻥ ﻣﺨﻠــﺺ ﺭﺍ‬

‫ﺭﻭﺍﺳﺖ ﮔﺮ ﻫﻤﻪ ﺑﺪ ﻣﻲﮐﻨﺪ ﻧﮑﻮ ﮐﻪ ﻧﮑﻮﺳﺖ‬ ‫*‬

‫ﭘﻴﺶ ﺩﮔﺮﻱ ﻧﻤﻲﺗﻮﺍﻥ ﺭﻓﺖ‬

‫ﺍﺯ ﺗﻮ ﺑﻪﺗﻮ ﺁﻣـﺪﻡ ﺑـﻪﺯﻧﻬـﺎﺭ‬

‫ﻣﻮﻻﻧﺎ ﺭﻭﻡ ﻋﻠﻴﻪﺍﻟﺮﲪﺔ‬ ‫ﺍﻱ ﺧﺪﺍﻭﻧـــﺪ ﻳﮑـــﻲ ﻳـــﺎﺭ ﺟﻔﺎﮐـــﺎﺭﺵ ﺩﻩ‬

‫ﺩﻟﺒﺮﻱ ﻋﺸﻮﻩﮔﺮﻱ ﺳﺮﮐﺶ ﺧﻮﻧﺨـﻮﺍﺭﺵ ﺩﻩ‬

‫ﺗﺎ ﺑﺪﺍﻧﺪ ﮐﻪ ﺷﺐ ﻣـﺎ ﺑـﻪﭼـﺴﺎﻥ ﻣـﻲﮔـﺬﺭﺩ‬

‫ﺩﺭﺩ ﻋﺸﻘﺶ ﺩﻩ ﻭ ﻋﺸﻘﺶ ﺩﻩ ﻭ ﺑﺴﻴﺎﺭﺵ ﺩﻩ‬

‫‪٥٠‬‬

‫ﻋﺒﺮﺕﺍﻟﻐﺎﻓﻠﻴﻦ‬

‫ﻣﻦ ﺍﺷﮏ ﺑﻲﺩﻻﻥ ﺭﺍ ﺧﻨﺪﻩ ﻣـﻲﭘﻨﺪﺍﺷـﺘﻢ ﺭﻭﺯﻱ‬

‫ﮐﻨﻮﻥ ﺑﺮﻣﻲﺩﻫﺪ ﺗﺨﻤﻲ ﮐﻪ ﻣﻦ ﻣﻲﮐﺎﺷﺘﻢ ﺭﻭﺯﻱ‬ ‫*‬

‫ﮔﻮﻳﻨﺪ ﮐﻪ ﺍﺯ ﺧﻮﺑـﺎﻥ ﺑـﺪﻧﺎﻡ ﺷـﺪﻱ ﺧـﺴﺮﻭ‬

‫ﺩﻝ ﭼﻮﻥ ﻧﮑﻨﺪ ﻓﺮﻣﺎﻥ ﺧﺴﺮﻭ ﭼﻪ ﮐﻨﺪ ﺁﻥ ﺭﺍ؟‬ ‫*‬

‫ﮐﺮﺷﻤﻪﻫﺎﻱ ﺗﻮ ﺍﺯ ﺑﺲﮐﻪ ﻫﺴﺖ ﺭﻧﮓﺁﻣﻴﺰ‬

‫ﻧﻪ ﺁﺷﺘﻲ ﺗﻮ ﺩﺍﻧـﺪ ﮐـﺴﻲ ﻧـﻪ ﺟﻨـﮓ ﺗـﺮﺍ‬ ‫*‬

‫ﺧﺴﺮﻭ ﮐﻪ ﺳﻮﺧﺖﺳﺖ ﺩﻝ ﺍﻭ‪‬ﻝ ﺩﻟﺶ ﺩﻫﻴﺪ‬

‫ﻭﺍﻥ ﺩﻝ ﮐــﻪ ﺳــﻮﺧﺘﻪ ﻧﺒــﻮﺩ ﺁﺗــﺸﺶ ﺩﻫﻴــﺪ‬ ‫*‬

‫ﻧﺪﺍﻧﻢ ﻣﻦ‪ ١‬ﺗﺮﺍ ﺩﺭ ﺩﻝ ﭼﻪ ﺍﻓﺘﺎﺩ‬

‫ﮐﻪ ﺩﺍﺩﻱ ﺻﺤﺒﺖ ﺩﻳﺮﻳﻨﻪ ﺑﺮ ﺑﺎﺩ‬ ‫*‬

‫ﺗﻐﺎﻓﻞ ﮐﺮﺩﻧﺖ ﺑﻲ ﻓﺘﻨﻪ ﺍﻱ ﻧﻴﺴﺖ‬

‫ﻓﺮﻳﺐ ﺻﻴﺪ ﺑﺎﺷﺪ ﺧﻮﺍﺏ ﺻـﻴ‪‬ﺎﺩ‬ ‫*‬

‫ﺳﺨﻦ ﺑﺎﻗﻲ ﻭ ﺷﺐ ﺩﺭ ﮔﻔﺘﮕﻮ ﺭﻓﺖ‬

‫ﺳﭙﻴﺪﻩ ﺩﻡ ﺩﻣﻴـﺪ ﻭ ﻣـﻪ ﻓـﺮﻭ ﺭﻓـﺖ‬

‫ـــــــــــــــــــــ‬ ‫‪ .1‬ﻧﻮﻟﮑﺸﻮﺭ‪ :‬ﻣﺮ‪.‬‬

‫ﻓﺼﻞ ﺩﻭﻡ‬

‫‪٤٩‬‬

‫ﻓﺼﻞ ﺩﻭﻡ‬

‫ﺩﺭ ﺑﻴﺎﻥِ ﺍﺷﻌﺎﺭ ﺍﺳﺎﺗﺬﻩﺍﻱ ﮐﻪ ﻣﻴﺮﺯﺍﻱ ﻣﻮﺻﻮﻑ ﺑﺮﻭ ﺧﻂ ﮐﺸﻴﺪﻩﺍﻧﺪ‪،‬‬ ‫ﻭ ﺭﺩ‪ ‬ﻗﺒﻮﻝ ﻧﻤﻮﺩﻩ‬

‫ﺣﻀﺮﺕ ﺍﻣﻴﺮ ﺧﺴﺮﻭ ﻋﻠﻴﻪﺍﻟﺮﲪﺔ‬ ‫ﺗﻮ ﺑﺪﻳﻦ ﺧﻮﺑﻲ ﻭ ﻣﻦ ﻋﺎﺷﻖ ﻭ ﺁﻧﮕﻪ ﺯ ﺗﻮ ﺩﻭﺭ‬

‫ﺧــﻮﺩﺕ ﺍﻧــﺼﺎﻑ ﺑــﺪﻩ ﺯﻳــﺴﺘﻦ ﺍﻣﮑــﺎﻥ ﺩﺍﺭﺩ؟‬ ‫*‬

‫ﻋﻤﺮﻫﺎ ﺑﮕﺬﺷـﺖ ﻳـﺎﺩ ﻣـﻦ ﻧﻴﺎﻣـﺪ ﺩﺭ ﺩﻟـﺖ‬

‫ﺟﺎﻥ ﻣﻦ ﻳﺎﺭﺍﻥ ﻏﻢ ﻳﺎﺭﺍﻥ ﺍﺯﻳﻦ ﺑﻬﺘﺮ ﺧﻮﺭﻧﺪ؟‬ ‫*‬

‫ﺍﻱ ﺻﺒﺎ ﺧﺎﮎ ﺭﻫﺶ ﺁﺭ ﻭ ﺑﻴﻨﺪﺍﺯ ﺑﻪﭼﺸﻢ‬

‫ﮐﻪ ﺑﻼﻫﺎ ﻫﻤﻪ ﺯﻳﻦ ﺭﺧﻨﻪ ﺑﺮﻭﻥ ﻣـﻲﺁﻳﻨـﺪ‬ ‫*‬

‫ﺗﻮ ﺍﻱ ﺻﻨﻢ ﮐﻪ ﻣﺮﺍ ﺩﺭ ﺩﻟﻲ ﭼﻪ ﺳﻮﺩ ﺍﺯﻳﻦ‬

‫ﮐﻪ ﺩﺭ ﻣﻴﺎﻥ ﻣﻦ ﻭ ﺩﻝ ﻫﺰﺍﺭ ﻓﺮﺳﻨﮓ ﺍﺳﺖ‬ ‫*‬

‫ﺁﻧﭽﻪ ﻣﻦ ﺩﻳﺪﻡ ﻭ ﻣﻦ ﻣـﻲﮐـﺸﻢ ﺍﺯ ﺩﺭﺩ ﻓـﺮﺍﻕ‬

‫ﮐﻪ ﺷﻨﻴﺪﻩﺳﺖ‪ ،‬ﮐﻪ ﺩﻳﺪﻩﺳﺖ ﻭ ﮐﺮﺍ ﭘﻴﺶ ﺁﻣﺪ؟‬ ‫*‬

‫ﺯﺍﻥ ﺳﺎﻥ ﺷﺪﻩﺍﻡ ﺧﻮﺍﺭ ﺑﻪﭘﻴﺶ ﺗﻮ ﮐﻪ ﻫﺮﭼﻨﺪ‬

‫ﺍﺯ ﺟــﻮﺭ ﺗــﻮ ﮐــﺮﺩﻡ ﮔﻠــﻪ ﺍﻧﮑــﺎﺭ ﻧﮑــﺮﺩﻱ‬ ‫*‬

‫‪٤٨‬‬

‫ﻋﺒﺮﺕﺍﻟﻐﺎﻓﻠﻴﻦ‬

‫ﺑﻪﻧﻈﺮ ﺩﺭﺁﻣﺪﻩ ﻭ ﺑﻪﺳﺒﺐ ﻧﺎﺭﺳﺎﻳﻲ ﻓﻬﻢ ﻧﺎﻗﺺ ﺧﻮﺩ ﻗﺒﺢ ﺍﻳﻦ ﺍﺑﻴﺎﺕ‬

‫ﻣﻄﻠﻘﺎﹰ ﺑﻪﺧﺎﻃﺮ ﻧﻪ ﺭﺳﻴﺪ ﻭ ﻻﮐﻦ ﺍﻳﻦﻗﺪﺭ ﺩﺍﻧﺴﺖ ﺍﻟﺒﺘﹼﻪ ﮐﻪ ﺍﺯ ﭼﻨﻴﻦ‬ ‫ﺻﺎﺣﺐ ﮐﻤﺎﻟﻲ ﮐﻪ ﺑﻪﮐﻤﺎﻝ ﺧﻮﺩ ﺩﻋﻮٰﻱ ﺩﺍﺭﺩ ﻭ ﻫﻤﭽﻮ ﮐﺎﺭﻱ ﺑﻪﻋﻤﻞ‬

‫ﺁﻣﺪ‪ ،‬ﺑﻲﻭﺟﻪ ﻧﺨﻮﺍﻫﺪ ﺑﻮﺩ‪ .‬ﻓﻲﺍﻟﻮﺍﻗﻊ ﻣﺮﺗﺒﺔ ﻣﻴﺮﺯﺍ ﺩﺭ ﺍﻳﻦ ﻓﻦ ﺑﻪﺟﺎﻳﻲ‬

‫ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺴﺘﺮﺩ ﺍﻭ ﺭﺍ ﻣﺮﺩﻡ ﺍﮔﺮ ﺑﺮ ﺑﻴﺎﺽ ﺩﻳﺪﻩ ﺑﻨﻮﻳﺴﻨﺪ‪ ،‬ﺟﺎ ﺩﺍﺭﺩ‪.‬‬

‫ﮔﻮ ﻣﺜﻞ ﻣﻦ ﻫﻴﭽﻤﺪﺍﻥ ﺑﻪﮐﻨﻪ ﺍﻭ ﭘﻲ ﻧﺒﺮﺩ ﻟﻴﮑﻦ ﺍﺯ ﺩﺍﻧﺎﻳﻲ ﻣﻴﺮﺯﺍ‬

‫ﺻﺎﺣﺐ ﺑﻌﻴﺪ ﺑﻮﺩ ﮐﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺣﺮﮐﺖ ﺑﻪﻋﻤﻞ ﺁﻭﺭﺩﻩ ﺭﻭﮐﺶ ﻭﺿﻴﻊ‬ ‫ﺷﺮﻳﻒ ﮔﺸﺘﻨﺪ‪ .‬ﺧﺪﺍ ﻧﺨﻮﺍﺳﺘﻪ ﺍﮔﺮ ﻫﺮﻳﮑﻲ ﺍﺯ ﻣﻌﺘﻘﺪﺍﻥ ﺷﻌﺮﺍﻱ‬

‫ﻣﺬﮐﻮﺭ ﺩﺭ ﻣﺸﮑﻮﮎ ﻧﻤﻮﺩﻥ ﺍﻳﻦ ﺍﺷﻌﺎﺭ ﺳﺆﺍﻝ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،١‬ﺑﻘﻴﺔ ﻋﻤﺮ‬

‫ﺍﻳﺸﺎﻥ ﺩﺭ ﺑﻪﻫﻢ ﺭﺳﺎﻧﻴﺪﻥ ﺟﻮﺍﺏ ﺑﻪﻧﺤﻮﻱ ﺻﺮﻑ ﺷﻮﺩ ﮐﻪ ﺟﺎﻱ‬

‫ﺩﻡ ﺯﺩﻥ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﻋﻠﻲﺍﻟﺨﺼﻮﺹ ﺩﻭ ﺣﺮﮐﺖ ﺑﺴﻴﺎﺭ ﻗﺒﻴﺢ ﺍﺯ ﺍﻳﺸﺎﻥ‬

‫ﺑﻪﻋﻤﻞ ﺁﻣﺪﻩ‪ .‬ﻳﮑﻲ ﺧﻂ ﮐﺸﻴﺪﻥ ﺑﺮ ﺍﺷﻌﺎﺭ ﺻﺤﻴﺢ ﺍﺳﺘﺎﺩﺍﻥ‬

‫ﻣﺴﻠﹼﻢﺍﻟﺜﺒﻮﺕ ﻭ ﺩﻳﮕﺮ ﺍﺯ ﺟﻬﺎﻥ ﮔﺬﺷﺘﮕﺎﻥ ﺭﺍ ﺑﻪﺧﻮﺑﻲ ﻳﺎﺩ ﻧﻪ ﮐﺮﺩﻥ‪.‬‬

‫ﺑﺮ ﺍﻳﻦ ﻫﺮﺩﻭ ﭼﻴﺰ ﺗﺼﺤﻴﺢ ﺗﺬﮐﺮﻩ ﻣﻮﻗﻮﻑ ﻧﺒﻮﺩ ﻭ ﻋﺎﻟﻢ ﺳﺨﻦ ﻫﺰﺍﺭ‬

‫ﺭﻧﮓ ﺍﺳﺖ ﻭ ﻫﺮ ﻳﮑﻲ ﺑﻪﺭﻧﮕﻲ ﻣﺄﻟﻮﻑ‪ ،‬ﭼﻪ ﻻﺯﻡ ﺑﻮﺩ ﮐﻪ ﺷﻌﺮ‬

‫ﺩﻳﮕﺮﻱ ﺭﺍ ﮐﻪ ﻣﺮﻏﻮﺏ ﻃﺒﻊ ﺧﻮﺩ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺳﺴﺖ ﺩﺍﻧﺴﺘﻪ ﻣﻐﺸﻮﺵ‬ ‫ﺳﺎﺯﻧﺪ‪ .‬ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﻫﺮ ﺷﻌﺮﻱ ﮐﻪ ﭘﺴﻨﺪ ﺧﺎﻃﺮ ﻣﻲﺑﻮﺩ‪ .‬ﺑﻪﺻﺎﺩ ﺧﺎﺹﹼ‬

‫ﻣﺰﻳ‪‬ﻦ ﻣﻲﺳﺎﺧﺘﻨﺪ ﻭ ﺑﺎﻗﻲ ﺭﺍ ﺑﻪﺣﺎﻝ ﺧﻮﺩ ﻣﻲﮔﺬﺍﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪﺩﺍﻧﺴﺖ ﺍﻳﻦ‬ ‫ﺍﺣﻘﺮ ﻣﺤﻘﺮ ﺍﺻﻠﺢ ﻭ ﺍﻧﺴﺐ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲﻧﻤﻮﺩ‪ .‬ﻭﺍﷲ ﺍﻋﻠﻢ ﺑﺎﻟﺼﻮﺍﺏ‪.‬‬ ‫***‬

‫ـــــــــــــــــــــ‬

‫‪ .1‬ﺩﺭ ﻣﺘﻮﻥ ﭼﺎﭘﻲ »ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ« ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﻭﻟﻲ ﺑﺎﻳﺪ »ﻧﻤﺎﻳﺪ« ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻓﺼﻞ ﺍﻭ‪‬ﻝ‬

‫‪٤٧‬‬

‫ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺑﻨﺪﻩ ﺭﺍ ﻣﻌﺎﻑ ﻓﺮﻣﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﭼﻮﻥ ﺍﻳﻦ ﮐﻠﻤﺎﺕ ﺍﻟﺘﻤﺎﺱ ﻧﻤﻮﺩﻡ‪،‬‬ ‫ﺧﺎﻥ ﻣﺬﮐﻮﺭ ﺍﻳﻦ ﺷﻌﺮ ﺧﺎﻥ ﺁﺭﺯﻭ ﺑﺮ ﺯﺑﺎﻥ ﺁﻭﺭﺩﻧﺪ‪:‬‬ ‫ﺷﻌﺮ‪:‬‬ ‫ﺁﻳﺪ ﺑـﻪﺣـﺎﻝ ﺫﺍﻳﻘـﺔ ﺧـﻮﻳﺶ ﮔﺮﻳـﻪﺍﻡ‬

‫ﻳﮏ ﺁﺷﻨﺎﻱ ﺑﺎ ﻣﺰﻩ ﺩﺭ ﺭﻭﺯﮔﺎﺭ ﻧﻴـﺴﺖ‬

‫ﺑﻌﺪ ﺍﺯ ﺧﻮﺍﻧﺪﻥ ﺷﻌﺮ ﻓﺮﻣﻮﺩﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﮕﺮ ﺻﺎﺣﺐ ﺭﺍ ﺧﺒﺮ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬

‫ﺍﻳﻦ ﻧﺎﻡ ﺑﺮﺩﻩﻫﺎ ﺭﺍ ﮐﻲ ﺑﻪﺧﺎﻃﺮ ﻣﻲﺁﺭﻧﺪ‪ .‬ﻫﺮﮔﺎﻩ ﮔﺮﺩ ﺑﺮ ﺁﻓﺘﺎﺏ ﺗﺎﺑﺎﻥ‬

‫ﺍﻧﺪﺍﺧﺘﻪ ﺩﺭ ﺣﻖ ﺷﻤﺲﺍﻟﺪ‪‬ﻳﻦ ﻓﻘﻴﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﻨﺪ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺭﺳﺎﻟﺔ‬ ‫ﻋﺮﻭﺽ ﺍﻭ ﭘﻨﺞ ﻭ ﺷﺶ ﺟﺎ ﻏﻠﻂ ﻓﺎﺵ ﺑﺮﺁﻭﺭﺩﻩﺍﻡ ﻭ ﺑﺮ ﺍﺷﻌﺎﺭ ﺷﻴﺦ‬

‫ﺁﻳﺖ ﺍﷲ ﺛﻨﺎ ﺍﻋﺘﺮﺍﺿﺎﺕ ﺩﺍﺭﻧﺪ ﻭ ﺍﺷﻌﺎﺭ ﻧﻮﺭﺍﻟﻌﻴﻦ ﻭﺍﻗﻒ ﺭﺍ ﺍﮐﺜﺮ ﺟﺎ‬

‫ﺍﺻﻼﺡ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ﻭ ﺍﺷﻌﺎﺭِ ﺻﺎﻧﻊ ﻭ ﺩﻳﮕﺮﺍﻥ ﺭﺍ ﺳﻬﻞ ﺍﻧﮕﺎﺷﺘﻪ‬

‫ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﻨﺪ ﮐﻪ ﺩﻳﺪﻩ ﻭ ﻧﺎﺩﻳﺪﻩ ﺧﻂ ﮐﺸﻴﺪﻥ ﺑﺮ ﺍﺷﻌﺎﺭ ﺍﻳﺸﺎﻥ ﻣﻮﻗﻮﻑ‬

‫ﻧﻤﻮﺩﻡ‪ .‬ﭼﻮﻥ ﺧﺎﻥ ﻣﻮﺻﻮﻑ ﭼﻨﻴﻦ ﻓﺮﻣﻮﺩﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺪﻩ ﺑﻪﺩﺭﺷﺘﻲ ﺍﻟﺘﻤﺎﺱ‬

‫ﻧﻤﻮﺩ‪ .‬ﻋﺠﺐ ﺣﺎﻝ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮﮔﺎﻩ ﭘﻴﺶ ﻣﻴﺮﺯﺍ ﻫﻤﭽﻮ ﮐﺴﺎﻥ ﺍﻋﺘﺒﺎﺭ‬

‫ﻧﺪﺍﺭﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻪﻣﻦ ﻫﻴﭽﻤﺪﺍﻥ ﭼﻪ ﺭﺳﺪ‪ .‬ﻃﻠﺐ ﺍﻧﺼﺎﻑ ﺍﺯ ﺑﻨﺪﻩ ﺩﻭﺭ ﺍﺯ‬ ‫ﺩﺍﻧﺎﻳﻲ ﺻﺎﺣﺐ ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻏﺮﺽ ﺑﺎ ﻭﺻﻒ ﺍﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﻓﻬﻤﺎﻧﻴﺪﻥ‪ ،‬ﺁﻥ ﺍﺟﺰﺍﻱ ﻗﻠﻢ ﺧﻮﺭﺩﻩ ﺭﺍ‬

‫ﺑﻪﺟﺒﺮﺍﹰ ﻭ ﻗﻬﺮﺍﹰ ﭘﻴﺶ ﺍﺣﻘﺮ ﺍﻧﺪﺍﺧﺘﻪ ﮐﺒﻴﺪﻩ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ ﺑﻪﺧﺎﻧﺔ‬

‫ﺧﻮﺩ ﺗﺸﺮﻳﻒ ﺑﺮﺩﻧﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺩﺭ ﺍﻳﻦ ﺍﻳ‪‬ﺎﻡ ﮔﺎﻩ ﺑﻲﮔﺎﻩ ﮐﻪ ﺍﻳﻦ ﻋﺎﺻﻲ‬ ‫ﺳﻴﺮ ﺍﻳﻦ ﺍﺑﻴﺎﺕ ﻧﻤﻮﺩﻩ ﺩﺭ ﺩﻓﻊ ﺍﮐﺜﺮ ﺍﺷﻌﺎﺭ ﺷﻴﺦ ﺳﻌﺪﻱ‬

‫ﺍﻣﻴﺮ ﺧﺴﺮﻭ)‪ (۱۶‬ﺩﻫﻠﻮﻱ ﻭ ﻣﻮﻟﻮﻱ ﺭﻭﻡ‬

‫)‪(۱۷‬‬

‫)‪(۱۵‬‬

‫ﻭ‬

‫ﻭ ﻣﻮﻟﻮﻱ ﺟﺎﻣﻲ)‪ (۱۸‬ﻭ ﻏﻴﺮﻩ‬

‫ﺍﺳﺎﺗﺬﺓ ﻗﺪﻳﻢ ﻭ ﺟﺪﻳﺪ ﮐﻪ ﻣﻨﺘﺨﺐ ﻭ ﺑﺮﮔﺰﻳﺪﺓ ﻋﺎﻟﻢﺍﻧﺪ‪ ،‬ﻗﻠﻢ ﺧﻮﺭﺩﻩ‬

‫‪٤٦‬‬

‫ﻋﺒﺮﺕﺍﻟﻐﺎﻓﻠﻴﻦ‬

‫ﻓﺮﺯﻧﺪﺍﻥِ ﺍﻫﻞِ ﻣﻌﺎﻧﻲ ﺭﺍ ﻧﺎﺣﻖ ﺑﻪﮔﺮﺩﻥِ ﺧﻮﺩ ﺑﮕﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﻏﺮﺽ ﮐﻪ ﺩﺭ‬ ‫ﻫﻤﻴﻦ ﻣﺨﻤﺼﻪ ﺑﻮﺩﻧﺪ ﮐﻪ ﺭﻭﺯﻱ ﺑﻪﺧﺎﻃﺮ ﺍﻳﺸﺎﻥ ﭼﻨﻴﻦ ﺭﺳﻴﺪ ﮐﻪ ﺁﻥ‬ ‫ﺍﺷﻌﺎﺭ ﻗﻠﻢ ﺧﻮﺭﺩﻩ ﺭﺍ ﺑﻨﺎﺑﺮ ﻣﻨﺼﻔﻲ ﻧﺰﺩ ﺍﻳﻦ ﺍﺿﻌﻒﺍﻟﻌﺒﺎﺩ ﺁﻭﺭﺩﻩ‬

‫ﺍﻧﺼﺎﻑ ﺧﻮﺍﺳﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺪﺓ ﺧﺎﮐﺴﺎﺭ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﺭﻓﻴﻊ ﻣﺘﺨﻠﹼﺺ ﺑﻪ»ﺳﻮﺩﺍ«‬

‫ﺍﻟﺘﻤﺎﺱ ﻧﻤﻮﺩ ﮐﻪ ﺍﻳﻦ ﺍﺣﻘﺮ ﺑﻪﺍﻣﻮﺭ ﺯﺑﺎﻥ ﻓﺎﺭﺳﻲ ﭼﻨﺪﺍﻥ ﺭﺑﻄﻲ ﻧﺪﺍﺭﺩ‬

‫ﻭ ﺩﺧﻞ ﻫﻤﭽﻮ ﻣﻨﻲ ﺩﺭ ﺯﺑﺎﻥ ﻓﺎﺭﺳﻲ ﺑﺪﺍﻥ ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ‪:‬‬ ‫ﺑﻴﺖ‪:‬‬ ‫ﺗﻮ ﮐﺎﺭ ﺯﻣﻴﻦ ﺭﺍ ﻧﮑﻮ ﺳﺎﺧﺘﻲ!‬

‫ﮐﻪ ﺑﺮ ﺁﺳﻤﺎﻥ ﻧﻴـﺰ ﭘﺮﺩﺍﺧﺘـﻲ‬

‫ﻭ ﺧﺪﺍ ﻋﺎﻟﻢ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺍﻳﻦ ﭼﻨﺪ ﺑﻴﺖ ﺭﻳﺨﺘﻪ ﺍﺯ ﻗﺒﻴﻞ ﻗﺼﻴﺪﻩ ﻭ ﻏﺰﻝ‬

‫ﺑﭽﻪ ﺳﺒﺐ ﺣﺴﻦ ﻗﺒﻮﻝ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺍﺳﺖ ﻭ ﺍﻟﹼﺎ ﻧﻪ ﺑﻨﺪﻩ ﻫﻢ ﮔﻠﻴﻢ ﺧﻮﺩ ﺭﺍ ﺍﺯ‬

‫ﺁﺏ ﻧﮑﺸﻴﺪﻩ ﻭ ﻣﻴﺮﺯﺍ ﻓﺎﺧﺮ ﺻﺎﺣﺐ ﺍﻟﺒﺘﹼﻪ ﺍﻳﻦ ﮐﺎﺭ ﻓﻬﻤﻴﺪﻩ ﻭ ﺳﻨﺠﻴﺪﻩ‬

‫ﺑﻪﻋﻤﻞ ﺁﻭﺭﺩﻩ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺩﺭ ﮐﻤﺎﻻﺕ ﺍﻳﺸﺎﻥ ﻫﺮﮔﺰ ﺷﺒﻬﻪ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺍﮔﺮ‬

‫ﻣﺰﺍﺝ ﺷﺮﻳﻒ ﭼﻨﻴﻦ ﺍﻧﺼﺎﻑ ﻃﻠﺐ ﺍﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻲﺑﺎﻳﺪ ﮐﻪ ﺍﻳﻦ ﻧﺴﺨﻪ ﺭﺍ‬ ‫ﻧﺰﺩ ﺳﺨﻨﻮﺭﺍﻥ ﻓﻦ ﻓﺎﺭﺳﻲ ﺑﺮﺩﻩ ﻃﻠﺐ ﺍﻧﺼﺎﻑ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺑﺎﻟﻔﻌﻞ‬ ‫ﺍﺯ ﺷﺎﮔﺮﺩﺍﻥ ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﻋﻠﻲ ﺣﺰﻳﻦ)‪ (۱۰‬ﺭﲪﺔﺍﷲ ﻋﻠﻴﻪ ﺷﻴﺦ ﺁﻳﺖ ﺍﷲ‬

‫ﻣﺘﺨﻠﹼﺺ ﺑﻪ»ﺛﻨﺎ« ﻭ ﺍﺯ ﺷﺎﮔﺮﺩﺍﻥِ ﻣﻴﺮ ﺷﻤﺲﺍﻟﺪ‪‬ﻳﻦ ﻓﻘﻴﺮ ﻣﻴﺮﺯﺍ ﺑ‪‬ﻬﺠ‪‬ﻮ‬

‫)‪(۱۱‬‬

‫ﻣﺘﺨﻠﹼﺺ ﺑﻪ»ﺫﺭ‪‬ﻩ« ﺣﺎﺿﺮﺍﻧﺪ ﻭ ﺳﻮﺍﻱ ﺍﻳﻦ ﻫﺮﺩﻭ ﺻﺎﺣﺒﺎﻥ ﻣﻴﺮﺯﺍ‬ ‫ﺍﺑﻮﻋﻠﻲ ﻫﺎﺗﻒ‬

‫)‪(۱۲‬‬

‫ﺩﺭ ﺑﻨﮕﻠﻪ ﻭ ﻧﻈﺎﻡﺍﻟﺪ‪‬ﻳﻦ ﺑﻠﮕﺮﺍﻣﻲ ﻣﺘﺨﻠﹼﺺ‬

‫ﺑﻪ»ﺻﺎﻧﻊ«)‪ (۱۳‬ﺩﺭ ﻓﺮ‪‬ﺥﺁﺑﺎﺩ ﻭ ﺷﺎﻩ ﻧﻮﺭﺍﻟﻌﻴﻦ ﻭﺍﻗﻒ‬

‫)‪(۱۴‬‬

‫ﺩﺭ ﺷﺎﻫﺠﻬﺎﻥﺁﺑﺎﺩ‬

‫ﻣﻮﺟﻮﺩﺍﻧﺪ‪ .‬ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺍﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﺻﺎﺣﺒﺎﻥ ﺭﺍ ﺑﻪﻋﻤﺮ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺭﺳﺎﻧﺎﺩ‪،‬‬ ‫ﺍﻧﺼﺎﻑ ﻃﻠﺒﻲ ﺍﻳﻦ ﺍﺑﻴﺎﺕ ﻳﮏ ﭘﺎﻳﻤﺮﺩﻱ ﻣﻲﺧﻮﺍﻫﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺪﺍﻥ ﻣﻘﺪﻭﺭ‬

‫ﻓﺼﻞ ﺍﻭ‪‬ﻝ‬

‫‪٤٥‬‬

‫ﺻﺎﺣﺐ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺍﻳﻦ ﻓﻦ ﺍﺳﺘﺎﺩﺍﻧﺪ ﻭ ﻣﺜﻞ ﺍﻳﺸﺎﻥ ﺩﺭ ﺍﻳﻦ ﺟﺰﻭ‬

‫ﺯﻣﺎﻥ ﻭ ﺩﺭ ﺍﻳﻦ ﺷﻬﺮ ﺻﺎﺣﺐ ﮐﻤﺎﻝ ﺩﻳﮕﺮ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺑﺮﺍﻱ‬

‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﺑﺮﺩﻡ“‪ .‬ﺗﻤ‪‬ﺖ ﮐﻼﻣﻪ‪.‬‬

‫ﺧﺎﻥِ ﻣﺬﮐﻮﺭ ﺍﻭ‪‬ﻝ ﺑﻪﺩﻝ ﺧﻔﻪ ﺷﺪﻩ ﺍﺑﺎﻱ ﺍﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ ﻧﻤﻮﺩﻧﺪ ﮐﻪ‬

‫ﺻﺎﺣﺐ ﺭﺍ ﺑﻪﺷﻴﺦ ﺁﻳﺖ ﺍﷲ ﺻﺎﺣﺐ ﭼﮑﺎﺭ‪ ،‬ﺫﮐﺮ ﺍﻭﺷﺎﻥ ﺩﺭ ﺍﻳﻦ‬

‫ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺧﻮﺏ ﻧﻴﺴﺖ ﮐﻪ ﺍﺯ ﺁﺷﻨﺎﻳﺎﻥِ ﺑﻨﺪﻩ ﻭ ﺍﻭﺳﺘﺎﺩ ﻣﺴﻠﹼﻢﺍﻟﺜﺒﻮﺕﺍﻧﺪ‪.‬‬

‫ﭼﻮﻥ ﻣﻴﺮﺯﺍ ﻓﺎﺧﺮ ﺻﺎﺣﺐِ ﻣﺼﺮ‪ ‬ﺑﺮ ﺍﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ ﺑﺮﺍﻱ ﺗﻔﺎﺧﺮ ﺷﺪﻧﺪ‪،‬‬

‫ﻧﺎﭼﺎﺭ ﺑﻪﻣﻬﺮ ﺧﻮﺩ ﻣﻮﺍﻓﻖ ﺩﺭﺧﻮﺍﺳﺖ ﺍﻭﺷﺎﻥ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺩﺍﺩﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻌﺪ ﺍﺯ ﻣﺪ‪‬ﺕ ﻣﺪﻳﺪ‪ ،‬ﭼﻮﻥ ﺑﻪﺳﻤﻊ ﺧﺎﻥِ ﻣﺬﮐﻮﺭ ﺭﺳﻴﺪ ﮐﻪ ﺍﺷﻌﺎﺭ‬

‫ﭼﻴﺪﻩ ﭼﻴﺪﻩ ﺍﺯ ﺗﺼﺎﻧﻴﻒ ﺍﺳﺘﺎﺩﺍﻥِ ﺳﺎﺑﻖ ﻭ ﺣﺎﻝ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺁﻥ ﺟﺮﻳﺪﻩ‬

‫ﻣﻨﺪﺭﺝ ﺑﻮﺩﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻤﻪ ﺭﺍ ﻗﻠﻢ ﺧﻮﺭﺩﻩ ﻭ ﻣﺸﮑﻮﮎ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺑﻞ ﺍﮐﺜﺮ ﺟﺎﻫﺎ‬ ‫ﺑﻪﺍﺻﻼﺡ ﭘﺮﺩﺍﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺳﺮﺍﺳﻴﻤﻪ ﮔﺸﺘﻪ ﺍﺯ ﺧﻮﺩ ﺭﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﭼﻮﻥ ﺑﻪﻫﻮﺵ‬

‫ﺁﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪﺍﺿﻄﺮﺍﺏ ﺗﻤﺎﻡ ﻧﺰﺩ ﻣﻴﺮﺯﺍ ﻓﺎﺧﺮ ﺻﺎﺣﺐ ﺣﺎﺿﺮ ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﻴﺮﺯﺍ ﺍﻳﻦ ﺻﻮﺭﺕ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻓﺮﻣﻮﺩﻩ ﺗﺒﺴ‪‬ﻢ ﻣﻲﻧﻤﻮﺩﻧﺪ‪ .‬ﺧﺎﻥِ ﻣﺬﮐﻮﺭ‬

‫ﻧﺘﻴﺠﺔ ﺳﻤﺎﺟﺖ ﺳﺎﺑﻖ ﺭﺍ ﺑﺮﻋﮑﺲ ﺩﻳﺪﻩ ﺩﺭ ﻃﻠﺐ ﺗﺬﮐﺮﻩ ﺑﻪﺑﻲﺩﻣﺎﻏﻲ‬

‫ﭘﻴﺶ ﺁﻣﺪﻧﺪ‪ .‬ﺁﺧﺮﮐﺎﺭ ﺍﺯ ﺣﻀﻮﺭ ﻓﻴﺾ ﮔﻨﺠﻮﺭ ﻣﻴﺮﺯﺍﻱ ﻣﻮﺻﻮﻑ ﺁﻥ‬ ‫ﺍﺟﺰﺍﻱ ﺭﺍ ﺑﻪﺧﺎﻧﻪ ﺁﻭﺭﺩﻩ ﭼﻨﺪﻱ ﮔﻮﺷﻪﻧﺸﻴﻨﻲ ﻭﺭﺯﻳﺪﻧﺪ ﻭ ﺑﻪﻣﺸﻐﻠﺔ‬

