Economics Quarterly 2014b. by REM DESIGN DIGITAL PUBLICATIONS

Alpha e-Banking Επιχειρήσεων

Economics

Ολοκληρωμένες λύσεις ηλεκτρονικής τραπεζικής.

Quarterly

4ΜΗΝΙΑΙΑ ΕΚΔΟΣΗ • ΤΕΥΧΟΣ 2014B

ΕΠΙΛΟΓΗ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ & ΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

Alpha Mass Payments

Τώρα, μπορείτε να κάνετε πιο απλά και πιο γρήγορα τις μαζικές πληρωμές και εισπράξεις της επιχειρήσεώς σας. Η Alpha Bank στηρίζει και διευκολύνει τη σύγχρονη επιχειρηματικότητα με την υπηρεσία μαζικών πληρωμών και εισπράξεων Alpha Mass Payments. Πρόκειται για μία σύγχρονη ηλεκτρονική πλατφόρμα που σας επιτρέπει να πραγματοποιείτε, με μία μόνο κίνηση και με ασφάλεια, τις συναλλαγές της επιχειρήσεώς σας όπως μισθοδοσίες, πληρωμές προμηθευτών κ.ά. κερδίζοντας χρόνο και μειώνοντας το κόστος. Αναβαθμίστε την επιχείρησή σας με Alpha Mass Payments.

E CO N O M I C S Q UA R T E R LY

•

Τ Ε ΥΧΟ Σ 2 0 1 4 Β

ΠΑΝΟΡΑΜΑ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ

Καλειδοσκόπιο της Ελληνικής Οικονομίας

Alpha e-Banking Eπιχειρήσεων. Σύγχρονες λύσεις για σύγχρονες επιχειρήσεις.

ΑΠΟΨΕΙΣ

Περισσότερες πληροφορίες στο www.alpha.gr/mass-payments

Alpha Web Banking

Alpha Mass Payments

Alpha e-Commerce

Alpha Web International Trade

Μ. Μπλέτσας • Α. Κρητικός Μ. Χαλιάσος • Γ. Μέργος • Γ. Γραμματίδης Ν. Βέττας • Μ. Βασιλειάδης • Γρ. Παύλου Α. Συγγρός • Δ. Λακασάς • Α. Σαββάκης Ε. Δοντάς • Κ. Ευριπίδης • Κ. Μποτόπουλος Μ. Μασουράκης • Η. Λεκκός • Πλ. Μονοκρούσος Χρ. Σακελλαρίδη • Α. Κωτσιόπουλος Ν. Κόνσολας • Ν. Τεσσαρομάτης Γ. Στεφανάκης • Ρ. Φακιολάς

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Economics Quarterly | Ιούνιος 2014

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

»» ΣΕΛ. 12

Ε Π Ι Κ Α Ι Ρ Ο Τ Η ΤΑ

»» ΣΕΛ. 34

ΚΑΛΕΙΔΟΣΚΟΠΙΟ

»» ΣΕΛ. 50

Π Α Ν Ο ΡΑ Μ Α

»» ΣΕΛ. 54

Π Α Ν Ο ΡΑ Μ Α

EQ MAGAZINE ιουνιοσ 2014

08 EDITORIAL 10 ΕΠΙΚΑΙΡΟΤΗΤΑ ΕΛΛΑΔΑ – Στόχοι και πολιτική // ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΕΛΛΑΔΑ – Υπερφορολόγηση // ΕΥΡΩΖΩΝΗ – Andante moderato // ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ – Hard και soft skills για τους νέους.

Ο Λ Α ΝΑ Π Α ΡΑ Μ ΕΙ ΝΟΥ Ν Ι ΔΙ Α Τα λόγια του Giuseppe Tomasi di Lampedusa στον Γατόπαρδο περιγράφουν µε τον καλύτερο τρόπο τη στροφή της κεντρικής τράπεζας της ευρωζώνης.

Από το Επιτελείο του EQ

54 Η Κ Ο Ι ΝΩ ΝΙ Α Μ ΕΤΑ Τ Η Ν Κ Ρ Ι ΣΗ

19 Κ Α Λ Ε Ι Δ Ο Σ Κ Ο Π Ι Ο ΣΤΗΝ Ε ΛΛ ΗΝ Ι ΚΗ ΟΙ ΚΟΝ ΟΜ ΙΑ

Οι επιπτώσεις στην εισοδηματική ανισότητα και την κοινωνική συνοχή αποτελούν παράγοντες προβληματισμού σε όλες τις ανεπτυγμένες χώρες.

Από το Επιτελείο του EQ

58 Η Π Α Γ Κ Ο ΣΜ Ι Α Ο Ι Κ Ο ΝΟ Μ Ι Α ΣΕ Μ ΙΑ Μ ΑΤ Ι Α

20 ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ - Στο μεταίχμιο για την Οι αριθμοί που δίνουν το στίγμα των εξελίξεων. ανάκαμψη 24 ΔΗΜΟΣΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ - Με στόχο τα 6 0 Π Ρ Ο Ο Π Τ Ι Κ ΕΣ Κ Α Ι ΧΩ Ρ ΕΣ πλεονάσματα Γερμανία - Το γερμανικό θαύμα και πώς επιτεύχθηκε // 28 ΠΑΡΑΓΩΓΗ - Ορόσημο το 2014 Γαλλία - Φορολογικές ελαφρύνσεις για την ανάκαμψη // Ιταλία - Στο 10% οι απώλειες από την κρίση // 30 ΔΑΠΑΝΗ - Επενδύσεις για την Ισπανία - Αγοράστε ισπανικά προϊόντα ! // Βρετανία ανάκαμψη Με τις καλύτερες επιδόσεις // ΗΠΑ - Με τα καλύτερα 34 ΧΡΗΜΑ, ΤΡΑΠΕΖΕΣ ΚΑΙ ΑΓΟΡΕΣ - Χαμηλή αντανακλαστικά στην κρίση // Κίνα - Πώς επιτυγχάνεται η επανεξισορρόπηση; // Ιαπωνία - Καταφύγιο ασφάλειας –αλλά σταθερή– πτήση παντός καιρού // Ρωσία - Ανθεκτική σε κυρώσεις. 38 ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ - Πλεόνασμα για 71 Α Π Ο Ψ Ε Ι Σ πρώτη φορά 72 Εμπι σ το σ ύν η γι α την αν άπτυξη 42 ΘΕΣΜΟΙ - Οι βάσεις για το μέλλον 45 Π Α Ν Ο Ρ Α Μ Α Τ Ο Υ Κ Ο Σ Μ Ο Υ Από το Επιτελείο του EQ

46 ΜΕ ΤΑ ΤΙ Σ ΤΡΑΠ ΕΖ ΕΣ, ΤΙ; Ένας άλλος παράγοντας κινδύνου αναδύεται, παραγνωρισμένος στην προσπάθεια αντιμετώπισης της κρίσης χρέους, η αδυναμία της εσωτερικής ζήτησης.

50 ΟΛΑ ΠΡΕ ΠΕΙ ΝΑ ΑΛΛΑΞΟΥΝ, Ω ΣΤ Ε Economics Quarterly | Ιούνιος 2014

Το πρόβλημα για την Ελλάδα σήμερα εντοπίζεται στη δημιουργία θεσμών αλλά και τη διασφάλιση της εύρυθμης λειτουργίας των υπαρχόντων. Από τον Μιχάλη Μπλέτσα, Research Scientist / Director of Computing, MIT Media Lab

76 Η Ελλάδα χ ρει άζ εται μι α σ υνε κτ ική πο λι τι κ ή κ αι ν ο το μί ας Η Ελλάδα μπορει να γίνει κόμβος καινοτομίας ωστε να βρει τον δρόμο προς τη βιώσιμη ανάπτυξη. Από τον Αλέξανδρο Κρητικό, Διευθυντή Ερευνών του

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Economics Quarterly | Ιούνιος 2014

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Ινστιτούτου DIW του Βερολίνου, Καθηγητή στο Πανεπιστήμιο του Πότσνταμ.

80 Κ ρίση , Ε μπι σ τ οσ ύνη και Μεγέθυ ν σ η Η δημοσιονομική κρίση εξελίχθηκε σε κρίση εμπιστοσύνης Βορρά – Νότου. Και στον Νότο σε κρίση εμπιστοσύνης των πολιτών στις προοπτικές τους. Από τον Μιχάλη Χαλιάσο, Καθηγητή, διευθυντή του Center for Financial Studies, Πανεπιστήμιο Γκαίτε της Φρανκφούρτης.

84 Η ά νιση πρόοδος τ ων οι κ ονομι κ ώ ν με τα ρρυθ μί σ εων Το δυσβάστακτο διοικητικό βάρος, που ο δημόσιος τομέας δημιουργεί στον ιδιωτικό, αποτελεί το μεγαλύτερο εμπόδιο στην ανάπτυξη. Από τον Γεώργιο Μέργο, Καθηγητή Οικονομικών Επιστημών, Πανεπιστήμιο Αθηνών.

88 Α ΝΑ ΓΚ Η Γ ΙΑ ΜΙΑ ΝΕΑ ΣΧΕΣΗ Π Ο Λ Ι Τ Η Κ Α Ι Κ ΡΑΤΟΥΣ Πρέπει να δημιουργήσουμε έναν Κώδικα Δεοντολογίας για όλους τους κρατικούς λειτουργούς, από τον Πρωθυπουργό και κάτω. Από τον Γιάννο Γραμματίδη, πρόεδρο του Ινστιτούτου Οικονομικής Πολιτικής & Δημόσιας Διακυβέρνησης του Ελληνοαμερικανικού Εμπορικού Επιμελητηρίου.

90 Η δυνα μική σ τ ο Εμπορ ι κ ό Ισ οζύγι ο κα ι ο ι συνθήκ ες γι α εξ ωσ τ ρ εφές α ν α π τυξιακό πρότ υπο η μείωση των εισαγωγών παραγωγικών συντελεστών υπονομεύει τη βελτίωση των προοπτικών της ελληνικής οικονομίας. Από τους Νικόλαο Βέττα, Καθηγητή Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών και γενικό διευθυντή ΙΟΒΕ, Μιχάλη Βασιλειάδη, υπεύθυνο Τμήματος Μακροοικονομικής Ανάλυσης ΙΟΒΕ και Γρηγόρη Παύλου, ερευνητικό συνεργάτη ΙΟΒΕ.

94 Οι π ρο κλ ήσ ει ς και τ ο σ τ οί χημα γι α μια βιώ σιμη ανάπτ υξ η Η Ελλάδα δημιουργεί θετικό περιβάλλον που καθιστά τη χώρα ενδιαφέροντα επενδυτικό προορισμό. Από τον Αριστομένη (Άρι) Μ. Συγγρό, πρόεδρο του Enterprise Greece -Invest & Trade.

Economics Quarterly | Ιούνιος 2014

98 Έμφ ασ η σ την εξ αγω γι κ ή βι ο μηχ αν ί α Η Ελλάδα δεν μπορεί να στηρίζεται μόνο στον τουρισμό και τη ναυτιλία, πρέπει να δώσει έμφαση στη βιομηχανία. Από τον Δημήτρη Λακασά, πρόεδρο του Συνδέσμου Εξαγωγέων Βορείου Ελλάδος.

100 Π ρο ϋπο θ έσ ει ς γι α σ ύγχ ρο ν η κα ι δι εθ ν ώ ς αν ταγω ν ι σ τι κ ή βι ο μη χ α νία Χρειαζόμαστε ένα γνωμοδοτικό όργανο για κάθε θέμα σχετικό με τη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας. Από τον Αθανάσιο Σαββάκη, πρόεδρο του Συνδέσμου Βιομηχανιών Βορείου Ελλάδος.

104 Ι σ χ υρή βι ο μηχ αν ί α γι α ι σ χ υ ρή οικονομία αν δεν ληφθούν άμεσα μέτρα, η έκφραση «δεν παράγουμε τίποτα» θα γίνει πραγματικότητα. Από τον Ευριπίδη Δοντά, πρόεδρο του Συνδέσμου Βιομηχανιών Θεσσαλίας και Κεντρικής Ελλάδος.

108 Π ρέπει πρώ τα ν α γί ν ο υμ ε μ ι α παραγω γι κ ή ο ι κ ο ν ο μί α Πρέπει να μετατρέψουμε τη θεωρία σε στήριξη των επιχειρήσεων που μπορούν να δημιουργήσουν προστιθέμενη αξία και θέσεις εργασίας. Από τον Κωνσταντίνο Ευριπίδη, πρόεδρο Λέσχης Επιχειρηματικότητας, διευθύνοντα σύμβουλο GENESIS Pharma.

Εκδότης:Ευαγγελία Παπαϊωάννου ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ: economicsquarterly@remdesign.gr,

Tηλ. 210 7212 256 Ιδιοκτησία: REM DESIGN - DIGITAL & PRINT COMMUNICATION

Στεφάνου Δέλτα 12Α, 152 37 Αθήνα, i n f o @ r e m d e s i g n . g r Απαγορεύεται η αναδημοσίευση, αναπαραγωγή, ολική, μερική ή περιληπτική, κατά παράφραση ή διασκευή απόδοση του περιεχομένου του εντύπου με οποιονδήποτε τρόπο, μηχανικό, ηλεκτρονικό, φωτοτυπικό, ηχογράφησης ή άλλον, χωρίς πρoηγούμενη γραπτή άδεια του εκδότη. Νόμος 2121/1993 και κανόνες Διεθνούς Δικαίου που ισχύουν στην Ελλάδα.

Η έκδοση κυκλοφορεί ελεύθερα σε μη έντυπη (ψηφιακή) μορφή.

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

112 Οικο νο μία, κ εφαλαι αγορά κ αι ό ρο ι α ν ά κα μψης Αν το πολιτικό και οικονομικό σύστημα σταθούν στο ύψος της συλλογικής προσπάθειας, τότε η σταδιακή βελτίωση δεν θα είναι πρόβλεψη, αλλά νομοτέλεια. Από τον Κώστα Μποτόπουλο, πρόεδρο της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς.

114 Προ ο π τικ ές και Π ροκλήσ ει ς Ο μόνος τρόπος για επιστροφή στην ευημερία είναι η αποδόμηση του πλέγματος προστασίας της επιχειρηματικότητας από τον ανταγωνισμό. Από τον Μιχάλη Μασουράκη, Ανώτερο Διευθυντή Οικονομικών Μελετών, Alpha Bank.

116 Προ τερα ιότ ητ ες γι α τ ην ανάπ τυξ η κα ι τη ν απασ χόλησ η Έστω και καθυστερημένα η τρόικα και η ελληνική πλευρά υιοθετούν ρεαλιστική προσέγγιση στο θέμα της ανάπτυξης. Από τον Ηλία Λεκκό, Chief Economist, Τράπεζα Πειραιώς.

118 Πρω το γ ε νές πλεόνασ μα: Π όσ ο συν έ βα λ λε σ τ η βι ωσ ι μότ ητ α το υ δη μό σιο υ χρ έους η κατά το ήμισυ ή η μη υλοποίηση του προγράμματος δημοσιονομικής προσαρμογής θα οδηγούσε το τεράστιο δημόσιο χρέος σε εκρηκτικά επίπεδα. Από τον Πλάτωνα Μονοκρούσο, Επικεφαλής Διεύθυνσης Τρέχουσας Οικονομικής Ανάλυσης & Έρευνας Διεθνών Κεφαλαιαγορών, Eurobank.

120 Ε ξω στρέ φει α: Ό ραμα κ αι Πρα γ μα τι κ ότ ητ α Μένουν ακόμα πολλά να γίνουν στη μεγάλη προσπάθεια της χώρας για εξωστρέφεια. Από τη Χριστίνα Σακελλαρίδη, πρόεδρο του Πανελλήνιου Συνδέσμου Εξαγωγέων.

124 Σ τή ριγ μα σ τ ην εξ ωσ τ ρέφει α Ο ΟΑΕΠ συμβάλλει έτσι καθοριστικά στο να βγει το συντομότερο η χώρα από την οικονομική κρίση.

Από τον Άγγελο Κωτσιόπουλο, Γενικό Διευθυντή Οργανισμού Ασφάλισης Εξαγωγικών Πιστώσεων.

126 Η Π ερι φ ερει ακ ή δι άσ τασ η τη ς ο ι κ ο ν ο μ ι κ ής κ ρί σ ης τα περιφερειακά προγράμματα αποτελούν «έγγραφα εφαρμογής» της περιφερειακής πολιτικής της ΕΕ. Από τον καθηγητή Νίκο Κόνσολα, επίτιμο πρόεδρο του Ινστιτούτου Περιφερειακής Ανάπτυξης.

130 Κ αι ν ο το μί ες μετά τη χ ρηματο πι σ τω τι κ ή κ ρί σ η Η εμπειρία της κρίσης έφερε αλλαγές στη διαχείριση χαρτοφυλακίων. Από τον Νικόλαο Τεσσαρομάτη, καθηγητή Χρηματοοικονομικής, EDHEC Business School and EDHEC Risk Institute.

134 Ο ι πραγματι κ ο ί υπό λο γο ι το υ ελλην ι κ ο ύ P S Ι Οι ΕΕ και ΕΚΤ, με τη συμπεριφορά τους υπέθαλψαν την εξακολουθητική ελληνική παρανομία. Από τον Γεώργιο Κ. Στεφανάκη, δικηγόρο.

138 Θ α πετύ χ ο υ μ ε αν άπτυξ η μ ε σ ημ αν τι κ ή μ εί ω σ η της αν εργ ία ς ; Οι επώδυνες μεταρρυθμίσεις δρομολογούν τις συνθήκες για καλύτερη πορεία στο μέλλον. Από τον Ροσέτο Φακιολά, ομότιμο καθηγητή του ΕΜΠ.

141 Μ ε θέα το μ έλλο ν H Τζούλια Φωκά, gi-Cluster Manager και ο Νίκος Βογιατζής, διευθυντής Ανάπτυξης & Τεχνολογίας του Corallia μιλούν για το οικοσύστημα Τεχνολογιών Παιγνίων και Δημιουργικού Περιεχομένου.

143 Στην αι χ μ ή της τεχ ν ο λο γί ας Ο Παναγιώτης Γεωργιάδης, si-Cluster Manager, παρουσιάζει το cluster καινοτομίας που στόχευει να τοποθετήσει την Ελλάδα στον χάρτη των παραγωγών διαστημικων τεχνολογίων και εφαρμογων.

Economics Quarterly | Ιούνιος 2014

Από την έκδοση

Η συνταγ ή για τ η ν Ελλ ά δα

την Ελλάδα οι στόχοι για το έλλειμμα του Δημοσίου, περίπου 1% του αεπ τη διετία 2014-2015 είναι πολύ αυστηρότεροι από ότι της Πορτογαλίας (4% για το 2014 και 2,5% για το 2015), της Ισπανίας (6% περίπου και τα δύο έτη) και της Ιρλανδίας (4,8% και 4,2% αντίστοιχα). Οι αυστηρότεροι στόχοι για την Ελλάδα φυσικά έχουν να κάνουν με το πολύ υψηλότερο δημόσιο χρέος της Ελλάδας (βλ. σελ. 58) και με το ότι, εξ αυτού του λόγου, δεν υπάρχουν πρόθυμοι δανειστές (με εύλογα επιτόκια) για να καλύψουν τα ελλείμματά μας και την αναχρηματοδότηση του χρέους. Νέα ευρωπαϊκά δάνεια θα συνοδεύονταν από νέο Μνημόνιο, κάτι που δύσκολα θα ήταν αποδεκτό. Οι προβλέψεις για το ονομαστικό αεπ (που καθορίζει και τη δυνατότητα αποπληρωμής του χρέους) δείχνουν άνοδο 19% ως το 2018. Αυτό προϋποθέτει ρυθμούς ανάπτυξης της τάξης του 3% από το 2015, πρόβλεψη πιθανώς υπεραισιόδοξη. Πρόσφατα ο επικεφαλής της ΕΚΤ, Μάριο Ντράγκι, περιέγραψε τη συνταγή της επιτυχημένης δημοσιονομικής προσαρμογής ως εξής: Χαμηλότερες δημόσιες δαπάνες, χαμηλότεροι φόροι και υψηλότερες δημόσιες επενδύσεις. Σε όποια χώρα αυτά δεν ισχύουν, η δημοσιονομική προσαρμογή δεν είναι «φιλική» προς την ανάπτυξη. Το πρόγραμμα της τρόικας (που περιλάμβανε και μέλος της ΕΚΤ) για την Ελλάδα περιλάμβανε μόνο το πρώτο, τη μείωση των δαπανών. Το ΔΝΤ από την πλευρά του (επίσης μέλος της τρόικας), για την Ιρλανδία συνιστά να επιβραδυνθεί η δημοσιονομική προσαρμογή (η μείωση των δημοσίων δαπανών) αν η ανάπτυξη αποδειχθεί χαμηλότερη από το 1,7% για το 2014. Να δοθεί έμφαση στη δυναμική της προσαρμογής και όχι στους ονομαστικούς στόχους για το έλλειμμα ώστε να αποφευχθούν πρόσθετα μέτρα που θα επιβάρυναν την οικονομία. Αντίστοιχα στην Ιταλία, που δεν έχει πρόβλημα ελλείμματος αλλά χρέους, τονίζει ότι ένα μικρό πρωτογενές πλεόνασμα στα δημόσια οικονομικά (έναντι πρόβλεψης ελλείμματος 0,7% του αεπ το 2015) είναι επιθυμητό, υπό την προϋπόθεση ότι η ανάπτυξη σταθεροποιείται.

Economics Quarterly | Ιούνιος 2014

Συνεπώς, γίνεται εμφανές ότι η συνταγή για την Ελλάδα δεν έχει περιλάβει το στοιχείο της ανάπτυξης, παρά μόνο στις διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις, τον περιορισμό της αναποτελεσματικής διαχείρισης του χρήματος των φορολογουμένων στο Δημόσιο και την επίσπευση, με τη μορφή προαπαιτούμενων για δόσεις δανείων, ρυθμίσεων που θα έπρεπε προ πολλού να έχει προωθήσει η κυβέρνηση, όπως πχ. σε χωροταξικά θέματα. Σήμερα η εμπιστοσύνη στην οικονομία αποκαθίσταται σταδιακά, που σημαίνει ότι η Ελλάδα πρέπει να διατηρήσει την πορεία μείωσης των ελλειμάτων ώστε να μπορεί να αντλεί χρήμα από τις αγορές. Σε περίοδο μάλιστα που οι σχετικά υψηλές αποδόσεις των ομολόγων του ευρωπαϊκού Νότου προσελκύουν επενδυτές. Στην πραγματική οικονομία όμως υπάρχουν ανοικτά θέματα. Στο ερώτημα κατά πόσο το νέο αναπτυξιακό πρότυπο της ελληνικής οικονομίας θα είναι βιώσιμο από την πλευρά της ζήτησης, δηλαδή κατά πόσο η αύξηση των επενδύσεων και των εξαγωγών θα μπορέσει να αντισταθμίσει το κενό ζήτησης που θα προκύψει από τη μείωση της συμβολής της ιδιωτικής και δημόσιας κατανάλωσης, η απάντηση της Τράπεζας της Ελλάδος είναι θετική. Με την προϋπόθεση όμως της δημιουργίας ενός ευνοϊκού επιχειρηματικού περιβάλλοντος που θα δημιουργήσει έναν ενάρετο κύκλο επενδύσεων και απασχόλησης. Με μικρό γραφειοκρατικό βάρος για τις επιχειρήσεις, με χαμηλότερη φορολογία για επιχειρήσεις και πολίτες αλλά και με αναπροσανατολισμό των δημοσίων δαπανών προς την εκπαίδευση και την κοινωνική προστασία, με βελτίωση της φορολογικής διοίκησης και δράσεις βελτίωσης της ρευστότητας των επιχειρήσεων (σε προβλήματα ρευστότητας οφείλεται εν μέρει και η μείωση των εξαγωγών). Όλα αυτά αποτελούν τις μεγάλες προκλήσεις της χώρας. Για αυτές αλλά και τα μεγάλα θέματα της παγκόσμιας και της ευρωπαϊκής οικονομίας, μιλούν οι διακεκριμένοι αρθρογράφοι της έκδοσης (σελ. 71) αλλά και το Καλειδοσκόπιο της Ελληνικής Οικονομίας (σελ. 19) και το Πανόραμα του Κόσμου (σελ. 45).

Economics Quarterly | Ιούνιος 2014

Ε λ λ ά δ α / / Π ο λ ι τ ι κ ή κ α ι ο ι κ ο ν ο μ ία

Στόχοι και πολιτική Τα αποτελέσματα των πολυδιαφημισμένων ρυθμιστικών παρεμβάσεων και μεταρρυθμίσεων ήταν πενιχρά. Η Ελλάδα υποχώρησε στην 4 η θέση από το τέλος στην κατάταξη ανταγωνιστικότητας του IMD.

ελληνική ολιγωρία είναι λίγο πολύ γνωστή σε όλους. Αντί από την αρχή της κρίσης, το 2010, να λάβουμε τα μέτρα που θα βοηθούσαν την οικονομία, τις επιχειρήσεις και τις εξαγωγές, και τα οποία αφορούσαν κυρίως στη μείωση του διοικητικού βάρους στην οικονομία, εστιάσαμε στα εύκολα, τις οριζόντιες περικοπές δαπανών στο Δημόσιο και τη μείωση των αμοιβών στον ιδιωτικό τομέα, για να καλύψουμε τις απαιτήσεις του δανειακού Μνημονίου με την ΕΕ και το ΔΝΤ. Και σε δευτερεύουσας σημασίας παρεμβάσεις, όπως η απελευθέρωση της αγοράς ταξί, αντί της μείωσης -που έγινε πολύ καθυστερημένα- του διοικητικού βάρους για τις εξαγωγές ή της αντιμετώπισης της πολυνομίας, που κάνει αναποτελεσματική τη δημόσια διοίκηση. Όσον αφορά στις αμοιβές του ιδιωτικού τομέα, αν αφηνόταν η προσαρμογή να γίνει με βάση τις συνθήκες στην αγορά, θα ήταν ομαλότερη και χωρίς τόσο μεγάλες επιπτώσεις στη ζήτηση. Είναι χαρακτηριστική η δήλωση πριν λίγους μήνες του τότε υπουργού Οικονομικών και νυν διοικητή της Τράπεζας της Ελλάδος, Γιάννη Στουρνάρα, ότι οι μισθοί έχουν ενδεχομένως υποχωρήσει περισσότερο από το επιθυμητό. Αυτά ωστόσο ανήκουν στο παρελθόν. Ας δούμε τα αποτελέσματα των πολυδιαφημισμένων ρυθμιστικών παρεμβάσεων και μεταρρυθμίσεων: Σύμφωνα με τον δείκτη ανταγωνιστικότητας του IMD, το 2014 η Ελλάδα υποχώρησε στην 4η θέση από το τέλος μεταξύ 60 χωρών

(υποχώρησε κατά 3 θέσεις). Στις οικονομικές επιδόσεις είναι η τελευταία (υποχώρησε κατά 1 θέση), στην αποτελεσματικότητα της διοίκησης είναι 4η από το τέλος (υποχώρησε 1 θέση) και η θέση της ως προς την επιχειρηματική αποτελεσματικότητα υποχώρησε. Μάλιστα η εικόνα της χώρας στο εξωτερικό (όπως αποτυπώνεται μεταξύ 4,3 χιλ. στελεχών επιχειρήσεων αυτών των χωρών) είναι η χειρότερη πλην της Αργεντινής και της Βενεζουέλας. Αν έλεγε κανείς ότι αυτά δεν έχουν σημασία, θα ήταν λάθος. Μπορεί να υπάρχει ένας βαθμός αυθαιρεσίας στην κατάρτιση των δεικτών, όμως είναι οι δείκτες που παρακολουθούν οι επενδυτές. Και αν αυτοί δεν βελτιωθούν, οι ξένες επενδύσεις που θέλει να προσελκύσει η χώρα θα έχουν ως κύριο στοιχείο τις πολύ χαμηλές αποτιμήσεις των ελληνικών περιουσιακών στοιχείων. Και αυτό δεν είναι εις όφελος της χώρας.

Economics Quarterly | Ιούνιος 2014

Πλέον οι παρεμβάσεις που θα βελτιώσουν αυτούς τους δείκτες θα κρίνουν το μέλλον της χώρας, και όχι δογματικές αντιλήψεις για την αύξηση των δημοσίων εσόδων, όπως πχ η φορολογία των καυσίμων που αντί να φέρει περισσότερα έσοδα έφερε λιγότερα. Όλα αυτά βέβαια προϋποθέτουν πνεύμα συνεννόησης και πολιτικό πολιτισμό που στην Ελλάδα βρίσκεται σε έλλειμμα. Η Πορτογαλία βγήκε από το Μνημόνιο χωρίς να πάρει καν την τελευταία δόση του δανείου που το συνόδευε, αρνήθηκε να ζητήσει παράταση του δανειακού προγράμματος έως ότου εκδοθεί η απόφαση του Συνταγματικού της Δικαστηρίου σχετικά με τη νομιμότητα ορισμένων περικοπών στο Δημόσιο. Όμως εκεί κυβέρνηση και αντιπολίτευση διαπραγματεύτηκαν από κοινού το Μνημόνιο ενώ στην Ελλάδα ανταλλάσσονταν «κομψές» εκφράσεις εκατέρωθεν.

DNA 3 γράµµατα. Όλες οι απαντήσεις.

Economics Quarterly | Ιούνιος 2014

Οικονομία Ελλάδα // Φορολογία

Υπερ φορολόγηση Ελλάδα 2021 kai φόροι Η φορολογική επιβάρυνση της μέσης οικογένειας είναι από τις υψηλότερες στις χώρες ΟΟΣΑ.

ο 2000 στην Ελλάδα, με στοιχεία του ΟΟΣΑ, το μη μισθολογικό κόστος εργασίας (tax wedge), δηλαδή η διαφορά μεταξύ του ποσού με το οποίο επιβαρύνεται ο εργοδότης (ασφαλιστικές εισφορές εργοδότη και εργαζόμενου και φόρος μισθωτών υπηρεσιών) και του ποσού που παίρνει καθαρά ο εργαζόμενος, ως ποσοστό του συνολικού εργασιακού κόστους ήταν 40,7%. Το ποσοστό αυτό ήταν το 3ο υψηλότερο στις χώρες μέλη του μετά τη Γαλλία (41,3%) και τη Σουηδία (44,3%). Στη Γερμανία ήταν 35,3%, στη Βρετανία 27,8%, την Ιρλανδία 15,5% και τις ΗΠΑ 20,6%. Οι αριθμοί αφορούν τη φορολογική μεταχείριση του εισοδήματος από εργασία μιας οικογένειας με 2 παιδιά όπου ο ένας γονέας εργάζεται και αμείβεται με τον

μέσο μισθό, δηλαδή την πλειοψηφία του πληθυσμού. Το 2013 με συνεχή άνοδο το ποσοστό στην Ελλάδα έφτασε το 44,5% και είναι πλέον το υψηλότερο όλων. Στη Γερμανία μειώθηκε στο 33,8%, στην Ιρλανδία στο 6,8% (!), στη Σουηδία στο 37,7% ενώ στη Γαλλία επανήλθε στο αρχικό περίπου επίπεδο (41,6%). Μειώθηκε κατά μια μονάδα στην Ιταλία στο 38,2% και στη Φινλανδία από 40,3% σε 38,1%. Ενδιαφέρον έχει να δούμε τι θα συμβεί με τη μείωση των εργοδοτικών εισφορών κατά 3,9 ποσοστιαίες μονάδες φέτος. Το ποσοστό θα μειωθεί σε 40,6% και θα είναι το 3ο υψηλότερο, μετά το Βέλγιο (41%) και τη Γαλλία και σε σημαντική απόσταση από τις άλλες χώρες όπου στη συντριπτική πλειοψηφία είναι κάτω από το 35%. Ακόμη μεγαλύτερο ενδιαφέρον έχει

Economics Quarterly | Ιούνιος 2014

να δούμε από πού προέρχεται αυτή η υψηλή επιβάρυνση, από τις ασφαλιστικές εισφορές ή από τη φορολογία εισοδήματος. Στην Ελλάδα τα εισοδήματα από μισθωτή εργασία φορολογούνται με συντελεστή 22% ως τις 25 χιλ. ευρώ και από 25 ως 42 χιλ. με 32%. Στη Γερμανία, με αφορολόγητο 8 χιλ. ευρώ ο συντελεστής στο επόμενο κλιμάκιο είναι 14%. Στην Ιρλανδία ως τις 33 χιλ. ευρώ ο συντελεστής είναι 20%. Στην Ολλανδία ως τις 20 χιλ. ευρώ ο συντελεστής είναι 5,9% και στο επόμενο κλιμάκιο ως 33 χιλ. 10,9%. Στη Γαλλία, με αφορολόγητο 6 χιλ. ευρώ, ως τις 11 χιλ. ο συντελεστής είναι 5,5%, 14% ως τις 26 χιλ. και 30% ως τις 70 χιλ. ευρώ. Στη Βρετανία ως τις 32 χιλ. λίρες ο φορολογικός συντελεστής είναι 20% και 40% ως τις 150 χιλ. Στην Ιταλία ο συντελεστής είναι 23% ως 15 χιλ. ευρώ και 27% ως τις 28 χιλ. Είναι λοιπόν σαφές ότι η φορολογία είναι πολύ υψηλότερη στην Ελλάδα και η ελάφρυνση των εργοδοτικών εισφορών δεν αντιμετωπίζει το πρόβλημα. Μπορεί να ανακάμψει η αγορά με τέτοια φορολογία; Η εύλογη απάντηση θα ήταν ότι μια χρεοκοπημένη χώρα αναγκαστικά επιβάλλει υψηλή φορολογία στους πολίτες της. Όμως, όπως τόνισε πρόσφατα ο αντιπρόεδρος της ΕΚΤ,Βίκτορ Κοστάντσιο, (βλ. σελ. 46), οι παράγοντες που σχετίζονται με την εγχώρια ζήτηση είναι πλέον πιο σημαντικοί για την ανάκαμψη από εκείνους που σχετίζονται με τη χρηματοδότηση από τις τράπεζες. Στο κυβερνητικό σχέδιο Ελλάδα 2021, η σταδιακή μείωση των φορολογικών συντελεστών τοποθετείται στο απώτερο μέλλον. Ίσως όμως τότε να είναι αργά.

Η ελληνική οικονομία, σήμερα περισσότερο από ποτέ, έχει ανάγκη από σύγχρονες, εξωστρεφείς επιχειρήσεις, που δρουν δυναμικά στο παγκόσμιο γίγνεσθαι. Οι Έλληνες επιχειρηματίες, διαθέτουν τις ιδέες και το επιχειρηματικό πνεύμα που χρειάζεται, για να επεκταθούν εκτός συνόρων. Για τον ασφαλή όμως « γύρο» στις αγορές του κόσμου, χρειάζονται πολύτιμοι και αξιόπιστοι σύμμαχοι. Ο Οργανισμός Ασφάλισης Εξαγωγικών Πιστώσεων [ΟΑΕΠ] που εποπτεύεται από το Yπουργείο Ανάπτυξης & Ανταγωνιστικότητας είναι ο μόνος ελληνικός ασφαλιστικός οργανισμός, που προσφέρει ασφάλιση σε όλο τον κόσμο, ακόμα και σε χώρες «υψηλού ρίσκου». Καλύπτει τον εμπορικό και πολιτικό κίνδυνο - σε ποσοστό έως 95% - για εξαγωγές, επενδύσεις και εκτέλεση τεχνικών έργων, με ανταγωνιστικό ασφάλιστρο και την εγγύηση του Ελληνικού Δημοσίου. Για αυτό, σχεδιάζοντας τα επόμενα επιχειρηματικά σας σχέδια στο εξωτερικό, επικοινωνήστε με τον ΟΑΕΠ και ενημερωθείτε για τα προγράμματα ασφάλισης που ελαχιστοποιούν το δικό σας ρίσκο.

2310 548718. Economics Quarterly | Ιούνιος 2014

Οικονομία Ευρωζώνη // ΕΚΤ

Andante moderato Η ΕΚΤ παίρνει μέτρα για να αντιμετωπίσει την άμεση απειλή του αποπληθωρισμού, χωρίς όμως – ακόμα– να φτάσει στην ποσοτική χαλάρωση.

Όταν λίγο καιρό πριν ένας δηµοσιογράφος ρώτησε τον επικεφαλής της ΕΚΤ, Μάριο Ντράγκι, αν η κεντρική τράπεζα της ευρωζώνης σκοπεύει να δηµοσιοποιεί τα πρακτικά των συνεδριάσεων του εκτελεστικού της συµβουλίου – κάτι που η αµερικανική κεντρική τράπεζα κάνει από το 1993– ώστε να υπάρχει µεγαλύτερη πληροφόρηση του κοινού και των αγορών για τη στρατηγική της, απάντησε ότι αυτό είναι δύσκολο και πολιτικά ευαίσθητο. Κάποια µέλη του συµβουλίου δεν θα ήθελαν να δηµοσιοποιείται το όνοµά τους, καθώς πιθανώς θα θεωρείτο ότι εκπροσωπούσαν τα συµφέροντα της χώρας τους και όχι του συνόλου της ευρωζώνης. Δεν πέρασε πολύς καιρός –στο διάστηµα του οποίου διαπίστωσε ότι η ευρωζώνη κινδυνεύει µε αποπληθωρισµό και η ανατίµηση του ευρώ εγκλωβίζει µεγάλο τµήµα της σε αναιµική ανάπτυξη– και ανακοίνωσε ότι το εκτελεστικό συµβούλιο σκέπτεται να δηµοσιοποιεί όχι τα πρακτικά αλλά το πλαίσιο των διαβουλεύσεων και τα

επιχειρήµατα που διατυπώνονται όχι όµως και το όνοµα εκείνου που τα διατυπώνει. Θα πρέπει βέβαια να αναφερθεί ότι η ΕΚΤ ήταν η πρώτη κεντρική τράπεζα που καθιέρωσε συνέντευξη τύπου µετά τη µηναία συνεδρίασή της για να ενηµερώνει για τις αποφάσεις της, πρακτική που πριν 2 περίπου χρόνια ακολούθησε η Fed. Θα µπορούσε ο αναγνώστης να αναρωτηθεί γιατί αυτό είναι σηµαντικό; Η απάντηση είναι ότι υπό την πίεση των εξελίξεων η κεντρική τράπεζα της ευρωζώνης αλλάζει. Αντίστοιχα, δηλώνει έτοιµος να προχωρήσει σε ποσοτική χαλάρωση –ενώ και οι µέχρι πρότινος κάθετα αντίθετοι Γερµανοί αίρουν τους επιφυλάξεις τους– αφού ο κ. Ντράγκι πρόσφατα είπε ότι σε αυτό έχει την οµοφωνία του εκτελεστικού συµβουλίου. Επίσης, τον απασχολεί σοβαρά η ανατίµηση του ευρώ ενώ μέχρι πέρυσι, σε ερωτήσεις σχετικά με την ισοτιμία απαντούσε στερεότυπα ότι δεν αποτελεί στόχο της πολιτικής της ΕΚΤ ή ότι απλά την παρακολουθεί. Με άλλα λόγια προσεγγίζει τη στρατηγική των Αγγλοσαξόνων και των Ιαπώνων, παίρνει μέτρα που όμως ακόμη δεν φτάνουν στην ποσοτική χαλάρωση (βλ. σελ.50). Επίσης, απαντά πιο αυστηρά στους

Economics Quarterly | Ιούνιος 2014

Γερμανούς, που διαμαρτύρονται ότι τα χαμηλά επιτόκια εξανεμίζουν την απόδοση των αποταμιεύσεών τους (συντάξεις, ασφαλιστικά προγράμματα κλπ). Μέχρι πρότινος η απάντησή του ήταν ότι με την πολιτική της, η ΕΚΤ θέλει να επαναφέρει την ανάπτυξη και όταν αυτό συμβεί θα αυξηθεί και η απόδοση των κεφαλαίων. Τώρα πετά το μπαλάκι στις τράπεζές τους, λέγοντας ότι υπάρχει μια βαθιά παρανόηση: το επιτόκιο της ΕΚΤ αφορά τις τράπεζες και όχι τους πολίτες και εναπόκειται σε αυτές το τι επιτόκια θα προφέρουν στους πελάτες τους. Βλέπει τον ισολογισμό της κεντρικής τράπεζας να μειώνεται με την επιστροφή των τριετών δανείων που είχε χορηγήσει στις τράπεζες, ενώ της αμερικανικής, της βρετανικής και της ιαπωνικής αυξάνονται, με συνέπεια την ισχυροποίηση του ευρώ. Επίσης, η άνοδος της προσφοράς χρήματος επιβραδύνεται σε επίπεδα που προσεγγίζουν εκείνα της κρίσης (2010), λόγω της μείωσης των δανείων που καταστρέφει τον μηχανισμό δημιουργίας χρήματος από τις τράπεζες. Μάλιστα, η μικρή, έστω, άνοδος οφείλεται στις πρόσφατες εισροές κεφαλαίων που αναζητούν υψηλότερες αποδόσεις σε ομόλογα των χωρών του Νότου. Συνεπώς τα πράγματα ίσως απαιτήσουν ταχύτερη δράση από το andante moderato της κεντρικής τράπεζας των Ευρωπαίων.

Posidonia 2-6 June 2014

Metropolitan Expo, Athens Greece

it's a great deal The International Shipping Exhibition

Organisers: Posidonia Exhibitions SA, e-mail: posidonia@posidonia-events.com

www.posidonia-events.com Economics Quarterly | Ιούνιος 2014

Ε κ π α ί δ ε υ σ η / / Α π α σ χ ό λ η σ η κ α ι π α ρα γ ω γ ι κό τ η τα

Hard και soft skills για τους νέους του μέλλοντος Περισσότεροι τεχνικοί επιστήμονες, πιο στοχευμένη επαγγελματική εκπαίδευση, μαθήματα ομαδικής εργασίας, επίλυσης προβλημάτων, επικοινωνίας και επιχειρηματικότητας στα σχολεία αποτελούν τον οδηγό για την ανάπτυξη και την απασχόληση των νέων.

Το Ευρωπαϊκό φόρουμ βιομηχάνων ( E u r o p e a n R o u n d Ta b l e o f Industrialists) σε συνεργασία με το Ευρωπαϊκό Επιχειρηματικό Δίκτυο για την ΕΚΕ (European Business Network fοr CSR) διοργάνωσαν πριν λίγο καιρό συνέδριο με θέμα Jumping the skills gap. Σκοπός του ήταν η συνεργασία

που μπορεί να αναπτυχθεί μεταξύ βιομηχανίας, εκπαιδευτικών φορέων και κρατικών υπηρεσιών ώστε να υπάρξουν αποτελεσματικές δράσεις για την κάλυψη του κενού δεξιοτήτων στην αγορά και την ένταξη μεγαλύτερου αριθμού νέων σε ειδικευμένες θέσεις εργασίας. Τονίστηκε ιδιαίτερα η ανάγκη αύξησης του αριθμού των νέων που σπουδάζουν φυσικές επιστήμες, τεχνολογία,

μαθηματικά και μηχανικοί (Science, technology, engineering, mathematics, STEM) αλλά και η αναβάθμιση της ποιότητας των σχετικών σπουδών. Άλλωστε, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, σε παλαιότερη έκθεσή της τόνιζε ότι χρειάζεται μεγαλύτερη έμφαση στις σπουδές αυτές για να καλυφθεί η απόσταση σε παραγωγικότητα και ανταγωνιστικότητα της Ευρώπης από της Αμερικής. Το καλά εκπαιδευμένο και παραγωγικό εργατικό δυναμικό είναι προϋπόθεση για την ανάκαμψη της ευρωπαϊκής οικονομίας σε ένα εξαιρετικά ανταγωνιστικό διεθνές περιβάλλον που απαιτεί συνεχώς αναβαθμιζόμενες δεξιότητες. Η εναρμόνηση της ανώτατης αλλά και της επαγγελματικής εκπαίδευσης με τις ανάγκες της αγοράς αποτελεί προτεραιότητα. Όπως χαρακτηριστικά τόνισε ο επικεφαλής της διεύθυνσης Απασχόλησης και Κοινωνικών Θεμάτων της ΕΕ, Koos Richelle: «Ακόμα και αν είναι δυσκολότερο στην αρχή, η επιλογή σταδιοδρομίας στους κλάδους STEM, είναι πιο αποδοτική μακροπρόθεσμα, όμως λίγοι είναι οι νέοι που το αναγνωρίζουν. Πρέπει να στείλουμε στους νέους το μήνυμα πού εντοπίζονται οι ευκαιρίες. Η έμφαση

Economics Quarterly | Ιούνιος 2014

που δίνουμε πλέον στην αύξηση της απασχόλησης αλλά και στην πλευρά της ζήτησης εργασίας (τις επιχειρήσεις) στόχο έχει να αποφύγουμε στο μέλλον αναντιστοιχία προσφοράς και ζήτησης δεξιοτήτων». Η δράση inGenious της ΕΕ στόχο έχει να φέρει κοντά τους εκπαιδευτικούς φορείς με τις επιχειρήσεις ώστε να κινητοποιήσουν τους νέους να στραφούν σε σπουδές STEM. Ως καλύτερη πρακτική σε ευρωπαϊκό επίπεδο αναφέρθηκε το Dutch Technology Pact, όπου συναντώνται επιχειρήσεις και κρατικά υπουργεία ώστε να χαράσσεται μια ολοκληρωμένη προσέγγιση για την ανάπτυξη και τις ανάγκες σε εκπαίδευση και δεξιότητες του εργατικού δυναμικού στο μέλλον. Ένας άλλος παράγοντας, πολύ σημαντικός, που αναφέρθηκε από τις επιχειρήσεις ήταν, εκτός από τις τεχνικές δεξιότητες (hard skills), η ανάγκη εφοδιασμού των μαθητών με δεξιότητες ομαδικής εργασίας, επίλυσης προβλημάτων, επικοινωνίας, επιχειρηματικότητας (soft skills) στο πλαίσιο του προγράμματος σπουδών. Αλλά και η Αμερική δεν εφησυχάζει. Το 2013 πρωτοβουλία του Λευκού Οίκου στόχο είχε τη μεταφορά της εμπειρίας καινοτόμων νέων ώστε να ενθαρρυνθούν περισσότεροι νέοι σε σπουδές STEM.

Economics Quarterly | Ιούνιος 2014

18th ROUNDTABLE WITH THE GOVERNMENT OF GREECE

THE BIG RETHINK FOR EUROPE THE BIG TURNING POINT FOR GREECE July 9th-10th 2014 Divani Apollon Palace & Thalasso, Athens Hazlis & Rivas- The Economist Events 2014/Greece, Cyprus and Malta

Daniel Franklin Executive Editor The Economist

Antonis Samaras Prime Minister Greece

Alexis Tsipras Main Opposition Leader Greece (acceptance in principle)

Benoît Coeuré Member of the Executive Board European Central Bank

Hazlis & Rivas advertasing

Enrico Letta Former Prime Minister Italy

The Economist Events for Greece, Cyprus and Malta @Economist_SEUR Telecommunications provider:

International broadcast partner:

Klaus Regling Managing Director European Stability Mechanism (ESM)

EARLY BIRD FEE UNTIL JUNE 12TH

www.hazliseconomist.com www.greece.economist.com

Gold sponsors:

Communication sponsor:

John Calamos, Sr Chairman and CEO Calamos Investments

Hazlis & Rivas Tel. 210 94 08 750

Airline carrier:

Internet communication sponsor:

Logistics supplier:

Sponsor:

IT sponsor:

Communication supporter:

ΚΑΛΕΙΔΟΣΚΟΠΙΟ στην ελληνικη

οικο ν ο μ ια

Κ α λ ε ι δ ο σ κό π ι ο / / Π ρ ο ο π τ ι κές

Στο μεταίχμιο για την ανάκαμψη

Η οικονομία σήμερα ισορροπεί. Η μετάβαση όμως σε ανώτερο επίπεδο θα κριθεί από το κατά πόσο η ανάκαμψη θα περιλάβει το αναξιοποίητο δυναμικό, το ανθρώπινο κεφάλαιο, που με την υψηλή ανεργία κινδυνεύει με απαξίωση.

