Referentieel Magazine by Referential Model

REFERENTIEEL magazine

(REFERENTIAL JOURNAL)

Referentieel Schemadenken en –handelen Voor de praktijk

IN DIT NUMMER:

Artikel

G E N DE R ( S CHE MA )

WETENSCHAPPELIJKE

O N T WI K KE L I N G

I N D I V I D UE L E

E N RE L AT I O NE L E SC HE M A ’ S

O N G U N ST I G E

S C HE M A - ACT I V E R I N G KI N D

INZICHTEN GEUPDATET

Denk je al in termen van cognitieve, emotie- en behoefteschema's. Heel wat onderzoekers en professionelen wel. Zo onder meer in het kader van schemaleren, schematherapie, diagnose en behandeling anorexia, traumaverwerking, hechtingsproblematiek, identiteitsvragen, agressieproblematiek, opvoedingsschema's, gezinscommunicatie, ...

REFERENTIEEL magazine

Pagina 2

T EN G EL EI D E Denk je al in termen van cognitieve, emotie- en

We besteden de laatste tien jaar aan het in beeld

behoefteschema's. Heel wat onderzoekers en

brengen van dit paradigma en de mogelijkheden

professionelen wel. Zo onder meer in het kader

die eruit af te leiden zijn voor de praktijk (leer-,

van schemaleren, schematherapie, diagnose en

hulpverlenings- of therapeutisch kader).

behandeling anorexia, traumaverwerking, hechtingsproblematiek, identiteitsvragen, agressie-

Zowel wanneer er sprake is van een specifieke

problematiek, opvoedingsschema's, gezinscom-

problematiek of stoornis als in gewone ontwik-

municatie, ...

kelings- en begeleidingssettings blijken er heel wat toepassingsmogelijkheden.

In heel wat wetenschappelijke publicaties komt de notie 'schema' aan bod, meestal blijft het hiertoe beperkt, maar hoe maak je ze operationeel.

In heel wat wetenschappelijke publicaties komt de notie 'schema' aan bod, meestal blijft het

Heb je interesse hiervoor ? De neerslag van dit

hiertoe beperkt, maar hoe maak je ze operatio-

studiewerk vind je terug in dit nieuw magazine

neel.

waarin telkens een aantal thema’s aan bod komen. Elk thema vormt telkens een uitneembaar

Hier verschijnt de notie ‘referentieel’ als omka-

deel dat je afzonderlijk kan gebruiken als folder,

dering. Referentieel staat voor waar iets om

voor je als professioneel, maar tegelijk ook voor

draait. Wat in het centrum staat en de essentie

je cliënteel.

uitmaakt. Door zich hier in zijn diverse vormen van bewust te worden, kan waar het om draait,

Meer info : info@opvoeding.be

wat in het centrum staat en de essentie vormt gewijzigd.

Referentieel staat voor waar iets om draait. Wat in het centrum staat en de essentie uitmaakt. Door zich hier in zijn diverse vormen van bewust te worden, kan waar het om draait, wat in het centrum staat en de essentie vormt gewijzigd.

Do you think already in terms of cognitive,

We spend the last ten years in the visualization

emotional and need schemas? Many researchers

of this paradigm and the opportunities for prac-

and professionals do. So for example in the

tice (learning, life or therapeutic setting).

context of schema learning, schema therapy, diagnosis and treatment of anorexia, trauma

Both when there is a specific problem or disor-

healing, attachment problems, identity questi-

der or in current developmental and guidance

ons, aggression problems, parenting schema,

settings there are a lot of applications.

family communication, ... Do you have an interest in this? Our studywork In many scientific papers the notion of 'schema'

is reflected in this new magazine in which each

is dealt with, usually it remains limited to this,

time a number of topics are included. Each

but how do you make it operational.

topic forms always a detachable part that you can use separately as folder, for you as a profes-

Here the notion of 'referential' appears as a fra-

sional, yet also for your clients.

me. Referential stands for what something is about. What is in the center and what forms the

More info : info@opvoeding.be

essence. By becoming aware in its various forms of what really matters, what is at the core and forms the essence can be changed.

Photo’s : bigstockphoto.com - psychcom

Pagina 3

REFERENTIEEL R E F ER EN T Imagazine EEL MA G A ZI NE

Gender (schema) ontwikkeling

Gender (schema) ontwikkeling w

K O P H O O FD AR T IKEL

G E N DE R

reageren als een kind, een meisje of een

meisje of jongen te zijn. Weten hoe een meisje of een jongen doet en reageert. Dit is niet zo-

GAAT OVER : IN DIT NUMMER:

maar van bij de aanvang bij het kind als expliciete kennis aanwezig. Dit is wel reeds heel

Gender Artikel Identiteitsontwikkeling

2 3

Actieve identiteit Artikel Gender schema-ontwikkeling

2 4

te maken met het opslaan van opgedane erva-

Gender Artikelschematische processing Kenmerken schema-ontwikkeling

5 2

ringen. Dit helpt Bijschrift verder bij steeds meer een meisje afbeelding. of jongen als meisje of jongen te herkennen. Dit

Verloop Artikelgenderschemaontwikkeling Invloed genderschema

6 3

Praktijk Artikelgenderschema Kind– en genderschema concreet

7 4

Aandeel Artikelgenderontwikkeling

Artikel

vroeg als impliciete kennis in opbouw. Dit heeft

Gender (schema) ontwikkeling

helpt iemand als meisje of jongen te benoemen en te typeren. Dit helpt een reactie als van een

Thema Magazine

meisje of als van een jongen te vertonen. Ge-

Ontwikkeling & Begeleiding

slacht of sekse als begrip bedoelt wat is, gender zoals hier van toepassing gaat over iemands

8 5

Weten wie een meisje of een jongen is, anders

waarneming en ervaring in dit verband. Hier

gezegd wanneer en waar het om een meisje of

dus in een context van ontwikkeling.

een jongen gaat. Weten wat het inhoudt een

I DE NT I T E I T S O NT WI KKE L I N G INTERESSANTE INFORMATIE:

Als ouder vraag je je mogelijk af of het kind

in zijn beeldvorming als meisje of jongen of zijn

GESLACHT VERSUS GENDER

zichzelf leert kennen als kind of eerder als een

genderidentiteit terecht. Deze dubbele identi-

 Geslacht of sekse gaat over de fysieke dimensie

kind-meisje of een kind-jongen. Het antwoord is

teitsopbouw is impliciet als verwerking in de

 Gender gaat over de psychische dimensie

wellicht dubbel, zoals bij een dubbele identiteit.

vorm van synthese- en eenheidsvorming van

Ervaringen die het opdoet als kind zijnde en

zijn opgedane ervaringen als kind, meisje of

vanuit een kindbenadering door zijn omgeving

jongen. Deze verwerkte informatie kan het hel-

komen in zijn beeldvorming als kind of zijn

pen bij het herkennen van een kind, een meisje

kindidentiteit terecht. Ervaringen die het opdoet

of een jongen, deze kan het ook helpen bij het

als meisje of jongen zijnde en vanuit een meisje-

typeren van een kind, een meisje of een jongen,

of jongenbenadering door zijn omgeving komen

deze kan het tenslotte ook helpen bij het zelf



Geef hier interessante informatie.



Geef hier interessante informatie.



Geef hier interessante informatie.



Geef hier interessante informatie.

 Het geslacht van je kind is dit van een meisje of een jongen, jij bent een vrouw of een man  Gender daartegenover is opgedeeld in vrouwelijkheid en mannelijkheid

KOP

T WE E DE ART I KE L

Pagina 4

reageren als een kind, een meisje of een jongen,

Gender (schema) ontwikkeling identiteit, het tweede vraagt om een expliciete

of het reageren er tegenover. Dit kan het kind op

identiteit. De eerste is bruikbaar, de tweede is

termijn ook helpen bij het bewust worden van

benoembaar en inzetbaar door activering.

deze herkenning, deze typering en deze reactie en omgang. Het eerste vraagt om een impliciete

ACTIEVE

I DE NT I T E I T

Op de vraag of bij een kind zijn kindidentiteit

andere identiteit, worden verduidelijkt. Zo kan

dominant is, of zijn genderidentiteit, kan wel-

een kind in de thuissituatie, bijvoorbeeld, meer

licht geantwoord met situaties die meer zijn

kind zijn, terwijl het buitenshuis bij vriendjes,

kindidentiteit activeren en vergen en situaties

bijvoorbeeld, zich meer voordoet als meisje of

die meer zijn genderidentiteit activeren en ver-

jongen. Waar de jongen thuis zonder schroom

gen. In de voorstelling van een schema kan dit

speelt met zijn zusje en haar poppen, verkiest

situatie- of contextrelevant zijn van de ene of

het buitenshuis op het speelplein resoluut zijn vriendjes en hun autootjes.

KINDâ&#x20AC;&#x201C; Waar de jongen thuis zonder schroom speelt met zijn zusje en haar poppen, verkiest het buitenshuis op het speelplein resoluut zijn vriendjes en hun autootjes.

EN G E N DE R S CH E MA

G E N DE R

S C HE MA - O NT WI K KE L I N G

Waar en wanneer de kind- of genderidentiteit

titeit van respectievelijk kind- of genderschema

geactiveerd wordt komt als te verwerken infor-

terecht. Het hoe van de kind- of genderreactie

matie in de kind- of gendercontext van respec-

komt als te verwerken informatie in de kind- of

tievelijk het kind- of genderschema terecht. Wat

genderrol van respectievelijk kind- of gender-

de kind- of genderidentiteit inhoudt komt als te

schema terecht.

verwerken informatie in de kind- of genderiden-

Pagina 5

G E N DE R

S C HE MAT I S C HE P RO CE S SI N G

Wil je als ouder vooral inzetten

zichzelf helpen dit vooral te

processing in plaats van een

op de ontwikkeling als kind,

doen in termen van kind met

genderschematische processing

dan kan je vooral aandacht be-

zijn

ontwikke-

van informatie. Dit zou er in de

steden aan hoe het kindschema

lingsmogelijkheden en niet als

ogen van sommigen toe kunnen

te activeren en niet voorname-

meisje of jongen behorend tot

leiden dat kwaliteiten van beide

lijk te refereren naar het gender-

een van beide gendergroepen

genders in een kind tot ontwik-

schema. Ouders kunnen dan

met een eigen ontwikkelings-

keling zouden kunnen komen.

hun kind stimuleren om in de

perspectief. In dit verband

Deze oriëntatie van de ontwik-

benadering van andere kinderen

wordt soms gesproken over

keling wordt ook androgyniteit

vooral het kindschema aan te

genderneutraal opvoeden. Dit

genoemd wordt.

spreken. Aansluitend kunnen ze

zou het kind kunnen leiden

het kind in de benadering van

tot de ontwikkeling van een

individuele

gender aschematische

KENMERKEN

S CH E M A - O NT WI K KE L I N G

In de ontwikkeling van kind-

waargenomen

samenhang

te accentueren en gelijkenis-

en genderschema's spelen een

binnen elke categorie. Een

sen binnen categorieën te

aantal onderliggende principes

onderliggende

gelijkaardig-

overschatten, met een zeker

van

schema-ontwikkeling

heid of gemeenschappelijk-

risico op polarisatie tussen

door. Zo hebben we de nei-

heid wordt gedeeld. Dit uit

categorieën tot gevold. Deze

ging om functioneel betekenis-

zich door toegekende kenmer-

categorisatie maakt informa-

volle en afgetekende categorie-

ken of labels. Zoals jongens

tieverwerking gemakkelijker

ën te vormen om informatie

vertonen hoekige vormen, dit

en beïnvloedt tegelijk de ver-

verkregen uit interactie met

tegenover meisjes met hun

dere richting van de aan-

onze omgeving te ordenen en

meer ronde vormen. Op basis

dacht, waarneming en ver-

te organiseren. Wat we bij het

van kenmerken van categorie-

werking. We zijn vooral ge-

vormen van categorieën ge-

ën worden kenmerken afge-

richt op wat past in een cate-

bruiken is wat een merkbaar

leid voor wie of wat tot een

gorie. Wat we waarnemen

verschil is in voorkomen of

bepaalde categorie wordt ge-

aan kenmerken, activiteiten

reactie. Mannen neigen groter

rekend, ook al ontbreekt con-

of reacties en situaties gaan

te worden dan vrouwen, meis-

crete informatie over iemand

we ordenen in wat typisch

jes neigen langer haar te heb-

of iets, op die manier veralge-

voor de verschillende catego-

ben dan jongens, jongens nei-

menen en vereenvoudigen we

rieën is.

gen ruwer te zijn in hun spel.

tegelijk. Door het categorise-

Tegelijk is er onderliggende

ren zijn we geneigd verschillen tussen categorieën

Deze categorisatie maakt informatieverwerking gemakkelijker en beïnvloedt tegelijk de verdere richting van de aandacht, waarneming en verwerking.

Pagina 6

V E RLO OP GE N DE R S C HE M A - O NT W I K KE L I N G Uit onderzoek blijkt dat jonge kinderen reeds heel

lingen en peuters hoger is dan eerder meestal werd

vroeg rudimentaire genderschema's of categorie-

verondersteld. Deze vroege en elementaire gender

ĂŤn vormen op basis van de mogelijkheid associa-

kennis met betrekking tot zichzelf, anderen en ge-

ties te maken tussen kenmerken en activiteiten en

drag met gender verbonden, wordt in verband ge-

elk van de gendergroepen. Ze doen dit vooraleer

bracht met het eigen gedrag en ervaren van het

ze deze kennis kunnen verwoorden en vooraleer

kind. Tegen de leeftijd van drie jaar heeft het kind

gendereigen voorkeur terug te vinden is in hun

een bewustzijn ontwikkeld meisje of jongen te zijn

spelgedrag. Op het einde van het eerste levensjaar

en begint het actief op zoek te gaan naar informatie

zouden ze reeds op een of andere manier gender

in dit verband. Kenmerken, activiteiten of reacties

onderscheid kunnen maken, onder meer op basis

en situaties worden ingedeeld als typisch mannelijk

van kledij en haarstijl. Aangenomen wordt dat

of vrouwelijk. Op basis van deze kennis wordt tot

naast deze cognitieve component van een schema

op zekere hoogte het eigen gedrag van van het kind

parallel of onafhankelijk stapsgewijs de voorkeur-

gekleurd. Naarmate kinderen ouder worden zou-

en gedragscomponent van het genderschema zich

den ze meer soepel worden in hun gender onder-

ontwikkelt om zo een samenhangend geheel te

scheid en zijn ze geneigd naast gender ook andere

vormen. Algemeen wordt aangenomen dat het

elementen in hun informatieverwerking te betrek-

gender ontwikkelings- en kennisniveau van zuige-

ken.

