Landschapskrant Regionaal Landschap
Rivierenland Langs Nete, Dijle, Zenne & Rupel
Jaargang 8 - nummer 16 - mei 2016
Deze landschapskrant van Regionaal Landschap Rivierenland wordt verspreid in de gemeenten Niel, Boom, Rumst, Willebroek, Mechelen, St-Katelijne-Waver, Bonheiden, Lier, Nijlen, Berlaar, Duffel, Schelle, Hemiksem en Heist-op-den-Berg.
Dijlevallei Rijmenam © Vilda Fotograaf Yves Adams
Broek
Een regio om trots op te zijn Boerenzwaluw © Fons Van Den Heuvel
Peredreef
IN DIT NUMMER Een regio om trots op te zijn 1 Zeldzame diersoorten 2 Deel uw gemeente 3 Rivierenland in actie 4 Gebiedsgerichte werking 5 Fotowedstrijd 6 Natuurrecreatie 7 Agenda & Landschapsquiz 8
Rivierenland: een regio waar vier zoetwatergetijdenrivieren slikken, schorren en betoveren, waar beekjes, beemden, poelen en vlasrootputten het landschap een artistieke blauwe schijn schenken, waar broekbossen watervogels, amfibieën en bevers gehuisvest zijn, waar forten, bunkers en bomputten littekens van een huiveringwekkend verleden verraden, waar natuur de kleiputten van de Rupelstreek stilaan herovert, maar oven- en schoorsteenrestanten nog steeds de rook van een vervlogen industrieel tijdperk uitblazen, waar vollegrondgroentetelers een rijke landbouwtraditie cultiveren. Rivierenland: een reg io waar Bruine Vuurvlinder, Klokjesdikpootbij en Rugstreeppad als lokale pandaberen strijden om te overleven, waar robuuste knotbomenrijen vleermuizen, steenuilen en kleine knaagdieren gastvrij ontvangen, waar kunststeden als Mechelen en Lier subtiel mee verleiden, waar streekeigen hoogstamfruitbomen de vier seizoenen vorm, variëteit, smaak en kleur geven en waar her en der verspreide boskernen de contouren schetsen van het ooit immense Waverwoud.
Kortom: een ravissant Rivierenland waar u als inwoner trots op mag zijn. In deze landschapskrant lichten we de gebiedsgerichte projecten ‘Natuur in en rond Mechelen’ en het ‘Interfluvium van de Netes’ toe. Bovendien gaan we ook op verkenning in de deelgemeenten Rijmenam, Heindonk en Gestel en omsingelen we enkele strategische forten van de buitenste fortengordel rond Antwerpen. Vervolgens nemen we een frisse duik in poel de Elzen en fotograferen we de interactie tussen het paard en zijn landschap. Tot slot proeven we van de schoonheid van de Balderse hoogstamboomgaarden, toasten we op de Kesselse Heide, bekijken we de voordelen van een groene straat en brengen we een bezoekje aan enkele opmerkelijke rivierenlandbewoners. Het liefst van al doen we dit samen met u! Samen beleven, samen onderhouden, samen ontwikkelen en samen genieten van een veelzijdig landschap met een rijke geschiedenis en een mooie toekomst. Rik Röttger Voorzitter Regionaal Landschap Rivierenland Gedeputeerde van de Provincie Antwerpen
Natuurbehoud
Deel uw gemeente Een deelgemeente is het grondgebied dat vóór de grote gemeentelijke herindelingen in de jaren ‘60-’70 nog
Zeldzame soorten in Rivierenland
zelfstandig was. In deze periode werd het aantal Belgische gemeenten gereduceerd van 2675 naar 589. Vandaag
Vlaanderen is een dichtbevolkte reg io met een sterk versnipperd landschap. De natuur staat er behoorlijk onder druk. De belangrijkste oorzaken hiervoor zijn het verdwijnen van geschikte leefgebieden en de verminderde milieukwaliteit. De regionale landschappen willen samen met partners uit de natuur-, landbouw, jacht- en toeristische sector de achteruitgang van de biodiversiteit een halt toeroepen. Door extra natuurverbindingen te creëren, kleine landschapselementen te integreren en tijdelijke natuur aan te leggen, biotopen waar mogelijk te herstellen en/of op te waarderen, beschermen we kwetsbare soorten zoals Bruine Vuurvlinder, Klokjesdikpootbij, Rugstreeppad en Bever.
