Energetic City 2050 by D Rooker

ALLE MANIFESTEN

Begin maart 2012 is een open oproep geplaatst aan gedreven vooruitdenkers om deel te worden van de Expeditie Energetic City 2050. Missie: het ontwerpen van een nieuw energetisch panorama voor de stad van de toekomst. Een stad zonder de beschikbaarheid van fossiele energie. Een stad waarin stadsbewoners zelf zorgen voor hun energiehuishouding. Samen of alleen. Teams samengesteld uit allerlei disciplines hebben zich ingeschreven met een manifest: idealen en dromen vertaald naar leidende principes in een vurig pleidooi. De Expeditie heeft enthousiasme en inspiratie losgemaakt tot buiten de grenzen van Nederland. In totaal hebben 41 teams - samen meer dan 170 vooruitdenkers - zich ingeschreven. Het is niet ĂŠĂŠn team die een allesomvattende toekomst beschrijft, juist alle teams samen laten zien welke veranderkracht inwerkt op de transformatie van onzeenergiehuishouding. In twee rondes is door eerst het Curator Team en daarna het team van Awesome Elders een selectie gemaakt van drie teams die hun manifest uitwerken naar een stadsontwerp en publiekspresentatie. Drie manifesten met een fascinerende, werkelijk vernieuwende kerngedachte zijn gekozen met oog voor onderlinge diversiteit en de transdisciplinaire samenstelling van de teams. Deze drie teams zijn nu deel van de bemanning van de Expeditie Energetic City 2050: > Energienetwerken als ontwikkelingsdynamiek voor nieuwe publieke ruimtes > Maart 2051 > Innergy De kracht van alle inzendingen samen vind je hier gebundeld, grotendeels in volgorde van binnenkomst. Samen maken ze de stedelijke biodiversiteit van visies en verlangens zichtbaar, vol potentie en voeding voor de toekomst van energie. De rijkdom uit de eerste fase van de Expeditie Energetic City 2050 samengebracht. We zijn onderweg. Alex van Oost en Karin Rikkers Energetic City 2050

ENERGIENETWERKEN ALS ONTWIKKELINGSDYNAMIEK VOOR NIEUWE PUBLIEKE RUIMTES DAVID VERHOESTRAETE | Architect en Stedenbouwkundigekundige TOM MAES | Burgerlijk bouwkundig ingenieur BJORN VERHOFSTEDE | Architect en ruimtelijk planner THOMAS BLOCK | Sociologie, politieke wetenschappen, stadspolitiek en stedenbeleid JAN M. WILLEMS | Economie

Bemanning

EC 2 0 5 0

MANIFEST: Energienetwerken als ontwikkelingsdynamiek voor nieuwe publieke ruimtes Steden hebben zich van oudsher ontwikkeld rondom knooppunten van infrastructuren: voet- en autowegen, rivieren en kanalen, spoor- en tramlijnen. Doorheen de tijd werden telkens nieuwe infrastructuurlagen toegevoegd aan het stedelijke landschap. Elke infrastructuurlaag bracht daarbij een nieuwe stedelijke ontwikkelingsdynamiek op gang en was ontworpen als een hoogwaardige publieke ruimte met een betekenis op schaal van de stad. De vele historische kades, boulevards en stationspleinen getuigen hier vandaag van. Het ontwikkelen van de hedendaagse stad tot een energieneutrale stadsregio vergt opnieuw het toevoegen van een nieuwe infrastructurele laag. Een infrastructuurlaag die kleinschalig gedistribueerde energieproductie/-opslag samen kan laten werken en restenergiestromen kan hergebruiken, kan zowel belangrijke energiewinsten als een hoger hernieuwbaar energieproductiepotentieel op stedelijk niveau genereren. Deze infrastructuurlaag omarmt een multiutilitysysteem: elektriciteit, warmte, koude, communicatie, emobiliteit,…. In de eerste plaats staat hierbij de reductie van het energiegebruik centraal, door energiecascadering als onderdeel van bovenstaande energieclustering enerzijds, alsook door het milderen van het hitte-eilandeffect anderzijds. Energiecascadering gaat uit van het benutten van restwarmte van energieproducerende functies door nabijgelegen energievragende functies, en vergt de aanleg van warmtenetten op een specifiek ruimtelijk schaalniveau. Het temperen van het hitte-eilandeffect daarentegen vergt de

aanleg van nieuwe lineaire groeninfrastructuren en zijn eveneens gebonden aan een specifiek ruimtelijk schaalniveau in functie van het hitteprofiel van het stadsdeel. De benodigde infrastructuurlaag dient dus aangevuld te worden door een lineaire groenstructuur. De multi-utilitystructuur en de groenstructuur kennen een verschillende functionele en ruimtelijke logica. Bij energiecascadering gebeurt dit door de beschikbare energie optimaal te hergebruiken binnen een bepaalde ruimtelijke perimeter, bijv. 10 km. Bij het hitte-eilandeffect gebeurt dit door opwarming tegen te gaan, thermische massa te integreren en natuurlijk koeling tot stand te brengen doorheen het stedelijke weefsel. De uitdaging bestaat erin deze nieuwe technischinfrastructurele lagen zodanig te ontwerpen dat deze - net als alle voorgaande infrastuctuurlagen (auto-, spoor- en waterwegen) - nieuwe openbare ruimtes genereren die sociale betekenis kunnen krijgen in het publiek functioneren van de stad. Door zelfs de verschillende ruimtelijke logica’s te integreren tot één landschappelijk-infrastructureel energiesysteem, en beide ruimtelijke perimeters op elkaar af te stemmen, ontstaat een duurzame basis voor de ontwikkeling van nieuwe types publieke ruimtes. Als basis staat hier de energiebeleving centraal, met gewaarwording van energieschaarste, -kracht en –schoonheid. Distribuerende plekken in de stad die onmisbaar zullen worden.

Ecodienst / Ministerie van Ecologie DHR A VAN ARNHEM HOEKSTRAAT 1 6823 DE ARNHEM Betreft: aangiftebrief nieuwe belastingstelsel Geachte heer Van Arnhem,

Nederland compenseert haar ecologische voetafdruk

Datum

1 maart 2051

Uw aangifte moet bij ons binnen zijn voor

Bijgaand treft u de formulieren aan voor uw belastingaangifte. Deze worden bij uitzondering en op uw verzoek op papier naar u gezonden.

voorbeelden mogelijkheden compensatie

1 april 2051

Naam partner

Belangrijk! Het nieuwe belastingstelsel in 2050 belast consumptie en gebruik. In de consumptie zijn negatieve externe kosten verwerkt. Arbeid, mits nuttig ingezet voor de maatschappij en de omgeving dient ter compensatie. Deze punten worden ingezet bij de ruilhandel. Op internationaal niveau compenseert Nederland haar tekorten.

Verbruik

Het nieuwe belastingstelsel Aangiftebrief Ecobelasting

50 2050

R VAN ARNHEM

collectief vervoer

aansluiten bij of vormen van lokale energiecoรถperatie

Arbeid, nuttig ingezet voor de maatschappij en de omgeving

(zie uw jaaroverzicht van Ixtra voor energiestanden) vervoer

wonen

consumptie

productie

om te compenseren latere jaren met negatieve score

Ha= Ecologische voetafdruk uitgedrukt in hectare

voorbeelden lokale mogelijkheden ruilhandel

Gegenereerde energie

coรถperatief opgewekte energie

verkregen via ruilhandel

Energiebalans Verschil ten opzichte van gemiddelde: uw positieve bijdrage wordt omgezet in spaarpunten. Deze spaarpunten kunt u inzetten voor zorg, opvang, scholing, pensioen of andere persoonlijke verbeteringen. Uw negatieve balans dient maatschappelijk gecompenseerd te worden. Compensatie maatschappelijke bijdrage:

Ha (uw energie balans) Ha (gemiddelde Nederland)

als ruilmiddel

om te compenseren met

zelf opgewekte energie

voedsel in lokale markten

maaltijden op eetclub

Niet vergeten! bij lokale ruilhandel hebben uw punten meerwaarde

opleiding gebruik collectief vervoer

(zie omrekentabel voor equivalent in hectare)

algemeen: charitatieve instellingen

zorg en onderwijs: zorg voor hulpbehoevenden

omgeving: inzetten voor natuur en/of erfgoederen

Investeringen in duurzame energie

extra uren opvang

Bemanning

EC 2 0 5 0

Maart 2051 "Natuurlijk heeft het Ministerie van Ecologie mijn Ecoaangifte al bijna ingevuld (deadline 1 april), maar toch wil ik controleren of ik voldoende bijdraag. Want ik ben gelukkig en anderen moeten dat ook zijn. Mijn ecologische voetafdruk is afgenomen doordat mijn zonnedak goed werkte, maar ik had mij toch liever actiever ingezet voor mijn omgeving". In 2050 zijn duurzame energieopwekking en voedselzekerheid belangrijke schakels van een circulair

zelfvoorzienend economisch systeem. Coöperatieven produceren, handelen en zorgen voor een aantal gezamenlijke diensten, zoals kinderopvang en ouderenzorg. Via ruilhandel verwisselen producten/diensten van één persoon of het coöperatief van eigenaar en het platteland neemt het voortouw in het beantwoorden van de grote vraag naar lokale voedselzekerheid en duurzame energie. Verantwoording wordt afgelegd via de jaarlijkse Ecoaangifte; de brug naar het monetaire stelsel waarvan grotere bedrijven en overheid gebruik maken. "Mijn Ixtra2.0 vertelt mij waar ik moet zijn en hoe ik daar gemakkelijk op tijd kom. Vroeger werkte ik in het kantoorgebouw FocusBuilding. Hier ontmoet ik nu mijn collega's en moeder. Zij woont op de bovenste verdieping en maakt gebruik van de coöperatieve ontmoetingsruimten en keuken". De gebouwde omgeving verandert nauwelijks, maar wordt wel anders gebruikt. Door de

interconnectiviteit tussen systemen, producten en mensen is het eenvoudiger om de vraag naar producten, mensen en energie te verbinden aan het aanbod. De techniek faciliteert slimme oplossingen voor energie, licht en mobiliteit en zorgt voor sluitende productieketens van de circulaire economie. De hiervoor benodigde infrastructuur is flexibel en speelt in op onbekende energiesoorten, aanbieders en vragers. Hierdoor kan worden ingespeeld op pieken, dalen en nieuwe soorten van energie en gebruik. Oude gebouwen zijn grotendeels energieneutraal en nieuwe gebouwen leveren energie. De overige benodigde energie om lokaal zelfvoorzienend te zijn wordt geleverd door het platteland en restplekken in de stad. Naast wind, en zon en warmte/hitte wordt ingezet op hernieuwbare bioenergie. Coöperatieven hebben energieakkers met biobrandstoffen en verwerken (stads)afval tot nieuwe grondstoffen. Platteland en Stad zijn verweven tot multifunctionele gebieden. De voormalige Stadsranden zijn hierdoor de centrale plekken geworden in de regio. Hier zijn werken, leisure, energieopwekking en mobiliteit aan elkaar gekoppeld. Denk aan kuren in de waterzuiveringstanks en vissen in de algenteeltbassins. Het is ook de plek voor bottom-up initiatieven, ruilhandel, de coöperatieven voorzieningen en de transferia voor mensen en goederen. "Duurzaam ben je met elkaar. Ruimte en techniek verbinden ons"

@maart2051 # sociale circulaire economie #ecologische voetafdruk #coöperatieven #ruilhandel #interconnectiviteit

innergy

Bemanning EC 20 50

Op onze reis naar energiticcity@2050 verwachten we de uitgangspunten die de opgave schetst waarschijnlijk al in 2030 te bereiken. Wij nemen u graag mee op onze ontdekkingsreis in de toekomst. In 2030: systeemloze autarkie zelf energie opwekken kleinschalige samenwerkin de aarde raakt energetisch in balans "volksverhuizing" naar de stad stopt En in 2050: is de technologie zo ver gevorderd dat er een overvloed is aan hernieuwbare energie. Energie kost niets. Daarom definiëren wij energie vanaf dit punt niet langer als 'brandstof', maar als de menselijke energie van individu en samenleving. Dat is de energie die in 2050 de grootste waarde heeft. Ervaringen leveren energie op, dus ervaringen creëren waarde. Tot 2030 trokken mensen naar de stad omdat daar het scala van mogelijke ervaringen het grootst is. In 2050 is het technisch mogelijk om met je zintuigen/ gevoel op een andere plaats aanwezig te zijn dan waar je fysieke lichaam is. 'Sensors' verzorgen (bedienen) alle zintuigen, als optelsom van tijd en plaats. Ervaringen zijn daardoor niet meer gekoppeld aan één moment of locatie. Je kiest welke ervaringen je ontvangt op welk moment. Tijd en plaats zijn selectief, kun je zelf bepalen. Hierdoor ontstaan meer, nieuwe en andere mogelijkheden voor ervaringen, en dus energie. De stad in zijn 'oude' vorm is niet langer noodzakelijk voor een hoge ervaringsdichtheid. Het stedelijk leven heeft geen fysieke stad meer nodig. Er ontstaat een publiek domein van zintuiglijke ervaringen. Moment en locatie aan de hand een persoonlijk menu. Aanwezigheid is een vorm van data. Die data zijn op te slaan en daarna dus te delen: ze worden onderdeel van het publieke geheugen. Je kunt ervaringen uit het publieke geheugen inpassen in je eigen leven. Die ervaringen genereren energie. In 2050 zien we ook in materiële zin een ongekende flexibiliteit in functie, eigendom en tijd. Fysiek bezit is overbodig geworden en kan worden vervangen door gebruik. Hoe flexibeler iets is, hoe minder er van nodig is. Een grote hoeveelheid voorwerpen kan worden vervangen door een kleine hoeveelheid hoogrecyclebare grondstoffen die naar behoefte snel en tijdelijk kunnen worden omgezet in voorwerpen door 3D-creators. Voorwerpen worden na gebruik weer omgezet in grondstof. Hierdoor kunnen generieke ruimtes/voorwerpen makkelijk worden veranderd in persoonlijke. Specifieke ruimte ontstaat uit wensen en wordt per stemming/wens/gevoel 3D gecreëerd. Een vaste woonplaats is niet nodig, ook voor wonen-werken-verblijven geldt: geen bezit maar gebruik. dinsdag 3 april 2012

POWERING

CONSUMING

EMPOWERING

OVERVLOED

VOORUITGANGSGELOOF MIJNEN

1850

1900

INDUSTRIALISATIE METROPOLIS EMANCIPATIE OVERBEVOLKING NATIESTAAT

ALLE OBJECTEN SLAAN ENERGIE OP “UNPLUGGED”

AUTO

BELOFTE VAN ONEINDIGE ENERGIE

1950

CLUB VAN ROME GASBEL

PEAK OIL

CENTRUM VS. PERIFERIE CONSUMPTIE CITÉ INDUSTRIELLE

ALLE OBJECTEN WEKKEN ENERGIE OP

GROOTVERBRUIK

2000

SUBURBANISATIE

ALLE OBJECTEN LEVEREN ENERGIE

BESEF EINDIGHEID ENERGIE

POWERGRID OLIE

STOOMMACHINE

ENERGIE OORLOGEN

ENERGIE ECOSYSTEEM

2050

GLOBAL CITY

RADICALE DECENTRALISATIE

HERONTDEKKING VAN DE STAD “LIVING THE LIFE”

STEDELIJKE REGIO’S ENERGIE BURGERSCHAP

STEDELIJKE GROEI

ONDERSCHEID STAD EN LAND VERDWIJNT STADSSTAAT

EMPOWERMENT EMPOWERMENT -

ENERGETIC CITY 2050 2 / 2

SARAH VAN APELDOORN | Architects MAX COHEN DE LARA | Architect / Stedenbouwkundigekundige DAVID MULDER VAN DER VEGT | Architect / Stedenbouwkundigekundige FARID TABARKI | Tijdgeest onderzoeker en Trendwatcher

ENERGETIC CITY

ENERGY CITY

WEDEROPBOUW

ELECTRICITEIT

KOLEN

MEGA TANKERS

Empowerment

De dynamiek tussen drie historische momenten heeft in grote mate vormgegeven aan de samenleving zoals we die vandaag de dag gewend zijn. De Tweede Wereldoorlog creëerde het morele kader dat de basis vormde voor de welvaartsstaat. Het voorkomen van een herhaling van de watersnoodramp van 1952 leidde tot een praktijk van ruimtelijke ordening die wereldwijd de aandacht trok. De ontdekking van de gasbel bij Slochteren tenslotte maakte het mogelijk beide projecten te realiseren. In deze verstrengeling van energie, ruimte en sociale systemen was het noodzakelijk de samenleving centraal te organiseren. Alleen op het schaalniveau van de natiestaat konden de inspanningen en technologie effectief worden ontwikkeld en uitgerold.

In onze Energetic City is energie niet langer een onzichtbaar powergrid maar onderdeel van het alledaagse. Niet alleen gebouwen maar alle gebruiksvoorwerpen – van stofzuigers en telefoons tot auto’s en vliegtuigen - wekken energie op en zijn in staat deze energie op te slaan en te delen. Zo ontstaat een energie ecosysteem waarbij een continue uitwisseling van energie tussen energiedragers en opwekkers kan plaatsvinden zonder centrale aansturing, het systeem houdt zichzelf in leven. De Energetic City kent geen pompstations, stopcontacten of elektriciteitscentrales, energie uitwisseling vindt plaats onafhankelijk van tijd en plaats. De vrijheid en mobiliteit van de inwoners van de Energetic City is oneindig.

Deze verstrengeling staat niet op zichzelf maar is de formule van de moderniteit. Sinds het midden van de 19e eeuw is energie in alle samenlevingsmodellen centraal georganiseerd, gecontroleerd en gedistribueerd. Van Garniers’ Cité Industrielle (elektriciteit), tot het Amerikaanse model van suburbanisatie (olie) en de wereldwijd verbonden Global Cities (kerosine). Alle bekende modellen voor samenleven zijn afhankelijk van top-down opwekkings-, opslag- en distributie systemen voor energie. Burgers in deze modellen zijn afhankelijk van niet direct door hen gecontroleerde systemen.