ο 2014 προβλέπεται ότι θα είναι το έτος καμπής για την ελληνική οικονομία, θα ανακοπεί η πτωτική πορεία και σταδιακά θα αρχίσει να ανακτά το χαμένο έδαφος. Μετά από 6 χρόνια βαθιάς ύφεσης –με απώλειες πρωτοφανείς για ευρωπαϊκή χώρα– η Ελλάδα φαίνεται να ισορροπεί χωρίς έλλειμμα στο εξωτερικό της ισοζύγιο και με σταδιακά πλεονάσματα στα δημόσια οικονομικά. Αυτά επιτεύχθηκαν με τεράστιο κόστος. Η εξισορρόπηση του εξωτερικού ισοζυγίου επιτεύχθηκε κυρίως με τη μεγάλη μείωση της ζήτησης που οδήγησε σε μείωση των εισαγωγών και με μεγάλη αύξηση της φορολογικής επιβάρυνσης. Όπως και να έχουν τα πράγματα, είναι ενθαρρυντικό ότι η εξωστρέφεια της οικονομίας ενισχύεται. Ωστόσο, όπως δείχνει η περιορισμένη απόδοση της πολιτικής εσωτερικής υποτίμησης στην τόνωση των εξαγωγών, το στοίχημα της ανταγωνιστικότητας θα κριθεί στην ποιότητα και το τεχνολογικό περιεχόμενο της ελληνικής παραγωγής και στο υψηλό κόστος ενέργειας για τη βιομηχανία. Δίπλα στις μεγάλες και καινοτόμες επιχειρήσεις υπάρχουν και μικρές «νεοφυείς», οπότε απαιτούνται πολιτικές ενίσχυσής τους. Επίσης, μείωση του εταιρικού φορολογικού συντελεστή ώστε να προσελκυστούν επενδύσεις και να αποδυναμωθεί το κίνητρο μεταφοράς δραστηριοτήτων σε γειτονικές χώρες με

χαμηλότερο συντελεστή (κυβερνητικός στόχος είναι να μειωθεί από το τωρινό 26% σε 15% ως το 2020) και κίνητρα για επενδύσεις σε στρατηγικούς κλάδους. Σχέδια μεσοπρόθεσμης απόδοσης υπάρχουν, όπως η αξιοποίηση και η δημιουργία μαρινών που θα προσελκύσει επισκέπτες αλλά και θα τονώσει τη ναυπηγοεπισκευαστική βιομηχανία. Πιο μακροπρόθεσμα, η αξιοποίηση των αποθεμάτων υδρογονανθράκων της χώρας, όπου έχει ήδη εκδηλωθεί ενδιαφέρον ενεργειακών κολοσσών. Αλλά η αναπτυξιακή προσπάθεια δεν θα έχει δυναμική αν δεν ενταχθούν σε αυτή οι κοινωνικές ομάδες που απειλούνται με κοινωνικό αποκλεισμό και δεν αντιμετωπιστεί η βασική πηγή του, η ανεργία. Με τα προγράμματα εκπαίδευσης και μαθητείας έχει απασχοληθεί σημαντικός αριθμός ανέργων, ωστόσο θα πρέπει να δοθεί έμφαση στην επαγγελματική εκπαίδευση (στη Γερμανία είναι ιδιαίτερα ανεπτυγμένη με ορατά αποτελέσματα) και να ενισχυθεί ο θεσμός της πρακτικής άσκησης με προγράμματα που ευνοούν τις επιχειρήσεις. Με την αλματώδη άνοδο της ανεργίας το ποσοστό απασχόλησης στις ηλικίες 20-64 ετών έχει υποχωρήσει στο 53%, σχεδόν ο μισός πληθυσμός αυτής της ομάδας δεν εργάζεται. Το ποσοστό αυτό είναι το χαμηλότερο στην ΕΕ, με 7 στους 10

Economics Quarterly | Ιούνιος 2014

ανέργους να είναι άνεργοι για πάνω από 1 χρόνο. Η ΕΕ εκτιμά ότι η απασχόληση θα αυξάνεται από το 2015, με ρυθμό όμως που θα διατηρεί υψηλή την ανεργία. Το κοινωνικό κράτος στην Ελλάδα ανέκαθεν ήταν αναποτελεσματικό. Τώρα θα πρέπει να ανασυνταχθεί γιατί οι κοινωνικές υπηρεσίες (όπως επάρκεια παιδικών σταθμών που διευκολύνουν την πρόσβαση στην εργασία των γυναικών) έχουν μεγαλύτερη επίπτωση στην ανάπτυξη από ότι νομίζεται. Πρόσθετος παράγοντας που υπονομεύει την κοινωνική συνοχή είναι η μεγάλη μείωση των αμοιβών (η μεγάλη μείωση του κατώτατου μισθού συμπαρέσυρε το σύνολο), έως ότου έρθει η ανάπτυξη που με υστέρηση θα οδηγήσει σε άνοδο των αμοιβών. Αλλά και το ότι σχεδόν οι μισές νέες θέσεις εργασίας που δημιουργούνται είναι χαμηλής ποιότητας (μερικής ή εκ περιτροπής), που συνεπάγονται χαμηλότερο εισόδημα από εργασία. Η Ελλάδα έχει το υψηλότερο ποσοστό φτώχειας στους εργαζόμενους στην ΕΕ. Από τη μισθωτή εργασία έχουν χαθεί τη 6ετία της ύφεσης 26 δισ. ευρώ εισόδημα. Οι απώλειες αυτές δεν είναι χωρίς επιπτώσεις και για τις τράπεζες και τη δυνατότητα εξυπηρέτησης του ιδιωτικού χρέους, το βάρος του οποίου αυξάνει ο αποπληθωρισμός. Χαρακτηριστικό είναι το ΔΝΤ στην αξιολόγηση των γαλλικών τραπεζών εντοπίζει ως παράγοντα

χαμηλών επισφαλειών στη στεγαστική πίστη το ανεπτυγμένο σύστημα κοινωνικής προστασίας της χώρας που, παράλληλα με την ασφάλιση των

πιστώσεων, απέτρεψαν εισοδηματικά σοκ να μεταφράζονται σε απώλειες για τις τράπεζες. Η οικονομία σήμερα ισορροπεί αλλά η μετάβαση σε ανώτερο επίπεδο

θα κριθεί από το κατά πόσο η ανάκαμψη θα περιλάβει το αναξιοποίητο δυναμικό, το ανθρώπινο κεφάλαιο, που κινδυνεύει με απαξίωση.

Η Ελλάδα σε αριθμούς: το σήμερα και το μέλλον 2008 2009 2010

2011

2012

2013 2014* 2015* 2016* 2017* 2018*

233,2

231,1

222,2

208,5

193,3

182,1

181,9

187,9

197,1

206,6

216,4

% μεταβολή όγκου

-0,2

-3,1

-4,9

-7,1

-7,0

-3,9

0,6

2,9

3,7

3,5

3,2

Επενδύσεις % αεπ

22,6

19,9

17,6

15,1

13,2

12,1

12,7

13,8

15,1

15,9

16,4

% μεταβολή όγκου

-14,3

-13,7

-15,0

-19,6

-19,2

-12,8

5,3

11,7

14,5

9,5

6,6

Ιδιωτική κατανάλωση % αεπ

72,3

72,4

73,4

74,6

73,6

72,4

70,6

69,7

68,6

67,5

66,8

% μεταβολή όγκου

4,3

-1,6

-6,2

-7,7

-9,3

-6,0

-1,8

1,6

2,2

1,8

2,1

Δημόσια κατανάλωση % αεπ

18,1

20,5

18,3

17,4

17,5

17,2

16,7

16,0

15,3

14,8

14,6

% μεταβολή όγκου

-2,6

4,9

-8,7

-5,2

-6,9

-4,1

-1,8

-2,0

0,0

0,4

1,5

Αμοιβές εξαρτημένης εργασίας, δισ. ευρώ

82,9

84,9

80,5

73,3

64,3

57,4

56,3

57,5

60,2

63,1

65,6

Διαθέσιμο εισόδημα νοικοκυριών, % μεταβολή σε τρέχουσες τιμές

2,3

0,9

-7,1

-7,4

-9,7

-8,7

…

20,8

20,7

19,9

18,7

17,4

16,5

15,9

16,3

…

% μεσου όρου ΕΕ-15

…

Ιδιωτική κατανάλωση % μέσου όρου ΕΕ-15

106

101

…

Καθαρό εθνικό διαθέσιμο εισόδημα, χιλ. ευρώ

17,5

17,1

16,0

14,6

13,7

12,4

…

Εξαγωγές αγαθών και υπηρεσιών % αεπ

24,1

19,3

22,2

25,1

27,3

29,1

30,1

30,7

31,1

31,3

Ελλειμμα (-), Πλεόνασμα (+) ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών % αεπ

-14,9

-11,2

-10,1

-9,9

-2,4

0,7

0,2

0,7

0,8

Εξωτερικό χρέος % αεπ

156

180

183

178

226

229

230

213

199

188

182

Ελλειμμα (-), Πλεόνασμα (+) δημόσιου τομέα χωρίς την επίπτωση της στήριξης των τραπεζών

-9,9

-15,8

-11,3

-9,9

-6,2

-2,1

-0,9

-1,2

-0,3

0,1

0,8

Δημόσιο χρέος % αεπ

113

130

148

170

157

175

174

171

160

152

145

120

129

124

120

…

Ρυθμός πληθωρισμού

4,2

1,3

4,7

3,1

-0,9

-0,8

0,3

1,1

1,2

Μέσες ακαθαριστες αποδοχές, ιδιωτικός τομέας, % μεταβολή

6,5

2,8

-2,9

-1,7

-9,3

-8

-1,4

1,0

…

Κόστος εργασίας ανά μονάδα προϊόντος στον επιχειρηματικό τομέα

7,9

4,4

-1,1

-3,5

-11,7

-8,1

-2,8

-2,4

…

Ποσοστό ανεργίας

7,7

9,5

12,5

17,7

24,2

27,3

25,8

23,8

20,9

18,6

15,8

Ποσοστό % απασχόλησης στις ηλίκίες 20-64 ετών

66,5

65,8

59,9

55,3

53,2

…

Ποσοστό φτωχών στον πληθυσμό

20,1

19,7

20,1

21,4

23,1

…

Ακθάριστο εγχώριο προϊόν, δισ. ευρώ

Κατά κεφαλή μεγέθη Ακθάριστο εγχώριο προϊόν, χιλ. ευρώ

Από το οποίο δάνεια από τον Μηχανισμό Στήριξης % αεπ

Πηγές: ΕΛ.ΣΤΑΤ., Τράπεζα της Ελλάδος. Προβλέψεις: Μεσοπρόθεσμο Πρόγραμμα Υπ. Οικονομικών, Τράπεζα της Ελλάδος (αμοιβές), ΕΕ Απρ. 2014, ΔΝΤ Ιούν. 2014 (ισοζύγιο, εξωτερικό και δημόσιο χρέος)

Economics Quarterly | Ιούνιος 2014

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΜΟΤΟΡ ΟΪΛ ∆IYΛIΣTHPIA KOPINΘOY A.E.

ΑΡ. Γ.Ε.ΜΗ. 272801000 ΑΡ. Μ.Α.Ε. 1482/06/Β/86/26 Ε∆ΡΑ: ΗΡΩ∆ΟΥ ΑΤΤΙΚΟΥ 12Α, ΜΑΡΟΥΣΙ 151 24 ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΚΑΙ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΧΡΗΣΗΣ ΑΠΟ 1 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ 2013 ΕΩΣ 31 ∆ΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (δηµοσιευόµενα βάσει του κ.ν. 2190/20, άρθρο 135 για επιχειρήσεις που συντάσσουν ετήσιες οικονοµικές καταστάσεις, ενοποιηµένες και µη, κατά τα ∆ΛΠ) Τα παρακάτω στοιχεία και πληροφορίες, που προκύπτουν από τις οικονοµικές καταστάσεις, στοχεύουν σε µία γενική ενηµέρωση για την οικονοµική κατάσταση και τα αποτελέσµατα της "ΜΟΤΟΡ ΟΪΛ (ΕΛΛΑΣ) ∆ΙΥΛΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΡΙΝΘΟΥ Α.Ε.". Συνιστούµε εποµένως στον αναγνώστη, πριν προβεί σε οποιαδήποτε είδους επενδυτική επιλογή ή άλλη συναλλαγή µε τον εκδότη, να ανατρέξει στη διεύθυνση διαδικτύου του εκδότη, όπου αναρτώνται οι οικονοµικές καταστάσεις καθώς και η έκθεση ελέγχου του νόµιµου ελεγκτή. ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗΣ Υπουργείο Ανάπτυξης & Ανταγωνιστικότητας ∆ιεύθυνση Α.Ε. και Πίστεως ∆ιεύθυνση διαδικτύου: www.moh.gr Σύνθεση ∆ιοικητικού Συµβουλίου: Πρόεδρος και ∆ιευθύνων Σύµβουλος: Βαρδής Ι. Βαρδινογιάννης, Αντιπρόεδρος: Ιωάννης Β. Βαρδινογιάννης, Αναπληρωτές ∆ιευθύνοντες Σύµβουλοι: Ιωάννης Ν. Κοσµαδάκης, Πέτρος Τ. Τζαννετάκης, Μέλη: Νίκος Θ. Βαρδινογιάννης, Γεώργιος Π. Αλεξανδρίδης, Μιχαήλ-Ματθαίος Ι. Στειακάκης, Θεοφάνης Χρ. Βουτσαράς, Νίκη ∆. Στουφή, Κωνσταντίνος Β. Μαραβέας, Αντώνιος Θ. Θεοχάρης. Ηµεροµηνία έγκρισης από το ∆ιοικητικό Συµβούλιο των ετήσιων οικονοµικών καταστάσεων: 21 Μαρτίου 2014 Νόµιµος ελεγκτής: ∆ηµήτριος Κουτσός-Κουτσόπουλος Ελεγκτική εταιρία: Deloitte. Τύπος έκθεσης ελέγχου ελεγκτών: Με σύµφωνη γνώµη

ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΜΕΤΑΒΟΛΩΝ Ι∆ΙΩΝ ΚΕΦΑΛΑΙΩΝ

Αρµόδια Υπηρεσία:

ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΘΕΣΗΣ

ΟΜΙΛΟΣ Ποσά σε χιλ. Ευρώ 31.12.2013 31.12.2012

ΕΤΑΙΡΙΑ Ποσά σε χιλ. Ευρώ 31.12.2013 31.12.2012

ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΟ Ιδιοχρησιµοποιούµενα ενσώµατα πάγια στοιχεία Άυλα περιουσιακά στοιχεία Λοιπά µη κυκλοφορούντα περιουσιακά στοιχεία Αποθέµατα Απαιτήσεις από πελάτες Λοιπά κυκλοφορούντα περιουσιακά στοιχεία ΣΥΝΟΛΟ ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΟΥ

1.083.183 49.390 98.813 542.751 344.564 224.382 2.343.083

1.104.802 53.051 98.051 651.633 379.405 282.609 2.569.551

808.594 357 171.809 482.793 242.718 149.485 1.855.756

831.717 265 171.036 609.727 253.902 211.677 2.078.324

Ι∆ΙΑ ΚΕΦΑΛΑΙΑ ΚΑΙ ΥΠΟΧΡΕΩΣΕΙΣ Μετοχικό κεφάλαιο Λοιπά στοιχεία ιδίων κεφαλαίων Σύνολο ιδίων κεφαλαίων ιδιοκτητών µητρικής (α) ∆ικαιώµατα µειοψηφίας (β) Σύνολο ιδίων κεφαλαίων (γ) = (α) + (β) Μακροπρόθεσµες δανειακές υποχρεώσεις Προβλέψεις / Λοιπές µακροπρόθεσµες υποχρεώσεις Βραχυπρόθεσµες δανειακές υποχρεώσεις Λοιπές βραχυπρόθεσµες υποχρεώσεις Σύνολο υποχρεώσεων (δ) ΣΥΝΟΛΟ Ι∆ΙΩΝ ΚΕΦΑΛΑΙΩΝ ΚΑΙ ΥΠΟΧΡΕΩΣΕΩΝ (γ) + (δ)

83.088 437.347 520.435 1.214 521.649 717.192 131.736 331.189 641.317 1.821.434 2.343.083

94.166 475.429 569.595 1.232 570.827 514.394 107.832 669.094 707.404 1.998.724 2.569.551

83.088 357.912 441.000 0 441.000 449.524 93.604 281.754 589.874 1.414.756 1.855.756

94.166 385.940 480.106 0 480.106 506.013 73.554 351.016 667.635 1.598.218 2.078.324

ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΣΥΝΟΛΙΚΩΝ ΕΣΟ∆ΩΝ

Κύκλος εργασιών Μικτά κέρδη / (ζηµιές) Κέρδη / (ζηµιές) προ φόρων, χρηµατοδοτικών και επενδυτικών αποτελεσµάτων Κέρδη / (ζηµιές) προ φόρων Κέρδη / (ζηµιές) µετά από φόρους (Α)

ΟΜΙΛΟΣ Ποσά σε χιλ. Ευρώ 01.01-31.12.2013 01.01-31.12.2012 (όπως αναµορφώθηκε) 9.282.339 9.681.883 244.812 355.171

ΕΤΑΙΡΙΑ Ποσά σε χιλ. Ευρώ 01.01-31.12.2013 01.01-31.12.2012 (όπως αναµορφώθηκε) 7.843.683 8.240.260 82.100 198.885

91.529 19.943 (4.547)

180.152 104.221 79.117

78.857 23.173 5.575

-Ιδιοκτήτες µητρικής -∆ικαιώµατα µειοψηφίας

(4.681) 134

78.933 184

5.575 0

176.914 114.366 90.952 . 90.952 0

Λοιπά συνολικά έσοδα µετά από φόρους (Β) Συγκεντρωτικά συνολικά έσοδα µετά από φόρους (Α)+(Β)

(167) (4.714)

(1.029) 78.088

(368) 5.207

(241) 90.711

-Ιδιοκτήτες µητρικής -∆ικαιώµατα µειοψηφίας Κέρδη / (ζηµιές) µετά από φόρους ανά µετοχή βασικά (σε Ευρώ) Προτεινόµενο µέρισµα ανά µετοχή - (σε Ευρώ) Κέρδη / (ζηµιές) προ φόρων, χρηµατοδοτικών, επενδυτικών αποτελεσµάτων και συνολικών αποσβέσεων

(4.847) 133

77.902 186

5.207 0

90.711 0

(0,0410)

0,7142

0,0503 0,2000

0,8210 0,3000

182.921

270.826

149.046

245.686

Σύνολο ιδίων κεφαλαίων έναρξης χρήσης (01.01.2013 και 01.01.2012 αντίστοιχα) Συγκεντρωτικά συνολικά έσοδα µετά από φόρους Μείωση Μετοχικού Κεφαλαίου Μερίσµατα Σύνολο ιδίων κεφαλαίων λήξης χρήσης (31.12.2013 και 31.12.2012 αντίστοιχα) ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΤΑΜΕΙΑΚΩΝ ΡΟΩΝ Έµµεση µέθοδος

ΟΜΙΛΟΣ Ποσά σε χιλ. Ευρώ 31.12.2013 31.12.2012

570.827 (4.714) (11.078) (33.386)

548.276 78.088 (11.078) (44.459)

480.106 5.207 (11.078) (33.235)

444.786 90.711 (11.078) (44.313)

521.649

570.827

441.000

480.106

ΟΜΙΛΟΣ ΕΤΑΙΡΙΑ Ποσά σε χιλ. Ευρώ Ποσά σε χιλ. Ευρώ 01.01-31.12.2013 01.01-31.12.2012 01.01-31.12.2013 01.01-31.12.2012 (όπως αναµορφώθηκε) (όπως αναµορφώθηκε)

Λειτουργικές δραστηριότητες Κέρδη / (ζηµιές) προ φόρων 19.943 Πλέον / µείον προσαρµογές για: Αποσβέσεις 93.445 Προβλέψεις (415) Συναλλαγµατικές διαφορές (9.864) Αποτελέσµατα (έσοδα, έξοδα, κέρδη και ζηµιές) επενδυτικής δραστηριότητας (6.762) Χρεωστικοί τόκοι και συναφή έξοδα 78.484 Πλέον / µείον προσαρµογές για µεταβολές λογαριασµών κεφαλαίου κίνησης ή που σχετίζονται µε τις λειτουργικές δραστηριότητες: Μείωση / (αύξηση) αποθεµάτων 108.883 Μείωση / (αύξηση) απαιτήσεων 30.998 (Μείωση) / αύξηση υποχρεώσεων (πλην δανειακών) (53.452) Μείον: Χρεωστικοί τόκοι και συναφή έξοδα καταβεβληµένα (79.153) Καταβεβληµένοι φόροι (12.976) Σύνολο εισροών / (εκροών) από λειτουργικές δραστηριότητες (α) 169.131 Επενδυτικές δραστηριότητες Απόκτηση θυγατρικών, συγγενών, κοινοπραξιών και λοιπών επενδύσεων 178 Αγορά µετοχών (1.561) Αγορά ενσώµατων και άυλων παγίων στοιχείων (69.160) Εισπράξεις από πωλήσεις ενσώµατων και άυλων παγίων στοιχείων 214 Τόκοι εισπραχθέντες 807 Μερίσµατα εισπραχθέντα 74 Σύνολο εισροών / (εκροών) από επενδυτικές δραστηριότητες (β) (69.448) Χρηµατοδοτικές δραστηριότητες Πληρωµές για µείωση µετοχικού κεφαλαίου (11.078) Εισπράξεις από εκδοθέντα / αναληφθέντα δάνεια 251.735 Εξοφλήσεις δανείων (381.683) Εξοφλήσεις υποχρεώσεων από χρηµατοδοτικές µισθώσεις (χρεολύσια) (17) Μερίσµατα πληρωθέντα (33.386) Σύνολο εισροών / (εκροών) από χρηµατοδοτικές δραστηριότητες (γ) (174.429) Καθαρή αύξηση / (µείωση) στα ταµιακά διαθέσιµα και ισοδύναµα χρήσης (α) + (β) + (γ) (74.746) Ταµιακά διαθέσιµα και ισοδύναµα έναρξης χρήσης Ταµιακά διαθέσιµα και ισοδύναµα λήξης χρήσης

ΕΤΑΙΡΙΑ Ποσά σε χιλ. Ευρώ 31.12.2013 31.12.2012

196.436 121.690

104.221

23.173

114.366

91.504 1.557 (6.514) (7.787) 84.649

72.243 (2.299) (9.938) (3.620) 57.975

69.602 (1.338) (6.617) (2.340) 64.450

595 47.543 121.561

126.934 5.303 (65.996)

(10.197) 28.049 135.814

(86.556) (37.366) 313.407

(58.332) (11.653) 133.790

(66.195) (35.999) 289.595

(12.315) 0 (57.494) 2.167 654 136 (66.852)

(50) 0 (49.287) 3 689 950 (47.695)

(22.315) 0 (45.271) 0 542 983 (66.061)

(11.078) 430.683 (551.348) (8) (44.459) (176.210)

(11.078) 248.800 (369.446) (17) (33.235) (164.976)

(11.078) 391.919 (498.697) (8) (44.313) (162.177)

70.345

(78.881)

61.357

126.091 196.436

164.881 86.000

103.524 164.881

ΠΡΟΣΘΕΤΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΚΑΙ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ 1. Στη σηµείωση 16 επί των οικονοµικών καταστάσεων παρατίθενται αναλυτικά πληροφορίες σχετικά µε τις εταιρίες που περιλαµβάνονται στις ενοποιηµένες καταστάσεις (η έδρα τους, το ποσοστό συµµετοχής καθώς και η µέθοδος ενοποίησής τους). Οι εταιρίες “ ΗΛΕΚΤΡΟΠΑΡΑΓΩΓΗ ΣΟΥΣΑΚΙΟΥ Α.Ε.” και “NUR-MOH ΑΝΩΝΥΜΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΗΛΙΟΘΕΡΜΙΚΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ” περιλαµβάνονται στην ενοποίηση στο κόστος, λόγω επουσιώδους σηµασίας ή/και λόγω του ότι δεν έχουν δραστηριότητες (σηµείωση 16 επί των οικονοµικών καταστάσεων). Στην ενοποίηση της τρέχουσας περιόδου δεν περιλαµβάνονται οι εταιρίες "AVIN ALBANIA S.A." και "BRODERICO Ε.Π.Ε.", οι οποίες είχαν ενσωµατωθεί στην αντίστοιχη περίοδο της προηγούµενης χρήσης, λόγω εκκαθάρισής τους τον Φεβρουάριο του 2013 και τον Σεπτέµβριο του 2013 αντίστοιχα. Επίσης, στην ενοποίηση συµπεριλαµβάνονται για πρώτη φορά οι νεοϊδρυθείσες εταιρίες "ΑΒΙΝ ΑΚΙΝΗΤΑ Α.Ε." και "MOTOR OIL (CYPRUS) LIMITED". 2. Υφίστανται επίδικες απαιτήσεις τρίτων κατά του Οµίλου συνολικού ποσού Ευρώ 14,9 εκατοµµυρίων περίπου (εκ των οποίων Ευρώ 0,1 εκατοµµύρια περίπου αφορούν την Εταιρία). Επίσης υπάρχουν επίδικες απαιτήσεις του Οµίλου κατά τρίτων συνολικού ποσού Ευρώ 30,6 εκατοµµυρίων περίπου (εκ των οποίων Ευρώ 1,8 εκατοµµύρια περίπου αφορούν την Εταιρία). Για όλες τις παραπάνω περιπτώσεις η τελική έκβασή τους δεν µπορεί προς το παρόν να προβλεφθεί. Επίσης, δεν αναµένεται να προκύψουν σηµαντικές υποχρεώσεις από τις ανέλεγκτες φορολογικά χρήσεις. Τα ποσά των σωρευτικών προβλέψεων που έχουν διενεργηθεί στον Όµιλο έχουν ως εξής: α) πρόβλεψη για επίδικες υποθέσεις ποσού Ευρώ 916 χιλιάδες (Εταιρία: Ευρώ 0 χιλιάδες) και β) προβλέψεις για αποχωρήσεις προσωπικού λόγω εξόδου από την υπηρεσία ποσού Ευρώ 41.424 χιλιάδες (Εταιρία: Ευρώ 34.080 χιλιάδες). 3. Για τις ανέλεγκτες φορολογικά χρήσεις, γίνεται σχετική αναφορά στη σηµείωση 31 επί των οικονοµικών καταστάσεων. 4. O αριθµός απασχολούµενου προσωπικού την 31η ∆εκεµβρίου 2013 είναι για τον Όµιλο 1.766 άτοµα (31.12.2012: 1.763 άτοµα) και για την Εταιρία 1.216 άτοµα (31.12.2012: 1.201 άτοµα). 5. Τα λοιπά συνολικά έσοδα µετά από φόρους για τον 'Οµιλο αφορούν, αναλογιστικές ζηµιές (αναθεώρηση ∆ΛΠ 19) Ευρώ 294 χιλιάδες, αναλογιστικά κέρδη από συγγενείς εταιρίες (αναθεώρηση ∆ΛΠ 19) Ευρώ 67 χιλιάδες, έξοδα αύξησης µετοχικού κεφαλαίου θυγατρικής Ευρώ 16 χιλιάδες µείον τον αντίστοιχο φόρο εισοδήµατος Ευρώ 76 χιλιάδες. Για την Εταιρία αφορούν, αναλογιστικές ζηµιές (αναθεώρηση ∆ΛΠ 19) Ευρώ 497 χιλιάδες µείον τον αντίστοιχο φόρο εισοδήµατος Ευρώ 129 χιλιάδες. 6. Τα ποσά της συγκρινόµενης χρήσης 2012 έχουν αναµορφωθεί όπου ήταν απαραίτητο σύµφωνα µε τα προβλεπόµενα στο αναθεωρηµένο ∆ΛΠ 19 “Παροχές προς το προσωπικό” (σηµειώσεις 1 και 36 επί των οικονοµικών καταστάσεων). 7. Η Ετήσια Τακτική Γενική Συνέλευση των µετόχων της 19ης Ιουνίου 2013 ενέκρινε την επιστροφή µετοχικού κεφαλαίου ποσού Ευρώ 11.078.298 (ή ποσού Ευρώ 0,10 ανά µετοχή) µε αντίστοιχη µείωση της ονοµαστικής αξίας της µετοχής. Η καταβολή της επιστροφής του µετοχικού κεφαλαίου πραγµατοποιήθηκε στις 12 Νοεµβρίου 2013. 8. Τον Μάιο του 2013, συστάθηκε η εταιρία “MOTOR OIL (CYPRUS) LIMITED”, στην οποία η Εταιρία συµµετέχει κατά 100%. Επίσης τον Ιούλιο του 2013, συστάθηκε η εταιρία “ΑΒΙΝ ΑΚΙΝΗΤΑ Α.Ε.”, στην οποία ο Όµιλος συµµετέχει κατά 100% (έµµεσα µέσω AVIN OIL Α.Β.Ε.Ν.Ε.Π.) (σηµείωση 30 επί των οικονοµικών καταστάσεων). 9. Πάσης φύσεως συναλλαγές (έσοδα, έξοδα) και υπόλοιπα απαιτήσεων και υποχρεώσεων του Οµίλου και της Εταιρίας µε τα συνδεδεµένα µέρη κατά την έννοια του ∆ΛΠ 24 σε χιλιάδες Ευρώ: ΟΜΙΛΟΣ ΕΤΑΙΡΙΑ ΕΣΟ∆Α 423.035 1.637.161 ΕΞΟ∆Α 7.103 98.016 ΑΠΑΙΤΗΣΕΙΣ 20.971 81.554 ΥΠΟΧΡΕΩΣΕΙΣ 1.115 12.006 ΣΥΝΑΛΛΑΓΕΣ & ΑΜΟΙΒΕΣ ∆ΙΕΥΘΥΝΤΙΚΩΝ ΣΤΕΛΕΧΩΝ ΚΑΙ ΜΕΛΩΝ ΤΗΣ ∆ΙΟΙΚΗΣΗΣ 4.892 2.076 ΑΠΑΙΤΗΣΕΙΣ ΑΠΟ ∆ΙΕΥΘΥΝΤΙΚΑ ΣΤΕΛΕΧΗ ΚΑΙ ΜΕΛΗ ΤΗΣ ∆ΙΟΙΚΗΣΗΣ 0 0 ΥΠΟΧΡΕΩΣΕΙΣ ΠΡΟΣ ∆ΙΕΥΘΥΝΤΙΚΑ ΣΤΕΛΕΧΗ ΚΑΙ ΜΕΛΗ ΤΗΣ ∆ΙΟΙΚΗΣΗΣ 0 0 Μαρούσι, 21 Μαρτίου 2014 Ο ΠΡΟΕ∆ΡΟΣ ΤΟΥ ∆ΙΟΙΚΗΤΙΚΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ ΚΑΙ ∆ΙΕΥΘΥΝΩΝ ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ ΒΑΡ∆ΗΣ Ι. ΒΑΡ∆ΙΝΟΓΙΑΝΝΗΣ A.∆.T. K 011385/82

Ο ΑΝΑΠΛΗΡΩΤΗΣ ∆ΙΕΥΘΥΝΩΝ ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ ΚΑΙ ΓΕΝΙΚΟΣ ∆ΙΕΥΘΥΝΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΠΕΤΡΟΣ Τ. ΤΖΑΝΝΕΤΑΚΗΣ Α.∆.Τ. Ρ 591984/94

Economics Quarterly | Ιούνιος 2014

Ο ∆ΙΕΥΘΥΝΤΗΣ ΤΟΥ ΛΟΓΙΣΤΗΡΙΟΥ ΘΕΟ∆ΩΡΟΣ Ν. ΠΟΡΦΥΡΗΣ A.∆.T. Ρ 557979/94 Αρ. Αδείας Ο.Ε.Ε. 0018076 Α’ Τάξης

anoδοσ

πωλήσεων

μέσω εξαγωγών Με το βλέμμα στις διεθνείς αγορές

ΜΟΤΟΡ ΟΪΛ (ΕΛΛΑΣ) Α.Ε. δραστηριοποιείται στον τομέα διύλισης και εμπορίας προϊόντων αργού πετρελαίου. Η Εταιρεία διαθέτει το μεγαλύτερο και πλέον σύγχρονο εγχώριο Διυλιστήριο, με ετήσια παραγωγική δυναμικότητα περίπου 10 εκατ. μετρικούς τόνους, το οποίο ευρίσκεται στην περιοχή των Αγίων Θεοδώρων Κορινθίας και παράγει όλη τη γκάμα προϊόντων αργού πετρελαίου (μοναδικός παραγωγός βασικών λιπαντικών στη χώρα μας). Το Διυλιστήριο διαθέτει αποθηκευτικούς χώρους 2,5 εκατ. κυβικών μέτρων, σύγχρονες λιμενικές εγκαταστάσεις και εγκαταστάσεις φόρτωσης ενώ είναι το μοναδικό στην Ελλάδα και από τα ελάχιστα στην Ευρώπη με πιστοποίηση τόσο για το Σύστημα Περιβαλλοντικής Διαχείρισης – ISO 14001:2004 – όσο και για το Σύστημα Διαχείρισης Ποιότητας - ISO 9001:2008. Εκμεταλλευόμενη την πολυπλοκότητα του Διυλιστηρίου, η MOTOR OIL παράγει προϊόντα υψηλής προστιθέμενης αξίας προσαρμόζοντας το product mix στις ανάγκες της αγοράς, διασφαλίζοντας καλύτερες τιμές διάθεσης, και επιτυγχάνοντας καλύτερα περιθώρια διύλισης (refinery margins) έναντι των σύνθετων διυλιστηρίων της Μεσογείου. Τα προϊόντα της MOTOR OIL απευθύνονται σε τρεις αγορές (Εσωτερική, Εξαγωγές, Ναυτιλία) και σύμφωνα με ιστορικά στοιχεία οι εγχώριες πωλήσεις αντιστοιχούν στο 30% ενώ οι εξαγωγές – ναυτιλία στο 70% του συνολικού όγκου πωλήσεων

της Εταιρείας. Τη χρήση 2013 η MOTOR OIL πραγματοποίησε πωλήσεις προϊόντων 12 εκατ. μετρικών τόνων που αποτελεί νέο ιστορικό υψηλό για την Εταιρεία. H MOTOR OIL είναι μοναδικός μέτοχος των “CORAL A.E.” (πρώην SHELL HELLAS) και “AVIN OIL” που αποτελούν τους βασικούς βραχίονες του Ομίλου στον τομέα της λιανικής εμπορίας καυσίμων και λιπαντικών με πανελλαδικό δίκτυο 700 και 500 πρατηρίων αντίστοιχα και συνολικό μερίδιο αγοράς 30% περίπου. Επιπλέον η MOTOR OIL συμμετέχει με 100% στην “CORAL GAS” (πρώην SHELL GAS), που δραστηριοποιείται στον κλάδο υγροποιημένου υγραερίου στην Ελλάδα, και με 92% (από κοινού με την AVIN) στην “OFC ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΑΕΡΟΠΟΡΙΚΟΥ ΚΑΥΣΙΜΟΥ Α.Ε.” που διαχειρίζεται το σύστημα ανεφοδιασμού αεροπορικού καυσίμου και των εγκαταστάσεων αποθήκευσης του Διεθνούς Αερολιμένα Αθηνών “Ελευθέριος Βενιζέλος”. Επιπρόσθετα, η MOTOR OIL συμμετέχει με 35% στην “ΚΟΡΙΝΘΟΣ POWER Α.Ε.” (65% ανήκει στον Όμιλο ΜΥΤΙΛΗΝΑΙΟΣ) η οποία διαθέτει μονάδα παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας ισχύος 440 MW με καύσιμο φυσικό αέριο που ευρίσκεται εντός των εγκαταστάσεων του Διυλιστηρίου στους Αγίους Θεοδώρους Κορινθίας. Η εμπορική λειτουργία της “ΚΟΡΙΝΘΟΣ POWER Α.Ε.” ξεκίνησε τον Απρίλιο 2012. Τέλος, η MOTOR OIL συμμετέχει με 16% στο μετοχικό κεφάλαιο της “ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΑΓΩΓΟΥ ΚΑΥΣΙΜΩΝ ΑΕΡΟΔΡΟΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ Α.Ε.”.

Το 2012 η MOTOR OIL συμπλήρωσε 40 χρόνια από την έναρξη της λειτουργίας της. Σε όλη τη διάρκεια της επιχειρηματικής της πορείας, υιοθέτησε τη στρατηγική των “συνεχών επενδύσεων” στοχεύοντας στην τεχνολογική υπεροχή του Διϋλιστηρίου της. Ε Π Ε Ν ΔΥ Σ Ε Ι Σ Η συνολική επενδυτική δαπάνη της Εταιρείας από το 2001 διαμορφώθηκε σε 1,2 δις Ευρώ. Σημαντικό μέρος της δαπάνης αφορούσε το Πρόγραμμα Επέκτασης του Διϋλιστηρίου (Refinery Expansion Program) και ειδικότερα τους δύο επενδυτικούς κύκλους: 20032005 εγκατάσταση συγκροτήματος Υδρογονοπυρόλυσης (Hydrocracker) κόστους 350 εκατομμυρίων Ευρώ, 2008-2010 κατασκευή νέας Μονάδας απόσταξης Αργού (new CDU) δυναμικότητας 60.000 βαρελιών/ημέρα κόστους 200 εκατομμυρίων Ευρώ. Τα κύρια επενδυτικά έργα της Εταιρείας έχουν ολοκληρωθεί και ευρίσκονται σε στάδιο ωρίμανσης και βελτιστοποίησης. Τον Ιούλιο 2001 η MOTOR OIL εισήχθη στο Χρηματιστήριο Αθηνών. Κατά την περίοδο που ακολούθησε την εισαγωγή της Εταιρείας στο Χ.Α. το συνολικό ποσό του διανεμόμενου μερίσματος ανήλθε ως απόλυτο ποσό σε Ευρώ 967 εκατ. ενώ ως ποσοστό επί των καθαρών κερδών (dividend payout ratio) διαμορφώθηκε κατά μέσο όρο σε 80%.

Economics Quarterly | Ιούνιος 2014

Κ α λ ε ι δ ο σ κό π ι ο / / Δ η μ ό σ ι α Ο ι κ ο ν ο μ ι κά

Με στόχο τα πλεονάσματα

Φιλόδοξοι είναι οι στόχοι της κυβέρνησης για τα επόμενα χρόνια. Ωστόσο, πέρα από τον εξορθολογισμό των δαπανών, όλα θα εξαρτηθούν από την ανάκαμψη της οικονομίας, που αποτελεί πλέον προϋπόθεση για την αύξηση των φορολογικών εσόδων. Η ανάκαμψη άλλωστε θα οδηγήσει και σε μείωση του λόγου δημοσίου χρέους προς αεπ. Για τη βιωσιμότητά του όμως απαιτείται και ελάφρυνση από τους Ευρωπαίους πιστωτές μας, και συνεπώς επιτυχία στην έκβαση των σχετικών διαπραγματεύσεων που ξεκινά η ελληνική πλευρά.

Οι άμεσοι φόροι, από 17,9 δισ. ευρώ το 2013 προβλέπεται να αυξηθούν κατά 2 δισ. φέτος, δηλαδή κατά 14%(!) ενώ το ονομαστικό αεπ προβλέπεται στάσιμο ή οριακά χαμηλότερο. Συνεπώς η εκτίμηση αυτή πιθανόν να αποδειχτεί υπεραισιόδοξη, ανατρέποντας το πρόγραμμα.

υ σ ικ ά απ οτ ε λ ε ί π ολ ύ σημαντικό επίτευγμα το ότι η Ελλάδα πέτυχε πρωτογενές πλεόνασμα στη γενική κυβέρνηση, δηλαδή στο σύνολο των λογαριασμών του δημόσιου τομέα το 2013, και το ότι μπόρεσε, για πρώτη φορά από το 2010, να εκδώσει ομόλογα τον περασμένο Απρίλιο και να αντλήσει 3 δισ. ευρώ από τις αγορές. Για την εκτίμηση της μελλοντικής πορείας των δημόσιων οικονομικών, σημασία έχουν οι αριθμοί. Κατά πρώτον, τα δάνεια που έχουμε λάβει από τους Ευρωπαίους εταίρους μας και το ΔΝΤ. Από το 2010 ως τον Δεκέμβριο 2013, από το 1ο και το 2ο δανειακό πρόγραμμα, η Ελλάδα πήρε συνολικά 215 δισ. ευρώ, από τα οποία τα 187 δισ. από τους Ευρωπαίους πιστωτές της. Τα δάνεια αυτά χρησιμοποιήθηκαν για κάλυψη των ελλειμμάτων του προϋπολογισμού, τη στήριξη των τραπεζών και την εξυπηρέτηση των δανείων της χώρας. Μόνο το κούρεμα των ελληνικών ομολόγων το 2012 (PSI) στοίχισε (σε δάνεια της ΕΕ και του ΔΝΤ) 87 δισ. ευρώ αφού στα 41 δισ. που κατευθύνθηκαν στο ΤΧΣ για την αναγκαία πλέον στήριξη των τραπεζών, προστέθηκαν 35 δισ.

Economics Quarterly | Ιούνιος 2014

που χρειάστηκε να καταβληθούν άμεσα στους ιδιώτες ομολογιούχους για να συμμετάσχουν στο PSI (sweetener και τόκοι, σύμφωνα με την ΕΕ) και 11 δισ. για την επαναγορά των ανταλλαγμένων ομολόγων από τις τράπεζες. Με αυτό το κόστος μειώθηκε το χρέος κατά 138 δισ. ευρώ, συνεπώς το καθαρό όφελος του PSI ήταν μείωση του δημοσίου χρέους κατά 51 δισ. ευρώ (σε σύνολο 355 δισ. το 2012) ή μόλις κατά 15%, με μεγάλη όμως ζημιά στην περιουσία των ασφαλιστικών ταμείων. Για το 2014 προβλέπεται να εισπράξουμε 20,7 δισ. ευρώ, από τα οποία τα 10,2 δισ. από την ΕΕ με τα οποία ολοκληρώνεται το ευρωπαϊκό δανειακό πρόγραμμα και τα οποία θα κατευθυνθούν στην κάλυψη του χρηματοδοτικού κενού, δηλαδή την εξυπηρέτηση του δημοσίου χρέους. Από τα δάνεια του ΔΝΤ απομένει υπόλοιπο 9 δισ. ευρώ για τη διετία 2015-2016. Αποτέλεσμα των δανείων αυτών αλλά και των δημοσίων ελλειμμάτων ήταν το δημόσιο χρέος να αυξηθεί από 130% του ΑΕΠ το 2009 σε 175% το 2013. Σε αυτό μάλιστα συνετέλεσε και η μεγάλη υποχώρηση του αεπ την ίδια περίοδο, το μέγεθος του οποίου αναθεωρείται προς τα κάτω σε κάθε νέα έκθεση

της τρόικας. Ως το 2018 η κυβέρνηση προβλέπει, υπό την αίρεση θετικού ρυθμού ανάπτυξης, να υποχωρήσει σε 139% του αεπ. Χωρίς ελάφρυνση από τους επίσημους πιστωτές της χώρας, εκτιμάται σε 128% το 2020, ύψος που καθιστά προβληματική τη βιωσιμότητά του, παρά την τεράστια δημοσιονομική προσαρμογή.

