Καινοτόμος σχεδιασμός υπηρεσιών για όλους by Re-public Journal

Καινοτόμος Σχεδιασμός Υπηρεσιών για Όλους

re-public-2.indd 1

20/02/2010 11:48

Ένα αφιέρωμα του περιοδικού Re-public που επιμελήθηκε η Άρτεμις Γιάγκου

Όλο το περιεχόμενο του αφιερώματος του περιοδικού Re-public «Καινοτόμος Σχεδιασμός Υπηρεσιών για Όλους» βρίσκεται υπό άδεια Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0 Greece. Προκειμένου να δείτε αντίγραφο της εν λόγω άδειας μπείτε στο [http:// creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/gr/] ή απευθυνθείτε στο Creative Commons 171 2nd Street, Suite 300, San Francisco, California, 94105, USA.

re-public-2.indd 2

20/02/2010 11:48

Περιεχόμενα Εισαγωγή Άρτεμις Γιάγκου

Θεωρητικές και μεθοδολογικές προσεγγίσεις Στοχασμοί για το πώς προκύπτουν οι εμπειρίες υπηρεσιών Mikael Runonen, Sakari Tamminen και Petri Mannonen Προσοχή στο κενό: Θεωρίες και πρακτικές για τη διαχείριση των εμπλεκόμενων σε μία διαδικασία σχεδιασμού υπηρεσιών Qin Han Εφαρμόσιμη κουλτούρα: Προς τις υπηρεσίες του μέλλοντος για την πόλη του Μιλάνου Walter Aprile, Henrik den Ouden Runshaug και Eyal Fried Σχεδιασμός Υπηρεσιών – Μία κριτική από περιβαλλοντική σκοπιά Stephen Clune Πέρα από την εμπειρία: Σε αναζήτηση ενός λειτουργικού παραδείγματος για τη βιομηχανοποίηση των υπηρεσιών Nicola Morelli Ενοποίηση εφοδιαστικής αλυσίδας υπηρεσιών σε δίκτυα πολλαπλών οργανισμών – Νέες προσεγγίσεις στο σχεδιασμό δικτύου υπηρεσιών Antigoni Iakovaki και Jagjit Singh Srai

Εφαρμογές στην εκπαίδευση Σχεδιασμός υπηρεσιών σε ένα πρόγραμμα σπουδών σχεδιασμού προϊόντων: δημιουργώντας οφέλη για την εκπαίδευση αλλά και για τους οργανισμούς υπηρεσιών Stuart G. Bailey Μαθαίνοντας και υπηρετώντας: Φοιτητές αρχιτεκτονικής ως επιμελητές της κοινότητας Georgia Bizios και Katie Wakeford Προσωπική ανάπτυξη, συμμετοχή και σχεδιασμός Daniela Sangiorgi, Julia Gillen, Sabine Junginger και Roger Whitham Σχεδιασμός υπηρεσιών για την Ινδία: Η σκέψη πίσω από το σχεδιασμό ενός τοπικού προγράμματος σπουδών Soumitri Varadarajan Δευτεροβάθμια εκπαίδευση για όλους - Η περίπτωση των ειδικών μαθησιακών δυσκολιών (δυσλεξία) Γιουλίνα Κοκκαλιά και Αριστοτέλης Σκαμάγκης

Εφαρμογές αστικών υπηρεσιών Συνεταιρισμός κατοικίας: Μια νέα μορφή αστικής υπηρεσίας κοινοτικών δικτύων Matthieu Lietaert Σχεδιάζοντας τους πιο συναρπαστικούς εκπαιδευτικούς αλληλεπιδραστικούς χώρους Krister Gustafsson Στρατηγική συμμετοχικής διακυβέρνησης για παροχή αστικών υπηρεσιών Saleh Ahmed Διαμορφώνοντας τον αστικό σχεδιασμό ως σχεδιασμό υπηρεσιών: Μελέτη περίπτωσης σε μία δοκιμαζόμενη πόλη των βιομηχανικών κεντρο-δυτικών Η.Π.Α. Sujata Shetty και Andreas Luescher

Επίλογος: Απομίμηση, Αντιγραφή, Επανάληψη

re-public-2.indd 3

20/02/2010 11:48

Εισαγωγή: Καινοτόμος Σχεδιασμός Υπηρεσιών για Όλους Άρτεμις Γιάγκου Το τεύχος αυτό συγκεντρώνει 16 κείμενα που παρουσιάστηκαν στο διαδικτυακό περιοδικό Re-public, με κοινό θέμα Καινοτόμος Σχεδιασμός Υπηρεσιών για Όλους. Αυτή η συλλογή κειμένων καλύπτει μια συναρπαστική γκάμα θεμάτων και φανερώνει τη ζωτικότητα και το δυναμισμό του τομέα Σχεδιασμού Υπηρεσιών (Service Design), σε διάφορα πλαίσια και από ποικίλες οπτικές γωνίες. Ο Σχεδιασμός Υπηρεσιών είναι πολύ δραστήριος διεθνώς και αναπτύσσεται συνεχώς ως αντικείμενο ακαδημαϊκής μελέτης, ενώ ταυτόχρονα επεκτείνεται σε διαφορετικά πεδία εφαρμογών. Η αυξανόμενη σημασία των υπηρεσιών υποδεικνύει ότι η δημιουργία και η ανανέωση υπηρεσιών θα αποτελέσουν στο άμεσο μέλλον βασικό διακύβευμα για τις κοινωνίες. Ο σχεδιασμός υπηρεσιών θα είναι ιδιαίτερα ζωτικής σημασίας σε χώρες όπως η Ελλάδα, όπου οι πολυπολιτισμικές προκλήσεις και τα περιβαλλοντικά ζητήματα έχουν μόλις πρόσφατα έρθει στο επίκεντρο του δημόσιου ενδιαφέροντος. Τα κείμενα συγκλίνουν στην κοινή παραδοχή ότι ο σχεδιασμός υπηρεσιών είναι μία καίρια προοπτική για πολλούς κλάδους: ο επανακαθορισμός πολλών πρακτικών στη λογική του σχεδιασμού υπηρεσιών συνιστά ένα πολύ θετικό βήμα για το μέλλον. Αναμένουμε ότι αυτή η συλλογή κειμένων θα εμπλουτίσει το λόγο για τον μετασχηματισμό των υπηρεσιών στην Ελλάδα και θα συνεισφέρει στην ανάπτυξη μιας πιο ακριβούς και εξειδικευμένης ορολογίας, που είναι απαραίτητη για την ανάπτυξη του δημόσιου διαλόγου.

http://www.re-public.gr/?p=787

re-public-2.indd 4

20/02/2010 11:48

Στοχασμοί για το πώς προκύπτουν οι εμπειρίες υπηρεσιών Mikael Runonen, Sakari Tamminen και Petri Mannonen

Οι υπηρεσίες είναι παντού γύρω μας και όλοι τις χρησιμοποιούμε. Μερικές από αυτές είναι τετριμμένες, έχουν χαρακτήρα ρουτίνας, και δεν θεωρούμε καν τους εαυτούς μας χρήστες αυτών των υπηρεσιών, όπως για παράδειγμα η διανομή της αλληλογραφίας. Άλλες υπηρεσίες, όπως αυτές σε ένα σπα, τις λαχταράμε και τις χρησιμοποιούμε με μεγάλη χαρά. Υπάρχουν επίσης υπηρεσίες που δεν θέλουμε να χρησιμοποιήσουμε εκτός αν είναι απόλυτα απαραίτητο. Λίγοι από μας χαίρονται όταν επισκέπτονται το γιατρό ή την αστυνομία. Ανεξάρτητα από τις τεράστιες διαφορές μεταξύ υπηρεσιών, υπάρχει ένας κοινός παρονομαστής μεταξύ όλων των υπηρεσιών. Οι υπηρεσίες δεν χρησιμοποιούνται απλώς, αλλά συνιστούν αντικείμενο εμπειρίας και έτσι προκαλούν εμπειρίες υπηρεσιών. Η εμπειρία των υπηρεσιών δεν είναι αποτέλεσμα απλής αλληλεπίδρασης μεταξύ του χρήστη και της υπηρεσίας, αλλά ένα πιο σύνθετο, ολοκληρωμένο και διαρκές φαινόμενο. Παρά τη μεγάλη ιστορία των υπηρεσιών και δεκαετίες έρευνας, δε φαίνεται να υπάρχει κοινή αντίληψη ή ακόμα συλλογή προδιαγραφών για το πώς οι υπηρεσίες είναι και θα έπρεπε να είναι πηγές εμπειριών ώστε να είναι επιτυχημένες. Αντί γι’αυτό, έχουμε διαφορετικές μεθόδους και πιθανές «διαδικασίες σχεδιασμού υπηρεσιών» που αναπαριστούν εν μέρει πώς γεννιέται η εμπειρία των υπηρεσιών και πώς αυτή μπορεί να βελτιωθεί. Σε αυτό το δοκίμιο παρουσιάζουμε μια συλλογή προδιαγραφών σχετικά με το τι θα πρέπει να παρέχουν οι υπηρεσίες στους πελάτες προκειμένου να δημιουργούν θετικές εμπειρίες. Οι προδιαγραφές δεν εξετάζουν τις ίδιες τς υπηρεσίες και πώς υλοποιούνται, εστιάζουν αποκλειστικά στις εμπειρίες που προκύπτουν από τις υπηρεσίες. Οι προδιαγραφές είναι το αποτέλεσμα βιβλιογραφικής έρευνα που έγινε στους τομείς της έρευνας σχεδιασμού (design research), μηχανολογικού σχεδιασμού (design engineering), διαχείρισης του σχεδιασμού (design management), σχεδιασμού υπηρεσιών (service design) και έρευνας χρηστικότητας (usability re

http://www.re-public.gr/?p=1151

re-public-2.indd 5

20/02/2010 11:48

search) – εξαιρετικές ιδέες για τις υπηρεσίες έχουν παρουσιαστεί σε όλους αυτούς τους τομείς. Βασιζόμενοι στη βιβλιογραφική μας έρευνα, διατυπώσαμε μία λίστα προδιαγραφών που εκφράζουν αυτές τις εξαιρετικές ιδέες. Οι προδιαγραφές μας αποτελούνται από οκτώ εμπειρικούς κανόνες που αποκρυσταλλώνουν τις πιο σημαντικές πτυχές του ελέγχου και του σχεδιασμού εμπειριών που προκύπτουν από υπηρεσίες. Οι προδιαγραφές δεν είναι γραμμένες αποκλειστικά από τη σκοπιά του πελάτη/χρήστη, ούτε από αυτή του πάροχου υπηρεσιών, αλλά επιδιώκουν να τις συνδυάσουν. Καθώς η φύση των προδιαγραφών δε συνδέεται με το περιεχόμενο των υπηρεσιών, αυτές οι προδιαγραφές δε θα πρέπει να εκλαμβάνονται ως επαρκείς προδιαγραφές για σχεδιασμό υπηρεσιών. Οι προδιαγραφές καλύπτουν το μίνιμουμ των ζητημάτων που πρέπει να ληφθούν υπ’όψη προκειμένου να παραχθούν επιτυχημένες και θετικές εμπειρίες υπηρεσιών.

1. Ναι ικανοποιείτε τη σωστή ανάγκη ή τον σωστό στόχο Οι ανάγκες και οι στόχοι των πελατών είναι προαπαιτούμενα των καλών υπηρεσιών. Οι ανάγκες μπορούν να διαπιστωθούν είτε με αναγωγή από προηγούμενη εμπειρία της εταιρείας, ή εντοπίζοντας εμπειρικά νέα είδη αναγκών των πελατών. Είναι αναγκαίο η υπηρεσία να χτιστεί πάνω σε μία ανάγκη που έχει γίνει αντιληπτή στην καθημερινή ζωή του πελάτη και μπορεί να επαληθευτεί. Η ανάλυση εμπειρικών αναγκών είναι μία καλά αναπτυγμένη δραστηριότητα σε πολλούς τομείς που σχετίζονται με το σχεδιασμό και θα πρέπει να συνιστά το σημείο εκκίνησης για το σχεδιασμό υπηρεσιών.

2. Να παρέχετε μια ουσιαστική και θετική εμπειρία Υπάρχουν δύο παράγοντες που συνεισφέρουν περισσότερο σε μία αξέχαστη εμπειρία υπηρεσίας: βάθος και θετικότητα. Οι Pine και Gilmore έοχυν διατυπώσει πέντε τρόπους για να ισχυροποιήσουν αυτούς τους παράγοντες: 1) 2) 3) 4) 5)

Οργάνωσε την εμπειρία ακολουθώντας ένα θέμα Συνδύασε τις εντυπώσεις με θετικά σύμβολα Εξαφάνισε τα αρνητικά σύμβολα Χρησιμοποίησε αναμνηστικά (γνωστό και ως απόδειξη υπηρεσιών (service evidence)) Χρησιμοποίησε και τις πέντε αισθήσεις

3. Να κάνετε τον πελάτη να συμμετέχει στην υπηρεσία Μια υπηρεσία πραγματώνεται μέσα από την αλληλεπίδραση του πελάτη και της εταιρείας-πάροχου. Στην πραγματικότητα η εμπειρία μιας υπηρεσίας είναι πάντα δημιουργία από κοινού! Έτσι οι δυνατότητες συμμετοχής των πελατών πρέπει να σχεδιαστούν. Για να παραχθούν πετυχημένες εμπειρίες, οι τρόποι εμπλοκής των πελατών στη δημιουργία υπηρεσιών πρέπει να είναι ουσιαστικοί και ευχάριστοι.

4. ...Χωρίς ο πελάτης να επιβαρύνεται πάρα πολύ! Η ραχοκοκκαλιά μιας υπηρεσίας είναι τα οφέλη που ο πελάτης κερδίζει και νιώθει καθώς τη χρησιμοποιεί. Συνεπώς, πρέπει να υπάρχει ισορροπία ανάμεσα στις απαιτήσεις και στα οφέλη της συμμετοχής. Μία πολύ σύνθετη και εκτενής σειρά επιλογών μπορεί να καταστήσει την εμπειρία δυσάρεστη και να προκαλέσει απώλεια της αίσθησης ελέγχου. Οι υπηρεσίες πρέπει να απλοποιούνται με βάση την εμπειρία ή προγενέστερο feedback από τους πελάτες. Σαν παράδειγμα, πολλά εκλεκτά εστιατόρια έχουν εγκαταλείψει την πρακτική να δίνουν χωριστούς

re-public-2.indd 6

20/02/2010 11:48

καταλόγους κρασιών και τους έχουν αντικαταστήσει με συστάσεις κρασιών που συνοδεύουν τα μενού. Αυτό επιταχύνει το σερβίρισμα, αυξάνει τα κέρδη και καθιστά την υπηρεσία ομαλή από τη σκοπιά του πελάτη. Έτσι η όλη υπηρεσία έχει σχεδιαστεί αλλά είναι εύκολα προσαρμόσιμη αν ο πελάτης το επιθυμεί.

5. Να σχεδιάζετε τόσο για καινοτομία όσο και για αναγνωρισιμότητα Η προστιθέμενη αξία μιας υπηρεσίας δημιουργείται από τη διαφορά της όσον αφορά την τοποθέτησή της στην αγορά μέσω του branding, της ουσιώδους υπηρεσίας που παρέχει, ή της περιγραφικότητας που φέρνει στο προσκήνιο. Έτσι, μια υπηρεσία πρέπει να διαφέρει αρκετά από τους ανταγωνιστές ώστε να δημιουργεί ουσιαστική – και θετική– διαφορά από τη σκοπιά του πελάτη. Ταυτόχρονα, η υπηρεσία πρέπει να είναι επίσης τέτοια ώστε να αναγνωρίζεται ως μια συγκεκριμένη υπηρεσία από τους πελάτες. Οι απαιτήσεις για καινοτομία και αναγνωρισιμότητα καταλήγουν σε προβληματικές καταστάσεις. Η υπηρεσία πρέπει να είναι αναγνωρίσιμη ως συγκεκριμένου είδους, αλλά και ξεκάθαρα διαφοροποιημένη από τις άλλες. Η εξισορρόπηση αυτών των δύο απαιτήσεων μπορεί να είναι μία πρόκληση. Οι στρατηγικές για να υλοποιηθεί αυτή η ισορροπία αναλύονται σε τρεις διαφορετικους τρόπους για να πραγματοποιηθεί η αναγνώριση μέσα από τη διαφορά: 1) Διαφορά είδους: Η δημιουργία ενός νέου τύπου υπηρεσίας που αναγνωρίζεται εύκολα ως υπηρεσία, αλλά δεν είναι απαραίτητο να αναγνωρίζεται ως παρόμοια με άλλες υπάρχουσες υπηρεσίες ή να ανήκει σε ορισμένη, υπάρχουσα κατηγορία ή είδος. 2) Διαφορά προσφοράς: Η δημιουργία μιας υπηρεσίας που προσφέρει κάτι καινούριο ή διαφορετικό σε σχέση με υπάρχουσες υπηρεσίες. Αυτό είναι ανάλογο με τη δημιουργία μιας νέας εκδοχής ενός προϊόντος που διαθέτει νέα χαρακτηριστικά. 3) Διαφορά ποιότητας: Αν είναι εφικτό να παραχθεί μια υπηρεσία με ουσιαστικά καλύτερη ποιότητα από υπάρχουσες, ανταγωνιστικές υπηρεσίες, αυτό μπορεί να χρησιμοποιηθεί για διαφοροποίηση αλλά διατηρώντας την αναγνωρισιμότητα.

6. Να λαμβάνετε υπ’όψη σας τη χρονική διάσταση της εμπειρίας Οι εμπειρίες υπηρεσιών δεν μπορούν να υποβιβαστούν σε ένα μόνο γεγονός. Λόγω των πρσδοκιών, η εμπειρία αρχίζει πριν από την ίδια την υπηρεσία και συνεχίζεται αφού έχει γίνει πια ανάμνηση. Η υπηρεσία μπορεί να εκληφθεί ως «ταξίδι του πελάτη» μέσα από διάφορα τμήματα της υπηρεσίας. Επομένως διαφορετικά τμήματα του ταξιδιού πρέπει να σχεδιαστούν από τη σκοπιά της εμπειρίας του πελάτη. Επιπλέον, όταν εξετάζονται επαναλαμβανόμενες υπηρεσίες, πρέπει να ληφθεί υπ’όψη η ανάπτυξη και ο μετασχηματισμός της εμπειρίας μέσω της χρονικής διάρκειας της υπηρεσίας.

7. Να δίνετε προσοχή στη διασύνδεση του πελάτη με την υπηρεσία Η εμπειρία μιας υπηρεσίας υλοποιείται σε διαφορετικά σημεία επαφής με τους χρήστες. Δραστηριότητες στο παρασκήνιο πρέπει να σχεδιαστούν για να υποστηρίξουν τα σημεία επαφής και την επίδρασή τους στις εμπειρίες που προκύπτουν από τις υπηρεσίες. Σε πολλές περιπτώσεις, οι πάροχοι δεν έχουν πλήρη έλεγχο των σημείων επαφής. Υπάρχουν για παράδειγμα πολλές ενεργές κοινότητες χρηστών που χρησιμοποιούν το διαδίκτυο για να μοιραστούν εμπειρίες και προσδοκίες για προϊόντα και υπηρεσίες. Αυτές οι κοινότητες και τα κανάλια επικοινωνίας τους μπορεί να είναι σε κάποιες περιπτώσεις σημεία επαφής με την υπηρεσία.

8. Να δημιουργείτε ένα περιβάλλον με συνοχή

re-public-2.indd 7

20/02/2010 11:48

Το περιβάλλον της υπηρεσίας πρέπει να υποστηρίζει τη δημιουργία μιας εμπειρίας με συνοχή. Αυτή η αρχή είναι ιδιαίτερα σημαντική σε καταστάσεις όπου η υπηρεσία υλοποιείται από πολλούς πάροχους ή μέσω πολλαπλών γεγονότων. Όλοι οι πάροχοι πρέπει να δημιουργούν με συνέπεια ένα συνεκτικό περιβάλλον υπηρεσιών και τα σημεία επαφής με τους χρήστες πρέπει να υποστηρίζουν τη δημιουργία μιας ενιαίας εμπειρίας. Πηγές Clark, C., Johnston, R. και Shulver, M. 1999. Exploiting the Service Concept for Service Design and Development. Στο: Fitzsimmons, J. και Fitzsimmons, M. (επιμ.) New Service Development—Creating Memorable Experiences. Thousand Oaks, CA: Sage Publications. 71-91. Eckersley, M.D. 2008. Designing Human-Centered Services. Design Management Review, 19, 1, 59-65. Edvardsson, B; Gustavsson, A; Johnson, M. και Sandén, B. 2000. New Service Development and Innovation in the New Economy. Lund: Studentlitteratur. Goldstein, S. M., Johnston, R., Duffy, J και Rao, J. 2002. The service concept: the missing link in service design research? Journal of Operations Management. 20, 121–134. Gummesson, E. 1993. Quality Management in Service Organizations. Νέα Υόρκη: International Service Quality Association ISO/ TC159 1999. Human-centred design processes for interactive systems. Report ISO 13407:1999, International Organization for Standardization, Γενεύη, Ελβετία. Johnson, S. P., Menor, L. J., Roth, A. και Chase, R.B. 1999. A critical Evaluation of the New Service Development Process. Στο: Fitzsimmons, J. και Fitzsimmons, M. (επιμ.) New Service Development—Creating Memorable Experiences. Thousand Oaks, CA: Sage Publications. 1-31. Kalakota, R. και Robinson, M. 2004. Services blueprint: Roadmap for Execution. Βοστώνη: Addison Wesley. Maffei S., Mager B. και Sangiorgi D. (2005) Innovation through Service Design. From Research and Theory to a Network of Practice. A users’ driven perspective, Joining Forces Conference, 21-23 Σεπτεμβρίου, Ελσίνκι. Morelli, N. 2002. Designing Product/Service Systems: A Methodological Exploration. Design Issues. 18, 3-17. Nijssen, E.J., Hillerbrand, B., Vermeulen, P.A.M. και Kemp, R.G.M. 2006. Exploring product and service innovation similarities and differences. International Journal of Research in Marketing 23. 241 – 251. Pine, B.J. II και Gilmore, J.H., Welcome to the Experience Economy, Harvard Business Review, Vol. 76, Ιούλιος-Αύγουστος, 1998. Scheuing, E. και Johnson, E. 1989. A proposed model for new service development. The Journal of Services Marketing. Vol. 3, 2534. Shostack, G. L. 1982. How to Design a Service, European Journal of Marketing, 161, 49-63. Shostack, G.L. 1984 Designing Services that Deliver, Harvard Business Review. 62, 133-139. Väänänen-Vainio-Mattila, K., Roto, V., και Hassenzahl, M. 2008. Towards Practical User Experience Evaluation Methods. 5th COST294-MAUSE Open Workshop on Valid Useful User Experience Measurement (VUUM). Ρέυκιαβικ, Ισλανδία. Zeithaml, V. A., και Bitner, M. J. 1996. Services Marketing. Σιγκαπούρη: McGraw Hill.

re-public-2.indd 8

20/02/2010 11:48

Προσοχή στο κενό: Θεωρίες και πρακτικές για τη διαχείριση των εμπλεκόμενων σε μία διαδικασία σχεδιασμού υπηρεσιών Qin Han

Αυτό το κείμενο παρουσιάζει διδακτορική έρευνα σε εξέλιξη, η οποία διερευνά ένα αναδυόμενο πεδίο σχεδιασμού, το Σχεδιασμό Υπηρεσιών (Service Design). Στο Σχεδιασμό Υπηρεσιών, οι ντιζάινερ αναπτύσσουν σε οργανισμούς του δημόσιου και του ιδιωτικού τομέα συστήματα υπηρεσιών που δημιουργούν προστιθέμενη αξία σε διάφορα επίπεδα τόσο για τους πελάτες όσο και για τους παρόχους. Η ανάδυση αυτού του σχεδιαστικού πεδίου δεν είναι μόνο αποτέλεσμα των εξελίξεων στις μεθόδους και τις τεχνικές του σχεδιασμού, αλλά επίσης μία απόκριση στη στροφή που παρατηρείται σε πολλές δυτικές χώρες προς τις οικονομίες παροχής υπηρεσιών.

Στο Ηνωμένο Βασίλειο, ο τομέας των υπηρεσιών έχει μεγαλώσει εις βάρος της βιομηχανικής παραγωγής. Τα δεδομένα από την Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Βρετανίας (British National Statistics, 2000) έδειξαν ότι οι υπηρεσίες αντιστοιχούν σε περίπου 70% του Ακαθάριστου Εθνικού Προϊόντος (GDP). Οι κοινωνικές, οικονομικές και τεχνολογικές αλλαγές κατά τον 21ο αιώνα έχουν οδηγήσει τους οργανισμούς υπηρεσιών στην αναζήτηση πιο καινοτόμων μέσων για να κατανοήσουν σε βάθος την εμπειρία του χρήστη στα συστήματα υπηρεσιών, με στόχο να υπερισχύσουν στον ανταγωνισμό της αγοράς και/ή να ικανοποιήσουν τις αυξανόμενες δημόσιες προσδοκίες. (Pine και Gilmore, 1999) Ως δημιουργικοί επαγγελματίες, οι πρωτοπόροι ντιζάινερ αποδέχονται την πρόκληση να εισάγουν ανθρωποκεντρικές σχεδιαστικές προσεγγίσεις σε αυτούς τους οργανισμούς. Τέτοιες προσεγγίσεις ενθαρρύνουν

http://www.re-public.gr/?p=1151

re-public-2.indd 9

20/02/2010 11:48

τους σχεδιαστές να κατανοήσουν διαφορετικές ομάδες ενδιαφερομένων και να εμπλακούν με αυτές, ιδιαίτερα με ομάδες χρηστών, στη διαδικασία της ανάπτυξης υπηρεσιών. Κατά συνέπεια, οι σύνθετες απαιτήσεις των εμπλεκομένων δημιουργούν ευκαιρίες να διερευνηθούν νέοι τύποι σχεδιαστικής πρακτικής και να δημιουργηθούν νέοι ρόλοι για τους σχεδιαστές σε στρατηγικό επίπεδο για την ανάπτυξη καινοτόμων υπηρεσιών.

Ερευνητικό ερώτημα Η έρευνα εστιάζεται ιδιαίτερα στο πώς μπορεί να γίνει η διαχείριση της σύνθετης ανάμειξης όλων των εμπλεκόμενων στη διαδικασία Σχεδιασμού Υπηρεσιών. Η προσέγγιση αυτή δίνει έμφαση περισσότερο στο μάνατζμεντ παρά στην τεχνική διάσταση του Σχεδιασμού Υπηρεσιών, συγκρίνοντας την πρακτική του τομέα αυτού με θεωρητικές αρχές από τη βιβλιογραφία του Μάνατζμεντ Υπηρεσιών. Αν και η διασύνδεση του Σχεδιασμού (Design) και του Μάνατζμεντ δεν είναι κάτι καινούριο, η περισσότερη έρευνα σε αυτή την περιοχή μελετά συνεργασίες μεταξύ σχεδιαστών και οργανισμών εστιάζοντας κυρίως σε θέματα branding, καινοτομίας (product innovation), επικοινωνίας και σχεδιασμού χώρου. Η βιβλιογραφία που περιγράφει συνεργασία μεταξύ οργανισμών και σχεδιαστών υπηρεσιών δεν έιναι τόσο καθιερωμένη. Αυτό το κενό γνώσης έχει ήδη προσελκύσει την προσοχή ακαδημαϊκών απ’όλο τον κόσμο. Για παράδειγμα, η Rosan Chow και οι συνεργάτες της στη Γερμανία διερευνούν νέες μεθοδολογικές προσεγγίσεις για την έρευνα στο Σχεδιασμό Υπηρεσιών (Jonas, Chow και Schaeffer, 2009). Η Birgit Mager από το International School of Design της Κολωνίας και η Shelley Evenson από το School of Design του Πανεπιστήμιου Carnegie Mellon των Ηνωμένων Πολιτειών ερευνούν το Σχεδιασμό Υπηρεσιών από την προοπτική της τέχνης (Mager και Evenson, 2008), ενώ η Lucy Kimbell από το Saïd Business School της Οξφόρδης μελετάνε την επίδραση του σχεδιασμού υπηρεσιών σε εταρείες υψηλής τεχνολογίας. (Kimbell και Seidel, 2008) Ταυτόχρονα, αρκετοί σύμβουλοι σχεδιασμού με διαφορετική προέλευση έχουν αρχίσει να δουλεύουν τόσο με δημόσιους όσο και με ιδιωτικούς οργανισμούς για να σχεδιάσουν σύνθετα συστήματα υπηρεσιών. Τέτοια γραφεία συμβούλων είναι τα live|work, Engine, Plot, Options και Think Public στο Ηνωμένο Βασίλειο, το IDEO στις Ηνωμένες Πολιτείες και οι DesignThinkers στην Ολλανδία. Όμως, συγκρινόμενη με τους ποικίλους τύπους πρακτικής στο Σχεδιασμό Υπηρεσιών, η έρευνα φαίνεται να περιορίζεται στο σχεδιασμό εργαλείων, μεθόδων και διαδικασιών. Η προοπτική του μάνατζμεντ από επαγγελματίες του χώρου συλλαμβάνεται μόνο περιστασιακά σε προσωπικούς στοχασμούς που βρίσκουμε σε διαδικτυακά μέσα όπως μπλογκ και ιστότοπους συγκεκριμένων έργων. Όμως, λάμπει δια της απουσίας της μια συστηματική έρευνα του πώς γίνεται η διαχείριση της διαδικασίας σχεδιασμού υπηρεσιών όταν υπάρχει μεγάλος αριθμός εμπλεκομένων και πώς οι σχεδιαστές υπηρεσιών συνεχώς επαναπροσδιορίζουν τους ρόλους τους στο σύγχρονο μεταβαλλόμενο κόσμο.

Σχεδιασμός της έρευνας Η έρευνα πεδίου στο αρχικό στάδιο αυτού του έργου υπέδειξε ότι η πρακτική του Σχεδιασμού Υπηρεσιών είναι ταχύτατα αναπτυσσόμενη και ποικιλόμορφη. Λόγω της έλλειψης ενός καθιερωμένου πλαίσιου για Σχεδιασμό Υπηρεσιών στη βιβλιογραφία του ντιζάιν, προσαρμόστηκαν θεωρίες και αρχές από άλλους κλάδους, ιδιαίτερα το μάνατζμεντ Υπηρεσιών (Normann, 1991; Cooper και Edgett, 1999; Hollins και Shinkins, 2006), το μάρκετιν Υπηρεσιών (Palmer και Cole, 1995; Zeithaml και Bitner, 1996) και την εμπειρία πελατών (Schmitt, 2003) για να δημιουργήσουμε ένα εννοιακό μοντέλο (βλέπε Εικόνα 1). Αυτό το μοντέλο στοχεύει να συνδέσει τη συνεισφορά του ντιζάιν με υπάρχουσες αρχές της Ανάπτυξης Υπηρεσιών. Όμως, αντί να χρησιμοποιήσουμε το μοντέλο σαν

re-public-2.indd 10

20/02/2010 11:48

απάντηση σε αυτές τις ερωτήσεις, στην έρευνά μας αναπτύχθηκε ως μία μέθοδος διερεύνησης του πεδίου της πρακτικής και εντοπισμού ερευνητικών ερωτημάτων.

Εικόνα 1: Πλαίσιο του εννοιακού μοντέλου (μέγεθος του πρωτότυπου: Α1)

Στην έρευνα συμμετείχαν πέντε βρετανικά γραφεία συμβούλων σχεδιασμού, συμεπριλαμβανομένου ενός ως πιλοτικής μελέτης. Με κάθε συμμετέχοντα, πραγματοποιήθηκαν δύο ημι-δομημένες συνεντεύξεις. Η πρώτη συνέντευξη συνέλεξε σκέψεις για ένα τυπικό έργο σχεδιασμού υπηρεσιών. Χρησιμοποιώντας μία μέθοδο οπτικής χαρτογράφησης που αναπτύχθηκε από το εννοιακό μοντέλο (βλέπε εικόνα 2), ζητήθηκε από τους συμμετέχοντες να περιγράψουν τους ανθρώπους που εμπλέκονται στη σχεδιαστική διαδικασία και να διατυπώσουν τη βασική γνώση και τις συνεισφορές δεξιοτήτων που προέρχονται από τους διάφορους εμπλεκόμενους. Αυτός ο χάρτης αργότερα αναλύθηκε και συγκρίθηκε με τις αρχές που προέρχονταν από τη βιβλιογραφία. Στη δεύτερη επίσκεψη, παρουσιάστηκαν στους συμμετέχοντες αποκλίσεις μεταξύ των αρχών και της πρακτικής και ακολούθησε συζήτηση που διερεύνησε τις πιθανότητες να ξεπεραστούν ή να ενθαρρυνθούν κάποιες παραλλαγές προκειμένου να βελτιωθεί η μελλοντική πρακτική.

Γενικά συμπεράσματα Τα ευρήματα μέχρι τώρα υποδεικνύουν την πιθανότητα να συνδέσουμε τη βιβλιογραφία του Μάνατζμεντ Υπηρεσιών και την πρακτική του Σχεδιασμού Υπηρεσιών με ένα εννοιακό πλαίσιο που προσφέρει ιδέες τόσο για τη βελτίωση της πρακτικής όσο και για την ανάπτυξη της θεωρίας. Αυτά τα ευρήματα θα διερευνηθούν σε περαιτέρω συνεντεύξεις με τους συμμετέχοντες στα επόμενα στάδια της έρευνας. Εδώ θα συζητηθούν τρεις βασικές πτυχές των γενικών συμπερασμάτων: η σχέση με τους εμπλεκόμενους, η σχεδιαστική διαδικασία και η διαχείριση γνώσης. Τα οργανωσιακά περιβάλλοντα στα οποία λειτουργούν οι σχεδιαστές υπηρεσιών είναι δυναμικά και πολλά γραφεία συμβούλων σχεδιασμού μαθαίνουν σταδιακά τις σύνθετες σχέσεις των εμπλεκομένων δουλεύοντας με έναν αριθμό πελατών από το δημόσιο και/ή τον ιδιωτικό τομέα. Στις τέσσερις μελέτες περίπτωσης που διαπραγματευτήκαμε για την έρευνά μας, οι σχέσεις σε έναν πάροχο υπηρεσιών ή ανάμεσα σε διαφορετικούς πάροχους στο ίδιο δίκτυο υπηρεσιών εμφανίζονται πιο πολύπλοκες σε σύγκριση με τις περιγραφές που βρίσκουμε στη βιβλιογραφία

re-public-2.indd 11

20/02/2010 11:48

του μάνατζμεντ. Για παράδειγμα, όταν εργάζονται στο δημόσιο τομέα, μερικοί ντιζάινερ βρίσκουν ότι ο ορισμός του «χρήστη» ερμηνεύεται πολύ διαφορετικά μέσα στον ίδιο οργανισμό. Η επιρροή που αυτή η πολυπλοκότητα μπορεί να έχει στη σχεδιαστική πρακτική αναμένεται να είναι ένα από τα κύρια ζητήματα για περαιτέρω συζήτηση με τους συμμετέχοντες. Επίσης, πολλοί σχεδιαστές έχουν αναπτύξει εργαλεία και μεθόδους που εξυπηρετούν πολλαπλούς σκοπούς στις συναντήσεις με διάφορους εμπλεκόμενους. Οι σχεδιαστές υπηρεσιών έχουν την τάση να επικοινωνούν με οπτικά προϊόντα και μεταφορές, τόσο εντός της σχεδιαστικής ομάδας όσο και εκτός αυτής. Προκειμένου να συγκεντρώσουν εμπειρική γνώση, χρησιμοποιούν τεχνικές όπως διαχωρισμό καρτών ή αφήγηση ιστοριών, τεχνικές που διευκολύνονται με τη χρήση προσεκτικά σχεδιασμένων εικόνων, μοντέλων, ακόμα και βίντεο. Αυτές οι τεχνικές συχνά χρησιμοποιούνται σε διαφορετικά στάδια, τόσο στην παραγωγή ιδεών όσο και στα στάδια δοκιμών. Επιπλέον, πολλά γραφεία συμβούλων σχεδιασμού, ως εξελισσόμενες επιχειρήσεις, διδάσκονται από την πρακτική των συμβούλων μάνατζμεντ και αναπτύσσουν εσωτερικά συστήματα διαχείρισης γνώσης που καταγράφουν και αξιολογούν τη γνώση που παράγεται σε διαφορετικά έργα. Τέτοια σύστηματα έχουν τουλάχιστο δύο λειτουργίες για το Σχεδιασμό Υπηρεσιών: Πρώτον, να προετοιμάσουν τους σχεδιαστές για τη μελλοντική τους πρακτική και δεύτερον, να εντοπίσουν την απουσία συγκεκριμένων δεξιοτήτων και γνώσεων μέσα στη σχεδιαστική ομάδα, τόσο στο επίπεδο ενός έργου όσο και στο λειτουργικό επίπεδο. Συνολικά, αυτά τα συμπεράσματα δείχνουν ότι η ικανότητα να συνδέεται η εμπειρία του χρήστη με ένα σύνθετο εσωτερικό λειτουργικό σύστημα, τα άκρως ανθρωποκεντρικά εργαλεία και διαδικασίες που εισάγουν οι σχεδιαστές στο Σχεδιασμό Υπηρεσιών, η ταύτιση με την εμπειρία του χρήστη και οι δημιουργικές λύσεις που προτείνουν παρέχουν ένα πλούσιο υπόβαθρο από μελέτες περιπτώσεων (case studies) για τη διερεύνηση της ανάπτυξης και της καινοτομίας στις υπηρεσίες από τη σκοπιά όλων των γνωστικών κλάδων. Πηγές British National Statistics (2000) The UK Service Sector, Λονδίνο: National Statistics. Cooper R. και Edgett S. (1999) Product Development for the Service Sector. Νέα Υόρκη: Basic Books. Hollins B. και Shinkins S. (2006) Managing Service Operations: Design and Implementation. Λονδίνο: Sage. Jonas W., Chow R. και Schaeffer N. (2009) Service Design Descriptors: a step towards rigorous discourse. Στο: Malins J. (επιμ.) Design Connexity: 8th International Conference of the European Academy of Design (Πρακτικά Συνεδρίου). Kimbell L. και Seidel V. (2008) (επιμ.), Designing for Service – Multidisciplinary Perspectives, Οξφόρδη: Saïd Business School. Mager B. και Evenson S. (2008) Art of Service: Drawing the Arts to Inform Service Design and Specification. Στο: Hefley B. και Murphy W (επιμ.) Service Science, Management and Engineering. Νέα Υόρκη: Springer. Normann R. (1991) Service Management: Strategy and Leadership in Service Business, 2nd edition, England: John Wiley & Sons. Palmer A. and Cole C. (1995) Service Marketing: Principles and Practice, U.S.: Prentice Hall. Pine B. and Gilmore J. (1999) the Experience Economy, U.S.: Harvard Business School Press. Schmitt B. (2003) Customer Experience Management, U.S.: John Wiley & Sons. Zeithaml V. and Bitner M. (1996) Service Marketing, New York: McGraw-Hill.

Ευχαριστίες Η συγγραφέας θα ήθελε να ευχαριστήσει τον καθηγητή Tom Inns και τον καθηγητή Bill Nixon για τις συστάσεις τους και την καθοδήγησή τους σε αυτή την έρευνα, και να αναγνωρίσει την υποστήριξη από τους συναδέλφους της στο Πανεπιστήμιο του Dundee. Θα ήθελε επίσης να αναγνωρίσει τη συνεισφορά όλων των συμμετεχόντων, ιδιαίτερα των σχεδιαστών από τις εταιρείες Aptide, live|work, Engine, Plot και We Are Curious, που μοιράστηκαν την εμπειρία και τις ιδέες τους.

re-public-2.indd 12

20/02/2010 11:48

Εφαρμόσιμη κουλτούρα: Προς τις υπηρεσίες του μέλλοντος για την πόλη του Μιλάνου Walter Aprile, Henrik den Ouden Runshaug και Eyal Fried Αυτό το κείμενο παρουσιάζει εν συντομία ένα έργο του γραφείου Id-Lab για το σχεδιασμό των υπηρεσιών του μέλλοντος για την πόλη του Μιλάνου. Το κείμενο πραγματεύεται τις μεθοδολογικές αρχές που διαμορφώθηκαν κατά την πραγματοποίηση του έργου και προτείνει ένα ευέλικτο σύστημα για την πρόβλεψη των αναγκών και το σχεδιασμό μελλοντικών υπηρεσιών βασισμένων σε πολιτισμικά κριτήρια, ποικίλους ανθρώπινους πόρους και καινοτόμα χρήση των διαθέσιμων τεχνολογικών μέσων. Αυτό το κείμενο μιλάει σκόπιμα με τρεις διαφορετικές φωνές: τη δομική-μεθοδολογική, την τεχνο-ιστορική και τη φωνή της προσωπικής αφήγησης.

Πρόλογος Είναι 10.30 το πρωί στα περίχωρα του Μιλάνου, στην Ιταλία. Είσαι ήδη εξουθενωμένη. Το σπίτι σου είναι γεμάτο παιδιά, από τα οποία μόνο ένα είναι δικό σου. Τα παιδιά ουρλιάζουν, γελάνε, παίζουν, τρώνε, διαβάζουν και σκαρφαλώνουν πάνω σου. Μερικές φορές εύχεσαι να μην είχες κάνει αυτή τη συμφωνία... Ορίστε λοιπόν, μια γυναίκα 52 ετών, μετανάστρια από το Περού. Πίσω στην πατρίδα ήθελες να γίνεις δασκάλα, αλλά αυτό ήταν πολύ καιρό πριν. Εδώ προσπαθείς να τα βγάλεις πέρα στη ζωή, τριγυρισμένη από διάφορους συγγενείς και εκπατρισμένους. Ο άντρας σου είναι στη δουλειά, ο άντρας της γειτόνισσάς σου είναι στη δουλειά, μερικοί από τις φίλες σου επίσης. Πριν από ένα χρόνο περίπου, μία από αυτές ρώτησε αν μπορείς να προσέχεις το γιό της μέχρι το μεσημεριανό, μια που ο κοντινότερος παιδικός σταθμός είναι δύο στάσεις μακριά. Θα μαγείρευες βραδινό για αντάλλαγμα. Είπες ναι.

Ένα σχέδιο για μελλοντικές υπηρεσίες Τον περασμένο χρόνο, το Id-Lab δούλεψε μαζί με τις διοικητικές υπηρεσίες της πόλης του Μιλάνου για να βελτιώσει τις δημόσιες υπηρεσίες της πόλης. Πρόκειται για ένα πραγματικά καινοτόμο πρότζεκτ, μοναδικό στο είδος του στην Ιταλία, που διαμορφώνει νέα πρότυπα για την παροχή δημόσιων υπηρεσιών. Το Πλάνο Υπηρεσιών

http://www.re-public.gr/?p=1142

re-public-2.indd 13

20/02/2010 11:48

βελτιώσει τις δημόσιες υπηρεσίες της πόλης. Πρόκειται για ένα πραγματικά καινοτόμο πρότζεκτ, μοναδικό στο είδος του στην Ιταλία, που διαμορφώνει νέα πρότυπα για την παροχή δημόσιων υπηρεσιών. Το Πλάνο Υπηρεσιών για μια κορυφαία μητρόπολη όπως το Μιλάνο βασίζεται στη συνεργασία, τη διασταύρωση και την αλληλοεπικάλυψη. Ένα έργο σαν κι’αυτό μπορεί να γίνει κατανοητό μόνο ως μια περίπλοκη σύνθεση ποικίλων συνεισφορών. Το Id-Lab μπόρεσε να αξιοποιήσει το πολιτισμικό πλαίσιο του Δημόσιου Συστήματος και να αναπτύξει μία νέα μέθοδο και εργαλεία για το νέο Πλάνο Υπηρεσιών. Η τοπική και πολιτισμική ταυτότητα της πόλης παίζει έναν ουσιαστικό ρόλο στη σχεδιαστική διαδικασία ευέλικτων λύσεων που βασίζονται σε πληροφορίες ποιοτικού χαρακτήρα – τις «Πραγματικές Ανάγκες». Όταν μιλάμε για πραγματικές ανάγκες αναφερόμαστε στην ποιότητα των υπαρχόντων υπηρεσιών όπως την αντιλαμβάνονται οι χρήστες σε μια συγκεκριμένη περιοχή, καθώς επίσης τα προβλήματα και τις δυνατότητες. Τα μέσα για να αποκαλύψουμε αυτές τις ανάγκες ήταν τα τοπικά μέσα επικοινωνίας, οι διαδικτυακές πηγές πληροφορίας και οι συνεντεύξεις με πολίτες σε άμεσο και τοπικό επίπεδο, που παρέχουν ουσιαστικό και εφαρμόσιμο feedback. Αυτά τα μέσα, όπως και το ίδιο το μοντέλο, λειτουργούν σύμφωνα με μία κυκλική δομή, μέσω της οποίας μπορούν να ανιχνευτούν γρήγορες μεταβολές σε διάφορες ανάγκες και να εξαχθούν βιώσιμες προβλέψεις. Φανταζόμαστε, επομένως, όχι ένα μοντέλο ορισμένης, ή βέλτιστης, λύσης, αλλά μάλλον ένα μοντέλο που αντιμετωπίζει και επαναλαμβάνει διαδικασίες ακρόασης και ορισμού των προτεραιοτήτων δράσης. Η εξαγωγή ποιοτικής (qualitative) πληροφορίας, του βασικού συστατικού των πολιτιστικών δεδομένων, εκτελείται στη βάση ορισμένων περιοχών της πόλης που έχουν ονομαστεί Πυρήνες Τοπικής Ταυτότητας. Κάθε ένας από τους 88 Πυρήνες Τοπικής Ταυτότητας του Μιλάνου έχει τις μοναδικές του απαιτήσεις, μοναδικά προβλήματα και πιθανές λύσεις, δεδομένων των δημόσιων και ιδιωτικών πόρων που υπάρχουν ήδη.Τη διαδικασία εξαγωγής και χαρτογράφησης πολιτισμικών δεδομένων την ονομάζουμε “L’Ascolto della Città”: «Ακούγοντας την Πόλη». Αυτή η πληροφορία διασταυρώνεται στη συνέχεια με τις υπάρχουσες δημόσιες υπηρεσίες και τους διαθέσιμους χώρους στους Πυρήνες Τοπικής Ταυτότητας μέσω του Πίνακα Υπηρεσιών. Ο Πίνακας Υπηρεσιών είναι ένας δυναμικός πίνακας που ανανεώνει κυκλικά τα θέματα και τους στόχους. Ο Πίνακας Υπηρεσιών είναι το στρατηγικό εργαλείο που ορίζει τη μέθοδο δράσης. Σε κάθε Πυρήνα Τοπικής Ταυτότητας δίνεται το δικό του σύνολο από προτεραιότητες δράσεων και από καθορισμένες ανάγκες, προβλήματα και δυνατότητες που παρουσιάζονται μέσα από ένα αφοσιωμένο διαδραστικό σύστημα, ένα ψηφιακό «καντράν» πληροφοριών για παροχή υπηρεσιών, που λέγεται Περιβαλλοντικός Άτλας. Συνεχώς ανανεούμενα, αυτά είναι ακριβή εργαλεία σχεδιασμού της πόλης, που επιτρέπουν στις διοικητικές υπηρεσίες της πόλης να λάβουν στρατηγικές αποφάσεις σχετικά με το τι ορίζεται ως Κατασκευασμένες Υπηρεσίες. Αυτές περιλαμβάνουν όλες τις υπηρεσίες που οι κάτοικοι απαιτούν και χρησιμοποιούν καθημερινά, όπως σχολεία, παιδικούς σταθμούς, βιβλιοθήκες, κοικωνικές υπηρεσίες και υπηρεσίας υγείας, κλπ. Το νέο Πλάνο δεν προσδιορίζει ποιές από τις παροχές θα ενεργοποιηθούν στο μέλλον και πού θα τοποθετηθούν, αλλά μάλλον ανιχνεύει τις γρήγορες αλλαγές στη ζωή της πόλης και διευκολύνει την ακριβή και οικολογική παροχή δημόσιων υπηρεσιών. Είναι 10.30 το πρωί, κέντρο του Μιλάνου, Δημαρχείο, Τρίτος Όροφος.

re-public-2.indd 14

20/02/2010 11:48

Είσαι καθ’οδόν για το γραφείο μετά από μια συνάντηση με τον Αντιδήμαρχο. Αισθάνεσαι κάπως σε λήθαργο. Έκανες ό,τι καλύτερο μπορούσες, αλλά ο προϋπολογισμός για εκπαιδευτικές υποδομές περικόπηκε πάλι, 10% αυτή τη φορά, παρά την αύξηση του πληθυσμού κατά 6%. Σου είπαν επίσης να ξεχάσεις και για τις νέες θέσεις. Ναι, συνειδητοποιούν ποιό είναι το νόημα του προϋπολογισμού, και ναι, ξέρουν ότι πρώτα και κυρίως θα βλάψει τα κατώτερα δύο δέκατα της κοινωνικοοικονομικής κλίμακας. Παρ’όλ’αυτά, η πραγματικότητα πονάει.

