Sociološki aspekti održivosti javnih prostora susedstva u bloku 45 na Novom Beogradu
Univerzitet u Beogradu Arhitektonski fakultet MASA-23020-05: ISTORIJA I TEORIJA 3: TEORIJSKE OSNOVE ODRŽIVOG RAZVOJA v.prof. dr Ksenija Lalović studenti: Valentina Gajić 21157/2015 Dušan Munćan 21124/2015 Anđela Radovanović 21127/2015 1
Sadržaj 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12.
Uvod ...............................................................................................................................................3 Predmet istraživanja – Blok 45........................................................................................................3 Teorijski osnov i metodologija.........................................................................................................4 Objektivna dimenzija realnosti - individualno spoljašnje.............................................................5-6 Subjektivna dimenzija realnosti - individualno unutrašnje..........................................................7-9 Objektivna dimenzija realnosti – kolektivno unutrašnje............................................................9-11 Subjektivna dimenzija realnosti_kolektivno spoljašnje.................................................................11 Diskuzija nalaza.........................................................................................................................11-12 Predlozi rešenja........................................................................................................................12-14 Prikaz AQAL tabele.........................................................................................................................15 Zaključak........................................................................................................................................16 Literature ......................................................................................................................................17
2
Uvod Cilj ovog zadatka jeste analiziranje Bloks 45 sa socijalnog aspekta i uočavanje svih problema, nedostataka i potencijala, radi unapređenja istog. Domeni složenosti realnosti AQAL teorije su bili primenjivanji radi lakšeg sagledavanja i razumevanja prostora, kao i kroz istraživanje podataka kroz literature, blogove, sajtove, intervjue i ankete. Zahvaljujući ovom pristupu došlo se do različitih zaključaka iz više oblasti što pojednsotavljuje rešavanje problema.
Predmet istraživanja – Blok 45 U periodu jugoslovenske verzije samoupravljanja, naselja su planirana i projektovana prema konceptu Stambena zajednica za 5000 – 8000 stanovnika, sa ciljem da se postigne ujednačen društveni standard ( blizina obdaništa, škole, doma zdravlja, terena za rekreaciju). Iako je diversifikacija stambenih sklopova bila razvijena (u naseljima izgrađenim sedamdesetih giduna 20.veka) nivo susedstva (manjih grupacija) nije planski ustanovljen. Jedini oblik socioprostorne organizacije između porodice i stambene zajednice bila je stambena zgrada, koja je posredstvom kućnog saveta upravljala zajedničkim prostorijama u zgradi. Zajedničke prostorije (ulaz, komunikacije, pomoćne prostorije) definisane su i dimenzionisane prema normativima za potrebe određenog broja stanara jednog ulaza. Slobodni, neizgrađeni prostori u blizini stambenog sklopa, odnosno u naselju bili su organizovani kao površine javne namene u nadležnosti gradskih službi organizovanih na nivou mesne zajednice. Tokom vremena, zajednički prostori zgrada i javni prostori naselja transformisani su različito motivasnim neformalnim praksama stanovnika, neke rukovođene individualnim ( egzistencijalnim i/ili ekonomskim), a neke zajedničkim interesima (za bezbedniji i prijatniji boravak izvan stana). Susedovanje podrazumeva razne aktivnosti povezane sa ulogom suseda – od veoma formalizovanih i redovnih susreta do neformalnih, sporadičnih i slučajnih kontakata. „Susedovanje upućuje na aktivnosti u koje su uključeni susedi kao susedi i odnose koji se tako ostvaruju među njima“. (Keller, 1968:29). Od kvaliteta uspostavljenih odnosa među susedima zavisi u kojoj meri i u kom pravcu će se razvijati zajedničke aktivnosti suuseda, a naročito treba imati u vidu efikasnost u ostvarivanju zajedničkih ciljeva i interesa. Susedovanje može podrazumevati različitu ekstenzivnost (koliko njih je uključeno), intentzitet (koliko dobro se poznaju) i učestalost (koliko često sarađuju). Za uspostavljanje i održavanje susedskog odnosa važna je fizička bliskot, ali i mnogo drugih faktora. Od niza socijalnih i psiholoških karakteristika, kao što su prihvaćene društvene vrednosti i lične preferencije stanovnika, zavisi da li će u konkretnom susedstvu preovladati mišljenje da prema susedima treba biti predusretljiv ili, naprotiv, treba izbegavati međusobne kontatke. Susedstvo je područje koje ima određene fizičke karakterisike i u kojem se može (ali ne mora) javiti susedovanje. Osnovne karakteristike urbanog susedstva su teritorijalnost i društvena organizacija. U sociološkom smislu susedsvo predstavlja grupu ljudi koji žive na određenom prostoru i koje povezuju određene društvene okolnosti. Svako susedstvo se sastoji od mreže društvenih uloga i odnosa, regulisanih zajedničkim očekivanjima, vrednostima i normama ponašanja i delanja, bez obzira na to što 3
nisu sva susedstva kozezivna i integrisana. Susedstvo može imati fizičke granice, kao što su velike saobraćajnice, reke i slično, ali u sociološkom smislu su bitnije simboličke granice. Istorijski identitet, tradicija, kulturna posebnost i relativna izolovanost užeg gradskog područja doprinose preopoznatiljivosti granice susedstva i simboličkoj identifikaciji stanovnika.