Από τα ελλείμματα στα πλεονάσματα Το 2013 το έλλειμμα της γενικής κυβέρνησης έφτασε τα 23,1 δισ. ευρώ ή 12,7% του αεπ. Αυτό περιλαμβάνει τα 19,3 δισ. ευρώ που διέθεσε το κράτος– με δάνεια που επιβάρυναν το δημόσιο χρέος– για τη στήριξη των τραπεζών, τα κεφάλαια των οποίων κατεστράφησαν με την απομείωση της αξίας των κρατικών ομολόγων στο χαρτοφυλάκιό τους (PSI). Σύμφωνα με την ΕΛ.ΣΤΑΤ η στήριξη των τραπεζών επιβάρυνε το έλλειμμα τη διετία 2012-2013 με 25 δισ. ευρώ (συνολικά το Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας έχει διαθέσει περίπου 40 δισ. ευρώ, τα 28 δισ. αφορούν τις 4 συστημικές). Αν εξαιρεθεί η στήριξη των τραπεζών, το έλλειμμα περιορίστηκε σε 3,8 δισ. ή 2,1% του αεπ, κάτω από το όριο 3% που θέτει το Σύμφωνο Σταθερότητας, από 11,3% το 2010. Συνεπώς, η πρόοδος στα δημόσια οικονομικά είναι πολύ σημαντική. Αντίστοιχα, το έλλειμμα χωρίς τους τόκους του δημόσιου χρέους (πρωτογενές) από 5% του αεπ το 2010 μετεστράφη σε πλεόνασμα 0,8% το 2013 –για πρώτη φορά την τελευταία δεκαετία– ενώ ο στόχος ήταν ισοσκελισμένος προϋπολογισμός. Φθάνει μάλιστα το 2,1% αν συνυπολογιστούν και οι επιστροφές των κερδών που αποκόμισαν οι κεντρικές τράπεζες του ευρωσυστήματος και η ΕΚΤ από τα ελληνικά ομόλογα (ANFA) στο χαρτοφυλάκιό τους. Σημασία όμως έχει να εξετασθεί η πορεία φέτος και οι προβλέψεις για

Ο στόχος συνεχών υψηλών πρωτογενών πλεονασμάτων είναι δύσκολα επιτεύξιμος, πολύ λίγες χώρες έχουν πετύχει συνεχή αλλά όχι τόσο υψηλά όσο εκείνα στα οποία στοχεύει η Ελλάδα. τα επόμενα χρόνια, που δείχνουν και τη βιωσιμότητα της δημοσιονομικής προσαρμογής. Η κυβέρνηση στο πρόσφατο Μεσοπρόθεσμο Πρόγραμμα προβλέπει ότι το πρωτογενές πλεόνασμα από 0,8% το 2013, θα αυξηθεί σε 2,3% το 2014, (το ΔΝΤ συντηρητικότερο προβλέπει 1,5%), 2,5% το 2015 και πολύ υψηλότερο τα επόμενα χρόνια, όπως φαίνεται στον πίνακα. Τα πλεονάσματα αυτά είναι αναγκαία για να μειωθεί το συνολικό έλλειμμα του Δημοσίου, (μαζί με τους τόκους) από 2,1% του αεπ το 2013, σε περίπου 1% τη διετία 2014-2015 και να μεταστραφεί σε μικρό πλεόνασμα τα επόμενα έτη. Και αυτό γιατί οι τόκοι του δημόσιου χρέους επανέρχονται στα 10 δισ. ευρώ ετησίως. Η ΕΕ και το ΔΝΤ προβλέπουν ότι για την επίτευξή των πλεονασμάτων απαιτούνται νέα μέτρα 2 δισ. ευρώ το 2015, 3,8 δισ. το 2016 και 1,9 δισ. το 2017 (δημοσιονομικό κενό). Τίποτα ακόμη δεν είναι σίγουρο αφού και για το 2014 αναθεώρησαν σύμφωνα με τις κυβερνητικές θέσεις τις αρνητικές εκτιμήσεις τους, χωρίς να συνιστούν νέα μέτρα. Το χρηματοδοτικό κενό των 2,6 δισ. ευρώ το 2014, η κυβέρνηση θα καλύψει με την αξιοποίηση των ταμειακών διαθεσίμων οργανισμών του Δημοσίου, τα έσοδα από την επαναγορά των προνομιούχων μετοχών από τις τράπεζες και ίσως νέες εκδόσεις

ομολόγων. Το πρώτο και το τρίτο θα μπορούσαν να ισχύσουν και για το κενό των 13 δισ. ευρώ του 2015. Ωστόσο, όλα θα εξαρτηθούν από την πορεία της πραγματικής οικονομίας, από το κατά πόσο θα αναθερμανθεί η οικονομική δραστηριότητα ώστε να αυξηθούν τα φορολογικά έσοδα, δεδομένου ότι έχει εξαντληθεί η φοροδοτική ικανότητα των συνεπών φορολογουμένων, μισθωτών και συνταξιούχων, που έχουν υποστεί το βάρος των φοροεισπρακτικών μέτρων. Χαρακτηριστικό είναι ότι οι άμεσοι φόροι, από 17,9 δισ. ευρώ το 2013 (σύμφωνα με την ΕΛ.ΣΤΑΤ. ή 18,5 δισ. κατά την ΕΕ,) προβλέπεται να αυξηθούν κατά 2 δισ. φέτος, δηλαδή κατά 14%(!) ενώ το ονομαστικό ΑΕΠ προβλέπεται οριακά χαμηλότερο. Συνεπώς η εκτίμηση αυτή ίσως αποδειχτεί υπεραισιόδοξη, ανατρέποντας το πρόγραμμα. Αυτό εξάλλου δείχνουν τα στοιχεία του 1ου τετραμήνου, με υστέρηση στον φόρο εισοδήματος νομικών προσώπων και μεγάλη υστέρηση στους έμμεσους φόρους. Θετικά, στο κλείσιμο των λογαριασμών, θα λειτουργήσει η αύξηση των εισροών κεφαλαίων από την ΕΕ στο πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων, η οποία αμβλύνει την εικόνα αλλά δεν λύνει το πρόβλημα. Το Γραφείο Προϋπολογισμού της Βουλής

Economics Quarterly | Ιούνιος 2014

Κ α λ ε ι δ ο σ κό π ι ο / / Δ η μ ό σ ι α Ο ι κ ο ν ο μ ι κά

επισημαίνει ότι η πορεία των φορολογικών εσόδων είναι ανησυχητική ενώ δεν υπάρχει δυνατότητα περεταίρω μείωσης των δημοσίων δαπανών χωρίς επιπτώσεις στη λειτουργία του κράτους. Σχετικά εδώ θα πρέπει να αναφερθεί το θέμα των υψηλών αμυντικών δαπανών, η Ελλάδα έχει τις υψηλότερες στην ΕΕ, με 2,4% του αεπ με επόμενη τη Βρετανία με 2,3% και μέσο όρο 1,5% στην ΕΕ (2012). Επιπλέον τα οικονομικά των οργανισμών κοινωνικής ασφάλισης πλήττονται από τη μείωση των εσόδων λόγω της μείωσης των αμοιβών και της υψηλής ανεργίας, με το πλεόνασμα που εμφάνισαν το 2013 να οφείλεται σε μεταβιβάσεις από το κράτος για εξόφληση παλαιών υποχρεώσεων. Τα έσοδα τους, όπως φαίνεται από τα στοιχεία της πρόσφατης έκθεσης της ΕΕ, είναι αναθεωρημένα προς τα κάτω.

Το χρέος Ο στόχος συνεχών υψηλών πρωτογενών πλεονασμάτων είναι δύσκολα επιτεύξιμος, πολύ λίγες χώρες έχουν πετύχει συνεχή αλλά πάντως όχι τόσο υψηλά όσο εκείνα στα οποία στοχεύει η Ελλάδα, πάνω από 4% του αεπ. Αυτό σημαίνει ότι θα χρειαστεί κάποιου είδους ελάφρυνση του χρέους από τους επίσημους πιστωτές μας –τα δάνεια από τον Μηχανισμό Στήριξης αναλογούν στο 75% του χρέους– ώστε να μειωθεί. Και αυτό γιατί, σύμφωνα με τις προβλέψεις, τα πλεονάσματα είναι χαμηλότερα από τους τόκους και ίσα με αυτούς το 2017, όπως φαίνεται στον πίνακα, ώστε να μην υπάρχει περίσσευμα για την εξόφληση τμήματος του χρέους και μείωσή του. Η Ελλάδα έχει ήδη θέσει το θέμα σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Χωρίς ελάφρυνση, η μείωση θα επιτευχθεί μόνο με αύξηση του αεπ (παρονομαστής) κάτι που προβλέπει η κυβέρνηση από το 2016. Σύμφωνα με τις προβλέψεις, η μείωση

του χρέους κατά 15 δισ. ευρώ την 4ετια 2015-2018, εφόσον αυξηθεί το αεπ από 187 δισ. ευρώ σε 216 δισ, θα σημαίνει μείωση κατά 30 ποσοστιαίες μονάδες σε 139% του αεπ. Όμως αυτό βασίζεται στην υπόθεση σημαντικής ανάκαμψης της οικονομίας. Το ΔΝΤ, λιγότερο αισιόδοξο, εκτιμά τότε χρέος 145% του αεπ το 2018.

Οι ιδιωτικοποιήσεις Τα έσοδα από τις ιδιωτικοποιήσεις, τα οποία κατευθύνονται στη μείωση του δημόσιου χρέους, τη διετία 20112013 έφτασαν τα 2,6 δισ. ευρώ, προβλέπονται σε 1,5 δισ. το 2014, σωρευτικά σε 15 δισ. ως το 2018 και 22 δισ. ως το 2020. Το 2013 προήλθαν κυρίως από την πώληση του 33% του ΟΠΑΠ. Το 2014 προβλέπονται έσοδα

και παραχωρήσεις (μικρά λιμάνια, περιφερειακά αεροδρόμια, μαρίνες Πύλου, Χίου, Αλίμου). Το 2015 θα προστεθεί το Ελληνικό, ο Διεθνής Αερολιμένας Αθηνών, η Εγνατία οδός, η ΕΥΔΑΠ, το 67% του ΟΛΠ, ΟΛΘ, ΕΛΤΑ, Ψηφιακό Μέρισμα, Νότια Καβάλα και το 2016 η πώληση 17% της ΔΕΗ. Σχετικά με την πώληση και επαναμίσθωση κτιρίων του Δημοσίου θα πρέπει να αναφερθεί ότι πωλούνται μεν από ανάγκη αλλά είναι συζητήσιμο κατά πόσο είναι σε όφελος του Δημοσίου. Χαρακτηριστική είναι η γνωμοδότηση του Ευρωπαϊκού Ελεγκτικού Συνεδρίου προς την ΕΚΤ, αναφορικά με την ανέγερση νέων κεντρικών εγκαταστάσεων, σύμφωνα με την οποία είναι προς το μακροπρόθεσμο συμφέρον των δημόσιων φορέων η ιδιοκτησία των εγκαταστάσεων και όχι η μίσθωσή τους. Όσον αφορά την ιδιωτικοποίηση των εταιρειών ύδρευσης, το Γραφείο Προϋπολογισμού της Βουλής τονίζει ότι θα πρέπει να εξετασθεί κατά πόσο είναι σκόπιμο ένα δημόσιο μονοπώλιο να

Όσον αφορά την πώληση και επαναμίσθωση κτιρίων του Δημοσίου, σχετική είναι η γνωμοδότηση του Ευρωπαϊκού Ελεγκτικού Συνεδρίου προς την ΕΚΤ, αναφορικά με την ανέγερση νέων κεντρικών εγκαταστάσεων, σύμφωνα με την οποία είναι προς το μακροπρόθεσμο συμφέρον των δημόσιων φορέων η ιδιοκτησία των εγκαταστάσεων και όχι η μίσθωσή τους. από την ολοκλήρωση των διαγωνισμών για την πώληση και επαναμίσθωση 28 κτιρίων του Δημοσίου, πώληση της συμμετοχής του Δημοσίου σε κρατικές εταιρείες (66% της ΔΕΣΦΑ στη SOCAR του Αζερμπαιτζάν, του Αστέρα Βουλιαγμένης στο Αραβοτουρκικό επενδυτικό ταμείο Jermyn Street) και από πωλήσεις μετοχών (ΕΥΑΘ, ΤΡΑΙΝΟΣΕ, ΕΕΣΣΤΥ, ΟΔΙΕ, ROSCO)

Economics Quarterly | Ιούνιος 2014

γίνει ιδιωτικό. Αναφέρει το παράδειγμα της Γερμανίας όπου οι δήμοι ανακτούν τον έλεγχό τους. Μπορεί να προστεθεί η περίπτωση της Γαλλίας. Στο Παρίσι, μετά από 20 χρόνια στον ιδιωτικό τομέα, η εταιρεία ύδρευσης επανήλθε στον δήμο της πόλης, κάτι που έγινε και σε άλλες πόλεις, αφού διαπιστώθηκε ότι με την ιδιωτική διαχείριση οι τιμές αυξήθηκαν 30% (Γκρενόμπλ).

Η δημόσια διαχείριση σε αριθμούς, δισ. ευρώ “Άμεσοι φόροι” “Έμμεσοι φόροι”

“Εισφορές στην Κοινωνική Ασφάλιση”

“Αποδοχές δημοσίων υπαλλήλων“

“Πρωτογενές έλλειμμα (-), Πλεόνασμα (+) γενικής κυβέρνησης“

% ΑΕΠ

2008

18,7

28,9

30,7

28,0

-10,8

-4,6

2009

19,1

26,1

29,5

31,0

-24,2

-10,5

2010

17,8

26,9

29,7

27,7

-11,3

-5,1

2011

18,2

26,7

27,3

25,7

-5,1

-2,4

2012

19,8

24,2

26,4

23,9

-7,6

-3,9

2013

17,9

23,2

24,4

21,8

-15,9

-8,7

2014**

20,3

23,0

24,9

21,2

6,4

3,5

2015**

20,5

23,9

25,0

20,8

6,9

3,6

2016**

20,3

25,1

25,9

20,7

8,6

4,4

2017**

21,0

25,7

26,6

20,8

10,8

5,2

2018**

…

12,7

5,9

Τόκοι

“Αποτέλεσμα γενικής κυβέρνησης με την επίπτωση της στήριξης των τραπεζών”

% ΑΕΠ

% ΑΕΠ χωρίς την επίπτωση της στήριξης των τραπεζών

“Δημόσιο χρέος % ΑΕΠ”

2008

12,4

-22,9

-9,8

-9,9

113

2009

11,9

-36,2

-15,6

-15,8

130

2010

12,9

-24,1

-10,9

-11,3

148

2011

14,9

-20,0

-9,6

-9,9

170

% ΑΕΠ χωρίς μεταφορά κερδών κεντρικών τραπεζών ευρωσυστήματος από ελληνικά ομόλογα και επίπτωση στήριξης των τραπεζών

2012

-1,5

9,6

-17,2

-8,9

-6,2

157

2013

0,8

7,2

-23,1

-12,7

-2,1

175

2014**

2,3

7,6

-1,6

-0,9

174

2015**

2,5

9,1

-2,3

-1,2

171

2016**

3,5

10,1

-0,7

-0,3

161

2017**

4,6

10,8

0,3

0,1

152

2018**

5,3

1,8

0,8

145

Πηγή: Υπουργείο Οικονομικών, Μεσοπροθεσμο Πρόγραμμα 2015-2018, ΕΕ Economics Quarterly | Ιούνιος 2014

Κ α λ ε ι δ ο σ κό π ι ο / / Π α ρ α γ ω γ ή

Ορόσημο το 2 0 1 4

Θα είναι τελικά το 2014 έτος εξόδου από την ύφεση; Θα εξαρτηθεί από τον τουρισμό και τις επενδύσεις, που θα αποτελέσουν πηγή ζήτησης για τις επιχειρήσεις αφού η ιδιωτική κατανάλωση υποχωρεί και φέτος και η πορεία των εξαγωγών είναι αβέβαιη.

014: εκτιμάται ότι θα είναι το έτος εξόδου από την ύφεση της ελληνικής οικονομίας, μετά από 6 χρόνια υποχώρησης, κατά τη διάρκεια των οποίων η Ελλάδα έχασε το 1/4 της παραγωγής της. Οι κυβερνητικές προβλέψεις μιλούν για ανάκαμψη του αεπ της τάξης του 0,6% και αρκετά υψηλότερους ρυθμούς τα επόμενα χρόνια. Οι προβλέψεις αυτές συμπίπτουν με εκείνες της ΕΕ. Ωστόσο ο ΟΟΣΑ προβλέπει ύφεση και φέτος, αλλά ηπιότερη, -0,3%, καθώς οι δυσκολίες χρηματοδότησης βαραίνουν στην οικονομία. Εκτιμά και αυτός θετικούς και σχετικά υψηλούς ρυθμούς ανάκαμψης τα επόμενα χρόνια καθώς θα μειώνεται η πίεση της δημοσιονομικής προσαρμογής στην οικονομία και εφόσον ανακάμψει η εξωτερική ζήτηση και εισρεύσουν περισσότερα κεφάλαια από τα διαρθρωτικά ταμεία της ΕΕ. Σημειώνεται ότι και το ΙΟΒΕ δεν αποκλείει μικρή υποχώρηση του αεπ φέτος, άποψη που ενισχύεται από τη μείωση του αεπ κατά 0,9% το 1ο τρίμηνο του 2014 παρά την πολύ καλή επίδοση του τουρισμού. Ας δούμε πώς κινήθηκαν οι κλάδοι της οικονομίας το 2013 και πώς κινούνται

σήμερα. Ο μόνος κλάδος του οποίου η παραγωγή δεν υποχώρησε ήταν ο αγροτικός. Συνολικά η παραγωγή της βιομηχανίας –ορυχεία, μεταλλεία, μεταποίηση και ενέργεια– υποχώρησε για τρίτο συνεχόμενο έτος. Μάλιστα, η παραγωγή της μεταποίησης ακολουθεί καθοδική πορεία από το 2008, με την υποχώρηση αθροιστικά, σύμφωνα με τον δείκτη παραγωγής, να φθάνει το 27%. Η παραγωγή των κατασκευών υποχώρησε με διψήφιο ποσοστό για 6ο συνεχόμενο έτος και των υπηρεσιών για 5ο. Οι εξελίξεις στις υπηρεσίες βαρύνουν ιδιαίτερα αφού αποτελούν σταθερά τα τελευταία χρόνια τα 4/5 του αεπ της χώρας. Η συμμετοχή των κατασκευών από 5% το 2009 έχει υποχωρήσει σε 2%. Στη μεταποίηση, εξαίρεση στη γενική πορεία υποχώρησης αποτελούν τα φαρμακευτικά προϊόντα, που κινούνται δυναμικά, ο κλάδος χαρτιού, λόγω ανόδου της ζήτησης χάρτινης συσκευασίας, ενώ μικρότερη είναι η άνοδος σε χημικά και μηχανολογικό εξοπλισμό. Το πρώτο δίμηνο του 2014 η παραγωγή της μεταποίησης αυξήθηκε ελαφρά, επανήλθε όμως σε εντονότερη υποχώρηση το επόμενο δίμηνο. Το 1ο τετράμηνο φαίνεται να ανακάμπτει ο

Economics Quarterly | Ιούνιος 2014

κλάδος ποτών, να συνεχίζεται η άνοδος σε χημικά και να εισέρχονται σε πορεία ανάκτησης του χαμένου εδάφους τα βασικά μέταλλα και ο μηχανολογικός εξοπλισμός, το επίπεδο παραγωγής του οποίου έχει υποχωρήσει στο μισό του 2005. Αρνητική εξέλιξη αποτελεί η ανακοπή της ανόδου των φαρμάκων. Βασικό θέμα για τους ενεργοβόρους κλάδους της βιομηχανίας αποτελεί το υψηλό κόστος της ενέργειας, που επιβαρύνει την ανταγωνιστικότητα της παραγωγής τους. Επιπλέον, το ισχυρό ευρώ αποτελεί πλέον θέμα για τις εξαγωγές ολόκληρης της ευρωζώνης. Και οι δυο αυτοί παράγοντες εξουδετερώνουν την επίδραση της μείωσης των αμοιβών. Οι παραγγελίες από το εξωτερικό υποχώρησαν για 2ο συνεχόμενο έτος ενώ οι παραγγελίες από την εσωτερική αγορά έχουν πλέον υποχωρήσει στο μισό του επιπέδου του 2005. Η αδυναμία της εσωτερικής ζήτησης άλλωστε έχει αναδειχθεί σε καθοριστικό παράγοντα, σε πρόσφατη έρευνα της ΕΚΤ οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις αναφέρουν πλέον ως πιο πιεστικό τους πρόβλημα την εύρεση πελατών. Σημειώνεται επιπλέον ότι το υψηλό κόστος χρήματος στην Ελλάδα αποτελεί ανταγωνιστικό μειονέκτημα των ελληνικών επιχειρήσεων,

παράγοντας που μαζί με τις δυσκολίες του τραπεζικού συστήματος έχει οδηγήσει μεγάλους ομίλους να μεταφέρουν την έδρα τους στο εξωτερικό. Όσον αφορά τις υπηρεσίες, ο ρυθμός υποχώρησης συγκρατήθηκε το 2013 στο 3,5% λόγω της οριακής υποχώρησης , κατά 0,3% του δημόσιου τομέα (δημόσια διοίκηση και υγεία, εκπαίδευση που στο μεγαλύτερο μέρος τους είναι δημόσιες υπηρεσίες και που συνολικά καταλαμβάνουν λίγο παραπάνω από το 1/4 των υπηρεσιών). Χαρακτηριστικό της μεγάλης υποχώρησης της ζήτησης είναι ότι ο κύκλος εργασιών των αρχιτεκτόνων –μηχανικών έχει πέσει στο μισό του 2009, της διαφήμισης σε λιγότερο από το μισό, στις τηλεπικοινωνίες στα 2/3. Ανοδικά κινείται ο κλάδος νομικών υπηρεσιών και συμβουλευτικής, καθώς σε περίοδο κρίσης και αναδιάρθρωσης αυξάνεται η ζήτηση των υπηρεσιών του. Ευνοϊκή είναι η εξέλιξη στον τουρισμό, ο κύκλος εργασιών των επιχειρήσεων

ξενοδοχείων και εστίασης αυξήθηκε 5% το 2013 και 45% το 1ο τρίμηνο του 2014 μετά από μείωση 17% το 2012. Οι αφίξεις επισκεπτών από το εξωτερικό αυξήθηκαν σημαντικά, 15% το 2013 στα 18 εκατ. και σε 20 εκατ. μαζί με τις κρουαζιέρες, τάση που συνεχίζεται και φέτος. Αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό, αφού η άμεση και έμμεση συμβολή του τουρισμού στο συνολικό προϊόν της χώρας φτάνει το 16%. Ο κλάδος των μεταφορών κινείται καθοδικά, και το 2014, με εξαίρεση της αεροπορικές που συμβαδίζουν με την εξέλιξη του τουρισμού. Σχετικά αναφέρεται ότι μεγάλες αεροπορικές εταιρίες επιστρέφουν στην Ελλάδα ενώ και η Τραινοσέ εισάγει δρομολόγια σύνδεσης με τους βόρειους γείτονές μας για να αξιοποιήσει το τουριστικό ρεύμα προς τη βόρεια Ελλάδα. Η στενότητα ρευστότητας, η μείωση της εγχώριας ζήτησης αλλά και η αποδυνάμωσή της στις χώρες πελάτες των ελληνικών

εξαγωγών, αποτελούν σημαντικούς ανασταλτικούς παράγοντες για τις επιχειρήσεις. Παρά το δύσκολο περιβάλλον υπάρχει μια κρίσιμη μάζα, με αξιοσημείωτη ερευνητική και καινοτομική δραστηριότητα, όπως δείχνει πρόσφατη έρευνα του ΣΕΒ, ενώ το 1/3 των ΜΜΕ είναι καινοτομικές. Η ελληνική μεταποίηση αναλογεί σε περίπου 9% του αεπ της χώρας από 11% στις αρχές της προηγούμενης δεκαετίας ενώ στην ευρωζώνη το ποσοστό είναι διπλάσιο. Οι ανεπτυγμένες χώρες αναγνωρίζουν ότι ισχυρή οικονομία δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς ισχυρή βιομηχανία, παράδειγμα το πρόσφατο σχέδιο για τη βιομηχανία της Γαλλίας. Για την ενίσχυσή της στην Ελλάδα, όπως τονίζει το ΚΕΠΕ, απαιτείται δέσμη μέτρων βιομηχανικής πολιτικής, με διάγνωση των προβλημάτων και των αντικινήτρων για τις επιχειρήσεις (βλ. σελ 42).

H παραγωγή της χώρας % μεταβολή Μεταφορές, Δημόσια Ενημέρωση Επιστημονικές, Υπηρεσίες, αποθηκεύσεις, Τράπεζες, διοίκηση, ΑΕΠ Γεωργία Βιομηχανία Κατασκευές και τεχνικές σύνολο εμπόριο, ασφάλειες υγεία, επικοινωνία δραστηριοτητες ξενοδοχεία εκπαίδευση 2008

-0,2

2,0

-9,7

-11,0

2,7

-1,5

17,2

11,6

-3,6

3,8

2009

-3,1

5,2

2,0

-24,6

-1,3

-9,2

7,6

-2,5

7,4

1,1

2010

-4,9

5,5

0,9

-32,3

-4,8

-3,8

-10,3

-1,0

-14,1

-1,5

2011

-7,1

-5,4

-7,4

-28,4

-5,6

-10,9

-8,1

-8,0

-18,1

-0,8

2012

-7,0

-0,8

-5,3

-20,7

-7,1

-14,2

-7,2

-8,3

-6,5

-3,4

2013

-3,9

0,1

-3,9

-18,2

-3,5

-6,8

-8,9

-6,1

-9,0

-0,3

2014*

0,6

…

2015*

2,9

…

Economics Quarterly | Ιούνιος 2014

Κ α λ ε ι δ ο σ κό π ι ο / / Δ α π ά ν η

Ε π ε ν δύ σ ε ι ς για την

ανάκαμψη

Η άνοδος της κατανάλωσης μετατίθεται για το 2015 ενώ καλύτερες είναι η προοπτικές για τις επενδύσεις. Την πενταετία της ύφεσης, η ιδιωτική κατανάλωση μειώθηκε 26%, η δημόσια 19% και οι επενδύσεις 58%. Η ανάκαμψη των τελευταίων είναι προϋπόθεση για την ανακοπή της περαιτέρω αποβιομηχάνισης της χώρας και την έξοδο από την ύφεση από το τρέχον έτος.

Economics Quarterly | Ιούνιος 2014

ν δούμε από την πλευρά της ζήτησης στην οικονομία, βλέπουμε ότι η διάρθρωση της λίγο έχει αλλάξει. Η οικονομική κρίση έχει συμπαρασύρει κατανάλωση και επενδύσεις. Έτσι η συμμετοχή της ιδιωτικής κατανάλωσης στο αεπ έχει μειωθεί πολύ λίγο, αφού υποχώρησαν κάθετα και οι επενδύσεις. Από 72% του αεπ πριν την κρίση, το 2009, στο 70% σήμερα και η ΕΕ προβλέπει οριακά χαμηλότερο επίπεδο το 2015. Σημειώνεται ότι το ποσοστό αυτό είναι το υψηλότερο στην ευρωζώνη. Ωστόσο, η κατά κεφαλή κατανάλωση έχει υποχωρήσει δραστικά. Από 106% του μέσου όρου της ΕΕ-15 (των χωρών πριν τη διεύρυνση) έχει υποχωρήσει σε 82%. Φυσικά τα προ κρίσης μεγέθη ήταν μη διατηρήσιμα, ήταν υψηλότερα από της Γερμανίας, της Γαλλίας, της Ιταλίας, χωρών με

πολύ υψηλότερο αεπ και φυσικά χωρίς εξωτερικά ελλείμματα οι δυο πρώτες. Εννοείται βέβαια ότι τα ποσοστά αυτά υποκρύπτουν δομικές διαφορές, η χαμηλότερη ιδιωτική κατανάλωση μπορεί, ως ένα βαθμό, να οφείλεται και σε μεγαλύτερο όγκο υπηρεσιών που παρέχονται από το Δημόσιο σε άλλες χώρες (παράδειγμα το υψηλό ποσοστό ιδιωτικών δαπανών υγείας στην Ελλάδα). Για φέτος εκτιμάται ηπιότερη μείωση της ιδιωτικής κατανάλωσης, 1,8%, με άνοδο από το 2015. Η μείωση της κατανάλωσης συνεχίζει να επηρεάζει πτωτικά τα έσοδα του κράτους από έμμεσους φόρους (όπως φαίνεται στη σελίδα 24) αλλά και την παραγωγή της οικονομίας. Από το 2008 ως το 2013 «χάθηκαν» 37 δισ. ευρώ ιδιωτικής κατανάλωσης, -26% σε σταθερές τιμές. Ο όγκος των λιανικών πωλήσεων την ίδια περίοδο έχει υποχωρήσει 38%, με ηπιότερη

Η δημόσια κατανάλωση το 2008 ήταν 18% του αεπ με μέσο όρο στην ευρωζώνη το 20%. Η ανορθολογική χρήση του δημοσίου χρήματος με σπατάλη και χωρίς έλεγχο της αποτελεσματικότητας ήταν που έφερε τη χρεοκοπία. Το 2015 θα περιοριστεί σε 16% του αεπ, το χαμηλότερο ποσοστό στην ευρωζώνη. σε σχέση με πέρυσι υποχώρηση το 1ο τρίμηνο 2014, 3%.

Economics Quarterly | Ιούνιος 2014

Κ α λ ε ι δ ο σ κό π ι ο / / Δ α π ά ν η

Η αγορά κατοικιών έχει μεγάλη σημασία για την οικονομία αφού αποτελεί πηγή ζήτησης για ευρύ φάσμα παραγωγικών κλάδων της οικονομίας. Η πτωτική τάση των τιμών αμβλύνεται το τελευταίο διάστημα ωστόσο οι προοπτικές θα εξαρτηθούν από την πορεία των εισοδημάτων και τις δυνατότητες χρηματοδότησης από τις τράπεζες των υποψήφιων αγοραστών.

Η ΕΕ ελαττώνει τις πιέσεις για μείωση της δημόσιας κατανάλωσης, ενώ στον προϋπολογισμό 2014 προβλεπόταν μείωση 4%, τελικά τώρα προβλέπει μείωση 1,7%, καθώς πλέον φαίνεται να εξαντλούνται τα περιθώρια. Σημειώνεται ότι το στοίχημα θα κερδηθεί στην καλύτερη και αποτελεσματικότερη χρήση των πόρων του Δημοσίου, στην πλήρη εξάλειψη της σπάταλης, και στην αναβάθμιση της ποιότητας των υπηρεσιών του. Χαρακτηριστικά

αναφέρεται ότι ως ποσοστό του αεπ η δημόσια κατανάλωση το 2008 ήταν 18% του αεπ με μέσο όρο στην ευρωζώνη το 20%. Η ανορθολογική χρήση του δημοσίου χρήματος με σπατάλη και χωρίς έλεγχο της αποτελεσματικότητας των δαπανών (χαρακτηριστικό η αναποτελεσματικότητα του κοινωνικού κράτους) ήταν που έφερε τη χρεοκοπία. Σύμφωνα με τις προβλέψεις της ΕΕ το 2015 θα περιοριστεί σε 16% του αεπ, το

Economics Quarterly | Ιούνιος 2014

χαμηλότερο ποσοστό στην ευρωζώνη όπου ο μέσος όρος θα είναι 21%. Από το 2008 ως το 2013 μειώθηκε κατά 11 δισ. ευρώ, -19% σε σταθερές τιμές. Αντίστοιχες είναι οι εξελίξεις στις επενδύσεις. Οι ιδιωτικές επιχειρηματικές επενδύσεις υποχώρησαν από 25 δισ. ευρώ το 2008 σε 14,5 δισ. το 2013 ενώ οι επενδύσεις σε κατοικίες από 19 δισ. σε 4 δισ. Στις τελευταίες μάλιστα, o

όγκος των επενδύσεων (σε σταθερές τιμές) μειώθηκε 33% το 2012 και 38% το 2013. Η υποχώρηση της ζήτησης –που προκάλεσαν η μεγάλη μείωση των εισοδημάτων, η αύξηση της ανεργίας, οι αυστηρότεροι όροι χρηματοδότησης από τις τράπεζες και η υπερφορολόγηση των ακινήτων– οδήγησε σε μεγάλη υποχώρηση των τιμών των ακινήτων, από το 2008 κατά 34%. Η φορολόγηση μάλιστα με τιμές πολύ υψηλότερες των εμπορικών οδήγησε σε μη ορθολογική πλέον συμπίεση των τιμών, σύμφωνα με την Τράπεζα της Ελλάδος. Η αγορά κατοικιών έχει μεγάλη σημασία για την οικονομία αφού αποτελεί πηγή ζήτησης για ευρύ φάσμα παραγωγικών κλάδων της οικονομίας. Η πτωτική τάση των τιμών αμβλύνεται οριακά το 2014 ωστόσο οι προοπτικές θα εξαρτηθούν από την πορεία των εισοδημάτων και τις δυνατότητες χρηματοδότησης από τις τράπεζες των υποψήφιων αγοραστών. Συνολικά οι επενδύσεις από το 2008

ως το 2013 μειώθηκαν κατά 58%, με εμφανή τον κίνδυνο αποβιομηχάνισης και υπονόμευσης της παραγωγικής βάσης της χώρας. Οι εξέλιξη αυτή αντανακλά και τη μεγάλη υποχώρηση του Προγράμματος Δημοσίων Επενδύσεων. Η εικόνα εκτιμάται ότι αναστρέφεται από φέτος, με προβλεπόμενη άνοδο 5%, πρόβλεψη που όμως περικλείει σημαντική αβεβαιότητα αφού το 1 ο τρίμηνο υποχώρησαν 8%. Οι προβλέψεις μιλούν για υψηλότερη άνοδο τα επόμενα χρόνια. Σε αυτό αναμένεται να λειτουργήσει κυρίως η σχεδιαζόμενη επανεκκίνηση των μεγάλων έργων υποδομής (4 αυτοκινητόδρομοι, των οποίων τα οφέλη διαχέονται και σε άλλους επιχειρηματικούς κλάδους) και η προσδοκώμενη ταχύτερη απορρόφηση των κονδυλίων των ευρωπαϊκών διαρθρωτικών ταμείων. Ωστόσο, αυτά απαιτούν χρόνο, για αυτό άλλωστε και η ΕΕ προσγειώνει τις εκτιμήσεις της. Τον Νοέμβριο 2013 προέβλεπε άνοδο των επενδύσεων

σε κατασκευές 7% το 2014, τώρα προβλέπει άνοδο 2,4%. Αντίστοιχα για τις επενδύσεις σε εξοπλισμό προέβλεπε άνοδο 10%, τώρα 9%. Σχετικά με τις επιχειρηματικές επενδύσεις, που μαζί με τις δημόσιες θα κρίνουν το στοίχημα της ανάκαμψης, αφού η κατανάλωση υποχωρεί και η πορεία των εξαγωγών αγαθών για το 2014 είναι αβέβαιη, θα πρέπει να αναφερθούν τα αποτελέσματα των ερευνών του ΙΟΒΕ, σύμφωνα με τα οποία η μείωση των επενδύσεων οφείλεται στην αβεβαιότητα, στην ανεπάρκεια χρηματοδότησης και στην υψηλή φορολόγηση των κερδών. Στον βαθμό που οι παράγοντες αυτοί αίρονται, για τον τρίτο μόνο εξαγγελίες υπάρχουν, μαζί με τη μείωση του γραφειοκρατικού βάρους για την έγκριση και έλεγχο των επιδοτούμενων επενδύσεων, οι επενδύσεις θα ανακάμψουν. Σχετικά αναφέρεται ότι το ΙΟΒΕ εκτιμά ότι ίσως φέτος η άνοδος των επενδύσεων να ξεπεράσει το 5% φθάνοντας και το 10%.

H δαπάνη της χώρας % μεταβολή όγκου Κατανάλωση

Επενδύσεις

Ιδιωτική

Δημόσια

Όγκος λιανικών πωλήσεων

Σύνολο

Κατασκευές, σύνολο

Κατοικίες

Εξοπλισμός

Δημόσιες, τρεχουσες τιμές

2008

4,3

-2,6

-1,4

-14,3

-21,2

-33,6

-4,5

14,5

2009

-1,6

4,9

-9,3

-13,7

-12,8

-20,7

-18,4

-15,7

2010

-6,2

-8,7

-6,9

-15,0

-19,2

-21,6

-7,9

-30,5

2011

-7,7

-5,2

-8,7

-19,6

-21,0

-18,0

-18,1

-28,8

2012

-9,3

-6,9

-11,8

-19,2

-22,7

-32,9

-17,6

-1,5

2013

-6,0

-4,1

-8,4

-12,8

-17,9

-37,8

-7,2

-0,1

2014*

-1,8

-1,7

…

5,9

2,4

…

8,8

…

2015*

1,7

-2,0

…

9,7

10,5

…

13,0

…

Economics Quarterly | Ιούνιος 2014

Κ α λ ε ι δ ο σ κό π ι ο / / Χ ρ ή μ α , τ ρ ά π ε ζ ε ς κ α ι α γ ο ρ ές

χαμηλη

αλλα σταθερή

πτήση

Με λιγότερα δάνεια και λιγότερες καταπέσεις θα ισορροπήσει το τραπεζικό σύστημα της χώρας τα αμέσως επόμενα έτη. Για να επιστρέψουν οι τράπεζες στην αγορά δανείων θα πρέπει να ανακτήσουν σταδιακά και τις καταθέσεις που έχασαν στη διάρκεια της κρίσης αλλά και να ανακάμψει η ζήτηση δανείων. Όλα μετατίθενται για το 2015, έχοντας υπόψη ότι και στην Ευρώπη η ανάκαμψη εκτός από «άνεργη» αναμένεται και χωρίς νέες πιστώσεις, που αναπόφευκτα περιορίζει και τη δυναμική της.

Ενώ οι χορηγήσεις δανείων από το 2008 ως το 2013 έχουν μειωθεί κατά 32 δισ. ευρώ, οι απώλειες καταθέσεων φτάνουν τα 64 δισ. Η φυγή καταθέσεων στο εξωτερικό αναλογεί σε λιγότερο από το μισό των απωλειών, η Τράπεζα της Ελλάδος εκτιμά ότι οι καταθέσεις Ελλήνων στο εξωτερικό αυξήθηκαν την περίοδο της κρίσης 2009-2012 κατά 24 δισ. ευρώ ή κατά 160%.

ροή δανείων στην οικονομία υποχωρεί για 4ο συνεχόμενο έτος και, σύμφωνα με το ΔΝΤ, η μείωση –ηπιότερη πάντωςθα συνεχιστεί και το 2015 με πρόβλεψη ανόδου το 2016. Από την πλευρά της προσφοράς δανείων –μετά την ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών και τη σταδιακή ανάκτηση της πρόσβασης στις διεθνείς αγορές

κεφαλαίων– ανασταλτικοί παράγοντες είναι αφενός ο υψηλός πιστωτικός κίνδυνος, καθώς η ύφεση έχει επιδεινώσει το πιστοληπτικό προφίλ των υποψήφιων δανειοληπτών, και η άνοδος των δανείων σε καθυστέρηση που τις υποχρεώνει σε υψηλές προβλέψεις. Αφετέρου, η μεγάλη απώλεια καταθέσεων που στερεί από τις τράπεζες την απαραίτητη ρευστότητα. Συγκεκριμένα, ενώ οι

Economics Quarterly | Ιούνιος 2014

χορηγήσεις τους από το 2008 ως το 2013 έχουν μειωθεί κατά 32 δισ. ευρώ, οι απώλειες καταθέσεων φτάνουν τα 64 δισ., μετά και την περιορισμένη άνοδο του 2013. Η φυγή καταθέσεων στο εξωτερικό αναλογεί σε λιγότερο από το μισό των απωλειών, η Τράπεζα της Ελλάδος εκτιμά ότι οι καταθέσεις Ελλήνων στο εξωτερικό αυξήθηκαν την περίοδο της κρίσης 2009-2012 κατά 24 δισ. ευρώ ή κατά 160%. Η

Τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια προβλέπεται να κορυφωθούν φέτος σε 37% από 33% στα τέλη του 2013, και στη συνέχεια να υποχωρούν καθώς μειώνεται ο ρυθμός δημιουργίας νέων επισφαλειών. Οι μειούμενες σχετικές προβλέψεις θα επιτρέψουν την επιστροφή των τραπεζών σε κερδοφορία από το 2015.

άνοδος των καταθέσεων στην Ελλάδα έχει ανακοπεί το 1ο τετράμηνο του 2014, οπότε μειώθηκαν κατά 2 δισ. ευρώ. Φυσικά δεν θα περίμενε κανείς άνοδο των καταθέσεων αφού το ονομαστικό αεπ προβλέπεται στάσιμο, η πίεση στα εισοδήματα συνεχίζεταιη και συνεπάγεται μείωση της ροής νέων αλλά και ανάλωση αποθεμάτων για αντιμετώπιση τρεχουσών αναγκών. Χαρακτηριστικές είναι οι συνεχείς προς τα κάτω αναθεωρήσεις των προβλέψεων του ΔΝΤ: τον Δεκέμβριο του 2012 προέβλεπε άνοδο των καταθέσεων 5% το 2014 και 8% το 2015 και 2016, τον Ιούλιο 2013 1% το 2014 και 3% το 2015, και τον Ιούνιο 2014 μείωση 0,5% για το 2014 και άνοδο 3,4% το 2015 και 5% το 2016. Διεθνώς η τάση είναι οι χορηγήσεις των τραπεζών να χρηματοδοτούνται πλέον περισσότερο με καταθέσεις (παραδοσιακή τραπεζική) στο πλαίσιο της γενικευμένης τάσης απομόχλευσης για την ικανοποίηση των αυστηρότερων απαιτήσεων

κεφαλαιακής επάρκειας. Οι ελληνικές τράπεζες και με άνετη πρόσβαση στις αγορές δεν θα αποτελούσαν εξαίρεση. Συνεπώς οι χορηγήσεις δανείων θα είναι ιδιαίτερα συγκρατημένες, καθώς επιπλέον έχουν αυστηροποιηθεί τα κριτήρια πιστοληπτικής αξιολόγησης των υποψήφιων δανειοληπτών και η πτώση των τιμών των ακινήτων έχει αυξήσει το ύψος των εγγυήσεων που πρέπει να προσκομίσουν. Εξάλλου, η ύφεση οδηγεί σε μείωση της ζήτησης δανείων ενώ και μεγάλες επιχειρήσεις προσφεύγουν σε έκδοση ομολογιακών δανείων. Χαρακτηριστικές είναι και εδώ οι προς τα κάτω αναθεωρήσεις των προβλέψεων του ΔΝΤ: η αρχική πρόβλεψη ανόδου των χορηγήσεων 4% το 2014 αναθεωρήθηκε σε μείωση 3,7%, με μείωση 1,6% το 2015 και άνοδο 3,6% το 2016. Αυτό συμβαδίζει με τις εκτιμήσεις του ότι η ανάκαμψη στην ευρωζώνη θα είναι «άνεργη» και χωρίς νέες πιστώσεις (creditless) που σημαίνει ότι θα είναι και περιορισμένης δυναμικής.

Pas de quatre Το τραπεζικό τοπίο έχει αλλάξει άρδην τα χρόνια της οικονομικής κρίσης. Οι 4 συστημικές ελέγχουν πλέον το 92% της αγοράς (ενεργητικό) από 63% το 2009. Μετά την πρώτη ανακεφαλαιοποίηση των 4 συστημικών τραπεζών το 2013, για να αναπληρώσουν ζημιές 38 δισ. ευρώ που προκάλεσε η απομείωση της αξίας των ελληνικών κρατικών ομολόγων, ακολούθησε σειρά εξαγορών και συγχωνεύσεων. Μετά και τα πιο πρόσφατα τεστ αντοχής, οι νέοι όμιλοι –Πειραιώς, Alpha, Eurobank και Εθνική– προχώρησαν σε νέες αυξήσεις κεφαλαίου και με σημαντική υπερκάλυψη των κεφαλαιακών αναγκών που προσδιόρισε η Τράπεζα της Ελλάδος (5,8 δισ. ευρώ για τις 4 και 6,4 δισ. για το σύνολο των τραπεζών). Συνολικά άντλησαν 8,5 δισ. ευρώ από ιδιώτες επενδυτές, στη συντριπτική πλειοψηφία ξένους θεσμικούς, μειώνοντας έτσι τη συμμετοχή του Δημοσίου στο μετοχικό τους κεφάλαιο.

Economics Quarterly | Ιούνιος 2014

Κ α λ ε ι δ ο σ κό π ι ο / / Χ ρ ή μ α , τ ρ ά π ε ζ ε ς κ α ι α γ ο ρ ές

Η Alpha άντλησε 1,2 δισ. ευρώ (85% από ΗΠΑ και Βρετανία) ανεβάζοντας το ποσοστό των ιδιωτών στην τράπεζα σε 30% (τα 3/4 ξένοι θεσμικοί) από 18%. Ο δείκτης κεφαλαίων κοινών μετοχών (CET1) αυξήθηκε σε 15,6% Η Πειραιώς άντλησε 1,75 δισ. ευρώ ανεβάζοντας την ιδιωτική συμμετοχή στο μετοχικό της κεφάλαιο σε 35%

από 19%. Ο δείκτης κεφαλαίων κοινών μετοχών (CET1) αυξήθηκε σε 14,4% .

Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας.Ο δείκτης κεφαλαίων κοινών μετοχών (CET1) αυξήθηκε σε 17,7%

Η Eurobank με την αύξηση του μετοχικού κεφαλαίου άντλησε 2,9 δισ. ευρώ (κατά 90% από μακροπρόθεσμους του εξωτερικού) και είναι η πρώτη συστημική που επιστρέφει στον ιδιωτικό τομέα αφού πλέον το 65% ανήκει σε ιδιώτες και το υπόλοιπο στο Ταμείο

Η Εθνική άντλησε 2,5 δισ. ευρώ, με τα οποία ο δείκτης κεφαλαίων κοινών μετοχών (CET1) αυξήθηκε σε 15,4%. Στα σχέδιά της είναι η πώληση ποσοστού μειοψηφίας στη θυγατρική της στην Τουρκία Finansbank.

Οι αγορές χρήματος στην Ελλάδα Χρηματοδότηση ιδιωτικού τομέα

Επιχειρήσεις Βιομηχανία Εμπόριο Τουρισμός Κατασκευές Ενέργεια

δισ. ευρώ

% μεταβολή

% αεπ

% μεταβολή

2008

249,7

15,9

107,1

18,9

2009

249,7

4,1

108,0

5,1

-3,6

4,1

7,7

2,6

14,6

2010

257,8

0,01

116,1

1,1

-2,0

-3,5

2,9

1,9

21,6

2011

248,5

-3,1

119,2

-2

0,1

-6

-2,3

-7,4

12,3

2012

227,7

-4

117,7

-4,4

-2,1

-7,4

1,1

-1,9

4,5

2013

217,9

-3,9

119,7

-4,9

-2,8

-8

-2,6

0,6

-10,7

2014 Aπρ

215,1

-3,7

-4,8

-5,1

-5,8

-1,7

-1

-9,2

Ναυτιλία Νοικοκυριά Στεγαστικά δάνεια Καταναλωτικά Δάνεια σε καθυστέρηση, % συνόλου % μεταβολή

2008

Επιχειρηματικά Στεγαστικά

12,6

11,2

Καταναλωτικά

Επιτόκιο επιχειρηματικών δανείων* Ελλάδα

Ευρωζώνη

7,6

6,6

2009

4,1

3,7

1,8

6,7

7,4

13,4

6,1

4,6

2010

4,2

-1,2

-0,3

-4,2

8,8

10,3

6,3

3,9

2011

2,4

-3,9

-2,9

-6,4

14,9

28,8

7,5

4,2

2012

-3,4

-3,8

-3,4

-5,1

20,2

36,3

7,7

4,1

2013

-6,4

-3,5

-3,3

-3,9

7,4

3,9

2014 Aπρ

-5,7

-3,2

-3,3

-2,9

7,2

3,8

*χωρις καθορισμένη διάρκεια Πηγή στοιχείων: Τράπεζα της Ελλάδος και ΕΚΤ Economics Quarterly | Ιούνιος 2014

Όπως όλες οι ευρωπαϊκές τράπεζες θα πρέπει σε 6 ως 9 μήνες να καλύψουν τυχόν κενά που θα προκύψουν από τον έλεγχο της ποιότητας του χαρτοφυλακίου δανείων τους (AQR) και τα στρες τεστ της ΕΒΑ στα τέλη του έτους. Ωστόσο, δεν αναμένονται σημαντικά αφού ήδη έχουν υποστεί εξονυχιστικό έλεγχο από τη BlackRock, η οποία όμως τονίζει ότι τα αναδιαρθρωμένα δάνεια έχουν υψηλό κίνδυνο. Όλες έχουν δείκτες κεφαλαιακής επάρκειας (CT1) πολύ υψηλότερους από το ελάχιστο 8% της Βασιλείας ΙΙΙ. Εξαγοράζουν τις προνομιούχες μετοχές τους που απέκτησε το Δημόσιο το 2008, 4,5 δισ. ευρώ. Επίσης, μειώνουν την εξάρτησή τους από το ευρωσύστημα, σε 62 δισ. ευρώ (Απρ. 2014) από 130 στο απόγειο της κρίσης το 2012. Το κόστος χρήματος για αυτές μειώνεται, όπως έδειξαν οι πρόσφατες ομολογιακές εκδόσεις της Πειραιώς, της Εθνικής, της Alpha και της Eurobank. Τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια προβλέπεται να κορυφωθούν φέτος σε 37% από 33% στα τέλη του 2013, και στη συνέχεια να υποχωρούν καθώς μειώνεται ο ρυθμός δημιουργίας νέων επισφαλειών. Οι μειούμενες σχετικές προβλέψεις θα επιτρέψουν την επιστροφή τους σε κερδοφορία από το 2015 καθώς μειώνονται και τα επιτόκια καταθέσεων αφού οι τράπεζες δεν έχουν πλέον την πίεση ρευστότητας του παρελθόντος.