Εργαλεία για το σχεδιασμό Κοινοτικών Υπηρεσιών Ο σχεδιασμός των υπηρεσιών, και ιδιαίτερα αυτής της κατηγορίας των τοπικών υπηρεσιών που συνδέονται με τη χρήση της γης και τον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό, απασχολεί το δημόσιο διάλογο και συνιστά θέμα δημόσιας συζήτησης ήδη από τους Κλασσικούς χρόνους. Στο πέρασμα των αιώνων, οι τεχνολογίες που χρησιμοποιούνται για τη συζήτηση έχουν μεταβληθεί και έχουν γίνει πιο σύνθετες και εξεζητημένες, και εκφράζονται με πιο ρεαλιστικά μοντέλα και παρουσιάσεις. Επισημαίνουμε μόνο τρία σημεία σε μια μακριά και σύνθετη γραφική παράσταση: Το Κρυστάλλινο Παλάτι (Crystal Palace) του Paxton το 1851 στο Λονδίνο [1] παρουσιάστηκε με σχέδια και μακέτες, και το feedback διοχετεύτηκε μέσα από τα αποτελεσματικά δημόσια φόρουμ της Βικτωριανής εποχής, με γράμματα σε εφημερίδες και επερωτήσεις στη Βουλή. Ο Yona Friedman [2] σχεδίασε όλων των ειδών μηχανικές και ηλεκτρικές συσκευές, συμπεριλαμβανομένης της Flatwriter, μιας γραφομηχανής που επιτρέπει σε μη εκπαιδευμένους ανθρώπους να παράγουν αρχιτεκτονικά σχέδια. Η Liz Sanders [3], ένα φωτεινό παράδειγμα από το πεδίο της συλλογικής δημιουργικότητας, πειραματίζεται με εργαλεία που επιτρέπουν σε χρήστες και άλλους εμπλεκόμενους να επηρεάσουν ένα έργο από τη φάση της σύλληψης (αντίθετα με ό,τι συνέβαινε με τον Paxton, που έπρεπε να αναθεωρήσει το σχέδιο του Crystal Palace προκειμένου να σώσει από την καταστροφή μία αγαπημένη φτελιά και μια αντλία νερού). Στο πρόσφατο παρελθόν, πολλά κοινοτικά όνειρα και επιθυμίες έχουν εστιάσει στα ηλεκτρονικά εργαλεία για τη δημιουργία κοινοτήτων και την επικοινωνία. Για να αναφέρουμε ένα μόνο από τα αναρίθμητα παραδείγματα, οι Zappen, Gurak και Doheny-Farina [4] εκφράζουν την πεποίθηση ότι «τα νέα, διαμεσολαβημένα από τους υπολογιστές περιβάλλοντα επικοινωνίας έχουν τη δυνατότητα να γίνουν οι σύγχρονες ρητορικές κοινότητες (δημόσιοι χώροι ή φόρουμ), […] αρκετά διαφορετικά από το παραδοσιακό μοντέλο του μοναδικού ρήτορα που προσπαθεί σκόπιμα να πείσει ένα ακροατήριο.” Αυτά τα οράματα, κυρίαρχα στην πρώιμη λογοτεχνία του «κυβερνοχώρου», αντικαταστάθηκαν γρήγορα από την αυξανόμενη συνειδητοποίηση ότι η αλληλεπίδραση με περιβάλλοντα διαμεσολαβημένα από τους υπολογιστές εμπεριέχει δυνατότητες για κάθε πιθανή απόχρωση , σε όλο το φάσμα από τον απολυταρχισμό μέχρι την αναρχία. Και επιπλεόν, οποιοσδήποτε εγκαθιστά και συντηρεί το περιβάλλον είναι σε θέση να εγκαταστήσει και να χειραγωγήσει τη ρητορική του. Ως σχεδιαστές υπηρεσιών που αφορούν την επικοινωνία, παίρνουμε αυτή

re-public-2.indd 15

20/02/2010 11:48

για μια κορυφαία μητρόπολη όπως το Μιλάνο βασίζεται στη συνεργασία, τη διασταύρωση και την αλληλοεπικάλυψη. Ένα έργο σαν κι’αυτό μπορεί να γίνει κατανοητό μόνο ως μια περίπλοκη σύνθεση ποικίλων συνεισφορών. Το Id-Lab μπόρεσε να αξιοποιήσει το πολιτισμικό πλαίσιο του Δημόσιου Συστήματος και να αναπτύξει μία νέα μέθοδο και εργαλεία για το νέο Πλάνο Υπηρεσιών. Η τοπική και πολιτισμική ταυτότητα της πόλης παίζει έναν ουσιαστικό ρόλο στη σχεδιαστική διαδικασία ευέλικτων λύσεων που βασίζονται σε πληροφορίες ποιοτικού χαρακτήρα – τις «Πραγματικές Ανάγκες». Όταν μιλάμε για πραγματικές ανάγκες αναφερόμαστε στην ποιότητα των υπαρχόντων υπηρεσιών όπως την αντιλαμβάνονται οι χρήστες σε μια συγκεκριμένη περιοχή, καθώς επίσης τα προβλήματα και τις δυνατότητες. Τα μέσα για να αποκαλύψουμε αυτές τις ανάγκες ήταν τα τοπικά μέσα επικοινωνίας, οι διαδικτυακές πηγές πληροφορίας και οι συνεντεύξεις με πολίτες σε άμεσο και τοπικό επίπεδο, που παρέχουν ουσιαστικό και εφαρμόσιμο feedback. Αυτά τα μέσα, όπως και το ίδιο το μοντέλο, λειτουργούν σύμφωνα με μία κυκλική δομή, μέσω της οποίας μπορούν να ανιχνευτούν γρήγορες μεταβολές σε διάφορες ανάγκες και να εξαχθούν βιώσιμες προβλέψεις. Φανταζόμαστε, επομένως, όχι ένα μοντέλο ορισμένης, ή βέλτιστης, λύσης, αλλά μάλλον ένα μοντέλο που αντιμετωπίζει και επαναλαμβάνει διαδικασίες ακρόασης και ορισμού των προτεραιοτήτων δράσης. Η εξαγωγή ποιοτικής (qualitative) πληροφορίας, του βασικού συστατικού των πολιτιστικών δεδομένων, εκτελείται στη βάση ορισμένων περιοχών της πόλης που έχουν ονομαστεί Πυρήνες Τοπικής Ταυτότητας. Κάθε ένας από τους 88 Πυρήνες Τοπικής Ταυτότητας του Μιλάνου έχει τις μοναδικές του απαιτήσεις, μοναδικά προβλήματα και πιθανές λύσεις, δεδομένων των δημόσιων και ιδιωτικών πόρων που υπάρχουν ήδη.Τη διαδικασία εξαγωγής και χαρτογράφησης πολιτισμικών δεδομένων την ονομάζουμε “L’Ascolto della Città”: «Ακούγοντας την Πόλη». Αυτή η πληροφορία διασταυρώνεται στη συνέχεια με τις υπάρχουσες δημόσιες υπηρεσίες και τους διαθέσιμους χώρους στους Πυρήνες Τοπικής Ταυτότητας μέσω του Πίνακα Υπηρεσιών. Ο Πίνακας Υπηρεσιών είναι ένας δυναμικός πίνακας που ανανεώνει κυκλικά τα θέματα και τους στόχους. Ο Πίνακας Υπηρεσιών είναι το στρατηγικό εργαλείο που ορίζει τη μέθοδο δράσης. Σε κάθε Πυρήνα Τοπικής Ταυτότητας δίνεται το δικό του σύνολο από προτεραιότητες δράσεων και από καθορισμένες ανάγκες, προβλήματα και δυνατότητες που παρουσιάζονται μέσα από ένα αφοσιωμένο διαδραστικό σύστημα, ένα ψηφιακό «καντράν» πληροφοριών για παροχή υπηρεσιών, που λέγεται Περιβαλλοντικός Άτλας. Συνεχώς ανανεούμενα, αυτά είναι ακριβή εργαλεία σχεδιασμού της πόλης, που επιτρέπουν στις διοικητικές υπηρεσίες της πόλης να λάβουν στρατηγικές αποφάσεις σχετικά με το τι ορίζεται ως Κατασκευασμένες Υπηρεσίες. Αυτές περιλαμβάνουν όλες τις υπηρεσίες που οι κάτοικοι απαιτούν και χρησιμοποιούν καθημερινά, όπως σχολεία, παιδικούς σταθμούς, βιβλιοθήκες, κοικωνικές υπηρεσίες και υπηρεσίας υγείας, κλπ. Το νέο Πλάνο δεν προσδιορίζει ποιές από τις παροχές θα ενεργοποιηθούν στο μέλλον και πού θα τοποθετηθούν, αλλά μάλλον ανιχνεύει τις γρήγορες αλλαγές στη ζωή της πόλης και διευκολύνει την ακριβή και οικολογική παροχή δημόσιων υπηρεσιών. Είναι 10.30 το πρωί, κέντρο του Μιλάνου, Δημαρχείο, Τρίτος Όροφος. Είσαι καθ’οδόν για το γραφείο μετά από μια συνάντηση με τον Αντιδήμαρχο. Αισθάνεσαι κάπως σε λήθαργο. Έκανες ό,τι καλύτερο μπορούσες, αλλά ο προϋπολογισμός για εκπαιδευτικές υποδομές περικόπηκε πάλι, 10% αυτή τη φορά, παρά την αύξηση του πληθυσμού κατά 6%. Σου είπαν επίσης να ξεχάσεις και για τις νέες θέσεις. Ναι, συνειδητοποιούν ποιό είναι το νόημα του προϋπολογισμού, και ναι, ξέρουν ότι πρώτα και κυρίως θα βλάψει τα κατώτερα δύο δέκατα της κοινωνικοοικονομικής κλίμακας. Παρ’όλ’αυτά, η πραγματικότητα πονάει.

re-public-2.indd 16

20/02/2010 11:48

re-public-2.indd 17

20/02/2010 11:48

μας για την τεχνολογία θα αναδειχτούν μέσα από τις γραφικές μας αναπαραστάσεις και τις αλληλεπιδράσεις με τους χρήστες.

Επίλογος Κάθεσαι μπροστά από τον Περιβαλλοντικό Άτλαντα, εξετάζοντας τη μηνιαία δραστηριότητα του Πυρήνα Τοπικής Ταυτότητας 62 του χάρτη Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης. Έχουν έρθει τέσσερα ακόμα αιτήματα για βασική Διαχείριση Οικιακών Νηπιαγωγείων, και επτά αιτήματα για χρησιμοποιημένα βιβλία και παιχνίδια. Τους τελευταίους 18 μήνες, οκτώ οικιακά νηπιαγωγεία έχουν ανοίξει σε αυτόν τον Πυρήνα Τοπικής Ταυτότητας μόνο. Η πόλη παρέχει τις μικροεπιχειρήσεις με τη βασική εκπαίδευση για χειριστές/δασκάλους, βασικό εξοπλισμό και έκπτωση στους δημοτικούς φόρους. Συνολικά, περίπου 120 παιδιά λαμβάνουν καθημερινή φροντίδα και εκπαίδευση στα πλαίσια αυτού του προγράμματος, ενώ μέχρι τώρα έχουν εκπαιδευτεί και υποστηριχτεί 22 οικιακοί εκπαιδευτές και εκπαιδεύτριες. Η πληροφορία ταξιδεύει γρήγορα, τόσο μέσω τοπικών «κυνηγών αξίας» και του διαδικτυου, και άλλοι Πυρήνες Τοπικής Ταυτότητας περιμένουν στην ουρά. Παρά τις αρχικές αμφιβολίες, ο Αντιδήμαρχος είναι ευχαριστημένος– οι αντιδράσεις από την κοινότητα είναι θετικές, η απόδοση της επένδυσης είναι υψηλή, οι εκλογές πλησιάζουν. Στέλνεις σε έναν συνάδελφο μια υπενθύμιση για το άνοιγμα άλλου ενός εκπαιδευτικού εργαστηρίου και μετά στρέφεσαι στο χάρτη Τοπικής Ασφάλειας. Σημειώσεις 1. Pile, J. F. (2005). A History of Interior Design. Laurence King Publishing. p. 243 2. Μία συνέντευξη με τον Yona Friedman (http://www.venturabroadcast.com/index.php?page=idcast_archive_02) 3. Sanders, Elizabeth (http://www.maketools.com/) 4. Zappen, James P., Gurak, Laura J., Doheny-Farina, Stephen, Rhetoric, Community, and Cyberspace, Rhetoric Review, Vol. 15, No. 2 (Άνοιξη 1997), σελ. 400-419 5. Stallman, R., Lessig, L., & Gay, J. (2002). Free software, free society: Selected essays of Richard M. Stallman: GNU Press, Βοστώνη, MA. 6. Foucault, M. (1975). Surveiller et punir: naissance de la prison: Gallimard, Παρίσι.

re-public-2.indd 18

20/02/2010 11:48

Σχεδιασμός Υπηρεσιών Μία κριτική από περιβαλλοντική σκοπιά Stephen Clune

Η στροφή προς το σχεδιασμό υπηρεσιών για τη διατήρηση των φυσικών πόρων - στη μορφή Συστημάτων Προϊόντων-Υπηρεσιών [Product/Service Systems (PSS)] – έχει αναφερθεί εκτενώς (για παράδειγμα: Cook, Bhamra et al. 2006; Tukker and Tischner 2006) ως ένα μέσο να αντιμετωπιστεί αυτό που ο Manzini ονομάζει Ευημερία Βασισμένη στα Προϊόντα (2003a), δηλαδή ευημερία που προκύπτει από την αγορά και κατοχή προϊόντων, η οποία θεωρείται οικολογικά και κοινωνικά μη βιώσιμη. Η προσέγγιση αυτή θεωρεί ότι η ατομική ιδιοκτησία των προϊόντων συνιστά το πρόβλημα, για το οποίο η πιο σημαντική σχεδιαστική απόκριση που έχει δοθεί είναι τα Συστήματα ΠροϊόντωνΥπηρεσιών, που συχνά αναφέρονται ως λειτουργική οικονομία (Mont 2002). Το άρθρο αυτό πραγματεύεται την πολυπλοκότητα Συστημάτων ΠροϊόντωνΥπηρεσιών, προκειμένου να επιτύχουν τη διατήρηση των φυσικών πόρων που διακηρύσσουν. Ο Morelli (2002) ισχυρίζεται ότι ο σχεδιασμός Συστημάτων Προϊόντων-Υπηρεσιών είναι εντός του πεδίου δυνατοτήτων ενός ντιζάινερ. Τα Συστήματα Προϊόντων-Υπηρεσιών έχουν μία σχεδιαστική προσέγγιση εστιασμένη στο αποτέλεσμα. Ένα Σύστημα Προϊόντων-Υπηρεσιών είναι «ένα σύστημα προϊόντων, υπηρεσιών, υποστηρικτικών δικτύων και υποδομών που έχει σχεδιαστεί να είναι ανταγωνιστικό, να ικανοποιεί τις ανάγκες των πελατών, και να να έχει μικρότερο περιβαλλοντικό κόστος από τα παραδοσιακά επιχειρηματικά μοντέλα» (Mont 2002, σελ. 241). Αντί να αναζητά κανείς μία κουρευτική μηχανή για το γρασίδι, αναζητά το τελικό αποτέλεσμα ενός περιποιημένου κήπου, γεγονός που παρέχει ευκαιρίες για υπηρεσίες κοπής γρασιδιού. Από τη σκοπιά του αειφόρου ή βιώσιμου σχεδιασμού (sustainable design), τα Συστήματα Προϊόντων-Υπηρεσιών έχουν τη δυνατότητα να μειώσουν το περιβαλλοντικό κόστος, πραγματοποιώντας τη μετάβαση από μία βιομηχανική οικονομία προσανατολισμένη στο αντικείμενο προς μια οικονομία προσανατολισμένη στις υπηρεσίες – η πρώτη

http://www.re-public.gr/

re-public-2.indd 19

20/02/2010 11:48

από τις συστάσεις των Brezet και Hemel στις Οικοσχεδιαστικές Στρατηγικές (1997). Η οικονομία υπηρεσιών έχει τη δυνατότητα να μειώσει την περιβαλλοντική επίδραση, κάνοντας τη στροφή από την ατομική ιδιοκτησία στις υπηρεσίες (Mont 2002). Παραδοσιακές υπηρεσίες όπως τα Laundromat (κοινόχρηστα πλυντήρια) μειώνουν (ή «αποϋλοποιούν») την ανάγκη για πλυντήριο στο σπίτι. Το Laundromat λειτουργεί σε κλίμακα που επιτρέπει επένδυση σε αποδοτικά πλυντήρια η οποία θα ήταν πολύ ακριβή για το οικιακό περιβάλλον. Στα Συστήματα Προϊόντων-Υπηρεσιών εφαρμόζονται ήδη με επιτυχία μοντέλα χρηματοδοτικής μισθωσης (leasing) που διατηρούν την οργανωτική ιδιοκτησία του προϊόντος και επιτρέπουν έλεγχο σε όλο τον κύκλο ζωής ενός προϊόντος, γεγονός που συνδέεται με την έννοια των Εκτεταμένων Ευθυνών Παραγωγού (Extended Producer Responsibilities). Η Fuji Xerox προσφέρει ένα άριστο παράδειγμα διαχείρισης του κύκλου ζωής ενός προϊόντος σε προγράμματα χρηματοδοτικής μίσθωσης, καθώς τα φωτοτυπικά μηχανήματα επισκευάζονται και ξαναχρησιμοποιούνται. Στο τέλος της ζωής τους αποσυναρμολογούνται, τα ανταλλακτικά που μπορούν να επισκευαστούν υφίστανται επισκευές και ξαναχρησιμοποιούνται, ενώ τα υπόλοιπα ανακυκλώνονται (Kerr και Ryan 2001).(1) Το επίπεδο ελέγχου που επιτρέπουν τα Συστήματα Προϊόντων-Υπηρεσιών θα ήταν δύσκολο να επιτευχθεί με το παραδοσιακό μοντέλο απευθείας πώλησης. Τα Συστήματα Προϊόντων-Υπηρεσιών εγγυώνται ότι στο τέλος της ζωής ενός προϊόντος ακολουθούνται οι κατάλληλες στρατηγικές. Για τον πελάτη, το πρόγραμμα χρηματοδοτικής μίσθωσης προσφέρει προστιθέμενη αξία, καθώς οι μηχανές επισκευάζονται και διατηρούνται επίκαιρες. Τα οικονομικά οφέλη που μπορούν να προκύψουν από τα Συστήματα Προϊόντων-Υπηρεσιών είναι αξιόλογα, καθώς τα κατασκευαστικά κέρδη μειώνονται σε σχέση με τις υπηρεσίες. Τα Συστήματα Προϊόντων-Υπηρεσιών προσφέρουν ένα σενάριο επιτυχημένο σε κάθε περίπτωση (‘win-win’) για τις κατάλληλες επιχειρήσεις. Τα πλεονεκτήματα των Συστημάτων Προϊόντων-Υπηρεσιών για τη μείωση της ατομικής ιδιοκτησίας και την αύξηση της αποτελεσματικότητας φαίνονται ελκυστικά στην πρώτη ματιά. Ο Christensen (2008) ισχυρίζεται πάντως ότι η μετάβαση των Συστημάτων Προϊόντων-Υπηρεσιών από την ιδεολογία στη δράση είναι εξαιρετικά σύνθετη. Εντοπίστηκαν τέσσερα ζητήματα που καθιστούν τα Συστήματα Προϊόντων-Υπηρεσιών προβληματικά: πρώτο, οι επιχειρηματικές προθέσεις, δεύτερο, η πολυπλοκότητα των ανθρώπινων αναγκών, τρίτο η αποϋλικοποίηση σε σχέση με την επαναϋλικοποίηση και, τέλος, η ευημερία που βασίζεται στην πρόσβαση. Αυτά τα ζητήματα θα θίξουμε στη συνέχεια. Τα Συστήματα Προϊόντων-Υπηρεσιών για την αειφόρο ανάπτυξη είναι πιο βιώσιμα όταν οι αρχικές προθέσεις της επιχείρησης περιλαμβάνουν το μειωμένο περιβαλλοντικό ίχνος. Τα Συστήματα Προϊόντων-Υπηρεσιών δεν είναι ενδογενώς βιώσιμα, αλλά μέσω κατάλληλης εφαρμογής μπορούν να έχουν θετική συνεισφορά. Η προέλευση των Συστημάτων Προϊόντων-Υπηρεσιών από τη βιομηχανία πληροφορικής οδήγησε σε γρήγορη ανάπτυξη και πληθώρα προϊόντων. Ο συντομευμένος χρόνος ανάπτυξης σήμαινε ότι οι παραδοσιακοί τρόποι εισαγωγής νέων προϊόντων στη αγορά και μάρκετιν δεν μπορούσαν να φέρουν το προϊόν στην αγορά αρκετά γρήγορα. Μέσω εξειδικευμένων ομάδων πωλητών, νέα προϊόντα φτάνουν ταχύτερα στην αγορά, χωρίς ο πελάτης να χρειάζεται να καταλάβει τι είναι το προϊόν, αρκεί να λειτουργεί όπως αναμένεται (Phillips, Ochs κ.ά. 1999). Ο Ehrenfeld αναφέρει παραδείγματα όπου οι υπηρεσίες είναι πιο εντατικές από υλική άποψη από τα αυτόνομα προϊόντα, όπως για παράδειγμα οι τουαλέτες που λειτουργούν χωρίς νερό. Η διαχείρισή τους γίνεται συνήθως από εργολάβους υπηρεσιών καθαρισμού και απόρριψης. Η εταιρεία ΒΡΕ κατοχύρωσε μία χημική τουαλέτα η οποία όμως συνάντησε περιορισμένο εμπορικό ενδιαφέρον γιατί δεν απαιτούσε συντήρηση (Ehrenfeld 2001). Ένα σύστημα υπηρεσιών από μόνο του δεν έιναι βιώσιμο, μπορεί να έχει το ελλάτωμα του προντουκτιβισμού όσο και ο σχεδιασμός προϊόντων. Αυτό που είναι βιώσιμο δεν είναι το μοντέλο των Συστημάτων Προϊόντων-Υπηρεσιών, αλλά η κατάλληλη εφαρμογή των δυνατοτήτων του μοντέλου. Η σύλληψη της έννοιας των Συστημάτων Προϊόντων-Υπηρεσιών δεν περιορίζεται αποκλειστικά στο ντιζάιν, αλλά έχει ομοιότητες με το σχεσιακό μάρκετιν (relationship marketing) που

re-public-2.indd 20

20/02/2010 11:48

εστιάζει έντονα στην εξυπηρέτηση των αναγκών των πελατών: Το μάνατζμεντ δεν πρέπει να αντιμετωπίζει τη λειτουργία του ως την παραγωγή προϊόντων, αλλά ως την δημιουργία ικανοποίησης. Πρέπει να προωθεί την ιδέα (και οτιδήποτε αυτή εννοεί και απαιτεί) σε κάθε γωνιά του οργανισμού/ της επιχείρησης. Ο οργανισμός/η επιχείρηση πρέπει να μάθει να σκέφτεται τον εαυτό του/της όχι ως παραγωγό προϊόντων αλλά ως αγοραστή πελατών, κάνοντας τα πράγματα εκείνα που θα κάνουν τους ανθρώπους να θέλουν να συνεργάζονται με αυτή (Levitt 1970, σελ. 86). Ο Mont αναφέρει ότι 70% του πληθυσμού απασχολείται ήδη σε ό,τι θα θεωρούσαμε βιομηχανίες υπηρεσιών (2002). Αυτή η αναγνώριση είναι χρήσιμη για το σχεδιασμό υπηρεσιών γιατί πλαισιώνει έναν τρόπο κατανόησης του πώς οι προϋπάρχουσες βιομηχανίες συνδέονται με την από κοινού χρήση μέσω Συστημάτων ΠροϊόντωνΥπηρεσιών. Το δεύτερο πρόβλημα των Συστημάτων Προϊόντων-Υπηρεσιών είναι η πολυπλοκότητα των ανθρώπινων αναγκών σε σχέση με την επάρκεια. Η επάρκεια, στο πλαίσιο του ντιζάιν, θέτει υπό αμφισβήτηση τον ίδιο το θεμελιώδη λόγο της κατανάλωσης. Εξερευνά τι προσπαθούν να πετύχουν οι άνθρωποι μέσω της κατανάλωσης, πώς αυτές οι «ανάγκες» μπορούν ενδεχομένως να καλυφθούν με άλλους τρόπους και πώς οι άνθρωποι ενθαρρύνονται να δουν την κατανάλωση από διαφορετική σκοπιά (Manfred Max-Neef, αναφέρεται από τον Peet 2006). Ο MaxNeef πρότεινε εννέα βασικές ανθρώπινες ανάγκες που πρέπει να καλύπτονται για να ζει κάποιος ευτυχισμένος: διατροφή, προστασία, στοργή, κατανόηση, συμμετοχή, ψυχαγωγία, δημιουργία, ταυτότητα και ελευθερία. Από τις εννέα ανάγκες, μόνο η διατροφή και η προστασία καλύπτονται με υλικό τρόπο (αναφέρεται από τον Peet 2006, σελ. 415). Η πολυπλοκότητα της αντικατάστασης των προϊόντων που ικανοποιούν μια ανάγκη δεν έχει να κάνει με την αντικατάσταση της πρωταρχικής ανάγκης, π.χ. μετακίνηση από το Α στο Β, αλλά κατανόηση ότι το ταξίδι προσφέρει ελευθερία, ταυτότητα, συμμετοχή και ψυχαγωγία. Απαιτείται λοιπόν μεγαλύτερη κατανόηση των δυνατοτήτων που προσφέρει το ντιζάιν. Ο Christensen αναφέρει ότι ένα αυτοκίνητο παρέχει στον ιδιοκτήτη του μια υπηρεσία ακόμα και όταν είναι παρκαρισμένο, καθώς εκπροσωπεί την ελευθερία (2008). Το τρίτο ζήτημα που σχετίζεται με τα Συστήματα Προϊόντων-Υπηρεσιών είναι ότι απλώς αποϋλικοποιώντας πρακτικές και αντικαθιστώντας τις με υπηρεσίες μπορεί να μην είναι πάντα ωφέλιμο (Manzini 2003a; Fry 2004). Ο Fry ισχυρίζεται ότι πολλές φορές αυτό που απαιτείται είναι επαναϋλικοποίηση αντί για αποϋλικοποίηση. Η σύνδεση με την υλική ευθύνη χάνεται σε μία κοινωνία υπηρεσιών: εξαρτάται κανείς από μηχανές που δεν μπορεί να επιδιορθώσει και υπηρεσίες που δεν μπορεί να ελέγξει. Η εμπειρία του ίδιου του συγγραφέα με μία συσκευή αναπαραγωγής εγγράφων ήταν ότι θα μπορούσες να ξανατυλίξεις τη μελανοταινία και να την ξαναχρησιμοποιήσεις αρκετές φορές. Η ποιότητα μειωνόταν, αλλά τα αντίγραφα ήταν επαρκώς αναγνώσιμα για μια διαδικασία λήψης προσφορών. Αυτό αντιπαρατίθεται με την κατάσταση στον οργανισμό όπου απασχολείται τώρα ο ερευνητής: οι εκτυπωτές και τα φαξ δεν χαλάνε ποτέ, το μελάνι δεν είναι ποτέ σε χαμηλό επίπεδο γιατί αλλάζεται στα πλαίσια σχετικού συμβολαίου παροχής υπηρεσιών, κάνοντας έτσι την κατανάλωση του τόνερ ακόμα λιγότερο επιδεικτική, αφού αυτός αντικαθίσταται με μαγικό τρόπο. Δεν έχω έλεγχο, ούτε μου επιτρέπεται έλεγχος του συστήματος. Ο Ehrenfeld (2001) αναφέρει ότι οι υπηρεσίες μπορεί να οδηγήσουν σε έλλειψη αυθεντικής ικανοποίησης: αντικαθιστώντας απλώς τα προϊόντα με υπηρεσίες θα οδηγήσει σε υψηλότερες απαιτήσεις υπηρεσιών.(2) Τέλος, ο Manzini (2003a) έχει ασκήσει κριτική στα Συστήματα Προϊόντων-Υπηρεσιών ότι προωθούν μία «ευημερία βασισμένη στην πρόσβαση», όπου δηλαδή η ευημερία προκύπτει από την πρόσβαση σε υπηρεσίες: θεωρεί ότι αυτή η ιδέα είναι υποσχόμενη σε σύγκριση με την ευημερία βασισμένη σε προϊόντα που υποστηρίζει ο Οικολογικός Σχεδιασμός (Ecodesign), όμως στην πράξη υπάρχουν πολλά προβλήματα. Ο Manzini (2003a) κριτικάρει τα Συστήματα Προϊόντων-Υπηρεσιών από την άποψη ότι συχνά αυτά προστίθενται στα ήδη υπάρχοντα

re-public-2.indd 21

20/02/2010 11:48

προϊόντα και υπηρεσίες και δεν τα αντικαθιστούν: αντίθετα προσφέρουν άλλη μια υπηρεσία που αποκρύπτει τις υλικές της προεκτάσεις. Ενώ τα Συστήματα Προϊόντων-Υπηρεσιών παρέχουν μία λύση στο πρόβλημα της χαμηλής κατανάλωσης πόρων η οποία να μη βασίζεται στα προϊόντα, παρ’όλ’αυτά η κοινωνική κανονικότητα της κατανάλωσης δεν αμφισβητείται. Τα Συστήματα Προϊόντων-Υπηρεσιών μπορεί στην πραγματικότητα να διευκολύνουν την κανονικότητα της επιδεικτικής κατανάλωσης (conspicuous consumption), που είναι επίσης εστιασμένη στα αποτελέσματα. Μία εναλλακτική προσέγγιση είναι να εστιάζει κανείς στη δραστηριότητα (συμπεριφορά) της κατανάλωσης ως σημείο εκκίνησης, κάτι που προσπαθεί να κάνει το κοινωνικό μάρκετιν που βασίζεται στην κοινότητα (Community Based Social Marketing – CBSM).(3) Το πλεονέκτημα του κοινωνικού μάρκετιν που βασίζεται στην κοινότητα είναι ότι έχει ως σημείο εκκίνησης τη συμπεριφορά των ανθρώπων (που μπορεί να περιλαμβάνει την επιδεικτική κατανάλωση) και κινείται αντίστροφα για να επιλέξει μια αποτελεσματική στρατηγική προκειμένου να αλλάξει αυτή τη συμπεριφορά (McKenzie-Mohr και Smith 1999, σελ. 7). Τα Συστήματα Προϊόντων-Υπηρεσιών, όπως και ο Οικολογικός Σχεδιασμός, μπορούν να προσφέρουν στην αειφόρο ανάπτυξη: υπάρχουν για παράδειγμα δυνατότητες στους τρόπους με τους οποίους τα Συστήματα ΠροϊόντωνΥπηρεσιών μπορούν να μεταβάλλουν πρακτικές και να αυξήσουν την ανοχή των πολιτών στην από κοινού χρήση, να αυξήσουν τον κατάλληλο έλεγχο στους κύκλους ζωής των προϊόντων και να μειώσουν σημαντικά τις ροές υλικών. Απαιτείται βέβαια αυτές οι πρακτκές να τεθούν σε σωστές βάσεις, όπως αφήνει να εννοηθεί ο Christensen (2008), δηλαδή να θεμελιωθούν σε έναν ουσιαστικό ορισμό του τι σημαίνει μη βιωσιμότητα. Προκειμένου να υποστηριχτούν οι σχεδιαστικές και επιχειρηματικές στρατηγικές που αποσκοπούν στη βιωσιμότητα, απαιτείται πρώτα μία κριτική κατανόηση του προβλήματος της μη βιωσιμότητας (Clune 2008). Για να συνοψίσουμε, τα Συστήματα Προϊόντων-Υπηρεσιών έχουν δυνατότητες να μειώσουν τις περιβαλλοντικές ροές, αλλά πρέπει να λάβουν υπ΄όψη την πολυπλοκότητα που περικλείουν τα σχετικά ζητήματα: οι ανθρώπινες ανάγκες, οι επιχειρηματικές προθέσεις, η αποϋλικοποποίηση και η βασισμένη στην πρόσβαση ευημερία.

Σημειώσεις (1). Αναγνωρίζεται ότι τα φωτοτυπικά μηχανήματα Fuji Xerox δεν είναι βιώσιμο προϊόν, παρ’όλ’αυτά η διαχείριση του φωτοτυπικού μηχανήματος μέσω Συστημάτων Προϊόντων-Υπηρεσιών συνιστά ένα θετικό μοντέλο. Το φωτοτυπικό μηχάνημα θα ήταν ένας ιδανικός υποψήφιος αποϋλικοποίησης. (2). Ο συγγραφέας δεν έχει τη δυνατότητα να αγοράσει ένα πολυτελές σκάφος ή μία Φερράρι, όμως μέσω Συστημάτων ΠροϊόντωνΥπηρεσιών που αφορούν προγράμματα κοινής χρήσης σκαφών και αυτοκινήτων, τέτοιες πολυτέλειες γίνονται πολύ πιο προσιτές. (3). Το κοινωνικό μάρκετιν που βασίζεται στην κοινότητα (Community Based Social Marketing - CBSM) είναι μία υποσχόμενη ψυχολογική θεωρία που έχει εισαχθεί στον κλάδο του σχεδιασμού. Ο πυρήνας αυτής της θεωρίας είναι ότι οι συμπεριφορές των ανθρώπων μπορούν να να μεταβληθούν μέσω του εντοπισμού και της υπερπήδησης των εμποδίων που συγκροτούν αυτές τις συμπεριφορές. Οι McKenzie-Mohr και Smith (1999) δεν θεωρούν ότι το ντιζάιν έχει τη δυνατότητα να συγκροτήσει αυτές τις συμπεριφορές, αλλά αναγνωρίζουν ότι το κοινωνικό μάρκετιν που βασίζεται στην κοινότητα συνιστά ένα χρήσιμο εργαλείο που επιτρέπει στους σχεδιαστές να εμπλακούν σε κοινωνικά προσανατολισμένες λύσεις που θέτουν σε αμφισβήτηση τις υπάρχουσες συμπεριφορές και τις πολιτισμικές νόρμες.

Βιβλιογραφία Brezet, H. and C. v. Hemel (1997). Ecodesign: A promising Approach. Paris, UNEP. Christensen, C. B. (2008). “What is so Sustainable about Services?” Design Philosophy Papers (1). Clune, S. (2008). How you Define is How you Design; Problematic Definitions of Sustainability in Education. Changing the Change. Torino, Umberto Allemandi & Cο. Cook, M. B., T. A. Bhamra, et al. (2006). “The transfer and application of Product Service Systems: from academia to UK manufac-

re-public-2.indd 22

20/02/2010 11:48

turing firms.” Journal of Cleaner Production 14 (17): 1455-1465. Ehrenfeld, J. (2001). Designing “Sustainable” Product/Service Systems. Eco design 20001, Tokyo. Fry, T. (2004). “Re-Materialisation.” Design Philosophy Papers, 26/11/2004, from http://www.desphilosophy.com/dpp/dpp_journal/feature/body.html. Kerr, W. and C. Ryan (2001). “Eco-efficiency gains from remanufacturing A case study of photocopier remanufacturing at Fuji Xerox Australia.” Journal of Cleaner Production 9 (1): 75-81. Levitt, T. (1970). “The Morality (?) of Advertising.” Harvard Business Review (July-August): 84-92. Manzini, E. (2003a). “Scenarios of sustainable well-being.” Design Philosophy Papers (Issue 1). McKenzie-Mohr, D. and W. Smith (1999). Fostering Sustainable Behaviour: An Introduction to Community-based Social Marketing, New Society Publishers. Mont, O. K. (2002). “Clarifying the concept of product–service system.” Journal of Cleaner Production 10: 237–245.\ Morelli, N. (2002). “Design Product/Service Systems: A Methodological Exploration.” Design Issues 18 (3): 3-17. Peet, J. (2006). Sustainable Development Indicators and Human Needs. Sustainable Development Indicators in Ecological Economics: current issues. P. A. Lawn. Gloster, Edward Elgar Publishing. Phillips, F., L. Ochs, et al. (1999). “The Product Is Dead— Long Live the Product-Service!” Research-Technology Management 42 (4): 51-56. Tukker, A. and U. Tischner, Eds. (2006). New Business for Old Europe: product-service development competitiveness and sustainability. Sheffield, Greenleaf Publishing.

re-public-2.indd 23

20/02/2010 11:48

re-public-2.indd 24

20/02/2010 11:48

Πέρα από την εμπειρία: Σε αναζήτηση ενός λειτουργικού παραδείγματος για τη βιομηχανοποίηση των υπηρεσιών Nicola Morelli

Οι συνεισφορές για τον ορισμό ενός συνόλου γνώσεων για το σχεδιασμό υπηρεσιών προέρχονται από δύο κυρίως κατευθύνσεις: η πρώτη εστιάζει σε πραγματικές περιπτώσεις, αναπτύσσοντας έργα που προωθούν την πρακτική του σχεδιασμού υπηρεσιών και καθιστούν το σχεδιασμό υπηρεσιών ορατό σε ιδιωτικές επιχειρήσεις και σε δημόσιους φορείς (Cottam & Leadbeater, 2004; Parker & Heapy, 2006; Thackara, 2007). Η δεύτερη κατεύθυνση αφορά τον ορισμό ενός μεθοδολογικού πλαισίου για το σχεδιασμό υπηρεσιών. Το κύριο ζητούμενο σε αυτές τις μελέτες είναι η ανάπτυξη μεθοδολογικών εργαλείων γα την ανάλυση, το σχεδιασμό και την αναπαράσταση των υπηρεσιών. (Cottam & Leadbeater, 2004; Morelli, 2003, 2009; Sangiorgi, 2004)

Οι δύο κατευθύνσεις που προαναφέρθηκαν αναπτύσσονται στα πλαίσια διαφορετικών γνωστικών παραδόσεων, από τη μια πλευρά αυτή της επιστήμης του μηχανικού, που δίνει έμφαση στις οργανωτικές και τις τεχνικές πτυχές του σχεδιασμού υπηρεσιών (Hollins, 1993; Ramaswamy, 1996), και από την άλλη του σχεδιασμού αλληλεπίδρασης ανθρώπου-μηχανής (interaction design), που εστιάζει σε εμπειρικά ζητήματα σχετιζόμενα κυρίως με τις επαφές υπηρεσιών, που συνδέουν τους πάροχους υπηρεσιών με τους πελάτες. (Parker & Heapy, 2006; Sangiorgi, 2004) Η έμφαση στο σχεδιασμό των αλληλεπιδράσεων ανθρώπου-μηχανής κυριαρχεί σε πολλές περιπτώσεις καινοτόμων κοινωνικών και δημόσιων υπηρεσιών, ενώ οι σπουδές του μηχανικού καθορίζουν μία σαφή μεθοδολογική προσέγγιση σε υπάρχουσες εταιρικές υπηρεσίες. Η απόκλιση μεταξύ των δύο προσεγγίσεων έχει εμποδίσει το διάλογο ανάμεσά τους. Οι συνέπειες είναι ότι οι εταιρικές υπηρεσίες, που είναι βαθιά ριζωμένες στη βιομηχανική παράδοση, εστιάζουν στις παραγωγικές διαδικασίες παρά στην εμπειρία του χρήστη, ενώ οι δημόσιες υπηρεσίες είναι συχνά πολύ καινοτόμες, αλλά δεν μπορούν να ξεπεράσουν την τοπική διάσταση γιατί η λογική που κυριαρχεί

http://www.re-public.gr/?p=1168

re-public-2.indd 25

20/02/2010 11:48

σε αυτές είναι πολύ πιο κοντά στη χειροτεχνία παρά στη βιομηχανική παραγωγή. Και οι δύο προσεγγίσεις πρέπει να αναθεωρηθούν, προκειμένου να αντιμετωπίσουμε τα προφανή κενά μεταξύ των χώρων λύσεων που καλύπτουν και το χώρο προβλημάτων που προκύπτει από τις ταχύτατες αλλαγές στα κοινωνικά, οικονομικά και τεχνολογικά μας συστήματα. Ο τομέας των δημόσιων υπηρεσιών έχει γίνει πρόσφατα ένα από τα κυριώτερα πεδία αυτών των αλλαγών. Οι σχεδιαστικές προσπάθειες σ’αυτή την περιοχή εστιάζονται κυρίως στην κοινωνική καινοτομία. Όταν εργάζονται με αντικείμενο τις δημόσιες υπηρεσίες, οι σχεδιαστές υπηρεσιών συνεργάζονται με ανθρωπολόγους και ειδικούς των κοινωνικών επιστημών. Οι σχεδιαστικές παρεμβάσεις σε αυτό τον τομέα έχουν επηρεαστεί πάρα πολύ από τον τομέα interaction design, λόγω του υπόβαθρου πολλών γραφείων συμβούλων σχεδιασμού που δραστηριοποιούνται εκεί. Αυτό το κείμενο θα εστιάσει την προσοχή του σε αυτό τον τομέα προκειμένου να προτείνει ένα λειτουργικό παράδειγμα που υποστηρίζει μία λογική στροφή από έναν «χειροτεχνικό» τρόπο προς μια βιομηχανική λογική στο σχεδιασμό για την κοινωνική καινοτομία και τις δημόσιες υπηρεσίες.

Ένα λειτουργικό παράδειγμα; Ο όρος λειτουργικό παράδειγμα (operative paradigm) εισήχθη από τους Arbnor και Bjerke (Arbnor & Bjerke, 1997) εννοώντας ένα σύνολο εργαλείων και μεθόδων που επιτρέπουν την επίλυση προβλημάτων σε μία περιοχή μελέτης, δεδομένης μιας συγκεκριμένης μεθοδολογικής προσέγγισης. Σε αυτή την περίπτωση, η περιοχή μελέτης περιλαμβάνει δημόσιες υπηρεσίες και πρωτοβουλίες κοινωνικής καινοτομίας που προσπαθούν να αντιμετωπίσουν τα αναδυόμενα προβλήματα που δημιουργούνται από ένα συνδυασμό δημογραφικών και κοινωνικών μεταβολών (παγκοσμιοποίση, μετανάστευση, γήρανση πληθυσμού, αλλαγή τόπου εργασίας), τεχνολογικής εξέλιξης (νέες τεχνολογικές εφαρμογές, κοινωνικά δίκτυα), και οικονομικών κρίσεων. Η μεθοδολογική προσέγγιση από την πλευρά της αναφέρεται στην πολιτισμική και λογική κληρονομιά του βιομηχανικού σχεδιασμού, που παραδοσιακά έχει υποστηρίξει τη βιομηχανική παραγωγή πραγματευόμενος την αλληλεπίδραση βιομηχανίας και ανθρώπων. Σύμφωνα με τους Arbnor και Bjerke, ένα λειτουργικό παράδειγμα συμπεριλαμβάνει τεχνικές που είναι δάνεια από άλλους κλάδους και προσαρμόστηκαν κατάλληλα για να χρησιμοποιηθούν σε ένα συγκεκριμένο τομέα . Η διαδικασία κατασκευής ενός τέτοιου λειτουργικού παραδείγματος στο σχεδιασμό υπηρεσιών ξεκίνησε με την πιο πρώιμη συνεισφορά από τις επιστήμες του μάνατζμεντ και του μάρκετιν (Shostack, 1982), που πρότειναν τις πρώτες τεχνικές blueprinting. Εκτός του ότι οδήγησαν σε μια σταδιακή βελτίωση των τεχνικών blueprinting, αυτές οι μελέτες πυροδότησαν μια σειρά από έρευνες σε διαφορετικές πτυχές του σχεδιασμού υπηρεσιών.

