45 unblocked 06 07 milacic jeremic jovanovic

Univerzitet u Beogradu Arhitektonski fakultet MASA-23020- 05: ISTORIJA I TEORIJA 3: Teorijske osnove održivog razvoja

v.prof. dr Ksenija Lalović asistent: arh Jovana Bugarski studenti: David Jeremić 21116/2015 Ljubica Milačić 21152/2015 Ivona Jovanović 21067/2015

SOCIOLOŠKI ASPEKTI ODRŽIVOSTI JAVNIH PROSTORA NASELJSKOG ZNAČAJASTUDIJA SLUČAJA BLOK 45 U NOVOM BEOGRADU

Sadržaj

1. Apstrakt...............................................................................................................................................3

2. Uvod- Predmet istraživanja – Blok 45..................................................................................................3

3. Teorijski osnov i metodologija..............................................................................................................7

4. Objektivna dimenzija realnosti - individualno spoljašnje.....................................................................8

5. Objektivna dimenzija realnosti – kolektivno unutrašnje......................................................................9

6. Subjektivna dimenzija realnosti - individualno unutrašnje................................................................12

7. Subjektivna dimenzija realnosti_kolektivno spoljašnje......................................................................14

8. Prikaz AQAL tabele.............................................................................................................................16

9. Studije dobrih praksi……………………………………………………………………………………………………………………….17 10. Diskuzija nalaza.................................................................................................................................38 11. Predlog rešenja…………………………………………………………………………………………………………………………….39 12. Literatura .........................................................................................................................................45

Apstrakt

Rad se bavi analizom kvaliteta javnih prostora u okviru Bloka 45 sa posebnim osvrtom na sociološki aspekt odrzivosti datih javnih prostora i fenomena grafita, kao specifičnog društvenog fenomena koji ima svoju prostornu manifestaciju. Korišcenjem AQAL metodologije, koja obuhvata analizu svih domena realnosti, u radu je prikazana analiza ključnih problema i dat je predlog programsko-prostornog delovanja. Koren problema i rešenje istog, leži u razumevanju održivosti,održivog razvoja i socijalne održivosti društva. Prikazano je kako aspekti ekološke, ekonomske i socijalne održivosti interaguju,i kako se niti jedan društveni ili prostorni ( prirodni/izgrađeni) ili ekonomski problem, ne može posmatrati odvojeno, sam za sebe. Čovek i njegovo celokupno okruženje, prirodno ili stvoreno od strane ljudi, materijalno ili nematerijalno, su jedna neraskidiva celina. Tako se veliki broj fenomena, unutar ovakve celine, direktno manifestuje kroz više tipova čovekovog okruženja; pripada jednom velikom sistemu,i tretira se sa više različitih aspekata. To su socijalni aspekat održivosti, ekonomski i ekološki. Ono što konkretnije pripada socijloškoj dimenziji društva,kao što je fenomen grafita, manifestuje se u prostoru i tiče se urbanog i ekonomskog razvoja jedne zajednice.

Predmet istraživanja

Predmet istraživanja jeste ANALIZA javnih prostora. Poseban osvrt dat je na analizu sociajalnog aspekta održivosti postojecih javnih prostora. Ovom analizom dolazi se do specifičnog problema izabrane lokacije, a to je fenomen grafita. Analizira se njegov položaj u društvu, problemi, i daju moguća rešenja. Održivost i održivi razvoj su pojmovi koji se u poslednje tri do četiri decenije sve intenzivnije koriste u različitim sferama društvenog života – u nauci, politici, biznisu, svakodnevnim aktivnostima. Ipak, naš stav je da u najvećem broju slučajeva, ovi pojmovi se koriste intuitivno i nedovoljno precizno, jer ni u nauci još uvek nije postignuta saglasnost oko toga koja je definicija teorijski adekvatna. Dodatnu pometnju na teorijskom planu unose izvedeni pojmovi, kao što su različiti aspekti održivosti (najčešće ekološka, ekonomska i socijalna održivost) ili održivost pojedinih društvenih fenomena (održivi grad, održiva poljoprivreda, održivi turizam, itd). U ovom radu biće data analiza koncepta socijalne održivosti, koji predstavlja sponu između ideje održivog grada ( u našem slučaju Bloka 45) i socijalnog aspekta održivosti.

U najopštijem smislu, održivost ili održivi razvoj podrazumeva sposobnost nekog sistema da dugoročno funkcioniše.(SOCIJALNA ODRŽIVOST GRADA: ANALIZA KONCEPTA2, Anđelka Mirkov, Stipendistkinja Ministarstva prosvete i nauke, Filozofski fakultet, Univerzitet u Beogradu). Iako je socijalna komponenta održivosti neophodna za ukupnu održivost grada, u literaturi joj nije bilo posvećeno onoliko pažnje koliko ekološkoj i ekonomskoj održivosti. Tačnije, “socijalna održivost grada je uglavnom posmatrana kao sredstvo za dostizanje ekološke i ekonomske održivosti, a ne kao cilj po sebi”(Anđelka Mirkov, prethodno). Kao da se gubilo iz vida da grad nije samo mesto u kojem ljudi žive (ekološko okruženje), nego mesto gde ljudi stupaju u međusobne odnose, udružuju se, bore se za svoje interese, ostvaruju izvesna prava (društveno okruženje). Osim teoretičara i istraživača, značaj socijalne održivosti grada prepoznale su i vodeće nadnacionalne organizacije, među kojima prednjače Ujedinjene nacije i Evropska unija. Tako, na primer, Bristolski sporazum iz 2005. godine predstavlja osnovu za implementaciju ideje održivih zajednica u državama članicama Evropske unije. U ovom sporazumu ključni pojmovi socijalne održivosti grada (posebno društvena kohezija, pravednost, tolerancija i bezbednost) usvojeni su kao strateški principi za razvoj održivih zajednica u evropskim gradovima. Oslanjajući se na dve poznate sheme koje vizuelno dočaravaju odnos socijalne održivosti prema dominantnim dimenzijama održivog razvoja,3 namera nam je da predstavimo dva pristupa socijalnoj održivosti grada koji počivaju na različitom tumačenju tog odnosa.