Vanuit deze vrijheid ontstaan nieuwe samenlevingsvormen. Traditionele grenzen tussen binnen en buiten, wonen en werken, stad en land verdwijnen. Ook de natiestaat is niet langer nodig als controle en distributie systeem. De omvang van het ecosysteem moet slechts in staat zijn de energie behoefte van haar inwoners te kunnen dragen. De Energetic City is een stadsstaat.

Meer nog dan decentrale opwekking zal vooral decentrale opslag van energie het mogelijk maken een nieuwe formule te ontwikkelen. Radicaal decentrale energie opwekking en opslag is daarom behalve een technologische doorbraak vooral een sociale doorbraak. In de Energetic City worden alle sociale, economische, ruimtelijke en politieke modellen van de afgelopen twee eeuwen drastisch herzien.

EMPOWERMENT -

ENERGETIC CITY 2050 1 / 2

ELECTRICITY ROB TEN NAPEL | Architect TOM ABBINK | Kunstenaar

electriCITY Wat er mis ging, 1901, het jaar waarin Nicola Tesla het punt bereikte om de wereld radicaal te veranderen. Dit is een verhaal over wat de wereld had kunnen zijn als Tesla’s grootste uitvinding werkelijkheid was geworden. Nikola Tesla: vader van de wisselstroom, de elektra-motor, robotica, röntgen fotografie, tl verlichting, radio en Wardenclyffe tower. Deze laatste uitvinding werd rond 1904 door de toen jonge wereld, Amerika, gedwarsboomd. Tesla’s zijn doel: de wereld van draadloze energie voorzien. Tesla ontdekte dat de aarde dezelfde eigenschappen heeft als een stalen bol. Dit betekent dat de aarde een geleider is en in zijn woorden: een geladen lichaam zwevend door het heelal, waar Tesla dankbaar gebruik van maakt. De werking van Wardenclyf toren is als volgt: Tesla zette elektrische energie om in een ultra lage frequentie. Deze frequentie pompte hij door de de aarde d.m.v. de toren en waarvan het waar dan ook ter wereld eenvoudig weg ontvangen kon worden door een stalen staaf in de grond te steken. 2050 De zon komt op, trillende lucht verwarmen de zonne-panelen in electriCITY waar AC zoals zijn vrienden hem noemen woont. De stad beweegt, de water kanalen door de stad verkoelen de lucht. AC laat ons de stad zien die radicaal is veranderd nadat de uitvindingen van Nikola Tesla zijn herontdekt. Foton-boerderijen oogsten zonlicht en verspreiden het naar de oranje bol vanwaar de energie over de hele wereld wordt verdeeld. Langzaam gloeit de globe, hij kleurt van rood naar bijna wit wanneer hij op volle toeren draait. Lopend door de straten valt op hoe groen het hier is. De stad is compact en klein met een duidelijke grens. Het water uit de rivier stroomt tussen de huizen en bepaalt de grootte van de stad. Er zijn drie kernen verbonden met groenen stroken. Werken doe je thuis of in grote ontmoetingsplekken met vakgenoten. De scheiding tussen wonen en werken is vervaagd, werken is leven en je identiteit. De tablet met de combinatie van het internet heeft de mens bevrijd van zijn werkplek en hij kan nu overal werken. Het openbare leven in electriCITY is ontspannen met cafe’s, clubs en parken met daarin Musea’s die vertellen over de donkere tijden voor de herontdekking van de uitvindingen van Tesla.

De stad van de toekomst gaat het energievraagstuk niet aanpakken: dat kan alleen de bestaande stad nu Het idee van de stad als productief landschap, beleidsdomein, sociaal kapitaal en laboratorium zelf

Een gedecentraliseerd energienetwerk moet ervoor zorgen dat alle actoren toegang krijgen tot energie, zowel als consument als producent. Onder druk van de internationale energieprijzen worden zo lucratieve lokale manieren gefaciliteerd om energie te besparen, recyclen, op te wekken, te transporteren en op te slaan.

een dienstbaarheid aan het lokale potentieel van de stad. Een architectuur die hiervan een expressie is, ontwikkelt spraakmakende archetypes van energetische symbiose, sociale contracten, ruileconomieĂŤn, stedelijke connectiviteitsdiensten en 'on demand' ruimtegebruik. Waarom zouden we een stedelijke

De stad van de toekomst Een gedecentraliseerd energienetwerk een dienstbaarheid aan het lokale ervoor zorgen dat alle actoren potentieel van de stad. Een architectuur gaat het energievraagstuk moet die hiervan een een expressie is, toegang krijgen tot energie, zowel als energienetwerk Een gedecentraliseerd dienstbaarheid aan het loka Deniet stad van dedattoekomst aanpakken: kan consument als producent. Onder druk ontwikkelt spraakmakende archetypes moet ervoor zorgen datvanalle actoren symbiose, potentieel van de stad. Een architectu energetische sociale energieprijzen alleen de bestaande stad nu van de internationale gaat het energievraagstuk contracten, ruileconomieĂŤn, stedelijke worden zo lucratieve lokale manieren toegang krijgen tot energie, zowel als die hiervan een expressie i Het idee van de stad als productief connectiviteitsdiensten en 'on demand' gefaciliteerd om energie als te besparen, niet aanpakken: dat kan consument producent. Onder druk ontwikkelt spraakmakende archetype landschap, beleidsdomein, sociaal recyclen, op te wekken, te transporteren ruimtegebruik. kapitaal en laboratorium zelf van de internationale energieprijzen energetische symbiose, socia alleen de bestaande stad en nuop te slaan. Waarom zouden we van een stedelijke wordt de bron van engagement, utopie contempleren als er nog zoveel ruileconomieĂŤn, stedelijk Zowel deworden stad zelf als onze stedelijke zo lucratieve lokale manieren contracten, en oplossingen. Hetverantwoordelijkheid idee van de stad als productief te winnen is door opnieuw en beter levensstijlgefaciliteerd zal gaan veranderen; het om energie te besparen, connectiviteitsdiensten en 'on deman Het nieuwe elan van de 'Open Source naar de bestaande stad te kijken? wordt belangrijker waar je woont en landschap, beleidsdomein, sociaal City' wordt gekenmerkt door nieuwe op teorganisaties wekken, teDe transporteren ruimtegebruik. dringende problematiek vraagt met wie.recyclen, Innovatieve kapitaal laboratorium zelf vormen vanen cartografie die het lokale die begint zouden bij van bedrijven inwoners gaan om radicaliteit, maar Waarom en op en te slaan. we een stedelijk potentieel geologische en wordt de van bronde van engagement, het onderkennen van het onhoudbare samenwerkingen aan, stemmen hun Zowel de stad zelf als onze stedelijke utopie contempleren als er nog zove topografische basis, het sociale productie en consumptie op elkaar radicale van de grenzeloze groei. Het verantwoordelijkheid en oplossingen. kapitaal en economische dynamiek levensstijl zal gaan het te zegeningen winnen is door opnieuw en bet tellen van onze stedelijke af, ontwikkelen aanvullende dienstenveranderen; Hetinzichtelijk nieuween elan van de 'Open Source vruchtbaar maakt. wordt belangrijker je woont en gevallen naarterug denaar bestaande stad te kijken ons in veel voor het stadsnetwerk, plukken hierwaar de brengt De wordt stad kangekenmerkt zo rekenschap door afleggen City' nieuwe de basis van menselijk samenleven en vruchten van en delen hun kennis. Wat met wie. Innovatieve organisaties De dringende problematiek vraa van haar verbruik maar bovenal van goed is voor de stad, is goed voor haar daarmee dichter bij de grootste bron vormen van cartografie die het lokale haar mogelijkheden om effectiever van bedrijven en inwoners gaan om radicaliteit, maar die begint b van menselijke inventiviteit. Power to inwoners en andersom. potentieel van deen geologische en te organiseren produceren. aan, stemmen hun het onderkennen van het onhoudba the city! De rol vansamenwerkingen de stedebouw en architectuur Algemene belangen topografische basis, alshet eensociale zal hierdoor drastisch veranderen. De productie en consumptie op elkaar radicale van de grenzeloze groei. H positieve energiebalans en duurzame locatie en het imago van de stad in het kapitaal en economische dynamiek ecosystemen moeten worden af, ontwikkelen aanvullende diensten tellen van onze stedelijke zegeninge inzichtelijk maakt. internationale netwerk blijft belangrijk, beschermden vruchtbaar tegen overheersende voor stadsnetwerk, brengt ons in veel gevallen terug na maar wordt in het balans gebracht met plukken hier de De private stad belangen. kan zo rekenschap afleggen vruchten van en delen hun kennis. Wat de basis van menselijk samenleven e van haar verbruik maar bovenal van goed is voor de stad, is goed voor haar daarmee dichter bij de grootste bro haar mogelijkheden om effectiever inwoners en andersom. van menselijke inventiviteit. Power te organiseren en produceren. De rol van de stedebouw en architectuur the city! Algemene belangen als een

DE (GROENTE)TUIN VAN ARNHEM SANDER SMOES | Architect, stedelijk ontwerper BART KOK | Bouwkundige

MANIFEST De (groente)tuin van Arnhem? De vraag naar ruimte en de vraag naar gebruik! Hoe gebruiken wij onze steden? Hoe zien wij onze ruimte en natuur daartussendoor? En hoe zien we ons zelf? En dat afgezet tegen de onoverkomelijke, onuitputtende, niet te remmen en niet te stuiten groei in gebruik van al wat we (denken) nodig (te) hebben. De aantallen mensen op deze aardkloot, die maar groeien en groeien en groeien (en is het niet in aantal, dan wel in omvang). Gebieden zijn geen gebieden, landen zijn geen landen meer. Onze (of van wie eigenlijk) hele wereldbol is maar een kléin onderdeel van ons heelal. Het gebruik van water, licht en energie is maar een fractie van dat geheel. En de zon heeft genoeg energie voor ons allemaal! Maar willen wij de zon wel zo van dichtbij? En wat hebben we eigenlijk nodig? Heeft het gezin met die moestuin bijvoorbeeld niet al genoeg voor zichzelf en naasten? Steden groeien, naar de vraag naar meer. De groei in gebruik en het gebruik van energie. De ongebreidelde trek van platteland naar onze steden. En de steden die de vraag niet meer aankunnen, verdichten, dichtslippen en vastlopen. Globalisering, waarbij de verschillende samenlevingen op onze aarde elkaar sneller vinden dan misschien wel zou moeten en verweving van gebieden (lees steden en landen) tot één mondiaal geheel. De vraag naar meer en meer en meer staat vast. De reden waaróm is misschien wel de vraag. Varkensflats, megastallen en dan maar alles exporteren naar verre oorden en vice‐versa. Waarom niet genoeg is genoeg is genoeg!? In plaats van meer en meer en meer?! Wat is er mis met de tros tomaten uit je eigen tuin aan je eigen struiken en is deze tros niet voldoende voor een salade voor jezelf en een paar meer. Dichter bij huis, zodat het vervoer ervan geen energie kost, maar het ons wél oplevert. Begint het niet bij voor ons zelf te zorgen en voor de naaste omgeving in plaats van híer iets te doen en te transporteren naar de ander kant van de wereld en andersom? En dan Arnhem. Hoe past Arnhem in dit geheel? Die tros tomaten, het graan voor ons brood. Dat groen geeft ons direct zuurstof en de groente geeft ons de energie voor het leven. Arnhem als groen en zelfvoorzienend metropool van Nederland. Terug naar de zelfvoorziening. Wat je van dichtbij haalt hoef je niet te transporteren. Wat hier groeit laat ons allen bloeien!

Straks

De Buurt

http://www.debuurt.nl/

dschap van de graag

nige

nemers unnen ndigd

oners

Straks

De Buurt

http://www.debuurt.nl/

n en als

erdoor

te de dus

ist de ensen

DEBUURT.NL BERTRAM ZANTINGE | Architect KRISTIAN T.K. SPASOV | Bouwkundige ROZEMOND B.M. ZIGTERMAN | Filosofe KEIMPKE F.L. ZIGTERMAN | Bouwkundige

debuurt.nl Wil je Arnhem duurzaam maken, dan moet je beginnen bij haar inwoners. Het is immers niet techniek die leidt tot duurzaamheid maar de wijze waarop techniek gebruikt wordt. Iedere Arnhemmer kan bijdragen aan een duurzame stad. Een grasmaaier en ander tuingereedschap kun je delen met de buren. De gepensioneerde overbuurvrouw kan op jouw kinderen passen, van de achterbuurman kun je de auto lenen. De mevrouw op de hoek houdt erg van koken, zij kookt graag een portie extra zodat jij na je werk niet meer langs de snackbar hoeft maar tegen een kleine vergoeding een maaltijd bij haar af kunt halen. Onze benadering richt zich op de vindingrijkheid, creativiteit en gemeenschapszin van de Arnhemmers. De stad hoeft niet op de schop, grote investeringen zijn niet noodzakelijk. Het enige wat wij zullen doen is een website bouwen. Buurtbewoners kunnen op deze website producten en diensten aanbieden of juist vragen. Afnemers Nu kunnen deze producten en diensten beoordelen. Door een persoonlijk profiel aan te maken kunnen buurtbewoners elkaar beter leren kennen. Op de site kunnen evenementen worden aangekondigd maar je kunt hier bijvoorbeeld ook melden dat je kat is weggelopen. De gemeente kan hier werkzaamheden aankondigen, de politie kan oproepen doen. Onderling kunnen de buurtbewoners elkaar berichten sturen om afspraken te maken over bijvoorbeeld het delen van een auto. Door deze website wordt het voorzieningenaanbod in de stad aanzienlijk uitgebreid. Afstanden worden korter, het transport binnen de stad vermindert maar ook de consumptie van goederen als autoâ&#x20AC;&#x2122;s en gereedschap daalt. Dat is niet alleen beter voor het milieu maar scheelt ook in de portemonnee. Het delen van producten en diensten door buurtbewoners versterkt de sociale samenhang. Hierdoor wordt de buurt een hechte gemeenschap. Dit gevoel van collectiviteit vormt een goede voedingsbodem voor de ontplooiing van duurzame initiatieven. Gezamenlijk kunnen de buurtbewoners plannen ontwikkelen om bijvoorbeeld een gemeenschappelijke moestuin aan te leggen en te beheren, of om te investeren in een installatie voor warmte- en koude-opslag in de bodem. Gezamenlijk initiatief nemen betekent meer investeerders, daardoor meer middelen, dus een grotere slagingskans en uiteindelijk meer effect. De website is het middel voor de Arnhemmers om hun toekomst duurzaam vorm te geven. Juist de informatietechnologie, zo vaak verguisd omdat zij ons minder sociaal zou maken, brengt de mensen bij elkaar en maakt het mogelijk dat zij samen bij kunnen dragen aan een duurzame stad. Wij maken Arnhem niet duurzaam, dat doen de Arnhemmers zelf.

NU(T)

‘Laten we de kantoorpanden; de pakhuizen van de 20ste-en 21ste eeuw, vullen met het goud van de 21ste eeuw; energie!’

2012

2050

NU(T) 2012

Feit 1

Feit 2

‘Laten we de kantoorpanden; de pakhuizen van de 20ste-en 21ste eeuw, vullen met het goud van de 21ste eeuw; energie!’ DUURZAME ENERGIE HEEFT GROEIENDE LEEGSTAND

OVERGANG NAAR EEN GROTE RUIMTELIJKE IMPACT: 2012

VASTGOED:

2050

2012 Feit 1

Feit 2

Energiewinning laat al eeuwen flinke sporen na in ons landschap. Hele veengebieden zijn gedecimeerd door de turfwinning; de eerste generatie energielandschappen. De tweede generatie energielandschappen, olie en gas in de bodem, zijn minder fysiek herkenbaar maar vooral institutioneel van aard. De opgave waar we nu voor staan, de noodzakelijke overgang naar een duurzamere robuuste samenleving, zal net als de eerste generatie een grote impact hebben op onze omgeving. De derde generatie energielandschappen (de renewables) vergen veel ruimte en zullen lokaal en kleinschaliger, en dus dichter bij de bewoonde wereld, plaats vinden.

Circa 7 miljoen vierkante meter kantoorruimte staat leeg in Nederland en een enorme afwaardering is noodzakelijk. In de zoektocht naar oplossingen voor de leegte wordt veelal gekeken naar andere verblijfsfuncties. Soms van tijdelijke aard voor creatieven of studenten, soms van blijvende aard in de vorm van wonen of hotel. Dit zal slechts voor 20% van de leegstand een oplossing bieden. Want waar veelal aan voorbij wordt gegaan is dat de monofunctionele locatie het probleem is.

OVERGANG NAAR DUURZAME ENERGIE HEEFT EEN GROTE RUIMTELIJKE IMPACT:

GROEIENDE LEEGSTAND VASTGOED:

2050 Het huidige leegstaand vastgoed is zo te transformeren dat het onderdeel gaat uitmaken van het 3e generatie energielandschap. Lege kantoren kunnen een hoofdrol spelen in de duurzame zelfvoorzienende stad van 2050. ORGANISEER

NUTS

De transitie naar duurzame energieopwekking veroorzaakt in ons kleine land conflicterende ruimteclaims. Coรถrdinatie en slim (dubbel) ruimtegebruik is nodig.

Maak leegstaand vastgoed nuttig voor iedereen. Niet iedereen heeft de mogelijkheid om nabij zijn woning een eigen energievoorziening tot stand te brengen (denk aan bewoners van de talrijke monumenten in binnensteden). Biedt deze mensen de mogelijkheid om binnen de contouren van hun eigen stad, in coรถperatie, te voorzien in hun eigen energie. Dit kan in het energiepark.

