Landschapsbelevenissen, langs de 4 rivieren in Rivierenland

Landschapsbelevenissen Langs de 4 rivieren in Rivierenland Beleef de natuur en het landschap op en rond de oevers van Nete, Dijle, Zenne en Rupel MECHELEN - WILLEBROEK - SINT-KATELIJNE-WAVER - BONHEIDEN

10 8 9

7

24

6

VOORWOORD Landschapsbelevenissen is een fietsroute die je meeneemt langs de 4 rivieren die het landschap van Mechelen, Willebroek, Sint-Katelijne-Waver en Bonheiden doorkruisen. Nete, Dijle, Zenne en Rupel wijzen je de weg doorheen hun valleien naar enkele mooie domeinen en parken, historische landschappen met oude hoeves, waardevolle broekbossen en verhalende dijken.

Ontdek de groene plekjes in de Mechelse binnenstad en de bos- en natuurgebieden in Willebroek. Laat je meeslepen in de historische sfeer van het Zennegat en maak kennis met de geschiedenis van domein Roosendael.

Kom in het groentemuseum ‘t GROM te weten waarom sommige groenten liever onder de grond groeien. Breng een bezoek aan BelOrta, de veiling in Sint-Katelijne-Waver. Ervaar een uniek stukje Vlaamse riviervallei in het Mechels Broek. Vergeet ook af en toe niet te stoppen om enkele smakelijke hoeveproducten te proeven.

De nummers op de kaart verwijzen naar bezienswaardigheden die uitgelegd worden in de brochure. We beschrijven een grote lus en geven ook een aantal suggesties om deze in te korten.

Laat je leiden door de rivieren en beleef het landschap op je fiets!

25

5

4

3

FORT VAN DUFFEL

12

18

DE DOEDERIJ

11 13 15

17 16

14

26

19

et

NK

vli

ERE

uw

BO

o Vr

27

RIJ

GS T RAAT

grote fietslus ingekorte lus A

1

23

20

ingekorte lus B

LIJDENBERGHOEVE

22

fietsroute (autovrij)

21

fietsroute (onverhard)

2

fietsroute (onverhard en autovrij) verbindingsroute of centrumverbinding route afwijkend fietsroutenetwerk te bezoeken, afwijkend van de fietsroute

59 7

fietsknooppunt kilometeraanduiding

MET DANK AAN TOERISME PROVINCIE ANTWERPEN VZW NADRUK OF AANPASSING ONDER GELIJK WELKE VORM IS VERBODEN © TPA - © KAARTONTWERP SMETS & RUPPOL

Oevers van de Zenne

GROTE FIETSLUS 39,5 km 1. Toerismehuis ‘De Gulden Arent’ Het startpunt van deze fietstocht ligt in hartje Mechelen bij het toerismehuis ‘De Gulden Arent’.

Meer informatie vind je op: www.toerismemechelen.be

Bij het beheer en de aanleg van parken wordt steeds rekening gehouden met de principes van harmonisch park- en groenbeheer. Voorbeeld hiervan is o.a. de Kruidtuin waarlangs de fietslus op het einde passeert. In de toekomst zullen er nog nieuwe parken bijkomen.

Er wordt ook ruimte voor water gecreeërd. Zo herstelt Mechelen historische vlietjes en brengt, door het creeëren van o.a. het Dijlepad en vlonders, de bezoeker terug dichter bij het water.

Vanop de Grote Markt fiets je richting Ijzerleen. Je volgt deze straat steeds rechtdoor over de Dijle en passeert de Guldenstraat en Hoogstraat tot je aan de Brusselpoort uitkomt. Je steekt hier de drukke baan over en vervolgt je weg rechtdoor over de Plaisancebrug. Daar sla je voorbij ‘Hotel Het Gulden Anker’ de Ridder Dessainlaan in en volg je deze tot je in het Vrijbroekpark uitkomt.

2. Provinciaal Groendomein Vrijbroekpark Het Vrijbroekpark is een randstedelijk groengebied van 50 ha gelegen ten Zuidwesten van Mechelen. Met zijn lange dreven en grote waterpartijen, heeft het park een bijzondere waarde voor de recreant. Ook de botanische

Grote Markt Mechelen

Natuur in de Mechelse binnenstad De Mechelse binnenstad zet in op groen en waterbeleving. Door middel van het ontwikkelen van grootschalige groenstructuren waar mogelijk en het strategisch inplanten van kleinschalige groenimpulsen verspreid over de stad wordt in Mechelen gestreefd naar een eindbeeld waarbij de stad een groene uitstraling krijgt.

