Landschapsflits 2011 REGIONAAL LANDSCHAP
RIVIERENLAND Langs Nete, Dijle, Zenne & Rupel
v z w
Regionaal Landschap Rivierenland Werken aan natuur & landschap in jouw gemeente! Regionaal Landschap Rivierenland (RLRL) vzw werkt samen met de openruimtegebruikers in de regio (gemeenten, provincie, verenigingen voor natuurbehoud, toerisme, landbouw en wildbeheer) aan projecten rond de thema’s landschap en natuur. Met deze Landschapsflits willen we u informeren over de acties van het regionaal landschap in uw gemeente en u motiveren om samen met ons nieuwe projecten op te zetten. We vermelden ook infosessies en publieksevenementen rond deze acties in andere gemeenten, omdat alle inwoners van de streek hierop welkom zijn. Elke actie komt tot stand door samenwerking met diverse partners en gebeurt op volledig vrijwillige basis. Alle partners kunnen suggesties doen voor acties. Aarzel dus niet om als gemeente de handen uit de mouwen te steken en het regionaal landschap onder de arm te nemen! Het team van Regionaal Landschap Rivierenland
Deze landschapsflits is een uitgave van Regionaal Landschap Rivierenland vzw CONTACTADRES Vrijbroekpark Hombeeksesteenweg 264 2800 Mechelen tel. 015 21 98 53 info@rlrl.be www. rlrl.be VERANTWOORDELIJKE UITGEVER Martine Couvreur, coördinator RLRL vzw REDACTIE Regionaal Landschap Rivierenland vzw FOTO’S Martine Couvreur, Tim Ghysels, Bert Delanoeije, Frank Renard, Elly Vaes, Fons Van den Heuvel, Wouter Vanreusel, Hans Vermeersch
3
VORMGEVING Regionaal Landschap Rivierenland
Acties in Rivierenland 1. Zwaluwen: Om de achteruitgang in het zwaluwenbestand
2. Amfibieën op pad: Heel wat padden, kikkers en salamanders sneuvelen wanneer ze tijdens hun voorjaarstrek onze wegen proberen over te steken. Elke RLRL-gemeente kreeg een complete overzetkit ter ondersteuning van de vrijwilligers die amfibieën veilig de straten over helpen. Een overzetkit bevat biplex platen, spaden, emmers, hoofdlampen, fluovestjes, determinatiekaarten, een grondthermometer, een paddenverkeersbord, batterijen en een batterijoplader. Jaarlijks verzorgen we de contacten met de overzetters en verzamelen we de resultaten. Bij de lancering van de overzetkits in februari 2010 was er een infoavond rond paddenoverzet in Lier. Ook tijdens de infosessie rond poelen van februari 2011 kwam het thema amfibieën uitvoerig aan bod. De kits worden dit jaar nog verder uitgebreid. 3. Vlinders: Om de uiterst zeldzame bruine vuurvlinder te beschermen, stimuleert RLRL eigenaars van percelen waar deze vlinders voorkomen om
1
Landschapsflits 2011
te helpen tegengaan, krijgen inwoners met een geschikte locatie (in de buurt van bestaande zwaluwbroedgevallen) gratis kunstnesten en mestplankjes voor boerenzwaluw, huiszwaluw en gierzwaluw. Op moeilijk bereikbare plaatsen verzorgt RLRL de ophanging. Voorlopig werden al een zestigtal kunstnesten en een twintigtal mestplankjes opgehangen. Ook kunnen inwoners een bordje ‘Zwaluwen welkom!’/ ‘Hier broeden zwaluwen!’ aan hun raam, gevel of brievenbus hangen. Omdat bovendien de kwaliteit van de omgeving bepalend is, geven we aanvullend advies en helpen we bij de aanleg van onder meer modderpoeltjes. In het voorjaar van 2011 organiseerden we ter lancering van de zwaluwenactie een persmoment en een zwaluwenfietstocht in Lier.
hun graslanden vlindervriendelijk te beheren. We sloten hiertoe beheerovereenkomsten af en organiseerden een infoavond met excursie, een praktijkcursus en een monitoringsdag in Heist-op-den-Berg. In 2009 organiseerden we in Bonheiden een eitjestelling van een andere zeldzame vlinder, de sleedoornpage. In de toekomst kunnen eventueel andere vlindersoorten aan bod komen.