Kad je reč o održivom urbanom susedstvu, ono podrazumeva rezidencijalno područje koje svoj nepovoljan uticaj na životnu sredinu svodi na najmanju moguću meru i koje se u ekonomskom i socijalnom smislu takođe može održati na duži rok. (Rudlin and Falk, 2009: 167). Visok nivo socijalne interackcije i zajedničkih aktivnosti na nivou susedstva javljaju se kao preduslov socijalne održivosti samog susedstva. Poželjno je da susedstvo poseduje karakteristike kao što su društvena kohezija, solidarnost, saradnja, reciprocitet, poverenje, osećanje pripadanja, identitet mesta, kolekticne vrednosti, učešće u zajedničkim aktivnostima. Tada susedstvo ima veće šanse da se izbori za sopstvene interese, što je veom značajno u uslovima povlačenja države blagostanja i prenošenja dela odgovornosti na same građane.
Teorijski osnov i metodologija Za dalje istraživanje i bolje razumevanje ove lokacije biće korišćena inegralna teroija i AQUAL metoda. Pomoću ove metode lakše je sagledati odnose suseda, kao i to kako se oni odnose prema samom prostoru, uočiti probleme i potencijale, a sve u cilju aktiviranja zajedničkih prostora i socijalizacije stanara.
4
Individualna unutrašnjost _odnosi se na lične stavove i zapažanja posmatrača, nas samih, na lični odnos i razvoj, na sopstvene interese i slično tome. Govori se o interesima društva koje koriste prtostor. U ovom kvadrantu mi sami predstavljamo glavne posmatrače neke pojave koju istražujemo time što za sve što nas zanima postavljamo pitanje, dajemo odgovor i određujemo naš, sopstveni način posmatranja prostora. Individualna spoljašnost _ ovaj kvadrant predstavlja objektivnu dimenziju realnosti, koji se opisuje vidljivim biološkim oblicima i ponašanjima, zabeleženim statističkim podacima,.. i čitavim skupom objektivnih informacija o datoj temi. Dakle, ovo nisu informacije iz našeg ličnog iskustva i poimanja, već dobijena istraživanjima, biološkim, geomorfološkim, hemijskim, sociološkim, psihološkim, ekonomskim itd. U urbanističkom smisli, to su činjenice koje identifikuju prostor, recimo nadmorksa visina, geografska širina i dužina, klimatkse karakteristike područja, broj stanovnika, istorijski zapisi, itd. Kolektivna unutrašnjost_ predstavlja subjektivan aspekt. Pretežno se odnosi na identitet mesta, kulturna značenja. Kolektivna percepcija, kako MI kao kolektiv dožiljavamo specifične apsekte koji čine glavne elemente koji utiču na identitet pojave, mesta (kultura, religije, simbolika, običaji, klasne razlike, tradicija i odnosi medju njima..). Svaka individua deo je nekog, a uglavnom više različitih kolektiva. U okviru kolektivne unutrašnjosti, mi se identifikujemo sa našim kolektivom. Kolektivna spoljašnjost_ je objektivan aspekt koji analizira sistemski deo pojave bez ličnog odnosa prema istoj. To mogu biti vidljive društvene strukture, razne društvene organizacije, razni sistemi (politički, socijalni ali i oni vidljivi poput infrastrukturnih sistema i sl.) , objekti javnih uprava i službi, obrazovanja, zdravstva i slično. Odnosi se na sistemske programe, razne društvene akcije koje žele da pokrenu nešto, promene nešto, organizacije, dobrim delom se odnosi i na političke prilike u okviru analizirane pojave koje mogu uticati na ostale aspekte.