4

Knuppelpad Vrijbroekpark

5

Wandel- en fietsknooppuntennetwerk

rozentuin is zeker een bezoekje waard en de avonturier kan het knuppelpad in het elzenbroekbos afstappen.

In het Vrijbroekpark volg je even knooppunt 92 tot aan de verkeerstuin waar ook het bureau van Regionaal Landschap Rivierenland gelegen is.

Wandelnetwerk Rivierenland Regionaal Landschap Rivierenland ontwikkelde samen met enkele partners een wandelknooppuntenkaart. Deze wandelkaart rijgt de mooiste landschappen aan elkaar tot een netwerk van meer dan 300 km wandelpaden, verbonden door knooppunten. Je kan zo zelf je route uitstippelen en genieten van de zoetwatergetijderivieren Nete, Dijle, Zenne en Rupel die ook in deze fietsbrochure op de voorgrond staan.

Meer informatie vind je op: www.rlrl.be Fietsnetwerk Toerisme Provincie Antwerpen Toerisme Provincie Antwerpen is een provinciale vzw die instaat voor de voorbereiding, coรถrdinatie en uitvoering van het bovenlokaal toeristisch beleid in de provincie Antwerpen. Analoog aan het wandelnetwerk ontwikkelde zij ook een fietsknooppuntennetwerk. De fietsroute van landschapsbelevenissen is een themalus op deze knooppunten.

Meer informatie vind je op: www.tpa.be Voor verbeteringen en suggesties op de routes en de bewegwijzering: www.routedokter.be

Zicht aan de Zenne op de kerk van Heffen

We bevinden ons nu op de oever van de Zenne die prachtig door het landschap en de dorpskernen van Hombeek, Leest en Heffen kronkelt.

De ligging aan het water speelde een grote rol bij het ontstaan van de Zennedorpen. Na de winterse overstromingen bleef er een vruchtbare sliblaag achter als natuurlijke bemesting voor de zomerse hooilanden. In het najaar werden deze gebruikt als veeweiden. Ook nu nog zie je op de oevers en valleien van de Zenne, op haar alluviale vlaktes en beemden het vee grazen. De lemige zandbodem van de hoger gelegen akkers en kouters houdt het water en voedingsstoffen lang vast en is daarom ideaal voor vollegrondsgroenteteelt.

3. Robbroek Rechts van de Zennedijk, tussen knooppunt 92 en 90, ligt het natuurgebied het Robbroek. Het Robbroek is nog slechts een fractie van de uitgestrekte vochtige natuurgebieden in het Mechelse. In de middeleeuwen bestond het landschap namelijk uit broekbossen, moerassen en hooilanden. Men ontwaterde het moeras met sloten en dwarssloten, trok de Zenne recht en hoopte de dijken op. De waterhuishouding in het Robbroek en de rest van de Zennevallei veranderde hierdoor drastisch. In de jaren 1950-1960 plantte men in het Robbroek vooral populieren. Vanaf de jaren 1990 werden deze terug gekapt. De gallowayrunderen en konikpaarden houden nu al grazend de gevarieerde bloemrijke vegetatie in stand.

Meer informatie vind je op: www.natuurenbos.be

Fiets vervolgens de lindedreef ten einde en steek dan het brugje over en houd links aan tot je aan de Hombeeksesteenweg uitkomt. Daar sla je rechts af en volg je de grote baan tot onder de brug om vervolgens rechts de dijk op te fietsen. Vanaf hier kan je de fietsknooppunten volgen.

Fietsknooppunt 92 > 90 > 79 6

Zicht op het Robbroek

7

Bommelaarshoeve

Het Broek

Fietsknooppunt 78 > 52 Je fietst vanaf Heffen langs het domeinbos Het Broek en de watersportbaan Hazewinkel richting Heindonk de Dijle tegemoet.

4. Ontmoetingscentrum De Kettinghe In kader van de projecten ‘Pure Hubs’ en ‘Mechels Natuurlijk’ werd in Heffen het multifunctioneel ontmoetingscentrum ‘De Kettinghe’ opgericht. Op deze locatie werd in ver vervlogen tijden de tol geheven bij de voorbijvarende schepen.

Meer informatie vind je op: www.mechelen.be/mechelsnatuurlijk

rietvelden. Het aandeel populieren zal nog verder verminderd worden zodat zich een grotere verscheidenheid aan planten- en boomsoorten van broekbossen en hooilanden kan ontwikkelen.