Landschapsflits 2011
4.窶アutochtone bomen en struiken: Om het erfelijk materiaal van de autochtone bomen en struiken in onze streek (dit is nog een stap verder dan inheems of streekeigen!) te helpen behouden, organiseert RLRL jaarlijks zaadoogsten op de zeldzame overgebleven autochtone groeiplaatsen. Deze zaden worden door boomkwekers opgekweekt tot autochtoon plantgoed, dat opnieuw kan aangeplant worden in Rivierenland. In september 2009 en 2010 organiseerde RLRL een opleiding voor gemeentearbeiders en publieke zaadoogstacties en infosessies in Mechelen. 5.窶ォagen en houtkanten: Om het landschap te herstellen en verfraaien, kunnen inwoners, overheden of organisaties die hagen of houtkanten willen aanplanten, beroep doen op RLRL voor de aankoop van autochtoon plantgoed. RLRL betaalt 70% van de kostprijs terug. In september 2011 organiseert RLRL een infodag rond hagen in Boom. 6.窶ケoelen: RLRL wil het landschap, dat vroeger rijk was aan veedrinkpoelen en andere kleine waterplassen, helpen herstellen en verfraaien, en het leefgebied voor watergebonden dieren en planten vergroten. Daarom kunnen inwoners, overheden of organisaties beroep doen op RLRL voor de aanleg en het herstel van poelen. RLRL beoordeelt de geschiktheid van de locaties, vraagt de bouwvergunning aan en organiseert de werken. RLRL komt voor 70% tussen in de kostprijs van de werken. In het najaar van 2010 legde RLRL tien nieuwe poelen aan en herstelde er twee bestaande; in februari 2011 organiseerde RLRL een infodag rond poelen in Berlaar. 2
RLRL wil het landschap, dat vroeger rijk was aan hoogstamboomgaarden, helpen herstellen en verfraaien, en de lokale rijkdom aan fruitvariëteiten niet verloren laten gaan. Daarom kunnen inwoners, overheden of organisaties beroep doen op RLRL voor de aanleg en het herstel van hoogstamboomgaarden en voor opleidingen. Ook kunnen eigenaars van hoogstamfruitbomen hun eigen fruit door de mobiele sappers laten persen tot heerlijk sap (meeneembaar in een bag-in-box). In 2009 en 2010 organiseerde RLRL verschillende infosessies en sappersingen rond hoogstamfruit: in Putte (cursus zomersnoei), Berlaar (cursus fruitvariëteiten en sappersing), Mechelen (algemene infoavond en cursus zomersnoei), Heist-op-den-Berg (theorie en praktijk aanplant en beheer hoogstamfruit), en in Lier (cursus fruitvariëteiten en sappersing). In september 2011 gaat in Sint-Katelijne-Waver een cursus door over fruithagen en kunnen inwoners meegebracht fruit tot sap laten persen.
8. Stroomlijnen gemeentelijke subsidiereglementen: RLRL vergeleek alle bestaande gemeentelijke subsidiereglementen rond kleine landschapselementen en zwaluwen van de RLRL-gemeenten en verwerkte deze tot een voorstel voor een uniform subsidiereglement. Tot nu toe keurden Sint-Katelijne-Waver, Rumst en Bonheiden dit al goed. Bij de andere gemeenten ligt het nog ter goedkeuring voor. 9. Bedrijfsplanner en beheerovereenkomsten: RLRL werkt samen
met een bedrijfsplanner van de Vlaamse Landmaatschappij. De bedrijfsplanner promoot beheerovereenkomsten bij landbouwers. Beheerovereenkomsten zijn contracten van 5 jaar waarbij de landbouwer een vergoeding krijgt in ruil voor het realiseren van agromilieumaatregelen op zijn bedrijf (bv. een streekeigen houtkant onderhouden, een perceelsrand langs een houtkant of waterloop onbemest laten, enz). De bedrijfsplanner helpt de landbouwer om de geschikte beheerovereenkomsten voor zijn bedrijf te vinden en stelt hiertoe een bedrijfsplan op. Momenteel lopen 155 beheerovereenkomsten in het werkingsgebied van RLRL.