I NV LOE D G E N DE R S CH E MA Het zich ontwikkelend genderschema dat de vorm aanneemt van een persoonlijk opgebouwd geĂŻntegreerd netwerk van informatie rond elementen van mannelijkheid en vrouwelijkheid biedt een mogelijke basis voor verwachtingen en omgang in de verdere toekomst. De vraag is dan in welke mate dit bij het zich ontwikkelend kind aanleiding zal geven tot een genderschematische informatieprocessing ook op andere vlakken en daar mee van invloed zal zijn. Veel zal hierbij afhangen van het al of niet door de situatie geactiveerd of getriggerd worden van het genderschema.

Pagina 7

P R A KT I J K GE N DE RS C HE M A Vul hieronder in wat in je kind reeds terug te vinden is aan elk van de elementen van zijn kind- en genderschema. Zo je wil kan je ook aangeven, bijvoorbeeld in hoofdletters, wat je terugvindt aan elementen in je kind- en genderschema als ouder.

KINDâ&#x20AC;&#x201C;

E N GE ND E RS CH E M A C ON C RE E T

Kindidentiteit : ...

Kindrol : ...

Genderidentiteit : ...

Genderrol : ...

Kindcontext : ...

Gendercontext : ...

Pagina 8

REFERENTIEEL magazine

A A N D E E L G E N DE RO NT WI K KE L I N G Het feit dan een kind genderschema's ontwik-

verwachtingen als omgeving. Door zelf een

kelt, wordt wel eens verantwoordelijk gesteld

andere situatie of context aan te reiken, zal dit

voor onderscheid dat op basis hiervan gemaakt

minder of niet gaan spelen. Het zal dan in de

zou worden. Vooral ook omdat het de verdere

realiteit maar ook in de informatieverwerking

waarneming en de informatieverwerking zou

mogelijk om iets anders komen te draaien.

sturen in duale richting en op basis van dit genderverschil. Hierbij mag evenwel niet uit het oog verloren worden dat dit vooral zo is indien de situatie of context dit genderschema activeert. Dit kan concreet door het model staan hiervoor door de omgeving, of door de geuite

Pagina 9

REFERENTIEEL magazine

Gender (schema) ontwikkeling

Individuele en relationele schema’s O N D ER SC HE I D I N D I VI D UE L E E N R E L AT I O NE L E S C HEM A ' S GAAT OVER :

Onderscheid individuele 9 en relationele schema’s Individuele schema’s

Op naar relationele schema’s

Relatie in beweging

Individuele en relationele schema’s

Individuele en relatione- 13 le schema’s geconcretiseerd

 Schema’s als ontwikkel-

de voorstellingen onder meer van jezelf, de ander en je onderlinge relatie, kunnen individueel of meer relationeel bepaald zijn.  Wat houden ze in en hoe

kunnen ze een voordeel vormen ?

te herkennen, iets vlot te inter-

over zichzelf en elkaar, relatio-

preteren en betekenis te geven

nele schema's zijn zo mogelijk

en op iets vlot in te spelen.

gezamenlijk en gaan over de

Wie deel uitmaakt van een

relatie voor je beide samen. In

relatie, zoals partners of als

relaties is de uitwisseling van

ouder en kind ontwikkelt naast

schema's erg belangrijk en is

individuele kenschema's rela-

zeker het zo mogelijk weten

tionele kenschema's als manie-

delen van schema's nog be-

ren om iets te selecteren, iets te

langrijker.

ren. De individuele schema's zijn persoonlijk en kunnen

Groei & Begeleiding

I N D I V I D UE L E

over van alles gaan, maar ook

benoemen en op iets te reage-

Thema Magazine Relationele schema’s

Kenschema's laten toe iets vlot

SCH E M A ' S

Het meest delicate punt om tot

gende realiteiten. Noem het

Dit is de gemeenschappelijke

wederzijds begrip te komen in

kopieën, alhoewel dit woord

betekenis of verwijzingswaar-

een partner- of ouder-kind

niet

is.

de van het dubbel. De andere

relatie heeft wellicht te maken

Slechts één kant van het dub-

kanten van het dubbel verwij-

met de getrouwe uitwisseling

bel verwijst rechtstreeks naar

zen naar wat er in ons hoofd

van communicatie inhouden.

de realiteit, dit is de gemeen-

mee opgeroepen wordt wan-

Eenvoudig voorgesteld zouden

schappelijke kant. Denk bij-

neer we met dit dubbel om-

we kunnen stellen dat we in

voorbeeld

begrip

gaan, dit zijn de individuele

ons hoofd inhoudelijk omgaan

'jongere' dat verwijst naar een

kanten. Dit zijn de voor elk

met dubbels van de ons omrin-

persoon van geringe leeftijd.

van ons eigen bijbetekenissen

goed

aan

gekozen

het

Pagina 10

van ons verschillend. Denk aan associaties van

Dit maakt ook dat bij communicatie nu eens de

'jongere' met speels zijn, met afhankelijk zijn,

nadruk kan komen te liggen op de verwijzings-

met overmoedig zijn, enzovoort. Deze associa-

waarde, dan weer op de associatieve waarde.

ties verwijzen naar informatie die ligt opgesla-

Om misverstanden te voorkomen zal dan zowel

gen in ons hoofd, vaak ontstaan op basis van

bij wie spreekt als bij wie luistert dezelfde waar-

eerdere contacten en ervaringen. Ze verwijzen

de op de voorgrond moeten staan. Zo niet, kan

slechts onrechtstreeks naar omringende realitei-

als ouder spreken over bijvoorbeeld 'ze zijn nog

ten. Dit maakt dat bij communicatie naast de

zo jong' begrepen worden als 'ze zijn nog niet

gemeenschappelijke kant van het dubbel die

zelfstandig genoeg' en omgekeerd spreken over

gemakkelijk te communiceren is, er heel wat tijd

'ze zijn nog zo afhankelijk' begrepen worden als

moet besteed aan de communicatie van de indi-

'zo zijn per definitie alle jongeren'. Zo worden

viduele kanten van het dubbel wil men precies

wel eens pogingen ondernomen om de verwij-

op dezelfde golflengte geraken. Het ontbreken

zingswaarde te overdekken met een specifieke

hiervan leidt vaak tot een anders of verkeerd

positieve of negatieve associatieve waarde.

begrijpen. Het hebben van gemeenschappelijke

Hierdoor wordt gemakkelijk de werkelijkheid

ervaringen kan een basis bieden om meerdere

verduisterd en vertekend weergegeven. Bijvoor-

gemeenschappelijke kanten van de dubbels op

beeld, alle jongeren als actief of rumoerig voor-

te bouwen waarmee communicatief wordt om-

stellen.

gegaan. Meteen moge het wonderlijk genoemd dat com-

Meteen moge het wonderlijk genoemd dat communicatie ondanks de grote innerlijke inhoudsverschillen zo goed lukt.

Nu zijn er naast dubbels die verwijzen naar

municatie ondanks de grote innerlijke inhouds-

realiteiten buiten ons, ook dubbels die verwijzen

verschillen zo goed lukt. Wellicht houdt dit

naar constructies in ons hoofd over realiteiten.

mede verband met de gegroeide interactieve

Ook deze dubbels hebben een kant die recht-

communicatiestructuren en de verworven me-

streeks verwijst naar de constructie, naast kan-

thodische vaardigheden. Wellicht wordt ook

ten die verwijzen naar wat mee met het dubbel

intu誰tief het belang voor de relatie aangevoeld

wordt opgeroepen. Denk aan 'jong' als verwij-

van door alledaagse gemeenschappelijke erva-

zend naar de gemeenschappelijke betekenis van

ringen en gedachtewisseling te komen tot nieu-

geringe leeftijd, naast individuele associaties

we, of meer gezamenlijke, of dicht bij elkaar

van 'jong' met actief zijn, met in-zijn, met

liggende betekenis- en verhoudingskaders, ver-

nieuw, met aantrekkelijkheid, enzovoort. Voor

trekkend van het aanwezige individuele repre-

deze abstracte dubbels geldt nog meer dat bete-

sentatie- en overtuigingssysteem van elk.

kenisverschillen opduiken omdat ook de gemeenschappelijke kant individuele nuancever-

Duiken er toch in de relatie problemen op dan

schillen kan vertonen. Waar eindigt 'jong', bij-

kan vastgesteld worden dat door de aard van

voorbeeld.

kenschema's gekenmerkt door een ontwikkelde contextinvulling (wanneer actief), een ontwik-

De verschillen of gelijkenissen in directe en

kelde begripsinvulling (wat actief) en een ont-

indirecte betekenis houden in belangrijke mate

wikkelde gedragsinvulling (hoe actief) elk bij

verband met de eigen of gezamenlijke weerga-

elkaar gemakkelijk schema's activeert met een

ve-, ordenings-, en verhoudingswijzen in de

mogelijk ongunstige uitwerking op elkaar. Zo

realiteit die leiden tot eigen of gezamenlijke

zal wat de een zegt of doet als context verschij-

weergave-, ordenings- en verhoudingsinhouden

nen voor de ander waardoor bij deze laatste een

in de voorstelling.

specifiek schema

Pagina 11

wordt geactiveerd. Dit geactiveerd schema

klappen wordt tegelijk door de jongere veel

stuurt wat deze op zijn beurt zegt (gedacht) en

ontkent en dit triggert dan weer de kritische

doet (reactie). Dit verschijnt dan weer als con-

houding van de ouder. Zo triggeren beide net bij

text voor de eerste die mogelijk schema's acti-

elkaar een schema en opstelling waarmee elk

veert met een gelijkaardige context waarin actief

het erg moeilijk heeft, zodat geen doorbraak

te worden. Bijvoorbeeld, de kritiek van de ouder

mogelijk wordt.

Pagina 11

doet de jongere dichtklappen. Door dit dicht-

NA A R R E L AT I O NE L E SC HE M A ' S

Het zijn deze eerder genoemde betekenisvolle

er vaak zoveel mentale energie geïnvesteerd

weergave-, ordenings- en verhoudingsinhouden

wordt

die in een niet onbelangrijke mate het relatio-

(gespreks)relatie en de evolutie ervan, in een

neel handelen en communiceren meebepalen.

poging er meer strategisch vat op te krijgen.

het

begrijpen

van

eigen

Zij nemen onder meer de vorm aan van relationele en communicatieve schema's als presenta-

Hiertoe maken (gespreks)partners gebruik van

ties, representaties en re-representaties. Deze

relationele trajecten als cognitieve schema's met

schema's vatten ieders persoonlijke ervaring en

betrekking tot de relationele voorgeschiedenis,

kennis op relationeel en relatiecommunicatief

de relationele toestand en de relationele toe-

vlak samen (presentaties) als georganiseerde

komst. Vooral het toekomstgericht traject is

voorstellingen (representaties) die omlijnen wat

belangrijk omdat iemands persoonlijk handelen

van en binnen een (gespreks)relatie kan en ver-

en de beoordeling van het handelen van de an-

wacht wordt (re-representatie). Het zijn mentale

der voor een deel neigt gebaseerd te zijn op het

plannen op abstract niveau die impliciet aanwe-

verwachte toekomstige relatietraject, naast op

zig zijn en richtinggevend zijn voor het relatio-

de huidige relatiesituatie. Zoals deze traject-

neel en communicatief handelen en dienst doen

schema's het (gespreks)handelen beïnvloeden,

als structuren voor het interpreteren en samen-

zo beïnvloeden de concrete gedrags- en ge-

vatten van kennis- en ervaringsinformatie. Deze

sprekservaringen ook de trajectschema's.

cognitieve relatieschema's zijn omgeven van een web van ruimere (culturele, context, situatie) en persoonsbetrokken (eigenheid, toestand, zelfbeeld, anderen) schema's. Doordat er steeds nieuwe ervaringen bijkomen en nieuwe kennis en inzichten worden opgedaan, zijn deze schema's aan verandering onderhevig.

Omdat deze relationele mentale schema's voor elke (gespreks)partner afzonderlijk bestaan en zelden volledig overeenstemmen, zijn relaties vaak in beweging. De aanwezige spanningen leiden soms tot strategisch en tactisch relationeel (gespreks)handelen, waarbij ontmoetingen en besprekingen worden gepland om zo bepaal-

Onder meer onder invloed van deze voortdu-

de gezamenlijke relatie- en communicatieper-

rende cognitieve activiteit, naast de reële inter-

spectieven in de werkelijkheid of op mentaal

actie, blijken (gespreks)relaties eerder voortdu-

vlak te bereiken.

rend in beweging, onstabiel en niet-lineair evoluerend. Vooral bij nog prille (gespreks)relaties zal dit duidelijk naar voor treden. Vandaar dat

Onder meer onder invloed van deze voortdurende cognitieve activiteit, naast de reële interactie, blijken (gespreks)relaties eerder voortdurend in beweging, onstabiel en niet-lineair evoluerend.

