2
R’damse Nieuwe mee op EDBR werkbezoek naar Istanbul De Economic Development Board Rotterdam (EDBR) werkt onder de werktitel ’’Redefining Rotterdam’’ aan de economische visie voor Rotterdam in 2030. Namens R’damse Nieuwe werken 7 jongeren, de ’’connectors’’, actief mee aan de totstandkoming van deze visie in verschillende werkgroepen.
Om te leren van andere steden zijn er diverse werkbezoeken georganiseerd naar steden die vooruitstrevend zijn en zich op een bijzondere manier ontwikkelen. In 2012 heeft een wisselende delegatie van de EDBR en R’damse Nieuwe bezoeken gebracht aan Antwerpen, Hamburg en Istanbul. Van 13 tot met 17 oktober hebben Souad, Mike, Willem en Nynke de EDBR delegatie versterkt tijdens een werkbezoek naar Istanbul. Een intensief programma was zorgvuldig voorbereid om in 4 dagen een brede en goede indruk van Turkije en Istanbul te krijgen. Waarom Istanbul? Istanbul is een metropool met ongeveer 16 miljoen geregistreerde inwoners en groeit jaarlijks met 500.000 nieuwe inwoners. De stad kent een enorme economische groei en extreme stedelijke ontwikkeling. Ten tijde van ons verblijf begon ook de International Architecture Biënnale Rotterdam (IABR) “Making City Istanbul” expo in Istanbul en wordt dit jaar 400 jaar diplomatieke betrekkingen tussen Nederland en Turkije gevierd. We vonden op diverse momenten aansluiting bij de verschillende bijeenkomsten die hier voor waren georganiseerd in het Istanbul Modern Museum en op de clipper Stad Amsterdam. In dit verslag willen we de ervaring van deze bijzondere reis met jullie delen.
1 2
3
Dag 1: landen in Istanbul Global City
Na een voorspoedige vlucht van 3,5 uur en inchecken in het hotel wordt het werkbezoek officieel ingeleid door EDBR voorzitter Leendert Bikker en kunnen we kennis maken met de Canadese Larry Beasley. Larry was begin jaren negentig directeur van de afdeling planning in Vancouver en werd in die positie bekend door zijn bijdrage aan de succesvolle ontwikkeling van Vancouver in een bruisende en leefbare stad voor wonen en werken. Tegenwoordig is hij werkzaam als adviseur van een aantal wereldsteden zoals Abu Dhabi en Moskou en is hij ook lid van onze Rotterdam International Advisory Board. Larry is uitgenodigd om ons naar Istanbul te laten kijken door de ogen van een planner. Tijdens de eerste avond geeft hij al een interessante reflectie van zijn eerste Istanbul indrukken over de kosten van de snelle groei en modernisering van de stad. Daarnaast gaf hij een introductie op de film ‘Ekumenopolis’ die wij de volgende ochtend, ja wel, om 7.15 gaan bekijken. Een goede voorbereiding op de komende dagen.
Dag 2: Hop-‐on Hop-‐off Dag twee, vroeg op voor de film Ekumenopolis, de
openingsfilm van het architectuur film festival in
2011 in Rotterdam. We hebben wel eens een lichter ontbijtje gehad. De film gaat over de schaduwzijde van de snelle groei die Istanbul doormaakt. Het gaat over vernielen van sociale bouw uit de jaren 70 en 80, de nieuwbouw die er voor in de plaats komt en de families die daardoor eindigen in zelfgemaakte kampen buiten de stad. De negatieve kanten van het moderne snel groeiende Istanbul worden in de film sterk benadrukt en drukken een blijvende stempel op de eerste indruk van deze metropool. Met de filmbeelden nog vers in het geheugen, worden we opgehaald in het hotel door de gids die ons vandaag meeneemt door de stad en ons vertelt over de geschiedenis en het ontstaan van Istanbul. Ook vertelt hij dat de film een ietwat eenzijdig beeld geeft, volgens hem is dit slechts het verhaal van enkele families en over het algemeen zijn mensen trots op hun stad en zijn ze optimistisch over de toekomst.