en een uitgesproken streekidentiteit herbergen. Rivierenland telt 21 deelgemeenten. Tijd om hen te delen! We
Zoals de Klokjesdikpootbij in Mechelen zoemt, zoemt ze helaas haast nergens meer. Uit waarnemingen van Natuurpunt over heel Vlaanderen blijkt deze solitaire bij uiterst zeldzaam te zijn geworden. Om het voortbestaan van deze -maar ook van heel wat andere- wilde bijensoorten te garanderen, moeten we ervoor zorgen dat veld- en akkerbloemen opnieuw een plaats in ons landschap krijgen. Dit doen we door bloemenweides in te zaaien, zoals deze op het terrein van de Zorro-site, waar binnenkort een nieuwe Mechelse stadswijk wordt gebouwd. Daarnaast zijn ook bloemrijke akkerranden op landbouwpercelen een ideale leefomgeving voor heel wat solitaire bijen. De Bruine vuurvlinder is een kleurrijke dagvlinder die vroeger veelvuldig in onze contreien voorkwam, maar enorm achteruitging in de jaren ‘80 en daarna zelfs uitgestorven werd gewaand. Vandaag fladdert hij gelukkig nog steeds vrolijk rond op enkele percelen in Heist-op-den-Berg, Tremelo en Begijnendijk waar hij graag windstille hoekjes langs houtkanten en bosranden opzoekt. Om dit goede nieuws te vieren, maar ook om de bedreiging voor het voortbestaan van deze en heel wat andere vlindersoorten onder de aandacht te brengen, organiseren wij op 5 juni in samenwerking met Natuurpunt, Provincie Antwerpen, Provincie Vlaams-Brabant en Regionaal Landschap Noord-Hageland het Feest van de Bruine Vuurvlinder.
zijn heel wat deelgemeenten onontdekte landschappelijke pareltjes die een gezellige dorpskern, weelderige natuur lichten er alvast drie toe, waar je mooie wandelingen kan maken in een ongerept rivierenlandschap. Gestel, schilderachtig dorpje langs de Grote Nete
Rugstreeppad in kleiput Rupelstreek
Gestel telt enkele tientallen huizen. Met een oppervlakte van ongeveer 250 hectare was het oorspronkelijk de kleinste gemeente van de provincie Antwerpen, tot het op 1 januari 1965 bij Berlaar werd ingelijfd. De kastelenwandeling uit de pas vernieuwde wandelnetwerkkaart Kempense Netevallei leidt je via idyllische wandelweggetjes langs de waterburcht ‘Hof van Rameyen’, het omwalde Gestelhof en de pittoreske dorpskern.
Heindonk, omrind door water Heindonk is, naast Blaasveld en Tisselt, een deelgemeente van Willebroek. De naam is afkomstig van het woord donk, een hoger gelegen gebied in een polder. Het dorp was vroeger een gehucht op de heirweg tussen Bavay en Utrecht en wordt vandaag haast volledig omgeven door water: de Dijle, de Rupel, het Zennegat, zeilvijver de Bocht en de watersportbaan van Hazewinkel. Dankzij wandelknooppuntennetwerk Rivierenland verdrink je niet in het aanbod, maar kan je talloze verrassende paden combineren tot heerlijke en gevarieerde wandelingen.
Rijmenam, natuur en erfgoed aan oevers van de Dijle Rijmenam, een deelgemeente van Bonheiden, combineert de natuurpracht van Cassenbroek, het Ven, het Zwarte Water, de bossen rond Harent, Pikhakendonk met uniek erfgoed zoals de gotische Sint-Martinuskerk, het kasteel van Hollaken, de Schranshoeve, het driehoekige Frankische dorpsplein, de grenspaal uit 1773 die de grens tussen Antwerpen en Vlaams-Brabant aangeeft en heel wat authentieke bakhuizen.
Bever © University of York
Pikhakendonk - Rijmenam
De natuurwandeling Pikhakendonk uit Wandelgebied Rivierenland gidst je door oude cultuurlandschappen waar landbouwers de stekelige mei- en sleedoornhagen rond hun akkers behielden.