‫ﺻﺎﻑ ﻧﻤﻮﺩﻥ ﺍﺷﻌﺎﺭ ﻗﻠﻢ ﺧﻮﺭﺩﻩ ﺷﺐ ﻭ ﺭﻭﺯ ﺑﻪﺳﺮ ﻣﻲﺑﺮﺩﻧﺪ‪ .‬ﺩﺭ ﺍﻳﻦ‬

‫ﺿﻤﻦ ﻫﺮ ﺁﺷﻨﺎﻳﻲ ﮐﻪ ﺑﻪﺧﺪﻣﺖِ ﺧﺎﻥِ ﻣﺬﮐﻮﺭ ﻣﻲﺭﺳﻴﺪ ﻭ ﻣﺴﺘﻔﺴﺮ‬

‫ﺍﺣﻮﺍﻝ ﺑﺮﻧﻴﺎﻣﺪﻥ ﺍﺯ ﺧﺎﻧﻪ ﻣﻲﮔﺮﺩﻳﺪ‪ ،‬ﺍﻳﺸﺎﻥ ﺁﻩِ ﺳﺮﺩ ﺍﺯ ﺩﻝ ﭘﺮﺩﺭﺩ‬

‫ﮐﺸﻴﺪﻩ ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺍﻱ ﻣﻬﺮﺑﺎﻥ! ﺍﺯ ﭼﻨﺪﻱ ﺩﺭ ﺗﻌﺰﻳﻪ ﺯﺍﺩﻫﺎﻱ ﻃﺒﻊ‬ ‫ﺳﺨﻨﻮﺭﺍﻥِ ﺳﺎﺑﻖ ﻭ ﺣﺎﻝ ﻋﺰﻟﺖ ﺍﺧﺘﻴﺎﺭ ﻧﻤﻮﺩﻩﺍﻡ ﮐﻪ ﻣﻴﺮﺯﺍ ﻣﻈﻠﻤﺔ ﺧﻮﻥ‬

‫ﻋﺒﺮﺕﺍﻟﻐﺎﻓﻠﻴﻦ‬

‫ﺍﻟﺘﻤﺎﺱ ﻧﻤﻮﺩﻧﺪ ﮐﻪ ﺷﻌﺮ ﻏﻠﻂ ﺭﺍ ﺻﺤﻴﺢ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ﻭ ﻣﮑﺮ‪‬ﺭ ﺭﺍ‬

‫ﻣﮑﺮ‪‬ﺭ ﺑﻨﻮﻳﺴﻨﺪ‪ .‬ﻣﻴﺮﺯﺍ ﺻﺎﺣﺐ ﺍﺟﺰﺍ ﺭﺍ ﮐﻪ ﺷﻴﺦ ﺁﻳﺖ ﺍﷲ ﺻﺎﺣﺐ‬

‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻧﻤﻮﺩﻩ ﺑﻮﺩﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻼﺣﻈﻪ ﮐﺮﺩﻩ ﻓﺮﻣﻮﺩﻧﺪ ﮐﻪ ﺍﻳﻦ ﺗﺬﮐﺮﻩ ﺭﺍ ﺁﻥ‬

‫ﺯﻣﺎﻥ ﺑﻪﺻﺤ‪‬ﺖ ﻣﻲﺭﺳﺎﻧﻢ ﮐﻪ ﻳﮏ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺩﺭ ﺑﺎﺏ ﺳﻤﺎﺟﺖ ﺧﻮﺩ‬

‫ﺑﺪﻫﻴﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺧﺎﻥِ ﻣﺬﮐﻮﺭ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺩﺍﺩﻧﺪ‪ .‬ﭼﻮﻥ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﻼﺣﻈﻪ‬

‫ﻧﻤﻮﺩﻩ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻲﺩﻣﺎﻏﺎﻧﻪ ﺍﺯ ﺩﺳﺖ ﺍﻧﺪﺍﺧﺘﻨﺪ ﻭ ﻓﺮﻣﻮﺩﻧﺪ‪:‬‬ ‫”ﻗﺴﻤﺘﻲ ﮐﻪ ﻣﻦ ﻣﻲﮔﻮﻳﻢ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﺪﻫﻴﺪ“‪.‬‬

‫ﺍﻳﺸﺎﻥ ﮔﻔﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻫﺮﭼﻪ ﺑﻔﺮﻣﺎﻳﻨﺪ ﻫﻤﺎﻥ ﻗﺴﻢ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﺪﻫﻢ‪ .‬ﻣﻴﺮﺯﺍ‬

‫ﺻﺎﺣﺐ ﻓﺮﻣﻮﺩﻧﺪ‪:‬‬

‫”ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﺪﻫﻴﺪ‪ ،‬ﻣﺴﻮ‪‬ﺩﺓ ﺯﺑﺎﻧﻲ ﻣﻴﺮﺯﺍ ﻓﺎﺧﺮ ﮐﻪ ﺳﺎﺑﻖ‬

‫ﺗﺬﮐﺮﻩ ﺭﺍ ﺑﻪﺧﺪﻣﺖ ﺍﻓﺼﺢﺍﻟﻔﺼﺤﺎ ﻭ ﺍﺑﻠﻎﺍﻟﺒﻠﻐﺎ ﻣﻴﺮﺯﺍ ﺻﺎﺣﺐ‬

‫ﻣﺸﻔﻖ ﮐﺮﻡ ﻓﺮﻣﺎ ﻣﻴﺮﺯﺍ ﻓﺎﺧﺮ ﺻﺎﺣﺐ ﺳﻠﹼﻤﻪﺍﷲ ﺍﻟﻮﺍﻫﺐ ﺑﺮﺍﻱ‬

‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﺍﺷﻌﺎﺭ ﻭ ﻋﺒﺎﺭﺕ ﺑﺮﺩﻩ ﺑﻮﺩﻡ‪ ،‬ﺍﻳﺸﺎﻥ ﺑﻪﺳﺒﺐِ ﮐﺜﺮﺕِ‬ ‫ﺍﺷﺘﻐﺎﻝ‪ ١‬ﻓﺮﺻﺖ ﻧﻴﺎﻓﺘﻪ ﻧﺎﭼﺎﺭ ﺳﻲ ﺟﺰﻭ ﺗﺬﮐﺮﻩ ﺭﺍ ﻧﺰﺩ ﺷﻴﺦ‬

‫ﺁﻳﺖ ﺍﷲ ﺛﻨﺎ ﮐﻪ ﮔﻤﺎﻥ ﺍﻭﺳﺘﺎﺩﻱ ﺑﺮﺍﻳﺸﺎﻥ ﻫﻢ ﺩﺍﺷﺘﻢ‪ ،‬ﺑﺮﺩﻩ‬

‫ﺑﻮﺩﻡ‪ .‬ﺍﻳﺸﺎﻥ ﺗﺎ ﻣﺪ‪‬ﺕ ﺩﻳﺪﻩ ﺑﻌﻀﻲ ﺟﺎﻫﺎ ﮐﻪ ﻏﻠﻂ ﺑﻮﺩ‪ ،‬ﺁﻥ ﺭﺍ‬

‫ﺻﺤﻴﺢ ﺩﺍﻧﺴﺘﻪ ﺩﺭﮔﺬﺷﺘﻨﺪ ﻭ ﺑﻌﻀﻲ ﺟﺎﻫﺎ ﺭﺍ ﻏﻠﻂ ﺩﺍﻧﺴﺘﻪ‬

‫ﺑﻪﺗﺼﺤﻴﺢ ﭘﺮﺩﺍﺧﺘﻨﺪ‪ .‬ﺁﻥ ﺭﺍ ﻏﻠﻂﺗﺮ ﻧﻤﻮﺩﻧﺪ‪ .‬ﻟﻬﺬﺍ ﻣﺮﺗﺒﺔ ﺛﺎﻧﻲ‬

‫ﺑﻪﺟ ‪‬ﺪ‪ ٢‬ﻭ ﺁﺭﺯﻭﻱ ﺗﻤﺎﻡ ﺑﻪﺧﺪﻣﺖ ﻓﻴﺾ ﻣﻮﻫﺒﺖ ﻣﻴﺮﺯﺍ‬ ‫ـــــــــــــــــــــ‬ ‫‪ .1‬ﻧﻮﻟﮑﺸﻮﺭ‪ :‬ﺍﺷﻐﺎﻝ‪.‬‬ ‫‪ .2‬ﻫﻤﺎﻥ‪ :‬ﺣﺪ‪‬ﻱ‪.‬‬

‫‪٤٤‬‬

‫ﻓﺼﻞ ﺍﻭ‪‬ﻝ‬

‫‪٤٣‬‬

‫ﻓﺼﻞ ﺍﻭ‪‬ﻝ‬

‫ﺩﺭ ﺑﻴﺎﻥِ ﻣﻮﺟﺐ ﻧﻮﺷﺘﻦِ ﺭﺳﺎﻟﻪ‬ ‫ﺑﺎﻳﺪ ﺩﺍﻧﺴﺖ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺍﻳﻦ ﺍﻳ‪‬ﺎﻡ ﺳﺎﻧﺤﻪﺍﻱ ﻋﺠﻴﺐ ﻭ ﻏﺮﻳﺐ ﺭﻭﻱ ﺩﺍﺩﻩ‪،‬‬

‫ﻻﺯﻡ ﮐﻪ ﺳﺨﻦﻃﺮﺍﺯﺍﻥِ ﺭﻭﺯﮔﺎﺭ ﻭ ﻧﮑﺘﻪﺳﻨﺠﺎﻥ ﻫﺮ ﺩﻳﺎﺭ ﭘﻨﺒﻪ ﺍﺯ ﮔﻮﺵ‬ ‫ﻫﻮﺵ ﺑﺮﺁﻭﺭﺩﻩ ﺗﺤﻮﻳﻞ ﺳﺎﻣﻌﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺍﺷﺮﻑ ﻋﻠﻲ ﺧﺎﻥ ﻧﺎﻣﻲ ﻣﺮﺩ ﺑﺰﺭﮒ ﺍﺯ ﺧﺎﻧﺪﺍﻥ ﻋﻤﺪﻩﺍﻱ ﮐﻪ ﺁﺷﻨﺎﻱ‬

‫ﺩﻳﺮﻳﻦ ﺍﻳﻦ ﺍﺣﻘﺮﺍﻧﺪ‪ ،‬ﺍﺯ ﺗﺬﮐﺮﻩﻫﺎﻱ ﻗﺪﻳﻢ ﻭ ﺟﺪﻳﺪ ﺑﻪﻣﺸﻘﹼﺖ ﭘﺎﻧﺰﺩﻩ‬ ‫ﺳﺎﻝ‪ ،‬ﻗﺮﻳﺐ ﻟﮏ ]ﺻﺪﻫﺰﺍﺭ[ ﺑﻴﺖ ﺩﺭ ﺗﺬﮐﺮﺓ ﺧﻮﺩ ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻧﻤﻮﺩﻩ‬

‫ﺑﻪﺧﺪﻣﺖ ﻣﻴﺮﺯﺍ ﻓﺎﺧﺮ ﺻﺎﺣﺐ ﻣﺘﺨﻠﹼﺺ ﺑﻪ»ﻣﮑﻴﻦ« ﺳﻠﹼﻤﻪﺍﷲ ﺍﻟﻮﺍﻫﺐ‬

‫ﺁﻭﺭﺩﻧﺪ ﻭ ﺍﻟﺤﺎﺡ ﻭ ﺳﻤﺎﺟﺖ ﺑﺮﺍﻱ ﺗﺼﺤﻴﺢ ﺑﺮﺩﻧﺪ‪ .‬ﻣﻴﺮﺯﺍ ﺻﺎﺣﺐ‬

‫ﻓﺮﻣﻮﺩﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﺎ ﺭﺍ ﺩﻣﺎﻍ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺧﻮﺏ ﺍﻳﻦ ﮐﺎﺭ ﺭﺍ ﺑﺮﺍﻱ ﺧﺎﻃﺮ ﺷﻤﺎ‬ ‫ﺑﻪﺷﺮﻃﻲ ﻗﺒﻮﻝ ﮐﻨﻢ ﮐﻪ ﺍﺷﻌﺎﺭ ﺗﻤﺎﻡ ﺷﻌﺮﺍﻱ ﻫﻨﺪ ﺭﺍ ﺍﺯ ﻓﻴﻀﻲ‬ ‫ﻏﻨﻲ)‪ (۳‬ﻭ ﻧﺴﺒﺘﻲ‬

‫)‪(۴‬‬

‫)‪(۲‬‬

‫ﻭ‬

‫ﻭ ﻧﺎﺻﺮ ﻋﻠﻲ)‪ (۵‬ﻭ ﺑﻴﺪﻝ)‪ (۶‬ﻭ ﺳﺮﺍﺝﺍﻟﺪ‪‬ﻳﻦ)‪ (۷‬ﻋﻠﻲ‬

‫ﺧﺎﻥ ﺁﺭﺯﻭ ﻭ ﻣﻴﺮ ﺷﻤﺲﺍﻟﺪ‪‬ﻳﻦ ﻓﻘﻴﺮ‬

‫)‪(۸‬‬

‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻳﮏ ﻗﻠﻢ ﺧﻂ ﺑﮑﺸﻢ‪.‬‬

‫ﻣﮕﺮ ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻭ ﺍﻧﺘﺨﺎﺏ ﺍﺷﻌﺎﺭ ﺷﻌﺮﺍﻱ ﺍﻫﻞ ﻭﻻﻳﺖ ﺧﻮﺍﻫﻢ ﻧﻤﻮﺩ‪.‬‬ ‫ﺧﺎﻥ ﻣﺬﮐﻮﺭ ﺑﻪﺍﺳﺘﻤﺎﻉ ﺍﻳﻦ ﺣﺮﻑ ﺑﻲﻣﻌﻨﻲ ﺗﺬﮐﺮﻩ ﺭﺍ ﺑﺮﺩﺍﺷﺘﻪ ﺁﻭﺭﺩﻧﺪ‬ ‫ﻭ ﻗﺒﻮﻝ ﻧﻨﻤﻮﺩﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ ﺍﺯ ﭼﻨﺪ ﺳﺎﻝ ﺳﻲ ﺟﺰﻭ ﺗﺬﮐﺮﻩ ﺭﺍ ﺑﻪﺧﺪﻣﺖ‬ ‫ﺷﻴﺦ ﺁﻳﺖ ﺍﷲ ﺻﺎﺣﺐ ﻣﺘﺨﻠﹼﺺ ﺑﻪ»ﺛﻨﺎ«)‪ (۹‬ﺑﺮﺍﻱ ﺗﺼﺤﻴﺢ ﺑﺮﺩﻩ ﺑﻮﺩﻧﺪ‪.‬‬

‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺷﻴﺦ ﺻﺎﺣﺐ ﻣﺬﮐﻮﺭ ﭼﻨﺪ ﺟﺰﻭ ﺑﻪﺻﺤ‪‬ﺖ ﺭﺳﺎﻧﻴﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪﻩ‬ ‫ﺍﺗﹼﻔﺎﻕ ﺭﻓﺘﻦ ﺍﻳﺸﺎﻥ ﺍﺯ ﻟﮑﻬﻨﻮ ﺑﻪﻃﺮﻑ ﻓﻴﺾﺁﺑﺎﺩ ﺍﻓﺘﺎﺩ‪ .‬ﺑﻌﺪ ﺍﺯ ﺁﻥ ﻧﺎﭼﺎﺭ‬ ‫ﺷﺪﻩ ﺑﺎﺯ ﺑﻪﺧﺪﻣﺖ ﻣﻴﺮﺯﺍﻱ ﻣﻮﺻﻮﻑ ﺗﺬﮐﺮﺓ ﻣﺴﻄﻮﺭ ﺭﺍ ﺧﺎﻥ ﺑﺮﺩﻧﺪ ﻭ‬

‫‪٤٢‬‬

‫ﻋﺒﺮﺕﺍﻟﻐﺎﻓﻠﻴﻦ‬

‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮﻡ‪ :‬ﺩﺭ ﺑﻴﺎﻥِ ﺍﺻﻼﺡ ﻧﻤﻮﺩﻥ ﻣﻴﺮﺯﺍﻱ ﻣﻮﺻﻮﻑ ﺑﺮ ﺍﺷﻌﺎﺭ‬ ‫ﺍﺳﺘﺎﺩﺍﻥ ﺛﻘﺔ ﻣﺎﺿﻴﻪ‪.‬‬

‫ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎﺭﻡ‪ :‬ﺩﺭ ﺑﻴﺎﻥِ ﺍﺷﻌﺎﺭ ﻣﻌﺘﺮﺽ ﻣﻴﺮﺯﺍﻱ ﻣﺴﻄﻮﺭ‪.‬‬

‫ﻓﺼﻞ ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬ﺩﺭ ﺑﻴﺎﻥِ ﺍﺷﻌﺎﺭِ ﻣﻌﺘﺮﺽ ﻣﻴﺮﺯﺍﻱ ﻣﻮﻣﻲ ﺍﻟﻴﻪ ﮐﻪ ﺑﻨﺪﻩ‬ ‫ﻣﻮﺍﻓﻖ ﻓﻬﻢ ﻧﺎﻗﺺ ﺧﻮﺩ ﺩﺭ ﺁﻥ ﺩﺧﻞ ﻧﻤﻮﺩﻩ‪.‬‬ ‫***‬

‫ﻋﺒﺮﺕﺍﻟﻐﺎﻓﻠﻴﻦ‬

‫‪٤١‬‬

‫ﺍﻱ ﻋﺰﻳﺰ! ﺍﮔﺮ ﺟﺮﻋﻪﺍﻱ ﺍﺯ ﺑﺎﺩﺓ ﺳﺨﻦ ﻧﺰﺩ ﺗﺴﺖ‪ ،‬ﺳﺮﺧﻮﺵ‬

‫ﺑﺎﺵ ﻭ ﻟﻴﮑﻦ ﺍﺯ ﺷﻮﺭﺍﻧﮕﻴﺰﻱ ﺑﻴﻬﻮﺩﻩ ﻧﻤﮏ ﺑﺮﻭ ﻣﭙﺎﺵ ﮐﻪ ﺍﺯ ﮐﻴﻔﻴ‪‬ﺖ‬

‫ﺧﻮﺍﻫﺪ ﺭﻓﺖ ﻭ ﺑﻪﺭﻧﺞ ﺧﻤﺎﺭ ﮔﺮﻓﺘﺎﺭ ﺧﻮﺍﻫﻲ ﺷﺪ‪ .‬ﻏﺮﺽ ﻣﺂﻝ ﺍﻳﻦ‬

‫ﻗﺎﻝ ﻭ ﻣﻘﺎﻝ ﻭ ﮔﻔﺘﮕﻮ ﺁﻥ ﺍﺳﺖ‪:‬‬ ‫ﻧﺎﻡ ﻧﻴـﮏ ﺭﻓﺘﮕـﺎﻥ ﺿـﺎﻳﻊ ﻣﮑـﻦ‬

‫ﺗــﺎ ﺑﻤﺎﻧــﺪ ﻧــﺎﻡ ﻧﻴﮑــﺖ ﺑﺮﻗــﺮﺍﺭ‬

‫ﮐﺴﻲ ﮐﻪ ﺑﺴﻴﺎﺭ ﺍﺳﺖ ﻭ ﺧﻮﺩ ﺭﺍ ﮐﻢ ﭘﻨﺪﺍﺭﺩ‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎﺭﺗﺮ ﺍﺳﺖ ﻭ‬

‫ﮐﺴﻲ ﮐﻪ ﮐﻢ ﺍﺳﺖ ﻭ ﺧﻮﺩ ﺭﺍ ﺑﺴﻴﺎﺭ ﻣﻲﺷﻤﺎﺭﺩ ﻭ ﺧﻮﺩﺳﺮﺍﺳﺖ‪،‬‬ ‫ﺍﺯ ﭘﺎﻱ ﻣﻲﺍﻓﺘﺪ‪ .‬ﺁﺩﻣﻲ ﺭﺍ ﺑﺎﻳﺪ ﮐﻪ ﺍﻭﻗﺎﺕ ﺩﺭ ﺗﺮﺑﻴﺖ ﻭ ﺗﻬﺬﻳﺐ ﺍﺧﻼﻕ‬

‫ﺻﺮﻑ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺑﺪﺍﻥﮐﻪ ﺧﻤﻴﺮﻣﺎﻳﺔ ﻣﺮﺃﺕ ﺍﺯ ﺳﻨﮓ ﻭ ﺁﻫﻦِ ﺗﺎﺭﻳﮏ‬

‫ﺍﺳﺖ ﺍﻣ‪‬ﺎ ﺑﻪﻭﺍﺳﻄﺔ ﺗﺮﺑﻴﺖ ﻭ ﮐﺴﺐ ﺻﻔﺎ ﮐﺎﺭﺵ ﺑﻪﺟﺎﻳﻲ ﻣﻲﺭﺳﺪ ﮐﻪ‬

‫ﺻﻮﺭﺕ ﺍﻧﺴﺎﻥ ﺩﺭﻭ ﺟﻠﻮﻩﮔﺮ ﻣﻲﺷﻮﺩ‪ .‬ﺗﻮ ﮐﻪ ﺧﻮﺩ ﺍﻧﺴﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺍﮔﺮ ﭘﻴﺶ‬

‫ﺍﻧﺴﺎﻥ ﮐﺎﻣﻠﻲ ﺯﺍﻧﻮﻱ ﺍﺩﺏ ﺗﻪ ﮐﺮﺩﻩ ﻧﺸﻴﻨﻲ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﺎﻥ ﺩﺭ ﺗﻮ ﻧﻴﺰ ﮐﻤﺎﻝ‬

‫ﺍﻭ ﺻﻮﺭﺕ ﻣﻲﮔﻴﺮﺩ ﻭ ﻫﺮ ﺻﺎﺣﺐ ﮐﻤﺎﻟﻲ ﮐﻪ ﺗﺮﺍ ﺧﻮﺍﻫﺪ ﺩﻳﺪ‪،‬‬

‫ﺑﻪﺻﻮﺭﺕ ﺧﻮﺩ ﺧﻮﺍﻫﺪ ﺭﻓﺖ‪ .‬ﻫﺮﻳﮑﻲ ﻫﻢ ﺟﻠﻴﺲ ﺧﻮﺩ ﺭﺍ ﺩﻭﺳﺖ‬

‫ﻣﻲﺩﺍﺭﺩ‪ ،‬ﻭ ﻋﺰﻳﺰ ﺩﻟﻬﺎ ﺧﻮﺍﻫﻲ ﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺍﮔﺮ ﺩﺭﻳﺎﻓﺘﻲ‪ ،‬ﺑﺮ ﺩﺍﻧﺸﺖ ﺑﻮﺱ ﻭﮔﺮ ﻏﺎﻓﻞ ﺷﺪﻱ‪ ،‬ﺍﻓﺴﻮﺱ! ﺍﻓﺴﻮﺱ!!‬

‫ﺑﺪﺍﻧﮑﻪ ﺍﻳﻦ ﺭﺳﺎﻟﻪ ﻣﺴﻤ‪‬ﻲ ﺑﻪ»ﻋﺒﺮﺓﺍﻟﻐﺎﻓﻠﻴﻦ« ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ ﭘﻨﺞ ﻓﺼﻞ‬

‫ﺍﺳﺖ‪:‬‬

‫ﻓﺼﻞ ﺍﻭ‪‬ﻝ‪ :‬ﺩﺭ ﺑﻴﺎﻥِ ﻣﻮﺟﺐِ ﻧﻮﺷﺘﻦِ ﺭﺳﺎﻟﻪ‪.‬‬

‫)‪(۱‬‬

‫ﻓﺼﻞ ﺩﻭﻡ‪ :‬ﺩﺭ ﺑﻴﺎﻥِ ﺍﺷﻌﺎﺭﻱ ﮐﻪ ﻣﻴﺮﺯﺍ ﻓﺎﺧﺮ ﺑﺮﻭ ﺧﻂ ﮐﺸﻴﺪﻩﺍﻧﺪ‪.‬‬

‫‪٤٠‬‬

‫ﻋﺒﺮﺕﺍﻟﻐﺎﻓﻠﻴﻦ‬

‫ﮔﻨﺠﺸﮏ ﻃﺒﻌﺎﻥ ﺭﺍ ﭼﻪ ﻳﺎﺭﺍ ﮐﻪ ﺯﻳﺮ ﺳﺎﻳﺔ ﺍﻭ ﭘﺮ ﺯﻧﻴﻢ‪ .‬ﺍﮔﺮ ﻣﻴﻼﻥ ﻃﺒﻴﻌﺖ‬ ‫ﮐﺴﻲ ﺑﻪﺳﺨﻦﻃﺮﺍﺯﻱ ﻭ ﻧﮑﺘﻪﺭﺳﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﮐﻪ ﺷﻴﺮﺓ ﺟﺎﻥ ﺭﺍ ﺩﺭ‬

‫ﻣﺘﺎﺑﻌﺖ ﻫﻤﭽﻮ ﮐﺴﺎﻥ ﺻﺮﻑ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﻭ ﻣﺎﻭﺭﺍﻱ ﺍﻳﻦ ﺍﮔﺮ ﺑﻪﺍﻗﻠﻴﻢ ﺳﺨﻦ‬ ‫ﭘﺎ ﮔﺬﺍﺭﺩ ﻭ ﭘﻬﻠﻮﻧﺸﻴﻨﻲ ﺍﻫﻞ ﻣﻌﺎﻧﻲ ﺩﺳﺘﺶ ﻧﺪﻫﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺍﻳﻦ ﺭﺍﻩ‬

‫ﺑﺮ ﻧﻘﺶ ﻗﺪﻡ ﺁﻧﻬﺎ ﺟﺒﻴﻦ ﺳﺎﻳﻴﺪﻩ ﭘﻴﺮﻭﻱ ﮐﻨﺪ ﺗﺎ ﺍﺯ ﻧﺸﻴﺐ ﻭ ﻓﺮﺍﺯ ﺭﺍﻩِ‬

‫ﺳﺨﻦ ﻟﻐﺰﺷﻲ ﻧﺨﻮﺭﺩ ﻭ ﺳﺮﻧﮕﻮﻥ ﻧﻴﻔﺘﺪ‪ ،‬ﻋﻴﺎﺫﹰ ﺑﺎﷲ‪ ١‬ﺍﮔﺮ ﮐﺴﻲ ﺳﻮﺍﻱ‬

‫ﻃﺮﻕ‪ ٢‬ﺁﻧﻬﺎ ﺑﻪﻋﻤﻞ ﺁﺭﺩ‪ ،‬ﺑﺠﺰ ﻣﺎﻳﺔ ﺍﻧﻔﻌﺎﻝ ﻭ ﺭﺳﻮﺍﻳﻲ ﺑﻪﺩﺳﺖ ﻧﻴﺎﺭﺩ ﻭ‬

‫ﺳﺮ ﺑﻪﺟﻴﺐ ﻓﺮﻭﺑﺮﺩﮔﺎﻥ ﺍﻳﻦ ﻃﺎﻳﻔﻪ ﮔﺮﺩﺍﺏ ﺩﺭﻳﺎﻱ ﺑﻼﻳﻨﺪ‪ .‬ﺯﻧﻬﺎﺭ‬

‫ﺑﻲﺁﺷﻨﺎﻳﻲ ﺍﻳﻨﻬﺎ ﭘﻲ ﺳﭙﺮﻱ ﻧﻨﻤﺎﻳﻲ ﺗﺎ ﻏﺮﻕ ﻧﺸﻮﻱ ﻭ ﺗﻼﻃﻢ ﺍﻣﻮﺍﺝ‬ ‫ﻃﺒﻴﻌﺖ ﺁﻧﻬﺎ ﮐﻮﻩ ﺭﺍ ﺍﺯ ﺟﺎ ﻣﻲﺑﺮﺩ ﺗﺎ ﺑﻪﮐﺎﻩ ﭼﻪ ﺭﺳﺪ‪ .‬ﺍﮔﺮ ﻃﺒﻴﻌﺖ‬

‫ﮐﺴﻲ ﺑﺮ ﺻﻔﺤﺔ ﻗﻠﻢ ﺧﻮﺭﺩﺓ ﺁﻧﻬﺎ ﺳﺮﮔﺮﻡ ﻧﮑﺘﻪﭼﻴﻨﻲ ﺷﻮﺩ‪ ،‬ﺑﺪﺍﻥ ﻣﺎﻧﺪ‬

‫ﮐﻪ ﺑﺎﺩﺗﻨﺪ ﺧﺎﺷﺎﮎ ﺭﺍ ﺑﻪﺩﻡ ﺷﻌﻠﻪ ﺩﻫﺪ‪ ،‬ﺍﻭﺭﺍﻕِ ﻣﻐﺸﻮﺵ ﮐﺮﺩﺓ ﺁﻧﻬﺎ‬ ‫ﻟﻴﺎﻗﺖ ﺁﻥ ﺩﺍﺭﺩ ﮐﻪ ﮐﺴﻲ ﺳﺮﻣﺸﻖ ﺧﻮﺩ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﺗﺎ ﺑﻪﺻﻔﺤﺔ ﻣﻨﻈﻮﺭ‬

‫ﺍﻳﺸﺎﻥ ﭼﻪ ﺭﺳﺪ ﻭ ﺩﺭ ﺭﻳﺰﻩﭼﻴﻨﻲ ﺍﻳﺸﺎﻥ ﺻﺎﺣﺐ ﻗﺴﻤﺘﺎﻥ ﺣﻆﻫﺎ‬

‫ﺑﺮﻣﻲﺩﺍﺭﻧﺪ ﻭ ﻟﺬﹼﺕﻫﺎ ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ‪ ،‬ﻟﻴﮑﻦ ﻧﻮﺍﻟﻪ ﺑﻪﺍﻧﺪﺍﺯﺓ ﮐﺎﻡ ﻭ ﺩﻫﻦ ﺑﺎﻳﺪ‬

‫ﺑﺮﺩﺍﺷﺖ ﺗﺎ ﺍﺯ ﺩﻫﻦ ﺑﺎﺯ ﻧﺮﻳﺰﺩ‪.‬‬ ‫ﻣﺼﺮﻉ‪:‬‬

‫ﺍﻳﻦ ﻟﻘﻤﻪ ﺑﻪﺍﻧﺪﺍﺯﺓ ﻫﺮ ﮐﺎﻡ ﻭ ﺩﻫﺎﻥ ﻧﻴﺴﺖ‬

‫ـــــــــــــــــــــ‬ ‫‪ .1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪ :‬ﭘﻨﺎﻩ ﺑﻪﺧﺪﺍ‪.‬‬ ‫‪ .2‬ﻧﻮﻟﮑﺸﻮﺭ‪ :‬ﻃﺮﻳﻖ‪.‬‬

‫ﻋﺒﺮﺕﺍﻟﻐﺎﻓﻠﻴﻦ‬

‫‪٣٩‬‬

‫‪X‬‬ ‫ﺑﺮ ﺍﺭﺑﺎﺏ ﻓﻬﻢ ﻭ ﺫﮐﺎ ﻣﺨﻔﻲ ﻧﻤﺎﻧﺪ ﻫﺮ ﺩﺭﺩﻣﻨﺪﻱ ﮐﻪ ﺑﺨﻮﺩ ﻭﺍﺭﺳﻴﺪ‪،‬‬

‫ﺑﻪﺩﺭﺩ ﺩﻝﻫﺎ ﺭﺳﻴﺪ ﻭ ﺗﺎ ﺑﻪﺩﺭﺩ ﺩﻟﻬﺎ ﺭﺳﻴﺪ‪ ،‬ﺑﻪﺧﺪﺍ ﺭﺳﻴﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺑﺮ ﺯﺑﺎﻥ‬

‫ﺭﺍﺳﺘﻲ ﺑﻴﺎﻥِ ﺧﺪﺍ ﺭﺳﻴﺪﮔﺎﻥ ﺩﺭ ﮐﻼﻡ ﺍﺳﺎﺗﺬﺓ ﻣﺴﻠﹼﻢﺍﻟﺜﺒﻮﺕ ﺣﺮﻑ‬ ‫ﺟﺎ ﻭ ﺑﻲﺟﺎ ﺑﻲﺗﺄﻣ‪‬ﻞ ﻧﻤﻲﮔﺬﺍﺭﺩ ﻭ ﻣﻲﺩﺍﻧﻨﺪ‪:‬‬ ‫ﺑﻴﺖ‪:‬‬ ‫ﻫﺮﮐﻪ ﺳﺨﻦ ﺭﺍ ﺑﻪﺳﺨﻦ ﺿﻢ ﮐﻨﺪ‬

‫ﻗﻄﺮﻩﺍﻱ ﺍﺯ ﺧﻮﻥِ ﺟﮕﺮ ﮐﻢ ﮐﻨﺪ‬

‫ﻭ ﺑﺮ ﺩﻝ ﺁﮔﺎﻩ ﺍﻳﺸﺎﻥ ﺭﻭﺷﻦ ﺍﺳﺖ‪ ،‬ﺟﻤﻌﻲ ﮐﻪ ﺩﺭ ﻓﻦ ﺳﺨﻦ‬

‫ﻟﺐﻫﺎﻱ ﺩﺭﻳﺪﻩ ﺩﻫﻨﺎﻥ ﺩﻭﺧﺘﻪ ﮐﻮﺱ ﻟِﻤ‪‬ﻦِ ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﻠﹾﮏ‪ ‬ﺍﻟﹾﻴ‪‬ﻮ‪ ‬ﻡ‪ ١‬ﮐﻮﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺍﺯ‬ ‫ﺩﺍﺭﺍﻟﻔﻨﺎ ﺑﻪﺩﺍﺭﺍﻟﺒﻘﺎ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪﺍﻧﺪ‪ ،‬ﺍﺯ ﺁﻧﻬﺎ ﺍﻧﺤﺮﺍﻑ ﻭﺭﺯﻳﺪﻥ ﮐﺎﺭ ﺧﺮﺩﻣﻨﺪﺍﻥ‬

‫ﻧﻴﺴﺖ ﮐﻪ ﻧﻔﻮﺱ ﻧﻔﻴﺴﺔ ﻣﺬﮐﻮﺭﻩ ﻋﻠﹼﺖ ﻏﺎﻳﻲ ﺍﻳﺠﺎﺩ ﺳﺨﻦ ﻭ ﺻﻴ‪‬ﺎﺩ‬

‫ﻣﺮﻍ ﻣﻌﻨﻲ ﻋﺮﺵ ﻣﮑﻴﻦﺍﻧﺪ‪ ٢‬ﻭ ﻋﻘﻴﺪﺓ ﺍﻳﻦ ﻫﻴﭽﻤﺪﺍﻥ ﻧﻴﺰ ﻫﻤﻴﻦ ﺍﺳﺖ‬

‫ﭼﻪ ﺟﺎﻳﻲ ﮐﻪ ﺷﺎﻫﺒﺎﺯ ﺧﻴﺎﻝ ﻗﺪﺭﺕ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﺎﻝ ﺍﻓﺸﺎﻥ ﺍﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺎ‬ ‫ـــــــــــــــــــــ‬ ‫‪ .1‬ﺍﻟﻤﺆﻣﻦ‪/‬ﻏﺎﻓﺮ )‪ ،(٤٠‬ﺁﻳﻪ ‪١٦‬؛ ﺗﺮﺟﻤﻪ‪ :‬ﺍﻣﺮﻭﺯ ﻣﻠﮏ ﺍﺯ ﺁﻥِ ﮐﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫‪ .2‬ﻧﻮﻟﮑﺸﻮﺭ‪ :‬ﻣﺴﮑﻦﺍﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ .3‬ﻧﻮﻟﮑﺸﻮﺭ‪ :‬ﺗﺎ‪.‬‬

‫‪٣‬‬

‫‪٣٨‬‬

‫ﻋﺒﺮﺕﺍﻟﻐﺎﻓﻠﻴﻦ‬

‫ﻣﺨﺘﺼﺮﻱ ﺩﺭﺑﺎﺭﺓ ﺁﻧﻬﺎ ﺩﺭ ﺁﺧﺮ ﻣﺘﻦ ﺍﺿﺎﻓﻪ ﺷﺪﻩ ﺗﺎ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﺭﺳﺎﻟﻪ‬ ‫ﻭﺍﺿﺢﺗﺮ ﺷﻮﺩ‪.‬‬

‫ﺩﺭ ﭘﺎﻳﺎﻥ‪ ،‬ﻣﻮﻇﹼﻔﻢ ﺍﺯ ﺟﻨﺎﺏ ﺩﮐﺘﺮ ﻋﻠﻲﺭﺿﺎ ﻗﺰﻭﻩ ﻣﺪﻳﺮ ﻣﺤﺘﺮﻡ‬

‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎﺕِ ﻓﺎﺭﺳﻲ ﺭﺍﻳﺰﻧﻲ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﺳﻔﺎﺭﺕِ ﺟﻤﻬﻮﺭﻱ ﺍﺳﻼﻣﻲ‬

‫ﺍﻳﺮﺍﻥ‪ ،‬ﺩﻫﻠﻲﻧﻮ ﺻﻤﻴﻤﺎﻧﻪ ﺗﺸﮑﹼﺮ ﻧﻤﺎﻳﻢ ﮐﻪ ﺍﺟﺎﺯﻩ ﺩﺍﺩﻧﺪ ﺍﻳﻦ ﺭﺳﺎﻟﻪ ﺍﺯ‬ ‫ﻃﺮﻑ ﺍﻳﻦ ﻣﺮﮐﺰ ﺑﻪﭼﺎﭖ ﺑﺮﺳﺪ‪ .‬ﺑﻨﺪﻩ ﺍﺯ ﺍﻳﺸﺎﻥ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﻧﻤﻮﺩﻩﺍﻡ ﮐﻪ‬

‫ﻣﺮﮐﺰِ ﻧﺎﻣﺒﺮﺩﻩ ﺁﺛﺎﺭﻱ ﺩﻳﮕﺮ ﺩﺭﺑﺎﺭﺓ ﻧﻘﺪِ ﺍﺩﺑﻲ ﺭﺍ ﮐﻪ ﺩﺭ ﻫﻨﺪ ﻧﮕﺎﺷﺘﻪ‬ ‫ﺷﺪﻩﺍﻧﺪ ﺑﻪﭼﺎﭖ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ ﺗﺎ ﺳﻬﻢِ ﻫﻨﺪ ﺩﺭ ﺍﻳﻦ ﺯﻣﻴﻨﺔ ﺍﺩﺑﻴ‪‬ﺎﺕ ﻓﺎﺭﺳﻲ‬