Meer informatie vind je op: www.natuurenbos.be 6. Bommelaarshoeve Voor een lekker tussendoortje kan je terecht op het melkveebedrijf van de familie Weymiens. Ze verkopen er vers hoeveijs en lekkere desserten zoals rijstpap, yoghurt, chocomousse en platte kaas met fruit. Op bestelling maken ze ook ijstaarten voor alle gelegenheden.

De winkel is open van maandag tot vrijdag van 14u tot 18u, zaterdag van 10u tot 18u en zon- en feestdagen gesloten.

7. Oud gemeentehuis Heindonk Het oud gemeentehuis in Heindonk, deelgemeente van Willebroek, is een beschermd monument. Oorspronkelijk was dit de kapel van het in 1486 gestichte augustinnenklooster Vredendaal. Na het vertrek van

De Kettinghe

5. Het Broek Het Broek was een bijna ontoegankelijk gebied doordat het geregeld door de Rupel werd overstroomd. Het landschap veranderde sterk toen tussen 1100 en 1300 de rivier werd ingedijkt. Er ontstonden hooilanden en vloeibeemden. Rond 1920 werden de hooilanden massaal bebost met populier. Nu bestaat het gebied uit broekbossen, hooilanden en 8

Oud Gemeentehuis Heindonk

9

Stuifzandrug Heindonk

Perceelsranden in beheerovereenkomst

de kloosterlingen werd de kapel in 1856 verbouwd tot gemeentehuis, gemeenteschool en onderwijzerswoning. Sinds 1976 wordt het gebruikt als ontmoetingscentrum.

Meer informatie vind je op: www.onroerenderfgoed.be Sla even links af voorbij het oud gemeentehuis en volg de Edmond Verheydenstraat tot over de beek ‘Hondenkotloop’. Fiets tot aan de splitsing en houd daar even halt bij de landbouwgrond op je linkerkant.

8. Perceelsranden in beheerovereenkomst Je ziet nu een uitgestrekt landbouwperceel met opvallend brede perceelsranden. Deze zijn in beheerovereenkomst bij de Vlaamse Landmaatschappij. Op die manier werkt de landbouwer mee aan het landschap. Door deze brede rand onbewerkt te laten, zorgt hij ervoor dat de aanliggende waterloop beschermd wordt tegen het afstromen van bodemdeeltjes of mest- en sproeistoffen. Deze randen zorgen bovendien voor meer biodiversiteit en zijn zeer waardevol voor allerhande fauna en flora. Binnen het werkingsgebied van het regionaal landschap adviseert een bedrijfsplanner de landbouwers welke mogelijkheden er zijn voor beheerovereenkomsten binnen hun bedrijf.

Meer informatie vind je op: www.vlm.be

stuifzandgebieden zijn zeldzaam geworden in ons huidig landschap. In de loop van maart 2011 werd het ‘uitgebreid bosbeheerplan 2010-2030’ van Willebroek goedgekeurd. De stuifzandrug is hier een onderdeel van. Voor het beheer wordt een beroep gedaan op Natuur- en Landschapszorg vzw met medewerking van de gemeentelijke milieu- en groendienst. Ook Regionaal Landschap Rivierenland voerde hier begin 2012 beheerwerken uit i.k.v. het Provinciaal Plattelands-Ontwikkelingsplan ‘Plant van Hier’. Zo zijn er als proef een aantal oude autochtone zomereikstoven in een houtkant gesnoeid om te zien hoe deze hierop reageren, wat goede resultaten opleverde.

Meer informatie vind je op: www.willebroek.be Ingekorte fietslus A Even verderop komen we aan bij knooppunt 52. Voor een ingekorte route volg je de Dijle richting Zennegat en fietsknooppunt 94. Ga naar p. 26 voor een verdere toelichting bij de route.

Voor de grote lus vervolg je je route richting knooppunt 51 Fietsknooppunt 52 > 51 > 55 We steken de Dijle over om vervolgens op de Netedijk te fietsen richting domein Roosendael. Onderweg passeren we het erfgoedlandschap Battenbroek.

10. Erfgoedlandschap Battenbroek

Keer terug naar het dorp en vervolg je route naar fietsknooppunt 52.