Pagina 12

R E L AT I E

I N B E W E GI N G

Zo wil, zoekt en ervaart men in een (gespreks)relatie

den. Niet zoals bepaald door de ander, maar met

tussen partners nu weer eens - zoals vaak bij het begin

aanvaard worden door en met hulp van die ander en

- een intens samen-zijn, een wij-gevoel, dat evenwel bij

de relatie. Om dan misschien weer uit te monden in

wijlen (te) drukkend blijkt te worden en veel van zich-

een samen-met-elkaar-(be)staan, waarin men tot

zelf vergt. Op basis van dit ervaren gaat men of kiest

delen met de ander komt vanuit de gewonnen autono-

men gemakkelijk richting zichzelf, een ik-gerichtheid.

mie en de verworven integriteit. Met een verrijken en

Een zichzelf op de voorgrond plaatsen, wat druk im-

versterken van elkaar en de relatie gebaseerd op affec-

pliceert op de ander om te veranderen en te worden

tieve betrokkenheid, gedeelde intimiteit, waardering,

zoals men zich de ander voorstelt of wenst. Temperen-

solidariteit en participatie. Zo verwerft de relatie

de ervaringen brengen dan weer het perspectief van het

steeds weer een ander perspectief, balancerend tussen

samen-naast-elkaar-(be)staan op het voorplan. Vanuit

wij en ik en een menging van beide, om continu een

gegroeid inzicht, liefst met zo weinig mogelijk inper-

leefbare en voldoeninggevende samen-situatie te blij-

kende druk van de relatie en van de ander. Maar

ven realiseren.

veeleer, zoals duidelijk geworden, met ruimte laten voor de relatie zoals haalbaar en zoals gewenst en met ruimte voor elk zoals men is en elk zelf wenst te wor-

R E L AT I O NE L E

SC HE M A ' S

Relationele schema's staan voor zo mogelijk

bij zichzelf of de ander). Evenwel kunnen ze

gezamenlijke cognitieve inhouden die het resul-

ook in verband gebracht worden met ontwikkel-

taat zijn van ervaren regelmatigheden in inter-

de relationele schema's. Het gaat dan om ge-

persoonlijke relaties, bijvoorbeeld als partners of

meenschappelijke trekken van de relatie, ge-

als ouders en kind. Ze vormen werkmodellen

meenschappelijke

als cognitieve mappen die hen verder leiden in

gemeenschappelijke tekorten kenmerkend voor

hun sociale omgang. Het zijn afgeleide ver-

de relatie. Bijvoorbeeld, zoals we praten veel

wachtingen vanuit veralgemeningen van wat

maar luisteren weinig naar elkaar, we pakken

voordien interpersoonlijk ervaren. Vooral zo ze

moeilijkheden niet op, maar trachten ze te ont-

geactiveerd zijn, laten ze hun relationele in-

kennen, we staan te veel uit elkaar om niet ge-

vloed gelden.

kwetst te worden omdat we beide gevoelige

verantwoordelijkheden

naturen zijn. Door ze zo als gezamenlijke relaZo kunnen er wanneer er problemen in een

tieproblemen te herkennen, te benoemen en aan

relatie opduiken, deze in verband gebracht wor-

te pakken kunnen spanningen of afstand wegge-

den met ontwikkelde schema's over zichzelf

nomen of vermeden worden. Zo kunnen krach-

(partner, ouder of kind) of de ander (andere

ten gebundeld worden en wordt niemand gevi-

partner, kind of ouder). Het gaat dan mogelijk

seerd. Maar wordt er integendeel aan de relatie

om trekken, verantwoordelijkheden of tekorten

gewerkt, waarvan ieder beter wordt.

Problemen kunnen ook in verband gebracht worden met ontwikkelde relationele schema's. Het gaat dan om gemeenschappelijke trekken van de relatie, gemeenschappelijke verantwoordelijkheden of gemeenschappelijke tekorten kenmerkend voor de relatie.

REFERENTIEEL magazine

Pagina 13

I N D I V I D UE L E

E N R E L AT I O NE L E S C HE MA ' S G E C O N C R E T I SE E R D Ga voor je eigen partner- of ouder-kind relatie na in welke mate er sprake is van individuele schema's, van toenadering richting relationele schema's of van gedeelde relationele schema's.

Ga na of dit in het bijzonder zo is wanneer sprake van problemen.

Ga voor je eigen partner- of ouderkind relatie na in welke mate er sprake is van individuele schema's, van toenadering richting relationele schema's of van gedeelde relationele schema's.

Pagina 14

 Schema’s als ontwikkel-

de voorstellingen onder meer van jezelf, de ander en je onderlinge relatie, kunnen individueel of meer relationeel bepaald zijn.  Wat houden ze in en hoe

kunnen ze een voordeel vormen ?

Pagina 15

Gender (schema) Contextuele, mentale en ontwikkeling motorische voorstellling

A C T IVAT I E EN VO O RS T E LLI NG Als ouder of kind kan je iets

dat je, bijvoorbeeld, nog in de

uitvoeren in de realiteit. Als

leerfase zit van een specifieke

ouder of kind kan je ook iets

uitvoering of omdat je via

uitvoeren op voorstellingsni-

extra oefening de kwaliteit van

veau. Om iets uit te voeren in

een specifieke uitvoering wil

de realiteit, zal je al je ervaring

verbeteren, dan is activatie niet

en informatie opgeslagen en

voldoende. Het vraagt dan om

tot synthese gebracht in je

de inschakeling van je voor-

geheugen aanwenden door ze

stelling. Deze voorstelling kan

te activeren om zo tot de best

dan samen met de uitvoering

mogelijke omgang tot hiertoe

in de realiteit. Iets kan je even-

te weten komen. Deze activa-

wel ook alleen op voorstel-

Thema Magazine

tie hoeft niet te betekenen dat

lingsniveau uitvoeren. Onder-

Ontwikkeling & Begeleiding

wat verwerkt opgeslagen is

zoek wijst uit dat hiervan ook

ook tot voorstelling wordt,

een leereffect uitgaat. De reden

zodat een bewuste sturing

hiervoor zou zijn dat bij de

mogelijk wordt.

uitvoering op voorstellingsni-

GAAT OVER :

Activatie en voorstelling 15

Contextuele voorstelling 15

Mentale voorstelling

Motorische voorstelling

Schema(tische) voorstelling

Eigen voorstelling

Contextuele, mentale en motorische voorstelling

veau gebieden in de hersenen

Niet enkel de uitvoe-

CONTEXTUELE

Wil je evenwel van een bewus-

geactiveerd worden zoals bij

te sturing gebruik maken, om-

de echte uitvoering.

VO OR ST E L L I NG

ring van iets heeft een gunstig effect voor

Een uitvoering doet zich steeds

Door zich hier van bewust te

context wordt een bewuste

later,

in een bepaalde context voor.

worden in een voorstelling,

sturing mogelijk wanneer

ook de voorstelling

Het gaat steeds om een waar,

wordt een extra element toe-

activatie op zich nog onvol-

van de uitvoering

wanneer en tegenover wie of

gevoegd aan de automatische

doende is voor de uitvoe-

zorgt mee voor een blij-

wat van de uitvoering.

activatie van de context bij

ring. De bewuste voorstel-

een uitvoering. Door deze

ling van de context op voor-

vend resultaat.

bewuste voorstelling van de

Pagina 16

lingsniveau zonder toepassing

alleen voor te staan, neem je

Vooral de specifiëring van de

in de realiteit kan ook als ver-

extra actie en verantwoorde-

context, met name de situatie

vanging dienen voor een leer-

lijkheid.

Door je de alleen-

of de conditie waarin een uit-

effect dat anders via uitvoering

situatie voor te stellen kan je je

voering aan bod komt, kan via

in de realiteit plaatsvindt.

richten op meer zelfactie en

de voorstelling versterkt wor-

-verantwoordelijkheid en het

den.

Kom je er als kind of volwas-

uitproberen hiervan. Ook kan

sene in een situatie alleen voor

je je zelfactiviteit en -verant-

Het gaat om het element 'als'

te staan, dan kom je noodge-

woordelijkheid uitproberen op

in de keten 'als-dan-doe' ('if' in

dwongen zelf tot actie en

voorstellingsniveau en hiervan

'if-then-act'). De voorgestelde

maak je zelf keuzes. Door je

leren.

context komt dan naast of in

actief voor te stellen er zelf

de plaats van de reële waargenomen context.

M E NTA L E

VO O RS T E L L I N G

Mentale voorstelling houdt in

Er alleen voor staan, bijvoor-

tactiele waarneming. Dit ge-

het expliciet heroproepen van

beeld, vraagt om zelf actief

beurt dan in top-down rich-

ervaringen

makend

worden, om zelf keuzes ma-

ting, waar dit bij waarneming

van informatie die in je geheu-

ken, om eigen ordening, om

vooral bottom-up in omgekeer-

gen

Wat

eigen uitvoering, om eigen

de richting verloopt.

houdt een uitvoering in ge-

controle, om eigen bijsturing

bruik makend van beschikbare

en om eigen beëindiging als

Het gaat om het element 'dan'

zintuiglijke informatie, zowel

kenmerkende elementen.

in de keten 'als-dan-doe' ('then'

ligt

gebruik

opgeslagen.

wat gezien, wat gehoord, wat

in 'if-then-act'). De voorgestel-

gevoeld, maar ook van psy-

Er wordt verondersteld dat bij

de uitvoering komt dan naast

chodynamische informatie, zo-

deze visuele, auditieve en tact-

of in de plaats van de reëel

wel wat emotioneel als wat

iele voorstelling gebruik ge-

waargenomen uitvoering.

dynamisch ervaren. Bijvoor-

maakt wordt van zekere van

beeld, relaxed of gespannen,

dezelfde neurale verbindingen

overleven of doelgecentreerd.

als voor visuele, auditieve en

M O T OR I SC HE

VO O R ST E L L I N G

Motorische voorstelling tracht

als bijvoorbeeld een lichaams-

instaan voor het aansturen van

weer te geven hoe een fysieke

beweging of het hanteren van

de echte bewegingen. Ook

uitvoering is opgeslagen in de

een voorwerp of een situatie.

hersengebieden

hersenen samen met de bijho-

Bij een motorische voorstelling

voor het bewegingsplan wor-

rende processen. Het wordt

is veelal het eigen lichaam

den tegelijk actief. Zo werd

aangewend bij het simuleren

betrokken.

een functionele gelijkenis vast-

of oefenen van een zekere uitvoering.

Het gaat om de voorstelling van hoe iets uit te voeren, zo-

die

instaan

gesteld tussen de motorische Samen met de motorische

voorstelling en de voorberei-

voorstelling worden gebieden

ding tot echte uitvoering.

in de hersenen geactiveerd die

Keten ‘als-dan-doe’ (if-then-act’)

Pagina 17

Bij het tijdelijk uitvallen van

Zo is het mogelijk dat motori-

Het gaat om het element 'doe'

een bepaalde beweging, inge-

sche voorstelling de neurale

in de keten 'als-dan-doe' ('act'

volge kwetsuur, kan via be-

structuren kan inoefenen voor

in 'if-then- act'). De voorgestel-

houdt van de mentale voorstel-

een fysieke uitvoering.

de uitvoeringswijze komt dan

ling van het motorisch proces

naast of in de plaats van de

het herstel van de bewegings-

reĂŤle ervaren uitvoeringswijze.

functie ingekort worden.

S C H E M A ( T I S CH E ) Schema(tisch) voorgesteld ziet dit er als volgt uit :

VO O R ST E L L I NG

Pagina 18

REFERENTIEEL magazine

Eerder opgedane ervaringen

vormen een extra element

uitvoering kan ondernomen op

liggen in het geheugen opge-

naast het gebruik dat ervan

voorstellingsniveau zonder dat

slagen in de vorm van sche-

gemaakt wordt op basis van

er concrete uitvoering is in de

ma's. De actueel gevormde

schema-activatie. Deze bewus-

realiteit, kan op die manier

voorstellingen maken bijgevolg

te voorstellingen zorgen voor

oefening vooraf en voorberei-

gebruik van deze schema's en

gerichte sturing zodat nieuwe

ding van uitvoering plaatsvin-

de erin opgeslagen informatie.

succesvolle ervaringen kunnen

den. Het verhoogt op die ma-

opgedaan worden, die verdere

nier de kwaliteit van opslag in

Deze bewuste voorstellingen

kwaliteitsverbetering

het geheugen.

van de inhoud van schema's

toelaten. Doordat op basis van

moeten

deze bewuste voorstellingen

EIGEN

VOO R ST E L L I N G

Vul in de tekstvakken in on- zien. Geef ook aan hoe dit bij derstaand schema in hoe je de ontwikkeling van de uitvoecontextuele, mentale en moto- ring zou kunnen helpen. rische voorstelling voor een uitvoering er zou kunnen uit-

REFERENTIEEL magazine

Pagina 19 (schema) Gender ontwikkeling

Gender (schema) ontwikkeling

Ongunstige schema-activering en -ontwikkeling bij kind O

N G U N S T I G E S C H E M A - A C T I V E R I N G E N - O N T W I K K E L I N G B I J J E K I N D

GAAT OVER :

Ongunstige schemaactivering en –ontwik– keling

Gunstige schemaactivering en –ontwik– keling

Waar je als ouder intuïtief

van aard is zou worden geacti-

bang voor bent is dat je kind

veerd over je vraag, over zich-

zich een negatieve voorstelling

zelf, over je, over je relatie,

zou vormen van wat je van

over de context en over het

hem of haar verwacht, van wie

omringend denkkader.

het hierbij zelf is, van wie jij

Waar zo al van toepassing

Concreet toegepast

Ongunstige schema-activering en -ontwikkeling bij kind Thema Magazine Ontwikkeling & Begeleiding

bent, van hoe je relatie is, van

Wat je als ouder intuïtief hier-

hoe de context is en in welk

bij wil vermijden is dat je kind

gedachtekader dit alles omvat

door deze ervaring zijn voor-

is.

stelling van je verwachtingen, van zichzelf, van je, van je

Wat je vooral intuïtief wil

relatie, van de context en het

vermijden is dat je kind een

omringend kader in meer on-

negatieve

gunstige richting zou ontwik-

voorstelling

zou

ontwikkelen over je verwach-

kelen.

tingen, over zichzelf, over je, over je relatie, over de context

Wat je als ouder intuïtief bij

en het gedachtegeheel dat dit

dit alles wil vermijden is dat je

alles omringt. Een voorstelling

kind door deze geactiveerde

die vaste vorm aanneemt en

voorstellingen van je verwach-

De voorstelling die je

telkens weer opnieuw opduikt

ting, van zichzelf, van je, van

kind activeert

omdat een andere ontbreekt en

je relatie, van de context en

over je verwachting,

niet tot ontwikkeling kwam.

van het omgevend kader niet

over zichzelf hierbij,

meewerkt maar tegenwerkt.

over je, je relatie,

Wat je als ouder intuïtief con-

Dat je hierdoor te maken krijgt

de context en het om-

creet wil vermijden is dat door

met weerstand die enkel maar

vattend denkkader

je aanpak en inbreng in je kind

toeneemt. Dat je kind niet

zijn erg bepalend voor

een negatieve voorstelling die

voorbij zichzelf raakt met zijn

zijn reactie.

meer momentaan of blijvend

voorstellingen en je zo

Pagina 20

Pagina 20 REFERENTIEEL magazine

niet weet tegemoet te komen en er niet in slaagt

Wat je als ouder intuïtief vervolgens wil vermij-

iets voor je te doen.

den is dat je kind door je geactiveerde ontwikkelde ongunstige voorstellingen van je verwach-

Wat je als ouder intuïtief bij dit gebeuren wil vermijden is dat je kind door zijn geactiveerde ongunstige voorstellingen van je verwachting, van zichzelf, van je, van je relatie, van de context en omgevend kader bij je ook ongunstige voorstellingen gaat activeren over de situatie, over hem- of haarzelf, over jezelf, over je relatie, over de context en het omringend kader en je

tingen, van hem- of haarzelf, van jezelf, van je relatie, van de context en het kader waarin gemakkelijk op zijn beurt zich ontwikkelende ongunstige voorstellingen gaat activeren over je verwachtingen, over zichzelf, over je, je relatie, over de context en het kader waarin, die deze verder gaan bevestigen en verder tot ontwikkeling gaan laten komen.

bijgevolg zo overeenkomstig gaat reageren. Wat je als ouder intuïtief als gevolg wil vermij-

Wat je als ouder intuïtief wil vermijden is dat je ongunstige voorstellingen en die van je kind elkaar gaan activeren

Wat je als ouder intuïtief als gevolg wil vermijden is dat je kind door zijn geactiveerde voorstellingen van je verwachtingen, van zichzelf, van je, van je relatie, van de context en omgevend kader bij je progressief ongunstige voorstellingen zou doen ontwikkelen over de situatie, over hem- of haarzelf, over jezelf, over je relatie, over de context en het omringend kader.

den is dat je ongunstige voorstellingen en die van je kind elkaar gaan activeren, gaan bevestigen en verder nog meer gaan doen ontwikkelen. Op een manier dat je in een wederzijdse negatieve spiraal terecht komt van elkaar activerende, bevestigende en zich ontwikkelende ongunstige negatieve voorstellingen over je verwachtingen, jezelf, elkaar, je onderlinge relatie, de context en het kader waarin.