‫ﺗﻘﺪﻳﻢ ﻋﻼﻗﻪﻣﻨﺪﺍﻥ ﺷﻮﺩ‪ .‬ﺧﻮﺷﺤﺎﻟﻢ ﮐﻪ ﺍﻳﻦ ﻣﺪﻳﺮ ﺍﺩﺏﺩﻭﺳﺖ ﻭ‬ ‫ﺻﺎﺣﺐﻧﻈﺮ ﻭ ﺷﺎﻋﺮ ﻧﺎﻣﺪﺍﺭ ﻣﻌﺎﺻﺮ ﺑﻨﺎﺑﺮ ﻋﻼﻗﻪﻣﻨﺪﻱ ﺑﺎ ﺯﺑﺎﻥ ﻭ‬ ‫ﺍﺩﺑﻴ‪‬ﺎﺕِ ﻓﺎﺭﺳﻲ ﺩﺭ ﻫﻨﺪ ﺍﻳﻦ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎﺩ ﺑﻨﺪﻩ ﺭﺍ ﻫﻢ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪﺍﻧﺪ ﻭ‬

‫ﺍﻥﺷﺎﺀﺍﷲ ﺍﻣﻴﺪ ﺍﺳﺖ ﺑﺘﻮﺍﻧﻴﻢ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺁﺛﺎﺭ ﺩﺭ ﺯﻣﻴﻨﺔ ﻧﻘﺪِ ﺍﺩﺑﻲ ﺭﺍ ﺑﺰﻭﺩﻱ‬

‫ﺩﺭ ﺍﺧﺘﻴﺎﺭ ﺍﺩﺏﺩﻭﺳﺘﺎﻥ ﻗﺮﺍﺭ ﺩﻫﻴﻢ‪.‬‬

‫ﺷﺮﻳﻒ ﺣﺴﻴﻦ ﻗﺎﺳﻤﻲ‬

‫ﺑﺨﺶ ﻓﺎﺭﺳﻲ ﺩﺍﻧﺸﮕﺎﻩ ﺩﻫﻠﻲ‬ ‫ﺩﻫﻠﻲ‪ ،‬ﻫﻨﺪ‬

‫ﭘﻴﺶ ﺳﺨﻦ‬

‫‪٣٧‬‬

‫ﺳﻮﺩﺍ ﺍﺯ ﺳﺮﺍﺝﺍﻟﺪ‪‬ﻳﻦ ﻋﻠﻲ ﺧﺎﻥ ﺁﺭﺯﻭ ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﺓ ﻋﻠﻤﻲ ﻧﻤﻮﺩﻩ ﺑﻮﺩ‪.‬‬

‫ﺍﻭ ﺑﺎ ﺗﻨﺒﻴﻪﺍﻟﻐﺎﻓﻠﻴﻦ ﺁﺭﺯﻭ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺣﺪﻭﺩِ ‪ ۱۱۶۱‬ﻫﺠﺮﻱ ﺑﻪﺗﮑﻤﻴﻞ ﺭﺳﻴﺪ‪،‬‬

‫ﺁﺷﻨﺎﻳﻲ ﺩﺍﺷﺘﻪ ﻭ ﺍﮔﺮ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪﺍﻱ ﺩﺭ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻭ ﻣﺤﺘﻮﻳ‪‬ﺎﺕ ﺗﻨﺒﻴﻪﺍﻟﻐﺎﻓﻠﻴﻦ‬

‫ﻭ ﻋﺒﺮﺓﺍﻟﻐﺎﻓﻠﻴﻦ ﺑﻪﻋﻤﻞ ﺁﻳﺪ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮﺍﻥ ﺑﻪﺁﺳﺎﻧﻲ ﺑﻪﺍﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺭﺳﻴﺪ ﮐﻪ‬ ‫ﺳﻮﺩﺍ ﻧﻪ ﻓﻘﻂ ﺩﺭ ﺍﺳﻢ ﺭﺳﺎﻟﺔ ﺧﻮﺩ ﺍﺯ ﺭﺳﺎﻟﺔ ﺁﺭﺯﻭ ﺍﻟﻬﺎﻡ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻠﮑﻪ‬

‫ﻣﻌﻴﺎﺭِ ﺷﻌﺮ ﮐﻪ ﺁﺭﺯﻭ ﺁﻥ ﺭﺍ ﺩﻧﺒﺎﻝ ﮐﺮﺩ ﻭ ﻣﻌﺘﺒﺮ ﺧﻮﺍﻧﺪ‪ ،‬ﺳﻮﺩﺍ ﻫﻢ‬ ‫ﺣﺎﻣﻲ ﻭ ﭘﻴﺮﻭ ﮐﺎﺭ ﻫﻤﺎﻥ ﺭﻭﺵ ﺑﻮﺩ‪.‬‬

‫ﺍﺯ ﻋﺒﺮﺓﺍﻟﻐﺎﻓﻠﻴﻦ ﺑﻪﺩﺳﺖ ﻣﻲﺁﻳﺪ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺁﻥ ﺩﻭﺭﻩ ﺷﻌﺮﺍﻳﻲ ﮐﻪ‬

‫ﺷﻌﺮ ﺁﻧﻬﺎ ﺍﻋﺘﺒﺎﺭ ﻭ ﺩﺭﺟﺔ ﺍﺳﺘﻨﺎﺩ ﺩﺍﺷﺖ ﻭ ﺻﺎﺣﺒﺎﻥِ ﺫﻭﻕ ﻫﺮ ﻭﻗﺖ ﮐﻪ‬

‫ﺍﺣﺘﻴﺎﺝ ﭘﻴﺪﺍ ﻣﻲﮐﺮﺩﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮﺍﻱ ﺭﺍﻫﻨﻤﺎﻳﻲ ﺑﻪﺁﻧﻬﺎ ﺭﺟﻮﻉ ﻣﻲﮐﺮﺩﻧﺪ‪،‬‬ ‫ﻋﺒﺎﺭﺕ ﺑﻮﺩﻧﺪ ﺍﺯ ﺷﻴﺦ ﺁﻳﺖ ﺍﷲ ﺛﻨﺎ‪ ،‬ﻣﻴﺮﺯﺍ ﺑﻬﺠ‪‬ﻮ ﺫﺭ‪‬ﻩ‪ ،‬ﻣﻴﺮﺯﺍ ﺑﻮﻋﻠﻲ‬

‫ﻫﺎﺗﻒ‪ ،‬ﻧﻈﺎﻡﺍﻟﺪ‪‬ﻳﻦ ﺑﻠﮕﺮﺍﻣﻲ ﺻﺎﻧﻊ ﻭ ﺷﺎﻩ ﻧﻮﺭﺍﻟﻌﻴﻦ ﻭﺍﻗﻒ ﺑﺘﺎﻟﻮﻱ‪.‬‬

‫ﻣﺘﻦ ﻓﺎﺭﺳﻲ ﻋﺒﺮﺓﺍﻟﻐﺎﻓﻠﻴﻦ ﻗﺒﻼﹰ ﺣﺪ‪‬ﺍﻗﻞ ﺳﻪ ﺑﺎﺭ ﺑﺎ ﮐﻠﻴ‪‬ﺎﺕِ ﺳﻮﺩﺍ‬

‫ﺑﻪﭼﺎﭖ ﺭﺳﻴﺪﻩ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﮐﻠﻴ‪‬ﺎﺕِ ﺳﻮﺩﺍ ﮐﻪ ﻧﻮﻟﮑﺸﻮﺭ ﺁﻥ ﺭﺍ ﺍﺯ ﮐﺎﻧﭙﻮﺭ‬

‫ﭼﺎﭖ ﮐﺮﺩ‪ ،‬ﺩﺍﺭﺍﻱ ﻋﺒﺮﺓﺍﻟﻐﺎﻓﻠﻴﻦ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﻋﺒﺪﺍﻟﺒﺎﺭﻱ ﺁﺳﻲ ﺁﻥ ﺭﺍ ﺩﺭ‬

‫ﻣﺠﻠﹼﺪ ﺩﻭﻡ ﮐﻠﻴ‪‬ﺎﺕِ ﺳﻮﺩﺍ ﻭ ﺳﭙﺲ ﺍﻣﺮﺕ ﻟﻌﻞ ﻋﺸﺮﺕ ﺩﺭ ﺣﺼﹼﺔ ﺍﻭ‪‬ﻝ‬ ‫ﮐﻠﻴ‪‬ﺎﺕِ ﺳﻮﺩﺍ ﭼﺎﭖ ﮐﺮﺩ‪ .‬ﺍﻳﻦ ﭼﺎﭘﻬﺎ ﺍﺷﺘﺒﺎﻫﺎﺕِ ﭼﺎﭘﻲ ﺩﺍﺭﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮﺍﺳﺎﺱ‬

‫ﺍﻳﻦ ﻫﺮ ﺳﻪ ﭼﺎﭖ‪ ،‬ﻣﺘﻦ ﭘﻴﺮﺍﺳﺘﺔ ﻋﺒﺮﺓﺍﻟﻐﺎﻓﻠﻴﻦ ﺗﻘﺪﻳﻢ ﺧﻮﺍﻧﻨﺪﮔﺎﻥ‬

‫ﮔﺮﺍﻣﻲ ﻣﻲﺷﻮﺩ‪ .‬ﺑﺎ ﺍﻧﺘﺸﺎﺭ ﺍﻳﻦ ﺭﺳﺎﻟﻪ‪ ،‬ﮐﺎﺭﻫﺎﻱ ﻋﻠﻤﻲ ﻭ ﺗﺤﻘﻴﻘﻲ ﺩﺭ‬

‫ﻣﻮﺭﺩِ ﺗﺎﺭﻳﺦِ ﻧﻘﺪِ ﺍﺩﺑﻲ ﺭﺍ ﻣﻲﺗﻮﺍﻥ ﺑﻪﻧﺤﻮ ﻣﻔﺼﹼﻞﺗﺮﻱ ﺍﻧﺠﺎﻡ ﺩﺍﺩ ﮐﻪ‬

‫ﺍﺣﺘﻴﺎﺝ ﺑﻪﺁﻥ ﺩﺍﺭﻳﻢ‪ .‬ﺍﺳﻢ ﺗﻌﺪﺍﺩِ ﺯﻳﺎﺩ ﺷﻌﺮِﺍ ﻭ ﺍﻓﺮﺍﺩِ ﺩﻳﮕﺮﻱ ﺩﺭ ﻣﺘﻦ‬ ‫ﻋﺒﺮﺓﺍﻟﻐﺎﻓﻠﻴﻦ ﺁﻣﺪﻩ ﺍﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺎ ﺣﺪ‪‬ﻱ ﮐﻪ ﻣﻤﮑﻦ ﺑﻮﺩ ﻳﺎﺩﺩﺍﺷﺘﻬﺎﻱ‬

‫ﻋﺒﺮﺕﺍﻟﻐﺎﻓﻠﻴﻦ‬

‫ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﻫﺮ ﺷﻌﺮﻱ ﮐﻪ ﭘﺴﻨﺪ ﺧﺎﻃﺮ ﻣﻲﺑﻮﺩ‪ ،‬ﺑﻪﺻﺎﺩ ﺧﺎﺹﹼ‬

‫ﻣﺰﻳ‪‬ﻦ ﻣﻲﺳﺎﺧﺘﻨﺪ ﻭ ﺑﺎﻗﻲ ﺭﺍ ﺑﻪﺣﺎﻝِ ﺧﻮﺩ ﻣﻲﮔﺬﺍﺷﺘﻨﺪ“‪.‬‬

‫ﺳﻮﺩﺍ ﺍﻳﻦ ﺭﺳﺎﻟﻪ ﺭﺍ ﺩﺭ ﺩﻭﺭﺍﻥ ﺍﻗﺎﻣﺖ ﺧﻮﺩ ﺩﺭ ﻟﮑﻬﻨﻮ ﻧﮕﺎﺷﺖ‪.‬‬

‫ﺷﻴﺦ ﭼﺎﻧﺪ ﺩﺭ ﺍﺛﺮ ﺍﺭﺯﺷﻤﻨﺪِ ﺧﻮﺩ ﺑﻪﻧﺎﻡ »ﺳﻮﺩﺍ« ﺭﺳﺎﻟﺔ ﻣﺬﮐﻮﺭ ﺭﺍ‬

‫ﻣﻔﺼﹼﻞ ﻣﻌﺮ‪‬ﻓﻲ ﮐﺮﺩﻩ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺍﻳﻦ ﺭﺳﺎﻟﻪ ﻧﻤﻮﻧﺔ ﻭﺿﻊ ﻧﻘﺪِ ﺍﺩﺑﻲ ﺩﻭﺭﺓ‬ ‫ﺧﻮﺩ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺷﻌﺮﺍ ﻭ ﺍﺩﺑﺎ ﺩﺭ ﻓﻦ‪ ‬ﺷﻌﺮ ﺑﻪﺟﻨﺒﻪﻫﺎﻳﻲ ﮐﻪ ﺍﻫﻤﻴ‪‬ﺖ‬

‫ﻣﻲﺩﺍﺩﻧﺪ‪ ،‬ﺩﺭ ﺍﻳﻦ ﺭﺳﺎﻟﻪ ﺑﺮﺭﺳﻲ ﺷﺪﻩﺍﻧﺪ‪ .‬ﻣﻌﻴﺎﺭ ﻭ ﻣﻴﺰﺍﻧﻲ ﮐﻪ ﺷﻌﺮﺍ‬

‫ﺑﺮﺍﻱ ﺍﺭﺯﻳﺎﺑﻲ ﻭ ﺗﻘﺪﻳﺮ ﺍﺯ ﺷﻌﺮ ﺑﻪﺁﻧﻬﺎ ﺍﺭﺝ ﻣﻲﻧﻬﺎﺩﻧﺪ‪ ،‬ﺩﺭ ﺍﻳﻦ ﺭﺳﺎﻟﻪ‬ ‫ﺫﮐﺮ ﺷﺪﻩﺍﻧﺪ‪ .‬ﺍﺯ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﺍﻳﻦ ﺭﺳﺎﻟﻪ ﺍﺳﺘﻨﺒﺎﻁ ﻣﻲﺷﻮﺩ ﮐﻪ ﺷﻌﺮﮔﻮﻳﻲ‬

‫ﮐﺎﺭﻱ ﺁﺳﺎﻥ ﻧﺒﻮﺩ‪ .‬ﺍﺯ ﺷﺎﻋﺮﻱ ﺍﻧﺘﻈﺎﺭ ﻣﻲﺭﻓﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ ﻫﻤﺔ ﺍﺻﻮﻝ ﻭ‬ ‫ﺟﻬﺎﺕ ﺷﻌﺮ ﻋﺒﻮﺭ ﺩﺍﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﺮﺩﻭ ﻇﺎﻫﺮ ﻭ ﺑﺎﻃﻦ ﺷﻌﺮ ﺍﻫﻤﻴ‪‬ﺖ‬

‫ﺩﺍﺷﺖ ﻭ ﻻﺯﻡ ﺑﻮﺩ ﮐﻪ ﺷﺎﻋﺮ ﺑﻪﻫﻤﺔ ﺍﻳﻦ ﺟﻨﺒﻪﻫﺎﻱ ﺷﻌﺮ ﻋﻨﺎﻳﺖ ﺩﺍﺷﺘﻪ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﺓ ﻋﺎﺩﻻﻧﻪ ﺍﺯ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖﻫﺎﻱ ﻟﻔﻈﻲ ﻭ ﻣﻌﻨﻮﻱ‪ ،‬ﺣﺴﻦ ﺩﺭ‬

‫ﺗﮑﺮﺍﺭ ﻭﺍﮊﻩﻫﺎ‪ ،‬ﺍﺳﺘﻌﻤﺎﻝ ﺑﺮ ﻣﺤﻞﹼ ﺍﻟﻔﺎﻅ‪ ،‬ﻗﺪﺭﺕ ﺑﺮ ﺯﺑﺎﻥ ﻭ ﻗﻮﺍﻋﺪِ ﺁﻥ‪،‬‬

‫ﺗﻮﺟ‪‬ﻪ ﺧﺎﺻﹼﻲ ﺑﻪﻟﻐﺖ ﻭ ﻣﺤﺎﻭﺭﻩ‪ ،‬ﺭﻋﺎﻳﺖ ﻓﺼﺎﺣﺖ ﻭ ﺑﻼﻏﺖ‪ ،‬ﺍﻟﺘﺰﺍﻡ‬ ‫ﻣﻨﻄﻘﻲ ﺻﻨﺎﻳﻊ ﻭ ﺑﺪﺍﻳﻊ‪ ،‬ﺁﺷﻨﺎﻳﻲ ﺑﺎ ﺭﻭﺡ ﺍﺻﻠﻲ ﺷﻌﺮ‪ ،‬ﺍﺳﺘﻨﺎﺩ ﺑﻪﺷﻌﺮ‬ ‫ﺍﺳﺘﺎﺩﺍﻥ‪ ،‬ﺗﻮﺟ‪‬ﻪ ﺑﻪﻣﻌﻨﻮﻳ‪‬ﺖ ﺩﺭ ﻭﺿﻊ ﺗﺮﺍﮐﻴﺐ‪ ،‬ﺍﺣﺘﻴﺎﻁ ﺩﺭ ﺗﻌﺮﻳﺐ ﻭ‬

‫ﺗﻔﺮﻳﺲ ﻭ ﺭﻋﺎﻳﺖ ﻗﻮﺍﻋﺪ ﺩﺭ ﺍﻳﻦ ﺿﻤﻦ ﻭ ﻏﻴﺮﻩ ﺟﻨﺒﻪﻫﺎﻳﻲ ﺑﻮﺩﻧﺪ ﮐﻪ‬

‫ﻻﺯﻡ ﺑﻮﺩ ﻳﮏ ﻧﻔﺮ ﺷﺎﻋﺮ ﺣﺘﻤﺎﹰ ﺁﻧﻬﺎ ﺭﺍ ﺩﺭﻧﻈﺮ ﺩﺍﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺧﻼﺻﻪ‬

‫ﺍﻳﻦ ﮐﻪ ﺩﺭ ﻗﺮﻥ ﻫﺠﺪﻫﻢ ﻣﻴﻼﺩﻱ ﺩﺭ ﻫﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﺍﺷﺎﺭﻩ ﺑﻪﺁﻥ ﺷﺪ‪،‬‬

‫ﺭﺳﺎﻟﺔ »ﻋﺒﺮﺓﺍﻟﻐﺎﻓﻠﻴﻦ« ﺑﺮﺍﻱ ﺁﺷﻨﺎﻳﻲ ﺑﺎ ﻣﻌﻴﺎﺭ ﻭ ﻣﻴﺰﺍﻥ ﺷﻌﺮ ﻓﺎﺭﺳﻲ‬

‫ﻣﺄﺧﺬﻱ ﺟﺎﻟﺐِ ﺗﻮﺟ‪‬ﻪ ﻭ ﺍﺳﺎﺳﻲ ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫‪٣٦‬‬

‫‪٣٥‬‬

‫ﭘﻴﺶ ﺳﺨﻦ‬

‫ﺑﻪﺧﺎﻧﺔ ﺧﻮﺩ ﺗﺸﺮﻳﻒ ﺑﺮﺩﻧﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺩﺭ ﺍﻳﻦ ﺍﻳ‪‬ﺎﻡ ﮔﺎﻩ ﺑﻲﮔﺎﻩ‬

‫ﮐﻪ ﺍﻳﻦ ﻋﺎﺻﻲ ﺳﻴﺮ ﺍﻳﻦ ﺍﺑﻴﺎﺕ ﻧﻤﻮﺩﻩ ﺩﺭ ﺩﻓﻊ ﺍﮐﺜﺮ ﺍﺷﻌﺎﺭِ‬

‫ﺷﻴﺦ ﺳﻌﺪﻱ ﻭ ﺍﻣﻴﺮ ﺧﺴﺮﻭ ﺩﻫﻠﻮﻱ ﻭ ﻣﻮﻟﻮﻱ ﺭﻭﻡ ﻭ ﻣﻮﻟﻮﻱ‬

‫ﺟﺎﻣﻲ ﻭ ﻏﻴﺮﻩ ﺍﺳﺎﺗﺬﺓ ﻗﺪﻳﻢ ﻭ ﺟﺪﻳﺪ ﮐﻪ ﻣﻨﺘﺨﺐ ﻭ ﺑﺮﮔﺰﻳﺪﺓ‬

‫ﻋﺎﻟﻢﺍﻧﺪ‪ ،‬ﻗﻠﻢ ﺧﻮﺭﺩﻩ ﺑﻪﻧﻈﺮ ﺩﺭﺁﻣﺪﻩ ﻭ ﺑﻪﺳﺒﺐِ ﻧﺎﺭﺳﺎﻳﻲ ﻓﻬﻢ‬

‫ﻧﺎﻗﺺ ﺧﻮﺩ ﻗﺒﺢ ﺍﻳﻦ ﺍﺑﻴﺎﺕ ﻣﻄﻠﻘﺎﹰ ﺑﻪﺧﺎﻃﺮ ﻧﺮﺳﻴﺪﻩ ﻭ ﻻﮐﻦ‬ ‫ﺍﻳﻦﻗﺪﺭ ﺩﺍﻧﺴﺖ ﺍﻟﺒﺘﹼﻪ ﮐﻪ ﺍﺯ ﭼﻨﻴﻦ ﺻﺎﺣﺐ ﮐﻤﺎﻟﻲ ﮐﻪ ﺑﻪﮐﻤﺎﻝ‬

‫ﺧﻮﺩ ﺩﻋﻮٰﻱ ﺩﺍﺭﺩ ﻭ ﻫﻤﭽﻮ ﮐﺎﺭﻱ ﺑﻪﻋﻤﻞ ﺁﻣﺪ‪ ،‬ﺑﻲﻭﺟﻪ‬

‫ﻧﺨﻮﺍﻫﺪ ﺑﻮﺩ‪ .‬ﻓﻲﺍﻟﻮﺍﻗﻊ ﻣﺮﺗﺒﺔ ﻣﻴﺮﺯﺍ ﺩﺭ ﺍﻳﻦ ﻓﻦ‪ ‬ﺑﻪﺟﺎﻳﻲ ﺍﺳﺖ‬

‫ﮐﻪ ﻣﺴﺘﺮﺩ ﺍﻭ ﺭﺍ ﻣﺮﺩﻡ ﺍﮔﺮ ﺑﺮ ﺑﻴﺎﺽ ﺩﻳﺪﻩ ﺑﻨﻮﻳﺴﻨﺪ‪ ،‬ﺟﺎ ﺩﺍﺭﺩ‪.‬‬ ‫ﮔﻮ ﻣﺜﻞِ ﻣﻦ ﻫﻴﭽﻤﺪﺍﻥ ﺑﻪﮐﻨﻪ ﺍﻭ ﭘﻲ ﻧﺒﺮﺩ ﻟﻴﮑﻦ ﺍﺯ ﺩﺍﻧﺎﻳﻲ‬

‫ﻣﻴﺮﺯﺍ ﺻﺎﺣﺐ ﺑﻌﻴﺪ ﺑﻮﺩ ﮐﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺣﺮﮐﺖ ﺑﻪﻋﻤﻞ ﺁﻭﺭﺩﻩ‬ ‫ﺭﻭﮐﺶ ﻭﺿﻊ ﺷﺮﻳﻒ ﮔﺸﺘﻨﺪ‪ .‬ﺧﺪﺍ ﻧﺨﻮﺍﺳﺘﻪ ﺍﮔﺮ ﻫﺮ ﻳﮑﻲ ﺍﺯ‬

‫ﻣﻌﺘﻘﺪﺍﻥِ ﺷﻌﺮﺍﻱِ ﻣﺬﮐﻮﺭ ﺩﺭ ﻣﺸﮑﻮﮎ ﻧﻤﻮﺩﻥ ﺍﻳﻦ ﺍﺷﻌﺎﺭ‬ ‫ﺳﺆﺍﻝ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻘﻴ‪‬ﺔ ﻋﻤﺮِ ﺍﻳﺸﺎﻥ ﺩﺭ ﺑﻪﻫﻢ ﺭﺳﺎﻧﻴﺪﻥ ﺟﻮﺍﺏ‬

‫ﺑﻪﻧﺤﻮﻱ ﺻﺮﻑ ﺷﻮﺩ ﮐﻪ ﺟﺎﻱ ﺩﻡ ﺯﺩﻥ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﻋﻠﻲﺍﻟﺨﺼﻮﺹ‬

‫ﺩﻭ ﺣﺮﮐﺖ ﺑﺴﻴﺎﺭ ﻗﺒﻴﺢ ﺍﺯ ﺍﻳﺸﺎﻥ ﺑﻪﻋﻤﻞ ﺁﻣﺪﻩ‪ .‬ﻳﮑﻲ‬ ‫ﺧﻂﮐﺸﻴﺪﻥ ﺑﺮ ﺍﺷﻌﺎﺭِ ﺻﺤﻴﺢ ﺍﺳﺘﺎﺩﺍﻥ ﻣﺴﻠﹼﻢﺍﻟﺜﺒﻮﺕ ﻭ ﺩﻳﮕﺮ‬ ‫ﺍﺯ ﺟﻬﺎﻥ ﮔﺬﺷﺘﮕﺎﻥ ﺑﻪﺧﻮﺑﻲ ﻳﺎﺩ ﻧﮑﺮﺩﻥ‪ .‬ﺑﺮ ﺍﻳﻦ ﻫﺮﺩﻭ ﭼﻴﺰ‬

‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﺗﺬﮐﺮﻩ ﻣﻮﻗﻮﻑ ﻧﺒﻮﺩ ﻭ ﻋﺎﻟﻢ ﺳﺨﻦ ﻫﺰﺍﺭ ﺭﻧﮓ ﺍﺳﺖ‬ ‫ﻭ ﻫﺮ ﻳﮑﻲ ﺑﻪﺭﻧﮕﻲ ﻣﺄﻟﻮﻑ‪ ،‬ﭼﻪ ﻻﺯﻡ ﺑﻮﺩ ﮐﻪ ﺷﻌﺮِ ﺩﻳﮕﺮﻱ ﺭﺍ‬

‫ﮐﻪ ﻣﺮﻏﻮﺏ ﻃﺒﻊ ﺧﻮﺩ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺳﺴﺖ ﺩﺍﻧﺴﺘﻪ ﻣﻐﺸﻮﺵ ﺳﺎﺯﻧﺪ‪.‬‬

‫‪٣٤‬‬

‫ﻋﺒﺮﺕﺍﻟﻐﺎﻓﻠﻴﻦ‬

‫ﻳﮏ ﭘﺎﻳﻤﺮﺩﻱ ﻣﻲﺧﻮﺍﻫﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺪﺍﻥ ﻣﻘﺪﻭﺭ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻨﺪﻩ ﺭﺍ‬ ‫ﻣﻌﺎﻑ ﻓﺮﻣﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﭼﻮﻥ ﺍﻳﻦ ﮐﻠﻤﺎﺕ ﺍﻟﺘﻤﺎﺱ ﻧﻤﻮﺩﻡ‪ ،‬ﺧﺎﻥ‬ ‫ﻣﺬﮐﻮﺭ ﺍﻳﻦ ﺷﻌﺮ ﺧﺎﻥ ﺁﺭﺯﻭ ﺑﺮ ﺯﺑﺎﻥ ﺁﻭﺭﺩﻧﺪ‪:‬‬ ‫ﺷﻌﺮ‪:‬‬ ‫ﺁﻳﺪ ﺑﻪ ﺣـﺎﻝِ ﺫﺍﻳﻘـﺔ ﺧـﻮﻳﺶ ﮔﺮﻳـﻪﺍﻡ‬

‫ﻳﮏ ﺁﺷﻨﺎﻱ ﺑﺎ ﻣﺰﻩ ﺩﺭ ﺭﻭﺯﮔﺎﺭ ﻧﻴﺴﺖ‬

‫ﺑﻌﺪ ﺍﺯ ﺧﻮﺍﻧﺪﻥِ ﺷﻌﺮ ﻓﺮﻣﻮﺩﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﮕﺮ ﺻﺎﺣﺐ ﺭﺍ ﺧﺒﺮ‬

‫ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺍﻳﻦ ﻧﺎﻡ ﺑﺮﺩﻩﻫﺎ ﺭﺍ ﮐﻲ ﺑﻪﺧﺎﻃﺮ ﻣﻲﺁﺭﻧﺪ‪ .‬ﻫﺮﮔﺎﻩ ﮔﺮﺩ‬

‫ﺑﺮ ﺁﻓﺘﺎﺏ ﺗﺎﺑﺎﻥ ﺍﻧﺪﺍﺧﺘﻪ ﺩﺭ ﺣﻖ‪ ‬ﺷﻤﺲﺍﻟﺪ‪‬ﻳﻦ ﻓﻘﻴﺮ ﭼﻨﻴﻦ‬

‫ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﻨﺪ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺭﺳﺎﻟﺔ ﻋﺮﻭﺽ ﺍﻭ ﭘﻨﺞ ﻭ ﺷﺶ ﺟﺎ ﻏﻠﻂ‬

‫ﻓﺎﺵ ﺑﺮﺁﻭﺭﺩﻩﺍﻡ ﻭ ﺑﺮ ﺍﺷﻌﺎﺭِ ﺷﻴﺦ ﺁﻳﺖ ﺍﷲ ﺛﻨﺎ ﺍﻋﺘﺮﺍﺿﺎﺕ‬

‫ﺩﺍﺭﻧﺪ ﻭ ﺍﺷﻌﺎﺭِ ﻧﻮﺭﺍﻟﻌﻴﻦ ﻭﺍﻗﻒ ﺭﺍ ﺍﮐﺜﺮ ﺟﺎ ﺍﺻﻼﺡ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‬ ‫ﻭ ﺍﺷﻌﺎﺭِ ﺻﺎﻧﻊ ﻭ ﺩﻳﮕﺮﺍﻥ ﺭﺍ ﺳﻬﻞ ﺍﻧﮕﺎﺷﺘﻪ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﻨﺪ ﮐﻪ‬

‫ﺩﻳﺪﻩ ﻭ ﻧﺎﺩﻳﺪﻩ ﺧﻂﮐﺸﻴﺪﻥ ﺑﺮ ﺍﺷﻌﺎﺭِ ﺍﻳﺸﺎﻥ ﻣﻮﻗﻮﻑ ﻧﻤﻮﺩﻡ‪.‬‬

‫ﭼﻮﻥ ﺧﺎﻥ ﻣﻮﺻﻮﻑ ﭼﻨﻴﻦ ﻓﺮﻣﻮﺩﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺪﻩ ﺑﻪﺩﺭﺷﺘﻲ ﺍﻟﺘﻤﺎﺱ‬

‫ﻧﻤﻮﺩ‪ :‬ﻋﺠﺐ ﺣﺎﻝ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮﮔﺎﻩ ﭘﻴﺶ ﻣﻴﺮﺯﺍ ﻫﻤﭽﻮ ﮐﺴﺎﻥ‬

‫ﺍﻋﺘﺒﺎﺭ ﻧﺪﺍﺭﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻪﻣﻦ ﻫﻴﭽﻤﺪﺍﻥ ﭼﻪ ﺭﺳﺪ‪ .‬ﻃﻠﺐ ﺍﻧﺼﺎﻑ ﺍﺯ‬

‫ﺑﻨﺪﻩ ﺩﻭﺭ ﺍﺯ ﺩﺍﻧﺎﻳﻲ ﺻﺎﺣﺐ ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻏﺮﺽ ﺑﺎ ﻭﺻﻒ ﺍﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﻓﻬﻤﺎﻧﻴﺪﻥ ﺁﻥ ﺍﺟﺰﺍﻱ ﻗﻠﻢ ﺧﻮﺭﺩﻩ‬

‫ﺭﺍ ﺑﻪﺟﺒﺮﺍﹰ ﻭ ﻗﻬﺮﺍﹰ ﭘﻴﺶ ﺍﺣﻘﺮ ﺍﻧﺪﺍﺧﺘﻪ ﮐﺒﻴﺪﻩ‪ ١‬ﺧﺎﻃﺮ ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ‬ ‫ـــــــــــــــــــــ‬ ‫‪ .1‬ﻳﻌﻨﻲ ﺭﻧﺠﻴﺪﻩ‪.‬‬

‫ﭘﻴﺶ ﺳﺨﻦ‬

‫‪٣٣‬‬

‫ﺍﻳﻦ ﺍﺣﻘﺮ ﺑﻪﺍﻣﻮﺭِ ﺯﺑﺎﻥِ ﻓﺎﺭﺳﻲ ﭼﻨﺪﺍﻥ ﺭﺑﻄﻲ ﻧﺪﺍﺭﺩ ﻭ ﺩﺧﻞ‬

‫ﻫﻤﭽﻮ ﻣﻨﻲ ﺩﺭ ﺯﺑﺎﻥِ ﻓﺎﺭﺳﻲ ﺑﺪﺍﻥ ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ‪:‬‬ ‫ﺑﻴﺖ‪:‬‬ ‫ﺗﻮ ﮐﺎﺭِ ﺯﻣﻴﻦ ﺭﺍ ﻧﮑﻮ ﺳﺎﺧﺘﻲ!‬

‫ﮐﻪ ﺑﺮ ﺁﺳﻤﺎﻥ ﻧﻴﺰ ﭘﺮﺩﺍﺧﺘﻲ‬

‫‪١‬‬

‫ﻭ ﺧﺪﺍ ﻋﺎﻟﻢ ﺍﺳﺖ‪ ،‬ﺍﻳﻦ ﭼﻨﺪ ﺑﻴﺖ ﺭﻳﺨﺘﻪ ﺍﺯ ﻗﺒﻴﻞ ﻗﺼﻴﺪﻩ ﻭ‬

‫ﻏﺰﻝ ﺑﻪﭼﻪ ﺳﺒﺐ ﺣﺴﻦ ﻗﺒﻮﻝ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺍﺳﺖ ﻭ ﺍﻟﹼﺎ ﻧﻪ ﺑﻨﺪﻩ ﻫﻢ‬

‫ﮔﻠﻴﻢ ﺧﻮﺩ ﺭﺍ ﺍﺯ ﺁﺏ ﻧﮑﺸﻴﺪﻩ ﻭ ﻣﻴﺮﺯﺍ ﻓﺎﺧﺮ ﺻﺎﺣﺐ ﺍﻟﺒﺘﹼﻪ ﺍﻳﻦ‬

‫ﮐﺎﺭ ﻓﻬﻤﻴﺪﻩ ﻭ ﺳﻨﺠﻴﺪﻩ ﺑﻪﻋﻤﻞ ﺁﻭﺭﺩﻩ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺩﺭ ﮐﻤﺎﻻﺕِ‬ ‫ﺍﻳﺸﺎﻥ ﻫﺮﮔﺰ ﺷﺒﻪ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺍﮔﺮ ﻣﺰﺍﺝ ﺷﺮﻳﻒ ﭼﻨﻴﻦ ﺍﻧﺼﺎﻑ‬

‫ﻃﻠﺐ ﺍﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻲﺑﺎﻳﺪ ﮐﻪ ﺍﻳﻦ ﻧﺴﺨﻪ ﺭﺍ ﻧﺰﺩِ ﺳﺨﻨﻮﺭﺍﻥِ ﻓﻦ‪‬‬

‫ﻓﺎﺭﺳﻲ ﺑﺮﺩﻩ ﻃﻠﺐ ﺍﻧﺼﺎﻑ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺑﺎﻟﻔﻌﻞ ﺍﺯ‬

‫ﺷﺎﮔﺮﺩﺍﻥِ ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﻋﻠﻲ ﺣﺰﻳﻦ ﺭﲪﺔﺍﷲ ﻋﻠﻴﻪ ﺷﻴﺦ‬

‫ﺁﻳﺖ ﺍﷲ ﻣﺘﺨﻠﹼﺺ ﺑﻪ»ﺛﻨﺎ« ﻭ ﺍﺯ ﺷﺎﮔﺮﺩﺍﻥِ ﻣﻴﺮ ﺷﻤﺲﺍﻟﺪ‪‬ﻳﻦ‬ ‫ﻓﻘﻴﺮ ﻣﻴﺮﺯﺍ ﺑﻬﺠ‪‬ﻮ ﻣﺘﺨﻠﹼﺺ ﺑﻪ»ﺫﺭ‪‬ﻩ« ﺣﺎﺿﺮﺍﻧﺪ ﻭ ﺳﻮﺍﻱ ﺍﻳﻦ‬ ‫ﻫﺮﺩﻭ ﺻﺎﺣﺒﺎﻥ ﻣﻴﺮﺯ ﺍﺑﻮﻋﻠﻲ ﻫﺎﺗﻒ ﺩﺭ ﺑﻨﮕﻠﻪ ﻭ ﻧﻈﺎﻡﺍﻟﺪ‪‬ﻳﻦ‬ ‫ﺑﻠﮕﺮﺍﻣﻲ ﻣﺘﺨﻠﹼﺺ ﺑﻪ»ﺻﺎﻧﻊ« ﺩﺭ ﻓﺮ‪‬ﺥﺁﺑﺎﺩ ﻭ ﺷﺎﻩ ﻧﻮﺭﺍﻟﻌﻴﻦ‬