Prva shema održivog razvoja je data u vidu koncentričnih krugova koji predstavljaju ekološku, socijalnu i ekonomsku dimenziju (Slika 1). Najširi krug je ekološka održivost, jer je dugoročno funkcionisanje ekosistema neophodan (iako ne i dovoljan) uslov održivog razvoja. Unutar ovog kruga smešten je krug socijalne održivosti, koji predstavlja polje društvenog sistema sa svim njegovim zakonitostima, razvojnim potencijalima i ograničenjima. U njegovom okrilju je ekonomska održivost, koja pomoću svojih mehanizama upravlja iz centra čitavim razvojem. Na prvi pogled socijalna održivost ostaje stešnjena između preostale dve dimenzije, koje naizgled imaju značajniju ulogu. Ovaj vizuelni prikaz je koristan kao ilustracija širine i obuhvatnosti navedena tri sistema. Ekonomski sistem je važan deo društvenog sistema, dok je ljudsko društvo jedan delić šireg ekosistema. Pogledajmo sada drugu, još popularniju shemu održivog razvoja (Slika 2). Ona u vidu Venovih dijagrama prikazuje tri identična kruga (ili elipse) koji se međusobno preklapaju. Svaki element održivosti je predstavljen kao zasebno polje, što ukazuje na pojedinačni značaj sve tri dimenzije održivog razvoja. Preklapanje polja označava međusobnu uslovljenost ova tri sistema, dok zajednički podskup u centru dijagrama odražava zamisao da jedino sinergija sva tri aspekta održivosti vodi održivom razvoju. Ovaj prikaz je koristan ukoliko želimo da ilustrujemo ulogu složenog spleta uzajamnih uticaja, a da pritom zadržimo predstavu o relativnoj autonomiji svakog od navedena tri sistema. U tom smislu, socijalna održivost predstavlja zaseban teorijski koncept koji podrazumeva održivost društvenog sistema, iako on sam ima dosta dodirnih tačaka sa ekološkim i ekonomskim sistemom. (izvor Anđelka Mirkov,prethodno)

Sagledavši navedene sheme održivog razvoja, prepoznajemo dva pravca u kojima se socijalna održivost može posmatrati – prema spolja (održivost društvenog sistema u odnosu na svoje okruženje, a to je širi ekološki sistem) i prema unutra (održivost društvenog sistema kao takvog, dakle nezavisno od ekosistema). Socijalna održivost grada kao zaseban teorijski koncept zasniva se na dugoj tradiciji holizma koji sve dimenzije urbanog razvoja posmatra apsolutno ravnopravno i u međusobnoj interakciji. Ovo stanovište je poslednjih godina sve popularnije među društvenim teoretičarima (posebno Polese and Stren, 2000; Colantonio and Dixon, 2011), tako da se, uprkos prvobitno neadekvatnoj konceptualnoj razrađenosti, sada vrlo intenzivno radi na teorijskom i metodološkom uobličavanju ideje socijalne održivosti grada, koja treba da omogući bolje razumevanje društvenih okolnosti.

U kontekstu su sve rasprostranjenije pojave da javni prostor postaje sve regulisaniji i restriktivniji; postavlja se pitanje ko ima pravo da ga koristi i da u njemu deluje. Da li zajednički prostori treba da budu otvoreni samo za regulisane i društveno prihvatljive oblike korišćenja ili oslobođeni od bilo kakvog oblika regulacije. Da li se u tom kontekstu prema grafitima odnositi kao prema vandalizmu ili kao umetnosti - pitanje je oko koga je podeljena i stručna i šira javnost. Stav prema ovom pitanju definiše odnos jednog društva prema relaciji između grafita i regulacije javnog prostora. Sagledavajući prirodu i efekte realizacije grafita u javnom prostoru kao i kontekst promene njegove percepcije u stručnoj i široj javnosti na globalnom nivou, moguće je identifikovati i objasniti i različite oblike prihvatanja i afirmacije grafita kao umetnosti u javnim prostorima Beograda.

JAVNI PROSTOR I GRAFITI Grafiti u javnom prostoru - vandalizam, kritika društva , umetnost Karakter grafita, istovremeno materijalan i privremen, dovodi ih u vezu sa kvalitetom, značenjem i prostornom evolucijom, odnosno transformacijom urbanog okruženja u kome "javni prostor uvek egzistira kao kulturni prostor, prostor konkurentnih percepcija i raznovrsnih značenja, mesto u koje različiti ljudi kodiraju svest o sebi, susedstvu i društvenoj zajednici"(“PROJEKAT PUBLIC ART AND PUBLIC SPACE” Doc Zoran Đukanović, Arhitektonski fakultet Univerziteta u Beogradu Doc mr. Jelena Živković, Arhitektonski fakultet Univerziteta u Beogradu Doc mr. Ksenija Lalović, Arhitektonski fakultet Univerziteta u Beogradu mr Stevan Vuković Studentski kulturni centar u Beogradu) Javni prostor je uvek otvoren za interpretacje i preispitivanja. Autori grafita ostvaruju aktivan odnos prema njemu, tretirajući urbano okruženje kao sredstvo izražavanja. Na taj način se njegov rad direkno vezuje za prostor koji transformiše, usled čega je važno grafite i prostor istraživati u uzajamnom dejstvu. Koncept prostora kao društvene produkcije ljudske prostornosti i dinamičkog aspekta kulture određuje kontekst razumevanja grafita u javnom prostoru. Autor grafita se bori za društveno prepoznavanje i pravo pristupa na deo javnog prostora izražavajući istovremeno i sopstvenu individualnost. Zbog toga varira i izbor lokacija, stilova i boja u realizaciji grafita koji različito značenje, ulogu i vrednovanje dobijaju zavisno od konteksta, karakteristika i lokacije javnog prostora u kome se realizuju.

U odnosu na društvenu prihvatljivost postoje razlike u njihovom definisanju i one se kreću od prepoznavanja grafita kao vandalizma, preko oblika izražavanja društvene kritike i otpora pa sve do priznavanja njihove umetničke vrednosti. Sagledani kao oblik vandalizma grafiti se definišu kao svi oblici obeležavanja koji nagrđuju javnu ili privatnu imovinu. Sa druge strane alternativna perspektiva ovakvom gledištu jeste ona koja sugeriše da je osnovna razlika između grafita i ostalih umetničkih formi ta da su grafiti umetnost koja se realizuje kroz stručno i društveno neodobrene oblike i prostore delovanja dok je umetnost generalno društveno prhivaćena, odobrena ili realizovana sa podrškom stručne ili opšte javnosti. Ovakav pristup uvodi varijablu legitimnosti realizacije kao značajnu odrednicu ali istovremeno prepoznaje i umetničku vrednost pojedinih oblika realizacije grafita pod uslovom da zadovolje određene kriterijume. Međutim, veoma je teško uopšte govoriti o grafitima kao o umetnosti (Neelon, 2003) jer su "vrlo velike razlike između toga da li se neko samo potpisao, da li se potpisao tako lepo da koketira sa kaligrafijom ili je grafit zanimljiv kao slika odnosno kao “intervencija” ili “komentar” baš zato što mu tu mesto nije"

TEORIJSKI OSNOV I METODOLOGIJA

Američki filozof Ken Vilber (Ken Wulber ) razvio je integralnu teoriju koja se zasniva na “principu allquadrants, all- levels u koju smešta kompletnu stvarnost I skraćeno je naziva AQAL”(“Bez granice”, Ken Vilber). Podeljena u četiri kvadranta koja predstavljaju četiri različita gledišta, ona predstavlja analitičku teoriju za posmatranje I razumevanje dimenzija stvarnosti sa pozicija predhodno pomenutih gledišta. AQAL se u teoriji održivog razvoja koristi kao alat kompletne slike stvarnosti za dijagnostikovanje problema u istoj, u kojoj AQAL sistematično pomaže da se otkrije u kom je kvadrantu problem I gde treba delovati da bi se isti rešio. Ta četiri kvadranta jesu način posmatranja koji se dele na: 1. INDIVIDUALNA UNUTRAŠNJOST 2. KOLEKTIVNA UNUTRAŠNJOST 3. INDIVIDUALNA SPOLJAŠNJOST 4. KOLEKTIVNA SPOLJAŠNJOST

