"Don't go off grid, Own the grid!"

30

INNOVATIE & INSPIRATIE

Slimbouwen

Tiny House in de Stad

“Don’t go off grid, Own the grid!”

Een eigen betaalbaar woonideaal op een lapje grond voor starters in de stad! Zou een verdere ontwikkeling van de tiny house beweging een deel van de aanbodkrapte kunnen oplossen? In deze aflevering een interview met Reinoud Boland, die er met zijn waterland-huisje al vroeg bij was en intussen met zijn ideeën een stedenbouwkundige vertaalslag heeft gemaakt.

Waaruit is het idee geboren om iets met tiny houses te doen?

Toen ik 4 jaar geleden het initiatief nam tot het bouwen van waterland-huisje (red: zie foto) was dat omdat ik wilde weten of zo’n klein huisje werkelijk als woning zou kunnen dienen. Ik had gelezen over de de tiny house beweging in de VS. Die beweging gaat in feite over over ‘less is more’. Door kleiner te bouwen blijft er meer ruimte, tijd en energie en geld over voor zaken die er werkelijk toe doen. Een klein huis verbruikt minder grondstoffen en energie dan een groot huis. Daar hoef je niet aan te rekenen. Op internet zag ik het één na het andere prachtige voorbeeld voorbijkomen. Omdat de virtuele wereld goed in staat is alleen de goede kanten van een object te belichten vroeg ik me af hoe een tiny house in werkelijkheid zou voelen. De enige manier om daar achter te komen is dan door er een te bouwen.

Maar je kunt toch niet zomaar op elke plek bouwen?

De gelegenheid deed zich voor toen woningbouwvereniging Trudo in 2014 een stuk grond op Strijp-S in Eindhoven ter beschikking stelde onder de noemer Plugin-City. Het idee was dat hier ver

Het Waterland huisje. Van links naar rechts Teun de Bok (omgevings technoloog), Reinoud Boland (ontwerper) en Peer van Ling (architect)

schillende initiatieven een plek zouden kunnen krijgen en zo als het ware zouden kunnen ‘in pluggen’ in de stad.

Het stuk grond op het voormalige industrie terrein van Philips was onbebouwd gebleven omdat het daar geplande project, door de financiële crisis niet was door gegaan. Voor Plugin-City werd de strook vervuilde grond opgehoogd met puin en min of meer verkaveld. Bij ieder kavel was een

aansluitpunt voor stroom water en riool gemaakt. Het stuk grond werd doorsneden door een pad van Stelcon platen.

En toen een idee ontwikkelen en realiseren?

In deze betonnen omgeving stelde ik mijn droombeeld voor. Een houten huisje met een puntdak en raampjes met roede verdeling en een veranda.

Een groter contrast was bijna niet denkbaar. Toch werd het idee enthousiast onthaald.

Deed je dat alleen?

Nee hoor, samen met Peer van Ling (architect) en Teun de Bok (omgevings technoloog) heb ik het huisje vervolgens verder uitgewerkt en met de hulp van Rijk Blok (constructeur) en HoutStaal (aannemer die het casco gebouwd heeft) gerealiseerd. Afbouwen deden we vervolgens met de hulp van nog meer

vrienden zelf in een voormalige werkplaats op het NRE terrein (Red: NRE = Nutsbedrijven Regio Eindhoven).

Hoe wordt het huisje gebruikt?

Om waterland-huisje uit te testen en enigszins terug te verdienen was het idee om het te verhuren als bed & breakfast. Dit doen we dan ook sinds 2015 met veel succes. De gebruikers van het huisje geven ons feedback waarmee we een volgende verbeterde versie willen bouwen. Deze versie moest zo had ik oorspronkelijk bedacht bij voorkeur Off Grid zijn.

Waarom off grid?

Off Grid is een ultiem doel van veel tiny house bewoners. Het klinkt als de totale vrijheid. Los van het systeem en milieubewust. De teleurstelling was vaak van de gezichten van bezoekers te lezen als ik moest bekennen dat dat bij waterland-huisje niet zo was. Maar ik ben ook over ‘off grid’ gaan nadenken. Is het bijvoorbeeld wel zo milieuvriendelijk?

Het is toch altijd beter om tekorten te kunnen aanvullen en overschotten te kunnen delen. Een goede infrastructuur is daarvoor juist noodzakelijk.