‫ﻭﺍﻗﻒ ﺩﺭ ﺷﺎﻫﺠﻬﺎﻥﺁﺑﺎﺩ ﻣﻮﺟﻮﺩﺍﻧﺪ‪ .‬ﺣﻖ‪ ‬ﺗﻌﺎﻟٰﻲ ﺍﻳﻦ ﻫﻤﻪ‬

‫ﺻﺎﺣﺒﺎﻥ ﺭﺍ ﺑﻪﻋﻤﺮ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺭﺳﺎﻧﺎﺩ‪ .‬ﺍﻧﺼﺎﻑﻃﻠﺒﻲ ﺍﻳﻦ ﺍﺑﻴﺎﺕ‬ ‫ـــــــــــــــــــــ‬

‫‪ .1‬ﺑﻴﺘﻲ ﺑﺎ ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻀﻤﻮﻥ ﺩﺭ ﻣﺜﻨﻮﻱ ﻣﻌﻨﻮﻱ ﺁﻣﺪﻩ ﮐﻪ ﺑﺪﻳﻦﻗﺮﺍﺭ ﺍﺳﺖ‪:‬‬ ‫ﺍﺳﭗ ﻫﻤ‪‬ﺖ ﺳﻮﻱ ﺍﺧﺘﺮ ﺗـﺎﺧﺘﻲ ﺁﺩﻡ ﻣــــﺴﺠﻮﺩ ﺭﺍ ﻧــــﺸﻨﺎﺧﺘﻲ‬

‫)ﺩﻓﺘﺮ ﺍﻭ‪‬ﻝ‪ ،‬ﺗﺼﺤﻴﺢ ﺭﻳﻨﻮﻟﺪ ﺍ‪ .‬ﻧﻴﮑﻠﺴﻮﻥ‪ ،‬ﺍﻣﻴﺮﮐﺒﻴﺮ‪ ،‬ﺗﻬﺮﺍﻥ‪ ١٣٦٣ ،‬ﻫ ﺵ‪ ،‬ﺹ ‪(٣٤‬‬

‫ﻋﺒﺮﺕﺍﻟﻐﺎﻓﻠﻴﻦ‬

‫ﻣﺴﻠﹼﻢﺍﻟﺜﺒﻮﺕﺍﻧﺪ‪ .‬ﭼﻮﻥ ﻣﻴﺮﺯﺍ ﻓﺎﺧﺮ ﺻﺎﺣﺐ ﻣﺼﺮ‪ ‬ﺑﺮ ﺍﻳﻦ‬ ‫ﻣﻌﻨﻲ ﺑﺮﺍﻱ ﺗﻔﺎﺧﺮ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺎﭼﺎﺭ ﺑﻪﻣﻬﺮِ ﺧﻮﺩ ﻣﻮﺍﻓﻖ‬ ‫ﺩﺭﺧﻮﺍﺳﺖ ﺍﻭﺷﺎﻥ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺩﺍﺩﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ ﺍﺯ ﻣﺪ‪‬ﺕ ﻣﺪﻳﺪ‪ ،‬ﭼﻮﻥ‬ ‫ﺑﻪﺳﻤﻊ ﺧﺎﻥ ﻣﺬﮐﻮﺭ ﺭﺳﻴﺪ ﮐﻪ ﺍﺷﻌﺎﺭ ﭼﻴﺪﻩ ﭼﻴﺪﻩ ﺍﺯ ﺗﺼﺎﻧﻴﻒ‬ ‫ﺍﺳﺘﺎﺩﺍﻥ ﺳﺎﺑﻖ ﻭ ﺣﺎﻝ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺁﻥ ﺟﺮﻳﺪﻩ ﻣﻨﺪﺭﺝ ﺑﻮﺩﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻤﻪ‬

‫ﺭﺍ ﻗﻠﻢ ﺧﻮﺭﺩﻩ ﻭ ﻣﺸﮑﻮﮎ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺑﻞ ﺍﮐﺜﺮ ﺟﺎﻫﺎ ﺑﻪﺍﺻﻼﺡ‬ ‫ﭘﺮﺩﺍﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺳﺮﺍﺳﻴﻤﻪ ﮔﺸﺘﻪ ﺍﺯ ﺧﻮﺩ ﺭﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﭼﻮﻥ ﺑﻪﻫﻮﺵ‬

‫ﺁﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪﺍﺿﻄﺮﺍﺏ ﺗﻤﺎﻡ ﻧﺰﺩِ ﻣﻴﺮﺯﺍ ﻓﺎﺧﺮ ﺻﺎﺣﺐ ﺣﺎﺿﺮ‬

‫ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﻣﻴﺮﺯﺍ ﺍﻳﻦ ﺻﻮﺭﺕ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻓﺮﻣﻮﺩﻩ ﺗﺒﺴ‪‬ﻢ ﻣﻲﻧﻤﻮﺩﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺧﺎﻥ ﻣﺬﮐﻮﺭ ﻧﺘﻴﺠﺔ ﺳﻤﺎﺟﺖ ﺳﺎﺑﻖ ﺭﺍ ﺑﺮﻋﮑﺲ ﺩﻳﺪﻩ ﺩﺭ‬ ‫ﻃﻠﺐ ﺗﺬﮐﺮﻩ ﺑﻪﺑﻲﺩﻣﺎﻏﻲ ﭘﻴﺶﺁﻣﺪﻧﺪ‪ .‬ﺁﺧﺮ ﮐﺎﺭ ﺍﺯ ﺣﻀﻮﺭ‬

‫ﻓﻴﺾ ﮔﻨﺠﻮﺭ ﻣﻴﺮﺯﺍﻱ ﻣﻮﺻﻮﻑ ﺁﻥ ﺍﺟﺰﺍﻱ ﺭﺍ ﺑﻪﺧﺎﻧﻪ ﺁﻭﺭﺩﻩ‬ ‫ﭼﻨﺪﻱ ﮔﻮﺷﻪﻧﺸﻴﻨﻲ ﻭﺭﺯﻳﺪﻧﺪ‪ .‬ﺩﺭ ﺍﻳﻦ ﺿﻤﻦ ﻫﺮ ﺁﺷﻨﺎﻳﻲ ﮐﻪ‬

‫ﺑﻪﺧﺪﻣﺖ ﺧﺎﻥ ﻣﺬﮐﻮﺭ ﻣﻲﺭﺳﻴﺪ ﻭ ﻣﺴﺘﻔﺴﺮ ﺍﺣﻮﺍﻝ ﺑﺮﻧﻴﺎﻣﺪﻥ‬

‫ﺍﺯ ﺧﺎﻧﻪ ﻣﻲﮔﺮﺩﻳﺪ‪ ،‬ﺍﻳﺸﺎﻥ ﺁﻩِ ﺳﺮﺩ ﺍﺯ ﺩﻝ ﭘﺮﺩﺭﺩ ﮐﺸﻴﺪﻩ‬

‫ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺍﻱ ﻣﻬﺮﺑﺎﻥ! ﺍﺯ ﭼﻨﺪﻱ ﺩﺭ ﺗﻌﺰﻳﺔ ﺯﺍﺩﻫﺎﻱ ﻃﺒﻊ‬ ‫ﺳﺨﻨﻮﺭﺍﻥِ ﺳﺎﺑﻖ ﻭ ﺣﺎﻝ ﻋﺰﻟﺖ ﺍﺧﺘﻴﺎﺭ ﻧﻤﻮﺩﻩﺍﻡ ﮐﻪ ﻣﻴﺮﺯﺍ‬

‫ﻣﻈﻠﻤﺔ ﺧﻮﻥ ﻓﺮﺯﻧﺪﺍﻥِ ﺍﻫﻞِ ﻣﻌﺎﻧﻲ ﺭﺍ ﻧﺎﺣﻖ ﺑﻪﮔﺮﺩﻥِ ﺧﻮﺩ‬ ‫ﺑﮕﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﻏﺮﺽ ﮐﻪ ﺩﺭ ﻫﻤﻴﻦ ﻣﺨﻤﺼﻪ ﺑﻮﺩﻧﺪ ﮐﻪ ﺭﻭﺯﻱ‬

‫ﺑﻪﺧﺎﻃﺮ ﺍﻳﺸﺎﻥ ﭼﻨﻴﻦ ﺭﺳﻴﺪ ﮐﻪ ﺍﺯ ﺍﺷﻌﺎﺭ ﻗﻠﻢ ﺧﻮﺭﺩﻩ ﺭﺍ ﺑﻨﺎﺑﺮ‬

‫ﻣﻨﺼﻔﻲ ﻧﺰﺩِ ﺍﻳﻦ ﺍﺿﻌﻒﺍﻟﻌﺒﺎﺩ ﺁﻭﺭﺩﻩ ﺍﻧﺼﺎﻑ ﺧﻮﺍﺳﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺪﺓ‬

‫ﺧﺎﮐﺴﺎﺭ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﺭﻓﻴﻊ ﻣﺘﺨﻠﹼﺺ ﺑﻪ»ﺳﻮﺩﺍ« ﺍﻟﺘﻤﺎﺱ ﻧﻤﻮﺩ ﮐﻪ‬

‫‪٣٢‬‬

‫ﭘﻴﺶ ﺳﺨﻦ‬

‫‪٣١‬‬

‫ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻧﻤﻮﺩﻩ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻲﺩﻣﺎﻏﺎﻧﻪ ﺍﺯ ﺩﺳﺖ ﺍﻧﺪﺍﺧﺘﻨﺪ ﻭ‬ ‫ﻓﺮﻣﻮﺩﻧﺪ‪” :‬ﻗﺴﻤﻲ ﮐﻪ ﻣﻦ ﻣﻲﮔﻮﻳﻢ‪ ،‬ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﺪﻫﻴﺪ“ ﺍﻳﺸﺎﻥ‬

‫ﮔﻔﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻫﺮﭼﻪ ﺑﻔﺮﻣﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻥ ﻗﺴﻢ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﺪﻫﻢ‪ .‬ﺻﺎﺣﺐ‬

‫ﻓﺮﻣﻮﺩﻩ‪” :‬ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﺪﻫﻴﺪ‪ :‬ﻣﺴﻮ‪‬ﺩﺓ ﺯﺑﺎﻧﻲ ﻣﻴﺮﺯﺍ ﻓﺎﺧﺮ ﮐﻪ‬

‫ﺳﺎﺑﻖ ﺗﺬﮐﺮﻩ ﺭﺍ ﺑﻪﺧﺪﻣﺖ ﺍﻓﺼﺢﺍﻟﻔﺼﺤﺎ ﻭ ﺍﺑﻠﻎﺍﻟﺒﻠﻐﺎ ﻣﻴﺮﺯﺍ‬

‫ﺻﺎﺣﺐ ﻣﺸﻔﻖ ﮐﺮﻡ ﻓﺮﻣﺎ ﻣﻴﺮﺯﺍ ﻓﺎﺧﺮ ﺻﺎﺣﺐِ ﺳﻠﹼﻤﻪﺍﷲ‬

‫ﺍﻟﻮﺍﻫﺐ ﺑﺮﺍﻱ ﺗﺼﺤﻴﺢ ﺍﺷﻌﺎﺭ ﻭ ﻋﺒﺎﺭﺕ ﺑﺮﺩﻩ ﺑﻮﺩﻡ‪ ،‬ﺍﻳﺸﺎﻥ‬

‫ﺑﻪﺳﺒﺐ ﮐﺜﺮﺕ ﺍﺷﺘﻐﺎﻝ ﻓﺮﺻﺖ ﻧﻴﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬ﻧﺎﭼﺎﺭ ﺳﻲ ﺟﺰﻭ ﺗﺬﮐﺮﻩ‬

‫ﺭﺍ ﻧﺰﺩِ ﺷﻴﺦ ﺁﻳﺖ ﺍﷲ ﺛﻨﺎ ﮐﻪ ﮔﻤﺎﻥ ﺍﻭﺳﺘﺎﺩﻱ ﺑﺮﺍﻳﺸﺎﻥ ﻫﻢ‬ ‫ﺩﺍﺷﺘﻢ‪ ،‬ﺑﺮﺩﻩ ﺑﻮﺩﻡ‪ .‬ﺍﻳﺸﺎﻥ ﺗﺎ ﻣﺪ‪‬ﺕ ﺩﻳﺪﻩ ﺑﻌﻀﻲ ﺟﺎﻫﺎ ﮐﻪ‬ ‫ﻏﻠﻂ ﺑﻮﺩ‪ ،‬ﺁﻥ ﺭﺍ ﺻﺤﻴﺢ ﺩﺍﻧﺴﺘﻪ ﺩﺭﮔﺬﺷﺘﻨﺪ ﻭ ﺑﻌﻀﻲ ﺟﺎﻫﺎ ﺭﺍ‬ ‫ﻏﻠﻂ ﺩﺍﻧﺴﺘﻪ ﺑﻪﺗﺼﺤﻴﺢ ﭘﺮﺩﺍﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺁﻥ ﺭﺍ ﻏﻠﻂﺗﺮ ﻧﻤﻮﺩﻧﺪ‪ .‬ﻟﻬٰﺬﺍ‬

‫ﻣﺮﺗﺒﺔ ﺛﺎﻧﻲ ﺑﻪﺟﺪ‪ ‬ﻭ ﺁﺭﺯﻭﻱ ﺗﻤﺎﻡ ﺑﻪﺧﺪﻣﺖِ ﻓﻴﺾ ﻣﻮﻫﺒﺖ‬

‫ﻣﻴﺮﺯﺍ ﺻﺎﺣﺐ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺍﻳﻦ ﻓﻦ‪ ‬ﺍﺳﺘﺎﺩﺍﻧﺪ ﻭ ﻣﺜﻞِ ﺍﻳﺸﺎﻥ ﺩﺭ ﺍﻳﻦ‬

‫ﺟﺰﻭ ﺯﻣﺎﻥ ﻭ ﺩﺭ ﺍﻳﻦ ﺷﻬﺮ ﺻﺎﺣﺐِ ﮐﻤﺎﻝ ﺩﻳﮕﺮ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﺮﺍﻱ‬

‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﺑﺮﺩﻡ‪ ،‬ﺗﻤ‪‬ﺖ ﮐﻼﻣﻪ“‪.١‬‬

‫”ﺧﺎﻥ ﻣﺬﮐﻮﺭ ﺍﻭ‪‬ﻝ ﺑﻪﺩﻝ ﺧﻔﺘﻪ ﺷﺪﻩ ﺍﺑﺎﻱ ﺍﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ ﻧﻤﻮﺩﻧﺪ‬

‫ﮐﻪ ﺻﺎﺣﺐ ﺭﺍ ﺑﻪﺷﻴﺦ ﺁﻳﺖ ﺍﷲ ﺻﺎﺣﺐ ﭼﻪ ﮐﺎﺭ‪ ،‬ﺫﮐﺮ ﺍﻭﺷﺎﻥ‬ ‫ﺩﺭ ﺍﻳﻦ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺧﻮﺏ ﻧﻴﺴﺖ ﮐﻪ ﺍﺯ ﺁﺷﻨﺎﻳﺎﻥ ﺑﻨﺪﻩ ﻭ ﺍﻭﺳﺘﺎﺩ‬

‫ـــــــــــــــــــــ‬

‫‪ .1‬ﻣﺼﺤﻔﻲ ﺩﺭ ﻣﻨﻈﻮﻣﻪﺍﻱ ﺑﻪﺯﺑﺎﻥ ﺍﺭﺩﻭ‪ ،‬ﺍﻳﻦ ﭘﻴﺶﺁﻣﺪ ﺭﺍ ﻣﻔﺼﹼﻞ ﺑﻪﻧﻈﻢ ﮐﺸﻴﺪﻩ ﺍﺳﺖ‪.‬‬ ‫)ﺭﮎ‪ :‬ﺩﻳﻮﺍﻥِ ﺳﻮﺩﺍ‪ ،‬ﭼﺎﭖِ ﻧﻮﻟﮑﺸﻮﺭ‪ ،‬ﮐﺎﻧﭙﻮﺭ(‬

‫ﻋﺒﺮﺕﺍﻟﻐﺎﻓﻠﻴﻦ‬

‫ﺑﻪﻣﮑﻴﻦ ﺳﻠﹼﻤﻪﺍﷲ ﺍﻟﻮﺍﻫﺐ ﺁﻭﺭﺩﻧﺪ ﻭ ﺑﻪﺍﻟﺤﺎﺡ ﻭ ﺳﻤﺎﺟﺖ ﺑﺮﺍﻱ‬

‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﺑﺮﺩﻧﺪ‪ .‬ﻣﻴﺮﺯﺍ ﺻﺎﺣﺐ ﻓﺮﻣﻮﺩﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﺎ ﺭﺍ ﺩﻣﺎﻍ ﻧﻴﺴﺖ‪،‬‬ ‫ﺧﻮﺏ ﺍﻳﻦ ﮐﺎﺭ ﺭﺍ ﺑﺮﺍﻱ ﺧﺎﻃﺮ ﺷﻤﺎ ﺑﻪﺷﺮﻃﻲ ﻗﺒﻮﻝ ﮐﻨﻢ ﮐﻪ‬ ‫ﺍﺷﻌﺎﺭِ ﺗﻤﺎﻡ ﺷﻌﺮﺍﻱِ ﻫﻨﺪ ﺭﺍ ﺍﺯ ﻓﻴﻀﻲ ﻭ ﻏﻨﻲ ﻭ ﻧﺴﺒﺘﻲ ﻭ‬

‫ﻧﺎﺻﺮ ﻋﻠﻲ ﻭ ﺑﻴﺪﻝ ﻭ ﺳﺮﺍﺝﺍﻟﺪ‪‬ﻳﻦ ﻋﻠﻲ ﺧﺎﻥ ﺁﺭﺯﻭ ﻭ ﻣﻴﺮ‬

‫ﺷﻤﺲﺍﻟﺪ‪‬ﻳﻦ ﻓﻘﻴﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻳﮏ ﻗﻠﻢ ﺧﻂ ﺑﮑﺸﻢ‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﺗﺼﺤﻴﺢ‬

‫ﻭ ﺍﻧﺘﺨﺎﺏ ﺍﺷﻌﺎﺭِ ﺷﻌﺮﺍﻱ ﺍﻫﻞِ ﻭﻻﻳﺖ ﺧﻮﺍﻫﻢ ﻧﻤﻮﺩ‪.‬‬

‫ﺧﺎﻥِ ﻣﺬﮐﻮﺭ ﺑﻪﺍﺳﺘﻤﺎﻉ ﺍﻳﻦ ﺣﺮﻑ ﺑﻲﻣﻌﻨﻲ ﺗﺬﮐﺮﻩ ﺭﺍ ﺑﺮﺩﺍﺷﺘﻪ‬

‫ﺁﻭﺭﺩﻧﺪ ﻭ ﻗﺒﻮﻝ ﻧﻨﻤﻮﺩﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ ﺍﺯ ﭼﻨﺪ ﺳﺎﻝ ﺳﻲ ﺟﺰﻭ ﺗﺬﮐﺮﻩ‬

‫ﺭﺍ ﺑﻪﺧﺪﻣﺖِ ﺷﻴﺦ ﺁﻳﺖ ﺍﷲ ﺻﺎﺣﺐِ ﻣﺘﺨﻠﺺ ﺑﻪﺛﻨﺎ ﺑﺮﺍﻱ‬

‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﺑﺮﺩﻩ ﺑﻮﺩﻧﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺷﻴﺦ ﺻﺎﺣﺐِ ﻣﺬﮐﻮﺭ ﭼﻨﺪ ﺟﺰﻭ‬ ‫ﺑﻪﺻﺤ‪‬ﺖ ﺭﺳﺎﻧﻴﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪﻩ ﺍﺗﹼﻔﺎﻕ ﺭﻓﺘﻦ ﺍﻳﺸﺎﻥ ﺍﺯ ﻟﮑﻬﻨﻮ ﺑﻪﻃﺮﻑ‬

‫ﻓﻴﺾﺁﺑﺎﺩ ﺍﻓﺘﺎﺩ‪ .‬ﺑﻌﺪ ﺍﺯ ﺁﻥ ﻧﺎﭼﺎﺭ ﺷﺪﻩ ﺑﺎﺯ ﺑﻪﺧﺪﻣﺖ ﻣﻴﺮﺯﺍﻱ‬

‫ﻣﻮﺻﻮﻑ ﺗﺬﮐﺮﺓ ﻣﺴﻄﻮﺭ ﺭﺍ ﺧﺎﻥ ﺑﺮﺩﻧﺪ ﻭ ﺍﻟﺘﻤﺎﺱ ﻧﻤﻮﺩﻧﺪ ﮐﻪ‬ ‫ﺷﻌﺮ ﻏﻠﻂ ﺭﺍ ﺻﺤﻴﺢ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ﻭ ﻣﮑﺮ‪‬ﺭ ﺭﺍ ﻣﮑﺮ‪‬ﺭ ﺑﻨﻮﻳﺴﻨﺪ‪ .‬ﻣﻴﺮﺯﺍ‬

‫ﺻﺎﺣﺐ ﺍﺟﺰﺍ ﺭﺍ ﮐﻪ ﺷﻴﺦ ﺁﻳﺖ ﺍﷲ ﺻﺎﺣﺐِ ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻧﻤﻮﺩﻩ‬ ‫ﺑﻮﺩﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻼﺣﻈﻪ ﮐﺮﺩﻩ ﻓﺮﻣﻮﺩﻧﺪ ﮐﻪ ﺍﻳﻦ ﺗﺬﮐﺮﻩ ﺭﺍ ﺁﻥ ﺯﻣﺎﻥ‬

‫ﺑﻪﺻﺤ‪‬ﺖ ﻣﻲﺭﺳﺎﻧﻢ ﮐﻪ ﻳﮏ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺩﺭﺑﺎﺏِ ﺳﻤﺎﺟﺖ ﺧﻮﺩ‬

‫ﺑﺪﻫﻴﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺧﺎﻥِ ﻣﺬﮐﻮﺭ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺩﺍﺩﻧﺪ‪ .‬ﭼﻮﻥ ﻧﻮﺷﺘﻪ‬ ‫)ﺭﮎ‪ :‬ﺑﺎﻍِ ﻣﻌﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺹ ‪۲۵-۶‬؛ ﺭﻭﺯِ ﺭﻭﺷﻦ‪ ،‬ﺹ ‪ (۵۲‬ﺍﻃﹼﻼﻋﻲ ﺑﻪﺩﺳﺖ ﻧﻴﺴﺖ ﮐﻪ ﺁﻳﺎ‬ ‫ﻧﺴﺨﻪﺍﻱ ﺍﺯ ﺍﻳﻦ ﺗﺬﮐﺮﻩ ﺍﻣﺮﻭﺯ ﺟﺎﻳﻲ ﻭﺟﻮﺩ ﺩﺍﺭﺩ ﻳﺎ ﺧﻴﺮ‪.‬‬

‫‪٣٠‬‬

‫ﭘﻴﺶ ﺳﺨﻦ‬

‫‪٢٩‬‬

‫ﻋﺒﺮﺓﺍﻟﻐﺎﻓﻠﻴﻦ ﮐﻪ ﺳﺎﻝ ﺗﺄﻟﻴﻔﺶ ﺑﻪﺩﺭﺳﺘﻲ ﻣﻌﻠﻮﻡ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﭘﺎﺳﺦ‬

‫ﺑﻪﺧﺮﺩﻩﮔﻴﺮﻱﻫﺎﻱ ﻣﻴﺮﺯﺍ ﻓﺎﺧﺮ ﻣﮑﻴﻦ )ﻡ‪ ۱۲۲۱ :‬ﻫ( ﺑﺮ ﮐﻼﻡِ ﺷﻌﺮﺍﻱ‬ ‫ﺑﺮﺟﺴﺘﺔ ﻓﺎﺭﺳﻲ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺳﻮﺩﺍ ﺩﺭ ﺁﻏﺎﺯِ ﺭﺳﺎﻟﺔ »ﻋﺒﺮﺓﺍﻟﻐﺎﻓﻠﻴﻦ« ﺗﺤﺖِ‬ ‫ﻋﻨﻮﺍﻥ »ﺩﺭ ﺑﻴﺎﻥِ ﻣﻮﺟﺐ ﻧﻮﺷﺘﻦِ ﺭﺳﺎﻟﻪ« ﭼﻨﺎﻥ ﻣﻔﺼﹼﻞ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﺩﺍﺩﻩ‬

‫ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﻮﺍﻧﺪﻧﻲ ﺍﺳﺖ‪:‬‬

‫”ﺍﺷﺮﻑ‪ ١‬ﻋﻠﻲ ﺧﺎﻥ ﻧﺎﻣﻲ ﻣﺮﺩِ ﺑﺰﺭﮒ ﺍﺯ ﺧﺎﻧﺪﺍﻥِ ﻋﻤﺪﻩﺍﻱ ﮐﻪ‬

‫ﺁﺷﻨﺎﻱ ﺩﻳﺮﻳﻦ ﺍﻳﻦ ﺍﺣﻘﺮﺍﻧﺪ‪ ،‬ﺍﺯ ﺗﺬﮐﺮﻩﻫﺎﻱ ﻗﺪﻳﻢ ﻭ ﺟﺪﻳﺪ‬ ‫ﺑﻪﻣﺸﻘﺖ ﭘﺎﻧﺰﺩﻩ ﺳﺎﻝ‪ ،‬ﻗﺮﻳﺐ ﻟﮏ )‪ (۱۰۰،۰۰۰‬ﺑﻴﺖ ﺩﺭ ﺗﺬﮐﺮﺓ‬

‫ﺧﻮﺩ‪ ٢‬ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻧﻤﻮﺩﻩ ﺑﻪﺧﺪﻣﺖ ﻣﻴﺮﺯﺍ ﻓﺎﺧﺮ ﺻﺎﺣﺐ ﻣﺘﺨﻠﹼﺺ‬ ‫ـــــــــــــــــــــ‬

‫‪ .1‬ﺍﺷﺮﻑﺍﻟﺪ‪‬ﻭﻟﻪ ﺍﺷﺮﻑ ﻋﻠﻲ ﺧﺎﻥ ﮐﻪ ﺗﺒﺎﺭﺵ ﺑﻪﻣﻴﺮ ﺟﻤﺎﻝﺍﻟﺪ‪‬ﻳﻦ ﻋﻄﺎﺀﺍﷲ ﺩﺷﺘﮑﻲ‬ ‫ﺷﻴﺮﺍﺯﻱ ﻣﺆﻟﹼﻒِ ﺭﻭﺿﺔﺍﻻﺣﺒﺎﺏ ﻣﻲﺭﺳﺪ‪ ،‬ﺩﺭ ﭘﻲ ﺁﺷﻔﺘﮕﻲ ﺍﻭﺿﺎﻉِ ﺩﻫﻠﻲ ﻭ ﻳﻮﺭﺵ‬ ‫ﺍﺣﻤﺪ ﺷﺎﻩ ﺍﺑﺪﺍﻟﻲ )‪ ۱۱۶۰-۱۱۸۶‬ﻫ( ﺩﻫﻠﻲ ﺭﺍ ﺗﺮﮎ ﮔﻔﺘﻪ ﻭ ﺩﺭ ﻟﮑﻬﻨﻮ ﺳﮑﻮﻧﺖ‬ ‫ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﻧﻘﺶ ﻋﻠﻲ ﻣﺆﻟﹼﻒِ ﺑﺎﻍِ ﻣﻌﺎﻧﻲ ﮐﻪ ﺩﻭﺳﺘﺶ ﺑﻮﺩ‪ ،‬ﺩﺭﺑﺎﺭﺓ ﺍﺷﺮﻑ ﺍﻃﹼﻼﻉ ﻣﻲﺩﻫﺪ‬ ‫ﮐﻪ ﺍﻭ ﺍﺯ ﺍﻭﺍﻳﻞ ﺷﺒﺎﺏ ﺗﺎ ﻫﻨﮕﺎﻡِ ﺗﺄﻟﻴﻒ ﺍﻳﻦ ﺗﺬﮐﺮﻩ ﻳﻌﻨﻲ ‪ ۱۱۹۲‬ﻫﺠﺮﻱ ﮐﻪ ﺳﻨﺶ ﺍﺯ‬ ‫ﭘﻨﺠﺎﻩ ﺳﺎﻝ ﺗﺠﺎﻭﺯ ﮐﺮﺩﻩ ﺑﻮﺩ‪ ،‬ﺑﻪﻓﻦ‪ ‬ﺷﻌﺮ ﻭ ﮐﻼﻡ ﻣﻮﺯﻭﻥ ﮐﻤﺎﻝ ﺷﻮﻕ ﻭ ﺷﻌﻒ ﺩﺍﺷﺖ‬ ‫ﻭ ﻓﺮﻳﻔﺘﺔ ﺳﺨﻦ ﺍﺳﺖ ﻭ ﻫﻤﻮﺍﺭﻩ ﺍﻭﻗﺎﺕِ ﺣﻴﺎﺕ ﺭﺍ ﻣﺼﺮﻭﻑ ﺑﻪﻧﻮﺷﺘﻦ ﻭ ﺧﻮﺍﻧﺪﻥِ‬ ‫ﺍﺷﻌﺎﺭ ﻭ ﺍﻧﺘﺨﺎﺏ ﺳﻔﻴﻨﻪﻫﺎ ﻭ ﺩﻭﺍﻭﻳﻦ ﺍﺳﺎﺗﺬﻩ ﺩﺍﺷﺘﻪ‪) .‬ﺑﺎﻍِ ﻣﻌﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺹ ‪(۲۵‬‬ ‫‪ .2‬ﻣﺆﻟﹼﻒِ »ﺭﻭﺯِ ﺭﻭﺷﻦ«‪ ،‬ﺹ ‪ ۵۲‬ﺍﺿﺎﻓﻪ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ ﮐﻪ‪ :‬ﺍﺷﺮﻑ ﭘﺲ ﺍﺯ ﺳﺎﻟﻬﺎ ﮐﻮﺷﺶ ﻭ‬ ‫ﮔﺮﺩﺁﻭﺭﻱ ﺷﺮﺡ ﺣﺎﻝ ﻭ ﮔﺰﻳﺪﺓ ﺳﺮﻭﺩﻩﻫﺎﻱ ﺳﺮﺍﻳﻨﺪﮔﺎﻥ ﻓﺎﺭﺳﻲﮔﻮﻱ‪ ،‬ﺗﺬﮐﺮﺓﺍﻟﺸﻌﺮﺍﻳﻲ‬ ‫ﺭﺍ ﺩﺭ ﻟﮑﻬﻨﻮ ﺑﻪﻧﺎﻡ ﻧﻮ‪‬ﺍﺏ ﺁﺻﻒﺍﻟﺪ‪‬ﻭﻟﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮﻭﺍﻱ ﺍﻭﺩﻫ )‪ ۱۱۸۹-۱۲۱۲‬ﻫ( ﺗﺄﻟﻴﻒ ﮐﺮﺩ‬ ‫ﻭ ﺗﻮﺳ‪‬ﻂِ ﺳﻼﻡ ﺍﷲ ﺧﺎﻥ ﺍﺯ ﻧﻈﺮ ﺍﻳﻦ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮﻭﺍ ﮔﺬﺭﺍﻧﻴﺪ‪” ،‬ﻟﮑﻦ ﺍﻳﻦ ﮐﻮﺷﺶِ ﺍﻭ ﺑﻪﺟﺎﻳﻲ‬ ‫ﻧﺮﺳﻴﺪ ﻭ ﻧﺮﺳﺎﻧﻴﺪ ﻭ ﺍﻭ ﺑﻪﻋﻤﺮ ﻫﺸﺘﺎﺩ ﻭ ﭘﻨﺞ ﺳﺎﻝ ﺍﺯ ﺍﻳﻦ ﺳﺮﺍﻱ ﺳﭙﻨﺞ ﺭﺧﺖ ﺑﻴﺮﻭﻥ‬ ‫ﮐﺸﻴﺪ“‪ .‬ﺍﻳﻦ ﺍﻏﻠﺒﺎﹰ ﻫﻤﺎﻥ ﺗﺬﮐﺮﻩ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺍﺷﺮﻑ ﺁﻥ ﺭﺍ ﺑﺮﺍﻱ ﺍﺻﻼﺡ ﻧﺰﺩِ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﻓﺎﺧﺮ‬ ‫ﻣﮑﻴﻦ ﺑﺮﺩﻩ ﺑﻮﺩ ﻭ ﻋﺒﺮﺕﺍﻟﻐﺎﻓﻠﻴﻦ ﺩﺭ ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪﻫﻤﻴﻦ ﺍﺻﻼﺡ ﻣﮑﻴﻦ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪﻩ ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫‪٢٨‬‬

‫ﻋﺒﺮﺕﺍﻟﻐﺎﻓﻠﻴﻦ‬

‫ﺳﻮﺩﺍ ﺭﺍ ”ﺑﺮﮔﺰﻳﺪﺓ ﺷﻌﺮﺍﻱ ﺭﻳﺨﺘﻪﮔﻮﻳﺎﻥ‪ ،‬ﺭﻭﻧﻖ ﺍﻓﺰﺍﻱ ﺑﺎﺯﺍﺭ ﺑﻠﻨﺪ‬

‫ﮐﻼﻣﺎﻥ‪ ،‬ﺷﺎﻋﺮﻱ ﺑﻪﺣﺴﻦ ﻧﻈﻤﺶ ﻗﺎﻳﻞ‪ ،‬ﺷﺎﻋﺮﺍﻥ ﮐﻼﻡ ﺭﻧﮕﻴﻨﺶ ﺭﺍ‬

‫ﻣﺴﺘﻨﺪ ﻭ ﻣﻌﺘﺒﺮ ﻣﻲﺷﻤﺎﺭﻧﺪ ﻭ ﺍﺳﺘﺎﺩِ ﻣﺴﻠﹼﻢﺍﻟﺜﺒﻮﺕ ﻣﻲﺩﺍﻧﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪﺯﻣﺎﻥِ‬ ‫ﺧﻮﻳﺶ ﺩﺭ ﻫﻨﺪ ﺩﺭ ﺭﻳﺨﺘﻪﮔﻮﻳﻲ ﻳﮑﹼﻪﺗﺎﺯ ﻣﻌﺮﮐﺔ ﺷﺎﻋﺮﻱ ﺑﻮﺩ ﻭ‬

‫ﺧﻮﺵ ﻣﺤﺎﻭﺭﮔﻲ ﺩﺭ ﺍﺷﻌﺎﺭﺵ ﻣﻨﺪﺭﺝ‪ .‬ﺩﻳﻮﺍﻥِ ﺭﻳﺨﺘﻪ ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ‬

‫ﻗﺼﺎﻳﺪ ﻭ ﻣﺪﺍﻳﺢ ﻭ ﻫﺠﻮﻳ‪‬ﺎﺕ ﻭ ﻣﺜﻨﻮﻱ ﻭ ﻏﺰﻟﻴ‪‬ﺎﺕ ﻭ ﻏﻴﺮﻩ ﺑﻪﻓﺼﺎﺣﺖ‬

‫ﺗﻤﺎﻡ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺩﺍﺩﻩ‪ ،‬ﻣﺪ‪‬ﻋﺎ ﮐﻪ ﻋﺠﺐ ﻧﮑﺘﻪﭘﺮﺩﺍﺯ ﻣﻌﻨﻲﺑﻨﺪ ﺳﺤﺮﻧﮕﺎﺭ‬ ‫ﻋﻬﺪِ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻮﺩ“‪ ،١‬ﺧﻮﺍﻧﺪﻩﺍﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺩﻳﻮﺍﻥِ ﻓﺎﺭﺳﻲ ﺳﻮﺩﺍ ﻫﻢ ﭼﺎﭖِ ﺳﻨﮕﻲ ﺧﻮﺭﺩﻩ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺩﺍﺭﺍﻱ‬

‫ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻏﺰﻟﻴ‪‬ﺎﺕ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺳﻮﺩﺍ ﻋﻼﻭﻩ ﺑﺮ ﺩﻳﻮﺍﻥِ ﺍﺭﺩﻭ ﻭ ﻓﺎﺭﺳﻲ‪ ٢‬ﺁﺛﺎﺭِ ﺯﻳﺮ‬

‫ﺭﺍ ﻫﻢ ﺑﻪﺟﺎﻱ ﮔﺬﺍﺷﺘﻪ ﺍﺳﺖ‪:‬‬

‫‪ .۱‬ﺩﻳﺒﺎﭼﺔ ﻣﻨﺜﻮﺭ ﺑﻪﺍﺭﺩﻭ ﺑﺮ ﻣﺜﻨﻮﻱ »ﺳﺒﻴﻞ ﻫﺪﺍﻳﺖ«‪.‬‬

‫‪ .۲‬ﺗﺬﮐﺮﺓ ﺷﻌﺮﺍ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺑﻌﻀﻲ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺍﺷﺎﺭﻩ ﺑﻪﺁﻥ ﺷﺪﻩ ﻭﻟﻲ ﺷﺎﻳﺪ‬ ‫ﺣﺎﻻ ﻣﻔﻘﻮﺩ ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ .۳‬ﺷﻌﻠﺔ ﻋﺸﻖ ﺑﻪﻧﺜﺮ ﺍﺭﺩﻭ ﮐﻪ ﺑﻪﻇﺎﻫﺮ ﺗﺤﺮﻳﺮ ﻣﻨﺜﻮﺭ ﻣﺜﻨﻮﻱﺍﻱ‬ ‫ﺑﻪﻫﻤﻴﻦ ﻧﺎﻡ ﺍﺯ ﺷﺎﻋﺮِ ﻣﻌﺮﻭﻑ ﺭﻳﺨﺘﻪ ﻣﻴﺮ ﺗﻘﻲ ﻣﻴﺮ ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ .۴‬ﻋﺒﺮﺓﺍﻟﻐﺎﻓﻠﻴﻦ‪.٣‬‬