1 2
4
Dan verlaten we het hotel voor een korte wandeling naar de bus die ons deze dag naar het Aziatische gedeelte brengt om daar een aantal projecten te bekijken. Onderweg zien we één grote bouwput. We zien gedeeltes van de stad vernietigd worden om er nieuwbouw voor in de plaats te brengen. Het is nog maar de vraag of de veelheid aan nieuwe torens het aanzicht van de stad mooier maakt. De hoeveelheid gaten en kranen doen ons aan Rotterdam denken.
Istanbul wordt ook wel “divided city” genoemd door het Europees en Aziatisch gedeelte dat gescheiden wordt door ‘De Bosphorus’, de zeestraat die de Zee van Marmara verbindt met de Zwarte Zee. De twee werelddelen worden verbonden door drie bruggen. Het Aziatische gedeelte is vooral populair om te wonen, het is er modern. In het Europese gedeelte vinden mensen hun werk voornamelijk in de service industrie. Vanuit het Aziatische gedeelte van de stad reizen dagelijks 2 miljoen mensen met de auto naar de andere kant voor hun werk waardoor het permanent spitsuur is op de bruggen en snelwegen. Openbaar vervoer is er nauwelijks.
In Vancouver zeggen ze: Congestion is your friend. Dat is geen waarheid voor deze stad. De trams die vroeger reden hoorden volgens het Marshall Plan bij het communisme en de eigen auto past(e) beter bij de economische welvaart. Daarnaast heeft de ongecontroleerde groei in de stad weinig ruimte overgelaten voor de ontwikkeling van een modern publiek-‐ transportnetwerk. De enkele sporen die er liggen worden voornamelijk gebruikt voor korte afstanden de berg op of door de winkelstraat.
In de bus praat de gids aan een stuk door en probeert duidelijke een excursie van een hele dag in een paar uur te verwerken. Hij vertelt over de geschiedenis, de economische en stedelijke ontwikkelingen en politiek van Istanbul. Tijdens de rit terug naar het Europese gedeelte zien we verschillende grote moderne shopping malls met veel Amerikaanse en Europese winkelketens, ze zijn het teken van de economische voorspoed. Opvallend is ook het aantal “gated communities”, door hekken afgesloten wijken waar goed verdienende mensen wonen. Volgens onze gids voelt de gemiddelde inwoner zich in Istanbul veel minder veilig dan mensen in andere metropolen. Gated communities dragen bij aan een comfortabel en veilig woongevoel.
1 2
5
We zien deze tweede dag verschillende gezichten van de stad, modern en traditioneel. Hoe dichter een kantoor, woning, gebouw of restaurant bij het water staat hoe duurder het is. Het prijsverschil is zelfs terug te zien in hogere gebouwen. De verdiepingen die zicht hebben op het water zijn 50% tot 150% duurder dan de verdieping zonder uitzicht op het water. Appartementen worden daardoor vaker boven in de gecombineerde woon/werk torens gerealiseerd en de kantoren beneden.
Door deze intensieve tour krijgen we snel een goed beeld van de ontwikkeling en omvang van de stad, maar ook van de uitdagingen. We leren over de negatieve gevolgen van de expansie voor het milieu.
De biodiversiteit neemt af doordat natuur wordt opgeslokt door nieuwbouw en ongecontroleerde uitspreiding en uitbreiding. Het waterverbruik in de stad stijgt zo snel dat de zoetwaterbassins leegraken en in de nabije toekomst een te kort aan goed drinkwater zal ontstaan. Ook is door de toenemende verkeersdrukte de uitstoot van CO2 de laatste jaren met wel 37% toegenomen. Natuur lijkt er nauwelijks beschermd te worden en in de stad zelf zien we weinig groen. Een van de projecten die we bezoeken is het nieuw te ontwikkelen Financial District. Een belangrijk project voor Istanbul waarmee de politieke visie om van Istanbul World Trade Center van Azië en Europa te maken, dichterbij komt. We worden er ontvangen door de project-‐ ontwikkelaar, de architecten en verkopers. Ze hopen aan ons de royale appartementen met 3 meter hoge plafonds te verkopen. Ze beloven een absolute hotspot in het World Financial Centre, waar in de toekomst zelfs de Oscars gaan plaatsvinden. We zijn niet onder de indruk van het ontwerp, maar wel van het optimisme en geloof van deze mensen dat deze geïsoleerde stadsontwikkeling het centrum van Istanbul wordt.