Bruine Vuurvlinder
Als je bij een safari meteen aan de Serengeti in Tanzania denkt, ben je misschien al wat ver van huis, want ook in Rivierenland kan je avontuurlijke micro-expedities ondernemen om het leefgebied van adembenemende dieren te verkennen. Zo kan je in Blaasveldbroek met behulp van een GPS-toestel op zoek gaan naar beversporen, een beverburcht en een bevereiland. Ter plekke is er ook een klein museum waar je alles te weten komt over dit uitzonderlijke knaagdier. Dat de bever opnieuw een thuis in Rivierenland heeft gevonden is bemoedigend. Zeker omdat hij in 1848 reeds uitgestorven was. De safari vertrekt elke zondagnamiddag tussen 14u en 15u aan het Scheyvaertshof en dit tot en met 30 oktober. Vanaf het Sashuis in Klein Willebroek vertrek een wandeling doorheen Broek De Naeyer waarbij kinderen op een speelse manier kennismaken met otter en bever. MEER INFO bart@rlrl.be - 015 28 18 22
Kasteel de Bocht - Heindonk
Klokjesdikpootbij © Jeremy Early
Bevers op het spoor: knagende vragen, scherpe antwoorden
2
Hof van Rameyen © Louis Schoeters - Gestel
Rijmenampad
Het Rijmenampad neemt je mee doorheen de dorpskern naar dennenbossen met hier en daar een stukje heide dat herinnert aan de vervlogen paarse glorie.
Onze nieuwe recreatiemedewerker Janne Van Camp toont u graag de mooiste plekjes van Rivierenland. Met de Wandelbox Rivierenland (kostprijs 25 euro) ontdekt u bovendien honderden kilometers wandelplezier in een fantastische regio, vlakbij huis. Je kan onze wandelkaarten ook afzonderlijk bestellen (kostprijs 8 euro). MEER INFO janne@rlrl.be - 015 28 18 22
3
Rivierenland in actie Eentonig, voorspelbaar, stilstand en grijs zijn woorden die niet in het grote Rivierenlandwoordenboek voorkomen. Geef ons maar biodivers, verrassend, beweging en kleur! Woorden die uiteenspatten van energie en die, alleen al
Zennegat - Mechelen
bij het lezen, goesting geven om te doen.
Houtig erfgoed
Onderhoud, herstel of aanplanting?
Gebiedsgerichte werking
Tijdens de afgelopen winterperiode zorgde Rivierenland enerzijds voor de aanplant van heel wat autochtone hagen, heggen, houtkanten en fruitbomen en anderzijds voor het onderhoud en herstel van knotbomen en veteraanbomen. Dit houtig erfgoed is landschappelijk erg waardevol, heeft meer overlevingskansen, bevordert de lokale soortenrijkdom en is een streling voor het oog.
• Wenst u meer info over autochtone haggen, heggen en houtkanten? Neem dan contact op met charlotte@rlrl.be - 015 18 27
Rivierenland herstelt niet zomaar willekeurig kleine landschapselementen, maar linkt deze terreinrealisaties ook
Dankzij jullie steun werden er vorig jaar 21055 nieuwe autochtone bomen en struiken geplant, 303 monumentale bomen beheerd en 242 knotbomen geknot.
Knotwerken
• Hebt u knotbomen die dringend aan een knotbeurt toe zijn? Vul dan het formulier op onze website in: www.rlrl.be/projecten/landschap/knotbomen/2412
Vergroening op school Rivierenland verfraait niet alleen het landschap, wij helpen ook mee met de vergroening van scholen en bedrijventerreinen. In februari was basisschool Wavo in Onze-Lieve-Vrouw-Waver aan de beurt, in maart gaven we in het Atheneum in Boom enkele workshops over biodiversiteit in De Rupelstreek en in april namen we de Sint-Lutgardis kleuterschool in Schelle en leefschool de Pluishoek in Heist-op-den-Berg onder handen. Het resultaat: groene scholen, ruimte voor speelnatuur en tevreden leerlingen met nieuwe inzichten en vaardigheden.