‫ـــــــــــــــــــــ‬

‫‪ .1‬ﻋﻤﺪﺓ ﻣﻨﺘﺨﺒﻪ‪ ،‬ﺹ ‪.۳۱۸‬‬ ‫‪ .2‬ﻫﻤﺮﺍﻩ ﺑﺎ ﺩﻳﻮﺍﻥِ ﺍﺭﺩﻭ ﺑﻪﭼﺎﭖ ﺭﺳﻴﺪﻩ ﺍﺳﺖ ﻭ ﻳﮏ ﻧﺴﺨﺔ ﺧﻄﹼﻲ ﺁﻥ ﺩﺭ ﻣﻮﺯﺓ ﻣﻠﹼﻲ‬ ‫ﭘﺎﮐﺴﺘﺎﻥ‪ ،‬ﮐﺮﺍﭼﻲ ﺑﻪﺷﻤﺎﺭﺓ ‪ NM.۱۹۵۸-۲۶۳/۲۰‬ﻣﻀﺒﻮﻁ ﺍﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ .3‬ﻧﺴﺨﺔ ﺧﻄﹼﻲِ ﺁﻥ ﺩﺭ ﮔﻨﺠﻴﻨﺔ ﺷﻴﺮﺍﻧﻲ‪ ،‬ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﺔ ﺩﺍﻧﺸﮕﺎﻩ ﭘﻨﺠﺎﺏ‪ ،‬ﻻﻫﻮﺭ ﺑﻪﺷﻤﺎﺭﺓ‬ ‫‪ ۴۵۴۹/۱۴۹۹‬ﻧﮕﻬﺪﺍﺭﻱ ﻣﻲﺷﻮﺩ‪.‬‬

‫ﭘﻴﺶ ﺳﺨﻦ‬

‫‪٢٧‬‬

‫ﺳﻮﺩﺍ ﺑﻌﺪ ﺍﺯ ﺗﮑﻤﻴﻞ ﺗﺤﺼﻴﻼﺕِ ﺧﻮﺩ‪ ،‬ﺍﻭ‪‬ﻝ ﺑﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﻋﻠﻲ ﺧﺎﻥ‬

‫ﺧﻮﺍﺟﻪﺳﺮﺍﻱ ﭘﺎﺩﺷﺎﻫﻲ ﭘﻴﻮﺳﺖ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺩﺭ ﺩﺳﺘﮕﺎﻩ ﻏﺎﺯﻱﺍﻟﺪ‪‬ﻳﻦ ﺧﺎﻥ‬ ‫ﺑﻬﺎﺩﺭ ﺧﺪﻣﺖ ﺍﻧﺠﺎﻡ ﻣﻲﺩﺍﺩ ﻭ ﺭﺗﺒﻪ ﻭ ﺍﺣﺘﺮﺍﻡ ﺑﻪﺩﺳﺖ ﺁﻭﺭﺩ‪ .١‬ﭼﻮﻥ‬ ‫ﻭﺿﻊ ﺍﻗﺘﺼﺎﺩﻱ ﻭ ﺍﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺩﻫﻠﻲ ﺑﻨﺎﻳﺮ ﺣﻤﻠﹼﺎﺕِ ﭘﻲ ﺩﺭ ﭘﻲ ﺍﺣﻤﺪ‬

‫ﺷﺎﻩ ﺩﺭ‪‬ﺍﻧﻲ )‪ ۱۱۶۰-۱۱۸۷‬ﻫ( ﺭﻭ ﺑﻪﺯﻭﺍﻝ ﮔﺮﺍﻳﻴﺪ‪ ،‬ﺳﻮﺩﺍ ﺩﻫﻠﻲ ﺭﺍ ﺩﺭ‬

‫ﺳﺎﻝ ‪ ۱۱۶۸‬ﻳﺎ ‪ ۱۱۷۳‬ﻫﺠﺮﻱ ﺗﺮﮎ ﮔﻔﺖ‪ ٢‬ﻭ ﺩﺭ ﺩﻭﺭﺓ ﺣﮑﻮﻣﺖِ‬

‫ﺍﺣﻤﺪ ﺧﺎﻥ ﺑﻨﮕﺶ ﻏﺎﻟﺐ ﺟﻨﮓ )ﻡ‪ ۱۱۸۵ :‬ﻫ( ﺑﻪﻓﺮ‪‬ﺥﺁﺑﺎﺩ ﺁﻣﺪ‪ .‬ﺩﺭ‬ ‫ﺍﻳﻨﺠﺎ ﺩﺭ ﺳﺎﺯﻣﺎﻥِ ﺩﻭﻟﺘﻲ ﻣﻬﺮﺑﺎﻥ ﺧﺎﻥ ﺭﻧﺪ ﮐﻪ ﺩﻳﻮﺍﻥِ ﻧﻮ‪‬ﺍﺏ ﻣﺬﮐﻮﺭ‬

‫ﺑﻮﺩ‪ ،‬ﭼﻨﺪ ﺳﺎﻝ ﺑﻪﺳﺮﺑﺮﺩ‪ .‬ﺳﻮﺩﺍ ﺭﺍ ﺷﻌﺮﺍﻱ ﺁﻥ ﺩﻭﺭﻩ ﺍﺯ ﺟﻤﻠﻪ ﺍﺳﺘﺎﺩﺍﻥ‬

‫ﻓﻦ‪ ‬ﺷﻌﺮ ﺣﺴﺎﺏ ﻣﻲﮐﺮﺩﻧﺪ‪ .٣‬ﺳﻮﺩﺍ ﺍﺯ ﻓﺮ‪‬ﺥﺁﺑﺎﺩ ﺑﻪﻓﻴﺾﺁﺑﺎﺩ ﻭ ﺳﭙﺲ‬ ‫ﺑﻪﻟﮑﻬﻨﻮ ﺭﻓﺖ‪ .‬ﻗﺼﻴﺪﻩﺍﻱ ﺩﺭ ﻣﺪﺡ ﻭﺯﻳﺮﺍﻟﻤﻤﺎﻟﮏ ﺷﺠﺎﻉﺍﻟﺪ‪‬ﻭﻟﻪ‬

‫)‪ ۱۱۶۷-۱۱۸۸‬ﻫ( ﺗﻘﺪﻳﻢ ﻧﻤﻮﺩ‪ .‬ﻧﻮ‪‬ﺍﺏ ﻣﺬﮐﻮﺭ ﺩﻭﻳﺴﺖ ﺭﻭﭘﻴﻪ ﺑﺮﺍﻳﺶ‬ ‫ﻣﺴﺘﻤﺮﻱ ﻣﻘﺮ‪‬ﺭ ﮐﺮﺩ ﻭ ﺧﻠﻌﺖ ﻫﻢ ﺩﺍﺩ‪ .‬ﺳﻮﺩﺍ ﺑﻌﺪ ﺍﺯ ﺩﺭﮔﺬﺷﺖ‬ ‫ﻭﺯﻳﺮﺍﻟﻤﻤﺎﻟﮏ‬

‫ﺑﺎ ﺩﺭﺑﺎﺭِ‬

‫ﻭﺯﻳﺮﺍﻟﻤﻤﺎﻟﮏ‬

‫ﺁﺻﻒﺍﻟﺪ‪‬ﻭﻟﻪ‬

‫‪٤‬‬

‫ﺑﻬﺎﺩﺭ‬

‫)‪ ۱۱۸۸-۱۲۱۲‬ﻫ( ﺑﻪﻫﻤﺎﻥ ﻣﺴﺘﻤﺮﻱ ﻣﺎﻫﻴﺎﻧﻪ ﻋﻼﻗﻪ ﭘﻴﺪﺍ ﮐﺮﺩ ‪ .‬ﺳﻮﺩﺍ‬ ‫ﺩﺭ ﻟﮑﻬﻨﻮ ﺩﺭ ﺳﺎﻝ ‪ ۱۱۹۵‬ﻫ )= ﺷﺎﻋﺮ ﻫﻨﺪﺳﺘﺎﻥ ﻭﺍﻭﻳﻼ( ﺩﺭﮔﺬﺷﺖ ﻭ‬

‫ﺩﺭ ﺍﻣﺎﻡﺑﺎﺭﺓ ﺁﻏﺎ ﺑﺎﻗﺮ ﺩﻓﻦ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ـــــــــــــــــــــ‬ ‫‪.1‬‬ ‫‪.2‬‬ ‫‪.3‬‬ ‫‪.4‬‬

‫ﺳﻔﻴﻨﺔ ﻫﻨﺪﻱ‪ ،‬ﺹ ‪.۱۰۵‬‬ ‫ﻧﺸﺘﺮِ ﻋﺸﻖ‪ ،‬ﺹ ‪.٧٤٦‬‬ ‫ﻋﻬﺪِ ﺑﻨﮕﺶ‪ ،‬ﺹ ‪.۳۸۷‬‬ ‫ﺳﻔﻴﻨﺔ ﻫﻨﺪﻱ‪ ،‬ﺹ ‪.۱۰۵‬‬

‫ﻋﺒﺮﺕﺍﻟﻐﺎﻓﻠﻴﻦ‬

‫ﻣﻬﺎﺟﺮﺕ ﮐﺮﺩ ﻭ ﺩﺭ ﺩﻫﻠﻲ ﺳﮑﻨﺎ ﮔﺮﻓﺖ‪ .١‬ﭘﺪﺭﺵ ﻣﻴﺮﺯﺍ ﺷﻔﻴﻊ ﺍﺯ ﻗﻮﻡ‬

‫ﻣﻐﻮﻝ ﺑﻪﺗﺠﺎﺭﺕ ﻣﻲﭘﺮﺩﺍﺧﺖ‪ .٢‬ﻣﻴﺮﺯﺍ ﺭﻓﻴﻊ‪ ،‬ﻃﺒﻖِ ﺭﻭﺍﻳﺘﻲ‪ ،‬ﭘﺴﺮِ ﺩﺧﺘﺮ‬ ‫ﻧﻌﻤﺖ ﺧﺎﻥ ﻋﺎﻟﻲ ﺷﺎﻋﺮ ﻭ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﺓ ﻣﻌﺮﻭﻑ ﺩﻭﺭﺓ ﺍﻭﺭﻧﮓﺯﻳﺐ‬

‫ﻋﺎﻟﻤﮕﻴﺮ ﺍﺳﺖ‪ .٣‬ﺳﻮﺩﺍ ﻧﺨﺴﺖ ﺑﻪﺷﺎﮔﺮﺩﻱ ﻣﻴﺎﻥ ﻗﻠﻲ ﺧﺎﻥ ﺩﺭﺁﻣﺪ ﻭ‬

‫ﻫﻢ ﺍﺯ ﻣﺤﻀﺮِ ﺷﺎﻩ ﺣﺎﺗﻢ ﻫﻢ ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﮐﺮﺩ‪ .٤‬ﺳﺮﺍﺝﺍﻟﺪ‪‬ﻳﻦ ﻋﻠﻲ ﺧﺎﻥ‬

‫ﺁﺭﺯﻭ ﻫﻢ ﻳﮑﻲ ﺍﺯ ﺍﺳﺘﺎﺩﺍﻥِ ﺍﻭ ﺩﺭ ﻓﻦ‪ ‬ﺷﻌﺮ ﺑﻮﺩ‪ .٥‬ﺍﻳﻦ ﺧﺎﻥ ﺁﺭﺯﻭ ﺑﻮﺩ‬

‫ﮐﻪ ﺑﻪﺳﻮﺩﺍ ﺗﻮﺻﻴﻪ ﮐﺮﺩ ﮐﻪ‪ :‬ﭘﺎﻳﺔ ﮐﻼﻡِ ﻓﺎﺭﺳﻲ ﺑﺴﻴﺎﺭ ﻋﺎﻟﻲ ﺍﺳﺖ ﻭ‬ ‫ﺯﻳﺎﻥِ ﻣﺎ ﻭ ﺷﻤﺎ ﻫﻨﺪﻱ ﻭ ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻣﺮﺩﻡِ ﻫﻨﺪﻱ ﻓﺎﺭﺳﻲﺩﺍﻧﻲ ﺭﺍ‬

‫ﺑﻪﻣﺪﺍﺭﺝ ﺍﺭﺗﻔﺎﻉ ﺭﺳﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬ﺍﻟﹼﺎ ﺑﻪﺍﺳﺘﺎﺩﺍﻥِ ﺳﻠﻒ ﻭ ﺍﻳﺮﺍﻥ ﺯﻣﻴﻦ ﮐﻪ ﺯﺑﺎﻥِ‬

‫ﺍﻳﺸﺎﻥ ﺍﺳﺖ‪ ،‬ﺟﺰ ﭼﺮﺍﻍ ﭘﻴﺶِ ﺁﻓﺘﺎﺏ ﺭﺗﺒﻪ ﻧﺪﺍﺭﻧﺪ ﻭ ﺩﺭ ﺭﻳﺨﺘﻪﮔﻮﻳﻲ‬

‫ﺗﺎ ﺣﺎﻝ ﮐﺴﻲ ﺷﻬﺮﺕ ﻧﻴﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬ﻟﻬﺬﺍ ﺍﮔﺮ ﺑﻪﺍﻳﻦ ﺯﺑﺎﻥ ﻣﺸﻖ ﺳﺨﻦ‬ ‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬ﺷﺎﻳﺪ ﺍﺯ ﻓﻴﻀﺎﻥ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﺳﺮﺁﻣﺪ ﺍﻳﻦ ﺩﻳﺎﺭ ﮔﺮﺩﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻮﻥ‬

‫ﺻﻼﺡ ﻣﺴﺘﺤﺴﻦ ﺑﻮﺩ‪ ،‬ﭘﺴﻨﺪ ﺧﺎﻃﺮﺵ ﺍﻓﺘﺎﺩ ﻭ ﺍﺯ ﺁﻥ ﺭﻭﺯ ﺑﻪﮔﻔﺘﻦ‬ ‫ﺷﻌﺮ ﺭﻳﺨﺘﻪ ﺩﺭ ﺩﺍﺩ ﻭ ﺑﻌﺪ ﺍﺯ ﻣﺸﻖ ﺩﺭ ﺍﻧﺪﮎ ﻓﺮﺻﺖ ﺍﺳﺘﺎﺩ ﺷﻌﺮﺍﻱ‬

‫ﺭﻳﺨﺘﻪ ﮔﺮﺩﻳﺪ ﻭ ﺑﺎﻧﻲ ﻭ ﻣﺒﺎﻧﻲ ﺯﺑﺎﻥﺩﺍﻧﻲ ﺭﻳﺨﺘﻪ ﮔﺸﺖ‪.٦‬‬

‫ـــــــــــــــــــــ‬ ‫‪.1‬‬ ‫‪.2‬‬ ‫‪.3‬‬ ‫‪.4‬‬ ‫‪.5‬‬ ‫‪.6‬‬

‫ﺳﻔﻴﻨﺔ ﻫﻨﺪﻱ‪ ،‬ﺹ ‪.۱۰۵‬‬ ‫ﻣﺨﺰﻥ ﻧﮑﺎﺕ‪ ،‬ﺹ ‪.۸۶‬‬ ‫ﻣﺠﻤﻊﺍﻻﻧﺘﺨﺎﺏ‪ ،‬ﺹ ‪.۸۶‬‬ ‫ﻋﻘﺪِ ﺛﺮﻳ‪‬ﺎ‪ ،‬ﺹ ‪.۳۳‬‬ ‫ﻣﺠﻤﻮﻋﺔ ﻧﻐﺰ‪ ،‬ﺹ ‪.۳۰۴‬‬ ‫ﻧﺸﺘﺮِ ﻋﺸﻖ‪ ،‬ﺹ ‪.٧٤٥‬‬

‫‪٢٦‬‬

‫ﭘﻴﺶ ﺳﺨﻦ‬

‫‪٢٥‬‬

‫ﺑﻪﺿﺮﻭﺭﺕ ﺑﺮﺍﻱ ﺑﺤﺚﻫﺎﻱ ﺷﻌﺮﺷﻨﺎﺳﻲ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎﻱ ﻋﻠﻮﻡ ﮐﻬﻦ‬

‫ﺍﺩﺑﻲ ﻭﺿﻊ ﺷﺪﻩ ﺑﻮﺩ‪ .‬ﻋﻼﻭﻩ ﺑﺮ ﺍﻳﻦ ﺑﺤﺚﻫﺎﻱ ﺳﺮﻗﺎﺕ ﺍﺩﺑﻲ‬

‫ﻭ ﺫﮐﺮ ﮐﺮﺩﻥِ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎﻱ ﻣﺘﻌﺪ‪‬ﺩ ﺷﻌﺮ ﻓﺎﺭﺳﻲ ﺩﺭ ﻫﺮ ﻣﻮﺭﺩ‬ ‫ﺷﮕﻔﺘﻲ ﺁﻓﺮﻳﻦ ﺍﺳﺖ“‪.١‬‬

‫ﺍﻳﻦ ﻣﻨﺘﻘﺪ ﺷﻬﻴﺮ ﺍﻳﺮﺍﻧﻲ ﺳﭙﺲ ﺍﻇﻬﺎﺭِ ﺗﺄﺳ‪‬ﻒ ﻣﻲﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺍﮔﺮ ﺩﺭ‬

‫ﻧﺘﻴﺠﺔ ﺍﺳﺘﻴﻼﻱ ﺍﻧﮕﻠﻴﺲﻫﺎﻱ ﺍﺳﺘﻌﻤﺎﺭﮔﺮﺍ ﻭﺿﻊ ﺍﺩﺑﻲ ﻭ ﺯﺑﺎﻥ ﻓﺎﺭﺳﻲ‬ ‫ﺭﻭ ﺑﻪﺯﻭﺍﻝ ﻧﻤﻲﮔﺮﺍﻳﻴﺪ‪:‬‬

‫”ﺑﻪﺍﺣﺘﻤﺎﻝ ﻧﺰﺩﻳﮏ ﺑﻪﻳﻘﻴﻦ‪ ،‬ﺍﺩﺑﺎﻱ ﻫﻨﺪﻱ ﺑﺤﺚ ﻧﻘﺪِ ﺍﺩﺑﻲ ﺭﺍ‬

‫ﻣﺘﺤﻮ‪‬ﻻﻧﻪ ﻭ ﺭﻭﺯﺁﻣﺪ ﺑﻪﺍﻋﻠٰﻲ ﻋﻠﻴﻴﻦ ﻣﻲﺭﺳﺎﻧﺪﻧﺪ ﻭ ﺩﺭ ﺍﻳﻦ‬ ‫ﺭﺍﺳﺘﺎ ﺑﻪﺑﺴﻴﺎﺭﻱ ﺍﺯ ﻋﻠﻮﻡِ ﺍﺩﺑﻲ ﺟﻨﺒﺔ ﮐﺎﺭﮐﺮﺩﻱ ﻣﻲﺩﺍﺩﻧﺪ“‪.٢‬‬

‫»ﻋﺒﺮﺓﺍﻟﻐﺎﻓﻠﻴﻦ« ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻣﻴﺮﺯﺍ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﺭﻓﻴﻊ ﻣﺘﺨﻠﹼﺺ ﺑﻪ»ﺳﻮﺩﺍ« ﻫﻢ‬

‫ﺭﺳﺎﻟﻪﺍﻱ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺁﻥ ﺭﺍ ﻧﻤﻮﻧﻪﺍﻱ ﺍﺭﺯﺷﻤﻨﺪ ﻧﻘﺪِ ﺍﺩﺑﻲ ﺧﻮﺍﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻴﺮﺯﺍ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﺳﻮﺩﺍ ﺷﺎﻋﺮ ﻣﻌﺮﻭﻑ ﺯﺑﺎﻥ ﺍﺭﺩﻭﺳﺖ ﮐﻪ ﺩﺭ ﻗﺮﻥ‬

‫ﺩﻭﺍﺯﺩﻫﻢ ﻫﺠﺮﻱ ﺩﺭ ﻫﻨﺪ ﻣﻲﺯﻳﺴﺖ‪ .‬ﺍﻭ ﻋﻼﻭﻩ ﺑﺮ ﺩﻳﻮﺍﻥِ ﺍﺭﺩﻭ‪ ،‬ﺩﻳﻮﺍﻥِ‬

‫ﻣﺨﺘﺼﺮِ ﻓﺎﺭﺳﻲ ﺭﺍ ﻫﻢ ﺑﻪﺟﺎﻱ ﮔﺬﺍﺷﺘﻪ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺳﻮﺩﺍ ﺩﺭ ﺳﺎﻝ‬

‫‪ ۱۱۲۵/۱۱۱۸‬ﻫ ﺩﺭ ﺩﻫﻠﻲ ﭼﺸﻢ ﺑﻪﺟﻬﺎﻥ ﮔﺸﻮﺩ ﻭ ﺩﺭ ﺳﺎﻝ‬ ‫‪ ۱۱۹۵‬ﻫﺠﺮﻱ ﺩﺭ ﻟﮑﻬﻨﻮ ﻭﺍﻗﻊ ﺩﺭ ﺍﺳﺘﺎﻥ ﺍﺗﹼﺮﺍﭘﺮﺍﺩﺵ ﺑﺪﺭﻭﺩ ﺣﻴﺎﺕ‬

‫ﮔﻔﺖ‪ .‬ﺧﺎﻧﻮﺍﺩﻩﺍﺵ ﺍﺻﻼﹰ ﺍﺯ ﺑﺨﺎﺭﺍ ﺑﻮﺩﻩ ﻭ ﻳﮑﻲ ﺍﺯ ﺍﺟﺪﺍﺩﺵ ﺑﻪﻫﻨﺪ‬ ‫ـــــــــــــــــــــ‬ ‫‪ .1‬ﻧﻘﺪِ ﺍﺩﺑﻲ‪ ،‬ﺹ ‪.١١٩‬‬ ‫‪ .2‬ﻫﻤﺎﻥ‪ ،‬ﺹ ‪.۱۱۶-۷‬‬

‫ﻋﺒﺮﺕﺍﻟﻐﺎﻓﻠﻴﻦ‬

‫ﺑﺤﺚ ﺍﻧﺘﻘﺎﺩ ﺁﺭﺯﻭ ﺑﺮ ﺷﻌﺮِ ﺣﺰﻳﻦ ﻭ ﭘﺎﺳﺦ ﺁﻥ ﺍﺯ ﺻﻬﺒﺎﻳﻲ‪ ،‬ﺩﺭ‬

‫ﺍﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎﻥ ﻫﻢ ﻣﻄﺮﺡ ﮔﺮﺩﻳﺪ‪ .‬ﻗﺎﺭﻱ ﻋﺒﺪﺍﷲ ﺧﺎﻥ ﺍﺯ ﺷﺎﻋﺮﺍﻥ ﻣﺸﻬﻮﺭ‬

‫ﻗﺮﻥ ﺳﻴﺰﺩﻩ ﻭ ﭼﻬﺎﺭﺩﻩ ﺍﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎﻥ )‪ ۱۲۸۸-۱۳۲۲‬ﻫ( ﺩﺍﺧﻞ ﺍﻳﻦ ﺣﻮﺯﻩ‬

‫ﮔﺮﺩﻳﺪ ﻭ ﺑﻪﺩﺍﻭﺭﻱ ﭘﻴﺮﺍﻣﻮﻥ ﻣﺸﺎﺟﺮﺍﺕ ﻣﻴﺎﻥ ﺁﺭﺯﻭ ﻭ ﺻﻬﺒﺎﻳﻲ‬

‫ﭘﺮﺩﺍﺧﺖ‪ .‬ﺍﻭ ﭘﺎﺭﻩﺍﻱ ﺍﺯ ﺍﺑﻴﺎﺕ ﺭﺍ ﺑﻪﻫﻤﺮﺍﻩ ﺳﺨﻦ ﻣﻨﺘﻘﺪ ﻭ ﻣﺠﻴﺐ‬

‫ﻣﻮﺭﺩِ ﮐﻨﺪ ﻭ ﮐﺎﻭ ﻗﺮﺍﺭ ﺩﺍﺩ ﻭ ﺍﻏﻠﺐ ﺟﺎﻧﺐ ﺁﺭﺯﻭ ﺭﺍ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﻧﻈﺮﺵ‬ ‫ﺍﻳﻦ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺍﺑﻴﺎﺗﻲ ﮐﻪ ﺧﺎﻥ ﺁﺭﺯﻭ ﻧﻘﺪ ﮐﺮﺩﻩ‪ ،‬ﺍﻏﻠﺐ ﺍﺯ ﺣﻴﺚِ‬

‫ﻣﻀﻤﻮﻥ ﻳﺎ ﻋﺒﺎﺭﺕ ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ ﺍﺯ ﺳﻠﻴﻘﺔ ﻓﺎﺭﺳﻲ ﺍﺳﺖ‪.١‬‬ ‫ﻗﺎﺭﻱ ﻋﺒﺪﺍﷲ ﻣﻲﺍﻓﺰﺍﻳﺪ‪:‬‬

‫ﺻﻬﺒﺎﻳﻲ ﻧﺨﺴﺖ ﻗﻮﻝ ﺁﺭﺯﻭ ﺭﺍ ﺭﺩ‪ ‬ﻣﻲﮐﻨﺪ ﻭ ﺳﭙﺲ ﺁﻥ ﺭﺍ‬

‫ﻣﻲﭘﺬﻳﺮﺩ‪.٢‬‬

‫ﺗﻼﺷﻬﺎﻱ ﻋﻠﻤﻲ ﺷﻌﺮﺍ ﻭ ﺍﺩﺑﺎﻱ ﻓﺎﺭﺳﻲِ ﻫﻨﺪ ﺩﺭ ﺯﻣﻴﻨﺔ ﻧﻘﺪِ ﺍﺩﺑﻲ‬

‫ﺭﺍ ﺩﺭﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺍﺳﺘﺎﺩ ﺷﻤﻴﺴﺎ ﮐﻪ ﺍﺛﺮﻱ ﮔﺮﺍﻧﻘﺪﺭ ﺩﺭ ﺗﺎﺭﻳﺦ ﻧﻘﺪِ ﺍﺩﺑﻲ‬ ‫ﺑﻪﻓﺎﺭﺳﻲ ﻧﮕﺎﺷﺘﻪ ﺍﺳﺖ‪ ،‬ﺩﺭ ﻗﺪﺭﺩﺍﻧﻲ ﺍﺯ ﺁﻥ ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﺪ‪:‬‬

‫”ﻣﻦ ﺩﺭ ﺗﻤﺎﻡ ﻃﻮﻝ ﻣﺪ‪‬ﺗﻲ ﮐﻪ ﺍﻳﻦ ﻧﻘﺪﻫﺎ ﺭﺍ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﻲﮐﺮﺩﻡ‪،‬‬

‫ﻏﺮﻕ ﺩﺭ ﺣﻴﺮﺕ ﺑﻮﺩﻡ‪ .‬ﺯﻳﺮﺍ ﺑﺮﺧﻲ ﺍﺯ ﻧﮑﺎﺗﻲ ﺭﺍ ﮐﻪ ﺧﻮﺩ ﺩﺭ‬ ‫ﻃﻲ ﻋﻤﺮﻱ ﺩﺭﻳﺎﻓﺘﻪ ﻭ ﺩﺭ ﮐﺘﺐِ ﺧﻮﺩ ﺑﻪﻋﻨﻮﺍﻥ ﺍﺳﺘﻨﺒﺎﻁﻫﺎﻱ‬

‫ﺟﺪﻳﺪ ﺁﻭﺭﺩﻩ ﺑﻮﺩﻡ‪ ،‬ﺩﺭ ﺁﻧﻬﺎ ﻣﻲﺩﻳﺪﻡ‪ .‬ﺍﻳﻦ ﻧﻘﺪﻫﺎ ﭘﺮ ﺍﺯ‬ ‫ﺍﺻﻄﻼﺣﺎﺕِ ﺟﺪﻳﺪﻱ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺣﻮﺯﺓ ﺍﺩﺑﻲ ﻫﻨﺪ‬

‫ـــــــــــــــــــــ‬

‫‪ .1‬ﮐﻠﻴ‪‬ﺎﺕِ ﻓﺎﺭﺳﻲ ﻗﺎﺭﻱ ﻋﺒﺪﺍﷲ‪ ،‬ﮐﺎﺑﻞ‪ ،‬ﺹ ‪۴۶۸‬؛ ﻧﻘﺪِ ﺍﺩﺑﻲ‪ ،‬ﺹ ‪.۳۸۸‬‬ ‫‪ .2‬ﮐﻠﻴ‪‬ﺎﺕِ ﻓﺎﺭﺳﻲ ﻗﺎﺭﻱ ﻋﺒﺪﺍﷲ‪ ،‬ﮐﺎﺑﻞ‪ ،‬ﺹ ‪.۴۶۹‬‬

‫‪٢٤‬‬

‫ﭘﻴﺶ ﺳﺨﻦ‬

‫‪٢٣‬‬

‫ﺩﺭ ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪﺍﻳﺮﺍﺩﻫﺎﻱ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﺓ ﮔﻤﻨﺎﻣﻲ ﮐﻪ ﺭﺳﺎﻟﺔ »ﺍﺣﻘﺎﻕﺍﻟﺤﻖ« ﺭﺍ‬

‫ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻮﺩ‪ ،‬ﺗﺄﻟﻴﻒ ﮐﺮﺩ‪.‬‬

‫ﺻﻬﺒﺎﻳﻲ ﺩﺭ ﺩﻓﺎﻉ ﺍﺯ ﺣﺰﻳﻦ‪ ،‬ﻣﺒﺮﺍ ﺍﺯ ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﺗﻌﺼﹼﺐ ﺍﺳﺖ ﻭ ﺍﺯ‬

‫ﺟﺎﺩ‪‬ﺓ ﺍﻋﺘﺪﺍﻝ ﻭ ﺍﻧﺼﺎﻑ ﻣﻨﺤﺮﻑ ﻧﺸﺪﻩ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺍﻭ ﺩﺭ ﺟﺎﻳﻲ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬ ‫”ﺁﻧﭽﻪ ﻣﻌﺘﺮﺽ ﮔﻔﺘﻪ‪ ،‬ﺣﻖ ﺍﺳﺖ ﻭ ﺣﻖ ﺑﻪﺍﺗﹼﺒﺎﻉ ﺍﺣﻖ“‪.١‬‬ ‫ﻭ ﺩﺭ ﻣﻮﺭﺩﻱ ﺩﻳﮕﺮ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺍﺳﺖ‪:‬‬

‫‪٢‬‬

‫”ﺁﺭﻱ ﮔﺎﻩﮔﺎﻩ ﺷﻴﺦ ﺧﺸﮏ ﻣﻐﺰﺍﻧﻪ ﺣﺮﻑ ﻣﻲﺯﻧﺪ“ ‪.‬‬

‫ﻳﮑﻲ ﺍﺯ ﺟﻨﺒﻪﻫﺎﻱ ﺷﮕﻔﺖﺍﻧﮕﻴﺰ ﻗﻮﻝِ ﻓﻴﺼﻞ ﺷﻮﺍﻫﺪ ﻭ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎﻱ‬

‫ﺷﻌﺮﻱ ﻓﺮﺍﻭﺍﻥ ﻭ ﻣﺴﺘﺪﻝ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﺸﺎﻥ ﺩﻫﻨﺪﺓ ﺣﻀﻮﺭ ﺫﻫﻦ ﻭ‬

‫ﻗﺪﺭﺕ ﺍﺣﻀﺎﺭ ﻣﺤﻔﻮﻇﺎﺕ ﻓﺮﺍﻭﺍﻥ ﺻﻬﺒﺎﻳﻲ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺍﻭ ﺑﺮﺍﻱ ﺍﻳﺮﺍﺩﻫﺎﻳﻲ‬

‫ﮐﻪ ﺧﺎﻥ ﺁﺭﺯﻭ ﺑﺮ ﺷﻌﺮ ﺣﺰﻳﻦ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻭ ﺑﺮﺧﻲ ﺍﻟﻔﺎﻅ ﻭ ﺗﻌﺎﺑﻴﺮ ﺭﺍ‬

‫ﻧﺎﺩﺭﺳﺖ ﻭ ﻏﻴﺮﻣﻌﻤﻮﻝ ﺧﻮﺍﻧﺪﻩ‪ ،‬ﺷﻮﺍﻫﺪ ﻓﺮﺍﻭﺍﻥ ﺍﺯ ﺷﻌﺮ ﺷﺎﻋﺮﺍﻥ‬ ‫ﺑﺰﺭﮒ ﻓﺎﺭﺳﻲ ﺍﺭﺍﺋﻪ ﺩﺍﺩﻩ ﺍﺳﺖ‪.٣‬‬

‫ﺩﺭﺑﺎﺭﺓ ﻭﺳﻌﺖِ ﻧﻈﺮ ﺍﻧﺘﻘﺎﺩﻱ ﺻﻬﺒﺎﻳﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﻳﺎﺩﺁﻭﺭ ﺷﺪ ﮐﻪ‪:‬‬

‫ﺻﻬﺒﺎﻳﻲ ﺑﻪﺣﺪ‪‬ﻱ ﺍﺳﺘﺎﺩﺍﻧﻪ ﺍﺯ ﺑﻼﻏﺘﻲ ﮐﻪ ﺍﺯ ﻃﺮﻳﻖِ ﻣﺨﺘﺼﺮ ﻭ‬

‫ﻣﻄﻮ‪‬ﻝ ﺁﻣﻮﺧﺘﻪ ﻭ ﺍﺯ ﻋﺮﻭﺿﻲ ﮐﻪ ﺍﺯ ﮐﺘﺐ ﻣﺒﻬﻢ ﻗﺪﻣﺎ ﻳﺎﺩﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮﺩ‪،‬‬ ‫ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﮐﺮﺩﻩ ﮐﻪ ﺣﻴﺮﺕﺁﻭﺭ ﺍﺳﺖ‪.٤‬‬

‫ـــــــــــــــــــــ‬ ‫‪.1‬‬ ‫‪.2‬‬ ‫‪.3‬‬ ‫‪.4‬‬

‫ﻗﻮﻝ ﻓﻴﺼﻞ‪ ،‬ﺹ ‪.۲۲‬‬ ‫ﻫﻤﺎﻥ‪ ،‬ﺹ ‪.۶۰‬‬ ‫ﻧﻘﺪِ ﺍﺩﺑﻲ‪ ،‬ﺹ ‪.۵۲‬‬ ‫ﻫﻤﺎﻥ‪ ،‬ﺹ ‪.۱۱۹‬‬

‫ﻋﺒﺮﺕﺍﻟﻐﺎﻓﻠﻴﻦ‬

‫»ﺗﺤﻘﻴﻖﺍﻟﺴ‪‬ﺪﺍﺩ ﻓﻲ ﻣﺰﻟﺔِﺍﻵﺯﺍﺩ«‪ ١‬ﺩﺭ ﻧﻘﺪ ﺷﻌﺮ ﺁﺯﺍﺩ ﻧﮕﺎﺷﺖ‪ .‬ﺳﺨﻨﻮﺭ‬ ‫ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺮ ﺳﺮ ﮐﺎﺭﺑﺮﺩ ﺍﻟﻔﺎﻅ ﻭ ﺗﻌﺒﻴﺮﺍﺕ ﻭ ﺗﺮﮐﻴﺒﺎﺕ ﻧﻘﺪ ﮐﺮﺩﻩ ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﻴﺮ ﻋﺒﺪﺍﻟﻘﺎﺩﺭ ﻣﻬﺮﺑﺎﻥ ﺍﻭﺭﻧﮓﺁﺑﺎﺩﻱ ﺷﺎﮔﺮﺩِ ﺁﺯﺍﺩ ﺑﻠﮕﺮﺍﻣﻲ‬

‫ﺭﺳﺎﻟﻪﺍﻱ ﺑﻪﻧﺎﻡ »ﺗﺄﺩﻳﺐﺍﻟﺰﻧﺪﻳﻖ ﻓﻲ ﺗﮑﺬﻳﺐﺍﻟﺼﱢﺪ‪‬ﻳﻖ« ﺭﺍ ﺩﺭ ﭘﺎﺳﺦ‬

‫ﺑﻪﺍﻋﺘﺮﺍﺽِ ﺳﺨﻨﻮﺭ ﺑﻪﻧﮕﺎﺭﺵ ﺁﻭﺭﺩ ﻭ ﺍﺯ ﺍﺳﺘﺎﺩِ ﺧﻮﺩ ﺩﻓﺎﻉ ﮐﺮﺩ‪.‬‬

‫»ﭼﻬﺎﺭ ﺻﺪ ﺍﻳﺮﺍﺩ ﺑﺮ ﮐﻼﻡ ﺁﺯﺍﺩ« ﺍﺯ ﻣﻮﻟﻮﻱ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﺁﮔﺎﻩ ﻣﺪﺭﺍﺳﻲ‬

‫ﮐﻪ ﺩﺭ ﺳﺎﻝ ‪ ۱۱۹۹‬ﻫ ﻕ ﻧﮕﺎﺷﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﻧﻘﺪِ ﺍﺷﻌﺎﺭِ ﻋﺮﺑﻲ ﻭ ﻓﺎﺭﺳﻲ‬