Ένα κουτί εργαλείων για βιομηχανοποιημένες υπηρεσίες Πολλές πρόσφατες συνεισφορές προερχόμενες κυρίως από τον τομέα του interaction design εστιάζουν στο σημείο επαφής μεταξύ πάροχου υπηρεσίας και πελατών. Αυτή η μεταφορά, μαζί με τη ιδέα του ταξιδιού, επέτρεψε να συλλάβουμε ποσοτικά και άυλα ζητήματα στο σχεδιασμό υπηρεσιών, όπως ο χρόνος και η εμπειρία. (Parker & Heapy, 2006) Οι μεθοδολογίες που αναπτύχθηκαν σε αυτό το πλαίσιο παρέχουν ενδιαφέρουσες ιδέες για το front-office μιας υπηρεσίας, αν και η έμφασή τους στους παράγοντες αλληλεπίδρασης και εμπειρίας τείνει να υποσκελίσει τη

re-public-2.indd 26

20/02/2010 11:48

συστημική φύση των υπηρεσιών, που με τη σειρά της θα υποδείκνυε ένα ευρύτερο πεδίο που θα περιελάμβανε οργανωτικά και τεχνικά στοιχεία του back-office. Τέτοια στοιχεία έχουν μελετηθεί σε έρευνες προερχόμενες από τις επιστήμες του μηχανικού και τις οργανωσιακές σπουδές. (Hollins, 1993; Ramaswamy, 1996) Αν και δεν καταλήγουν σε ένα υλικό προϊόν, οι υπηρεσίες συνιστούν ένα σύστημα παραγωγής, επομένως μπορεί να επιδέχονται εφαρμογή λειτουργικών μεθόδων ενός παραγωγικού συστήματος. Όμως οι πιο αξιόπιστες τεχνικές διαχείρισης συστημάτων, όπως η Διαχείριση Ολικής Ποιότητας (TQM) και η τεχνική Just-in-time, μετά βίας μπορούν να προσαρμοστούν σε ένα σύστημα που περιλαμβάνει πελάτες ως συμπαραγωγούς αξίας (Normann, 2000), λόγω της υψηλής πολυπλοκότητας και της μη προβλεψιμότητας αυτών των συστημάτων. Η προσέγγιση σε ένα τέτοιο σύστημα μπορεί να συνίσταται στη δημιουργία ευέλικτων αρχιτεκτονικών, στις οποίες η γνώση και οι δεξιότητες που χρειάζονται για το σχεδιασμό υπηρεσιών αποσυναρμολογούνται σε δομικά στοιχεία και κατανέμονται στο σύστημα. Κάθε δομικό στοιχείο αντιπροσωπεύεται από έναν κάτοχο γνώσης (έναν παραγωγό, πάροχο, ή χρήστη). Ο ρόλος των σχεδιαστών επομένως μεταβάλλεται ανάλογα με τις μεταβολές στο αποτέλεσμα της σχεδιαστικής δραστηριότητας, από υλικά προϊόντα μέχρι σύνθετες λύσεις που περιλαμβάνουν συνδυασμό προϊόντων, τεχνολογιών και υπηρεσιών. Το σημείο εκκίνησης της σχεδιαστικής διαδικασίας μπορεί και πάλι να είναι το σημείο επαφής μεταξύ πελατών και πάροχου, με εστίαση στην εμπειρία των πελατών, και να παράγει μορφές συμμετοχής που θα αύξαναν την αίσθηση των πελατών ότι η υπηρεσία τους ανήκει. Πάντως, η διαδικασία δεν μπορεί να σταματήσει εδώ. Προκειμένου να υποστηριχθεί η εμπειρία του πελάτη, όλο το back-office του συστήματος πρέπει να σχεδιαστεί ώστε κάθε ξεχωριστή φάση της συμπεριφοράς του πελάτη να συνταιριάζεται με κατάλληλη συμπεριφορά του συστήματος στο παρασκήνιο. Γι’αυτό το σκοπό έχουν χρησιμοποιηθεί περιπτώσεις χρήσης που απομονώνουν κάθε ξεχωριστή λειτουργία μιας υπηρεσίας και παράγουν απαιτήσεις για τη δομική αρχιτεκτονική της υπηρεσίας. (Morelli, 2007) Η διαδικασία χτισίματος μιας υπηρεσίας ξεκινώντας από την εμπειρία του πελάτη μπορεί να συγκριθεί με μια διαδικασία αντίστροφης μηχανικής (reverse engineering) αυτής της εμπειρίας. Η εμπειρία αποσυντίθεται σε στοιχειώδη δομικά στοιχεία. Ένα σύνολο δεξιοτήτων, γνώσεων και τεχνολογιών συνδέεται με κάθε ένα από αυτά τα δομικά στοιχεία. Θεμελιώνοντας αυτή τη διαδικασία στη συμμετοχή των πελατών, μπορούμε να συλλάβουμε νέες μορφές γνώσης, όπως την εμπειρική γνώση των πελατών που αλλιώς θα ήταν πολύ δύσχρηστη και προβληματική για να ενταχθεί σε μια διαδικασία παραγωγής. (von Hippel, 1994) Η διάσπαση των συστημάτων υπηρεσιών σε δομικά στοιχεία καθιστά δυνατή τη μεταστροφή της παραγωγικής διαδικασίας για αυτές τις υπηρεσίες από μία συγκεντρωτική και κατακόρυφη λογική προς μία αποκεντρωμένη και οριζόντια. Ένα γεύμα για ηλικιωμένους στη Δανία είναι συνήθως μία συγκεντρωτική και αρκετά δύσκαμπτη υπηρεσία, στην οποία μία κεντρική κουζίνα παρέχει έτοιμα γεύματα σε ηλικιωμένους που μένουν στο δικό τους σπίτι. Οι ηλικιωμένοι ασχολούνται μόνο με την κατανάλωση, αν και κάποιοι από αυτούς θα ήταν ευτυχείς να συμμετέχουν στη διαδικασία προετοιμασίας του γεύματος. Αν θεωρηθούν μέρος της διαδικασίας παραγωγής του γεύματος, μπορούν να χρησιμοποιήσουν τη γνώση τους (σχετικά με προσωπικά γούστα ή με την προσαρμογή της κατανάλωσης του γεύματος στην ιδανική ώρα της ημέρας και την κοινωνική περίσταση), για να παράγουν μία άκρως εξατομικευμένη λύση. Οι πάροχοι των γευμάτων μπορούν να συντονίσουν τη δραστηριότητα της παραγγελίας, ενδεχομένως με ανάθεση μέρους της διαδικασίας προετοιμασίας του γεύματος σε τοπικά εστιατόρια και καταστήματα. Η επανασυνένωση των δομικών στοιχείων γνώσης σε νέεες υπηρεσίες είναι δυνατή χρησιμοποιώντας

re-public-2.indd 27

20/02/2010 11:48

μεθοδολογικά εργαλεία για να ελεγχθεί η διαδικασία τόσο σε επίπεδο λεπτομέρειας όσο και σε μακροσκοπικό επίπεδο. Στο επίπεδο της λεπτομέρειας, κάθε στιγμή της εμπειρίας του χρήστη πρέπει να αντιστοιχεί σε κατάλληλη συμπεριφορά του συστήματος υπηρεσίας. Για το σκοπό αυτό μπορούν να χρησιμοποιηθούν περιπτώσεις χρήσης, που απομονώνουν κάθε ξεχωριστή λειτουργία του συστήματος (π.χ. για το παραπάνω παραδειγμα: κράτηση, προετοιμασία γεύματος, παράδοση). Για κάθε χρονικό κλάσμα των διαφόρων φάσεων της υπηρεσίας, η περίπτωση χρήσης επιτρέπει την οπτικοποίηση της αντιστοιχίας μεταξύ front-office και back-office. Στο μακροσκοπικό επίπεδο μπορούν να χρησιμοποιηθούν σενάρια σχεδιαστικού προσανατολισμού (design orienting scenarios - DOS), για να ορίσουν τα χαρακτηριστικά του συστήματος υπηρεσιών (Manzini & Jegou, 2000), και σε αυτή τη βάση μπορούν να συντεθούν πλατφόρμες υπηρεσιών, οι οποίες καθορίζουν την αλληλεπίδραση μεταξύ των διαφόρων δομικών στοιχείων, της πληροφορίας, του χρήματος και των υλικών ροών. (Manzini, Collina, & Evans, 2004)

Τελικές σκέψεις Όταν στρέφουμε το ενδιαφέρον μας από την εμπειρία του πελάτη στο συνολικό μετασχηματισμό του βιομηχανικού συστήματος για το σχεδιασμό μιας νέας υπηρεσίας, τότε αναδύεται μία νέα προοπτική που περιλαμβάνει στοιχεία του παρελθόντος σε ένα νέο συνδυασμό. Στην παραδοσιακή λογική της βιομηχανικής παραγωγής, οι εξατομικευμένες λύσεις ήταν ενδογενώς ασυμβίβαστες με τη βιομηχανική παραγωγή, λόγω της ανάγκης να πραγματοποιηθεί οικονομία κλίμακας. Σε αυτή τη λογική, η εμπειρία του χρήστη, που είναι μοναδική και άκρως εξατομικευμένη, δε θα μπορούσε ποτέ να ταιριάξει με μια βιομηχανική απόκριση. Μια συστημική προσέγγιση που καλύπτει τόσο το front-office όσο και το back-office και υποστηρίζει την τοπική, ατομική, μη κωδικοποιημένη, εμπειρική γνώση, δημιουργεί τις συνθήκες για μια νέα σύγκλιση μεταξύ τοπικών, ατομικών λύσεων και βιομηχανικής παραγωγής. Αυτή η προσέγγιση θεμελιώνεται στη στροφή από τις οικονομίες κλίμακας (που βασίζονται στην υλική παραγωγή), προς τις οικονομίες σκοπού (που βασίζονται στην οργανωσιακή γνώση). (Morelli, 2007; Morelli & Nielsen, 2008) Η πρόκληση που υπονοείται από αυτή την αλλαγή προοπτικής συνίσταται στη μετατόπιση της ιδέας των δομικών στοιχείων από τα προϊόντα στην οργανωσιακή γνώση. Τα δομικά στοιχεία γνώσης αφορούν στοιχειώδη συστατικά μιας υπηρεσίας, επομένως αναφέρονται σε δραστηριότητες που μπορούν να εκτελεστούν από τοπικούς φορείς ή υποκείμενα, καθιστώντας έτσι εφικτές τις εξειδικευμένες λύσεις για άτομα και τοπικά πλαίσια. Σε μια ευρύτερη προοπτική, αυτή η πρόκληση υπονοεί μια ριζική στροφή στον τρόπο που οι επιχειρήσεις, οι φορείς και οι σχεδιαστές θα ερμηνεύουν τα οικονομικά συστήματα και θα αρπάζουν νέες ευκαιρίες. Τα δομικά στοιχεία γνώσης είναι τα τούβλα της αρχιτεκτονικής για τοπικές λύσεις. Το κονίαμα αντιπροσωπεύεται από τα ατομικά κίνητρα και τα κοινά ενδιαφέροντα μεταξύ όλων αυτών που συμμετέχουν στο σύστημα. Βιβλιογραφία Arbnor, I., & Bjerke, B. (1997). Methodology for creating business knowledge (2η έκδοση.). Thousand Oaks, Καλιφόρνια ; Λονδίνο: Sage. Cottam, H., & Leadbeater, C. (2004). Open Welfare: designs on the public good. Λονδίνο: British Design Council. Hollins, G., Hollins, Bill. (1993). Total Design: Managing the design process in the service sector. Λονδίνο: Pitman. Manzini, E., Collina, L., & Evans, S., (Eπιμ). (2004). Solution Oriented Partnership. How to Design Industrialised Sustainable Solutions. Cranfield: Cranfield University. European Commission GROWTH Programme. Manzini, E., & Jegou, F. (2000). The Construction of Design Orienting Scenarios. Final Report. SusHouse project. Delft, Netherlands: Faculty of Technology, Policy and Management, Delft University of Technology.

re-public-2.indd 28

20/02/2010 11:48

Morelli, N. (2003). Product-Service Systems: a Perspective Shift for Designers. A Case Study: the Design of a Telecentre. Design Studies, 24(1), 73-99. Morelli, N. (2007). Social Innovation and New Industrial Contexts: Can Designers “Industrialize” Socially Responsible Solutions? Design Issues, 23(4), 3-21. Morelli, N. (2009). Service as Value co-production: reframing the service design process. Journal of Manufacturing Technology and Management, υπό έκδοση (ειδικό τεύχος για σχεδιασμό υπηρεσιών). Morelli, N., & Nielsen, L. M. (2008). Beyond mass customization: exploring the features of a new paradigm. Στο: F. Piller & F. Steiner (Επιμ.), Mass Customization and Personalization (σελ. 24): World Scientific. Normann, R. (2000). Service management : strategy and leadership in service business (3η έκδοση). Chichester; Νέα Υόρκη: Wiley. Parker, S., & Heapy, J. (2006). The Journey to the Interface - How public service design can connect users to reform, Demos. Ramaswamy, R. (1996). Design and management of service processes. Reading, Mass.: Addison-Wesley Pub. Co. Sangiorgi, D. (2004). Design dei Servizi come Design dei Sistemi di Attivita. Μιλάνο: Politecnico di Milano. Shostack, L. G. (1982). How to Design a Service. European Journal of Marketing, 16(1), 49-63. Thackara, J. (2007). Would it be Great if..., Λονδίνο: Dott07. von Hippel, E. (1994). “Sticky Information” and the Locus of Problem Solving: Implications for Innovation. Management Science, 40(4), 429-439.

re-public-2.indd 29

20/02/2010 11:48

re-public-2.indd 30

20/02/2010 11:48

Ενοποίηση εφοδιαστικής αλυσίδας υπηρεσιών σε δίκτυα πολλαπλών οργανισμών – Νέες προσεγγίσεις στο σχεδιασμό δικτύου υπηρεσιών Αντιγόνη Ιακωβάκη και Jagjit Singh Srai

Αυτή η ερευνητική εργασία εισάγει μια μεθοδολογία για την ενοποίηση διαδικασιών σε όλο το δίκτυο πολλαπλών οργανισμών (Multi-Οrganisation Νetwork) χρησιμοποιώντας μια διαδικασία αξιολόγησης ικανοτήτων και διαδικασιών. Η μελέτη αυτή σε όλη της την έκταση αφορά έρευνα μελέτης περίπτωσης σε πολλαπλούς εταίρους ενός σύνθετου δικτύου πολλών οργανισμών στη Μεγάλη Βρετανία. Προκαταρκτικά αποτελέσματα υποδεικνύουν ότι η συμφωνία ενός κοινού συνόλου καταλυτών ενοποίησης μπορεί να εφαρμοστεί σαν ένα φίλτρο ενοποίησης για κρίσιμες δυνατότητες διαδικασιών σε δίκτυα πολλαπλών οργανισμών. Επιπλέον, μπορεί να οριστεί μία ιεραρχία διαδικασίας και απόδοσης, για να στηρίξει την ενοποίηση επιχειρηματικών, στρατηγικών και λειτουργικών οδηγών (drivers), αλλά και για να υποστηρίξει την ανάπτυξη κοινών στόχων σε όλη την έκταση του δικτύου.

1. Εισαγωγή Παρά την εκτεταμένη βιβλιογραφία σχετικά με τη Διαχείριση Εφοδιαστικής Αλυσίδας (Supply Chain Management) στη διάρκεια της τελευταίας εικοσαετίας και την αυξανόμενη σημασία των υπηρεσιών, ο τομέας της Εφοδιαστικής Αλυσίδας Υπηρεσιών παραμένει σε μεγάλο βαθμό ανεξερεύνητος, όπως σχολιάζουν πολλοί συγγραφείς (Ellram et al 2004, Sengupta et al 2006, Niranjan 2007, Baltacioglu et al 2007, Spring 2008). Το κενό στον ακαδημαϊκό κόσμο έχει αρχίσει να αντιμετωπίζεται μόλις πρόσφατα, χρησιμοποιώντας απευθείας τις έννοιες και την ορολογία της Εφοδιαστικής Αλυσίδας Υπηρεσιών (Sampson 2000, Ellram et al 2004, Cohen 2006, Baltacioglu et al 2007, Avery 2008) και υποδεικνύοντας πλαίσια ειδικά για Εφοδιαστικές Αλυσίδες Υπηρεσιών (Ellram et al 2004, Baltacioglu et al 2007).

http://www.re-public.gr/

re-public-2.indd 31

20/02/2010 11:48

Προγενέστερη έρευνα έχει θεμελιώσει διασυνδέσεις ανάμεσα στην ενοποίηση δικτύων, την επιχειρηματική απόδοση και ανταγωνιστικές δυνατότητες (π.χ. Frohlich and Westbrook 2001, Rosenzweig et al 2003). Παρόμοια δουλειά έχει εξετάσει τις σχέσεις μεταξύ επιχειρηματικών συνθηκών, ενοποίησης και απόδοσης σε εφοδιαστικές αλυσίδες (Van Donk et al 2007) και τη σχέση μεταξύ συντονισμού, απόδοσης και δικτύου μετά την πώληση (after-sales) στις εφοδιαστικές αλυσίδες. (Saccani et al 2007) Παρά τα πρόσφατα ευρήματα, υπάρχει ένα κενό στην τρέχουσα έρευνα, καθώς η υπό εξέταση μονάδα πρέπει να μετατοπιστεί από την «εταιρεία» στο «δίκτυο συνεργαζόμενων εταιρειών» (Srai 2007, Ephraim et al 2007, Baltacioglu et al 2007, Van Donk & Van der Vaart in Kotzab eta al 2005, Bowersox et al 2003) και στον «συνοπτικό ορισμό των διαδικασιών» (Croxton et al 2001) που είναι κρίσιμες για την ενοποίηση του δικτύου. Αυτή η ερευνητική εργασία εισάγει μία μεθοδολογία για την αξιολόγηση της ενοποίησης της εφοδιαστικής αλυσίδας υπηρεσιών σε δίκτυα πολλαπλών οργανισμών χρησιμοποιώντας μια διαδικασία αξιολόγησης δυνατοτήτων. Έχει αναπτυχθεί ένα σύνολο προϋποθέσεων ενοποίησης που ενημερώνονται από τη βιβλιογραφία και δοκιμάζονται μέσα σε ένα λειτουργικό περιβάλλον. Ορίστηκε μία ιεραρχία διαδικασιών, σε συμφωνία με παλαιότερη έρευνα (Iakovaki & Srai 2008), προκειμένου να υποστηρίξει την ενοποίηση των επιχειρηματικών και λειτουργικών οδηγών και δραστηριοτήτων. Προκαταρκτικά ευρήματα φανερώνουν δυνατότητες για κοινούς στόχους μεταξύ πολλών μελών ενός δικτύου πολλαπλών οργανισμών.

1.1. Ορίζοντας την εφοδιαστική αλυσίδα υπηρεσιών Οι εναλλακτικοί ορισμοί της Εφοδιαστικής Αλυσίδας Υπηρεσιών και της Διαχείρισης Εφοδιαστικής Αλυσίδας Υπηρεσιών που εντοπίστηκαν μετά από εκτεταμένη βιβλιογραφική έρευνα, περιγράφουν την εφοδιαστική αλυσίδα υπηρεσιών σαν ένα δίκτυο πόρων (Cohen et al 2006, Srai 2007 ) ή σαν μια αλυσίδα υπηρεσιών που επιτρέπει αποτελεσματική υποστήριξη μετά την πώληση (Gosling & Colborn 2004, Waart & Kemper 2004). Άλλοι την περιγράφουν ως μια προσαρμόσιμη αλυσίδα υπηρεσιών που ενσωματώνει στρατηγικές και εκτελεστικές δυνατότητες (Poole 2003), ή μια αλυσίδα υπηρεσιών που ανατποκρίνεται στον επείγοντα χαρακτήρα και την κρισιμότητα των αναγκών των πελατών (Cohen et al 2000). Άλλοι πάλι, ως τη διαχείριση της πληροφορίας, των διαδικασιών, της απόδοσης των υπηρεσιών, των πόρων, των δυνατοτήτων και των κεφαλαίων (Ellram et al 2004, Baltacioglu et al 2007). Συνοψίζοντας, οι βασικές έννοιες που προέκυψαν, περιγράφουν την Εφοδιαστική Αλυσίδα Υπηρεσιών ως ένα «δίκτυο πόρων», μία «προσφορά υπηρεσιών», μία «εξατομικευμένη λύση» και αντιμετωπίζουν το ζήτημα της «ευελιξίας στην εφοδιαστική αλυσίδα υπηρεσιών». Ο προσδιορισμός αυτών των βασικών εννοιών οδήγησε στην ανάπτυξη του εξής ορισμού: “Εφοδιαστική Αλυσίδα Υπηρεσιών είναι ένα δίκτυο αλληλοσυνδεδεμένων οργανισμών που χρησιμοποιεί πόρους και μετασχηματίζει τις δεξιότητες και τη γνώση τους σε προσφορά υπηρεσίας που βελτιώνει την παράδοση μια ευέλικτης εξατομικευμένης λύσης”.

2. Μεθοδολογία έρευνας Το ερευνητικό ερώτημα γι’αυτή τη μελέτη είναι «Πώς να ενοποιήσουμε το δίκτυο υπηρεσιών πολλαπλών οργανισμών;» Η προσέγγιση εμπεριέχει την επέκταση των εννοιών εφοδιαστικής αλυσίδας της παραγωγής σε ένα τομέα δικτύου εφοδιαστικής αλυσίδας υπηρεσιών (βλέπε Εικόνα 1).

re-public-2.indd 32

20/02/2010 11:48

Εικόνα 1: Μεθοδολογία έρευνας

Συζητούνται οι προεκτάσεις για θεωρητική ανάπτυξη, και συγκεκριμένα η ανάπτυξη μεθοδολογιών για την αξιολόγηση της ενσωμάτωσης της Εφοδιαστικής Αλυσίδας Υπηρεσιών σε δίκτυα υπηρεσιών πολλαπλών οργανισμών. Μια σειρά από παράγοντες ενσωμάτωσης σε δίκτυα πολλαπλών οργανισμών/εφοδιαστικές αλυσίδες υπηρεσιών, καθώς και μια μεθοδολογία για την αξιολόγηση διαδικασιών ενοποίησης σε μέλη ή κόμβους του δικτύου, θα οδηγήσει αυτή την έρευνα σε συμπεράσματα και θα προσφέρει ιδέες για μια νέα προσέγγιση στο 3.

3. Εργαλεία που χρησιμοποιούνται για την αξιολόγηση της ενοποίησης δικτύου Χρησιμοποιήθηκαν μια σειρά από προϋποθέσεις ενοποίησης, καθώς και ο προσδιορισμός μιας ιεραρχίας διαδικασίας και απόδοσης, προκειμένου να αξιολογήσουμε και να κατηγοριοποιήσουμε τις ενσωματωμένες δυνατότητες διαδικασιών του δικτύου.

3.1 Προϋποθέσεις ενοποίησης Οι προτεινόμενες προϋποθέσεις ενοποίησης δικτύου, που προέκυψαν από βιβλιογραφική έρευνα και δοκιμάστηκαν σε ένα λειτουργικό περιβάλλον, παρουσιάζονται στον πίνακα 1. Τα επιχειρήματα για την επιλογή και τις επιπτώσεις της κάθε προϋπόθεσης, καθώς και σχετικές απόψεις από μια ενοποιητική προοπτική, έχουν συζητηθεί σε παλαιότερη έρευνα (Srai & Iakovaki 2008).

re-public-2.indd 33

20/02/2010 11:48

Πίνακας 1: Προϋποθέσεις ενοποίησης δικτύου (Iakovaki & Srai 2009)

3.2 Ιεραρχία διαδικασίας και απόδοσης Η προτεινόμενη ιεραρχία διαδικασίας και απόδοσης (βλέπε εικόνα 2) θεωρείται κρίσιμη για την δημιουργία διασυνδέσεων μεταξύ διακριτών στρατηγικών και λειτουργικών διαδικασιών, συμπεριλαμβανομένων πολύπλοκων διαδικασιών υποστήριξης. Τα τέσσερα στάδια, όπως παρουσιάζονται στην εικόνα 2, διευκολύνουν την απλοποίηση των διαδικασιών σε κάθε σημείο του οργανισμού και μπορούν να αντιμετωπίζονται ως μια χρήσιμη μέθοδος για την ιεράρχηση διαδικασιών για τη στρατηγική και λειτουργική μονάδα (Srai & Iakovaki 2008).

Εικόνα 2: Ιεραρχία διαδικασίας και απόδοσης (Srai & Gregory 2008)

4. Μελέτη περίπτωσης Η μελέτη περίπτωσης πραγματοποιήθηκε σε μία πολυκομβική εφοδιαστική αλυσίδα αμυντικής Αεροδιαστημικής στη Μεγάλη Βρετανία, και συγκεκριμένα σε ένα συμβόλαιο εφοδιαστικής αλυσίδας υπηρεσιών (βλέπε εικόνα 3). Η περίπτωση αφορά έναν πάροχο βασικής υπηρεσίας μέσα σε μια σύνθετη εφοδιαστική αλυσίδα υπηρεσιών που πραγματεύεται εξοπλισμό και υπηρεσίες στον τομέα της Άμυνας. Οι σύνθετοι διακανονισμοί μεταξύ των πολλών εταίρων βασίζονται σε μακροπρόθεσμα συμβόλαια υπηρεσιών μεταξύ του πελάτη και αρκετών παρόχων υπηρεσιών. Οι τελευταίοι εξαρτώνται από ένα σύνθετο δίκτυο προμηθευτών που αποτελείται από πολλούς οργανισμούς και υποστήριξη υποδομής από τον τελικό πελάτη.

re-public-2.indd 34

20/02/2010 11:48

Οι κύριοι κόμβοι που μελετήθηκαν περιλαμβάνουν τον κύριο πελάτη στη βάση, τον κύριο προμηθευτή στη βάση και τον βασικό ενοποιητή προμηθευτών.

5. Αποτελέσματα μελέτης περίπτωσης Τα αρχικά αποτελέσματα έδειξαν μία ευθυγράμμιση επιχειρηματικών στόχων κατά μήκος των κόμβων. Πάντως, υπάρχουν κάποιες αντιφατικές στρατηγικές και λειτουργικές προτεραιότητες, που εντοπίζονται κυρίως στην πολυπλοκότητα του περιβάλλοντος (διαφορετικοί ρόλοι και επιχειρηματικές προτεραιότητες) παρά σε αντικρουόμενα εμπορικά συμφέροντα. Θεωρούνται αποδεκτές χωριστές ιεραρχίες δυνατοτήτων, που ανταποκρίνονται σε διαφορετικές και συγκεκριμένες επιχειρηματικές ανάγκες πελατών και προμηθευτών. Εξασφαλίζοντας ότι αυτές μοιράζονται μεταξύ μελών του δικτύου, που χρησιμοποιούν μία ενιαία κοινή ιεραρχία με ένα «κοινό σύνολο στόχων» και κοινούς όρους που είναι οικείοι σε όλα τα μέλη, είναι πάντως ουσιώδες για να επιτευχθεί ευθυγράμμιση του δικτύου. Η εικόνα 4 εικονογραφεί την ενοποιητική μεθοδολογία σε όλους τους κόμβους που εξετάστηκαν. Οι πέντε παράγοντες ενοποίησης (βλέπε πίνακα 1) έχουν εφαρμοστεί σαν συμπλέγματα στην ιεραρχία διαδικασίας και απόδοσης και οι σχετικές δυνατότητες διαδικασιών έχουν χαρτογραφηθεί κατ’αντιστοιχία. Υλικό από τη μελέτη περίπτωσης, ομαδικές συνεδρίες, μοντέλα εξωτερικών διαδικασιών, μετρήσεις απόδοσης και άλλα μοντέλα διαδικασιών εφοδιαστικής αλυσίδας χρησιμοποιήθηκαν για να ελέγξουν την ισχύ των αρχικών αποτελεσμάτων.

Εικόνα 3: Πολυκομβική εφοδιαστική αλυσίδα υπηρεσιών για την αμυντική αεροδιαστημική

re-public-2.indd 35

20/02/2010 11:48

6. Ευρήματα Η μεθοδολογία που περιγράφηκε διερεύνησε διαδικασίες για την επίτευξη ενός κοινού πολυκομβικού συνόλου διαδικασιών-δυνατοτήτων εφοδιαστικής αλυσίδας, το οποίο συγκροτήθηκε εντός μιας ιεραρχίας επιχειρηματικών στόχων, στρατηγικών και λειτουργικών δυνατοτήτων και δραστηριοτήτων. Η προσέγγιση που ακολουθήσαμε έλαβε υπ’όψη της «κοινά στοιχεία» και «στοιχεία απόκλισης απόψεων» εντός των κόμβων της μελέτης περίπτωσης και υπέδειξε την ανάπτυξη μιας πυραμίδας κοινών ομαδικών στόχων που θα αντιμετωπίσει τις προτεραιότητες του δικτύου και τις συμβατικές υποχρεώσεις. Αυτό επιτεύχθηκε εστιάζοντας στις διαδικασίες που εντοπίστηκαν ως σημαντικές για την ενοποίηση του δικτύου και επισήμανε κοινές απόψεις για διαδικασίες που είναι διαφορετικές ή βρίσκονται σε διαφορετικά ιεραρχικά στάδια. Επιπλέον βιβλιογραφική έρυενα για την ενοποίηση δικτύων και τις εφοδιαστικές αλυσίδες υπηρεσιών εντόπισε διαστάσεις και συγκεκριμένες δυνατότητες διαδικασιών, που μέχρι τότε δεν αντιμετωπίζονταν ως σημαντικές για την ενοποίηση. Στη συνέχεια έγινε σύγκριση αυτών με άλλα μοντέλα διαδικασιών εφοδιαστικής αλυσίδας και μία επιλογή από αυτά αξιολογήθηκε ως σημαντική. Η φύση και τα χαρακτηριστικά των δυνατοτήτων διαδικασιών που προστέθηκαν παρουσιάζονται στην εικόνα 5, απομακρυσμένα από τα τέσσερα ιεραρχικά στάδια της ιεραρχίας διαδικασίας και απόδοσης ή επαναδιατεταγμένα σε αυτά. ADDITIONAL

REMOVED

REDISTRIBUTED Εικόνα 5: Αναδιατάσσοντας τις δυνατότητες διαδικασιών

7. Συμπεράσματα Αυτή η έρευνα συνεισφέρει μια αρχική γνώση στον τομέα ενοποίησης εφοδιαστικής αλυσίδας υπηρεσιών σε δίκτυα πολλαπλών οργανισμών, υποδεικνύοντας μια μεθοδολογία για την αξιολόγηση των κρίσιμων διαδικασιών ενοποίησης σε ένα φάσμα πολλών μελών του δικτύου. Εντοπίζει τις διαδικασίες που υποστηρίζουν την ενοποίηση δικτύου σε μια σύνθετη, πολυκομβική εφοδιαστική αλυσίδα υπηρεσιών. Η προσέγγιση που ακολουθήσαμε επιτρέπει τον εντοπισμό και την απλοποίηση διαδικασιών και μετρήσεων που υποστηρίζουν την ενοποίηση του δικτύου σε κάθε κόμβο και σε ένα επίπεδο δικτύου πολλών οργανισμών, μέσω μιας κοινής προοπτικής. Η μεθοδολογία επιτρέπει να εντοπιστούν οι ενοποιητικές διαδικασίες και να καταγραφούν μέσα σε μια ιεραρχία. Ο προσδιορισμός της ιεραρχίας διαδικασίας και απόδοσης έχει οριστεί έτσι ώστε να υποστηρίζει την ενοποίηση των

re-public-2.indd 36

20/02/2010 11:48

επιχειρηματικών και λειτουργικών οδηγών αλλά και δραστηριοτήτων. Μια επιλογή από θεμελιώδεις προϋποθέσεις ενοποίησης, όπως προκύπτουν από τη βιβλιογραφία και την πράξη (Κοινοί Στόχοι, Μοιρασμένοι Κίνδυνοι και Ανταμοιβές, Συγχρονισμός Δικτύου, Συνεργατικοί Πόροι, Μοιρασμένη Γνώση), εφαρμόστηκε ως φίλτρο ενοποίησης για τις υποδεικνυόμενες διαδικασίες. Τα αρχικά αποτελέσματα φανερώνουν ότι η χρήση μιας κοινής ιεραρχίας μέσα σε «ένα σύνολο κοινών στόχων» και μια κοινή ορολογία μεταξύ των διαφόρων μελών του δικτύου μπορούν να υποστηρίξουν την ευθυγράμμιση του δικτύου. Ο εντοπισμός ενός κοινού συνόλου κρίσιμων διαδικασιών που επιτρέπουν την ενοποίηση του δικτύου, συμεπριλαμβανομένης της στρατηγικής και λειτουργικής τους επικαιρότητας, προσφέρουν στη συνέχεια ιδέες για το σχεδιασμό δικτύου υπηρεσιών. Βιβλιογραφία Anderson J., Hakansson H., Johanson J., (1994) ‘’Dyadic Business Relationships within a Business Network Context’’, Journal of Marketing, Vol. 58, No. 4. Asif M., Bruijn E., Fisscher O., Searcy C., (2008), ‘’Process Embedded Design of Integrated Management Systems’’, POMS 19th Annual Conference, La Jolla, California. Avery S., ‘’Social Capital Impact on Service Supply Chains’’, (2008), POMS 19th Annual Conference. Baltacioglu T., Ada E., Kaplan M., Yurt O., Kaplan C., (2007), ‘’A New Framework for Service Supply Chains’’, Services Industry Journal, Vol. 27, No. 2. Barratt M., (2004), ‘’Understanding the Meaning of Collaboration in the Supply Chain’’, Supply Chain Management: an International Journal, Vol. 9, No. 1. Barros A., Povoa A., Castro A., (2008), ‘’Decision Support Framework for Supply Chain Collaboration’’, POMS 19th Annual Conference, La Jolla California. Bowersox D., Closs D., Stank T., (2003), ‘How to Master Cross-Enterprise Collaboration’’, Supply Chain Management Review, July/ August. Cao N., Zhang Z., Man To K., Po Ng K., (2008), ‘’How are Supply Chains Coordinated?’’, Journal of Fashion Marketing and Management, Vol. 12, No. 3. Cohen M., Cull C., Lee H., Willen D. (2000), ‘’Saturn’s Supply-Chain Innovation: High Value in After Sales Service’’, Sloan Management Review, Summer. Cohen M., Agrawal N., Agrawal V., (2006), ‘’Achieving Breakthrough Service Delivery through Dynamic Asset Deployment Strategies’’, Interfaces, Vol.36, No 3. Croxton K., Garcia – Dastugue S., Lambert D., Rogers D., ‘’The Supply Chain Management Processes’’, (2001), Vol. 12, The International Journal of Logistics Management. Eisenhardt, K.M., (1989), “Building Theories from Case Study Research”. Academy of Management Review, Vol. 14, No. 4. Ellinger A., (2000), ‘’Improving Marketing/Logistics Cross-Functional Collaboration in the Supply Chain’’, Industrial Marketing Management, Vol. 29. Ellinger A., Daugherty P., Keller P., (2000), ‘’The Relationship between Marketing / Logistics Interdepartmental Integration and performance in U.S. Manufacturing Firms: an Empirical Study, Journal of Business Logistics, Vol. 21, No. 1. Ellram L., Tate W., Billington C., (2004), ‘’Understanding and Managing the Services Supply Chain’’, Journal of Supply Chain Management, Vol. 40, Issue 4. Ephraim N., Singh S., Ettore P., (2007), ‘’Integrating the Supply Network: Aligning Capabilities of Strategic Business Units, Product Supply-Units and Receiving Units’’, 14th International Annual Euroma Conference, Supply Chain Management. Frohlich, M., Westbrook, R. (2001) “Arcs of Integration: An International Study of Supply Chain Strategies”, Journal of Operations Management, Vol. 19, No. 2. Gimenez C., Costaz G., Valdes S., (2008), ‘’Making Collaborative Supply Chain Relationships Happen’’, 15th International Annual Euroma Conference. Gosling T., Colborn G., (2004), ‘’Chain of Command’’, Service Management, November – December. Hafeez K., Zhang Y. & Malak N., 2001, ‘Determining Key Capabilities of a Firm using Analytic Hierarchy Process’, Int. J. Production Economics, Vol. 76. Hofman D., (2004), ‘’The Hierarchy of Supply Chain Metrics: Diagnosing Your Supply Chain Health’’, AMR Research Report. Holweg M., Disney S., Holmstrom J., Smaros J., (2005), ‘’Supply Chain Collaboration’’, European Management Journal, Vol. 23, No. 2.

re-public-2.indd 37

20/02/2010 11:48

Iakovaki A., Srai J., (2008), Exploring Service Supply Chain Network Enabled Capabilities that Support ‘‘E2E’’ Integration – Findings from a Multi-nodal Complex Supply Chain’’, Realising Network Capability (RNE) Conference, Leeds. Iakovaki A., Srai J., (2009), ‘’Service supply chain integration in multi-organisation networks – Aligning process capabilities and associated performance metrics’’, 16th Annual Conference on Multi-Organizational Partnerships, Alliances and Networks (MOPAN), June 2009. Iakovaki A., Srai J., Harrington T., (2009), “Service Supply Chain Integration in Multi-Organisation Networks: Applying integration enablers and aligning process capabilities”, Fourteenth Annual Cambridge Manufacturing Symposium. Johnsen T., Wynstra F., Zheng J., Harland C., Lamming R., (2000), ‘’Networking activities in supply networks’’, Journal of Strategic Marketing, Vol. 8, 161-181. Jost G., Dawson M., Shaw D., (2005), ‘’Private Sector Consortia Working for a Public Sector Client: Factors that Build Successful Relationships: Lessons from the UK’’, European Management Journal, Vol. 23, No. 3. Kahn K., Maltz E., Mentzer J., (2006), ‘’Demand Collaboration: Effects on Knowledge Creation, Relationships and Supply Chain Performance’’, Journal of Business Logistics, Vol. 27, No. 2. La Forme A., Genoulaz V., Campagne J. (2007), ‘’A framework to analyse collaborative performance’’, Computers in Industry, Vol. 58, Issue 7. Lamming R., Johnsen T., Zheng J., Harland C., (2000), ‘’An Initial Classification of Supply Networks’’, International Journal of Operations & Production Management, Vol. 20, No. 6. Lee H., (2004), ‘’The Triple - A Supply Chain’’, Harvard Business Review, October Lee H., Billington C., (1992), ‘’Managing Supply Chain Inventory: Pitfalls and Opportunities’’, Sloan Management Review, Spring. Lee H., Whang S., (2001), ‘’E-Business and Supply Chain Integration’’, Stanford Global Supply Chain Management Forum, November. MacCormack A., Forbath T., Brooks P., Kalaher P., (2007), ‘’Innovation through Global Collaboration: A New Source of Competitive Advantage’’, paper reporting result from this research, Harvard Business School. McCarthy T., Golicic S., ‘’A proposal for Case Study Methodology in Supply Chain Integration Research’’ in Kotzab H., Seuring S., Muller M., Reiner G., (2005), Research Methodologies in Supply Chain Management, Physica-Verlag. Mounkes P., (2004), ‘’Supply Chain Collaboration’’, Circuit Assembly, July. Niranjan T., (2007), ‘‘Equivalence of ‘Goods’ and ‘Services’ Supply Chain Concepts’’, 14th International Annual Euroma Conference, Service Operations Management Poole K. (2003), ‘’Seizing the Potential of the Service Supply Chain’’, Supply Chain Management Review, July – August. Rangone A., (1996), ‘’An Analytic Hierarchy Process Framework for Comparing the Overall Performance of Manufacturing Departments’’, International Journal of Operations and Production Management, Vol. 16. Rosenzweig E., Roth A., Dean J., (2003) ‘’The Influence of an Integration Strategy on Competitive Capabilities and Business Performance: An Exploratory Study of Consumer Products Manufacturers’’, Journal of Operations Management, Vol. 21. Saccani N., Gaiardelli P., Songini L., (2007) ‘’A Supply Chain Oriented Performance Measurement System for the After Sales Process and Network’’, 14th International Annual Euroma Conference, Supply Chain Management. Sadler I, (2007), Logistics and Supply Chain Integration, Sage Publications. Sakun B., Himangshun P., ‘’Measuring Supply Chain Integration – Using the Q-sort Technique’’ in Kotzab H., Seuring S., Muller M., Reiner G., (2005), ‘’Research Methodologies in Supply Chain Management’’, Physica-Verlag. Sampson S., (2000), ‘’Customer-Supplier Duality and Bidirectional Supply Chains in Service Organisations’’, International Journal of Service Industry Management, Vol.11, No. 4. Sengupta H., Heiser R., Cook S., (2006), ‘’Manufacturing and Service Supply Chain Performance: A Comparative Analysis’’, Journal of Supply Chain Management, Vol. 42, Issue 4. Simatupang T., Wright A., Sridharan R., (2002), “The Knowledge of Coordination for Supply Chain Integration”, Business Process Management Journal, Vol. 8, No. 3. Soosay C., Hyland P., Ferrer M., (2008), ‘’Supply Chain Collaboration: Capabilities for Continuous Innovation’’, Supply Chain Management: an International Journal, Vol. 13, No. 2. Spekman R., Kamauff J., Myhr N., (1998), ‘’An Empirical Investigation into Supply Chain Management: A Perspective on Partnerships’’, Supply Chain Management, Vol. 3, No. 2. Spring M., (2008), ‘’Towards a Theory of Service Supply Chain’’, 15th International Annual Euroma Conference. Srai J., (2007), ‘’Developing a More Integrated Supply Network through Process and Capability Alignment – An Initial Review of an Output-based Service Supply Contract’’, Loughborough conference 2007.

re-public-2.indd 38

20/02/2010 11:48

Srai J., Gregory M., (2008), ‘’Supply Network Integration in Complex Product Services’’, Brunel 6th International Conference on Manufacturing Research (ICMR08). Stank T., Keller S., Closs D., (2001- 2002), ‘’Performance Benefits of Supply Chain Integration’’, Transportation Journal, Winter/ Spring. Van Donk D., Van der Vaart T., Gimenez C., (2008), ‘’Business Conditions, Integration and Performance in Supply Chains’’, 14th International Annual Euroma Conference, Supply Chain Management. Van Donk D. & Van der Vaart T., ‘A Critical Discussion on the Theoretical and Methodological Advancements in Supply Chain Integration Research’’, in Kotzab H., Seuring S., Muller M., Reiner G., (2005), Research Methodologies in Supply Chain Management, Physica-Verlag. Vieira J., Yoshizaki H., Ho L.,(2009), ‘’Collaboration intensity in the Brazilian supermarket retail chain’’, Supply Chain Management: An International Journal, Vol. 14, No. 1. Waart D. and Kemper S. (2004), ‘’5 Steps to Service Supply Chain Excellence’’, Supply Chain Management Review, January – February. Wadhwa S., Kanda A., Bhoon K.S., Bibhushan, (2006), ‘’Impact of Supply Chain Collaboration on Customer Service Level and Working Capital’’, Global Journal of Flexible Systems Management, Vol. 7, No. 1&2. Xu K., Dong Y., (2004) ‘’Information Gaming in Demand Collaboration and Supply Chain Performance’’, Journal of Business Logistics, Vol. 25, No. 1. Yin, R. K., (1984), Case study research: Design and methods, Sage Publications. Zhang Q., Vonderembse M., Lim J., (2002), ‘’Manufacturing Flexibility: Defining and Analysing Relationships among Competence, Capability and Customer Satisfaction’’, Journal of Operations Management, 327, pp. 1-19.

re-public-2.indd 39

20/02/2010 11:48

re-public-2.indd 40

20/02/2010 11:48

Σχεδιασμός υπηρεσιών σε ένα πρόγραμμα σπουδών σχεδιασμού προϊόντων: δημιουργώντας οφέλη για την εκπαίδευση αλλά και για τους οργανισμούς υπηρεσιών Stuart G. Bailey

Η ανάπτυξη του σχεδιασμού υπηρεσιών στο πρόγραμμα σπουδών σχεδιασμού προϊόντων στη σχολή Glasgow School of Art διερεύνησε περιοχές κοινού ενδιαφέροντος μεταξύ του σχεδιασμού προϊόντων και του σχεδιασμού υπηρεσιών, καθώς και τις παράλληλες δεξιότητες που μπορούν να χρησιμοποιηθούν και στους δύο τομείς. Κατά τη διαδικασία αυτή, είχαμε την ευκαιρία να επανεξετάσουμε το πώς διδάσκουμε το ντιζάιν σε ένα πλαίσιο υπηρεσιών και να ξεκινήσουμε τη διαδικασία ανάπτυξης ενός κοινού πλαισίου για μια γλώσσα σχεδιασμού υπηρεσιών μέσα στο τμήμα σχεδιασμού προϊόντων. Προκειμένου να διευκολύνουμε την ανάπτυξη αυτής της γνώσης και ειδικότητας και να ενισχύσουμε τις δεξιότητες σχεδιασμού και κοινωνικών επιστημών μέσα στο τμήμα, προσκλήθηκαν επαγγελματίες του σχεδιασμού υπηρεσιών για να μοιραστούν την επαγγελματική πρακτική και γνώση τους μέσω εργαστηρίων με φοιτητές. Οι εργασίες έγιναν με τους τριτοετείς φοιτητές σχεδιασμού προϊόντων σε συνεργασία με έναν εξωτερικό πελάτη ο οποίος παρείχε τις πραγματικές συνθήκες, τις ομάδες χρηστών και τους άλλους αναγκαίους εμπλεκόμενους.

http://www.re-public.gr/

re-public-2.indd 41

20/02/2010 11:48

Εισαγωγή Ο σχεδιασμός προϊόντων και ο σχεδιασμός υπηρεσιών μπορεί σε πρώτη ματιά να μη φαίνονται συμβατοί τομείς, διαπιστώσαμε όμως ότι δεν είναι μόνο συμβατοί αλλά και συμβιωτικοί. Κάθε τομέας μπορεί να ωφεληθεί από τον άλλο και να ενισχυθούν αμοιβαία. Όλο και περισσότερα προϊόντα δεν μπορούν να υπάρξουν χωρίς τις υπηρεσίες που τα στηρίζουν και οι υπηρεσίες συχνά διευκολύνονται από τη χρήση προϊόντων και την αλληλεπίδραση με αυτά. Επιπλέον, οι δεξιότητες που χρειάζονται για μια ανθρωποκεντρική προσέγγιση στο σχεδιασμό προϊόντων δεν είναι τόσο απομακρυσμένες από αυτές που απαιτούνται για το σχεδιασμό υπηρεσιών. Ο σχεδιασμός προϊόντων εξάλλου είναι κάτι παραπάνω από το σχεδιασμό αντικειμένων και προϊόντων, περιλαμβάνει και την εμπειρία της χρήσης τους. Δεν είναι δύσκολο λοιπόν να δεχτούμε ότι η αλληλεπίδραση με τα προϊόντα και την υπηρεσία που αυτά υποστηρίζουν παίζει επίσης μεγάλο ρόλο στην εμπειρία του χρήστη. Αν οι σχέσεις μεταξύ προϊόντων, αλληλεπίδρασης και υπηρεσιών είναι προβληματικές, τότε θα προκύψει φτωχή εμπειρία για τους χρήστες. Εδώ και πάνω από δέκα χρόνια, το τμήμα σχεδιασμού προϊόντων στο Glasgow School of Art αναγνώρισε ότι ο κλάδος σχεδιασμού προϊόντων εξελισσόταν. Δεν ήταν πια αρκετό να παράγονται φοιτητές που ήταν απλώς ικανοί στο σχεδιασμό λειτουργικών και καλαίσθητων προϊόντων. Ως συνέπεια αυτής της παραδοχής, εισήχθησαν θέματα κοινωνικών επιστημών για να βελτιώσουν τις ερευνητικές δεξιότητες των φοιτητών καθώς και την κατανόησή τους για το κοινωνικό και χρηστικό πλαίσιο μέσα στο οποίο θα εντάσσονταν τα προϊόντα που σχεδίαζαν. Ο διαδραστικός σχεδιασμός (interaction design) και ο σχεδιασμός προϊόντων (product design) αλληλοσυμπληρώνονται εύκολα και οι πρόσφατα αποκτημένες κοινωνικές δεξιότητες βελτίωσαν τη συνεργασία μεταξύ διαδραστικού σχεδιασμού και σχεδιασμού προϊόντων. Τώρα τελευταία, η μορφή του κατασκευαστικού κλάδου στη Μεγάλη Βρετανία αλλάζει, και μαζί του αλλάζει και ο ρόλος του σχεδιαστή προϊόντων. Γίνεται σταδιακά αναγκαίο να έχει κανείς γνώση των κοινωνικών και πολιτικών επιδράσεων στη σχεδιαστική διαδικασία και επίσης γνώση του πώς η σχεδιαστική διαδικασία μπορεί με τη σειρά της να επηρεάσει τις κοινωνικές και πολιτικές στρατηγικές της βιομηχανίας. Πολλοί από τους απόφοιτούς μας από το τμήμα σχεδιασμού προϊόντων ασχολήθηκαν με ανάπτυξη στρατηγικών για σχεδιασμό προϊόντων ή με ανάπτυξη υπηρεσιών, παρά με σχεδιασμό των ίδιων των προϊόντων. Ήταν αναγκαίο για μας να ανταποκριθούμε σε αυτή τη νέα αγορά για τους απόφοιτούς μας και να τους εξοπλίσουμε με την απαραίτητη γκάμα δεξιοτήτων και γνώσεων.

Αναπτύσσοντας το σχεδιασμό υπηρεσιών στην εκπαίδευση σχεδιασμού προϊόντων Οι φοιτητές σχεδιασμού προϊόντων είναι εξοικειωμένοι με το λεξιλόγιο και τους όρους που χρησιμοποιούνται στο ντιζάιν, αλλά διαπιστώθηκε αρκετά νωρίς ότι, όταν συζητούσαν πρότζεκτ υπηρεσιών με πελάτες, έπρεπε να προσαρμόσουν τη γλώσσα που χρησιμοποιούσαν, καθώς και τις οπτικές και επικοινωνιακές τους δεξιότητες. Οι δεξιότητες αυτές καθαυτές δεν ήταν απαραίτητα καινούριες για τους φοιτητές, αλλά ήταν νέος ο τρόπος με τον οποίο χρησιμοποιούνταν. Υπάρχουν παραλληλισμοί μεταξύ της διαδικασίας που χρησιμοποιείται στο σχεδιασμό υπηρεσιών και στο σχεδιασμό προϊόντων, όμως ο τρόπος με τον οποίο ερευνάται, οπτικοποιείται και παρουσιάζεται ένα έργο σχεδιασμού υπηρεσιών είναι κάπως διαφορετικός. Επίσης, το αποτέλεσμα του έργου μπορεί να είναι άυλο αντί για φυσικό προϊόν.

Αναγνωρίζοντας τις παράλληλες δεξιότητες

Παραδοσιακά, αναμένει κανείς από τους φοιτητές σχεδιασμού προϊόντων να παρατηρούν τους ανθρώπους ενώ χρησιμοποιούν προϊόντα και να παράγουν σχέδια που ανταποκρίνονται κατάλληλα σε ζητήματα όπως: ποιός είναι ο χρήστης, πώς και που θα χρησιμοποιηθεί το προϊόν, και για ποιό σκοπό. Η σχεδιαστική πρόταση

re-public-2.indd 42

20/02/2010 11:48

θα πρέπει να λαμβάνει υπ’όψη την αισθητική, τα υλικά και τη δομή του προϊόντος και θα πρέπει να γίνεται κατανοητό πώς αλληλεπιδρά κανείς με αυτό μέσω της σημασιολογίας της διεπαφής (interface). Οι δεξιότητες που χρησιμοποιούνται από ένα σχεδιαστή προϊόντων είναι γενικά η έρευνα μέσω παρατήρησης, η ανάλυση του προβλήματος στο πλαίσιο της έρευνας, η οπτικοποίηση του προβλήματος μέσω σχεδιασμού και παραγωγής αρχικών ιδεών (concepts), η δοκιμή μέσω πρωτοτύπων (μοντέλων), η λεπτομερής επεξεργασία και επίλυση του σχεδίου με βάση τις κατασκευαστικές και χρηστικές απαιτήσεις. Αυτές οι δεξιότητες μπορούν να προσαρμοστούν με μικρές προσαρμογές και στο σχεδιασμό υπηρεσιών όπως και στο σχεδιασμό προϊόντων, αυτό που αλλάζει όμως είναι η μεθοδολογία της εφαρμογής των δεξιοτήτων. Το πρόγραμμα σπουδών μας επιδιώκει να δείξει στους φοιτητές ότι δεν υπάρχουν πραγματικές διαφορές και τους επιτρέπει να αναπτύξουν τη δική τους αντίληψη προσέγγισης ενός σχεδιαστικού προβλήματος. Οι σχεδιαστές υπηρεσιών πρέπει να είναι εξοπλισμένοι να μεταδίδουν ξεκάθαρα ένα περίπλοκο σύστημα σχέσεων και αλληλεπιδράσεων μεταξύ των διαφόρων χρηστών και άλλων εμπλεκόμενων. Οι φοιτητές διδάσκονται τις δεξιότητες κοινωνικών επιστημών που απαιτούνται για να πραγματοποιήσει κανείς κατάλληλη έρευνα αγοράς, να διερευνήσει συσχετισμούς, να αναπτύξει ιδέες και να κατανοήσει σύνθετα δεδομένα. Αναπτύσσουν τεχνικές συνεντεύξεων και εργαλεία οπτικοποίησης για να μεταδώσουν σύνθετη πληροφορία σε απλή και εύκολα αφομοιώσιμη μορφή, προκειμένου να εμπλέξουν ομάδες χρηστών και παρόχους υπηρεσιών σε παραγωγικούς διαλόγους. Τίποτα δε συγκρίνεται με το να εκτίθεται κανείς σε πραγματικές καταστάσεις για να μαθαίνει γρήγορα, κι έτσι τα τελευταία δύο ακαδημαϊκά έτη δουλέψαμε με την εταιρεία Skills Development Scotland σε πρότζεκτ σχεδιασμού υπηρεσιών που μελετούν τα διάφορα στοιχεία της παροχής υπηρεσιών στο κοινό.

Η αξία της ομαδικής εργασίας Τα έργα σχεδιασμού υπηρεσιών είναι συχνά πολύπλοκα και αφορούν έναν αριθμό διαφορετικών ομάδων χρηστών, παρόχων υπηρεσιών και άλλων εμπλεκόμενων. Επομένως έχει νόημα να δουλεύει κανείς σε ομάδες για να διευκολύνει τη διάχυση του φόρτου εργασίας. Αυτή είναι ίσως η πρώτη μεγάλη διαφορά για τους φοιτητές σχεδιασμού προϊόντων, οι οποίοι μπορεί στο παρελθόν να να δούλευαν ατομικά. Η ικανότητα να δουλεύει κανείς σε ομάδες και να μοιράζεται, να διαπραγματεύεται, να επεξεργάζεται και να μεταδίδει ιδέες μέσα σε μία ομάδα είναι μια σημαντική δεξιότητα που οι φοιτητές πρέπει να αναπτύξουν. Το μειονέκτημα σε αυτή την περίπτωση είναι ότι η ακαδημαϊκή αξιολόγηση της συνεισφοράς του κάθε ατόμου γίνεται πιο δύσκολη με την ομαδική εργασία. Παρ’όλ’αυτά, είναι μια πιο ρεαλιστική κατάσταση και προσεγγίζει ένα πραγματικό περιβάλλον εργασίας.

Ερευνητικές μέθοδοι Αναγνωρίζεται ότι οι ερευνητικές μέθοδοι και οι δεξιότητες που χρησιμοποιούνται στο πεδίο των κοινωνικών επιστημών θα μπορούσαν να παρουσιαστούν από διδάσκοντες και ειδικούς αυτού του πεδίου σε φοιτητές ντιζάιν, προκειμένου να ενισχύσουν τις ερευνητικές τους δεξιότητες. Αυτές οι μέθοδοι θα τους βοηθούσαν να αλληλεπιδράσουν πιο αποδοτικά με ομάδες χρηστών και θα τους επέτρεπαν να συγκεντρώσουν βασικά δεδομένα και ιδέες που θα τροφοδοτήσουν στη συνέχεια τις σχεδιαστικές τους προτάσεις. Ο σχεδιασμός εργαλείων και μεθόδων για την επικοινωνία με ομάδες χρηστών είναι σημαντικός σε αυτό το στάδιο και συζητήθηκαν τυπικά παραδείγματα που χρησιμοποιούνται στην πράξη. Εργαλεία που συνηθίζονταν παλιότερα, όπως τα ημερολόγια, δεν είναι πάντα κατάλληλα, καθώς είναι δύσκολο να φτιαχτούν σωστά, είναι χρονοβόρα, είναι κατάλληλα για ποσοτικά

re-public-2.indd 43

20/02/2010 11:48

δεδομένα, αλλά γενικά όχι τόσο καλά στην καταγραφή της πλούσιας ποιοτικής πληροφορίας. Τα εργαλεία που χρησιμοποιούνται θα πρέπει να είναι προσαρμοσμένα στους ανθρώπους με τους οποίους μιλάμε και στο είδος της πληροφορίας που απαιτείται. Επίσης, δεν αρμόζει πάντα να χρησιμοποιούνται «τυποποιημένα» εργαλεία που προέκυψαν από προηγούμενα πρότζεκτ.