9. Stuifzandrug Heindonk De oude donk (stuifzandrug) van Heindonk is een restant van de talrijke langgerekte landduinen en geïsoleerde stuifduinen die vroeger verspreid in de Rupelvallei lagen, en die in de tussenijstijden ontstonden door verstuiving van zand rond de rivierzandbanken. De donk is gelegen in het valleigebied van de Rupel in de polder van Heindonk. Deze 10

Het Battenbroek ligt aan de monding van Nete en Dijle en vormt als erfgoedlandschap een geheel met het Zennegat. Talrijke kleine landschapselementen, kasteelparken en oude dijken dragen bij tot het schilderachtige karakter van het geheel. Samen met een unieke combinatie van hooi- en graasweiden, broekbossen, loofbossen en heel wat kleine landschapselementen getuigt dit landschap van een mooi verleden.

Meer informatie vind je op: www.onroerenderfgoed.be

11

Retentiebekken Goorbosbeek

Toegangspoort domein Roosendaal

11. Domein Roosendael

12. Retentiebekken Goorbosbeek

Dit bijna 800 jaar oude domein van ca. 15 ha is onlosmakelijk verbonden met het landschap van de Grote Nete. Het eeuwenoude samenspel van natuur, landschapsinrichting en bouwkunst, maakt Roosendael vandaag tot een fascinerende belevenis. Het dankt zijn naam aan de cisterciënzerinnenabdij die hier, aan de Nete, omstreeks 1221 werd opgericht. Van die middeleeuwse vestiging blijft vandaag, behalve enkele muurresten, bovengronds nauwelijks iets over.

Kempens Landschap is een vzw die zich bezighoudt om via gerichte aankopen en beheer het natuur- en cultuurpatrimonium in de provincie Antwerpen veilig te stellen. Zij ontfermde zich dan ook over dit domein. In de eerste helft van de 19e eeuw werd het domein heraangelegd als Engelse landschapstuin. De vele sporen daarvan zijn nog te zien in bijvoorbeeld de monumentale toegangspoort, de ijskelder, de slotgracht, bruggetjes en de perspectieven van het park.

In samenwerking met de gemeente Sint-Katelijne-Waver werkte Provincie Antwerpen een aantal maatregelen uit om het bewoonde gedeelte van het stroomgebied van de Goorbosbeek–Dorpsbeek te vrijwaren van overstromingen. Zo is aan de monding van de Goorbosbeek in de Grote Nete een retentiezone aangelegd. Bij extreme weersomstandigheden kan het teveel aan water worden opgevangen. Met extra steun van de Vlaamse overheid (Administratie Waterwegen en Zeewezen) plaatste men een permanente pompinstallatie. Zo kan bij hoog tij het water van de beek naar de Grote Nete worden overgepompt. Ook natuur en recreatie hebben hier een plaats gekregen. Het gebied is ecologisch ingericht en in beheer bij Natuurpunt, en er is een nieuw fiets- en wandelpad aangelegd.

Meer informatie vind je op: www.provant.be/waterlopen

Je kan hier in fietscafé ‘De Schuur’ ook terecht voor een hapje en een drankje op hun kindvriendelijk terras in het groen.

Meer informatie vind je op: www.roosendael.be

We verlaten domein Roosendael, steken de Lange Zandstraat over en fietsen naar links richting het natuurgebied de Oude Spoorwegberm.

Fietsknooppunt > 65

13. Natuurgebied de Oude Spoorwegberm

Fietscafé ‘De Schuur’

12

Dit natuurgebied is een voormalige spoorwegbedding doorheen Elzenstraat, een gehucht van Sint-Katelijne-Waver, dat grotendeels is afgegraven en spontaan begroeid. Over een lengte van 500 m ligt de berm nog op de oorspronkelijke hoogte. Langsheen dit pad vinden we veel robinia terug.

Deze bomen werden vroeger aangeplant om de grond van de bermen te verankeren met de wortels. Enkele open stukken zijn extra interessant door de arme bodem en kennen speciale flora met o.a. teunisbloem, moeraswalstro, verschillende soorten ooievaarsbek, wilde peen, muurbloemmosterd, rapunzelklokje en koningskaars.

Meer info vind je op: www.mechelsrivierengebied.be 13

Oude Spoorwegberm

Groentenmuseum ‘t GROM

15. Groentemuseum ‘t GROM en brasserie Midzeelhoeve Ingekorte fietslus B Na het avontuurlijk tochtje over de oude spoorwegberm, komen we aan bij knooppunt 65. Voor een ingekorte route sla je hier af richting knooppunt 98 en fiets je Kasteel Kauwendaal tegemoet. Ga naar p. 28 voor een verdere toelichting bij de route.

Vervolg je route voor de grote lus richting knooppunt 43.