G U N S T I G E S C H E M A - A C T I V E R I N G E N - O N T W I K K E L I N G B I J J E K I N D Wat je als ouder intuïtief wil bereiken is dat je

mentaan of blijvend van aard is zou worden

kind zich een positieve voorstelling zou vormen

geactiveerd over je vraag, over zichzelf, over je,

van wat je van hem of haar verwacht, van wie

over je relatie, over de context en over het om-

het hierbij is, van wie jij bent, van hoe je relatie

ringend denkkader.

is, van hoe de context is en in welk gedachtekader dit alles omvat is.

Wat je als ouder intuïtief hierbij wil bereiken is dat je kind door deze ervaring zijn voorstelling

Wat je vooral intuïtief wil bereiken is dat je kind

van je verwachtingen, van zichzelf, van je, van

een positieve voorstelling zou ontwikkelen over

je relatie, van de context en het omringend ka-

je verwachtingen, over zichzelf, over je, over je

der in gunstige richting zou ontwikkelen.

relatie, over de context en het gedachtegeheel dat dit alles omringt. Een voorstelling die vaste

Wat je als ouder intuïtief bij dit alles wil berei-

vorm aanneemt en telkens weer opnieuw te

ken is dat je kind door deze geactiveerde voor-

voorschijn komt omdat een andere minder gun-

stellingen van je verwachting, van zichzelf, van

stige ontbreekt en niet tot ontwikkeling kwam.

je, van je relatie, van de context en van het omgevend kader meewerkt en niet tegenwerkt. Dat

Wat je als ouder intuïtief concreet wil bereiken

je hierdoor te maken krijgt met samenwerking

is dat door je aanpak en inbreng concreet in je

die enkel maar toeneemt. Dat je kind niet voor-

kind een positieve voorstelling die meer mo-

bij zichzelf hoeft te raken door zijn gunstige voorstellingen en

Pagina 21

je weet tegemoet te komen en

tingen, van zichzelf, van je,

wachtingen,

er in slaagt iets voor je te doen.

van je relatie, van de context

over je, je relatie, over de con-

en omgevend kader bij je pro-

text en het kader waarin, die

Wat je als ouder intuïtief bij

gressief gunstige voorstellingen

deze verder gaan bevestigen en

dit gebeuren wil bereiken is dat

zou doen ontwikkelen over de

deze verder tot ontwikkeling

je kind door zijn geactiveerde

situatie, over hem- of haarzelf,

gaan laten komen.

gunstige voorstellingen van je

over jezelf, over je relatie, over

verwachting, van zichzelf, van

de context en het omringend

Wat je als ouder intuïtief als

je, van je relatie, van de con-

kader.

gevolg wil bereiken is dat je

text en omgevend kader bij je ook

gunstige

over

zichzelf,

gunstige voorstellingen en die

voorstellingen

Wat je als ouder intuïtief ver-

van je kind elkaar gaan active-

gaat activeren over de situatie,

volgens wil bereiken is dat je

ren, gaan bevestigen en verder

over hem- of haarzelf, over

kind door je geactiveerde ont-

en nog meer gaan doen ont-

jezelf, over je relatie, over de

wikkelde gunstige voorstellin-

wikkelen. Op een manier dat

context en het omringend ka-

gen van je verwachtingen, van

je in een wederzijdse positieve

der en je bijgevolg zo overeen-

hem- of haarzelf, van jezelf,

spiraal terecht komt van elkaar

komstig gaat reageren.

van je relatie, van de context

activerende, bevestigende en

en het kader waarin gemakke-

zich ontwikkelende gunstige

Wat je als ouder intuïtief als

lijk op zijn beurt zich ontwik-

positieve voorstellingen over je

gevolg wil bereiken is dat je

kelende gunstige voorstellin-

verwachtingen, jezelf, elkaar,

kind door zijn geactiveerde

gen gaat activeren over je ver-

je onderlinge relatie, de context en het kader waarin.

voorstellingen van je verwach-

A A R

A L

V A N

T O E P A S S I N G

Wat hiervoor uitgelegd werd

je kind wat kansen kan cre-

verbeterd worden door het

voor verwachtingen, kan con-

ëren. Wat uitgelegd werd als

kind aandacht en complimen-

creet ook gaan over ervaren

een intuïtief aanvoelen en voor

ten te geven en door het te

moeilijkheden en problemen.

je rekening nemen, kan ook

laten proberen anders te den-

Wat hiervoor uitgelegd werd

meer bewust gebeuren en meer

ken.

voor situaties met je als ouder,

actief voor je rekening geno-

kan concreet ook gaan over

men worden.

Zo is er ook de Life Space

situaties met andere volwasse-

Crisis Intervention metho-

nen, zoals leerkrachten en

vormingspro-

diek (LSCI) voor jongeren met

andere volwassen zoals fami-

gramma's wordt op een of

blijvend zelfdestructief gedrag.

lieleden, maar ook gaan over

andere manier van het voor-

Het schenkt onder meer aan-

situaties met leeftijdgenoten,

gaande gebruik gemaakt. Zo is

dacht aan hoe jongeren te hel-

zoals vrienden, klasgenoten,

er onder meer het Programma

pen geen slachtoffer te worden

kennissen en in de familie.

Alternatieve Denkstrategieën

van hun mogelijke irrationele

Zowat alles en iedereen kan

(PAD) dat kinderen tussen

opvattingen over anderen en

voorwerp zijn van ongunstige

vier en twaalf wil stimuleren in

over hun situatie. Opvattingen

voorstellingen bij je kind welke

hun sociaal-emotionele ont-

die

weinig mogelijkheden bieden.

wikkeling. Het besteedt aan-

gevoelens in hen opwekken

Zowat alles en iedereen kan

dacht aan hoe het zelfbeeld en

die leiden tot niet passende

evenwel ook voorwerp zijn

het probleem oplossen kan

reacties bij henzelf en als ge-

van gunstige voorstellingen bij

specifieke

uitgesproken

negatieve

volg ook bij hun omgeving.

In specifieke vormingsprogramma's wordt op een of andere manier hiervan gebruik gemaakt

Pagina 22

O N C R E E T

T O E G E P A S T

Vul hiernaast de concrete voorstellingen van je kind en van je als ouder in voor een concrete situatie.

KOP

VOO R A RT I K E L O P B I N NE NPAGI NA

Pagina 23

REFERENTIEEL magazine

Gender (schema) ontwikkeling

Schema’s : gemeenschappelijk of individueel I NV LO ED W ERKI NG GE H E U GE N en alles te herleiden tot de synthese van zijn typische groep waartoe iemand behoort. GAAT OVER :

Invloed werking geheugen

Wat gemeenschappelijk, wat individueel

Resonantie of spanning ?

Persoonlijk ervaren

Schema’s : gemeenschappelijk of individueel

Deze spontane neiging tot groepering en synthe-

Thema Magazine

ren als ordening en door alles tot eenheid te

Groei & Begeleiding

se hebben we te danken aan de werking van ons geheugen. Dit geheugen wil alle ervaring en informatie bijhouden en doet dit door te groepebrengen als synthesevorming. We zoeken met andere woorden naar wat gelijk is om het te groeperen en tot synthese te brengen. Tegelijk

Herleid ik wat iemand zegt of doet tot de groep waartoe iemand behoort of tot zijn persoon zelf? Vaak worden we als waarnemer slachtoffer van onze spontane geneigdheid tot groeperen, waardoor een aantal categorieën ontstaan. Zo ook kunnen we onszelf er op betrappen wanneer we naar iemands gedrag kijken we dit minstens toeschrijven aan zijn persoon of persoonlijkheid. We groeperen dan al zijn gedrag tot de synthese van zijn typische persoon-zijn. Vaak

Geheugenschema's kunnen

trachten we de groepering nog breder te maken

worden we geconfronteerd met wat ongelijk is, wat we dan weer groeperen en tot synthese willen brengen door het in een andere eenheid in te delen. Zo ontstaan er als gevolg van de werking van ons geheugen een aantal eenheden met wat gemeenschappelijk is en met wat tot synthese kon worden gebracht. Deze eenheden maken de omringende werkelijkheid overzichtelijker en meteen ook toegankelijker. Ze maken het gemakkelijker om tot een gekende en ervaren omgangswijze te komen. Ze maken meteen duidelijker waar, wanneer en waarom een eenheid te activeren en in te schakelen.

een zekere mix vertonen van gemeenschappelijke en

Ontdek ik in iemands gedrag het persoonseigen ken-

individuele ervaringen en

merk van zichzelf te begrenzen, of net het omgekeerde :

informatie.

van begrenzing van zijn gedrag over te laten aan zijn omgeving. Zorgt iemand er zelf voor anderen niet te storen, of laat die dat net aan zijn omgeving over, om

zijn mogelijk storen in te perken. Merk ik, anders gezegd, in iemands gedrag een aanwezige innerlijke locus of control, of net omgekeerd, merk ik in iemands gedrag een onderliggende externe locus of control.

Pagina 24

Gendermagazine (schema) REFERENTIEEL ontwikkeling

Of net omgekeerd, merk ik in iemands gedrag een

innerlijke of uiterlijke locus of control toe aan iemand

onderliggende externe locus of control. Schrijf ik deze

zelf of aan de groep waartoe iemand behoort.

W AT

GE ME E N SCH AP P E L I J K , WAT I N DI V I D UE E L

Deze neiging tot groepering en eenheidsvor-

geneenheden van mensen die tot de ene cultuur

ming geldt voor ieder van ons in contact met de

behoren tot op zekere hoogte verschillen van de

omringende realiteit. Zo vormen we voor ons-

gelijkaardige geheugeneenheden van mensen

zelf gegroepeerde en tot synthese gebrachte

die behoren tot een andere cultuur. Deze ver-

eenheden in ons geheugen op basis van opgeda-

schillen kunnen minder of meer uitgesproken

ne ervaring en verkregen informatie. Deze een-

zijn.

heden wenden we dan bij volgende contacten aan om de omringende werkelijkheid te begrij-

Deze tot stand gekomen geheugeneenheden die

pen, erop te reageren en te lokaliseren.

gemeenschappelijk zijn aan een bepaalde cultuur en verschillen tussen culturen, worden

De gemeenschappelijke realiteit, gedragsgewoonten en informatie zijn facetten van de cultuur die we met anderen delen

Doordat we samen met mensen uit onze onmid-

aangeduid met het begrip cognitief schema of

dellijke leefomgeving in een gemeenschappelij-

kortweg schema. Zij vormen de gegroepeerde

ke realiteit leven, gemeenschappelijke gedrags-

syntheses van de typische culturele realiteit,

gewoonten ontwikkelen en gemeenschappelijke

interactie en voorstellingen. In het gedrags- &

informatie delen, ontstaan gelijkaardige geheu-

schemamodel kan dit als volgt voorgesteld. De

geneenheden tussen mensen waarmee we sa-

culturele realiteit met zijn cultureel gedrag leidt

menleven. Deze gemeenschappelijke realiteit,

tot culturele voorstellingen. Deze culturele

gedragsgewoonten en informatie zijn facetten

voorstellingen worden culturele schema's ge-

van de cultuur die we met anderen delen. Zij

noemd. Zie onder meer de culturele schema

verschillen vaak van de realiteit, gedragsge-

theorie van Nishida (1999) in dit verband. Zij

woonten en informatie van mensen die in een

bevatten het cultuureigen begripsniveau, het

andere leefgemeenschap wonen en deel uitma-

cultuureigen toepassingsniveau en het cultuurei-

ken van een andere cultuur. Op die manier kan

gen contextniveau als facetten van de gemeen-

vastgesteld worden dat de gelijkaardige geheu-

schappelijke geheugeninhouden.

Pagina 25

In ontmoetingen tussen mensen van verschillen-

individuele persoonlijke schema's op basis van

de culturen worden intuïtief deze verschillen

eigen ervaring en informatie die niet gelinkt is

tussen culturele schema's aangevoeld als de

aan de culturele realiteit, culturele gewoonten

geneigdheid dingen anders te begrijpen, anders

en culturele voorstellingen waarmee vertrouwd.

te willen reageren en als dingen van toepassing

Zijn deze individuele schema's toch gelinkt aan

te ervaren in andere contexten vanuit andere

de cultuur waarin we vertoeven dan kleuren ze

motivaties. Dit komt omdat de verschillen in

de culturele schema's en geven ze eigen accen-

realiteit, gedragsgewoonten en voorstellingen

ten aan deze gemeenschappelijke schema's.

aanleiding gaven tot de ontwikkeling van ande-

Veelal vormen ze toevoegingen onder de vorm

re culturele cognitieve schema's die er een weer-

van uitbreidingen of specifiëringen.

spiegeling van zijn. Samenvattend kunnen iemands schema's in de prakNaast deze ontwikkeling van gemeenschappelij-

tijk meer cultureel en gemeenschappelijk bepaald zijn

ke schema's binnen groepen die aanleiding zijn

of meer persoonlijk en individueel bepaald zijn. De

tot verschillen in gemeenschappelijke schema's

vermenging en integratie van beide kan meer uitgesp-

tussen groepen, ontwikkelt ieder van ons ook

roken of meer beperkt zijn.