Κεφαλαιαγορές Η χρηματιστηριακή αξία των εισηγμένων εταιρειών στο Χρηματιστήριο Αθηνών, μετά από τη σημαντική άνοδο του 2013 που προήλθε από την άνοδο των τιμών των μετοχών των τραπεζών, διατηρείται το 2014 σε λίγο πάνω από το 1/3 του αεπ. Την τελευταία τετραετία καμία εταιρία

δεν έχει προχωρήσει σε αρχική δημόσια προσφορά και η εισροή κεφαλαίων το 2013 αφορούσε κατά κύριο λόγο την ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών. Εξαίρεση αποτέλεσε η εισροή περίπου 800 εκατ. ευρώ προς δυο εταιρίες επενδύσεων. Ο γενικός δείκτης κινείται ανοδικά σε σχέση με το 1ο εξάμηνο του 2013 ωστόσο σε μηναία βάση, από την αρχή του 2014 εξαντλείται η δυναμική του, καθώς αποδυναμώνεται η δυναμική των τραπεζών. Η πορεία του Χρηματιστηρίου Αθηνών θα εξαρτηθεί από τις γενικότερες οικονομικές εξελίξεις της χώρας αλλά και τις προσπάθειες κεφαλαιακής αναδιάρθρωσης των εισηγμένων εταιριών και το κατά πόσο θα προσελκύσουν επενδυτικά κεφάλαια. Όσον αφορά τους κρατικούς τίτλους, η σημαντική μείωση των αποδόσεων των ελληνικών ομολόγων αντανακλά τη βελτίωση της εμπιστοσύνης στις προοπτικές της ελληνικής δημοσιονομικής διαχείρισης. Ωστόσο, η πρόσφατη αποκλιμάκωση των αποδόσεων –χαρακτηριστική η πρόσφατη

(για πρώτη φορά από το 2010) έκδοση 5ετούς ομολόγου με απόδοση λίγο κάτω από το 5%– θα πρέπει να ενταχθεί και στο γενικότερο ρεύμα προς ομόλογα της ευρωπαϊκής περιφέρειας που προσφέρουν σχετικά υψηλότερες αποδόσεις σε περιβάλλον αποκατάστασης της εμπιστοσύνης στην ευρωζώνη. Χαρακτηριστικό είναι ότι ο Μάριο Ντράγκι της ΕΚΤ απέδωσε το ρεύμα αυτό σε κεφάλαια που αναζητούν καλύτερο συνδυασμό απόδοσης και λήξης και τα οποία «έφυγαν» από τη Ρωσία (160 δισ. ευρώ) αλλά και από άλλες χώρες λόγω ανατιμολόγησης του κινδύνου (π.χ. λόγω αλλαγών στη νομισματική πολιτική και ενώ οι αναδυόμενες εμφανίζονται λιγότερο ελκυστικές). Στο ίδιο κλίμα και η επικεφαλής του ΔΝΤ, Κριστίν Λαγκάρντ, πρόσφατα εξέφρασε την «ελπίδα» ότι οι αγορές αυτή τη φορά δεν είναι υπεραισιόδοξες στις εκτιμήσεις τους.

Αγορές μετοχών και ομολόγων

2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 *

Γενικός δείκτης Χρηματιστηρίου Αθηνών, μ.ο. έτους

Κεφαλαιοποίηση % αεπ, τέλος έτους

Αριθμός εισηγμένων εταιρειών

Απόδοση 10ετών ομολόγων

3.420

294

4,8

2.175

288

5,2

1.691

277

9,1

1.142

264

15,8

713

260

22,5

1.002

243

10,1

1.208

5,6

* Μέσος όρος Μαϊου για το Χρηματιστήριο, 11/6 για τα ομόλογα Economics Quarterly | Ιούνιος 2014

Κ α λ ε ι δ ο σ κό π ι ο / / Ε ξ ω τ ε ρ ι κός τ ο μ έ α ς

Πλεόνασμα

για πρώτη φορά

Προβληματισμό προκαλεί η πρόσφατη υποχώρηση των εξαγωγών. Έτσι η περαιτέρω βελτίωση του αποτελέσματος των συναλλαγών της χώρας με το εξωτερικό θα κριθεί στο άμεσο μέλλον από την άνοδο του τουρισμού και τη μείωση των τόκων που πληρώνει η χώρα στο εξωτερικό και η οποία μπορεί να προέλθει από τη διευθέτηση του δημόσιου χρέους από τους επίσημους πιστωτές μας, καθώς η διεύρυνση της εξαγωγικής βάσης της χώρας θα απαιτήσει χρόνο.

Στον βαθμό που θα συνεχιστεί το πρόγραμμα αποκρατικοποιήσεων αναμένεται να εισρεύσουν και τα επόμενα χρόνια κεφάλαια στην ελληνική οικονομία και να κατευθυνθούν σε νέες επενδύσεις (green field investment) ώστε να έχουν και αποτέλεσμα στην οικονομική δραστηριότητα. Αναμφίβολα η εξωτερική θέση της χώρας βελτιώνεται, το ετήσιο έλλειμμά της με το εξωτερικό υποχώρησε ραγδαία και το 2013 μεταστράφηκε σε πλεόνασμα, για πρώτη φορά στη

μεταπολεμική ιστορία της (το αμέσως καλύτερο αποτέλεσμα ήταν το οριακά αρνητικό του 1994). Το έλλειμμα των τρεχουσών συναλλαγών (αν δεν συνυπολογιστούν οι κεφαλαιακές μεταβιβάσεις από την ΕΕ) από τα 34 δισ. ευρώ ή 15% του αεπ της χώρας, με συνεχή υποχώρηση των εισαγωγών και μικρότερης κλίμακας άνοδο των εξαγωγών, με βελτίωση του τουρισμού και άνοδο των τρεχουσών μεταβιβάσεων από την ΕΕ μεταστράφηκε σε πλεόνασμα περίπου 1,2 δισ. ή 0,7% του ΑΕΠ. Ωστόσο, για τις εξελίξεις το επόμενο διάστημα σημασία έχει η παρακολούθηση των πιο πρόσφατων τάσεων πόσον αφορά την εξαγωγική επίδοση της χώρας. Συγκεκριμένα, προβληματισμό προκαλεί η αποδυνάμωση της ανόδου των εξαγωγών αγαθών (χωρίς τα καύσιμα). Μετά από δυναμική άνοδο τη διετία 2010-2011, σύμφωνα με τα στοιχεία της ΕΛ.ΣΤΑΤ. , ακολούθησε οριακή άνοδος το 2012 και υποχώρηση το 2013 (2%) που συνεχίζεται και το 1 ο τετράμηνο του 2014. Μάλιστα ο ρυθμός μείωσης εντείνεται το

Economics Quarterly | Ιούνιος 2014

τελευταίο διάστημα, και είναι εντονότερος προς τις τρίτες χώρες. Εκτός από την αποδυνάμωση της ζήτησης στις αγορές του εξωτερικού, το υψηλό κόστος ενέργειας στην Ελλάδα και η ισχυροποίηση του ευρώ φαίνεται να επιβαρύνουν την ανταγωνιστικότητα της ελληνικής παραγωγής εξουδετερώνοντας τα οφέλη στην ανταγωνιστικότητα κόστους από την πολιτική της εσωτερικής υποτίμησης με τη μείωση των αμοιβών. Έτσι, η βελτίωση του εμπορικού ισοζυγίου οφείλεται κατά κύριο λόγο στη μεγάλη μείωση των εισαγωγών που προκάλεσε η κατακόρυφη μείωση της ζήτησης λόγω της μείωσης των εισοδημάτων και της επιδείνωσης της ρευστότητας των επιχειρήσεων. Παρά ταύτα, οι εξαγωγές ως ποσοστό του ΑΕΠ, από 6% το 2009 αυξήθηκαν σε 9% το 2013, εξέλιξη στην οποία συνέβαλε βέβαια και η μεγάλη υποχώρηση του τελευταίου την 5ετία της ύφεσης. Η ΕΕ εκτιμά πάντως ανάκαμψη των εξαγωγών το επόμενο διάστημα. Η γενικότερη βελτίωση του εμπορικού ισοζυγίου θα απαιτήσει χρόνια, δεδομένης της μικρής εξαγωγικής

βάσης της χώρας, αφού και η υψηλή γραφειοκρατική διαδικασία των εξαγωγών έκανε τα πράγματα δυσκολότερα για τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις. Χαρακτηριστικό είναι ότι το ΔΝΤ προβλέπει σταθεροποίηση των εξαγωγών μαζί με τα καύσιμα σε περίπου 13% την περίοδο 2014-2019 από 12% το 2013 (στοιχεία εισπράξεων του ισοζυγίου πληρωμών). Εκεί που οι εξελίξεις είναι ιδιαίτερα ευνοϊκές είναι στον τουρισμό. Οι τουριστικές εισπράξεις αυξήθηκαν 15% το 2013 στα 12 δισ. ευρώ και ξεπέρασαν το προηγούμενο ιστορικό υψηλό των 11,6 δισ. του 2008. Μάλιστα η άνοδος συνεχίζεται και το 2014, με μεγαλύτερες φέτος κρατήσεις, που προβλέπεται ότι θα

ανεβάσουν τον αριθμό των επισκεπτών πάνω από τα 20 εκατ. που εκτιμώνται για το 2013 και τις εισπράξεις στα 13 δισ. ευρώ. Έτσι, καθώς οι Έλληνες περιορίζουν τις δαπάνες τους σε ταξίδια στο εξωτερικό, το πλεόνασμα του τουρισμού αυξήθηκε σημαντικά (6% του αεπ το 2013), συμβάλλοντας καθοριστικά στην εξισορρόπηση των εξωτερικών συναλλαγών αφού το εμπορικό έλλειμμα (μαζί με τα καύσιμα) παραμένει περίπου στο 9% του αεπ της χώρας (από 19% το 2008). Το ΔΝΤ εκτιμά ότι ως το 2019 το εμπορικό έλλειμμα θα υποχωρήσει σε λίγο πάνω από το 7% του ΑΕΠ. Όσον αφορά τη ναυτιλία, η σημαντική

υποχώρηση των ναύλων έχει οδηγήσει και σε σημαντική υποχώρηση του πλεονάσματος των μεταφορικών υπηρεσιών. Θετικά επιδρά στη μείωση του εξωτερικού ελλείμματος και η μείωση των πληρωμών για τόκους στο εξωτερικό που επιτεύχθηκε με το PSI και της χρονικής μετάθεσης των τόκων για τα δάνεια της Ελλάδας από τον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Στήριξης. Όσον αφορά τις άμεσες ξένες επενδύσεις στην Ελλάδα, τα 1,9 δισ. ευρώ που εισέρευσαν το 2013 αφορούσαν κυρίως την πώληση μετοχών του ΟΠΑΠ στην Emma Delta,την αύξηση κεφαλαίου της Εμπορικής Τράπεζας από τη μητρική Credit Agricole και την αγορά

Economics Quarterly | Ιούνιος 2014

Κ α λ ε ι δ ο σ κό π ι ο / / Ε ξ ω τ ε ρ ι κός τ ο μ έ α ς

μετοχών της Εθνική Πανγαία από την ολλανδική Invel Real Estate. Στον βαθμό που θα συνεχιστεί το πρόγραμμα αποκρατικοποιήσεων αναμένεται να εισρεύσουν και τα επόμενα χρόνια κεφάλαια στην ελληνική οικονομία και να κατευθυνθούν σε νέες επενδύσεις (green field investment) ώστε να έχουν και αποτέλεσμα στην οικονομική δραστηριότητα.

Το εξωτερικό χρέος Το τελικό αποτέλεσμα των συναλλαγών της χώρας με το εξωτερικό διαχρονικά αντανακλάται στο εξωτερικό χρέος της χώρας. Αυτό μειώθηκε κατά 20 δισ. ευρώ περίπου στα 420 δισ. ευρώ το 2013 ή 229% του αεπ της χώρας. Τα 4/5 είναι του Δημοσίου. Η μείωση οφείλεται συνδυαστικά στη

Η γενικότερη βελτίωση του εμπορικού ισοζυγίου θα απαιτήσει χρόνια, δεδομένης της μικρής εξαγωγικής βάσης της χώρας, αφού και η υψηλή γραφειοκρατική διαδικασία των εξαγωγών έκανε τα πράγματα δυσκολότερα για τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις. Χαρακτηριστικό είναι ότι το ΔΝΤ προβλέπει σταθεροποίηση των εξαγωγών μαζί με τα καύσιμα σε περίπου 13% την περίοδο 2014-2019 από 12% το 2013. μεγαλύτερη μείωση της έκτακτης χρηματοδότησης των τραπεζών από τον ELA από την αυξητική επίδραση των δανείων της γενικής κυβέρνησης από τον Μηχανισμό Στήριξης. Ωστόσο, καλύτερη εικόνα της θέσης της χώρας δίνει η διεθνής

Economics Quarterly | Ιούνιος 2014

επενδυτική θέση, που λαμβάνει υπόψη το σύνολο των υποχρεώσεων (επενδύσεις ξένων στην Ελλάδα, οι οποίες αφορούν άμεσες επενδύσεις, επενδύσεις χαρτοφυλακίου-ομόλογα, χρηματοοικονομικά παράγωγακαι λοιπές επενδύσεις) αλλά και

των απαιτήσεων της χώρας από το εξωτερικό (ελληνικές τοποθετήσεις στο εξωτερικό). Το τελικό αποτέλεσμα δείχνει ότι η χώρα «χρωστά» στο εξωτερικό πάνω από το σύνολο της ετήσιας παραγωγής της, σε μια συνεχή επιδείνωση της εικόνας από 77% το 2008 σε 119% το 2013. Σε λίγο χαμηλότερο επίπεδο αναμένεται να διατηρηθεί τα επόμενα χρόνια. Το τελευταίο αυτό μέγεθος είναι που

κάνει και την καθοριστική διαφορά. Το εξωτερικό χρέος καθιστά τη χώρα ευάλωτη σε μεταβολές συνθηκών στο εσωτερικό και το εξωτερικό που μπορεί να αλλάξουν προς το χειρότερο τη στάση των πιστωτών της και να δημιουργήσουν χρηματοδοτικό πρόβλημα. Όμως μια χώρα με ισχυρή επενδυτική θέση είναι ακλόνητη. Παράδειγμα η Βρετανία με υψηλό εξωτερικό χρέος αλλά πολύ χαμηλή

αρνητική θέση (-1,3% ΑΕΠ), η Γαλλία με -21%, η Ιταλία με -30%, η Γερμανία με +48% (έχει περιουσιακά στοιχεία στο εξωτερικό ίσα με σχεδόν το μισό ετησίως παραγόμενο αεπ της, με ακόμα μεγαλύτερο ποσοστό η Ιαπωνία). Πιο κοντά στα δικά μας μεγέθη, οι άλλες (πρώην) μνημονιακές χώρες Ιρλανδία και Πορτογαλία, όπως και η Ισπανία, βρίσκονται σε ανάλογη με τη δική μας θέση.

Εξωτερικές σχέσεις Εξαγωγές, χωρίς καύσιμα, δισ. ευρώ

Εισαγωγές, χωρίς καύσιμα, δισ. ευρώ

Εμπορικό ισοζύγιο χωρίς καύσιμα, δισ. ευρώ

Ισοζύγιο τουρισμού, δισ. ευρώ

Ισοζύγιο μεταφορών, δισ. ευρώ

Ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών, δισ. ευρώ (χωρίς τις κεφαλαιακές μεταβιβάσεις από ΕΕ)

2008

16,8

51,3

-34,6

9,0

9,9

-34,8

2009

14,2

43,4

-29,3

8,0

6,5

-25,8

2010

15,8

38,8

-22,9

7,5

7,3

-22,5

2011

17,0

33,9

-16,9

8,2

6,9

-20,6

2012

17,2

31,4

-14,2

8,6

7,0

-4,6

2013

16,8

29,9

-13,0

10,2

6,5

1,2

2014*

-6,8

6,6

-13,4

71,0

22,0

2015*

% αεπ

Εισροές ξένων αμεσων επενδύσεων, δισ. ευρώ

Εξωτερικό χρέος% αεπ

από το οποίο δημόσιου τομέα % αεπ

Διεθνής επενδυτική θέση% αεπ

2008

-14,9

3,1

156

-77

2009

-11,2

1,8

180

119

-90

2010

-10,1

0,2

183

126

-98

2011

-9,9

0,8

178

129

-84

2012

-2,4

1,4

226

135

-109

2013

0,7

1,9

229

187

-119

2014*

0,7

230

176

-114

2015*

0,2

213

159

-109

* Το 2014 για εισαγωγές, εξαγωγές, εμπορικό ισοζύγιο: μεταβολή 1 τετραμήνου 2014 προς 2013, για ισοζύγιο τουρισμού και μεταφορών: 1ου τετραμήνου 2014 προς 2013. Λοιπά: προβλέψεις έτους Πηγή: Εμπορικό ισοζύγιο ΕΛ.ΣΤΑΤ., λοιπά Τράπεζα της Ελλάδος, προβλέψεις ΕΕ και ΔΝΤ, Ιούνιος 2014 ου

Economics Quarterly | Ιούνιος 2014

Κ α λ ε ι δ ο σ κό π ι ο / / Θ ε σ μ ο ί

Οι βάσεις για το μ έ λ λ ο ν Αλλαγές στη λειτουργία της οικονομίας που θα διευκολύνουν τη διεξαγωγή της οικονομικής δραστηριότητας αλλά και την ανάπτυξη νέας και αλλαγές στη θεσμική λειτουργία του κράτους θα κρίνουν την πορεία της χώρας τα επόμενα χρόνια. Όλα τελικά ανάγονται σε οικονομικό όφελος για τη χώρα και την κοινωνία και αποτελούν τον ακρογωνιαίο λίθο της ανάπτυξης.

ενίσχυση της διαφάνειας και της λογοδοσίας στον κρατικό μηχανισμό, η μέτρηση της αποτελεσματικότητας των λειτουργιών του αλλά και του διοικητικού βάρους που προκαλεί στην οικονομία κάθε νόμος και η μείωση της γραφειοκρατίας αποτελούν βασικούς άξονες για ένα αποτελεσματικό κράτος στην υπηρεσία του πολίτη. Απλοί νόμοι που εφαρμόζονται πρέπει να είναι η βασική κατεύθυνση, χωρίς να απαιτούνται εκατοντάδες ερμηνευτικές εγκύκλιοι, όπως στον πρόσφατο φορολογικό νόμο, που περιπλέκουν τα πράγματα για τις επιχειρήσεις. Πολύ σημαντική είναι η υποχρέωση πλέον των φορέων της κεντρικής κυβέρνησης να διενεργούν διαγωνισμούς μέσω του Συστήματος Ηλεκτρονικών Δημόσιων Συμβάσεων, καθώς ενισχύεται η διαφάνεια στις προμήθειες του Δημοσίου, μειώνεται το κόστος και μπαίνει τέλος στη σπατάλη

που γινόταν στον τομέα αυτό. Όπως τονίζει το Γραφείο Προϋπολογισμού της Βουλής, η περαιτέρω απλοποίηση του θεσμικού πλαισίου θα αυξήσει το μερίδιο των αναθέσεων μέσω κεντρικών αρχών. Πολύ σημαντική επίσης –και πολύ καθυστερημένα για τη χώρα– είναι η παρακολούθηση των δαπανών στο σύστημα κοινωνικής ασφάλισης, πηγή μέχρι πρότινος σπατάλης και παραβατικότητας με παράνομες συντάξεις και προνοιακά επιδόματα. Χρειάστηκε η οικονομική κρίση και η χρεοκοπία του ελληνικού κράτους για να αποκτήσει τελικά η χώρα το σύστημα Ήλιος και το Αριάδνη, από τα πιο σύγχρονα της Ευρώπης, με τα οποία χαρτογραφήθηκε το συνταξιοδοτικό σύστημα. Σχετικά με τη λειτουργία των θεσμών, πολύ σημαντική είναι η επίσπευση απονομής δικαιοσύνης. Γι’ αυτό δεν απαιτείται μόνο επάρκεια προσωπικού και σύγχρονων υποδομών αλλά και μέθοδοι ελέγχου προόδου των

Economics Quarterly | Ιούνιος 2014

δικών, τυποποίηση διαδικασιών και αντιμετώπιση της πολυνομίας που συντηρεί τη γραφειοκρατία. Σχετικά, το Γραφείο Προϋπολογισμού της Βουλής προτείνει στην επόμενη αναθεώρηση του Συντάγματος να προβλευτούν αλλαγές που αφορούν την ανεξαρτησία της δικαιοσύνης και να ιδρυθεί Συνταγματικό Δικαστήριο, παρεμβάσεις θα επηρεάσουν την ποιότητα της απονομής δικαιοσύνης και το κόστος της. Στην επόμενη αναθεώρηση του Συντάγματος θα πρέπει να αλλάξει και το καθεστώς της ασυλίας των βουλευτών, που τόσο αρνητικά (και δικαίως) αντιμετωπίζεται από την κοινή γνώμη. Όσον αφορά το ακανθώδες ζήτημα της χρηματοδότησης των κομμάτων (δεδομένων των υψηλών χρεών που έχουν συσσωρεύσει ΝΔ και ΠΑΣΟΚ, πάνω από τα 3/4 από την τότε κρατική Αγροτική Τραπεζα), αποτελεί μνημονιακή υποχρέωση της κυβέρνησης να υποβάλει άμεσα σχέδιο νόμου για τον εξορθολογισμό.

Παραμένει ωστόσο το θέμα της εξόφλησής τους, δεδομένου ότι τα εκλογικά ποσοστά (ιδίως του δεύτερου) δεν δικαιολογούν πλέον χρηματοδότηση που να την επιτρέπει. Επίσης, για την ενίσχυση της διαφάνειας και της αξιοπιστίας του πολιτικού κόσμου, θα πρέπει να αναρτώνται σε μόνιμη βάση στον ιστότοπο της Βουλής, οι διαχρονικές δηλώσεις πόθεν έσχες των βουλευτών (αυτό ισχύει σε άλλα κοινοβούλια, πχ ΗΠΑ). Στο μοντέλο της εξωστρεφούς και ανταγωνιστικής οικονομίας που επιδιώκεται να πετύχει η χώρα, πρέπει ο δημόσιος τομέας, τώρα που περιορίστηκαν οι δαπάνες του, να περιορίσει τη γραφειοκρατία, την πολυνομία και να εξελιχθεί σε πάροχο υψηλής ποιότητας υπηρεσιών στους πολίτες και τις επιχειρήσεις. Στην ιδιωτική οικονομία, σημαντική είναι η λειτουργία από τις αρχές του 2015 του συστήματος αυτόματης αδειοδότησης των επιχειρήσεων με τον έλεγχο να πραγματοποιείται κατά τη λειτουργία τους (εφόσον πραγματοποιηθεί) με την κατάργηση των εξαιρετικά χρονοβόρων διαδικασιών που αποθάρρυναν τις επενδύσεις. Ωστόσο, θα πρέπει να επισπευστούν και οι αργές διαδικασίες έγκρισης της μελέτης περιβαλλοντικών επιπτώσεων μιας επένδυσης, χωρίς φυσικά να υποβαθμίζονται τα στάνταρντ προστασίας του περιβάλλοντος. Οι

διετείς (ή και μεγαλύτερες) πολλές φορές καθυστερήσεις είναι χωρίς ουσιαστικό έρεισμα. Θετική επίσης η σχετικά πρόσφατη μείωση του γραφειοκρατικού βάρους για τις εξαγωγές με μείωση των απαιτούμενων εγγράφων, του χρόνου και του διοικητικού κόστους. Πολύ σημαντικές είναι και οι σχεδιαζόμενες αλλαγές σε διαχειριστικό και διοικητικό επίπεδο του νεου ΕΣΠΑ, με λιγότερες διαχειριστικές αρχές με σαφείς αρμοδιότητες και απλούστερες διαδικασίες ώστε να επιταχυνθεί η ροή των κονδυλίων των ευρωπαϊκών διαρθρωτικών ταμείων στην ελληνική οικονομία, σε περίοδο που η χωρα τα έχει εξαιρετική ανάγκη. Οι μεταρρυθμίσεις στις αγορές προϊόντων, με βάση την εργαλειοθήκη του ΟΟΣΑ, αναμένεται να εξορθολογήσουν τη ρυθμιστική παρέμβαση του κράτους στις αγορές, να ενισχυθεί ο ανταγωνισμός και να διευκολυνθεί η επιχειρηματική δράση. Ωστόσο, η απόδοσή τους θα κριθεί όχι μόνο από την πορεία των τιμών αλλά και από την αύξηση της παραγωγής και των επενδύσεων. Σημαντική για την τόνωση της οικονομίας είναι και η –μετά από πολλές καθυστερήσεις– ίδρυση του Ελληνικού Επενδυτικού Ταμείου, με συνεισφορές από την ΕΤΕπ και άλλους φορείς, όπως η γερμανική αναπτυξιακή

KfW, η οποία και θα το καθοδηγεί. Ωστόσο το ότι η έδρα του θα είναι στο Λουξεμβούργο δεν δείχνει τον δρόμο προς τον οποίο θα πρέπει να κινηθεί και η ελληνική ρυθμιστική πολιτική ώστε να ευνοείται η σύσταση τέτοιων σχημάτων και στην Ελλάδα; Κάποτε η κρίση θα περάσει, οπότε το φορολογικό και άλλο περιβάλλον πρέπει να ευνοεί τη σύσταση τέτοιων σχημάτων και εδώ. Στην αγορά ηλεκτρικής ενέργειας θα γίνει σε λίγο καιρό το πρώτο βήμα για το άνοιγμα της αγοράς με δημοπρασίες, με τις οποίες η ΔΕΗ θα διαθέτει το 20%-30% της ετήσιας παραγωγής των φθηνών λιγνιτικών και υδροηλεκτρικών μονάδων της σε προμηθευτές. Ωστόσο, παραμένει το υψηλό κόστος ενέργειας για τη βιομηχανία, τα μέτρα που ανακοίνωσε η κυβέρνηση για την ελάφρυνσή του δεν εφαρμόστηκαν αφού συναντούν τις ενστάσεις της ΕΕ. *** Η ουσιαστική καταπολέμηση της διαφθοράς σημαίνει καλλιέργεια νοοτροπίας διαφάνειας και ήθους, είπε ο πρόεδρος της Διεθνούς ΔιαφάνειαςΕλλάδος, Κώστας Μπακούρης, ακοινώνοντας την πρωτοβουλία «Παίξε μπάλα έντιμα». Αυτό τελικά είναι το στοίχημα για την Ελλάδα, μετά τη χρεοκοπία και τις περιπτώσεις κατασπατάλησης του δημοσίου χρήματος που αυτή έφερε στην επιφάνεια.

Χρειάστηκε η οικονομική κρίση και η χρεοκοπία του ελληνικού κράτους για να αποκτήσει τελικά η χώρα το σύστημα Ήλιος και το Αριάδνη, από τα πιο σύγχρονα της Ευρώπης, με τα οποία χαρτογραφήθηκε το συνταξιοδοτικό σύστημα, πηγή μέχρι πρότινος σπατάλης και παραβατικότητας με παράνομες συντάξεις και προνοιακά επιδόματα. Economics Quarterly | Ιούνιος 2014

18th ROUNDTABLE WITH THE GOVERNMENT OF GREECE

THE BIG RETHINK FOR EUROPE THE BIG TURNING POINT FOR GREECE July 9th-10th 2014 Divani Apollon Palace & Thalasso, Athens Hazlis & Rivas- The Economist Events 2014/Greece, Cyprus and Malta

Daniel Franklin Executive Editor The Economist

Antonis Samaras Prime Minister Greece

Alexis Tsipras Main Opposition Leader Greece (acceptance in principle)

Benoît Coeuré Member of the Executive Board European Central Bank

Hazlis & Rivas advertasing

Enrico Letta Former Prime Minister Italy

The Economist Events for Greece, Cyprus and Malta @Economist_SEUR Telecommunications provider:

International broadcast partner:

Klaus Regling Managing Director European Stability Mechanism (ESM)

EARLY BIRD FEE UNTIL JUNE 12TH

www.hazliseconomist.com www.greece.economist.com

Gold sponsors:

Communication sponsor:

John Calamos, Sr Chairman and CEO Calamos Investments

Hazlis & Rivas Tel. 210 94 08 750

Airline carrier:

Internet communication sponsor:

Logistics supplier:

Sponsor:

IT sponsor:

Communication supporter:

Π Α Ν Ο ΡΑ Μ Α ΤΩΝ ΤΑΣΕΩ Ν ΣΤΟΝ ΚΟΣΜΟ

Π α ν ό ρα μ α / / Κ ε ν τ ρ ι κέ ς τ ράπ ε ζ ε ς κ α ι ο ι κο ν ο μ ί α

Μετά τις τράπεζες, τι; Η Ευρώπη κινδυνεύει να εγκλωβιστεί σε στασιμότητα ή και αναιμική ανάπτυξη; Μπορεί αυτό να αποφευχθεί καθώς οι τράπεζες, πιο ισχυρές μετά την κρίση, θα αρχίσουν να τροφοδοτούν την οικονομία με νέο χρήμα; Ένας άλλος παράγοντας κινδύνου αναδύεται, παραγνωρισμένος στην προσπάθεια αντιμετώπισης της κρίσης χρέους: η αδυναμία της εσωτερικής ζήτησης. Όπως προειδοποίησε πρόσφατα ο Βίκτορ Κονστάντσιο, της ΕΚΤ, «είναι λάθος να προσπαθούμε να περιορίσουμε τα μακροοικονομικά μόνο στην πλευρά της προσφοράς».

Οι επιπτώσεις της ανεπάρκειας της ζήτησης ανακυκλώνονται στις επενδύσεις: Οι χαμηλές προοπτικές της ζήτησης σε συνδυασμό με την αργούσα δυναμικότητα στη βιομηχανία (λόγω αυτής) εξηγούν την πρωτοφανή υποχώρησή των επενδύσεων (ιδίως σε χώρες όπως η Ελλάδα, η Ισπανία και η Ιρλανδία ), η οποία αποτελεί τον πιο σημαντικό περιοριστικό παράγοντα για την ανάπτυξη στο μέλλον. Η ΕΚΤ και Ευρωπαϊκή Τραπεζική Αρχή έλαβαν μέτρα για την ισχυροποίηση των ισολογισμών των τραπεζών. Καθώς η κρίση άρχισε από αυτές, και μετεξελίχθηκε σε ανατροφοδοτούμενη κρίση δημοσίου χρέους-τραπεζών, θεωρήθηκε ότι η ανάκαμψη θα ξεκινήσει και από τη θεραπεία τους, ώστε να επαναλειτουργήσει το κανάλι δανείων στην οικονομία. Το τελευταίο συμβαίνει στις λίγες χώρες του πυρήνα της ευρωζώνης.

Ωστόσο ο ο αντιπρόεδρος της ΕΚΤ, Βίκτορ Κονστάντσιο, υπό το φως των εξελίξεων, διατύπωσε πρόσφατα δυο ερωτήματα: 1. Π ώς μπορεί να αξιοποιηθεί ένα δυναμικό και λειτουργικό τραπεζικό σύστημα για την ανάπτυξη χωρίς να ανακύψουν οι κίνδυνοι που αυτό τείνει να δημιουργεί; 2. Η αποκατάσταση των τραπεζών αποτελεί ικανή συνθήκη για την

Economics Quarterly | Ιούνιος 2014

επίτευξη ανάπτυξης και όχι των αναιμικών ρυθμών με τους οποίους κινείται τώρα η οικονομία της ευρωζώνης; (Εξαιρουμένης φυσικά της Γερμανίας που ενισχύεται από τις εξαγωγές και το τεράστιο πλεόνασμά της.) Η απάντηση στο πρώτο ερώτημα έχει μεγάλη σημασία, το κόστος των χρηματοπιστωτικών κρίσεων στην οικονομία, όπως έδειξε η πρόσφατη, είναι μεγάλο. Η εμπειρία, μάλιστα, των προηγούμενων δείχνει ότι η ύφεση που ακολουθεί έχει μεγάλη διάρκεια και η ανάκαμψη είναι αναιμική. Η κρίση του 2008-2009 έδειξε επίσης ότι η υπερανάπτυξη του τραπεζικού τομέα μπορεί να έχει μεγάλο κόστος. Έρευνα της Τράπεζας Διεθνών Διακανονισμών (BIS) τοποθετεί το όριο της υπερανάπτυξης των τραπεζών σε συνολικό ενεργητικό που υπερβαίνει το 150% του αεπ μιας χώρας, πάνω από το οποίο πιθανώς αρχίζουν να συσσωρεύονται κίνδυνοι. Ωστόσο,

όπως φαίνεται στον πίνακα (σελ. 48) μόνο 3 χώρες, μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα, βρίσκονται κοντά σε αυτό. Όλες οι άλλες απέχουν πολύ. Τι κάνουν σήμερα οι ρυθμιστικές αρχές; Βάζουν υψηλά όρια στον ελάχιστο δείκτη ρευστότητας (κεφάλαια προς μη σταθμισμένο ως προς τον κίνδυνο ενεργητικό) ώστε να μην βρεθούν σε αδυναμία πληρωμών. Οι τράπεζες της ευρωζώνης μείωσαν το συνολικό ενεργητικό τους –τον τελευταίο 1,5 χρόνο κατά 3,5 τρισ. ευρώ ή 36% του συνολικού αεπ της, για να έρθει σε πιο λογικά επίπεδα (και αύξησαν τα κεφάλαιά τους). Το αποτέλεσμα στην οικονομία ήταν να

μειωθούν τα δάνεια στις επιχειρήσεις κατά 361 δισ. ευρώ. Αναμενόμενο, αφού προηγούμενη διεθνής εμπειρία έχει δείξει ότι η ανάκαμψη μετά από χρηματοπιστωτική κρίση είναι συχνά χωρίς πιστώσεις και άνεργη. Συνεπώς στο πρώτο ερώτημα δίνονται απαντήσεις. Πιο σημαντική όμως είναι η απάντηση στο δεύτερο ερώτημα. Πολλοί ήταν εκείνοι που υποστήριξαν ότι με την ανασύνταξη των τραπεζών, αφού ολοκληρωθεί η διαδικασία απομόχλευσής τους και εξαλειφθούν όλες οι αδυναμίες τους θα ξαναξεκινούσε η οικονομία. Ο Βίκτορ Κονστάντσιο υποστηρίζει ότι ακόμα

Μελέτη του ΔΝΤ, με συγγραφείς μέλη της Fed, υποστηρίζει -με στοιχεία από την αμερικανική οικονομίαότι η ζήτηση μπορεί να δημιουργήσει τη δική της προσφορά, με επενδύσεις και άνοδο της απασχόλησης.

Economics Quarterly | Ιούνιος 2014

Π α ν ό ρα μ α / / Κ ε ν τ ρ ι κέ ς τ ράπ ε ζ ε ς κ α ι ο ι κο ν ο μ ί α

και τότε, η ανάπτυξη (και η μείωση της ανεργίας) θα υπονομεύεται από βαθύτερα και σοβαρότερα προβλήματα: την επιβράδυνση των αναδυόμενων οικονομιών (παράγοντας που τονίζεται από πολλούς, αφού η μέχρι στιγμής ανάκαμψη στην ευρωζώνη βασίστηκε στις εξαγωγές), την ασθενική εσωτερική ζήτηση στην ευρωζώνη και διαρθρωτικά όπως η γήρανση του πληθυσμού που επηρεάζει τόσο από την πλευρά της προσφοράς όσο και της ζήτησης.

Η έμφαση από την προσφορά στην παραγνωρισμένη ζήτηση Ας έρθουμε τώρα στον δεύτερο παράγοντα, την ασθενική εγχώρια ζήτηση που επηρεάζεται από την ασκούμενη πολιτική. Δεν πρέπει να παραβλέπεται ότι η εσωτερική ζήτηση μιας χώρας είναι η εξωτερική μιας άλλης, μιας και στις περισσότερες χώρες της Ευρωζώνης το μεταξύ τους εμπόριο αποτελεί τον κύριο όγκο των εξαγωγών/εισαγωγών. Στη διάρκεια της κρίσης δημοσίου χρέους και ελλειμάτων, η έμφαση δόθηκε στη μείωσή τους και οι εξελίξεις στην εγχώρια ζήτηση ήταν σε δεύτερη μοίρα. Όμως, στην έρευνα για την πρόσβαση σε χρηματοδότηση των μικρομεσαίων επιχειρήσεων της ευρωζώνης της ΕΚΤ, ως το πιο πιεστικό πλέον πρόβλημα γι’ αυτές είναι η εύρεση πελατών, με τη πρόσβαση σε τραπεζικό δανεισμό να έρχεται σε δεύτερη θέση και με απόσταση. Αυτό σημαίνει ότι οι ευρωπαϊκές επιχειρήσεις αντιμετωπίζουν σοβαρά προβλήματα από την πλευρά της ζήτησης. Συνεπώς, η ζήτηση είναι παράγοντας που δεν πρέπει να υποτιμάται και, κατά τον Κονστάντσιο,

Ενεργητικό τραπεζών % αεπ Λουξεμβούργο

1.757

Ιρλανδία

546

Βρετανία

438

Δανία

377

Γαλλία

362

Ολλανδία

347

Ολλανδία

347

Αυστρία

328

Ισπανία

321

Πορτογαλία

309

Βέλγιο

275

Γερμανία

255

Φινλανδία

236

Ελλάδα

179

Ιταλία

159

Σουηδία

156

ΗΠΑ

Πηγή: ΔΝΤ

οι παράγοντες που αφορούν την πλευρά της ζήτησης είναι ακόμα πιο σημαντικοί για την οικονομία από την πρόσβαση σε δάνεια. Οι επιπτώσεις της ανεπάρκειας της ζήτησης ανακυκλώνονται στις επενδύσεις: Οι χαμηλές προοπτικές της ζήτησης σε συνδυασμό με την αργούσα δυναμικότητα στη βιομηχανία (λόγω αυτής) εξηγούν την πρωτοφανή υποχώρησή των επενδύσεων (ιδίως σε χώρες όπως

Economics Quarterly | Ιούνιος 2014

η Ελλάδα, η Ισπανία και η Ιρλανδία ), η οποία και αποτελεί τον πιο σημαντικό περιοριστικό παράγοντα για την ανάπτυξη στο μέλλον. Τι μπορεί να γίνει; Στην παρούσα κατάσταση, που τα δημόσια χρέη είναι υψηλά, τα περιθώρια επεκτατικής πολιτικής είναι πολύ περιορισμένα, πολύ λίγες χώρες μπορούν να τονώσουν την κατανάλωση και τις δημόσιες επενδύσεις, ενώ ήδη το επιτόκιο του ευρώ είναι σχεδόν μηδενικό ώστε από αυτή την πλευρά να μην μπορεί να υπάρξει τόνωση. Στην άλλη όχθη του Ατλαντικού, ο πρώην επικεφαλής της Fed, Μπεν Μπερνάνκε, και ο Ολιβιέ Μπλανσάρ, επικεφαλής οικονομολόγος του ΔΝΤ, υποστηρίζουν ότι με την τόνωση της κατανάλωσης και –πιο σημαντικό– την ενίσχυση των δημόσιων επενδύσεων μπορεί να αποτραπεί ο κίνδυνος μιας secular stagnation. Σε αυτή η οικονομία εγκλωβίζεται σε

στασιμότητα ή αναιμική ανάπτυξη, όπου δεν υπάρχει υπερβάλλουσα παραγωγική δυναμικότητα αλλά έλλειμμα ζήτησης (επενδύσεων, που σήμερα επηρεάζονται όπως αναφέρθηκε πιο πάνω από την περιορισμένη καταναλωτική ζήτηση). Η Ευρώπη έχει επικεντρωθεί σε μείωση των ελλειμάτων, όμως ο Κονστάντσιο τονίζει ότι είναι λάθος να προσπαθούμε να περιορίσουμε τα μακροοικονομικά μόνο στην πλευρά της προσφοράς.

Η κεντρική τράπεζα της ευρωζώνης, προσκολλημένη στο γερμανικό δόγμα, έδινε έμφαση κυρίως στην πλευρά της προσφοράς. Τώρα που αποφάσισε να αναλάβει δράση –και ενώ για πρώτη φορά μέλος του εκτελεστικού της συμβουλίου μιλά για ανεπάρκεια ζήτησης– αντιμετωπίζει τα προβλήματα που περιγράφονται στην επόμενη σελίδα.

Μια νέα παγίδα Πώς εγκλωβίζεται μια ανεπτυγμένη οικονομία σε στασιμότητα; Απλουστευτικά, όταν η αποταμίευση τείνει να υπερβαίνει τις επενδύσεις, που απαιτούνται για τη μελλοντική ανάπτυξη. Το αποτέλεσμα είναι χαμηλότερη ανάπτυξη, χαμηλότερα εισοδήματα, αποταμιεύσεις και επενδύσεις (που μειώνουν το δυνητικό ρυθμό ανάπτυξης) με συνέπεια τη στασιμότητα. (Αρκετοί είναι εκείνοι που υποστηρίζουν ότι στην ανεπάρκεια της ζήτησης συμβάλλει και η διεύρυνση της εισοδηματικής ανισότητας.) Ποια είναι η σχέση των ανωτέρω με το περιβάλλον μετά τη χρηματοπιστωτική κρίση; Στην κομβική σχέση ζήτησης – επενδύσεων και μελλοντικής ανάπτυξης. Μελέτη του ΔΝΤ, (Aggregate Supply in the United States, Νοέμβριος 2013 με συγγραφείς μέλη της Fed) υποστηρίζει –με στοιχεία από την αμερικανική οικονομία– ότι η ζήτηση μπορεί να δημιουργήσει τη δική της προσφορά, με επενδύσεις και άνοδο της απασχόλησης. Διαπιστώνει ότι σημαντικό τμήμα των απωλειών

στην πλευρά τ η ς προσφοράς στις ΗΠΑ (μείωση επενδύσεων, παραγωγικότητας και άνοδος της μακροχρόνιας ανεργίας) οφειλόταν στην εξασθένιση της ζήτησης. Η ενδογενής σχέση της προσφοράς με τη ζήτηση αποτελεί ισχυρό κίνητρο για έντονη απάντηση της οικονομικής πολιτικής στην εξασθένιση της εγχώριας ζήτησης, αφού η συνεπαγόμενη μείωση των επενδύσεων μειώνει την τρέχουσα οικονομική δραστηριότητα αλλά –και κυρίως– υπονομεύει τις προοπτικές ανάπτυξης στο μέλλον. Αυτό σε αντίθεση με την παραδοσιακή «σοφία» σύμφωνα με την οποία η νομισματική πολιτική πρέπει να περιορίζεται στις υφιστάμενες συνθήκες της προσφοράς. Συμπεραίνουν ότι η κεντρική τράπεζα πρέπει άμεσα να

ανταποκρίνεται (η Fed το έκανε με ποσοτική χαλάρωση) για να προλάβει το μέγεθος των απωλειών και να βοηθήσει την αναπλήρωσή τους σε μεταγενέστερο στάδιο, επηρεάζοντας βραχυχρόνια τη δραστηριότητα (το μόνο που μπορεί να επηρεάσει η νομισματική πολιτική), κάτι που ωστόσο (μέσω των επενδύσεων) έχει μακροχρόνιες επιπτώσεις στο δυνητικό προϊόν της οικονομίας. Αυτά όσον αφορά την Αμερική. Αλλά και η κεντρική τράπεζα της Αγγλίας δίνει έμφαση στη ζήτηση, με την πολιτική της ποσοτικής χαλάρωσης ανακάμπτει δυναμικά. Αντίθετα, η κεντρική τράπεζα της ευρωζώνης, προσκολλημένη στο γερμανικό δόγμα, έδινε έμφαση κυρίως στην πλευρά της προσφοράς. Τώρα που αποφάσισε να αναλάβει δράση αντιμετωπίζει τα προβλήματα που περιγράφονται στην επόμενη σελίδα.

Economics Quarterly | Ιούνιος 2014

Κ ε φα λ α ι α γ ο ρ έ ς / / Ε Κ Τ

Όλα πρέπει να αλλάξουν, ώστε όλα να παραμείνουν ίδια

ΕΥΡΩΖΩΝΗ

Ανάγκα και οι θεοί πείθονται! Ποσοτική χαλάρωση, μεγαλύτερο πρόγραμμα χορήγησης δανείων στις τράπεζες και αρνητικό επιτόκιο αποδοχής καταθέσεων συζητά πλέον η ΕΚΤ για να αντιμετωπίσει την αδύναμη ζήτηση στην ευρωζώνη. Ο επικεφαλής της δηλώνει ότι σε αυτό έχει πλέον τη σύμφωνη γνώμη όλων, που σημαίνει ότι και η Γερμανία, υπό την πίεση των εξελίξεων, αλλάζει τη μέχρι πρότινος άκαμπτη στάση της. Θα έχει ενδιαφέρον αν αποδειχτεί ότι ο κίνδυνος του αποπληθωρισμού αποτέλεσε τον καταλύτη για αλλαγές στην κεντρική τράπεζα της ευρωζώνης -αλλά και στην ίδια τη νομισματική ένωση- όπως τα προβλήματα των τραπεζών οδήγησαν στη θεμελίωση της τραπεζικής ενοποίησης. «Όλα πρέπει να αλλάξουν, ώστε όλα να παραμείνουν ίδια» έγραψε ο Giuseppe Tomasi di Lampedusa στον Γατόπαρδο. Αυτό περιγράφει με τον καλύτερο τρόπο τη στροφή της κεντρικής τράπεζας της ευρωζώνης, που πλέον συζητά μέτρα που μέχρι πρότινος απέκλειε.

Economics Quarterly | Ιούνιος 2014

Ο πολύ χαμηλός πληθωρισμός έχει μεγάλους κίνδυνους, αυξάνει το βάρος του ιδιωτικού και του δημόσιου χρέους και το κόστος εξυπηρέτησής του, πιέζοντας πτωτικά την οικονομική δραστηριότητα.