AQAL tabela INDIVIDUALNA SPOLJAŠNJOST- objektivna dimenzija realnosti Predstavlja skup informacija o određenoj stvari, u ovo slučaju o Bloku 45. To su razni statistički podaci koje saznajemo iz pouzdanih izvora, a ne iz sopstvenog iskustva I mišljenja. To su podaci o reljefu, geografskom položaju, površini, broju stanovnika, istorijski podaci, vlažnost vazduha itd. To su činjenice, objektivna viđenja karakteristika. Blok 45 je jedan od stambenih blokova Novog Beograda. Oivičen je ulicama Dr. Ivana Ribara, Jurija Gagarina ,Nehruovom i rekom Savom. U bloku se nalazi pošta , dva vrtića , T.C Enjub ,osnovna škola Branko Radičević,nekada najvec a škola na Balkanu i jedna od većih i najbolje opremljenih škola u Beogradu,kao i veliki broj splavova na Savskom keju,galerija,biblioteka i drugo...Blok se prostire se na 68 hektara + 13 hektara duž Savskog keja. U njemu se nalazi 45 sotilera i 23 četvrospratnica i dvospratnica ,dok se broj stanovnika krece oko 18.000.

Šetalište „Lazaro Kardenasa“, koje ide kroz centar svih blokova i koje povezuje Blokove 70, 44 i 45. Šetaliste seče blok po sredini gde se nalaze četvorospratnice i dvospratnice prema reci Savi i na deo solitera uz ulicu Jurija Gagarina. „U sklopu centralno dela Bloka 45, pored mesne zajednice i mini šoping-centra koji je otvoren 80-tih godina, nalazi se i galerija. Galerija BLOK je otvorena pre oko tri godine, u tržnom centru u Bloku 45. Galerija Blok je inicijativa opštine Novi Beograd i umetničkog udruženja ULUS (Udruženje likovnih umetnika Srbije). Ideja je da se ovde donese jedna vrsta umetničkog života...”(segment iz istraživanja o Bloku 45rađen na predmetu kod prof Jelene Živković). Već od samog početka života u Bloku 45, puno umetnika je se nastanilo ovde. ULUS je davao ateljee na poslednjim spratovima sedmospratnih zgrada. U Bloku 45 živi puno beogradskih umetnika, grafičara i skulptora. Ispred nekih zgrada su skulpture koje su ti umetnici radili. Tada je Blok 45 reklamiran kao „Naselje Sunca“. Bio je jedno od najmodernijih naselja u Beogradu.

KOLEKTIVNA UNUTRAŠNJOST- intersubjektivni domen Predstavlja subjektivan aspekt posmatranja pojava. Najviše se odnosi na sam identitet posmatranog mesta, na kulturna značenja artefakta. Ovaj način posmatranja predstavlja kolektivnu percepciju, tj. način kako Mi, kao jedan kolektiv doživljavamo specifičnosti koje formiraju glavne elemente koji utiču na identitet posmatrane pojave ili nekog mesta( kultura, simbolika objekata, artefakata ili repera, klasne razlike u društvu, razni običaji, odnosi, tradicija I slično). Opisuju se detaljnije karakteristike grada, kao I odnosi između glavnih karakteristika grada. Govori se o brojnim različitim odnosima koji čine grad koji se posmatra. Belgrade street art part of history Blok 45 Blok 45 je sredinom osamdesetih godina delovao kao svako drugo predgrađe Beograda. Osim izuzetne izolovanosti od centra grada, nedostatka infrastrukture i blizine reke Save, ovaj blok se izdvajao i po još jednoj stvari. Grafitima. Ovaj blok, je bio i ostao meka Beogradskih grafita, i ovde su nacrtani jedni od prvih grafita u Srbiji. - Sredinom osamdesetih, talas hip-hop kulture koji je preplavio Evropu, u velikoj meri je pogodio i Blok 45.

- U tom periodu se formira prva ekipa koja se osim crtanja grafita bavila i brejk densom. Ekipa se zvala Fantastic Boys, takode poznata kao Rap City Crew, čiji su članovi bili Babuš, Ðela, Steva, Tica i drugi. Zanimljivo je da je ova ekipa 1985. godine na brejk dens takmicenju na bazenu 11. april, izgubila u finalu od ekipe Ðogani Fantastiko, koja ce devedesetih godina postati vodeca grupa densdizel scene Srbije. - Jedan od prvih grafita ove ekipe je hobotnica na asfaltu keja reke Save u bloku 45, gde su vežbali brejk dens, i gde se na zidovima postepeno formirao neki oblik hall of fame-a. Osim ovog grafita, na obližnjim obdaništima su uradeni grafiti „Rap City“ i „RCC“, od koji je ovaj drugi do 2007. godine stajao na zidu netaknut.

Rap City Crew by Fantastic Boys 1984/1985 - Inspirisan Fantastic Boys-ima, Jens crta svoj prvi grafit „Miša“ 1988. godine, takode na keju reke Save, i tako ulazi u istoriju kao crtač sa najdužim stažom na Srpskoj grafiti sceni. - Zbog ratnog stanja i celokupne situacije u zemlji, grafiti su gotovo potpuno umrli u Srbiji, sa ponekim Jensovim (tada još uvek Miša) grafitom koje je crtao sa vremena na vreme. - Posle kratkog boravka u Parizu, Jens se vratio u Srbiju i rešio da oformi ekipu BMB (Biša Miša Bosic), sa Bišom i Bosicem.

Jens 1995

- Iste godine nastaje Jensov grafit „Stuff“ sa Bosicevim karakterom vanzemaljca sa džointom. Može se reci da je Stuff pokrenuo domacu grafiti scenu, jer je bio jedini grafit te vrste u Srbiji. Euforija oko ovog grafita se stvorila jako brzo, pa se Stuff pojavljivao kao pozadina emisije Rap & Soul na RTV Pinku, pojavljivao se u spotovima Sunshine-a (America preview) i Maddogz-a (Sloboda), i na raznim omotima hip-hop albuma, ironično, obzirom da su Jens i ekipa slušali techno i trance. Cak i posle šest meseci od kada je Stuff nacrtan, mogle su se videti grupe ljudi koje su se fotografisale ispred zida ili su jednostavno samo stajale ispred njega. U gradu su se pojavili još neki grafiti kao što su „Funk“ na Brankovom mostu, i grafit kod Mostara, nepoznatih autora. - U bloku 45 je u isto vreme počeo da radi Dr. Qee (Dr. Kiza), koji je poznat po kultnom crtežu Bob Rocka i sloganu „Anger is a gift“, medutim, Kiza je brzo izašao iz grafiti price. - Cobesta28, poznatiji kao Cobes, sredinom devedesetih počinje da crta u blokovima, a svoj prvi grafit radi u Novom Sadu. Pocetkom 1997. godine igrom slucaja upoznaje Jensa, sa kojim počinje aktivno da tagira po blokovima i gradu. - Iste godine Cobes i Jens osnivaju ekipu AGC, i počinju aktivno da crtaju u bloku 45, uglavnom srebra. Osim njih dvojice, kao koji su činili jezgro ekipe, nešto kasnije su se pridružili Mise, Sane 751, Krca, Jamas i Jole. - U istom periodu, i nešto kasnije, počinju da se pojavljuju nove ekipe i imena kao što su Bougie, Soter (90210); Sub Zero, Negre, Abs (Halley zone); Dr Leco, Vsa, Fuz (SCD); Sholim, Sale, Da Gambla, Vuiche (Chemical); Face, Mask, Demon, Chief Sale AK i Shorty. - Prve grafite na vozovima su 1997. uradili Cobes, Bougie, Face i Soter.