Interfluvium van de Netes Tussen de stad Lier en de gemeente Nijlen tekenen Kleine en Grote Nete de contouren van een prachtig landschap waarin bossen, heide, beemden, landbouwpercelen, cultureel erfgoed, beekvalleien en natuurgebieden elkaar afwisselen. In samenwerking met de gemeente Nijlen en Ranst, de stad Lier en Bosgroep Antwerpen Zuid engageren wij bewoners en privéeigenaars om mee te werken aan het behoud van dit uitzonderlijke landschap. Op 14 april konden de bewoners tijdens de infomarkt kennismaken met de verschillende organisaties werkzaam in de open ruimte en zich informeren over eventuele wettelijke beschermingen op hun percelen. Ook de mogelijkheden rond beheer, inrichting, en subsidies kwamen er uitgebreid aan bod.
Natuur in en rond Mechelen
MEER INFO charlotte@rlrl.be, - 015 28 18 27
Broedplaats voor de visdief Rivierenland en Natuurpunt Vogelwerkgroep Willebroek hebben in samenwerking met ANB, BirdLife International en Sport Vlaanderen een (aanleg)steiger van 24m² ingericht als broedplaats voor de visdief op de watersportbaan Hazewinkel in Willebroek. Dankzij deze ingreep kunnen recreatie en natuur probleemloos naast elkaar blijven bestaan.
aan gebiedsgerichte projecten.
Theorie
Rivierenland, Natuurpunt en het Agentschap voor Natuur en Bos slaan de handen in elkaar om samen het veelzijdige valleilandschap, de bossen en de landbouwgebieden die de stad Mechelen met de open ruimte verbinden, toegankelijker en attractiever te maken. De focus ligt op de Zenne-, Dijle-, en Barebeekvallei en het Waverwoud en Kauwendaalbos. Daarnaast moeten ook de ruimtelijke uitvoeringsplannen en de Sigmaprojecten op elkaar afgestemd worden zodat de hoge ecologische waarde van dit unieke gebied bewaard blijft. De Vlaamse overheid ondersteunt dit project met een subsidie van 240 000 euro.
Theorieles
Kesselse Heide
Landschapsbeelden Rivierenland De ‘landschapsbeelden biodiversiteit’ van de provincie Antwerpen, geven een visie op de gewenste groene infrastructuur in een bepaalde regio. Door te werken aan samenhangende netwerken van kleine landschapselementen geven we planten en dieren meer kansen. Ze zijn bovendien mooi om naar te kijken en heerlijk om in te vertoeven. Benieuwd in welk landschapsbeeld jij woont?
Visdief
www.rlrl.be/projecten/landschapszorg/landschapsbeeldenbiodiversiteit/4932 Inrichting broedplaats Hazewinkel
4
Praktijkles
Landschap van Rupel, Zenne en Dijle
5
Natuurrecreatie Om de inwoners van Rivierenland te laten genieten van het landschap en de natuur, werken wij mee aan de uitbouw van zachte, natuurgerichte recreatie en organiseren wij in samenwerking met onze partners heel wat evenementen. Zo hopen we de band tussen de streek en haar bewoners te versterken. Geniet ervan!
Open Boomgaardendag 5/06 ‘May the horse be with you’
Fotowedstrijd: Paard en Landschap Met het PDPO project (Programma voor Plattelandsontwikkeling) Paard en Landschap willen we paardenweides natuurlijk inrichten. Om dit project bekend te maken bij het brede publiek organiseren we een fotowedstrijd. Amateurfotografen, natuur- en dierenliefhebbers mogen gedurende één jaar de onderwerpen paard en landschap op een creatieve en/of esthetische wijze in beeld brengen. De mooiste foto’s worden opgenomen in een reizende tentoonstelling. De fotografen zelf kunnen leuke prijzen winnen, zoals een overnachting in een paardenvriendelijke bed & breakfast of een huifkartocht. De opdracht van deze fotowedstrijd is de interactie tussen het paard en zijn landschap, vorm gegeven door het penseel van de seizoenen, mooi en/of creatief in beeld te brengen. Het volledige reglement en de procedure kan u op onze website terugvinden. Foto’s moeten genomen zijn op het grondgebied van de provincie Antwerpen en worden doorgestuurd naar info@rlrl.be. MEER INFO foeke@rlrl.be, -015 28 18 28 www.rlrl.be/projecten/landschapszorg/agrarisch-natuurbeheer/paard-en-landschap/4861