ταν ξεκίνησε η νέα φάση ανατίμησης του ευρώ (το τελευταίο δωδεκάμηνο έχει ανατιμηθεί 6% έναντι του δολαρίου και η σταθμισμένη ισοτιμία του 7%), σε ερωτήσεις σχετικά με την επίπτωση στην ανταγωνιστικότητα της ευρωζώνης, απαντούσε στερεότυπα ότι η ισοτιμία δεν αποτελεί στόχο της πολιτικής της ΕΚΤ. Λίγο αργότερα είπε απλά ότι την παρακολουθεί. Πιο πρόσφατα είπε ότι η κεντρική τράπεζα θα αντιδράσει σε νέα άνοδο, αφού σε περίοδο πολύ χαμηλού πληθωρισμού και υποτονικής οικονομικής δραστηριότητας, όπως η τωρινή, αποτελεί πηγή μεγάλης ανησυχίας. Αναγνωρίζει ότι δεν μπορεί να πλέον να αγνοηθεί η στενότητα ρευστότητας στην περιφέρεια, η μείωση της ροής δανείων στο σύνολο της ευρωζώνης (παρότι σε ορισμένες χώρες κινείται ελαφρά ανοδικά). Επίσης, και η πίεση που αντιμετωπίζει η λιγότερο ανταγωνιστική παραγωγή του Νότου από το πολύ ισχυρό ευρώ -που εξουδετερώνει τα κέρδη στην ανταγωνιστικότητά του από τα μέτρα μείωσης του κόστουςμόνο και μόνο επειδή η Γερμανία και οι άλλες πλεονασματικές χώρες του πυρήνα πορεύονται καλώς. Το ότι οι χώρες αυτές αντλούν τα εξωτερικά τους πλεονάσματα από τις εκτός ευρώ χώρες (άρα δεν επηρεάζονται από την ισοτιμία) δεν αναγνωρίζεται πλέον ως

επαρκές επιχείρημα, παραδέχεται τώρα ότι επηρεάζονται οι εξαγωγές όλων και ενώ ο αποπληθωρισμός «αγγίζει» και τον πυρήνα της ευρωζώνης. Η ισχυροποίηση του ευρώ πιέζει πτωτικά τον πληθωρισμό -σε αυτή οφείλεται η μείωσή του φέτος αφού συνεπάγεται χαμηλότερες τιμές για τα διεθνώς διαπραγματευόμενα και τιμολογούμενα σε δολάρια τρόφιμα και ενέργεια- ενισχύοντας τις πτωτικές πιέσεις που ασκούν η αδύναμη εγχώρια ζήτηση και η υψηλή ανεργία. Ο πληθωρισμός είναι πλέον κάτω από το μισό του στόχου 2% σε 16 από τις 18 χώρες. Και ο πολύ χαμηλός πληθωρισμός έχει μεγάλους κινδύνους, αυξάνει το βάρος του ιδιωτικού και του δημόσιου χρέους και το κόστος εξυπηρέτησής του, πιέζοντας πτωτικά την οικονομία αφού οι πολίτες μειώνουν την κατανάλωση και οι επιχειρήσεις τις επενδύσεις. Επίσης, η παρατεταμένη περίοδος χαμηλού πληθωρισμού, μπορεί εύκολα να αποσταθεροποιήσει τις πληθωριστικές προσδοκίες, όπου η προσδοκία χαμηλότερων τιμών κάνει τους πολίτες να αναβάλλουν τις αγορές, υπονομεύοντας την εγχώρια ζήτηση. Το αρνητικό σπιράλ ενισχύεται από τις τράπεζες που, βλέποντας την επιδείνωση, αυστηροποιούν τα κριτήρια χορηγήσεων, ενισχύοντας τις αποπληθωριστικές πιέσεις και το βάρος του χρέους. Εξ άλλου, σε τόσο χαμηλά επίπεδα πληθωρισμού υπάρχει και το σφάλμα μέτρησης, μπορεί να θεωρείται ότι είναι σε θετική περιοχή αλλά στην πραγματικότητα να είναι σε αρνητική, οπότε η κεντρική τράπεζα έχει χάσει πολύτιμο χρόνο και οι πληθωριστικές προσδοκίες έχουν ήδη αποσταθεροποιηθεί, όπως συνέβη στην Ιαπωνία στα τέλη της δεκαετίας του ‘90 και αρχές της επόμενης.

δηλαδή σε ενεργότερη διαχείριση των προσδοκιών και ανακοινώνει ενέργειες που µέχρι πρότινος απέκλειε. Ως προς τη forward guidance διαβεβαιώνει ότι το χαμηλό επιτόκιο του ευρώ θα διατηρηθεί για «παρατεταμένο» διάστημα και ως προς την αντίδρασή της δηλώνει ότι θα αν χρειαστεί θα πάρει και άλλα μέτρα. Αναφέρει σαφώς ότι η τράπεζα θα αναλάβει νέα δράση αν: • Αυξηθούν τα βραχυχρόνια επιτόκια στη χρηματαγορά ιδίως σε περίοδο που οι τράπεζες επιστέφουν τη ρευστότητα που έχουν δανειστεί από την κεντρική τράπεζα (εκτιμά ότι η πρόσφατη υψηλή μεταβλητότητα περιορίζεται στις μικρές διάρκειες, ενδεχομένως διότι οι αγορές εκτιμούν ότι σε μια γενικευμένη άνοδο θα παρενέβαινε η ΕΚΤ). Η άνοδος των αποδόσεων των ομολόγων στο

Τα πρώτα και τα επόμενα βήματα της ΕΚΤ

Πριν δύο μήνες αποφάσισε να περιγράψει λεπτομερώς στο κοινό και τις αγορές τη στρατηγική της (forward guidance) και την αντίδρασή της σε κάθε µεταβολή σκηνικού (reaction function). Προχωρά

Economics Quarterly | Ιούνιος 2014

Κ ε φα λ α ι α γ ο ρ έ ς / / Ε Κ Τ

εξωτερικού (αναδυόμενες οικονομίες και Αμερική, καθώς η κεντρική τράπεζα της τελευταίας περιορίζει τις αγορές στο πλαίσιο περιορισμού της ποσοτικής χαλάρωσης) μεταδοθεί στην ευρωζώνη. Συνεχιστεί η ανατίμηση του ευρώ (όχι λόγω ανόδου των εισροών κεφαλαίων στην ευρωζώνη που σημαίνει και μεγαλύτερη ρευστότητα και μεσοπρόθεσμα άνοδο του πληθωρισμού). Όλα αυτά εξουδετερώνουν τη χαλαρή νομισματική πολιτική της. • Περιοριστεί περεταίρω η μετάδοση της πολιτικής της, δηλαδή οι τράπεζες δεν μεταφέρουν τη ρευστότητα που αντλούν από αυτή στην οικονομία. • Επιδεινωθεί το σκηνικό για τον

πληθωρισμό, λόγω αδυναμίας της εγχώριας ζήτησης, αφού είναι αποφασισμένη να χρησιμοποιήσει όλα τα μέσα για να προλάβει τον κίνδυνο του αποπληθωρισμού. Όπως δήλωσε πρόσφατα το 0,5% του ΜαρτίουΜαϊου ήταν δυσάρεστη έκπληξη.

Οι μηχανισμοί αντίδρασης Στην πρώτη περίπτωση θα χρησιμοποιήσει το παραδοσιακά όπλα της. Ακόμη χαμηλότερο επιτόκιο για το ευρώ (αφορά ιδιαίτερα την περαιτέρω άνοδο του ευρώ) και αρνητικό επιτόκιο αποδοχής καταθέσεων από τις τράπεζες ώστε να μην “παρκάρουν” κεφάλαια στην κεντρική τράπεζα αλλά να τα διοχετεύουν στην οικονομία. Παράταση των πράξεων

Economics Quarterly | Ιούνιος 2014

χορήγησης δανεικής ρευστότητας στις τράπεζες αλλά και χορήγηση δανείων μεγαλύτερης διάρκειας, ανάλογων των τριετών LTRO του 2012. Στη δεύτερη, και εφόσον δεν πραγματοποιηθούν οι προσδοκίες ότι, μετά το συμμάζεμα των ισολογισμών των τραπεζών και την υποχώρηση του κόστους άντλησης κεφαλαίων από τη χονδρική αγορά, θα αυξηθεί η ροή δανείων στην οικονομία, εκτός από νέες LTRO, για πρώτη φορά ανακοινώνει ότι η ΕΚΤ θα αγοράζει υψηλής αξιολόγησης τιτλοποιημένα δάνεια από τις τράπεζες (ABS). Το τελευταίο αποτελεί και το πρώτο βήμα ποσοτικής χαλάρωσης. Στην τρίτη περίπτωση, θα προχωρήσει σε ένα ευρύ πρόγραμμα αγοράς τίτλων,

κρατικών ομολόγων και ABS, που αποτελεί και ποσοτική χαλάρωση. Ως το 2013 η υποχώρηση του πληθωρισμού οφειλόταν σε εξωγενείς παράγοντες – μείωση των τιμών των τροφίμων και ενέργειας– τώρα η ισοτιμία αποτελεί τη ρίζα του κακού.

…και ποιοι ενεργοποιήθηκαν Στις αρχές Ιουνίου η ΕΚΤ ανέλαβε δράση, με μέτρα που αφορούν την πρώτη περίπτωση και προετοιμάζεται για τη δεύτερη. Στην πρώτη, μείωσε το επιτόκιο αναφοράς της στο 0,15% από 0,25%, δηλαδή στο κατώτερο όριο. Παρατείνει το πρόγραμμα χορήγησης απεριόριστης ρευστότητας στις τράπεζες (έναντι ενεχύρων φυσικά) ως τα τέλη του 2016. Με τις δυο αυτές παρεμβάσεις κάνει ακόμα πιο χαλαρή τη νομισματική πολιτική της. Επίσης, μείωσε στο -0,1% το επιτόκιο των καταθέσεων των τραπεζών στην ΕΚΤ, κάτι που πρώτη έκανε η Δανία το 2012, για να αποτρέψει τότε την περαιτέρω άνοδο του νομίσματός της και να ενθαρρύνει τις τράπεζες στη χορήγηση δανείων, σε ένα πείραμα που έληξε τον περασμένο Απρίλιο χωρίς όμως επιτυχία στην άνοδο των δανείων. Και το πιο σημαντικό ίσως, η ΕΚΤ θα δώσει φθηνά δάνεια 4ετούς διάρκειας στις τράπεζες (με επιτόκιο το επιτόκιο του ευρώ πλέον 0,1%, δηλ. 0,25%), ανάλογα των τριετών LTRO του 2012. Όμως αυτή τη φορά ο Μάριο Ντράγκι παίρνει τα μέτρα του, αφού με τις LTRO οι τράπεζες έκαναν carry trade, δανείζονταν φθηνά από την ΕΚΤ για να αγοράζουν υψηλότερης απόδοσης κρατικά ομόλογα και όχι για να αυξήσουν τα δάνεια στις επιχειρήσεις ενώ επέστρεψαν το μεγαλύτερο μέρος των κεφαλαίων πριν τη λήξη τους. Τώρα με τις Targeted Long Term Refinancing Operations (TLTROs) θα μπορούν να δανειστούν κεφάλαια, ίσα με το 7% του χαρτοφυλακίου δανείων τους, συνολικά ως 400 δισ. ευρώ, υπό τον όρο ότι αυτά θα

κατευθυνθούν σε δάνεια προς τις επιχειρήσεις (όχι σε τομείς όπου υπάρχουν συνθήκες φούσκας όπως η αγορά ακινήτων στη Γερμανία). Με αυτές στοχεύει να ενισχύσει τη μετάδοση της χαλαρής πολιτικής του στην πραγματική οικονομία, ακολουθώντας το παράδειγμα του βρετανικού προγράμματος Funding for Lending του 2012. Προετοιμάζεται όμως και για τη δεύτερη περίπτωση, την αγορά τιτλοποιηµένων δανείων από τις τράπεζες (ABS), που θα είναι και το πρώτο βήμα ποσοτικής χαλάρωσης, για να ενισχύσει τη ρευστότητα των τραπεζών (και τις χορηγήσεις τους). Όπως είπε έχουν ενταθεί οι διεργασίες για τον προσδιορισμό των ποιοτικών χαρακτηριστικών των τίτλων και των υποκείμενων δανείων

Οι δυσκολίες της κεντρικής τράπεζας των 18

Υπάρχουν σημαντικές δυσκολίες για την ΕΚΤ, στην πρώτη της προσπάθεια ποσοτικής χαλάρωσης. Μέχρι τώρα με το SMP, πριν δυο χρόνια, αγόραζε κρατικά ομόλογα χωρών σε πρόβλημα για στήριξη των τιμών τους (Ιταλίας, Ισπανίας κ.α.) και στη συνέχεια απέσυρε ισόποση ρευστότητα οπότε δεν υπήρχε επίπτωση στη ρευστότητα της οικονομίας, άρα δεν ήταν ποσοτική χαλάρωση. Η ρευστότητα ενισχυόταν με τη χορήγηση δανείων στις τράπεζες έναντι ενεχύρων. Τώρα σταματά την απόσυρση ρευστότητας -μέτρο που πάντως δεν πιστεύει ότι θα έχει αποτέλεσμα- αλλά θέλει και να ακολουθήσει το παράδειγμα της Αμερικής, της Βρετανίας και της Ιαπωνίας, να αγοράζει απευθείας τίτλους από τις τράπεζες και την κεφαλαιαγορά. Όμως τα πράγματα για τον κεντρικό τραπεζίτη 18 χωρών είναι πιο δύσκολα από ότι για εκείνον μιας χώρας. Ποιους τίτλους θα αγοράζει και από τράπεζες ποιών χωρών; Οι χώρες που έχουν προβλήματα, άρα και μεγαλύτερη

Στην Αμερική είναι πολύ ανεπτυγμένη η κεφαλαιαγορά (εταιρικά ομόλογα, ABS) και η Fed έχει μεγάλη δεξαμενή τίτλων για να αγοράζει, από όπου η ρευστότητα της μεταφέρεται άμεσα στην οικονομία. Η ΕΚΤ δεν έχει τόσο μεγάλη δυνατότητα, γιατί οι ευρωπαϊκές επιχειρήσεις βασίζονται κατά κύριο λόγο στις τράπεζες για εξωτερική χρηματοδότηση. ανάγκη, έχουν και χαμηλότερες αξιολογήσεις, συνεπώς δύσκολα μπορούν να ενισχυθούν. Υπάρχει όμως μια ακόμη σημαντική διαφορά. Στην Αμερική είναι πολύ ανεπτυγμένη η κεφαλαιαγορά (εταιρικά ομόλογα, ABS) και η Fed έχει μεγάλη δεξαμενή τίτλων για να αγοράζει, από όπου η ρευστότητά της μεταφέρεται άμεσα στην οικονομία. Η ΕΚΤ δεν έχει τόσο μεγάλη δυνατότητα, γιατί οι ευρωπαϊκές επιχειρήσεις βασίζονται κατά κύριο λόγο (80%) στις τράπεζες για εξωτερική χρηματοδότηση. Οπότε θα πρέπει να περιμένει την ολοκλήρωση στα τέλη του έτους της αξιολόγησης της ποιότητας του χαρτοφυλακίου δανείων των τραπεζών (Asset Quality Review) για να αγοράσει τιτλοποιημένα ή όχι δάνεια –που χρονικά μεταθέτει την όποια δράση στο μέλλον. Επιπλέον, θα εξαρτάται από τις τράπεζες αν θα μεταφέρουν, μέσω χορηγήσεων, τη ρευστότητα που αποκτούν στην οικονομία. Το οποίο επίσης εξαρτάται από την κατάσταση κάθε τράπεζας, αν αυτή θέλει να ισχυροποιήσει τον ισολογισμό της για να καλύψει τις αυστηρότερες απαιτήσεις κεφαλαιακής επάρκειας, δεν θα χορηγήσει νέα δάνεια.

Economics Quarterly | Ιούνιος 2014

Π α ν ό ρα μ α / / Κο ι ν ω ν ί α

Η κοινωνία μετά την κρίσ η Οι πιέσεις στην κοινωνία από τα μέτρα δραστικής λιτότητας στην Ελλάδα εκδηλώθηκαν στις πρόσφατες ευρωεκλογές με ψήφο διαμαρτυρίας. Ωστόσο, αυτό δεν είναι ελληνικό φαινόμενο. Οι επιπτώσεις στην εισοδηματική ανισότητα και την κοινωνική συνοχή αποτελούν παράγοντες προβληματισμού σε όλες τις ανεπτυγμένες χώρες.

αθώς σε αρκετές χώρες οι προοπτικές της οικονομίας εμφανίζονται καλύτερες από ότι στο παρελθόν, υπάρχει ο κίνδυνος, όπως τονίζει σε πρόσφατη μελέτη του ο ΟΟΣΑ, να μας παρασύρει στο συμπέρασμα ότι αυτές θα επηρεάσουν θετικά όλους τους πολίτες. Ωστόσο, όπως έδειξε η ανοδική πορεία πριν από την

κρίση (πίνακας 1) αυτό δεν ισχύει, τις προηγούμενες τρεις δεκαετίες το μερίδιο του πλουσιότερου 1% του πληθυσμού αυξήθηκε θεαματικά σε ΗΠΑ και Βρετανία και λιγότερο στις άλλες χώρες μέλη του. Σε αυτό συνετέλεσε φυσικά και η τεχνολογική πρόοδος (skill biased technological change), οι έξυπνες ιδέες ταλαντούχων απέδωσαν εξαιρετικά αλλά και ευνόησε με

μεγαλύτερες αμοιβές εκείνους με τις σχετικές δεξιότητες, ιδίως στον χρηματοοικονομικό τομέα. Επίσης, συνετέλεσε η παγκοσμιοποίηση, με την πίεση στις αμοιβές των ανειδίκευτων στις ανεπτυγμένες χώρες, αλλά και η μείωση της προοδευτικότητας στη φορολογία. πίνακας 1

Εισόδημα του πλουσιότερου 1% του πληθυσμού % συνολικού 2012 1981 ΗΠΑ Βρετανία Γερμανία Καναδάς Ελβετία Ιρλανδία Πορτογαλία Ιαπωνία Ιταλία Αυστρία Ισπανία Γαλλία Νορβηγία Φινλανδία Νέα Ζηλανδία Σουηδία Δανία Ολλανδία Μέσος όρος Πηγή: ΟΟΣΑ

Economics Quarterly | Ιούνιος 2014

19,3 12,9 12,7 12,2 10,5 10,5 9,8 9,5 9,4 9,2 8,2 8,1 7,8 7,5 7,4 7,1 6,4 6,3 9,7

8,2 6,7 10,7 8,1 8,4 6,7 4,3 7,2 6,9 4,8 7,5 7,6 4,7 4,3 5,7 4,1 5,1 5,9 6,5

Η κρίση σε όλες τις χώρες συνοδεύτηκε από άνοδο του ποσοστού των φτωχών στον πληθυσμό (πίνακας 2). Μείωση εισοδημάτων και κοινωνικών παροχών και άνοδος –της μακροχρόνιας ιδίως– ανεργίας χαρακτήρισαν την άνοδο του ποσοστού κυρίως στις χώρες που επλήγησαν περισσότερο από την κρίση, Ισπανία, Ελλάδα, Ιταλία και Ιρλανδία αλλά όχι την Πορτογαλία, που ίσως εξηγεί και την καλύτερη επίδοσή στην έξοδο από το μνημόνιο με τους Ευρωπαίους δανειστές της. Το ποσοστό φτωχών (ή ποσοστό κινδύνου φτώχειας) περιλαμβάνει όσους έχουν χαμηλότερο από το 60% του διαμέσου εισοδήματος (κάτω ή πάνω από το οποίο βρίσκεται ο μισός πληθυσμός). Λαμβανομένου υπόψη ότι αυτό στη διάρκεια της ύφεσης υποχωρεί, το ποσοστό φτώχειας μπορεί να υποεκτιμά τον βαθμό υλικής στέρησης της ομάδας αυτής του πληθυσμού. Επίσης, συνοδεύτηκε με άνοδο της εισοδηματικής ανισότητας, που πλέον στις ανεπτυγμένες χώρες βρίσκεται σε ιστορικά υψηλά. Σήμερα στις χώρες του ΟΟΣΑ το μέσο εισόδημα του πλουσιότερου 10% του πληθυσμού είναι 9,5 φορές το εισόδημα του φτωχότερου 10% από 7 φορές το 1990. Η απόσταση αυξήθηκε ακόμη και σε χώρες με πιο ίσες κατανομές, όπως η Γερμανία, η Σουηδία και η Νορβηγία. Τα χρόνια της πρόσφατης κρίσης η ανισότητα αυξήθηκε στη Γαλλία, την Ελλάδα (στο 11, σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ), την Ιρλανδία, την Ιταλία και την Ισπανία όχι όμως και την Πορτογαλία. Στις μεγάλες αναπτυσσόμενες χώρες η αναλογία είναι εξαιρετικά υψηλή, από 27 στο Μεξικό ως 50 στη

Βραζιλία.

Η αγορά εργασίας Στις χώρες του ΟΟΣΑ στη διεύρυνση της ανισότητας συνέβαλλαν και οι αλλαγές στην αγορά εργασίας. Η άνοδος της προσωρινής απασχόλησης (πλήρους και μερικής) αλλά και της μερικής απασχόλησης –που πλέον αποτελεί το 33% της συνολικής– οδήγησαν σε χαμηλότερα εισοδήματα όπως και η μεγάλη άνοδος της ανεργίας.

Το μέσο εισόδημα του πλουσιότερου 10% του πληθυσμού είναι 9,5 φορές το εισόδημα του φτωχότερου 10% από 7 φορές το 1990. Η απόσταση αυξήθηκε ακόμη και σε χώρες με πιο ίσες κατανομές, όπως η Γερμανία, η Σουηδία και η Νορβηγία. πίνακας 2

Ελλάδα Ρουμανία Ισπανία Βουλγαρία Κροατία Ιταλία Λεττονία Λιθουανία Πορτογαλία Εσθονία Πολωνία Βρετανία Γερμανία Ελβετία Μάλτα Λουξεμβούργο ΗΠΑ Βέλγιο Ιρλανδία Κύπρος Αυστρία Γαλλία Σουηδία Ουγγαρία Σλοβενία Φινλανδία Σλοβακία Δανία Ολλανδία Τσεχία Μέσος όρος Ευρωζώνης Μέσος όρος ΕΕ

Ποσοστό φτωχών στον Όριο φτώχειας, ευρώ πληθυσμό 2011 2012 2011 2012 21,4 22,2 22,2 22,2 21,3 19,6 19 19,2 18 17,5 17,7 16,2 15,8 15 15,6 13,6 15 15,3 15,2 14,8 12,6 14 14 13,8 13,6 13,7 13 13 11 9,8 16,9 16,9

23,1 22,6 22,2 21,2 20,5 19,4 19,2 18,6 17,9 17,5 17,1 16,2 16,2 15,9 15,1 15,1 15 15 … 14,7 14,4 14,1 14,1 14 13,5 13,2 13,2 13,1 10,1 9,6 17 17

6.591 5.349 7.272 … … 9.583 … … 5.046 … … 10.281 11.426 22.494 6.517 19.523 … 12.005 11.836 10.194 12.791 11.997 … … 7.199 13.096 3.784 … 12.186 …

5.708 5.382 7.182 … … 9.617 … … 4.994 … … 11.401 11.757 24.193 6.869 19.668 … 120 … 10.156 13.084 12.362 … … 7.273 13.619 4.156 … 12.337 …

Πηγή: Eurostat, US Census Bureau

Economics Quarterly | Ιούνιος 2014

Π α ν ό ρα μ α / / Κο ι ν ω ν ί α

Οι χώρες στην προσπάθεια αντιμετώπισης της ύφεσης και συντήρησης του επιπέδου απασχόλησης πήραν μέτρα όπως ο περιορισμός των συλλογικών συβάσεων εργασίας και η θέσπιση των επιχειρησιακών και η ευελιξία στις αμοιβές. Παράδειγμα, εκτός φυσικά της Ελλάδας, η Ισπανία αλλά και η Γαλλία, στην οποία με τη συμφωνία για τη διατήρηση των θέσεων εργασίας δινόταν στις επιχειρήσεις το δικαίωμα για 2 χρόνια. Το αποτέλεσμα βέβαια ήταν η μείωση του εργασιακού κόστους – θετικό για την ενίσχυση της απασχόλησης, ιδίως των χαμηλής ειδίκευσης– όμως συνέβαλλε στη διεύρυνση του χάσματος αμοιβών. Όπως τονίζει ο ΟΟΣΑ η πρόκληση είναι η ευελιξία των αμοιβών να είναι συμβατή αφενός με καλές οικονομικές επιδόσεις των επιχειρήσεων και συνεπώς της οικονομίας και αφετέρου με χαμηλό ποσοστό φτώχειας μεταξύ των εργαζόμενων και χάσμα αμοιβών. Ιδιαίτερα τονίζει την περίπτωση της Γερμανίας, η εμπειρία της οποίας έδειξε ότι είναι μεν δυνατή η μείωση της ανεργίας σε σύντομο σχετικά χρόνο, όμως η μείωσή της συνοδεύτηκε με άνοδο του

χάσματος αμοιβών, για αυτό άλλωστε συνιστούσε τη θέσπιση κατώτατου μισθού. Μάλιστα, στις περισσότερες χώρες στην έξοδο από την κρίση, ενώ το αεπ σταθεροποιείτο οι μισθοί συνέχιζαν να υποχωρούν.

Η σημασία για την κοινωνία και την οικονομία

Γιατί όλα αυτά έχουν σημασία και γιατί η αυξανόμενη ανισότητα απασχολεί πλέον όχι μόνο τους θεωρητικούς της κοινωνικής δικαιοσύνης αλλά και όλο και

Αποτέλεσμα της διεύρυνσης της εισοδηματικής ανισότητας είναι η μείωση της κοινωνικής κινητικότητας, η οποία με τη σειρά της συνεπάγεται και πολιτικές προκλήσεις: μείωση της εμπιστοσύνης στο πολιτικό σύστημα και τους θεσμούς και κοινωνικές αντιδράσεις που υποθάλπουν πολιτική αποσταθεροποίηση, μεταξύ άλλων με την ανάδειξη λαϊκιστικών κινημάτων. Economics Quarterly | Ιούνιος 2014

περισσότερο πολιτικούς, τραπεζίτες και επιχειρηματίες; Ιδίως όταν η παραδοσιακή γραμμή σκέψης υποστήριζε ότι η πολιτική πρέπει να εξασφαλίζει ισότητα ευκαιριών; Γιατί οι ευκαιρίες δεν είναι ποτέ ίσες, όπως άλλωστε τόνισε πρόσφατα η Κριστίν Λαγκάρντ του ΔΝΤ, σε ομιλία της στο Inclusive Capitalism Initiative, η εισοδηματική ανισότητα συνοδεύεται και από δυσμενή εξέλιξη στην εκπαίδευση των φτωχότερων με συνέπεια διαιώνιση της ανισότητας και δυσμενή επίπτωση στη συνολική επίδοση της οικονομίας. Σχετικό παράδειγμα αντιμετώπισης είναι της Δανίας, που παρέχει στήριξη στους νέους για εκπαίδευση αντί των κοινωνικών επιδομάτων, αλλά και της Εσθονίας, στους νέους από ασθενείς οικονομικά ομάδες για την αντιμετώπιση του κόστους σπουδών. Αποτέλεσμα της διεύρυνσης της εισοδηματικής ανισότητας είναι η μείωση της κοινωνικής κινητικότητας, η οποία με τη σειρά της συνεπάγεται και πολιτικές προκλήσεις: μείωση της εμπιστοσύνης στο πολιτικό σύστημα και τους θεσμούς (η Ελλάδα έχει τη χαμηλότερη εμπιστοσύνη μεταξύ όλων των χωρών του ΟΟΣΑ με κατακόρυφη πτώση στη διάρκεια της κρίσης) και κοινωνικές αντιδράσεις που υποθάλπουν πολιτική αποσταθεροποίηση, μεταξύ άλλων με την ανάδειξη λαϊκιστικών κινημάτων που υποστηρίζουν τον προστατευτισμό, ενάντια στην παγκοσμιοποίηση κλπ. Έχει υπολογιστεί ότι μείωση της ανισότητας κατά 1% αυξάνει το αεπ κατά 0,6% και μελέτη του ΔΝΤ σε 176 χώρες κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η οικονομική ανάπτυξη σε εκείνες με μεγαλύτερη ανισότητα τείνει να είναι χαμηλότερη και μικρότερης διάρκειας. Σε εποχή που όλες σχεδόν οι χώρες μειώνουν τους κοινωνικούς προϋπολογισμούς τους

για να μειώσουν τα δημόσια ελλείμματα και χρέη, στην Ελλάδα έγινε η μεγαλύτερη μείωση 1,9% του αεπ έναντι 1% της Γερμανίας, Βρετανίας, Ιρλανδίας. Οι δαπάνες κοινωνικής προστασίας της Ελλάδας (συντάξεις, υγεία κλπ.) στο 23% του αεπ σήμερα συγκρίνονται με 33% της Γαλλίας, 30% των Δανίας, Βελγίου, Φινλανδίας και 26% της Γερμανίας και της Πορτογαλίας. Λόγω και των ανεπαρκειών του κοινωνικού κράτους, η Ελλάδα, έχει και το χαμηλότερο ποσοστό ικανοποίησης από το κοινωνικό κράτος. Δεν θα πρέπει να παραβλέποντας και οι δημογραφικές επιπτώσεις της κρίσης. Διαπιστώνεται μείωση των δεικτών γονιμότητας, καθώς χαμηλότερα και αβέβαια εισοδήματα αλλά και μείωση των κοινωνικών επιδομάτων, ωθούν τα ζευγάρια σε λιγότερα παιδιά. Ο παράγοντας αυτός υπονομεύει τη βιωσιμότητα των συστημάτων κοινωνικής ασφάλισης μεσοπρόθεσμα με τη συνεπαγόμενη γήρανση του πληθυσμού. Η μετανάστευση νέων από τις χώρες που επλήγησαν περισσότερο από την κρίση (Ελλάδα, Ισπανία, Πορτογαλία) συμπληρώνει την εικόνα. Στο δια ταύτα, το ΔΝΤ προτείνει μεγαλύτερη προοδευτικότητα στα φορολογικά συστήματα χωρίς υπερβολές βέβαια, μεγαλύτερο βάρος στους φόρους περιουσίας, έμφαση σε ενεργητικές πολιτικές απασχόλησης, κοινωνική στήριξη των ασθενέστερων ομάδων εργαζομένων και φυσικά μεγαλύτερη στήριξη της εκπαίδευσης.

Η άλλη άποψη από την Αμερική Είναι όντως λιγότερο άνιση η Ευρώπη;

Τζέιμς Γαλμπρέιθ, καθηγητής του Πανεπιστημίου του Τέξας, στο βιβλίο του Inequality and Instability, αμφισβητεί τον ρόλο της παγκοσμιοποίησης και εστιάζει στον χρηματοπιστωτικό τομέα που, με τη συμβολή της τεχνολογίας, γνώρισε τεράστια ανάπτυξη. Όπως διαπίστωσε, στην Αμερική η εισοδηματική αλλά και η ανισότητα στις αμοιβές παρακολουθούσε την άνοδο του χρηματοπιστωτικού τομέα και του χρηματιστηρίου τις τελευταίες δεκαετίες. Η άνοδος της ανισότητας δεν είναι κατ’ ανάγκη σημάδι κακών επιδόσεων της οικονομίας, η άνοδος σε έναν τομέα δημιουργεί θέσεις εργασίας και αυξάνει την ευημερία, παράδειγμα τα τέλη της δεκαετίας του ‘90. Το πρόβλημα είναι ότι αυτές οι καλές περίοδοι δεν διαρκούν, παράδειγμα η διάρρηξη της φούσκας των μετοχών τεχνολογίας που ακολούθησε. Το ίδιο ισχύει για την άνοδο της οικονομίας ως το 2007, με μεγάλη άνοδο της ανισότητας λόγω της μεγάλης ανόδου της Wall Street (και των αμοιβών στον χρηματοπιστωτικό τομέα) που οδήγησε στη φούσκα και το σκάσιμό της. Συμπεραίνει ότι όχι μόνο η άνοδος της ανισότητας αλλά και από πού προέρχεται δείχνουν από πού θα έρθει η κρίση. Όπως είπε σε διάλεξή του «Η εισοδηματική ανισότητα είναι σαν την πίεση. Όταν διατηρείται μέσα σε ένα όριο διακύμανσης είναι κάποιος υγιής, είναι μάλιστα καλύτερα να είναι κοντά στο χαμηλότερο. Όχι όμως και πολύ χαμηλά, κάτι που κάνει τον άνθρωπο νωθρό. Όσο ανεβαίνει, είναι σημάδι πιθανών προβλημάτων. Μετά την κρίση η ανισότητα υποχωρεί, όπως η πίεση μετά από ένα καρδιακό επεισόδιο, όμως είναι αργά». Αλλά και από τη μελέτη των στοιχείων ευρωπαϊκών χωρών, συμπεραίνει ότι οι λιγότερο άνισες κοινωνίες έχουν συστηματικά χαμηλότερη ανεργία. Πώς το υποστηρίζει; Με ισχυρές συνδικαλιστικές ενώσεις και καλό σύστημα κοινωνικής προστασίας υπάρχει κατώτατο όριο στις αμοιβές, που σημαίνει ότι μια επιχείρηση δεν μπορεί να είναι επικερδής στηριζόμενη στην πολύ φθηνή εργασία. Όσες στηρίζονται σε αυτή θα κλείσουν ή θα μεταναστεύσουν. Αυτό που ακολουθεί, για το οποίο προϋπόθεση είναι η ύπαρξη καλής επαγγελματικής εκπαίδευσης, είναι ότι δημιουργείται το περιβάλλον για επιχειρήσεις υψηλής παραγωγικότητας. Αυτή είναι η οδός που ακολούθησαν οι Σκανδιναβικές χώρες και τώρα είναι από τις πλουσιότερες του κόσμου. Στο πώς συμβιβάζονται τώρα οι καλύτερες οικονομικές επιδόσεις της Αμερικής από των ευρωπαϊκών χωρών ενώ οι τελευταίες είναι λιγότερο άνισες από την Αμερική, έχει μια ενδιαφέρουσα απάντηση: Αν δούμε τη μεγάλη εικόνα, με την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση τα τελευταία τριάντα χρόνια, από πολλές μικρές οικονομίες δημιουργήθηκε μια μεγάλη και πιο άνιση. Αν συγκριθούν με την Αμερική, οι διαφορές στις αμοιβές είναι πολύ μεγαλύτερες, πχ μεταξύ Γερμανίας και Πολωνίας ή Νορβηγίας και Ισπανίας, χωρίς τάση σύγκλισης.

ια τη συμβολή του στην επέκταση των ορίων της οικονομικής σκέψης του απονεμήθηκε το βραβείο Leontief 2014 του πανεπιστημίου Tufts.

Economics Quarterly | Ιούνιος 2014

Π α ν ό ρα μ α / / Π ρ οοπ τ ι κ έ ς

Η παγκόσμια οικονομία σε μια ματιά

ΑΕΠ, δισ. δολ.

% παγκόσμιου σε ισοτιμίες αγοραστικής δύναμης

Κατά κεφαλή αεπ, χιλ. δολ

2014

2015

2014

2015

3,7

47,9

1,8

2,0

5,1

Ρυθμός ανάπτυξης

Ποσοστό ανεργίας

Μεγαλύτερες οικονομίες της Ευρωζώνης Γερμανία

3.876

Γαλλία

2.886

2,6

45,1

1,0

1,5

10,4

10,2

Ιταλία

2.171

2,0

36,2

0,6

1,2

12,8

12,5

Ισπανία

1.415

1,6

30,4

1,1

2,1

25,5

24,0

Βέλγιο

535

0,5

47,8

1,4

1,6

8,5

8,2

Ολλανδία

838

0,8

49,8

1,2

1,4

7,4

7,3

Αυστρία

445

0,4

52,2

1,6

1,8

4,8

4,7

Ιρλανδία

230

0,2

47,8

1,7

3,0

11,4

10,2

Πορτογαλία

231

0,3

21,8

1,2

1,5

15,4

14,8

Ελλάδα

249

0,3

22,6

0,6

2,9

26,0

24,0

Φινλανδία

271

0,2

49,5

0,2

1,0

8,5

8,4

13.416

13,2

1,2

1,7

11,8

11,4

2,7

2,5

6,6

6,3

Σύνολο Ευρωζώνης

Μεγαλύτερες οικονομίες της ΕΕ εκτός ευρωζώνης Βρετανία

2.828

2,7

43,8

Πολωνία

545

0,9

14,1

3,2

3,4

9,9

9,5

Σουηδία

580

0,5

59,7

2,8

3,0

7,6

7,2

347

0,2

61,9

18.451

18,4

Δανία Σύνολο ΕΕ

1,5

1,9

6,8

6,6

1,6

2,0

10,5

10,1

ΗΠΑ

17.528

19,2

55,0

2,8

3,0

6,4

6,2

Κίνα*

10.027

16,0

7,3

7,5

7,3

4,1

Ιαπωνία

4.846

5,3

38,1

1,4

1,0

3,9

Ινδία

1.996

6,0

1,6

5,4

6,4

…

Ρωσία

2.092

2,9

14,6

1,3

2,3

6,2

Βραζιλία

2.216

2,8

11,1

1,8

2,7

5,6

5,8

Τουρκία

767

1,3

9,9

2,3

3,1

10,2

10,6

Κόσμος

76.776

3,6

3,9

Πηγές: Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Μάιος 2014 και ΔΝΤ Απρίλιος 2014. * Αν περιληφθεί και των τοπικών κυβερνήσεων, το δημόσιο χρέος υπερβαίνει το 50% του αεπ σύμφωνα με εκτιμήσεις του ΔΝΤ. ** Καθαρό αποτέλεσμα των υποχρεώσεων (επενδύσεις ξένων στη χώρα, άμεσες επενδύσεις, επενδύσεις χαρτοφυλακίου-ομόλογα, χρηματοοικονομικά παράγωγα- και λοιπές επενδύσεις) και των απαιτήσεών της από το εξωτερικό (τοποθετήσεις της στο εξωτερικό).

E c oo nn oom mi iccss QQuuaar rt et er lryl y| |Ι οΙ ύ ο νύινοιςο ς2 021041 4

Η παγκόσμια οικονομία σε μια ματιά Ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών, δισ. δολ.

Ισοζύγιο δημόσιου τομέα % αεπ

2014

2015

2014

2015

2014

2015

2013

0,0

-0,1

76,0

73,6

Δημόσιο χρέος % αεπ

Διεθνής επενδυτική θέση % αεπ **

Μεγαλύτερες οικονομίες της Ευρωζώνης Γερμανία

284,6

289,9

Γαλλία

-48,7

-31,2

-3,9

-3,4

95,6

96,6

-21

Ιταλία

24,0

24,5

-2,6

-2,2

135,2

133,9

-30

Ισπανία

10,7

20,2

-5,6

-6,1

100,2

103,8

-98

Βέλγιο

-7,1

-5,5

-2,6

-2,8

101,7

101,5

Ολλανδία

84,8

88,5

-2,8

-1,8

73,8

73,4

Αυστρία

15,4

16,6

-2,8

-1,5

80,3

79,2

Ιρλανδία

14,8

15,8

-4,8

-4,2

121,0

120,4

-105

Πορτογαλία

1,9

2,8

-4,0

-2,5

126,7

124,8

-119

Ελλάδα

2,2

0,8

-1,6

-1,0

177,2

172,4

-118

Φινλανδία

0,8

0,7

-2,3

-1,3

59,9

61,2

391,6

432,6

-2,5

-2,3

96,0

95,4

-12

-5,1

-4,1

91,8

92,7

-1

Σύνολο Ευρωζώνης

Μεγαλύτερες οικονομίες της ΕΕ εκτός ευρωζώνης Βρετανία

-77,1

-66,9

Πολωνία

-13,5

-17,3

-3,5

-2,9

49,2

50,0

-69

Σουηδία

35,4

38,1

-1,8

-0,8

41,6

40,4

-5 40

Δανία

22,2

22,6

-1,2

-2,7

43,5

44,9

Σύνολο ΕΕ

357,4

404,9

-2,6

-2,5

89,5

89,2

ΗΠΑ

-391,1

-472,0

-6,4

-5,6

105,7

-27

Κίνα*

224,3

265,5

-1,9

-1,6

20,2

18,7

Ιαπωνία

57,2

65,0

-7,2

-6,4

243,5

245,1

Ινδία

-47,5

-53,8

-7,2

-7,0

65,3

64,0

-16

Ρωσία

44,9

34,8

-0,6

-0,8

13,0

12,8

Βραζιλία

-80,3

-87,1

-3,3

-2,5

66,7

66,4

-34

Τουρκία

-48,6

-49,1

-2,3

-2,4

35,9

36,0

-46

Κόσμος

E cEocnoon m om i ci s c s QQu ua ar tr e t er rl lyy | | ΙΙοούύνν ιι ο ς 2 0 1 4

Π α ν ό ρα μ α / / Π ρ οοπ τ ι κ έ ς

Τ ο γε ρ μ ανι κ ό θαύ μα και πώ ς επ ιτεύχ θηκ ε

Γερμανία

Είναι η 5η μεγαλύτερη οικονομία του κόσμου αλλά έχει το υψηλότερο πλεόνασμα στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών, σε απόλυτο μέγεθος αλλά και ως ποσοστό του αεπ. Το 2014 προβλέπεται σε 285 δισ. δολ από 274 δισ. το 2013, που αναλογούν σε λίγο πάνω από το 7% του αεπ της. Το πλεόνασμα αυτό συγκρίνεται με 224 δισ. δολ της Κίνας που όμως αναλογούν σε μόλις 2,2 % του αεπ της. Μάλιστα προβλέπεται στο επίπεδο αυτό και τα επόμενα χρόνια. Είναι ο 3ος μεγαλύτερος εξαγωγέας του κόσμου, με 8% των παγκόσμιων εξαγωγών. Η εξωστρέφεια της είναι μοναδική, οι εξαγωγές προϊόντων αναλογούν σε 40% του αεπ της, έναντι 24% της Κίνας, 15% της Ιαπωνίας και 9% των ΗΠΑ. Πώς το πέτυχε και ποιες είναι οι αντιδράσεις των ευρωπαίων εταίρων της; Ως προς το δεύτερο, το πλεόνασμά της έχει τεθεί σε

εξέταση από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, στο πλαίσιο των μακροοικονομικών ανισορροπιών και των επιπτώσεών τους στις υπόλοιπες χώρες, και συγκεκριμένα κατά πόσο η πολιτική της (συμπίεση του κόστους εργασίας) περιορίζει την αγοραστική δύναμη των πολιτών και τις εισαγωγές από τους Ευρωπαίους εταίρους της. Ως προς το πρώτο, η πρόσφατη έκθεση του ΟΟΣΑ αλλά και του European Employment Observatory, συμβαδίζουν με τα σχόλια του υπουργού Ευρωπαϊκών Υποθέσεων, Michael Roth: «Η Γερμανία, με την αποδυνάμωση των εργασιακών σχέσεων και την επέκταση του τομέα των χαμηλόμισθων, πέτυχε σημαντική συγκράτηση του κόστους εργασίας και βελτίωση της ανταγωνιστικότητάς της σε βάρος των εταίρων της στην Ευρώπη». Όπως τονίζει ο ΟΟΣΑ η μεγάλη μείωση της ανεργίας (σήμερα

Economics Quarterly | Ιούνιος 2014

το ποσοστό στο 5,2%), το «γερμανικό θαύμα», συνοδεύτηκε από άνοδο της μισθολογικής ανισότητας και της φτώχειας στους εργαζόμενους ενώ η άνοδος της απασχόλησης επιτεύχθηκε κυρίως με άνοδο της «οριακής» ή προσωρινής απασχόλησης. Συνιστά τη λήψη μέτρων για να μειωθεί το χάσμα μεταξύ των εργαζόμενων με σύμβαση αορίστου χρόνου και εκείνων με προσωρινή. Όχι μόνο από άποψη κοινωνικής δικαιοσύνης αλλά και από οικονομική. Με τη γήρανση του πληθυσμού, οι δαπάνες κοινωνικής προστασίας θα αυξηθούν οπότε θα απαιτούνται υψηλή ανάπτυξη αλλά και υψηλότερα έσοδα στους οργανισμούς κοινωνικής ασφάλισης. Το μοντέλο της κοινωνικής συναίνεσης, με ισχυρές συλλογικές συμβάσεις εργασίας, υπήρξε η κινητήριος δύναμη που δημιούργησε το γερμανικό μεταπολεμικό θαύμα. Τα προβλήματα που αντιμετώπισε μετά την επανένωση και ιδίως στις αρχές της επόμενης δεκαετίας του 2000, άλλαξαν τα πράγματα. Οι μεταρρυθμίσεις Hartz προώθησαν τη μερική απασχόληση και τα συμβόλαια εργασίας με μειωμένες ή και καθόλου εργοδοτικές εισφορές. Σύμφωνα με την έκθεση του European Employment Observatory, η δύναμη των συλλογικών συμβάσεων έχει μειωθεί, καλύπτουν πλέον λίγο πάνω από το 50% των εργαζόμενων σε αντίθεση με πάνω από 90% σε Γαλλία, Βέλγιο, Αυστρία, Σουηδία, Φινλανδία (με τις 3 τελευταίες με πολύ χαμηλή ανεργία). Αυτό συνοδεύτηκε από άνοδο στις μισθολογικές ανισότητες, της προσωρινής και της μερικής απασχόλησης, επέκταση του τομέα των χαμηλόμισθων και της φτώχειας στους εργαζόμενους.

Πάνω από το 1/5 των εργαζόμενων απασχολείται στον τομέα των χαμηλόμισθων με αμοιβή λιγότερο από τα 2/3 του μέσου όρου και με ωραία αμοιβή χαμηλότερη από την κατώτατη των 8,5 ευρώ που πρόσφατα θεσμοθετήθηκε για πλήρη εφαρμογή το 2017. (Χαρακτηριστικό είναι ότι στην Ιρλανδία μόνο το 10% είναι με τον κατώτατο μισθό). Μάλιστα η μείωση των αμοιβών τη δεκαετία

ως το 2010 ήταν μεγαλύτερη στους χαμηλόμισθους λόγω ακριβώς αυτών των παραγόντων. Φυσικά, περισσότερο από τις εξελίξεις στο κόστος εργασίας, οι καλές εξαγωγικές της επιδόσεις οφείλονται στην εξαιρετικά προηγμένη τεχνολογική βάση της βιομηχανίας της. Έχει το 3ο υψηλότερο ποσοστό κατόχων διδακτορικού, μετά το

Λουξεμβούργο και την Ελβετία, λίγο υψηλότερο από της Αμερικής και της Βρετανίας. Είναι ο 2ος μεγαλύτερος προορισμός για μετανάστες, μετά τις ΗΠΑ, λόγω της ισχυρής οικονομίας της. Επίσης είναι 6η στην παγκόσμια κατάταξη ανταγωνιστικότητας του IMD. Σε πολιτικό επίπεδο, η κυρίαρχη θέση της στη λήψη αποφάσεων στην ΕΕ, έχει συμβάλλει στην άνοδο του ευρωσκεπτικισμού.

Φ ο ρ ο λογι κ έ ς ε λ αφρύν σει ς γ ια τ η ν ανά καμψη

Γαλλία

Δίνει έμφαση στη βιομηχανία για την ανάκαμψη της οικονομίας. Ο Γάλλος πρόεδρος, Φρανσουά Ολλάντ, το φθινόπωρο του 2013 ανακοίνωσε συγκεκριμένο πρόγραμμα δράσεων για την ενίσχυση των επιχειρήσεων και της καινοτομίας, που συντονίζουν κρατικούς φορείς, επιχειρήσεις, πανεπιστήμια και ερευνητικά κ έ ν τ ρ α . Το ι δ ι α ί τ ε ρ ο χαρακτηριστικό του είναι ότι επικεφαλής κάθε δράσης -που επιλέχθηκαν με κριτήριο να έχει η χώρα την κρίσιμη μάζα γνώσης, παραγωγικού περιεχομένου και κατεύθυνσης ώ στε να α ποτ ε λ έσο υ ν μοχλό ανάπτυξηςείναι παράγοντας της βιομηχανίας, με έλεγχο προόδου κάθε έξι μήνες.