We kunnen direct aan de slag; door leegstaande kantoorgebouwen te transformeren tot N(ieuwe) UT(ilitaire) gebouwen, kan zowel de leegstand worden bestreden, als gewerkt worden aan een aantrekkelijke zelfvoorzienende stad van 2050. Van monotoon kantoorpark naar multifunctioneel voedsel en energiepark.

NU(T) E. LANGENBERG | Architect J. HEIJNS | Duurzaamheidspecialist R.KUIKEN | Stedenbouwkundigekundige

biogas uit lokale landbouw

bestemmingsplan op basis van energie vraag&aanbod

transit oriented development

glastuinbouw, wonen en zonne-energie

lokale wateropslag

e e e

open land: productie en recreatie

planning op basis van prestatie

snelwegen

HERONTDEKKING VAN DE STADSTAAT

coöperatieve windfarms

transport over water

HERONTDEKKING VAN DE STADSTAAT

verbindt. Het ‘energieverbruik’ van dit ‘Daily Urban System’ en het

HAN DIJK | Stedenbouwkundigekundige BORIS HOCKS | Regionaal ontwerper Dit stelt eisen aan de structuur van de stad en het ommeland. MICHIEL VAN DER ZEIJL | LandschapsArchitect Leidend voor de EVA stadGLADEK is een |performatieve planning, een ruimtelijk Urban and industrial ecologist Matthew Fraser | Industrial ecologist and visual communication strategist plan waarin iedere functie iets moet teruggeven aan de stad. Deze

rendement is onduidelijk. Inwoners zijn te afhankelijk van voedsel,

vorm van plannen vervangt de restrictieve (bestemmings)plannen.

water en energie wat buiten de stad geproduceerd wordt. Dit

Zo verdwijnt de ‘dit mag niet’ regelgeving. Bijsturen moet op basis

kost inwoners energie en dus geld. Dit systeem moet anders;

van daadwerkelijke data, gericht op rendement, ontwikkeling en

We leven niet in een stad maar in een ‘Daily Urban System’, een systeem dat ons werk, wonen, voorzieningen en recreatie

e e e

open land: productie en recreatie

planning op basis van prestatie

snelwegen

coöperatieve windfarms

transport over water

HERONTDEKKING VAN DE STADSTAAT We leven niet in een stad maar in een ‘Daily Urban System’,

Dit stelt eisen aan de structuur van de stad en het ommeland.

een systeem dat ons werk, wonen, voorzieningen en recreatie

Leidend voor de stad is een performatieve planning, een ruimtelijk

verbindt. Het ‘energieverbruik’ van dit ‘Daily Urban System’ en het

plan waarin iedere functie iets moet teruggeven aan de stad. Deze

rendement is onduidelijk. Inwoners zijn te afhankelijk van voedsel,

vorm van plannen vervangt de restrictieve (bestemmings)plannen.

water en energie wat buiten de stad geproduceerd wordt. Dit

Zo verdwijnt de ‘dit mag niet’ regelgeving. Bijsturen moet op basis

kost inwoners energie en dus geld. Dit systeem moet anders;

van daadwerkelijke data, gericht op rendement, ontwikkeling en

synergetisch, cyclisch en meer op energie gericht. We moeten

duurzame ontwikkeling van de stad, niet op basis van vastliggende

weten wat er verbruikt en verbouwd wordt. Energie en gebruiksdata

politieke termijnen. Het nieuwe bestemmingsplan moet uitgaan van

als leidende principes voor de stad: een performatieve planning.

energiestromen: functies die energie leveren komen naast energie vragende functies.

De sturende principes voor de stad zijn energie, water en voedsel. Deze elementen bepalen regelgeving èn de vorm van de stad. In de middeleeuwen was Europa bedekt met stadstaten en vrijsteden,

ater

stedelijke eenheden die met hun eigen landerijen en omgelegen gehuchten voorzagen in hun eigen voorziening. De verbindingen met andere steden stelde ze in staat om economisch te groeien en te

planning, een ruimtelijk

even aan de stad. Deze (bestemmings)plannen. Bijsturen moet op basis

ement, ontwikkeling en

systeem zoals we dat nu kennen: ‘stadstaten’ binnen het sociaaleconomisch construct van Europa. Landsgrenzen binnen Europa zijn overbodig en de stad en het ommeland is de ultieme eenheid voor de nieuwe energieen waterhuishouding en de kern van economische

voorzien in behoeftes waarvoor ze zelf geen productie kenden.

ontwikkeling. De stadstaat voorziet in haar eigen productie en maakt

Met het voorbeeld van de middeleeuwse ‘stadstaat’ in gedachten

de veiligheid van Europa.

wordt de stad van de toekomst opnieuw vormgegeven. Rondom een

tad en het ommeland.

2050 is de volgende stap, een herijking van het sociaal economisch

compacte stad liggen de landerijen, de productielandschappen van de stad. Dit gebied is de periferie van de moderne stad; het gebied tussen het buitengebied en het centrum. In dit perifere gebied liggen de grootste kansen om de stad zelfvoorzienend te maken.

optimaal gebruik van het sterke netwerk, de economische kracht en

De nieuwe stadstaat, gevormd en beheerd middels performatief plannen is het leidend principe voor de (her)ontwikkeling van de stad in 2050 02 april 2012

CYCLICITY

Het water in de Rijn is al overal in de Wereld geweest. In de bergen, de zee, de lucht. De Rijn heeft Midden Europa voortgebracht, handel, cultuur, mensen. Permanent in beweging, deel van grote en kleine cycli. In de crisis van 2010-2020 begrijpen we eindelijk dat ALLES CYCLISCH moet; energie & vervoer, voedsel& bouwproductie, en dat we het in EIGEN HANDEN moeten nemen! De veelvraat-stad die energie, voedsel en grondstoffen opslokt in ruil voor tonnen afval en verwoeste ecosystemen – die STAD ZELF moet een ECOSYSTEEM woorden, stabiel door gesloten kringlopen, stabiel door netwerken van veel kleine, diverse spelers – ONS. Sociale netwerken versnellen het SAMENWERKEN, de stad begint in kringlopen te functioneren: CYCLICITY. Tot 2020 word ik adviseurs-lid in een energie-cycle, aandeelhouder van een kleding-cycle, professioneel lid in een bouw-cycle en oogsthelper in een groente-cycle. Het organiserend principe van de CYCLES is dat iedereen op basis van kennis in meerdere cycles lid kan zijn en dat elke cycle multidisciplinair is. Men is zowel leverancier als klant, soms is cycle-werk betaald, soms wordt wederzijds in natura vergoed. Energie&vervoer-cycles bestaan uit een systeem van decentrale opwekking; biowarmtekrachtkoppelingen, wind- en zonne-energie binnen stad en regio, met warmte-koude opslag en elektrisch vervoer als ‘rijdende batterijen’, stabiel door de combinatie van klein- én grootschaligheid. Deze cycles ‘draaien’ niet maar verdelen en balanceren. Goederenvervoer loopt terug, met name van voedsel en halffabricaten. Voedsel&water-cycles worden lokaal en regionaal gesloten. Overproductie en milieulasten verdwijnen door productie-op-bestelling. ‘Food-literacy’ groeit door het bijna dagelijkse contact met de voedsel- en waterkringloop. Bijna iedereen neemt deel in een cycle, als stadsboer, helofytenkweker, regionale bioafval-leverancier, of rijdende bezorg-boer, en zeker in eat-what-you-harvest restaurants. De goederenproductie, vooral van elektronica, zet door de zeldzame-aarden schaarste onvermijdelijk cycles op, hoogwaardige secundaire grondstoffen zijn goedkoper en minder politiek-gevoelig dan primaire. De Bouw-cycles met hoge loonkosten en veel reststromen slagen uiteindelijk door veel ruilwerk, nagenoeg 100% biologische bouw en grootschalige leasing. CYCLICITY rust op inzicht en medeverantwoordelijkheid van individuen en collectieven, lidmaatschap in de CYCLES op alle niveaus. Het begint kleinschalig, lokaal én regionaal, breed én divers. De geschiedenis van Arnhem begint met de St-Jansbeek. Het project waarmee het voor ons begint in 2012 is een locatie aan de Rijn midden in Arnhem. We starten CYCLES op van energie, voedsel en materialen waarin mensen actief CYCLE-deelnemer kunnen worden.

PASS THE MEMBRANE Guido Yntemap | Stedenbouwkundigekundige, planoloog Bert Roete | Stedenbouwkundigekundig ontwerper Lars Schothuis | Landschapsontwerper Frank Marcus | Architect

Pass the Membrane De prikkeling van zintuigen, geest en brein is de energie van de stad. Ontmoetingen, in de breedste zin van het woord, zijn de nieuwe ‘brandstof’ voor individu en samenleving. Om hier zelf in te voorzien, vraagt door spreiding van contacten, functies en talent nog steeds om traditionele energie op globaal niveau: mobiliteit. Van oudsher is verplaatsing gekoppeld aan (over)leven. Primair vanuit de noodzaak van veiligheid en voedsel, maar gaandeweg steeds meer gedreven door economie, welvaart en sociologie. De evolutie van vervoersmiddelen is toe aan een nieuwe stap om te beantwoorden aan de immer doorgaande versnelling van ons leven. Nog explosiever is de ontwikkeling van de virtuele mobiliteit. De functie van hulpmiddel en communicatiemiddel is inmiddels omgezet naar een digitaal leven waar we onszelf of een alter –ego zijn. Netwerken zijn hier niet gebonden aan plaats en persoon, maar aan, desgewenst anonieme, profiles. De toenemende permeabiliteit van het membraan tussen werkelijkheid en virtualiteit maakt het uiteindelijk mogelijk om op een andere plaats aanwezig te zijn dan waar je fysieke lichaam is. Hierdoor ontstaan meer, nieuwe en andere mogelijkheden voor ontmoetingen, en dus energie en dus mogelijkheden voor een verdere evolutie van onszelf en de stad. Door innovatie en extrapolatie van zowel de fysieke als virtuele versnelling vraagt verplaatsing niet langer fysieke infrastructuur en persoonlijke aanwezigheid. Inspiratieloze verharde ruimte verdwijnt hiermee uit de ordening van de stad. Landschap en stad zijn één, hoogstedelijk wordt hyperstedelijk, de stad voedt en maakt gezond. De virtuele stad is zowel een netwerk als ieders eigen stad. Je beweegt je vrij, jij bent het centrum in het netwerk: niet één centrum per stad, maar honderden. Binnen het robuuste raamwerk dat het karakter van de stad bepaalt, creëren stedelingen hun eigen stad. Fysiek bezit kan worden vervangen door informatie waarmee tijdelijk gebruik kan worden gerealiseerd zowel op het gebied van data als voorwerpen. Hierdoor kunnen generieke ruimtes makkelijk worden veranderd in persoonlijke. Door de nieuwe mobiliteit krijgt de stad een membraan tot een virtuele wereld waar we zelf controle over hebben. De huidige overbodig geworden infrastructuur en (werk)gebouwen transformeren naar een inspirerend stedelijk weefsel. De fysieke stad geeft energie, is puur, echt, een prikkeling van de zintuigen. Hier en virtueel ontmoeten mensen elkaar voor inspiratie, innovatie, motivatie en co-creatie. Pass the Membrane, Live the Energiticcity!

Energie: Het betaalmiddel van de toekomst Laura Alvarez | Architect Ana Ă lvarez RodrĂguez | Technische bedrijfskunde Martin Pallister | Filosofie

Energetic city2050 2050 Energetic city Energie: het betaalmiddel van de toekomst

Energie: het betaalmiddel van de toekomst Met dit voorstel voor Energetic City 2050 willen we het volgende bereiken: 1.volledige energievoorziening,

Met dit voorstel voor Energetic en City 2050 willen we het volgende bereiken: 2.optimale energiebesparing door gebruikers.

1.volledige energievoorziening, en

Regionaal opgewekte energie die voor 100% voorziet in de vraag leidt niet automatisch tot optimale energiebesparing bij gebruikers. Mensen hebben een stimulans nodig om zuiniger met energie om te gaan. De houding en het gedrag van mensen ten aanzien van energie dient te veranderen.

Om zowel doelstelling 1 als 2 gebruikers. te bereiken, stellen we het volgende voor: 2.optimale energiebesparing door

Regionaal opgewekte A. De Groene App energie die voor 100% voorziet in de vraag leidt niet automatisch tot optimale energiebesparing bij gebruikers. Mensen hebben een stimulans nodig om zuiniger met energie om te gaan. Energie van wordtmensen het belangrijkste betaalmiddel in Energetic Zowel goederen als diensten. Dit De houding en het gedrag ten aanzien van energieCity. dient te voor veranderen. stimuleert enorm om zuinig met energie om te gaan.

wordenstellen betaald in units energie op een energierekening (in plaats van geld op een Om zowel doelstelling 1 als •2Salarissen te bereiken, we het volgende voor: bankrekening).

A. De Groene App

• Met de Groene App op je smart apparaat wordt energie van je persoonlijke energievoorraad afgeschreven. • De waarde van goederen en diensten wordt uitgedrukt in units energie.

Energie wordt het belangrijkste betaalmiddel in Energetic City. Zowel voor goederen als diensten. Dit stimuleert enorm om zuinig met energie om te gaan. B. Burgers, wijken en bedrijven zorgen voor hun eigen energie. Ze worden zowel gebruikers, als generators en leveranciers van energie.

• Salarissen worden betaald in units energie op een energierekening (in plaats van geld op een Stadsbewoners en wijken spelen een actieve rol in het lokaal opwekken van energie. Energie wordt de spil bankrekening). waar het stadsleven om draait en er wordt zuinig mee omgegaan.

• Met de Groene App opbetekent je smart Op kleine schaal dit:apparaat wordt energie van je persoonlijke energievoorraad afgeschreven. • Aan huis opgewekte energie dankzij o.a. KWO, het gebruik van zonne-energie, warmtewinmuur, slimme gevels, bio-energie, etc.

• De waarde van goederen en diensten wordt uitgedrukt in units energie.

• Iedere burger of wijk kan een teveel aan energie terug op het netwerk storten en verkopen aan bedrijven en particulieren via een digitale veiling. In ruil daarvoor krijgen ze energie credits. Dit stimuleert gebruikers om zuinig met energie om te gaan.

B. Burgers, wijken en bedrijven zorgen voor hun eigen energie. Ze worden zowel gebruikers, als Op grotere schaal betekent dit: generators en leveranciers van energie. • Neutrale gebouwen: Monofunctionele gebouwen die door alle burgers worden gebruikt. Een

Stadsbewoners en wijken spelen een actieve rolvoor in meerdere het lokaal opwekken van energie. Energiedan wordt neutraal kantoorgebouw bedrijven is bijvoorbeeld veel energiezuiniger apartede spil voor elkzuinig bedrijf. mee omgegaan. waar het stadsleven om draaitgebouwen en er wordt • Het slim inzetten van een “Yin-Yang” infrastructuur: optimaal profiteren van energieverspilling van ene gebouw in een ander gebouw. De culturele en publieke infrastructuur slim positioneren in de stad.

Op kleine schaal betekent dit:het

• Aan huis opgewekte energie dankzij o.a. KWO, het gebruik van zonne-energie, warmtewinmuur, • Hybride gebouwen: 24 uur per dag optimaal gebruik maken van de ruimte dankzij flexibele slimme gevels, bio-energie, etc. concepten met diverse functies. De bestaande infrastructuur moet daarbij waar mogelijk wel hergebruikt worden voor optimale • Iedere burger of wijk kan een teveel aan energie terug op het netwerk storten en verkopen aan energiebesparing. bedrijven en particulieren via een digitale veiling. In ruil daarvoor krijgen ze energie credits. Dit stimuleert gebruikers om zuinig met energie om te gaan. Onderzoek

Op grotere schaal betekent dit: Hoe beïnvloedt de Groene App, het lokaal opwekken van energie en de daarmee gepaarde Maatschappelijk: veranderingen in de ruimtelijke ordening, de sociale interactie en het buurtgevoel?

• Neutrale gebouwen: Monofunctionele gebouwen die door alle burgers worden gebruikt. Een Economisch: Hoe werkt het gebruik van energie als betaalmiddel en eventuele concurrentie met goederen en neutraal kantoorgebouw meerdere bedrijven is bijvoorbeeld veel energiezuiniger dan aparte diensten van buitenvoor de stad? gebouwen voor elk bedrijf. Ruimtelijke ordening: • De huidige situatie en de mogelijke toekomstscenario’s voor Energetic City • Energie als ontwerpmiddel: Van intelligente netwerken tot slimme gebouwen. • Ruimtelijke gevolgen van het decentraal opwekken van energie. Gespecialiseerde wijken versus generieke wijken. • Positie van publieke infrastructuur in de stad voor een optimale energie-efficiëntie. • Nieuwe gebouw typologieën.