R E S ONA NT I E

OF S PAN NI N G

Ontmoeten we iemand van een andere cultuur,

gen zijn. We herleiden dan het individuele tot

dan vallen ons misschien niet alleen de andere

het algemene en veralgemenen het typische van

context op of de andere gedragsgewoonten,

een cultuur tot alle individuen die ervan deel

maar voelen we vooral het verschil in voorstel-

uitmaken. Ook al maken we nog veel fouten,

lingen aan. Dit wil zeggen dat de cognitieve

toch merken we vandaag een open staan voor

schema's niet of slechts gedeeltelijk meeresone-

diversiteit. We erkennen het andere als andere,

ren. We voelen de ingesteldheid aan om dingen

creëren hier ruimte voor, maar persoonlijk voe-

anders te begrijpen op begripsniveau, we mer-

len we ons niet aangesproken om te veranderen.

ken de geneigdheid om anders te reageren op

Ieder zijn identiteit, zonder druk op elkaar.

toepassingsniveau en we ervaren dat waar, wanneer en waarom iets zo te begrijpen en zo te

Leven we evenwel in een andere cultuur dan zal

reageren niet overeenstemt op contextniveau.

het vaak niet alleen belangrijk zijn open te staan

Dit creëert een zekere spanning niet te ervaren

voor deze cultuur, maar ook tot op zekere hoog-

dat er een meeresoneren is. Ontmoeten we ie-

te deel te worden van deze cultuur of samen een

mand van de eigen cultuur daarentegen dan is

cultuur uit te bouwen. Dit kan zich, bijvoor-

het prettige vaak dit ervaren op eenzelfde cogni-

beeld, reeds voordoen als je gaat samenwonen

tieve golflengte te zitten, alles is herkenbaar en

als partner met iemand uit een andere, ook soci-

komt mee tot actie. Dit is in de eerste situatie

ale, cultuur. Concreet betekent dit de eigen

minder of niet het geval.

identiteit te veranderen of bij te stellen. Dit houdt vooral een opdracht in om zijn ontwik-

Om dan toch tot begrip en een zekere overeen-

kelde cognitieve schema's in zijn eigen cultuur

stemming te komen, gaan we wat we ontmoe-

open te stellen voor beïnvloeding en wijziging

ten toeschrijven aan de andere categorie die we

vanuit de nieuwe cultuur. Cognitieve schema's

vormden en waarvan de andere blijkbaar een

staan spontaan open voor nieuwe ervaringen en

exponent blijkt te zijn. We gaan dan gemakke-

nieuwe informatie die kunnen leiden tot assimi-

lijk wat persoonseigen is, veronachtzamen en

latie als opnemen in bestaande schema's en tot

alles terugbrengen tot het groeps- of cultuurei-

accommodatie als bestaande schema's herschikken en zo nodig nieuwe vormen. Zo we ons-

Samenvattend kunnen iemands schema's in de praktijk meer cultureel en gemeenschappelijk bepaald zijn of meer persoonlijk en individueel bepaald zijn. De vermenging en integratie van beide kan meer uitgesproken of meer beperkt zijn.

Pagina 26

REFERENTIEEL magazine

zelf op dit vlak niet tegenhouden uit angst bij-

lijk categorisatie opduikt. Het en-en verhaal

voorbeeld voor het onbekende of het niet ver-

wordt dan een of-of dilemma.

trouwde, of uit behoudsgezindheid bijvoorbeeld omwille van mogelijk verlies aan invloed en

Vandaag kan de tendens vastgesteld worden

zekerheid, dan kan dit ons toelaten beter in te

zich niet zozeer een culturele identiteit te willen

spelen op de nieuwe context. Zo kunnen de tot

aanmeten, maar eerder hiervan afstand te willen

dan toe ontwikkelde schema's aangevuld, zodat

nemen en een persoonlijke identiteit te willen

bij nieuw contact meer resonantie mogelijk

opbouwen. Toch ook hier kan gemerkt worden

wordt en minder spanning ontstaat. Dit is wat

dat individuen inderdaad afstand nemen van de

kinderen uit een andere cultuur ervaren wan-

gemeenschappelijke cultuur waarin te leven,

neer ze geboren worden binnen een nieuwe

maar toch op zoek gaan naar een subcultuur

cultuur.

waarvoor te kiezen, die men prefereert en waaraan men zo mogelijk samen kan bouwen. Blijk-

Vaak ligt de vrees voor verlies aan identiteit aan

baar hebben we toch nood aan een zekere cog-

de basis van de weerstand tegenover schema-

nitieve resonantie in contact met onze omge-

openheid en -evolutie. Er wordt dan geen reke-

ving en ervaren we dat spanningen niet zo pret-

ning gehouden met de mogelijkheid verschillen-

tig zijn en een weerspiegeling zijn van een zeke-

de identiteiten te kunnen integreren. Deze mo-

re moeilijkheid in contact met de omgeving.

gelijkheid tot integratie wordt vaak bemoeilijkt doordat de buitenwereld culturele eigenheden vaak als tegengestelden naar voor schuift, zodat synthese in de weg wordt gestaan en gemakke-

P E R SO O NL I J K

E RVARE N

Ervaar je vooral resonantie of eerder spanning

Hoe denk je te kunnen voorkomen slachtoffer te

in bepaalde contacten ?

worden van je eigen geheugenwerking :

wat neiging tot groepering aangaat ?

Schrijf je dit toe aan gemeenschappelijkheden bij jezelf of bij anderen ? wat neiging tot synthesevorming aangaat ?

wat preferentie voor resonantie aangaat ?

Eigen geheugenwerking onderkennen en hanteren

Pagina 27

REFERENTIEEL magazine

Gender (schema) ontwikkeling

Aandachtgericht of mindful opvoeden H E T WAT ?

KOMT AAN BOD :

Het wat ?

Het hoe ?

door ouders naar zichzelf toe

gedomineerd te worden door

en naar de omgang met hun

wat je normaal verbindt aan de

kind toe, en waarbij anderzijds

realiteit en je ervaren. Minder

ouders elementen van mind-

gedomineerd door wat je niet

fulness bijbrengen aan hun

aanvaardt of door wat je er-

kind.

vaart. Je wil niet langer nood-

zakelijk tegen iets ingaan, of je

Het waartoe ?

Het hoever ?

Aandachtgericht of mindful opvoeden Thema Magazine

Mindfulness gaat om een open

wil niet langer noodzakelijk op

en milde aandacht gericht op

iets ingaan. Je onder ogen zien

het hier en nu in de realiteit en

van de realiteit en je ervaren,

in je ervaren. Deze aandacht

brengt rust en laat ruimte om

dient zo gericht en opgenomen

er zelf wat mee te doen, zon-

dat je niet vastloopt en net

der je tot iets gedwongen of

ruimte creĂŤert tussen wat zich

genoodzaakt te voelen.

aandient en hoe je er mee om-

Ontwikkeling & Begeleiding

gaat en hoe je er op reageert.

De kern van mindfulness is het

Je omgang is gericht op leren

volledig in het hier en nu aan-

kennen en aanvaarden van wat

wezig zijn en het volledig rich-

Aandachtgericht of mindful

zich aandient in de buitenwe-

ten van de aandacht op je er-

opvoeden is een nieuwe ont-

reld en in de binnenwereld

varingen en hun inhoud zoals

wikkeling in opvoeding waarin

zonder te oordelen of te ver-

ze van moment tot moment

elementen

werpen.

onbevangen

aanwezig zijn, dit zonder oor-

enerzijds worden opgenomen

houding moet toelaten minder

deel of verandering en dit voor

ling in het opvoeden

zowel prettige als onprettige

peld van zichzelf en losgekop-

kind en je ervaringen ermee.

vraagt het milde en

ervaringen. Deze houding zou

peld van reacties.

Tegelijk kan je je kind bijbren-

open aandacht voor

een toestand van relaxatie en

wat zich hier en nu

aanvaardig bevorderen. Het

Als ouder kan je op die manier

met zichzelf en zijn ervarin-

voordoet in jezelf, je

zou een meer metabewustzijn

anders omgaan met jezelf en je

gen, en tegelijk ook anders om

kind, je omgang met el-

toelaten waarin gedachten en

ervaringen, kan je ook anders

te gaan met de realiteit van je

kaar en in de realiteit.

gevoelens kunnen losgekop-

omgaan met de realiteit van je

als ouder en zijn ervaringen

van

mindfulness

Als nieuwe ontwikke-

Deze

gen ook anders om te gaan

met je.

Pagina 28

HET

HOE

Om mindfulness in de opvoe-

het is, ook op het moment dat

aan de situatie, je kind, jezelf

ding tot zijn recht te laten ko-

dit het moeilijkst lijkt.

en je gezin. Zo kom je moge-

men kan je volgende intenties en oefeningen uitproberen :

lijk voorbij je denken en neem Wees je bewust van je ver-

je intu誰tief met het geheel van

wachtingen tegenover je kind,

jezelf waar wat werkelijk moet

Tracht je de dingen voor te

en vraag je af of ze echt in het

gebeuren.

stellen vanuit het gezichtspunt

belang zijn van je kind. Wees

van je kind, terwijl je je ge-

je ook bewust van hoe je deze

Tracht stille aanwezigheid te

zichtspunt

opvattingen

verwachtingen overbrengt op

belichamen. Luister aandach-

tracht los te laten. Tracht dit

je kind en hoe deze verwach-

tig.

elke dag voor minstens een

tingen je kind beroeren.

zekere tijd te doen om er ach-

Tracht je voor te stellen hoe je bent en overkomt vanuit het standpunt van het kind.

Leer omgaan met spanningen

ter te komen wie je kind is en

Pas altru誰sme toe door de be-

zonder je eigen evenwicht te

wat het ervaart in contact met

hoeften van je kind voorrang

verliezen. Oefen met in gelijk

zijn omgeving.

te geven op je eigen behoeften

welk moment te stappen, hoe

waar mogelijk. Zie of je geen

moeilijk ook, zonder iets te

Tracht je voor te stellen hoe je

gemeenschappelijke

basis

willen veranderen en zonder

bent en overkomt vanuit het

vindt zodat ook aan je behoef-

dat je wil dat er een bepaalde

standpunt van het kind. Hoe

ten kan tegemoet gekomen.

oplossing is. Ga na wat realis-

ben je hier en nu en hoe word

Mogelijk ben je verrast hoeveel

tisch is wanneer je op je intu-

je door je kind ervaren op dit

ieders behoeften elkaar weten

誰tie en instinct afgaat.

moment. Wat kan dit beteke-

te overlappen, zeker als je ge-

nen voor hoe je omgaat met je

duld koestert en streeft naar

Verontschuldig je bij je kind

kind vanuit welke relatie je op

evenwicht.

wanneer je een vertrouwen

dit moment wenst met je kind ?

hebt geschonden, hoe klein Wanneer je je verloren voelt of

ook. Verontschuldigingen zijn

bij een verlies, herinner je stil

helend, en laten zien dat je een

Oefen met je kind te zien als

te kunnen staan. Breng het

situatie duidelijker ziet of meer

perfect zoals het is. Werk er-

geheel in overweging door je

vanuit het gezichtspunt van je

aan je kind te accepteren zoals

volle aandacht te schenken

kind. Dit zonder ze voortdu-

rend aan te wenden, of ze als

Wees bewust van je eigen ver-

kent niet te toegeeflijk, of ver-

verontschuldiging te gebruiken

wachtingen tegenover je kind

waarlozend of zwak zijn, het

voor een slechte gewoonte.

en ga je motieven na.

betekent ook niet star en controlerend zijn.

Elk kind is bijzonder, elk kind

Er zijn belangrijke momenten

heeft

behoeften.

waarop je als ouder duidelijk

Het mooiste geschenk dat je je

Elk ervaart de dingen op een

en sterk moet zijn en ondub-

kind kan geven is jezelf. Dit

volledig unieke wijze. Hou een

belzinnig. Laat dit zoveel mo-

betekent dat een deel van je

beeld in je van elk kind. Leer

gelijk komen uit je bewustzijn,

taak als ouder is te blijven

het kennen en wens het het

generositeit en inzicht, eerder

groeien in zelfkennis en in

beste.

dan uit angst, zelfrechtvaardi-

bewustzijn. Dit betekent ook

ging of je verlangen naar con-

aanwezig zijn in het huidig

trole. Mindful opvoeden bete-

moment om te delen wat het

bijzondere

diepste en beste is in jezelf.