Προχώρησε σε φορολογική ελάφρυνση των ασθενέστερων οικονομικά νοικοκυριών (περίπου 1,8 εκατ.) που

θα αντισταθμιστεί από τα μεγαλύτερα έσοδα από τη φορολόγηση των καταθέσεων στο εξωτερικό πολιτών που διέφευγαν της φορολογίας. Οπως δήλωσε, η Γαλ λ ί α π ρ ω τοστα τεί στην αυτόματη ανταλλαγή φορολογικών πληροφοριών μεταξύ των χωρών στο θέμα των καταθέσεων και έχει ενισχύσει το οπλοστάσιό της κατά της φοροδιαφυγής. Έχει προγραμματίσει περικοπές δαπανών 50 δισ. ευρώ για την επόμενη τριετία (λειτουργικές, δαπάνες υγείας, τοπικών αρχών) που θα αντισταθμίσουν τις φορολογικές ελαφρύνσεις. Ο νέος πρωθυπουργός, Manuel Valls, ανακοίνωσε ελαφρύνσεις 11 δισ. ευρώ για τις επιχειρήσεις και τα νοικοκυριά, μείωση του εταιρικού φορολογικού

Economics Quarterly | Ιούνιος 2014

Π α ν ό ρα μ α / / Π ρ οοπ τ ι κ έ ς

συντελεστή το 2016 (33% σήμερα), μείωση των εισφορών των επιχειρήσεων για τους εργαζόμενους με τον κατώτατο μισθό, επιπλέον των 30 δισ. ελαφρύνσεων για τις επιχειρήσεις (φόροι μισθωτών υπηρεσιών και άλλες επιβαρύνσεις) που είχαν ήδη ανακοινωθεί για την ίδια περίοδο. Έχει τις 6ες μεγαλύτερες αμυντικές δαπάνες στον κόσμο, με 52 δισ. δολ. το 2013. Σε επίπεδο πολιτικής, μετά και το αποτέλεσμα των ευρωεκλογών που έδωσε προβάδισμα στο ακροδεξιό

κόμμα, και βαρύ πλήγμα στους σοσιαλιστές που κυβερνούν, ο Ολλάντ δήλωσε ότι η λειτουργία της ΕΕ πρέπει να είναι απλή, διαφανής, αποτελεσματική όπου είναι αναγκαία και να αποσυρθεί όπου δεν είναι, θέτοντας θέμα επιστροφής εξουσιών σε εθνικό επίπεδο. Μαζί με τον Ιταλό πρωθυπουργό, Ματέο Ρέντσι, ζητούν αλλαγή πορείας στην ευρωπαϊκή πολιτική, με έμφαση πλέον στην ανάπτυξη και τη δημιουργία θέσεων εργασίας. Σε άρθρο του στη γαλλική Le Monde, προσέθεσε ότι πρέπει να τεθεί

τέλος στις πολιτικές «τυφλής» λιτότητας και η ευρωζώνη να υπερασπίζεται την ισοτιμία του νομίσματός της έναντι «παράλογων» μεταβολών (η Γαλλία έχει επαλειμμένα εδώ και καιρό υποστηρίξει ότι η άνοδος του ευρώ πλήττει την ανταγωνιστικότητα της παραγωγής της). Σταθερή άποψή της, ότι η πολιτική της ΕΚΤ δεν συμβάλλει στην ανάκαμψη, είναι πολύ λιγότερο επεκτατική από την αμερικανική, τη βρετανική και την ιαπωνική, παρότι η ευρωπαϊκή οικονομία είναι σε δυσμενέστερη θέση.

Στ ο 10% οι απώλειες α πό τ η ν κρίσ η

Ιταλία

Η 3 η μεγαλύτερη οικονομία της ευρωζώνης από το 2013 έχει πλεονάσματα στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών. Το κυβερνητικό

κόμμα πήγε καλά στις πρόσφατες ευρωεκλογές, στο οποίο συνέβαλλαν και οι φορολογικές μειώσεις που εξήγγειλε ο νέος πρωθυπουργός, Ματέο Ρέντσι. Μείωσε τη φορολογία των εισοδημάτων ως 26 χιλ. ευρώ με στόχο την ενίσχυση της ζήτησης. Συνολικά θα στοιχίσουν στον προϋπολογισμό 10 δισ. ευρώ και θα αντισταθμιστούν με περικοπές δαπανών. Επίσης, μειώνει τον φόρο των επιχειρήσεων που επιβάλλουν οι τοπικές αρχές κατά 10% (από τον εταιρικό συντελεστή 31,4% το 3,9% αφορά τις τοπικές αρχές) αυξάνοντας συγχρόνως, για να αντισταθμίσει τις απώλειες, τον φόρο κεφαλαιακών κερδών από χρηματοοικονομικά προϊόντα (πλην κρατικών ομολόγων) στο 26% από 20%. Στα δημοσιονομικά της τα πάει

Economics Quarterly | Ιούνιος 2014

καλά, το δημόσιο έλλειμμα είναι κάτω από το 3% του αεπ, που αντανακλάται και στο κόστος δανεισμού της που έχει υποχωρήσει σε ιστορικά χαμηλά, 3,2% στα δεκαετή ομόλογα. Έχει το 2ο υψηλότερο, μετά την Ελλάδα, χρέος ως ποσοστό του αεπ. Το μέγεθος της οικονομίας της και το απόλυτο ύψος του χρέους της –της αναλογεί το 23% του συνολικού δημόσιου χρέους της ευρωζώνης– καθιστούν τις εξελίξεις στη χώρα αυτή καθοριστικές για την ευρωζώνη. Άλλωστε αυτός ήταν και ο λόγος που πριν 2 χρόνια η ΕΚΤ ανακοίνωσε την υπό όρους στήριξη των κρατικών ομολόγων χωρών που δέχονται πίεση από τις αγορές. Ωστόσο, το θέμα σήμερα είναι η οικονομία. Μετά από δύο χρόνια ύφεσης, για το 2014 προβλέπεται οριακή ανάπτυξη και λίγο υψηλότερη το 2015. Το ποσοστό ανεργίας είναι στο 13%, με 40% στους νέους. Την 5ετία της κρίσης ως το 2013, η αγοραστική δύναμη των Ιταλών μειώθηκε 10%.

Α γο ράστ ε Ισ πανικά π ρ ο ϊ όντα!

Ισπανία

Για να τονώσει την οικονομία της σχεδιάζει τη μείωση του ανώτατου φορολογικού συντελεστή στις επιχειρήσεις από 30% σε 25% αλλά και φοροελαφρύνσεις στα νοικοκυριά, μέτρα για τόνωση της έρευνας και ανάπτυξης και τη δημιουργία απασχόλησης. Έχει διαπραγματευτική ισχύ έναντι της ΕΕ, αφού το δημόσιο χρέος της είναι σχετικά χαμηλό σε σύγκριση με της Ιταλίας και Ελλάδας, 100% του αεπ. Έχει μεταθέσει την επίτευξη του στόχου για δημόσιο έλλειμμα 3% του αεπ για το 2016, με επίπεδο περίπου 6% για τη διετία 2014-2015 (πολύ υψηλότερο από το μικρότερο του 3% της Ελλάδας). Από ελλειμματική στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών πριν την κρίση έχει γίνει πλεονασματική, με άνοδο των εξαγωγών της. Ωστόσο, η ανεργία βρίσκεται σε πολύ υψηλά επίπεδα, στο 26%, παρά τη μεγάλη άνοδο των χαμηλής ποιότητας θέσεων εργασίας, προσωρινής και μερικής απασχόλησης. Μικρά σημάδια βελτίωσης εμφανίζονται το τελευταίο διάστημα. Το Δ Ν Τ π ρ ο τ ε ί ν ε ι γ ι α τ ι ς υπερχρεωμένες αλλά βιώσιμες μικρομεσαίες επιχειρήσεις –τομέας με τη μεγαλύτερη δυνητική συμβολή στην ανάπτυξη– αφενός αναδιάρθρωση των τραπεζικών τους δανείων αλλά και τη συμμετοχή του κράτους στη διαδικασία αναδιάρθρωσης, που θα αφορά τις οφειλές σε φόρους και ασφαλιστικές εισφορές, ώστε να είναι σε βιώσιμα επίπεδα εφόσον προχωρούν σε ανάλογη κίνηση και οι άλλοι πιστωτές τους (!). Οι τράπεζές της, ισχυρές

μετά την κρίση που προκάλεσε η φούσκα της αγοράς ακινήτων, ισχυροποιούν τους ισολογισμούς τους περισσότερο με τη μείωση των χορηγήσεων παρά με την άντληση νέων κεφαλαίων από επενδυτές. Το ΔΝΤ παρατηρεί ότι η μείωση της ροής δανείων (-5%) είναι μεγάλη και υπονομεύει την ανάκαμψη. Καλεί την ΕΚΤ να συμβάλλει στην ανάκαμψη της 4ης μεγαλύτερης οικονομίας της ευρωζώνης, αλλά και ολόκληρης της ευρωζώνης, με μεγαλύτερη χαλάρωση της νομισματικής πολιτικής, ώστε να αποφευχθεί ο αποπληθωρισμός (στο

0,3% ο πληθωρισμός στην Ισπανία) και να ενισχυθεί η ζήτηση. Επίσης, με μέτρα για τη μείωση του κατακερματισμού της χρηματοπιστωτικής αγοράς της ευρωζώνης, που συνεπάγεται υψηλότερο κόστος δανεισμού για τις επιχειρήσεις της χώρας από ότι των βορειότερων εταίρων της. Σε μια έμμεση αλλά σαφή αναφορά στις πλεονασματικές χώρες της ΕΕ, και κυρίως τη Γερμανία, τονίζει ότι θα μπορούσαν να συμβάλλουν στην ανάκαμψη της ευρωζώνης και της Ισπανίας «αυξάνοντας τη ζήτηση για ισπανικές εξαγωγές».

Economics Quarterly | Ιούνιος 2014

Π α ν ό ρα μ α / / Π ρ οοπ τ ι κ έ ς

Μ ε τ ι ς καλύ τ ερες ε πι δόσ ε ι ς Βρετανία Είναι η οικονομία του G7 με τις καλύτερες επιδόσεις, διαψεύδοντας τις εκτιμήσεις του ΔΝΤ που, δια στόματος Ολιβιέ Μπλανσάρ, παραδέχτηκε ότι ήταν υπερβολικά απαισιόδοξεςς. Οι επενδύσεις ανακάμπτουν αλλά σημείο προβληματισμού αποτελεί η αγορά κατοικιών. Η άνοδος των τιμών τους συνεχίζεται, 11% το τελευταίο 12μηνο,

έχουν υπερβεί το προ κρίσης επίπεδο, και η κεντρική τράπεζα ανησυχεί ότι τα νοικοκυριά αναλαμβάνουν μεγάλο βάρος «κυνηγώντας» ένα επιταχυνόμενο ράλι τιμών. Φυσικά αυτά δεν αφορούν τόσο το Λονδίνο, όπου οι τιμές αυξάνονται και από τη μεγάλη ζήτηση από το εξωτερικό λόγω της ελκυστικότητας της επένδυσης αλλά

Economics Quarterly | Ιούνιος 2014

και της θέσης του ως το 2ο μεγαλύτερο χρηματοοικονομικό κέντρο του κόσμου μετά τη Νέα Υόρκη. Ο ΟΟΣΑ συνιστά περιορισμό του προγράμματος «Help to Buy» για να αποφευχθεί η περεταίρω υπερθέρμανση της αγοράς. Η κεντρική τράπεζα έχει μειώσει το ποσοστό του δανείου ως προς την αξία του ακινήτου από 95% σε 90%. Το ΔΝΤ προτείνει ακόμα μεγαλύτερη μείωση αν δεν υπάρξει αποκλιμάκωση της ανόδου των τιμών αλλά και χαλάρωση των αυστηρών χωροταξικών κανόνων ώστε να αυξηθεί η προσφορά. Ωστόσο, ο κεντρικός τραπεζίτης, Μαρκ Κάρνει, κρατά σταθερά το τιμόνι. Αναμένεται να ακολουθήσει τις ΗΠΑ σε περιορισμό της ποσοτικής χαλάρωσης, αλλά αφού προηγουμένως αυξήσει το επιτόκιο αναφοράς από το ιστορικά χαμηλό σήμερα 0,5%, σε μια κίνηση που αναμένεται το φθινόπωρο. Η ισοτιμία της λίρας ενισχύεται. Η ΕΕ επιχειρεί να διασκεδάσει τις βρετανικές ανησυχίες ότι οι νέοι κανονισμοί της για τις χρηματοοικονομικές αγορές απειλούν τη θέση του City ως χρηματοοικονομικού κέντρου, και ιδιαίτερα στις υπηρεσίες επενδυτικής τραπεζικής. Η Βρετανία είναι αντίθετη στον φόρο χρηματοοικονομικών συναλλαγών σε συναλλαγές σε μετοχές και ορισμένα παράγωγα (Financial Transaction Tax) που προωθεί η ΕΕ (η Γαλλία τον εφαρμόζει ήδη από το 2012), θεωρεί ότι επιβαρύνει τους επενδυτές (όπως συνταξιοδοτικά ταμεία) και όχι τις τράπεζες. Καινοτομία της τα σχέδια υπαγωγής σε τεστ αντοχής, πέραν των τραπεζών, και των άλλων συστημικών φορέων χρηματοδότησης, δηλαδή των

οχημάτων του σκιώδους τραπεζικού τομέα. Αυτό έχει ιδιαίτερη σημασία αφενός εξαιτίας του μεγέθους του βρετανικού αλλά αφετέρου και του παγκόσμιου που διεκπεραιώνει τις εργασίες του μέσω του Λονδίνου. Εκτός του Ενιαίου Μηχανισμού Διευθέτησης των Τραπεζών (αφορά τις τράπεζες

της ευρωζώνης, και θεσπίζει κανόνες για τη διευθέτηση της κατάρρευσης ή της αναδιάρθρωσης μιας τράπεζας), η κεντρική της τράπεζα έχει θεσπίσει τους δικούς της κανόνες για να διατηρεί τον έλεγχο των εξελίξεων στον ιδιαίτερα εκτεταμένο τραπεζικό της τομέα. Έχει τον 4 ο μεγαλύτερο αμυντικό

προϋπολογισμό στον κόσμο με 57 δισ. δολ. το 2013 Σε πολιτικό επίπεδο, ο πρωθυπουργός Κάμερον θέτει θέμα επιστροφής εξουσιών από την ΕΕ, πριν το δημοψήφισμα του 2017 για την παραμονή της χώρας σε αυτή.

Μ ε τα καλύτερα α ντα νακλαστικ ά στ η ν κρίση ΗΠΑ Περιορίζει την ποσοτική χαλάρωση -στην αρχή της με αγορές τίτλων διοχέτευε στην οικονομία 85 δισ. δολ. μηνιαίως, σήμερα τις έχει περιορίσει σε 45 δισ. Στόχος της είναι να πιέζει πτωτικά τα μακροπρόθεσμα επιτόκια, να στηρίζει την αγορά στεγαστικών δανείων και γενικά να κάνει τις συνθήκες στην αγορά χρήματος ευνοϊκές για την ανάκαμψη της οικονομίας. Σε αυτό είναι ένα κύμα μπροστά από την Ευρώπη που τώρα ξεκινά. Η αλλαγή πολιτικής της κεντρικής τράπεζας αλλάζει τις ισορροπίες στις αναδυόμενες οικονομίες, από όπου φεύγουν ξένα κεφάλαια με την προσδοκία υψηλότερων αποδόσεων στην αμερικανική αγορά. Ωστόσο, η έξοδος από την ποσοτική χαλάρωση θα συμβεί όταν η κεντρική τράπεζα αρχίσει να πουλά τους τίτλους που έχει συσσωρεύσει, που θα είναι και το κρίσιμο για τις αγορές. Ενδιαφέρον έχει η διαφορετική προσέγγιση με τη Βρετανία, δηλώνει ότι το μηδενικό επιτόκιο του δολαρίου θα διατηρηθεί για αρκετό διάστημα

αφότου σταματήσει να αγοράζει. Αντίθετα η βρετανική κεντρική τράπεζα υποστηρίζει ότι πρώτα θα πρέπει να αυξηθεί το επιτόκιο και μετά να περιοριστεί η ποσοτική χαλάρωση για να μην υπάρξει αναταραχή στην αγορά ομολόγων και να μην καταγράψει η κεντρική τράπεζα ζημιές από τη συνεπαγόμενη υποχώρηση των τιμών τους. Όπως και να έχουν τα πράγματα, τα πρακτικά των συνεδριάσεων της Fed δείχνουν τον προβληματισμό αλλά και την πολυπλοκότητα που συνοδεύει την έξοδο από την ποσοτική χαλάρωση όταν ο ισολογισμός της κεντρικής τράπεζας έχει διογκωθεί (με τις αγορές αυτές) στο 25% του αεπ της χώρας. Με τα χαμηλά επιτόκια οι τράπεζες βλέπουν τα κέρδη στη στεγαστική πίστη να μειώνονται. Το δημόσιο χρέος της σταθεροποιείται στο 105% του αεπ καθώς το ομοσπονδιακό έλλειμμα μειώθηκε από 12% του αεπ το 2010 σε 6% περίπου σήμερα. Το 2011 πέρασε νόμος που προβλέπει μείωση των

δαπανών κατά 1 τρισ. δολ. σε ορίζοντα δεκαετίας, ωστόσο το ΔΝΤ συνιστά βραδύτερα βήματα για να μην υπονομευτεί η ανάκαμψη. Βγαίνει από την κρίση πολύ γρηγορότερα από την Ευρώπη, ο ρυθμός ανάπτυξης είναι διπλάσιος από τον Ευρωπαϊκό και το ποσοστό ανεργίας στο μισό (6% με σχεδόν 12% στην ευρωζώνη) ενώ δημιουργήθηκαν 8 εκατ. νέες θέσεις εργασίας από το 2010. Οι τράπεζές της έχουν υψηλούς κεφαλαιακούς δείκτες και θέτει υψηλότερα τον ελάχιστο δείκτη ρευστότητας για τις μεγαλύτερες, στο 5% (ακόμα και για τις ξένες που λειτουργούν στην αγορά της) από το 3% της Βασιλείας ΙΙΙ. Ακόμα κινήθηκε έτσι ώστε η ισχυροποίηση των τραπεζών να γίνει με αύξηση κεφαλαίου (είχε θεσπίσει το κρατικό ανάχωμα πριν και όχι μετά τα τεστ αντοχής, όπως συνέβη στην Ευρώπη, κάτι που αναγνώρισε ως ευρωπαϊκό μειονέκτημα ο Μάριο Ντράγκι της ΕΚΤ)

Economics Quarterly | Ιούνιος 2014

Π α ν ό ρα μ α / / Π ρ οοπ τ ι κ έ ς

και όχι με μείωση του ενεργητικού ή απομόχλευση. Είναι η χώρα που προτιμούν τα περισσότερα στελέχη για να μετακομίσουν με επόμενη τη Βρετανία, σύμφωνα με έρευνα της εταιρίας στελεχών Hydrogen Group. Δαπανά το υψηλότερο ποσοστό του αεπ σε ανώτατη εκπαίδευση στον κόσμο, 2,7% του αεπ, και είναι το κέντρο του διεθνούς δικτύου έρευνας, με το 15% των επιστημονικών συνεργασιών και ετεροαναφορών από επιστήμονες ερευνητές και 30% των πατεντών. Είναι πρώτη σε ανταγωνιστικότητα, σύμφωνα με το IMD και πρώτη στις προτιμήσεις 300 επικεφαλής πολυεθνικών εταιριών ως προορισμός ξένων επενδύσεων, σύμφωνα με έρευνα της AT Kearney. Αρνήθηκε την αύξηση των quotas των αναδυόμενων οικονομιών στο ΔΝΤ. Διατηρεί την υπεροχή στους εξοπλισμούς, οι αμυντικές της δαπάνες το 2013 διατηρήθηκαν στα 600 δισ. δολ. ή ίσες με τις δαπάνες των επόμενων 14 χωρών αθροιστικά. Θα αποχωρήσει από το Αφγανιστάν το 2016. Είναι ο μεγαλύτερος εισαγωγέας προϊόντων του κόσμου, με 2,3 τρισ. δολ. το 2013 ή 12% των παγκοσμίων (14% του αεπ της), οι οποίες και συντηρούν το τεράστιο εμπορικό της έλλειμμα. Έχει παραχωρήσει την πρωτιά του μεγαλύτερου εξαγωγέα στην Κίνα, είναι πλέον στη 2η θέση με 8,5% των παγκόσμιων εξαγωγών. Η πρωτοβουλία του προέδρου Ομπάμα για στήριξη της αυτοκινητοβιομηχανίας στην αρχή της κρίσης απέδωσε. Το κράτος ανέκτησε τα κεφάλαιά του με κέρδος και σήμερα οι τρεις μεγάλες –Chrysler, GM και Ford– κερδίζουν μερίδια στην εσωτερική αγορά για πρώτη φορά εδώ και 25 χρόνια. Με την αξιοποίηση του πετρελαίου από ασβεστολιθικά πετρώματα, παράγει πλέον περισσότερο πετρέλαιο από ότι εισάγει. Economics Quarterly | Ιούνιος 2014

Π ώ ς επ ι τυ γχ ά νε ται η ε π ανεξι σο ρρ όπη ση; Κίνα Υι ο θ ε τ ε ί την κατεύθυνση επανεξισόρροπησης της οικονομίας, με λιγότερη έμφαση στις επενδύσεις και περισσότερη στην κατανάλωση, με χαμηλότερη άνοδο της χρηματοδότησης, έλεγχο του σκιώδους τραπεζικού τομέα και σταδιακή απελευθέρωση των επιτοκίων. Η επιβράδυνση της οικονομίας, από ρυθμούς 10% ή και μεγαλύτερους τη δεκαετία ως το 2010 σε 7,5% σήμερα και λίγο χαμηλότερους τα επόμενα χρόνια επηρεάζει τους εξαγωγείς εμπορευμάτων, όπως της Λατινικής Αμερικής (χαλκού, σιδηρομετάλλευμα κλπ.). Η επιβράδυνση είναι πιο εμφανής στην αγορά κατοικιών στις μεγάλες πόλεις, εξέλιξη που πιθανώς να δοκιμάσει την αντίσταση της κυβέρνησης να μην χρησιμοποιήσει τα παραδοσιακά μέτρα τόνωσης της οικονομίας, όπως ενίσχυση των κρατικών επενδύσεων. Κατά τον Steven Barnett του ΔΝΤ, η επιβράδυνση δεν είναι δυσμενής εξέλιξη, αντίθετα θα διασφαλίσει υψηλότερα εισοδήματα στο μέλλον. Οι επενδύσεις έχουν φτάσει σχεδόν το 50% του αεπ της, από τα υψηλότερα ποσοστά στον κόσμο, ενώ το μερίδιο της κατανάλωσης υποχωρεί. Καθώς οι επενδύσεις αυξάνονται με τέτοιους ρυθμούς μειώνεται και η αποδοτικότητά τους ενώ συγχρόνως-αφού χρηματοδοτούνται με τη μεγάλη άνοδο των δανεισμούαυξάνεται και το χρέος σε επίπεδα που δημιουργούν κινδύνους, όπως δείχνουν τα οικονομικά των

τοπικών κυβερνήσεων. Η συνολική χρηματοδότηση έχει αυξηθεί 70% από το 2008 ως σήμερα. Πώς επιτυγχάνεται η επανεξισορρόπηση; Αφενός με μεταρρυθμίσεις στον τραπεζικό τομέα, ο οποίος με μεγαλύτερη έμφαση στην αγορά θα διοχετεύει περισσότερα δάνεια στις νεοφυείς επιχειρήσεις, που σήμερα δεν ευνοούνται από τις τράπεζες. Σημειώνεται ότι με τα καθοριζόμενα από την κεντρική τράπεζα επιτόκια, τα επιτόκια των καταθέσεων, μετά τον πληθωρισμό, είναι μηδενικά ή αρνητικά, παράγοντας που ωθεί τους αποταμιευτές στα υψηλότερης απόδοσης προϊόντα τους σκιώδους τομέα. Αφετέρου, με μεταρρυθμίσεις που θα ενισχύουν τον ανταγωνισμό στην αγορά υπηρεσιών, επιτρέποντας την είσοδο στις νεοφυείς επιχειρήσεις, που είναι εντάσεως εργασίας (υγεία, εκπαίδευση, χρηματοοικονομικά, επικοινωνίες κλπ.) και λιγότερο κεφαλαίου (οι υψηλές επενδύσεις αύξαναν το μερίδιο του κεφαλαίου στην εισοδηματική κατανομή). Θα δημιουργηθούν έτσι θέσεις εργασίας και υψηλότερα εισοδήματα στα νοικοκυριά που συνεπάγονται υψηλότερη κατανάλωση και θα βελτιωθεί το βιοτικό επίπεδο. Έτσι, η χώρα θα αποφύγει τον κίνδυνο να παγιδευτεί σε μέση ανάπτυξη, όπου το κατά κεφαλή εισόδημα θα κορυφωθεί σε 25% του αμερικανικού το 2030 αλλά θα ενισχυθεί στο 40%. Το μοντέλο αυτό σημαίνει ετήσιους ρυθμούς ανάπτυξης

περίπου 6%, εξαιρετικά υψηλούς αλλά χαμηλότερους από τους μη βιώσιμους του παρελθόντος. Ακόμα και έτσι, σε 15 περίπου χρόνια θα είναι η μεγαλύτερη οικονομία του πλανήτη. Η διεύρυνση του ορίου διακύμανσης του νομίσματός της έναντι καλαθιού νομισμάτων με κύριο το δολάριο από 1% σε 2%, εισήγαγε μεν την ευελιξία που ζητούσαν οι διεθνείς οργανισμοί ώστε να μην είναι υποτιμημένο –όπως υποστήριζε έντονα μέχρι πριν 2 χρόνια κυρίως η Αμερική, αντιδρώντας στην τεράστια εισαγωγική διείσδυση των κινεζικών προϊόντων– αλλά συνέβαλλε στην ελαφρά υποχώρησή του φέτος (λόγω των εξελίξεων στο δολάριο). Τώρα το ΔΝΤ ζητά και μείωση της παρέμβασης στην αγορά συναλλάγματος ώστε η ισοτιμία να αντανακλά το υψηλό εξωτερικό πλεόνασμα, δηλαδή να ενισχυθεί. Η χρηματοδότηση από τον σκιώδη τραπεζικό τομέα αυξάνεται με διπλάσιο ρυθμό απότι από τις τράπεζες (στις τελευταίες με 14%). Το ΔΝΤ χαρακτηρίζει την αλματώδη άνοδο του σκιώδους τομέα υπερβολή. Τονίζει ότι θα πρέπει να αντιμετωπιστεί ο ηθικός κίνδυνος (για διάσωση) αφού οι επενδυτές στα προϊόντα του –από όπου αντλεί κεφάλαια τα οποία στη συνέχεια κατευθύνει σε χορηγήσεις, ιδίως σε επενδυτικά σχέδια των τοπικών κυβερνήσεων, αλλά και σε επιχειρήσεις που δεν έχουν πρόσβαση στις τράπεζες και με υψηλότερα επιτόκια– δεν

Economics Quarterly | Ιούνιος 2014

Π α ν ό ρα μ α / / Π ρ οοπ τ ι κ έ ς

έχουν σαφή εικόνα του κινδύνου που αναλαμβάνουν. Ως προς τον ηθικό κίνδυνο η κυβέρνηση έκανε πρόσφατα το πρώτο βήμα, άφησε ένα όχημα του σκιώδους τομέα να καταρρεύσει. Επίσης ο έλεγχός του θα προφυλάξει τις τράπεζες από προβλήματα. Ο τραπεζικός της τομέας –που συνδέεται με τον σκιώδη– είναι βέβαια ισχυρός, με υψηλούς δείκτες κεφαλαιακής επάρκειας και μεγάλα αποθέματα σε συνάλλαγμα, ώστε να έχει αναχώματα έναντι προβλημάτων. Είναι η δεύτερη μεγαλύτερη οικονομία του κόσμου με 16% του παγκόσμιου αεπ σε ισοτιμίες αγοραστικής δύναμης και ο μεγαλύτερος εξαγωγέας προϊόντων του κόσμου, με 2,2 τρισ. δολ. το 2013 ή 12% των παγκόσμιων εξαγωγών. Είναι όμως και σημαντική αγορά για τις άλλες οικονομίες του πλανήτη, με 2 τρισ. δολ. ή 10% των παγκοσμίων εισαγωγών. Επακόλουθο της οικονομικής ισχύος και η στρατιωτική. Είναι η δεύτερη σε αμυντικές δαπάνες στον κόσμο, με 112 δισ. δολ το 2013, σύμφωνα με το Institute of Strategic Studies, σταθερά στο 1/6 περίπου των αμερικανικών, και πρόσφατα απέκτησε το πρώτο της αεροπλανοφόρο, το Liaoning.

Κ αταφύγι ο ασφάλειας π α ντός και ρού Ιαπωνία Το πλεόνασμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών της έχει υποχωρήσει πλέον στο 1,2% του αεπ από 3-4% περίπου ως πριν την κρίση του 2008. Η άνοδος του γεν, αποτέλεσμα του

στάτους του ως καταφυγίου ασφάλειας των επενδυτών, εξουδετέρωνε το αποτέλεσμα της μεγάλης ποσοτικής χαλάρωσης της κεντρικής τράπεζας στην ισοτιμία και έπληττε τις εξαγωγές.

Economics Quarterly | Ιούνιος 2014

Συγχρόνως εμπόδιζε την έξοδο της χώρας από τον αποπληθωρισμό, οι πολίτες και οι επιχειρήσεις ανέβαλλαν τις δαπάνες τους με την προσδοκία ακόμη χαμηλότερων

τιμών ενώ οι επιχειρήσεις της, λόγω του ισχυρού γεν, επένδυαν αποδοτικά στο εξωτερικό, με αποτέλεσμα την αναιμική ανάπτυξη. Τι είναι αυτό που κάνει το γεν καταφύγιο ασφάλειας των επενδυτών ακόμα και όταν τα επιτόκια είναι σχεδόν μηδενικά; Και γιατί το δυσθεώρητο σε ύψος δημόσιο χρέος της δεν τους αποθαρρύνει; Αφενός, διακρατείται σχεδόν στο σύνολό του από Ιάπωνες, ιδίως τις τράπεζες που, ελλείψει ζήτησης δανείων λόγω αποπληθωρισμού, αγόραζαν κρατικά ομόλογα. Επίσης, με την ποσοτική χαλάρωση το 16% του κρατικού χρέους στα τέλη του 2014 θα βρίσκεται στα χέρια της κεντρικής τράπεζας. Συνεπώς η χώρα είναι προστατευμένη από μεταβολές των συνθηκών στο εξωτερικό. Αφετέρου,

είναι η χώρα με τη μεγαλύτερη διεθνή επενδυτική θέση ως ποσοστό του αεπ. Μπορεί το εξωτερικό χρέος της (ιδιωτικό και δημόσιο) να ανέρχεται σε 57% του αεπ της όμως έχει απατήσεις από το εξωτερικό υπερδιπλάσιες. Το αποτέλεσμα είναι να έχει λαμβάνειν από το εξωτερικά (δηλαδή να είναι πιστωτής του υπόλοιπου κόσμου) πάνω από το μισό του ετήσιου αεπ της, όπως φαίνεται στον πίνακα της σελίδας 58. Η Κριστίν Λαγκαρντ, του ΔΝΤ, δηλώνει ότι η πολιτική της ποσοτικής και ποιοτικής χαλάρωσης –όπως μετονομάστηκε πέρυσι, αφού η κεντρική τράπεζα πέραν του διπλασιασμού των αγορών κρατικών ομολόγων μεταβάλλει και χαρακτηριστικά τους, αγοράζει

ομόλογα όλων των ωριμάνσεων ως και 40 ετών ενώ εξαρχής αγόραζε επίσης εταιρικά ομόλογα, ETF κ.α.κλπ, με στόχο την περαιτέρω πίεση στα μακροπρόθεσμα επιτόκια και την ενίσχυση της δαπάνης- έχει αρχίσει να αποδίδει. Ο πληθωρισμός ξεπέρασε τον στόχο του 2% και βρίσκεται στο 3,5% μετά από μια 5ετία αρνητικών ή μηδενικών ρυθμών. Μένει η δημοσιονομική προσαρμογή, μετά την άνοδο του φόρου κατανάλωσης, η συνέχιση της μείωσης των δημοσίων ελλειμάτων ώστε να μην υπάρξει στο μέλλον κίνδυνος κλυδωνισμών λόγω του υψηλού δημόσιου χρέους. Επίσης, συνιστά και διαρθρωτικά μέτρα, όπως η ενθάρρυνση της μεγαλύτερης πρόσβασης των γυναικών στην αγορά εργασίας.

Economics Quarterly | Ιούνιος 2014

Π α ν ό ρα μ α / / Π ρ οοπ τ ι κ έ ς

A N ΘΕΚ Τ ΙΚΉ σΕ ΚΥΡΩΣΕΙΣ Ρωσία Μετά τη συμφωνία μαμούθ με την Κίνα για την προμήθεια της με ρωσικό φυσικό αέριο, ο επικεφαλής της κρατικής Gazprom, Αλεξέι Μίλερ δηλώνει ότι αλλάζει το ενεργειακό τοπίο. Συγχρόνως κατηγορεί την ΕΕ ότι με τη στάση της υπονομεύει την κατασκευή του αγωγού South Stream (που παρέκαμψε την Ελλάδα) ο οποίος θα μεταφέρει ρωσικό αέριο δια μέσου της Μαύρης Θάλασσας και της Βουλγαρίας ως τη Βόρειο Ιταλία και την Αυστρία. Και αυτό γιατί η ΕΕ επικαλείται παραβίαση των κανόνων ανταγωνισμού στη Βουλγαρία, όπου και θα εισέρχεται σε έδαφος της ΕΕ, σύμφωνα με τους οποίους σε κάθε δίκτυο μεταφοράς θα πρέπει να γίνονται δημοπρασίες για τη διερχόμενη προσφορά t r a n s i t . Ο ι Ρώ σ ο ι υποστηρίζουν ότι είναι εισαγωγικός αγωγός και όχι μέρος του ευρωπαϊκού δικτύου, άρα δεν υπόκειται στους ευρωπαϊκούς κανόνες για τα δίκτυα μεταφοράς ενέργειας.

ΗΠΑ για την ανάμιξή της στην κρίση της Ουκρανίας δεν την επηρεάζουν, έχει μεγάλα αποθέματα ώστε να μπορεί να αντιμετωπίσει τη φυγή

Οι κυρώσεις που της επέβαλλαν η ΕΕ και οι Economics Quarterly | Ιούνιος 2014

κεφαλαίων (ο Μάριο Ντράγκι, της ΕΚΤ, την εκτιμά σε 160 δισ. ευρώ). Όμως οδήγησε σε μικρή άνοδο των επιτοκίων στη διατραπεζική, που πιθανώς επηρεάζει την οικονομία και τις επενδύσεις. Εξάλλου, οι επιχειρήσεις της παίρνουν τα μέτρα τους για την περίπτωση που η πρόσβαση σε δολάρια καταστεί δύσκολη λόγω κυρώσεων. Με τη βοήθεια των τραπεζών προετοιμάζονται για τη διευθέτηση μέρους των εμπορικών τους συναλλαγών σε άλλα νομίσματα, πχ με τη Κίνα σε ρένμινμπι, κάτι που ωστόσο από επίσημης πλευράς δεν θεωρείται προς το παρόν αναγκαίο. Το 1 ο τρίμηνο φέτος τα μερίσματα των εισηγμένων στο χρηματιστήριό της ήταν σημαντικά χαμηλότερα. Έχει τον 3ο μεγαλύτερο αμυντικό προϋπολογισμό στον κόσμο με 68 δισ. δολ. το 2013, είναι η 6η μεγαλύτερη οικονομία του κόσμου και ο μεγαλύτερος προμηθευτής φυσικού αερίου της Ευρώπης.

ΑΠΟΨΕΙΣ ΤΗΣ ΠΡΩΤΗΣ Γ ΡΑ Μ Μ Η Σ

Α π ό ψ ε ι ς / / Θ ε σ μ οί

Εμπιστοσύνη για την

ανάπτυξη Οι καταστροφικές αδυναμίες του διεθνούς χρηματοπιστωτικού συστήματος και της ΕΕ συνέβαλαν στην οικονομική κατάρρευση της χώρας. Ωστόσο το πρόβλημα για την Ελλάδα σήμερα είναι αλλού: στη δημιουργία θεσμών αλλά και τη διασφάλιση της εύρυθμης λειτουργίας των υπαρχόντων, τη θεσμική δηλαδή ωρίμανση της χώρας, από την οποία θα εξαρτηθεί η ταχύτητα της ανάκαμψης και η πρόοδος της χώρας. Μόνον έτσι θα οικοδομηθεί εμπιστοσύνη μεταξύ κράτους και πολιτών και επιχειρήσεων, χωρίς την οποία οικονομική (και όχι μόνο) ανάπτυξη δεν πρόκειται να υπάρξει.

Από τον Μιχάλη Μπλέτσα, Research Scientist / Director of Computing, MIT Media Lab

ρόσφατα η Ελλάδα πέτυχε μια σημαντική συμβολική νίκη με την έξοδό της στις διεθνείς χρηματαγορές, εν μέσω πανηγυρισμών από την κυβέρνηση και μεγάλη μερίδα των μέσων ενημέρωσης. Χωρίς να θέλω να υποβαθμίσω τη σημασία της επιστροφής στις διεθνείς αγορές, δεν μπορώ να συμμεριστώ τον ενθουσιασμό της κυβέρνησης. Και αυτό γιατί θεωρώ την οικονομική κρίση που ταλανίζει τη χώρα σύμπτωμα μιας βαθύτερης παθογένειας, την οποία η ελληνική κοινωνία επιμένει σε μεγάλο ποσοστό να παραβλέπει ακόμα και σήμερα. Αν συγκρίνει κανείς τη λίστα των χωρών με το υψηλότερο κατά κεφαλήν εισόδημα με αυτή των προηγμένων πολιτικά και θεσμικά, θα διαπιστώσει έναν

Economics Quarterly | Ιούνιος 2014

Μια πιο προσεκτική ματιά εύκολα εξηγεί τη σημερινή κατάσταση ως το αποτέλεσμα της μακροχρόνιας εξυπηρέτησης συντεχνιακών και πελατειακών συμφερόντων σε βάρος του κοινωνικού συνόλου, η οποία βασίστηκε στην προχειρότητα και την ανωριμότητα του θεσμικού πλαισίου το οποίο συνήθως αδυνατεί να δημιουργήσει κίνητρα για κοινωνικά ωφέλιμες συμπεριφορές. ισχυρό συσχετισμό. Το προφανές συμπέρασμα είναι ότι η θεσμική ωριμότητα αποτελεί απαραίτητη συνθήκη για τη σταθερή και βιώσιμη οικονομική ανάπτυξη. Μια αναδρομή στην ιστορία του σύγχρονου ελληνικού κράτους από τις αρχές του 19 ου αιώνα μέχρι σήμερα μας δείχνει μια συνεχή εναλλαγή μεταξύ μεγάλων καταστροφών τις οποίες διαδέχονται περίοδοι προόδου και σημαντικών επιτεύξεων. Οι κύκλοι αυτοί φαίνεται να έχουν μεγαλύτερη συχνότητα από αυτούς των προηγμένων δυτικών κοινωνιών, η σύγκλιση με τις

οποίες αποτελεί διαχρονικό εθνικό στόχο. Στη σημερινή συγκυρία δεν μπορεί κανείς να παραβλέψει τις καταστροφικές αδυναμίες του διεθνούς χρηματοπιστωτικού συστήματος καθώς και αυτές της Ευρωπαϊκής Ένωσης και τη συμβολή που είχαν αυτές στην οικονομική καταστροφή που βίωσε η χώρα. Η ταχύτητα της ανάκαμψης όμως καθώς και η ουσιαστική πρόοδος εξαρτώνται κύρια από τη θεσμική ωρίμανση της χώρας. Αν ήθελα να δικαιολογήσω την ανάγκη θεσμικής ωρίμανσης με μία φράση, θα δανειζόμουν από τον Γ. Παγουλάτο τη διαπίστωση ότι η ελληνική κοινωνία είναι μια κοινωνία χαμηλής εμπιστοσύνης Οι Έλληνες πολίτες δεν εμπιστεύονται το κράτος, το κράτος δεν εμπιστεύεται τους πολίτες και οι πολίτες δεν εμπιστεύονται ο ένας τον άλλον. Παρόμοια είναι η κατάσταση και στην οικονομία, με τις επιχειρήσεις να μην εμπιστεύονται τους πελάτες τους και αντίστροφα. Χωρίς οικοδόμηση εμπιστοσύνης, οικονομική (και όχι μόνο) ανάπτυξη δεν πρόκειται να

υπάρξει. Η δικαιολόγηση της σημερινής κατάστασης με στερεότυπα οδηγεί στη συνήθη μεμψιμοιρία («τίποτα δεν θα αλλάξει», «έτσι γινόταν πάντα» κ.λ.π) και στην απραξία. Μια πιο προσεκτική ματιά εύκολα εξηγεί τη σημερινή κατάσταση ως το αποτέλεσμα της μακροχρόνιας εξυπηρέτησης συντεχνιακών και πελατειακών συμφερόντων σε βάρος του κοινωνικού συνόλου η οποία βασίστηκε στην προχειρότητα και την ανωριμότητα του θεσμικού πλαισίου το οποίο συνήθως αδυνατεί να δημιουργήσει κίνητρα για (συνολικά) κοινωνικά ωφέλιμες συμπεριφορές Η εμπιστοσύνη είναι κάτι που χτίζεται με τον χρόνο και σίγουρα δεν υπαγορεύεται. Πολλοί έχουν μιλήσει στο πρόσφατο παρελθόν για μια συνολική επανεκκίνηση της ελληνικής κοινωνίας. Η οικοδόμηση εμπιστοσύνης μεταξύ κράτους από τη μία πλευρά και πολιτών και επιχειρήσεων από την άλλη φαίνεται να είναι ο πιο αποτελεσματικός τρόπος για να γίνει αυτό.

Economics Quarterly | Ιούνιος 2014

Α π ό ψ ε ι ς / / Θ ε σ μ οί

Ο ρόλος των θεσμών Ένας από τους βασικότερους λόγους για την αφερεγγυότητα του Ελληνικού κράτους είναι η αναποτελεσματικότητα στην απονομή της δικαιοσύνης. Η πολυνομία, η προχειρότητα στην κατάρτιση των νόμων καθώς και η νοοτροπία της ελληνικής γραφειοκρατίας που επιμένει να απαγορεύει ό,τι δεν επιτρέπει ρητά, κάνουν την παρανομία ανάγκη επιβίωσης για μεγάλη μερίδα της κοινωνίας. Πολλές προσπάθειες έχουν γίνει για την απλοποίηση και καλύτερη κωδικοποίηση των νόμων με πιο πρόσφατο τον νόμο που ψηφίστηκε επί πρωθυπουργίας Λουκά Παπαδήμου, οποίος ουσιαστικά θεσμοθετεί την ανάγκη αυτή. Δυστυχώς ο νόμος αυτός δεν έχει εφαρμοστεί ουσιαστικά και ο βασικός λόγος φαίνεται να είναι η απουσία κινήτρων.

την εμπιστοσύνη αφού αναγκάζει τα κάθε είδους συμβαλλόμενα μέρη να παίρνουν δυσανάλογα μεγάλα μέτρα προστασίας πριν ολοκληρώσουν οποιαδήποτε συναλλαγή. Αυτό γιατί θεωρούν (σωστά) ότι εκ των υστέρων είναι πολύ δύσκολο να δικαιωθούν από τα δικαστήρια μετά από πιθανή παράβαση του αντισυμβαλλόμενου. Η συνέπεια αυτής της κατάστασης είναι η τεράστια επιβράδυνση της οικονομικής δραστηριότητας και η γιγάντωση της γενικότερης ανομίας. Η βελτίωση της ποιότητας και της ταχύτητας απονομής δικαιοσύνης αποτελεί για τον γράφοντα το πιο σημαντικό

Πέραν του νομικού πλαισίου, σημαντική ώθηση στην ανομία προσφέρει η αρνησιδικία που χαρακτηρίζει την απονομή δικαιοσύνης, ειδικά στις αστικές υποθέσεις όπου δεν είναι σπάνια η διαιώνιση δικαστικών διαδικασιών πέραν της δεκαετίας. Η αδυναμία γρήγορης επίλυσης των αστικών διαφορών είναι μεγάλος καταστροφέας για

Ένας από της βασικότερους λόγους για την αφερεγγυότητα του Ελληνικού κράτους είναι η αναποτελεσματικότητα στην απονομή της δικαιοσύνης. Η πολυνομία, η προχειρότητα στην κατάρτιση των νόμων καθώς και η νοοτροπία της ελληνικής γραφειοκρατίας που επιμένει να απαγορεύει ότι δεν επιτρέπει ρητά, κάνουν την παρανομία ανάγκη επιβίωσης για μεγάλη μερίδα της κοινωνίας. Economics Quarterly | Ιούνιος 2014

αναπτυξιακό μέτρο. Η επανακλήρωση του πινακίου (δικαστή) στις αναβολές των δικών είναι ένα κλασσικό παράδειγμα κακοσχεδιασμένων κινήτρων. Η κατάργηση της επανακλήρωσης θα αφαιρούσε ένα σημαντικό κίνητρο για την αναβολή μιας δίκης μιας, και ούτε θα ελάφρυνε το συγκεκριμένο πινάκιο ούτε θα επέτρεπε στους δικηγόρους την αναζήτηση δικαστικού με πιο φιλική προς τη συγκεκριμένη υπόθεση νοοτροπία. Η συγκεκριμένη μεταρρύθμιση προτάθηκε στο πρόσφατο παρελθόν, αλλά δεν προχώρησε εξαιτίας των αντιδράσεων δικαστικών και δικηγόρων. Η αδυναμία δίκαιης, καθολικής και αποτελεσματικής συλλογής φόρων από το κράτος επίσης εξηγείται από την έλλειψη εμπιστοσύνης Σε έρευνες που έχουν γίνει σε χώρες με χαμηλή φοροδιαφυγή, το σημαντικότερο κίνητρο για πιθανή φοροδιαφυγή φαίνεται να είναι η συνολική παραβατικότητα. Αν, δηλαδή, ο φορολογούμενος πιστεύει ότι ο συμπολίτης του δεν πληρώνει φόρους, θα προσπαθήσει και ο ίδιος να αποφύγει την πληρωμή τους. Η αναποτελεσματικότητα της συλλογής φόρων μπορεί να αντιμετωπιστεί, κάτω από το ίδιο πρίσμα της βελτιστοποίησης των κινήτρων, με τη συνολική κατάργηση των χαρτονομισμάτων για τις συναλλαγές. Το σημερινό θεσμικό πλαίσιο με την υιοθέτηση πλαφόν πάνω από το οποίο η συναλλαγή θα πρέπει να γίνεται τραπεζικά, δεν λειτουργεί. Αυτό αφενός γιατί υπάρχουν χαρτονομίσματα σε κυκλοφορία, αφετέρου γιατί η ίδια η κυβέρνηση παλινδρομεί συνεχώς, άλλοτε παρέχοντας κίνητρα και άλλοτε αντικίνητρα στη χρήση του

εικονικού χρήματος. Το ότι η μαύρη οικονομία θα φωτιζόταν άπλετα, η είσπραξη του ΦΠΑ θα μπορούσε να γίνεται αυτόματα, η απόκρυψη παρανόμων δραστηριοτήτων θα δυσχεραινόταν σημαντικά και η ταχύτητα του χρήματος στην οικονομία θα αυξανόταν φαίνεται να προσκρούει συνεχώς σε γραφικούς λαϊκισμούς για το πώς θα συναλλάσσονται οι ηλικιωμένοι στις λαϊκές αγορές. Είναι χρήσιμο να αναφερθεί ότι η κατάργηση των συναλλαγών με φυσικό χρήμα είναι κάτι που σχεδιάζεται ή υλοποιείται ήδη (Ολλανδία) σε πολλές χώρες. Μια τέτοια κίνηση θα δημιουργούσε τεράστιες ευκαιρίες και για τις ελληνικές νεοφυείς εταιρίες υψηλής τεχνολογίας καθώς και για τον τραπεζικό τομέα και θα έβαζε τις βάσεις για πρωτοπορία στην ανάπτυξη τεχνογνωσίας σε ένα τομέα που θα έχει παγκόσμια ζήτηση στο άμεσο μέλλον.