Fietsknooppunt 65 > 43 14. Kasteel Zorgvliet Kasteel Zorgvliet is gebouwd in neoclassicistische stijl en dateert van het einde van de 18de of het begin van de 19de eeuw. Opvallende eigenaars van Zorgvliet in de 20ste eeuw waren de gebroeders Bollekens, pioniersvliegtuigbouwers uit Antwerpen. Het kasteel is sinds 1987 beschermd als dorpsgezicht en landschap.

We bevinden ons nu in Sint-Katelijne-Waver, in het kloppend hart van de groentestreek. ’t Grom is het allereerste doemuseum rond groenten en tuinbouwerfgoed in Vlaanderen. Trek je stoutste schoenen aan en ga op ontdekking onder de grond. Hoe groeien groenten en waar komen ze vandaan? Hoeveel groenten moet je elke dag eten?

Luister naar groentesprookjes en kom meer te weten over de andere bewoners van de donkere wereld onder de grond. Je kan ook terecht in de prachtige tuinen, waar je je pas echt op ‘groentedomein’ bevindt. Wandel tussen de groentenbedden en ontdek de serres, het insectenhotel, de bijenhal en het meteostation.

Gesloten op dinsdag en zaterdag Meer informatie vind je op: www.tgrom.be

Midzeelhoeve Kasteel Zorgvliet

Van hartige en zoete pannenkoeken tot de heerlijke ijscoupes of een uitgebreide koffiekaart. Gelegen te midden van de prachtige site Midzelen en vlakbij ‘t GROM is de Midzeelhoeve de ideale plaats om te pauzeren.

Kasteel Zorgvliet

14

Gesloten op dinsdag Meer informatie vind je op: www.midzeelhoeve.be 15

Fort Midzelen

16. Pantserfort Midzelen Het pantserfort in ongewapend beton werd opgericht tussen 1906 en 1912. Het was het sterkst bewapende fort van de versterkte stelling rond het Nationaal Reduit te Antwerpen. Tijdens de Kwade Week, de vier dagen durende beschietingen van de forten rond het Antwerpse, werd het fort van Sint-Katelijne-Waver het zwaarst getroffen.

Het fort werd na de Tweede Wereldoorlog gedeclasseerd en is vandaag privé-eigendom.

BelOrta

tot in uw plaatselijke supermarkt en laat je de verkoopactiviteiten voor de veilingklok(ken) persoonlijk meemaken.

Een bezoek kan je vastleggen via: info@toerismeskw.be Als we bij fietsknooppunt 43 toekomen, wijken we even af van de route door knooppunt 91 te volgen richting De Doederij gelegen tussen Den Rooi en de Bredeheide.

18. De Doederij

In de buurt van onze route zijn er nog andere forten gelegen rond Antwerpen: Fort van Walem, Fort van Duffel en Fort van Koningshooikt.

17. BelOrta De Mechelse regio is al sinds het einde van de negentiende eeuw het belangrijkste productiegebied van groenten in België. In 1950 besloten enkele producenten om in deze regio, meer bepaald in Sint-KatelijneWaver, het veilingwezen voor en door de producent op te starten.

BelOrta is de grootste groenteveiling van Europa.

De groenten van het Flandria-label staan voor topkwaliteit. Ook in het buitenland weet men dit te waarderen. Tweederde van de aanvoer is bestemd voor de export. Zo’n 2500 ledenproducenten, voornamelijk van in een straal van 50 km, zijn aangesloten bij de coöperatieve vennootschap.

Op BelOrta gonst het van de activiteit. Het personeel behandelt soms tot 3000 ton groenten per verkoopdag. Het loont dan ook de moeite om de grootste coöperatieve veiling van Europa te bezoeken. Een ervaren bedrijfsgids vertelt je meer over de geschiedenis van het veilingwezen en van BelOrta in het bijzonder, leert je hoe het veilingsysteem werkt, loodst je door het traject dat de groenten afleggen van bij de tuinder 16

De Doederij is een CSA-boerderij. Dit staat voor ‘Community Supported Agriculture’. Het is een vorm van duurzame landbouw waarbij landbouwer en consumenten zich verenigen. Door de jaarlijkse bijdrage van de leden is de landbouwer zeker van een eerlijk loon en kan hij werken in harmonie met het land en op het ritme van de seizoenen. Van april tot januari wordt er wekelijks gezorgd voor een pakket met seizoensgebonden groenten, fruit en kruidenplantjes. Wie graag eens langskomt, geeft best een seintje om zeker te zijn dat er iemand op het veld is.