- AGC ekipa je rasformirana pocetkom 1998. godine, kada je ekipa postala brojnija, i kada se više nije znalo ko je zaista clan grupe. Bez obzira na to, scena kao takva je i dalje funkcionisala kao jedno. - 1999. godine održan je prvi grafiti Jam u Beogradu. Održan je na školi „Kralj Petar“ u centru grada. Od domacih crtača su ucestvovali Jens, Mise, Cobes, Sane 751, Face, Mask, Sub Zero, Abs, Negre, Shorty, Chief Sale AK i Dr Leco. Od stranih Jen i Fuk iz Zagreba i ekipa iz Slovenije.

Abs Sub Negre 1999 - Do 1999. godine, grafiti su se crtali uglavnom sprejevima Kenda Kolor i Cosmos, sve dok se nisu pojavili poljski Kim-Tec sprejevi, koji su osim bogatog spektra boja, i dobrog pritiska boce bili veoma pristupacni. Cena spreja je bila oko 10 dinara (današnjih 0.10 evra), dok su ostali sprejevi koštali oko 170 dinara. U isto vreme su se pojavile kapice u ponudi, pa je sve to uticalo na evidentno dizanje kvaliteta scene. - Posle bombardovanja Srbije 1999. godine, mnoge ekipe su se rasformirale, i mnogi crtaci su iz razlicitih razloga postali manje aktivni ili su potpuno prestali sa crtanjem. - Pocetkom 2000 godine. Asem (Koma), Srpski crtac iz Kelna je ponudio internet domen u svom trošku, u službi promovisanja Beogradske grafiti scene. Kako je medu preostalim aktivnim crtacima još uvek postojalo jedinstvo, stvorena je ekipa BG illegal koju su cinili Sub Zero, Bougie, Cobes, Negre, Dr Leco, Abs, Necone, Angel i Dulait. Iste godine su poceli masovno da se pojavljuju novi crtači i krenule su sa formiranjem nove ekipe. - Bgillegal se posle godinu, godinu i po dana raspao, sa Cobesom i Bougijem kao prvim clanovima koji su napustili grupu i oformili AFO ekipu, koja je i danas aktivna. Preostali clanovi Bgillegala su još neko

vreme bili aktivni, da bi na kraju definitivno ugasili ekipu i vecinom napustili grafiti vode. Ovim je i stavljena tačka na staru školu Beogradske scene, i njen stil je uzeo potpuno novi pravac. Izvor i slike iz teksta sa sajta fortyfivers.blogspot.rs

INDIVIDUALNA UNUTRAŠNJOST- subjektivni domen Individualna unutrašnjost se odnosi na lične stavove, zapažanja posmatrača, nas samih, naš lični odnos I razvoj, sopstvene interese I slično tome. Govori se o interesima društva koje koristi istraživani prostor. U ovom kvadrantu mi sami predstavljamo glavne posmatrače neke pojave, koja se istražuje time što za sve nas zanima postavljamo pitanje, dajemo odgovor I određujemo naš, sopstveni način posmatranja prostora. Analogno globalnim trendovima grafiti u javnim prostorima Beograda doživljavaju specifičan tok evolucije od vandalizma do javne umetnosti. Nepoznati beogradski autor je lepo primetio: jedan grafit o Beogradu govori više od deset turističkih vodiča! Spajajući tako sjajan grad i neformalnu umetnost dobijamo savršeno nesavršeni miks koji je duša svih nas, prolaznika ili stanovnika Beograda. Iako se može uočiti da pojedini grafiti degradiraju privatnu i javnu imovinu i prostore u kojima su realizovani - u Beogradu ne postoji značajan otpor prema grafitima sto je izmedju ostalog posledica činjenice da je u prethodnih deset godna aktivno radilo u proseku dvadesetak ljudi pa je srazmerno tome i broj grafita relativno mali u odnosu na druge svetske gradove. Dodatno, budući da su realizovani uglavnom u marginalnim prostorima postoji prećutni sprazum da se na određenim mestima može crtati bez presije. Stanovnici Blokova pokazuju ljubav i dobru volju prema umetnicima, oni ponekad čak i zahtevaju od grafitera da im naslikaju nešto na garaži, što predstavlja veliku razliku u odnosu na neke druge evropske gradove gde grafiti nisu omiljeni. Kao potpuni kontrast ovome, npr. u Norveškoj ili u Švedskoj, možete za grafitiranje dobiti ozbiljnu kaznu, koja može da ide i do 2 godine zatvora. Nepostojanje osmišljene urbanističke intervencije, dovodi nas, žitelje, u stanje permanentnog daltonizma prilikom boravka na gradskim ulicama i trgovima, sa svim podrazumevajućim

posledicama psihološkog i ambijentalnog uticaja boje na individuu izgubljenu u sivom gradu. Inače , brojna psihološka istraživanja se odavno bave tim problemom (kolektivni sindrom maskirane depresije – sivilo je oko nas i u nama)

Gde su u svemu tome grafiti? “ Narod nema leba da jede, a vi trošite pare na farbu….”-komentar anonimne penzionerke iz Bloka 45 koja je nabasala na crtače koji su upavo “izašli na zid”

KOLEKTIVNA SPOLJAŠNJOST- interobjektivni domen Predstavlja objektivni aspekt posmatranja koji analizira sistemski deo posmatrane pojave, bez ličnog odnosa prema pojavi. Govori se o sagledavanju društvene pojavnosti. To mogu biti razne vidljive društvene strukture, društvene organizacije, različiti sistemi

( politički ili socijalni), objekti

obrazovanja, javnih službi, zdravstvene ustanove I drugo.

Grafiti i regulativa i legislativa Beograda Sve do početka 21.veka grafiti se u Beogradu pre svega percipiraju kao vandalizam i kao takvi podležu uklanjaju prema "Odluci o opštem uređenju grada" (iz 1987. godine). I danas se kazne za ispisivanje grafita redovno naplaćuju na osnovu odluke o opštem uređenju grada koja je stupila na snagu još 1987. godine, a u kojoj se navodi da je "zabranjeno ispisivanje reklama i drugih natpisa.