Off Grid past bij het idee van een

31

INNOVATIE & INSPIRATIE een warmtenet en regenwaterleiding, een elektriciteitsnet van 12V, 24 V of gelijkstroom. Voorverwarmde of gekoelde ventilatielucht. Buizenpost en wie weet wat nog meer. In plaats van slechts gebruiker worden bewoners nu ook weer eigenaar van het grid. Vandaar de slogan: “Don’t go off grid, own the grid”.

Het subgrid van een bewonersgroep is vervolgens aangesloten op het stedelijk grid. Hierdoor kan bijvoorbeeld teveel geproduceerde stroom terug geleverd worden en tekorten aangevuld. Ook kan het rioolwater op het terrein gezuiverd worden en een overschot worden geloosd op het stadsriool.

huisje in de vrije natuur. Ik vind dat een contradictie. Een klein huisje dat toch veel ruimte inneemt omdat het niets in zijn buurt verdraagt. In de VS is met 33 personen/km² de ruimte ook nog niet zo schaars als in Nederland met 411 personen/km².

Ook leidt een huisje ver weg van werk, school en winkels automatisch tot veel reiskilometers.

Dat pleit dus voor een tiny house vertaling in een stedelijke omgeving?

Niets is wat dat betreft zo efficiënt als de stad, alleen de manier waarop die is vormgegeven spreekt niet iedereen aan. Steden worden gebouwd volgens de wetten van de markt. Projectontwikkelaars bouwen waar de meeste vraag is en op een manier waarop ze er het meeste aan verdienen. Dit leidt tot eenvormigheid. Tiny Houses in steden zouden dit kunnen openbreken. Omdat kleine huisjes door bewoners zelf ont-



Het verhoogde pad in aanbouw

opgevuld met aarde waarin infrastructuur gelegd kan worden en waarop de verplaatsbare huisjes aangesloten kunnen worden. Door het omhoog brengen hoefden we de grond niet te beroeren en kon deze blijven liggen.

Door de infra structuur in het pad te

Zit het unieke van je idee nu in het grid of toch ook in de huisjes?

Een bijkomend voordeel is de flexibiliteit. Huisjes kunnen verplaatst, gekoppeld of gestapeld worden. Het biedt de mogelijkheid om klein te beginnen en te groeien. De constructie van het pad maakt dat iedereen het kan bouwen en dat het na afloop weer gemakkelijk verwijderd kan worden.

De voor auto’s begaanbare weg is vervangen door een voetpad. Het verhoogde pad verbindt de huisjes en brengt daardoor structuur aan. Het geeft een gevoel van veiligheid omdat de huisjes hoger staan dan het maaiveld en alleen toegankelijk zijn via het pad.

Normaal gesproken is er een scheiding tussen openbaar (weg) en privé (huis en tuin) en hier is er openbaar (voetpad) privé (huis) en ‘van niemand’ (natuur).

(Red: Zie tekening)

Tot slot

 Het plan Fase 4 op het Eindhovense NRE terrein wikkeld worden, onttrekken ze zich aan de wetten van de markt. Een bewoner bouwt voor zich zelf dat wat hij of zij nodig heeft.

Is dat individuele wel efficiënt en duurzaam?

Eigenlijk géén efficiënte manier van bouwen met al die buitengevels en extra details inderdaad maar vergeleken met een ééngezinswoning bewoond door één persoon is dit vele malen efficiënter als we het hebben over grondstoffen en energie gebruik. Het is een alternatief voor microappartementen waarmee op dit moment veel steden volgebouwd worden. Je zou het dus ook kunnen zien als een villawijk voor één persoonshuishoudens.

leggen ligt deze veilig en vorstvrij. Het pad kan naarmate zich meer huisjes aansluiten in verschillende richtingen uitbreiden waardoor het organisch kan groeien. Vooralsnog is het een plan (Red: zie tekening).

Vormt het grid idee de doorbraak om Tiny houses in steden te realiseren?

Er ontstaat op deze manier een tussenvorm die robuuster is en het daarom eenvoudiger maakt om te experimenteren. Deze kan leiden tot nieuwe uitbreidingen of wijzigingen van het grid. Zo zou het uitgebreid kunnen worden met

Dat het grid wel cruciaal is in het stedelijk vertalen van Tiny house en ook onwennig voor de bestaande wereld blijkt uit het feit dat Reinoud Boland onlangs zijn waterland-huisje moest verplaatsen. Op een nieuwe plek (voor diegene die het wil bewonderen: achter het ‘glasgebouw’) bleek aansluiten lastig en buitenproportioneel kostbaar. De tijdelijke oplossing bestaat nu uit water en stroom vanuit een naastgelegen gebouw en een zelf gegraven aansluiting op het riool.