3
Landschapsflits 2011
7. Hoogstamboomgaarden:
Landschapsflits 2011
10. Landschapsanimator en landschapsteams: Vanaf 2012 zal
RLRL subsidies krijgen van de Vlaamse Overheid (Agentschap Ruimte en Erfgoed) om specifiek te werken rond herstel van historische landschappen en klein bouwkundig erfgoed (kleine landschapselementen, kapelletjes, veldkruisen, …) in welbepaalde zones (relictzones en ankerplaatsen uit de Landschapsatlas). Rond het thema erfgoed organiseerde RLRL in november 2008 mee de studiedag ‘Ecomusea, over erfgoed, natuur en landschap’ in Boom. Vanaf 2012 starten talrijke terreinprojecten rond landschaps- en erfgoedherstel.
11. Wandelnetwerk Rivierenland: RLRL realiseerde in 2010 het
meer dan 300 km wandeltrajecten tellende wandelknooppuntennetwerk ‘Wandelnetwerk Rivierenland’ (gelegen in de regio van het knooppunt van de rivieren Rupel, Zenne, Dijle en Nete in de gemeenten Niel, Boom, Rumst, Willebroek, Mechelen en Sint-Katelijne-Waver). RLRL verzorgde de coördinatie van de routes, infoavonden, het digitalisatiewerk, de opmaak van het subsidiedossier, de uitvoering van de bewegwijzering en infrastructuurwerken op het terrein, de redactie, layout, productie en promotie van de wandelkaart (met heel wat info over het landschap op de achterzijde), de ondersteuning van de openingsevenementen (april 2010 op het Hombeeks plateau in Mechelen, aan de Midzeelhoeven in Sint-Katelijne-Waver, en in Terhagen in Rumst), de uitvoering van reeds heel wat nazorg, en de verzorging van de contacten met de wandelpeters en -meters. In april 2011 organiseerden we een wandelhelpersdag. In 2011 worden de infoborden geplaatst, en staat de herdruk van de wandelkaart op het programma. In de toekomst zullen nog een aantal infrastructuur- en belevingselementen toegevoegd worden. In juni 2011 openden we de eerste themaroute op het wandelnetwerk: de ‘Rupelkleiroute, in de voetsporen van Piet van Aken’, waarvoor we een brochure en infoborden ontwikkelden.
12. Wandelgebied Rivierenland: RLRL werkte in 2010 aan ‘Wandelgebied Rivierenland’ (een wandellussengebied bestaande uit 14 wandellussen, goed voor ca. 100 km wandelplezier in de Beneden-Dijlevallei, de Groentestreek en het Waverwoud, gelegen in 4
13. Landschapsbelevenissen in Rivierenland: in het kader van een draagvlakverbredingsproject tussen de sectoren landbouw en natuur werkten we o.a. in samenwerking met deze groepen een fietstocht uit met de naam ‘Landschapsbelevenissen’. De route loopt langs het fietsknooppuntennetwerk in de valleien van de Grote Nete en de Wimp, in de gemeenten Berlaar, Nijlen, Heist-op-den-Berg en Putte, met een aanlooproute vanuit Lier. In de bijhorende Landschapsbelevenissenbrochure staat een kaartje en worden 27 haltes in het landschap met tekst en uitleg beschreven (landbouwbedrijven, natuurgebieden, monumenten, landschapselementen, kastelen, hoven, …). In 2011 werd de brochure herdrukt, die beschikbaar is voor alle gemeenten en organisaties in RLRL. Een brochure ‘Landschapsbelevenissen II’ kan in de toekomst uitgewerkt worden met de fietsroute van de ‘Trefdag landschap en natuur in het Rivierenland’ als basis, doorheen de gemeenten Sint-Katelijne-Waver, Mechelen, Willebroek en Bonheiden (deze trefdag ging door in april 2011). 14. Rivierfilms: Om de unieke zoetwatergetijdenrivieren van het Rivierenland in de kijker te stellen, wil RLRL over elk van haar rivieren (Rupel, Nete, Dijle, Zenne) een kortfilm maken. Onlangs rondden we een driedelige documentaire af over de Rupel. De volgende rivier die we zullen verfilmen is de Nete. De filmpjes zijn gratis verkrijgbaar voor alle gemeenten, verenigingen en scholen in het Rivierenland. 5
Landschapsflits 2011
de gemeenten Bonheiden, Mechelen en Sint-KatelijneWaver). Naast de coördinatie van de routes, het digitalisatiewerk, de opmaak van het subsidiedossier, de bewegwijzering op terrein, de redactie, layout, productie en promotie van de wandelkaart (met heel wat info over het landschap op de achterzijde), blijft RLRL het meldpunt voor problemen met de bewegwijzering, de ombudsman voor de wandelpeters en -meters, en zal RLRL in het kader van het onderhoud de bestellingen van wegwijzers coördineren. De wandelkaart won de prijs ‘Wedstrijd Wandelen 2011’ van Toerisme Provincie Antwerpen in de categorie ‘vernieuwend initiatief’.
15. Zoetwatergetijdenrivieren in de kijker: In de winter en lente van 2012 plannen
we een cursus ‘Rivierenkenner’, met vijf theorieavonden en drie excursies, gewijd aan de vier rivieren in Rivierenland (Nete, Dijle, Zenne en Rupel). De bedoeling is om niet alleen gidsen op te leiden die deze kennis verder kunnen verspreiden, maar ook andere organisaties en particulieren de kans te geven om hun rivieren beter te leren kennen. De opleiding wordt verzorgd door zeer deskundige sprekers. Rond het thema rivieren organiseerde RLRL in 2008 en 2011 reeds een boottocht.
Landschapsflits 2011
16. Knotboom zoekt kachel: Momenteel bereiden we een actie
voor rond het regulier beheer van knotbomen (vooral knotwilgen), die rijkelijk voorkomen in het Rivierenland. De bedoeling is om eigenaars van knotbomen die de bomen zelf niet onderhouden, in contact te brengen met mensen die brandhout nodig hebben voor hun kachel. RLRL zal de knotlocaties screenen op vlak van veiligheid, geschiktheid van de bomen om te knotten en zal kandidaat-‘knotters’ opleiden om veilig en correct bomen te knotten. Zo worden vraag en aanbod aan knothout bij elkaar gebracht. Dit zou moeten leiden tot een beter onderhoud van de knotbomen, die zo karakteristiek zijn voor het Rivierenland én bovendien heel wat diersoorten (zoals de steenuil) aantrekken.
