Vrijbroekpark Hombeeksesteenweg 264 2800 Mechelen tel. 015 21 98 53 info@rlrl.be www. rlrl.be
REGIONAAL LANDSCHAP
RIVIERENLAND Langs Nete, Dijle, Zenne & Rupel
v z w
Landschapsflits 2012-2013
Regionaal Landschap Rivierenland vzw
REGIONAAL LANDSCHAP
RIVIERENLAND Langs Nete, Dijle, Zenne & Rupel
v z w
Werken aan natuur & landschap in jouw gemeente! Regionaal Landschap Rivierenland (RLRL) vzw werkt samen met de openruimtegebruikers in de regio (gemeenten, provincie, verenigingen voor natuurbehoud, toerisme, landbouw en wildbeheer) aan projecten rond de thema’s landschap en natuur. Met deze Landschapsflits willen we u enerzijds informeren over de acties van het regionaal landschap en anderzijds uw gemeente motiveren om samen met ons nieuwe projecten op te zetten. Elke actie komt tot stand door samenwerking met diverse partners en gebeurt op volledig vrijwillige basis. Iedereen mag suggesties indienen. Aarzel dus niet om samen met Rivierenland de handen uit de mouwen te steken om het landschap te verfraaien, de natuur te ondersteunen en de streekidentiteit te verstevigen.
Acties in Rivierenland Landschapszorg en kleine landschapselementen 1. Landschapsanimator: De landschapsanimator van Regionaal Landschap Rivierenland geeft dankzij de steun van het Agentschap voor Onroerend Erfgoed advies en een financiële bijdrage aan particulieren, overheden en verenigingen die actief willen meewerken aan landschapszorg en het behoud van klein bouwkundig erfgoed in relictzones en ankerplaatsen. Hij zorgt voor aanleg en onderhoud van kleine landschapselementen en voert herstel- en verfraaiingswerken uit bij veldkapellen, bakhuizen, oude wegwijzers, grenspalen bunkers, waterputten, erfgoedbomen…
Het team van Regionaal Landschap Rivierenland herstel poel Geerdegembos - Mechelen (2012)
poortmuur De Beuckelaer - Terhagen (2012)
Deze landschapsflits is een uitgave van Regionaal Landschap Rivierenland vzw CONTACTADRES Vrijbroekpark Hombeeksesteenweg 264 2800 Mechelen tel. 015 21 98 53 info@rlrl.be www. rlrl.be VERANTWOORDELIJKE UITGEVER Ankatrien Boulanger, coördinator RLRL vzw
REDACTIE Regionaal Landschap Rivierenland vzw
2. Bedrijfsplanner en beheerovereenkomsten: RLRL werkt samen met een bedrijfsplanner van de Vlaamse Landmaatschappij (VLM) die beheerovereenkomsten bij landbouwers promoot. De landbouwer verbindt zich d.m.v. een beheerovereenkomst om gedurende 5 jaar agromilieumaatregelen uit te voeren die de kwaliteit van het milieu, de natuur of het landschap ten goede komen (bv. een streekeigen houtkant onderhouden, een perceelsrand onbemest laten, enz). De landbouwer ontvangt hiervoor een vooraf bepaalde vergoeding. De bedrijfsplanner stelt samen met de landbouwer vrijblijvend een bedrijfsplan op waarin een overzicht te vinden is van alle mogelijkheden voor zijn/haar bedrijf.
FOTO’S Elly Vaes, Eduard Muysoms, Tim Ghysels, Bart Vermylen, Chantal Deschepper, Erik de Keersmaecker
3
VORMGEVING Regionaal Landschap Rivierenland
1
Landschapsflits 2012-2013
Regionaal Landschap Rivierenland
3. Autochtone bomen en struiken: Om het erfelijk materiaal van
5. Hagen en houtkanten: Om het landschap te herstellen en verfraaien, kunnen inwoners, overheden of organisaties die hagen of houtkanten willen aanplanten, beroep doen op RLRL voor de aankoop van autochtoon plantgoed. RLRL betaalt 70% van de kostprijs terug. Sinds de oprichting werden maar liefst 15 kilometer hagen, heggen en houtkanten aangeplant, met plantgoed opgekweekt uit eigen zaadoogsten, uitgevoerd op diverse locaties. 6. Poelen: Poelen zijn landschappelijke parels en tevens waardevolle
minibiotopen die onmisbaar zijn voor tal van insecten, amfibieën en waterplanten. Naast het aanleggen en herstellen van poelen organiseren wij ook de cursus: ‘hoe onderhoud ik mijn poel’ en besteden wij heel wat aandacht aan de nazorg en monitoring van ons poelennetwerk. Er werden reeds 22 poelen aangelegd en 8 poelen hersteld. In 2013 zal RLRL 23 aanvragen behandelen met betrekking tot nieuwe poelen of herstel van poelen.