1 2
6
Na de lunch rijden we met de bus door de file naar de Bosphorus. Met een veerboot varen we naar het centrum van Istanbul. We vermijden hiermee een gedeelte van de files en hebben vanaf het water een prachtig uitzicht over de stad. Overal waar je kijkt zie je stad en aan weerszijden zien we de prachtige historische gebouwen en moskeeën. Met de felle zon en aangename wind is het echt genieten, we zijn in Istanbul! Aan wal laten we de gids en bus achter ons en wandelen door de levendige stad terug naar het hotel en krijgen zo eindelijk een beetje gevoel bij het Turkse straatbeeld. In het verkeer zijn ze druk en gestrest maar eenmaal op straat lijkt niemand haast te hebben en geniet men. Op de brug staan honderden vissers en wordt er van alles verkocht.
Eerder hoorden we dat er 0% werkloosheid is, we vinden de reden hier. Niet iedereen heeft een baan maar iedereen lijkt wel te werken. Na een lange dag in de bus en heel veel informatie, blijven we nog wel met een aantal vragen zitten. Zijn de mensen gelukkig? Wat vinden zij van de ontwikkelingen in hun stad? Voor vandaag laten we het werkgedeelte achter ons. We hebben tijd voor een bezoek aan de traditionele Turkse Hamam in de oude stad bij de wonderschone en imposante Aya Sofya. Dames en heren worden gescheiden onderhanden genomen en we hebben even tijd om te ontspannen. De avond sluiten we af met een diner in een Turks visrestaurant waar alle indrukken van deze dag uitgebreid worden gedeeld.
1 2
7
Dag 3: Internationale samenwerking
De derde dag staat in het teken van de samenwerkingen tussen Turkije en Nederland; 400 jaar diplomatieke relaties en een stedenbetrekking tussen Rotterdam en Istanbul, waar ook IABR (International Architectuur Biënnale Rotterdam) een rol in speelt. Een netwerkmoment voor de deelnemers aan de handelsmissie met ondernemers aangevoerd door de burgemeesters van Amsterdam, Den Haag, Rotterdam en de Rotterdam Investment Agency (RIA). Ook de architectuur biënnale en de fashionweek eerder, brengen Nederlanders samen in Istanbul. Na een korte wandeling van ons hotel naar het Hyatt Hotel, worden we door Burgemeester Aboutaleb welkom geheten met een openingswoord en aankondiging van het programma met diverse sprekers, met onder
andere Ben de Vrie en Christine Baan. Ben van der Vrie, ING Mid Corporate Clients & Chairman Dutch Trade Board Turkey, presenteerde de ins en outs van zaken doen met Turkije en de
economische potentie. Christine de Baan, programma directeur van het Dutch Design Fashion Architecture, een vierjarig programma om de internationale positie van deze disciplines te versterken, presenteerde een aantal mooie voorbeelden van Nederlandse designers die actief en succesvol samenwerken met ondernemers uit Istanbul.
Aansluitend vond de opening van de IABR expositie, Making City Istanbul, plaats in het Istanbul Modern Museum. De openingswoorden waren van Burgmeester Aboutaleb en zijn Turkse collega, Ahmet Hasim Baltaci. Aboutaleb benadrukt in zijn speech dat het gaat om de mensen in de stad; hun betrokkenheid; de kracht in wijken, iets wat je als gemeente moet omarmen en ondersteunen; en tevens het belang van publiek private samenwerking, waar de EDBR een mooi voorbeeld van is. Co-‐creatie is een begrip dat in Rotterdam al enige tijd wordt toegepast.
1 2
8
Daarna was het woord aan George Brugmans, directeur van het IABR, en zijn collega’s. Ze brachten een presentatie van het werk van IABR in Istanbul over urban transformation. De IABR heeft gewerkt aan een duurzame strategische visie en presenteerde een uitvoeringsprogramma met concrete pilotprojecten die in 2014 uitgevoerd kunnen worden. Het was een boeiende presentatie met verschillende innovatieve oplossingen en ontwerpen die energie en ruimtelijke uitdagingen waar de stad mee te maken heeft aanpakken. De nadruk ligt sterk op het in stand houden van de ecologische structuur. Het toont veel kennis over planning, participatie in het ontwerpproces en over hoe ecologische en economische ontwikkeling hand in hand kunnen gaan. De resultaten van het onderzoek hebben de potentie om planners en besluitvormers te beïnvloeden. Aansluitend is er een netwerklunch waarbij we ons konden mengen met de andere gasten om verdere mogelijkheden tot samenwerking te verkennen. Door de tafelindeling ontmoeten we met name veel andere Rotterdammers en Amsterdammers.