De Doederij

17

Afhaalmoment op de Doederij

De Doederij is nog steeds op zoek naar nieuwe leden. Heb je interesse? Neem dan zeker een kijkje op de website.

Meer informatie vind je op: www.doederij.be Fietsknooppunt 43 > 44 > 46 We doorkruisen verder de groentestreek van Sint-Katelijne-Waver en begeven ons naar de omgeving rond Zellaer.

Blijdenberghoeve

Tegenwoordig kan je er terecht voor een vers ijsje, verschillende hoeveproducten en verse seizoensgroenten en -fruit.

Maandag en woensdag: 13.30-19u; vrijdag, zaterdag en zondag: 10-12.30u en 13.30-19u; dinsdag en donderdag: gesloten Van 1 oktober tot 31 maart open tot 18u en langer open op warme zonnige zomeravonden. Meer informatie vind je op: www.blijdenberghoeve.be Keer terug naar knooppunt 46 en vervolg je route.

19. Boscomplex Zellaer Fietsknooppunt 46 > 64 > 57 Dit boscomplex is gelegen in de vallei van de Bruinbeek. De kastelen en hoeves (o.a. Kasteel Zellaer en de Blijdenberghoeve) getuigen van een rijk landbouwverleden. Bepaalde boskernen dateren nog van voor 1775 en bevatten bijgevolg typische voorjaarsflora zoals bosanemoon en lelietjevan-dalen. Bosgroep Antwerpen Zuid werkt een beheervisie uit voor het hele gebied en stimuleert en ondersteunt boseigenaars binnen dit gebied om beheerwerken uit te vervoeren.

Meer info op: www.bosgroepantwerpenzuid.webs.com 20. De Blijdenberghoeve Deze hoeve uit 1550 dankt haar naam aan de Mechelse victorinen van Bleydenberg. De hoeve is goed georiënteerd en beschermd tegen oostenwind door een indrukwekkende schuur. Het type en de stand van deze schuur, alsook de geweldige afmetingen, doen vermoeden dat de schuur op een later tijdstip werd gebouwd. Ze heeft mogelijk dienst gedaan als tiendenschuur, een schuur waar de boeren een tienden van hun opbrengst moesten achterlaten voor de landheer. Leuk weetje: tijdens de boerenkrijg in 1798 werd de parochiekerk van Bonheiden door het Franse bewind gesloten.

De mis werd toen opgedragen in de schuur van de Bleydenberghoeve op een houten koffer.

18

We verlaten de feeërieke sfeer van het bos en fietsen de laaggelegen beemden van het Mechels Broek tegemoet.

21. Mechels Broek Het Mechels Broek, gelegen net ten zuidoosten van Mechelen centrum, was vroeger een natuurlijk overstromingsgebied van de Dijle, en heeft sindsdien haar nat en open moeraskarakter bewaard. Eind jaren zestig werden twee grote zandwinningsputten gegraven voor de aanleg van de E19. Deze putten zijn nu twee grote en diepe vijvers, erg in trek als rust- en fourageerplek bij watervogels. In het voorjaar broeden blauwborst, rietzanger, wintertaling, zomertaling en nog vele andere veeleisende vogels als porseleinhoen en roodborsttapuit in het Mechels Broek. In het najaar gebruiken visarenden, kiekendieven en massa’s kleinere vogels het gebied als rustplaats tijdens de trek. In de winter bevolken dan weer grote groepen eenden, zoals smient en kuifeend, de vijvers. De vele sloten die vroeger door landbouwers gegraven werden, zijn samen met de talrijke bomputten uit de Tweede Wereldoorlog een ideale leefplek voor opmerkelijke water- en moerasplanten als waterviolier, zwanebloem en pijlkruid, en voor amfibieën als groene kikker, kamsalamander, alpenwatersalamander en kleine watersalamander.

19

Mechels Broek

Verder is het gebied gekarakteriseerd door een afwisseling van open weidelandschappen, moerassige ruigtes, hooilanden en enkele bosjes.