Rivierenland was vroeger een echte fruitstreek. Door de toenemende vraag naar ‘massaproductie’ van fruit uit laagstamteelt, import en de oprukkende verstedelijking verdwenen hoogstamfruitbomen echter uit ons landschap. Dat is jammer, want fruitboomgaarden zijn het hele jaar door een streling voor het oog, ze leveren voedsel en onderdak voor vogels, kleine zoogdieren, vleermuizen en insecten en hun vruchten zijn een ware smaaksensatie. Om dit verlies aan landschaps- erfgoed- en biodiversiteitswaarde te compenseren, werkt Regionaal Landschap Rivierenland samen met gemeenten, verenigingen en inwoners aan het behoud en herstel van hoogstamboomgaarden in de regio. Tijdens de Open Boomgaardendag, i.s.m. Natuurpunt De Wielewaal, Imkersgilde St-Ambrosius en Velt, worden in Berlaar de mooiste boomgaarden van het dorp in de kijker gezet. Er is een fietslus voorzien waar je van boomgaard tot boomgaard kan rijden. Download de flyer en gpx-route via onze website. MEER INFO veerle@rlrl.be, -015 28 18 20
Opening gemeenteboomgaard 29/05 Op 29 mei openen we feestelijk de gemeenteboomgaard van Heistop-den-Berg. Deze bestaat uitsluitend uit streekeigen fruitrassen. Bezoekers zijn welkom tussen 14u en 17u om hun eigen sapje te trappen. Pomoloog Eddy Vets zal er uitleg geven over de lokale rassen en de kinderen mogen helpen met het knutselen van een bijenhotel. Binnen enkele jaren kunnen bezoekers er fruit plukken voor eigen consumptie.
Europees Landbouwfonds voor Plattelandsontwikkeling: Europa investeert in zijn platteland
Groene straten Groen beperkt zich niet tot ongerepte, uitgestrekte natuur. Het positieve effect van een boom, een perkje of een biodiverse tuin wordt onderschat. Groen in de onmiddellijke woon- en werkomgeving is essentieel voor het welzijn en de gezondheid van iedere mens. Het zorgt voor rust, zuivere lucht, optimisme en meer sociale interactie. Het groene karakter vormt een basiscriterium dat mensen hanteren om te kiezen voor een bepaalde woon- of werkomgeving. Een straat is zo’n plek die vaak ‘ten onrechte’ gereduceerd wordt tot asfalt, stenen, auto’s en gevels. De gemeente Hemiksem beseft dat hier heel wat mogelijkheden liggen en wil investeren in zoveel mogelijk ‘Groene Straten’ op haar grondgebied. Dit om de leefbaarheid te verhogen, de betrokkenheid van bewoners bij hun straat te vergroten en onderlinge sociale contacten aan te moedigen. Indien dit project positief geëvalueerd wordt, krijgen ook andere gemeenten de kans om hun woonwijken op te fleuren met ‘Groene Straten’. MEER INFO veerle@rlrl.be, - 01528 18 20
6
Poelparty 16/05
Heidefeesten 28/08
Poelen zijn waardevolle minibiotopen en plekjes waar je heerlijk bij kan wegdromen. Benieuwd welke dieren er allemaal in en rond een poel wonen, waarvoor poelen vroeger werden gebruikt en waarom ze vandaag nog steeds erg relevant zijn? Op 16 mei kom je tijdens de feestelijke opening van poel de Elzen in Kessel alles te weten over deze veelzijdige waterbiotoop. Wist je trouwens dat je met heel wat water- en oeverplanten originele gerechten en lekkere drankjes kan bereiden? De proefsessie krijg je er gratis bij!
Op zondag 28 augustus zijn jullie allemaal welkom op de Heidefeesten in de Kesselse Heide. Wij zijn er zeker van dat dit de ideale gezinshappening is om jouw zomer feestelijk en kleurrijk af te sluiten en tegelijkertijd in alle rust te genieten van de fauna en de flora die elkaar hier in dit prachtige landschap ontmoeten. Ook het erfgoed en de lokale geschiedenis van dit unieke domein worden op originele wijze in the picture gezet! Gedurende de hele dag kan je er genieten van geleide wandelingen, animatie, akoestische livemuziek, een heideterras met lekkere streekbiertjes en verfrissende ijsjes.