Εικόνα 1 – Εργαλεία εμπλοκής χρηστών

Ερμηνεύοντας τα δεδομένα Έχοντας συγκεντρώσει μεγάλο όγκο δεδομένων από χρήστες, παρόχους υπηρεσιών και άλλους εμπλεκόμενους, πρέπει στη συνέχεια η πληροφορία να υποστεί επεξεγασία και να γίνει κατανοητή. Η ανάπτυξη της ικανότητας να χαρτογραφούνται τα σχόλια των χρηστών και η έρευνα με ένα τρόπο που είναι γρήγορος και οπτικοποιείται εύκολα συμβάλλει στη γρήγορη λήψη αποφάσεων, προκειμένου να προκύψουν ιδέες και να διαμορφωθούν γνώμες.

Εικόνα 2 - Δουλεύοντας οπτικά με τα δεδομένα

Οι φοιτητές μαθαίνουν να οργανώνουν και να κωδικοποιούν («χαρτογραφούν») σαν ταξίδια στο χρόνο τις εμπειρίες των διαφόρων χρηστών από μια υπηρεσία και να επισημαίνουν τα σημεία αλληλεπίδρασης και τις περιοχές όπου υπάρχουν προβλήματα, κλπ. Οι «χάρτες» που προκύπτουν υποδεικνύουν τα σημεία στο χώρο και στο χρόνο όπου οι χρήστες και οι υπηρεσίες αλληλεπιδρούν (σημεία επαφής).

Εικόνα 3 – Χαρτογραφώντας τις διαδρομές των χρηστών

re-public-2.indd 44

20/02/2010 11:48

Σχεδιάζοντας για πολλαπλές αλληλεπιδράσεις και σχέσεις Οι υπηρεσίες μπορεί να καταλήγουν σε ένα απλό αποτέλεσμα (μία τηλεφωνική συνομιλία, ένα ταξίδι με τρένο, κλπ.), αλλά οι σχέσεις και οι αλληλεπιδράσεις μεταξύ των διαφόρων εμπλεκομένων είναι συνήθως αρκετά σύνθετες. Οι σχεδιαστές προϊόντων είναι εξοικειωμένοι με τη δημιουργία προφίλ χρηστών από πληροφορίες σχετικές με την αγορά, μέσω συνεντεύξεων και παρατήρησης. Αναγνωρίζουν τις ευκαιρίες για μια σχεδιαστική λύση και μεταδίδουν τις ιδέες τους μέσω storyboards και άλλων μεθόδων οπτικοποίησης. Σε πρότζεκτ σχεδιασμού υπηρεσιών εφαρμόζονται οι ίδιες δεξιότητες, αλλά η φύση αυτού που οπτικοποιείται είναι λιγότερο υλική και εικονογραφεί περισσότερο τις αλληλεπιδράσεις, τις εμπειρίες και τις σχέσεις που σχετίζονται με την υπηρεσία. Οι τεχνικές επικοινωνίας επομένως γίνονται πιο σχηματικές ή διαγραμματικές – εικονογραφώντας συστήματα αλληλεπιδράσεων και σχέσεων παρά απεικονίζοντας μορφές.

Εικόνα 4 – Χαρτογραφώντας αλληλεπιδράσεις και σχέσεις

Μία περιοχή που βρήκαμε ότι διαφέρει σημαντικά μεταξύ σχεδιασμού προϊόντων και υπηρεσιών είναι η χρήση εικονικών χαρακτηρων (personas). Mία περσόνα μπορεί να χρησιμοποιείται στο σχεδιασμό προϊόντων για να αναπαραστήσει το προφίλ μιας τυπικής ομάδας χρηστών, αν και στο σχεδιασμό υπηρεσιών έχουμε επίσης να κάνουμε με πολλαπλές περσόνες που αλληλεπιδρούν. Πρέπει επίσης να λάβουμε υπ’οψη εναλλακτικές μεθόδους για την πρόσβαση μιας υπηρεσίας από διαφορετικές περσόνες, ή εναλλακτικές διαδρομές μέσω μιας υπηρεσίας. Αυτό υποδεικνύει την ανάγκη να παρέχουμε στους φοιτητές μεθόδους για το σχεδιασμό εργαλείων που επιτρέπουν τη διερεύνηση και τη μετάδοση τέτοιων διαφορετικών διαδρομών, αλληλεπιδράσεων και σχέσεων. Οι φοιτητές χρησιμοποιούν αυτά τα εργαλεία για να εξερευνήσουν μια νέα σύλληψη (concept) και να κατανοήσουν καλύτερα τα επιμέρους στοιχεία μιας υπηρεσίας.

Εικόνα 5 – Εικονογραφώντας μονοπάτια χρηστών και σχέσεις εμπλεκομένων

re-public-2.indd 45

20/02/2010 11:48

Αναπτύσσοντας προτάσεις για σχεδιασμό υπηρεσιών Η κατανόηση του υλικού που συγκεντρώθηκε από την έρευνα είναι ένα ζήτημα, αλλά είναι διαφορετικό ζήτημα η χρήση αυτού του υλικού για την ανάπτυξη προτάσεων για παροχή νέων υπηρεσιών. Η ανάλυση μετατίθεται από το τι ξέρουμε για την τρέχουσα κατάσταση, στο τι πρέπει να γίνει για να τη βελτιώσουμε. Τα σχεδιαστικά εργαλεία που αναπτύχθηκαν στα αρχικά στάδια είναι πολύτιμα στη φάση δημιουργίας των «και τι θα συνέβαινε αν» - τι θα συνέβαινε αν αυτή ή εκείνη η σχέση μεταβαλλόταν, τι θα συνέβαινε αν επαναδιατυπώναμε τα προβλήματα και τις ευκαιρίες σαν επιθυμίες και προσδοκίες χρηστών, κλπ. Αναλύοντας την έρευνα που έχει προηγηθεί, οι φοιτητές εστίασαν στις περιοχές-κλειδιά από τις οποίες θα δημιουργήσουν προτάσεις υπηρεσιών. Η ανάλυση παρουσιάστηκε από τους φοιτητές στον πελάτη με τη μορφή μιας κριτικής της τρέχουσας ή προτεινόμενης υπηρεσίας, με ιδέες για τα προβλήματα που υπάρχουν και ευκαιρίες για βελτίωση (σχεδιαστικές παρεμβάσεις). Για να ελεγχθούν οι προτάσεις, ορισμένα στοιχεία των προτάσεων για τις υπηρεσίες δημιουργήθηκαν σε μορφή πρωτοτύπων (μοντέλων) και δοκιμάστηκαν σε ομάδες χρηστών προκειμένου να αξιολογηθεί και να βελτιωθεί ο σχεδιασμός τους.

Εικόνα 6 – Αξιολόγηση ομάδας χρηστών και σχόλια (feedback) για πρωτότυπα υπηρεσιών

Επικοινωνώντας το αποτέλεσμα Μια ογκώδης γραπτή αναφορά δεν διευκολύνει την κατανόηση και τη διάχυση των αποτελεσμάτων στον πελάτη/οργανισμό. Παρουσιάζοντας τις προτάσεις οπτικά, ο πελάτης μπορεί να φανταστεί πώς μπορούν να χρησιμοποιηθούν στοιχεία της πρότασης, ή να προσαρμοστούν αν χρειάζεται ώστε να ανταποκριθούν στις ανάγκες του. Το σημαντικό είναι ότι ο πελάτης αισθάνεται ότι ενδυναμώνεται έτσι ώστε να αναλάβει δράση σχετικά με τις προτάσεις και όχι ότι κάτι του επιβάλλεται. Με αυτό το στόχο κατά νου, οι φοιτητές παρουσιάζουν τις προτάσεις τους ως οπτικά παραδείγματα του «τι θα μπορούσε να είναι». Δημιουργούνται σενάρια χρήστη-πάροχου, παράγονται βίντεο μιας τυπικής διαδρομής χρήστη, δημιουργούνται μοντέλα (mock-ups) ιστότοπων και γραφικών, παράγονται διαγράμματα των σχέσεων χρηστών και άλλων εμπλεκόμενων. Τα φυσικά εργαλεία που δημιουργούνται παρέχονται και αυτά στον πελάτη, για να εξερευνήσει τις χρήσεις και εφαρμογές τους με συναδέλφους. Όλα αυτά χρησιμεύουν στο να δώσουν παραδείγματα του τι θα μπορούσε να είναι η παροχή μιας υπηρεσίας και πώς θα μπορούσε να υλοποιηθεί.

Οφέλη για τους σπουδαστές Από την εμπειρία μας εντάσσοντας στοιχεία σχεδιασμού υπηρεσιών στο πρόγραμμα σπουδών σχεδιασμού προϊόντων, είδαμε την αξία που μπορούν να προσθέσουν οι εικαστικά εκπαιδευμένοι και ανθρωποκεντρικοί σχεδιαστές στον τομέα του σχεδιασμού υπηρεσιών. Κατά τη διαδικασία, αυτοί οι φοιτητές εκπαιδεύτηκαν στη χρήση ερευνητικών τεχνικών και μεθόδων των κοινωνικών επιστημών για να παράγουν προτάσεις υπηρεσιών

re-public-2.indd 46

20/02/2010 11:48

με ουσιαστικό περιεχόμενο. Η κατανόηση από τους φοιτητές των σχέσεων χρήστη-υπηρεσίας μέσα σε ένα κοινωνικό πλαίσιο, συνδυασμένη με την ικανότητά τους να οπτικοποιούν τις πιθανές λύσεις, συνιστά έναν πολύτιμο συνδυασμό δεξιοτήτων που μπορεί να εφαρμοστεί εξίσου αποτελεσματικά στο σχεδιασμό προϊόντων (product design) και στο σχεδιασμό διάδρασης (interaction design) και ενισχύει τις τρισδιάστατες δεξιότητες των φοιτητών.

Εξωτερικά οφέλη Οι εργασίες που αναλάβαμε επεκτάθηκαν και εκτός της σχολής, καθώς η εταιρεία Skills Development Scotland προσέλαβε φοιτητές για πρακτική καλοκαιρινή άσκηση, προκειμένου να αναπτύξουν τις ιδέες που δημιούργησαν κατά τη διάρκεια των εργασιών. Η Skills Development Scotland ανέπτυξε επίσης εσωτερικά ιδέες από τις εργασίες, ενώ επίσης χρησιμοποίησε τα αποτελέσματα των εργασιών για να αναπτύξει προδιαγραφές για συμβούλους σχεδιασμού υπηρεσιών. Τα πρότζεκτ βελτίωσαν την συνειδητοποίηση εκ μέρους των πελατών της αξίας των σχεδιαστών σε έναν οργανισμό παροχής υπηρεσιών. Αυτή η κατάσταση είχε το επιπλεόν όφελος να δημιουργήσει μια αγορά για τους απόφοιτούς μας ως εργοδοτών και συμβούλων. Με επίκεντρο τα πρότζεκτ αυτά, το τμήμα σχεδιασμού προϊόντων μπόρεσε να δημιουργήσει ένα δίκτυο ανθρώπων που μπορούν να παρέχουν δεξιότητες και γνώση και να προσφέρουν ευκαιρίες εμπειρίας για τους φοιτητές μας. Ευχαριστίες Στους Jonathan Clark, Tony Coultas και Dawnne McGeachy της εταιρείας Skills Development Scotland, για την παροχή προδιαγραφών πρότζεκτ και ευρύτατης πρόσβασης στον οργανισμό τους. http://www.skillsdevelopmentscotland.co.uk/ Στους Joe Heapy και Julia Schaeper της Engine, για τα εργαστήρια μεθόδων σχεδιασμού υπηρεσιών και την υποστήριξη στο έργο SDS LearnDirect Scotland. http://www.enginegroup.co.uk Στον Ian Aitchison της PLAN Stategic Ltd, για τη συνεισφορά και την υποστήριξή του στις μεθόδους στρατηγικής σχεδιασμού. http:// www.plan.bz/ Στους Sarah Katz και Morten Kloster των ReD Associates (Δανία), για την υποστήριξή τους σχετικά με το λογισμικό Atlas software στο έργο SDS Careers Scotland. http://www.redassociates.dk

re-public-2.indd 47

20/02/2010 11:48

re-public-2.indd 48

20/02/2010 11:48

Μαθαίνοντας και υπηρετώντας: Φοιτητές αρχιτεκτονικής ως επιμελητές της κοινότητας Georgia Bizios και Katie Wakeford

Στις Ηνωμένες Πολιτείες, ο κλάδος της Αρχιτεκτονικής έχει μια ιστορία προσφοράς του σχεδιασμού ως υπηρεσίας προς την κοινότητα. Ο πολιτικός ακτιβισμός της δεκαετίας του εξήντα βρήκε γόνιμο έδαφος στην αρχιτεκτονική, οδηγώντας το Αμερικανικό Ινστιτούτο Αρχιτεκτόνων (American Institute of Architects) να καθιερώσει την Ομάδα Αστικής Σχεδιαστικής Βοήθειας (Urban Design Assistance Team) και την Ομάδα Αγροτικής Σχεδιαστικής Βοήθειας (Rural Design Assistance Team), προγράμματα που έστελναν επαγγελματίες να δουλέψουν εντατικά για να αναπτύξουν σχεδιαστικές προτάσεις για προγράμματα αναζωογόνησης της κοινότητας. Ορισμένες σχολές σχεδιασμού επίσης καθιέρωσαν προγράμματα προσέγγισης του ευρύτερου κοινού (outreach), για να παρέχουν αρχιτεκτονικές υπηρεσίες σε κοινότητες και οργανισμούς που βρίσκονται σε ανάγκη. Τέτοια προγράμματα συνήθως αφορούν συνολικά σχέδια διαχείρισης, αστική ανανέωση καθώς και προσαρμογή και επανάχρηση υπαρχόντων κτιρίων. Όμως, ο καθηγητής Anthony Shuman ισχυρίζεται ότι, από τη δεκαετία του ογδόντα, η αρχιτεκτονική είχε αρχίσει να υπαναχωρεί ως προς την αφοσίωσή της στην κοινωνική δέσμευση, καταφεύγοντας σε θεωρητικές συζητήσεις για τον μεταμοντερνισμό και την αποδόμηση, και εστιάζοντας σε εξερευνήσεις του ψηφιακά παραγόμενου σχεδιασμού. “Οι διαδοχικές σχεδιαστικές τάσεις των τελευταίων τριάντα χρόνων, άν και εμπλούτισαν τη σχεδιαστική παλέτα σε μορφολογικούς όρους, έχουν ενισχύσει ένα στενό φάσμα της αρχιτεκτονικής πρακτικής που εστιάζει στον εκλεκτό σχεδιαστή και στα επώνυμα κτίρια” εξηγεί ο Shuman.1 Τώρα που το ρεύμα γυρίζει πάλι προς μια κοινωνικά και πολιτικά συνειδητή αρχιτεκτονική, ο Shuman ενθαρρύνει τις σχολές σχεδιασμού να προσφέρουν στους φοιτητές μία ευρύτερη κατανόηση του κλάδου και να τους εκπαιδεύσουν στις δεξιότητες που χρειάζονται για εμπλοκή με

http://www.re-public.gr/?p=1172

re-public-2.indd 49

20/02/2010 11:48

την κοινότητα. Παρόμοια, στη μελέτη Building Community που διερευνά νέες κατευθύνσεις για την αρχιτεκτονική εκπαίδευση και πρακτική, οι Mitgang και Boyer συμπεραίνουν ότι οι κοινότητες και θέλουν και χρειάζονται τις αρχιτεκτονικές υπηρεσίες, ενώ τα πανεπιστήμια και οι σπουδαστές είναι πρόθυμοι να συμμετάσχουν σε έργα προσφοράς-μάθησης, αλλά το κλίμα σε πολλά προγράμματα αρχιτεκτονικών σπουδών δεν υποστηρίζει τη μάθηση μέσω της προσφοράς προς την κοινότητα.2 Ο κλάδος της αρχιτεκτονικής έχει επίσης μια μακρά παράδοση κατασκευής, μια κληρονομιά που συνδυάζεται καλά με την προσφορά προς την κοινότητα. Πρόσφατα, αυτή η παράδοση εκδηλώθηκε με την πληθώρα και τη δημοτικότητα πργραμμάτων σχεδιασμού/κατασκευής, που εμπλέκουν φοιτητές στην πράξη της κατασκευής επιτρέποντάς τους να συμμετέχουν στην κατασκευή μιας δομής που έχουν σχεδιάσει. Τα πρότζεκτ σχεδιασμού/ κατασκευής έχουν τυπικά ένα συστατικό με χαρακτήρα προσφοράς προς την κοινότητα, γιατί η κατασκευή προορίζεται συνήθως για χρήση της κοινότητας ή χρηματοδοτείται από μη κερδοσκοπική οργάνωση, και η κοινότητα των χρηστών συχνά αναμειγνύεται στη σχεδιαστική διαδικασία. Η επισκόπηση της βιβλιογραφίας, αλλά και η δική μας εμπειρία, υποδεικνύει ξεκάθαρα ότι οι εργασίες προσφοράς-μάθησης είναι σποραδικές και όχι συστηματικές στα προγράμματα αρχιτεκτονικών σπουδών. Αν σκεφτούμε το εύρος των αναγκών για αρχιτεκτονικό σχεδιασμό για το καλό της κοινότητας και το όφελος που εμπειρίες προσφοράς-μάθησης μπορούν να προσφέρουν στους φοιτητές, η ανάγκη για επέκταση του συστήματος αυτού στην αρχιτεκτονική γίνεται προφανής. Για να πετύχουν αυτή την επέκταση, οι σχολές και τα γραφεία αρχιτεκτονικής πρέπει να προσπαθήσουν να δημιουργήσουν ένα κλίμα δημόσιας επιρροής και μια κουλτούρα προσφοράς προς την κοινότητα. Επιπλέον, τα προγράμματα προσφοράς-μάθησης να αξιολογούνται και να προσαρμόζονται συνεχώς ως απόκριση στις μεταβαλλόμενες ανάγκες της κοινότητας. Μόνο αν μια ηθική δημόσιας προσφοράς διαποτίσει τις σχολές μας και τα γραφεία μας, μπορούμε να διδάξουμε τους φοιτητές αρχιτεκτονικής του σήμερα να γίνουν οι επιμελητές του αύριο.

Πολιτειακό Πανεπιστήμιο Βόρειας Καρολίνας: Μια Μελέτη Περίπτωσης Ως κολλέγιο που υπάγεται στο νόμο παραχώρησης γης (Land-Grant Act), το Πολιτειακό Πανεπιστήμιο της Βόρειας Καρολίνας στις Η.Π.Α. (North Carolina State University) έχει αναλάβει την αποστολή να υπηρετεί τους πολίτες της Βόρειας Καρολίνας, και κάθε ακαδημαϊκή μονάδα καλείται να συμμετάσχει σε αυτές τις προσπάθειες. Ένα τρόπος με τον οποίο η Σχολή Σχεδιασμού του Πανεπιστημίου (College of Design) προσπαθεί να εκπληρώσει την αποστολή της είναι μέσω της Πρωτοβουλίας για το Σχεδιασμό Οικιακού Περιβάλλοντος (Home Environments Design Initiative/HEDI). Η πρωτοβουλία HEDI συνεταιρίζεται με κοινότητες που έχουν κρίσιμη ανάγκη για προσιτή κατοικία και μπορεί διαφορετικά να μην είχαν πρόσβαση σε σχεδιαστικές υπηρεσίες. Αυτός ο τύπος της συνεργασίας πανεπιστημίου-κοινότητας είναι ιδιαίτερα χρήσιμος στη Βόρεια Καρολίνα, όπου υπάρχει τεράστια ανάγκη για προσιτή κατοικία. Το 2004, η πρωτοβουλία HEDI ξεκίνησε μια συνεργασία με τη φυλή Ινδιάνων Lumbee της Βόρειας Καρολίνας, προκειμένου να προωθήσει το σχεδιασμό κατοικιών καλής ποιότητας και την αύξηση της ιδιοκατοίκησης μεταξύ των μελών της φυλής. Η πρωτοβουλία HEDI δούλεψε με μέλη της φυλής Lumbee για να αναπτύξει ένα σύνολο προδιαγραφών για σχεδιασμό κατοικίας, ένα σύνολο προδιαγραφών για σχεδιασμό γειτονιάς, και αρκετά σχέδια πρότυπων κατοικιών που τα μέλη της φυλής μπορούν να χρησιμοποιούν για να χτίζουν καινούρια σπίτια για τις οικογένειές τους. Για τη σχεδιαστική ομάδα των φοιτητών, το πρότζεκτ του σχεδιασμού κατοικιών για τους Ινδιάνους Lumbee πρόσφερε την ευκαιρία να δουλέψουν σε ένα μοναδικό πολιτισμικό πλαίσιο, ενώ ταυτόχρονα αντιμετώπιζαν την πραγματικότητα ενός σφιχτού προϋπολογισμού. Η μεγιστοποίηση της ενεργειακής

re-public-2.indd 50

20/02/2010 11:48

αποδοτικότητας ήταν πολύ σημαντική για τους ιδιοκτήτες των σπιτιών, τους διοικητικούς υπαλλήλους και τους φοιτητές. Η ιθαγενής Αμερικάνικη κληρονομιά των Ινδιάνων Lumbee να σέβονται τη γη και τους πόρους της βρίσκεται σε μεγάλη αντίθεση με το σχεδιασμό, τα υλικά και τις μεθόδους που χρησιμοποιούνται συνήθως στις προσιτές κατοικίες, κι έτσι όλοι οι εμπλεκόμενοι είχαν δεσμευτεί να εξασφαλίσουν ενεργειακά αποδοτικά σχέδια. Αυτό που κάνει το πρότζεκτ σχεδιασμού κατοικιών για τους Ινδιάνους Lumbee ξεχωριστό αλλά και αναπαράξιμο είναι το γεγονός ότι δίνει στους φοιτητές την ευκαιρία να σχεδιάσουν ανταποκρινόμενοι σε συγκεκριμένες πολιτισμικές ανάγκες, με ορισμένο κατασκευαστικό κόστος και προϋπολογισμό, ενώ ταυτόχρονα μπορούν να εφαρμόσουν υψηλά στάνταρ αειφορίας και ενεργειακής αποδοτικότητας. Με άλλα λόγια, το πρότζεκτ του σχεδιασμού κατοικιών για τους Ινδιάνους Lumbee είναι μία επαγγελματική εμπειρία που συνιστά πρόκληση. Εκτός του ότι έμαθαν για την προσιτή κατοικία και τον «πράσινο» σχεδιασμό, οι συμμετέχοντες φοιτητές δεσμεύτηκαν να εμπλέκονται με την κοινότητα, ανακάλυψαν την αξία της τοπικής γνώσης και ακόνισαν τις διαπροσωπικές εκείνες δεξιότητες που χτίζουν εμπιστοσύνη στο πέρασμα του χρόνου. Έμαθαν ότι στην αρχιτεκτονική τίποτα δε γίνεται χωρίς συνεργασία και συμβιβασμό.

Κριτικές των Εργασιών Προσφοράς-Εκμάθησης στην Αρχιτεκτονική Από το πρόγραμμα σχεδιασμού κατοικιών για τους Ινδιάνους Lumbee δεν έλειψαν οι απογοητεύσεις και οι δυσκολίες. Μια κριτική του προγράμματος επισημαίνει τα ίδια σημεία που τυρρανούν τις περισσότερες προσπάθειες εμπλοκής φοιτητών αρχιτεκτονικής με εργασίες σε πραγματικές συνθήκες: • Οι απαιτήσεις και η ασταθής ροή των εργασιών προσφοράς-μάθησης δεν εντάσσονται εύκολα στα ακαδημαϊκά προγράμματα σπουδών. Για παράδειγμα, οι συναντήσεις με τους πελάτες και οι προθεσμίες μπορεί να συμπέσουν με τις εξετάσεις, με τις προθεσμίες των άλλων εργασιών ή με τις διακοπές. • Οι φοιτητές μπορεί να έχουν υψηλά επίπεδα άγχους όταν προσπαθούν να ισορροπήσουν άλλες ευθύνες με μια εργασία τέτοιου τύπου. Οι εργασίες που αφορούν μια κοινότητα συχνά απαιτούν ταξίδια που προϋποθέτουν δικαιολογημένες απουσίες από άλλες τάξεις ή αλλαγές στις οικογενειακές υποχρεώσεις και τις επαγγελματικές δεσμεύσεις. • Οι περισσότερες εργασίες εντός της σχολής γίνονται ατομικά, αλλά οι εργασίες που αφορούν μια κοινότητα απαιτούν ομαδική δουλειά, και οι φοιτητές μπορεί να μην είναι καλά προετοιμασμένοι να δουλέψουν σε ομάδα. Οι απαιτήσεις των εργασιών αυτών μπορεί να οδηγήσουν τις προκλήσεις της ομαδικής δουλειάς στα άκρα, και να προκύψουν συγκρούσεις. • Για τους διδάσκοντες, οι εργασίες που αφορούν προσέγγιση της ευρύτερης κοινότητας απαιτούν μεγαλύτερη δέσμευση χρόνου και συναισθηματική εμπλοκή από οποιοδήποτε άλλο μάθημα, συμπεριλαμβανομένων των εργαστηριακών μαθημάτων (στούντιο). Οι εμπλεκόμενοι φοιτητές αντιμετωπίζουν συνέχεια προκλήσεις ως σχεδιαστές, οργανωτές της κοινότητας και μέλη μιας ομάδας, και απαιτούν άμεση και συγκροτημένη υποστήριξη από έμπειρα μέλη της διδακτικής ομάδας. Λόγω αυτών των ασυνήθιστα υψηλών απαιτήσεων, ο ρυθμός κόπωσης των διδασκόντων σε τέτοια πρότζεκτ είναι πολύ υψηλός. • Είναι δύσκολο να αξιολογήσουμε τα αποτελέσματα των εργασιών προσφοράς-μάθησης στο τέλος ενός ακαδημαϊκού εξαμήνου. Όπως συμβαίνει συνήθως στην πρακτική, ο σχεδιασμός είναι μόνο μία πτυχή της εργασίας που επιτελείται. Οι εκτιμήσεις πρέπει να περιλαμβάνουν την αξία και των άλλων δεξιοτήτων που αποκτώνται. Επίσης, αυτή η διδασκαλία είναι εξατομικευμένη ή δομημένη με βάση μικρές ομάδες και μπορεί να περιλαμβάνει μόνο μερικούς φοιτητές κάθε φορά. Επιπλέον, παρά τη στενή αλληλεπίδραση —ή ίσως εξαιτίας αυτής— είναι συχνά δύσκολο να βαθμολογήσεις τη δουλειά που παράχθηκε και τη γνώση που αποκτήθηκε. • Οι εργασίες προχωράνε αργά, και η αλλαγή που προκαλούν είναι συχνά μικρή. Για παράδειγμα, το πρόγραμμα

re-public-2.indd 51

20/02/2010 11:48

σχεδιασμού κατοικιών για τους Ινδιάνους Lumbee, που παρήγαγε τρεις μεσαίες κατοικίες σε τρία χρόνια, θεωρείται μεγάλη επιτυχία. Χρειάζεται υπομονή, επιμονή, και καλή θέληση τόσο από την ακαδημία όσο και από την κοινότητα για να διατηρηθούν τα πρότζεκτ ενεργά και οι σχέσεις ισχυρές.

Η Σημασία της Εκπαίδευσης Επιμελητών Δεδομένων των ενδογενών δυσκολιών και περιορισμών, γιατί πρέπει τα προγράμματα αρχιτεκτονικών σπουδών να παρέχουν αυτές τις ευκαιρίες στους φοιτητές τους; 1. Η δουλειά προσφοράς προς την κοινότητα ανταμοίβει. Για φοιτητές και καθηγητές που έχουν την έφεση — και την υπομονή — για υπηρεσία προς την κοινότητα, η αίσθηση της αποτελεσματικής θετικής αλλαγής είναι πολύ ικανοποιητική. Ένα σπίτι τη φορά, ένας φοιτητής τη φορά, τα αποτελέσματα μετράνε.3 2. Οι εργασίες προσφοράς-μάθησης γίνονται όλο και πιο σημαντικές στην ανώτατη εκπαίδευση. Τα πανεπιστήμια ενθαρρύνουν τους διδάσκοντες να συνδέουν την τάξη με την κοινότητα, και οι διδάσκοντες αναγνωρίζουν τον εμπλουτισμό που προσφέρουν στο πρόγραμμα σπουδών αυτές οι δραστηριότητες: η εφαρμογή των θεωρητικών εννοιών στον πραγματικό κόσμο επιτρέπει στους φοιτητές να κατανοήσουν βαθύτερα τη διασύνδεση ανάμεσα στη σύλληψη και την εφαρμογή μιας ιδέας. Ο αρχιτεκτονικός σχεδιασμός, από τη φύση του, αγωνίζεται να καλύψει τις ανάγκες του πελάτη, γεγονός που καθιστά την αρχιτεκτονική εκπαίδευση ιδανική για την εκμάθηση ενός επαγγέλματος ενώ ταυτόχρονα προσφέρεις μια υπηρεσία στην κοινότητα. Τα προγράμματα αρχιτεκτονικών σπουδών που αναλαμβάνουν ηγετικούς ρόλους στην εμπλοκή με την κοινότητα μπορούν να γίνουν σημαντικοί παίκτες στις προσπάθειες των πανεπιστημίων να επιτύχουν την επέκταση και διάχυση της αποστολής τους στην κοινωνία. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για ιδρύματα παραχώρησης γης, όπως το το Πολιτειακό Πανεπιστήμιο της Βόρειας Καρολίνας. 3. Η δημιουργικότητα και ο ενθουσιασμός των φοιτητών είναι πολύτιμοι πόροι προς αξιοποίηση. Οι φοιτητές αρχιτεκτονικής αναζητούν ενεργά ευκαιρίες για να προσφέρουν τις αναπτυσσόμενες δεξιότητές τους για το κοινό καλό μέσω δραστηριοτήτων προσέγγισης του ευρύτερου κοινού. Οι Boyer και Mitgang βρήκαν ότι σχεδόν ένα τέταρτο των φοιτητών αρχιτεκτονικής δήλωσαν «τη βελτίωση της ποιότητας ζωής στις κοινότητές τους» ως το νούμερο ένα λόγο για να επιλέξουν αυτό το επάγγελμα.4 4. Οι κοινότητες μαθαίνουν και αναπτύσσονται ως αποτέλεσμα της εμπλοκής τους με τους φοιτητές, τους καθηγητές και το πανεπιστήμιο γενικότερα. Πριν διαμορφωθεί έστω και μία κατασκευή, η κοινότητα των πελατών που εμπλέκεται σε ένα πρόγραμμα κοινοτικού σχεδιασμού εκτίθεται στη σχεδιαστική διαδικασία, που της διδάσκει τι κάνουν οι αρχιτέκτονες και πώς η αρχτεκτονική μπορεί να τους ωφελήσει. Οι φοιτητές γίνονται δάσκαλοι και μοιράζονται τη γνώση που έχουν πρόσφατα αποκτήσει. Όταν χτίστηκε η πρώτη κατοικία για τους Lumbee με τοιχώματα από βινύλιο, παρά τις συστάσεις μας για άλλα υλικά, η ομάδα των φοιτητών ανέλαβε μία εκστρατεία έρευνας και εκπαίδευσης που τελικά έπεισε τη φυλή να χρησιμοποιήσει σε μελλοντικές κατασκευές τοιχώματα από υλικά τύπου τσιμέντου, μια πιο φιλική προς το περιβάλλον επιλογή. Το επάγγελμά μας, που τυπικά θεωρείται ότι προσφέρει σε λίγους εκλεκτούς, κατέδειξε τη δυνατότητά του να νοιάζεται και να συνεισφέρει στην ευημερία των πολλών. Κάναμε επίσης μεγάλες προσπάθειες να περιλάβουμε παιδιά της φυλής Lumbee στις δραστηριότητές μας. Τα εργαστήρια που οργανώσαμε με την κοινότητα περιελάμβαναν ειδικές δραστηριότητες για παιδιά, σε μια προσπάθεια να τα εμπλέξουμε στη διαδικασία και ενδεχομένως να προσελκύσουμε μια νέα γενιά στο επάγγελμα

re-public-2.indd 52

20/02/2010 11:48

της αρχιτεκτονικής, ιδιαίτερα από μια κοινωνικοοικονομική ομάδα που θα είχε περιορισμένη συνειδητοποίηση ή ενδιαφέρον για το ντιζάιν. Επιπρόσθετα, έχουν δρομολογηθεί σχέδια για ένα Πρόγραμμα Διερεύνησης Επαγγελμάτων σχετικών με την Αρχιτεκτονική, που θα απευθύνεται σε παιδιά Lumbee μεγάλων τάξεων του δημοτικού. 5. Οι σχέσεις που σφυρηλατούνται μεταξύ πανεπιστημίων και συνεργαζόμενων οργανισμών αποφέρουν αμοιβαία οφέλη. Η εμπλοκή με την κοινότητα παρέχει πολύτιμες ευκαιρίες για έρευνα και εκπαίδευση, ενώ η διάχυση των αποτελεσμάτων και των επιτυχιών διδασκόντων και φοιτητών οδηγούν σε έναν εύρωστο δημόσιο διάλογο, σε οικονομική ανάπτυξη, σε πιο υγιείς και ευτυχισμένους πολίτες, καθώς και σε ισχυρότερη πολιτεία. 6. Οι εργασίες σχεδιασμού με την κοινότητα διδάσκουν στους φοιτητές αρχιτεκτονικής να θέτουν υψηλή αξία στο δημόσιο συμφέρον. Ξέρουμε ότι η πρακτική άσκηση συχνά επηρεάζει την κατεύθυνση που ένας φοιτητής θα πάρει στην επαγγελματική του ζωή. Αν μόνο μερικοί από τους φοιτητές που συμμετείχαν στην εργασία HEDI ακολουθήσουν μία επαγγελματική διαδρομή αφιερωμένη κατά κάποιο τρόπο στην ικανοποίηση των αναγκών φτηνής κατοικίας της πολιτείας μας, το έργο θα έχει δρέψει σημαντικά οφέλη. Αν οι υπόλοιποι διατηρήσουν μια ηθική προσφοράς για το κοινό καλό καθώς καθιερώνονται στον επαγγελματικό τους χώρο και στις κοινότητές τους, το μήνυμα θα διαδοθεί σε μεγάλη απόσταση. Εκτείνοντας την Αρχιτεκτονική Κληρονομιά της Κοινότητας πέρα από το Πρόγραμμα Σπουδών Φανταζόμαστε τώρα πώς θα μπορούσαν να αναπτυχθούν και να επεκταθούν οι προσπάθειές μας για το κοινό συμφέρον. Μία ευκαιρία εντοπίζεται στο Πρόγραμμα Ανάπτυξης Εκπαιδευόμενων. Αυτή η απαιτούμενη τριετής πρακτική άσκηση, που αφορά τη μετάβαση από τη σχολή στο επάγγελμα, εξακολουθεί να συζητιέται πολύ και να κριτικάρεται. Σε αυτή την περίοδο, υπάρχουν πολύ λίγες ευκαιρίες για τους εκπαιδευόμενους να αποκτήσουν εμπειρία ενώ εργάζονται για το κοινό καλό. Το 2005, ο Κοσμήτορας Marvin Malecha δημοσίευσε μια μονογραφία που προτείνει μια γέφυρα ανάμεσα στην ακαδημία και την επαγγελματική πρακτική.5 Προτείνει για μερικά σχολεία να ενσωματωθούν περισσότερο στο επάγγελμα αναλαμβάνοντας πρόσθετους ρόλους και αναπτύσσοντας προγράμματα πρακτικής άσκησης. Αντίστοιχα, κάποια αρχιτεκτονικά γραφεία μπορούν να οργανωθούν ως «ακαδημίες πρακτικής» — οργανισμοί μάθησης που μετασχηματίζουν τόσο την κουλτούρα της πρακτικής άσκησης όσο και το επαγγελματικό περιβάλλον. Τα έργα δημόσιου συμφέροντος θα ήταν ιδανικά για τέτοιες προσπάθειες. Το πρόγραμμα σχεδιασμού κατοικιών για τους Ινδιάνους Lumbee μας έδωσε τη δυνατότητα να δοκιμάσουμε ένα νέο μοντέλο, προσφέροντας σε πρόσφατους απόφοιτους αρχιτεκτονικής εργασιακή εμπειρία μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα. Διαπιστώσαμε ότι αυτοί οι εκπαιδευόμενοι συνεισέφεραν σημαντικά στην επιτυχία των πρότζεκτ μας, χάρη στον ενθουσιασμό τους για την προσφορά έργου προς την κοινότητα, την ικανότητά τους να εφαρμόζουν τις δεξιότητες που είχαν αποκτήσει, και την ικανότητά τους να δουλεύουν τριάντα ή περισσότερες ώρες την εβδομάδα. Αυτή η πρακτική άσκηση προσέφερε επίσης στήριξη στους εκπαιδευόμενούς μας κατά τη μετάβαση από τον ακαδημαϊκό στον επαγγελματικό κόσμο. Προφανώς, υπάρχουν πολλοί τρόποι να εκπαιδεύσει κανείς πολίτες-αρχιτέκτονες στις αρχές του κοινού συμφέροντος και του περιβαλλοντικά υπεύθυνου σχεδιασμού. Η δικιά μας ήταν μια μικρή, επιτυχημένη προσπάθεια, μία επιλογή ανάμεσα σε πολλές. Όμως η μακρόπνοη συνέπεια του προγράμματός μας είναι ότι εκπαιδεύει νέους σχεδιαστές να γίνουν καλοί επιμελητές των κοινοτήτων τους και του περιβάλλοντός μας. Οι καινούριοι φοιτητές αρχιτεκτονικής λαχταράνε τέτοιες ευκαιρίες. Οι σχολές πρέπει να καλύψουν αυτή την ανάγκη διδάσκοντας σε μελλοντικούς αρχιτέκτονες πώς να υπηρετήσουν ένα ευρύτερο φάσμα πελατών ενώ παράλληλα θα χτίζουν έναν πιο οικολογικό κόσμο.

re-public-2.indd 53

20/02/2010 11:48

Σημειώσεις 1 Shuman, Anthony. “Introduction: The Pedagogy of Engagement,” στο: From the Studio to the Streets: Service Learning in Planning and Architecture, επιμ. Mary C. Hardin και William Zeisel. Washington, DC: American Association for Higher Education, 2005. Σελ. 8. 2 Boyer, Ernest L. και Lee D. Mitgang. Building Community: A New Future for Architecture Education and Practice: A Special Report. Princeton, NJ: Carnegie Foundation for the Advancement of Teaching, 1996. 3 Σε τρία χρόνια, δεκαέξι φοιτητές συμμετείχαν σε προγράμματα HEDI. Δεκατρείς δούλεψαν ως αμοιβόμενοι βοηθοί ερευνητές, και τρεις πήραν διδακτικές μονάδες ανεξάρτητης μελέτης για την προσπάθειά τους. Επίσης, η HEDI προσέλαβε δύο πρόσφατους απόφοιτους για πρακτική εξάσκηση. 4 Boyer, Ernest L. και Lee D. Mitgang. Building Community: A New Future for Architecture Education and Practice: A Special Report. Princeton, NJ: Carnegie Foundation for the Advancement of Teaching, 1996. Σελ. 9. 5 Malecha, Marvin. The Learning Organization and the Evolution of the Practice Academy Concepts. Raleigh, NC: NC State University College of Design, 2005.

re-public-2.indd 54

20/02/2010 11:48

Προσωπική ανάπτυξη, συμμετοχή και σχεδιασμός Daniela Sangiorgi, Julia Gillen, Sabine Junginger και Roger Whitham

Αυτό το άρθρο συνοψίζει μια παρέμβαση μικρής κλίμακας σε ένα μεγάλο σχολείο δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης στο ανατολικό Lancashire (Αγγλία). Η έμπνευση για το πιλοτικό μας πρόγραμμα προήλθε από το στόχο της βρετανικής κυβέρνησης «να βάλει τον μαθητή στο επίκεντρο» και από τη συνεχή απαίτηση για πιο εξατομικευμένη μάθηση, που εστιάζει στη «φωνή του μαθητή» και στη «συμμετοχή». Χρησιμοποιήσαμε αυτή τη μελέτη για να εξερευνήσουμε διαφορετικούς τρόπους να εμπλέξουμε τους μαθητές στο σχεδιασμό της εκπαίδευσής τους. Επιπρόσθετα, παρατηρήσαμε στο σχολείο τους παράγοντες εκείνους που υποστήριζαν και/ή εμπόδιζαν αυτό το επίπεδο συμμετοχής, ενώ παράλληλα προβληματιστήκαμε για τις πιθανές συνέργειες μεταξύ προσωπικής ανάπτυξης, σχεδιασμού και συμετοχής.

Σκοπός Το σχολείο συνεργάστηκε με το Πανεπιστήμιο του Λάνκαστερ (Lancaster University) στα πλαίσια της σταθερής του επιδίωξης για συνεχή βελτίωση της διδακτικής πρακτικής. Μετά από την πρώτη μας σύσκεψη με το σχολείο, αποφασίστηκε να δουλέψουμε με μαθητές και προσωπικό για να φανταστούμε νέους τρόπους για να χρησιμοποιήσουμε το χρόνο μαθημάτων Προσωπικής Ανάπτυξης (Personal Development) στο σχολείο. Ο Διευθυντής και οι δάσκαλοι που συμβουλευτήκαμε συμφώνησαν να εστιάσουν στην Προσωπική Ανάπτυξη γι’αυτούς τους λόγους: η Προσωπική Ανάπτυξη βρίσκεται εκτός του επίσημου προγράμματος σπουδών, θεωρείται ότι αποτελεί πρόκληση για ορισμένους δασκάλους και, συχνά, δεν είχε νόημα για τους μαθητές.

Θεωρητικό πλαίσιο

http://www.re-public.gr/

re-public-2.indd 55

20/02/2010 11:48

Το θεωρητικό μας πλαίσιο έθεσε ζητήματα εξατομίκευσης της μάθησης και πρoσωπικής ανάπτυξης, ενώ ταυτόχρονα διερεύνησε τη συνεισφορά μεθόδων και αρχών που προέρχονται από τις πρακτικές του Σχεδιασμού Υπηρεσιών και του Συμμετοχικού Σχεδιασμού. Πιο συγκεκριμένα, το πιλοτικό μας σχέδιο βασίστηκε στις έννοιες της «βαθιάς» συμμετοχής (Leadbeater, 2004) και της «συν-κατασκευής» (Hargreaves, 2006), που πηγαίνουν πέρα από τη μαζική προσαρμογή και εμπλέκουν τους μαθητές για να γίνουν συν-σχεδιαστές και συμπαραγωγοί της εκπαίδευσής τους. Μία από τις βασικές απαιτήσεις για την έναρξη της εξατομίκευσης είναι να επιτρέψεις στους μαθητές να μιλήσουν και να σκεφτούν πάνω στις μαθησιακές τους εμπειρίες («η φωνή των μαθητών»). Αυτό απαιτεί αφοσίωση από από τους δασκάλους και το σχολείο στο να ακούνε τους μαθητές και να δραστηριοποιούνται σε σχέση με αυτά που ακούν. Ο διάλογος πρέπει να γίνει ένα σταθερό χαρακτηριστικό της αλληλεπίδρασης δασκάλου-μαθητή (Ruddock et al. 2006; Alexander, 2006). Από την πλευρά των μαθητών, το να σκέφτονται σχετικά με τη μαθησιακή τους εμπειρία και να διατυπώνουν τις ιδέες και τις ανάγκες τους συνεισφέρει στην ανάπτυξη υψηλών μετα-γνωστικών δεξιοτήτων, δεξιοτήτων που είναι θεμελιώδεις στο «να μάθουν πώς να μαθαίνουν» και να μπορούν να μαθαίνουν ανεξάρτητα (Sims, 2006; Hargreaves, 2005). Η Προσωπική Ανάπτυξη (Personal Development - PD) αντίθετα, είναι μέρος των σχολικών δραστηριοτήτων Κοινωνικών και Συναισθηματικών Πτυχών της Μάθησης (Social and Emotional Aspects of Learning). Οι κοινωνικές και συναισθηματικές δεξιότητες θεωρούνται συμπληρωματικές στις παραδοσιακές γνωστικές δεξιότητες, καθώς σχετίζονται με μία συχνά υποβαθμισμένη μορφή νοημοσύνης, που λέγεται συναισθηματική νοημοσύνη (emotional intelligence) (Goleman, 1996). Η συναισθηματική νοημοσύνη αφορά τη γνώση των συναισθημάτων, τη διαχείριση των συναισθημάτων, την κινητοποίηση του εαυτού, την αναγνώριση των συναισθημάτων των άλλων, το χειρισμό των σχέσεων (Salovey and Shulter, 1997). Υπάρχουν όλο και περισσότερα αποδεικτικά στοιχεία για το πώς αυτές οι δεξιότητες μπορούν να βελτιώσουν τη συμπεριφορά και τις επιδόσεις στο σχολείο, και παράλληλα να συνεισφέρουν στην ικανότητα να τα βγάζει κανείς πέρα με τις επιλογές και τις προκλήσεις της ζωής. Και εδώ η έμφαση είναι στη συμμετοχή των μαθητών και στη δυνατότητα να μιλάνε και να σκέφτονται για τα αισθήματα μέσω πραγματικών εμπειριών από τη ζωή τους, προκειμένου να χτίσουν μια θετική και ρεαλιστική αντίληψη του εαυτού (Weare, 2004) και να μάθουν να συμπάσχουν με άλλους. Ο σχεδιασμός μπορεί να συνεισφέρει την ικανότητά να βλέπει κανείς τα προβλήματα με νέους τρόπους και να παράγει λύσεις μέσα από μια επαναληπτική διαδικασία ερωτήσεων και «στοχαστικού διαλόγου με την κατάσταση υπό εξέταση» (Schon, 1983). Μία ανθρωποκεντρική σχεδιαστική προσέγγιση βάζει τους ανθρώπους στο επίκεντρο μιας κατάστασης ή ενός προβλήματος και εμπλέκει τους ανθρώπους στη σχεδιαστική διαδικασία ως συν-σχεδιαστές των λύσεων των δικών τους προβλημάτων.