SLIM ENTREPRENEURIAL LANDSCAPE Wilrik Kok | Bodemenergie Smart Grids Karina Pe単a | Social media strategies en Smart Landscape Constructions Siebe Vrieswijk | Duurzame ontwikkeling ondergrond Chandralekhe Elango | Sustainable energy technology Martin Bloemendal | Duurzame energie en (geo)hydrologie

Manifest voor Arnhem als Slim Entrepreneurial Landscape (SEL) lokale kracht en energie potentieel verbind de regio Arnhem

Dit manifest is geschreven vanuit een transitie perspectief. Kern van de transitie is de samenleving zo te organiseren dat iedereen de juiste prikkels en ontwikkel mogelijkheden krijgt om een bijdrage te leveren aan een duurzame samenleving. Wij zijn de samenleving en samen maken wij de samenleving. Als focus in het energie vraagstuk staat integraliteit centraal. Door de sectorale benadering en single purpose insteek, zijn we omgeven door inefficiënties, die ons niet eens opvallen. Met SEL maken we iets los waardoor de mensen in de stad deze sub-optimaliteiten gaan aanpakken, daarmee komt de ontwikkeling van het duurzame stedelijk landschap in een stroomversnelling. SEL is een open eco innovatie model voor stedelijk landschap vanuit het perspectief van stadsbewoners, hun interactie met de leefomgeving en de kwaliteit van het landschap. Deze ruimte is waar die sociale interactie en beleving van het dagelijks leven in de stad plaatsvindt. Dit (toekomstig) landschap is geïnspireerd door (lokaal) ondernemerschap dat de waarden, dromen en behoeften van de stedelijke samenleving als gebruikers en bouwers weerspiegelt. Een belangrijke kwaliteit van een SEL is dat ze dynamisch en zelf organiserend is. Ze veranderen voortdurend, door hun inwoners, de stroom van goederen, de energie, de assertiviteit en ondernemerschap van mensen. Vraag en aanbod veranderen sneller dan regels. Kaders die toekomstige technieken niet uitsluiten zijn van levensgroot belang. Vraag en aanbod wordt beter met elkaar verbonden en afgestemd op zowel duurzame hulpbronnen, maar ook op de stadsbewoners. Door de ondernemersgeest van mensen te stimuleren komt er energie vrij om dingen beter en efficiënter te maken. SEL weerspiegelt gedrevenheid in de stad. Slim in de stad als organisatie is efficiënt evenals intelligent en slank. We benadrukken dat de transitie niet in vooraf geplande paden verloopt, het is een adaptief proces op basis van 5 principes die leiden tot duurzaamheid en innovatie:

1. Link: Door overheden, bedrijven en inwoners te verbinden, voor een meerwaarde onder ondernemers 2. Activate: Alle lokale, korte- en lange-termijn maatregelen voor benutting van hulpbronnen activeren 3. Shift: Definieer de rollen en verantwoordelijkheden van stakeholders vooraan in het ontwikkel-proces Alloceer kosten/baten bij de juiste partijen zodat de insentive voor optimaal beheer en gebruiker is. 4. Invest: Investeer in ketenintegratie en mogelijkheden voor inpassen duurzame technieken. Zo kunnen de hogere orde ineﬃciënties worden geidentificeerd en op gelost. 5. Lead: Begeleid het planningsproces, die begint met het begrijpen van deze ruimtes tussen de bestaande bebouwing.

GROEI NAAR START

2050

E100

TIJD

kwaliteit

0100110

Eweb TRI-GEN.

REV. OSM.

WKK WATER TEL TV 0100110

GAS WATER TEL TV 0100110

ARBEID TEMPERATUUR

TIJD

GRO E I NAAR START

2050

Energie is per definitie niet duurzaam. Energie gaat niet verloren (1e wet thermodynamica), energie wordt omgezet in entropie, er is sprake van devaluatie (2e wet), energie is dus niet recycleerbaar. De oplossing van het ‘energieprobleem’ ligt daarom in de kwaliteit van de energie, de exergie, eerder dan in de hoeveelheid. 40 Jaar na de Club van Rome - die ons het einde van de brandstofreserves voorspelden in…1997 – lijkt het bovendien gepast om kritisch om te gaan met veranderingen geleid door fixatie op hoeveelheden. Het veranderingsproces moet dus niet gaan over hoeveelheden en bijgevolg negatieve begrippen zoals tekorten en crisissen maar over een optimistische visie over maximale kwaliteitsketens. Deze worden niet verkregen door een verdere optimalisatie of stapelen van oplossingen die gebaseerd zijn op oude zienswijzen. Daarom mogen we de toekomst niet inrichten als een progressieve verbetering van het heden dankzij voortschrijdend inzicht maar moeten we groeien naar een nieuwe start. Een era gebouwd op nieuwe fundamenten die gebaseerd zijn op exergie in plaats van op calorie. Inderdaad, groeien naar, want dit manifest is geen klassiek statement waarbij om de vorm radicaal gebroken wordt met het heden maar een haalbaar transitieproces. De consequenties van het exergiedenken leiden wel tot ingrijpende noodzakelijke vernieuwingen voor de infrastructuur, maar we mogen aannemen dat hierbij eerder een parallel met de wet van Moore gaat gelden dan de wet van de drie generaties, zodat 2050 zelfs geen utopie is maar een werkelijk toekomstperspectief. Als de basis exergie is, zal een duurzame samenleving per definitie electrificeren. Electriciteit en ook zonlicht hebben aantoonbaar de hoogste kwaliteit. Een onmiddelijk gevolg is dat we hierdoor vanzelfsprekend kunnen overgaan van een top-down naar een bottum-up organisatie. Niet als opgelegd uitgangspunt maar juist gesteund door de voorgestelde transitie: fossiele brandstoffen zijn energiebronnen die enkel centraal kunnen gegenereerd en verdeeld worden terwijl zonlicht en electriciteit geoogst kunnen worden door de stadsbewoner zelf. Geen betere motor voor bewustwording en ondernemerschap dan de werkelijk gefundeerde wetenschap dat je een hoogwaardig zelfstandig onderdeel vormt van het energetisch panorama van de stad. Niet de hoeveelheid maar de kwaliteit, remember. De evolutie van de mens –wat deel uitmaakt van ons transitieproces – naar een steeds (zelf)bewustere, minder gezagsgevoelige stedeling past hier logisch en optimistisch in de nieuwe Homo Exergeticus. 40 Jaar na het document ‘Grenzen aan de Groei’ dat faalde als energievoorspelling maar slaagde als bewustwording, komt de Club van Arnhem met ‘Groei naar Start’: een exergiewetenschap tot burgermanifest. GROEI NAAR START

De zelflerende stad

De stad vernieuwt zichzelf

2050

In 2050 zal men bewust omgaan met energie en grondstoffen; het nieuwe goud. De individualistische consumptie maatschappij werkt niet meer. Een netwerksamenleving ontstaat met duurzaam gebruik, hergebruik (repareren en recyclen) en benutting van lokale voorzieningen en bronnen. Burgers besteden méér tijd en middelen aan voedsel, water, warmte en energie voor hun dagelijks leven. Ze werken veel samen en gebruiken de stad anders dan nu. Ieder individu heeft energetische waarde in de nieuwe stad! Nieuwe ‘ambachten’ doen hun intrede. Handige burgers bedenken lokale oplossingen van high-tech energiesystemen en voedselproductie tot reparatiewinkels van kleding, fietsen en huisraad. Naast de grote bedrijven zijn het vooral deze lokale genieën die innoveren en de nieuwe opgaven oplossen. Ze zijn het instrument van een zelfbewuste burgerij die bewust en actief kiest voor samenwerking. Ze Titel vormen een nieuwe middenstand, die de stad hervormt en leefbaar houdt. De stad is een flexibel bouwsel gebleken. De stad (het langzaam draaiende wiel) verandert slechts in een tempo van vele decennia. Oplossingen om anders met energie, grondstoffen om te gaan (het sneldraaiende wiel) zullen komen en gaan: denk aan zonnecollectoren of ‘zwevende windturbines’. Nieuwe techniek beperkt stank en geluid waardoor bedrijfjes in de stad mogelijk zijn. Binnen het fysieke kader van vooral binnensteden en oudere stadsdelen, met hun gevarieerde bebouwing en korte loopen fietsafstanden is volop ruimte voor nieuwe invulling. Een intensieve verweving van werken, wonen en vrije tijd ontstaat. Wonen en werken op hetzelfde adres is normaal. Kleinere maar zeer flexibele woningen zijn de norm. Lokaal groen, stadstuinen, stadspleinen, rivieroevers zullen een veel belangrijker rol krijgen dan nu, omdat de mobiliteit sterk afneemt. Landbouwgrond en bos rond de stad zijn van vitaal belang voor voedsel- en energieproductie en recycling. De stad zal 2050 schoner en meer divers zijn dan ooit te voren. Transformatie en vernieuwing is moeilijker in de monofunctionele, suburbane woonwijken en bedrijfsterreinen, want deze slurpen energie, zijn weinig flexibel en liggen op afstand van voorzieningen. De interlokale automobiliteit zal afnemen vanwege hoge energiekosten. Energiearme openbaar vervoersystemen komen daarvoor in de plaats. Die bedienen vooral stadscentra wat de concentratietendens in binnensteden verder aanjaagt. Hier liggen de grote opgaven van de toekomstige stad.

Aan:

Energetic city 2050 info@energeticcity2050.nl

We benutten de nu nog verborgen stedelijke capaciteit om toekomstige problemen op te lossen. We hoeven de stad niet af te breken! De stad leert en vervormt, vernieuwt zichzelf, met de burgers als actoren en de gemeente als stimulator en facilitator.

DE STAD VERNIEUWT ZICHZELF

wijkprincipes Elma van Beek | Duurzame Stedenbouwkundige Tijmen Brozius | Kunstenaar Michiel Doorn | Ingenieur/filosoof

Manifest Mijn naam is Rob Jozewicz, geboren in Polen, maar jarenlang woonachtig in Arnhem. Ik bezoek onze wijkraad, waar ik bewoners vertegenwoordig. Mijn generatie, Gen Y staat bekend om ongebondenheid en capaciteit om onze weg te vinden in een complexe wereld. Razend snel veel informatie verwerken en weinig hechten aan materiële zaken waren al nuttige eigenschappen in de crisisjaren 2010-2025. Mijn leeftijdgenoten voeren nu deels de regie, sturen met gevoel voor de complexiteit van vandaag, zonder vaste oplossing. Deze intuïtieve dienstbaarheid aan het grotere geheel, behoeft de wijsheid om universele waarden te zien en de doortastendheid om complexe systemen draaiende te houden. Die systemen staan ten dienste van de bewoners en hun werk. De mensen vormen als individu en als deel van hun netwerken een waardevolle bouwsteen voor de stad. Doordat hun omgeving ontwikkeling stimuleert, voeden zij het stedelijk systeem met hun persoonlijke bijdrage. Zo ontstaat waardecreatie op twee schaalniveaus, de stad en de mensen. Hierop zijn ook de organisatievormen, bijbehorende ﬁnanciële modellen en de technische netwerken gebaseerd, waarmee de mensen in hun behoeften kunnen voorzien. Meervoudige waardecreatie vormt daarvan de basis, in plaats van een monetaire boekhouding of rekenen in CO2. Dit komt tot uitdrukking in onze Wijkprincipes, opgesteld met instemming van alle bewoners. De principes geven aan hoe we met elkaar, onze grondstoffen, ruimte en energie omgaan. Naast de oudere, ecologische principes als het vormen van kringlopen zijn er drie recente: 1) we werken met trots, inzicht en respect aan de ontplooiing van onze wijk EN van elk individu. 2) we voelen aan waar wij, de bewoners EN onze mooie plek aan toe zijn. 3) we onderhouden de balans tussen zelfexpressie EN dienstbaarheid, beide voor het grotere geheel. Vandaag beslist de wijkraad over ons energiesysteem op basis van wereldwijde ervaringsgegevens uit een interactieve database. Het energienetwerk is robuust en veelzijdig. Iedereen die energie consumeert, is verantwoordelijk voor het opwekken ervan. Wie dat niet kan, zoekt in het netwerk en een vrije markt naar mensen of bedrijven die meer energie opwekken dan ze zelf gebruiken. Energiesystemen, water-, voedsel- en materiaalstromen zijn vanzelfsprekend onderdeel van de leefomgeving en we kunnen ze dynamisch sturen. Waar ze zichtbaar zijn, zijn ze multifunctioneel en mooi. Zo werd onze wijk een organisch en bruisend geheel, met respect voor oude gebouwen en waardevolle karakteristieke structuren van onze stad. Een stad bewoond door gezonde, gelukkige mensen, die hun energie overbrengen op de volgende generaties.

Manifest Energetic City 2050 – Arnhem

Hoe ziet de stad eruit als mensen zelf voor hun energie zorgen? Een energetisch panorama

“Plant-je energie” Het is 2050. Gemak dient de mens. Hightech apparaten en systemen zijn in ons dagelijks leven geïntegreerd. Ongelooflijk hoe ver deze systemen zijn gekomen sinds het begin van de eeuw. Duurzame energie is herkenbaar aanwezig in de openbare ruimte. Het is bijzonder om te bedenken dat het individuele energienetwerk ooit zo kleinschalig begon. Een aantal woningen die hun eigen energie opwekten om het overschot ervan te leveren aan het collectief netwerk. Anno 2050 overspant het netwerk de Arnhem volledig. De opwekking gaat voornamelijk via planten! Dankzij geoptimaliseerde groeiomstandigheden en genetische modificatie vindt er meer fotosynthese in de bladeren plaats dan de planten nodig hebben. De energie die hierbij ontstaat wordt geleverd aan het collectieve energienetwerk. De mensen in Arnhem profiteren dubbel van deze groene energie: in de buurt van de planten laden elektronische apparaten zich vanzelf op! De planten worden zowel in de openbare ruimte als in en op de woningen geplaatst. Ze leveren behalve energie ook drinkwater en vruchten. De openbare ruimten in de stad zijn overkoepeld. Hierdoor heeft de openbare ruimte minder te verduren van de extremere weersomstandigheden. De warmte die onder de kap blijft hangen, wordt omgezet naar energie voor het energienetwerk. Vervoer gaat via kabels door de lucht en is geïntegreerd met het energienetwerk en de overkapping. De voormalige infrastructuur is vervangen door groen-blauwe straten. Doordat de stad nu veel groener is dan vroeger, zijn de gevolgen van het heat-island effect nauwelijks aanwezig.

“All energy is borrowed, and one day you have to give it back.” JakeSully, Avatar Na’vi.

1. Energietransitie Tot 2050 transformeren de traditionele nutsvoorzieningen in wireless en organisch geïntegreerde netwerken. De bewoners uit de stad nemen de energieopwekking gezamenlijk over. Groene energie is toegankelijk voor iedereen. De opwekking en opslag ervan geven een duidelijke waarde aan de omgeving en zijn beschikbaar voor iedereen. 2. Klimaatadaptatie De klimaatsveranderingen betekenen dat er rekening gehouden moet worden met een heftigere neerslag in de winter en hittepieken in de zomer. Arnhem is goed beschermd tegen deze invloeden met de overkappingen en het groen-blauwe netwerk. 3. Lokale schaal Overkappingen in de openbare ruimte zijn de ontmoetingsplaatsen van de stad. Er is behoefte aan sociaal-fysiek contact, naast de vergaande virtualisering met communicatie op afstand. Lokale initiatieven vinden hun weer plek terug in de stad.

NU ARNHEM

13 JULI 1233 >.2012.> 2050

223.560 INWONERS ZIJN EIGENAAR VAN DE TROLLEY

NU ARNHEM >SCIENCE FICTION BESTAAT NIET

De stad opnieuw uitvinden is makkelijk, als je morgen opnieuw zou kunnen beginnen. De modernistische ideologie is achterhaald, er is geen ontkomen aan de geschiedenis. Toekomstscenario´s zijn lange tijd een manier geweest om aan de realiteit te ontsnappen, groene toekomstscenario´s zijn echter zo complex dat we liever focussen op ons dagelijks bestaan. Wij beginnen onze toekomst dus vanuit nu.

IN 2050 LEVEN WE IN EEN WERELD DIE IS GEGROEID VANUIT NU.

Wat we uitvinden, bouwen en bedenken is altijd gestuurd vanuit menselijke behoeften. Dit zal niet anders zijn in 2050. Wij houden van bezit. Wij denken eerst aan onszelf dan aan de ander. Wij houden van winst. Wij zijn ondernemers. Wij zijn kuddedieren. Wij willen allemaal wat de buurman heeft, maar dan net iets beter. Wij houden van voordeel. Wij zijn het in 2050 nog steeds oneens met elkaar. Maar we wonen wel allemaal in het groenste land van Europa.

WIJ GELOVEN IN DE INVENTIVITEIT VAN BURGERS EN DE DAARUIT VOLGENDE EVOLUTIE VAN TECHNIEK

Toen de econoom Malthus in 1798 een voedselschaarste voorspelde aan de hand van de groeiende wereldbevolking, bleken

de inventiviteit van de mens en de evolutie van de technologie niet had meegerekend. Wij vertrouwen op deze onvoorspelbare inventiviteit en technologische evolutie, die de stad zal vormen. We streven naar een stad waarin wij weten wat het individu zou moeten en kunnen doen. Maar niet naar een toekostige stad die in 2012 al uitgetekend klaar ligt.

DE TOEKOMST BEGINT NU

We willen dit bereiken door NU te focussen op plekken van gemeenschappelijk belang zoals: openbaar vervoer, ziekenhuizen, supermarkten en scholen. Het individu kiest ervoor om onderdeel te worden van een online collectief. Door individuen aan te sporen te investeren in collectieve energie en kennis, creëren wij een nieuwe valuta in KwH en kennis. Een investering die door burgers gebruikt kan worden om te betalen voor publieke faciliteiten waar zij belang bij hebben zoals bijvoorbeeld het openbaar vervoer, dat hiermee collectief bezit wordt van de gebruikers.

WIJ HEBBEN EEN NIEUW ECONOMISCH SYSTEEM VOOR OGEN

Deze bottom-up aanpak zorgt voor een flexibele en onafhankelijke (‘off-grid’) leefruimte met een collectief gevoel van eigendom en verantwoordelijkheid. Zonder verlies van toegankelijkheid, comfort en flexibeliteit. Een stad die groen wordt door initiatieven van open-source communities die baat hebben bij het behalen van hun eigen voordeel.

NU ARNHEM Suzanne Nagtegaal | Architect Frank Kolkman | Design Hacker Anne-Marie Geurink | Grafisch ontwerper

synERGETIC city synERGETIC manifest voor de Energetic City 2050

city

manifest voor de Energetic City 2050

synERGETIC city manifest voor de Energetic City 2050

synergetic city Marta Gonz谩lez Ant贸n | Architect Silvio Carta | Architect en Architectcriticus Martin Fijneman | System engineer Arne Matthijssen | System engineer

SYMBIOSE

Symbiose

SYMBIOSE

In een energetic city hebben de inwoners zèlf de transitie van energieconsument naar energiepróducent gemaakt en leveren zij een vanzelfsprekende bijdrage aan de energiehuishouding van de stad. De energiemarkt in een energetic city is een levendige marktplaats waarop vele kleine en grote energievragers en -aanbieders elkaar ontmoeten. Hoe bereiken we dit?