Μια πολύ θετική συνέπεια της κρίσης είναι η στροφή των νέων προς την επιχειρηματικότητα. Η αργή αλλά σταθερή ανάπτυξη ενός οικοσυστήματος ανάδειξης και υποστήριξης νεοφυών επιχειρήσεων, παρόλα τα στοιχεία «μόδας» και πολυδιάσπασης που τη χαρακτηρίζουν, είναι αναμφισβήτητα μια πολύ ελπιδοφόρα εξέλιξη. Και εκεί το κράτος μπορεί να βοηθήσει σημαντικά άροντας τα διάφορα εμπόδια σύστασης και λειτουργίας των νέων επιχειρήσεων. Ο συνδυασμός εξαίρεσης και επιδότησης των ασφαλιστικών εισφορών τους με κριτήρια μεγέθους και ηλικίας, θα άρει ένα από τα μεγαλύτερα αντικίνητρα για τη δημιουργία τους σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό από τις διάσπαρτες συμμετοχές του κράτους σε επιχειρηματικά κεφάλαια συμμετοχών. Είναι ταυτόχρονα ειρωνικό και αισιόδοξο το ότι οι περισσότερες λύσεις για τα μεγάλα προβλήματα

Η αναζήτηση βέλτιστων λύσεων προσαρμοσμένων στην ελληνική ιδιαιτερότητα, η οποία παρουσιάζεται συχνά σαν ο λόγος για τη μη εφαρμογή τους, είναι στις περισσότερες περιπτώσεις καμουφλάζ για τον σχεδιασμό κινήτρων τα οποία βελτιστοποιούν συντεχνιακά οφέλη σε βάρος του συνόλου.

της ελληνικής κοινωνίας υπάρχουν ήδη έτοιμες στη διεθνή πρακτική. Η αναζήτηση βέλτιστων λύσεων προσαρμοσμένων στην ελληνική ιδιαιτερότητα, η οποία παρουσιάζεται συχνά σαν ο λόγος για τη μη εφαρμογή τους, είναι στις περισσότερες περιπτώσεις καμουφλάζ για τον σχεδιασμό κινήτρων τα οποία βελτιστοποιούν συντεχνιακά οφέλη σε βάρος του συνόλου. Ακόμα και όταν αυτό δεν ισχύει, το επιπλέον όφελος της βέλτιστης λύσης δεν φτάνει για να αναπληρώσει το κόστος της καθυστέρησης.

Economics Quarterly | Ιούνιος 2014

Α π ό ψ ε ι ς / / Κ α ι ν ο τ ο μ ία κα ι Α ν ά π τ υ ξ η

Η Ελλάδα xρειάζεται

συνεκτική

πολιτική καινοτομίας Η Ελλάδα έχει τις δυνατότητες να γίνει κόμβος καινοτομίας και να μπορέσει έτσι να βρει τον δρόμο προς τη βιώσιμη ανάπτυξη. Αυτό που χρειάζεται είναι να εφαρμόσει μια πολιτική με συγκεκριμένες παρεμβάσεις με τις οποίες θα απελευθερώσει τα κρυφά της πλεονεκτήματα και θα αξιοποιήσει τις δυνατότητες που παρέχει η ΕΕ, ώστε να προχωρήσει από τη βασική έρευνα, στην εφαρμοσμένη και την επιχειρηματική αξιοποίησή της.

Από τον Αλέξανδρο Κρητικό, Διευθυντή Ερευνών του Γερμανικού Ινστιτούτου Οικονομικών Ερευνών και Αναλύσεων (DIW) του Βερολίνου, Καθηγητή Οικονομικών στο Πανεπιστήμιο του Πότσνταμ και Ερευνητή του Οργανισμού IZA της Βόννης

Ελλάδα είναι μέλος της Ευρωζώνης, μιας ομάδας χωρών που κινούνται με γνώμονα την καινοτομία, όπως η Φινλανδία, οι Κάτω Χώρες, η Γερμανία και η Γαλλία. Η Ελλάδα του σήμερα μετά την κατάρρευση του 2008, ως εκ τούτου, βρίσκεται σε ένα σταυροδρόμι. Η χώρα μπορεί να αποφασίσει να κάνει «μια από τα ίδια» από την άποψη των

οικονομικών δραστηριοτήτων, κάτι που θα έχει ως αποτέλεσμα η οικονομία να επιτύχει περιορισμένη ανάπτυξη σε τομείς χαμηλής προστιθέμενης αξίας. Ο τουρισμός, η γεωργία και το εμπόριο δεν επαρκούν για τη δημιουργία βιώσιμου, αυξανόμενου πλούτου για ολόκληρη τη χώρα. Εάν η Ελλάδα αποσκοπεί να εισέλθει σε τροχιά βιώσιμης ανάπτυξης εντός της ομάδας των χωρών της Ευρωζώνης, θα πρέπει να προχωρήσει πέρα από τις θεσμικές μεταρρυθμίσεις

Economics Quarterly | Ιούνιος 2014

και να εστιάσει σε μέτρα πολιτικής που στηρίζουν μια οικονομία που βασίζεται στην καινοτομία. Η καινοτομία, υπό την ευρεία έννοια, είναι η κύρια πηγή βιώσιμης ανάπτυξης. Από την ανάλυση των λεγόμενων αλυσίδων καινοτομίας, γνωρίζουμε ότι η οικονομία χρειάζεται ένα σύστημα καινοτομίας, προκειμένου να είναι σε θέση να ξεκινήσει επιχειρηματικές δραστηριότητες σε ευρύτερη βάση,

με καινοτόμες και παραγωγικές επιχειρήσεις. Ουσιαστικά, μια αλυσίδα καινοτομίας αρχίζει με τη βασική έρευνα και μεταβαίνει ομαλά στην εφαρμοσμένη έρευνα που χρηματοδοτείται από δημόσιους πόρους και διεξάγεται από κορυφαίους ερευνητές. Οι δραστηριότητες έρευνας και ανάπτυξης των ιδιωτικών επιχειρήσεων, που διεξάγονται συμπληρωματικά στις ερευνητικές δραστηριότητες που χρηματοδοτούνται από δημόσιους πόρους, συχνά κάνουν χρήση των αποτελεσμάτων αυτών των ερευνητικών ιδρυμάτων. Έτσι, παρατηρούμε φαινόμενα σταδιακής διάχυσης ιδεών σε καινοτόμα προϊόντα. Βλέποντας την Ελλάδα του σήμερα, πέρα από χαμηλές επενδύσεις σε έρευνα και ανάπτυξη (Ε&Α), δεν υπάρχουν σχεδόν καθόλου θεσμικά όργανα εφαρμοσμένης έρευνας που να συνδέουν την αλυσίδα καινοτομίας μεταξύ των ιδρυμάτων βασικής έρευνας (που υπάρχουν στην Ελλάδα) και την περαιτέρω εκμετάλλευση των βασικών ευρημάτων τους. Και παρόλο που η Ελλάδα κατέχει σαφώς τις γνώσεις και τις δεξιότητες για να αναπτύξει επιτυχημένες καινοτομίες, πολλοί από τους εν δυνάμει παραγωγούς καινοτομίας της αποσύρονται στον ακαδημαϊκό χώρο. Άλλοι αναπτύσσουν τις καινοτομίες τους στο εξωτερικό. Λίγοι τολμούν το τελικό βήμα, την ανάπτυξη ενός καινοτόμου προϊόντος στο εσωτερικό της χώρας. Επιπλέον, το κανονιστικό περιβάλλον για την καινοτομία είναι και αυτό σε κακή κατάσταση. Η Ελλάδα έχει ένα νομικό πλαίσιο με υπερβολικές ρυθμίσεις το οποίο επιβάλλει σημαντικές επιβαρύνσεις και χρονοβόρες διαδικασίες στους επιχειρηματίες και τους ιδιοκτήτες επιχειρήσεων. Συνεπώς, με δεδομένο τον υψηλό κανονιστικό φόρτο και το εχθρικό περιβάλλον απέναντι στις εταιρίες καινοτομίας στην Ελλάδα, υπάρχουν μόνο λίγες νεοσύστατες επιχειρήσεις υψηλής τεχνολογίας.

Εάν η Ελλάδα αποσκοπεί να εισέλθει σε τροχιά βιώσιμης ανάπτυξης εντός της ομάδας των χωρών της Ευρωζώνης, θα πρέπει να προχωρήσει πέρα από τις θεσμικές μεταρρυθμίσεις και να εστιάσει σε μέτρα πολιτικής που στηρίζουν μια οικονομία που βασίζεται στην καινοτομία.

Η οδός προς την καινοτομία

σχέδιο πολιτικής θα πρέπει να αποτελείται από τα ακόλουθα δέκα σημεία:

Με δεδομένα τα πλεονεκτήματα και τις αδυναμίες, η ελληνική κυβέρνηση πρέπει να αναπτύξει μια συνεκτική πολιτική για την καινοτομία, ξεκλειδώνοντας τα κρυφά πλεονεκτήματα της Ελλάδας και αξιοποιώντας καλύτερα την ιδιότητα του μέλους της Ευρωζώνης. Ειδικότερα, το

1) Η Ελλάδα πρέπει να αναδιαρθρώσει και να προωθήσει την πολιτική της για την έρευνα και την ανάπτυξη, προκειμένου να απελευθερωθεί το δυναμικό της χώρας. Οι παρεμβάσεις πρέπει να στοχεύουν στη μεταφορά γνώσεων μεταξύ πανεπιστημίων/

Economics Quarterly | Ιούνιος 2014

Α π ό ψ ε ι ς / / Κ α ι ν ο τ ο μ ία κα ι Α ν ά π τ υ ξ η

ερευνητικών ιδρυμάτων και ιδιωτικών επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται στους τομείς όπου η Ελλάδα έχει συγκριτικό πλεονέκτημα. Οι συγκεκριμένες και αξιοποιήσιμες πρωτοβουλίες περιλαμβάνουν τα εξής: α. τη δημιουργία ευρωπαϊκών ομάδων που θα συστήσουν από κοινού διάφορους νέους ερευνητικούς οργανισμούς (όπως τα Ινστιτούτα Fraunhofer) στην Ελλάδα και την έναρξη της προσέλκυσης κορυφαίων ερευνητών σε αυτούς τους οργανισμούς, β. τη μείωση των φραγμών μεταξύ πανεπιστημίων, ερευνητικών ιδρυμάτων και επιχειρήσεων, επιτρέποντας συνεχή ανταλλαγή και μεταφορά γνώσεων μεταξύ ερευνητών και καινοτόμων επιχειρήσεων. 2) Προσέλκυση κορυφαίων Ελλήνων και ξένων ερευνητών, αρχικά κάνοντας χρήση των χρηματοδοτούμενων

από την ΕΕ «εδρών ΕΧΕ» (European Research Area chairs). Οι ελκυστικές συνθήκες περιλαμβάνουν τις ακόλουθες πτυχές:

Παρόλο που η Ελλάδα κατέχει σαφώς τις γνώσεις και τις δεξιότητες για να αναπτύξει επιτυχημένες καινοτομίες, πολλοί από τους εν δυνάμει παραγωγούς καινοτομίας της αποσύρονται στον ακαδημαϊκό χώρο. α. ανεξάρτητη έρευνα με στόχο την κορυφαία ποιότητα των ερευνητικών αποτελεσμάτων, β. μισθοί ανταγωνιστικοί με αυτούς παρόμοιων ιδρυμάτων στην Ευρώπη, γ. χαμηλός κανονιστικός φόρτος για την έναρξη ερευνητικών δραστηριοτήτων, δ. δυνατότητα άρσης των φραγμών μεταξύ της έρευνας και των επιχειρήσεων, π.χ. οι ερευνητές να γίνονται επιχειρηματίες και να τους επιτρέπεται η μεταγενέστερη επιστροφή στην έρευνα. 3) Τα πανεπιστήμια και τα ερευνητικά ιδρύματα πρέπει να είναι ανεξάρτητα από οποιαδήποτε πολιτική επιρροή. Τούτο σημαίνει ότι: α. μπορούν να αποφασίζουν αυτόνομα τους προϋπολογισμούς τους,

Economics Quarterly | Ιούνιος 2014

β. οι ερευνητές πρέπει να επιλέγονται με γνώμονα μόνο την ποιότητα των αναμενόμενων μελλοντικών αποτελεσμάτων της έρευνάς τους, κάτι που απαιτεί ανεξάρτητες επιτροπές επιλογής, γ. θα πρέπει να ιδρυθεί και να χρηματοδοτείται ένας ανεξάρτητος ελληνικός ερευνητικός οργανισμός με δομή παρόμοια με αυτή του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Έρευνας, ο οποίος θα παρέχει επιχορηγήσεις για έρευνα με κριτήριο την ποιότητα. 4) Η Ελλάδα θα πρέπει να προωθήσει μ ια κ ου λ τ ού ρα σ υ σ τη μα τικ ή ς αξιολόγησης, και να διατυπωθούν αξιόπιστες εκ των προτέρων δεσμεύσεις για σοβαρές εκ των υστέρων δράσεις. 5) Τα ερευνητικά ιδρύματα και τα πανεπιστήμια θα πρέπει να είναι γεωγραφικά συγκεντρωμένα για την επίτευξη κρίσιμης μάζας. Τούτο σημαίνει επίσης ότι θα πρέπει τα υφιστάμενα ερευνητικά ιδρύματα να ανασυνταχθούν και να θεσμοθετηθούν οι σχέσεις με τα πανεπιστήμια. Ένα τέτοιο «ερευνητικό campus» θα μπορούσε να φιλοξενεί επιχειρήσεις με ερευνητικό προσανατολισμό. 6) Από τη στιγμή που η διάχυση της γνώσης θα μετατραπεί σε νέα προϊόντα, είναι αναγκαίο να κλείσει το κενό χρηματοδότησης των νεοσύστατων επιχειρήσεων υψηλής τεχνολογίας. Η πρόσβαση σε κεφάλαια επιχειρηματικού κινδύνου θα είναι τότε σημαντική προϋπόθεση για μια δυναμική επιχειρηματική κουλτούρα στην Ελλάδα. 7) Η διαχείριση της καινοτομίας είναι μια πολύπλοκη και λεπτή διαδικασία. Ως εκ τούτου, παράλληλα με την ερευνητική προσέγγιση, υπάρχει επίσης ανάγκη για ένα σύστημα αριστείας επαγγελματικής κατάρτισης για να μετατρέπει τις ιδέες και τις ανακαλύψεις σε νέα προϊόντα

και υπηρεσίες που θα παράγονται στην Ελλάδα. 8) Η νομοθεσία εξακολουθεί να είναι πολύ απαιτητική για τις επιχειρήσεις στην Ελλάδα. Ο διοικητικός φόρτος για τις δραστηριότητες έναρξης της επιχειρηματικής λειτουργίας πρέπει να μειωθεί σημαντικά. Τούτο θα πρέπει να περιλαμβάνει τη μείωση των ημερών που απαιτούνται για την καταχώρηση νέων επιχειρήσεων, των γραφειοκρατικών σταδίων που περιλαμβάνει αυτή τη διαδικασία, καθώς και του πλήθους των κανονισμών, των τελών και των υποχρεώσεων υποβολής εκθέσεων. Tότε θα προσελκυστούν οι επιχειρηματίες να μεταφέρουν τις νέες ιδέες τους σε εμπορεύσιμα προϊόντα στον ελληνικό οικονομικό ιστό και όχι στο εξωτερικό και θα αρχίσουν οι άμεσες ξένες επενδύσεις με πιο ουσιαστικό τρόπο στην Ελλάδα. Η Ελλάδα πρέπει να εστιάσει στο να γίνει μία από τις κορυφαίες 25 οικονομίες στον δείκτη που αφορά την «ευκολία ανάπτυξης επιχειρηματικής δραστηριότητας», ακριβώς όπως το κατάφεραν κάποιες άλλες ευρωπαϊκές χώρες. 9) Για επιτυχημένες οικονομίες καινοτομίας είναι απαραίτητη η ύπαρξη δημοτικών αρχόντων που έχουν δεσμευτεί για τη δημιουργία ενός τοπικού επιχειρηματικού κλίματος αριστείας, καθώς συγκροτούν το κατάλληλο περιβάλλον για καινοτόμους επιχειρηματίες. Ως εκ τούτου, στις οικονομίες καινοτομίας, οι δήμοι δικαιούνται μερίδιο από τον φόρο εισοδήματος που δημιουργείται τοπικά, ως επιβράβευση των προσπαθειών τους. Οι ελληνικές δημοτικές αρχές αποκλείονται από τα έσοδα των επιχειρήσεων που παράγονται στον δήμο τους, με αποτέλεσμα να μειώνεται το ενδιαφέρον τους για τη φροντίδα του τοπικού επιχειρηματικού κλίματος. Όταν οι δήμοι πάρουν ένα σημαντικό μερίδιο των φορολογικών εσόδων από τις επιχειρηματικές δραστηριότητες στην περιοχή τους, θα

εργασίας, για την πρόσληψη ταλαντούχων ατόμων από το εξωτερικό, β. την αλληλεπίδραση και τη συνεργασία μεταξύ όσων φεύγουν στο εξωτερικό και όσων παραμένουν στη χώρα. Αυτό θα μπορούσε να περιλαμβάνει επιλογές: i) για δημιουργία προγραμμάτων ανταλλαγών για εξέχοντες ερευνητές, ώστε η «διαρροή εγκεφάλων» να μετατραπεί σε «κυκλοφορία εγκεφάλων», ii) για χρηματοδότηση της Ε&Α και προσέλκυση κεφαλαίων επιχειρηματικού κινδύνου, iii) για την αύξηση των ικανοτήτων διαχείρισης,

Όταν οι δήμοι πάρουν ένα σημαντικό μερίδιο των φορολογικών εσόδων από τις επιχειρηματικές δραστηριότητες στην περιοχή τους, θα μεταμορφωθούν σε υποστηρικτές του επιχειρηματικού κλίματος αριστείας. μεταμορφωθούν σε υποστηρικτές του επιχειρηματικού κλίματος αριστείας. 10) Τα μέτρα που έχουν συζητηθεί με στόχο να καλύψουν τα κενά στην αλυσίδα καινοτομίας μπορεί να υποστηριχθούν με μια στοχοπροσηλωμένη πολιτική της Διασποράς. Επί του παρόντος, η ελληνική Διασπορά, αν και πολύ ισχυρή, δεν αντιμετωπίζεται ως πλεονέκτημα. Mια νέα πολιτική της Διασποράς θα μπορούσε να περιλαμβάνει: α. τον στόχο της δημιουργίας μιας ειδικής πολιτικής για την αγορά

γ. την προώθηση καινοτόμων προϊόντων προς εξαγωγή στη Διασπορά. Η Ελλάδα διαθέτει μια βάση ερευνητικών ιδρυμάτων υψηλής ποιότητας στην αρχή της αλυσίδας καινοτομίας, ελάχιστες καινοτόμες επιχειρήσεις που παρέμειναν στην Ελλάδα παρά τον υψηλό κανονιστικό φόρτο, καθώς και μια Διασπορά με εντυπωσιακές επιδόσεις στην έρευνα, τα οικονομικά και τις επιχειρήσεις. Οι ελληνικές αρχές πρέπει να προβούν σε σημαντικές επενδύσεις στο σύστημα της καινοτομίας, συνοδευόμενες από περαιτέρω θεσμικές μεταρρυθμίσεις και από μια κατάλληλη προσέγγιση της Διασποράς, προκειμένου να υλοποιηθεί το όραμα της γεφύρωσης των κενών στην αλυσίδα της καινοτομίας. Επιπλέον, θα χρειαστεί η ομαλή αλληλεπίδραση μεταξύ όλων των παραγόντων της αλυσίδας καινοτομίας, οι νοοτροπίες των οποίων σήμερα χαρακτηρίζονται από πολλά περισσότερα εμπόδια. Εάν όλα αυτά τα στάδια υλοποιηθούν, το όραμα να γίνει η Ελλάδα ένας κόμβος καινοτομίας θα γίνει πραγματικότητα, ο αριθμός των καινοτόμων επιχειρήσεων θα αυξηθεί σημαντικά, και η Ελλάδα θα μπορέσει έτσι να βρει τον δρόμο προς τη βιώσιμη ανάπτυξη.

Economics Quarterly | Ιούνιος 2014

Απόψεις // Ευρώπη και μνημόνια

Κ ρί ση , Εμ πισ τ οσ ύν η

και Μεγέθυνση

Η δημοσιονομική κρίση εξελίχθηκε σε κρίση εμπιστοσύνης Βορρά – Νότου. Και στον Νότο σε κρίση εμπιστοσύνης των πολιτών στις προοπτικές τους. Το μήνυμα όμως προς τον Νότο, και ιδιαίτερα προς την Ελλάδα, πρέπει να εμπνέει αντί να είναι αποκαρδιωτικό, αν πρόκειται να μείνουν στη χώρα και να κινητοποιηθούν ταλαντούχοι νέοι άνθρωποι και έμπειρα και δημιουργικά στελέχη. Αν αυτοί χαθούν μέσα στα πλαίσια οριζόντιων μειώσεων, τότε η αμαξοστοιχία δεν θα φύγει από τον σταθμό.

Από τον Μιχάλη Χαλιάσο, Καθηγητή Μακροοικονομικών και Χρηματοοικονομικής, διευθυντή του Center for Financial Studies, Πανεπιστήμιο Γκαίτε της Φρανκφούρτης, μέλος του Εθνικού Συμβουλίου Έρευνας και Τεχνολογίας (2010-13)

Έξοδος από τη δημοσιονομική κρίση και βιωσιμότητα του δημόσιου χρέους προϋποθέτουν την επίτευξη δημοσιονομικού πλεονάσματος (όχι απλώς πρωτογενούς). Εξάλειψη αχρείαστων δαπανών, πάταξη της φοροδιαφυγής και εξορθολογισμός του φορολογικού συστήματος είναι απολύτως απαραίτητα συστατικά ενός δημοσιονομικού προγράμματος λιτότητας. Η διαφορά, όμως, ανάμεσα στη λιτότητα και στη στέρηση έγκειται στο κατά πόσον σχεδιάζεται και προχωρεί παράλληλα η δημιουργία ευρείας παραγωγικής βάσης. Αυτή η βάση θα επιτρέψει διατηρήσιμη οικονομική μεγέθυνση και τη μελλοντική αποπληρωμή του χρέους μέσω αυξημένων εισοδημάτων και κατανάλωσης και όχι μέσω βαρύτερης φορολόγησης συρρικνούμενων εισοδημάτων και περιουσιών. Οι χώρες του Νότου υποβλήθηκαν σε προγράμματα τεράστιας δημοσιονομικής λιτότητας, μειώνοντας τις δημόσιες δαπάνες και

αυξάνοντας τα φορολογικά έσοδα, με μέτρο αξιολόγησης τη δημιουργία και συντήρηση πρωτογενούς πλεονάσματος. Ο παράλληλος στόχος της δημιουργίας παραγωγικής (και φορολογικής) βάσης μεταφράστηκε στην αύξηση της ανταγωνιστικότητας μέσω της μείωσης του μοναδιαίου κόστους εργασίας (που έφερε μεγάλη μείωση μισθών και ημερομισθίων), στην απελευθέρωση διαφόρων επαγγελμάτων και στη διευκόλυνση της μερικής απασχόλησης και των απολύσεων. Οι μειώσεις μισθών ήταν τόσο εκτεταμένες, ώστε η Ελλάδα βρέθηκε στη δεύτερη θέση στην Ευρωζώνη, μετά τη Γερμανία, σε αύξηση ανταγωνιστικότητας ως προς το κόστος εργασίας από το 1999. Η Ισπανία βρέθηκε στην τέταρτη, μετά την Αυστρία. Η απελευθέρωση των επαγγελμάτων επιβλήθηκε σε διάφορους τομείς ως θέμα αρχής, αντί να ξεκινήσει από εκείνους που ήταν αποφασιστικής σημασίας

Economics Quarterly | Ιούνιος 2014

για την αύξηση της παραγωγής και τη βελτίωση του επενδυτικού κλίματος. Αυτό δημιούργησε τεράστια ερωτηματικά (γιατί χρειαζόμαστε περισσότερα ταξί στην Αθήνα;), αποπροσανατόλισε την κοινή γνώμη και προκάλεσε εκτεταμένες αντιδράσεις και απεργίες. Τέλος, χωρίς επενδύσεις και ουσιαστικές διευκολύνσεις στην ίδρυση και λειτουργία νέων επιχειρήσεων, τα μέτρα για την απελευθέρωση της αγοράς εργασίας δεν οδήγησαν σε μείωση της ανεργίας, που παρέμεινε σε επίπεδα μεγαλύτερα της εφιαλτικής Μεγάλης Ύφεσης του 1929, ούτε σε αύξηση του ΑΕΠ, που συρρικνώθηκε κατά 25% περίπου. Έτσι, ενώ η επίτευξη πρωτογενούς πλεονάσματος στην Ελλάδα χαιρετίστηκε δίκαια ως επιτυχία κάτω από αντίξοες συνθήκες, καθυστέρησε ανεπίτρεπτα η αύξηση της παραγωγικής και εξαγωγικής δυνατότητας της χώρας. Εξαιτίας κυρίως αυτής της χρονικής

υστέρησης, τα μακροοικονομικά μεγέθη χαρακτηρίζονται από σημαντικά χαμηλότερες επενδύσεις ως ποσοστό του ΑΕΠ σε σύγκριση με την περίοδο πριν από την έναρξη της κρίσης, καθώς και από βελτίωση στο ισοζύγιο εμπορίου που προέρχεται κυρίως από μείωση της ζήτησης για εισαγωγές λόγω χαμηλότερων εισοδημάτων και όχι ιδιαίτερα από αύξηση των εξαγωγών. Η μακροοικονομική εικόνα που προέκυψε προκαλεί τεράστια σύγχυση στον ελληνικό λαό, αποθαρρύνει τα δημιουργικά του στελέχη και κυρίως τους νέους και συντελεί στο να υποχρεωθεί η Ελλάδα να επιδιώξει σημαντική αύξηση του χρόνου αποπληρωμής του χρέους και μείωση των επιτοκίων.

Δυσπιστία Βορρά – Νότου Πολλοί Βόρειοι, οικονομολόγοι και άλλοι, ξεπερνούν τα πρωτογενή πλεονάσματα και ερμηνεύουν τη μακροοικονομική εικόνα ως επιβεβαίωση της άποψης ότι οι Νότιοι δεν αξίζουν την εμπιστοσύνη τους. Σε σχέση με την πραγματική οικονομία, διατυπώνεται η άποψη (π.χ. από τον Καθηγητή Sinn) ότι οι μισθοί στον Νότο πρέπει να φτάσουν στα επίπεδα της Ρουμανίας και Βουλγαρίας (γιατί όχι και της Κίνας;) και ότι αν αυτό δεν είναι πολιτικά εφικτό, τότε είναι προτιμότερη μια (προσωρινή;) έξοδος από το ευρώ. Ως προς τα χρηματοοικονομικά, η προσπάθεια επικεντρώνεται στην ανεύρεση τρόπων αντιμετώπισης προβλημάτων «ηθικού κινδύνου» και στον σχεδιασμό διαδικασίας συμμετοχής

Οι Γερμανοί εργαζόμενοι αντιμετωπίζουν τον ανταγωνισμό των Κινέζων, αλλά δεν τους ζητείται να αποδεχθούν κινεζικούς μισθούς. Αντίθετα, τους λέγεται ότι μπορούν να κερδίσουν περισσότερα αν διασφαλίσουν ανώτερη ποιότητα (το “made in Germany”). Αυτό προωθεί την παραγωγικότητα και την ανταγωνιστικότητα αντί να προκαλεί την απόγνωση που παρατηρούμε στην Ελλάδα. ιδιωτών στις απώλειες κρατών ή τραπεζών. Ο ηθικός κίνδυνος προκύπτει από την πεποίθηση πολλών Βορείων ότι αν το χρέος των Νοτίων αναδιαρθρωθεί ή εξαλειφθεί, τότε οι Νότιοι θα συσσωρεύσουν νέο χρέος. Με βάση αυτή την κυρίαρχη εντύπωση στη Γερμανία, δίνεται μεγάλη έμφαση στον σχεδιασμό μεθόδων συμμετοχής των επενδυτών στην κρίση κρατών και τραπεζών, ώστε να μην επωμισθούν το κόστος

οι Βόρειοι φορολογούμενοι. Είδαμε απτά παραδείγματα στο ελληνικό PSI αλλά και στο κούρεμα ανασφάλιστων

καταθέσεων στην Κύπρο. Δυστυχώς, δεν ξοδεύεται αντίστοιχη φαιά ουσία ώστε να εξευρεθούν χρηματοδοτικοί μηχανισμοί και τρόποι προσέλκυσης και διασφάλισης αυτών που θα ήταν διατεθειμένοι να επενδύσουν στην Ελλάδα ή σε άλλες νότιες χώρες, ώστε αυτές να επιστρέψουν σε τροχιά μεγέθυνσης και να καταστούν ικανές να αποπληρώσουν μελλοντικά το χρέος τους. Αρκετοί Νότιοι, από την άλλη πλευρά, δεν εμπιστεύονται ότι οι Βόρειοι ενδιαφέρονται να προωθήσουν τις προοπτικές των νοτίων χωρών. Θεωρούν ότι οι Βόρειοι πιέζουν για χαμηλότερους μισθούς και συντάξεις, ε υ κ ο λ ό τ ε ρ ε ς α π ο λ ύ σ ε ι ς , υψηλότερους φόρους, μειωμένες κ ο ι ν ω ν ι κ έ ς δαπάνες, ανοικτά επαγγέλματα και υψηλότερο κόστος χρηματοδότησης για επιχειρήσεις είτε διότι δεν καταλαβαίνουν τα προβλήματα του Νότου είτε για δικό τους όφελος. Έτσι, οι Νότιοι προσαρμόζουν την κατανάλωσή τους στα χαμηλότερα νέα εισοδήματα, που θεωρούν πλέον μόνιμα, μειώνουν τη ζήτησή τους για εισαγωγές, απέχουν από επενδύσεις και μεταναστεύουν στο Βορρά, αν

Economics Quarterly | Ιούνιος 2014

Απόψεις // Ευρώπη και μνημόνια

έχουν τη δυνατότητα.

Με βάση αυτή την κυρίαρχη εντύπωση στη Γερμανία, δίνεται μεγάλη έμφαση στον σχεδιασμό μεθόδων συμμετοχής των επενδυτών στην κρίση κρατών και τραπεζών, ώστε να μην επωμισθούν το κόστος οι Βόρειοι φορολογούμενοι.

Ιδού, λοιπόν, η κρίση εμπιστοσύνης. Ο Βορράς πιστεύει ότι ο Νότος δεν μπορεί να τα καταφέρει και δεν θέλει να τα καταφέρει. Ο Νότος πιστεύει ότι ο Βορράς δεν ενδιαφέρεται σοβαρά να προωθήσει τις προοπτικές του Νότου αλλά μόνο να συλλέγει φόρους και να μειώνει την έκθεσή του σε επενδυτικούς κινδύνους. Αντί για μια προσέγγιση «καρότου και ξύλου», ο Νότος βλέπει μόνο το ξύλο ενώ ο Βορράς δεν αντιλαμβάνεται την έλλειψη του καρότου. Κα ι ό μ ω ς τ α π ρ ά γ μ α τ α δ ε ν χρειάζεται να είναι έτσι. Το μήνυμα

Economics Quarterly | Ιούνιος 2014

προς τον Νότο, και ιδιαίτερα προς την Ελλάδα, πρέπει να εμπνέει αντί να είναι αποκαρδιωτικό, αν πρόκειται να μείνουν στη χώρα και να κινητοποιηθούν ταλαντούχοι νέοι άνθρωποι και έμπειρα και δημιουργικά στελέχη. Αυτοί μπορούν να λειτουργήσουν ως ατμομηχανές οικονομικής μεγέθυνσης, να οδηγήσουν και να παρασύρουν και άλλους στην επιχειρηματικότητα, την καινοτομία και την ανάπτυξη. Αν αυτοί χαθούν μέσα στα πλαίσια οριζόντιων μειώσεων, τότε η αμαξοστοιχία δεν θα φύγει από τον σταθμό.

Πώς θα μπορούσε να

Η Ελλάδα ανέβηκε κατά 111 θέσεις στην κατάταξη της Παγκόσμιας Τράπεζας ως προς την ευκολία ίδρυσης επιχείρησης σε μια μόνο χρονιά, αλλά χρειάστηκαν 5 ολόκληρα χρόνια κρίσης μέχρι να καμφθούν οι αγκυλώσεις του πολιτικού συστήματος και της γραφειοκρατίας και να εφαρμοστούν νέοι κανονισμοί.

διαμορφωθεί αυτό το μήνυμα; Για τους μισθούς, το μήνυμα δεν μπορεί να προωθεί τη φτωχοποίηση αλλά πρέπει να τονίζει την αμοιβή για ποιότητα. Οι Γερμανοί εργαζόμενοι αντιμετωπίζουν τον ανταγωνισμό των χαμηλόμισθων Κινέζων, αλλά δεν τους ζητείται να αποδεχθούν κινεζικούς μισθούς. Αντίθετα, τους λέγεται ότι μπορούν να κερδίσουν περισσότερα αν διασφαλίσουν ανώτερη ποιότητα (το “made in Germany”). Αυτό προωθεί την παραγωγικότητα και την ανταγωνιστικότητα αντί να προκαλεί την απόγνωση που παρατηρούμε στην Ελλάδα. Η επιχειρηματικότητα και η καινοτομία πρέπει να υποστηριχθούν άμεσα αντί να αγνοούνται ή να δαιμονοποιούνται. Αυτό προϋποθέτει στοχευμένες επενδύσεις από τον ιδιωτικό κυρίως τομέα και διασύνδεση της επιχειρηματικότητας με την τεχνολογία και γενικότερα την έρευνα. Η Ελλάδα και η Ιταλία δεν

θα πρέπει να παραμένουν στις δύο χαμηλότερες κατηγορίες ως προς τις συνολικές δαπάνες για έρευνα και ανάπτυξη ως ποσοστό του ΑΕΠ στην Ευρωπαϊκή Ένωση (γύρω στο 0,67% στην Ελλάδα), αλλά πρέπει να αναβαθμίσουν τις δαπάνες τους στο 1,5 με 2%, όπου και βρίσκονται η Ισπανία και η Πορτογαλία. Χρειάζεται να προωθηθεί ένα σύνολο μεταρρυθμίσεων με άμεσο στόχο την απλούστευση των διαδικασιών ίδρυσης και λειτουργίας επιχειρήσεων. Είναι αποκαλυπτικό το ότι η Ελλάδα ανέβηκε κατά 111 θέσεις στην κατάταξη της Παγκόσμιας Τράπεζας ως προς την ευκολία ίδρυσης επιχείρησης σέ μια μόνο χρονιά (από το 2013 στο 2014), αλλά ότι χρειάστηκαν 5 ολόκληρα χρόνια κρίσης μέχρι να καμφθούν οι αγκυλώσεις του πολιτικού συστήματος και της γραφειοκρατίας και να εφαρμοστούν νέοι κανονισμοί. Η υψηλού επιπέδου ανώτατη και τεχνική παιδεία πρέπει να αποτελέσει μοχλό ανάπτυξης για τη χώρα, όπως συνέβη στο Ηνωμένο Βασίλειο. Αφού δεν υπάρχουν ικανοί δημόσιοι πόροι για τη δημιουργία πανεπιστημίων που θα μπορούν να προσελκύσουν ακαδημαϊκά στελέχη ανωτάτου επιπέδου από το εξωτερικό και το εσωτερικό και να διεξαγάγουν έρευνα και διδασκαλία σύμφωνα με τα καλύτερα πρότυπα παγκοσμίως, πρέπει να ανοίξει ο δρόμος για τη δημιουργία ιδιωτικών πανεπιστημίων υψηλού επιπέδου. Φυσικά, τα ιδιωτικά όπως και τα δημόσια πανεπιστήμια πρέπει να υποβάλλονται σε αυστηρή διαδικασία πιστοποίησης από ανεξάρτητη κρατική αρχή, απαλλαγμένη από τοπικά συμφέροντα. Παράλληλα, πρέπει να αναπτυχθεί σύστημα υποτροφιών και φοιτητικών δανείων, ώστε να διασφαλίζεται η πρόσβαση ταλαντούχων φοιτητών σε πανεπιστημιακή εκπαίδευση

υψηλής ποιότητας. Δεν νοείται να υπάρχει τόσο ανεκμετάλλευτο ανθρώπινο κεφάλαιο στο εξωτερικό, που θα ήθελε να επιστρέψει και να συνεισφέρει στην ανώτατη παιδεία της Ελλάδας, όπως επίσης και στο εσωτερικό, που παράγει ποιοτική έρευνα και διδασκαλία σε πείσμα όλων των ελλείψεων. Πέραν των άλλων, με τη στείρα εμμονή στη μη αναγνώριση ποιοτικών ιδιωτικών πανεπιστημίων, η Ελλάδα θυσιάζει σημαντικότατες δυνατότητες εξαγωγής εκπαιδευτικών υπηρεσιών, αλλά και τη δυνατότητα αλληλεπίδρασης ποιοτικής έρευνας με καινοτόμες επιχειρήσεις. Τέ λ ο ς , π ρ έ π ε ι ν α ι δ ρ υ θ ο ύ ν ερευνητικά κέντρα για τον σχεδιασμό και την αξιολόγηση οικονομικής και κοινωνικής πολιτικής με σκοπό την αντιμετώπιση και έξοδο από την κρίση καθώς και την πρόταση ισοδύναμων μέτρων που θα χαλαρώσουν τις απαιτήσεις των μνημονίων και προγραμμάτων προσαρμογής. Τέτοιες χαλαρώσεις δεν επιβάλλονται με διαδηλώσεις και εξαπάτηση των Βορείων εταίρων αλλά, όπως έδειξε η επιτυχημένη εμπειρία της Ιρλανδίας, με σχεδιασμό μέτρων που έχουν μικρότερο κόστος και πετυχαίνουν ισοδύναμο αποτέλεσμα. Συνοπτικά, η παραμονή και εργασία στον Νότο θα πρέπει να πάψουν να είναι πρόκληση για επιβίωση και να μετατραπούν σε ευκαιρία για διάκριση και ευημερία. Μόνο μια τέτοια εξέλιξη μπορεί να αναστείλει τη μαζική έξοδο ανθρώπινου κεφαλαίου υψηλής ποιότητας και να προσφέρει τις συνθήκες για διατηρήσιμη μακροπρόθεσμη οικονομική μεγέθυνση. Αυτό απαιτείται όχι μόνο για τη σταδιακή αποπληρωμή του χρέους αλλά και για την αποκατάσταση εμπιστοσύνης μεταξύ Βορείων και Νοτίων εταίρων, που θα οδηγήσει στην ανάπτυξη συνεργασίας με ισότητα και αξιοπρέπεια.

Economics Quarterly | Ιούνιος 2014

Α π ό ψ ε ι ς / / Ο ι κ ο ν ο μ ία κ α ι δ η μ ό σ ι ο ς τ ο μ έα ς

η άν ι σ η π ρ όοδος των οικονομικών

μεταρρυθμίσεων Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η πρόοδος που έχει συντελεστεί τα δύο τελευταία χρόνια είναι τεράστια. Όμως υπάρχουν ακόμα σημαντικές αγκυλώσεις στον δημόσιο τομέα, οι αλλαγές στη δημόσια διοίκηση δεν προχωρούν. Το δυσβάστακτο διοικητικό βάρος, που ο αναποτελεσματικός δημόσιος τομέας δημιουργεί στον ιδιωτικό, αποτελεί το μεγαλύτερο εμπόδιο στην ανάπτυξη. Το διακύβευμα της ανάπτυξης και της μείωσης της ανεργίας θα παιχτεί στην ικανότητα της χώρας να προχωρήσει ταχύτατα τις μεταρρυθμίσεις στον δημόσιο τομέα. Από τον Γεώργιο Μέργο, Καθηγητή Οικονομικών Επιστημών, Πανεπιστήμιο Αθηνών

ν τον Μάιο του 2012 κάποιος έλεγε ότι δύο χρόνια μετά, τον Απρίλιο του 2014, η Ελλάδα θα έβγαινε στις αγορές και θα δανειζόταν με λογικά επιτόκια, οι τράπεζες θα αντλούσαν δισεκατομμύρια στις αυξήσεις μετοχικού κεφαλαίου από διεθνείς επενδυτές και ότι οι μεγάλες επιχειρήσεις θα προχωρούσαν στην έκδοση ομολογιακών δανείων με επιτυχία, θα εθεωρείτο τουλάχιστον αιθεροβάμων. Όμως αυτό έγινε πραγματικότητα και η εμπιστοσύνη των αγορών επιστρέφει στην Ελλάδα, σε πείσμα όλων εκείνων που αμφισβητούσαν την ικανότητα της χώρας να ανακάμψει και είχαν στοιχηματίσει σε αυτό. Και αυτοί ήσαν πολλοί και στο εξωτερικό, αλλά και στο εσωτερικό.

Επομένως, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η πρόοδος που έχει συντελεστεί στα δύο αυτά χρόνια είναι τεράστια. Μάλιστα αυτό αναγνωρίζεται από εξαιρετικά δύσκολους παρατηρητές, που δεν μας έχουν συνηθίσει σε θετικά σχόλια. Για παράδειγμα το περιοδικό Businessweek αναφέρθηκε πρόσφατα στην καταπληκτική αλλαγή της χώρας, τονίζοντας μεταξύ άλλων ότι σπάνια μια χώρα έχει βελτιώσει την εικόνα της τόσο γρήγορα. Παρόλα αυτά, η χώρα εξακολουθεί να αντιμετωπίζει τεράστιες προκλήσεις. Η προώθηση των μεταρρυθμίσεων στα δύο αυτά χρόνια ήταν αρκετά ανισομερής. Υπήρξε σημαντική πρόοδος στις μεταρρυθμίσεις σε ορισμένους τομείς και μεγάλη καθυστέρηση σε άλλους. Σημαντικότατη ήταν η πρόοδος στη

Economics Quarterly | Ιούνιος 2014

δημοσιονομική προσαρμογή και στις δημοσιονομικές μεταρρυθμίσεις. Αλλά υπήρξαν και υπάρχουν τεράστιες καθυστερήσεις στον τομέα της δημόσιας διοίκησης και του κράτους.

Οι μεταρρυθμίσεις γενικά Ενδιαμέσως, οι μεταρρυθμίσεις στην ανταγωνιστικότητα, στην απελευθέρωση των αγορών και στην αγορά εργασίας προχώρησαν, αλλού περισσότερο και αλλού λιγότερο, άλλοτε με μεγάλες και άλλοτε με μικρότερες αντιδράσεις. Όμως, η δημοσιονομική προσαρμογή, η οποία επετεύχθη με σκληρή λιτότητα, δεν είναι αρκετή. Το πρωτογενές πλεόνασμα δεν θα είναι διατηρήσιμο αν δεν υπάρξει

Το πρωτογενές πλεόνασμα δεν θα είναι διατηρήσιμο αν δεν υπάρξει αποτελεσματικότερος έλεγχος των δαπανών, αν δεν ενισχυθούν οι διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις, αν δεν προχωρήσει η μεταρρύθμιση στη δημόσια διοίκηση και αν η οικονομία δεν επανέλθει σε θετικούς ρυθμούς ανάπτυξης και μειωθεί η ανεργία.

αποτελεσματικότερος έλεγχος των δαπανών, αν δεν ενισχυθούν οι διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις, αν δεν προχωρήσει η μεταρρύθμιση στη δημόσια διοίκηση και αν η οικονομία δεν επανέλθει σε θετικούς ρυθμούς ανάπτυξης και μειωθεί η ανεργία. Αναμφίβολα, το πρώτιστο είναι η προσήλωση στη δημοσιονομική πειθαρχία. Σημειωτέον, ότι υπάρχουν

ακόμα περιοχές των δημοσίων δαπανών όπου υπάρχουν σημαντικά περιθώρια και οι οποίες απαιτούν σημαντικές αλλαγές. Σε αντίθεση με την κρατούσα πρακτική στον ιδιωτικό τομέα, οι δημόσιες δαπάνες δεν καταγράφονται κατά κέντρο κόστους, επομένως δεν μπορούν να ελεγχθούν παρά μόνο σε πολύ υψηλό επίπεδο, με αποτέλεσμα αδυναμία εφαρμογής λογοδοσίας και ελέγχου, σε αντίθεση

Economics Quarterly | Ιούνιος 2014

Α π ό ψ ε ι ς / / Ο ι κ ο ν ο μ ία κ α ι δ η μ ό σ ι ο ς τ ο μ έα ς

με τον ιδιωτικό τομέα. Οι μεγάλες αλλαγές που έχουν γίνει στο ασφαλιστικό σύστημα, κυρίως στις ασφαλιστικές παραμέτρους, αποτελούν ένα πολύ σημαντικό παράγοντα επιτυχίας της όλης δημοσιονομικής προσαρμογής. Σημαντική πρόοδος έχει επίσης επιτευχθεί και στον έλεγχο των ασφαλιστικών δαπανών, όμως τα περιθώρια βελτίωσης παραμένουν μεγάλα, χωρίς να διακυβεύονται έστω και κατ’ ελάχιστο οι παροχές σε όσους έχουν πράγματι ανάγκη, γιατί η αποτελεσματικότητα των κοινωνικών δαπανών παραμένει ακόμα εξαιρετικά χαμηλή. Αυτό που αναγνωρίζεται από όλους είναι ότι χρειάζεται ενίσχυση και επιτάχυνση των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων. Οι διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις πρέπει να είναι βαθύτερες και ταχύτερες. Αν δεν προχωρήσουν, η πολυπόθητη ανάκαμψη θα αποδειχθεί διστακτική

και ανεπαρκής για να οδηγήσει σε μείωση της ανεργίας και σε διατήρηση του πρωτογενούς πλεονάσματος. Σημαντικότατος παράγων είναι η προσπάθεια για συγκράτηση του μισθολογικού κόστους σε επίπεδα που δεν υπερβαίνουν τους ρυθμούς αύξησης της παραγωγικότητας. Στο σημείο αυτό η ευθύνη των ηγεσιών των κοινωνικών εταίρων, που εκπροσωπούν εργοδότες και εργαζόμενους, είναι πολύ μεγάλη. Η βελτίωση που παρατηρείται ήδη σε πολλούς κλάδους, όπως στον τουρισμό από τη συγκράτηση των τιμών, δημιουργεί υγιή βάση για την ανάπτυξη και την απασχόληση και σταδιακά αναμένεται να βοηθήσει την ανάπτυξη και των άλλων κλάδων. Τα υ τ ό χ ρ ο ν α , η σ υ ν έ χ ι σ η κ α ι ενδυνάμωση των μεταρρυθμίσεων στην απελευθέρωση των αγορών προϊόντων και υπηρεσιών είναι επίσης εξαιρετικά επείγουσα. Η προώθηση

των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων θα ενισχύσει την ανταγωνιστικότητα και θα οδηγήσει σε βελτίωση του εμπορικού ισοζυγίου, αντιμετωπίζοντας έτσι ριζικά και το δεύτερο από τα δίδυμα ελλείμματα της ελληνικής οικονομίας. Πολλές απ’ αυτές τις αλλαγές έχουν ήδη δρομολογηθεί, οι αντιδράσεις έχουν σε μεγάλο βαθμό ξεπερασθεί και μπορεί κανείς να είναι συγκρατημένα αισιόδοξος ότι οι διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις θα προχωρήσουν έστω και με καθυστερήσεις.