Το πρότζεκτ Προσωπικής Ανάπτυξης Οι δραστηριότητες του πρότζεκτ διαμορφώθηκαν γύρω από τρεις βασικές ερωτήσεις: τι σημαίνει Προσωπική Ανάπτυξη σήμερα; Τι έχει σημασία για μας στη ζωή μας; Τι θα μπορούσε να είναι η Προσωπική Ανάπτυξη στο μέλλον; Στην πρώτη δραστηριότητα, ομαδοποιήσαμε τους μαθητές σε «παρατηρητές» και «αυτούς που παίρνουν συνεντεύξεις». Τους εξοπλίσαμε με ψηφιακές κάμερες, τους εξοικειώσαμε με τεχνικές παρατήρησης και συνεντεύξεων και τους στείλαμε να επισκεφτούν άλλες ομάδες Προσωπικής Ανάπτυξης μέσα στο σχολείο. Στο τέλος αυτής της δραστηριότητας, οι μαθητές παρουσίασαν τα ευρήματά τους με αφίσες στον δάσκαλό τους, τους συμμαθητές τους και εμάς. Οι μαθητές ανέφεραν μάι αίσθηση δυσαρέσκειας όταν ο χρόνος Προσωπικής

re-public-2.indd 56

20/02/2010 11:48

Ανάπτυξης δεν ήταν δομημένος ή όταν δεν τους προκαλόυσε ενδιαφέρον και οι δάσκαλοι τους άφηναν μόνους τους ή δεν αλληλεπιδρούσαν αρκετά μαζί τους. Ταυτόχρονα, σε πολλούς μαθητές άρεσε να έχουν ελεύθερο χρόνο, να μην κάνουν τίποτα, να κάνουν εργασίες για το σπίτι ή να κουβεντιάζουν με φίλους. Οι περισσότεροι μαθητές στην τάξη είχαν δυσκολία να ασχοληθούν με ανοιχτές και διερευνητικές δραστηριότητες όπως οι συνεντεύξεις και η παρατήρηση. Ο δάσκαλος είχε να επιτελέσει σημαντικό ρόλο σε αυτή την περίπτωση, για να προσδώσει αρκετή δομή σε κάθε δραστηριότητα και να σχολιάσει τα ευρήματα. Οι μαθητές πήραν κάμερες και για τη δεύτερη δραστηριότητα. Επιπλέον, δώσαμε σε κάθε μαθητή ένα τεύχος ημιδομημένων δραστηριοτήτων με τίτλο «Ο χώρος μου». Κάθε τεύχος περιείχε τις ίδιες ερωτήσεις παρακίνησης: μίλα για τη ζωή σου, πες ποιός σου αρέσει και γιατί, πες μας τι σου αρέσει να κάνεις, κλπ. Ενθαρρύναμε τους μαθητές να χρησιμοποιήσουν εικόνες από το διαδίκτυο ή από περιοδικά, να κάνουν σχέδια με το χέρι, να χρησιμοποιήσουν προσωπικές φωτογραφίες, αυτοκόλλητα, κείμενο, ή οτιδήποτε άλλο έκριναν κατάλληλο. Δόθηκε ελευθερία να συμπεριλάβουν (σχεδόν) οτιδήποτε ήθελαν, ακόμα και να αγνοήσουν τις δομημένες ερωτήσεις του τεύχους αν ήθελαν. Οι μαθητές ασχολήθηκαν για αρκετές βδομάδες και με τη δεύτερη δραστηριότητα. Τα αποτελέσματα φανέρωσαν ότι πολλοί μαθητές αφιέρωσαν με τη θέλησή τους πολύ χρόνο στο «Χώρο τους», πέρα από το χρόνο που διαθέτει το σχολείο για την Προσωπική Ανάπτυξη. Τα τεύχη παρουσιάστηκαν σε μικρές ομαδικές παρουσιάσεις. Αυτή η δραστηριότητα αποδείχτηκε ιδιαίτερα πετυχημένη καθώς οι περισσότεροι μαθητές μιλούσαν και μοιράζονταν στοιχεία για τη ζωή τους με περηφάνεια. Τα τεύχη βοήθησαν στη δημιουργία ενός χώρου που διευκόλυνε τον αναστοχασμό, την επικοινωνία και το να μαθαίνει κανείς για τη ζωή και τα ενδιαφέροντα των άλλων. Δεδομένου του περιορισμού του διαθέσιμου χρόνου και της φανερής δυσκολίας μερικών μαθητών για αφηρημένη σκέψη, συμφωνήσαμε να αναλύσουμε εντός της ερευνητικής ομάδας το υλικό που είχε συγκεντρωθεί και να μεταφέρουμε τα συμπεράσματά μας στους μαθητές και τους δασκάλους. Διαβάσαμε προσεκτικά και μελετήσαμε όλα τα τεύχη, ομαδοποιώντας τα ανά φύλο και ηλικία, προκειμένου να αναζητήσουμε κοινά στοιχεία. Βρήκαμε ένα κοινό ενδιαφέρον μεταξύ παιδιών «να είναι δημιουργικά», «να ασχολούνται με ενδιαφέρον», «να είναι παθητικά», «να παίζουν παιχνίδια», «να παρακολουθούν είδωλα», «να κάνουν αθλητικές δραστηριότητες», «να ανήκουν κοινωνικά» και «να καθορίζουν το στάτους μέσα από φυσικά αντικείμενα, ένταξη σε κοινωνικές ομάδες αλλά και κατορθωμάτων». Συνδέοντας τα ευρήματά μας με τις παρατηρήσεις από τις προηγούμενες δραστηριότητες των μαθητών, διερευνήσαμε πώς αυτά ανταποκρίνονται με τους στόχους της στρατηγικής Κοινωνικών και Συναισθηματικών Πτυχών της Μάθησης (Social and Emotional Aspects of Learning/SEAL) για αυτογνωσία, διαχείριση των συναισθημάτων, δημιουργία κινήτρων, κατανόηση των άλλων, κοινωνικές δεξιότητες. Σε μια διαδικασία καταιγισμού ιδεών που ακολούθησε, αναπτύξαμε αρχικές ιδέες για νέες δραστηριότητες Προσωπικής Ανάπτυξης. Αυτές οι ιδέες Προσωπικής Ανάπτυξης σεβάστηκαν αυτά που οι μαθητές είχαν εντοπίσει ότι έχουν νόημα στη ζωή τους και αυτά που θα προσέδιδαν στους μαθητές ενεργό ρόλο στη διαμόρφωση και την εκτέλεση των δραστηριοτήτων τους. Στη συνέχεια, εξερευνήσαμε μαζί με τους μαθητές πώς θα μπορούσαν να υλοποιήσουν αυτές τις ιδέες. Σε δύο συμπληρωματικές συνεδρίες, παρουσιάσαμε τις νέες ιδέες Προσωπικής Ανάπτυξης σε μια ομάδα δασκάλων Προσωπικής Ανάπτυξης και στο Διευθυντή.

Ορισμένα ζητήματα

re-public-2.indd 57

20/02/2010 11:48

Το πιλοτικό πρόγραμμα λειτούργησε σαν μια ανοιχτή έρευνα σε ζητήματα εξατομίκευσης και συμμετοχής στο σχολείο, εφαρμόζοντας σχεδιαστικές μεθόδους για να κάνουμε τους μαθητές να γίνουν σχεδιαστές της ίδιας τους της εκπαίδευσης. Στη διάρκεια αυτής της διαδικασίας αντιμετωπίσαμε κάποιες προκλήσεις που τροφοδότησαν την έρευνά μας. Συγκεκριμένα διαπιστώσαμε ότι η συμμετοχή των μαθητών ήταν ιδιαίτερα εξαρτημένη από τα παρακάτω: 1. Δυνατότητα/συνήθεια των μαθητών να σκέφτονται πάνω στην πρακτική τους Θεωρήσαμε ιδιαίτερα προκλητικό να εμπλέξουμε τους μαθητές σε δραστηριότητες που απαιτούν σκέψη πάνω στα ίδια τα συναισθήματά τους και τις προτιμήσεις τους για την εκπαιδευτική διαδικασία. Ήταν σαφές ότι υπήρχε ένα σύνολο κοινών πεποιθήσεων μεταξύ των μαθητών σχετικά με το ποιά θα έπρεπε να είναι η εκπαιδευτική τους εμπειρία, αλλά αυτό δεν συμπεριλάμβανε στοχασμό πάνω στην ίδια τη διαδικασία. Οι μαθητές θεωρούσαν ότι οι δραστηριότητες σε μια τάξη έπρεπε να είναι πολύ δομημένες, και να συνοδεύονται από αυστηρά καθορισμένα στάνταρ απόδοσης που θα καθορίζονταν από κάποιον με κύρος. Αυτό το μοντέλο δυσκόλευε την ανάπτυξη ανοιχτών και δημιουργικών δραστηριοτήτων και καθιστούσε μεγάλη πρόκληση τη συμμετοχική μας προσέγγιση. 2. Παραγωγή και ανταλλαγή γνώσης Από την άλλη πλευρά, μέσω μιας ημι-δομημένης διαδικασίας, οι ίδιοι οι μαθητές κατάφεραν να ανακαλύψουν, να εξερευνήσουν και να θέσουν υπό αμφισβήτηση την ίδια την υπηρεσία που τους προσφέρεται. Αυτό άνοιξε νέους δρόμους για τη δασκάλα/το δάσκαλο Προσωπικής Ανάπτυξης, που μπόρεσε έτσι να μάθει περισσότερα για τους μαθητές της/του και οι μαθητές να μάθουν περισσότερα ο ένας για τον άλλο. 3. Η ίδια η έννοια της «συμμετοχής» Το να μαθαίνεις για τους μαθητές θωρείται από τους δασκάλους ένας τρόπος να προσφέρεις πιο εξατομικευμένη εκπαίδευση, αλλά η «συμμετοχή» εξακολουθεί να γίνεται αντιληπτή με την έννοια ότι κάποιος «συμμετέχει στο μάθημα», δηλαδή σε προκαθορισμένες δραστηριότητες. Αντίθετα, πολλές από τις ιδέες που προέκυψαν από το πρότζεκτ βασίζονται σε δραστηριότητες που προέρχονται από τους ίδιους τους μαθητές, ανάλογα με τις προσωπικές τους δεξιότητες και τα ενδιαφέροντά τους. Το να επιτρέπεις στους μαθητές να έχουν έναν τέτοιο ρόλο στο σχολείο απαιτεί μία μεγαλύτερη σε διάρκεια διαδικασία πολιτισμικής και οργανωτικής μεταμόρφωσης. 4. Χώροι και χρόνος για πειραματισμό Η παρέμβασή μας κατέστη δυνατή αλλά ταυτόχρονα περιορίστηκε από την αντίληψη ορισμένων (αλλά όχι όλων) για την Προσωπική Ανάπτυξη ως περιθωριακή σχολική δραστηριότητα. Αν είχαμε προσπαθήσει να κάνουμε μια παρέμβαση στο επίσημο πρόγραμμα σπουδών, θα είχαμε πιθανότατα εμποδιστεί, λόγω της ιδιαίτερα δομημένης φύσης όλων των εμπλεκόμενων παραγόντων και των επιρροών στα μαθήματα της τάξης. Επομένως οι χώροι και ο χρόνος για πειραματισμό και τα μικρά πιλοτικά πρότζεκτ είναι κρίσιμα για την αλλαγή. 5. Διαφορές στην ηλικία και στις δυνατότητες μάθησης Στην ομάδα Προσωπικής Ανάπτυξης με την οποία δουλέψαμε, οι μαθητές ήταν μεταξύ 11 και 15 ετών. Ορισμένοι είχαν διαγνωστεί με σημαντικές μαθησιακές δυσκολίες, άλλοι αναγνωρίζονταν ως ταλαντούχοι. Επιπλέον, μερικοί

re-public-2.indd 58

20/02/2010 11:48

μαθητές είχαν προβλήματα με δύσκολες συνθήκες στα σπίτια και τις οικογένειές τους.

Ο παιδαγωγικός ρόλος του ντιζάιν Ξεκινήσαμε έχοντας κατά νου μια ιδιαίτερα συμμετοχική σχεδιαστική προσέγγιση. Ο κύριος στόχος μας ήταν να εμπλέξουμε τους μαθητές μας στον επανασχεδιασμό της ίδιας της εκπαίδευσής τους, με δικό μας ρόλο να διευκολύνουμε τη διαδικασία. Σύντομα παρατηρήσαμε ότι αυτό ήταν πολύ απαιτητικό για κάποιους μαθητές σε αυτή την ποικιλόμορφη ομάδα Προσωπικής Ανάπτυξης. Καθώς δεν είχαμε τη δυνατότητα να αναπτύξουμε τις δεξιότητές τους βιαστικά, προσαρμοστήκαμε σε μια πιο δομημένη και καθοδηγούμενη προσέγγιση. Αυτό, με τη σειρά του, επέτρεψε σε περισσότερους μαθητές να συμμετέχουν και να συνεισφέρουν. Αναστοχασμός και η αφηρημένη σκέψη αναγνωρίζονται ευρέως ως θεμελιώδη για τους μαθητές, προκειμένου αυτοί να μαθαίνουν ανεξάρτητα και να γίνουν ενήλικες με υψηλή συναισθηματική νοημοσύνη. Όμως, διαπιστώσαμε ότι οι ευκαιρίες για τους μαθητές να αναπτύξουν τέτοιες δεξιότητες είναι λίγες. Το πιλοτικό μας πρότζεκτ παρείχε μια τέτοια ευκαιρία και έτσι υποδεικνύει τον παιδαγωγικό ρόλο που μπορεί να έχει το ντιζάιν στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Παρ’όλ’αυτά, διαπιστώσαμε επίσης ότι, αν και το ντιζάιν μπορεί να εισαχθεί ευκαιριακά για να στηρίξει τη συμμετοχή και να εμπλέξει τους μαθητές σε εμπειρίες και πρότζεκτ «πραγματικής ζωής», τα σχολεία θα πρέπει να δημιουργήσουν το χώρο και το χρόνο για σχεδιαστικά πρότζεκτ με μαθητές. Είμαστε πεπεισμένοι ότι το ντιζάιν ως τρόπος προβληματισμού μπορεί να ενισχύσει τη μάθηση σε πολλά θεματικά πεδία. Οι Dewey (1976) και Schon (1987) έχουν ήδη προτείνει την εκπαίδευση του σχεδιασμού ως πυρήνα για την εκπαίδευση και την ανάπτυξη της επαγγελματικής πρακτικής. Αυτή η συζήτηση αναζωογονείται τώρα και ελπίζουμε ότι το πρότζεκτ μας τονίζει τις δυνατότητες καθώς και τον επείγοντα χαρακτήρα της έρευνας σε αυτό τον τομέα. Βιβλιογραφία Alexander, R.J. (2006). Education as Dialogue: moral and pedagogical choices for a runaway world, Χονγκ Κονγκ: Hong Kong Institute of Education/Dialogos. Dewey, J.: 1900, The School and Society, Σικάγο: University of Chicago Press (Ανατύπωση στο in John Dewey, The Middle Works, Jo Ann Boydston, (επιμέλεια), Southern Illinois University Press, 1976, vol. 1, 1–110) Goleman, D. (1996). Emotional intelligence: why it can matter more than IQ, Νέα Υόρκη: Bantam Books. Hargreaves, D. H. (2006). A new shape for schooling? Λονδίνο: Specialist Schools and Academies Trust. Leadbeater, C. (2004). Learning about personalisation: how can we put the learner at the heart of the education system? Νόττινχαμ: DfES Publications. Leadbeater, C. (2008). What’s next? 21 Ideas for 21st Century Learning. Λονδίνο: The Innovation Unit. Louridas, P. (1999). Design as bricolage: anthopology meets design thinking. Design Issues, 20, 517-535. Rudduck, J., Brown, N. & Hendy, L. (2006). Personalised Learning and Pupil Voice. The East Sussex Project. Νόττινχαμ: DfES Publications. Schon, D. A. (1983). The Reflective Practitioner. How Professionals Τhink in Action. Νέα Υόρκη: Basic Books. Salovey, P. & Shulter, S. (eds). (1997). Emotional Intelligence and Emotional Development. Νέα Υόρκη: Basic Books. Sims, E. (2006). Deep Learning - 1. London: Specialist Schools and Academies Trust. Waks, L. J. (2001). Donal Schon’s Philosophy of Design and Design Education. International Journal of Technology and Design Education, 11, 37-51. Weare, K. (2004). Developing the Emotionally Literate School. Λονδίνο: PCP.

re-public-2.indd 59

20/02/2010 11:48

re-public-2.indd 60

20/02/2010 11:48

Σχεδιασμός υπηρεσιών για την Ινδία: Η σκέψη πίσω από το σχεδιασμό ενός τοπικού προγράμματος σπουδών Soumitri Varadarajan

Εργάζομαι για τη δημιουργία ενός προγράμματος σπουδών για σχεδιασμό υπηρεσιών στην Ινδία. Αυτό που ακολουθεί είναι μια αναστοχαστική αναφορά του σκεπτικού μου μέσω του ντιζάιν. Γράφω στο πρώτο πρόσωπο για να είμαι πιο κοντά στο πνεύμα της διαδικασίας σκέψης που οδήγησε στο συγκεκριμένο σχεδιασμό. Το κείμενο είναι σε τρία μέρη: Αναπτύσσω το υπόβαθρο μιλώντας για τον αναπτυξιακό λόγο στην πρακτική του σχεδιασμού, στη συνέχεια διαμορφώνω μία πρόταση για ένα πανεπιστημιακό πρόγραμμα σπουδών, και τελικά παρουσιάζω ένα σκαρίφημα ενός προγράμματος για σχεδιασμό υπηρεσιών σε τρία βήματα.

Υπόβαθρο Στη δεκαετία του εβδομήντα, δέκα ολόκληρα χρόνια αφού είχαν δημιουργηθεί οι νέες σχολές ντιζάιν στην Ινδία, που παρατηρούνταν έντονη δραστηριότητα ως προς το εννοιακό πλαίσιο του ντιζάιν στην Ινδία. Τα προγράμματα σπουδών που είχαν εισαχθεί από τη Δύση έπρεπε να ευθυγραμμιστούν για να ταιριάξουν σε μια αναπτυσσόμενη χώρα. Δύο γεγονότα είναι σημαντικά για μας προκειμένου να καταλάβουμε πώς συζητήθηκε αυτή η ευθυγράμμιση. Σε μία εκδήλωση που φιλοξενήθηκε στο Λονδίνο και είχε τίτλο Ντιζάιν για Ανάγκες (Design for Need) (Bicknell και McQuiston 1977) συμμετείχαν σχεδιαστές από την Ινδία και τη Βραζιλία, και η έμφαση ήταν (α) στην αναζήτηση μιας ομοφωνίας που χρειάζεται στο ντιζάιν για να εστιάσει στην «ανάγκη» (τα βασικά που χρειάζεται κάποιος για τη διαβίωση) και όχι τις επιθυμίες (κατανάλωση) και (β) στην παρουσίαση εργασιών και

http://www.re-public.gr/?p=1181

re-public-2.indd 61

20/02/2010 11:48

εμπειριών σχεδιασμού προϊόντων στο πλαίσιο μιας αναπτυσσόμενης χώρας. Η ομάδα συμφώνησε ότι το ντιζάιν μπορεί να συνεισφέρει στους λιγότερο ευνοημένους της κοινωνίας σχεδιάζοντας νέα αντικείμενα. Τέτοιες ιδέες για την αλλαγή μέσω της τεχνικής καινοτομίας είχαν γίνει εκείνη την εποχή δημοφιλείς και μέσω του κινήματος Ενδιάμεσης Τεχνολογίας (Intermediate Technology). Το δεύτερο γεγονός συνέβη στην Ινδία και ήταν μια ειδική εκδήλωση των οργανισμών ICSID (International Council of Societies of Industrial Design) και UNDP (United Nations Development Programme) που κινούνταν στο ίδιο πλαίσιο και οδήγησε σε μία διακήρυξη, τη Διακήρυξη του Αχμενταμπάντ (NID 1979), που έχει μια πιο φιλόδοξη ατζέντα για το μετασχηματισμό της κοινωνίας μέσω του ντιζάιν. Η διακήρυξη εστιάζει στους φτωχούς, που εκείνη την περίοδο ήταν πάνω από τα τρία τέταρτα του πληθυσμού της Ινδίας, και για τους οποίους θεωρεί ότι χρειάζονται σχεδιαστικές παρεμβάσεις.

Εικόνα 1: Ένα πρόσφατο σχέδιο για chulha (φουρνάκι χωρίς καπνό) που κέρδισε το Βραβείο Ιδέας.

Κοιτώντας προς τα πίσω σε αυτά τα γεγονότα που έγιναν τριάντα χρόνια πριν, βλέπουμε ότι το ντιζάιν δηλώνει μία πίστη στη δύναμη της τεχνολογίας, και επομένως στα σχεδιασμένα αντικείμενα, να αλλάξουν τις ζωές των ανθρώπων. Δύο σύμβολα αυτού του τρόπου σκέψης είναι ο φούρνος χωρίς καπνό (chulha) και η μηχανή κατασκευής τούβλων από λάσπη. Το βελτιωμένο σχέδιο της chulha μετέβαλε το φυσικό περιβάλλον αναρίθμητων σπιτιών σε χωριά, καθώς η καλύβα δεν ήταν πια γεμάτη καπνό από τη μαγειρική φωτιά, καπνό που αποτελούσε την κύρια αιτία αναπνευστικών ασθενειών. Όμως η μηχανή κατασκευής τούβλων από λάσπη, μια συνεισφορά στην τέχνη της οικοδομικής, δεν είχε τον ίδιο αντίκτυπο. Αν και είναι καλύτερο να χτίζεις με τούβλα από λάσπη, ένα τέτοιο κτίριο απαιτεί συνεχή συντήρηση για όλη τη διάρκεια ζωής του. Η εναλλακτική λύση, συμβατικά ψημένα τούβλα, εξακολουθεί να προτιμάται. Οι σχεδιαστές πάντως δεν ήταν οι μόνοι που δούλευαν σε τέτοια πρότζεκτ. Μηχανικοί και άλλοι τεχνικοί ασχολούνταν με παρόμοια έργα, και αυτό στα πλαίσια της ιδεολογίας της κατάλληλης ή εναλλακτικής τεχνολογίας (appropriate or intermediate technology). Υπό κάποια έννοια, κοιτάζοντας προς τα πίσω βλέπουμε ότι και το ντιζάιν παρασύρθηκε από τα ίδια ρεύματα που ενεργοποίησαν το κίνημα της κατάλληλης τεχνολογίας, το οποίο σε αυτή την περίπτωση σημαίνει μεγάλες κρατικές δαπάνες για έργα τεχνολογικής καινοτομίας που απευθύνονται στους φτωχούς του αγροτικού χώρου. Με τη φιλελευθεροποίηση της οικονομίας στην Ινδία, αυτό άλλαξε. Πρώτον, η κυβέρνηση αποσύρθηκε από τη χρηματοδότηση τέτοιων παρεμβάσεων και άρχισε να εστιάζει στην οικονομία ως κλειδί της αλλαγής, και, δεύτερον, το ίδιο το ντιζάιν εγκατέλειψε την ενασχόληση με αναπτυξιακά ζητήματα καθώς ξαφνικά υπήρχε πολλή δουλειά από μεγάλες βιομηχανίες. Εστιάζοντας πια στις δεξιότητες και τις αστικές κουλτούρες της κατανάλωσης, το ντιζάιν άρχισε να δείχνει ένα ζωηρό πρόσωπο στην Ινδία. Διάφορα κείμενα στην Ινδία αυτή την εποχή τονίζουν τη δυνατότητα της χώρας να διασχίσει τα σύνορα και να γίνει μια διεθνής δύναμη. Σε αυτό το κλίμα, οι σχεδιαστικές

re-public-2.indd 62

20/02/2010 11:48

και τεχνικές παρεμβάσεις που συχνά εκφράζονται ως «σχεδιασμός για την ανάπτυξη» είναι πλέον περιθωριακές και, από τη σκοπιά ορισμένων φοιτητών, κάτι που τους αποσπά την προσοχή. Η τεχνική καινοτομία, υπό την έννοια του ντιζάιν καλύτερων προϊόντων ως λύση για το πρόβλημα της φτώχειας, είχε τις ευκαιρίες της και πρόσφερε κάποιες λύσεις. Όμως τα προβλήματα της φτώχειας αλλά και της βελτίωσης της ποιότητας ζωής των φτωχών μέσω του ντιζάιν εξακολουθούν να συνιστούν μία πρόκληση που απαιτεί την προσοχή μας. Σε αυτό το σημείο προτείνω ότι ο σχεδιασμός υπηρεσιών μπορεί να καταφέρει αυτό που ο κλασικός σχεδιασμός προϊόντων απέτυχε να κάνει. Δηλαδή να πάει σε υποβαθμισμένες περιοχές της Ινδίας και να προσφέρει κάτι στις ζωές των φτωχών. Ο σχεδιασμός υπηρεσιών θα μπορούσε επίσης να μετασχηματίσει την αποικιακή κατασκευή των δημόσιων υπηρεσιών, που είχαν σχεδιαστεί ως εργαλείο διοίκησης μιας ξένης χώρας. Ο σχεδιασμός του προγράμματος σπουδών ενσωματώνει έτσι δύο βασικές προσεγγίσεις ως πος το σχεδιασμό υπηρεσιών: το Σχεδιασμό για τον Τομέα Υπηρεσιών και το Σχεδιασμό για τις Δημόσιες Υπηρεσίες. Όταν διατυπωθεί με όρους πρακτικής, αυτό μεταφράζεται ως εξής: πρώτον, παροχή συμβουλών σχεδιασμού στον τομέα υπηρεσιών (όπως υγεία, τουρισμός και τεχνολογίες πληροφορικής) και δεύτερον, σχεδιασμός υπηρεσιών για αντικατάσταση υπαρχόντων ή η κατασκευή υπηρεσιών για τους μη ευνοημένους! Το τελευταίο συνιστά μια ηθική θέση και βρίσκεται στον πυρήνα της διαμόρφωσης του προγράμματος σπουδών.

Οπότε, πώς θα έπρεπε να είναι το πρόγραμμα σπουδών;

Σε συζητήσεις με ένα νέο πανεπιστήμιο στην Ινδία πρότεινα να αφήσουν την παραδοσιακή εκπαίδευση του ντιζάιν στα υπάρχοντα και αναδυόμενα σχολεία ντιζάιν – και επομένως την παραδοσιακή δομή τομέων και ειδικοτήτων όπως Βιομηχανικό Σχέδιο, Γραφιστική και Υφάσματα, η οποία εστίαζε στη γνώση κατασκευαστικών τεχνολογιών. Τέτοιες σχολές ντιζάιν έχουν ισχυρούς δεσμούς με τη βιομηχανία και οι φοιτητές και απόφοιτοί τους κερδίζουν σημαντικά σχεδιαστικά βραβεία διεθνώς. Πολυεθνικές όπως η Nokia και η Microsoft οργανώνουν σε αυτά τα σχολεία εργαστήρια για τις τεχνολογικές συσκευές του μέλλοντος. Σε τέτοιες σχολές ντιζάιν, οι φοιτητές βασίζουν πολλές από τις εργασίες τους στην κάλυψη αναγκών όπως η παροχή τεχνολογιών πληροφορικής και επικοινωνιών στους φτωχούς του αγροτικού χώρου. Όμως, στο τέλος των εργασιών τους, είναι πιθανό να πρέπει να δείξουν ένα αποτέλεσμα σε μορφή προϊόντος. Συχνά αυτός ο τρόπος σχεδιασμού ευθυγραμμίζεται με την προοπτική του παραγωγού και εξυπηρετεί κυρίως τα συμφέροντα μεγάλων Ινδικών εταιρειών και γιγαντιαίων πολυεθνικών. Τοποθετημένοι στη βάση της πυραμίδας, οι φτωχοί αντιμετωπίζονται από αυτή τη σκοπιά ως μια πλούσια αγορά για επανασχεδιασμένα αγαθά και υπηρεσίες. (Prahalad 2006) Αντί γι’αυτό, εγώ προτείνω μία αντίληψη του ντιζάιν ως αποϋλικοποιημένη πρακτική, όπου η τεχνολογία συνιστά μία εργαλειακότητα αυτής της πρακτικής. Επίσης τοποθετώ αυτή την πρακτική στο πεδίο ή ανάμεσα στους ανθρώπους, σε αντιπαράθεση με το στούντιο ή ατελιέ, κόβοντας έτσι τους δεσμούς του ντιζάιν με την τέχνη και αντικαθιστώντας τους με μία σχέση με την κοινωνιολογία. Η εθνογραφία θα μπορούσε να είναι η κύρια ερευνητική μέθοδος κι η παροχή συμβουλών θα μπορούσε να είναι η κύρια σχεδιαστική πρακτική. Ο «πελάτης» αντικαθίσταται από την «κοινότητα» και ο ντιζάινερ δεν έρχεται στο πρότζεκτ ως ειδικός που γνωρίζει την αγορά, αφού η ίδια η αγορά είναι ένα με την κοινότητα. Με απλά λόγια, φαντάζομαι μία πρακτική του σχεδιασμού που θα υλοποιούσε τα πρότζεκτ ως εκστρατείες που θα ωφελούσαν απευθείας την κοινωνία. Η αλλαγή και ο μετασχηματισμός δε θα επιβάλλονταν ή απαιτούνταν ως αναγκαίες, αλλά θα ήταν η ίδια η κοινότητα που θα μεταμόρφωνε τον εαυτό της με ένα συμμετοχικό τρόπο. Με αυτό τον τρόπο ταξιδεύω σε ένα μονοπάτι που είναι πιστό στο πνεύμα των σχεδιαστών που είναι ουτοπιστές. Αλλά έχω ένα πρόβλημα: αυτή η δουλειά γίνεται ήδη από μια πληθώρα ανεκπαίδευτων ανθρώπων που η κύρια ικανότητά τους είναι ένα τεράστιο πάθος να βοηθάνε συνανθρώπους. Φαντάζομαι τότε μία ομάδα από ντιζάινερ στο πεδίο, οι οποίοι αντικαθιστούν αυτούς τους ανθρώπους και ενδεχομένως δημιουργούν

re-public-2.indd 63

20/02/2010 11:48

μια ανώτερη τάξη επαγγελματιών; Απάντησα αυτό το ερώτημα με το να φανταστώ ένα μεταπτυχιακό πρόγραμμα ντιζάιν για ερευνητές πεδίου προκειμένου να αποκτήσουν σχεδιαστικές ικανότητες. Όπου οι ντιζάινερ που επιθυμούν να δουλέψουν στο πεδίο θα μπορούσαν να μετατρέψουν τον προσανατολισμό των γνώσεών τους και να τον ευθυγραμμίσουν με τις ευρύτερες ανάγκες της κοινότητας. Στο σχεδιασμό ενός τέτοιου προγράμματος σπουδών, ο στόχος μου ήταν να κρατήσω οικεία τη δομή της εκπαίδευσης του ντιζάιν και παρόμοια με τον τρόπο που είναι δομημένη στην Ινδία. Μέσα σε μια οικεία δομή, ο στόχος μου ήταν να αντικαταστήσω το τεχνικό, ως ενασχόληση με τα υλικά και τις διαδικασίες, με το κοινωνικό, ως ενασχόληση με τους ανθρώπους και τις πρακτικές τους. Επιπλέον, ο σχεδιασμός του προγράμματος έλαβε υπ’οψη του την πριμοδότηση του κοινωνικού ως το δυνατό σημείο αυτού του πανεπιστημίου, καθώς και την επιθυμία του να δημιουργήσει ένα σύστημα «στο οποίο ο κάθε δάσκαλος/καθηγητής που διορίζεται θα είναι συνδεδεμένος με περισσότερες από μία Σχολές ή Κέντρα». (2009) Το περιεχόμενο του προγράμματος έχει γραφτεί για να διευκολύνει την προκύπτουσα διακλαδική διδακτική πρακτική, όπου συμμετέχουν δάσκαλοι/καθηγητές από τους τομείς Ντιζάιν, Τεχνολογία, Μάνατζμεντ και Κοινωνική Επιστήμη. Μακροπρόθεσμα, αυτή η μοιρασιά καθηγητών ανάμεσα σε διαφορετικές Σχολές του Πανεπιστημίου έχει τη δυνατότητα να κάνει το περιεχόμενο του προγράμματος ευέλικτο και προσαρμόσιμο σε εξελίξεις των αντίστοιχων κλάδων.

Βασικός σχεδιασμός Ένα διεθνώς εφαρμόσιμο μοντέλο εκπαίδευσης του ντιζάιν θα διατηρούσε το σχεδιαστικό πρότζεκτ στο κέντρο του και γύρω του θα αναπτύσσονταν τα διάφορα μαθήματα. Ένα τέτοιο μοντέλο, που απεικονίζεται παρακάτω, θα πετύχαινε μερικά πράγματα: Πρώτον, θα τοποθετούσε το τεχνικό και το κοινωνικό το ένα απέναντι στο άλλο, και επίσης θα τοποθετούσε το ντιζάιν απέναντι από το μάνατζμεντ. Αυτές οι αντιθέσεις είναι από μόνες τους ενδιαφέρουσες και μία ανάγνωσή τους θα τις ερμήνευε ως κυρίαρχες τάσεις στον αναδυόμενο λόγο περί σχεδιασμού. Το τεχνικό συνιστούσε τον κυρίαρχο λόγο στο ντιζάιν μέχρι την πρόσφατη άνοδο του κοινωνικού, που προήλθε σε μεγάλο βαθμό από το interaction design. Παρόμοια, το μάνατζμεντ αναδύθηκε ως δυνατή φωνή στο λόγο του σχεδιασμού, συνδεόμενο με την προνομιακή θέση της καινοτομίας και των έργων που αντιμετωπίζονται ως χειρισμός σύνθετων συστήματων. Αν και αυτό το μοντέλο επιτρέπει πολλές αναγνώσεις, το χρησιμοποιώ για τον πιο πεζό σκοπό να απεικονίσω το ντιζάιν ως ένα πολυκλαδικό αντικείμενο που μπορεί να προκύψει από τη συνεργασία πολλών τομέων.

re-public-2.indd 64

20/02/2010 11:48

Στη συνέχεια χρησιμοποιώ άμεσα το παραπάνω μοντέλο για να παράξω ένα τυπικό πρόγραμμα με ίσα βάρη στους τέσσερις κλάδους. Αυτό μου δίνει ένα σχήμα συστατικών που σχηματίζουν ένα βασικό πρόγραμμα σπουδών.

Προτεινόμενη δομή διδακτικών μονάδων και τυπικό πρόγραμμα εξαμήνου

Αφού διαμόρφωσα το πρόγραμμα όπως παραπάνω, δημιούργησα ένα διετές μεταπτυχιακό πρόγραμμα (βλέπε εικόνα παρακάτω). Κάθε ένα από τα γνωστικά αντικείμενα δηλώθηκε ως μάθημα και συντέθηκε όλο το πρόγραμμα σπουδών. Αφού τα συστατικά του προγράμματος σπουδών τοποθετήθηκαν όπως παραπάνω, διαμόρφωσα ένα διετές μεταπτυχιακό πρόγραμμα για σχεδιασμό υπηρεσιών (βλέπε παρακάτω). Η διαδικασία αυτή απαίτησε από μένα να αποδώσω ονόματα στα μαθήματα τα οποία να χρησιμεύουν ως εξερεύνηση μιας γνωστικής περιοχής. Έχω έτσι τώρα ένα δηλωμένο στόχο για ένα συγκεκριμένο πρόγραμμα σπουδών, σε δύο επίπεδα, με θέμα το Σχεδιασμό Υπηρεσιών. Αυτό ολοκληρώνει το έργο της σύλληψης και ο σχεδιασμός του προγράμματος μπορεί τώρα να γίνει αντικείμενο συζήτησης.

Συμπέρασμα Το πρόγραμμα σπουδών που παρουσιάστηκε εδώ θα περάσει σύντομα από μια φάση γνωμοδότησης. Αυτό το πρόγραμμα διαμορφώνει επίσης έναν ουσιώδη μετασχηματισμό της έννοιας της πρακτικής του σχεδιασμού, για την οποία κάθε πρόγραμμα ντιζάιν εκπαιδεύει τους φοιτητές του. Η πρώιμη εκπαίδευση του ντιζάιν είχε το στούντιο του καλλιτέχνη ως τον τόπο μιας ιδιαίτερης πρακτικής που καθιστούσε προνομιούχα την τέχνη και την

re-public-2.indd 65

20/02/2010 11:48

αισθητική. Στη συνέχεια μια ομάδα μεταπολεμικών προγραμμάτων σπουδών άρχισαν να ονομάζονται προγράμματα Σχεδιασμού Προϊόντων, και αυτά θεώρησαν ως τόπο της πρακτικής του σχεδιασμού το γραφείο συμβούλων ή τα γραφεία έρευνας και ανάπτυξης των βιομηχανιών. Τα θέματα που διδάσκονταν και οι λέξεις που ευνοούνταν άφηναν να εννοηθεί η επιθυμία ένταξης στην εταιρική κουλτούρα... Έχει σημασία ότι αυτές οι δύο πρώτες μορφές της εκπαίδευσης του ντιζάιν ευνοούσαν το κατάστημα, τον τόπο της κατανάλωσης, όπου το ντιζάιν μπορούσε να αξιολογηθεί και μετά να αγοραστεί. Με τη δημιουργία του νέου προγράμματος σπουδών που προτείνω, δηλώνω ότι η θέση της κατανάλωσης είναι έξω στο πεδίο, βαθιά μέσα στην κοινότητα και ανάμεσα στις συζητήσεις εντός της κοινότητας. Η πρακτική αυτού του τύπου του ντιζάιν θα μπορούσε ενδεχομένως να τοποθετηθεί σε φορείς όπως Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις ή εταιρικούς οργανισμούς όπου ο λόγος θα βασιζόταν γύρω από την υπόθεση της αλλαγής. Πηγές Ambedkar University Delhi.” 2009, στο http://www.aud.ac.in/. Bicknell, J. και L. McQuiston, Eds. (1977). Design for Need: The Social Contribution of Design. Λονδίνο, Royal College of Art Pergamon Press. NID (1979). Ahmedabad Declaration on Industrial Design for Development: Major Recommendations for the Promotion of Industrial Design for Development. UNIDO-ICSID INDIA 79. Ahmedabad, National Institute of Design. Prahalad, C. K. (2006). The Fortune at the Bottom of the Pyramid: Eradicating Poverty Through Profits. Upper Saddle River, NJ, Wharton School Publishing.

re-public-2.indd 66

20/02/2010 11:48

Δευτεροβάθμια εκπαίδευση για όλους - Η περίπτωση των ειδικών μαθησιακών δυσκολιών (δυσλεξία) Γιουλίνα Κοκκαλιά και Αριστοτέλης Σκαμάγκης Το ντιζάιν έχει τη δυνατότητα να βελτιώσει τις κοινωνίες στις οποίες ζούμε. Με βάση αυτό το σκεπτικό, το κείμενό μας υποστηρίζει ότι ο σχεδιασμός των εκπαιδευτικών υπηρεσιών μπορεί να βελτιώσει την εκπαιδευτική διαδικασία. Πιο συγκεκριμένα, περιγράφουμε τη μελέτη μας για τα φροντιστήρια και την ένταξη παιδιών με Ειδικές Μαθησιακές Δυσκολίες. Καθώς τώρα βρισκόμαστε στην πρώτη φάση της σχεδιαστικής διαδικασίας, θα προσπαθήσουμε να παρουσιάσουμε κάποιες προδιαγραφές για το σχεδιασμό μιας τάξης φιλικής προς τη δυσλεξία.

Εισαγωγή στις Ειδικές Μαθησιακές Δυσκολίες (Δυσλεξία) Υπάρχουν πολλοί ορισμοί της δυσλεξίας που χρησιμοποιούνται σήμερα από επαγγελματίες και από εκπαιδευτικούς φορείς. Αν και αυτοί οι ορισμοί έχουν κάποιες ομοιότητες, η προσπάθεια γονέων και δασκάλων να κατανοήσουν την ποικιλία αυτών των ορισμών μπορεί να τους προκαλέσει σύγχυση. (Reid, 2003) Για τους σκοπούς αυτής της μελέτης, θεωρούμε πάντως χρήσιμο τον περιγραφικό ορισμό της Βρετανικης Ένωσης Δυσλεξίας (British Dyslexia Association): «Δυσλεξία είναι ένας συνδυασμός ικανοτήτων και δυσκολιών που επηρεάζουν τουλάχιστο μία από τις μαθησιακές διαδικασίες: της ανάγνωσης, του συλλαβισμού και της γραφής. Συμπληρωματική αδυναμία μπορεί να εντοπιστεί στην ταχύτητα της επεξεργασίας, στη βραχεία μνήμη, στις (αριθμητικές) ακολουθίες, στην ακουστική και/ή στην οπτική αντίληψη, στον προφορικό λόγο και στις κινητικές δεξιότητες. Είναι ιδιαίτερα συνδεδεμένη με τον έλεγχο και τη χρήση του γραπτού λόγου, που μπορεί να περιλαμβάνει την αλφαβητική, αριθμητική και μουσική σημειογραφία. (Peer, 2001) Σύμφωνα με τον Πόρποδα (1990), υπολογίζεται ότι 3-5 μαθητές σε κάθε τάξη αντιμετωπίζουν το πρόβλημα της δυσλεξίας. Οι στατιστικές δείχνουν ότι η δυσλεξία επηρεάζει σχεδόν 4% του ελληνικού μαθητικού πληθυσμού. Επιπλέον, οι μελέτες υποστηρίζουν την άποψη ότι τα αγόρια αντιμετωπίζουν δυσλεξία τέσσερις φορές πιο συχνά από τα κορίτσια. Από την άλλη πλευρά, τις τελευταίες δεκαετίες υπάρχει αυξανόμενη συνειδητοποίηση του προβλήματος της δυσλεξίας στα ελληνικά σχολεία και στις ελληνικές οικογένειες. Υπάρχουν μερικοί σημαντικοί ερευνητές για το θέμα αυτό στα πανεπιστήμια, καθώς και ορισμένα αναγνωρισμένα σχολεία για δυσλεκτικά παιδιά. Αν και η ελληνική κυβέρνηση συνέστησε τα ΚΕΔΔΥ (Κέντρα Διαφοροδιάγνωσης, Διάγνωσης και Υποστήριξης Ειδικών

http://www.re-public.gr/?p=1163

re-public-2.indd 67

20/02/2010 11:48

Εκπαιδευτικών Αναγκών) για την υποστήριξη των παιδιών με μαθησιακές δυσκολίες, υπάρχει ακόμα έλλειψη μιας συγκροτημένης εθνικής εκπαιδευτικής στρατηγικής σχετικά με τις Ειδικές Μαθησιακές Δυσκολίες.

Ελληνική εκπαιδευτική πραγματικότητα Για τους σκοπούς αυτού του άρθρου, θα προσπαθήσουμε να παρουσιάσουμε ορισμένα στοιχεία του ελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος και πιο συγκεκριμένα της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Η δευτεροβάθμια μηυποχρεωτική εκπαίδευση στην Ελλάδα μπορεί να διακριθεί σε Λύκεια και Τεχνικά Επαγγελματικά Εκπαιδευτήρια (Τ.Ε.Ε.). Το πρόγραμμα σπουδών των Λυκείων είναι δομημένο με τέτοιο τρόπο ώστε προετοιμάζει τους μαθητές για την Ανώτατη Εκπαίδευση μέσω της διαδικασίας των εθνικών εξετάσεων. Σύμφωνα με την εταιρεία δημοσκοπήσεων ICAP, η συντριπτική πλειοψηφία των μαθητών φοιτούν σε δημόσια σχολεία, ενώ μόνο 6% σε ιδιωτικά σχολεία. Οι δημόσιες δαπάνες για την εκπαίδευση στην Ελλάδα είναι από τις χαμηλότερες στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Σύμφωνα με τη Eurostat (2008) οι δαπάνες των 25 κρατών-μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την εκπαίδευση είναι 5.04% του Ακαθάριστου Εθνικού Προϊόντος, με το 2.25% να διατίθεται για την πρωτοβάθμια εκπαίδευση. Στην Ελλάδα οι δαπάνες αυτές είναι μόλις 3.98%, με μόνο 1.41% να διατίθεται για την πρωτοβάθμια εκπαίδευση. Αν και η ελληνική πρωτοβάθμια εκπαίδευση παρέχεται κυρίως από δημόσια σχολεία, το σύγχρονο εκπαιδευτικό σύστημα της χώρας ενισχύεται συστηματικά από ιδιωτικά σχολεία υποστηρικτικής διδασκαλίας, τα λεγόμενα φροντιστήρια. Οι κύριες αιτίες πίσω από αυτή την πραγματικότητα μπορούν να ανιχνευτούν στην ανεπαρκή κυβερνητική χρηματοδότηση, την ασταθή εκπαιδευτική πολιτική και την παραδοσιακή πολιτισμική τάση των ελληνικών οικογενειών να υποστηρίζουν τα παιδιά τους για να συνεχίσουν τις σπουδές τους σε ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα. Κάθε χρόνο, οι ελληνικές οικογένειες ξοδεύουν περίπου 1 δισεκατομμύριο ευρώ για τα φροντιστήρια, σε ποσοστό που καλύπτει 85% του μαθητικού πληθυσμού. (Ομοσπονδία Εκπαιδευτικών Φροντιστών Ελλάδος/ΟΕΦΕ) Από τα παραπάνω, καθίσταται σαφές ότι τα φροντιστήρια επηρεάζουν σημαντικά το ελληνικό εκαπιδευτικό σύστημα.

Τα φροντιστήρια και ο σχεδιασμός υπηρεσιών για παιδιά με δυσλεξία Έγινε σαφές ότι οι ελληνικές οικογένειες ξοδέυουν για τα φροντιστήρια ποσό σχεδόν ίσο με τα 3/5 των δημόσιων δαπανών για την εκπαίδευση. Εφόσον ο ρόλος των φροντιστηρίων είναι η πρόσθετη υποστήριξη για τους αδύναμους μαθητές, συμπεραίνουμε λογικά ότι στα φροντιστήρια θα υπήρχε ιδιαίτερη μέριμνα για τους μαθητές με Ειδικές Μαθησιακές Δυσκολίες. Σε οποιαδήποτε άλλη περίπτωση θα θεωρούσαμε ότι τα φροντιστήρια αποκλείουν αυτούς τους μαθητές ή παρέχουν ανεπαρκείς εκπαιδευτικές υπηρεσίες. Κι όμως, αυτή η μέριμνα δεν υπάρχει. Υπάρχουν δύο λόγοι για τους οποίους τα φροντιστήρια πρέπει να εξετάσουν τον επανασχεδιασμό των εκπαιδευτικών τους υπηρεσιών για να υποστηρίξουν μαθητές με Ειδικές Μαθησιακές Δυσκολίες. Ο πρώτος και κυριώτερος λόγος είναι το Ηθικό Επιχείρημα. Αν και είναι αλήθεια ότι μόνο 4% των μαθητών έχει δυσλεξία και οι περισσότεροι έχουν συνείδηση της κατάστασής τους, και πάλι δικαιούνται υψηλά στάνταρ εκπαίδευσης και υποστήριξης προκειμένου να είναι αποτελεσματικοί και ανταγωνιστικοί. Οι μαθητές που δεν μπορούν να τα βγάλουν πέρα με τις συνήθεις εκπαιδευτικές πρακτικές μπορεί να αισθανθούν στιγματισμένοι και αποκλεισμένοι. Επομένως τα φροντιστήρια είναι ηθικά υπεύθυνα να παρέχουν υπηρεσίες που μπορούν να ωφελήσουν αυτή τη σημαντική κατηγορία μαθητών. Αλλιώς, θα έπρεπε να αρνηθούν την παροχή αυτών των υπηρεσιών, που θα ήταν επίσης ένας παράγοντας που στιγματίζει το μαθητή και την οικογένειά του. Άλλος ένας σημαντικός λόγος είναι το Ανταγωνιστικό Επιχείρημα. Τα φροντιστήρια ανήκουν στον ιδιωτικό τομέα,

re-public-2.indd 68

20/02/2010 11:48

συνήθως λειτουργούν με άδειες δικαιόχρησης (franchises) και σε ορισμένες περιόδους ξοδεύουν σημαντικά ποσά για μάρκετιν και προώθηση. Ο ανταγωνισμός στον φροντιστηριακό τομέα είναι πολύ έντονος και υπάρχει μεγάλη ανάγκη για διαφοροποίηση στην αγορά. Κατά τη γνώμη μας, ο σχεδιασμός, με άξονα την ένταξη (inclusion), εκπαιδευτικών υπηρεσιών που υποστηρίζουν τις ανάγκες των μαθητών με Ειδικές Μαθησιακές Δυσκολίες έχει τη δυνατότητα να οδηγήσει σε λύσεις που θα κάνουν την εκπαιδευτική διαδικασία πιο αποτελεσματική, πιο επιτυχημένη και κατ’επέκταση πιο ανταγωνιστική. Ισχυριζόμαστε λοιπόν ότι η επανεξέταση της εκπαιδευτικής διαδικασίας στα φροντιστήρια μπορεί να βελτιώσει τη δημόσια εικόνα τους και να προσφέρει ένα σημαντικό και μοναδικό πλεονέκτημα στην αγορά.

Μελέτη περίπτωσης: Σχεδιάζοντας μια Πιλοτική Τάξη σε μια Αλυσίδα Φροντιστηρίων Με βάση τα παραπάνω, συμφωνήσαμε με μία ταχύτατα αναπτυσσόμενη αλυσίδα φροντιστηρίων να σχεδιάσουμε μια πιλοτική τάξη όπου θα μπορούσαμε να δοκιμάσουμε για ένα χρόνο διάφορες σχεδιαστικές ιδέες, με μαθητές μεγάλης γκάμας δεξιοτήτων, προκειμένου να επαναπροσδιορίσουμε την εμπειρία της τάξης. Η μακροπρόθεσμη στρατηγική αυτής της αλυσίδας φροντιστηρίων είναι να γίνει το νούμερο ένα στην παροχή φροντιστηριακών υπηρεσιών στην Ελλάδα και σε αυτό το πλαίσιο προτείναμε να επανεξεταστεί η εμπειρία του φροντιστηρίου συνολικά, έχοντας ως βασικό κορμό τον επανασχεδιασμό της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Προκειμένου να έχουμε επιτυχημένο αποτέλεσμα, κάναμε την υπόθεση ότι αν σχεδιάζαμε μία εκπαιδευτική εμπειρία που θα ήταν αποτελεσματική και ευχάριστη για μαθητές με δυσλεξία, θα είχαμε δημιουργήσει μία μοναδική εμπειρία και για τους υπόλοιπους μαθητές. Έτσι θα μπορούσαμε να πετύχουμε μία εκπαιδευτική διαδικασία με συνθήκες πραγματικής ένταξης. Οι σκέψεις και οι σχεδιαστικές μας προτάσεις κατευθύνονται συχνά από την βαθιά πεποίθηση ότι όταν καλύπτουμε τις προφανείς ανάγκες μιας ακραίας πληθυσμιακής ομάδας, καλύπτουμε επίσης τις λανθάνουσες και υποσυνείδητες ανάγκες ενός μεγαλύτερου ποσοστού του πληθυσμού. Την περίοδο αυτή πραγματοποιούμε την ερευνητική φάση του έργου, όπου συλλέγουμε πληροφορίες για την εκπαιδευτική διαδικασία, για την πολυ-πολιτισμική εκπαίδευση, για την ψυχολογία των μαθητών γενικά και ειδικότερα για τις εκπαιδευτικές ανάγκες των μαθητών με Ειδικές Μαθησιακές Δυσκολίες. Αναγνωρίζοντας το ζωτικό ρόλο του ντιζάιν για την αναδιαμόρφωση μιας καλύτερης κοινωνίας, θα θέλαμε να μοιραστούμε με τη σχεδιαστική κοινότητα κάποιες από τις σημαντικότερες προδιαγραφές που συναντήσαμε κατά την έρευνά μας.