‫ﺁﺯﺍﺩ‪ ،‬ﻧﻘﺪِ ﻣﻀﻤﻮﻥ‪ ،‬ﺍﻧﺪﻳﺸﻪ ﻭ ﺳﺒﮏِ ﻭﻱ‪ ،‬ﮔﺎﻩ ﻧﻴﺰ ﺑﻪﻧﻘﺪِ ﺭﺩﻳﻒ ﻭ‬ ‫ﻗﺎﻓﻴﺔ ﺷﻌﺮ ﺁﺯﺍﺩ ﺭﺍ ﺩﺭ ﺑﺮﺩﺍﺭﺩ‪ .‬ﺁﮔﺎﻩ ﺣﺘﹼﻲ ﺑﺮ ﻧﺎﻡﻫﺎﻱ ﮐﺘﺎﺑﻬﺎﻱ ﺁﺯﺍﺩ ﻫﻢ‬ ‫ﺍﻳﺮﺍﺩ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺍﺳﺖ‪.٢‬‬

‫ﺳﭙﺲ ﻓﺘﺢ ﻋﻠﻲ ﺧﺎﻥ ﮔﺮﺩﻳﺰﻱ ﺩﺭ ﺭﺩ‪ ‬ﺍﻋﺘﺮﺍﺿﺎﺕِ ﺧﺎﻥ ﺁﺭﺯﻭ‬

‫ﺭﺳﺎﻟﻪﺍﻱ ﺑﻪﻧﺎﻡ »ﺍﺑﻄﺎﻝﺍﻟﺒﺎﻃﻞ« ﻧﮕﺎﺷﺖ ﻭ ﺍﺯ ﺣﺰﻳﻦ ﺩﻓﺎﻉ ﮐﺮﺩ‪.٣‬‬

‫ﺍﻣﺎﻡ ﺑﺨﺶ ﺻﻬﺒﺎﻳﻲ ﻳﮑﺼﺪ ﻭ ﻫﺸﺖ ﺳﺎﻝ ﺑﻌﺪ ﺍﺯ ﻧﮕﺎﺭﺵ‬

‫ﺗﻨﺒﻴﻪﺍﻟﻐﺎﻓﻠﻴﻦ ﺩﺭ ﺳﺎﻝ ‪ ۱۲۶۲‬ﻫﺠﺮﻱ ﻗﻮﻝِ ﻓﻴﺼﻞ ﺭﺍ ﺑﻪﺭﺷﺘﺔ ﻧﮕﺎﺭﺵ‬ ‫ﺁﻭﺭﺩ‪ .‬ﺍﻭ ﻗﺒﻞ ﺍﺯ ﻧﻮﺷﺘﻦِ ﻗﻮﻝِ ﻓﻴﺼﻞ‪ ،‬ﺭﺳﺎﻟﻪﺍﻱ ﺑﻪﻧﺎﻡِ »ﺍﻋﻼﺀﺍﻟﺤﻖ«‬ ‫ـــــــــــــــــــــ‬

‫‪ .1‬ﺩﮐﺘﺮ ﺳﻴ‪‬ﺪ ﺣﺴﻦ ﻋﺒ‪‬ﺎﺱ ﺍﻳﻦ ﺭﺳﺎﻟﻪ ﺭﺍ ﻫﻤﺮﺍﻩ ﺑﺎ »ﺗﺄﺩﻳﺐﺍﻟﺰﻧﺪﻳﻖ ﻓﻲ ﺗﮑﺬﻳﺐﺍﻟﺼﺪ‪‬ﻳﻖ«‬ ‫ﺍﺯ ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﺔ ﺭﺿﺎ ﺭﺍﻣﭙﻮﺭ ﺩﺭ ﺳﺎﻝ ‪ ١٩٩٧‬ﻡ ﺑﻪﭼﺎﭖ ﺭﺳﺎﻧﺪﻩ ﺍﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ .2‬ﻧﻘﺪِ ﺍﺩﺑﻲ ﺩﺭ ﺳﺒﮏِ ﻫﻨﺪﻱ‪ ،‬ﺹ ‪.٣٩٨-٤٠١‬‬ ‫‪ .3‬ﺍﺳﻢ ﺍﻳﻦ ﺭﺳﺎﻟﻪ ﺩﺭ ﺗﺬﮐﺮﺓ ﺭﻳﺨﺘﻪﮔﻮﻳﺎﻥ ﺫﻳﻞِ ﺗﺮﺟﻤﺔ ﻧﮕﺎﺭﻧﺪﻩ ﺁﻣﺪﻩ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﻧﺴﺨﺔ‬ ‫ﺧﻄﹼﻲِ ﺁﻥ ﺩﺭ ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﺔ ﺍﻧﺠﻤﻦِ ﺗﺮﻗﹼﻲ ﺍﺭﺩﻭ ﮐﺮﺍﭼﻲ ﺑﻪﺷﻤﺎﺭﺓ ‪٢‬ﮎﻑ‪ ٥‬ﻧﮕﻬﺪﺍﺭﻱ‬ ‫ﻣﻲﺷﻮﺩ‪) .‬ﺭﮎ‪ :‬ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻧﺴﺨﻪﻫﺎﻱ ﺧﻄﹼﻲ ﻓﺎﺭﺳﻲ‪ ،‬ﺍﻧﺠﻤﻦ ﺗﺮﻗﹼﻲ ﺍﺭﺩﻭ‪ ،‬ﮐﺮﺍﭼﻲ‪،‬‬ ‫ﻋﺎﺭﻑ ﻧﻮﺷﺎﻫﻲ‪ ،‬ﺹ ‪(١١٤‬‬

‫‪٢٢‬‬

‫ﭘﻴﺶ ﺳﺨﻦ‬

‫‪٢١‬‬

‫ﺍﺯ ﻧﺸﺌﺔ ﺑﻨﮓ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ ﻭ ﺁﻥ ﺍﺑﻴﺎﺕِ ﺑﻲﻣﻌﻨﻲ ﮐﻪ ﺩﺭ ﻣﺴﺘﻲ‬

‫ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪﻩ‪ ،‬ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ ﺗﺎﻡ ﺑﺎ ﺍﺫﻫﺎﻥ ﻭ ﺍﻓﻬﺎﻡ ﺍﻳﻦ ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺩﺍﺭﺩ“‪.١‬‬

‫ﺧﺎﻥ ﺁﺭﺯﻭ ﻫﻢ ﻧﻈﺮ ﻭﺍﻟﻪ ﺩﺍﻏﺴﺘﺎﻧﻲ ﺭﺍ ﺩﺭ ﺿﻤﻦِ ﺷﻌﺮ ﺍﺳﻴﺮ ﻭ‬

‫ﺷﻬﺮﺗﺶ ﺩﺭ ﻫﻨﺪ ﮔﻔﺘﻪ ﺍﺳﺖ‪:‬‬

‫ﻣﺨﻔﻲ ﻧﻤﺎﻧﺪ ﮐﻪ ﺩﻳﻮﺍﻥِ ﺍﻭ )ﺟﻼﻝ ﺍﺳﻴﺮ( ﺩﺭ ﻫﻨﺪﻭﺳﺘﺎﻥ ﻣﺘﺪﺍﻭﻝ‬

‫ﺍﺳﺖ ﻧﻪ ﺩﺭ ﺍﻳﺮﺍﻥ‪ ،‬ﭼﻪ ﺩﺭ ﺁﻥ ﻣﻠﮏ ﺩﻗﹼﺖِ ﺳﺨﻦ ﭘﻴﺶ ﻧﻤﻲﺭﻭﺩ ﻭ ﮔﻮ‬

‫ﮐﻪ ﺍﺯ ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ ﺧﻴﺰﺩ‪.٢‬‬

‫ﻏﻼﻡ ﻋﻠﻲ ﺁﺯﺍﺩ ﺑﻠﮕﺮﺍﻣﻲ )‪ ۱۱۱۶-۱۲۰۰‬ﻫ( ﮐﻪ ﺑﺮﺧﻮﺭﺩﺍﺭ ﺍﺯ ﻗﻮ‪‬ﺓ‬

‫ﻧﻘﹼﺎﺩﻱ ﻧﻴﺮﻭﻣﻨﺪﻱ ﺑﻮﺩﻩ ﺍﺳﺖ‪ ،‬ﺩﺭ ﺁﺛﺎﺭِ ﻣﺘﻌﺪ‪‬ﺩِ ﺧﻮﺩ ﺷﺎﻣﻞ ﺗﺬﮐﺮﻩﻫﺎﻱ‬

‫ﺷﻌﺮﺍﻱ ﻓﺎﺭﺳﻲ ﮐﻪ ﺗﺄﻟﻴﻒ ﮐﺮﺩ‪ ،‬ﺑﻪﻧﻘﺪِ ﺍﺩﺑﻲ ﭘﺮﺩﺍﺧﺖ‪ .‬ﺍﻭ ﺩﺭ‬

‫ﺧﺰﺍﻧﺔ ﻋﺎﻣﺮﻩ ﺑﻪﭘﺎﺭﻩﺍﻱ ﺍﺯ ﺍﻋﺘﺮﺍﺿﺎﺕِ ﺧﺎﻥ ﺁﺭﺯﻭ ﭘﺎﺳﺦ ﺩﺍﺩﻩ ﺍﺳﺖ‪.٣‬‬

‫ﺁﺯﺍﺩ ﺑﻠﮕﺮﺍﻣﻲ ﺩﺭ ﺗﺬﮐﺮﻩﻫﺎﻱ ﻣﻌﺮﻭﻑِ ﺧﻮﺩ ﺧﺰﺍﻧﺔ ﻋﺎﻣﺮﻩ‪ ،‬ﺳﺮﻭِ‬

‫ﺁﺯﺍﺩ ﻭ ﻳﺪ ﺑﻴﻀﺎ ﺷﻌﺮﻫﺎﻱ ﺷﻌﺮﺍﻱ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺭﺍ ﻧﻘﺪ ﮐﺮﺩﻩ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﻋﻼﻭﻩ‬

‫ﺑﺮ ﺍﻳﻦ ﺳﺒﺤﺔﺍﻟﻤﺮﺟﺎﻥ ﻭ ﻏﺰﻻﻥﺍﻟﻬﻨﺪ ﻫﻢ ﺣﺎﻭﻱ ﺁﺭﺍﺀِ ﺍﻧﺘﻘﺎﺩﻱ ﻭ‬

‫ﺗﻄﺒﻴﻘﻲ ﺟﺎﻟﺐ ﺗﻮﺟ‪‬ﻬﻲ ﺩﺭ ﺍﺩﺑﻴ‪‬ﺎﺕِ ﻓﺎﺭﺳﻲ‪ ،‬ﻋﺮﺑﻲ ﻭ ﻫﻨﺪﻱ ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﺻﺪ‪‬ﻳﻖ ﺳﺨﻨﻮﺭ ﺑﻠﮕﺮﺍﻣﻲ ﮐﻪ ﻣﻌﺎﺻﺮِ ﺁﺯﺍﺩ ﺑﻮﺩ‪ ،‬ﻓﻘﻂ‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮ ﺧﺼﻮﻣﺖ ﺷﺨﺼﻲ ﺑﺎ ﺁﺯﺍﺩ‪ ،‬ﺭﺳﺎﻟﻪﺍﻱ ﺩﺭ ﺩﻭ ﻓﺼﻞ ﺑﻪﻧﺎﻡ‬

‫ـــــــــــــــــــــ‬ ‫‪ .1‬ﺭﻳﺎﺽﺍﻟﺸﻌﺮﺍ‪ ،‬ﺹ ‪.٦٨‬‬ ‫‪ .2‬ﻣﺠﻤﻊﺍﻟﻨﹼﻔﺎﻳﺲ‪ ،‬ﺹ ‪.٧٨‬‬ ‫‪ .3‬ﺧﺰﺍﻧﺔ ﻋﺎﻣﺮﻩ‪ ،‬ﺹ ‪.١٩٥‬‬

‫ﻋﺒﺮﺕﺍﻟﻐﺎﻓﻠﻴﻦ‬

‫)ﻡ‪ ١٢٢٣ :‬ﻫ‪ ١٨٠٨/‬ﻡ( ﺩﺭ ﺗﺬﮐﺮﺓ ﮔﻞِ ﺭﻋﻨﺎ‪ ١‬ﻣﻄﺎﻟﺒﻲ ﺍﺯ ﺁﻥ ﺭﺍ‬ ‫ﻧﻘﻞ ﮐﺮﺩﻩﺍﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺣﺎﮐﻢِ ﻻﻫﻮﺭﻱ ﺩﺭ ﺗﺬﮐﺮﺓ ﻣﻌﺮﻭﻑِ ﺧﻮﺩ ﻣﻮﺳﻮﻡ ﺑﻪﻣﺮﺩﻡ ﺩﻳﺪﻩ‬

‫ﺩﺭﺑﺎﺭﺓ ﺗﻨﺒﻴﻪﺍﻟﻐﺎﻓﻠﻴﻦ ﺁﺭﺯﻭ ﺍﻳﻦ ﻧﻈﺮ ﺧﻮﺩ ﺭﺍ ﺍﺑﺮﺍﺯ ﺩﺍﺷﺘﻪ ﺍﺳﺖ‪:‬‬

‫ﺁﻧﭽﻪ ﺧﺎﻥ ﺁﺭﺯﻭ ﺩﺭ ﺗﻨﺒﻴﻪﺍﻟﻐﺎﻓﻠﻴﻦ ﺑﺮ ﺍﺷﻌﺎﺭِ »ﺣﺰﻳﻦ« ﺍﻳﺮﺍﺩ ﮔﺮﻓﺖ‪،‬‬

‫ﺍﮐﺜﺮ ﺁﻥ ﺍﺯ ﺳﺘﻢ ﺷﺮﻳﮑﻲ ﺍﺳﺖ‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﺩﺭ ﺑﻌﻀﻲ ﮔﺮﻓﺖ ﺑﺠﺎﺳﺖ‪.٢‬‬

‫ﻭﺍﻟﻪ ﺩﺍﻏﺴﺘﺎﻧﻲ ﺩﺭ ﺗﺬﮐﺮﺓ ﺭﻳﺎﺽﺍﻟﺸﻌﺮﺍ ﺑﺨﺸﻲ ﺍﺯ ﺗﻨﺒﻴﻪﺍﻟﻐﺎﻓﻠﻴﻦ‬

‫ﻭ ﺍﻋﺘﺮﺍﺿﺎﺕِ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﻋﻈﻴﻢ ﺛﺒﺎﺕ ﺭﺍ ﻧﻘﻞ ﮐﺮﺩﻩ ﻭ ﺣﺰﻳﻦ ﺭﺍ ﻧﻤﮏ‬

‫ﻧﺎﺷﻨﺎﺱ ﺧﻮﺍﻧﺪﻩ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪﻧﻈﺮﻡ ﻣﻌﻨﻲﺍﺵ ﺭﺩ‪ ‬ﻋﻘﺎﻳﺪ ﺣﺰﻳﻦ ﻧﺴﺒﺖ‬ ‫ﺑﻪﺷﻌﺮ ﻭ ﺷﺎﻋﺮﻱ ﻓﺎﺭﺳﻲ ﻫﻨﺪﻱﻫﺎ ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﮑﻪ ﻏﺎﻟﺐ ﺑﻪﻳﻘﻴﻦ ﺍﻭ ﺗﻨﻬﺎ‬

‫ﻣﻲﺧﻮﺍﺳﺖ ﺑﮕﻮﻳﺪ ﮐﻪ ﻻﺯﻡ ﻧﺒﻮﺩ ﺣﺰﻳﻦ ﺍﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﺍﻋﺘﺮﺍﺿﺎﺕ ﺭﺍ‬

‫ﺍﺭﺍﺋﻪ ﺩﻫﺪ‪ .‬ﻋﻠﹼﺘﺶ ﺍﻳﻦ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﻮﺩ ﻭﺍﻟﻪ ﺩﺍﻏﺴﺘﺎﻧﻲ ﺩﺭ ﺿﻤﻦ‬

‫ﺍﺣﻮﺍﻝ ﺟﻼﻝ ﺍﺳﻴﺮ )ﻡ‪ ۱۰۴۹ :‬ﻫ( ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻈﺮﻱ ﺩﺭﺑﺎﺭﺓ ﺑﺮﺧﻮﺭﺩ ﻫﻨﺪﻱﻫﺎ‬ ‫ﺑﺎ ﺷﻌﺮ ﺭﺍ ﺍﺭﺍﺋﻪ ﺩﺍﺩﻩ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪﻫﻴﭻﻭﺟﻪ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻭ ﺩﺭﺳﺖ ﻧﻴﺴﺖ‪:‬‬ ‫”ﺩﺭ ﺍﻧﺸﺎﺩ ﺷﻌﺮ ﻧﻬﺎﻳﺖ ﻧﺰﺍﮐﺖ ﻭ ﺷﻴﺮﻳﻨﻲ ﺑﻪﮐﺎﺭﺑﺮﺩﻩ ﺍﺳﺖ‪،‬‬ ‫ﻟﻴﮑﻦ ﭼﻮﻥ ﺍﮐﺜﺮ ﺳﺮﻣﺴﺖ ﺑﺎﺩﺓ ﺍﺭﻏﻮﺍﻧﻲ ﺑﻮﺩ‪ ،‬ﻭ ﺩﺭ ﺁﻥ ﺣﺎﻝ‬

‫ﺷﻌﺮ ﻣﻲﮔﻔﺖ‪ ،‬ﻋﺮﺍﻳﺲ ﺑﻌﻀﻲ ﺍﺑﻴﺎﺗﺶ ﺍﺯ ﻟﺒﺎﺱ ﻣﻌﻨﻲ ﻋﻮﺭ‬

‫ﻣﺎﻧﺪﻩﺍﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﻳﻦ ﺩﻳﻮﺍﻧﺶ ﺩﺭ ﻫﻨﺪﻭﺳﺘﺎﻥ ﺑﻲﻧﻬﺎﻳﺖ ﻣﺮﻏﻮﺏ‬ ‫ﻃﺒﺎﻳﻊ ﺷﺪﻩ ﺍﺳﺖ‪ ،‬ﺯﻳﺮﺍ ﮐﻪ ﺍﮐﺜﺮ ﻣﺮﺩﻡِ ﻫﻨﺪ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺳﺮﺧﻮﺵ‬

‫ـــــــــــــــــــــ‬ ‫‪ .1‬ﺹ ‪.١٧٢-٩‬‬ ‫‪ .2‬ﻣﺮﺩﻡ ﺩﻳﺪﻩ‪ ،‬ﺹ ‪.٦٦‬‬

‫‪٢٠‬‬

‫ﭘﻴﺶ ﺳﺨﻦ‬

‫‪١٩‬‬

‫ﺍﻭ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪﻫﻨﺪﻳﺎﻥ ﻗﺮﺍﺭ ﺩﺍﺩ‪ .‬ﺗﻨﺒﻴﻪﺍﻟﻐﺎﻓﻠﻴﻦ ﺭﺳﺎﻟﻪﺍﻱ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺩﺭ ﻧﻘﺪ‬ ‫ﺷﻌﺮِ ﺣﺰﻳﻦ ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﺓ ﮔﻤﻨﺎﻣﻲ ﺍﺛﺮﻱ ﺑﻪﻧﺎﻡ »ﺍﺣﻘﺎﻕﺍﻟﺤﻖ« ﺭﺍ ﺩﺭ ﺍﻋﺘﺮﺍﺽ ﺑﺮ‬

‫ﭼﻨﺪ ﺑﻴﺖِ ﺣﺰﻳﻦ ﻧﮕﺎﺷﺖ‪.١‬‬

‫ﻣﺤﺴﻦ ﺍﮐﺒﺮﺁﺑﺎﺩﻱ ﺍﺯ ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻨﺘﻘﺪﺍﻧﻲ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺍﺯ ﺁﺭﺯﻭ‬

‫ﺍﮐﺒﺮﺁﺑﺎﺩﻱ ﺩﺭ ﺍﻋﺘﺮﺍﺿﺎﺕِ ﺍﻭ ﺑﺮ ﺷﻌﺮِ ﺣﺰﻳﻦ ﺩﺭ ﺳﺎﻝ ‪ ۱۱۸۰‬ﻫﺠﺮﻱ‬

‫ﺩﺭ ﻣﺤﺎﮐﻤﺎﺕﺍﻟﺸﻌﺮﺍ ﺩﻓﺎﻉ ﮐﺮﺩ‪ .‬ﺍﻭ ﻧﻘﺪ ﺁﺭﺯﻭ ﺑﺮ ﺷﻌﺮِ ﺣﺰﻳﻦ ﺭﺍ ﺑﻪﺳﻪ‬

‫ﺩﺳﺘﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﮐﺮﺩ‪.٢‬‬

‫ﺳﻴﺎﻟﮑﻮﺗﻲ ﻣﻞ ﻭﺍﺭﺳﺘﻪ )ﻡ‪ ۱۱۸۰ :‬ﻫ‪ ۱۷۶۶/‬ﻡ( ﻫﻢ ﺭﺳﺎﻟﻪﺍﻱ ﺑﻪﻧﺎﻡ‬

‫»ﺍﺣﻘﺎﻕﺍﻟﺤﻖ« ﺩﺭ ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪﺍﻋﺘﺮﺍﺿﺎﺕِ ﺧﺎﻥِ ﺁﺭﺯﻭ ﺩﺭ ﺗﻨﺒﻴﻪﺍﻟﻐﺎﻓﻠﻴﻦ‬

‫ﻧﮕﺎﺷﺘﻪ ﺍﺳﺖ‪ .٣‬ﺍﻳﻦ ﺭﺳﺎﻟﻪ ﺟﺪﺍ ﺍﺯ ﺁﻥ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﻩﺍﺵ ﻣﺠﻬﻮﻝ‬ ‫ﺍﺳﺖ ﻭ ﺩﺭ ﺑﺎﻻ ﺍﺷﺎﺭﻩ ﺑﻪﺁﻥ ﺷﺪ‪ .‬ﻭﺍﺭﺳﺘﻪ ﻋﻼﻭﻩ ﺑﺮ »ﺍﺣﻘﺎﻕﺍﻟﺤﻖ«‪،‬‬

‫ﺭﺳﺎﻟﻪﺍﻱ ﺩﻳﮕﺮ ﺑﻪﻧﺎﻡ »ﺟﻮﺍﺏِ ﺷﺎﻓﻲ« ﻳﺎ »ﺭﺟﻢﺍﻟﺸﻴﺎﻃﻴﻦ«‪ ٤‬ﺭﺍ ﺩﺭ‬ ‫ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪﺍﻋﺘﺮﺍﺿﺎﺕِ ﺁﺭﺯﻭ ﺑﺮ ﺩﻳﻮﺍﻥِ ﺣﺎﮐﻢ ﺑﻴﮓ ﻻﻫﻮﺭﻱ ﻭ ﺩﻓﺎﻉ‬ ‫ﺍﺯ ﺣﺰﻳﻦ ﺑﻪﺣﻴﻄﺔ ﻧﮕﺎﺭﺵ ﺁﻭﺭﺩﻩ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﻧﻈﺮ ﺑﻪﺍﻫﻤﻴ‪‬ﺖ ﻭ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖِ‬

‫ﺍﻳﻦ ﺭﺳﺎﻟﻪ ﺁﺯﺍﺩ ﺑﻠﮕﺮﺍﻣﻲ ﺩﺭ ﺧﺰﺍﻧﺔ ﻋﺎﻣﺮﻩ‪ ٥‬ﻭ ﺷﻔﻴﻖ ﺍﻭﺭﻧﮓﺁﺑﺎﺩﻱ‬

‫ـــــــــــــــــــــ‬ ‫‪.1‬‬ ‫‪.2‬‬ ‫‪.3‬‬ ‫‪.4‬‬ ‫‪.5‬‬

‫ﮐﺎﺭﻧﺎﻣﻪ‪ ،‬ﻣﻘﺪ‪‬ﻣﻪ‪.‬‬ ‫ﻧﺴﺨﺔ ﺧﻄﹼﻲ‪ ،‬ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﺔ ﺩﺍﻧﺸﮕﺎﻩ ﭘﻨﺠﺎﺏ‪ ،‬ﻻﻫﻮﺭ‪ ،‬ﺷﻤﺎﺭﺓ ‪.s١٤٣٦‬‬ ‫ﻧﺴﺨﻪﻫﺎﻱ ﺧﻄﹼﻲ ﺍﻳﻦ ﺭﺳﺎﻟﻪ ﺩﺭ ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﺔ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺻﻮﻟﺖ‪ ،‬ﺭﺍﻣﭙﻮﺭ ﻭ ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﺔ ﺭﺿﺎ‪،‬‬ ‫ﺭﺍﻣﭙﻮﺭ ﻧﮕﻬﺪﺍﺭﻱ ﻣﻲﺷﻮﺩ‪.‬‬ ‫ﻧﺴﺨﻪﻫﺎﻱ ﺧﻄﹼﻲ ﺍﻳﻦ ﺭﺳﺎﻟﻪ ﺩﺭ ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﺔ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺻﻮﻟﺖ‪ ،‬ﺭﺍﻣﭙﻮﺭ ﻭ ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﺔ ﺗﺎﮔﻮﺭ‬ ‫ﺩﺍﻧﺸﮕﺎﻩ ﻟﮑﻬﻨﻮ ﻭﺟﻮﺩ ﺩﺍﺭﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺹ ‪.٢٠٢‬‬

‫ﻋﺒﺮﺕﺍﻟﻐﺎﻓﻠﻴﻦ‬

‫”ﺍﮔﺮ ﺩﺭِ ﺍﻋﺘﺮﺍﺿﻲ ﮐﻪ ﺍﻳﻦ ﻣﺮﺩ ﻋﺰﻳﺰ ﺑﺮ ﺭﻭﻱ ﺷﻌﺮ ﻭﺍﮐﺮﺩﻩ‪،‬‬

‫ﺑﺴﺘﻪ ﻧﺸﻮﺩ‪ ،‬ﺑﺴﺎ ﺍﺑﻴﺎﺕ ﮐﻪ ﭼﻮﻥ ﺧﺎﻧﺔ ﻇﺎﻟﻢ ﺑﺎ ﺧﺎﮎ ﺳﻴﺎﻩ‬ ‫ﺑﺮﺍﺑﺮ ﻣﻲﺷﻮﺩ“‪.١‬‬

‫ﺁﺭﺯﻭ ﻋﻼﻭﻩ ﺑﺮ ﺩﺍﺩِ ﺳﺨﻦ‪ ،‬ﺩﻭ ﺍﺛﺮ ﺩﻳﮕﺮ ﺩﺭ ﻧﻘﺪِ ﺍﺩﺑﻲ ﺑﻪﻧﮕﺎﺭﺵ‬

‫ﺁﻭﺭﺩﻩ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﻳﮑﻲ ﺍﺯ ﺁﻧﻬﺎ ﺗﻨﺒﻴﻪﺍﻟﻐﺎﻓﻠﻴﻦ ﻓﻲﺍﻻﻋﺘﺮﺍﺽ ﻋﻠﻲ ﺍﺷﻌﺎﺭِ‬ ‫ﺣﺰﻳﻦ ﻭ ﺩﻳﮕﺮﻱ ﺳﺮﺍﺝ ﻣﻨﻴﺮ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺁﺭﺯﻭ ﺩﺭ ﺳﺮﺍﺝ ﻣﻨﻴﺮ ﻣﺒﺎﻧﻲ‬

‫ﺗﺌﻮﺭﻳﮏ ﺳﺒﮏِ ﻫﻨﺪﻱ ﺭﺍ ﻧﺸﺎﻥ ﺩﺍﺩﻩ ﻭ ﺑﻪﺷﻴﻮﻩﺍﻱ ﻋﻠﻤﻲ‪ ،‬ﻧﺎﺁﺷﻨﺎﻳﻲ‬ ‫ﺫﻭﻕ ﻣﻨﻴﺮ ﺑﺎ ﻣﺒﺎﻧﻲ ﺳﺒﮏ ﺟﺪﻳﺪ ﺭﺍ ﺑﻴﺎﻥ ﮐﺮﺩﻩ ﺍﺳﺖ‪.٢‬‬

‫ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﻋﻠﻲ ﺣﺰﻳﻦ ﻻﻫﻴﺠﻲ )‪ ۱۱۰۳-۱۱۸۰‬ﻫ( ﮐﻪ ﺩﺭ ﺷﻬﺮِ‬

‫ﻣﻌﺮﻭﻑ ﻫﻨﺪ ﺑﻨﺎﺭﺱ ﺩﺭ ﻓﺎﻃﻤﻴﻦ ﺩﻓﻦ ﺍﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺬﮐﺮﺓﺍﻟﻤﻌﺎﺻﺮﻳﻦ ﻭ‬ ‫ﺗﺎﺭﻳﺦِ ﺍﺣﻮﺍﻝ ﺭﺍ ﺩﺭ ﺳﺎﻝ ‪ ۱۱۵۴‬ﻫﺠﺮﻱ ﺩﺭ ﺩﻫﻠﻲ ﻧﮕﺎﺷﺖ‪ .‬ﺍﻭ ﺩﺭ‬ ‫ﺍﻳﻦ ﺍﺛﺮ ﻭ ﺩﺭ ﺑﻌﻀﻲ ﺍﺑﻴﺎﺕ ﺩﺭ ﺩﻳﻮﺍﻥِ ﺧﻮﺩ ﺷﻌﺮﺍﻱ ﺍﻳﺮﺍﻧﻲ ﻭ ﻫﻨﺪﻱ‬

‫ﺭﺍ ﻣﻮﺭﺩِ ﺍﻋﺘﺮﺍﺽ ﻗﺮﺍﺭ ﺩﺍﺩﻩ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻮﺍﺭﺩ ﻋﺎﺩﻻﻧﻪ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﻳﻦ ﺑﺮﺧﻲ ﺍﺯ ﺷﺎﻋﺮﺍﻥ ﻭ ﺍﺩﺑﺎﻱ ﻫﻨﺪﻱ ﺑﻪﭘﺎﺳﺦ ﺁﻥ ﭘﺮﺩﺍﺧﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺷﻌﺮﺍﻱ ﻫﻨﺪﻱ ﺩﻭ ﮔﺮﻭﻩ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌﻀﻲ ﺩﺷﻤﻨﻲ ﺳﺨﺘﻲ ﺭﺍ ﻧﺴﺒﺖ‬

‫ﺑﻪﺣﺰﻳﻦ ﺍﻳﺮﺍﺩ ﮐﺮﺩﻧﺪ ﻭ ﮔﺮﻭﻫﻲ ﺩﻳﮕﺮ ﺑﻪﺣﻤﺎﻳﺖ ﻭ ﻣﻮﺍﻓﻘﺖ ﺍﻭ‬ ‫ﺩﺭﺁﻣﺪﻧﺪ‪ .‬ﺁﺭﺯﻭ ﺩﺭ ﺗﺬﮐﺮﺓ ﺷﻌﺮﺍﻱِ ﺧﻮﺩ ﺑﻪﻧﺎﻡ ﻣﺠﻤﻊﺍﻟﻨﹼﻔﺎﻳﺲ ﺷﻌﺮِ‬

‫ﺣﺰﻳﻦ ﺭﺍ ﻣﻮﺭﺩِ ﺍﻧﺘﻘﺎﺩ ﻗﺮﺍﺭ ﺩﺍﺩ ﻭ ﺗﺎﺭﻳﺦِ ﺍﺣﻮﺍﻝ ﺣﺰﻳﻦ ﺭﺍ ﮔﺰﺍﻓﻪﮔﻮﻳﻲ‬

‫ﺗﻠﻘﹼﻲ ﮐﺮﺩ ﻭ ﻧﺎﺳﺎﺯﻱ ﻃﺒﻊ ﻭ ﻧﺎﺯﮐﻲ ﻣﺰﺍﺝِ ﺣﺰﻳﻦ ﺭﺍ ﺑﺎﻋﺚ ﺍﻳﻦ ﺭﻓﺘﺎﺭ‬ ‫ـــــــــــــــــــــ‬

‫‪ .1‬ﺳﺮﺍﺝ ﻣﻨﻴﺮ‪ ،‬ﺹ ‪.٨٢‬‬ ‫‪ .2‬ﻧﻘﺪ ﺍﺩﺑﻲ ﺩﺭ ﺳﺒﮏ ﻫﻨﺪﻱ‪ ،‬ﺹ ‪.٣١٩‬‬

‫‪١٨‬‬

‫ﭘﻴﺶ ﺳﺨﻦ‬

‫‪١٧‬‬

‫ﺑﺎﻳﺪ ﻋﺮﺽ ﺷﻮﺩ ﮐﻪ ﺍﻋﺘﺮﺍﺽ ﺷﻴﺪﺍ ﺑﺮ ﺷﻌﺮ ﻗﺪﺳﻲ ﺭﻳﺸﺔ ﺗﺎﺭﻳﺨﻲ‬

‫ﺩﺍﺭﺩ‪ .‬ﺍﻳﻦ ﻫﻤﺎﻥ ﻣﻨﺎﺯﻋﺔ ﺩﻳﺮﻳﻦ ﺍﻳﺮﺍﻧﻴﺎﻥ ﻭ ﻫﻨﺪﻳﺎﻥ ﻓﺎﺭﺳﻲﮔﻮ ﺑﺮ ﺳﺮ‬

‫ﺍﺩ‪‬ﻋﺎﻱ ﺷﺎﻋﺮﺍﻥ ﺍﻳﺮﺍﻧﻲ ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ ﺍﻳﻦ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﺎﻋﺮﺍﻥِ ﻫﻨﺪﻱ‬

‫ﻧﻤﻲﺗﻮﺍﻧﻨﺪ ﺩﺭ ﺷﻌﺮ ﻓﺎﺭﺳﻲ ﺑﻪﻣﺮﺗﺒﺔ ﺍﻳﺮﺍﻧﻴﺎﻥ ﺑﺮﺳﻨﺪ‪ .‬ﺷﻴﺪﺍ ﺩﺭ ﺍﺩﺍﻣﺔ‬ ‫ﺍﻳﻦ ﮐﺸﻤﮑﺶ ﺑﺮﺍﻱ ﺍﺛﺒﺎﺕِ ﺗﻮﺍﻧﺎﻳﻲ ﺧﻮﺩ ﻭ ﺳﺴﺘﻲ ﺷﻌﺮ ﻗﺪﺳﻲ ﺑﻪﻧﻘﺪِ‬ ‫ﺷﻌﺮِ ﺍﻭ ﭘﺮﺩﺍﺧﺖ ﻭ ﺳﻌﻲ ﮐﺮﺩ ﻧﺸﺎﻥ ﺩﻫﺪ ﻧﻘﺺﻫﺎﻳﻲ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺷﻌﺮ‬

‫ﺷﻌﺮﺍﻱ ﻫﻨﺪﻱ ﻧﺸﺎﻥ ﺩﺍﺩﻩ ﻣﻲﺷﻮﺩ‪ ،‬ﺁﻧﻬﺎ ﺭﺍ ﺩﺭ ﺷﻌﺮ ﺍﻳﺮﺍﻧﻲﻫﺎ ﻫﻢ‬

‫ﻣﻲﺗﻮﺍﻥ ﭘﻴﺪﺍ ﮐﺮﺩ‪.‬‬

‫ﺳﺮﺍﺝﺍﻟﺪ‪‬ﻳﻦ ﻋﻠﻲ ﺧﺎﻥ ﺁﺭﺯﻭ ﮐﻪ ﺫﻫﻨﻲ ﻭﻗﹼﺎﺩ ﺩﺍﺭﺩ ﻭ ﺩﺭ ﺯﻳﺒﺎﺷﻨﺎﺳﻲ‬

‫ﺳﺨﻦ ﺍﺯ ﺫﻭﻗﻲ ﻭﺭﺯﻳﺪﻩ ﻭ ﻓﺮﻫﻴﺨﺘﻪ ﺑﺮﺧﻮﺭﺩﺍﺭ ﺍﺳﺖ‪ .١‬ﺩﺭ ﺭﺳﺎﻟﺔ‬

‫ﺩﺍﺩِ ﺳﺨﻦ‪ ،‬ﭘﺲ ﺍﺯ ﻧﻘﻞ ﺷﻌﺮ ﻗﺪﺳﻲ ﻭ ﻧﻘﺪ ﺷﻴﺪﺍ ﻭ ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻨﻴﺮ ﺑﻪﺁﻥ‪،‬‬

‫ﺑﻪﺑﺤﺚ ﻭ ﺑﺮﺭﺳﻲ ﭘﻴﺮﺍﻣﻮﻥ ﺍﻳﻦ ﻧﻘﺪ ﻭ ﺟﻮﺍﺏ ﭘﺮﺩﺍﺧﺘﻪ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺍﻭ ﺩﺭ‬ ‫ﺩﺍﺩِ ﺳﺨﻦ ﺑﻪﺗﺄﮐﻴﺪ ﮔﻔﺘﻪ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻨﻴﺮ ﻭ ﺷﻴﺪﺍ ﺷﻌﺮ ﺷﺎﻋﺮﺍﻥِ ﺳﺒﮏ‬