Meer informatie vind je op: www.natuurpunt.be 22. Provinciaal Recreatiedomein De Nekker Het provinciale sport- en recreatiedomein De Nekker in Mechelen biedt heel wat troeven, maar is bovenal met zijn grote vijver van 30 ha een paradijs voor waterliefhebbers. Om de natuurlijke aantrekkingskracht van de vijver voor dieren, planten én recreanten nog te vergroten, nam Provincie Antwerpen enkele (ecologische) herinrichtingsmaatregelen. De vijver overheerst het domein en biedt onder andere zwem- en visplezier in afgebakende zones. Hij verbindt het recreatiedomein met natuurgebied het Mechels Broek. Door de aanleg van enkele bijkomende oevers en een moeraszone versterkte de provincie de intrinsieke natuurwaarde van de vijver. Langs de noordzijde werd achter de lage dijk een bijkomende natuurlijke oever (een zogenaamde “vooroever”) met zachte hellingen aangelegd, samen met een moeraszone, waar vissen en amfibieën gemakkelijk hun eitjes kunnen afzetten. De specifieke vegetatie die hierin kan ontstaan, zal ook een ideaal toevluchtsoord vormen voor zeldzame vogelsoorten zoals de kleine karekiet of bosrietzanger. Tegelijk werd de infrastructuur voor wandelaars en vissers aangepakt. Op de vooroever kregen de sportvissers een vaste stek,

De Nekker

20

geïntegreerd in de natuur. De moeraszone komt naast natuurontwikkeling ook de veiligheid voor de zwemmers ten goede, door een duidelijke afbakening van de toegelaten zwemzone. In meerdere opzichten werd dus een meerwaarde voor de Nekker gecreëerd.

Meer informatie vind je op: www.provant.be/waterlopen 23. Kruidtuin De Kruidtuin heeft een rijke cultuurgeschiedenis. De groene oase dient sinds de middeleeuwen als tuin voor de commanderij van Pitzemburg.

Na de afschaffing van de ridderorde wordt in de 19e eeuw een Engelse landschapstuin aangelegd voor de leden van de elitaire Société Royale d’Horticulture.

De Kruidtuin

Na de Eerste Wereldoorlog wordt het als stadspark opengesteld voor het publiek. Midden in de Kruidtuin staat het standbeeld van de bekende wetenschapper Rembert Dodoens. Hij schreef in de 16e eeuw het Cruydenboek, het allereerste werk over geneeskundige planten en kruiden.

Vandaag is de Kruidtuin een gezellig, rustig park waar je kan genieten van het groen terwijl kinderen zich uitleven in de speeltuin. In ViaVia aan de ingang van de Kruidtuin kan je iets eten of drinken. ViaVia bevindt zich in het Molenhuis, een restant van het grootste watermolencomplex van de Nederlanden in de 15de eeuw.

Meer informatie vind je op: www.mechelen.be 21

Kanaal Leuven-Dijle

Historische dijk

INGEKORTE LUS A Fietsknooppunt 52 > 94 > 97 > 57 We volgen de Dijle en keren terug richting Mechelen. Onderweg passeren we langs het pittoreske Zennegat.

24. Historische dijk en wielen Aan je rechterkant kronkelt de historische scheidingsdijk Heffen/Heindonk.

Deze dijk vorm grotendeels de huidige gemeentegrens tussen Mechelen en Willebroek. Wat verderop getuigen enkele wielen, diepe plassen die ontstaan bij dijkbreuken, van de strijd van de mens tegen het water.

25. Het Zennegat en Sigmaplan Dijlemonding Het Zennegat is de plaats waar de Zenne en het kanaal Leuven-Dijle in de Dijle vloeien, die op haar beurt enkele honderden meters verder samen met de Nete uitmondt in de Rupel. Het stukje Dijle tussen het Zennegat en de monding in de Rupel wordt in de volksmond de Koestaart genoemd.

De kracht van de natuur, het water en het historische dorpje geven het landschap aan het Zennegat een uniek karakter. Om de veiligheid in de regio te verhogen ĂŠn de waardevolle getijdennatuur te herstellen is het Sigmaplan ontworpen. Tweemaal per dag zal het gebied lichtjes onder water staan. Bij extreem weer neemt het gebied zijn beschermende functie op en loopt het helemaal onder. We spreken ook van een gecontroleerd overstromingsgebied met gereduceerd getij. In het voorjaar van 2012 startten de terreinwerken van het Sigmaproject Dijlemonding in het deelgebied Zennegat.

Meer informatie vind je op: www.sigmaplan.be 22

Zennegat

23

Kasteel Kauwendaal

Jaagpad aan de oevers van de Vrouwvliet

INGEKORTE LUS B Fietsknooppunt 65 > 98 > 57 Door de bossen van Zorgvliet fietsen we langs Kasteel Kauwendaal naar de Vrouwvliet om deze oevers even te volgen. We fietsen onder de spoorweg door en komen uiteindelijk terecht bij De Nekker om ons zo terug richting centrum Mechelen te begeven.