7. Hoogstamboomgaarden: RLRL wil het landschap, dat vroeger rijk
was aan hoogstamboomgaarden, restaureren zodat de lokale fruitvariëteiten niet verloren gaan. Inwoners, overheden of organisaties kunnen op ons beroep doen voor de aanleg en het herstel van hoogstamboomgaarden. Daarnaast organiseren wij ook infosessies zoals: stappenplan naar een ecologische boomgaard, fruithagen en de boomgaard als biotoop. Eigenaars van hoogstamfruitbomen kunnen hun fruit door de mobiele sappers laten persen tot heerlijk sap (meeneembaar in een bag-in-box).
2
cursus hoogstamfruit - Willebroek (2012)
knotboom zoekt kachel - Bonheiden (2012)
8. Knotboom zoekt kachel: Knotbomen vergen regelmatig onderhoud. Om de 5 à 8 jaar moet je de takken verwijderen. Niet elke eigenaar heeft hiervoor de tijd, het materiaal en de kennis. Daarom komt het Rivierenland-knotteam (houtliefhebbers die wij opleiden tot knotters) vakkundig deze bomen snoeien in ruil voor het brandhout. In 2012, bij de opstart van het project, schreven maar liefst 150 mensen zich in. Om vraag en aanbod op elkaar af te stellen hebben we 30 knotters opgeleid in 2012 die op 21 locaties 415 bomen hebben geknot. Op 12/01/2013 te Putte werden opnieuw 30 mensen onderricht aangezien het aanbod van de te knotten bomen significant toenam. 9: Fauna-akkers: Fauna-akkers verhogen de natuurwaarde van maïs- en monocultuurakkerranden door het inzaaien van ‘faunaranden’: zaadmengsels met diverse nectar-, blad-, zaad- en knolgewassen die het hele jaar voedsel en een schuilplaats bieden aan een brede groep van insecten, vogels en zoogdieren. Met dit project betrekken we actief de jacht- en landbouwsector. In 2012 werd er 300 kilogram zaadmengsel verspreid, goed voor het inzaaien van 120h hectare op 24 locaties.
Landschapsflits 2012-2013
autochtone bomen en struiken in onze streek te behouden, organiseert RLRL jaarlijks zaadoogstacties op de zeldzame overgebleven autochtone groeiplaatsen. Het beheer en de bescherming van deze locaties zijn, naast de promotie van autochtoon plantgoed via het kwaliteitslabel ‘Plant van Hier’, prioritair gezien slechts 5% van ons groen nog streekeigen is.
3 knotbomenweide
fauna-akker - Kessel (2012)
Landschapsflits 2012-2013
bruine vuurvlinder
10.
Zwaluwen:
Om de achteruitgang in het zwaluwenbestand tegen te gaan, krijgen inwoners met een geschikte locatie (in de buurt van bestaande zwaluwbroedgevallen) gratis kunstnesten en mestplankjes voor boerenzwaluw, huiszwaluw en gierzwaluw. Op moeilijk bereikbare plaatsen verzorgt RLRL de ophanging. Tot nu toe werden al een 300-tal kunstnesten opgehangen. Omdat de kwaliteit van de omgeving bepalend is, geven we aanvullend advies en helpen we bij de aanleg van onder meer modderpoeltjes.
boerenzwaluw
11. Amfibieën op pad: Heel wat padden, kikkers en salamanders sneuvelen wanneer ze tijdens hun voorjaarstrek onze wegen proberen over te steken. Elke RLRL-gemeente kreeg een complete overzetkit ter ondersteuning van de vrijwilligers die amfibieën veilig de straten over helpen. Een overzetkit bevat biplex platen, spaden, emmers, hoofdlampen, fluovestjes, determinatiekaarten, een grondthermometer, een paddenverkeersbord, batterijen en een batterijoplader. Jaarlijks verzorgen we de contacten met de overzetters en verzamelen we de resultaten. In 2012 werden er ongeveer 6500 amfibiëen overgezet. Ingegraven paddenschermen 12. Vlinders: Om zeldzame vlindersoorten als de bruine vuurvlinder en de sleedoornpage te beschermen, stimuleert RLRL eigenaars van percelen waar deze vlinders voorkomen om hun graslanden vlindervriendelijk te beheren. We sloten hiertoe beheerovereenkomsten af en organiseerden een infoavond met excursie, een praktijkcursus en een monitoringsdag. In de toekomst willen we ook andere soorten belichten. 13. Otter-bever: De hernieuwde aanwezigheid
van deze twee dieren was het signaal om het belang van een evenwichtige natuur in ons zoetwaterland te verdedigen. In 2013 wordt er in Willebroek een permanente otter-bevertentoonstelling opgezet, een interactief wandeltraject voor gezinnen uitgewerkt, en een educatief bevereiland ontworpen.