De onvoorstelbare hoeveelheid energie die iedere dag door de natuur op het Door afvalwater op microniveau te verwerken en het huidige riool geleidelijk aan te stadslandschap wordt geprojecteerd kan in 2050 door iedereen worden geoogst. Een vervangen door een gecombineerd afvalwater- en warmtenetwerk wordt wijk voor wijk groeiend aantal pioniers laat dat nu al zien. Maar voor de stad als geheel wordt het pas echt gebouwd aan een ondergronds warmte- en koudenetwerk. Op dit netwerk zijn niet interessant als iedereen meedoet en energie op alle schaalniveaus uitgewisseld kan worden. alleen alle huishoudens en kantoren aangesloten, maar ook ziekenhuizen, zwembaden, Juist Arnhem kan in 2050 een volwaardige energetic city zijn. De daken, de rivier en supermarkten industrieën van biedenenergieconsument warmte en koude aan. In de meterkast wordt niet De onvoorstelbare In een energetic city hebben dedeinwoners zèlf deentransitie stuwwal bieden volop kansen voor het produceren en opslaan van de benodigde elektriciteit meer gerekend in kWh of m3, maar in € waardoor de opbrengsten real-time te volgen zijn. stadslandschap wor naar energiepróducent gemaakt en leveren zij een vanzelfsprekende bijdrage aan de Het wordt daardoor niet alleen aantrekkelijk om zelf energie te produceren, maar ook om en warmte. Als Arnhem haar ervaring met ondergronds bouwen inzet om een verbindend groeiend aantal pio energie op te slaan met eencity hogere dito prijs. energieweb te realiseren dan kan iedereen deze kansen ook daadwerkelijk verzilveren. energiehuishouding van de stad. De energiemarkt invoor eenperioden energetic is vraag eenenlevendige

Symbiose

Joppe Veul | LandschapsArchitect Wij stellen een geleidelijke ondergrondse stadsvernieuwing waarmee de / filosoof Rosanne Stotijnvoor, | Politicoloog aantrekkelijkheid voor (kleinschalige) energieproductie toeneemt en de energietransitie ook | Energietransitie-expert bovengronds steedsMichiel meer expressie Hekkenberg krijgt. Er ontstaat een energetische symbiose: vanuit interessant als iede waarop en groteHetenergievragers ensysteem -aanbieders hier door ons geschetste willen wij deelkaar komendeontmoeten. maanden voor de hele stad Voor elektriciteit bestaat een dergelijkmarktplaats fijn vertakt netwerk natuurlijkvele al, maarkleine een ondergrondse sporen schieten de duurzame energie-initiatieven als paddenstoelen omhoog. Teun Verkerk | Interaction designer en Architect in opleiding Juist Arnhem kan in uitwerken en in oktober in een flitsende expositie verbeelden. warmtenetwerk staat op dit momentHoe nog in bereiken de kinderschoenen. Wij stellen voor om het we dit? Het beeld laat dan ook een gelaagde stad zien: energieproductie op de daken en in het huidige riool te gebruiken als toekomstige energetische bloedsomloop van de stad. landschap, energiegebruik op straatniveau, ondergronds met elkaar verbonden. stuwwal bieden vol Arjen Meeuwsen | LandschapsArchitect en warmte. Als Arn Wij stellen een geleidelijke ondergrondse stadsvernieuwing voor, waarmee de energieweb te reali aantrekkelijkheid voor (kleinschalige) energieproductie toeneemt en de energietransitie ook bovengronds steeds meer expressie krijgt. Er ontstaat een energetische symbiose: vanuit Voor elektriciteit be ondergrondse sporen schieten de duurzame energie-initiatieven als paddenstoelen omhoog. warmtenetwerk sta Het beeld laat dan ook een gelaagde stad zien: energieproductie op de daken en in het huidige riool te geb landschap, energiegebruik op straatniveau, ondergronds met elkaar verbonden.

t n de endige ntmoeten.

ransitie ook e: vanuit en omhoog. n in het

De onvoorstelbare hoeveelheid energie die iedere dag door de natuur op het stadslandschap wordt geprojecteerd kan in 2050 door iedereen worden geoogst. Een groeiend aantal pioniers laat dat nu al zien. Maar voor de stad als geheel wordt het pas echt interessant als iedereen meedoet en energie op alle schaalniveaus uitgewisseld kan worden. Juist Arnhem kan in 2050 een volwaardige energetic city zijn. De daken, de rivier en de stuwwal bieden volop kansen voor het produceren en opslaan van de benodigde elektriciteit en warmte. Als Arnhem haar ervaring met ondergronds bouwen inzet om een verbindend energieweb te realiseren dan kan iedereen deze kansen ook daadwerkelijk verzilveren.

Door afvalwater op microniveau te verwerken en het huidige riool geleidelijk aan te vervangen door een gecombineerd afvalwater- en warmtenetwerk wordt wijk voor wijk gebouwd aan een ondergronds warmte- en koudenetwerk. Op dit netwerk zijn niet alleen alle huishoudens en kantoren aangesloten, maar ook ziekenhuizen, zwembaden, supermarkten en industrieĂŤn bieden warmte en koude aan. In de meterkast wordt niet meer gerekend in kWh of m3, maar in â&#x201A;Ź waardoor de opbrengsten real-time te volgen zijn. Het wordt daardoor niet alleen aantrekkelijk om zelf energie te produceren, maar ook om energie op te slaan voor perioden met een hogere vraag en dito prijs.

Voor elektriciteit bestaat een dergelijk fijn vertakt netwerk natuurlijk al, maar een warmtenetwerk staat op dit moment nog in de kinderschoenen. Wij stellen voor om het huidige riool te gebruiken als toekomstige energetische bloedsomloop van de stad.

Het hier door ons geschetste systeem willen wij de komende maanden voor de hele stad uitwerken en in oktober in een flitsende expositie verbeelden.

een vrijbrief voor energetische innovatie

vrijbrief voor energetische innovatie Taco Hylkema | Architect Felix Claessen | Energietechnoloog Sinta Komala | Stadslandbouw-ontwerper Mark van der Veer | Maatschappelijk marketeer

vrijbrief voor energetische innovatie Volgens de VN zal de wereldbevolking in 2050 zijn gegroeid naar 7,5 tot 10,5 miljard mensen, die allemaal energie-afhankelijk zijn. Volgens het IEA zal het wereldwijd energieverbruik zijn toegenomen tot 600 exajoule, waarvan 200 EJ aan transport. De vraag is welke maatschappelijke transformatie we moeten ondergaan om tot een energetisch programma te komen waarbij onze welvaart op peil kan blijven. Wij zetten in op de volgende grondbeginselen: Deregulering; Bestemmingsplannen, welstands- en monumentenbeleidDe enprijs andere sturingsmiddelen die Marktwerking; vanruimtelijke duurzame energie komt, op elk een vrije markt verstoren willekeurig moment, doorworden vrije enopgeheven. transparante marktwerking tot

toelichting: Innovatie is meer gediend bij het wegnemen van belemmerende regelgeving dan bij het stand. aanbieden van actieve overheidssteun. toelichting: Energiekosten spelen een bepalende rol bij de keuze voor huisvesting, voorbeelden: Een subjectieve welstandscommissie die een windmolen niet passend vindt binnen voedselproductie, mobiliteit, gezinsplanning en vrijetijdsbesteding. Energiekosten worden een het monumentaal stedelijk kader bestaat niet meer. Bouwgrond wordt niet langer kunstmatig bepalende keuzevariabele. schaars en duur gehouden, waardoor vrije vestiging niet langer wordt belemmerd. Er is een energiemarkt nodig waarbij veranderingen in aanbod of vraag direct van invloed zijn op de prijs en zuinig energiegebruik wordt aangespoord. De rol van energiemaatschappijen als organisator van energieverdeling verdwijnt. Toezicht op duurzame en vrije marktwerking is wel noodzakelijk.

Particulier initiatief; Voor bewerkstelliging van een nieuw

voorbeeld: De bereidheid van een consument om een afwasmachine planningsvrijheid mee te geven energetisch programma zetten we in op particulier initiatief kan worden beloond door een lager energietarief aan te bieden.

inclusief coöperatieve vormen daarvan.

toelichting: Wij geloven in de vindingrijke en economische mens. Deze is uitstekend in staat zelf initiatieven te ontplooien en manieren te vinden om goedkoop energie te produceren en beschikbare middelen efficiënter te gebruiken. Flexibiliteit en coöperatief handelen door bewoners in de energiemarkt, woningmarkt, mobiliteitsmarkt etc. worden beloond. Het verbouwen van voedsel en energieopwekking in beschikbare en openbare ruimte zijn mogelijk. voorbeelden: Bewoners mogen kassen openen op bedrijvenpanden en eten eigenteelt tomaten; De stad faciliteert een intelligent netwerk dat particuliere mini-energiemaatschappijen aan elkaar koppelt en energie onderling uitruilt.

Marktwerking; De prijs van duurzame energie komt, op elk willekeurig moment, door vrije en transparante marktwerking tot VRIJBRIEF VOOR ENERGETISCHE INNOVATIE Maart 2012 | Quest Energetic City 2050 stand. toelichting: Energiekosten spelen een bepalende rol bij de keuze voor huisvesting, voedselproductie, mobiliteit, gezinsplanning en vrijetijdsbesteding. Energiekosten worden een bepalende keuzevariabele. Er is een energiemarkt nodig waarbij veranderingen in aanbod of vraag direct van invloed zijn op de prijs en zuinig energiegebruik wordt aangespoord. De rol van energiemaatschappijen als organisator van energieverdeling verdwijnt. Toezicht op duurzame en vrije marktwerking is wel noodzakelijk. voorbeeld: De bereidheid van een consument om een afwasmachine planningsvrijheid mee te geven kan worden beloond door een lager energietarief aan te bieden.

VRIJBRIEF VOOR ENERGETISCHE INNOVATIE Maart 2012 | Quest Energetic City 2050

Biomassa-, zuiverings-, energieen recyclelandschap

KAN metabolisme

A348

NL A12

Biobased industrie (o.a. AkzoNobel)

Glastuinbouw levert voedsel, biomassa, electriciteit

Nijmegen Waal

Biogas Groene grondstoffen

CO2 A325

Restwarmtenet

Onderhoud Veluwe levert cellulose

Aanvoer biomassa via bestaande riolering Arnhem Klimaatuiterwaarden: productie vis, algen, biomassa Nederrijn

kan-metabolisme Marco Vermeulen | Stedenbouwkundigekundige, Architect Peter Mensinga | Ingenieur/ontwerper klimaat- energie- en duurzaamheid Joost van der Waal | Ontwerpend onderzoeker, Architect Jerryt Krombeen | Stedenbouwkundigekundig en landschapsontwerper Antoine van Erp | Fotograaf/Architect

KAN-metabolisme Manifest

De aanzwellende energiecrisis gaat niet alleen om brandstofschaarste. Het besef groeit dat we met het opraken van de olievoorraden tegelijkertijd onze belangrijkste grondstoffenbron verliezen. De inzet van biomassa en de valorisatie van organisch afval lijkt hierop het antwoord en inmiddels wordt er door de petrochemische industrie geëxperimenteerd met groene grondstoffen voor de productie van bijvoorbeeld kunststoffen en medicijnen. Echter, de tijd dringt en we moeten hard op zoek naar scenario’s en inspirerende voorbeelden om de transitie naar een biobased economy daadwerkelijk vorm te geven. Arnhem en de KAN-regio kunnen hierin het voortouw nemen als fieldlab van de vele innovatieve energieen voedselgerelateerde bedrijven en kennisinstituten die hier zijn gevestigd. Hier doen zich mogelijkheden voor om uitwisseling van waardevolle reststromen te organiseren in de ketens van voedselproductie, voedselconsumptie, biogrondstoffen én energie.

Op basis van onze eerste inventarisatie zien wij bijvoorbeeld veel kansen in het uitbreiden van de activiteiten bij de bestaande rioolwaterzuivering in Duiven/Westervoort en de afvalverwerkingsinstallatie, tevens de voedingsbron van het stadsverwarmingnet. Deze knoop in het systeem zou zich kunnen ontwikkelen tot een biomassacentrale waar organische restproducten worden verwerkt tot groene grondstoffen, biogas, én warmte. De bestaande infrastructuur van het wijdvertakte rioleringssysteem kan worden ingezet voor de aanvoer van organisch materiaal. Deze is gedimensioneerd op een bepaalde piekafvoer van afvalwater, maar heeft meestal capaciteit over. Door het organisch afval eerst te schredderen kan het via de riolering in grote hoeveelheden en over grote afstanden worden aangevoerd, uit de stad (GFT), uit het agrarisch gebied (plantenresten en mest), maar ook bijvoorbeeld uit de Veluwe (houtsnippers). Er is ook een synergetische koppeling denkbaar met een andere belangrijke opgave waar de KAN-regio voor staat: in de komende jaren zullen hier veel rivierverruimende maatregelen getroffen moeten worden (o.a. Rijnstrangen) ten behoeve van de waterveiligheid. Deze klimaatuiterwaarden kunnen worden ingezet voor de productie van vis, algen (o.a. voor derde generatie biobrandstof) en andere biogrondstoffen die vervolgens eenvoudig over water vervoerd kunnen worden. Andersom kunnen restfracties van de biomassacentrale eenvoudig als voedingsstof voor de productie in de uiterwaarden worden benut. Niet in de laatste plaats zien wij een uitdagende opgave in de landschappelijke inrichting van het terrein waar al deze stromen organisch en anorganisch materiaal samenkomen, worden verwerkt en worden opgeslagen. Dit kan uitgroeien tot hét biomassa-, zuiverings-, energieen recyclelandschap van Nederland, dat impulsen biedt voor innovatie en biodiversiteit en waar de biobased economy op recreatieve en educatieve manier kan worden ervaren.

SAMEN VOOR ONS EIGEN Ik ben Karel. ik woon in een vrijstaande villa aan de Velperweg 12.

mijn huis is mijn centrale

en eri ev

ie l erg ng

Personal EnergyPass

ka rel

energiepas

Slimnet Arnhem

energiepas

energiepas energiepas

3 Kwh

energiepas

Mijn naam is Ahmet. Ik woon en werk 24 uur per dag op mijn atelier Velperweg 80.

ie erg en ke

rui

rb ve 0 Kwh

eri ev

nl ah t

E=â&#x201A;Ź

Urban Energy Exchange

Ik woon samen met mÂ´n moeder en mijn broertje op de Velperweg nummer 258.

Straatstroom VOF -3 Kwh

erg ie

Social Energy Pool

00:00

01:00

02:00

03:00

04:00

05:00

06:00

07:00

08:00

09:00

ve rb

rui

10:00

11:00

12:00

13:00

14:00

15:00

16:00

17:00

18:00

19:00

20:00

21:00

22:00

nta l

23:00

samen voor ons eigen Frank de Volder | Stedenbouwkundigekundige Danny Edwards | Adviseur stedelijke netwerken Jacques Abelman | Landschapsontwerper en onderzoeker Tijl Dejonckheere | Stadssocioloog Henk Hagedoorn | Projectleider implementatie OV chipcard en Rekeningrijden

SAMEN VOOR ONS EIGEN De stad: Een netwerk van individuen die energie opwekken, doorgeven en verbruiken. Vanuit eigen verantwoording samenwerken met anderen. Kleinschalig, van onderop.

Karel Laterman Ik ben volledig onafhankelijk, en verwacht van andere mensen éénzelfde houding. Die weerstand tegen de persoonsgebonden energiepas heb ik nooit begrepen. Waarom energie afrekenen per fysiek adres? Dat is toch niet van deze tijd? Ik gebruik energie waar ik NU ben en wil daar volledig inzicht in hebben en direct de kosten voor dragen. Ja, ik máák me zorgen als mijn kinderen de Johan de Wittlaan moeten oversteken, ze hun pasje vergeten zijn en de stoplichten dus niet werken. Maar alleen zo leren ze verantwoording dragen. Nu voor zichzelf, en later voor anderen. Alles beter dan afhankelijk zijn van de Sociale Energie Pool. Goed dat dat bestaat, hoor ... maar daar blijf je liever heel ver vandaan!

Ahmet Bajtursynov 's Nachts doen we hier niks en kan ik hosselen op UEX, lelijk toch? Green en White stroom, nu we opeens aan zee liggen zelfs Blue. Ik deal prik in die hele buurt. Met certificaat en goedgekeurd alles. En toch 5% goedkoper! Ik ken iedereen hier, en in de rest van de stad. Niks voor jou, brat? Ik ben beter trouw dan het weer hier. Ik zit ook op The Pirate Energy, daar doe ik in Brazilian Black, 9.8 kWh de liter! Fossile=Freedom, haha! Dan blaas ik 's nachts een rondje in m'n Kever [1963!!!], het geluid, de geur ... Lek-ker. Stroom rules, maar cut de verplichtingen! Ik zorg al meer dan mijn deel. Maar eh ... kan ik iets voor je doen? Over of tekort?

Chantal van Zutphen Dat gelul over pasjes dit, budgetbewust dat komt me neus uit. Ik heb een baan, doe bijscholing, twee kinderen in mijn eentje en moet zeker ook nog eens gaan rekenen welke energie van wie waar hoeveel kost. Bij ons in de straat begrijpt niemand hoe het werkt, als het al werkt. We zijn hier niet zoals in de binnenstad, en al helemaal niet als die Amsterdammers in hun tentjes op de Overzij. Hallo, kan het misschien n-o-r-m-a-a-l? Gewoon één betaalbaar systeem voor onze eigen stroom in onze eigen straat en verder zoekt iedereen het maar uit. En als we over hebben of tekort dat dan de Energiebank dat automatisch regelt.