Grafiti i mediji u Beogradu Promena percepcije umetnosti grafita u javnosti Beograda može se između ostalog pratiti i kroz informisanje javnosti o različitim oblicima delovanja autora grafita u sredstvima javnog informisanja (dnevni listovi Vreme, Danas, Glas javnosti, Blic, nedeljnik NiN). Pregledom broja i sadržaja ovih tekstova može se uočiti tendencija povećanja interesa javnosti počevši od pojedinačnih tekstova krajem devedesetih u kojima se najavljuje prvi javni graffiti session održan u Jugoslaviji (u dvorištu OŠ "Kralj Petar") ali i široj javnosti prezentuje umetnost ulice (Ambrozić , 1999), pa sve do značajnijeg intenziteta praćenja aktivnosti umetnika ulice u sredstvima javnog informisanja poslednje dve godine bilo da je reč o pojedinačnim graffiti session-ima , radionicama, tribinama ili njihovoj realizaciji unutar velikih kulturnih programa poput Belef-a. Institucionaliuzacija grafita kao javne umetnosti Zahvaljujući evoluciji kvaliteta delovanja grafiti umetnika u javnim prostorima Beograda početkom 21.veka dolazi do prepoznavanje grafita kao oblika ne samo degradacije nego i unapređenja javnog prostora. Od pojedinačne afirmacije organizacijom predavanja i tribina o grafitima u pojedinim institucijama (npr. Domu kulture Studentski grad), preko osnivanja udruženja "Grafit" i privatne

galerije grafita u Dobračinoj 596 , kroz realizaciju programa delovanja Beogradskog letnjeg festivala započinje i realizacija graffiti jam-ova uz podršku institucija grada Beograda. Takođe, pored institucionalnog delovanja na gradskom nivou, u istom periodu javljaju se tendencije afirmacije grafita i u okviru interdisciplinarnih univerzitetskih edukativnih programa kao što je Projekat Public Art Public Space (PAPS) osnovan 2003. godine na Arhitektonskom fakutetu u Beogradu, sa ciljem da afirmiše unapređenje kvaliteta javnih gradskih prostora, pored ostalog, kroz integraciju umetnosti u javne prostore i život grada. Specifičnost realizacije grafita kao oblika inidvidualnog anonimnog delovanja u zajedničkom, javnom prostoru, kao i raznovrsnost oblika njihovog likovnog izražavanja - predstavlja pojavu podložnu razičitom vrednovanju u konkretnom vremenu, prostoru i društvu. Postoje velike razlike u odnosu na društvenu prihvatljivost grafita.One se kreću od definisanja grafita kao oblika vandalizma, njihovog sagledavanja kao oblika kritike društva, pa sve do prepoznavanja vrednosti određenih grafita kao javne umetnosti. Prikaz AQAL tabele

Studija dobrih praksi Studija 1: Redefinisanje javnih prostora pomoÄ&#x2021;u uliÄ?ne umetnosti: Tughlakabad kontejner depo dobija graffiti makeover Projekat je deo street art festivala, selekcija Delhija St + Art Indiji

Pejzaž OKHLA, sa velikim deponijom u pozadini, predstavlja pogled sa tupim, sivim i braon tonovima. Malo dalje od Inland kontejnera nalazi se Depo (MKB) u Tughlakabadu, koji doprinosi utisku jednobojne pustoši. Stotine kamiona su parkirani jedni pored drugih, a hiljade čeličnih boca se slažu jedna na drugu, čekajući da budu isporučene. Zbog toga ideja o pojavi šarenih kontejnera, živih boja i geometrijskih šara, izgleda kao fatamorgana. Projekat su osmislili i oživeli Arjun Bahl, Akshat Nauriial, Giulia Ambrogi, Hanifa Kureshi, Pierre Guiot i Thanish Thomas između ostalog, najnoviji poduhvat festivala - ICD - nosi naziv "VIP (Work in progress) "The Street Art".

Street-Art Vizuelni i grafiti umetnik, Niels Shoe Meulman iz Amsterdama, čiji je rad baziran na upotrebi metli.

Organizatori veruju u korišcenje umetnosti kao intervencije da se redefinišu javni prostori, posebno manje poznatih delova grada. Dakle, ideja da se redefiniše naselje Okhla. "Stvar sa kontejnerima je da putuju širom sveta, prelazeći kilometar po kilometar u različitim zemljama. Volim tu ideju praktikovanja umetnosti na pokretnim objektima ", kaže Giulia Ambrogi, kustos ovog segmenta festivala. "Prva stvar o ambalaži jeste da se može koristiti na različite načine. Može se koristiti kao objekti sa svojim fasadama...“ Još jedna intervencija koju su osnivači zamišljali za ovaj prostor, koji je ispražnjen za potrebe ovog privremenog šou-a, jeste da ce se koristiti u druge svrhe. Momci iz susednih kolonija i deca, uglavnom iz okoline deponije, počeli su da koriste prostor za muziku i ples. Dominantna stanovništvo sačinjeno od kamiondžija , počeli su da igraju kriket u svoje slobodno vreme. "Ovo je takođe način redefinisanja javnih prostora", kaže Ambrogi, "Dolaze i posmatraju i interakciju. Oni su takođe iznenađeni kada nas pitaju da li ce to biti slobodan i otvoren prostor za njih. Ova vrsta interakcije je pretvorila naš kustoski koncept neku vrstu urbanog i društvenog planiranja. "Čistači iz deponije su takođe uključeni u ovaj prostor, koji često oslikavaju površinu kontejnera pre nego što umetnici mogu preuzeti. Projekat obuhvata 25 umetnika koji rade u malim serijama. Kao prostor za javnost otvara se 31. januara,nakon što se posao završi. Ostajuci verni svom "vork in progress" formatu, umetnici ce nastaviti da radei kada gledaoci dođu u narednom mesecu. "Nisam želeo da pružim pogled na umetnost, već iskustvo umetnosti", kaže Ambrogi.

Izvor :http://indianexpress.com/article/cities/delhi/redefining-public-spaces-with-street-arttughlakabad-container-depot-gets-graffiti-makeover/

Studija 2: UliÄ?na umetnost i grafiti radionice Street Art and Grafiti radionice su bili javni angaĹžman/ projekat finansiran od strane Jedinice za javni angaĹžman na Univerzitetskom Koledzu u Londonu.

Ove radionice su dizajnirane da obezbede prostor za ljude da se bave grafičkim natpisima na gradskim zidinama, kako bi se razvili svoj kritički sud i definisali svoje kriterijume za razumevanje ovih natpisa.

Natpisi su tragovi koji se razlikuju od street arta, oznake i posteri pa sve do matrica i grafitima. Koji od njih imaju estetsku vrednost i dodaju vrednost na mesto, a koje su ocenjene kao neprivlačne i štetne? Razbijanjem natpisa u različite formalne komponente, ova vežba je pokušala da odgovori na ova pitanja, kao i da ukaže na razloge zbog kojih ljudi imaju različita predubeđenja, iskustva i percepcije.

Radionice su se održavale u pet različitih oblasti Londona gde su ulična umetnost i grafiti česta pojava. Učesnici su dobili brifing o svakoj oblasti pre početka radionice, ali je namera bila da se očuva što neposredniji prvi kontakt sa ovim mestima, kako ne bi bilo uticaja napercepciju i mišljenje pružanjem određenih informacija tipa: "ovo je dobro poznata umetnica "ili" da je zid mesto gde je slika legitimna". Učesnici su zamoljeni da donesu digitalnu kameru za svaku od radionica, i da naprave 20 fotografija 20 različitih natpisa ili znakova koje mogu da nađu u ograničenom području. Onda su morali da popunite sledeci upitnik za svaku od natpisa, kako bi se uspostavila veza između formalnih karakteristika natpisa i njihove estetske pojave. Postavljena pitanja: Veličina (S, M, L, KSL) Boja (1-10 stepen varijacije i intenziteta) Da li sadrži slova ili pisanje? (D / N) Ako jeste, da li pročitali pisanja (D / N)? Šta kaže?