‫ﻫﻨﺪﻱ ﺭﺍ ﻧﻔﻬﻤﻴﺪﻩﺍﻧﺪ‪ .‬ﻋﻠﹼﺖ ﻧﺮﺳﻴﺪﻥِ ﺁﻥ ﺩﻭ ﺭﺍ ﺑﻪ ﻣﻌﺎﻧﻲ ﻃﺮﺯِ ﺟﺪﻳﺪ‬

‫ﻧﺎﺁﺷﻨﺎﻳﻲ ﺑﺎ ﻣﺒﺎﻧﻲ ﺍﻳﻦ ﻃﺮﺯ ﺩﺍﻧﺴﺘﻪ ﺍﺳﺖ‪ ،‬ﺯﻳﺮﺍ ﻣﻨﻴﺮ ﻭ ﺷﻴﺪﺍ ﻫﺮﺩﻭ‬

‫ﭘﻴﺮﻭِ ﻃﺮﺯ ﻗﺪﻳﻢﺍﻧﺪ‪ ٢‬ﻭ ﺁﺭﺯﻭ ﺩﺭ ﺍﻋﺘﺮﺍﺽ ﻋﻠﻴﻪ ﻣﻨﻴﺮ ﺍﺯ »ﻃﺮﺯِ ﺧﻴﺎﻝ«‬

‫ﺣﻤﺎﻳﺖ ﮐﺮﺩ ﻭ ﺩﺭ ﺩﻓﺎﻉ ﺍﺯ ﻧﻈﺮ ﺧﻮﺩ ﮔﻔﺖ‪:‬‬

‫ـــــــــــــــــــــ‬

‫‪ .1‬ﻧﻘﺪِ ﺍﺩﺑﻲ ﺩﺭ ﺳﺒﮏ ﻫﻨﺪﻱ‪ ،‬ﺹ ‪.۳۱۸‬‬ ‫‪ .2‬ﻫﻤﺎﻥ‪ ،‬ﺹ ‪.٣١٩‬‬

‫ﻋﺒﺮﺕﺍﻟﻐﺎﻓﻠﻴﻦ‬

‫ﻫﻤﻢ ﻧﺎﻡ ﺩﻳﻬﻲ ﺍﺳﺖ ﻭ ﺳﮕﻲ ﺩﺭ ﺁﻥ ﺩﻩ ﺑﻮﺩﻩ ﮐﻪ ﺍﻗﺒﺎﻝِ ﮐﺮﻡ ﻧﺎﻡ‬

‫ﺩﺍﺷﺖ ﻭ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺍﺭﺑﺎﺏِ ﺁﻥ ﺩﻩ ﺭﺍ ﻣﻲﮔﺰﻳﺪ ﻭ ﻫﻤ‪‬ﺖ ﻧﺎﻡ ﺭﺋﻴﺲ ﺁﻥ ﺩﻩ‬

‫ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﺴﺎﺩ ﺧﻮﻥ ﺑﻪﻫﻤﻪ ﺭﺳﺎﻧﻴﺪﻩ ﺑﻮﺩ ﻭ ﻫﻢ ﺩﺭ ﺁﻥ ﺩﻩ ﺩﻭ ﺑﺮﺍﺩﺭ‬

‫ﺑﻮﺩﻧﺪ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺷﻴﻮﺓ ﻓﺼﹼﺎﺩ ﺩﺳﺖ ﺗﻤﺎﻡ ﺩﺍﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻳﮑﻲ ﺭﺍ ﺁﺭﻱ ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‬ ‫ﻭ ﺩﻳﮕﺮﻱ ﺭﺍ ﻧﻌﻢ‪ .‬ﺍﻳﻦ ﺷﻌﺮ ﻣﺸﻌﺮ ﺍﺳﺖ ﺑﻪﻧﮑﻮﻫﺶ ﮔﺰﻳﺪﮔﻲ ﺳﮓ ﻭ‬ ‫ﺍﺣﻮﺍﻝِ ﺍﺭﺑﺎﺏِ ﺁﻥ ﺩﻩ ﻭ ﮐﻴﻔﻴ‪‬ﺖِ ﺑﻴﻤﺎﺭﻱ ﻫﻤ‪‬ﺖ ﺭﺋﻴﺲ ﻭ ﺗﻴﺰﺩﺳﺘﻲ‬

‫ﻓﺼﹼﺎﺩﺍﻥ ﺁﻥ ﺩﻩ‪.١‬‬

‫ﺩﺭ ﺩﻭﺭﺓ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﺷﺎﻩ ﺗﻴﻤﻮﺭﻱ )‪ ۱۱۳۱-۱۱۶۱‬ﻫ(‬

‫ﻧﻘﺪِ ﺍﺩﺑﻲ ﺩﺭ ﻫﻨﺪ ﺑﻪﮐﻤﺎﻝ ﺧﻮﺩ ﺭﺳﻴﺪ‪ .‬ﺳﺮﺍﺝﺍﻟﺪ‪‬ﻳﻦ ﻋﻠﻲ ﺧﺎﻥ ﺁﺭﺯﻭ‬

‫)ﻡ‪ ۱۱۶۹ :‬ﻫ( ﮐﻪ ﺍﺯ ﺑﺮﺟﺴﺘﻪﺗﺮﻳﻦ ﭼﻬﺮﻩﻫﺎﻱ ﺍﺩﺑﻲ ﻗﺮﻥ ﺩﻭﺍﺯﺩﻩ‬ ‫ﻫﺠﺮﻱ ﻭ ﺍﺯ ﺑﺰﺭﮔﺎﻥ ﺍﺩﺑﻴ‪‬ﺎﺕِ ﻓﺎﺭﺳﻲ ﺩﺭ ﺷﺒﻪ ﻗﺎﺭ‪‬ﻩ ﺑﻪﺷﻤﺎﺭ ﻣﻲﺁﻳﺪ‪،‬‬

‫ﺗﻨﺒﻴﻪﺍﻟﻐﺎﻓﻠﻴﻦ‪ ،‬ﺳﺮﺍﺝ ﻣﻨﻴﺮ ﻭ ﺩﺍﺩِ ﺳﺨﻦ ﺭﺍ ﺩﺭ ﻧﻘﺪِ ﺍﺩﺑﻲ ﺑﻪﻧﮕﺎﺭﺵ‬

‫ﺁﻭﺭﺩ ﻭ ﻧﻘﺪِ ﺍﺩﺑﻲ ﺭﺍ ﺷﮑﻠﻲ ﻣﺒﺴﻮﻁ ﻭ ﺟﺎﻣﻊ ﺩﺍﺩ‪ .‬ﺍﻃﹼﻼﻉ ﻭ ﺁﮔﺎﻫﻲ‬ ‫ﺁﺭﺯﻭ ﺍﺯ ﺯﺑﺎﻥ ﻓﺎﺭﺳﻲ‪ ،‬ﻋﻠﻮﻡ ﺍﺩﺑﻲ ﻭ ﺩﻗﹼﺖ ﻭ ﺗﻴﺰﺑﻴﻨﻲِ ﺍﻭ ﺩﺭ ﺩﺭﮎِ‬

‫ﺗﻔﺴﻴﺮِ ﺍﺑﻴﺎﺕ‪ ،‬ﻭﻱ ﺭﺍ ﻧﺎﻗﺪﻱ ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﻭ ﺗﻮﺍﻧﺎ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺍﺳﺖ ﻭ ﺩﺭ ﺍﻳﻦ‬ ‫ﺯﻣﻴﻨﻪ ﺑﻲﻃﺮﻓﻲ ﺍﻭ ﻗﺎﺑﻞِ ﺗﻤﺠﻴﺪ ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺁﺭﺯﻭ ﺩﺭﺑﺎﺏ ﻧﻘﺪﻫﺎﻱ ﺷﻴﺪﺍ ﻭ ﻣﻨﻴﺮ ﺭﺳﺎﻟﻪﺍﻱ ﺑﻪﻧﺎﻡ »ﺩﺍﺩِ ﺳﺨﻦ«‬

‫ﻧﮕﺎﺷﺖ‪ .‬ﺍﻳﻦ ﺭﺳﺎﻟﻪ ﺑﻪﻧﺜﺮ ﺭﻭﺍﻥ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺁﺭﺯﻭ ﺍﺯ ﺍﺭﺍﺋﺔ ﻧﻘﺪ ﻣﻨﻈﻮﻡ‬ ‫ﺧﻮﺩﺩﺍﺭﻱ ﮐﺮﺩ ﻭ ﭼﻨﻴﻦ ﻋﺬﺭ ﺁﻭﺭﺩ ﮐﻪ ”ﺗﻨﮕﻨﺎﻱ ﻭﺯﻥ ﻭ ﻗﺎﻓﻴﻪ ﻣﺎﻧﻊ‬ ‫ﺍﺩﺍﻱ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﻣﻮﺭﺩِ ﻧﻈﺮِ ﺍﻭ ﻣﻲﺷﻮﺩ“‪.‬‬

‫ـــــــــــــــــــــ‬ ‫‪ .1‬ﮐﺎﺭﻧﺎﻣﻪ‪ ،‬ﺹ ‪.١٥‬‬

‫‪١٦‬‬

‫ﭘﻴﺶ ﺳﺨﻦ‬

‫‪١٥‬‬

‫‪ .۴‬ﻧﻘﺪِ ﺍﺳﺘﻌﺎﺭﻩﻫﺎﻱ ﻓﻌﻠﻲ ﺗﺒﻌﻴﻪ‪ .‬ﺍﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﺍﺳﺘﻌﺎﺭﻩ ﻧﻮﻋﻲ‬ ‫ﺑﺮﺟﺴﺘﻪﺳﺎﺯﻱ ﺩﺭ ﺯﺑﺎﻥ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﻣﺜﻼﹰ ﺗﺮﺍﺷﻴﺪﻥِ ﺁﻓﺘﺎﺏ‪ ،‬ﺧﻨﺪﻳﺪﻥ‬

‫ﮔﺮﻳﻪ‪ ،‬ﻣﻨﻴﺮ ﺍﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﺍﺳﺘﻌﺎﺭﻩ ﺭﺍ »ﺧﺸﮏ ﻭ ﺧﻴﺎﻟﻲ« ﻭ‬

‫»ﺍﺳﺘﻌﺎﺭﺓ ﺑﻲﻣﻐﺰ« ﮐﻪ ﺗﻪ ﻧﺪﺍﺭﺩ‪ ،‬ﺧﻮﺍﻧﺪﻩ ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺟﺎﻟﺐ ﺍﻳﻦ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺆﻟﹼﻒِ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺑﻬﺎﺭ‪ ،‬ﻣﻨﻴﺮ ﺭﺍ ﺍﺳﺘﻌﺎﺭﻩ‬

‫ﺩﻭﺳﺖ ﮔﻔﺘﻪ ﻭ ﺍﺷﻌﺎﺭﺵ ﺭﺍ ﺑﻪﺗﺎﺯﮔﻲ ﻣﺸﻬﻮﺭ ﺗﻠﻘﹼﻲ ﮐﺮﺩﻩ ﺍﺳﺖ‪.١‬‬

‫ﺭﻓﺘﺎﺭِ ﻣﻨﻴﺮ ﺩﺭ ﻧﻘﺪِ ﺍﻳﻦ ﭼﻬﺎﺭ ﺷﺎﻋﺮ ﺗﻨﺪ ﻭ ﺧﺼﻤﺎﻧﻪ ﻭ ﻫﻤﺮﺍﻩ‬

‫ﺑﺎ ﻧﻮﻋﻲ ﺍﺳﺘﻬﺰﺍ ﻭ ﺗﻤﺴﺨﹼﺮ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺍﺟﺎﺭﻩ ﺑﺪﻫﻴﺪ‪ ،‬ﺩﺭ ﺍﻳﻦ ﺿﻤﻦ ﻧﻈﺮِ‬

‫ﻣﻨﻴﺮ ﺩﺭﺑﺎﺭﺓ ﺍﻳﻦ ﻣﻄﻠﻊ ﺍﺯ ﻗﺼﻴﺪﺓ ﻣﻌﺮﻭﻑ ﻋﺮﻓﻲ ﺷﻴﺮﺍﺯﻱ ﺧﺪﻣﺖ‬ ‫ﺧﻮﺍﻧﻨﺪﮔﺎﻥ ﮔﺮﺍﻣﻲ ﻧﻘﻞ ﺷﻮﺩ‪:‬‬ ‫ﺍﻗﺒﺎﻝ ﮐﺮﻡ ﻣﻲ ﮔﺰﺩ ﺍﺭﺑﺎﺏِ ﻫﻤـﻢ ﺭﺍ‬

‫ﻫﻤ‪‬ﺖ ﻧﺨﻮﺭﺩ ﻧﻴﺸﺘﺮ ﺁﺭﻱ ﻭ ﻧﻌﻢ ﺭﺍ‬

‫ﮔﻔﺘﻢ ﺍﻳﻦ ﺑﻴﺖ ﺩﻵﻭﻳﺰ ﺭﺍ ﺍﺑﺮﻭ ﻣﻲﺗﻮﺍﻥ ﺧﻮﺍﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪﺍﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ ﮐﻪ‬

‫ﻣﻌﻨﻲ ﻧﺪﺍﺭﺩ‪ ،‬ﺍﺯ ﺍﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﺁﻥ ﻋﺰﻳﺰ ﮐﻪ ﭼﻮﻥ ﺍﺑﺮﻭ ﺩﺭ ﮐﺞﮔﺮﺍﻳﻲ ﻃﺎﻕ‬ ‫ﺑﻮﺩﻩ‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﻦ ﮐﺞ ﺷﺪﻩ‪ ،‬ﭼﺮﺍ ﮐﻪ ﭘﻴﺸﺎﻧﻲ ﺭﺍﺳﺖ ﮔﻔﺘﺎﺭﻱ ﻧﺪﺍﺷﺖ‪ .‬ﭼﻮﻥ‬ ‫ﺩﻣﺴﺎﺯِ ﻣﺸﮑﻴﻦ ﺍﻧﻔﺎﺳﻢ ﺩﻳﺪ ﮐﻪ ﺍﺯ ﺁﻫﻮ ﮔﺮﻓﺘﻨﻢ ﺁﻥ ﺧﻄﺎﺍﻧﺪﻳﺶ ﺭﺍ‬

‫ﭼﻮﻥ ﻧﺎﻣﻪ ﻣﻮ ﺑﺮ ﺗﻦ ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ ﻭ ﭼﻴﻦ ﺩﺭ ﭘﻴﺸﺎﻧﻲ ﺍﻓﮕﻨﺪﻩ ﻣﻀﻤﻮﻥ‬ ‫ﺍﻳﻦ ﺑﻴﺖ ﺭﺍ ﺑﻪﻃﻴﺒﺖ ﺳﺮﮐﺮﺩﻩ‪ ،‬ﺁﻫﻮﻱ ﺍﻧﺪﻳﺸﻪ ﺭﺍ ﺑﻪﺟﺴﺖ ﻭ ﺧﻴﺰ‬

‫ﺩﺭﺁﻭﺭﺩﻩ‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪:‬‬

‫ـــــــــــــــــــــ‬

‫‪ .1‬ﺍﺧﻼﺹ ﺷﺎﻫﺠﻬﺎﻥﺁﺑﺎﺩﻱ‪ ،‬ﻛِﺸﻦ ﭼﻨﺪ ﭘﺴﺮ ﺍﭼﻞ ﺩﺍﺱ ﻛﻬﺘﺮﻱ‪ :‬ﻫﻤﻴﺸﺔ ﺑﻬﺎﺭ‪ ،‬ﺹ ‪.٢٣٢‬‬

‫‪١٤‬‬

‫ﻋﺒﺮﺕﺍﻟﻐﺎﻓﻠﻴﻦ‬

‫ﺍﻭ ﺑﺎﺯ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﮐﻪ ﺷﻌﺮِ ﻋﺮﻓﻲ ﻭ ﻃﺎﻟﺐ ﻭ ﺯﻻﻟﻲ ﻭ ﻇﻬﻮﺭﻱ ﺭﺍ‬

‫ﺳﺘﻮﺩﻧﺪ ﻭ ﺁﻧﻬﺎ ﺭﺍ ﺁﻓﺮﻳﺪﮔﺎﺭﺍﻥِ ﻋﺎﻟﻢ ﺳﺨﻨﺪﺍﻧﻲ ﺧﻮﺍﻧﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﻮﺭﺩِ‬ ‫ﭘﺴﻨﺪ ﻣﻨﻴﺮ ﻗﺮﺍﺭ ﻧﮕﺮﻓﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﻳﻦ ﺍﻭ ﺍﺯ ﺷﻌﺮ ﻭ ﺳﺒﮏِ ﺍﻳﻦ ﺷﻌﺮﺍ ﺍﻧﺘﻘﺎﺩ‬

‫ﮐﺮﺩ‪ .‬ﺍﺯ ﻣﻄﺎﻟﺐِ ﮐﺎﺭﻧﺎﻣﻪ ﭘﻴﺪﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻨﻴﺮ ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻲ ﻭ ﻏﻤﻮﺽ ﺩﺭ‬ ‫ﺷﻌﺮِ ﻓﺎﺭﺳﻲ ﺭﺍ ﺩﻭﺳﺖ ﻧﺪﺍﺷﺖ‪ .‬ﭼﻮﻥ ﭘﻲ ﺑﺮﺩ ﮐﻪ ﻣﻌﺎﺻﺮﺍﻧﺶ‬

‫ﺑﻪﻇﺎﻫﺮ ﺳﺨﻦﻃﺮﺍﺯﻱ ﻭ ﻋﺒﺎﺭﺕﭘﺮﺩﺍﺯﻱ ﮔﺮﺍﻳﺶ ﺩﺍﺭﻧﺪ ﻭ ﺯﻳﺒﺎﻳﻲ‬ ‫ﺍﺳﺘﻌﺎﺭﻩ ﻣﻮﺭﺩِ ﺗﻮﺟ‪‬ﻪ ﺁﻧﻬﺎﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎ ﺍﻳﻦ ﻃﺮﺯِ ﺗﺎﺯﻩ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﮐﺮﺩ‪ .‬ﺑﻪﻗﻮﻝ‬

‫ﺩﮐﺘﺮ ﻣﺤﻤﻮﺩ ﻓﺘﻮﺣﻲ‪ ،١‬ﺁﻧﭽﻪ ﺭﺍ ﮐﻪ ﻣﻨﻴﺮ ﺑﻪﻧﻘﺪِ ﺁﻥ ﭘﺮﺩﺍﺧﺘﻪ ﺍﺳﺖ‪،‬‬

‫ﻣﻲﺗﻮﺍﻥ ﺍﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪﻱ ﮐﺮﺩ‪:‬‬

‫‪ .۱‬ﺍﻋﺘﺮﺍﺽ ﺑﺮ ﺗﻔﺎﺧﺮ ﻣﺘﺄﺧﹼﺮﺍﻥ ﻭ ﺷﮑﺴﺘﻦِ ﺣﺮﻣﺖ ﻣﺘﻘﺪ‪‬ﻣﺎﻥ ﻭ‬ ‫ﺷﺎﻳﺪ ﺍﻳﻦ ﺍﻧﮕﻴﺰﺓ ﺍﺻﻠﻲ ﻧﮕﺎﺭﺵِ ﮐﺎﺭﻧﺎﻣﻪ ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ .۲‬ﻧﻘﺪِ ﺳﺎﺧﺖﻫﺎﻳﻲ ﮐﻪ ﺧﻼﻑِ ﻋﺮﻑ ﺷﺎﻋﺮﺍﻧﻪ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﻣﺜﻼﹰ ﻣﻨﻴﺮ‬ ‫ﻧﻤﻲﺧﻮﺍﻫﺪ ﮐﻪ ﮐﺴﻲ ﭼﻨﺎﻥ ﮐﻪ ﻣﺮﺳﻮﻡ ﺑﻮﺩﻩ‪ ،‬ﺯﻟﻒ ﺭﺍ ﺑﻪﺟﺎﻱ‬ ‫ﺳﻨﺒﻞ‪ ،‬ﺑﻪﮔﻞ ﻳﺎ ﺑﻪﭼﻴﺰﻱ ﺩﻳﮕﺮ ﺗﺸﺒﻴﻪ ﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ .۳‬ﻧﻘﺪِ ﺍﺳﺘﻌﺎﺭﻩﻫﺎﻱ ﻏﺮﻳﺐ ﺑﻪﻭﻳﮋﻩ ﺍﺳﺘﻌﺎﺭﺓ ﻣﮑﻨﻴﻪ‪ ،‬ﻣﻨﻴﺮ‬ ‫ﺍﺳﺘﻌﺎﺭﻩﻫﺎﻱ ﺟﺪﻳﺪﻱ ﺭﺍ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺷﻌﺮِ ﻋﺮﻓﻲ‪ ،‬ﺯﻻﻟﻲ‪ ،‬ﻇﻬﻮﺭﻱ‬

‫ﻭ ﻃﺎﻟﺐ ﺁﻣﻠﻲ ﺁﻣﺪﻩ‪ ،‬ﻧﻤﻲﭘﺴﻨﺪﺩ‪ .‬ﻣﺜﻼﹰ ﺯﻟﻒِ ﺻﺒﺎ‪ ،‬ﮔﻮﺵِ ﺑﻼﺩ‪،‬‬ ‫ﺍﺳﺘﺨﻮﺍﻥِ ﻋﻠﻢ‪ ،‬ﮐﻤﺮِ ﺩﺭﺱ‪ ،‬ﺧﻤﺎﺭِ ﺑﻮﺳﻪ ﺑﺮﺍﻱ ﻣﻨﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞِ ﻗﺒﻮﻝ‬

‫ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺑﺎﻳﺪ ﺍﻳﻨﺠﺎ ﻳﺎﺩﺁﻭﺭ ﺷﺪ ﮐﻪ ﺍﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﺍﺳﺘﻌﺎﺭﻩ ﺑﺎﻟﮑﻨﺎﻳﻪ‬ ‫)‪ (personification‬ﻋﻨﺼﺮِ ﺍﺳﺎﺳﻲ ﺷﻌﺮ ﺳﺒﮏِ ﻫﻨﺪﻱ ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫ـــــــــــــــــــــ‬

‫‪ .1‬ﻧﻘﺪِ ﺍﺩﺑﻲ ﺩﺭ ﺳﺒﮏِ ﻫﻨﺪﻱ‪ ،‬ﺹ ‪.٣١٥‬‬

‫ﭘﻴﺶ ﺳﺨﻦ‬

‫‪١٣‬‬

‫ﺑﻪﻃﺎﻟﺐ ﺁﻣﻠﻲ‪ ،‬ﻇﻬﻮﺭﻱ ﻭ ﺯﻻﻟﻲ ﻫﻢ ﺍﻋﺘﺮﺍﺿﺎﺗﻲ ﺭﺍ ﻭﺍﺭﺩ ﺁﻭﺭﺩ‪ .‬ﻧﻘﺪ‬

‫ﻣﻨﻴﺮ ﻧﻘﺪ ﺗﻨﺪ ﻭ ﺧﺼﻤﺎﻧﻪ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﮔﺎﻫﻲ ﻧﻘﺪِ ﺍﻭ ﻫﻤﺮﺍﻩ ﺑﺎ ﻧﻮﻋﻲ ﺍﺳﺘﻬﺰﺍ‬ ‫ﻭ ﺗﻤﺴﺨﺮ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﻋﻨﺎﺩ ﻭﻱ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺍﺯ ﻫﺮ ﭼﻴﺰ ﺑﺎ ﺍﺳﺘﻌﺎﺭﻩﮔﺮﺍﻳﻲ‬

‫ﻣﻌﺎﺻﺮﺍﻥ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺍﻭ ﺍﻳﻦ ﭼﻬﺎﺭ ﺷﺎﻋﺮ ﻋﺮﻓﻲ‪ ،‬ﺯﻻﻟﻲ‪ ،‬ﻇﻬﻮﺭﻱ ﻭ ﻃﺎﻟﺐ‬ ‫ﺭﺍ ﺻﻮﺭﺕ ﭘﺮﺳﺘﺎﻥ ﻣﻌﻨﻲ ﻧﺎﺷﻨﺎﺱ ﺧﻮﺍﻧﺪﻩ ﺍﺳﺖ ﻭ ﺍﻧﮕﻴﺰﺓ ﺍﺻﻠﻲ ﻣﻨﻴﺮ‬

‫ﺍﺯ ﺗﺄﻟﻴﻒ ﮐﺎﺭﻧﺎﻣﻪ ﺩﺭ ﻫﻢ ﮐﻮﺑﻴﺪﻥ ﺧﻮﺩﺑﻴﻨﻲ ﻭ ﻏﺮﻭﺭ ﺑﺮﺧﻲ ﻣﻌﺎﺻﺮﺍﻥ‬

‫ﺍﺳﺖ‪ .١‬ﻣﻨﻴﺮ ﺩﺭ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺟﺮﻳﺎﻥ ﺟﺪﻳﺪ ﺩﺭ ﺷﻌﺮ ﻓﺎﺭﺳﻲ ﺩﺭ ﻫﻨﺪ ﺭﺍ‬

‫ﻧﻤﻲﭘﺴﻨﺪﻳﺪ ﻭ ﺗﺎﺯﻩﮔﺮﺍﻳﻲ ﺑﺮﺍﻳﺶ ﻗﺎﺑﻞِ ﻗﺒﻮﻝ ﻧﺒﻮﺩ‪ .‬ﺳﻌﻲﺍﺵ ﺑﺮ ﺍﻳﻦ‬ ‫ﺑﻮﺩ ﮐﻪ ﺷﻌﺮِ ﻓﺎﺭﺳﻲ ﺭﺍ ﺍﺯ ﻣﺴﻴﺮ ﮔﺮﺍﻳﺶ ﺑﻪﺳﻮﻱ ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻲ ﻭ‬ ‫ﻏﻤﻮﺽ ﺑﺎﺯ ﮔﺮﺩﺍﻧﺪ‪.٢‬‬

‫ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻮﺟ‪‬ﻪ ﮐﺮﺩ ﮐﻪ ﺑﻌﻀﻲ ﺷﻌﺮﺍ ﺣﺪﻭﺩ ﺻﺪ ﺳﺎﻝ ﭘﻴﺶ ﺍﺯ‬

‫ﺟﺮﻳﺎﻥ ﺩﻭﺭﺓ ﺑﺎﺯﮔﺸﺖ ﺩﺭ ﺍﻳﺮﺍﻥ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻥ ﻋﻘﺎﻳﺪ ﺭﺍ ﺩﺭ ﻫﻨﺪ ﺩﺍﺷﺘﻨﺪ ﻭ‬

‫ﻣﺒﻠﹼﻎ ﺭﻋﺎﻳﺖ ﺁﻳﻴﻦ ﮔﺬﺷﺘﮕﺎﻥ ﺩﺭ ﺷﻌﺮ ﺑﻮﺩﻧﺪ ﻭ ﺑﺮ ﺁﻥ ﺗﺄﮐﻴﺪ ﻭ‬ ‫ﺍﺻﺮﺍﺭ ﮐﺮﺩﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺩﺭ ﮐﺎﺭﻧﺎﻣﻪ‪ ،‬ﻣﻨﻴﺮ ﭘﻴﺮﻭﺍﻥِ ﻃﺮﺯ ﺗﺎﺯﻩ ﺭﺍ ﻣﻮﺭﺩِ ﺍﻧﺘﻘﺎﺩ ﻗﺮﺍﺭ ﺩﺍﺩﻩ‬

‫ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺍﻭ ﻫﺪﻑِ ﺧﻮﺩ ﺩﺭ ﺗﺄﻟﻴﻒ ﺍﻳﻦ ﺭﺳﺎﻟﻪ ﺭﺍ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻴﺎﻥ ﻣﻲﮐﻨﺪ‪:‬‬

‫”ﺭﻭﺯﻱ ﺩﺭ ﻣﺠﻠﺴﻲ‪ ،‬ﺣﺮﻑ ﺍﺯ ﺍﺭﺑﺎﺏِ ﺳﺨﻦ ﺑﻪﻣﻴﺎﻥ ﺁﻣﺪ‪.‬‬ ‫ﻫﻤﮕﻨﺎﻥ ﻧﮑﻮﻫﺶ ﺳﺨﻨﻮﺭﺍﻥِ ﭘﻴﺸﻴﻦ ﺳﺮ ﮐﺮﺩﻧﺪ ﻭ ﺳﺘﺎﻳﺶ‬

‫ﺻﺎﺣﺐ ﻃﺮﺍﺯﺍﻥِ ﭘﺴﻴﻦ ﺩﺭ ﻣﻴﺎﻥ ﺁﻭﺭﺩﻧﺪ“‪.‬‬ ‫ـــــــــــــــــــــ‬

‫‪ .1‬ﻧﻘﺪِ ﺍﺩﺑﻲ ﺩﺭ ﺳﺒﮏ ﻫﻨﺪﻱ‪ ،‬ﺹ ‪.۳۱۶‬‬ ‫‪ .2‬ﻫﻤﺎﻥ‪ ،‬ﺹ ‪.٣١۶‬‬

‫‪١٢‬‬

‫ﻋﺒﺮﺕﺍﻟﻐﺎﻓﻠﻴﻦ‬

‫ﻣﻼﻳﻢ ﻭ ﻣﻌﺘﺪﻝ ﺍﺳﺖ ﻭ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ ﺫﻭﻕ ﻭ ﺭﺟﺤﺎﻥِ ﺷﺨﺼﻲ‬

‫ﺗﺬﮐﺮﻩ ﻧﮕﺎﺭ ﺍﺳﺖ ﻭ ﺑﺎ ﻣﻌﻴﺎﺭ ﻭ ﻣﻴﺰﺍﻥ ﻓﻨﹼﻲ ﻭ ﻟﻐﻮﻱ ﻋﻼﻗﻪ ﻧﺪﺍﺭﺩ‪.١‬‬

‫ﺷﻴﺪﺍﻱ ﻓﺘﺤﭙﻮﺭﻱ ﺑﺮ ﻳﮑﻲ ﺍﺯ ﻗﺼﻴﺪﻩﻫﺎﻱ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﺟﺎﻥ ﻗﺪﺳﻲ‬

‫ﻣﺸﻬﺪﻱ ﺑﻪﻃﻮﺭ ﻣﻨﻈﻮﻡ ﺑﻪﻫﻤﺎﻥ ﻭﺯﻥ ﻭ ﻗﺎﻓﻴﻪ ﻧﻘﺪ ﮐﺮﺩ‪ .‬ﺍﻳﻦ ﻗﺼﻴﺪﻩ‬

‫‪ ۶۱‬ﺑﻴﺖ ﺩﺍﺭﺩ ﻭ ﺷﻴﺪﺍ ﺍﺯ ﺁﻥ ﻣﻴﺎﻥ ﻫﺠﺪﻩ ﺑﻴﺖ ﺭﺍ ﻣﻮﺭﺩِ ﺍﻧﺘﻘﺎﺩ‬

‫ﻗﺮﺍﺭ ﺩﺍﺩ‪ .‬ﺍﻳﻦ ﻗﺼﻴﺪﻩ ﺩﺭ ﻣﻨﻘﺒﺖِ ﺍﻣﺎﻡ ﻋﻠﻲ ﺑﻦ ﻣﻮﺳٰﻲ ﺍﻟﺮ‪‬ﺿﺎﺳﺖ ﻭ‬ ‫ﺑﺎ ﺍﻳﻦ ﻣﻄﻠﻊ ﺷﺮﻭﻉ ﻣﻲﺷﻮﺩ‪:‬‬ ‫ﻋﺎﻟﻢ ﺍﺯ ﻧﺎﻟﺔ ﻣﻦ ﺑﻲﺗﻮ ﭼﻨﺎﻥ ﺗﻨﮓ ﻓﻀﺎﺳﺖ‬

‫ﮐﻪ ﺳﭙﻨﺪ ﺍﺯ ﺳـﺮ ﺁﺗـﺶ ﻧﺘﻮﺍﻧـﺪ ﺑﺮﺧﺎﺳـﺖ‬

‫”ﺍﻳﺮﺍﺩﺍﺕ ﺷﻴﺪﺍ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺮ »ﻣﻘﻮﻻﺗﻲ ﺍﺯ ﻗﺒﻴﻞ ﺣﺲ‪‬ﺁﻣﻴﺰﻱ‪،‬‬ ‫ﺍﺳﺘﻌﺎﺭﻩ ﺑﺎﻟﮑﻨﺎﻳﻪ‪ ،‬ﻣﺒﺎﻟﻐﻪ ﻭ ﺍﻏﺮﺍﻗﻬﺎﻱ ﺩﻭﺭ‪ ،‬ﻋﺪﻡ ﺩﻻﻟﺖ ﺑﺮ‬

‫ﺑﺎﺳﺘﺎﻥﮔﺮﺍﻳﻲ ﺫﻭﻕ ﺷﻴﺪﺍ ﺩﺍﺭﺩ“‪.٢‬‬

‫ﭘﺲ ﺍﺯ ﺁﻥ ﻣﻨﻴﺮ ﻻﻫﻮﺭﻱ ﮐﻪ ﻣﻌﺎﺻﺮ ﺷﻴﺪﺍ ﻭ ﻗﺪﺳﻲ ﺍﺳﺖ‪،‬‬

‫ﺍﻳﺮﺍﺩﺍﺕِ ﺷﻴﺪﺍ ﺭﺍ ﻧﺎﺩﻳﺪﻩ ﻧﮕﺮﻓﺖ‪ .‬ﺍﻭ ﺩﺭ ﺍﺑﻴﺎﺗﻲ ﻣﻨﻈﻮﻡ ﺍﻳﻦ ﻧﻘﺪ ﺭﺍ‬

‫ﺑﻪﺩﺍﻭﺭﻱ ﮐﺸﻴﺪ ﻭ ﮐﻮﺷﻴﺪ ﺗﺎ ﺑﻪﺍﻳﺮﺍﺩﻫﺎﻱ ﺷﻴﺪﺍ ﺑﺮ ﺷﻌﺮ ﻗﺪﺳﻲ ﭘﺎﺳﺦ‬ ‫ﮔﻮﻳﺪ ﻭ ﺍﺯ ﻗﺪﺳﻲ ﺩﻓﺎﻉ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺍﻳﻦ ﻫﺮﺩﻭ ﻣﻨﻴﺮ ﻭ ﺷﻴﺪﺍ ﻫﻮﺍﺩﺍﺭ ﻃﺮﺯِ‬

‫ﻗﺪﻳﻢ )ﻃﺮﺯ ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﻴﺎﻥ( ﺑﻮﺩﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻋﻼﻭﻩ ﺑﺮ ﺍﻳﻦ ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ‪ ،‬ﻣﻨﻴﺮ ﺩﺭ ﮐﺎﺭﻧﺎﻣﻪ ﺑﺮ ﺍﺷﻌﺎﺭ ﻋﺮﻓﻲ ﺷﻴﺮﺍﺯﻱ‬

‫ﻧﻘﺪ ﻧﻮﺷﺖ‪ .‬ﺍﻭ ﺩﺭ ﺍﻳﻦ ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻣﺨﺘﺼﺮ ﺧﻮﺩ‪ ،‬ﻋﻼﻭﻩ ﺑﺮ ﻋﺮﻓﻲ‬ ‫ـــــــــــــــــــــ‬ ‫‪ .1‬ﻧﻘﺪِ ﺍﺩﺑﻲ‪ ،‬ﺹ ‪.٤٩١‬‬ ‫‪ .2‬ﻫﻤﺎﻥ‪ ،‬ﺹ ‪.٣٣٩‬‬

‫ﭘﻴﺶ ﺳﺨﻦ‬

‫‪١١‬‬

‫ﺑﻲﻣﻨﺎﺳﺐ ﻧﻴﺴﺖ ﺍﮔﺮ ﺑﻪﮔﺰﺍﺭﺷﻲ ﮐﻮﺗﺎﻩ ﺩﺭﺑﺎﺭﺓ »ﻧﻘﺪِ ﺍﺩﺑﻲ« ﺩﺭ‬

‫ﻫﻨﺪ ﭘﺮﺩﺍﺧﺘﻪ ﺷﻮﺩ ﻭ ﺩﺭ ﺍﺛﺮ ﺁﻥ ﺑﻪﺍﻫﻤﻴ‪‬ﺖ ﻭ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ ﺍﻳﻦ ﺑﺨﺶ ﺍﺩﺑﻲ‬

‫ﮐﻪ ﻫﻨﺪﻱﻫﺎ ﺍﻭ‪‬ﻟﻴﻦ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺁﻥ ﺭﺍ ﺑﻪﻃﻮﺭ ﻣﻨﻈﹼﻢ ﺑﻪﺭﺍﻩ ﺍﻧﺪﺍﺧﺘﻨﺪ‪،‬‬ ‫ﭘﻲ ﺑﺒﺮﻳﻢ‪.‬‬

‫ﻧﻘﺪِ ﺍﺩﺑﻲ ﺩﺭ ﻫﻨﺪ ﮐﻪ ﺣﺎﺋﺰ ﺍﻫﻤﻴ‪‬ﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﺨﺴﺖ ﺩﺭ ﺩﻭﺭﺓ‬

‫ﺣﮑﻮﻣﺖِ ﺍﮐﺒﺮ ﺷﺎﻩ ﺗﻴﻤﻮﺭﻱ )‪ ۹۶۳-۱۰۱۴‬ﻫ( ﺑﻪﺭﺍﻩ ﺍﻧﺪﺍﺧﺘﻪ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻌﻀﻲ ﺷﻌﺮﺍﻱ ﺍﻳﺮﺍﻧﻲ ﻭ ﻫﻨﺪﻱ ﺑﺮ ﺁﺛﺎﺭِ ﻳﮑﺪﻳﮕﺮ ﺧﺮﺩﻩﮔﻴﺮﻱ ﮐﺮﺩﻧﺪ ﻭ‬