4
bever
14: Wilde bijen: Bijen vervullen een sleutelrol in de natuur. Ze zijn vaak de belangrijkste bestuivers van wilde planten en heel wat land- en tuinbouwgewassen. Om deze bedreigde diersoort te helpen moedigen we landbouwers en grondeigenaars aan een wilde bij fauna-akker in te zaaien of indien mogelijk een hoogstamboomgaard aan te leggen. Ook in de tuin of op het balkon kunnen heel wat acties ondernomen worden: moestuinen, bloembollen, hagen, heggen en houtkanten, een groendak of een kruidentuin helpen de wilde bij vooruit. In 2013 wil RLRL samen met haar partners deze problematiek aanpakken.
Natuureducatie
excursie rivierkenner
wilgen vlechten
cursus onderhoud poelen
15. Opleidingen, vormingen en infodagen: Door te leren over
natuur en landschap krijgen mensen meer besef van het belang van natuuren landschapsbehoud. Daarom organiseert RLRL cursussen, studiedagen en vormingen rond natuur en landschap in samenwerking met haar partners. De cursussen poelonderhoud, knotten, fruitvariëteiten, hagen, heggen, houtkanten en zomersnoei zijn hiervan maar enkele treffende voorbeelden.
16. Rivierkenner: In 2012 bracht RLRL met de opleidingsreeks ‘rivierkenner’ kennis en inzicht rond haar vier zoetwatergetijdenrivieren, hun bijhorend ecosysteem en het landschappelijk verhaal bij gidsen en geïnteresseerde streekbewoners. De opleidingsreeks bestond uit vijf theoretische vormingsmomenten en drie excursies rond verscheidene aspecten van het thema ‘zoetwatergetijdenrivieren’, gegeven door gerenommeerde sprekers. Elk vormingsmoment vond plaats op een andere riviergebonden locatie in het Rivierenland. Deze cursus wordt wegens het grote succes in 2014 herhaald. 5
Landschapsflits 2012-2013
Soortenbescherming
Landschapsflits 2012-2013
enissen enissen apsbelev apsbelev Landsch Landsch
Natuurecreatie 17.窶ジandelbox Rivierenland: In 2012 realiseerde RLRL de Wandelbox Rivierenland. Deze box vormt het sluitstuk van de wandelprojecten in onze regio en voegt de wandelnetwerken en wandelgebieden samen zodat je vlot heel Rivierenland kan (her)ontdekken. De wandelbox bestaat uit: Wandelgebied Pallieterland bundelt 29 unieke lussen aan de rand van de Antwerpse Kempen in Lier, Nijlen, Putte, Berlaar en Heist-op-den-Berg. Onderweg kom je onder andere vergeten bunkers, rustieke hoeves, oerbossen, forten, kapelletjes en molens tegen, elk met een eigen verhaal dat mooi wordt geﾃｯllustreerd in het bijhorende inspiratieboekje. Wandelgebied Rivierenland bied je een variatie aan unieke stukjes Bonheiden, Sint-Katelijne-Waver en Mechelen. Highlights zijn de prachtige Beneden-Dijlevallei, het typische tuinbouwlandschap in het hart van de Groentestreek en de restanten van het vroegere uitgestrekte Waverwoud. Wandelnetwerk Rivierenland rijgt de mooiste landschappen van Mechelen, Willebroek, Niel, Boom, Rumst en een stuk Sint-Katelijne-Waver aan elkaar tot een netwerk van 310 km wandelpaden, verbonden door knooppunten. Wandelnetwerk Kempense Netevallei voegt 340 km wandelplezier toe aan de reeds bestaande wandelnetwerken. De trajecten langs de knooppunten vind je terug op het grondgebied van Lier, Berlaar, Nijlen, Heist-op-den-Berg, Herenthout en Hulshout. Deze kaart, een realisatie van Toerisme Provincie -Antwerpen is complementair aan de wanddelussenkaart indeze gemeenten.