Natuurlijk is anarchie onder de grond niet wenselijk en er is onderhoud nodig en dat kost natuurlijk geld. In feite loopt hier de vernieuwing tegen het bestaande systeem aan. Allemaal onderdeel van de zoektocht die ongetwijfeld wordt voortgezet.

Voor wie het zelf wil ervaren: www. waterland-huisje.nl

Bespottelijk We worstelen nu reeds enorm met ‘van het gas los’ en de overgang naar wind- en zonne-energie. Er wordt grootschalig tegengestribbeld. Hoe houden panelen hun rendement? Hoe lang gaan ze mee? Wil de brandweer bij een brand wel blussen?

Vormen de panelen zelf geen brandgevaar?

Verdien ik het wel terug? Gaat er bij de productie niet meer energie in dan er ooit uit komt? En hoe moet dat met die grote turbines in het landschap? Horizonvervuiling toch?

Wist u dat de eerste taxi’s in Amsterdam in 1905 elektrisch werden aangedreven? Om een of andere reden, hebben we toen al snel toch voor brandstof gekozen als energiebron. Maar we hadden dus ook zomaar voor elektrische energie kunnen kiezen!

Wie weet hadden wij daarmee ons land dermate geëlektrificeerd dat we logischerwijze ook elektrisch waren gaan verwarmen en koken. Niet zo’n merkwaardige gedachte.

In veel landen is ook vandaag elektrisch verwarmen de standaard. Wellicht was een negatief bijeffect geweest dat we een fors aandeel nucleaire energie zouden consumeren. Maar het is ook waarschijnlijk dat duurzame bronnen als wind en zon zich veel eerder en sneller zouden hebben ontwikkeld.

Draai het eens om: Stel je voor dat we in Nederland al meer dan 100 jaar all-electric zouden zijn. Dat we goed op weg zouden zijn om nucleair te vervangen door wind en zon. En stel dat er dan iemand zou opstaan met het idee om gas aan te gaan boren omdat je daarmee verwarmingen kunt voeden en omdat je daarmee ook auto’s kunt laten rijden. We zouden dat een bespottelijk idee vinden. Hoe haal je het in je hoofd om een hoog explosief mengsel naar boven te halen en te vervoeren naar grootschalig te bouwen tankstations om de nieuwe brandstof te verdelen, terwijl we nu onze auto’s bij elke lantaarnpaal kunnen opladen. Hoe zit het met omwonenden en hoe transporteer je dat gevaarlijk spul? En hebben we dan allemaal een tank super brandbaar materiaal aan boord? En hoe lang gaat zo’n verbrandingsmotor dan wel mee? En waar verberg je zo’n motor met tank en wat doen we met stinkende uitlaatgassen en al dat onderhoud? En hoe doen we dat thuis? Met een ketel en een netwerk van buizen door het land? Hou op, dat is toch super gevaarlijk? En hoe zit het met de bodem? Je kunt toch niet iets uit de bodem halen en dan denken dat dat niet ooit gaat verzakken? En de kosten? Wie betaalt die hobby eigenlijk?

De belastingbetaler natuurlijk.

Nogmaals, een werkelijk bespottelijk idee.

Jos Lichtenberg is emeritus Hoogleraar Productontwikkeling. Hij richt zich onder andere via Off Road Innovations, SlimGebouwd en STIB.2030 (www.offroadinnovations.nl) op het toekomstbestendig maken van bedrijven en gebouwen.

Hoe kom je daar nu verder mee?

Omdat we waterland-huisje afbouwden op het NRE terrein werden we door de gemeente als gebruikers uitgenodigd mee te denken over de tijdelijke invulling van Fase 4 van de ontwikkeling van het terrein. Fase 4 bestond uit een groot parkeer terrein met, net als het NRE terrein, vervuilde grond.

De combinatie van de verschillende elementen Tiny House, vervuilde grond, tijdelijkheid, Nutsbedrijven, leidde als het ware automatisch naar het voorstel ‘NRE-onderstroom’.

Het plan bestaat uit een verhoogd pad bestaande uit gestapelde stoeptegels

COLUMN



NRE onderstroom: een organisch groeiend subgrid waarop individuele initiatieven in Slimbouwen stijl kunnen aanstekkeren