Objektivna dimenzija realnosti - individualno spoljašnje Blok 45 je jedan od novobeogradskih blokova i centar mesne zajednice Sava koju čine zajedno sa Blokom 44 i Blokom 71. Arhitektonski i urbanistički podeljen je u tri dela odnosno na solitere – (petnaestospratne, dvanaestorspratne i osmospratne), koji se protežu duž ulice Jurija Gagarina, četvorospratne i dvospratne stambene objekte koji se nalaze na drugoj sredini bloka i u kojima se nalazi ulica Nehurova i ulica Dr Ivana Ribara. Treću celinu Bloka 45 čini deo uz reku Savu, savski nasip i savski kej koji se proteže duž celog bloka. Sredinu bloka deli šetalište Lazaro Kardenas koje se nastavlja preko ulice kroz Blok 44 i Blok 70. Jedan od prvih izgrađenih blokova je blok 45. Na njegovom primeru ističe se serija jedinica osmišljena sama za sebe, gde nema urbane forme ni urbanog morfološkog stava. Blok 45 je projektovan u dužini od 2 km sa identičnim soliterima bez određenih međusobnih relacija i bez rešavanja problema komunikacija korisnika, njegovih veza sa sredinom „obitavalištem“, prodavnicama i društvenom zajednicom, jer se socijalni aspekt i susedstvni, (kao javni prostor), nekako usput izgubilo.Došlo je do objektivnog ukidanja grada kao socijalnog identita gde ne postoji duh mesta ni urbana sredina. 5
Naselje je izgrađeno prema društvenom planu za period 1965 - 1970. i detaljnom urbanistič- kom planu iz 1966. U skladu sa konceptom stambene zajednice izgrađeni su tipski stambeni sklopovi u tri zone. Umesto zone individualne gradnje formirana je zona niske spratnosti (P+2 i P+4) sa stambenim sklopovima atrijumskog tipa. Ovaj tip sklopa omogućio je da se u zoni malih gustina naseljenosti ostvari neposredan kontakt sa prirodom, da se tipiziranim objektima obuhvati dvorište - parče prirode prema kojem se orijentišu svi stanovi šest stambenih ulaza.
Ako posmatramo unutrašnja dvorišta četvorospratnica i dvospratnica, videćemo da su terase uvučene stepenasto po spratovima, gotovo na isti način kao i celokupni Blok 45. Ovde se stepenasta opadajuća struktura prenosi sa „makro“ na „mikro“ nivo. Ova izuzetna, intimna unutrašnja dvorišta su puna zelenila. Od strane stanovnika je razrađen način kojim se povezuju terase sa prirodom, to je autonomni, njihov izbor i ponekad dolaze do vrlo originalnih rešenja. Stanovnici samoinicijativno preuzimaju prostor i iz prizemlja sastavljaju svoju terasu sa parkom. Izuzetno je teško posedovati jedan od ovih stanova u prizemlju. Postoji informacija da potencijalni kupci veoma žele da dođu do stanova, jer imaju mogućnost ulaska iz dvorišta u svoj stan. Građenje produžene terase u prizemlju je zanimljiva i česta ekspanzija, a ima situacija kada ljudi naprave i neku vrstu zidova i bukvalno počnu da uništavaju zelenilo. Ali ipak, ekspanzija ovog tipa retko kome ozbiljno smeta.