17. Fauna-akkers: Momenteel worden de mogelijkheden verkend om een project op te starten waarbij randen van maïsakkers (ingezaaid als wildakker, of op plaatsen waar landbouwers moeilijk kunnen oogsten, …) omgezet kunnen worden tot faunaranden. Hiertoe wordt een mengsel van oude landbouwgewassen ingezaaid (met o.a. knol-, blad-, stengelgewassen en nectarplanten), dat (winter)voedsel biedt aan insecten, vogels en zoogdieren. Dit zal de biodiversiteit in en rondom de maïsakker ten goede komen (en bv. ook het aantal natuurlijke vijanden, wat nuttig is voor plaagbestrijding). 6
Zenne &
Jaargang
3 – numm
er 4 – Juni
2010
aar stond
Dit voorj
Regionaal
Landschap
nd in het
Rivierenla
teken van
wandelen
n sief same ije jaar inten catie van het voorb publi d werkte ering en je twee Rivierenlan , bewegwijz stellen we Landschap afstemming met trots erd! Regionaal ers aan de En dat loonde: gegarande wat partn k. r plezier met heel in de stree en ande elaanbod Wandelhet wand rten voor! wandelkaa e nieuw and elen, RivierenlRuPEL van Mech etwerk, ZENN r chappen E EN aan elkaa Wandeln ste lands e-Waver de mooi NEtE , DijLE LANg S Sint-Katelijn knooppunten. Als enland rijgt door werk Rivier Rumst en een stukje eltrajecten , verbonden Wandelnet elpaden, zelf je wand nrivieren Niel, Boom km wand eindeloos Willebroek, atergetijde erk van 310 teloos en historizijn de zoetw tot een netw je vanaf nu moei egat’, de Highlights kan in ‘het Zenn rivieren, elkaart! wandelaar unt van nstromen de wand op kruisp same de n rond dit eden, en Rupel, die uitstippele rgebieden bakkerijverl Zenne en en en natuu rische steen Nete, Dijle, landschapp rijke cultuurhisto plateau. sche rivier haar Hombeeks lstreek met n op het de Rupe vergezichte verrassende
erenland EN WAvERWo e stukj es ebied Rivi NtEStREEK aan uniek en (tusvaria tie WandelgDijLEvALLEi, gRoE je een wandelluss uD
ien biedt stukje renla nd elen. veert van dit en Mech plekjes ied Rivie ngen in nderste ne-Waver Wand elgeb lleiwandeli je de bijzo , Sint-Katelij den-Dijleva een het typische Bonheiden 13 km lang) tonen tige Bene doorh en elingen zijn de prach wandelingen sen 2 km en de wand d. Highlights rpunt, de ntestreek, Rivierenlan eden van Natuu van de groe e Waverwoud. rgebi het hart de natuu chap in uitgestrekt ere ands vroeg tuinbouwl van het restanten langs de
BENE DEN-
IN DIT NUM
MER
2-3 elland nd Wand Rivierenla iteit 4 Biodivers baten 4-5 Luchtacro issen 5 psbeleven enten 6 Landscha chapselem Kleine lands kers 7 medewer we Nieu 7 Platteland 8 en quiz Kalender
19. Publieksevenementen en bekendmaking van RLRL op evenementen van partners: RLRL levert op diverse publieksevenementen
een variabele bijdrage. Dit kan (mede-)organisatie van een activiteit zijn, een inhoudelijk uitgewerkte stand, of een algemene infostand over RLRL. In 2008 deed RLRL mee aan de ‘24 uur van de natuur’ in Mechelen; in 2009 aan de contactdag van Ankona, de opening van het Fort van Walem, de wandelzoektocht in Heist-op-den-Berg, de Dag van het Park in Lier, en de Dag van de Landbouw in Berlaar. In 2010 zette RLRL zich in voor de contactdag van Ankona, de openingen van het Wandelnetwerk en Wandelgebied in Mechelen, Sint-Katelijne-Waver, Rumst, Niel en Bonheiden, het feest van de bruine vuurvlinder in Heist-opden-Berg, Prominant, de inhuldiging van de Landschapsbelevenissenfietstocht in Putte, en de Dag van de Landbouw in Sint-Katelijne-Waver; in 2011 voor de Scheldehappening in Niel, de opening van het speelbos in Mechelen en een plantactie in Sint-Katelijne-Waver.