Pagina 29

H E T WAARTO E ? Belangrijk in het mindful op-

patronen als ouder te komen

In plaats van automatisch te

voeden is dat je het kind, zijn

en je kind te ervaren en er mee

reageren kan je er toe komen

realiteit en wat er in hem of

om te gaan zoals het werkelijk

van te antwoorden aan je kind

haar omgaat respecteert. Als

is. Deze patronen die je reactie

en aan jezelf. Dit in grotere

ouder negeer je niet, zet je ook

sturen worden meestal doorge-

verbondenheid met je kind en

niet onder druk, of neem je

geven via de eigen gekregen

met jezelf. Vaak gaan diepere

niets af. Je verwacht van je

opvoeding en hebben weinig

gevoelens verloren in de alle-

kind niet op een bepaalde wij-

van doen met wat zich hier en

daagse problemen in de om-

ze te zijn, omdat je het zelf

nu in feite afspeelt. Het gevaar

gang met je kind. Je kind dat

moeilijk hebt of vanuit onrea-

is dat dit dan op zijn beurt

niet wil eten of slapen, of niet

listische idealen.

verder wordt doorgegeven aan

ingaat op je verzoek. Door

je kind.

aandachtsvol aanwezig te zijn in de actuele situatie en niet

Mindful opvoeden helpt voorbij typische denken gedragsuit te gaan van je verwachtin-

lijk iets tot wat je voor de toe-

heeft. Met behulp van mind-

gen, kan je zien wat mogelijk

komst van je kind niet wenst.

fulness kan je er dan in lukken

is en wat niet mogelijk is. Dit

Je gaat dan uit van een herha-

deze voorstellingen van wat je

kan door contact te maken met

ling, of je verwacht een op-

vreest of wenst, van wat je niet

de te ervaren realiteit zonder

nieuw missen van iets. Andere

wil of juist wil achterwege te

oordeel. Eerder dan uit te gaan

dingen dan het hier en nu zo-

laten doordat je bij de realiteit

van wat zou moeten of ideaal

als het is, komen dan in het

blijft in het hier en nu en deze

zou zijn naar je aanvoelen.

centrum, dingen zoals het zou

de volle aandacht geeft. Zo

Zoals, bijvoorbeeld, alles in

moeten of niet moet zijn.

kan je ook inspelen op de

orde maken en alles willen

moeilijkheid die er is en word

oplossen. Verkieslijk is te be-

In de praktijk worden gemak-

je niet opgeslorpt door wat je

seffen en te aanvaarden dat dit

kelijk herinneringen gewekt

er van maakt vanuit je ervarin-

op een bepaald ogenblik niet

zodat een voorstelling wordt

gen in het verleden of vanuit je

kan. Je kind weet zichzelf niet

geactiveerd in de plaats van

verwachtingen of vrezen voor

te beheersen of onder controle

wat er werkelijk te ervaren is.

de toekomst.

te krijgen, en jij weet dit ook

Je kind dat onwillig is en niet

niet voor je kind.

het kind dat actueel moe is. In

Deze voorstellingen over het

de praktijk worden ook ge-

verleden op basis van je erva-

zonder

makkelijk verwachtingen ge-

ringen of over de toekomst op

oordeel bij het hier en nu te

wekt, zodat een voorstelling

basis van je fantasie en je den-

blijven voorkom je dat je din-

over de gewenste of ongewens-

ken, liggen opgeslagen in je

gen uit het verleden het hier en

te toekomst wordt geactiveerd

persoonlijke databank in je

nu gebeuren laat verstoren en

in plaats van wat er werkelijk

geheugen. Ze liggen er opge-

voorkom je dat dingen over de

kan verwacht worden vanuit

slagen in geheugenschema's

toekomst het hier en nu erva-

wat mogelijk of onmogelijk is

om een situatie snel te herken-

ren overnemen. Door te oorde-

in het hier en nu. Je kind dat

nen, snel van betekenis en een

len herleid je gemakkelijk iets

reeds iets zelfstandig zou moe-

gevoel en

tot wat je al wist, of door te

ten kunnen, maar actueel je

oordelen herleid je gemakke-

hulp en aanmoediging nodig

Door

aandachtsvol

In de praktijk worden gemakkelijk herinneringen gewekt zodat een voorstelling wordt geactiveerd in de plaats van wat er werkelijk te ervaren is

Pagina 30

oordeel te voorzien en er bijge-

voorbij een eerste geactiveerde

voorgesteld als een milde aan-

volg snel op te kunnen reage-

automatische gedachte en dito

dacht. Het houdt in het nala-

ren. Mindfulness kan nu net

gevoel komen, zonder er on-

ten van veroordeling of verwijt

helpen dieper en langer stil te

middellijk op in te gaan en je

van wat je bij je kind merkt of

staan bij een situatie, vooral

er toe te beperken. Zo kan je

van wat je bij jezelf merkt. Het

wanneer de snelle en gewoon-

komen tot een bewust zelfge-

gaat om een respectvol en

te voorstelling niet werkt of

wild antwoord zonder auto-

onbevangen

minder gewenst is. Ze creĂŤert

matisch extern gewekt te moe-

wat zich aandient. Het houdt

ruimte voor een nieuw ervaren

ten reageren.

ook in het soepel houden van

en voor creatieve omgang die

benaderen

van

wat je ervaart zonder iets als

niet automatisch vertrekt van

Het weglaten van een oordeel

onoverkomelijk, vast of zeker

jezelf maar van wat in de reali-

bij je open aandacht gericht op

te beschouwen, zodat je een

teit aan te treffen is. Zo kan je

het hier en nu wordt ook wel

zekere vrijheid en ruimte be-

houdt. Zodat je zelf kan kiezen

Aanwezige gedachten en ge-

partner

hoe met iets om te gaan, eer-

voelens worden niet benaderd

brengen. Er zijn heel wat za-

een

oplossing

kan

der dan dat je door iets be-

vanuit het oogpunt van contro-

ken die je niet van je kind kan

paald wordt. In het eerste ge-

le, maar vanuit toegenomen

overnemen. Je kind, bijvoor-

val behoud je zo de leiding, in

begrijpen en aanvaarding. Ook

beeld, dat niet wil eten of wil

het tweede geval geef je ze af.

de realiteit hier en nu wordt

slapen, of je kind dat niet in-

Ervaringen worden niet bena-

niet benaderd vanuit alles on-

gaat op je eis of je begrenzing.

derd door een filter van over-

der controle te willen hebben.

tuigingen of verwachtingen die

Aanvaard wordt dat een oplos-

vaak niet helemaal juist zijn of

sing niet altijd mogelijk is en

niet van toepassing zijn, maar

een nieuw moment kan komen

benaderd vanuit een beginners

waarin misschien je kind het

geest alsof voor de eerste keer.

zelf of iemand anders zoal je

Het weglaten van een oordeel bij je open aandacht gericht op het hier en nu wordt ook wel voorgesteld als een milde aandacht.

Pagina 31

H E T HO E V E R ? Als ouder ben ik zonder oor-

Als ouder weet ik mijn kind

brengen

deel bewust aanwezig bij mijn

duidelijker te zien en te aan-

................

kind

vaarden zoals het werkelijk is.

zijn

ervaren.

................ (niet, weinig, ma-

................

tig, erg, helemaal)

mijn

kind.

Als ouder sta ik model voor aanwezig zijn bij wat is en niet

Als ouder krijg ik een beter

zozeer bij wat ik me had voor-

Als ouder weet ik de dingen te

zicht op mijn kind en wat in

gesteld, verwacht, gewenst of

zien vanuit het gezichtspunt

mijn kind omgaat, zo kan ik er

net niet. ................

van mijn kind. ................

beter op inspelen eerder dan

Als ouder weet ik meer begrip

druk te moeten uitoefenen.

Als ouder aanvaard ik wie en

................

hoe mijn kind is, dit betekent

te verkrijgen voor mijn kind en mijzelf. ................

minder druk op mezelf en mijn Als ouder kom ik meer tot rust

kind. ................

en voel ik me zekerder zo ik Als ouder weet ik voorbij mijn

open en milde aandacht geef

automatische

aan mezelf en wat er in mij

gedachten

komen. ................

omgaat, zo kan ik dit over-

Als ouder aanvaard ik wie en hoe mijn kind is, dit betekent minder druk op mezelf en mijn kind. ................

Pagina 32

AANDACHTGERICHT OF MINDFUL OPVOEDEN Als nieuwe ontwikkeling in het opvoeden vraagt OM milde en open aandacht voor wat zich hier en nu voordoet in jezelf, je kind, je omgang met elkaar en in de realiteit.

Pagina 33

REFERENTIEEL magazine

Onder controle S P O N TAN E REACT I E O F NI ET ? Als ouder of kind kan je de

Als je thuis komt wil je het je

neiging hebben spontaan te

graag gemakkelijk maken en je

reageren zonder veel naden-

ontspannen. Meestal is hier ruimte

ken. Dit omdat alles zich aan-

voor en kan je je tijd nemen om je

biedt zonder veel problemen

te ontspannen. Niet steeds evenwel

en conflicten. Je handelt dan

lukt dit. Er is nog iets dat moet

zowat automatisch alsof op de

gebeuren. Of je omgeving eist je

automatische piloot. Groten-

op. Op zo een moment zal je je

deels vanuit gewoonte of om-

plannen om tot rust te komen

Onder controle

dat je alles zo goed georgani-

moeten uitstellen. Wat moet ge-

seerd of geregeld hebt dat er

beuren zal je aandacht en reactie

Thema Magazine

geen moeilijkheden of span-

opeisen. Of je huisgenoot zal je

Groei & Begeleiding

ningen opdagen.

tegemoet komen met een dringen-

GAAT OVER :

Spontane reactie of niet ?

Automatische of gewilde controle

Samenwerking

Beschikbare tools

Geconcretiseerd

de vraag of verzoek. Dit is evenwel niet steeds zo. Nu en dan of meer regelmatig

In het eerste geval als nog iets

zal je niet op je automatisme

moet gebeuren zal je zelf be-

kunnen afgaan. Dit omdat de

slissen wat in je te kunnen

omgeving dit niet wil of niet

activeren. In het tweede geval

Ervaring verwerkt op-

toelaat. Dit omdat je dit ook

zal de omgeving je een andere

geslagen in je geheugen

zelf niet wil of het jezelf niet

keuze opdringen en willen wat

vormt de basis.

toelaat.

in hen actief is ook bij je actief wordt.

Ze wordt via automatische of gewilde controle gelinkt aan de huidige situatie.

Pagina 34

A U T OM AT I SC HE

Gender (schema) ontwikkeling

O F GE WI L DE CO N T ROL E

Zowel om de soms complexe

gervoorwaarden van sche-ma's

meer complex zijn, speelt vol-

routine-activiteiten

een

en onderlinge triggerbaarheid

gens Norman en Shallice het

goed eind te brengen als om de

van schema's zijn hier in het

'supervisory attentional sys-

gewilde

spel.

tem' (SAS), dat selecties maakt

activiteiten

tot in

gebaseerd op gecontroleerde

plaats ervan te weten uitvoe-

Volgens Norman and Shallice in hun model van actiecontrole zijn er twee onderscheiden processen, namelijk deze voor automatische controle en deze voor gewilde controle.

ren, blijkt actiecontrole nodig.

Op dit automatisch niveau

processen. Dit systeem is ver-

Volgens Norman and Shallice

speelt volgens Norman en

antwoordelijk voor meer com-

in hun model van actiecontro-

Shallice het 'contention sche-

plexe cognitieve operaties en

le gaat het hierbij om twee

duling'-mechanisme, dat selec-

komt in het algemeen tussen

onderscheiden processen, na-

ties maakt gebaseerd op auto-

wanneer routine controle niet

melijk deze voor automatische

matische processen. Doordat

volstaat. Het is in staat om

controle en deze voor gewilde

de cognitieve mogelijkheden

schema's te organiseren, te

controle.

en invloeden beperkt zijn kiest

coĂśrdineren en op te volgen

het een beperkt aantal samen-

met aandacht en bewustzijn.

Bij de automatische controle

gaande schema's die de contro-

Dit met de bedoeling nieuwe

zouden vooral routines en

le kunnen nemen. Op die ma-

en complexe taken tot een

gewoonten

geacti-

nier kunnen de meest relevan-

goed eind te brengen. Het staat

veerd die teruggaan op reeds

te schema's worden geacti-

voor een globale plannings-

aanwezige schema's. Het han-

veerd op het juiste moment en

component die ook bruikbaar

delen wordt gestuurd door

worden conflicten vermeden

kan zijn in nieuwe domeinen.

schema's die samenwerken en

of opgelost. De schema's blij-

Dit 'supervisory activiting sys-

worden geselecteerd door trig-

ven actief tot een bepaalde

tem' vertoont een nauwe ver-

gers vanuit de omgeving of

activiteit is beĂŤindigd of totdat

wantschap met wat in ander

vanuit interne behoeften en

een meer prioritair schema

onderzoek wordt aangeduid

motivaties. In ons voorbeeld de

wordt

met werkgeheugen, intentie,

thuissituatie (extern) en de ont-

wordt.

worden

getriggerd

actief

centraal executieve functie en cognitieve controle.

spanningsbehoefte (intern) die gelegenheid en kans geven om tot

In situaties die een gewilde

zichzelf te komen. Externe trig-

controle vereisen en doorgaans

S A M E N WE R KI NG ? In een aantal gevallen zullen

automatische actie. Zo staat

activering van schema's die

het automatisch en gewilde

het

attentional

passen in bepaalde zelf gestel-

niveau samenwerken. Dit is

system' dan ook in om voor de

de objectieven en langere ter-

het geval wanneer een gewilde

hand liggende activering van

mijn planning of die ingaan op

actie een automatische actie

schema's die getriggerd wor-

buitenaf aanwezige verwach-

als deeluitvoering impliceert.

den op basis van externe prik-

tingen en erin aanwezige aan-

In andere gevallen evenwel zal

kels en/of intern aanwezige

gegeven prioriteiten.

de gewilde actie evenwel vra-

behoeften en verlangens te

gen om deactivering van de

wijzigen. Dit ten gunste van

'supervisory

Pagina 35

B E S C H I KBAR E TO O L S Zo blijkt dat je als ouder of

ma's worden geactiveerd en

de controlesystemen exempla-

kind beschikt over een auto-

andere gedeactiveerd en dat

ren zijn. Zo zouden er naast de

matisch controlesysteem dat

schema's kunnen tot ontwikke-

inhoudelijke ken-, gevoels- en

maakt dat schema's optimaal

ling worden gebracht. Dit in

behoefteschema's, de toolge-

worden geactiveerd of geremd

situaties die afwijken van het

richte impliciete voorstellings-

om een eerder ervaren situatie

vertrouwde. In ons voorbeeld van

tot een goed eind te brengen.

thuis komen wanneer er nog iets

kunnen onderkend worden.