Zajednički prostori između zgrada su trenutno zapušteni i ne predstavljaju prostor gde se stanari okuplaju, zadržavaju. Takođe, situacija kod potkovica je slična. Jedini način na koji se poluatrijumi koriste jeste u vidu malih bašti, koje su formirali stanovnici prizemnih zona zgrade. Iako je prostor kvalitetan građani nisu prepoznali njegove pogodnosti. Glavne tačke zadržavanja ljudi u bloku jesu kafići, prostor oko škole i vrtića, kao i TC mall Enjub.
6
Subjektivna dimenzija realnosti - individualno unutrašnje Shvatanje zajedničkog prostora između zgrada kao i pojma susedstva od strane stanara zgrada spada u subjektivu dimenziju realnosti. Zajednički prostor trebalo bi da objedinjuje društvene, kulturne..sadržaje. Unutar bloka 45 se uočavaju i određene grupe korisnika. Shodno godištu, namerama i navikama, korisnici se ponašaju različito i koriste posmatrani prosotor drugačije, odnosno koriste ga na svojstven način. Takođe, treba posmatrati i odnose između suseda, i njihov odnos prema kolektivnom i zajedničkom. Ispitanici sa posmatranog prostora su uglavnom kritični prema nešto većoj socijalnoj heterogenosti susedstva, žale se na odsustvo kulture stanovanja i adekvatnog urbanog ponašanja nekih suseda, potvrđujući značaj lokalnih okvira za formiranje socijalnog identiteta : “Volela bih da struktura stanovništva u bloku bude malo bolja, mislim i na obrazovani i materijalni status, mi ga nekad zovemo i geto, zato što je nekako izolovan, a ima i tih nekih problematičnih... ima dosta socijalnih stanova, koji su deljeni još za vreme Tita, Romima i socijalno ugroženima... ima uništavanja zgrada, objekata, lomljenje, prljanje“
7
Ovi ispitanici ukazuju na elemente negativnog konteksta susedstva i činjenicu da ga zbog toga napuštaju oni koji imaju mogućnost izbora odnosno na proces socijalne filtracije: “Naročito poslednjih godina od kada je došlo jako puno izbeglica, znači jedan deo bloka, dosta ljudi se odselilo koji imaju bolji materijalni status“ . Iako je samo nekoliko ispitanika navelo da susedstvo shvata kao zajednicu među ljudima koju imaju bliske i prijateljske odnose, većina je izjavila da su razvili takav ili sličan vid odnosa bar sa jednim susedom. Po pravilu, to nisu prostorno najbliži susedi već oni s kojima imaju ispitanici slične stavove i način života. Među ispitanicima na području uglavnom je reč o osobama koje ne žive u istoj zgradi, čak ni u istom bloku, već u okruženju koje ulazi u ispitanikovo određenje susedstva, što potvrđuje da susedstvo nije jednoznačno prostorno definisana oblast, da jasnoća prostornih i socijalnih granica susedstva značajno varira među ispitanicima jer se ono definiše razvijenošću mreža socijalnih odnosa. Svi susedi sa kojima ispitanici imaju bliske/prijateljske odnose su stručnjaci, sa retkim izuzecima. Takvi odnosi su veoma značajni za ispitanike i doprinose njihovom osećaju sigurnosti i pripadanja susedstvu: „To je neki psihološki osećaj da imam nekog ko me poznaje i da imam nekog kome mogu da zakucam na vrata u svako doba, jer u većini slučajeva rođaci i prijatelji stanuju daleko na drugim krajevima grada“ . Iskazi ispitanika ukazuju na njihovu želju i potrebu da uzmu učešće u socijalnim interakcijama sa susedima po principu slabih veza, koje se mogu smatrati vidom socijalnog kapitala: „Pomažemo se finansijski, pomažemo se u pogledu pronalaženja nekih veza za posao, za lekara, ili nešto treće...