Διδάσκοντας Μαθητές με Ειδικές Μαθησιακές Δυσκολίες (Δυσλεξία) Το πρώτο βήμα που πρέπει να γίνει για να βοηθήσουμε τους έφηβους είναι να τους βοηθήσουμε να συνειδητοποιήσουν τις δυσκολίες τους. Πρέπει να γνωρίζουν ακριβώς τη φύση των προβλημάτων τους για να μπορέσουν να τα αντιμετωπίσουν. Η συνειδητοποίηση της δυσλεξίας είναι το πιο σημαντικό βήμα για να χτίσουν τη γνώση τους και φυσικά την προσωπικότητά τους. Επιπλέον, οι δάσκαλοι και το προσωπικό του φροντιστηρίου πρέπει να έχουν τη σχετική γνώση αλλά και εμπειρία από δυσλεκτικούς μαθητές. Πρέπει να ξέρουν πώς να διδάξουν στους δυσλεκτικούς Στρατηγικές και Μετα-γνώση, έτσι ώστε να μαθαίνουν πιο αποτελεσματικά. Τελος, οι μαθητές πρέπει να διδαχτούν σχετικά με τη φύση της δυσκολίας τους όπου χρειάζεται, συμπεριλαμβανομένων των δυνατών τους σημείων και των τύπων μάθησης που προτιμούν, και οι δάσκαλοι να γνωρίζουν την καταλληλότητα των διδακτικών τους στυλ. (Mortimore, 2003)

re-public-2.indd 69

20/02/2010 11:48

Επιπρόσθετα, είναι απαραίτητο για τους μαθητές να δουλεύουν σε μια ποικιλία ομάδων (που θα περιλαμβάνει ευκαιρίες να δουλέψουν σε ομάδες μεικτών δεξιοτήτων), καθώς και να δουλεύουν σε ομάδες με έναν ενήλικα. Ακόμα, πρέπει να υπάρχει πρόβλεψη για διδασκαλία ενός προς έναν ή μέσα σε μικρές ομάδες, ανάλογα με τις ανάγκες. Θα πρέπει να εξασφαλίζεται ότι η γνωστική ικανότητα των μαθητών λαμβάνεται υπ’όψη σε οποιαδήποτε περίσταση και ότι η διδασκαλία παρέχει στους δυσλεκτικούς μαθητές ένα κατάλληλο επίπεδο γνωστικής πρόκλησης. Ως αποτέλεσμα, καλύπτονται ποικίλες γνωστικές ανάγκες και ξεπερνιούνται ενδεχομενοι φραγμοί για την επιτυχία. (http://www.bdadyslexia.org.uk/DFSPack.html) Πολυαισθητηριακές μέθοδοι διδασκαλίας και μάθησης (όπως π.χ. η μέθοδος Χαρτογράφησης Ιδεών/Mind Mapping) θεωρείται επίσης ότι μπορούν να βοηθήσουν τους δυσλεκτικούς μαθητές. Η δουλειά για το σπίτι πρέπει να δίνεται σε χωριστά φύλλα, να (αντι)γράφεται σε ημερολόγια εργασίας για το σπίτι ή να ηχογραφείται και να συζητιέται με τους γονείς όταν χρειάζεται. Οι δάσκαλοι μπορούν να δώσουν ακόμα στους μαθητές πληροφορίες και οδηγίες σε χαρτί που δεν είναι άσπρο (π.χ. μπεζ ή ανοιχτό γαλάζιο), ενδεχομένως με κατάλληλη γραμματοσειρά και διάταξη κειμένου, καθώς και εναλλακτικές λύσεις για την αντιγραφή από τον πίνακα. Για παράδειγμα η τεχνολογία της πληροφορικής χρησιμοποιείται για να υποστηρίξει τη μάθηση με μέσα όπως οθόνες υπολογιστών και κατάλληλα προσαρμοζόμενο μέγεθος κειμένου. Τέλος, ένα σύνολο μέσων μπορεί να είναι διαθέσιμο στο σχολείο για την υποστήριξη μαθητών με δυσλεξία (μαγνητικά γράμματα, παιχνίδια εγγραμματοσύνης, χαλάκια λέξεων, χρωματιστά φίλτρα/επιστρώσεις, το αλφάβητο πάνω στον τοίχο, χάρτες, αφίσες με κανόνες, σχετικές εικόνες, κλπ.). Είναι ακόμα πολύ σημαντικό για τους μαθητές να αναπτύσσουν «δεξιότητες ζωής» όπως επίλυση προβλημάτων, λήψη αποφάσεων, διαχείριση άγχους, επικοινωνία, και συναισθηματική νοημοσύνη. Εδώ ο ρόλος της υποστήριξης από γονείς και ψυχολόγους θεωρείται ζωτικός. Όπως αναφέρει ο Reid (2003), τα φιλικά προς τη δυσλεξία σχολεία (και φροντιστήρια, θα λέγαμε εμείς), πρέπει να υιοθετήσουν μια ανοιχτή και ευέλικτη προσέγγιση που θα ενθαρρύνει την επικοινωνία μεταξύ όλων των εμπλεκόμενων (δασκάλων, γονεών, ειδικών, μαθητών). Οι τακτικές τους και οι εναλλακτικές μέθοδοι πιστεύεται ότι θα βοηθήσουν τους σπουδαστές να αποκτήσουν την αυτοεκτίμηση που έχει χαθεί μέσω των παραδοσιακών μεθόδων του ελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος, που φαίνεται ότι έχει ακόμα πολλά προβλήματα να αντιμετωπίσει... Από όλα τα παραπάνω έγινε ξεκάθαρο ότι μια φροντιστηριακή τάξη που είναι φιλική προς τη δυσλεξία δεν είναι μόνο αναγκαία αλλά και εφικτή. Η σχεδιαστική διαδικασία και οι τελικές λύσεις θα αναπτυχθούν με τη βοήθεια των ίδιων των μαθητών, χρησιμοποιώντας μια σχεδιαστική προσέγγιση με επίκεντρο τους χρήστες. Αν και είναι ένα δύσκολο ταξίδι, ελπίζουμε ότι η αρχική μας υπόθεση θα γίνει πραγματικότητα. Πηγές Μπενέκου, Β. (2009) “570 εκατ. € τον χρόνο για το εισιτήριο στα ΑΕΙ.” http://www.ethnos.gr/article.asp?catid=11424&subid=2&pu bid=101474 Gleeson, B (1999). Geographies of disability, Λονδίνο: Routledge. Mortimore, T., (2003). Dyslexia and Learning Style: A Practitioner’s Handbook. Λονδίνο: Whurr. Pollock, J. & Waller, E. (1996). Day to day dyslexia in the classroom. Λονδίνο: Routledge. Πόρποδας, K. (1993) Δυσλεξία. Αθήνα: Μορφωτική. Reid, G., & Fawcett, A., (2004). Dyslexia in Context. Λονδίνο: Whurr. Reid, G., (2003). Dyslexia: A practitioner’s handbook. Chichester: Wiley. Reis, F. (2008). Population and social conditions. Λουξεμβούργο: Eurostat. Thomson, M., (1996). Developmental dyslexia: studies in disorders of communication. Λονδίνο: Whurr.

re-public-2.indd 70

20/02/2010 11:48

Συνεταιρισμός κατοικίας: Μια νέα μορφή αστικής υπηρεσίας κοινοτικών δικτύων Matthieu Lietaert

Τα τελευταία πενήντα χρόνια έχουμε γίνει μάρτυρες μιας ριζικής μεταμόρφωσης των αστικών πεδίων, η οποία επηρεάζει την καθημερινότητα των ανθρώπων. Από τη μία πλευρά, αυτή συμβαδίζει με την αύξηση της προσωπικής ελευθερίας, αλλά από την άλλη με μια εμφανή κατάρρευση της κοινότητας. Αυτό το διπλό φαινόμενο δεν είναι μόνο πρωτοφανές στην Ιστορία, συνδέεται επίσης με ένα σημαντικό παράδοξο: τα άτομα χάνουν τους δεσμούς τους με την κοινότητα, σε μια περίοδο που μπορεί να τους χρειάζονται όλο και περισσότερο από πριν. Στην πραγματικότητα, πολλοί απολαμβάνουν τις θετικές πλευρές της ατομικής αστικής τους ελευθερίας, ενώ ταυτόχρονα αισθάνονται όλο και πιο εξουθενωμένοι καθώς αγωνίζονται να αντιμετωπίσουν μόνοι τους το καθημερινά αυξανόμενο άγχος της μετακίνησης, το ανταγωνιστικό περιβάλλον εργασίας, τις αλλαγές στις οικογενειακές μονάδες (ιδιαίτερα οι ανύπαντρες γυναίκες με παιδιά), τη μειωμένη κινητικότητα και και την κοινωνική απομόνωση της σύγχρονης αστικής ζωής. Σε αυτό το πλαίσιο, πολλές οικογένειες και άτομα αποφάσισαν να ξαναδημιουργήσουν μία έννοια κοινότητας, αναπτύσσοντας συνεταιρισμούς κατοικίας, αστικές γειτονιές. Αν και η ιδέα δεν είναι νέα, η προσαρμογή της στη σύγχρονη ζωή ασφαλώς είναι. Το φαινόμενο ξεκίνησε τριάντα χρόνια πριν στη Δανία και παρόμοια μοντέλα κατοίκησης εμφανίζονται τώρα σε όλη την υδρόγειο, ιδιαίτερα στις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ευρωπαϊκή Ένωση. [1] Η επιτυχία του φαινομένου είναι τόσο προφανής σήμερα που, για πρώτη φορά, ένα συγκεκριμένο μοντέλο ευέλικτης κοινότητας εξαπλώνεται σε παγκόσμια κλίμακα. Αν κάποιοι ισχυρίζονται ότι η παγκοσμιοποίηση τείνει να καταστρέφει την πολιτισμική ποικιλία, η ευελιξία του συνεταιρισμού κατοικίας της επιτρέπει να αντιστέκεται και να

http://www.re-public.gr/?p=1156

re-public-2.indd 71

20/02/2010 11:48

προσαρμόζεται στις ανάγκες των ανθρώπων σε διαφορετικά πολιτισμικά πλαίσια. Αυτό το άρθρο είναι δομημένο σε δύο μέρη: πρώτα, αναλύει ορισμένες από τις τρέχουσες αλλαγές που συμβαίνουν στις πόλεις. Δεύτερο, αναλύει πώς ο συνεταιρισμός κατοικίας θα μπορούσε να ειδωθεί ως μια χρήσιμη εναλλακτικη λύση για πολλούς κατοίκους των πόλεων στην αυγή του 21ου αιώνα.

Σύγχρονες πόλεις και η κρίση της κοινότητας Οι πόλεις πάντα θεωρούνταν ως ενα από τα κύρια επιτεύγματα του δυτικού πολιτισμού και δεν είναι περίεργο που πολλοί στοχαστές αφιέρωσαν μέρους του έργου για να τις αναλύσουν. Ο Αριστοτέλης τις θεώρησε ως τον κατ’εξοχήν πολιτικό τόπο. [2] Για τον Ρουσσώ, ήταν το μέρος όπου οι πολίτες θα συγκεντρωνόταν για να προστατευθούν από την εξουσία του κράτους. [3] Ακόμα και ο Μαξ Βέμπερ, ένας από τους σημαντικότερους κοινωνιολόγους των αρχών του 20ου αιώνα, έγραψε ότι οι πόλεις είναι ένας τόπος ελευθερίας και δράσης του πολίτη από το τέλος του σκοτεινού Μεσαίωνα. [4] Ένα κοινό σημείο στα γραπτά τους είναι ότι η πόλη περιγράφεται ως ένα μέρος ζωηρών και πλούσιων διαπροσωπικών σχέσεων, ένα μέρος όπου είναι δυνατό να κατακτήσεις νέους στόχους, όπου οι άνθρωποι νιώθουν προστατευμένοι και όπου οι πολιτισμικές διαφορές μπορούν να συνυπάρξουν. Τι να σκεφτεί κανείς όμως για την πόλη στην αυγή του 21ου αιώνα; Παραμένει η πόλη ένα τέτοιο προστατευτικό φρούριο που πολλοί ονειρεύονται; Ή είναι σαν ένας ακαταμάχητος μαγνήτης που έχει την τάση να καταπίνει την ενέργεια των ανθρώπων; Από πολλές απόψεις οι πόλεις είναι σίγουρα συναρπαστικά μέρη για να βρίσκεται κανείς. Όμως, τα τριάντα τελευταία χρόνια και με την ταχύτητα της οικονομικής παγκοσμιοποίησης, οι πόλεις θεωρούνται όλο και λιγότερο σαν φρούρια όπου κανείς αισθάνεται προστατευμένος. Οι άνθρωποι αισθάνονται ότι πρέπει να προσαρμοστούν όλο και ταχύτερα στο μεταβαλλόμενο αστικό περιβάλλον (εργασία, οικογένεια, γεωγραφία, κουλτούρες, γλώσσα, κλπ). Όπως και οι εταιρείες, τα κράτη αλλά και οι διάφοροι θεσμοί (από το σχολείο μέχρι την εκκλησία), οι πόλεις δέχονται την πίεση της πανίσχυρης παγκόσμιας δυναμικής. [5] Αυτό με τη σειρά του επηρεάζει τη ζωή των πολιτών σε καθημερινή βάση. Η πόλη θα μπορούσε έτσι να συγκριθεί με έναν κένταυρο: από τη μια, γοητεύει με την «ομορφιά» της, λόγω της ποικιλίας των δραστηριοτήτων που μπορεί να κάνει κανείς και των ανθρώπων που μπορεί να συναντήσει. Από την άλλη, οι πόλεις είνα εξαντλητικά μέρη όπου οι άνθρωποι συνεχώς βιάζονται για να τα βγάλουν πέρα, όλο και πιο πολύ μόνοι τους. [6] Αυτό που λείπει όλο και περισσότερο σε αυτό το πλαίσιο των μεταβαλλόμενων πόλεων είναι η κοινωνική συνοχή. Από τη δεκαετία του εξήντα, οι αστικές αλλαγές είχαν ασκήσει μεγάλες πιέσεις στην κοινότητα, που εισήλθε σε μία περίοδο βαθιάς κρίσης. [7] Καθώς η πόλη γινόταν όλο και μεγαλύτερη, τα άτομα επιθυμούσαν να διατηρήσουν τις πολιτισμικές τους ρίζες και να αναπτύξουν κοινωνικά δίκτυα στη γειτονιά τους. Οι μεταβολές στην απόσταση της εργασίας, οι συνθήκες εργασίας, αλλά πάνω απ’όλα η αύξηση των ατομικιστικών φιλοδοξιών είναι τρεις σημαντικοί παράγοντες που πρέπει να ληφθούν υπ’όψη. Ακόμα και η δομή της οικογένειας, που θα μπορούσε κάποιος να ορίσει ως την εγγύτερη κοινότητα για ένα άτομο, απομακρύνεται όλο και περισσότερο από την εικόνα του σταθερού θεσμού που αντιπροσώπευε άλλοτε. Κατ’επέκταση, δεν είναι σύμπτωση που ο αριθμός των μονογονεϊκών οικογενειών βρίσκεται σε μεγάλη άνοδο στις πόλεις. [8] Κατά συνέπεια, το δίχτυ ασφαλείας της κοινότητας αποδεικνύεται ανεπαρκές στο να προστατεύσει τα άτομα από τις εξωτερικές απειλές όπως πριν. Οι πόλεις αποκαλύπτουν επομένως άλλο ένα παράδοξο: ενώ ο αριθμός των κατοίκων των πόλεων είναι τόσο μεγάλος, οι περισσότεροι από αυτούς δε γνωρίζουν πια τους γείτονές τους. Σύμφωνα με υπολογισμούς, το 2007 ζούσαν σε πόλεις τρία δισεκκατομύρια άνθρωποι, πάνω από το 50% του παγκόσμιου πληθυσμού. [9] Η μοναξιά έχει γίνει όμως ένα βασικό χαρακτηριστικό της αστικής ζωής, και η επικοινωνία εξ αποστάσεως, σε αντίθεση με την επικοινωνία πρόσωπο με πρόσωπο, είναι σε συνεχή άνοδο. [10]

re-public-2.indd 72

20/02/2010 11:48

Συνεταιρισμός κατοικίας: Μια ενεργητική κοινότητα πολιτών της γειτονιάς Ο πρώτος συνεταιρισμός κατοικίας χτίστηκε για 27 οικογένειες το 1972 κοντά στην Κοπεγχάγη, από έναν Δανό αρχιτέκτονα και έναν ψυχολόγο. Το έναυσμα ήταν ένα άρθρο από την Bodil Graae, που ισχυριζόταν ότι τα παιδιά θα έπρεπε να έχουν εκατό γονείς. [11] Η πρωτότυπη Δανέζικη λέξη για τον συνεταιρισμό κατοικίας, bofaelleskaber, σημαίνει κυριολεκτικά «ζωντανή κοινότητα». [12] Ο πρώτος συνεταιρισμός κατοικίας σχεδιάστηκε για δύο βασκοπύς σκοπούς: να βελτιώσει την ποιότητα της κοινωνικής ζωής των κατοίκων και να μειώσει το φορτίο της καθημερινότητας, αλλά ταυτόχρονα να αυξήσει τον ελευθερο χρόνο στο σπίτι. Ο συνεταιρισμός κατοικίας είναι μία γειτονιά οργανωμένη με τρόπο ώστε οι ιδιωτικές και οι κοινόχρηστες υπηρεσίες να συνδυάζονται, και υπό αυτή την έννοια δίνει απαντήσεις στις κοινωνικές και πρακτικές ανάγκες των σύγχρονων κατοίκων της πόλης. Σχεδιάστηκε προσεκτικά και βελτιώθηκε με το πέρασμα του χρόνου για να κάνει τη ζωή πιο εύκολη, πιο οικολογική, πιο κοινωνική και πιο ευχάριστη, διατηρώντας παράλληλα την ιδιωτικότητα των ατόμων, τόσο των ενηλίκων όσο και των παιδιών. Όπως εξηγεί η Randi, από το συνεταιρισμό κατοικίας Trudeslund στην Κοπεγχάγη: «Όταν παντρευτήκαμε, σκεφτήκαμε ότι θα ήταν πολύ ωραία να μετακομίζαμε από το χωριό μας στην Κοπεγχάγη. Ήταν σα να ξεκινούσαμε μια καινούρια ζωή! Αλλά μετά από λίγο καιρό και όταν αποκτήσαμε παιδιά, αισθανθήκαμε ότι μας έλειπαν τα θετικά των μικρότερων κοινοτήτων. Μας έλειπε το κοινωνικό δίκτυο όπου ήταν εύκολο να μιλάς με άλλους ανθρώπους όταν γύριζες σπίτι από τη δουλειά, και όπου ήταν εύκολο για τα παιδιά να τριγυρίζουν και να παίζουν με άλλα παιδιά.» [13] Το πλεονέκτημα είναι ότι τίποτα δεν είναι δύσκαμπτο σε ένα τέτοιο μέρος: όλα εξαρτώνται από το τι μπορεί να διαθέσει η κοινότητα και τι θέλει να δημιουργήσει η ομάδα των ανθρώπων. Με άλλα λόγια, αυτό που είναι θεμελιώδες είναι ότι τα ίδια τα μέλη των συλλογικών κοινοτήτων έχουν τον έλεγχο. Το αποτέλεσμα, στη μορφή των (ημι-)αστικών κοινοτήτων, δεν ήταν βέβαια μια καινούρια ιδέα. Η ζωή οργανωνόταν σε μικρές κοινότητες από τις αρχαίες φυλές μέχρι τις προβιομηχανικές κοινωνίες. Ήδη από την Αναγέννηση, θεμελιώδη κείμενα, όπως η Ουτοπία του Τόμας Μουρ το 1516 ή Η Πόλη του Ήλιου του Tommaso Campanella το 1623, τόνιζαν τις δυσκολίες – αλλά και την ανάγκη- για τη διατήρηση των κοινοτήτων στις πόλεις. Πολύ αργότερα, και καθώς η τάση έγινε σαφέστερη το 19ο αιώνα, τα γραπτά των πρώτων ουτοπικών σοσιαλιστών επίσης τόνισαν το ζήτημα των κοινοτήτων. Αυτό που είναι καινούριο σήμερα, είναι ότι οι άνθρωποι προσπαθούν να εφαρμόσουν αυτή την παλιά ιδέα της κοινότητας που μεταβάλλεται ταχύτατα και χαρακτηρίζεται από ευελιξία. Στις μεταβιομηχανικές κοινωνίες, οι συνεταιρισμοί κατοικίας επιτρέπουν στους ανθρώπους να ξαναδημιουργήσουν ενεργές και υποστηρικτικές κοινότητες μέσα σε απρόσωπες πόλεις. [14] Οπως το θέτει η Birgit, από το συνεταιρισμό κατοικίας Rio στο κέντρο της Στοκχόλμης: “Το σημαντικό και η ιδέα πίσω από αυτό το κτίριο ήταν να δημιουργηθεί μία κοινότητα που να θυμίζει χωριό όπου γνωρίζεις τους γείτονές σου, όπου έχεις την ασφάλεια των σχέσεων, και όπου δίνεις και παίρνεις υποστήριξη. Ένα είδος κοινωνικού κεφαλαίου, αν θέλεις, μέσα σε αστικό περιβάλλον.» [15] Η ιδέα σύντομα εξαπλώθηκε και έφτασε στην Ολλάνδία, όπου ο πρώτος συνεταιρισμός κατοικίας ολοκληρώθηκε το 1977. Η Σουηδία, που είχε ήδη μια ισχυρή ιστορία κοινοτήτων από το 1930, ακολούθησε επίσης και το μοντέλο του συνεταιρισμού κατοικίας θεσμοποιήθηκε και αναγνωρίστηκε από τις δημόσιες αρχές το 1980. Τα τελευταία 15 χρόνια, η ιδέα του συνεταιρισμού κατοικίας έχει κατακτήσει τις Ηνωμένες Πολιτείες, τη Μεγάλη Βρετανία, την Αυστραλία, τη Νέα Ζηλανδία, τον Καναδά και την Ιαπωνία, ενώ ακόμα πιο πρόσφατα έχει αρχίσει να συζητιέται στην υπόλοιπη Ευρώπη, κυρίως στην Ιταλία, τη Γαλλία και το Βέλγιο. Συνολικά, υπολογίζεται ότι υπάρχουν ήδη πάνω από χίλιοι συνεταιρισμοί κατοικίας σε λειτουργία, ενώ περίπου 1% του πληθυσμού της Δανίας ζει σε κατοικίες που ακολουθούν αυτό το μοντέλο. Επιπλέον, ένας μεγάλος αριθμός τέτοιων πρότζεκτ έχει ξεκινήσει την τελευταία δεκαετία και θα είναι σύντομα έτοιμος να υποδεχτεί νέους κατοίκους. [16] Μια ενδιαφέρουσα ένδειξη

re-public-2.indd 73

20/02/2010 11:48

της αλματώδους αύξησης εντοπίζεται όχι μόνο στην αυξανόμενη διεθνή διάδοση, αλλά επίσης στο φαινόμενο των διαδικτυακών κοινοτήτων, ιδιαίτερα στις Ηνωμένες Πολιτείες. [17] Το διαδίκτυο είναι μια κρίσιμη πηγή πληροφόρησης που οι χρήστες του συνεταιρισμού κατοικίας χρησιμοποιούν για να διαδώσουν το μοντέλο αυτό, να μοιραστούν εμπειρίες και να μάθουν μέσα από δοκιμές και λάθη. [18] Οι συνεταιρισμοί κατοικίας συνήθως συγκεντρώνουν μεταξύ 15 και 35 οικογένειες, δηλαδή περίπου 50 με 100 ανθρώπους, που οργανώνουν τη διαχείριση των κοινών δωματίων και δραστηριοτήτων. Πολλοί ειδικοί θεωρούν ότι υπάρχουν πολλοί λόγοι που δικαιολογούν το γεγονός ότι αυτός ο αριθμός οικογενειών είναι αρκετά συνηθισμένος σε συνεταιρισμούς κατοικίας. Από τη μία πλευρά, ένας μικρός αριθμός οικογενειακών μονάδων καθιστά δύσκολη τη διατήρηση της ιδιωτικότητας και το ισότιμο μοίρασμα των εργασιών της καθημερινής διαχείρισης. [19] Επιπλέον, μια μικρή κοινότητα διαταράσσεται πολύ περισσότερο όταν μια οικογένεια προστίθεται στο συνεταιρισμό κατοικίας ή όταν την εγκαταλείπει. [20] Από την άλλη πλευρά, σε ένα συνεταιρισμό κατοικίας με περισσότερες από 35 οικογενειακές μονάδες, γίνεται δύσκολο να γνωρίζεις όλους τους κατοίκους, και ο βαθμός της κοινωνικής συνοχής μειώνεται. Αυτό δε σημαίνει πάντως ότι μια κοινωνική κατοικία περιορίζεται ως προς το μέγεθος. Στην περίπτωση του συνεταιρισμού κατοικίας Munkesoegaard στη Δανία, υπάρχουν 100 οικογενειακές μονάδες αλλά αυτές διαιρούνται σε 5 υποσύνολα των 20 οικογενειών το καθένα, για να διευκολύνεται η διαχείριση και η κοινωνική συνοχή. Ένα τελευταίο σημαντικό στοιχείο που πρέπει να τονιστεί είναι ότι οι συνεταιρισμοί κατοικίας έχουν συγκεκριμένα χαρακτηριστικά σε διαφορετικά πολιτισμικά περιβάλλοντα (π.χ. στη Δανία είναι ιδιωτικοί και οριζόντιας κατασκευής στα προάστια, στη Σουηδία είναι δημόσιοι και χτισμένοι καθ’ύψος στα κέντρα των πόλεων, ενώ στην Ολλανδία έχουν την τάση να είναι δημόσιοι και χωρισμένοι σε μικρότερα υποσύνολα, κλπ.) . Υπάρχει μια παράλληλη αυξητική τάση στην Ευρώπη και στις Ηνωμένες Πολιτείες για συνεταιρισμούς κατοικίας για ανθρώπους τρίτης ηλικίας. Όπως λέει η Hanne από το Dreierbanken της Δανίας: «Την τελευταία δεκαετία υπάρχει αυτή η τάση για τέτοιες κοινότητες ιδιαίτερα για μεγαλύτερους ανθρώπους. Και νομίζω ότι υπάρχει όλο και περισσότερο για πυρηνικές οικογένειες.» [21] Και η Ingrid από τη Στοκχόλμη επιβεβαιώνει ότι «στη Σουηδία είανι όλο και πιο κοινό να μην έχεις καθόλου ανθρώπους γύρω σου καθώς γερνάς. Γι’αυτό αποφάσισα να μετακομίσω σε έναν τέτοιο συνεταιρισμό κατοικίας.» [22] Οι συνεταιρισμοί κατοικίας έχουν το πλεονέκτημα ότι μπορούν να συμβάλλουν στην ενσωμάτωση των ηλικιωμένων ή των ανθρώπων με ειδικές ανάγκες στην ευρύτερη κοινωνία, αντί να τους απομονώνουν. [23]

Συμπέρασμα Καθώς αυτό το σύντομο δοκίμιο πλησιάζει στο τέλος, πρέπει να επισημανθούν ορισμένα συμπερασματικά σχόλια. Όπως έδειξα, το μοντέλο συνεταιρισμού κατοικίας προσφέρει απαντήσεις σε κάποια από τα κύρια προβλήματα του σύγχρονου αστικού περιβάλλοντος: την κατάρρευση της κοινότητας και την εξατομίκευση της ζωής. Λόγω χώρου δεν μπόρεσα να ανπτύξω την ιδέα με λεπτομέρεια, αλλά είναι σημαντικό να τονιστούν ορισμένα χειροπιαστά παραδείγματα του πώς οι κοινότητες που είναι «σαν χωριά» βοηθάνε τους ανθρώπους να απολαύσουν τον ελεύθερο χρόνο τους σε υλικό και κοινωνικό επίπεδο. Η επιτυχία του συνεταιρισμού κατοικίας συνίσταται στο ότι δίνει πρακτικές λύσεις σε προβλήματα που πολλοί πολίτες αντιμετωπίζουν σήμερα. Για να δώσω ένα μικρό παράδειγμα, πολλοί άνθρωποι μαγειρεύουν μόνο τρεις ή τέσσερις φορές το μήνα, εξοικονομώντας περίπου μία ώρα την ημέρα, για να ασχοληθούν με κάποιο χόμπυ, να ξεκουραστούν ή περάσουν χρόνο με τα παιδιά τους, τους συντρόφους, ή τους φίλους τους. Πολλοί γείτονες βοηθάνε ο ένας τον άλλο πηγαίνοντας τα παιδιά στο σχολείο ή παίρνοντάς τα από αυτό, έτσι ώστε ο χρόνος πριν ή μετά από τη δουλειά να χρησιμοποιείται πιο αποτελεσματικά. Η χρήση από κοινού των αυτοκινήτων, των εργαλείων, οι τράπεζες εθελοντικού χρόνου (time banking), οι ομάδες αγορών, κλπ., συμβάλλουν στην εξοικονόμηση χρόνου, χώρου και χρήματος, ενώ ταυτόχρονα βελτιώνουν τις

re-public-2.indd 74

20/02/2010 11:48

κοινωνικές σχέσεις. Τελικά πρέπει να τονιστεί ότι κάθε κάτοικος της συνεταιριστικής κατοικίας έχει πάντα την ευκαιρία να κρατήσει αποστάσεις από την κοινότητα και να απολαύσει τον χρόνο του στον ιδιωτικό του χώρο. Το να ξαναχτίσεις την κοινότητα δεν είναι όμως καθόλου εύκολο. Γιατί δε μένουμε όλοι σε γειτονιές συνεταιρισμού κατοικίας; Αυτή η ερώτηση μας οδηγεί να υπογραμμίσουμε το κύριο νομίζω πρόβλημα που αντιμετωπίζουν ακόμα οι συνεταιρισμοί κατοικίας: Σε μια υπερ-ατομιστική κοινωνία, η μεγαλύτερη πρόκληση που αντιμετωπίζουμε είναι να μάθουμε, ή ίσως να ξαναμάθουμε, τη διαδικασία ομαδικής λήψης αποφάσεων μαζί με τα άλλα μέλη μιας κοινότητας. Ζητήματα που σχετίζονται με την εκπαίδευση των παιδιών, την επίβλεψη των συνηθισμένων εργασιών του νοικοκυριού, τη διαχείριση του προϋπολογισμού της κοινότητας, και άλλα συναφή, είναι στην πραγματικότητα σημαντικά ζητήματα που δεν είμαστε πια συνηθισμένοι να συζητάμε με τους γείτονές μας. Αν σκεφτούμε ότι ζούμε όλο και περισσότερο σε πολυπολιτισμικές κοινωνίες, αυτή είναι ίσως η μεγαλύτερη πρόκληση. Οι πολλές κοινότητες συνεταιριστικών κατοικιών που ήδη λειτουργούν αντιπροσωπεύουν πάντως μια σημαντική πηγή γνώσης από την οποία μπορούμε να μάθουμε. Σημειώσεις [1] McCament, K. & Durrett, C. (1993), Cohousing: A contemporary approach to housing Ourselves, Ten Speed Press; Meltzer, G. (2005), Sustainable Community: Learning from the cohousing model, Trafford Press. [2] Aristotle (1999), Politics, Οξφόρδη: Oxford University Press. [3] Todorov, T. (2001), Frail happiness: An essay on Rousseau, Pennsylvania University Press. [4] Weber, M. (1958), The City, New-York: Free Press. [5] Strange, S. (1996), The Retreat of the State: Diffusion of power in the world economy, Cambridge University Press. [6] Για ένα παρόμοιο επιχείρημα, βλ. Merrifield, A & Swyngedouw, E. (επιμ.) (1995), The Urbanization of Injustice, Λονδίνο: Lawrence & Wishart; Brenner, N & Keil, R. (επιμ.)(2006), The Global Cities Reader, Λονδίνο: Routledge; Smith, M P (επιμ.) (1992), After modernism: Global restructuring and the changing boundaries of city life, New Brunswick: Transaction. [7] Delanty, G. (2003), Community, London: Routledge [8] Kroger, T & Sipila, J. (επιμ.) (2005), Overstretched : Families up against the demands of work and care, Οξφόρδη: Blackwell; Kaufmann, F (επιμ.) (2002), Family life and family policies in Europe, Οξφόρδη: Oxford University Press. [9] UN (2004), The World Population Prospect. http://www.un.org/esa/population/publications/WPP2004/wpp2004.htm [10] Bugeja, M (2005), Interpersonal divide: The search for community in a technological age, Οξφόρδη: Oxford University Press; Stivers, R. (2004), Shades of loneliness: Pathologies of a technological society, Lanham Rowman & Littlefield. [11] Bergamasco, F & Canossa, G. (2003), Sostenibilità e Integrazione , thesis in architecture, University of Venezia, Italy. [12] McCament, K. & Durrett, C. (1993) op. cit. [13] Συνέντευξη με τον Randi, Trudeslund cohousing, Κοπεγχάγη, Δανία, Ιούλιος 2007. [14] McCament, K. & Durrett, C. (1993) op. cit. [15] Συνέντευξη με την Birgit, Rio Cohousing, Στοκχόλμη, Σουηδία, Ιούλιος 2007. [16] Meltzer, G. (2005), op.cit. [17]dir.groups.yahoo.com/dir/Cultures_Community/Groups/Intentional_Communities/Cohousing [18] http://lists.cohousing.org/mailman/listinfo/cohousing-l [19] Συνέντευξη με τον Randi ,Trudelsund Cohousing, Κοπεγχάγη, Δανία, Ιούλιος 2007. [20] Meltzer, G. (2005), op.cit. [21] Hanne, Dreierbanken cohousing, Odense, Δανία, Ιούλιος 2007. [22] Ingrid, Sodrastation cohousing, Στοκχόλμη, Σουηδία, Ιούλιος 2007. [23] Durrett, C. (2006), Senior Cohousing, Ten Speed Press; Brenton, M. (1998), We’re in Charge: Cohousing Communities of Older People in the Netherlands: Lessons for Britain.

re-public-2.indd 75

20/02/2010 11:48

re-public-2.indd 76

20/02/2010 11:48

Σχεδιάζοντας τους πιο συναρπαστικούς εκπαιδευτικούς αλληλεπιδραστικούς χώρους Krister Gustafsson

Ο στόχος αυτού του κειμένου είναι να εξετάσει τον Globe Trotter («Κοσμογυρισμένο»), τον διαδραστικό, πολυμεσικό εξοπλισμό παιχνιδιού του μουσείου Powerhouse του Σίδνεϋ της Αυστραλίας (Powerhouse Museum), ως μια άσκηση σχεδίασης των πιο αποτελεσματικών τρόπων να μεταδοθεί στο ευρύ κοινό ένα εκπαιδευτικό μήνυμα σχετικό με την υγεία. Ο Κοσμογυρισμένος είναι τμήμα του Μαγικού Κήπου του ιδρύματος MBF, μιας μόνιμης διαδραστικής έκθεσης που έχει γίνει ένας από τους σημαντικότερους πόλους έλξης του Μουσείου από το ξεκίνημά του τον Σεπτέμβριο του 2008.[1] Ήταν ίσως το πρώτο έκθεμα στο είδος του, εμπνέοντας τα παιδιά και αυτούς που τα φροντίζουν να απολαμβάνουν έναν υγιεινό τρόπο ζωής («Υγιής διατροφή και υγιής άσκηση»). Ο εκπαιδευτικός παιδότοπος αναπτύχθηκε σε συνεργασία με κορυφαίους ειδικούς υγείας για να βοηθήσει τους επισκέπτες να αντιμετωπίσουν αποτελεσματικά τα αυξανόμενα προβλήματα υγείας των παιδιών της Αυστραλίας, όπως η παχυσαρκία και ο διαβήτης. Ο πολυαισθητηριακός παιδότοπος υψηλής τεχνολογίας σχεδιάστηκε για να δημιουργήσει έναν ευφάνταστο κήπο με οργανικές καλλιέργειες, όπου τα παιδιά (2-8 ετών) μπορούν να περιπλανηθούν και να μάθουν παίζοντας και πραγματοποιώντας δραστηριότηες που τα κεντρίζουν σωματικά και διανοητικά, όπως για παράδειγμα κυνηγώντας ψάρια σε μια ψηφιακή λίμνη και πεταλούδες ανάμεσα σε ιδιόρρυθμες κολοκύθες! Αυτό που είναι επίσης ιδιαίτερο σε αυτές τις δραστηριότητες είναι ότι έχουν νόημα για μια γκάμα σύγχρονων πολυπολιτισμικών οικογενειών. Ο Κοσμογυρισμένος εξερεύνησε ειδικά αυτά τα θέματα δίνοντας στα παιδιά μια αίσθηση ταξιδιού σε όλο τον κόσμο (εξ’ου και το όνομα), για να ανακαλύψουν υγιεινά παραδοσιακά γεύματα και υγιεινές συνήθειες που αφορούν τις ώρες των γευμάτων σε μέρη από την Ελλάδα μέχρι την Αυστραλία, ακόμα και στην Αλάσκα. Πάντως, το διασκεδαστικό σύστημα ανταμοιβής του απαιτούσε υπομονή για να ενεργοποιηθεί, σε αντίθεση με τα άλλα πολύ δημοφιλή παιχνίδια της παιδικής χαράς.

Μεθοδολογία έρευνας και ανάπτυξης Το κύριο μήνυμα του «Υγιής διατροφή και υγιής άσκηση» διατυπώθηκε με τρόπο ώστε να υποστηρίζεται από επιμέρους θέματα που στόχευαν καλύτερα σε συγκεκριμένα αναδυόμενα ζητήματα, και εξηγούσαν καλύτερα

http://www.re-public.gr/?p=1156

re-public-2.indd 77

20/02/2010 11:48

τι σημαίνει για ένα παιδί να είναι υγιές. Με τον ίδιο τρόπο, ενώ όλος ο παιδότοπος μετέδιδε το κύριο μήνυμα, αποτελούνταν από πολλά αυτόνομα εκθέματα που το κάθε ένα υλοποιούσε ένα ή δύο από τα επιμέρους θέματα. Προκειμένου να δημιουργήσω αυτά τα επιμέρους θέματα και να κατανοήσω τους μελλοντικούς μας επισκέπτες, άρχισα μία προκαταρκτική μελέτη αναδυόμενων πολιτισμικών τάσεων σχετικά με την υγεία των παιδιών και την παιδική ανάπτυξη. Αυτό μου επέτρεψε να βρω τους ειδικούς υγείας που θα μπορούσα να συμβουλευτώ για να δημιουργήσω τα επιμέρους θέματα αλλά και για να διατυπώσω προδιαγραφές. Σε αντίθεση με την τεχνική γλώσσα της μελέτης και των προδιαγραφών, αντιμετωπίσαμε την πρόκληση να δημιουργήσουμε πέντε βασικά υπο-θέματα, που θα ήταν αρκετά απλά ώστε είναι ταυτόχρονα σχετικά με το θέμα και εύκολα κατανοητά. Αυτά μπήκαν στην ακόλουθη σειρά προτεραιότητας και επικυρώθηκαν κατά το στάδιο σύλληψης ιδεών με το Ίδρυμα MBF και τον Δρα Robbie Parker[2]: 1. 2. 3. 4. 5.

Η υγιεινή δραστηριότητα είναι ευχάριστη και σε εσωτερικούς και σε εξωτερικούς χώρους. Υπάρχουν πολλά ωραία φαγητά που σου κάνουν καλό. Το νερό είναι το καλύτερο ποτό. Οι καλές συνήθειες για τις ώρες των γευμάτων σε βοηθάνε να ζεις καλά. Υπάρχουν τρόποι να βοηθήσεις το παιδί σου σα γονιός να τρώει υγιεινά και να απολαμβάνει τη φυσική δραστηριότητα.

Εμπνευσμένος από τις αναμνήσεις της παιδικής μου ηλικίας, όταν ήθελα να σκάψω μαζί με τους φίλους μου μέχρι την Κίνα από την πατρίδα μου, το Γκέτεμποργκ της Σουηδίας, σχεδίασα αρχικά τον Κοσμογυρισμένο να είναι ένα είδος τούνελ που μια ομάδα παιδιών θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει για να εξερευνήσει τα υπο-θέματα 2 και 3 (βλ. παραπάνω). Όμως, το Google Earth[3] αποδείκτηκε πιο κατάλληλο για τα εξοικειωμένα με την τεχνολογία σημερινά παιδιά. Σε αυτό το στάδιο, η εμπειρία της Sylvia Thebud[4] με την υγεία των παιδιών χρησιμοποιήθηκε για να συλλάβουμε καλύτερα την πολυμεσική εμπειρία του Κοσμογυρισμένου και τα συγκεκριμένα οφέλη για την υγεία. Η τελική μορφή του Κοσμογυρισμένου επηρεάστηκε επίσης από ένα μεγάλο κάκτο που περιείχε μία οθόνη και ένα πλήκτρο. Παιδιά ηλικίας 5-8 μπορούσαν να κουνάνε τον κάκτο σαν joystick για να περιστρέφουν έναν παγκόσμιο χάρτη πάνω στην οθόνη, και να πιέζουν το πλήκτρο για να παίξει την ανταμοιβή που είχε τη μορφή μιας πολυμεσικής ιστορίας, παίρνοντας τα παιδιά σε ένα ταξίδι για να επισκεφτούν μια οικογένεια που τρώει και να δουν πώς είναι ένα παραδοσιακό γεύμα. Η πολυμεσική εμπειρία ήταν σχεδιασμένη για να ξυπνήσει την περιέργεια των παιδιών να δοκιμάσουν «παράξενα» φαγητά, να τους δείξει πώς είναι ένα παραδοσιακό γεύμα και να καταπολεμήσει την κατανάλωση τεχνητά ενισχυμένων τροφών. Οι ιστορίες επίσης βοήθησαν την παρουσίαση των μεγάλων αξιών της κοινωνικότητας και του δείπνου μαζί με άλλους.

Αξιολόγηση Ο Μαγικός Κήπος του MBF (MFB Magic Garden) σχεδιάστηκε το 2008 ως μια καλά μελετημένη λύση. Όμως, ο σχεδιασμός προέβλεψε επίσης ότι το σύστημα θα αποτελείται από δομικά στοιχεία (modular system), που θα επιτρέπουν στην ομάδα μας να συντηρεί αλλά και να εκσυγχρονίζει τον παιδότοπο. Ξέραμε ότι αυτό θα χρειαζόταν, με βάση παλιότερες εμπειρίες μας με μόνιμα εκθέματα, αλλά και γιατί οι συμπεριφορές των ανθρώπων αλλάζουν. Κατά το σχεδιασμό του παιδότοπου, είναι επίσης πολύ δύσκολο να φανταστούμε το κάθε πιθανό σενάριο χρήσης.[5] Η συμπεριφορά των επισκεπτών στα αλληλεπιδραστικά στοιχεία του παιδότοπου ήταν επομένως ανοιχτή σε ανάλυση στο πέρασμα του χρόνου. Ο πρώτος γύρος αξιολογήσεων πραγματοποιήθηκε από την ομάδα μας αμέσως μετά τα εγκαίνια του παιδότοπου. Τρεις μήνες αργότερα, το Μουσείο Powerhouse υλοποίησε πιο συγκεκριμένες ερωτήσεις αξιολόγησης.

re-public-2.indd 78

20/02/2010 11:48

Τα βασικά στοιχεία των προδιαγραφών της ομάδας μας (και της διαδικασίας αξιολόγησης) ήταν ότι ο παιδότοπος θα έπρεπε: • • • • • • • • • •

Να είναι άμεσα ελκυστικός στα παιδιά Να επιτρέπει στα παιδιά να μαθαίνουν μέσα από πολυαισθητηριακό παιχνίδι που τα ενθαρρύνει Να χρησιμοποιεί διαδραστικές δραστηριότητες που υποστηρίζουν την ανάπτυξη δεξιοτήτων, την επίλυση προβλημάτων, τη φαντασία, την επικοινωνία και την ανάπτυξη του εγώ Να είναι ασφαλής και κατάλληλος για να προσεγγίσει αποτελεσματικά παιδιά ηλικίας 2 ως 8 ετών Να μπορεί να συντηρείται και να είναι αρκετά ανθεκτικός ώστε να αντέξει 15 χρόνια Να ενθαρρύνει την ομαδική εργασία Να διευκολύνει τους γονείς να συμμετέχουν και να μαθαίνουν Να είναι προσιτός σε παιδιά οποιασδήποτε προέλευσης και υπόβαθρου Να έχει τολμηρό αλλά επίσης οικείο και διαχρονικό σχεδιασμό Να μη χρειάζεται επίβλεψη από το προσωπικό του μουσείου

Αυτές οι προδιαγραφές δοκιμάστηκαν με εστιασμένη παρατήρηση και συντήρηση των διαδραστικών στοιχείων του παιδότοπου. Η δεύτερη αξιολόγηση που έγινε από το Μουσείο εστίασε στις πτυχές κοινωνικής μάθησης των προδιαγραφών: • • •

Κοινωνική μάθηση σημαίνει ότι οι διαδραστικές δραστηριότητες ενθαρρύνουν παιδιά διαφορετικών προελεύσεων και υπόβαθρου να επιλύουν προβλήματα μεταξύ τους ή με τους γονείς τους μέσω συζητήσεων για το περιεχόμενο. Δομική μάθηση σημαίνει ότι οι διαδραστικές δραστηριότητες παρέχουν τα εργαλεία και τα παραδείγματα για να είναι κανείς δημιουργικός και στα εκθέματα και στο σπίτι. Μάθηση πολλαπλής νοημοσύνης σημαίνει ότι οι διαδραστικές δραστηριότητες ήταν ευχάριστες για όλα τα παιδιά, κεντρίζοντας και διευκολύνοντας μεθόδους μάθησης για τις διανοητικές τους δεξιότητες.

Προκειμένου να συγκεντρωθούν τα στοιχεία της στατιστικής ανάλυσης, πραγματοποιήθηκε χρονομέτρηση της ενασχόλησης των επισκεπτών με τη διαδραστική έκθεση και τους τέθηκαν σχετικές ερωτήσεις.

Αποτελέσματα και Υλοποιήσεις Αφού λειτούργησε ο Κοσμογυρισμένος, ανακαλύψαμε (όπως αναμενόταν) ότι η διαδραστική έκθεση θα πετύχαινε τους κύριους στόχους της με μεγάλη επιτυχία και δημοτικότητα. Τα παιδιά ασχολούνταν ομαδικά με ασφάλεια και οι γονείς ενθαρρύνονταν να λειτουργούν ως μεσολαβητές.[6] Όμως, παρά τη διαδραστική, ενθαρρυντική ομαδική εργασία, το πλήκτρο περιόριζε επίσης το παιχνίδι των πολυμεσικών εφαρμογών σε ένα παιδί κάθε φορά, και 9 από τα 16[7] παιδιά που μελετήθηκαν[8] δεν μπόρεσαν να συνδέσουν το σκοπό του κουμπιού με την πολυμεσική εμπειρία. Αφότου επαναπρογραμματίσαμε τον Κοσμογυρισμένο να παίζει τις πολυμεσικές ιστορίες ανεξάρτητα από το κουμπί, ο Κοσμογυρισμένος έγινε πιο αυθόρμητος.[9] Ορισμένα παιδιά είχαν επίσης την τάση να χτυπάνε το κουμπί, προσπαθώντας να βγούν από τις πολυμεσικές ταινίες κινουμένων σχεδίων των 12 δευτερολέπτων, ίσως για να δούνε μια άλλη ιστορία για τις διατροφικές συνήθειες. Αυτό μας έκανε να συνειδητοποιήσουμε ότι ενδεχομένως μεταφέραμε το μήνυμα πολύ πιεστικά και δεν είχαμε απήχηση στην ποικιλία των μεθόδων μάθησης των παιδιών. Παιδιά που ερχόταν στον παιδότοπο για πρώτη φορά, πατούσαν πρώτα το κουμπί για να πάρουν μια πρώτη γενική ιδέα του εκθέματος.[10] Αυτό μας έκανε να αναρωτηθούμε αν ο σχεδιασμός θα μπορούσε να

re-public-2.indd 79

20/02/2010 11:48

βελτιωθεί για να επιβραβεύει τους «νεοφερμένους» και να τραβήξει την προσοχή τους την πρώτη φορά, αλλά και αρκετά για να τους οδηγήσει σε πιο ουσιαστική ενασχόληση. Ο Κοσμογυρισμένος ήταν επίσης ανθεκτικός από κάθε άποψη, εκτός από το γεγονός ότι τα καλώδια που τροφοδοτούσαν την πολυμεσική εφαρμογή μπορούσαν να κοπούν. Η δουλειά του «ντέτεκτιβ» που προσπαθεί να προσδιορίσει την αιτία των κομμένων καλωδίων ήταν πάντα ενδιαφέρουσα, καθώς ο ένοχος ήταν πάντα βολικά εξαφανισμένος, μέχρι την ημέρα που είδαμε μια ομάδα τεσσάρων παιδιών να προσπαθούν ομαδικά να στρίψουν τον Κοσμογυρισμένο πιο πέρα απ΄όσο είχα φανταστεί ότι θα ταξίδευε με τη σχεδίασή μου! Μία διαδραστική εγκατάσταση πρέπει πάντα να έχει χιούμορ όπου αρμόζει, για να διευκολύνει τη συμμετοχική μάθηση. Ένας τρόπος για να επιτυγχάνεται αυτό είναι να διευκολύνονται οι άνθρωποι να ασκούν κριτική, να παρατηρούν ή να δημιουργούν το δικό τους νόημα για τη διαδραστική εφαρμογή και το περιεχόμενό της ανατρέποντας το σκοπό ή τα μηνύματά της. Είναι αναπόφευκτο βέβαια ότι έτσι κάποιες αδυναμίες του σχεδιασμού θα χρησιμοποιηθούν με ακραίο τρόπο, αλλά αυτές μπορούμε σκόπιμα να τις εκμεταλλευτούμε προς όφελος μιας καλύτερης διαδραστικής εφαρμογής που γίνεται πιο δημοφιλής και πλουσιότερη με περιεχόμενο που έχει προκύψει από τους χρήστες. Σε μία πρόσφατη ομιλία[11] στο Μουσείο Powerhouse, η Nina Simon έδειξε με πολύ διαφωτιστικό τρόπο στο κοινό της πώς το You Tube[12] ενθάρρυνε τη μετατροπή των θεατών σε συμμετέχοντες κριτικούς και ψηφοφόρους που βοήθησαν, μέσω ψήφων και σχολίων, να οργανωθούν και να αποκτήσουν πλουσιότερο νόημα τα βίντεο. Με τον ίδιο τρόπο, ο Κοσμογυρισμένος ενθάρρυνε τη συζήτηση για το περιεχόμενο, κι έτσι βοήθησε τα παιδιά και τους γονείς να προσδώσουν πλουσιότερο νόημα και να οργανώσουν τις εμπειρίες τους και τις εμπειρίες άλλων επισκεπτών ώστε το περιεχόμενο να γίνει πιο χρήσιμο για την κοινότητα οικογενειών παρόμοιας νοοτροπίας.[13] Το περιεχόμενο που προκύπτει από τους χρήστες και συνεχώς βελτιώνει το έκθεμα είναι μια πολύ επίκαιρη λύση σε μια εποχή που γίνεται αντιληπτό ότι η υγεία των παιδιών βρίσκεται σε φάση μετάβασης και υπάρχουν αρκετές απόψεις ειδικών απ’όλο τον κόσμο για αυτό το θέμα. Όπως σε πολλές πλατφόρμες κοινωνικών δικτύων, μεγάλο μέρος του περιεχομένου που παράγεται από τους χρήστες θα μπορούσε να είναι χωρίς νόημα, αλλά ο Κοσμογυρισμένος θα μπορούσε επίσης να σχεδιαστεί για να ενθαρρύνει τον καθένα να έχει ισότιμη γνώμη στις υπο-ενότητες, καθιστώντας έτσι εξίσου προσιτές την κοινή γνώμη (σκέψεις, ειδήσεις, συμβουλές, αστείες ιδέες, ενθάρρυνση και προβληματισμούς) με την εξειδικευμένη γνώμη των ειδικών.[14] Έτσι προκύπτει η άποψη να γίνει η διαδραστική έκθεση ένα δημοφιλές σημείο κοινωνικής συνάθροισης, όπου οι άνθρωποι μπορούν να εμπνέονται από τις ιστορίες των άλλων (είτε ειδικών, είτε παιδιών), χωρίς να πάψουν να έχουν πρόσβαση σε εξειδικευμένη γνώση στα πλαίσια της κοινότητάς τους, προκειμένου να έχουν έναν πιο υγιεινό τρόπο ζωής.