INVESTEER ALLEEN NOG IN RENEWABLES, OP ALLE SCHAALNIVEAUS.

DOOR GOEDE INPASSING STIJGT DE ACCEPTATIE EN WORDT GROEN GEDRAG DE STANDAARD.

€

€ €

€

€ €

€

onafhankelijkheid Remco van Dijk | Architect en Stedenbouwkundigekundige Matthijs Wentink | Stedenbouwkundigekundige en energie transitie Henk Jan Zoer | Socioloog en Planoloog Taco van Mesdag | Bouwkundige en zorgsector Jorg Hennemann | Management consulting in de energiesector

ONAFHANKELIJKHEID

Fossiele energie heeft ons enerzijds ondenkbare rijkdom en anderzijds verwoesting en oorlog gebracht. Toegang tot fossiele energie betekent welvaartsgroei, die desnoods gewapenderhand moet worden verkregen. De westerse samenleving is inmiddels volkomen afhankelijk geworden van deze bodemschatten, die ons met een schijnbare vanzelfsprekendheid ter beschikking staan. Momenteel is Arnhem zich aan het bezinnen of de voordelen van fossiele energie nog wel opwegen tegen de nadelen. Willen we nog wel langer afhankelijk zijn van energiereuzen en medeverantwoordelijk voor alle negatieve effecten? Arnhem kan veranderen en zelf verantwoordelijkheid nemen voor haar energiebehoefte, maar dan moeten Arnhemmers echter samen in beweging komen. Want ondanks alle goede bedoelingen heeft energieonafhankelijkheid gevolgen voor het dagelijks leven. De onafhankelijkheid kan vandaag beginnen, met het lezen van dit manifest: bewustwording is namelijk het begin. Om vervolgens vanuit bewustwording iets moois te ontwikkelen. Een duurzaam en zuinig systeem (stad, huizen, auto en gebruiksvoorwerpen) waarin wij geen moeite meer hoeven te doen om energie te besparen, maar waar energiezuinig leven vanzelf gaat. Om energie onafhankelijkheid te realiseren moeten we zowel onze leefomgeving als ons gedrag veranderen. Gedrag verander je zelf, het systeem gezamenlijk. We moeten er naar toe werken dat fossiele bronnen alleen nog maar aangeboord worden om te investeren in renewables. Deze politieke beslissing om enkel en alleen nog te investeren in hernieuwbare energie en de fossiele technieken te negeren is het startschot van de transitie en resulteert in een nieuw energiesysteem, gedrag en economie: • De leefomgeving moet zo zijn vormgegeven dat energiezuinig leven een vanzelfsprekendheid is en duurzame energieproductie wordt gestimuleerd en geaccepteerd. Energietechniek vormt een integraal onderdeel van onze leefomgeving. • Elk schaalniveau (stad, wijk en buurt) is optimaal aangepast om energiezuinig te leven met behoud of verbetering van de huidige levensstandaard. Dit betekent hoge dichtheden met alle daarbij behorende voorzieningen waar dit kan, en meer autarkische woonvormen in de afgelegen gebieden. • Regelgeving moet op alle schaalniveau’s een gunstig investeringsklimaat scheppen. Een enkel huishouden kan niet de benodigde investeringen realiseren om het systeem aan te passen. Daarom zal er groepsgewijs geïnvesteerd moeten worden. Samenwerken is noodzakelijk om de schaalparadox te bestrijden. • Een milieubewuste levensstijl is de nieuwe standaard. Ongewenst gedrag wordt geremd en goed gedrag gestimuleerd, bijvoorbeeld door een verrekenbare CO2 belasting die aftrekbaar is bij individuele duurzame energieproductie. Het heffen van een CO2 belasting dient enerzijds als prikkel om individueel gedrag te veranderen en anderzijds om budget te genereren voor gerichte investeringen. • De ruimtelijke druk, voortgekomen uit duurzame energieproductie wordt zoveel mogelijk in de stad zelf geïntegreerd en geaccepteerd. • Dit alles met behoud van het Arnhemse karakter, lokale kwaliteiten mogen niet verloren gaan.

the city is (not) a leaf

www.plug in.nl

ARNHEM SCHOONSTE STAD VAN HET LAND!

Plug In Aanmelden Plug in

Zien!

Doen!

export energie 0 geïmporteerde producten export energie

Wonen en werken

Digitaal loket

Organisaties

Praktische informatie

EEE

Graaf Ottoplein installeert windmolens Bezoekerscentrum Sonsbeek Arnhemmers bruggen bouwers Burgers’ Zoo levert bio-energie record Regelgeving hergebruik vervalt

PERSBERICHTEN

Attracties

Energiekunstwerk langs A12 onthult door Koningin Amalia. Op het meest duurzame industriepark van Europa, Centerpoort, is een ‘lichtbos’ aangepland. De bomen staan symbool voor het aantal deelnemers aan ‘Plug in Arnhem’, daarnaast maken ze het industriepark tot een aangename uitgaansplek.........lees meer >

EEE xcursies

Next Fashion

Sportcentrum ‘Indoor Action’ plugt in op het EEE. Gezondheid en energie opwekking gaan hand in hand. Hoe meer u sport hoe meer energie u GRATIS krijgt. Door middel van energiemuntjes wordt ....lees meer >

totaal geimporteerde producten

Ontmoeten

Het Graaf Ottoplein is geheel zelfvoorzienend geworden op energieniveau. Naast alle maatregelen op woningniveau en de auto energiecentrales was er nog maar weinig aanvullende energie nodig om dit te bereiken. Met de aanschaf van twee windmolens is dit doel bereikt. De gemeente Arnhem feliciteert de inwoners!!

Ontdek Arnhem met QR codes

Mobiele gidsen en app’s

Bekijk hier de bijzondere verhalen achter de nieuwe Energieconcepten. Duik in de geschiedenis en zie wat men vroeger van OLIE maakte.

Arnhem heeft ontzettend veel te bieden. Met de mobiele stadsgids van ‘Plug in Arnhem’ vind je gemakkelijk de bekende hotspots, maar ook bij wie je vanavond voor 1,5 EEE een bordje kan mee eten. Op deze manier gooien we geen eten weg, besparen we energie en komen we in contact met elkaar.

Geef een EEE cadeaubon cadeau!

Het weer

17 ˚C

De naoorlogse wijk Presikhaaf-Oost wordt door woningbouwcorporatie Vivare op passie(f)huisniveau gerenoveerd. Na de renovatie is het energieverlies nihil. De huurders kunnen tijdens de renovatie gewoon thuis blijven wonen...... lees meer >

Annastraat heeft koe gekocht. Met de aanschaf van Bertha 24 denken de bewoners nu geheel zelfvoorzienend te zijn. Met haar 50 liter melk per dag, 60 kilo poep voor bioenergie en haar vriendelijk voorkomen is ze het sluitstuk van de stadslandbouw......lees meer >

UITGELICHT

Nog een cadeau nodig voor een feestelijke gelegenheid? De EEE Cadeaubon is altijd leuk om te geven en niet minder leuk om te krijgen. En te besteden bij wel zo’n 85.000 Arnhemmers.

Vervoer

In de ochtend genoeg zon om per m2 zoncollector 50 kwh op te wekken, aan het eind van de middag wat regen tbv het grijswatersysteem, ZW wind matig kracht 3 neemt later toe tot kracht 5 à 6 genoeg om vandaag als stad energieneutraal uit te komen.

Nieuws 06 mrt 2050 Burgermeester Arnhem neemt Nobelprijs Energie in ontvangst 14 mrt 2050 Stem ook op Burgers’ Zoo! 27 mrt 2050 Duurzame modelijn wereldwijd in productie 03 april 2050 Vandaag 38 jaar geleden start ‘Plug in Arnhem’ Meer nieuws >

Trolleynetwerk uitgebreid voor zwaar transport binnen de stad.

Bekijk nu op je smartphone waar de dichtsbijzijnde elektrisch aangedreven gyrocopter staat...lees meer> Nieuw woningtype opgeleverd in Sonsbeek. De zelfvoorzienende woning kan worden ingeplugd in wijken met lage dichtheid. De woning maakt slim gebruik van duurzame energiebronnen als pv-cellen, zonneboiler, geothermie en windenergie en levert u naast prettig comfort ook geld op. Voor meer informatie neemt u contact op met de gemeente Arnhem........lees meer >

Contact

Sitemap

About Plug in.nl

Colophon

Disclaimer

Plug In Manifest In 2050 hebben we de individuele samenleving vaarwel gezegd op weg naar een volledig geïntegreerde samenleving waar iedereen op in kan pluggen.

In 2050… …maakt iedere WONING in Arnhem energie middels individuele microwarmtekrachtkoppelingen op basis van slimme, goedkope brandstofcellen, gecombineerd met systemen voor duurzame energieopwekking. Zon en/of wind leveren energie voor productie van waterstof, energiedrager voor bewolkte, windloze momenten. Power to the people! …is investering hierin mogelijk door leningen die worden terugbetaald met hetgeen wordt uitgespaard op toekomstige energierekeningen. …is Arnhem een schone, stille stad doordat E-auto’s eenzelfde slimme brandstofcel hebben voor aandrijving. Vogels, bijzondere bomen en ecosystemen komen terug in de stad. … krijgt iedere STRAAT een auto-energie-centrale; de brandstofcellen van alle auto’s worden hier per straat ingeplugd en leveren energie wanneer ze geparkeerd staan. … komen STRATEN vrij voor groen en gemeenschappelijke voorzieningen, doordat auto’s niet meer in de straten komen maar ingeplugd worden. Het aantal verharde woonstraten wordt hierdoor gehalveerd. De straat wordt een belangrijke openbare ruimte, bestemd voor energieopwekking, (kleinschalige) voedselvoorziening en bovenal ontmoeting! Plug in op je straat!

www.plug in.nl …. investeren BUURTEN gezamenlijk in duurzame energieopwekking, om nog efficiëntere energieoplossingen te realiseren. Samenwerking en ruilhandel worden de gewoonste zaak ter wereld. Social media speelt hierbij een belangrijke rol. Plug in op je buurt!

…. is het EEE (Eerste Eerlijke Energienetwerk) een feit, door investering van de STADsbewoners. Hierin zijn alle woningen en gezamenlijke energieprojecten ingeplugd. Plug in op je stad!

…wordt er door de Arnhemmers geïnvesteerd in duurzame energieopwekkers op STADsniveau, nadat de eerste investeringen zijn terugverdiend. Hiervoor worden geografische en bestaande stedelijke kenmerken gebruikt! Watermolens langs de Rijn, vliegermolens op de John Frostbrug …? Ze worden uiteraard ingeplugd op het EEE. …is de trolleybus de basis voor een fijnmazig openbaar vervoersnetwerk, waarmee ook zwaar transport door de stad plaatsvindt. …is energie zichtbaar, meetbaar, voelbaar. De competitie is gestart! Op WONINGniveau wordt energiebesparing zichtbaar door apps. Op BUURTniveau wordt er gewedijverd om de hoogste energieproductie. Iedere stadsbewoner is zich bewust van zijn energieprestatie.

…is de competitie op EUROPEES niveau gewonnen! Arnhem staat bovenaan in de “European Green City Index”, een index waarmee steden scoren op basis van 8 categorieën – CO2-emissies, energie, gebouwen, vervoer, water, afval- en grondgebruik, luchtkwaliteit en milieubeleid – en 30 afzonderlijke indicatoren. Energieproductie als citymarketing. …zijn energieoplossingen slim, eenvoudig en mooi. En het mooiste is dat ze inwoners samenbrengen en zorgen voor ontmoeting. Daarom… PLUG IN OP ARNHEM

www.plug-in.nl

plug in

energie verdienen in openbaar toilet

mobiele energie voorraad

energie overdracht

Energy low...

energie uit beweging

(zeer) lokaal voedsel, prijzen uitgedrukt in kWh

De intelligente energie markttuin Arnhem 2050 bruist, er wordt volop gehandeld, niet met geld, maar met dat wat daadwerkelijk van levensbelang is; energie. Gemakken van voorheen, zoals transport, water, grondstoffen en gebouwen worden in energie gewaardeerd. De stad is niet veel veranderd maar alles is intelligent ingericht om zo efficiënt mogelijk om te gaan met energie. Productieprocessen lopen in elkaar over tot een lange keten van terugwinning van grondstoffen energie. Doordat transport duurder is geworden en informatievoorziening is toegenomen worden alle basisbehoeften voorzien op lokaal niveau. De stad is compact en flexibel en biedt ruimte voor initiatief. Toegang tot gedeelde producten, zoals gereedschap, auto’s en wasmachines, is belangrijker dan bezit. De wegen zijn gemaakt van materiaal dat bij elke stap energie opwekt. Alles draait om het individueel of collectief opwekken en uitwisselen van energie. In proeftuin Klarendal zien we een bottom up groei van bewustzijn van de waarde van energie. De muren zijn bedekt met zonnecellen, tomatenplanten en mossen die regenwater filteren. Op straat verdien je in de openbare toiletten “energie” door terugwinning van energie en grondstoffen uit je urine. Mensen uit de buurt fietsen dagelijks naar werkontmoetingsplekken, waarbij ze met dynamo’s eigen energie opwekken. Een buurman heeft energiezuinige broden gebakken van granen, die op daken in de buurt geproduceerd worden. De prijs is gebaseerd op de energetische waarden. Ook in lokale ondergrondse kassen van de wijk worden met behulp van led-verlichting, decentraal en kleinschalig gewassen gekweekt. Informatie om producten te maken is inzichtelijk, en toegankelijk via palmtops. De bewoners hebben onlangs de handen ineen geslagen om vier windmolens en zes zonnebomen aan te schaffen. De energie die geproduceerd wordt slaan ze op in mobiele accupakketten, watertorens, waterstof of een andere vloeistof. Mensen die niet gebonden willen zijn gebruiken hun auto als opslagplek van energie en pluggen hun auto thuis in. We zijn op het moment aangekomen dat we moeten kiezen voor een nieuwe manier van leven, waarbij we waarde gaan toekennen aan wat absoluut nodig is voor onze welvaart; energie. We moeten de vrijheid nemen om individuele en collectieve initiatieven ontplooien, wat vraagt om een organisatorisch kader met een hoge mate van flexibiliteit. De virtuele wereld wint het van materialen, maakt ons slim en geeft ons toegang tot de wereld. Energie is onze basis voor de toekomst. Als stad kunnen we gezamenlijk de verantwoordelijkheid in eigen handen nemen en nu kiezen voor onafhankelijkheid.

de intelligente energie markttuin

Dit individueel vorm te geven product daarentegen is licht, exibel en vooral overal op te plakken, aan te hangen of in te verwerken. Daarbij is hij ook nog eens zeer efciënt in het omzetten van (zon-) licht naar energie. Het vervangt eigenlijk het vroegere stopcontact, maar dan mooi en ‘draadloos’. Doordat je het direct aan je apparaat koppelt, zijn energieverliezen door transport nihil. En mocht de zon even achter de wolken verdwijnen of je wilt ’s nachts nog een kop thee, dan is er altijd de opgeladen accu. Nu energie niets meer kost en niets vervuild, mogen en kunnen we zoveel gebruiken als we willen. We zijn geheel onafhankelijk van tijd, plaats en van anderen. Onze auto’s, bekleed met het nieuwste ontwerp, rijden onbeperkt door de schone straten van Arnhem. De gebouwen van deze tijd zijn open, ruim en transparant en bekleed met de mooiste guren en structuren van dit nieuwe product. En als het ontwerp niet meer bevalt, dan smelten/ bouwen we hem om voor weer het allernieuwste design. Energie kost toch niets!