“. Posebno je naglašen i doprinos ovih veza reprodukciji kulturnog kapitala: „Ja recimo odlazim jer imam veze sa hemijom i pomažem njenoj ćerci oko hemije u tom smislu baš drugarski, ili kod moje ćerke dolazi fizičar odozgo kad njoj zatreba ta vrsta pomoći“. Ispitanici su svesni činjenice da je u kolektivnom tipu stanovanja teško postići saglasnost o prioritetnim aktivnostima i ulaganjima na nivou zgrade. Iako smatraju da susedstvo treba bolje organizovati, većinom procenjuju i da se uloga pojedinca iscrpljuje u pokrivanju troškova, najčešće zbog nedostatka vremena i/ili interesa: “... Ljudi nemaju vremena da se time bave, ali ako ih neko organizuje i kaže, treba da platiš toliko i toliko, treba da uradiš to i to, on će to da uradi. Ali da on sad brine, da razmišlja, znači ljudi nemaju za to vremena, većina“ Opšte je prisutan stav da građani imaju mali uticaj na one koji odlučuju o ulaganjima na nivou susedstva: “... I ne razmišljam o tome (angažovanju na nivou susedstva) jer je stvari moguće rešavati samo kroz politiku” .(Ispitanici su i nedovoljno informisani o aktivnostima u susedstvu, o tome ko ih organizuje: „...tu je neko napravio klupice, stvarno ne znam ko, ali sada to pristojno izgleda ... Da li je to akcija na nivou opštine, ili je to samoinicijativno rađeno, stvarno ne znam“. Iako ističu probleme komercijalizacije prostora, posebno zloupotrebe javnih i zelenih površina, ispitanici su istovremeno nedovoljno sigurni o čijoj nadležnosti govore kada procenjuju održavanje susedstva: „...Opština ili mesna zajednica, ne znam, dosta dobro održavaju, čisto je, novi su koševi na terenu za basket...“
8
Ispitanici su takođe naveli kako se prostor atrijuma kod potkovica koristi od strane individualaca koji žive na prizemnoj etaži. Takođe, kao problem navode i to da prostori nisu aktivirani zbog različitih odnosa stanara, kao i zbog različite strukture stanovništva.
Objektivna dimenzija realnosti – kolektivno unutrašnje
Istorija i razvoj bloka 45, ali i Novog Beograda predstavljaju veoma važan aspekt za razumevanje samog prostora i susedstva na lokaciji. Gradnja Novog Beograda započeta je nakon II svetskog rata u skladu sa principima Atinske povelje i modernog urbanizma. Iako ambiciozno planiran kao sedište prestonice socijalističke Jugoslavije (sa zgradama federalne vlade i Centralnog komiteta Komunističke partije), usled nedostatka investicija ovaj deo grada razvio se u najmnogoljudniju ali pretežno monofunkcionalnu (rezidencijalnu) opštinu u Srbiji, premda sa natprosečno razvijenom komunalnom i socijalnom infrastrukturom, i sa manje ili više realizovanim ambicijama da se izbegne arhitektonska uniformnost rezidencijalnih blokova. Područje Novog Beograda karakterisala je gotovo potpuna dominacija kolektivnog tipa stanovanja i državne/društvene provizije stanova (prema popisu stanova iz 1991, pre masovne privatizacije stambenog fornda, čak 87% stanova na Novom Beogradu bilo je u društvenom vlasništvu). Imajući u vidu relativno povoljan kvalitet stanova, opremljenosti stambenih naselja i ekoloških parametara, ne iznenađuje podatak da je Novi Beograd u ovom periodu nastanjivan uglavnom srednjom klasom (primarno stručnjacima i službenicima odnosno zaposlenim u državnoj i partijskoj administraciji, vojsci i policiji). Izvesne razlike u kvalitetu stanova i infrastrukturne opremljenosti određenih blokova su postojale (i u zavisnosti od njihove lokacije: centralne ili periferne, u blizini administrativnog centra Novog Beograda odnosno rubne industrijske zone), što je uslovljavalo izvesne razlike u socijalnoj strukturi, u skladu sa tada poželjnim principom socijalne heterogenosti susedstva. Ove razlike, međutim, dobijaju na značaju s uvođenjem tržišnih kriterijuma u oblasti stanovanja i urbane ekonomije, a doprineli su im i