Heb je een poel die aan herstel toe is of zie je een natuurlijke poel op jouw eigendom wel zitten? Neem dan contact op met elly@rlrl.be -015 28 18 28
MEER INFO bart@rlrl.be, -015 28 18 22
7
Activiteitenkalender 15/05
Fortengordel 2016: Herover de forten
16/05
Feestelijke opening poel de Elzen Natuurpunt
22/05
Het Niels Broek viert Natuurpunt Rupelstreek
28/05
Infomoment Natuur in en rond Mechelen
7u30-9u30 wandeling vroege vogels 10u-12u wandeling voorjaarsbloeiers 14u-16u landschapswandeling Afspraakplaats Broeklei, Niel 10u-12u congrescentrum Lamot Van Beethovenstraat 8/10, Mechelen
29/05
Feestelijke opening gemeenteboomgaard Heist-op-den-Berg
14u -17u terrein achter de woning Hoge Brugstraat nr. 14, Heist-op-den-Berg
4/06
Bioplanet: markt duurzame producten en streekbeleving Feest van de Bruine Vuurvlinder
10u-18u Parking Bioplanet, Battelsesteenweg 68, Mechelen 13u30-18u Natuurgebied Balenberg Balenbergstraatje, Tremelo 10u-17u trajectplannetje zie website www.rlrl.be 14u vanaf parking Jutse Plassen Putsesteenweg, Koningshooikt 11u ‘Op het veld’, Steynenhofweg 7a, Bevel 11u-18u Provinciaal domein Kesselse Heide Vaerestraat 4, Nijlen
5/06 5/06 11/06 3/07 28/08 COLOFON Deze landschapskrant is een uitgave van Regionaal Landschap Rivierenland vzw CONTACTADRES Hallestraat 6 2800 Mechelen tel. 015 21 98 53 info@rlrl.be www.rlrl.be Ontdek ons op Facebook via www.facebook.com/rivierenland
Open Boomgaardendag Berlaar Natuurpunt Grote Nete Wandeling Stombaarshoekpad werkgroep Trage Wegen Koningshooikt Hoevefeesten Kessel Landelijke gilde Bevel - Kessel Heidefeesten
verschillende locaties provincie Antwerpen www.heroverdeforten.be 14u Inhuldiging poel ter plekke, receptie Barthoeve, Bartstraat 36, Kessel
Landschapsquiz Op zondag 15 mei vindt de Fortengordel 2016 plaats. Herover jij onderstaande forten door ons te vertellen welke Rivierenlandgemeenten ze bewaken? Je kan kiezen uit volgende (deel)gemeenten: Sint-Katelijne-Waver, Willebroek (Breendonk), Lier, Kessel, Walem, Duffel.
VERANTWOORDELIJKE UITGEVER Ankatrien Boulanger, Coördinator RLRL vzw REDACTIE Regionaal Landschap Rivierenland vzw FOTO’S Yves Adams, Mie De Backer, team RLRL, Fons Van Den Heuvel, Louis Schoeters, , Daniel Vanden Broeck, Joke Maes, Jeremy Early VORMGEVING Regionaal Landschap Rivierenland DRUK Dessain NV Dankzij de financiele steun van Agentschap voor Natuur en Bos, Agentschap Onroerend Erfgoed, Provincie Antwerpen, Stad Mechelen, Stad Lier, gemeenten Niel, Boom, Rumst, Willebroek, Sint-Katelijne-Waver, Bonheiden, Berlaar, Nijlen, Heist-op-den-Berg, Duffel, Schelle en Hemiksem
1
3
4 5 6 Prijs: Een prachtige pluche zwaluw Schiftingsvraag: Als je weet dat er in Rivierenland ondertussen 49 poelen werden gegraven of hersteld, hoeveel zouden dat er dan zijn in alle regionale landschappen samen? Voornaam: Naam: Adres: Postnummer:
Deze krant werd gedrukt met bio-inkt op gerecycleerd papier.
2
Stuur deze strook vóór 31 augustus 2016 naar: Regionaal Landschap Rivierenland vzw, Hallstraat 6, 2800 Mechelen of mail je antwoorden naar: info@rlrl.be
Gemeente: Telefoonnummer: E-mail:
Winnaars voorbije landschapsquiz: Myriam Van Immerseel, Myriam Steenkiste & Agnes Verschueren