107
Landschapsflits 2011
Rupel
van RLRL een landschapskrant in de bus (RLRL verzorgt de redactie, layout en druk; de gemeenten doen de bedeling). Deze landschapskrant staat boordevol informatie over de lopende projecten, oproepen tot deelname aan acties en activiteiten, een kalender en een landschapsquiz. ! delklaar land wan Rivieren Ook op onze website (www.rlrl.be) is alle informatie (nog uitgebreider) terug te vinden. Daarnaast versturen we minstens vier maal per jaar een elektronische nieuwsbrief rond een bepaald thema (inschrijven op de nieuwsbrief kan via een mail naar info@rlrl.be met als onderwerp ‘nieuwsbrief’). We benutten ook de kanalen van onze partners (bv. gemeentelijke infobladen). te, Dijle,
Langs Ne
t van chapskran nd Deze lands Rivierenla Landschap Regionaal gemeenten reid in de , wordt versp Willebroek , Rumst, Niel, Boom e-Waver, St-Katelijn Mechelen, , Putte, , Lier, Nijlen eiden erg. Bonh -op-den-B en Heist Berlaar
nland
e
RivieR
18. Landschapskrant, website en e-nieuwsbrief: Tweemaal per jaar krijgen de inwoners
p
ndscha
aal la
Region
kRant
haps landsc
REGIONAAL LANDSCHAP
RIVIERENLAND
v z w
Langs Nete, Dijle, Zenne & Rupel
K
n lei
eN
al
N ete Reet
Rup
el
Gr
o te N e t e
Berlaar
Itegem
Wiekevorst
Hallaar
Blaasveld
Walem
Sint-Katelijne-Waver Onze-Lieve-Vrouw-Waver
D ij l e
Heffen
Beerzel
Putte
Heist-op-den-Berg Booischot
Leest
na
al
Willebro ekse Vaart
na
Ka
e
nn
Hombeek
uv
Le
Ze
Mechelen
en
Bonheiden -D
ijl
e
Muizen
Rijmenam
Schriek
RIVIERVLAKTEN Riviervlakten (Traditionele Landschappen) (traditionele landschappen)
Karakteristieke landschappen (Ankerplaatsen)
KARAKTERISTIEKE LANDSCHAPPEN (ankerplaatsen)
Natuurgebieden
NATUURGEBIEDEN
Bossen
BOSSEN
Niel
Reet
Boom
Rumst
ij l e
REGIONAAL LANDSCHAP RIVIERENLAND strekt zich uit over 12 R u p e l Terhagen gemeenten langs de benedenlopen van de rivieren Nete, Dijle, Heindonk Walem Zenne en Rupel. De machtige waterlopen kronkelen er doorheen Blaasveld Willebroek een lappendeken van landschappen: kleinere beekvalleien, D Heffen talloze waterplassen, dorpskernen, uitgestrekte tuinbouwakkers, Tisselt Leest heidegebieden, oude bossen en kleiputten geven samen vorm Mechelen e aan een unieke streek. Samen met de gemeenten, provincie, Hombeek natuurverenigingen en verenigingen voor toerisme, landbouw en wildbeheer ontplooien we acties om deze typische landschappen te beschermen en te verfraaien, en de inwoners hierbij te betrekken. Ka
na
al
Willebro ekse Vaart
Tisselt
ka
Bevel
Terhagen Heindonk
Willebroek
Nijlen
Koningshooikt
Rumst
Boom
e
Kessel
Lier
Niel
et
Le
Ze
nn
8
uv
en
Team
Martine Couvreur Coﾃｶrdinator
Ankatrien Boulanger Wnd coﾃｶrdinator
Tim Ghysels Projectmedewerker landschap & erfgoed
Anke Geeraerts Projectmedewerker natuur & recreatie
Elly Vaes Projectmedewerker natuur & landschap
Hakim Ceylan Administratief medewerker
CONTACTADRES Vrijbroekpark Hombeeksesteenweg 264 2800 Mechelen tel. 015 21 98 53 info@rlrl.be www. rlrl.be
DANKZIJ DE FINANCIﾃ記E STEUN VAN Agentschap voor Natuur en Bos, Provincie Antwerpen, Stad Mechelen, Stad Lier, gemeenten Niel, Boom, Rumst, Willebroek, Sint-Katelijne-Waver, Bonheiden, Putte, Berlaar, Nijlen en Heist-op-den-Berg
Katrien Proost Bedrijfsplanner
12
Regionaal Landschap Rivierenland vzw Vrijbroekpark Hombeeksesteenweg 264 2800 Mechelen tel. 015 21 98 53 info@rlrl.be www. rlrl.be
REGIONAAL LANDSCHAP
RIVIERENLAND Langs Nete, Dijle, Zenne & Rupel
v z w