ekonomski neodrživ sistem investicionog i tekućeg održavanja stanova i komunalne infrastrukture tokom socijalizma, kao i problemi njegovog daljeg urušavanja odnosno transformisanja u postsocijalističkom periodu. Nakon 2000. socio-prostorni bloka beleži i druge promene. U skladu sa započetom komercijalizacijom gradskog prostora, usvajaju se novi koncepti razvoja rezidencijalnih kvartova, sa značajnom zastupljenošću poslovnih, zabavnih i drugih sadržaja, čime se odstupa od bazičnih principa modernog funkcionalizma, u meri u kojoj je to moguće u postojećim fizičkim strukturama. Područje Novog Beograda, čak, postaje glavna zona (budućeg) komercijalnog i poslovnog razvoja Beograda. Većina novih megamarketa, tržnih centara i poslovnih objekata izgrađena je na Novom Beogradu, koji se planira kao novi “city” Beograda, što pretpostavlja povećani priliv i koncentraciju nove servisne klase, za koju se grade rezidencijalni objekti, znatno niže spratnosti i visokog kvaliteta. Na taj način povećava se opseg socio-prostornih nejednakosti na Novom Beogradu, budući da su određene lokacije izložene specifičnom 9
procesu džentrifikacije (poboljšanje kvaliteta stanovanja, prevashodno novogradnjom, i porast socijalne homogenosti susedstva viših društvenih položaja), dok su lokacije nižeg kvaliteta izložene propadanju, i u fizičkom i u socijalnom pogledu. U nekim blokovima uočavaju se prve naznake globalne imigracije budući da se u njima koncentrišu radnje Kineza, koji u okruženju i rentiraju stanove. Novi Beograd, tako, postaje područje postepene diferencijacije susedstva koja reflektuje sistemske promene u društvu.
Socijalni i kulturni život Galerija BLOK _ U sklopu centralnog dela Bloka 45, pored mesne zajednice i mini šoping-centra koji je otvoren 80-tih godina, imamo i jednu umetničku galeriju. Galerija BLOK je otvorena pre oko tri godine, u tržnom centru u Bloku 45. Galerija BLOK je inicijativa opštine Novi Beograd i umetničkog udruženja ULUS (Udruženje likovnih umetnika Srbije). Ideja je da se ovde donese jedna vrsta umetničkog života. Već od samog početka života u Bloku 45, puno umetnika se nastanilo ovde. ULUS je davao ateljee na poslednjim spratovima sedmospratnih zgrada. U Bloku 45 živi puno beogradskih umetnika, grafičara i skulptora. Ispred nekih zgrada su skulpture koje su ti umetnici radili. Tada je Blok 45 reklamiran kao „Naselje Sunca“. Bio je jedno od najmodernijih naselja 1975. godine u Beogradu.
Šetalište „Lazaro Kardenasa“_ Šetalište „Lazaro Kardenasa“, koje ide kroz centar svih blokova i koje odvaja Blokove 70 i 45, odnosno odvaja celokupni središnji deo blokova, u odnosu na deo gde se nalaze dvospratnice i četvorospratnice prema reci Savi. Lazaro Kardenas je bio meksički predsednik koji je bio socijalističkih shvatanja. Borio se za prava radnika u Meksiku. U vreme druga Tita i SFRJ, on je bio figura po kome je šetalište dobilo ime.
Osnovna škola „Branko Radičević“ _ Osnovna škola „Branko Radičević“ je jedna od najvećih škola u Beogradu, još uvek. Ovo je i dalje, jedna od najuspešnijih škola, koja osvaja nagrade na raznim školskim takmičenjima. Kaže se da ima realtivno dobar kadar u odnosu na druge osnovne škole. Imali su najmoderniju infrastrukturu, u trenutku kada je škola bila napravljena 1975. godine. Branko Radičević (Slavonski Brod, 28. mart 1824 - Beč, 1. jul 1853) je bio srpski romantičarski pesnik. Radičević je uz Đuru Daničića bio najodaniji sledbenik Vukove reforme pravopisa srpskog jezika i uvođenja narodnog jezika u književnost. Branko Radičević je uz Jovana Jovanovića Zmaja najznačajniji pesnik srpskog romantizma.