spelen in Geerdegembos
18. Themalussen: RLRL werkte samen met wandelclubs, de betrokken gemeenten en toeristische diensten tot nu toe twee suggestielussen uit: De Groene Longen Wandeling en de Rupelkleiroute. Beide lussen zijn volledig geﾃｫnt op het Wandelnetwerk Rivierenland. In 2013 wordt de themabrochure het Hombeeks Plateau gerealiseerd. 19. Landschapsbelevenissen: Deze fietstochten met bijbehorende brochure waarin een kaartje en allerlei haltes in het landschap met tekst en uitleg beschreven worden (landbouwbedrijven, natuurgebieden, monumenten, landschapselementen, kastelen, hoven, 窶ｦ) zijn een draagvlakverbredingsproject tussen de natuur- en landbouwsector. Landschapsbelevenissen I, in de valleien van de Grote Nete en de Wimp, krijgt in 2013 een vervolg met Landschapsbelevenissen II doorheen de gemeenten SintKatelijne-Waver, Mechelen, Willebroek en Bonheiden. 20. Speelbossen: RLRL brengt de speelzones en -bossen in kaart voor het werkingsgebied, moedigt kinderen en jeugd aan om terug meer contact met de natuur en het bos te zoeken, promoot de toegankelijkheid van de bossen in Rivierenland en zorgt verder ook voor de inrichting van de speelbossen. In 2012 ontwierp RLRL het inrichtingsplan voor het speelbos Kruiskensberg te Nijlen en leverde onder andere het plantgoed voor het speelbos, Schensbos, te Reet.
Communicatie Opening Wandelgebied Pallieterland - Putte (2012)
21. Landschapskrant, website en e-nieuwsbrief: Tweemaal per jaar krijgen de inwoners van RLRL een landschapskrant in de bus (RLRL verzorgt de redactie, layout, druk en bedeling). Deze landschapskrant staat boordevol informatie over de lopende projecten, oproepen tot deelname aan acties en activiteiten, een kalender en een landschapsquiz. Ook op onze website (www.rlrl.be) is alle informatie terug te vinden. Daarnaast versturen we ongeveer 6 maal per jaar een elektronische nieuwsbrief. We benutten ook de kanalen van onze partners (bv. gemeentelijke infobladen) en hebben sinds 2012 een facebookpagina. 107
6 lancering Wandelbox (2012)
23. 4riVIERENfestival: In 2012 organiseerden we samen met onze partners ons eigen 4riVIERENfestival. Dit jaarlijks terugkerend evenement zet beurtelings één van onze zoetwatergetijde rivieren in de kijker. Hiermee beogen we een ruim publiek te bereiken waarbij zowel het recreatieve als het educatieve luik voldoende invulling krijgt. Verder zijn het beklemtonen van de streekidentiteit en de betrokkenheid van de bewoners bij hun landschap cruciaal. De eerste editie langs de Nete lokte meteen meer dan 2000 enthousiaste bezoekers.
REGIONAAL LANDSCHAP RIVIERENLAND strekt zich uit over 12 gemeenten langs de benedenlopen van de rivieren Nete, Dijle, Zenne en Rupel. De machtige waterlopen kronkelen er doorheen een lappendeken van landschappen: kleinere beekvalleien, talloze waterplassen, dorpskernen, uitgestrekte tuinbouwakkers, heidegebieden, oude bossen en kleiputten geven samen vorm aan een unieke streek. Samen met de gemeenten, provincie, natuurverenigingen en verenigingen voor toerisme, landbouw en wildbeheer ontplooien we acties om deze typische landschappen te beschermen en te verfraaien, en de inwoners hierbij te betrekken.
8
Ankatrien Boulanger Wnd coördinator
Tim Ghysels Landschapsanimator
Joke Maes Projectmedewerker natuur & recreatie
Elly Vaes Projectmedewerker natuur & landschap
Bart Vermylen Medewerker Communicatie
Rina Rahmani Administratief medewerker
Charlotte De Wit Projectmedewerker Buiten-gewone plekjes
Katrien Proost Bedrijfsplanner
Moïra Heyn Brugmedewerker Antwerpse Regionale Landschappen
Dankzij de financiële steun van Agentschap voor Natuur en Bos, Provincie Antwerpen, Stad Mechelen, Stad Lier, gemeenten Niel, Boom, Rumst, Willebroek, Sint-Katelijne-Waver, Bonheiden, Putte, Berlaar, Nijlen en Heist-op-den-Berg
Landschapsflits 2012-2013
Team
22. Publieksevenementen: RLRL levert op diverse publieksevenementen een variabele bijdrage. Dit kan (mede-)organisatie van een activiteit zijn, een inhoudelijk uitgewerkte stand, of een algemene infostand. In 2012 nam RLRL deel aan onder meer de Heistse Landbouwdag, Scheldehelden, de Erfgoeddag, de langste en leukste wandeling, de opening Wandelgebied Pallieterland en vele andere evenementen.