Het middagprogramma was een ‘’Deep-‐Dive’’ in Istanbul’s design, architectuur en economische ontwikkeling door de directeur van Dutch Design Desk, Nurten Mericer. Ze neemt ons mee naar een creatieve hub in de stad in een oude bank, waar creatievelingen kunnen werken en ontmoeten, het is ook een expositie ruimte en bankmuseum met archief.
1 2
9
Mevrouw Nurten geeft het woord eerst aan professor Can Baydarol voor een academische speech. Hij is expert op het gebied van EU relaties
en spreekt over de economische ontwikkeling van Turkije in een breed historisch en politiek perspectief waarin met name de ligging van Turkije ten opzichte van Azië en Europa een belangrijke rol speelt. Een bijzondere presentatie met een macro perspectief op de ontwikkeling van de stad. Die ons vooral met veel vraagtekens laat zitten. Genoeg materie en observaties om mee te nemen.
Daarna ging mevrouw Nurten in op de ontwikkeling van de creatieve industrie in Istanbul in de laatste twintig jaar en deed dit pecha kucha stijl. De directeur van de Dutch Design Desk in Istanbul belichte de samenwerking met Nederland en gaat in op het leven van de nieuwe werkende klasse in Istanbul.
Aan het eind van de dag kunnen we concluderen dat Nederlandse architectuur en planning, design en mode internationaal een goede reputatie hebben. Voor Rotterdam zijn dit belangrijke sectoren. We sluiten de avond af in restaurant met een prachtig uitzicht over de stad en de Bosphorus en praten verder over onze bevindingen.
1 2
10
Dag 4: Wat nemen we mee naar huis? De laatste dag alweer, de dagen zijn voorbij gevlogen. Het doel van deze dag is onze indrukken, observaties en vragen samenbrengen om te kijken wat we kunnen leren en meenemen naar Rotterdam. We worden daartoe vroeg in de ochtend op het Nederlandse consulaat ontvangen waar Larry Beasley als moderator onze reflecties boven tafel probeert te krijgen. De ochtend is een bijzonder moment van realisatie met de rijkdom aan leerervaringen die we allen hebben gehad. Larry Beasley slaagde er goed in om de veelheid aan ideeën en leerpunten in essentie te vatten.
Rotterdam in 2030, hoe kunnen we ambitieus genoeg zijn? De laatste jaren gaan ontwikkelingen razend snel, het is moeilijk voor te stellen hoe de stad er uit kan zien. Wat wel duidelijk werd met de snelle ontwikkeling en torens die de lucht inschieten in Istanbul, is dat in Rotterdam het niet alleen meer gaat om kwantiteit en groei, maar om kwaliteit van onze leefomgeving. Het gaat om slimme groei en behoud van erfgoed en dus identiteit. Een balans is er nodig tussen economische en ecologische vooruitgang. Istanbul telt net zo veel inwoners als Nederland en qua oppervlakte is de vergelijking moeilijk te maken. Zal Rotterdam ooit een Global City
worden? Uiteraard triggerde dit de discussie over het grote Rotterdam, regio Rijn-‐Schelde Delta. Hoe kunnen we als Rotterdam tot een plan voor de regio komen dat breed gedragen wordt door de inwoners, bedrijven en bestuur van die regio?
Waar we overeenkomsten zagen met Istanbul is het vervangen van verouderde bouw in de stad voor moderne torens. Bij r’damse nieuwe denken we na over hoe we de stad kunnen transformeren in een bruisende stad. Onder andere door invulling van leegstaande panden met concepten die nieuw leven geven aan verouderde en vergeten gebouwen en met hun transformatie ook de directe leefomgeving veranderen. Daar zijn het Schieblock, de Schiecentrale en de Creative Factory mooie voorbeelden van. Making City vs. Emerging City? In Istanbul hebben we een interessant spanningsveld gezien tussen planning en dingen laten ontstaan. Niet geheel duidelijk werd de mate waarin publiek en privaat samen werken in Istanbul. Er lijkt veel meer aan de vrije markt over gelaten te worden. Als we naar Larry luisteren, kunnen we een visie niet creëren zonder de input van de inwoners van de stad, de jongeren en de ondernemers. Een interessante vraag is hoe kun je als stad dit zo faciliteren dat er echte co-‐creatie ontstaat, zodat mensen nog meer participeren en ondernemen, zodat de kracht uit de inwoners komt en de publiek en private sector samenwerken om een sterke regio neer te zetten.