Βελτιωμένες σχεδιαστικές ιδέες Ο Κοσμογυρισμένος θα ήταν ίσως πιο αυθόρμητη δραστηριότητα αν ήταν υδρόγειος σφαίρα που τα παιδιά θα μπορούσαν να στρέφουν (ίσως ένα γιγαντιαίο πορτοκάλι με τον παγκόσμιο χάρτη αποτυπωμένο στη φλούδα του). Τοποθετημένος έξω, θα μπορούσε να είναι ένας τεράστιος μεγεθυντικός φακός (με ενσωματωμένη οθόνη) που θα μοιραζόταν τις ιστορίες κινουμένων σχεδίων με τα παιδιά κάθε φορά που η σφαίρα θα σταματούσε. Οι νεοφερμένοι θα διασκέδαζαν, θα είχαν άμεσο feedback για οποιαδήποτε μορφή αλληλεπίδρασης, και στη συνέχεια, όσο περισσότερο το παιδί ασχολούνταν, επιπλέον feedback σχετικό με τη συγκεκριμένη υποενότητα. Παρ’όλ’αυτά, η πιο καίρια λύση για την κοινωνική μάθηση θα ήταν αν τα παιδιά και οι γονείς μπορούσαν να αναδημιουργήσουν το χώρο τους μέσα σε μία κάψουλα, για να έχουν άμεση εμπειρία των γαστριμαργικών εθίμων άλλων πολιτισμών και να παίξουν σχετικά παιχνίδια ρόλων. Ψηφιακές προβολές πάνω σε τοίχους θα

re-public-2.indd 80

20/02/2010 11:48

δημιουργούσαν την ατμόσφαιρα του ταξιδιού και ταυτόχρονα θα δημιουργούσαν το σκηνικό ενός σπιτιού μιας οικογένειας στην Αθήνα, για παράδειγμα, και ένα πίνακας που θα προβαλλόταν ψηφιακά θα επέτρεπε σε πολλούς χρήστες να παίξουν ρόλους, όπως να στρώσουν το τραπέζι ή να καταναλώσουν το φαγητό. Χρήσιμες συμβουλές θα μπορούσαν να έχουν τη μορφή επισκεπτών στους οποίους θα απευθύνονταν ανοιχτές ερωτήσεις για να σκεφτούν πώς και τι τρώνε και να θέσουν τις ίδιες ερωτήσεις σε άλλους επισκέπτες. Τα παιδιά θα μπορούσαν να καταγράψουν/μαγνητοφωνήσουν τις ιστορίες και να ανεβάσουν φωτογραφίες[15] καταπληκτικών φαγητών και τόπων για να τις ανακαλύψουν άλλες οικογένειες, δημιουργώντας έτσι ένα «ακατάστατο»[16] περιβάλλον, πλούσιο σε περιεχόμενο και ενδεχομένως νέες ομάδες τακτικών επισκεπών θα ενοποιηθούν από κοινές γαστριμαργικές απολαύσεις. Θα μπορούσε ακόμα να είναι ένας χώρος όπου τα παιδιά θα μπορούσαν να συναντηθούν με ασφάλεια για να μοιραστούν τις συναρπαστικές πολιτισμικές τους διαφορές και τη ματιά τους απέναντι στα υγιεινά διατροφικά έθιμα, υποστηρίζοντας τέτοια εκπαιδευτικά προγράμματα. Όπως επισήμανε στην ομιλία της η Nina Simon[17], μερικά από τα πιο αποτελεσματικά ντιζάιν βασίζονται στο μοντέλο ενός κοινοτικού κέντρου και στις αξίες που οι άνθρωποι θέτουν προς συζήτηση. Κάτι ανάλογο εμφανίζεται και στα κείμενα της Josephine Green[18], σύμφωνα με την οποία η δημιουργία ντιζάιν που χρησιμοποιούν απρόσκοπτα την τεχνολογία για να εκφράσουν την ταυτότητα μιας κοινότητας είναι ένας πολύ ισχυρός τρόπος για να έχει κανείς απήχηση σε αυτή την κοινότητα και να την εμπλέξει ενεργά.

Συμπεράσματα Η τεχνολογία μιας διαδραστικής εφαρμογής όπως ο Κοσμογυρισμένος θα πρέπει να διευκολύνει την αφήγηση ιστοριών, επιτρέποντας στο περιεχόμενο να εμπνέει το είδος της αλληλεπίδρασης μεταξύ των ανθρώπων μιας κοινότητας, Έτσι, όλες οι διαδραστικές εφαρμογές που σχετίζονται με την υγεία έχουν τη δυνατότητα να προσφέρουν ένα συναρπαστικό μήνυμα, το οποίο θα ενσωματώνεται και θα επεξηγείται περαιτέρω στις συζητήσεις των ανθρώπων μιας κοινότητας, ανεξάρτητα αν είναι ειδικοί ή όχι. Σημειώσεις [1] Το Ίδρυμα MFB (MBF Foundation) είναι ένας φιλανθρωπικός οργανισμός που υποστηρίζει κοινοτικές πρωτοβουλίες υγείας. Ο δικτυακός τόπος του παιδότοπου είναι: http://play.powerhousemuseum.com/whatson/magic_garden.php [2] Ο Δρ Robert J. Parker, Διευθυντής Τμήματος και Εργοφυσιολόγος, Ινστιτούτο Αθλητικής Ιατρικής του Νοσοκομείου Παίδων (CHISM) στο Westmead της Αυστραλίας. [3] Μία πλατφόρμα on-line λογισμικού, που επιτρέπει στο χρήστη να βρει και να δει τοποθεσίες οπουδήποτε στον πλανήτη. [4] Sylvia Thebud, μεταπτυχιακό Πολιτισμικών Σπουδών και πρώην νοσοκόμα παιδιών. [5] Ένα σενάριο χρήσης είναι μια περιγραφή (σε μορφή ιστορίας) μιας κατάστασης που δείχνει πώς θα συμπεριφερθεί ένα άτομο και πώς θα αλληλεπιδράσει με ένα αντικείμενο. [6] Σχεδόν 75% των γονιών έπαιξαν και μίλησαν με τα παιδιά τους στο Μαγικό Κήπο του MBF, δεν έχουμε όμως συγκεκριμένο αριθμό για τον Κοσμογυρισμένο. Έρευνα Αξιολόγησης και Κοινού (EAR 2008), “The Magic Garden: MBF Foundation Healthy Kids Unit Preliminary Evaluation Report. September – October 2008 School Holidays.”, PHM. [7] Αυτό ήταν ένα αντιπροσωπευτικό δείγμα παιδιών που παρατηρήθηκε σε περίοδο σχολικών διακοπών, και σε περίοδο σχολείου κατά τη διάρκεια πρωινών και απογευματινών επισκέψεων. [8] EAR 2008. [9] Βασισμένο σε δικές μου παρατηρήσεις το Μάρτιο του 2009. [10] Η παλιότερη εμπειρία από την κατασκευή παιδότοπων στο μουσείο Powerhouse έχει δείξει ότι παιδιά που είναι νέα σε έναν παιδότοπο συχνά αλληλεπιδρούν σύντομα και τυχαία με κάθε έκθεμα, για να πάρουν μια γενική ιδέα. [11] Ομιλία της Nina Simon στο μουσείο Powerhouse του Σίδνεϋ, 2009, http://www.powerhousemuseum.com/dmsblog/index. php/2009/12/11/nina-simon-the-participatory-museum-powerhouse-museum-91209/ [12] Το You Tube είναι μία διαδικτυακή πλαφόρμα που επιτρέπει στους ανθρώπους να εκπέμπουν βίντεο που έχουν δημιουργήσει οι ίδιοι, καθώς και να βλέπουν και να σχολιάζουν τα βίντεο άλλων, και να ψηφίζουν γι’αυτά.

re-public-2.indd 81

20/02/2010 11:48

[13] Μία κοινότητα είναι οποιοδήποτε κοινωνικό δίκτυο ανθρώπων που μοιράζονται κάτι και μπορεί να υφίσταται σε οποιαδήποτε μορφή, φυσική, πνευματική ή διαδικτυακή. [14] Ένα τέτοιο ανοιχτό κοινωνικά ντιζάιν θα έπρεπε να έχει μηχανισμούς ασφαλείας ώστε να μη δίνει συγκεκριμένες ιατρικές συμβουλές και να εμπνέει τους ανθρώπους να έχουν ενεργό ενδιαφέρον για την υγεία των παιδιών. [15] Ηχογραφήσεις τις οποίες διαχειρίζεται και φιλτράρει το μουσείο ανάλογα με την καταλληλότητά τους. [16] «Ακατάστατο» (“messy”) είναι μια ενθαρρυντική λέξη για να περιγράψει κανείς ένα χώρο πλούσιο σε δραστηριότητα και περιεχόμενο, η οποία χρησιμοποιείται συχνά από τη σύμβουλο του μουσείου Elaine Heumann Gurian, http://www.egurian.com [17] Ομιλία της Nina Simon στο μουσείο Powerhouse του Σίδνεϋ, 2009. [18] Josephine Green, 2007, Democratizing the future: Towards a new era of creativity and growth.

Ευχαριστίες στους: Melanie Pitkin, Nyein Aung. Φωτογραφία: Marinco Kojdanovski. Αναπαράγεται με την άδεια του Powerhouse Museum, Σίδνεϋ.

re-public-2.indd 82

20/02/2010 11:48

Στρατηγική συμμετοχικής διακυβέρνησης για παροχή αστικών υπηρεσιών Saleh Ahmed

Η φύση της αστικής πολιτικής στις αναπτυσσόμενες χώρες χαμηλού εισοδήματος είναι πολύ επισφαλής. Περιορισμένες θεσμικές δυνατότητες και ανεπαρκείς πόροι συνήθως οδηγούν σε κακή διαχείριση και επηρεάζουν την ποιότητα ζωής. Οι φτωχοί είναι τα κύρια θύματα αυτής της κατάστασης. Αυτό το κείμενο επισημαίνει τον αποτελεσματικό ρόλο των πρωτοβουλιών και της εμπλοκής των πολιτών για τη διαμόρφωση καινοτόμου και τοπικά προσαρμόσιμου σχεδιασμού υπηρεσιών, στο πλαίσιο μιας πόλης μεσαίου μεγέθους σε μια αναπτυσσόμενη χώρα χαμηλού εισοδήματος.

Υπόβαθρο της μελέτης Οι πόλεις είναι σήμερα ο τόπος κατοικίας για σχεδόν το μισό πληθυσμό της γης. Μέσα στα επόμενα τριάντα χρόνια, το μεγαλύτερο μέρος της αύξησης του παγκόσμιου πληθυσμού κατά δύο δισεκατομμύρια αναμένεται να πραγματοποιηθεί σε πόλεις των αναπτυσσόμενων χωρών. Είναι ίσως φυσιολογικό να φανταστούμε έναν κόσμο όπου ο καθένας ζει σε μεγαλουπόλεις ή πρωτεύσουσες όπως το Σάο Πάολο, η Πόλη του Μεξικού, η Ντάκα, το Μουμπάι ή το Λάγκος. Σίγουρα οι μεγάλες πόλεις θα παίξουν σημαντικό ρόλο στην απορρόφηση της αναμενόμενης ανάπτυξης. Αλλά, παρά τη διαδεδομένη αντίληψη που συνηγορεί για το αντίθετο, ένα μεγάλο μέρος της αύξησης του αστικού πληθυσμού θα συμβεί σε μικρότερες πόλεις και κωμοπόλεις. (Cohen, 2008) Αυτή η δραματική αλλαγή θα είναι ιδιαίτερα σημαντική για τον αστικό πληθυσμό σε αναπτυσσόμενες χώρες χαμηλού εισοδήματος, γιατί αυτός ο πληθυσμός είναι ιδιαίτερα μη προνομιούχος από πολλές απόψεις. Η αποτελεσματική διακυβέρνηση είναι προαπαιτούμενο για τη διαχείριση αυτής της εντυπωσιακής αστικής μεταμόρφωσης. Στις αναπτυσσόμενες χώρες χαμηλού εισοδήματος υπάρχει ένα κοινό χαρακτηριστικό. Η αναπτυξιακή τους οικονομία και οι επενδύσεις εστιάζουν κυρίως στις μεγαλουπόλεις και στις πρωτεύουσες, γιατί οι μεγαλουπόλεις και οι πρωτεύουσες είναι τα οικονομικά και πολιτικά κέντρα. Τα σενάρια για το Μπαγκλαντές έχουν συναφή

http://www.re-public.gr/?p=1175

re-public-2.indd 83

20/02/2010 11:48

χαρακτήρα και ακολουθούν παρόμοια μοντέλα. Από την ανεξαρτησία του Μπαγκλαντές το 1971, η πρωτεύουσα Ντάκα έγινε το επίκεντρο όλων των αναπτυξιακών πρωτοβουλιών κάτω από όλα τα πολιτικά και στρατιωτικά καθεστώτα. Κατά συνέπεια, η αστική διαχείριση σε άλλες μικρότερες πόλεις είχε πάντα χαμηλότερη προτεραιότητα, ή ακόμα παραβλεπόταν εντελώς. Από την άλλη πλευρά, ο δραματικός ρυθμός των δημογραφικών, οικονομικών και κοινωνικών αλλαγών υπερφόρτωσε σημαντικά τις δυνατότητες των τοπικών αρχών, ακόμα και σε πόλεις μεσαίου μεγέθους. Πρόκειται βασικά για ένα ζήτημα διαχείρισης που απαιτεί ενεργό συνεργασία μεταξύ κυβερνητικών υπηρεσιών και αυτών που χρησιμοποιούν τις υποδομές, καθώς και φορέων του ιδιωτικού τομέα. Οι μορφές της συμμετοχής των χρηστών περιλαμβάνουν συνεισφορές σε αναπτυξιακά έργα, άτυπες διαδικασίες βελτίωσης υπηρεσιών, αλλά και συνεργασία στη διαχείριση της παροχή υπηρεσιών. Μια εναλλακτική λύση στην πλήρη ιδιωτικοποίηση θεωρείται η σύμπραξη Δημόσιου και Ιδιωτικού τομέα (PublicPrivate Participation/PPP), όπουη κυβέρνηση και οι ιδιωτικές εταιρείες αναλαμβάνουν απο κοινού ευθύνη για την παροχή αστικών υπηρεσιών. (Ahmed & Ali, 2004) Στην πράξη, η συνεργασία μεταξύ δημόσιου και ιδιωτικού τομέα δεν είναι καθόλου εύκολο να επιτευχθεί. Ένα συγκεκριμένο υποστηρικτικό περιβάλλον είναι απαραίτητο για να δημιουργηθεί εμπιστοσύνη και αμοιβαία ικανοποιητική σχέση εργασίας. Επομένως, στο πλαίσιο πολλών αναπτυσσόμενων χωρών χαμηλού εισοδήματος, η σύμπραξη Δημόσιου και Ιδιωτικού τομέα μπορεί να οριστεί ως η αμοιβαία εμπιστοσύνη και η παράλληλη σχέση εργασίας μεταξύ δημόσιου και ιδιωτικού τομέα για την κατασκευή δημόσιων υποδομών ή για την παροχή δημόσιων υπηρεσιών όπου οι πόροι, το ρίσκο και οι ευθύνες μοιράζονται μεταξύ όλων των εμπλεκόμενων. (Perez-Ludena, 2009) Είναι μία διαρκής συνεργατική προσπάθεια μεταξύ του δημόσιου και του ιδιωτικού τομέα για να επιτευχθεί ένας κοινός στόχος ενώ ταυτόχρονα οι δύο πλευρές προωθούν τα δικά τους ιδιαίτερα συμφέροντα. (Pessoa, 2008) Σε ιδανικές καταστάσεις, ο κάθε εταίρος μοιράζεται την ευθύνη και έχει πρόσβαση σε διαφορετικές φάσεις του σχεδιασμού, της διαχείρισης και της υλοποίησης. Έτσι θα πρέπει να υπάρχουν κάποιες μορφές αποδεκτών αλληλεπιδράσεων. Θα μπορούσε για παράδειγμα να υπάρχει μια συμφωνία για συγκεκριμένους στόχους, καθώς και καταμερισμός εργασίας για την επίτευξη των συνολικών στόχων. Σε πολλά μέρη του κόσμου, η σύμπραξη Δημόσιου και Ιδιωτικού τομέα είναι επίσης μια επίπονη διαδικασία. (Perez-Ludena, 2009) Η περίπτωση του Μπαγκλαντές δε διαφέρει πολύ. Αλλά μέσω μιας αλληλεπίδρασης σε λογικά πλαίσια, είναι δυνατό να προωθηθεί μια συμμετοχική στρατηγική για τη βελτίωση των παροχών των δημοτικών υπηρεσιών. Αυτό το κείμενο παρουσιάζει ένα τοπικά προσαρμόσιμο μοντέλο σύμπραξης Δημόσιου και Ιδιωτικού τομέα ως απόδειξη καινοτόμου σχεδιασμού υπηρεσιών για την Κούλνα, μια μεσαίου μεγέθους πόλη του Μπαγκλαντές.

Δημοτική Διαχείριση Στερεών Αποβλήτων Η Δημοτική Διαχείριση Στερεών Αποβλήτων περιλαμβάνει όλες τις φάσεις της συλλογής, ανακύκλωσης, επεξεργασίας και απόρριψης απορριμμάτων. Όλες οι δραστηριότητες σχετικά με έλεγχο, συλλογή, μεταφορά επεξεργασία και απόρριψη απορριμμάτων ακολουθούν τις βέλτιστες αρχές δημόσια υγείας, οικονομικών, μηχανικής, προστασίας περιβάλλοντος, αισθητικής και άλλων περιβαλλοντικών παραγόντων. Περιλαμβάνει επίσης όλες τις διαδικασίες από την πηγή μέχρι την τελική απόρριψη/απόθεση, που δε θα πρέπει να έχει βλαβερές συνέπειες στο περιβάλλον ή τουλάχιστο περιβαλλοντικές επιπτώσεις που δε θα μπορούσαν να ενσωματωθούν σε οποιεσδήποτε φυσικές, τεχνικές ή κοινωνικές δραστηριότητες. Αυτή η διαχείριση περιλαμβάνει όλες τις

re-public-2.indd 84

20/02/2010 11:48

παρεπόμενες διοικητικές, οικονομικές, νομικές και κατασκευαστικές ή μηχανολογικές λειτουργίες. (Rahman, 2005)

Η περιοχή: Δημοτική Εταιρεία της πόλης Κούλνα (Khulna) Η Κούλνα (Khulna) θεωρείται μία πόλη μεσαίου μεγέθους για το Μπαγκλαντές, αν και έχει πληθυσμό πάνω από ένα εκατομμύριο και ο ρυθμός αύξησης του πληθυσμού είναι περίπου 5% ετησίως. Η περιοχή της πόλης καταλαμβάνει περίπου 70 τετραγωνικά χιλιόμετρα και το ποσοστό των νοικοκυριών χαμηλού εισοδήματος είναι περίπου 30%. Η Κούλνα έγινε Δήμος το 1884 και έγινε Οργανισμός Πόλης (City Corporation) μετά από 100 χρόνια, το 1984. Η βιομηχανοποίηση ξεκίνησε στη δεκαετία του εξήντα. (Ahmed, 2002)

Χαρακτηριστικά των Στερεών Αποβλήτων Τα ιδιωτικά νοικοκυριά είναι οι κύριες πηγές δημοτικών στερεών αποβλήτων στην περιοχή της Κούλνα. Σχεδόν 80% των αποβλήτων προέρχονται από οικιακές πηγές και περιλαμβάνουν οργανικά, ανόργανα μη επικίνδυνα και ανόργανα επικίνδυνα απόβλητα. (Salequzzaman et.al., 2005) Τα βασικά χαρακτηριστικά των στερεών αποβλήτων ποικίλουν ανάλογα με την τοποθεσία, το επίπεδο των εισοδημάτων και το βιοτικό επίπεδο των νοικοκυριών, τις ενεργειακές πηγές και την κατανάλωση, ενώ επίσης διαφέρουν ανάλογα με τις εποχές και τις συγκυρίες. Η ποσότητα της παραγωγής αποβλήτων αυξάνεται κατά την εποχή των βροχών, όταν πολλοί άνθρωποι τρώνε λαχανικά και φρούτα όπως τα μάνγκο και τα τζάκφρουτ. (Murtaza, 2001) Όπως πολλές άλλες πόλεις μεσαίου μεγέθους και χαμηλών εισοδημάτων, η Κούλνα δεν έχει τη δυνατότητα να παρέχει επαρκείς υπηρεσίες στους κατοίκους της, εξ αιτίας οικονομικών και διοικητικών περιορισμών. Η κατάσταση αυτή μπορεί να πάρει πολλές μορφές. Στο τοπικό πλαίσιο, μερικές φορές συμβαίνει επειδή δεν παρέχεται επαρκής αριθμός από κάδους απορριμμάτων και μερικές φορές η θέση των κάδων δεν είναι βολική για τους κατοίκους. Κακός σχεδιασμός των ίδιων των κάδων μπορεί να είναι άλλη μια αιτία του προβλήματος. Μερικές φορές οι δραστηριότητες που αφορούν απόρριψη απορριμμάτων από άλλους οργανισμούς ή φορείς δεν συντονίζονται όπως πρέπει με τις δραστηριότητες του δημοτικού συστήματος διαχείρισης. Ταυτόχρονα, οι υπάλληλοι του Δήμου (συλλέκτες απορριμμάτων) που είναι επιφορτισμένοι με τη συλλογή και την απόρριψη των στερεών αποβλήτων δεν ακολουθούν τις καθορισμένες πρακτικές υγιεινής. (Murtaza, 2001) Φάνηκε λοιπόν ότι μία πιο συνεργατική και συμμετοχική στρατηγική διακυβέρνησης ήταν επειγόντως αναγκαία. Όπου λειτουργούν πολλοί φορείς, είναι αναγκαίο ένα ξεκάθαρο πλαίσιο που να παρέχει σαφείς και σταθερούς κανόνες εξουσίας, λειτουργίας και πόρων. Στην πράξη, αυτοί οι κανόνες είναι συχνά ασαφείς, αμφισβητούμενοι και απρόβλεπτοι. Προβλήματα προκύπτουν πολύ συχνά όταν μη-εκλεγμένοι αναπτυξιακοί φορείς με πολλές δραστηριότητες διασταυρώνονται με τις λειτουργίες των τοπικών αρχών, αποκτούν πρόσβαση σε τοπικούς πόρους ή περιουσιακά στοιχεία και επιβάλλουν κόστος συντήρησης για εγκατεστημένες υποδομές χωρίς να λογοδοτούν στην τοπική κοινωνία. Στις περισσότερες από αυτές τις περιπτώσεις, οι δημόσιες υπηρεσίες δεν έχουν τη δυνατότητα να συντονίσουν την ποικιλία των ιδιωτικών φορέων, των Μη-Κυβερνητικών Οργανώσεων και άλλων τοπικών οργανώσεων για να επιτύχουν τους στόχους της πολιτικής. Επομένως, προκύπτουν διάφορα ζητήματα που πρέπει να συζητηθούν. Ποιός θα μπορούσε να εμπλακεί σε μια συνεταιριστική διαδικασία για τη συμμετοχική, κοινοτική διαχείριση των στερεών αποβλήτων στην περιοχή της Κούλνα; Στις αναπτυσσόμενες χώρες υπάρχει πάντα ο κίνδυνος της περιθωριοποίησης σημαντικών κοινωνικών

re-public-2.indd 85

20/02/2010 11:48

ομάδων ή εμπλεκόμενων, να γίνουν διακρίσεις εις βάρος κάποιων, και να τεθεί σε κίνδυνο η μακροπρόθεσμη βιωσιμότητα και υποστήριξη της διαδικασίας διαχείρισης. Κάθε πολίτης σε ένα Δήμο είναι χρήστης βασικών αστικών υπηρεσιών. Όσον αφορά τον οικιακό χρήστη, είναι συνηθισμένο να αναφερόμαστε στη «συμμετοχή της κοινότητας» για τις δραστηριότητες παροχής υπηρεσιών. Έχει σημασία να επισημάνουμε ότι, όσον αφορά την παροχή βασικών υπηρεσιών, η βασική μονάδα λήψης απόφασης και δράσης είναι πάντα το άτομο ή, με πρακτικούς όρους, το νοικοκυριό. Εκτός από τις κατοικίες, οι χρήστες των υπηρεσιών περιλαμβάνουν τις ιδιωτικές επιχειρήσεις και τους διάφορυς οργανισμούς.

Ανάπτυξη του Πίνακα Συμμετοχής Προκειμένου να αναλύσουμε με ακρίβεια ποιός θα μπορούσε να εμπλακεί σε ένα συμμετοχικό πλαίσιο διακυβέρνησης για την ανάπτυξη των αστικών υπηρεσιών σε μια πόλη μεσαίου μεγέθους σαν την Κούλνα, επινοήσαμε ένα συμμετοχικό πίνακα που περιλαμβάνει ζητήματα ενδιαφέροντος, εμπλοκής και νομοθεσίας. Για την ανάπτυξη του πίνακα, χρησιμοποιήθηκε μια λογική ακολουθία. Η αρχική εργασία ήταν να εντοπιστούν οι πιθανές μεγάλες ομάδες συμφερόντων ή οι εμπλεκόμενοι που ενδιαφέρονταν για τη διακυβέρνηση του δημοτικού οργανισμού. Η γειτονιά Νιράλα (Nirala Neighbourhood Area) ανήκει στη δικαιοδοσία της Κούλνα. Οι πιθανοί συνεταίροι για την προώθηση της συμμετοχικής διακυβέρνησης ήταν η τοπική ομάδα πολιτών NJKS (Nirala Janakallayan Shamity), ο Δημοτικός Οργανισμός της Κούλνα (KCC), η τοπική Μη-Κυβερνητική Οργάνωση Nobarun, το σχολείο, το θρησκευτικό σχολείο και το θρησκευτικό κέντρο. Στη συνέχεια επιλέχτηκαν δέκα δείκτες σχετικοί με την αποτύπωση της υφιστάμενης κατάστασης για τη διαχείριση και παροχή υπηρεσιών στη γειτονιά Νιράλα. Μετά την αρχική αξιολόγηση, έγιναν προσπάθειες να εντοπιστούν και να αξιολογηθούν άλλοι δείκτες που βασίζονται στις επιλογές των ανθρώπων. Εδώ κάποιος θα μπορούσε να προσθέσει ή να αλλάξει τους προτεινόμενους δείκτες ανάλογα με την κρίση του. Η βαθμολογία κυμαίνεται από το 1 μέχρι το 5. Το 1 δηλώνει ένα επίπεδο πολύ χαμηλό (κάτι είναι δραστικά λάθος), το 2 δηλώνει αδύναμο επίπεδο (χρειάζεται περισσότερη αφοσίωση και προσπάθεια), το 3 είναι μέτριο (μπορεί να γίνει πολύ καλύτερο), το 4 είναι καλό (αλλά υπάρχει ακόμα περιθώριο για βελτίωση) και το 5 δίνεται για πολύ καλό επίπεδο. Στον παρακάτω πίνακα, οι αριθμοί προσδιορίστηκαν κατά τη διάρκεια της εμπειρικής μελέτης με ομαδική συζήτηση με τους κατοίκους της περιοχής, δηλαδή μέσω ενός εργαστηρίου. Δείκτης

N.J.K.S

K.C.C.

Μ.Κ.Ο.

Σχολείο

Προθυμία για συμμετοχή Επάρκεια κανόνων και κανονισμών Διαφάνεια της διαμόρφωσης του προϋπολογισμού, των εσόδων και των εξόδων Πρόσβαση σε πληροφορία και διαδικασίες Μηχανισμοί που προσδιορίζουν τις ανάγκες και τις φιλοδοξίες των κατοίκων Επάρκεια της διάθεσης του προϋπολογισμού για βασικές υπηρεσίες

5 3

5 5

4 4

re-public-2.indd 86

1 1

Θρησκευτικό σχολείο 1 1

Θρησκευτικό κέντρο 3 1

20/02/2010 11:48

Δείκτης

N.J.K.S

K.C.C.

Μ.Κ.Ο.

Σχολείο 1

Θρησκευτικό σχολείο 1

Θρησκευτικό κέντρο 4

Χρήση των Μέσων Μαζικής Επικοινωνίας για ανάπτυξη δημόσιας συναίνεσης Συλλογή φόρων, εισοδημάτων και χρεώσεων για υπηρεσίες Ενδιαφέρον σχετικά με την προώθηση της δημοτικής υπηρεσίας Κονωνική αποδοχή σχετικά με την ανάπτυξη συνειδητοποίηση Σύνολο

Από τον παραπάνω πίνακα μπορούμε να δούμε ότι, αν και διαφορετικοί φορείς και ομάδες ενδιαφέροντος έχουν αξιόλογη επιρροή στη συμμετοχική διακυβέρνηση, παρ’όλ’αυτά οι δημόσιες αρχές μπορούν ακόμα να παίξουν ένα ρόλο κλειδί. Στις αναπτυσσόμενες χώρες χαμηλού εισοδήματος, υπάρχει μια αυξανόμενη τάση μεταξύ διαφορετικών διεθνών φορεών, κυβερνήσεων και ιδιωτικών οργανισμών φορέων να δίνουν χαμηλότερη προτεραιότητα στο δημόσιο τομέα σε σχέση με την τοπική ανάπτυξη. Στον πληθυσμό των αναπτυσσόμενων χωρών υπάρχει επίσης η τάση να νομίζουν ότι η πλήρης ιδιωτικοποίηση μπορεί να είναι η πανάκεια για όλα. Αλλά για να γίνει η ανάπτυξη αειφόρος και διαρκής, θα πρέπει να ισχυροποιηθεί η τοπική κυβέρνηση και να αποκτήσει μεγαλύτερη προτεραιότητα. Και αυτό γιατί η ανάπτυξη θα συμβεί τοπικά και οι δημόσιοι φορείς είναι πιο αποτελεσματικοί και έχουν μεγαλύτερη νομιμοποίηση για την υλοποίηση των αλλαγών. Ο παραπάνω πίνακας δείχνει επίσης ότι ο Δημοτικός Οργανισμός της Κούλνα έχει σημαντικό ρόλο στη διαχείριση των στερεών αποβλήτων της περιοχής Νιράλα. Επομένως το επιχείρημα να βελτιωθεί η κατάσταση μόνο με τη βοήθεια της τοπικής ομάδας NJKS ή της Μη-Κυβερνητικής Οργάνωσης Nobarun δεν είναι ρεαλιστικό. Στο Μπαγκλαντές, οι Δημοτικές Αρχές έχουν να παίξουν το μεγαλύτερο ρόλο για το σχεδιασμό και τη δόμηση μιας στρατηγικής συμμετοχικής διακυβέρνησης για καλύτερες αστικές υπηρεσίες. Επομένως, η θεσμική ενίσχυση των τοπικών δημόσιων φορέων πρέπει να είναι ένα από τα κύρια ζητήματα οποιουδήποτε καινοτόμου σχεδιασμού υπηρεσιών.

Συμπεράσματα Ως μια πόλη μεσαίου μεγέθους σε μια αναπτυσσόμενη χώρα χαμηλού εισοδήματος, η Κούλνα ήταν πάντα μη προνομιούχα ως προς την προσέλκυση της προσοχής και των πόρων της κυβέρνησης. Η ποιότητα ζωής ήταν πάντα μη ικανοποιητική. Παρ’όλ’αυτά, λόγω της ολιστικής προσέγγισης στη συμμετοχικότητα, τα τελευταία χρόνια έχει αυξηθεί πολύ η κοινοτική συνοχή. Εκτός από τις αυξημένες κοινωνικές αλληλεπιδράσεις, βελτιώθηκαν επίσης οι δυνατότητες απασχόλησης για τους φτωχούς ανθρώπους μέσω της εμπλοκής τους σε διάφορες φάσεις. Μέσα από αυτό το πλαίσιο διακυβέρνησης που υιοθετήθηκε, η αστική διαχείριση και διακυβέρνηση δεν είναι πια ένας εφιάλτης για το Δημοτικό Οργανισμό. Κατ’επέκταση, η αμοιβαία εμπιστοσύνη μεταξύ των πολιτών και των δημόσιων αρχών έχει βελτιωθεί δραματικά. Αυτό το μοντέλο συνεργασίας αποτελεί πολύ ουσιαστικό υπόβαθρο για την αντιμετώπιση οποιασδήποτε μελλοντικής κρίσης, π.χ. κυκλώνων, πλημμύρων, κλπ. Η ανάπτυξη θα πρέπει να είναι από τη βάση προς τα πάνω. Στις αναπτυσσόμενες χώρες, η διαμόρφωση συναίνεσης είναι ένας όλο και πιο κοινός τρόπος για την επιδίωξη εφικτών, αποτελεσματικών και συμμετοχικών στρατηγικών που θα αντιμετωπίσουν αβέβαιες και αμφιλεγόμενες πολιτικές σχεδιασμού στον αστικό χώρο. Αυτή θα πρέπει να

re-public-2.indd 87

20/02/2010 11:48

θεωρείται μία στρατηγική για την επίλυση συγκρούσεων για διαφοροποιημένα αστικά συμφέροντα, εκεί όπου άλλες πρακτικές έχουν αποτύχει. Πηγές Ahmed, S.A και Ali, M. Partnerships for solid waste management in developing countries: linking theories to realities. Habitat International. 2004, vol 28, 467-479. Ahmed, S. Promoting Selected Municipal Services through Peoples’ Participation: A Case Study of Nirala Neighbourhood Area. Unpublished Bachelor of Urban and Rural Planning (B.U.R.P) Dissertation, Khulna University at Khulna. 2002. Cohen, B. Small cities, big problems. Issues in Science and Technology. 2004, Άνοιξη. http://www.issues.org/20.3/realnumbers.html Murtaza, M.G. Solid Waste Management in Khulna City. Plan Plus. 2001,vol. 1 (1): 5-12. Perez-Ludena, M. Towards a New Model of PPPs: can Public Private Partnerships Deliver Basic Services to the Poor? UNESCAP; UNESCAP Macroeconomic Policy and Development Division: Bangkok, 2009; Κέιμενο Εργασίας WP/09/01. Pessoa, A. Public–Private Partnerships In Developing Countries: Are Infrastructures Responding To The New Oda Strategy? Journal of International Development. 2008. 20: 311–325 Rahman, M.M. et.al. People’s Perception of the Existing Solid Waste Management of Khulna City Corporation (KCC) Area: A Case Study of Participatory Management; National Workshop for REGA and CDM Awareness Building & Motivation sponsored by the ADB PREGA Project; Khulna, 2005. Salequzzaman, M. et.al. Integrated and Sustainable Solid Waste Management in Khulna City Corporation (KCC), Bangladesh: A Zero Dumping Strategy by Recycling and Composting; Seminar on World Environment Day 2005; Khulna, 2005 Water and Sanitation-South Asia. Community Based Pilot Project on Solid Waste Management in Khulna City, World Bank Bangladesh, 2000

re-public-2.indd 88

20/02/2010 11:48

Διαμορφώνοντας τον αστικό σχεδιασμό ως σχεδιασμό υπηρεσιών: Μελέτη περίπτωσης σε μία δοκιμαζόμενη πόλη των βιομηχανικών κεντροδυτικών Η.Π.Α. Sujata Shetty και Andreas Luescher Ο αστικός σχεδιασμός έχει κατηγορηθεί πολύ ότι είναι περισσότερο «σχεδιασμός» παρά «αστικός», περισσότερο η επικράτεια των αρχιτεκτόνων παρά των πολεοδόμων (Inam, 2002). ‘Ομως, καθώς πολλές κοινότητες αντιμετωπίζουν δεκαετίες οικονομικής παρακμής και μείωση πληθυσμού, συχνά ορατές στον φυσικό τους ιστό, υπάρχει ένας ρόλος για τους πολεοδόμους να βοηθήσουν να φανταστούμε ξανά το μέλλον αυτών των πόλεων και μια ανάγκη να διαμορφώσουμε τον αστικό σχεδιασμό ως υπηρεσία. Αυτό το κείμενο παρέχει μία ευκαιρία να μελετήσουμε το ρόλο των υπηρεσιών στον αστικό σχεδιασμό με δύο τρόπους – σαν μια υπηρεσία σε μία κοινότητα με περιορισμένους πόρους, παρακμάζουσα οικονομία και μειούμενο πληθυσμό, και σαν μια παιδαγωγική προσέγγιση.

Ο αστικός σχεδιασμός ως σχεδιασμός υπηρεσιών: Εμπλοκή και μάθηση Έχουν ακουστεί πολλές φωνές που ζητάνε από την πρακτική και τη διδασκαλία του αστικού σχεδιασμού να περάσει σύνορα, να εμπλέξει πολλούς τομείς και κοινωνικές ομάδες (Inam, 2002; Scott Brown, 2009). Οι Kelbaugh και Krankel McCullough (2008) υποδεικνύουν ότι, αντίθετα, η έμφαση στο ξεχωριστό κτίριο και η υπανάπτυκτη ευαισθησία αστικού σχεδιασμού στις σχολές και την πρακτική έχει πολύ συχνά οδηγήσει σε κτίρια που δεν προκαλούν τον ενδιαφέρον στο αστικό περιβάλλον. Ορισμένοι μελετητές ισχυρίζονται ότι για να συμβεί αυτό, πρέπει να αποκτήσει κανείς μία ευρύτερη θεώρηση της κλίμακας και του ρόλου του αστικού σχεδιασμού – το να δουλεύει κανείς σε κλίμακες από τη γωνία του

http://www.re-public.gr/?p=1175

re-public-2.indd 89

20/02/2010 11:48

δρόμου μέχρι την περιφέρεια και ακόμα πιο πέρα (Scott Brown 2009). Αυτή η ευρύτερη θεώρηση απαιτεί συνεργασία πέρα από τα επαγγελματικά όρια (Krankel McCullough, 2008; Krieger, 2009). Απαιτεί όμως επίσης να αναγνωρίσουν οι πολεοδόμοι τα πολλαπλά συμφέροντα και τους διάφορους αρμόδιους για αποφάσεις που επιδρούν στις πόλεις και να εμπλέξουν μέλη της κοινότητας σε πολύ πλατύτερη κλίμακα (Scott Brown, 2009; Krieger, 2009; Kaliski, 2008; Sanoff, 2007). Υπάρχει επίσης πλούσια βιβλιογραφία για τη σημασία της εμπειρίας και το στοχασμό για τη διαδικασία της μάθησης. Ο Bruner (1966, 1996) έχει υποστηρίξει τη σημασία του κοινωνικοπολιτισμικού πλαισίου και της εμπερίας στη δημιουργία γνώσης, αλλά για να βασιστεί η μάθηση πραγματικά στις υπηρεσίες, πρέπει να υπάρχει «μια πιο τυπική σύνδεση μεταξύ παιδαγωγικής και προϊόντος, όπου το στοιχείο υπηρεσίας θα είναι επίσης μία μαθησιακή εμπειρία και όχι απλά ένα παρα-προϊόν» (Schumann, 2006:1). Ο Schumann (2006) ισχυρίζεται ότι καρδιά του ζητήματος της εμπλοκής είναι η αμοιβαιότητα – τι έμαθε ο φοιτητής και πώς η κοινότητα επωφελήθηκε, ή αντίστροφα. Ο αναστοχασμός έχει επίσης θεωρητικοποιηθεί ώς κρίσιμο στοιχείο τη μάθησης (Schon, 1987; Reardon, 1997; Schumann, 2006). Ανταποκρινόμενοι στις ανάγκες της κοινότητας στην οποία βρισκόμαστε, και σε μια προσπάθεια να διερευνήσουμε το ρόλο των υπηρεσιών στον αστικό σχεδιασμό και στην παιδαγωγική του αστικού σχεδιασμού, εμείς, οι συγγραφείς, διδάξαμε από κοινού ένα εργαστηριακό μάθημα (studio) που έφερε κοντά φοιτητές αρχιτεκτονικής και πολεοδομίας, και προσπάθησε να κάνει την υπηρεσία μία από τις κεντρικές του αρχές. Αυτό που ακολουθεί είναι η ανάλυση του εργαστηριακού μαθήματος με βάση τις σκέψεις μας για την εμπειρία, τις σκέψεις των σπουδαστών που συγκεντρώθηκαν κατά τη διάρκεια δομημένων αλλά και απλών συζητήσεων κατά τη διάρκεια του μαθήματος αλλά και μετά το τέλος του, αξιολογήσεις του εργαστηρίου από τους σπουδαστές, και συζητήσεις με μέλη του πανεπιστμίου και της κοινότητας.

Υπόβαθρο H πόλη του Τολέδο, μια πόλη στις βιομηχανικές μεσοδυτικές Η.Π.Α. με πληθυσμό λίγο κάτω από 300.000, βρίσκεται σε μεγάλη παρακμή. Κάποτε ανθηρό κατασκευαστικό κέντρο συνδεδεμένο με την αυτοκινητοβιομηχανία, η πόλη και η περιοχή αγωνίζονται τόσο με την πρόσφατη ύφεση όσο και με τη μακροπρόθεσμη παρακμή του κατασκευαστικού τομέα στη βιομηχανική «ζώνη της σκουριάς». Όπως και πολλές άλλες πόλεις των Η.Π.Α., τις τελευταίες τρεις δεκαετίες, το Τολέδο έχει χάσει κατοίκους παρ’όλο που ο πληθυσμός των προαστίων έχει αυξηθεί. Μία από τις πολλές εκφάνσεις αυτής της παρακμής είναι ορατή στον αστικό ιστό. Καθώς οι ξενοίκιαστοι και εγκαταλελειμένοι χώροι αυξάνονται και αφήνουν μεγάλα και μικρά κενά στον ιστό της πόλης, η πρόκληση για τους πολεοδόμους και τους αρχιτέκτονες είναι να σκεφτούν πώς μπορούν να βοηθήσουν πόλεις σαν το Τολέδο να φανταστούν το μέλλον τους. Η οδός Dorr είναι μία από τις κύριες αρτηρίες της πόλης που οδηγεί από τα ανατολικά προάστια προς το κέντρο. Ένα μείγμα χρήσεων είναι ορατό κατά μήκος της: μεταξύ άλλων υπάρχουν μονοκατοικίες, πολυκατοικίες, καταστήματα, το πανεπιστήμιο, βιοτεχνίες. Επίσης, ξενοίκιαστα μονόρωφα εμπορικά κέντρα (strip malls), κατά κανόνα άδεια πάρκιν, κυκλοφορία μεγάλης ταχύτητας και λίγοι πεζοί. Αλλά δεν ήταν πάντα έτσι. Η οδός Dorr κοντά στο κέντρο ήταν κάποτε το γεμάτο ζωή κέντρο της αφροαμερικάνικης κοινότητας της πόλης. Κατά μήκος της υπήρχαν γραφεία, μπαρ, εστιατόρια, θέατρα και χώροι διασκέδασης, πολλά από αυτά με μαύρους ιδιοκτήτες. Η οδός Dorr ήταν μια ακμάζουσα γειτονιά.

re-public-2.indd 90

20/02/2010 11:48

Στα μέσα της δεκαετίας του εβδομήντα όμως, όταν αστικές ταραχές και αστική ανανέωση ήταν σε πλήρη ισχύ σε όλη τη χώρα, η οδός Dorr επιλέχτηκε για να δεχτεί ομοσπονδιακούς πόρους για «καλλωπισμό». Μεταξύ 1976 και 1979, τριακόσιες επιχειρήσεις και σπίτια απαλλοτριώθηκαν έτσι ώστε η οδός Door να διαπλατυνθεί. Μερικές από αυτές τις επιχειρήσεις μετακόμισαν σε άλλα σημεία της πόλης, αλλά και πολλές έκλεισαν οριστικά, δημιουργώντας τις απαρχές μιας έλλειψης εμπιστοσύνης μεταξύ της γειτονιάς και των κυβερνητικών αρχών. Μετά από χρόνια παρακμής, υπήρξαν τρεις πρόσφατες πρωτοβουλίες σχεδιασμού στην περιοχή, με πιο πρόσφατο το Visioning Project, που συμπεριελάμβανε την πόλη, το πανεπιστήμιο, τοπικές μη-κερδοσκοπικές ομάδες και ομάδες κατοίκων της γειτονιάς. Τα τελευταία πέντε χρόνια, το πανεπιστήμιο έχει δείξει εκ νέου ενδιαφέρον να εμπλέξει την κοινότητα στην ανάπλαση περιοχών που συνορεύουν με την πανεπιστημιούπολη, ιδιαίτερα την οδό Dorr, και να γίνει καλύτερος γείτονας για αυτούς που κατοικούν στις γύρω περιοχές.

Μελέτη περίπτωσης Τμήματα της οδού Dorr ανατέθηκαν σε ομάδες φοιτητών αρχιτεκτονικής και πολεοδομίας, οι οποίοι τα ανέλυσαν και ανέπτυξαν αστικές σχεδιαστικές προτάσεις λαμβάνοντας υπ’όψη το ευρύτερο πλαίσιο της πόλης, δηλαδή τους ελάχιστους πόρους, την παρακμάζουσα οικονομία και τον μειούμενο πληθυσμό. Οι φοιτητές είχαν πρόσβαση σε παλιότερες προτάσεις για την οδό Dorr, ενθαρρύνθηκαν να μιλήσουν με διάφορους εμπλεκόμενους στην περιοχή - ιδιοκτήτες και πελάτες καταστημάτων, κατοίκους και φοιτητές, μεταξύ άλλων, και μπορούσαν να συμβουλευτούν μέλη της μη-κερδοσκοπικής κοινότητας σχεδιασμού και πολεοδομίας της πόλης. Εστιάζουμε εδώ σε μία από τις εργαστηριακές ασκήσεις. Αυτή η ομάδα δούλεψε στο τμήμα όπου το κύριο campus του πανεπιστημίου βρίσκεται στα βόρεια της οδού Dorr και οι γειτονιές της πόλης στα νότια. (Εικόνα 1)

Εικόνα 1: Κάτοψη του campus του Πανεπιστημίου του Τολέδο (πάνω μισό της εικόνας), με την πυκνότερη γειτονιά κατοικιών στο κάτω μισό της εικόνας και την οδό Dorr να λειτουργεί σα διαχωριστικό

Μια πολεοδομική ανάλυση της περιοχής που κάλυψε αυτή η ομάδα φανέρωσε ότι εκεί υπήρχαν πολλές προκλήσεις. Συγκρνινόμενη με τους μέσους όρους της επαρχίας, δεδομένα απογραφών έδειξαν ότι είχε υψηλότερα ποσοστά φτώχειας και ενήλικων με ειδικές ανάγκες, καθώς και υψηλότερα ποσοστά ακατοίκητων οικιστικών μονάδων. Αν και είχε μεγαλύτερη αναλογία ιδιοκατοίκησης από το μέσο όρο της επαρχίας, είχε επίσης χαμηλότερα ποσοστά για κατά κεφαλή εισόδημα και μηνιαίο κόστος δανείων.

re-public-2.indd 91

20/02/2010 11:48

Μετά από μια σειρά σχεδίων με σκοπό την ανάλυση (η ανάλυση οδών στην Εικόνα 2 είναι ένα παράδειγμα), καθώς και συζητήσεις με αυτούς που ζουν και συχνάζουν στην περιοχή, οι φοιτητές διαπίστωσαν ότι η οδός Dorr λειτουργούσε σαν φυσικός φραγμός μεταξύ του πανεπιστημίου και της κοινότητας (Εικόνα 3). Επιπλέον, οι κάτοικοι στις γειτονιές νότια της οδού Dorr, γνωρίζοντας την ιστορία, ανέφεραν μια δυσπιστία για θεσμούς όπως η πόλη και το πανεπιστήμιο, και ένα φόβο ότι η αυξανόμενη παρουσία φοιτητών που νοικιάζουν σπίτια θα επηρέαζε αρνητικά την αξία των ιδιοκτησιών τους και την ποιότητα ζωής.