Arnhem 2050 De consument is om! Begin van de eeuw wilden ze nog massaal de i-Phone. Vandaag de dag is de i-Sun niet aan te slepen. Overal kom je hem tegen. Huizen zijn ermee bekleed, auto’s versiert en ook in de kleding en op de tassen van de mensen is het verwerkt. Een omslag in het gehele denken over duurzame energie. Waar het begin van de eeuw nog ging over verspillen, verminderen en bezuinigen wordt de zon nu zo efciënt gebruikt, dat fossiele energiebronnen niet meer nodig zijn. Architecten, grasch ontwerpers, maar ook de mode ontwerpers, waar Arnhem zo bekend omstaat, hebben er samen met technici voor gezorgd dat dit product zo’n hype is geworden. De vroegere zonnepanelen waren groot, zwaar en inexibel, maar vooral te saai en te lelijk om onder je arm mee te nemen naar het park, te plaatsen op je auto of te hangen aan de muren van je huis. Dit individueel vorm te geven product daarentegen is licht, exibel en vooral overal op te plakken, aan te hangen of in te verwerken. Daarbij is hij ook nog eens zeer efciënt in het omzetten van (zon-) licht naar energie. Het vervangt eigenlijk het vroegere stopcontact, maar dan mooi en ‘draadloos’. Doordat je het direct aan je apparaat koppelt, zijn energieverliezen door transport nihil. En mocht de zon even achter de wolken verdwijnen of je wilt ’s nachts nog een kop thee, dan is er altijd de opgeladen accu. Nu energie niets meer kost en niets vervuild, mogen en kunnen we zoveel gebruiken als we willen. We zijn geheel onafhankelijk van tijd, plaats en van anderen. Onze auto’s, bekleed met het nieuwste ontwerp, rijden onbeperkt door de schone straten van Arnhem. De gebouwen van deze tijd zijn open, ruim en transparant en bekleed met de mooiste guren en structuren van dit nieuwe product. En als het ontwerp niet meer bevalt, dan smelten/ bouwen we hem om voor weer het allernieuwste design. Energie kost toch niets! arnhem 2050

Beeld Ter illustratie van bovenstaand manifest is het volgende beeld gemaakt:

Adriaan Verheij | Architect, Stedenbouwkundige Janneke van der Weerd | Bouwfysica, duurzaam bouwen Ferry Van Kann | Planologie, energielandschappen Martin Horstink | Energietechnologie, energievisies Jacob Jan van Burg | Ruimtelijke planning, lokale duurzame energiebedrijven

lokaal weer normaal

Manifest Quest Energetic City 2050 LOKAAL WEER NORMAAL 2050. De oever van de Rijn. De skyline van Arnhem schittert in het licht van de ondergaande zon. Oude en nieuwe bouwwerken en het achterliggende heuvellandschap vormen samen een levendig panorama, dat afsteekt tegen een Hollandse wolkenlucht. Arnhem gonst van bedrijvigheid als nooit tevoren. De stad is energiek in al zijn vezels. Sterker nog, de stad is energie in al zijn vezels. Gelukkig hebben de lawaaiige, horizonvervuilende windmolens het niet gered in de stad. Arnhem is het domein van water en zon. Zonnecollectoren en zonnecellen zijn een logisch en geïntegreerd onderdeel geworden van de daken en (zuid)gevels en de miljoenen liters water die per minuut door de Rijn stromen, worden ingezet om de stad van energie te voorzien. Om je heen kijken naar wat er is, daar is het allemaal mee begonnen. De stad is een echte samenleving. Elke stadsbewoner draagt zijn of haar steentje bij en via lokale (energie)coöperaties ontstaat synergie. Het is haast niet meer voor te stellen dat de stadbewoners veertig jaar geleden zo op zichzelf waren aangewezen. De nieuwe, coöperatieve manier van samenwerken heeft sociale structuren versterkt en geherdefinieerd. Op ieder stedelijk schaalniveau (gebouw, buurt, wijk, stadsdeel, stad) is daarbij optimale afstemming van vraag en aanbod gezocht, niet alleen van energie, maar ook van (bijvoorbeeld) vervoermiddelen en voedsel. Arnhem was al de stad van de trolleybus, maar is nu internationaal bekend als waterstofstad. Het gemeenschappelijke, lokale waterstofnetwerk is de slagader van de stad. Overtollige energie uit zon en water wordt omgezet (en opgeslagen) in waterstof. En als dit systeem de slagader is, dan is het biogassysteem de ruggengraat. De vele afvalstromen uit de stad (gft-afval, rioolwater, etc.) vormen hier de grondstof. Kortom: overschotten en reststromen houden het energiesysteem in balans en onderlinge koppelingen maken het robuust. Bij herontwikkelingen en de sporadische nieuwbouwplannen is het startpunt een functionele bijdrage aan de omgeving en benutting van lokale potenties. Energie opwekken doet elk gebouw in Arnhem. De gebouwde omgeving en de energie-infrastructuur vormen daarmee de bouwstenen voor stedenbouwkundige structuren en planologische energieconcepten, die beiden wereldwijd navolging krijgen. Maar ook de innerlijke mens heeft behoefte aan energie! Gelukkig is urban harvesting geen hype gebleken, maar ondertussen (letterlijk) diepgeworteld in de stad. Volkstuinen en stadskassen vormen knooppunten in het leven van Arnhemmers. Slotsom: in Arnhem wordt ‘lokaal weer normaal’, door coöperatie van stadsbewoners en cooperatie van de stedelijke (energie)systemen en lokale voorzieningen.

MANIFEST voor de Rizomatische stad

De RIZOMATISCHE STAD Tim De Pessemier

| Burgerlijk ingenieur en Architect

Het bestaande narratief duurzaamheid is ontoereikend. Het blijft immers gevangen in een overwegend technisch Emelie inzake Demasure Karel Bruyland discours dat inzet op louter efficiĂŤntie en vergroening. Als alternatief voor deze depolitiserende reflex wensen wij sociale Daan De Vree rechtvaardigheidHielke als hoofdbestanddeel van elk spreken over duurzaamheid te herstellen. In tegenstelling tot de tendens naar Van Doorslaer compactheid pleiten wij bijgevolg voor een radicale horizontaliteit die het onderscheid tussen centrum en periferie doet vervagen. Om het recht op de stad en het vrij gebruik van haar ruimten door alle burgers mogelijk te maken pleiten wij dan ook voor de affirmatie van de volgende rechten: | Energieconceptualisatie en Duurzaamheidsmeting | Ontwerp infrastructuur en publieke ruimte

| Stedenbouwkundigekundig ontwerper en Beleidsondersteunend onderzoeker | Politieke filosofie, Politieke geografie en Antropologie

Recht op een energienetwerk

MANIFEST voor de Rizomatische stad Het bestaande narratief inzake duurzaamheid is ontoereikend. Het blijft immers gevangen in een overwegend technisch discours dat inzet op louter efficiëntie en vergroening. Als alternatief voor deze depolitiserende reflex wensen wij sociale rechtvaardigheid als hoofdbestanddeel van elk spreken over duurzaamheid te herstellen. In tegenstelling tot de tendens naar compactheid pleiten wij bijgevolg voor een radicale horizontaliteit die het onderscheid tussen centrum en periferie doet vervagen. Om het recht op de stad en het vrij gebruik van haar ruimten door alle burgers mogelijk te maken pleiten wij dan ook voor de affirmatie van de volgende rechten: Recht op een energienetwerk In het post-olietijdperk is een hiërarchische energieverdeling - met speculerende distributeurs, kolonisatie van energiebronnen en falende megagrids – niet langer houdbaar. We willen energie kunnen produceren, opslaan en distribueren volgens lokale energiebehoeftes en -bronnen. Daarvoor moeten we enerzijds erkend worden als mede-eigenaar van het energienetwerk, een lokaal ingebed netwerk verbonden met andere energieclusters. Anderzijds eisen we het vrij gebruik op kennis (open-source), om aan optimale energiewinning te doen. De ruimtelijke afdruk van dit energienetwerk vormt niet langer de restruimte, maar structureert de stad. Recht op centraliteit. De stad van vandaag met haar centripetale historische centrum en centrifugale periferie voldoet niet meer. Het stadscentrum slibt dicht, auto’s staan stil, woningprijzen zijn onderhevig aan een onverzadigbare marktmechaniek, er is nooit genoeg kantoorruimte. Ondertussen ontploft de voorstad. Een superpositie van nieuwe infrastructuurlijnen voor transport, energie, goederen en datauitwisseling keert de ruimtelijke verhoudingen van vroeger volledig om. Door een radicaal herdachte connectiviteit verwordt de tweedeling centrum-rand tot een ruimtelijke veld van equipotente punten. Elkéén zijn centrum. Recht op een nieuw publieke ruimte We willen publieke ruimte die kan toegeëigend worden zonder ze te bezitten, waar we kunnen produceren zonder winst te oogsten, waar het “gebruiken” de meerwaarde vormt. De stad van vandaag is geïmplodeerd. Het bestaande publieke domein kan de noden van ons nieuwe burgerschap niet meer accommoderen. Het traditionele plein is te klein geworden, haar gebruik te exclusief. Hedendaagse infrastructuurknopen zijn niet langer de symbolen van onze stedelijkheid. We willen nieuwe plekken van uitwisseling. We eisen het residu van het vervallen netwerk terug. We willen een substantiële publieke ruimte als rode draad in de zoektocht naar een nieuwe gemeenschappelijkheid.

de ontmoeting Michel Heesen | Architect en wetenschapsjournalist Ann-Charlotte Toes | Biotechnologie Gert Toes | Inwoner van Arnhem Lucia Heesen | Onbeschreven blad

Manifest Al tientallen jaren verkoopt Fisher Price een vrolijk stuk speelgoed: een witte telefoon met rode wieltjes, een rode hoorn aan een krulsnoer, een gele draaischijf en twee oogjes met wimpers. De oogjes knipogen wanneer een kind de telefoon aan het touwtje achter zich aan trekt. Generaties kinderen hebben hun eerste telefoongesprek gevoerd met dit ontwerp. Daarin is iets veranderd. Een kleuter snapt niet meer wat het plastic moet uitbeelden. De iPhones van papa en mama lijken niet op het ding. Mijn dochter denkt dat het een stofzuiger is: die heeft ook ogen en een snoer. Ze schuift de hoorn over de vloer terwijl ze zoveel mogelijk lawaai maakt. De iPhone is een voorbeeld van een aardverschuiving in het denken over producten: niet 'het ding' is de kern van het ontwerp, maar een product service systeem. Het ding zelf stelt weinig voor zonder software (apps) en provider (T-mobile). Een andere kwaliteit van de iPhone is dat niet de techniek centraal stond in het ontwerp, maar de behoefte van de gebruiker. De mens was het uitgangspunt, de technologie een middel. Dat zou ook moeten gelden voor onze steden. Over sommige aspecten van ons leven houden we graag de regie: bijvoorbeeld hoeveel zout en peper we op ons eten strooien. In andere zaken geven we de regie liever uit handen: we stellen wel de temperatuur in van de cv, maar laten de besturing van de ketel graag over aan de thermostaat. Soms laten we de regie los: een bezoek aan het park zou minder leuk zijn wanneer je vantevoren al precies wist wie je waar en wanneer zou tegenkomen. Toch? Of zou dat juist een kwaliteit kunnen zijn? Waarom zouden er anders flash mobs worden gehouden? Het bestaansrecht van iedere stad is 'de ontmoeting': van mensen, goederenstromen, kennis enzovoorts. Wie nadenkt over de stad in 2050 zou moeten beginnen met het nadenken over ontmoetingen. Hoe kunnen we ontmoetingen faciliteren zonder afhankelijk te zijn van fossiele energie? Dat is een relevantere vraag dan de vraag welke technologie innovatief genoeg is voor het jaar 2050. Om dit standpunt te illustreren nemen wij een stokoude techniek als uitgangspunt voor dit ontwerpend onderzoek: energiewinning met anäerobe bacteriën. Dat zijn bacteriën die hier al leefden voordat wij ademden. Als je met oeroude principes een leven kunt ontwerpen zonder fossiele energie, dan zal het straks ook wel lukken met de nieuwste technologieën.

CPEB Mediabericht 1 januari 2050

Arnhemmers maken gratis gebruik van openbare voorzieningen in de stad. De afgelopen 35 jaar hebben de inwoners van de stad met de gemeente Arnhem samengewerkt aan het verduurzamen van de stad. Waar anders steden last hebben van een krimpende bevolking, groeit Arnhem nog door haar aantrekkelijkheid. In Arnhem heerst een groot gevoel van verantwoordelijkheid. Door de Arnhemse Energie App weten bewoners hoeveel zij leveren aan de stad. Door slimme nieuwe coalities is Arnhem een betaalbare stad gebleven, waar het fijn wonen is. Het grootste verschil is gemaakt in het duurzame energieconcept, dat ook schoon water levert, waarbij burgers, stad en energiemaatschappij de handen in elkaar hebben geslagen. Dit heeft geresulteerd in een gezamenlijk nieuw bedrijf, waar de bewoners aandeelhouder van zijn, het Collectief Particulier Energie Bedrijf, ook wel CPEB. Door de slimme coalities is een groot co-eigenaarschap ontstaan voor de stad.

Onbetaalbare steden De vraag naar energie blijven toenemen. Dingen die vanzelfsprekend waren, worden onbetaalbaar. Fossiele brandstoffen zijn bijna onbetaalbaar geworden. Ook het beheer om die producten te kunnen leveren, de infrastructuur, wordt een steeds grotere kostenpost. Arnhem ontwikkelt zich langzaam tot een volwassen groene stad. Er zijn geen grote uitbreidingslocaties meer. De opgave ligt vooral in de stad en het op peil houden van de woonkwaliteit. De onderhoudskosten van de stad mogen niet als molensteen gaan werken.

een kwestie van kunnen, maar een kwestie van willen. In Nederland dringt het langzaam door dat het (energie)zuiniger moet en tegelijkertijd is de grote opgave hoe dat aangepakt moet worden. Met nieuwe media kan de bewustwording worden vergroot. Om de stad leefbaar en betaalbaar te houden, moet het roer om. Het grote geldverdienen met het uitgeven van grond is voorbij. Dit vraagt om een nieuwe procesarchitectuur, waar het De bewoners van Arnhem moeten samen en bewuster gaan leven. Het bovenstaande is niet bewustzijn van de stad en in de stad moet worden vergroot. Dit vraagt om investeringen op een kwestie van kunnen, maar een kwestie van willen. In Nederland dringt het langzaam tal van vlakken, waarbij gebruik moet worden gemaakt van de stedelijke intelligentie. cpeb door dat het (energie)zuiniger moet en tegelijkertijd is de grote opgave hoe dat aangepakt moet worden. Met nieuwe media kan de bewustwording worden vergroot. Lisette Jacobs | Architect Voor wat, hoort wat, iedereen zet wat in. Er moeten intelligente pakketten en programma’s

Maarten Bosman

| Planoloog

worden ontwikkeld welke voor iedereen een meerwaarde hebben. Iedereen levert energie Om de stad leefbaar en betaalbaar te houden, moet het roer om. Het grote geldverdienen Jan-Pieter Matthijssen | Algemeen directeur aan de stad. Dit vraagt om collectieve voorinvesteringen. Het collectief levert| energie aan Patrick Janssen Hypothecair planner met het uitgeven van grond is voorbij. Dit vraagt om een nieuwe procesarchitectuur, waar het zwembaden, theaters en natuurlijk het Arnhemse trolleynetwerk, voorwaarde: gratis gebruik! Bart Hoogveld | Grafisch ontwerper bewustzijn van de stad en in de stad moet worden vergroot. Dit vraagt om investeringen op Immers, voor wat, hoort wat… tal van vlakken, waarbij gebruik moet worden gemaakt van de stedelijke intelligentie. Voor wat, hoort wat, iedereen zet wat in. Er moeten intelligente pakketten en programma’s worden ontwikkeld welke voor iedereen een meerwaarde hebben. Iedereen levert energie aan de stad. Dit vraagt om collectieve voorinvesteringen. Het collectief levert energie aan zwembaden, theaters en natuurlijk het Arnhemse trolleynetwerk, voorwaarde: gratis gebruik! Immers, voor wat, hoort wat…

Twitterbericht: 1 januari 2050: #Arnhem haalt ruimschoots #duurzaamheidsambities! Bewoners leveren aan de stad!

Expertise teamleden zonder identiteit Twitterbericht:1.1 januari 2050: #Arnhem haalt ruimschoots Architect #duurzaamheidsambities! 2. PlanoloogBewoners leveren aan de stad!

3. hypothecair planner 4. Media deskundige

Identiteitsbrief Naam teamleden

Adres

Expertise

5. Petrochemisch entrepreneur

Geboorte jaar

Lisette Jacobs

Fonteinkruidstraat 31,

Architect

1975

Algemeen directeur

1972

hypothecair planner

1974

Planoloog

1978

Grafisch ontwerper

1977

6841 KA Arnhem Jan-Pieter

Fonteinkruidstraat 27,

Matthijssen

6841 KA Arnhem

Patrick Janssen

Fonteinkruidstraat 23, 6841 KA Arnhem

Maarten Bosman

Fonteinkruidstraat 21, 6841 KA Arnhem

Bart Hoogveld

Pinksterbloemstraat 30, 6832 BJ Arnhem

Middels dit schrijven verklaren bovenstaande personen dat het manifest intellectueel eigendom is van het team. Lisette Jacobs is geregisteerd architect onder registratienummer 1.071115.004, L.M.F. Jacobs MArch (betekent Master in Architecture)

NIEUWE BLOEDVATEN VOOR DE STAD tipje van de sluier:

nieuwe bloedvaten voor de stad

2012

2050

NIEUWE BLOEDVATEN VOOR DE STAD manifest: Het uiterlijk van een gemiddelde straat hangt nu in sterke mate af van de ondergrondse spaghetti van kabels en leidingen en de posities die auto’s in de profielen innemen. De verzelfstandiging in de energieen watervoorziening en verschuivingen in de vervoersvraag zullen gaan leiden tot een vrijgespeelde openbare ruimte. Doordat de dogmatische uitgangspunten die aan de de inrichting van de openbare ruimte ten grondslag liggen komen te vervallen openbaren zich nieuwe kansen voor de bestaande bloedvaten van de stad. In 2050 zullen stadsbuurten zorgen voor hun eigen energieopwekking, watervoorziening en het verwerken van hun afvalstromen. Naast de geoptimaliseerde systemen van warmte- en koudeopslag, zonne- en windenergie zal op gebouwen buurtniveau verder ingezet zijn op het omzetten van huishoudelijk afval en rioolwater in energie en vers drinkwater. Condensatoren op het dak koelen de woning en vullen de behoefte aan drinkwater verder aan. Deze ontwikkelingen betekenen dat er geen ondergrondse kabels- en leidingeninfrastructuur meer nodig zijn. Naast deze transitie in het genereren van energie en drinkwater zal ook het gebruik van de bovengrondse infrastructuur gaan veranderen. Voor een optimaal gebruik van reststromen heeft een extreme verdichting en functiemenging in de stedelijke agglomeraties plaatsgevonden. Dit zal het autogebruik in de stad significant laten afnemen. Voor het geparkeerde elektrische autopark is een nieuwe rol weggelegd als opslag voor de overmaat aan geproduceerde energie. Door centraal in de buurt geplaatste gemeenschappelijke ‘car-dispensers’ zullen de geparkeerde auto’s bovendien verdwijnen uit het stedelijke panorama. Door de gewonnen ruimte ontstaan er nieuwe ontwerpen gebruiksvrijheden die leiden tot een andere benadering van bestaande straten binnen het stedelijke weefsel. Nieuwe typen straten waarin de mobiliteit en energieopwekking centraal staan vormen de hoofdstraten van de stad. Voor het efficiënt bundelen van energie worden langs deze straten voorzieningen gesitueerd en de ‘cardispensers’ ontsloten. Door de bewegingsenergie van voetgangers, fietsers en auto’s op te vangen wordt gebruikt gemaakt van hun kinetische energie. De overige buurtstraten krijgen een volledig natuurlijke inrichting. Het biedt talrijke mogelijkheden aan de stad voor onder meer het verbouwen van voedsel, recreatieve voorzieningen, een systeem van irrigatiekanalen en natuurontwikkeling. Deze straten vergroenen de stedelijke omgeving en zorgen met hun thermostaatwerking voor koeling van de stad. Door het zelfvoorzienende karakter van haar bebouwing is de stad verlost van de beklemmende wurggreep van onder- en bovengrondse infrastructuur. De invulling van het stedelijk panorama in 2050 wordt nog enkel bepaald door de grens van de verbeelding.