1 2
11
In Rotterdam kennen we een aantal voorbeelden van gemeenschappen waar mensen zelf initiatief nemen om verandering te brengen. Ook het Stadsinitiatief laat zien dat de waardevolle ideeën en de vernieuwing bij inwoners en ondernemers vandaan komen. Een kans voor Rotterdam is dat bestuurders en beleidsmakers het kader neerzetten en inwoners durven te betrekken bij de verdere ontwikkeling en uitwerking van nieuwe plannen. Na de discussie kregen we een kort college van Joost Lagendijk, voormalig Groenlinks afgevaardigde in het Europese Parlement en tegenwoordig docent aan Sabancy Universiteit in Istanbul en senior adviseur voor het European Policy Centre. Hij is al een aantal jaren getrouwd met een Turkse vrouw waardoor hij ons een goed beeld kon geven van de cultuur, politiek, economie en wat er zich op de verschillende niveaus van de samenleving afspeelt.
Het college van de vorige dag en alle indrukken lieten ons met een hoop vragen zitten die onverwacht toch werden beantwoord door Joost Lagendijk. In een korte tijd neemt hij ons met zijn sprekerstalent mee in de historie en ontwikkeling van Istanbul, de Turkse Nederlandse verhoudingen, culturele verschillen en hij deelt met ons zijn visie over het Istanbul van vandaag. De presentatie vond plaats in het mooie kerkje naast Palais de Hollande.
Aansluitend zijn we uitgenodigd voor een lunch bij de Dutch Consul General Otto Kervers en deputy Martijn Elgersma in Palais de Hollande. Hier krijgen we laatste input over de diplomatieke relaties tussen Turkije en Nederland en de rol van het consulaat hierbij. In de middag hebben we dan nog twee uurtjes vrije tijd om zelf op ontdekking te gaan. Enorm genieten met een temperatuur van 29 graden. Nog even snel terug naar het oude gedeelte om een glim op te vangen van de Grand Bazaar en de befaamde Blauwe Moskee.
12
1 2
13 ’s Avonds werd er op clipper de Stad Amsterdam getoast op de samenwerking tussen Nederland en Istanbul. Er werd genetwerkt, haring gegeten en gespeecht door de verschillende Burgemeesters. Ondertussen hebben we ook een favoriete
borrelstek gevonden op het dakterras van hotel Marmara. Vanaf de 25e verdieping heb je een fenomenaal uitzicht over de stad waar geen einde aan lijkt te komen. Na een kort bezoek aan het terras storten we ons nog even in het Turkse nachtleven. Wat betreft een bruisende binnenstad kunnen we wel wat leren van Istanbul. Het centrum is ’s avonds net zo druk als overdag. Er is een goed nachtleven zowel in clubs en bars als bij mensen thuis. In Istanbul kennen ze geen verlaatjes en geluidsbeperkingen. In de stad is het gewoon altijd feest.
Het was een bijzondere reis. We hebben erg genoten van het inhoudelijk sterke programma en nemen behalve veel inspiratie ook veel vragen mee terug de werkgroepen in. De visie Rotterdam 2030 zal in mei gepresenteerd worden aan de International Advisory Board om het uiteindelijk aan het Rotterdamse college van Burgemeester en wethouders aan te bieden. Ook voor de team building was het belangrijk om 5 dagen met elkaar in een andere context door te brengen. Diversiteit in de groep leidde tot interessante uitwisseling van ideeën en leren van elkaars ervaring. We hopen tijdens deze waanzinnige trip en leerervaring als R’damse Nieuwe een relevante bijdrage te hebben geleverd. In ieder geval zijn wij enorm geïnspireerd geraakt om een aantal kansen voor Rotterdam te realiseren.
Lorem Ipsum
info@rdamsenieuwe.nl
www.rdamesnieuwe.nl