26. Kasteel Kauwendaal De eerste maal dat we de omschrijving “Heerlijkheid Cauwendael� met vermelding van een hoeve tegenkomen is in een akte van 1 oktober 1604.

Het kasteel staat op een ellipsvormig beboomd domein met grote vijver en oostelijke dienstgebouwen, omringd door een slotgracht.

27. De Vrouwvliet Na knooppunt 98 volgen we een stuk langs de oevers van de Vrouwvliet.

Zij ontvangt het water van de in Begijnendijk ontspringende Boeimeerbeek, welke vanuit Bonheiden het Mechels grondgebied in loopt tot bij het gehucht Pasbrug. Deze waterloop is een zijrivier van de Dijle. Een groot stuk van de Vrouwvliet kan men te voet afleggen of met de fiets op geasfalteerde en houten jaagpaden. Sinds 2013 is het mogelijk de Vrouwvliet tot aan de monding te volgen.

In de stedenbouwkundige visie van Stad Mechelen is de Vrouwvliet opgenomen als een groene, noordelijke gordel om de stad. De waterloop en het aanwezige groen lokken dagelijks steeds mensen die de kalmte en het rustgevende karakter van de beek willen opzoeken.

Meer informatie vind je op: www.mechelen.be 24

Zicht op de kerk van het gehucht Pasbrug

25

REGIONAAL LANDSCHAP RIVIERENLAND Regionaal Landschap Rivierenland strekt zich uit over 13 gemeenten in het zuid-westen van de provincie Antwerpen (Niel, Boom, Rumst, Willebroek, Mechelen, Duffel, Bonheiden, Sint-Katelijne-Waver, Lier, Putte, Heist-opden-Berg, Berlaar en Nijlen). De ‘blauwe draad’ doorheen het Rivierenland zijn de benedenlopen van de rivieren Dijle, Nete, Zenne en Rupel. Nergens anders in Vlaanderen vind je zulk een dicht rivierennet op zo’n klein gebied.

Deze zoetwatergetijderivieren geven samen met de kleinere beekvalleien, talloze waterplassen, uitgestrekte tuinbouw- en heidelandschappen en oude bossen vorm aan een unieke streek. Regionaal Landschap Rivierenland vzw wil dit waardevolle en afwisselende landschap helpen behouden en herstellen. Samen met de ‘open- ruimtegebruikers’ (lokale overheden en verenigingen voor natuurbehoud, toerisme, landbouw en jacht) en de inwoners van deze streek zetten we daarom projecten op rond landschapsherstel, natuurontwikkeling, natuureducatie en natuurgerichte recreatie.

Regionaal Landschap Rivierenland vzw Vrijbroekpark - Hombeeksesteenweg 264 - 2800 Mechelen 015 21 98 53 - info@rlrl.be - www.rlrl.be

26

COLOFON Deze brochure is een uitgave van Regionaal Landschap Rivierenland vzw met de steun van Provincie Antwerpen.

Redactie: Regionaal Landschap Rivierenland vzw Kaart: Smets en Ruppol Druk: Buroform Print & Graphics Foto’s: Charlotte De Wit, Elly Vaes, Katrien Proost, Onroerend Erfgoed, Herita, Provincie Antwerpen, fotografie James Van Leuven, De Doederij, Eddy Van Leuven, Stephane Mignon Verantwoordelijke uitgever: Ankatrien Boulanger, Regionaal Landschap Rivierenland vzw, Hombeeksesteenweg 264, 2800 Mechelen Wettelijk depotnummer: D/2013/12.253/1 Deze publicatie is gedrukt op FSC-papier met vegetale inkten.

27

LANDSCHAPSBELEVENISSEN ‘Landschapsbelevenissen’ is een initiatief van Regionaal Landschap Rivierenland vzw in samenwerking met Kempens Landschap, Toerisme Rupelstreek-Vaartland, Boerenbond, Landelijke Gilden, Toerisme Provincie Antwerpen, Dienst Integraal Waterbeleid Provincie Antwerpen, Toerisme Mechelen, Stad Mechelen, Onroerend Erfgoed, Agentschap voor Natuur en Bos, Vlaamse Landmaatschappij, Rurant, Pure Hubs, Toerisme Sint-KatelijneWaver, Gemeente Willebroek, Gemeente Bonheiden, Bosgroep Antwerpen Zuid en Natuurpunt. Dit initiatief kadert in een draagvlakverbredingsproject dat natuur en landbouw bij elkaar wil brengen rond het maken van een fietsroute met landschapsverhalen.

Dit project wordt gefinancierd door Provincie Antwerpen.