Ideja Garden City i istorija modernizma _ Kao i mnogi gradovi u svetu koji su prošireni u velikoj meri u 20. veku, Beograd je nakon Drugog svetskog rata dobio Novi Beograd kao naselje koje je bilo planirano takoreći od nule kao javno stambeno naselje. Stambeni blokovi su većinom izgrađeni od standardizovanih montažnih betonskih ploča. Iako mnogi ovu gradnju povezuju sa periodom socijalizma i idejama komunizma, malo ko zna da je ovaj metod gradnje zapravo prvobitno razvijen u Sjedinjenim Državama i prvi put upotrebljen oko 1910. u stambenoj zajednici Forest Hils Gardens u Kvinsu, Njujork. Garden City (Grad-vrt) je ideja ukorenjena tokom viktorijanskih društvenih urbanističkih utopija koje su nastojale da povežu prednosti grada (posao, novac i zabavu) i sela (čist vazduh, sunce i zdrav život) u formu idealnog, ali i funkcionalnog grada. Ideja Garden City, koja je kasnije razvijena od strane Ebenezer Hauarda u Engleskoj, a kasnije je bila i pod uticajem reformističkih "urbanista", ali i modernistički 10
"urbanista" arhitektata Meljnikova, Le Korbizjea ili Gropijusa, ideje Bauhausa, škole Mis van de Rohea i sovjetskog urbanističkog planiranja.Ideja Zelenog grada je najviše prisutna u blokovima Novog Beograda". U Novom Beogradu stanovi se nalaze u visokim zgradama u blokovima i okruženi su zelenilom prostora koji je javno dostupan. Svaki okrug (blok) sadrži javne službe kao sto su škole, obdaništa, igrališta, sportske terene, prodavnice i klubove. Novi Beograd je okarakterisan kao idealan socijalistički grad bivše Jugoslavije. Zelene površine između novobeogradskih zgrada nemaju nikakve veze sa funkcijom gradskog parka u starom gradu. Ovde funkcija parka nije reprezentativna ili ukrasna. Zelene površine blokova su prostor u kome ljudi žive svoj privatno- društveni život. U isto vreme to je prostor koji mogu koristiti svi - kolektivno prostor. Zelena okolina bloka 45 je idealna za decu, sa mnogo igrališta i popularim šetalištem sagrađenim uz levu obalu Save. Takođe se smatra kao zdravo i mirno mesto za život, jer ima puno zelenih površina, sportskih terena i biciklističkih staza pored reke.
Subjektivna dimenzija realnosti_kolektivno spoljašnje Potrebno je ukazati na vrednost i ulogu koju javni prostor može imati ili ima za stimulaciju socijalnih interakcija u stambenom okruženju. Reč je o javnim prostorima koji istovremeno omogućavaju kontakte unutar susedstva kao određene teritorijalne zajednice i njegovu integraciju sa drugim urbanim nivoima (ulica, kvart, distrikt, centar naselja). Naselja koja su integrisana u gradsku mrežu, koja imaju preglednost prostora (dobru prostornu čitljivost) i prepoznatljiva mesta imaju veći potencijal za razvijanje socijalnih interakcija. Zona zajedničkog prostora u stambenim naseljima ne može da bude unapred, planski ili projektom potpuno definisana, kako se to smatralo u periodu nastanka koncepta stambenih zajednica, jer se zajednički prostor konstituiše i kroz akcije stanara, kojim oni regulišu pristup i režima upotrebe određenog prostora. Sa planerske tačke gledišta, pitanje je i da li tako “osvojen” prostor funkcioniše kao autonomna celina u odnosu na grad ili postoji određena mera usaglašavanja sa pravilima datim od šire zajednice/grada? Jedan od mogućih odgovora je fleksibilizacija standarda kao način uvažavanja i autonomnosti susedstva i opštih pravila. Umesto favorizovanja jedne strane, takav pristup omogućava da se u susretu stručnjaka i građana uvaže motivi preduzetih akcija samoregulacije neposrednog okruženja stanara, ali i da se, s druge strane, u okvirima fleksibilne primene standarda artikulišu i susretnu sva tri nivoa produkcije prostora. To je naročito relevantno imajući u vidu da se stihijska privatizacija društvene imovine i prepuštanje nadležnosti održavanja i upravljanja stambenim zgradama građanima (civilnom sektoru i privatnom sektoru), odvija bez stručne i institucionalne pomoći, i bez bazične kontrole u uspostavljanju/očuvanju standarda stanovanja.