In ons voorbeeld thuis komen en

anders dan gewoon moet gebeuren

Deze laatste toolschema's tre-

de gelegenheid vinden om het je

of wanneer een huisgenoot je voor

den dan regelend op voor de

gemakkelijk te maken en de kans

iets opeist dat niet courant is.

eerste inhoudelijke schema's.

denkschema's

De toolschema's staan dan in

krijgen om tot ontspanning te komen.

expliciete

Je zou er vanuit kunnen gaan

voor het gebruik van het sche-

dat er naast concrete inhoude-

manetwerk of -web als samen-

Zo blijkt ook dat je als ouder

lijke schema's waarvoor de

hangend geheel van inhoude-

of kind beschikt over een ge-

beide

lijke schema's waaruit opge-

wild cognitief controlesysteem

staan, er ook meer algemene

dat maakt dat passende sche-

toolschema's zijn waarvan bei-

Uit het voorgaande kan je

getracht schema's zo optimaal

bouw bij te sturen in de zin

afleiden dat getracht wordt

mogelijk tot ontwikkeling te

van ze activeren, afremmen,

zoveel mogelijk automatisch

laten komen.

uitstellen of deactiveren. Een

controlesystemen

in-

uit te voeren en dat vooral

bouwd.

interessant idee kan zijn deze

gecontroleerd wordt of dit lukt

Uit het voorgaande kan ook

controle en bijsturing trachten

of mogelijk is. Zo blijkt dat dit

afgeleid worden dat je in de

te expliciteren en dit pro-actief

niet zo is, wordt dan bijge-

mogelijkheid bent om automa-

zo vroeg mogelijk op te ne-

stuurd.

automatisering

tisch of gewild schema's bij

men.

mogelijk te maken wordt hier-

hun uitvoering of in hun op-

Een interessant idee kan zijn deze controle en bijsturing te trachten te expliciteren en dit pro-actief zo vroeg mogelijk op te nemen.

toe automatisch of gewild Meer lezen :

Schwartz, M. (January 01, 2006). The cognitive neuropsychology of everyday action and planning. Cognitive Neuropsychology, 23, 1, 202-221.

Cooper, R. P., & Shallice, T. (October 01, 2006). Hierarchical Schemas and Goals in the Control of Sequential Behavior. Psychological Review, 113, 4, 887-916.

Pagina 36

Gender (schema) ontwikkeling

G E CO N CRE T I SE E R D Ga voor jezelf als ouder of kind of voor elkaar na in welke mate je kan beschikken over automatische of gewilde tools en schema's. Je kan hiertoe hieronder de mate aangeven op elk van beide schuifbalken :

In welke mate kan je beschikken over automatische of gewilde tools en schemaâ&#x20AC;&#x2122;s ?

Pagina 37

REFERENTIEEL magazine

Risicopreventie in de opvoeding S O C I AL E I NF O RM AT I E VE RWE R KI N G I N DE O P VOE DI N G Het GAAT OVER : Sociale informatiever37 werking in de opvoeding Geactiveerde onrealistische verwachtingen en zelfcontrolevoorstellingen van de ouder naar het kind en zichzelf toe

Uitvoeringsvaardigheden : probleemoplossing, cognitieve complexiteit en mogelijkheid om van instelling

Negatieve en onaange- 41 paste beoordeling van het gedrag van het kind Risicopreventie en sche- 42 ma-hantering

door een anders benoemen, door een anders toepassen en door een anders toeschrijven kan je komen tot een meer passende benadering in de opvoeding, met minder risico. Flexibiliteit is hierbij het sleutelwoord.

s o c i a a l - i nf o r m a t i e -

hoe we deze theorie toepassen

verwerkingsmodel van Sandra

in ons dagdagelijks ouderhan-

Azar biedt een interessant

delen naar ons kind toe. Hoe,

kader om risico's in de opvoe-

nog

ding aan te wijzen. Het biedt

(gevormde)

bovendien een omkadering om

begrijpen, verklaren en hande-

aan deze risico's te werken en

len aansturen in de omgang

ze zo mogelijk te voorkomen.

met ons kind. Wat we aan ons

Haar werk wil vooral mishan-

denken hebben bij ons ge-

deling en ongevallen binnen

dragsverloop als ouder. Hoe

het gezin die het gevolg zou-

we de concrete ouder-kind

den zijn van onaangepaste op-

situatie oppakken, hoe we ze

voeding voorkomen.

verklaren en hoe we er op

anders

gezegd,

onze

gedachten

ons

reageren in de praktijk, reke-

Risicopreventie in de opvoeding

Haar model geeft aan hoe we

ning houdend met de theorie-

op cognitief vlak met sociale

vorming die vanuit eerdere

informatie omgaan in de op-

praktijkervaringen plaats vond.

Thema Magazine

voedingspraktijk.

Anders ge-

Als ons kind weent gaan we

Ontwikkeling & Begeleiding

zegd, hoe we cognitief sturing

dit dan begrijpen als verdriet

geven aan wat we concreet

omdat het met verlies werd

doen als ouder in de omgang

geconfronteerd en gaan we het

met ons kind. Als ouder bou-

kind dan troosten. Of gaan we

wen we vanuit de dagelijkse

het wenen van ons kind begrij-

opvoedingspraktijk een theorie

pen als flauw doen omdat het

op over opvoeding, als datgene

zijn zin niet kreeg en zo alsnog

wat we eruit kunnen afleiden

tracht ons te bewerken en gaan

en concluderen. In dit 'social-

we dit wenen dan negeren om

information processing' (SIP)

hier niet aan toe te geven.

model van Azar gaat het om

Was in onze theorievorming

Pagina 38

wenen

gekoppeld

een

wanneer ons waarnemings- en

dragen tot de ontwikkeling van

oorzaak waardoor het verdriet

reactief gedrag als ouder ge-

een kind, kan ze wanneer on-

als gevolg ontstond, of was in

kenmerkt wordt door een ge-

gunstig toegepast leiden tot

onze theorievorming wenen

brekkige

probleemoplossing,

reacties of tekorten in de op-

gekoppeld aan een doel waar-

een simplistische inschatting

voeding die mogelijk schade

door wenen als middel werd

van de complexiteit en een

tot gevolg hebben, zoals bij

aangewend.

geringe mogelijkheid tot bijstu-

mishandeling en verwaarlo-

ring en zo tot onaangepaste

zing.

In het gedragsverloop kunnen

schema-omgang komen.

Dit

wanneer onvoldoende wordt

we de realiteit of de gedrags-

is ook zo wanneer we tot onre-

rekening gehouden wordt met

omstandigheden, het waarne-

alistische verwachtingen en tot

de concrete realiteit en de ont-

mings- en reactiefgedrag, en de

een onjuiste waarneming van

wikkelingsbehoeften van het

voorstelling van de situatie

zelfcontrole komen en zo op

kind.

onderkennen. Het zijn net de

onaangepaste

drie elementen die in het cog-

schemavoorstelling uitkomen.

Ouder-zijn wordt zo opgevat

nitief gedragsmodel van San-

Mogelijk gaat de ontwikkelde

als aan te leren, eerder dan als

dra Azar worden onderschei-

theorie de praktijk van infor-

intu誰tief aanwezig.

den. Ze wijst ze aan als ele-

matieverwerking aansturen en

liefst vanuit een eigen verleden

menten die een risico kunnen

zo richten. Dit in plaats van

van gunstige opvoedingserva-

inhouden voor de opvoeding.

dat de praktijk gebruik maakt

ringen, van ontwikkelde basis

Dit is zo wanneer we in de

van de theorie om ze waar

cognitieve en gedragsvaardig-

realiteit het gedrag van het

passend en bruikbaar in te

heden, van geringe stress en in

kind negatief en onaangepast

schakelen en waar nodig bij te

een ondersteunende en hel-

beoordelen en verklaren en zo

sturen en aan te vullen op ba-

pende omgeving.

tot

schema-

sis van nieuwe en andere erva-

wel niet altijd zo is en zo mo-

selectie komen. Dit is ook zo

ringen. Waar sociale informa-

gelijk tot een zeker opvoe-

tieverwerking zowel kan bij-

dingsrisico kan bijdragen.

onaangepaste

aan

Dit is onder meer zo

geactiveerde

Aanleren

Wat even-

Ouder-zijn wordt zo opgevat als aan te leren, eerder dan als intu誰tief aanwezig.

Pagina 39

G E AC T I V E E R DE O N RE AL I ST I SC HE VE RWAC HT I N G E N E N Z E L F C ON T ROL E VOO R ST E L L I N GE N VA N D E O U D E R NA AR HE T KI N D E N Z I CH Z E L F T OE

Verwacht je van je omgeving een negatieve beoordeling dan kan dit je zelfkritiek nog doen toenemen, dit terwijl ouderschema's net een gevoel van controle en leiding in ouderkindinteracties moeten doen behouden.

Verwachtingen en zelfcontro-

Naar inhoud toe kunnen kind-

Naar inhoud toe kunnen ou-

levoorstellingen zijn terug te

schema's van ouders getekend

derschema's gaan over eigen

vinden in schema's die zowel

worden door doelen en ver-

effectiviteit en eigen controle-

naar inhoud als naar vorm

wachtingen. Zo kunnen kind-

waarneming als ouder.

meer onaangepast kunnen zijn

empathische doelen maken dat

toon je een hoge mate van

en zo meer risico kunnen in-

je als ouder je kind erg kindge-

ouderlijke

houden.

Schema's zijn ken-

centreerd, warm en onder-

weerspiegelt dit een zelfsche-

structuren in het geheugen die

steunend zal benaderen. Ver-

ma met heel wat positieve

iemand helpen voorbije erva-

wachtingen van wat je kind

elementen. Ervaar je evenwel

ringen te ordenen en zo helpen

kan begrijpen en kan kunnen

weinig invloed en ben je over-

om te gaan met nieuwe gelijk-

evenwel te hoog gegrepen zijn.

dreven bezorgd over voldoen-

aardige situaties.

Schema's

Zoals, bijvoorbeeld, kunnen

de overwicht op je kind dan

kunnen gelijktijdig of opeen-

instaan voor eigen behoeften

zijn ouderlijke reacties weinig

volgend geactiveerd worden.

als kind en zelfs voor behoef-

voorspelbaar, met een risico

Zo zal, bijvoorbeeld, wanneer

ten van andere gezinsleden.

op emotionele reacties en een

een kind een woedeaanval

Of nog, bijvoorbeeld, de ver-

negatieve opstelling tegenover

krijgt in een warenhuis, je

wachting dat je kind beter aan

problematisch gedrag van het

ouderschema (hoe je ouderrol

je gaat tegemoet komen zo je

kind en met een risico op een

op te nemen), je kindschema

krachtiger optreedt.

verwaarlozende

(hoe je kind is) en je gezags-

verwachtingen blijken moge-

Verwacht je van je omgeving

schema (hoe deze moeilijkheid

lijk samen te gaan met je onge-

een negatieve beoordeling dan

tot een goed eind te brengen)

duld als ouder, een geringe

kan dit je zelfkritiek nog doen

geactiveerd worden. Dit naast

tolerantie tegenover het gedrag

toenemen, dit terwijl ouder-

het reeds actieve contextsche-

van je kind, een geringe emoti-

schema's net een gevoel van

ma (van de nodige aankopen

onele warmte en een geringere

controle en leiding in ouder-

te doen). In je relaas over dit

invloed op je kind.

kindinteracties moeten doen

Zulke

effectiviteit

Verdan

opvoeding.

voorval zullen elementen van

behouden.

Ouders die hun

deze schema's terug te vinden

kind mishandelen geloven in

zijn.

sterkere mate dat straf is wat

een ouder 'moet doen' en dat

gebracht

met

onaangepast

kind, zoals ziekte of moeheid,

krachtdadige

gedrag.

Flexibele schema's

mee betrokken in je reactie-

benaderingen

meer uithalen dan inductieve.

laten ouders toe dat concrete

overwegingen.

Ze hebben een ouderrol invul-

informatie voorbij de initiale

evenwel, is terug te vinden in

ling die impliceert dat ze een

filtering passeert, zodat meer

ouderlijke uitlatingen die ge-

volledige controle wensen over

passende

kleurd worden met 'zou' en

hun kind.

worden. Zo kunnen, bijvoor-

'moeten'.

beeld, subtiele tekenen die

kind hierop kunnen mogelijk

ontwikkelingsveranderingen

leiden tot onaangepaste reac-

aankondigen of die wijzen op

ties van je als ouder.

Naar vorm kunnen schema's meer flexibel of meer rigide zijn, dit laatste is in verband

reacties

mogelijk

de huidige toestand van het

Rigiditeit,

Inbreuken van het

Pagina 40

Naar vorm kunnen schema's

veralgemening

vergemakke-

kinderen naar hun ouders,

ook verschillen in complexi-

lijkt wordt. Anderzijds is het

maar wanneer anderen aanwe-

teit. Optimaal zijn ouderlijke

belangrijk dat schema's vol-

zig zijn is dit niet even gemak-

schema's in hoge mate uitge-

doende gedifferentieerd zijn,

kelijk te bereiken. Verwijst

werkt, dit is ze bevatten veel

zodat uitdagingen in ĂŠĂŠn do-

differentiatie

elementen uit diverse domei-

mein

functioneren

bijvoorbeeld, wat gedragsma-

nen, en ze zijn specifiek voor

(negatieve

partnerinteracties)

tig gebeurt onderscheiden van

de concrete situatie.

Al te

geen nadelige gevolgen hebben

rudimentaire schema's laten

in andere domeinen, zoals op

enkel toe dat een beperkte

ouderfunctioneren.

situationele informatie in reke-

meerderen van schemadiffe-

ning wordt gebracht zodat het

rentiatie kan hierbij behulp-

hieruit voortvloeiend resultaat

zaam zijn.

van

tenslotte

naar,

wat dit relationeel betekent.

Het verZo zal de inhoud en de vorm van schema's bepalen hoeveel en welk soort van informatie ouders aanwenden wanneer te

onvoldoende werkzaam is.

maken met opvoedingssituaIn het voorbeeld van de woe-

ties.

Naar vorm kunnen schema's

deaanval van een kind in een

deze informatie is, hoe meer

tenslotte ook verschillen in

warenhuis verwijst rigiditeit

nuances in de ouder-kind-

mate van differentiatie. Ener-

naar de mate waarin ouders,

interactie zullen waargenomen

zijds kan het nuttig zijn dat

bijvoorbeeld,

zijn

worden en hoe meer vooroor-

ouderlijke schema's verbonden

dan hun kind moet luisteren

delen bij de sleutelverwerking

zijn met andere schema's in

en inbinden. Verwijst com-

zullen voorkomen worden.

een netwerk, zoals bijvoor-

plexiteit naar het aantal ele-

beeld partnerschema's, zodat

menten in een schema aanwe-

leren overheen schema's en

zig, zoals gewoonlijk luisteren

overtuigd

Hoe meer omvattend

U I T VOE R I N G S VAA R DI G HE DE N : P ROB L E E M OP LOS S I NG , C O G NI T I E V E C OMP L E XI T E I T E N M OG E L I J K H E I D OM VA N I N S T E L L I N G T E V E RA N DE RE N Veelal vraagt opvoeding om

ben met dit weten leren.

automatische ouderlijke reac-

evaluatie ervan, beoordeling

ties. Maar wanneer zich nieuwe situaties voordoen die niet in overeenstemming zijn met bestaande schema's, zijn meer actieve cognitieve processen nodig op momenten dat ervaringsleren

aangewezen

Veranderende

is.

ontwikkelings-

behoeften en nog begrensde communicatiemogelijkheden van

kinderen

vragen

hier

voortdurend om. Ouders die opvoedingsproblemen ervaren geven aan problemen te heb-

uitwerken van oplossingen en van reacties, evalueren van

Opvoeding vraagt om risico's te weten onderkennen en anticiperen voor ze zich voordoen, om alternatieve oplossingen te weten overwegen, om emoties te beheersen en reacties af te remmen, en om gekozen reacties zo nodig bij te sturen naargelang

zich

moeilijkheden

kunnen voordoen. Doen zich effectief moeilijkheden voor, dan vraagt dit om nauwkeurige probleemidentificatie, het

resultaten en doorvoeren van wijzigingen

zolang

nodig.