Da li je figurativno (da li pokazuje karakter, portret, ili bilo koju drugu prepoznatljivu figuru / predmet)? (D / N) Ako da, da li prepoznajete karakter / stvar (D / N)? Ko / šta je to? Da li je natpis apstraktan (geometrijski, dekorativni, niti pismeni niti figurativan)? (D / N) Da li natpis ima poruku? (D / N) Ako je odgovor da, šta je poruka? Da li mislite da je natpis politički? (D / N) Ako da, kako? Da li mislite da je to učinjeno uz dozvolu? (D / N) Nanesite sve odgovarajuce oznake: TAG, street art, grafiti, šminka, posteri, , objekat, mural... Da li ste primetili samo u prolazu? (D / N) Da li je dobro postavljen? (D / N) Zašto? Možete li primetiti vezu sa njenom neposrednim okruženem (drugim natpisima ili sa mestom gde ste ga videli)? (1-10 stepen povezanosti) Da li natpis dodaje vrednost na površinu, ili je štetan po nju? (+/-) Da li biste radije zadržati ili uklonili ga? (Z / U) Ocenite estetskog izgled natpisa (1-10)

Izvor: https://sabinaandron.com/reception-studies/

Studija 3: Urban haven the city as breeding ground of initiative and creativity- Global Green-Guerilla Graffiti, Dublin Ireland, 2014 Autori: MEDS GENT MEDS organizacija pretstavlja- (Okupljanje studenata dizajna-Meeting of design students) međunarodno udruženje formirano 2010. godine za studente i mlade stručnjake iz različitih kreativnih disciplina. Svake godine, MEDS je domacin u drugoj zemlji, sa prosekom od 200 učesnika. Njihov glavni cilj je da se proširi njihova ideja o kretaivnom, I ekološkom okruženju, širom sveta. Njihove radionice su organizovane širom sveta, u preko 30 zemalja u trajanju od dve nedelje. Svaki projekat je baziran na edukaciji i praktikovanju umetnosti i inženjerstva ( arhitekture, dizajna, likovne umetnost)i, zanata, korišćenjem ekološki prihvatljivih materijala, promovišući druženje i kulturno prožimanje. Učesnici su studenti i mladi diplomci iz svih kreativnih oblasti, kao što su dizajn, arhitekture, urbanizma, zelene površine, kao tutori ili učesnici.

Jedna od radionica održana je i u našoj zemlji, na Tari, 2015. –te godine. Primer, Radionica Gerila Grafita u Dablinu

Cilj Cilj radionice je da se uključe građani Dablina u ulepšavanju i uređivanju javnih prostora grada, putem igre zabave I edukacije. Lokacij Gerila Grafiti je sarađivala sa Grafiti umetnicima iz Dablina ( Novice, Marca Mix and Vents) na revitalizaciji Prolaza pored teren aza rukomet, u Green Street-u.

Projekat Učesnici su prvenstveno obišli delove grada na kojima su postojali već neki grafiti, i mesta koja su pogodna za takvu umetnost, obeležili su ih nalepnicama, i sa drugim autorima postojećih grafiti popravili i preuredili nek amesta, a za primer je prostor u Green Street-u. Ućesnicima su predstavljene novije, različite tehnike crtanja, a glavni aspekt novih tehnika je materijal kojim se radi, a to su ekološki razgradive i zdrave materije. Korišćene su boje koje se vodom mogu isprati i koje ne zagađuju okolinu. ,,This makes it less resistant to the weather conditions in the long term but also implies that it is not an invasion but rather an intervention for the citizens of Dublin.” (http://medsworkshop.com/meds-pastworkshops_guerillagraffiti/)

http://medsworkshop.com/meds-past-workshops_guerillagraffiti/

Studija 4: Yarn Bombs! 51 Victims of Knitted Graffiti- Pleteni grafiti ,, ,, Bombardovanje predivom ‘’ su grafiti koje i bake odobravaju!’’(http://weburbanist.com/2012/03/16/yarn-bombs-51-victims-of-knitted-graffiti/) Oni se sastoje od brzo pletenih formi koje se kače kao dodaci uličnim objekatima i skulpturama. Kao razlog za ovakvu manifestaciju navodi se prvenstveno zabava, ulepšavanje, ne narušavanje i trajno oštećivanje gradjevina i celokupnog prostora. Često imaju političku I socjalnu poruku, ali uvek sa pozitivnim duhom I okrenutom ka ne nasilju I vandalizmu. Ovakav vid tehnike zahteva dosta veštine I brzine jer se realizuje na mestim u javnom prostoru gde ljudi borave. Kod ljudi uvek izaziva pozitivnu reakciju. Postoji veliki broj udruženja kreatora grafita, koji su počeli d aprimenjuju ovu tehniku I n ataj način doprinesu pozitivnijem shvtanju grafita u društvu. Neki od autora su: Deadly Knitshade and The Fastener (http://knitthecity.com/about/), Lesley Anne Robinson,( ravelry.com), Dave Cole.

http://weburbanist.com/2012/03/16/yarn-bombs-51-victims-of-knitted-graffiti/

Studija 4: Contemporary Graffiti-Savremeni Grafiti Dekartov i Polarni koordinatni sistem u svetu grafia U ovom primeru se govori o tome da grafiti nisu puko apstraktno crtanje i ispisivanje reči,; umetnost koja ima koren u hip hop kulturi, već i umetnosti koja je vremenom evoluirala sadržeći u sebi određene grane matematike i kompjuterske tehnologije. Tačnije postoje gemetrijski aksiomi koje umetnici stvaraoci grafite koriste kako bi iscrtavali svoje crteže. Postoje softveri kojima se ovakvi grafiti crtaju. Na sajtu postoji program koji mogu da koriste i laici i na prave sebi grafit. http://www.csdt.rpi.edu/subcult/grafitti/Practicing_Shapes_with_Arcs.html Na ovaj način, razovojem grafita u pozitivnom smislu i povezivanjem sa drugim naukama, oni se udaljavaju od vandalizma i ljudi koji koriste grafite kako bi izrazili nešto što nije deo umetnosti.

http://www.csdt.rpi.edu/subcult/grafitti/Practicing_Shapes_with_Arcs.html

Studija 5: Fun Palace-Polyark4 Fun Palace predstavlja organizaciju koja svojim radionica povezuje javni prostor, laike, umetnike i šklolvane arhitekte, dizajnere u stvaranju zanimljivog kreativnog prostora, prostora u kome se edukuje, stvara i uživa u umetnosti, ulepšava i uređuje prostor. Ova organizacija povezuje škole arhitekture, nastala je kao deo programa u okviru škole od strane arhitekte Cedric Pirce-a i datira još od 1961. /1966. Godine. ,,Polyark 4: Fun Palace Futures 2016 ‘…[a] short-life conglomerate of disparate, free-choice, free-time, voluntary activities, planned as a public launching-pad’ [Cedric Price, commenting on the original 1960 Fun Palace brief: AA Files 19, spring 1990] ‘…choose what you want to do...dance, talk or be lifted up to where you can see how other people make things work. Sit out over space with a drink and tune in to what's happening elsewhere in the city. Try starting a riot or beginning a painting – or just lie back and stare at the sky’ [Joan Littlewood quoted in the promotional brochure for the Fun Palace, 1964: Guardian 18 July 2014] https://vimeo.com/107262132“ ( Polyark 4 brief May 2016 )