Diskuzija nalaza Dat je tabelarni prikaz u formi AQAL tabele, koji je formiran na osnovu istraživanja i sagledavanja prostora, odnosa stanara prema istom kao i međusobnih odnosa stanara. Uočeni su određeni problemi koji su se desili tokom razvoja bloka, koji se pre svega odnose na promenu socijalne strukture stanovnika bloka. Uočena je međusobna nekomunikacija stanovnika, kao i njihova neinformisanost o nadležnom
11
sektoru za taj prostor. Iako su stanari primetili potencijal prostora i osetili potrebu za participacijom i dalje postoji problem u komunikaciji sa lokalnom samoupravom. Predlog rešenja prepoznatog problema može se dati kroz različite intervencije u prostoru, različite aktivnosti koje se odvijaju u određenom delu godine, u određenom delu dana. Takođe organizovali bi se i skupovi gde bi privatni sektor sve planove iznosio pred građane, a oni bi mogli da izraze svoje zadovoljstvo/nezadovoljstvo pre donetog čina i na taj način bi se poboljšala njihova komunikacija. Iako već postoje predlozi za aktiviranje prostora, stanari takođe mogu da iznose svoje ideje o unapređenju. Time bi se građanima podigla svest o potrebnoj participaciji, komunikacija između lokalne vlasti i stanovnika bi se poboljšala, a moguće buduće greške svele bi se na minimum.
Predlozi rešenja
12
13
14
Prikaz AQAL tabele
Individualna unutrašnjost:
Individualna spoljašnjost:
_muški i ženski pol _ generacijska podela (razlicit način korišćenja prostora) _ lične intencije _ razlicit nivo obrazovanja i starosti ukazuje na različite odnose prema prostoru i okruženju _ identitet, cilj, karakter
_ ponašanje u okruženju _ pojava u okruženju _ odnos prema susedima _ prihvatanje pravila zajednice _odgovor na pravila zajednice
Kolektivna unutrašnjost:
Kolektivna spoljašnjost:
_ zajedničke vrednosti _ model po kojem se gradi i stvara zajednica _ kulturalnost
_sistemi funkcionisanja zajednice _ zakoni održavanja okruženja ( video nadzor, zaštita životne sredine) _ socijalna interakcija _ norme zajednice
15
Zaključak Seminarski rad bazira se na istraživanju bloka 45 sa sociološkog aspekta korišćenjem AQAL metode u cilju sveobuhvatnog sagledavanja date lokacije iz više perspektiva. Sagledavanje domena realnosti svakog od kvadranata pomogao je pri definisanju samih uzroka problema odnosno boljeg sagledavanja neiskorišćenosti zajedničkih prostora, dajući sveobuhvatnu sliku prostora i korisnika koji se u njemu kreću. Uočeni su određeni problemi, loša komunikacija lokalne vlasti i stanovnika koja je dovela do stvaranja tekućih problema kao i nezadovoljstva korisnika ovog prostora. Takođe, uočeni su problemi u komunikaciji samih stanovnika, kao i nefukcionisanje kolektiva bloka. Iznetim predlogom rešenja moglo bi se odgovoriti na date probleme, a podizanje svesti među stanovnicima kao i njihove reakcije bile bi od velike koristi pri donošenju bitnih odluka. Veoma važan korak jeste informisanje stanovnika o svakom postupku i javno iznošenje ideja kao i mogućnost uvažavanja ideja stanovnika.
16
Literatura http://www.drugipogled.com/dokumenti/blok45-vladan-jeremic.htm Mirkov Ž A. (2015) Socijalna održivost grada: analiza značaja urbanih susedstva. Beograd: Filozofski fakultet Petrović M. Reafirmacija susedstva kroz prostorne prakse regulisanja poželjne prostorne i društvene distanciranosti. Beograd: Filozofski fakultet http://novibeograd.rs/
17