VVE H

ONAF

Vereniging van Energie SAMEN ENERGIE OPWEKKEN EN BESPAREN Arnhem anno 2050 bestaat uit een kleinschalig netwerk van VVE’s. De VVE, ontstaan vanuit de dromen van een aantal pioniers, groeide door voorlichting, verleiding en beloning. De VVE sluit aan op een wijknetwerk van Wijkenergiemaatschappijen. Op die manier is lokale energieproductie en –consumptie optimaal op elkaar afgestemd. Via een systeem van E-punten kunnen inwoners en VVE´s, die meer energie opwekken dan ze gebruiken, profiteren van de extra opbrengsten.

collectieve energieopwekking collectieve energiebesparing opvang en hergebruik water moes- en speeltuin elektrisch vervoer (auto’s, fietsen) sociale activiteiten (kinderopvang en zorg)

HET GEHEEL IS MEER DAN DE SOM DER DELEN

WAT gebeurt per BLOK in VVE? - eigen energie opwekken - energie slim gebruiken - kleinschalig voedsel telen - tuinen en transport delen - bijen telen - kinderopvang

WAT gebeurt in de STAD? - beheer van energie uit Wijkenergiemaatschappijen - grootschalig energie opwekken en besparen - beheren E-punten

“Ik ben er trots dat ik in Arnhem woon!

“De VVE zorgt voor zoveel saamhorigheid dat oudere buren nu veel langer kunnen blijven wonen waar ze willen” “Het mooiste moment was in 2022. Toen gingen de technieken ineens met zo’n grote sprong vooruit. De opbrengsten schoten daarmee ook omhoog. Het aantal VVE’s in Arnhem verdubbelde en het idee sloeg ook landelijk aan.” “Ik krijg echt energie uit het besparen van energie!”

TECHNIEKEN IN DE VVE ZON actief en passief benutten op daken en gevels VUUR energie opwekken door verbranden (organisch) afval en met algen AARDE tuinen en serres voor eigen voedselteelt

WAT gebeurt per WIJK? - beheer van energie uit VVE’s in Wjkenergiemaatschappij - eetbare parken - kleinschalige veeteelt

“De eerste jaren kregen we nog een flinke korting op onze WoZ-waarde ook!”

“De buurt is een stuk kindvriendelijker en socialer geworden.”

De VVE beheert:

HUIS <-> BLOK <-> WIJK <-> STAD WAT gebeurt per HUIS? - eigen energie opwekken - energie slim gebruiken

“Eén keer per jaar gaan we met z’n allen met de kippen op stok”

WATER regenwater opvangen en gebruiken; drinkwater hergebruiken LUCHT natuurlijke ventilatie; schoon (elektrisch) transport; was drogen in overdekte binnentuinen

“Bij duurzaamheid gaat het uiteraard eerst om de mensen, we hebben het samen voor elkaar gekregen”

manifest Energetic City 2050

VVE

NS oi pleidANoKELIJK, LOKAAL E

“Overschotten aan opgewekte elektriciteit slaan we op in onze deelauto’s. De rest gaat het grid op.”

KRINGLOPEN CREËREN!

VVE e d r L o vo OCIAA

ERVARINGEN BEWONERS

Team Caleidoscoop

vereniging van energie Valerie Koppelle | Architect en Stedenbouwkundigekundige Michiel Do | Duurzaam bouwen Elke Wisseborn | Milieucommunicatie, duurzaamheid en persoonlijke ontwikkeling

M AS

VVE

2050 +verplichting

ER G L VO OP

de massa gaat over

+verleiding

PIONIERS

de stad Arnhem de Wijkenergiemaatschappij VVE duurzaam categorie I VVE duurzaam categorie II

+beloning

VVE duurzaam categorie III samenwerking - stimuleren

+voorlichting er ontstaan samenwerkingsverbanden en het netwerk groeit de Wijkenergiemaatschappijen ontstaan

2012

op enkele plekken in de stad starten de pionerende VVE's

DUURZA A DIE ONT MHEIDSBEWEG ING STAAT V ANUIT D E VVE

VVE

Groeimodel 2012 - 2050

Team Caleidoscoop

power to the people Thijs van Spaandonk | Architect en Stedenbouwkundigekundig ontwerper Saskia Stolk | Scenarioschrijver en Onderzoeker Charles Smeets | Sustainability Consultant

Power to the People In 2050 bestaat de wereld uit 40 metropolitane regio's, die de leefomgeving vormen van 80 procent van de wereldbevolking. Deze metropolitane regio's zijn de centra van kennis, kapitaal en macht. Ze liggen net als in het verleden op de kruispunten van handelsroutes waar goederen en informatie-uitwisseling plaatsvindt. Door steden aan te sluiten op de netwerken van de toekomst ontstaat de voedingsbodem voor nieuwe, efficiënte stedelijke ontwikkeling welke optimaal gebruik kan maken van de aanwezige en toekomstige stromen van voedsel, water, energie, mobiliteit en informatie. In deze steden wordt: -De energievraag lokaal beantwoord door optimaal in te spelen op specifieke condities als klimaat, aanwezige grondstoffen en verbruik. Dit maakt dat er niet meer één, gecentraliseerd systeem is, maar meerdere systemen met verschillende systeemgroottes: de individuele woning, gemeenschap of regio. Al deze systemen tezamen vormen een open, hybride netwerk waar onbegrensd energie uitgewisseld kan worden naar gelang vraag en aanbod. Zoals het internet elke aangesloten wereldburger zowel producent als consument van kennis en informatie maakt, maakt dit nieuwe energienetwerk in potentie van elk huishouden naast verbruiker ook producent. Omdat er niet langer één energiesysteem is, moet dit netwerk adaptief en open zijn. Het moet organisch kunnen groeien en op verschillende schalen werken. -Door bewoners zelf besloten op welke manier en schaal zij willen voorzien in hun energiebehoefte.Deze keuze kan hand in hand gaan met de leefomgeving; individueel en autarkisch of met gelijkgestemden in de vorm van collectief particulier opdrachtgeverschap, waarin bewoners niet alleen samen optrekken voor de ontwikkeling van de woningen, maar ook voor de productie van energie. Of wil je aangesloten worden op windmolens, getijdenstroom of biomassa-centrale? Dit zal leiden tot nieuwe typologien in architectuur en stedenbouw. De stadsbewoners vormen de spil in deze transitie. Na decennia van institutionele energievoorziening en woningbouw kunnen burgers nu het stokje overnemen om te komen tot een duurzame toekomst. Om deze overdracht succesvol te maken moeten niet alleen de steden fysiek klaargemaakt worden voor de energievoorzining van de toekomst maar vooral ook de kennis over energievoorziening gedeeld met de stadsbewoners van de toekomst! Op alle niveaus, van basisschool tot avondcursus moeten burgers bekend raken met de keuzemogelijkheden en vrijheden die de zelfbeschikking over hun energievoorziening met zich meebrengen. Educate Energy!

Arne Lijbers | Architect Filemon Schรถffer | Natuurkundige & Industrieel ontwerper Keijen van Eijk | Europees Beleid

symbiopolis

Manifest Energeticity

Symbiopolis (oud-Grieks: συν: samen; βιοσις: levend; πόλις : stad) “ […D]e crisis van vandaag [brengt] schoksgewijs tot uitdrukking dat het energietekort er eigenlijk al was in de hele wereld. Wij moeten beseffen met elkaar dat we niet kunnen voortgaan met het verbruik van beperkte voorraden brandstoffen en grondstoffen, zoals we dat in de laatste kwart eeuw hebben gedaan. Zo bezien, keert de wereld van voor de crisis niet terug. Wij zullen ons blijvend moeten instellen op een levensgedrag met een zuiniger gebruik van grondstoffen en energie. Daardoor zal ons bestaan veranderen. Bepaalde uitzichten vallen daardoor weg, maar ons bestaan hoeft er niet ongelukkiger op te worden.” -

December 1973, Minister-president Joop den Uyl televisietoespraak over de gevolgen van de Eerste Oliecrisis.

een

1974 // 2012 // 2050 Deze woorden, 38 jaar geleden uitgesproken, zijn ook vandaag de dag nog grotendeels van toepassing en bovendien nog steeds niet geheel vanzelfsprekend. In de bewustwording en daadwerkelijke verwezenlijking van dit toekomstbeeld speelt de stad van 2050 een cruciale rol.

De stad anno 2050 // een impressie Een stad onderscheidt zich van een dorp door haar grootte en bevolkingsdichtheid. Deze karaktereigenschappen impliceren vaak een gebrek aan (groene) ruimte en hechte gemeenschap. De stad in 2050 laat zich daarentegen kenmerken als een lokaal symbiotisch geheel waarin burgers, overheid, ondernemers en industrie elkaar op lokaal niveau aanvullen en versterken in een context van natuur, landschap en stad. Door de combinatie van dit multilaterale collectief en een optimale benutting van ruimte, natuurlijke hulpbronnen en reststromen verwordt de stad tot een plek waar mondiale waarden van duurzaamheid en (energie-)efficiëntie zich laten vertalen in lokale innovatieve initiatieven. Een plek waar, bovendien, de natuur het groene cement vormt en zo kan fungeren als katalyserend enzym voor het stedelijk metabolisme.

De symbiotische stad Symbiopolis is een energie-autonome stad. Deze autarkie komt tot stand door optimaal gebruik te maken van elkaar en de natuur. Door ruimte te bieden aan lokale (burger-)initiatieven en zo een nauwe samenwerking tussen overheid, ondernemers en burgers te faciliteren en te stimuleren op gebieden als (stedelijke) landbouw, groenvoorziening en energie wordt de plaatselijke economie versterkt. Bovendien bevordert het actief betrekken en samenbrengen van burgers en maatschappelijke actoren het collectieve besef van de noodzaak om aan de hand van duurzame innovativiteit de leefbaarheid van de stad te vergroten. De bevolkingsdichtheid die een stad karakteriseert, stelt de bewoners in staat collectief gebruik te maken van nieuwe systemen. Door de flexibele en multifunctionele inzet van aanwezige industriële en gemeentelijke structuren kan de lokale energieketen gesloten worden. Hierbij valt te denken aan de toepassing van industriële restwarmte om kantoren en huizen te verwarmen, effectief afvalmanagement en de brede inzet van wind en water bij koeling. Door het combineren van verschillende duurzame strategieën wordt de bestaande infrastructuur een fundament voor duurzame ontwikkelingen.

Manifest Energeticity De stad als groen metabolisme//de stad en ruimte: flexibel gemengd gebruik Ruimte is essentieel voor de ontwikkeling van een stad. Het feit dat een stad zich kenmerkt door een hoge concentratie aan bebouwing, impliceert echter niet dat er geen ruimte is of gecreëerd kan worden. Door bestaande bebouwing en braakliggende terreinen optimaal en flexibel te benutten kan functionele ruimte toegevoegd worden. Stedelijke ruimte in zijn zuiverste vorm hoeft niet beperkt te worden door muren of andere barrières. Deze ruimte zou dezelfde waardevolle en flexibele eigenschappen als land en water kunnen en zelfs moeten hebben. Het daadwerkelijke scheppen van deze ruimte zou een grenzeloze driedimensionale vorm moeten krijgen, waarin objecten en gebeurtenissen plaats kunnen hebben zonder beperkingen. De voor handen zijnde oppervlakte in ‘stadslacunes’ kan zo dienen als onbegrensde kiem voor natuur en lokale initiatieven en de verticale uitbreiding van publieke ruimte. Door het toevoegen van deze architectonische enzymen evolueert de groene stad uit de historische structuur van haar bebouwde omgeving. De oude vormen en sporen van het verleden gaan deel uitmaken van een nieuw systeem. Zo ontstaan gebouwen die meer zijn dan gebouwen, binnen een systeem waar verschillende functies flexibel kunnen bewegen, als modules die de ruimte hebben om te groeien en te veranderen en tegelijkertijd een katalysator vormen voor verandering van de omgeving. Het groene metabolisme vormt een natuurlijke bron van voedsel, energie en recreatie en zorgt tegelijkertijd voor architectonische diversiteit. Immers, van origine monofunctionele gebieden worden door integratie van natuur en nieuwe functies aantrekkelijker voor uiteenlopende initiatieven. Door de burger actief te betrekken in de ontwikkeling van een zich geleidelijk over de stad uitspreidend verbindend ecosysteem, worden de inwoners geconfronteerd met natuurlijke en recreatieve kwaliteiten in hun dagelijkse routine. Hiermee blijft het stadslandschap behouden in een nieuwe groene vorm en verworden de stad en haar wijken tot een nieuwe samengestelde typologie waarin een gemeenschap leeft met de natuur.

de stromende stad Jeffrey Bolhuis | Architect Christiaan Erdbrink | Computational science en WaterBouwkundige Laurence Lord | Architect Rutger Stronks | Online Media en Marketing

DESTROMENDEST AD HetAr nhem v a ndet oek oms ti seens t a dwa a r i nvr a a gs t uk k env a nener gi epr oduc t i e,bi odi v er s i t ei t , v oeds el v oor z i eni ng, wa t er ber gi ng, wonen, ec onomi eeni nf r a s t r uc t uurdoormi ddel v a nwa t era a nel k a a r wor dengek oppel d. Wat eral ss l eut el Deges c hi edeni sv a nAr nhem i sv er bondenmetz i j nr i vi er en. DeRi j nendeI J s s el z i j nAr nhemsgr oot s t e a a nwi ns t , ma a rv or ment egel i j k er t i j deenbedr ei gi ngi ndev or mv a nov er s t r omi ngen. Dez ebedr ei gi ng z a l i ndet oek oms twor denv er t a a l dna a reenni euwemogel i j k hei dendes t a r tv a neenni euwt ype s t a ds ont wi k k el i ngv or men. Ni euw wat er Al sv er v ol gophui di ge“ r ui mt ev oorr i vi er en” pr oj ec t enz ul l ens t r a t egi s c hegebi edenv a ndes t a dwor den geï nundeer d. Hi er doorwor dtni eta l l eendes t a dbes c her mdt egenov er s t r omi ngen, ma a rz ul l eni n ongebr ui kger a a k t egebi edeneent r a ns f or ma t i eonder ga a nenweereenpos i t i e v ebi j dr a gea a ndes t a d k unnenl e v er en. St edel i j k eec os ys t emen Hetni euwes t edel i j k ewa t erwor dtv ol genseenc onc eptv a nl e v endewa t er bouwont wi k k el d. Hi er door ont s t a a neri nv ent i e v eec os y s t emen, wa a r bi nnent ec hni ekeenv a nder egul er endeor ga ni s meni s . De z e s y s t emenv or mens a meneenpr oduc t i efwa t er l a nds c ha pda ti nv oeds el enener gi ev oor z i et . Pr oduc t i efwat er l ands c hap Eenonder deel v a ndi tl a nds c ha pi seenc ons t el l a t i ev a nvi s k wek er i j en. Dez ez i j nomhul ddoor k a s c ons t r uc t i eswa a r bi nneneenk uns t ma t i gez el f v oor z i enendebi ot oopwor dtgec r eëer d; heta f v a l v a n devi s s env oedtpl a nt en( bi odi es el engr oent en) , di ev er v ol genshetwa t erv oordevi s s enf i l t er en. Doordev oeds el pr oduc t i ena a rhetha r tv a ndes t a dt ebr engenz ul l endebe woner sweerdi r ec t bet r ok k enk unnenz i j nbi j hunei genv oeds el v oor z i eni ng, geor ga ni s eer di nc ol l ec t i e v enz ul l enz i j de pr oduc t i e v eec os y s t emenbeher en. Wat eral sr uggengr aat Hetwa t er l a nds c ha pv er gr ootdebi odi v er s i t ei tenhets t r omendewa t erbi edtmogel i j k hedenv oor a l t er na t i e v eener gi e wi nni ngent r a ns por ti ndes t a d. Wa t eri seent oege v oegdek wa l i t ei tv oorhetwonen endeopenba r er ui mt ei ndes t a d. Rec r ea t i evi ndtpl a a t si nena a nhetwa t erenhetgebi edz a l wor den bedi enddoordr i j v endegemeens c ha ppel i j k ef unc t i eseni nf r a s t r uc t uur . Door da tdez el a ngsder i vi er v er pl a a t s ba a rz i j n, k a ndes t a dz i c hopeenor ga ni s c hewi j z eont wi k k el enenwor dtdehoe v eel hei den s oor tf unc t i ese env oudi ga f ges t emdopdevr a a g. St ads i dent i t ei t Ar nhem z a l z i c hv a neen“ s t a da a nhetwa t ert oteen“ wa t er s t a d”ont wi k k el en. Eens t a dwa a r i nener gi e, v oeds el v oor z i eni ng, t r a ns por t , r ec r ea t i e, v oor z i eni ngen, pl a nt en, di er en, mens enent ec hnol ogi eeen geba l a nc eer ds y s t eem v or men. Debe woner sz ul l engr ot endeel si nhunei genbehoef t env oor z i enen hi er dooront s t a a tereenni euwegemeens c ha ps z i n, geba s eer dopeenduur z a mepr oduc t i eeneen v er ni euwdec ol l ec t i e v eec onomi e. Hets t r omendewa t er , a l sdedr a gerv a ndez es t a ds ont wi k k el i ng, v or mtdeni euwes t a ds i dent i t ei t .

arnhem futures