Riot

art

( Polyark 4 brief May 2016 )obe slike

,,riot-art: themes for Fun Palace Futures… …debating and redefining the nature of fun in the 21st century; delivering culture, recreation,and civic discourse in actual, virtual, and political worlds …the p/Palace as an architectural typology in urban/periurban landscapes …the New Fun Palace Cybernetics Committee: analogue ideas through the digital looking glass“ ,,The brief developed in 1961 by thespian/entrepreneur Joan Littlewood for her famous collaboration with architect Cedric Price aimed to provide not one, but a series of Fun Palaces, stimulating a decentralised, people-powered culture. These were unregulated buildings, providing free access to spaces in which people could be creative and happy outside the usual parameters or expectations determining artistic performance. Price’s proposals for the Fun Palace are acknowledged as being widely influential, both in terms of their stark aesthetic, bold redefinition of the Miesian free plan - and an exciting indeterminacy of function.“ ,, The Fun Palace

So, with the Fun Palace now more than 50 years old, it’s worth considering if its delightful analogue indeterminacy can be further enhanced by a little digital interrogation. The concept of ‘everyone an artist, everyone a scientist, culture at the heart of every community’ certainly remains believable. Stella Duffy (co-director of Fun Palaces: funpalaces.co.uk) agrees: …I first suggested the idea in 2013; we've since had two weekends (always the first weekend inOctober) in 2014 and 2015 - large organisations like the RSC and the South Bank and tiny local community groups all over the UK and elsewhere have created their own, hyper-local version of a Fun Palace (arts, science, tech, participation/engagement, ideally community-led rather than venue/organisation-led). There have been 280 Fun Palaces, in 11 nations made by 5262 Fun Palace 'Makers' (i.e. the local leads), and 90,000 have participated… [email to the RIBA: 29 January 2016] So the concept is still credible but… how is the architecture of a 21st and 22nd century Fun Palace to beapproached? what does the New Fun Palace Cybernetics Committee discuss? [see alsoGordon Pask… http://www.pangaro.com/Pask-Archive/guardian-obit.html ] 3 methodology for the Fun Palace Futures project Polyark 4: Fun Palace Futures will build the largest, globally convened, collaborative studio design project ever attempted, involving schools of architecture and live projects networks it is intended that there are at least 30 participants the initial brief is developed by RIBA Education participants may overwrite the brief, within the parameters of designing for Fun Palace Futures schools and other nominated organisations work in teams of three each team will develop three way inclusive debate and discussion (trilogues) each participant will propose a site and a strategy for the Fun Palace no school/organisation may work on its own site, or respond to its own strategy the project is collaborative, and based on data sharing presentations and entertainments happen online, or via physical meeting/s subversion and chance are fed into the design process Polyark 4 is documented, both by those involved, and by any emergent media partners Polyark 4 will be published and exhibited SuperMegaCrits will be held in London, Rome, and India

projects may be developed over a term, a semester, or a year Polyark 4 starts in September 2016 terminal events late 2017 - early 2018  invitees and possible participants/crowd funders/publishers, i.e. inventor/co-owners of the project, and enablers of the means of its diffusion: live projects networks (coordinated by Jane Anderson, Oxford Brookes University) UK EU US UK universities Architectural Association the Bartlett Birmingham City University University of Brighton Canterbury School of Architecture Central St Martins De Montfort University University of Greenwich Liverpool University London South Bank University Mackintosh School of Architecture Manchester School of Architecture Oxford Brookes University Northumbria University Queen’s University, Belfast Ravensbourne College RIBA Studio University of Sheffield Sheffield Hallam University University of Strathclyde the Welsh School of Architecture

University of Westminster 4 international universities University of Palermo: Buenos Aires, Argentina University of Architecture, Civil Engineering, and Geodesy: Sofia, Bulgaria Xi’an Jiaotong-Liverpool University: Suzhou, China Aarhus School of Architecture: Aarhus, Denmark Heriot-Watt University: Dubai, UAE American University in Cairo: Cairo, Egypt Hong Kong University: Hong Kong CEPT: Ahmedabad, India Sushant School of Art and Architecture: Gurgaon, India Beirut Arab University: Beirut, Lebanon Oslo School of Architecture and Design: Oslo, Norway Norwegian University of Science and Technology: Trondheim, Norway Universidad Nacional Ingenieria, Lima, Peru University of Architecture and Urbanism Ion Mincu, Bucharest, Romania Moscow Architectural Institute: Moscow, Russia Moscow School of Architecture: Moscow, Russia University of Belgrade: Belgrade, Serbia City School of Architecture: Colombo, Sri Lanka Abu Dhabi University, Abu Dhabi, UAE American University of Sharjah: Sharjah, UAE Cooper Union: New York, USA Harvard Graduate School of Design: Cambridge, USA New York Institute of Technology: New York, USA plus additional participants from: Australia Chile Colombia etc. SuperMegaCrits/terminal events in:

? Here East: London, UK (the site of the original Fun Palace) ? Mattatoio di Testaccio, Roma Tre University: Rome, Italy ? Ahmedabad or Delhi, India ? and… reimagine yourself/your house/school/park as a host body for an invisible university… outputs Polyark Global Traveller(online and physical exhibition) SuperMegaPolyarkCompendium(publication) RIBA Cosmos(invisible university/distance learning project) 5 appendix A notes on Polyark First, some context…because this is Polyark 4, it means we should briefly refer to the other three. The original Polyark developed Cedric Price’s idea for a National School Plan (originally published in The Architects’ Journal in March 1966 [appendix B]). The NSP was critical of the limitations of UK architecture education, and posited the idea of an amorphous but responsive network of students and tutors, offering a more vivid path to learning. The genesis of Polyark as a collaborative project lies in the AA’s mythic programme of the 1970s; a double decker bus converted to host a nomadic school of architecture promiscuously boarded by any students or academics wanting to be involved. Who was really on it? And does that matter? The idea was generated that a school of architecture was more than a building, and functioned better as a neural network sharing a project, and passing this to and fro like a lighted stick of gelignite. The first Polyark (Polyark 1) lives in the memory - and some very gnarly/grainy black and white photos; see below.“ ( Polyark 4 brief May 2016 )

( Polyark 4 brief May 2016 )sve slike

( Polyark 4 brief May 2016 )

U ovom primeru je prikazano kako neki program koji je deo škole, može da stvara i sarađuje sa laicima i slobodnim umetnicima. Naša škola učestvuje u ovom projektu na određenu temu, gde se organizuje vašar-radionica, u kojoj učestvuju svi građani. Naravno radionica je osmišljena od strane studenata arhitekata, ali u domenu projektovanja prostora za realizaciju radionice i osmišljavanju sadržaja radionice. A Sadržaj radionice se tiče različitih umetnosti, veština, zanata, igre plesa...koji su bliski svima, bez obzira na kulturu, obrazovanje, poreklo.