Vooral weten wijzigen van aanpak zo de omstandigheden of het kind hier om vragen, of anders genoemd responsiviteit, maakt een verschil. Om hiertoe te komen is weten komen tot ouderlijk perspectief nemen nodig, dit laat toe eigen behoeften en interesses opzij te zetten en empathisch hoogte te weten nemen van de behoeften

Zo zal de inhoud en de vorm van schema's bepalen hoeveel en welk soort van informatie ouders aanwenden wanneer te maken met opvoedingssituaties.

Pagina 41

van het kind, of anders ge-

en reactie, en aan weten het

worden.

noemd sensitiviteit.

perspectief van het kind in te

gedrag van het kind niet ge-

nemen. Dit vraagt om door-

makkelijk kan bijgestuurd en

dachte

informatieverwerking

flexibiliteit nodig is, is er dan

in plaats van automatische, dit

gevaar om te blijven vasthan-

door de informatieverwerking

gen in

aan te passen aan de concrete

dwang.

Om hieraan te werken kan aandacht besteed aan probleempreventie en -oplossing door risico's te onderkennen, aan verandering van aanpak

Net wanneer het

spontane druk en

sociale realiteit. Vooral door stress dreigt dit bemoeilijkt te

N E GAT I E V E

E N O NA AN G E PA ST E B E O OR DE L I N G VA N HE T GE D RAG VA N HE T KI ND Zo je als ouder uitgaat van

en je slaagt er dan niet in meer

Om dit tegen te gaan zal an-

onrealistische

verwachtingen

bruikbare attributies te vinden.

ders leren toeschrijven en ver-

en je reacties weinig aanpast,

Bijvoorbeeld, zoals te wijten

klaren vereist zijn.

zal je gemakkelijk met falen

aan

zoals

onder meer door het op een

worden geconfronteerd.

Dit

mijn kind is mogelijk tijdelijk

niet bedreigende wijze in vraag

zal gemakkelijk bij je vragen

overvraagd, of ontwikkelings-

stellen van huidige verklarin-

oproepen naar de oorsprong

eigen verklaringen, zoals het

gen, door het zoeken van ver-

ervan.

kind begrijpt dit nog niet op

klaringen die minder schade

die leeftijd.

toebrengen aan het zelfbeeld

Je kan dan op zoek

gaan naar algemene verklarin-

omstandigheden,

gen voor wat gebeurt (beoor-

als ouder en het beeld van het

delingen) of specifieke verklaringen voor de oorzaken van

kind, door deze verklaringen Dit onjuist toeschrijven kan mee

wat gebeurt (attributies).

leiden

tot

psychische

moeilijkheden en spanningen bij je als ouder, omdat je ontJe komt dan gemakkelijk uit

moedigd raakt.

bij

ouderbekwaamheid,

vens leiden tot te harde of te

zoals 'ik weet niet van mijn

lakse reacties tegenover het

kind te bekomen wat andere

kind omwille van de gegeven

ouders wel kunnen'.

negatieve verklaring.

Of je

vermoedt dat je kind opzettelijk niet doet wat het wel kan Je komt dan gemakkelijk uit bij je ouderbekwaamheid, zoals 'ik weet niet van mijn kind te bekomen wat andere ouders wel kunnen'. Of je vermoedt dat je kind opzettelijk niet doet wat het wel kan.

Dit kan

Het kan te-

proberen te bekrachtigen met ervaren invloed, door theoretische inzichten te verwerven zoals bij psycho-educatie en door andere praktijkervaringen op te doen in reĂŤle of gespeelde opvoedingssituaties.

Pagina 42

R I SI C OP R E V E NT I E

E N S CH E M A - H A NT E RI N G

Uit het voorgaande kan afge-

vast

persoonsgebonden,

leid dat het in het kader van

maar meer variabel naargelang

risicopreventie in de opvoe-

ontwikkelingsfase en rekening

ding gunstig kan zijn als ouder

houdend met de concrete situ-

te weten komen tot een andere

atie.

zowel

naar je kind als jezelf toe. Dat het ook gunstig kan zijn te weten komen tot een andere schema-omgang die minder verplichtend is en meer vrijheid tot bijsturing en verande-

M. (2005). Child maltreatment and childhood injury research: proach.

vering met minder onrealistiverwachtingen

Azar, S. T., & Weinzierl, K.

A cognitive behavioral ap-

schemavoorstelling en -actische

Meer lezen :

Journal of Pediatric

Zo kan door een anders benoe-

Psychology, 30, 598-614.

men, door een anders toepas-

Azar, S. T., Reitz, E. B., &

sen en door een anders toe-

Goslin, M. C. (2008). Mothe-

schrijven gekomen worden tot

ring: thinking is part of the job

een meer passende benadering

description:

in de opvoeding, met minder

cognitive views to understan-

risico.

ding

Flexibiliteit is hierbij

het sleutelwoord.

application

maladaptive

parenting

and doing intervention and

Geef voor jezelf aan wat

uit te gaan van je kind in

prevention work. Journal of

hiervoor mogelijk als risico

plaats van jezelf. Dat het ten-

Applied Developmental Psycholo-

te herkennen en wat als

slotte ook gunstig kan zijn te

gy, 29, 295â&#x20AC;&#x201C;304.

preventie te kunnen aan-

ring toelaat, bijvoorbeeld door

spreken.

weten komen tot andere schema-selectie, dit op basis van een anders beoordelen en verklaren dan gewoon.

Minder

Geef voor jezelf aan wat hiervoor mogelijk als risico te herkennen en wat als preventie te kunnen aanspreken.

Pagina 43

Colofon : Dit is een proefnummer van een nieuw magazine. Het magazine wil ruimte scheppen om zichtbaar te maken wat in iemands functioneren en in het samen functioneren een centrale rol speelt, maar moeilijk zichtbaar te maken is omdat we er zo dicht op zitten.

Waar om heen ?

IN DE KIJKER

Het wil vanuit zichtbaar gemaakte proces-

Cognitieve voorspellers van verbeteringen van het sociaal functioneren naar aanlei-

wat zo centraal is te optimaliseren, zodat

ding van Cognitieve Remediëring bij schizofrenie

er een beter persoonlijk en samen functio-

sen middelen ter beschikking stellen om

neren uit kan voortvloeien. Een groter begrip van de verbanden tussen cognitieve veranderingen en veranderingen in sociaal functioneren is nodig om de cognitieve behandelingen te verfijnen voor schizofrenie. Tot op heden is er weinig onderzoek gedaan naar de invloed van cognitieve veranderingen. Dit single-blind gerandomiseerde gecontroleerde onderzoek onderzocht het verband tussen veranderingen in de uitvoerende/geheugenfuncties en sociaal gedrag, evenals het matigende effect van cognitieve remediërende therapie (CRT). Een totaal van 85 deelnemers met schizofrenie ontvangen 40 sessies van een CRT (een individuele psychologische therapie gericht op aandacht, geheugen te verbeteren en het

Alles wordt benaderd vanuit een ontwikkelingsperspectief, zodat een groter geheel zichtbaar wordt. Zo komt wat in ontwikkeling een centrale rol speelt in zicht, evenals hoe hierop in te spelen voor een meer optimale ontwikkeling.

oplossen van problemen) of een behandeling-as-usual. Bij aanvang, was sociaal functioneren significant geassocieerd met 'verbale werkgeheugen', 'respons inhibitie', 'verbale

Beschikbare wetenschappelijke inzichten

lange-termijn geheugen, "en" visuo-ruimtelijke lange termijn geheugen, "maar niet met

en getoetste praktijkervaringen vormen de

"schema generatie" factoren. Echter, enige verbetering in "schema generatie" voorspel-

basis.

de verbeterd sociaal functioneren. Dit gold naargelang deelnemers al dan niet CRT

handelingsgericht naar voor gebracht.

Ze worden werkbaar vertolkt en

hadden ontvangen. Verbetering van het vermogen om nieuwe schema's te genereren bleek dus een gunstige invloed te hebben op het sociaal functioneren.

Er is materiaal beschikbaar voor 6 nummers per jaar, waarbij elk nummer een 10-

Gelinkt : positieve invloed bestaand cognitief schema

tal thema’s telt (ongeveer 50 pagina’s) en dit voor een periode van 10 jaar.

De invloed van het semantische geheugen op de episodische geheugencodering is besproken in de theoretische rekeningen, zoals de "Serial Parallel Independent" model voorgesteld door Tulving en Markowitsch (1998), waar de auteurs benadrukken dat semantische kennis een noodzakelijke voorloper is van episodische geheugen formatie. Nieuwe informatie worden gecodeerd in het episodisch geheugen "door" het semantisch geheugen. Het kunnen insluiten van nieuwe binnenkomende informatie in een bestaande cognitieve schema heeft een sterk positief effect op de succesvolle episodische

REFERENTIEEL KOMT NA CON-

codering.

TEXTUEEL, HET PARADIGMA DAT

Dit wijst op de nauwe onderlinge afhankelijkheid van bestaande cognitieve con-

VOOR KORT ERG IN HET CEN-

cepten en nieuwe episodische codering.

TRUM STOND.

draaimolen Ze hadden beiden een heel andere achtergrond. Wat hij veel noemde, noemde zij weinig. Wat zij sociaal noemde, noemde hij egoïstisch. Wat hij ouderwets vond, noemde zij traditie. Wat zij vroeg noemde, noemde hij laat. Wat hij mooi vond, noemde zij kitscherig. Wat zij plechtig noemde, vond hij opgeblazen. Wat hij jongensachtig vond, noemde zij kinderachtig. Wat zij vrouwelijk vond, noemde hij pronkerig. Wat hij begreep onder houden van, noemde zij seks. Wat zij onder liefde begreep, noemde hij theater. Wat hij onder openheid verstond, noemde zij onbeheerstheid. Wat zij onder praten begreep, noemde hij oppervlakkig keuvelen. Wat hij vrienden noemde, noemde zij relaties. Familie was voor haar zeer richtinggevend, voor hem te overstijgen. Ver voor hem, was dichtbij voor haar. Leiding was voor hem de anderen, voor haar waren zij dat zelf. Anderen waren voor hem te volgen, voor haar te laten volgen. Haar idolen waren cultuurmensen, die van hem filmsterren. De moMagazine referentieel schemadenken en -handelen voor de praktijk

dellen die hij er vond hadden hem een bijzonder voorkomen gegeven. Een zekere vorm van heb je me gezien. Het had haar aangesproken. Haar voornaamheid had zij geïntegreerd tot spontaniteit. Alleen arrivisten wilden opvallen, zij wilde gewoon zijn ondanks haar afkomst. Omdat zij het was en er niet meer mee te koop moest lopen. Deze natuurlijkheid had hem aangesproken. Zo hadden ze elkaar ontmoet op een alternatieve cultuurhappening. Hun jeugdigheid en onervarenheid hadden een brug weten slaan naar elkaar toe. Hun samen was meer een zijn dan hebben, meer een aanvoelen dan weten, meer een nabijheid dan interactie, meer een dromen dan praten.

Pas later, wellicht te laat ontdekten ze dat er geen brug was. Beiden zaten opgesloten in hun eigen wereld die een heel andere voorstelling van en aansluitende verhouding tot de werkelijkheid inhield. Voorstelling en verhouding die hen bijgebracht was vanuit hun opvoeding. Wilden zij een samen opbouwen, dan was wellicht niet de grootste opgave elkaar te vinden in een gezamenlijk handelen, maar wel in een gezamenlijke voorstelling ervan, in een gemeenschappelijk ervaren. Door samen praten te ko-

uit de band

men tot de constructie van een gezamenlijke realiteit. Ook over hoe hun relatie op te vatten. Iets wat nu nog erg verschillend lag. Komen tot een gezamenlijk perspectief van waaruit de werkelijkheid en hun relatie te benaderen en ze te vatten in een gemeenschappelijke structuur als geordende afspiegeling ervan in een begrijpende en

Voor zijn ‘architectuur met een ziel’ is de eerste

hanteerbare vorm. Om te lukken dienden veel van de oude beelden ter verklaring, ter

Vlaamse bouwmeester in 2010 gelauwerd

oplossing en ter gebruik te worden losgelaten. Vanuit een nieuw perspectief diende de

met een Vlaamse Cultuurprijs.

werkelijkheid en hun relatie benaderd. Een perspectief dat steun en groei voor zichzelf en hun relatie zou opleveren. Hun woorden dienden de afspiegeling te worden

Zelf ziet gelauwerde Van Reeth zijn architec-

van nieuwe gezamenlijke realiteiten. Seks betekende niet langer meer erbij te nemen

tuur vooral als ‘architectuur met een ziel’.

of een obsessie, maar een bevrijdende wijze van uiten van genegenheid, een lustvolle

Voor

wijze van genieten van elkaars lichamelijkheid. Andere dimensies moesten ontdekt,

hem

moeten

zijn

ontwerpen

“gebouwen zijn voorbij het louter functionele, omdat ze ook aandacht besteden aan de betekenis die ze hebben voor de hele gemeenschap”.

een andere inhoud moest aan veel worden toegekend. Stilaan construeerden ze een ander en gezamenlijk wereld- en relatiebeeld, een eigen wijze om de realiteit en hun relatie te zien en er zich tegenover te verhouden. Een manier die hun wereld en relatie mee vorm en inhoud gaf. Steun ook bood en groeikansen.