‫ﻧﻘﺎﻳﺺ ﻭ ﻣﺤﺎﺳﻦ ﺷﻌﺮ ﺧﻮﺩ ﻭ ﺩﻳﮕﺮﺍﻥ ﺭﺍ ﺑﺮﺭﺳﻲ ﻧﻤﻮﺩﻧﺪ‪ .‬ﺍﻳﻦ‬ ‫ﺑﺮﺭﺳﻲ ﺍﻧﺘﻘﺎﺩﻱ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ ﻣﻼﺣﻈﺎﺕِ ﺷﺨﺼﻲ ﺑﻮﺩ ﻭ ﺍﺻﻮﻝِ‬

‫ﺧﺎﺹ ﻧﻘﺪِ ﺍﺩﺑﻲ ﺩﺭ ﺁﻥ ﺭﻋﺎﻳﺖ ﻧﺸﺪ‪ .‬ﻭﻟﻲ ﭘﻴﺸﻴﻨﻪﺍﻱ ﺑﺮﺍﻱ »ﻧﻘﺪِ‬ ‫ﺍﺩﺑﻲ« ﺟﺪ‪‬ﻱ ﺑﻌﺪﻱ ﺭﺍ ﻓﺮﺍﻫﻢ ﺁﻭﺭﺩ‪.‬‬

‫ﻫﻤﻴﻦﮔﻮﻧﻪ ﺑﺤﺚ ﺩﺭ ﺩﻭﺭﺓ ﺟﻬﺎﻧﮕﻴﺮ )‪ ۱۰۱۴-۱۰۳۷‬ﻫ( ﻫﻢ ﺍﺩﺍﻣﻪ‬

‫ﻳﺎﻓﺖ ﻭ ﻧﺴﺒﺘﺎﹰ ﺟﺪ‪‬ﻱﺗﺮ ﻭ ﺍﺻﻮﻟﻲﺗﺮ ﺷﺪ‪ .‬ﻣﻠﹼﺎ ﺷﻴﺪﺍ ﻓﺘﺤﭙﻮﺭﻱ‬ ‫)ﻡ‪ ۱۰۴۲ :‬ﻫ( ﻭ ﻣﻠﹼﺎ ﺍﺑﻮﺍﻟﺒﺮﮐﺎﺕ ﻣﻨﻴﺮ ﻻﻫﻮﺭﻱ )‪ ۱۰۱۹-۱۰۵۴‬ﻫ( ﺑﺎﺑﻲ‬

‫ﺟﺪﻳﺪ ﺩﺭ ﻧﻘﺪِ ﺍﺩﺑﻲ ﺭﺍ ﺑﺎﺯ ﮐﺮﺩﻧﺪ‪ .‬ﺍﻳﻨﻬﺎ ﺑﻌﻀﻲ ﺷﻌﺮﺍﻱ ﺍﻳﺮﺍﻧﻲ ﻣﺜﻞِ‬

‫ﻋﺮﻓﻲ ﺷﻴﺮﺍﺯﻱ )ﻡ‪ ۹۹۹ :‬ﻫ(‪ ،‬ﻃﺎﻟﺐ ﺁﻣﻠﻲ )ﻡ‪ ۱۰۳۶ :‬ﻫ(‪ ،‬ﻇﻬﻮﺭﻱ‬

‫ﺗﺮﺷﻴﺰﻱ )ﻡ‪ ۱۰۲۵ :‬ﻫ( ﺯﻻﻟﻲ ﺧﻮﺍﻧﺴﺎﺭﻱ )ﻡ‪ :‬ﺣﺪﻭﺩﺍﹰ ‪ ۱۰۲۴‬ﻫ( ﻭ‬

‫ﻗﺪﺳﻲ ﻣﺸﻬﺪﻱ )ﻡ‪ ۱۰۵۶ :‬ﻫ( ﺭﺍ ﻫﺪﻑ ﺍﻧﺘﻘﺎﺩِ ﺧﻮﺩ ﻗﺮﺍﺭ ﺩﺍﺩﻧﺪ ﻭ‬

‫ﺷﻌﺮ ﺁﻧﻬﺎ ﺭﺍ ﺑﻪﻃﻮﺭ ﺟﺪ‪‬ﻱ ﺳﻨﺠﻴﺪﻧﺪ ﻭ ﺍﺭﺯﻳﺎﺑﻲ ﮐﺮﺩﻧﺪ‪ .‬ﻧﻘﺎﻳﺺ ﻓﻨﹼﻲ‬

‫ﻭ ﻟﻐﻮﻱ ﺁﻧﻬﺎ ﺭﺍ ﺧﺎﻃﺮ ﻧﺸﺎﻥ ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ‪ .‬ﺍﻓﺰﻭﻥ ﺑﺮ ﺍﻳﻦ ﺩﺭ ﺗﺬﮐﺮﻩﻫﺎﻱ‬

‫ﻣﺘﻌﺪ‪‬ﺩ ﺍﻳﻦ ﺩﻭﺭﻩ ﮐﻪ ﺩﺭ ﻫﻨﺪ ﺗﺄﻟﻴﻒ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻢ ﺑﻪﻧﻘﺪِ ﺍﺩﺑﻲ‬ ‫ﺑﺮﻣﻲﺧﻮﺭﻳﻢ ﻭﻟﻲ ﺁﻥ ﺟﺪ‪‬ﻱ ﻭ ﻣﻔﺼﹼﻞ ﻧﻴﺴﺖ ﻭ »ﻟﺐ ﻭ ﻟﻬﺠﺔ ﺁﻥ‬

‫ﻋﺒﺮﺕﺍﻟﻐﺎﻓﻠﻴﻦ‬

‫ﺧﻮﺩ ﺩﺭﺑﺎﺭﺓ ﺗﺎﺭﻳﺦِ ﻧﻘﺪِ ﺍﺩﺑﻲ ﺩﺭ ﺯﺑﺎﻥِ ﻓﺎﺭﺳﻲ ﺍﺯ ﺁﻧﻬﺎ ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﮐﺮﺩﻧﺪ‪،‬‬ ‫ﺍﺭﺯﺵِ ﺁﻧﻬﺎ ﺭﺍ ﺭﻭﺷﻦ ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ ﻭ ﺑﻌﻀﻲ ﺍﺯ ﺁﻧﻬﺎ ﺭﺍ ﺑﻪﭼﺎﭖ ﻫﻢ ﺭﺳﺎﻧﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺩﮐﺘﺮ ﺳﻴﺮﻭﺵ ﺷﻤﻴﺴﺎ ﮐﻪ ﺁﺛﺎﺭﻱ ﻣﺜﻞ »ﻧﻘﺪِ ﺍﺩﺑﻲ« ﻭ »ﺳﺒﮏﺷﻨﺎﺳﻲ«‬

‫ﺭﺍ ﺑﻪﻧﮕﺎﺭﺵ ﺁﻭﺭﺩﻩﺍﻧﺪ‪ ،‬ﺩﺭ ﺍﻳﻦ ﺿﻤﻦ ﺑﻪﺩﺭﺳﺘﻲ ﺍﻇﻬﺎﺭِ ﻧﻈﺮ‬

‫ﮐﺮﺩﻩﺍﻧﺪ‪:‬‬

‫”ﺩﺭ ﺁﻭﺍﺧﺮِ ﺍﻳﻦ ﺩﻭﺭﻩ )ﻗﺮﻥ ﻫﺠﺪﻫﻢ ﻭ ﻧﻮﺯﺩﻫﻢ( ﺩﺭ ﺁﻥ‬

‫ﺳﺮﺯﻣﻴﻦ )ﻫﻨﺪ( ﺷﺎﻋﺮﺍﻧﻲ ﭼﻮﻥ ﺑﻴﺪﻝ ﻭ ﻏﺎﻟﺐ ﻭ ﺍﻗﺒﺎﻝ ﻭ‬

‫ﻣﻨﺘﻘﺪﺍﻥ ﻭ ﺍﺩﺑﺎﻳﻲ ﭼﻮﻥ ﺧﺎﻥ ﺁﺭﺯﻭ ﻭ ﺻﻬﺒﺎﻳﻲ ﻭ ﺳﻴﺎﻟﮑﻮﺗﻲ‬

‫ﻣﻞ ﻭﺍﺭﺳﺘﻪ )ﻭ ﺳﺮﺍﻧﺠﺎﻡ ﺷﺒﻠﻲ ﻧﻌﻤﺎﻧﻲ( ﺳﺮ ﺑﺮﺁﻭﺭﺩﻧﺪ ﮐﻪ ﺩﺭ‬ ‫ﺍﻳﺮﺍﻥ ﻧﻈﻴﺮ ﻧﺪﺍﺷﺘﻨﺪ ﻭ ﺍﻳﻦ ﺟﺪﺍ ﺍﺯ ﺻﺎﺣﺒﺎﻥ ﺗﺬﮐﺮﻩ ﻭ‬

‫ﻓﺮﻫﻨﮓﻧﻮﻳﺴﺎﻥ ﻭ ﺩﺳﺘﻮﺭﻧﻮﻳﺴﺎﻥ ﻭ ﻣﺘﺮﺟﻤﺎﻥ ﻭ ﻣﻮﺭ‪‬ﺧﺎﻥ‬ ‫ﺍﺳﺖ‪ .‬ﻣﻲﺗﻮﺍﻥ ﮔﻔﺖ ﮐﻪ ﻫﻤﺎﻥ ﻣﺠﺎﻫﺪﺍﺗﻲ ﮐﻪ ﺍﺩﺑﺎﻱ ﺍﻳﺮﺍﻥ‬ ‫ﺩﺭﺑﺎﺏ ﻋﺮﺏ ﺑﻪﺧﺮﺝ ﺩﺍﺩﻧﺪ ﻭ ﺁﻥ ﻫﻤﺔ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻭ ﺗﺬﮐﺮﻩ ﻭ‬ ‫ﺷﻌﺮ ﻭ ﮐﺘﺐ ﺑﻼﻏﻲ ﻭ ﻏﻴﺮﻩ ﺑﻪﺍﺩﺑﻴ‪‬ﺎﺕِ ﻋﺮﺏ ﺍﺭﺯﺍﻧﻲ ﺩﺍﺷﺘﻨﺪ‪،‬‬

‫ﺍﺩﺑﺎﻱ ﻫﻨﺪ ﺩﺭﺑﺎﺏِ ﺍﻳﺮﺍﻥ ﻭ ﻓﺮﻫﻨﮓِ ﻓﺎﺭﺳﻲ ﮐﺮﺩﻧﺪ ﻭ ﺍﻳﻦ ﺩﺭ‬

‫ﺣﺎﻟﻲ ﺑﻮﺩ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺁﻥ ﺯﻣﺎﻥ ﺩﺭ ﺧﻮﺩ ﺍﻳﺮﺍﻥ ﺍﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﻣﺒﺎﺣﺚ‬ ‫ﺑﺎ ﺍﻳﻦ ﻭﺳﻌﺖ ﻭ ﺩﻗﹼﺖ ﺍﺳﺎﺳﺎﹰ ﻣﻄﺮﺡ ﻧﺒﻮﺩ“‪.١‬‬

‫ﺧﻼﺻﻪ ﺍﻳﻨﮑﻪ ﻣﻬﻢ‪‬ﺗﺮﻳﻦ ﺣﻮﺯﺓ ﻧﻘﺪِ ﺍﺩﺑﻲ ﺩﺭ ﻃﻮﻝِ ﺗﺎﺭﻳﺦِ ﺍﺩﺑﻴ‪‬ﺎﺕِ‬

‫ﻓﺎﺭﺳﻲ ﺩﺭ ﻫﻨﺪ ﺑﻪﻭﺟﻮﺩ ﺁﻣﺪ‪.‬‬ ‫ـــــــــــــــــــــ‬

‫‪ .1‬ﻧﻘﺪِ ﺍﺩﺑﻲ‪ ،‬ﺩﮐﺘﺮ ﺳﻴﺮﻭﺵ ﺷﻤﻴﺴﺎ‪ ،‬ﺹ ‪.۱۱۶‬‬

‫‪١٠‬‬

‫ﭘﻴﺶ ﺳﺨﻦ‬

‫‪٩‬‬

‫ﭘﻴﺶ ﺳﺨﻦ‬ ‫ﺍﺩﺑﻴ‪‬ﺎﺕِ ﻓﺎﺭﺳﻲ ﺩﺭ ﻫﻨﺪ ﺗﺎﺭﻳﺨﻲ ﺩﻭﺭ ﻭ ﺩﺭﺍﺯ ﺩﺍﺭﺩ‪ ،‬ﻭﻟﻲ ﺁﺛﺎﺭﻱ ﮐﻪ‬

‫ﻣﻨﺤﺼﺮﺍﹰ ﺩﺭﺑﺎﺭﺓ ﻧﻘﺪ ﺍﺩﺑﻲ ﺑﻪﻧﮕﺎﺭﺵ ﺁﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺍﻧﮕﺸﺖ ﺷﻤﺎﺭﺍﻧﺪ‪ .‬ﺩﺭ‬ ‫ﺍﻳﻦ ﺯﻣﻴﻨﻪ ﺍﻭ‪‬ﻟﻴﻦ ﮐﻮﺷﺶ ﺍﺭﺯﺷﻤﻨﺪﻱ ﮐﻪ ﺍﻧﺠﺎﻡ ﺷﺪ‪ ،‬ﺩﺭ ﻫﻨﺪ ﺻﻮﺭﺕ‬

‫ﮔﺮﻓﺖ ﻭ ﺁﻥ ﻫﻢ ﺩﺭ ﺩﻭﺭﻩﺍﻱ ﮐﻪ ﺯﺑﺎﻥ ﻭ ﺍﺩﺏِ ﻓﺎﺭﺳﻲ ﺭﻭ ﺑﻪﺯﻭﺍﻝ‬ ‫ﮔﺮﺍﻳﻴﺪﻩ ﺑﻮﺩ ﻭ ﻋﻠﹼﺘﺶ ﺷﺎﻳﺪ ﺑﻪﻗﻮﻝِ ﺑﺮﺍﻭﻥ ﺍﻳﻦ ﺍﺳﺖ‪:‬‬

‫”ﻫﻤﺎﻥﻃﻮﺭ ﮐﻪ ﻣﺮﺩﻡ ﻭﻗﺘﻲ ﺑﻪﺻﺤ‪‬ﺖِ ﻣﺰﺍﺝِ ﺧﻮﺩ ﻋﻄﻒ ﺗﻮﺟ‪‬ﻪ‬

‫ﻣﻲﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﺻﺤ‪‬ﺘﺸﺎﻥ ﺍﺯ ﺩﺳﺖ ﺭﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎﻥﻃﻮﺭ ﻫﻢ ﻣﻠﻞ‬

‫ﻭﻗﺘﻲ ﻭﺍﺭﺩِ ﺍﻧﺘﻘﺎﺩ ﻭ ﮐﻨﺠﺎﻭﻱ ﺩﻗﻴﻖ ﺩﺭ ﺍﺩﺑﻴ‪‬ﺎﺕ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ ﺩﻳﮕﺮ‬ ‫ﻗﺎﺑﻞ ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ ﻭ ﻧﺘﻮﺍﻧﻨﺪ ﺧﻮﺩ ﺍﺩﺑﻴ‪‬ﺎﺕ ﺧﻮﺏ ﺍﻳﺠﺎﺩ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ“‪.١‬‬

‫ﻣﺎ ﺗﺎﮐﻨﻮﻥ ﺑﻪﻧﻘﺪِ ﺍﺩﺑﻲ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺁﻥ ﻫﻢ ﭘﻴﺸﻘﺪﻡ ﺑﻮﺩﻩﺍﻳﻢ ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﺑﺎﻳﺪ‬

‫ﺗﻮﺟ‪‬ﻪ ﻧﮑﺮﺩﻩﺍﻳﻢ‪ .‬ﺁﺛﺎﺭِ ﻣﻘﺪ‪‬ﻣﺎﺗﻲ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺍﻳﻦ ﺯﻣﻴﻨﻪ ﺗﺄﻟﻴﻒ ﺷﺪﻧﺪ ﻫﻢ‬ ‫ﭼﻨﺪﺍﻥ ﻣﻮﺭﺩِ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻭ ﺑﺮﺭﺳﻲ ﺟﺪ‪‬ﻱ ﻗﺮﺍﺭ ﻧﮕﺮﻓﺘﻨﺪ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺪﻳﻮﻥِ‬

‫ﺩﺍﻧﺸﻤﻨﺪﺍﻥ ﻭ ﻣﻨﺘﻘﺪﺍﻥ ﺍﻳﺮﺍﻧﻲ ﺑﺎﺷﻴﻢ ﮐﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﺍﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﺁﺛﺎﺭِ ﻓﺎﺭﺳﻲ ﺭﺍ ﮐﻪ‬ ‫ﺩﺭ ﻫﻨﺪ ﺑﻪﻧﮕﺎﺭﺵ ﺁﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻮﺭﺩِ ﺗﻮﺟ‪‬ﻪ ﻭ ﺩﻗﹼﺖ ﻗﺮﺍﺭ ﺩﺍﺩﻧﺪ ﻭ ﺩﺭ ﺁﺛﺎﺭِ‬ ‫ـــــــــــــــــــــ‬

‫‪ .1‬ﺗﺎﺭﻳﺦِ ﺍﺩﺑﻴ‪‬ﺎﺕِ ﺍﻳﺮﺍﻥ ﺍﺯ ﺻﻔﻮﻳﻪ ﺗﺎ ﻋﻬﺪِ ﺣﺎﺿﺮ‪ ،‬ﺹ ‪.١٣٢‬‬

‫‪٨‬‬

‫ﻋﺒﺮﺕﺍﻟﻐﺎﻓﻠﻴﻦ‬

‫ﻫﺮ ﮐﺘﺎﺏ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻭ ﺗﺬﮐﺮﻩ ﻭ ﺩﻳﻮﺍﻥ ﻓﺎﺭﺳﻲ ﮐﻪ ﺍﺯ ﺷﺎﻋﺮﺍﻥ ﻭ‬

‫ﺍﺩﻳﺒﺎﻥ ﺳﺮﺯﻣﻴﻦ ﻫﻨﺪ ﺑﻪﭼﺎﭖ ﻣﻲﺭﺳﺪ ﺩﺭ ﻭﺍﻗﻊ ﺧﺪﻣﺘﻲ ﺑﺰﺭﮒ ﺑﻪﺍﻳﻦ‬

‫ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺑﺎ ﺷﮑﻮﻩ ﻭ ﺍﺳﺘﻮﺍﺭ ﺍﺳﺖ ﻭ ﻧﻴﺰ ﺳﻨﺪِ ﺍﻗﺘﺪﺍﺭ ﺍﻳﻦ ﻓﺮﻫﻨﮓ‬

‫ﻫﻤﻴﺸﻪ ﭘﻮﻳﺎﺳﺖ‪ .‬ﺍﮔﺮﭼﻪ ﺍﻳﻦ ﮐﺘﺎﺏﻫﺎ ﺳﺮﺷﺎﺭ ﺍﺯ ﻧﮑﺎﺕ ﻭﺍﻻﻱ‬

‫ﺍﺧﻼﻗﻲ ﻭ ﺍﻧﺴﺎﻧﻲ ﻧﻴﺰ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻭ ﺑﺮﺍﻱ ﻣﺮﺩﻡ ﺟﻬﺎﻥ ﻭ ﺯﺑﺎﻥﻫﺎﻱ ﺩﻳﮕﺮ‬

‫ﻫﻢ ﭘﻴﺎﻡ ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﻲ ﻭ ﺍﺧﻼﻕ ﻭ ﻫﻤﺰﻳﺴﺘﻲ ﺩﺍﺭﺩ‪.‬‬

‫ﺁﻧﭽﻪ ﮔﺮﺩﺁﻭﺭﻧﺪﺓ ﺍﻳﻦ ﺩﻓﺘﺮ ﻭ ﻣﺼﺤ‪‬ﺢِ ﺍﺭﺟﻤﻨﺪ ﺍﻧﺠﺎﻡ ﺩﺍﺩﻩ ﺍﺳﺖ‪،‬‬

‫ﺍﺯ ﻧﻈﺮِ ﻣﺎ ﮐﺎﺭﻱ ﻣﺎﻧﺎ ﻭ ﺑﺰﺭﮒ ﻭ ﺷﺎﻳﺴﺘﺔ ﺗﻘﺪﻳﺮ ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺍﻧﺘﺸﺎﺭِ ﺍﻳﻦ ﺩﻓﺘﺮ ﺭﺍ ﺑﻪﺍﺳﺘﺎﺩ ﺍﺭﺟﻤﻨﺪ ﻭ ﻣﺤﻘﹼﻖ ﭘﺮﺗﻼﺵ ﺳﺮﺯﻣﻴﻦِ‬

‫ﻫﻨﺪﻭﺳﺘﺎﻥ ﺍﺳﺘﺎﺩ ﺷﺮﻳﻒ ﺣﺴﻴﻦ ﻗﺎﺳﻤﻲ ﺗﺒﺮﻳﮏ ﻣﻲﮔﻮﻳﻴﻢ‪ ،‬ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ‬ ‫ﺍﺯ ﺻﺎﺣﺐِ ﺍﻳﻦ ﻗﻠﻢ ﺩﺭﺁﻳﻨﺪﻩﺍﻱ ﻧﺰﺩﻳﮏ ﺩﻓﺘﺮﻫﺎﻱ ﺭﻧﮕﺎﺭﻧﮓ ﺳﺮﺷﺎﺭ‬

‫ﺍﺯ ﻣﻌﻨﺎ ﻭ ﻓﺮ‪ ‬ﻭ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺭﺍ ﺷﺎﻫﺪ ﺑﺎﺷﻴﻢ‪.‬‬

‫ﻋﻠﻲﺭﺿﺎ ﻗﺰﻭﻩ‬

‫ﻣﺪﻳﺮ ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎﺕ ﻓﺎﺭﺳﻲ‬

‫ﺭﺍﻳﺰﻧﻲ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﺝ‪.‬ﺍ‪ .‬ﺍﻳﺮﺍﻥ‪ ،‬ﺩﻫﻠﻲﻧﻮ‬ ‫ﺧﺮﺩﺍﺩﻣﺎﻩ ‪ ١٣٩٠‬ﻫ ﺵ‬

‫ﭘﻴﺸﮕﻔﺘﺎﺭ‬ ‫ﻣﺎ ﺍﻳﺮﺍﻧﻴﺎﻥ ﺍﮔﺮ ﺩﺭ ﺳﺮﺍﻳﺶ ﺷﻌﺮ ﭘﺎﺭﺳﻲ ﭼﻨﺪﺍﻥ ﻭﺍﻣﺪﺍﺭ ﺍﺩﻳﺒﺎﻥ ﻭ‬

‫ﺷﺎﻋﺮﺍﻥ ﺳﺮﺯﻣﻴﻦِ ﻫﻨﺪ ﻧﺒﺎﺷﻴﻢ‪ ،‬ﺩﺭ ﺗﺬﮐﺮﻩﻧﮕﺎﺭﻱ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻧﻮﻳﺴﻲ ﻭ‬

‫ﺗﺎ ﺣﺪ‪ ‬ﺯﻳﺎﺩﻱ ﺩﺭ ﻧﻘﺪِ ﺍﺩﺑﻲ ﻭﺍﻣﺪﺍﺭ ﺗﻼﺵ ﺁﻧﺎﻧﻴﻢ‪ .‬ﺳﺮﺯﻣﻴﻦ ﭘﻬﻨﺎﻭﺭ ﻭ‬ ‫ﻣﻬﺮﺑﺎﻥِ ﻫﻨﺪ ﺩﺭ ﺭﻭﺯﮔﺎﺭ ﺭﻭﺍﺝ ﺳﺒﮏِ ﻫﻨﺪﻱ ﻭ ﺍﻭﺝ ﻗﺪﺭﺕ ﺩﻭﺭﺍﻥ‬

‫ﺗﻴﻤﻮﺭﻱ ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﺧﺪﻣﺖ ﺭﺍ ﺑﻪﺯﺑﺎﻥ ﻭ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻓﺎﺭﺳﻲ ﮐﺮﺩ‪ .‬ﺑﻪﺷﻬﺎﺩﺕ‬

‫ﺗﺎﺭﻳﺦ ﺁﻧﭽﻪ ﺍﺯ ﻣﻴﺮﺍﺙ ﮔﺮﺍﻧﻘﺪﺭ ﻓﺎﺭﺳﻲ ﺩﺭ ﺳﺮﺯﻣﻴﻦ ﻫﻨﺪ ﺑﻪﺟﺎ ﻣﺎﻧﺪﻩ‬ ‫ﺍﺳﺖ ﺁﻥﻗﺪﺭ ﻫﺴﺖ ﮐﻪ ﺧﻮﺩ ﻣﻲﺗﻮﺍﻧﺪ ﺑﺮﺍﻱ ﻫﺮ ﻣﻠﹼﺘﻲ ﺑﺎﻋﺚِ ﺳﺮﺑﻠﻨﺪﻱ‬ ‫ﻭ ﺍﻓﺘﺨﺎﺭ ﺑﺎﺷﺪ ﻭ ﮐﺎﺵ ﺭﻭﺍﺝِ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻭ ﺯﺑﺎﻥِ ﻻﺗﻴﻦ ﺍﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﺷﮑﻮﻩ‬

‫ﻭ ﺍﻗﺘﺪﺍﺭ ﻭ ﻓﺮ‪ ‬ﻭ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻭ ﺍﺩﺏ ﺭﺍ ﮐﻪ ﻣﻴﺮﺍﺙ ﻣﺎﻧﺎﻱ ﻣﺮﺩﻣﺎﻥ‬ ‫ﺳﺮﺯﻣﻴﻦِ ﻫﻨﺪ ﻧﻴﺰ ﻫﺴﺖ ﺍﺯ ﺁﻧﺎﻥ ﻭﺍﻧﺴﺘﺎﻧﺪ ﻭ ﮔﺬﺭ ﺭﻭﺯﮔﺎﺭ ﺁﻥ ﻫﻤﻪ‬

‫ﻧﺎﺯ ﻭ ﺗﻨﹼﻌﻢ ﻭ ﺁﻥ ﻫﻤﻪ ﻋﻈﻤﺖ ﺭﺍ ﺑﻪﻓﺮﺍﻣﻮﺷﻲ ﻧﺴﭙﺎﺭﺩ‪ .‬ﺑﻪﻫﺮ ﺗﻘﺪﻳﺮ‬ ‫ﺑﺨﺸﻲ ﺍﺯ ﻣﻴﺮﺍﺙ ﻣﺎﻧﺪﮔﺎﺭ ﻣﺎ ﻓﺎﺭﺳﻲ ﺯﺑﺎﻧﺎﻥ ﺍﻳﺮﺍﻧﻲ ﻭ ﺍﻓﻐﺎﻧﻲ ﻭ ﺗﺎﺟﻴﮏ‬ ‫ﺩﺭ ﺳﺮﺯﻣﻴﻦِ ﻫﻨﺪﻭﺳﺘﺎﻥ ﺑﺮ ﺟﺎ ﻣﺎﻧﺪﻩ ﺍﺳﺖ ﻭ ﺍﻳﻨﻬﺎ ﺟﺰﻭِ ﻣﻴﺮﺍﺙِ‬

‫ﻣﺸﺘﺮﮎ ﻣﺎﺳﺖ‪ .‬ﺟﺎﻱ ﺑﺴﻲ ﺧﻮﺷﻮﻗﺘﻲ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﻨﻮﺯ ﻫﻢ ﺑﺰﺭﮔﻤﺮﺩﺍﻥ‬ ‫ﻭ ﺑﺰﺭﮒ ﺯﻧﺎﻧﻲ ﺍﺯ ﺳﺮﺯﻣﻴﻦِ ﺷﺒﻪ ﻗﺎﺭ‪‬ﻩ ﺑﺎ ﺗﺒﺤ‪‬ﺮ ﻭ ﺗﺴﻠﹼﻂ ﮐﺎﻓﻲ ﺑﻪﺯﺑﺎﻥ‬

‫ﻭ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻓﺎﺭﺳﻲ ﺍﺯ ﻣﻴﺮﺍﺙ ﺍﺭﺯﺷﻤﻨﺪ ﻧﻴﺎﮐﺎﻥ ﺧﻮﻳﺶ ﭘﺎﺳﺪﺍﺭﻱ ﻣﻲﮐﻨﻨﺪ‬ ‫ﻭ ﺧﺪﻣﺘﻲ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﻧﻴﺰ ﺑﻪﻓﺮﻫﻨﮓ ﻭ ﺯﺑﺎﻥ ﻓﺎﺭﺳﻲ ﺍﻧﺠﺎﻡ ﻣﻲﺩﻫﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻋﺒﺮﺕﺍﻟﻐﺎﻓﻠﻴﻦ‬

‫‪.۹‬‬

‫‪٦‬‬

‫‪۱۳۹‬‬ ‫ﺗﻌﻠﻴﻘﺎﺕ ‪...................................................................................‬‬

‫‪۱۶۹‬‬ ‫‪ .۱۰‬ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻨﺎﺑﻊ ‪...........................................................................‬‬ ‫‪۱۷۵‬‬ ‫‪ .۱۱‬ﻓﻬﺮﺳﺖ ﺍﻋﻼﻡ ‪...........................................................................‬‬ ‫***‬

‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬ ‫‪.۱‬‬

‫‪..................‬‬ ‫‪۷‬‬ ‫ﭘﻴﺸﮕﻔﺘﺎﺭ ‪................................................................‬‬

‫‪.۲‬‬

‫‪...............‬‬ ‫‪۹‬‬ ‫ﭘﻴﺶ ﺳﺨﻦ ‪................................................................‬‬

‫‪.۳‬‬

‫‪X‬‬

‫‪................‬‬ ‫‪۳۹‬‬ ‫]ﺁﻏﺎﺯ ﻋﺒﺮﺕﺍﻟﻐﺎﻓﻠﻴﻦ[ ‪................................‬‬

‫‪.۴‬‬

‫‪.................‬‬ ‫‪۴۳‬‬ ‫ﻓﺼﻞِ ﺍﻭ‪‬ﻝ ‪................................................................‬‬

‫‪.۵‬‬

‫‪.................‬‬ ‫‪۴۹‬‬ ‫ﻓﺼﻞِ ﺩﻭﻡ ‪................................................................‬‬

‫‪.۶‬‬

‫‪................‬‬ ‫‪۸۶‬‬ ‫ﻓﺼﻞِ ﺳﻮﻡ ‪................................................................‬‬ ‫ﺩﺭ ﺑﻴﺎﻥِ ﺍﺻﻼﺡ ﻧﻤﻮﺩﻥِ ﻣﻴﺮﺯﺍﻱ ﻣﺴﻄﻮﺭ ﺑﺮ ﺍﺷﻌﺎﺭ ﺷﻌﺮﺍﻱ‬ ‫ﺣﺎﻝ ﻭ ﺍﺳﺘﻘﺒﺎﻝ‬

‫‪.۷‬‬

‫‪۱۰۳‬‬ ‫ﻓﺼﻞِ ﭼﻬﺎﺭﻡ ‪.............................................................................‬‬

‫‪.۸‬‬

‫‪۱۳۱‬‬ ‫ﻓﺼﻞِ ﭘﻨﺠﻢ ‪...............................................................................‬‬

‫ﺩﺭ ﺑﻴﺎﻥ ﻣﻮﺟﺐ ﻧﻮﺷﺘﻦِ ﺭﺳﺎﻟﻪ‬

‫ﺩﺭ ﺑﻴﺎﻥِ ﺍﺷﻌﺎﺭ ﺍﺳﺎﺗﺬﻩﺍﻱ ﮐﻪ ﻣﻴﺮﺯﺍﻱ ﻣﻮﺻﻮﻑ ﺑﺮﻭ ﺧﻂ‬ ‫ﮐﺸﻴﺪﻩﺍﻧﺪ‪ ،‬ﻭ ﺭﺩ‪ ‬ﻗﺒﻮﻝ ﻧﻤﻮﺩﻩ‬

‫ﺩﺭ ﺑﻴﺎﻥِ ﺍﺷﻌﺎﺭ ﻣﺘﻌﺮ‪‬ﺽ ﻣﻴﺮﺯﺍﻱ ﻣﺬﮐﻮﺭ ﺍﻋﻨﻲ ﻓﺎﺧﺮ ﻣﮑﻴﻦ‬ ‫ﺩﺭ ﺑﻴﺎﻥِ ﺍﺷﻌﺎﺭ ﻣﺘﻌﺮ‪‬ﺽ ﻣﻴﺮﺯﺍﻱ ﻣﻮﻣﻲﺍﻟﻴﻪ ﮐﻪ ﺑﻨﺪﻩ ﻣﻮﺍﻓﻖ‬ ‫ﻓﻬﻢ ﺧﻮﺩ ﺩﺭ ﺁﻥ ﺩﺧﻞ ﻧﻤﻮﺩﻩ ﺍﺳﺖ‬

‫ﻣﺮﻛﺰ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎﺕ ﻓﺎﺭﺳﻲ‬ ‫ﺭﺍﻳﺰﻧﻲ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﺳﻔﺎﺭﺕ ﺟﻤﻬﻮﺭﻱ ﺍﺳﻼﻣﻲ ﺍﻳﺮﺍﻥ ـ ﺩﻫﻠﻲﻧﻮ‬ ‫………………………………………………‬

‫ﻋﺒﺮﺕﺍﻟﻐﺎﻓﻠﻴﻦ‬ ‫ﺗﺄﻟﻴﻒ‪:‬‬ ‫ﻣﻴﺮﺯﺍ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﺭﻓﻴﻊ ﺳﻮﺩﺍ ﺩﻫﻠﻮﻱ‬ ‫ﻣﻘﺪ‪‬ﻣﻪ‪ ،‬ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻭ ﺗﻌﻠﻴﻘﺎﺕ‪:‬‬

‫ﭘﺮﻭﻓﺴﻮﺭ ﺷﺮﻳﻒ ﺣﺴﻴﻦ ﻗﺎﺳﻤﻲ‬

‫………………………………………………‬

‫ﺣﺮﻭﻓﭽﻴﻨﻲ ﻭ ﺻﻔﺤﻪﺁﺭﺍﻳﻲ‪ :‬ﻋﺒﺪﺍﻟﺮ‪‬ﺣﻤٰﻦ ﻗﺮﻳﺸﻲ‬ ‫ﻃﺮ‪‬ﺍﺣﻲ ﺟﻠﺪ‪ :‬ﻋﺎﻳﺸﻪ ﻓﻮﺯﻳﻪ‬ ‫‪²‬‬

‫ﭼﺎﭖ ﺍﻭ‪‬ﻝ‪ :‬ﺩﻫﻠﻲﻧﻮ ـ ﺧﺮﺩﺍﺩﻣﺎﻩ ‪ ١٣٩٠‬ﻫ ﺵ‪/‬ﮊﻭﺋﻴﻪ ‪ ٢٠١١‬ﻡ‬ ‫ﭼﺎﭖ ﻭ ﺻﺤ‪‬ﺎﻓﻲ‪ :‬ﺍﻟﻔﺎ ﺁﺭﺕ‪ ,‬ﻧﻮﺋﻴﺪﺍ )ﻳﻮ‪.‬ﭘﻲ‪(.‬‬ ‫ﺷﺎﺑﮏ‪٩٧٨-٩٦٤-٤٣٩-٤٧٨-٢ :‬‬ ‫‪²‬‬

‫ﻧﺸﺎﻧﻲ‪ :‬ﺷﻤﺎﺭﺓ ‪ ،١٨‬ﺗﻴﻠﻚ ﻣﺎﺭﮒ‪ ،‬ﺩﻫﻠﻲﻧﻮ‪١١٠٠٠١-‬‬ ‫ﺗﻠﻔﻦ‪ ،٢٣٣٨٣٢٣٢-٤ :‬ﺩﻭﺭﻧﮕﺎﺭ‪٢٣٣٨٧٥٤٧ :‬‬ ‫‪ichdelhi@gmail.com‬‬ ‫‪qandeparsi@icro.ir‬‬ ‫‪http://newdelhi.icro.ir‬‬

‫ﻋﺒﺮﺕﺍﻟﻐﺎﻓﻠﻴﻦ‬ ‫ﺗﺄﻟﯿﻒ‬

‫ﻣﻴﺮﺯﺍ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﺭﻓﻴﻊ ﺳﻮﺩﺍ ﺩﻫﻠﻮﻱ‬ ‫)‪ ١١٢٥-١١٩٥‬ﻫ‪ ١٧١٣-١٧٨١/‬ﻡ(‬

‫ﻣﻘﺪ‪‬ﻣﻪ‪ ،‬ﺗﺼﺤﯿﺢ و ﺗﻌﻠﯿﻘﺎت‬

‫ﭘﺮﻭﻓﺴﻮﺭ ﺷﺮﻳﻒ ﺣﺴﻴﻦ ﻗﺎﺳﻤﻲ‬

‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎﺕ ﻓﺎﺭﺳﻲ ﺭﺍﻳﺰﻧﻲ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﺝ‪.‬ﺍ‪ .‬ﺍﻳﺮﺍﻥ ـ ﺩﻫﻠﻲﻧﻮ‬