Εικόνα 2: Ανάλυση οδών του campus του Πανεπιστημίου του Τολέδο, της οδού Dorr και της παρακείμενης γειτονιάς

Εικόνα 3: Αεροφωτογραφία του campus του Πανεπιστημίου του Τολέδο, της οδού Dorr και της παρακείμενης γειτονιάς

Αυτό που οι κάτοικοι ήθελαν κυρίως από τη γειτονιά τους ήταν ασφάλεια, ευκολία στην κυκλοφορία των πεζών, και καλή συντήρηση της πόλης, που θα ελαχιστοποιούσαν τις αρνητικές επιδράσεις που έβλεπαν ως συνέπειες της γειτνίασης του πανεπιστημίου και των φοιτητών με την περιοχή τους. Οι φοιτητές επίσης ήθελαν μία ανθούσα γειτονιά, αλλά επιπλέον εξέφρασαν ενδιαφέρον για δυνατότητες εστίασης, ψυχαγωγίας και αγορών στη γειτονιά. Και οι δύο ομάδες αναγνώρισαν την ανάγκη για χρήσεις όπως μανάβικα, τράπεζες, κοινοτικό κέντρο και πάρκο, που δεν είναι εύκολα προσβάσιμα τώρα.

re-public-2.indd 92

20/02/2010 11:48

Η πρόταση ενσωμάτωσε αυτές τις ιδέες και ανέπτυξε δέκα στόχους, μεταξύ των οποίων: • • • •

Να καλύπτει τη μέχρι τώρα ανεπαρκή προσφορά αγαθών και υπηρεσιών Να προστατεύει τη γειτονιά όσο γίνεται περισσότερο Να ελαχιστοποιεί τις συγκρούσεις μεταξύ εμπλεκομένων και να ενθαρρύνει την επικοινωνία, τις συνεργασίες και την ενεργό ανάμειξη Να αρχίσει να εξαλείφει σταδιακά την αντίληψη της περιοχής ως το μέρος όπου το πανεπιστήμιο «γυρνάει την πλάτη του» στην οδό Dorr

Με βάση αυτούς τους στόχους, η πρόταση φαντάστηκε την οδό Dorr ως μια λεωφόρο διαμορφωμένη με διασυνδεδεμένους κόμβους δραστηριοτήτων - την οδό Dorr σαν ένα περιδέραιο. Οι περισσότρες παρεμβάσεις (Εικόνα 4) ήταν μικρές και λεπτομερείς. Ένα πάρκιν εκκλησίας θα μεταμορφωνόταν σε πράσινο χώρο, με το σκεπτικό ότι οι ενορίτες χρησιμοποιούν το διπλανό πάρκιν, το οποίο θα μοιράζονται με ένα προτεινόμενο νέο κοινοτικό κέντρο. Επτά τμήματα γης, τέσσερα κενά και τρία με ένα γκαράζ άδειο από καιρό, θα μετατραπούν σε ένα μικρό πάρκο έτσι ώστε οι κάτοικοι της κοινότητας, οι φοιτητές και οι επισκέπτες στην περιοχή να έχουν πρόσβαση σε ένα πάρκο. Δύο οικοδομικά τετράγωνα κατά μήκος της οδού Dorr που έχουν κενά οικόπεδα και κακοσυντηρημένα εμπορικά κτίρια επιλέχτηκαν ως θέση για εστιατόρια γρήγορου φαγητού και επιχειρήσεις που τώρα λείπουν από την περιοχή. Μια μεγάλη παρέμβαση ήταν σε ένα τμήμα γης μισού οικοδομικού τετραγώνου που είχε καταληφθεί από εμπορικό κέντρο που είχε προβλήματα με τη φορολογία και παρέμενε άδειο – αυτό προτάθηκε ως η θέση του πολυπόθητου κοινοτικού κέντρου (Εικόνα 5). Άλλη μεγάλη παρέμβαση ήταν να χρησιμοποιηθεί ένα βασικά έρημο πάρκιν σε μια μεγάλη δασταύρωση ως η θέση ενός μικρού συγκροτήματος μεικτών χρήσεων που θα περιλάμβανε το απαραίτητο μανάβικο, μικρά γραφεία, τράπεζες, εστιατόρια, διάφορα καταστήματα και χώρο κατοικιών στους πάνω ορόφους.

Εικόνα 4: Προτεινόμενος σχεδιασμός σε κόκκινο χρώμα σε αντίστροφη κάτοψη του campus του Πανεπιστημίου του Τολέδο, της οδού Dorr και της γειτονικής περιοχής.

re-public-2.indd 93

20/02/2010 11:48

Εικόνα 5: Σχεδιαστική πρόταση, Όψη από το κυρίως campus του Πανεπιστημίου του Τολέδο

Σε κάθε φάση της εργασίας, οι φοιτητές συνέδεαν τις προτάσεις τους με αρχές που είχαν περιγραφεί στο συνοπτικό σχέδιο πόλης και στις πρόσφατες πολεοδομικές πρωτοβουλίες που είχαν αναπτυχθεί γι’αυτή την περιοχή. Έτσι, για παράδειγμα, η πρόταση για την ανάπτυξη μεικτών χρήσεων (με μανάβικο) σε ένα γωνιακό πάρκιν, εύκολα προσβάσιμο σε κατοίκους και φοιτητές, ανταποκρίνεται σε αρκετές αρχές του πολεοδομικού σχεδίου, όπως, για παράδειγμα, τον έλεγχο της γραμμικής επέκτασης των εμπορικών χρήσεων, τη στόχευση εμπορικών χρήσεων για την κάλυψη κενών λιανεμπορίου, την παροχή σημαντικών δημόσιων χώρων και την προσεκτικά επεξεργασμένη ανάπτυξη μεικτών χρήσεων.

Ευρήματα Από τους φοιτητές ζητήθηκε να θεμελιώσουν τις προτάσεις τους στις ανάγκες της κοινότητας και αυτό αρχικά αποδείχτηκε πολύ απαιτητικό για μερικούς. Πολλοί φοιτητές άρχισαν προτείνοντας το σχεδιασμό μεγάλων κτιρίων με εντυπωσιακή θέα, γεγονός που θα απαιτούσε πολλές κατεδαφίσεις. Αλλά καθώς άρχισαν να δίνουν προσοχή στο πλαίσιο της πόλης και στις επιθυμίες των κατοίκων και των φοιτητών της περιοχής, οι πτυχές υπηρεσιών των σχεδιαστικών τους προτάσεων έγιναν πιο ξεκάθαρες. Στο τέλος του εξαμήνου, οι φοιτητές εξέφρασαν την πεποίθηση ότι είχαν μάθει πολλά από την εμπειρία. Ανάμεσα στα σημεία που επισήμαναν ιδιαίτερα ήταν το γεγονός ότι δούλεψαν σε διακλαδικές ομάδες και ότι έμαθαν πως η ανάπτυξη μιας πρότασης αστικού σχεδιασμού είναι συνδεδεμένη με τις ανάγκες της κοινότητας. Αντίθετα απ’ό,τι συμβαίνει με τα περισσότερα μαθήματά τους, διαπίστωσαν πως η δουλειά τους εκεί είχε άμεσο αντίκτυπο έξω από την τάξη και, κυρίως, θα ήταν χρήσιμη στην πόλη καθώς εκσυχρονίζει το πολεοδομικό της σχέδιο. Μερικές από τις ιδέες που αναπτύχθηκαν σε αυτό το εργαστηριακό μάθημα μπορεί να καταλήξουν με τον ένα ή το άλλο τρόπο στη νέα εκδοχή του σχεδίου και οι φοιτητές ήταν περήφανοι που μπόρεσαν να συνεισφέρουν στη σχεδιαστική διαδικασία της πόλης. Το πανεπιστήμιο καταβάλλει προσπάθειες να γίνει καλύτερος γείτονας και ενδιαφέρεται για την ανάπλαση τμημάτων κατά μήκος τη οδού Dorr κοντά στο campus. Αυτό το εργαστηριακό μάθημα πρόσφερε αρκετές εναλλακτικές λύσεις για μέρη για τα οποία το Πανεπιστήμιο έχει δείξει ενδιαφέρον, εναλλακτικές που λαμβάνουν υπ’όψη τους τις ανάγκες της πόλης σαν σύνολο μέσω του πολεοδομικού σχεδίου αλλά και τις πιο τοπικές ανάγκες

re-public-2.indd 94

20/02/2010 11:48

των κατοίκων και των φοιτητών. Το Πανεπιστήμιο ενδιαφέρεται επίσης να προεκτείνει την εμπλοκή του με την κοινότητα, ως μέρος της αποστολής του. Αυτό το εργαστηριακό μάθημα παρέχει ένα σαφές παράδειγμα του πώς αυτό είναι δυνατό. Το εργαστηριακό μάθημα πρόσφερε νέες ιδέες για την οδό Dorr σαν σύνολο αλλά και για άλλα σημεία κατά μήκος της αρτηρίας, ιδέες οι οποίες είναι ριζωμένες στις ανάγκες των κοινοτήτων των κατοίκων και των φοιτητών και σε πολλές περιπτώσεις ενίσχυσαν τις αρχές που έχουν τεθεί στο πολεοδομικό σχέδιο της πόλης. Οι επαγγελματίες του σχεδιασμού και της πολεοδομίας έμειναν ικανοποιημένοι με πολλές από τις ιδέες και πρόβλεψαν ότι κάποιες από αυτές θα ενσωματωθούν σε σχέδια για την πόλη που αυτή την περίοδο βρίσκονται υπό επανεξέταση.

Συμπεράσματα και μελλοντική έρευνα Με βάση αυτή και άλλες εμπειρίες για το σχεδιασμό υπηρεσιών, προτείνουμε οι αναθέσεις εργαστηριακών μαθημάτων να είναι βασισμένες σε ένα πλαίσιο μιας κοινότητας – όχι απλώς δουλεύοντας πάνω σε μια συγκεκριμένη τοποθεσία αλλά λαμβάνοντας υπ’οψη πολιτικούς, κοινωνικούς και οικονομικούς παράγοντες στη σχεδιαστική διαδικασία. Το παρελθόν δυσπιστίας ανάμεσα σε μέλη της κοινότητας και το πανεπιστήμιο, οι αντιλήψεις των κατοίκων για τους φοιτητές και το περιβάλλον οικονομικής παρακμής της πόλης ήταν όλοι παράγοντες που οι φοιτητές έλαβαν υπ’όψη τους σε αυτό το εργαστηριακό μάθημα σχεδιασμού υπηρεσιών. Ο πολεοδομικός σχεδιασμός λειτουργεί σε μία αρένα όπου οι υπάρχουσες δομές εξουσίας και οι πολιτικές λήψης αποφάσεων διαμορφώνουν την πρακτική (Krankel McCullough, 2008), αλλά οι σχεδιαστές του αστικού πεδίου έχουν υπάρξει αφελείς σχετικά με αυτές τις δυνάμεις (Inam, 2002). Το να εισάγει κανείς τους φοιτητές από νωρίς στις πολλές όψεις της δουλειάς σε ένα αστικό περιβάλλον δεν μπορεί παρά να βελτιώσει την εκπαίδευσή τους. Ταυτόχρονα, τα εργαστηριακά μαθήματα αστικού σχεδιασμού προσφέρουν στις πόλεις μια γκάμα επιλογών, παρά μια συγκεκριμένη σχεδιαστική ιδεολογία (Kaliski, 2008), βοηθώντας τους να επιλέξουν ανάμεσα σε μια γκάμα από επιλογές αστικού σχεδιασμού. Δεύτερο, όπου είναι δυνατό, προτείνουμε να διευρυνθεί η συμμετοχή για να περιλάβει και άλλους σχεδιαστικούς κλάδους, ή κλάδους σχετικούς με το αστικό πεδίο, στα πλαίσια δουλειάς προσανατολισμένης στις υπηρεσίες. Η αρχιτεκτονική τοπίου, που ιστορικά συνδέεται με τον αστικό σχεδιασμό (Krieger 2002), οι επιστήμες του μηχανικού για το σχεδιασμό των υποδομών, ο κλάδος των συγκοινωνιολόγων για να αναπτύξει πιο βιώσιμες μεθόδους μετακίνησης, όλοι είναι τομείς που μπορούν να έχουν άμεση και καινοτόμο επίδραση σε ένα έργο σχεδιασμού αστικών υπηρεσιών. Τέλος, προτείνουμε περαιτέρω εμπειρική έρευνα για την πρακτική και την παιδαγωγική του αστικού σχεδιασμού που να ενωματώνει την εμπλοκή τη κοινότητας με διάφορους τρόπους. Η κατανόηση των διαδικασιών μέσω των οποίων μπορεί να συμβεί αυτό και η εφαρμογή των νέων γνώσεων μπορεί να κάνει τον αστικό σχεδιασμό πιο ουσιαστικό για τις κοινότητες και ταυτόχρονα να ενισχύσει τον κλάδο. Βιβλιογραφία Bruner, J. (1966) Τowards a theory of Instruction, Βοστώνη: Harvard University Press. Bruner, J. (1996) Τhe Culture of Education, Βοστώνη: Harvard University Press. Inam, A. (2002). Meaningful urban design: teleological/catalytic/relevant. Journal of Urban Design, 7(1), 35-58. Kaliski, J. (2008). Everyday urban design: towards default urbanism and/or urbanism by design. Writing Urbanism, Kelbaugh, D. και Krankel McCullough, K. (επιμέλεια), Νέα Υόρκη: Routledge. Kelbaugh, D. και Krankel McCullough, K. (eds.) (2008) Writing Urbanism, Νέα Υόρκη: Routledge.

re-public-2.indd 95

20/02/2010 11:48

Krankel McCullough, K. (2008) Introduction. Writing Urbanism, Kelbaugh, D. and Krankel McCullough, K. (επιμέλεια) New York: Routledge. Krieger, A. (2002). Τerritories of urban design. Urban Design: Practices, Pedagogies, Premises (Προκαταρκτικό υλικό για το ομώνυμο συνέδριο). Krieger, A. (2009). Introduction: An urban frame of mind. Urban Design, Krieger, A. και Saunders, W. (επιμέλεια), Μιννεάπολις και Λονδίνο: University of Minnesota Press. Krieger A. και Saunders, W. (επιμέλεια) (2009) Urban Design, Μιννεάπολις και Λονδίνο: University of Minnesota Press. Reardon, K. (1997) Participatory Action Research and Real Community-Based Planning in East St. Louis, Illinois. Στο Nyden, P. κ.ά. (επιμέλεια) Building Community: Social Science in Action, Τhousand Oaks: Pine Forge Press, σελ. 233-239. Salama, A. και Wilkinson, N. (επιμέλεια) (2007). Design Studio Pedagogy: Horizons for the Future, Gateshead, Τyne and Wear: Τhe Urban International Press. Sanoff, H. (2007) Community Based Design Learning. Design Studio Pedagogy: Horizons for the Future, Salama, A. και Wilkinson, N. (επιμέλεια), Gateshead, Τyne and Wear: The Urban International Press. Schon, D. (1987) Educating the Reflective Practitioner, Σαν Φρανσίσκο: Jossey-Bass. Schuman, A. (2006) Τhe Pedagogy of Engagement. From the Studio to the Streets, Hardin, M. κ.ά. (επιμέλεια), Sterling, VA: Stylus. Scott Brown (2009) Urban Design at Fifty: A Personal View. Urban Design, Krieger A. και Saunders, W. (επιμέλεια) Μιννεάπολις και Λονδίνο: University of Minnesota Press.

re-public-2.indd 96

20/02/2010 11:48

Συγγραφείς του αφιερώματος Γιάγκου, Άρτεμις Η Άρτεμις Γιάγκου (PhD, MA) είναι ερευνήτρια και καθηγήτρια του ντιζάιν, με έδρα την Αθήνα. Είναι αναπληρώτρια διευθύντρια στο διακλαδικό μεταπτυχιακό πρόγραμμα Master of Arts in Design του AKTO, και μέλος της συντακτικής επιτροπής (Editorial Board) του περιοδικού Journal of Design History. Την περίοδο αυτή η έρευνά της επικεντρώνεται κυρίως στις χρήσεις του εθνικισμού στο ντιζάιν, στην εκπαίδευση του σχεδιασμού, στην ιστορία της ενδυμασίας, καθώς και στην ιστορία του ντιζάιν στο πλαίσιο της ιστορίας της τεχνολογίας . Ahmed, Saleh O Saleh Ahmed είναι από το Μπαγκλαντές και έχει ζήσει, σπουδάσει και εργαστεί σε (και για) διάφορες χώρες: Μπαγκλαντές, Νεπάλ, Σουηδία, Πολωνία, Γερμανία, Ελβετία, Ουγγαρία και Ιταλία. Εκτός από το να ταξιδεύει, του αρέσει να δουλεύει με τους ανθρώπους και για τους ανθρώπους. Η «Ανάπτυξη» είναι όχι μόνο το πεδίο της εργασίας του, αλλά επίσης πάθος του. Πιστεύει ότι η ανάπτυξη πρέπει να συμβεί από μέσα, αν και μερικές φορές μπορεί να προέλθει απ’έξω, αλλά αυτού του είδους η ανάπτυξη δεν μπορεί ποτέ να είναι διαρκής και αειφόρα. Ο Saleh Ahmed είναι υποψήφιος διδάκτορας στη Σχολή Κοινωνικών Τάσεων – Ερευνητικές Μέθοδοι για την Ανάλυση της Κοινωνικοοικονομικής Αλλαγής, Τμήμα Οικονομικών, Πανεπιστήμιο Ρώμης “La Sapienza”, Ιταλία. Aprile, Walter Ο Walter Aprile γεννήθηκε στην Πάρμα της Ιταλίας το 1971. Δούλεψε και σπούδασε κυρίως στο Μιλάνο, εν συνεχεία στο Πίτσμπουργκ, το Παρίσι και την Πόλη του Μεξικού. Μετά πάλι πίσω στην Ιταλία, στην κοιμισμένη πόλη της Ιβρέα, στο Interaction Design Institute Ivrea. Μετά στην εξίσου κοιμισμένη Πίζα, για μία έξτρα δόση εκπαίδευσης στη Scuola Superiore Sant’Anna, ενώ ταυτόχρονα παρασύρθηκε συναρπαστικά από το Interaction Design Lab (Μιλάνο). Τώρα ζει στο Ρόττερνταμ και είναι ευτυχής που πηγαινοέρχεται με το ποδήλατο στο Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο του Ντελφτ (Τμήμα Βιομηχανικού Σχεδιασμού). Το φαγητό και ο σχεδιασμός υπηρεσιών τον κάνουν να πετάγεται από την καρέκλα του. Bailey, Stuart O Stuart Bailey ξεκίνησε την επαγγελματική του ζωή το 1974 σαν φυσικός, προτού ανακαλύψει τελικά ότι είχε μεγαλύτερο πάθος για το πώς οι άνθρωποι χρησιμοποιούν τα προϊόντα, αντί απλώς για την τεχνολογία μέσα σε αυτά. Έτσι, το 1989 γύρισε στη Γλασκώβη για να σπουδάσει σχεδιασμό προϊόντων στο Glasgow School of Art. Μετά από μια περίοδο δεκατριών ετών ως σχεδιαστής ανθρωποκεντρικών προϊόντων και στρατηγικών, τώρα διδάσκει σχεδιασμό προϊόντων στο Glasgow School of Art με έμφαση στο σχεδιασμό εμπειριών και υπηρεσιών. Bizios, Georgia Η καθηγήτρια Georgia Bizios διδάσκει στο τμήμα αρχιτεκτονικής του North Carolina State University από το 1986. Τα διδακτικά και ερευνητικά της ενδιαφέροντα περιλαμβάνουν τον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό, ζητήματα αειφορίας, την εμπλοκή των χρηστών στο σχεδιασμό, τις θεωρίες παραγωγής νοήματος μέσω της αρχιτεκτονικής (placemaking), και τις αρχές του αρχιτεκτονικού σχεδιασμού. Η διοικητική της εμπειρία περιλαμβάνει τη θέση Αναπληρωτή Κοσμήτορα στα πανεπιστήμια Βόρειας Καρολίνας και Tulane. Το 1990 ίδρυσε την εταιρεία της, Bizios Architect, με έμφαση στην αρχιτεκτονική κατοικίας. Η καθηγήτρια Bizios κατέχει τους τίτλους registered architect, NCARB Certified, Fellow of the American Institute of Architects και Distinguished Professor of the Association of Collegiate Schools of Architecture. Clune, Stephen Ο Stephen Clune είναι Αυστραλός σχεδιαστής προϊόντων, παθιασμένος για το πώς μπορεί το ντιζάιν να συνεισφέρει σε μια βιώσιμη κοινωνία. Η βασική ερώτηση που καθοδηγεί τη δουλειά του είναι: «Πώς αυτό το ντιζάιν που προσπαθεί να είναι βιώσιμο, αν αυτό το προϊόν χρησιμοποιηθεί ευρύτερα, μπορεί να οδηγήσει σε μια βιώσιμη κοινωνία;» Ο Stephen ολοκλήρωσε τη διδακτορική του διατριβή με τίτλο «Developing Sustainable Literacy in Industrial Design Education» στο Πανεπιστήμιο του Δυτικού Σίδνεϋ και τώρα εργάζεται στην ομάδα Sustainable Products and Packaging στο Centre for Design, RMIT University in Melbourne.

re-public-2.indd 97

20/02/2010 11:48

Fried, Eyal Ο Eyal Fried είναι σχεδιαστής αλληλεπίδρασης και κοινωνικός ερευνητής. Το σχετικό παρελθόν του τον πήγε στη Νέα Υόρκη, το Σαν Φρανσίσκο, το Γκέτεμποργκ, το Τελ Αβίβ, την Ιβρέα, και το Μιλάνο. Τώρα εργάζεται στο Id-Lab, μία εταιρεία σχεδιασμού αλληλεπίδρασης στο Μιλάνο και είναι αναμεμειγμένος σε πολλές ερευνητικές πρωτοβουλίες. Gillen, Julia Η Δρ. Julia Gillen διδάσκει ως Senior Lecturer in Digital Literacies στο ερευνητικό ινστιτούτο Literacy Research Centre του Πανεπιστημίου του Λάνκαστερ. Μελετάει τις σχέσεις μεταξύ εγγραμματοσύνης, μάθησης και τεχνολογιών, χρησιμοποιώντας εθνογραφικές και άλλες ερμηνευτικές μεθόδους. Εργάζεται σε τόπους οργανωμένης (επίσημης) και ανεπίσημης μάθησης. Οι πρόσφατες δημοσιεύσεις της περιλαμβάνουν: International perspectives on early childhood research: A day in the life (από κοινού επιμέλεια με την C.A. Cameron; Routledge) και Researching learning in virtual worlds (από κοινού επιμέλεια με τους A. Peachey, D. Livingstone και S. Smith-Robbins; Springer). Gustafsson, Krister Ο Krister Gustafsson, BΑ Des (Ind Des), είναι βιομηχανικός σχεδιαστής στο Τμήμα Διαδραστικών Μέσων, στο μουσείο Powerhouse του Σίδνεϋ της Αυστραλίας. Δημιουργεί ελκυστικά αλληλεπιδραστικά περιβάλλοντα που χρησιμοποιούν νέα τεχνολογία, προκειμένου να πετύχει την από κοινού εμπλοκή τόσο των ειδικών όσο και του ευρύτερου κοινού στη διερεύνηση ζωτικής και πολιτισμικά σημαντικής γνώσης. Την περίοδο αυτή, ο Krister ενθουσιάζεται να πειραματίζεται με μεικτές πραγματικότητες (συμπεριλαμβανομένης της Επαυξημένης Πραγματικότητας) ως μεθόδων για να διδάξει και να εμπνεύσει μέσα από την καινοτομία και τη δημιουργικότητα. Han, Qin Η Qin Han είναι υποψήφια διδάκτωρ στο Πανεπιστήμιο του Dundee (Σκωτία), έχοντας ως θέμα του διδακτορικού της το Σχεδιασμό Υπηρεσιών (Service Design) και τη Διαχείριση του Σχεδιασμού (Design Management). Ταυτόχρονα, διδάσκει ως Teaching Fellow στο πρόγραμμα Master of Design στο ίδιο πανεπιστήμιο. Η Qin έχει δουλέψει ως information designer αφού ολοκλήρωσε το μάστερ της το 2006. Πριν πάει στη Βρετανία, απέκτησε πτυχίο BEng in Computer Science and Technology από το Πανεπιστήμιο Tongji (Κίνα). Το προσωπικό της ιστολόγιο www.designgeneralist.com καταγράφει τις ιδέες και τις σκέψεις της για την έρευνα και τη διδασκαλία. Ιακωβάκη, Αντιγόνη Η Αντιγόνη Ιακωβάκη είναι τριτοετής διδακτορική ερευνήτρια στο Centre for International Manufacturing (Institute for Manufacturing, University of Cambridge). Αποφοίτησε με έπαινο από το τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων του Πανεπιστημίου Kingston (Λονδίνο). Έχει επίσης μεταπτυχιακό τίτλο MSc σε Διαχείριση Εφοδιαστικής Αλυσίδας από το Πανεπιστήμιο HerriotWatt (Εδιμβούργο). Το θέμα του διδακτορικού της είναι «Ενοποίηση εφοδιαστικής αλυσίδας υπηρεσιών σε δίκτυα πολλαπλών οργανισμών», όπου διερευνά τις δυνατότητες διαχείρισης που υποστηρίζουν την ολοκλήρωση δικτύων. Κοκκαλιά, Γιουλίνα H Γιουλίνα Κοκκαλιά κατέχει MSc in Specific Learning Difficulties και Diploma in Inclusive Education. Εργάζεται στην ελληνική δημόσια εκπαίδευση ως Ειδική Παιδαγωγός σε Τμήμα Ένταξης. Junginger, Sabine Η Sabine Junginger μελετά τους ρόλους του ανθρωποκεντρικού σχεδιασμού στο οργανωσιακό περιβάλλον. Η δουλειά της διερευνά τη σχεδιαστική σκέψη και τις σχεδιαστικές μεθόδους μέσα σε έναν οργανισμό ως μέσα οργανωσιακής αλλαγής. Διδάσκει στο μεταπτυχιακό πρόγραμμα Master in Design: Management and Policy Program καθώς και στο πρότζεκτ HaCIRIC. Επίσης διδάσκει ένα μάθημα για το ρόλο του ανθρωποκεντρικού σχεδιασμού στο πρόγραμμα Master of Public Policy στη σχολή Hertie School of Governance του Βερολίνου. Lietaert, Matthieu Ο Matthieu Lietaert είναι ερευνητής στο European University Institute και λέκτορας στο πανεπιστήμιο James Madison στην Ιταλία. Έχει επιμεληθεί ένα βιβλίο για τους συνεταιρισμούς κατοικιών και έχει δημιουργήσει το ντοκυμαντέρ “Voices of Cohousing”, που βραβεύτηκε στο 34ο διεθνές φεστιβάλ Ekotopfilm 2007 (http://notsocrazy.net).

re-public-2.indd 98

20/02/2010 11:48

Luescher, Andreas Ο Andreas Luescher είναι Ελβετός αρχιτέκτονας, καλλιτέχνης, συγγραφέας και Επίκουρος Καθηγητής στο Bowling Green State University, Οχάιο, Η.Π.Α. Αποτελέσματα των ερευνών του έχουν δημοσιευτεί σε επιστημονικά περιοδικά όπως: Journal of Architecture, Journal of Design Research, International Journal of Art and Design Education και Journal of Architectural and Planning Research. Mannonen, Petri – Runonen, Mikael – Tamminen, Sakari Οι Mikael Runonen, Sakari Tamminen και Petri Mannonen εργάζονται στην ερευνητική ομάδα STRATUS (Strategic Usability Research Group) στο Ελσίνκι (Helsinki University of Technology). Η STRATUS έχει ως ακαδημαϊκό πυρήνα τη μηχανική της χρηστικότητας (usability engineering) και την ανθρωποκεντρική ανάπτυξη προϊόντων (user-centred product development). Βασιζόμενη στη μεγάλη εμπειρία της ομάδας σε αυτούς τους τομείς, η τρέχουσα έρευνα αφορά τη συσχέτιση με επιχειρηματικές πτυχές και με τη στρατηγική λήψη αποφάσεων. Morelli, Nicola O Nicola Morelli, PhD, είναι Αναπληρωτής Καθηγητής στη Σχολή Αρχιτεκτονικής και Σχεδιασμού του Πανεπιστήμιου Aalborg, Δανία. Runshaug, Henrik den Ouden Ο Henrik den Ouden Runshaug γεννήθηκε στο Aalesund της Νορβηγίας το 1978. Σπούδασε στο Μιλάνο και στη Ναγκόγια της Ιαπωνίας, εν συνεχεία έκανε μεταπτυχιακό στο Όσλο, με θέμα της διπλωματικής του τις αρχές σχεδιασμού υπηρεσιών για τους «νέους της Τρίτης Ηλικίας». Μετά την αποφοίτησή του, δουλεύει στο Μιλάνο ως σχεδιαστής υπηρεσιών για το Interactiondesign Lab και διδάσκει σχεδιασμό υπηρεσιών στο NABA (Nuova Accademia di Belle Arti). Sangiorgi, Daniela Η Daniela Sangiorgi είναι Λέκτορας Σχεδιασμού στο ερευνητικό ινστιτούτο ImaginationLancaster του Πανεπιστημίου του Λάνκαστερ (Αγγλία) (www.imagination.lancaster.ac.uk). Έχει διδακτορικό στο σχεδιασμό υπηρεσιών από το τμήμα INDACO του Πολυτεχνείου του Μιλάνου. Τα τρέχοντα ερευνητικά της ενδιαφέροντα αφορούν την «εξατομίκευση» και τη «συμμετοχή» στο σχεδιασμό υπηρεσιών, τη σχέση μεταξύ σχεδιασμού προϊόντων και οργανωσιακής αλλαγής και τον τρόπο με τον οποίο οι επαγγελματίες υγείας (επανα)σχεδιάζουν υπηρεσίες στην καθημερινή τους πρακτική. Shetty, Sujata Η Sujata Shetty είναι Επίκουρη Καθηγήτρια στο Τμήμα Γεωγραφίας και Σχεδιασμού, στο Πανεπιστήμιο του Τολέδο, Οχάιο, Η.Π.Α. Είναι αρχιτέκτων και πολεοδόμος και έχει δουλέψει στην Ινδία και τις Η.Π.Α. Τα ερευνητικά της ενδιαφέροντα εστιάζονται στο ρόλο της πολεοδομίας για περιθωριοποιημένες κοινότητες με περιορισμένους πόρους, ιδιαίτερα στους τομείς του αστικού σχεδιασμού, της κοινοτικής ανάπτυξης και στο σχεδιασμό διεθνούς ανάπτυξης. Σκαμάγκης, Αριστοτέλης Ο Αριστοτέλης Σκαμάγκης κατέχει MSc in Integrated Industrial Design και εργάζεται στον τομέα Στρατηγικής Σχεδιασμού και Καινοτομίας με τους συμβούλους επιχειρήσεων Think & Thrive (Αθήνα). Επίσης διδάσκει Διαχείριση του Σχεδιασμού (Design Management) στο μεταπτυχιακό πρόγραμμα MA in Design του ΑΚΤΟ. Srai, Jagjit Singh Ο Δρ Jagjit Singh Srai είναι επικεφαλής του Centre for International Manufacturing, Institute for Manufacturing, Πανεπιστήμιο του Cambridge. Varadarajan, Soumitri Ο Soumitri Varadarajan είναι αναπληρωτής καθηγητής στο πρόγραμμα βιομηχανικού σχεδιασμού του πανεπιστημίου RMIT, Μελβούρνη (Αυστραλία). Κατέχει επίσης τις θέσεις εντεταλμένου καθηγητή στα πανεπιστήμια Foshan και Zhejiang της Κίνας, και είναι ερευνητής στο National Institute of Design (Αχμενταμπάντ, Ινδία). Την περίδο αυτή συνεργάζεται ως σύμβουλος με το πανεπιστήμιο Ambedkar (Νέο Δελχί, Ινδία), για τη δημιουργία μιας νέας σχολής ντιζάιν που θα έχει μαθήματα σε θέματα κοινωνικού σχεδιασμού, κοινωνικής καινοτομίας και σχεδιασμού υπηρεσιών.

re-public-2.indd 99

20/02/2010 11:48

Wakeford, Katie Η Katie Wakeford είναι μέλος του έντεταλμένου διδακτικού προσωπικού στη Σχολή Αρχιτεκτονικής του North Carolina State University School of Architecture και επίσης συμμετέχει στην πρωτοβουλία College of Design’s Home Environments Design Initiative, μία προσπάθεια έρευνας και προσέγγισης της κοινότητας που εστιάζει στην προσιτή και φιλική προς το περιβάλλον κατοικία. Από το 2002, η Wakeford συνεταιρίζεται με τη Design Corps, μία μη-κυβερνητική οργάνωση αφοσιωμένη στη χρήση του σχεδιασμού για τη δημιουργία θετικής κοινωνικής αλλαγής, συμμετέχοντας στο σχεδιασμό κατοικιών για μετανάστες αγρότες και ενός κέντρου επαγγελματικής εκπαίδευσης, καθώς και τη δημοσίευση του βιβλίου Materials for Design της Victoria Ballard Bell (Princeton Architectural Press, 2006). Whitham, Roger Ο Roger Whitham ασχολείται με την οπτικοποίηση και την έρευνα στο ερευνητικό ινστιτούτο ImaginationLancaster του Πανεπιστημίου του Λάνκαστερ. Οι ειδικότητές του περιλαμβάνουν το σχεδιασμό εμπειριών, το σχεδιασμό διεπαφών και την αρχιτεκτονική λογισμικού. Εκπονεί διδακτορικό στη γνωστική περιοχή της αλληλεπίδρασης ανθρώπου-υπολογιστή, με ερευνητικά ενδιαφέροντα σχτικά με την οπτικοποίηση της πληροφορίας, τη διαχείριση της προσωπικής πληροφορίας και τις ατομικές εργασιακές πρακτικές.

Επίλογος: Aντιγραφή, απομίμηση, επανάληψη Είτε διαβάσατε αυτό το αφιέρωμα στο σύνολό του είτε απλώς βρεθήκατε στις τελευταίες του σελίδες επιτρέψτε μας μια ακόμη προσπάθεια επανάληψης κάποιων βασικών ιδεών που αποτυπώθηκαν σε αυτό. Και όπως κάθε επανάληψη, έτσι και το κείμενο αυτό αποτελεί μέρος, λειτουργικό ή μη, μιας ακόμα “αυθεντικής” ιδέας, αυτής που οι συγγραφείς ανέδειξαν στις προηγούμενες σελίδες: καινοτόμος σχεδιασμός υπηρεσιών γίνεται απο όλους. Αν θα θέλαμε να κρατήσουμε κάποια συνέπεια ως προς τον ρόλο του επιλόγου προς το θέμα, την συνέχειά του και τα ζητήματα που ανοίγει, τότε δεν μπορούμε παρα να αναγνωρίσουμε ότι η αντιγραφή, η απομίμηση, η επανάληψη ιδεών, δράσεων αποτελούσε και αποτελεί βασικό προαπαιτούμενο οποιασδήποτε καινοτομίας. Οι συγγραφείς μέσα απο τις προτεινόμενες μεθολογίες, τις μελέτες περίπτωσης και τα πειράματά τους μας έδειξαν πως ο “σχεδιαστής” δεν λειτουργεί στο κενό αλλά σε άμεση σχέση με τις κοινωνικές συμβάσεις και καταστάσεις που τον περιβάλλουν. Η ίδια η διαδικασία σχεδιασμού κουβαλά μαζί της επαναλήψεις σχέσεων και αντιλήψεων, απομιμήσεις προηγούμενων λύσεων και αναπαραγωγή παρόμοιων αποτελεσμάτων. Που έγγυται όμως η καινοτομία; Οπως το αφιέρωμα αυτό θέλει να υπογραμμίσει, η καινοτομία βρίσκεται στην προσπάθεια, είτε αποτυχημένη είτε πετυχημένη, επαναδιατύπωσης, επαναδιαπραγμάτευσης ή αλλαγής μιας υφιστάμενης δομής, καθώς και των πρωτοκόλλων συμπεριφοράς και επικοινωνίας που αυτή έχει επιβάλλει. Στην διαδικασία αυτή είναι αυτονόητο ότι θα αντιγράψεις και επαναλάβεις πολλά στάδια και ροές γεγονότων μέχρι να περιγράψεις κάτι “νέο”. Το νέο αυτό προϊον αποκτά την αυθεντική του υπόσταση μέσα απο τις αντιγραφές και απομιμήσεις που φωτίζουν κάτι απο την αρχική διαδικασία σχεδιασμού του και παράλληλα προετοιμάζουν την διάδοχη κατάσταση. Η καινοτομία, με άλλα λόγια, δεν έρχεται ως δώρο από τον ουρανό, ούτε απαραίτητα μέσω της έμπνευσης ενός προικισμένου ή μιας ομάδας σχεδιαστών.Αντιθέτως, σημασία έχουν οι κοινωνικές διαδικασίες που κινούνται γύρω από μία υπηρεσία. Το πώς αυτή η υπηρεσία τις προσλαμβάνει, πώς αναπαράγει αυτό που αντιλαμβάνεται ότι είναι αυτές οι κοινωνικές σχέσεις και αν επηρρεάζει και προς πια κατεύθυνση τον μετασχηματισμό τους.

re-public-2.indd 100

20/02/2010 11:48

Ας πάρουμε το παράδειγμα των ΚΕΠ (Κέντρα Εξυπηρέτησης Πολιτών). Τα ΚΕΠ, οτιδήποτε θετικό και αν μπορεί να φανταστούμε για την λειτουργία τους, δεν είναι μία καινοτόμα υπηρεσία αν ακολουθήσουμε τον ορισμό που δώσαμε παραπάνω. Παρόλες τις όποιες διευκολύνσεις και επιταχύνσεις στις οποίες συμβάλλουν, τα ΚΕΠ δεν αμφισβητούν το πρωτόκολλο που καθορίζει τη σχέση πολίτη και κράτους. Το κράτος παραμένει ο άρχων της πληροφορίας και ο δωρητής της όποιας υπηρεσίας και ο πολίτης ο αιτών, αυτός που επιθυμεί να απολαύσει κάποιο δικαίωμα, να κερδίσει την κρατική αναγνώριση, ή να του επιτραπεί να προχωρήσει σε μία κοινωνική δράση.Αν αλλάζαμε τη σημασία του ακρωνύμιου ΚΕΠ σε Κέντρα Ενδυνάμωσης Πολιτών, θα μπορούσαμε να αρχίσουμε να σκεφτόμαστε για το τι θα μπορούσε να ήταν καινοτόμο σε αυτή την περίπτωση. Αν ο επισκέπτης των ΚΕΠ μπορούσε αντί να θέσει το αίτημα μου, να παράγει περιεχόμενο ή να αμφισβητήσει την εγκυρότητα ή την χρησιμότητα του επίσημου δημόσιου περιεχομένου, αυτό θα είχε σαν προϋπόθεση τον αναπροσδιορισμό της σχέσης κράτουςπολίτη. Αν πηγαίναμε στα ΚΕΠ για να εμπλουτίσουμε ή να διορθώσουμε τους γεωγραφικούς χάρτες του Ελληνικού δημοσίου ή για να γράψουμε εκπαιδευτικό υλικό για χρήση στα Ελληνικά σχολεία, η να δηλώσουμε το πώς επιθυμούμε να είναι το νομικό καθεστώς της δικής μας οικογένειας, τότε θα άνοιγε μία νέα συζήτηση για άλλα πρωτόκολλα που θα καθορίζουν την επικοινωνία των δημόσιων υπηρεσιών με τους χρήστες τους. Το θέμα, τότε, δεν είναι η Βαβέλ (του Ελληνικού Δημοσίου και όχι μόνο) αλλά ο Πύργος που την φιλοξενεί. Κατά την αφήγηση στη Γένεση, ο Πύργος της Βαβέλ ήταν ένα ψηλό κτίριο, προφανώς ένα πολιτικό κέντρο στη Μεσοποταμία, που κτιζόταν με σκοπό την αύξηση της φήμης και της εξουσίας των κατασκευαστών του, και στόχο να φθάσει «μέχρι τον ουρανό». Όμως λόγω της βλασφημίας αυτής, ο Θεός σύγχυσε τις γλώσσες των κατασκευαστών, με αποτέλεσμα να καταστεί αδύνατη η ολοκλήρωση, του και αυτοί να διασπαρούν σε όλο τον τότε γνωστό κόσμο.[1] Η “θεϊκή” αυτή πράξη θα μπορούσε να ιδωθεί και ως μια ριζοσπαστική πράξη αντίστασης κάποιων εκ των κατασκευαστών. Ίσως κάποιοι κατασκευαστές να αμφισβήτησαν τον έναν ορθό τρόπο μέσω του οποίου είχε αρχίσει να χτίζεται ο Πύργος και να θέλησαν να δημιουργήσουν νέες δομές, λίγο διαφορετικές απο τις προηγούμενες, μέσα από νέους όρους συνεργασίας. Κάποιοι κατασκευαστές εργάστηκαν, συστηματικά ή όχι, στον Πύργο και κάποια στιγμή θέλησαν να προτείνουν τους δικούς τους κώδικες. Οι νέοι τους κώδικες δημιούργησαν νέα δεδομένα τόσο για την Βαβέλ όσο και για τους νέους χώρους στους οποίους βρέθηκαν να δρουν. Η Βαβέλ σταμάτησε να είναι καινοτόμα μέσα απο τον έναν Πύργο, μια και αυτός εγκαταλείφθηκε. Συνέχισε να υπάρχει σε πολλές νέες, προς στιγμή αυτόνομες και απρόβλεπτες, μορφές δράσης, συνύπαρξης. Μία άλλη Βαβέλ, περιγράφεται στο βιβλίο Πειρατικές Ουτοπίες του Hakim Bey.[2] Αντίθετα, με ότι διδάσκει το αμερικάνικο σινεμά, ούτε οι πειρατές δεν μιλούσαν την ίδια γλώσσα. Στις πειρατικές κοινότητες, όπως αυτή της Τορτούγκα στην Καραϊβική, συναντήθηκαν διαφορετικές φυλές, εθνότητες, γλώσσες: Αγγλοσάξωνες, Γάλλοι, Άραβες, ντόπιοι μουλάτοι, Αφρικάνοι πρώην σκλάβοι. Η απουσία ενός προυπάρχοντος Πύργου - η Τορτούγκα ήταν ένα ‘αχαρτογράφητο’ νησί πριν εγκατασταθούν οι πειρατές εκεί - οδήγησε τους πειρατές στην δημιουργία νέων πρωτοκόλλων για την μεταξύ τους επικοινωνία και την δημιουργία της κοινότητας τους.. Τα συμβούλια των πειρατών στην Τορτούγκα χαρακτηρίζονταν από τη συνύπαρξη ενός χαώδους μίγματος διαφορετικών πρωτοκόλλων. Υπήρχε μια πλειάδα διερμηνέων για την μετάφραση σε όλες τις γλώσσες, μόνο που δεν ήταν απλά διερμηνείς, αλλά και ομιλητές. Δεν περίμεναν να σταματήσει ο ομιλητής για να μεταφράσουν αλλά παρέμβαιναν τη στιγμή που μιλούσαν άλλοι για να πουν τη γνώμη τους. Πέρα από τους επίσημους διερμηνείς, υπήρχαν και αυτόκλητοι μεταφραστές που ανάλογα με το πώς πήγαινε η συζήτηση αναλάμβαναν να εξηγήσουν στους μετέχοντες τοο τι συμβαίνει. Σε στιγμές που η λεκτική επικοινωνία δυσκόλευε, αλλά όχι μόνον τότε, χρησιμοποιούταν διαφορετικοί τύποι νοηματικής γλώσσας, ενώ κρίσιμες ήταν και διάφορες συμβολικές κινήσεις

re-public-2.indd 101

20/02/2010 11:48

από τους μετέχοντες, όπως το να κεράσει κάποιος ρούμι ή να μοιράσει χρήματα ή άλλα λάφυρα. Στο πειρατικό συμβούλιο δεν υπήρχε προκαθορισμένη ατζέντα, ούτε σειρά ομιλητών, ούτε καν η έννοια του “ομιλητή” καθεαυτή. Το πειρατικό συμβούλιο ήταν το ανώτατο όργανο της κοινότητας του νησιού και είναι χαρακτηριστικό ότι μέσα από μία τέτοια μορφή λειτουργίας δημιουργήθηκαν κοινοτικές υπηρεσίες που έχουν κοινά στοιχεία με αυτές που προσφέρει το μοντέρνο κράτος. Ένα είδους ασφάλισης για τους πειρατές που τραυματίζονταν στη μάχη ή που λόγω προχωρημένης ηλικίας δεν μπορούσε να συμμετέχει στις επιθέσεις σε εμπορικά πλοία, ένα είδος αναδιανεμητικής πολιτικής για το μοίρασμα των λαφύρων, ένα είδος φορολογίας για την κατασκευή των κοινών υποδομών του νησιού - και όλα αυτά σε μία εποχή πριν τη Γαλλική επανάσταση του 1789. Η πειρατία συνδέεται με την καινοτομία όχι μόνο ως ιδιότητα, αλλά και ως πρακτική. Η αναγέννηση του κινηματογράφου της Νοτιοανατολικής Ασίας χρηματοδοτήθηκε, για παράδειγμα, από την χρήση των δικτύων αντιγραφής και διανομής πειρατικών CD και DVD. Μαζί με κάθε Χολλυγουντιανό DVD που πουλιόταν στο δρόμο, ο αγοραστής έπρεπε να παίρνει και 1 ταινία τοπικής παραγωγής χωρίς να επιβαρύνεται στην τιμή.[3] Άλλα και η εξάπλωση του διαδικτύου, με κίνδυνο να την υπεραπλουστεύσουμε, βασίστηκε στην πειρατεία: στο χάκεμα ενσύρματων και ασύρματων υποδομών, δικτύων, ροών πληροφορίας. Δεν έχει όμως νόημα να αναφερθούμε και σε άλλες ιστορίες ή άλλα παραδείγματα. Σκοπός μας ήταν μέσω όλων αυτών να σκεφτούμε μαζί σας για το πόσο οι έννοιες υπηρεσία και καινοτομία δεν είναι προκαθορισμένες. Για το πόσο, μία υπηρεσία επεμβαίνει σε υπάρχουσες κοινωνικές σχέσεις. Για το πόσο μία καινοτόμος υπηρεσία καθρεφτίζει των μετασχηματισμό αυτών των κοινωνικών σχέσεων. Αν όλα αυτά δεν σας φαίνονται ακατάληπτα ή απλώς λανθασμένα, τότε αυτές οι σκέψεις δεν είναι μία ακόμα κριτική για το πόσο μακρυά βρίσκονται οι δημόσιες υπηρεσίες από ένα ιδεατό πρότυπο, αλλά ένα κάλεσμα για να προβληματιστούμε περισσότερο και να αρχίσουμε να σχεδιάζουμε. Οι καινοτόμες υπηρεσίες θα πρέπει έτσι και αλλιώς να σχεδιάζονται από όλους. Σήμερα, η συνεχής κίνηση πολιτών μέσα και έξω απο τον δημόσιο και ιδιωτικό χώρο βρίσκει την αντιγραφή της σε ανθρώπους που διασχίζουν καθημερινά σύνορα και “πύργους”. Η συμμετοχή σε νέες συλλογικότητες που προτείνουν κώδικες και πρωτόκολλα, των οποίων τον έλεγχο και τα αποτελέσματα προσπαθούν μόνο να φανταστούν, αποτελεί, η ίδια, αντιγραφή μιας καινοτόμας πράξης. Η καλλιέργεια της ανοχής, η σύνθεσης της διαφορετικής αισθητικής ακόμα και σε σχέση με αυτή στην οποία έχουμε μάθει να μιμούμαστε, είναι τα συστατικά της Βαβέλ. Μια Βαβέλ της οποίας και το νόημα, έχει έρθει ο καιρός να αλλάξει.

Σημειώσεις [1] Βλ., το λήμμα στην Ελληνική Βικιπαίδεια, http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A0%CF%8D%CF%81%CE%B3 %CE%BF%CF%82_%CF%84%CE%B7%CF%82_%CE%92%CE%B1%CE%B2%CE%AD%CE%BB [2] Βλ. Peter Lamborn Wilson, Pirate Utopias: Moorish Corsairs & European Renegadoes (Νέα Υόρκη: Autonomedia, 1996) [3] Βλ. Tilman Baumgartel, “Media Piracy and Independent Cinema in Southeast Asia”, στο Video vortex Reader, επ. Geert Loving και Sabine Niederer (Άμστερνταμ: Institute of Network Cultures, 2008)

re-public-2.indd 102

20/02/2010 11:48

Ομάδα Re-public Την ευθύνη για την έκδοση του Re-Public έχουν οι: Θόδωρος Καρούνος tkarounos@re-public.gr Πωλίνα Λάμψα plampsa@re-public.gr

Υπεύθυνος Σύνταξης: Παύλος Χατζόπουλος phatzopoulos@re-public.gr

Υπεύθυνος Υλοποίησης: Γιώργος Καραμανώλης gkaramanolis@re-public.gr Μεταφράσεις: Καρίνα Λάμψα karilam@otenet.gr Βάσω Συνοδινού vasynodin@gmail.com Design τεύχους: Κυριάκος Γιαννάτος kiriakos@thesunshinebeach.org

re-public-2.indd 103

20/02/2010 11:48

re-public-2.indd 104

20/02/2010 11:48