DISKUSIJA NALAZA Na osnovu istraživanja i sagledvanja problema i potencijala, kroz AQAL metodu smo došli do zaključaka da postoje određeni sukobi i konflikti između različitih aktera, kao i da postoje načini koji mogu da unaprede i da prevaziđu te probleme od strane korisnika Bloka 45 kao i različitih institucija i organizovanih grupa. Predlozi rešenja uočenih problema se mogu naći u već predloženim i postojećim sistemima koji nisu dovoljno i na adekvatan način razvijeni, a to su institucionalizovanje ulične umetnosti, kao i već predloženi Public Art Public Space (PAPS). Potrebno je samo detaljnije istražiti uzroke koji dovode do sukoba izmedju formalnih i neformalnih umetnosti, i delovati na njih, kako bi se proložena rešenja u potpunosti realizovala, i ušto većoj meri suzbio sukob istih.

Dolazimo do zaključka da je glavni problem, sa sociološkog aspekta, konflikt između NEFORMALNOG PRAKTIKOVANJA UMETNOSTI- GRAFITA I FORMALNOG PRAKTIKOVANJA UMETNOSTI. Uzrok ovog konflikta leži u: PROSTORU U KOME SE ONE REALIZUJU, MEĐUSOBNO NERAZUMEVANJE ISTIH, NEPOSTOJANJE ZAKONSKIH AKTI KOJIMA SE GRAFITI SVRSTAVAJU U POLJE KULTURE I UMETNOSTI. OVAJ KONFLIKT SE PREVAZILAZI PRVENSTVENO FORMIRANJEM: ZAKONSKI ODREĐENIH JAVNIH PROSTORA ZA REALIZACIJU GRAFITA; MANIFESTACIJA I PROSTORA U KOJIMA INTERAGUJU I ŠKOLOVANI I SAMOUKI UMETNICI, GDE BI SE POKAZALA TOLERANCIJA I MOGUĆNOST IZVOĐENJA OBA TIPA UMETNOSTI (ŠKOLOVANA I SLOBODNA); PROŽIMANJA; NOVI OBLICI ZAKONSKI AFIRMISANIH

RADIONICA I ŠKOLA KOJE SE BAVE EDUKACIJOM O GRAFITIMA, KOJE VODE SLOBODNI UMETNICI, ALI U KOJIMA MOGU RADITI I ŠKOLOVANI UMETNICI; AKTI KOJIMA SE GRAFITI PRIZNAJU KAO UMETNOST I KULTURA I ODVAJAJU OD VANDALIZMA.

Drvo prikazuje uzroke i posledice problema (konflikt izmedju formalne i neformalne umetnosti)

Predlog rešenja-programa, kojima se prevazilazi problem-konflikt između formalnih i neformalnih umetnika; uvođenje grafita u kulturni, umetnički i edukativni domen, kao pozitivnog činioca urbanog prostora Na osnovu istraživanja, dolazi se do zaključka da se fenom grafita mora približiti postojećim zakonskim i nepisanim pravilima društva u kome oni deluju, i pokazati svoju pozitivnu stranu. Pozitivnu stranu grafita čini njegov umetnički, kulturni, socijalni, naučni karakter, koji ljudima i stvaraocima i uživaocima čini samo dobro. Navedenim karakteristikama, grafiti se odvajaju od grafita i ljudi koji promovišu negativne pojave u društvu.

Saradnjom sa školovanim priznatim umetnicima, kroz različite oblike radionica i manifestacija, kao i samo pozitivno delovanje slobodnih umetnika, ostvariće se pravo na zakonske akte kojima se grafiti štite i priznaju kao deo umetnosti i kulture. Takođe jako važno i neophodno je obezbediti prostor za realizaciju grafita kojima će se izbeći narušavanje javnih i privatnih prostora u gradu. Prvi predlog za konkretnu lokaciju, jeste planiranje realizacije grafita na novonastalim isprojektovanim platnima, na šetalištu Lazaro Kardenas. Na taj način će se izbaeći neplansko iscrtavanje grafita na mestima u bloku 45, na kojima nisu prihvatljivi. Duž šetališta će se organizovati i radionice na temu grafia, u kojima mogu da učestvuju svi građani. Predlaže se organizacija i iznajmljivanje prostora, na teritoriji celog grada, u kojima će se praktikovati ovakvo crtanje i radionica na temu grafita. Drugi predlog je ukrašavanje stajališta grafitima, na teritoriji celog grada, gde god je to potreno i gde će se kasnijom razradom projekta u zavisnosti i od opština, to odrediti.

Mapa postojeÄ&#x2021;eg stanja na lokaciji-grafiti se nalaze svugde u Bloku, i na mestima na kojima ne bi trebali

Mapa novog stanja na lokaciji-platna za grafite na ĹĄetaliĹĄtu Lazaro Kardenas

Prvi predlog rešenja –Paneli-platna na šetalištu

Drugi predlog rešenja- oslikavanje stajališta

Literatura: Knjiga “Bez granice”, Ken Vilber,2011., Beograd,izdavačka kuća Babun Tektovi “SOCIJALNA ODRŽIVOST GRADA: ANALIZA KONCEPTA2”, Anđelka Mirkov, Stipendistkinja Ministarstva prosvete i nauke, Filozofski fakultet, Univerzitet u Beogradu,2012.,Beograd “PROJEKAT PUBLIC ART AND PUBLIC SPACE” Doc Zoran Đukanović, Arhitektonski fakultet Univerziteta u Beogradu Doc mr. Jelena Živković, Arhitektonski fakultet Univerziteta u Beogradu Doc mr. Ksenija Lalović, Arhitektonski fakultet Univerziteta u Beogradu mr Stevan Vuković Studentski kulturni centar u Beogradu Sajtovi http://www.doiserbia.nb.rs/img/doi/0038-0318/2012/0038-03181201055M.pdf http://fortyfivers.blogspot.rs/2014/06/blok-45-je-sredinom-osamdesetih-godina.html http://fortyfivers.blogspot.rs/2014/06/o-kicblu.html http://fortyfivers.blogspot.rs/2014/06/blok-45-je-sredinom-osamdesetih-godina.html https://sr.wikipedia.org/sr-el/%D0%91%D0%BB%D0%BE%D0%BA_45 http://www.publicart-publicspace.org/

Studije dobrih praksi: Studija 1: http://indianexpress.com/article/cities/delhi/redefining-public-spaces-with-street-arttughlakabad-container-depot-gets-graffiti-makeover/ Studija 2: https://sabinaandron.com/reception-studies/ Studija 3: http://medsworkshop.com/gent/ i http://medsworkshop.com/meds-pastworkshops_guerillagraffiti/ Studija 4: http://www.csdt.rpi.edu/subcult/grafitti/index.html Studija 5: tekst ,, Polyark 4 brief May 2016â&#x20AC;&#x153;