Το πρόβλημα στο Δημόσιο Όμως, εκεί που τα πράγματα είναι εξαιρετικά δύσκολα και ανησυχητικά είναι στις μεταρρυθμίσεις στον δημόσιο τομέα, στη δημόσια διοίκηση και στην παροχή υπηρεσιών προς τον πολίτη. Οι μεταρρυθμίσεις στον δημόσιο τομέα καρκινοβατούν. Η ποιότητα υπηρεσιών προς τον πολίτη παραμένει εξαιρετικά χαμηλή. Οι αλλαγές στη δομή της δημόσιας διοίκησης δεν προχωρούν. Οι αποχωρήσεις και η μείωση της απασχόλησης στο Δημόσιο έχει σημαντική επίπτωση στην ποιότητα των υπηρεσιών προς τον πολίτη, γιατί η μείωση στην απασχόληση δεν έχει ακόμη αντισταθμιστεί από αλλαγή διαδικασιών και αύξηση της παραγωγικότητας, ώστε να βελτιώνονται ή έστω να διατηρούνται οι υπηρεσίες προς τον πολίτη. Η εισαγωγή στον δημόσιο τομέα τεχνολογιών πληροφορικής και

Η βελτίωση που παρατηρείται ήδη σε πολλούς κλάδους, όπως στον τουρισμό από τη συγκράτηση των τιμών, δημιουργεί υγιή βάση για την ανάπτυξη και την απασχόληση και σταδιακά αναμένεται να βοηθήσει την ανάπτυξη και των άλλων κλάδων. Economics Quarterly | Ιούνιος 2014

επικοινωνιών καθυστερεί λόγω των γνωστών γραφειοκρατικών αγκυλώσεων στις δημόσιες προμήθειες. Το ανθρώπινο δυναμικό ευρίσκεται εγκλωβισμένο σε χαμηλές, ισοπεδωτικές αποδοχές χωρίς δυνατότητα επιβράβευσης γι’ αυτούς που εργάζονται και αποδίδουν, αλλά και χωρίς τιμωρία γι’ αυτούς που απλά παρευρίσκονται στον χώρο εργασίας. Αν δεν δημιουργηθεί ένα αποτελεσματικό σύστημα αξιολόγησης και κινήτρων που επιβραβεύει τους ικανούς και πρόθυμους και τιμωρεί τους απρόθυμους και αδιάφορους, η παραγωγικότητα στη δημόσια διοίκηση θα παραμείνει χαμηλή. Οι αντιδράσεις από τις ομάδες με δύναμη είναι μεγάλες και μπορούν όχι μόνο να καθυστερήσουν αλλά και να ανατρέψουν τη μεταρρυθμιστική προσπάθεια. Για παράδειγμα, μεταρρύθμιση που ψηφίστηκε από την παρούσα Βουλή προ μηνών, κινδύνεψε να ανατραπεί με τροπολογία που εισήγαγε η πλειονότητα των βουλευτών, των ιδίων που την είχαν ψηφίσει, και απεσύρθη την τελευταία στιγμή.

Το ανθρώπινο δυναμικό ευρίσκεται εγκλωβισμένο σε χαμηλές, ισοπεδωτικές αποδοχές. Αν δεν δημιουργηθεί ένα αποτελεσματικό σύστημα αξιολόγησης και κινήτρων που επιβραβεύει τους ικανούς και πρόθυμους και τιμωρεί τους απρόθυμους και αδιάφορους, η παραγωγικότητα στη δημόσια διοίκηση θα παραμείνει χαμηλή. στην ανάπτυξη. Σε μια εποχή που η χώρα αντιμετωπίζει την πρόκληση να διασφαλιστεί η οικονομική εξυγίανση και να προωθηθεί η ανάπτυξη, η ανταγωνιστικότητα και η απασχόληση, το δυσβάστακτο διοικητικό βάρος, που ο αναποτελεσματικός δημόσιος τομέας δημιουργεί στον ιδιωτικό τομέα, αποτελεί το μεγαλύτερο εμπόδιο στην ανάπτυξη. Η προώθηση

των μεταρρυθμίσεων στο κράτος και τις λειτουργίες του ώστε να αποκτήσει τον ρόλο που έχει στις ευρωπαϊκές κοινωνίες, είναι σήμερα η μεγαλύτερη πρόκληση και το δυσκολότερο εμπόδιο για την ανάπτυξη της χώρας. Το διακύβευμα της ανάπτυξης και της μείωσης της ανεργίας θα παιχτεί στην ικανότητα της χώρας να προχωρήσει ταχύτατα τις μεταρρυθμίσεις στον δημόσιο τομέα.

Ο δημόσιος τομέας, ή το κράτος όπως έχει επικρατήσει να λέγεται, διαδραματίζει σημαντικό οικονομικό ρόλο ως ρυθμιστής, ως πάροχος υπηρεσιών προς τον πολίτη και ως εργοδότης. Όμως σε καμία από τις λειτουργίες αυτές δεν έχουν προχωρήσει αρκετά οι μεταρρυθμίσεις. Ταυτόχρονα επειδή το κράτος αποτελεί και ένα σημαντικό μέρος της απασχόλησης, αλλά και της οικονομικής δραστηριότητας, επηρεάζει την πορεία της οικονομίας τόσο έμμεσα όσο και άμεσα. Ένας αποτελεσματικός και παραγωγικός δημόσιος τομέας αποτελεί ισχυρή κινητήρια δύναμη στην αναπτυξιακή διαδικασία. Αντίθετα, ένας αναποτελεσματικός και σπάταλος δημόσιος τομέας αποτελεί πολύ σημαντικό ανασταλτικό παράγοντα Economics Quarterly | Ιούνιος 2014

Απόψεις // Διακυβέρνηση

ΑΝΑΓΚΗ ΓΙΑ

ΜΙΑ ΝΕ Α ΣΧ Ε ΣΗ

ΠΟΛΙΤΗ ΚΑΙ ΚΡΑΤΟΥΣ

Πρέπει να δημιουργήσουμε έναν Κώδικα Δεοντολογίας για όλους τους κρατικούς λειτουργούς, από τον Πρωθυπουργό και κάτω. Αλλά και οι πολίτες στις συναλλαγές τους με το κράτος θα θεωρείται ότι ενεργούν με τρόπο συμβατό με τις αρχές του. Η δημιουργία του θα αποτελέσει τον κεντρικό άξονα για τη δόμηση μιας δίκαιης και εποικοδομητικής σχέσης μεταξύ πολιτών και κράτους, βασική προϋπόθεση ανταγωνιστικότητας και ανάπτυξης. Από τον Γιάννο Γραμματίδη, πρόεδρο του Ινστιτούτου Οικονομικής Πολιτικής & Δημόσιας Διακυβέρνησης του Ελληνοαμερικανικού Εμπορικού Επιμελητηρίου

Εδώ και καιρό έχει αρχίσει η συζήτηση για το νέο αναπτυξιακό πρότυπο που θα πρέπει να ακολουθήσει η χώρα ώστε και να ξεπεράσει τη βαθειά κρίση στην οποία ακόμα βρίσκεται και να αποκτήσει ανταγωνιστικότητα που ποτέ στο παρελθόν δεν είχε. Κανένα όμως αναπτυξιακό πρότυπο δεν θα μπορέσει να αποδώσει αν δεν δημιουργηθούν συνθήκες ομαλής λειτουργίας του κράτους, εάν το δημόσιο

προσωπικό δεν λειτουργήσει σύμφωνα με τις πραγματικές του δυνατότητες και αν δεν αποκατασταθούν οι σχέσεις εμπιστοσύνης και συνεργασίας ανάμεσα στον δημόσιο λειτουργό και στον πολίτη.

διαμορφωτές πολιτικών, διευθυντικά στελέχη ή υπάλληλοι κάθε βαθμίδας στη δομή του κράτους, οι δημόσιοι υπάλληλοι εξασφαλίζουν τη λειτουργία του. Παρέχουν βασικές υπηρεσίες στους πολίτες κάθε μέρα, κάθε χρόνο.

Οι δημόσιοι υπάλληλοι παίζουν έναν από τους σημαντικότερους ρόλους στη λειτουργία της κοινωνίας. Είτε ως υψηλόβαθμα στελέχη, όπως οι υπουργοί και οι νομοθέτες, είτε ως

Οι δημόσιοι υπάλληλοι στην Ελλάδα έχουν βρεθεί στο επίκεντρο επαναλαμβανόμενων κατηγοριών, επιθέσεων, μειωτικών κριτικών και αναλόγων αντιδράσεων. Συχνά

Economics Quarterly | Μάιος 2014

φωτογραφίζονται ως οκνηροί, αναποτελεσματικοί και με πτωχή εκπαίδευση. Οι μισθοί τους υποφέρουν σαν αποτέλεσμα των δημοσιονομικών ανισορροπιών και της ανάγκης για ορθολογική χρήση των εθνικών πόρων. Τέλος, η ίδια η χώρα κατασυκοφαντείται διεθνώς για έλλειψη διαφάνειας στην άσκηση δημόσιας υπηρεσίας και για παραγωγή διαφθοράς. Σήμερα, υπάρχει μια μοναδική ευκαιρία να ενσταλάξουμε μια νέα αίσθηση περηφάνιας στην παροχή υπηρεσιών στις οποίες βασίζονται οι πολίτες. Υπάρχει επίσης μια ευκαιρία να αναβαθμισθεί η θέση, το γόητρο και η απόδοση όλων των δημοσίων υπαλλήλων έτσι ώστε να μπορούν να επιτελούν το έργο τους με ακεραιότητα, περηφάνια και με την αίσθηση πραγματικής ικανοποίησης, κερδίζοντας τόσο τον σεβασμό όσο και την αναγνώριση που τους αξίζει.

Υπάρχει σήμερα η ευκαιρία να αναβαθμισθεί η θέση, το γόητρο και η απόδοση όλων των δημοσίων υπαλλήλων έτσι ώστε να μπορούν να επιτελούν το έργο τους με ακεραιότητα, περηφάνια και με την αίσθηση πραγματικής ικανοποίησης, κερδίζοντας τόσο τον σεβασμό όσο και την αναγνώριση που τους αξίζει.

Σε αντάλλαγμα, οι πολίτες αναμφίβολα θα λαμβάνουν βελτιωμένες υπηρεσίες, θα είναι πολύ πιο ανοιχτοί στις σχέσεις τους με το Κράτος και θα έχουν το κίνητρο να συμμετέχουν στις υποθέσεις του Κράτους ως ισότιμοι εταίροι.

Ένας κώδικας αρχών Η ανάγκη για έναν κοινό Κώδικα Δεοντολογίας είναι κεντρικός άξονας για τη δημιουργία αμοιβαίας κατανόησης, κατάλληλων συμπεριφορών από όλους τους πολίτες και ενός κοινά αναγνωρισμένου επιπέδου ανάμεσα σε όλους τους δημόσιους λειτουργούς, από τον Πρωθυπουργό και κάτω. Για ένα Κώδικα Δεοντολογίας με τις αρχές του οποίου θα συμμορφώνεται και θα συντάσσεται κάθε δημόσιος υπάλληλος και κάθε κυβερνητικό στέλεχος και πού θα είναι απόλυτα κατανοητός από κάθε πολίτη έτσι ώστε να δημιουργείται μια υγιής όσο και παραγωγική ανταλλαγή βασισμένη στον σεβασμό, στην ακεραιότητα και στην αρχή του δημόσιου καθήκοντος. Όλοι οι δημόσιοι υπάλληλοι και τα κρατικά στελέχη, περιλαμβανομένων του Πρωθυπουργού, των Υπουργών και των μελών του Κοινοβουλίου, θα πρέπει να στηρίξουν εθελοντικά έναν κοινό Κώδικα Δεοντολογίας πού αντικατοπτρίζει τις αρχές, τους σκοπούς και τις φιλοδοξίες της δημόσιας υπηρεσίας, πού ενώνει κάθε δημόσιο υπάλληλο κάτω από ένα κοινό σκοπό και που αναγνωρίζει ότι όλοι οι πολίτες αξίζουν υπηρεσιών πού αγκαλιάζουν τα Ελληνικά ιδεώδη της δημοκρατίας, της αξιοκρατίας και της ηθικής συμπεριφοράς.

υπηρεσίας που αναλυτικά περιέχονται στα ισχύοντα νομοθετικά κείμενα όπως το Σύνταγμα της Ελλάδας, ο Κανονισμός Λειτουργίας της Βουλής, ο Δημοσιοϋπαλληλικός Κώδικας και άλλοι δημόσιοι κώδικες. Θα πρέπει να είναι λιτός και περιεκτικός, απλός στην ανάγνωσή του ώστε να είναι προσβάσιμος και εύκολα κατανοητός από τον καθένα και από όλους. Αντίτυπα ενός τέτοιου Κώδικα Δεοντολογίας θα μπορούν να αποσταλούν και να αναρτηθούν σε κάθε δημόσια υπηρεσία ώστε να μπορεί να αποτελεί δημόσιο κτήμα και κάθε συναλλαγή μεταξύ πολιτών και δημόσιων λειτουργών να οδηγείται από αυτόν. Επιπρόσθετα, οι πολίτες κατά πάντα χρόνο στις συναλλαγές τους με το Κράτος ή με τους δημόσιους υπαλλήλους θα θεωρείται ότι ενεργούν με τρόπο που αντικατοπτρίζει τις αρχές του Κώδικα Δεοντολογίας. Ένας τέτοιος Κώδικας Δεοντολογίας προκρίνεται σήμερα σαν μια επαναδιαβεβαίωση της συμφωνίας ανάμεσα στο Κράτος και στους πολίτες πού αποτελεί τη βάση μιας δομημένης, δίκαιης και εποικοδομητικής σχέσης. Θα πρέπει να θεωρηθεί σαν μια νέα αφετηρία, μια νέα αρχή. Τέλος, σαν βασική προϋπόθεση ανταγωνιστικότητας και ανάπτυξης.

Ο Κώδικας Δεοντολογίας θα πρέπει να εξετασθεί σαν μία περίληψη αρχών που καθοδηγούν τη συμπεριφορά εκείνων των ανθρώπων που υπηρετούν τον ελληνικό λαό και την Ελληνική Δημοκρατία. Ο Κώδικας θα πρέπει να είναι σχεδιασμένος να περιλαμβάνει τα επίπεδα συμπεριφοράς της δημόσιας Economics Quarterly | Μάιος 2014

Απόψεις // Εξωστρέφεια και ανάπτυξη

Η δυναμική στο Εμπορικό Ισοζύγιο και οι συνθήκες για εξωστρεφές αναπτυξιακό πρότυπο Πίσω από τη μείωση του εμπορικού ελλείμματος κρύβεται κυρίως η μείωση των εισαγωγών παραγωγικών συντελεστών. Η εξέλιξη αυτή ενδεχομένως να αποτελέσει πρόσκομμα στη βελτίωση των προοπτικών της ελληνικής οικονομίας. Η ενίσχυση της εξωστρέφειάς της απαιτεί πλέγμα ενεργειών σε όλες τις παραμέτρους που καθορίζουν τη διεθνή ανταγωνιστικότητά της, όχι μόνο σε ορισμένες από αυτές όπως το κόστος εργασίας, με έμφαση στην άρση των εμποδίων για την παραγωγική επιχειρηματικότητα και παράλληλη υλοποίηση μιας πολιτικής προώθησης των ελληνικών προϊόντων.

Από τους Νικόλαο Βέττα, Καθηγητή Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών και γενικό διευθυντή Ιδρύματος Οικονομικών και Βιομηχανικών Ερευνών (ΙΟΒΕ), Μιχάλη Βασιλειάδη, υπεύθυνο Τμήματος Μακροοικονομικής Ανάλυσης ΙΟΒΕ και Γρηγόρη Παύλου, ερευνητικό συνεργάτη ΙΟΒΕ

Οι πληθαίνουσες αναλύσεις που επισημαίνουν την ανάγκη αλλαγής του αναπτυξιακού υποδείγματος της Ελλάδας, στην πλειονότητά τους καταλήγουν στο ότι θα πρέπει να το διέπουν δύο βασικά χαρακτηριστικά: πρώτον, οι αυξημένες επενδύσεις, ιδίως με έμφαση σε ερευνητικές δραστηριότητες και στη δημιουργία καινοτομιών. Δεύτερον, η μεγαλύτερη διεθνοποίηση της ελληνικής οικονομίας, με είσοδο σε νέες αγορές, προκειμένου να περιοριστεί η υψηλή εξάρτησή της από την εγχώρια ζήτηση και η ανισορροπία στο Ισοζύγιο Τρεχουσών

Συναλλαγών (εφεξής ΙΤΣ), του οποίου το έλλειμμα ανήλθε στο 14,9% του ΑΕΠ το 2008. Ως προς το δεύτερο χαρακτηριστικό του νέου αναπτυξιακού υποδείγματος, υποστηρίζεται ότι ήδη οι τάσεις σε κάποια μεγέθη και η εφαρμογή συγκεκριμένων πολιτικών ευνοούν την επίτευξη του στόχου. Σημαντικότερη σχετική εξέλιξη είναι η μείωση του πραγματικού μοναδιαίου κόστους εργασίας από το 2009 κατά 13,2%. Η σταδιακή διαμόρφωση των προϋποθέσεων για τη διεθνοποίηση

Economics Quarterly | Ιούνιος 2014

της ελληνικής οικονομίας θεωρείται ότι αποτυπώνεται στα ισοζύγια οικονομικών ροών μεταξύ της Ελλάδας και του υπόλοιπου κόσμου. Ως χαρακτηριστικό παράδειγμα αναφέρεται ο σταδιακός και συνεχής περιορισμός του ελλείμματος του ΙΤΣ από το 2009, που οδήγησε σε πλεόνασμα το 2013, για πρώτη φορά τουλάχιστον από τις αρχές της δεκαετίας του 1980. Καθώς το ΙΤΣ προσδιορίζεται από τέσσερα επιμέρους ισοζύγια (εμπορικό, υπηρεσιών, εισοδημάτων, τρεχουσών

Οι εξαγωγές στα έτη 20122013 σταθεροποιήθηκαν σε επίπεδο αρκετά υψηλότερο από του 2008. Όμως δεν αυξήθηκαν οι εξαγωγές όλων των βασικών κατηγοριών προϊόντων. Ανοδικά κινήθηκαν μόνο οι εξαγωγές καυσίμων και τροφίμων-ποτών. Εξαιρουμένων των καυσίμων, οι εξαγωγές αγαθών περιορίστηκαν κατά 112 εκατ. ευρώ. μεταβιβάσεων), η ερμηνεία της εξέλιξής του από το 2008 έως το 2013 απαιτεί εξέταση των τάσεων σε καθένα από αυτά. Μια λεπτομερής διερεύνηση προς αυτή την κατεύθυνση εκτείνεται πέραν των περιθώριων ανάλυσης στο παρόν άρθρο. Για αυτό εστιάζουμε στο Εμπορικό Ισοζύγιο, το οποίο άλλωστε μαζί με αυτό των υπηρεσιών αντικατοπτρίζουν καλύτερα τις διακυμάνσεις της διεθνούς ζήτησης και ανταγωνιστικότητας της εγχώριας παραγωγής. Επίσης, υπάρχει μεγαλύτερη διαθεσιμότητα στοιχείων για τις επιμέρους συνιστώσες του.

έντονα το 2009, από 21,2 σε 17,4 δισ. ευρώ, εξαιτίας των ισχυρών επιπτώσεων της διεθνούς χρηματοπιστωτικής κρίσης. Ανέκτησαν το χαμένο έδαφος στη διετία 2010-2011, ενώ στα έτη 2012-2013 σταθεροποιήθηκαν σε επίπεδο αρκετά υψηλότερο από ότι του 2008 (27,3-27,4 δισ. ευρώ). Όμως δεν αυξήθηκαν οι εξαγωγές όλων των βασικών κατηγοριών προϊόντων. Ανοδικά κινήθηκαν μόνο οι εξαγωγές καυσίμων και τροφίμωνποτών, με το 88,5% της διεύρυνσης των συνολικών εξαγωγών μεταξύ 20082013 να προέρχεται από τα καύσιμα. Επισημαίνεται ότι εξαιρουμένων των καυσίμων, οι εξαγωγές αγαθών περιορίστηκαν κατά 112 εκατ. ευρώ (-0,7%).

Η άλλη όψη της βελτίωσης Ανεξάρτητα από τα αίτια της διεύρυνσης των εξαγωγών, τα 3/4 της συρρίκνωσης του ελλείμματος του Εμπορικού Ισοζυγίου στην περίοδο 2008-2013 προήλθαν από την κάμψη των εισαγωγών. Έφτασαν τα 64,5 δισ. ευρώ το 2008, επίπεδο που είναι το διαχρονικά μέγιστό τους, έκτοτε όμως υποχωρούν συνεχώς, με αποτέλεσμα το 2013 να είναι κατά 27,8% λιγότερες (-17,9 δισ. ευρώ). Επομένως, η πρόσφατη βελτίωση του Εμπορικού Ισοζυγίου δεν οφείλεται κυρίως στην ενίσχυση

της εξωστρέφειας της ελληνικής οικονομίας. Ο περιορισμός των εισαγωγών θα μπορούσε να αποτελέσει ευκαιρία παραγωγικής αναδιάρθρωσης για την ελληνική οικονομία και κυρίως μέσω μιας προοδευτικής υποκατάστασης των εισαγόμενων καταναλωτικών προϊόντων με εγχωρίως παραγόμενα. Όμως, η συρρίκνωση των εισαγωγών δεν προήλθε κατά κύριο λόγο από το σκέλος των καταναλωτικών προϊόντων. Οφείλεται πρωτίστως στον περιορισμό των αγορών κεφαλαιουχικών αγαθών και πρώτων υλών από το εξωτερικό, τα οποία συνήθως δεν κατασκευάζονται ή δεν υπάρχουν στην Ελλάδα. Συνεπώς, είναι απαραίτητα για την παραγωγή προϊόντων, κυρίως στον μεταποιητικό τομέα, μεταξύ των οποίων και μέρους των εισαγόμενων. Από τα στοιχεία για τις βασικές κατηγορίες εισαγωγών, το μερίδιο των κεφαλαιουχικών αγαθών και των βιομηχανικών προμηθειών στις εγχώριες εισαγωγές έφθανε το 2008 το 44,1%, ενώ τα καταναλωτικά αγαθά αντιστοιχούσαν στο 26,6% των συνολικών εισαγωγών. Τα καύσιμα αποτελούσαν το 21,3% των εισαγόμενων προϊόντων και οι εισαγωγές μεταφορικών μέσων εκτός αυτών για βιομηχανική χρήση κάλυπταν το 8,0%. Οι εισαγωγές κεφαλαιουχικών

Το Εμπορικό Ισοζύγιο παρουσίασε το 2008 έλλειμμα 43,3 δισ. ευρώ (18,6% του ΑΕΠ), λόγω κυρίως των εισαγωγών που βρέθηκαν σε διαχρονικά υψηλό επίπεδο, τροφοδοτούμενες από την υψηλή κατανάλωση των νοικοκυριών. Έκτοτε σημειώθηκαν σημαντικές μεταβολές στα βασικά σκέλη του, που περιόρισαν το έλλειμμά του το 2013 στα 19,3 δισ. (10,6% του ΑΕΠ). Οι εξαγωγές προϊόντων υποχώρησαν Economics Quarterly | Ιούνιος 2014

Απόψεις // Εξωστρέφεια και ανάπτυξη

αγαθών-βιομηχανικών προμηθειών συρρικνώθηκαν κατά 43,3% στην περίοδο 2008-2013. Η μείωση των εισαγωγών καταναλωτικών αγαθών ήταν μικρότερης έκτασης (-31,7%), όμως των μεταφορικών μέσων ήταν ιδιαίτερα εκτεταμένη (-70,8%). Μόνο οι εισαγωγές καυσίμων αυξήθηκαν, κατά 25,4%. Ακολούθως, τα μερίδια των εισαγωγών κεφαλαιουχικών προϊόντων-βιομηχανικών προμηθειών και των μεταφορικών μέσων στις συνολικές εισαγωγές ήταν το 2013 αισθητά μειωμένα έναντι του 2008, ενώ αυτό των καταναλωτικών αγαθών περιορίστηκε ελαφρώς, όπως φαίνεται στο διάγραμμα. Εισαγωγές αγαθών ανά κατηγορία μερίδια στο σύνολο, 2008 και 2013 100% 8,0%

συντελεστών (μηχανήματα, εξοπλισμός κ.α.) μη διαθέσιμων εγχωρίως. Άλλωστε, δεν υπάρχει οικονομία, ακόμα και μεταξύ των πλέον ανεπτυγμένων, η οποία να είναι πλήρως αυτόνομη ως προς την κατασκευή-διαθεσιμότητα των απαιτούμενων για την παραγωγική της διαδικασία κεφαλαιουχικών αγαθών και πρώτων υλών. Συνοψίζοντας, ο περιορισμός του ελλείμματος του Εμπορικού Ισοζυγίου το 2008-2013 δεν προήλθε κατά κύριο λόγο από την αυξανόμενη διεθνοποίηση της ελληνικής οικονομίας, αλλά μέσω φθίνουσας εισαγωγικής ζήτησης. Η βελτίωση των εξαγωγών ήταν σχεδόν αποκλειστικό 3,2%

90% 80%

21,3%

37,0%

70%

Μεταφορικά μέσα

60% 50%

Καύσιμα 44,1% 34,6%

40%

Κεφαλαιουχικά Αγαθά & Βιομηχανικές Προμήθειες

30% Καταναλωτικά αγαθά, Τρόφιμα και Ποτά

20% 10%

26,6%

25,2%

2008

2013

Πηγή: Eurostat

Επομένως, την προσαρμογή του Εμπορικού Ισοζυγίου στην πλευρά των εισαγωγών προκάλεσε σε μεγάλο βαθμό η πτώση εισαγωγών παραγωγικών συντελεστών. Ωστόσο αυτή η εξέλιξη ενδεχομένως να αποτελέσει πρόσκομμα στη βελτίωση των μακροπρόθεσμων προοπτικών της ελληνικής οικονομίας. Η απαραίτητη για την έξοδο της χώρας από την κρίση και τη διατήρησή της σε αναπτυξιακή τροχιά αναδιάρθρωση του παραγωγικού ιστού της, είναι σίγουρο ότι θα απαιτήσει και εισαγωγές παραγωγικών

Επιπλέον, η περαιτέρω συμπίεση του ελλείμματος του Εμπορικού Ισοζυγίου από τη συνέχιση και κλιμάκωση των επιδράσεων των παραπάνω συνιστωσών του θεωρείται αμφίβολη. Επισημαίνεται ότι εάν λόγω τόνωσης της εγχώριας ζήτησης από αναθέρμανση της κατανάλωσης των νοικοκυριών εμφανιστούν στην ελληνική οικονομία σταθεροποιητικές τάσεις ή αυτή παρουσιάσει ήπια ανάκαμψη, δεδομένου ότι έχει επιτευχθεί περιορισμένη υποκατάσταση εισαγωγών προϊόντων από εγχωρίως παραγόμενα, υπάρχει ο κίνδυνος το μεγαλύτερο μέρος των αυξημένων καταναλωτικών δαπανών να διοχετευθεί κυρίως σε προϊόντα από το εξωτερικό, όπως γινόταν και πριν την εγχώρια κρίση, επιδεινώνοντας σταδιακά το Εμπορικό Ισοζύγιο.

αποτέλεσμα των υψηλότερων εξαγωγών καυσίμων τα οποία είχαν εισαχθεί προς επεξεργασία, όπως προκύπτει από την ταυτόχρονη διεύρυνση των εισαγωγών τους και δεδομένης της μείωσης της εγχώριας ζήτησης σε αυτά τα προϊόντα. Στην πλευρά των εισαγωγών, η συρρίκνωση προέρχεται κυρίως από χαμηλότερες εισροές κεφαλαιουχικών αγαθών και πρώτων υλών, που όμως υποσκάπτουν τις προοπτικές αναδιάρθρωσης του εγχώριου παραγωγικού συστήματος, επομένως και τη διεθνοποίηση της ελληνικής οικονομίας.

Economics Quarterly | Ιούνιος 2014

Στην πλευρά των εξαγωγών, η περιορισμένη ενσωμάτωση των παραγωγικών εξελίξεων που έλαβαν χώρα διεθνώς τα τελευταία χρόνια, έχει διευρύνει το έλλειμμα ανταγωνιστικότητας των ελληνικών προϊόντων, κυρίως σε όρους τεχνολογικού περιεχομένου και ποιότητας. Οι λιγότερο εξελιγμένες και συχνά περισσότερο υψηλού κόστους σε σύγκριση με αναπτυγμένες και αναπτυσσόμενες οικονομίες παραγωγικές διαδικασίες που ακολουθούνται στην Ελλάδα, μετριάζουν τα οφέλη από την εκτεταμένη προσαρμογή που έχει επιτευχθεί στο πεδίο της ανταγωνιστικότητας του κόστους εργασίας. Ακολούθως, θεωρείται αρκετά πιθανό το ενδεχόμενο μια επιτάχυνση της παγκόσμιας οικονομικής μεγέθυνσης, όπως η διαφαινόμενη τουλάχιστον στη διετία 2014-2015, να εκδηλωθεί υποτονικά εγχωρίως, με μικρή αύξηση των εξαγωγών προϊόντων ή διακύμανσή τους γύρω από το ύψος τους τα τελευταία χρόνια. Τα ενδεχόμενα ανάσχεσης της τάσης βελτίωσης στο Εμπορικό Ισοζύγιο που παρατέθηκαν, με όχι αμελητέα πιθανότητα εκδήλωσης, αναδεικνύουν το ότι οι προσπάθειες ενίσχυσης της διεθνούς ανταγωνιστικότητας και της εξωστρέφειας

της ελληνικής οικονομίας κατά τα τελευταία χρόνια, δεν έχουν οδηγήσει προς το παρόν σε σχετικά αξιόπιστα, διατηρήσιμα αποτελέσματα, συνεπώς δεν έχουν ολοκληρωθεί. Τουναντίον, καθώς η ανταγωνιστικότητα μιας οικονομίας δεν εξαρτάται μόνο από το σχετικό κόστος αλλά και από το τεχνολογικό περιεχόμενο των προϊόντων και των υπηρεσιών που παράγει, τη διαφοροποίηση και την ποιότητά τους, χαρακτηριστικά ως προς τα οποία η εγχώρια παραγωγή δεν έχει σημειώσει αξιόλογη πρόοδο προσφάτως, απαιτείται εστίαση των ενεργειών από το κράτος και τους επιχειρηματικούς φορείς για την ενίσχυσή της σε αυτά.

Στο δια ταύτα Οι συγκεκριμένες προτεραιότητες εξυπηρετούνται διεθνώς πρωτίστως μέσω επενδύσεων σε ερευνητικές δραστηριότητες για την παραγωγή και εφαρμογή καινοτομιών, οι οποίες αναβαθμίζουν τα προϊόντα, περιορίζοντας την εξάρτηση από εισαγόμενες τεχνολογίες. Εκτός από την τεχνολογική/ τεχνική εξέλιξη της παραγωγικής διαδικασίας, χρειάζεται συνεχής βελτίωση του ανθρώπινου κεφαλαίου. Στην επίτευξη αυτού του στόχου μπορούν να συμβάλλουν κατά κύριο λόγο το εκπαιδευτικό σύστημα και τα προγράμματα κατάρτισης του εργατικού δυναμικού.

Στην πλευρά των εισαγωγών, η συρρίκνωση προέρχεται κυρίως από χαμηλότερες εισροές κεφαλαιουχικών αγαθών και πρώτων υλών, που όμως υποσκάπτουν τις προοπτικές αναδιάρθρωσης του εγχώριου παραγωγικού συστήματος, επομένως και τη διεθνοποίηση της ελληνικής οικονομίας.

Εξαιτίας του ιδιαίτερα υψηλού ποσοστού ανεργίας, χρειάζεται έμφαση στην κατάρτιση των ανέργων, προκειμένου να μην απολέσουν σε μεγάλο βαθμό τις δεξιότητές τους και τη δυνατότητα εύρεσης απασχόλησης. Την ενίσχυση της διεθνούς ανταγωνιστικότητας ως προς αυτές τις παραμέτρους πρέπει να πλαισιώσουν δράσεις παροχής συμβουλευτικής πληροφόρησης από τους αρμόδιους δημόσιους και επιχειρηματικούς φορείς στις επιχειρήσεις που προσπαθούν να διεθνοποιηθούν και διευκόλυνσης της διεθνούς δικτύωσής τους (πχ. επιχειρηματικές αποστολές με τη μεσολάβηση πρεσβειών).Η διεθνής εμπειρία έχει καταδείξει ότι η τόνωση της εξωστρέφειας μιας χώρας είναι μια σύνθετη διαδικασία, που απαιτεί πολύχρονη δέσμευση των φορέων οικονομικής πολιτικής για την ολοκλήρωσή της, με καταβολή από την πλευρά τους εκτεταμένων και συστηματικών προσπαθειών. Ασφαλώς, δεν πρέπει να υποτιμηθεί ότι τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα έχουν υλοποιηθεί ορισμένες πολιτικές με αυτή τη στόχευση, κυρίως για την ανάκτηση της ανταγωνιστικότητας ως προς το κόστος εργασίας. Όμως οι τάσεις βελτίωσης που εκδηλώθηκαν από το 2008 έως τα τέλη του 2013 στην Ελλάδα σε μεγέθη στα οποία αποτυπώνονται οι ισορροπίες στις διεθνείς της συναλλαγές, όπως στο Εμπορικό Ισοζύγιο, οφείλονται κυρίως σε επιδράσεις της παρατεταμένης ύφεσης και όχι στη μεγαλύτερη διεθνοποίηση της ελληνικής οικονομίας. Για τη μη αναστρέψιμη βελτίωση της εξωστρέφειάς της χρειάζεται ένα πλέγμα ενεργειών σε όλες τις παραμέτρους που καθορίζουν τη διεθνή ανταγωνιστικότητα μιας οικονομίας, όχι μόνο σε ορισμένες από αυτές, με παράλληλο σχεδιασμό και υλοποίηση μιας πολιτικής προώθησης των ελληνικών προϊόντων. Δεδομένης της πορείας προσαρμογής της ελληνικής οικονομίας και του σημείου στο οποίο βρίσκεται σήμερα, η οικονομική πολιτική θα πρέπει να στραφεί με επιμονή στις διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις και ειδικότερα στην άρση εμποδίων για την παραγωγική επιχειρηματικότητα.

Economics Quarterly | Ιούνιος 2014

Απόψεις // Βιώσιμη Ανάπτυξη

Επενδύσεις

Οι προκλήσεις και το στοίχημα για βιώσιμη ανάπτυξη

Η βιώσιμη ανάπτυξη και η οριστική έξοδος από την κρίση είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τη διάθεση και τη ικανότητά μας να βελτιώσουμε ακόμα περισσότερο το επιχειρηματικό περιβάλλον και τις συνθήκες επενδύσεων. Η Ελλάδα κάνει τα πρώτα βήματα, δημιουργείται ένα θετικό περιβάλλον που καθιστά τη χώρα ενδιαφέροντα επενδυτικό προορισμό, προϋπόθεση για τη βιωσιμότητα της ανάπτυξης και τη δημιουργία θέσεων εργασίας. Από τον Αριστομένη (Άρι) Μ. Συγγρό, πρόεδρο του Enterprise Greece - Invest & Trade

Ελλάδα κατάφερε με σφικτή οικονομική διαχείριση, τη δύναμη του Ελληνικού λαού και κυρίως τις θυσίες του να πετύχει μια σημαντική νίκη. Μέσα σε δύο χρόνια κατάφερε να έχει πρωτογενές πλεόνασμα, να βγει στις αγορές και να έχει αντιστρέψει την πορεία «προς τον γκρεμό της εξόδου από το ευρώ». Με λίγα λόγια, η κυβέρνηση πέτυχε μια δημοσιονομική ισορροπία που αν την αξιολογήσουμε σωστά μπορεί να οδηγήσει την Ελλάδα στην έξοδο από την κρίση. Λύσαμε το πρόβλημα; Κερδήθηκε ο πόλεμος; Όχι βέβαια, απλά θέσαμε τις βάσεις για να γυρίσουμε (μερικοί θα ισχυριστούν για να

Economics Quarterly | Ιούνιος 2014

εισέλθουμε για πρώτη φορά) σε μια «ευρωπαϊκή κανονικότητα». Η Ελλάδα, κατάφερε σε σύντομο σχετικά χρόνο, μέσα από μια διαρκή προσπάθεια πολλά. Δεν είναι τυχαίο ο ΟΟΣΑ να κατατάσσει τη χώρα μας πρώτη μεταξύ των μελών του στη λήψη και εφαρμογή μεταρρυθμίσεων. Το πραγματικό όμως στοίχημα είναι η διατήρηση των θετικών αποτελεσμάτων, η καταπολέμηση των ανισοτήτων, η επίτευξη μιας βιώσιμης ανάπτυξης για τους περισσότερους πολίτες της χώρας. Μια χώρα που η ύφεση την κυριεύει για 5 χρόνια, που η ανεργία έχει φτάσει στο 28% του εργατικού δυναμικού και η κοινωνική οργή μερικές φορές ξεχειλίζει (φτάνοντας ακόμα και στα όρια της κοινωνικής έκρηξης) δεν δικαιούται και δεν πρέπει να εφησυχάζει, αλλά να συνεχίζει την προσπάθεια και να ψάχνει νέες ιδέες και «επαναστατικές» πολιτικές που θα βοηθήσουν την ανάπτυξη.

Μια χώρα που η ύφεση την κυριεύει για 5 χρόνια, που η ανεργία έχει φτάσει στο 28% του εργατικού δυναμικού και η κοινωνική οργή μερικές φορές ξεχειλίζει δεν δικαιούται και δεν πρέπει να εφησυχάζει, αλλά να συνεχίζει την προσπάθεια και να ψάχνει νέες ιδέες και «επαναστατικές» πολιτικές που θα βοηθήσουν την ανάπτυξη.

Ανάπτυξη είναι πλέον η λέξη κλειδί. Χωρίς ανάπτυξη οι προσπάθειες μπορεί να πάνε χαμένες. Η επιχειρηματικότητα που τόσο έχει λοιδορηθεί και κατηγορηθεί στη χώρα μας είναι πλέον το όπλο για να αξιοποιήσουμε τις νέες δυνατότητες που έχουμε. Γιατί η ανάπτυξη χρειάζεται, πέρα και πάνω από πολιτικές, επενδύσεις και νέα κεφάλαια. Οι επενδύσεις

όμως προϋποθέτουν επενδυτές – επιχειρηματίες, που αφού αξιολογήσουν θετικά τις εφαρμοζόμενες πολιτικές και τις δυνατότητες της χώρας, να αναλάβουν το επιχειρηματικό ρίσκο, να συμβάλλουν θετικά στην αύξηση του εθνικού εισοδήματος και κυρίως της εθνικής προστιθέμενης αξίας, που θα μας βγάλει από την ύφεση. Μόνο οι νέες επενδύσεις μπορούν να δημιουργήσουν τις νέες θέσεις εργασίας που είναι τόσο απαραίτητες στην αντιμετώπιση του υπ’ αριθμόν ένα κοινωνικού προβλήματος: της ανεργίας. Ας μην γελιόμαστε, χωρίς αποτελεσματική πολιτική απασχόλησης (που φυσικά είναι κρίσιμο ζήτημα), αλλά και χωρίς την πραγματοποίηση πραγματικών επενδύσεων που να είναι άμεσα συνδεδεμένες με

καινούργιες θέσεις εργασίας, η ανάπτυξη δεν μπορεί να είναι βιώσιμη.

Το νέο στοίχημα Η αποφασιστικότητα λοιπόν για μια σειρά δομικών και διαρθρωτικών αλλαγών είναι το νέο στοίχημα. Το τρίπτυχο της επιτυχίας αποτελούν: αλλαγές στο κράτος, ακύρωση των αναχρονιστικών και αντιπαραγωγικών πρακτικών και βελτίωση του οικονομικού περιβάλλοντος. Το ελληνικό κράτος – η πολιτεία αλλάζει. Έχει ξεκινήσει μια σοβαρή προσπάθεια (ενάντια πολλές φορές σε αντιστάσεις) ο δημόσιος τομέας να γίνει μικρότερος, πιο ευέλικτος, με καλύτερη στόχευση και τελικά πιο αποτελεσματικός. Αυτή η προσέγγιση είναι καταλυτική σε φορείς και πολιτικές που καθιστούν πιο γόνιμο, πιο φιλικό το έδαφος για την προσέλκυση νέων επενδυτών και μάλιστα από το εξωτερικό. Τα «φρέσκα» χρήματα είναι εξαιρετικά κρίσιμα στη δημιουργία συνθηκών σταθεροποίησης της πραγματικής οικονομίας και της διαμόρφωσης ενός υγιούς περιβάλλοντος μέσα στο οποίο επιχειρήσεις και εργαζόμενοι θα ανταπεξέλθουν σ τ ι ς

Economics Quarterly | Ιούνιος 2014

Απόψεις // Βιώσιμη Ανάπτυξη

προκλήσεις και θα θέσουν τις βάσεις μια μακροχρόνιας και βιώσιμης ανάπτυξης στα πρότυπα των χωρών του ΟΟΣΑ και της ΕΕ. Η Ελλάδα προχωρά και φαίνεται ότι αντιλαμβάνεται τα νέα δεδομένα της σύγχρονης οικονομικής πραγματικότητας και τολμά. Με έμφαση στην αλλαγή νοοτροπίας της πολιτείας (παρόλο που στη σύγχρονη εποχή οι όροι κράτος και πολιτεία ταυτίζονται, «πολιτείας» θα ήταν η σωστή έκφραση, καθώς στην «πολιτεία» περιέχεται ο όρος της οργανωμένης και υποστηρικτικής κοινωνικής συμβίωσης σε αντίθεση με το κράτος της απόλυτης εξουσίας) σε μια πελατοκεντρική προσέγγιση καθώς οι επενδυτές έχουν άμεση ανάγκη να αισθάνονται ότι η πολιτεία είναι εκεί για να τους στηρίζει και να δημιουργεί τις απαραίτητες προϋποθέσεις ευημερίας και συνοχής. Με εμφατικότητα και ξεκάθαρη θέση ότι ο επενδυτής δικαιούται να έχει την πολιτεία αρωγό και σύμμαχο, όχι εχθρό του και εμπόδιο. Με ξεκάθαρες διαδικασίες και τη δημιουργία υπηρεσιών μιας στάσης, ο επενδυτής να μπορεί να προγραμματίσει και γνωρίζει από πριν τί θα αντιμετωπίσει και τί θα χρειαστεί για την ολοκλήρωση της επένδυσής του. Με την ενίσχυση του ENTERPRISE GREECE – Invest & Trade (όπως μεταμορφώθηκε το Invest in Greece, αφού ανέλαβε και το σημαντικό θέμα της προώθησης των εξαγωγών), η ελληνική πολιτεία καταδεικνύει την επιλογή της για τον επενδυτή που επιλέγει την Ελλάδα. Παρόλο που όπως σημειώσαμε υπάρχουν πολλά να γίνουν, τα πρώτα ορατά βήματα έχουν ήδη πραγματοποιηθεί. Οι αλλαγές στον νόμο για τις στρατηγικές επενδύσεις, η πολιτική χορήγησης βίζας (ή και άδειας παραμονής) για επενδυτές που προέρχονται από τρίτες χώρες, η δημιουργία κεντρικής αδειοδοτικής αρχής είναι μερικές από τις πρώτες παρεμβάσεις σε αυτή την κατεύθυνση.

Τα πρώτα ορατά βήματα έχουν ήδη πραγματοποιηθεί. Οι αλλαγές στον νόμο για τις στρατηγικές επενδύσεις, η πολιτική χορήγησης βίζας (ή και άδειας παραμονής) για επενδυτές που προέρχονται από τρίτες χώρες, η δημιουργία κεντρικής αδειοδοτικής αρχής είναι μερικές από τις πρώτες παρεμβάσεις σε αυτή την κατεύθυνση.

Ο Επενδυτικός Νόμος, για παράδειγμα παρέχει στους επενδυτές ένα πιο αποτελεσματικό θεσμικό πλαίσιο και επιταχύνει τις διαδικασίες έγκρισης επενδυτικών σχεδίων και αποβλέπει στον εκσυγχρονισμό και τη βελτίωση του θεσμικού πλαισίου των ιδιωτικών επενδύσεων, που μπορούν να υπάγονται σε επενδυτικούς νόμους και των ευεργετημάτων που αυτοί προσφέρουν. Μεταξύ των άλλων ενισχύεται η ρευστότητα των επενδυτών με τη δυνατότητα προκαταβολής έως και 100% της επιδότησης με κάλυψη εγγυητικής επιστολής, ενώ απελευθερώνεται η επιλογή του μίγματος ευεργετημάτων του

Economics Quarterly | Ιούνιος 2014

Επενδυτικού Νόμου (φοροαπαλλαγές, επιδότηση κ.α.) για επενδύσεις κάτω από 50 εκατ. ευρώ, ώστε να ενισχυθεί η ευελιξία της χρηματοδότησης για Μικρούς και Μεσαίους επενδυτές. Με τον νέο επενδυτικό νόμο επιτρέπεται η εμπροσθοβαρής χρήση των φοροαπαλλαγών, ώστε να ενισχυθεί η ρευστότητα των επιχειρήσεων και η βιωσιμότητά τους, ενώ παρέχεται στους φορείς επένδυσης η δυνατότητα κάλυψης της ίδιας συμμετοχής και με άμεσα ρευστοποιήσιμα πάγια στοιχεία της επιχείρησής τους. Τέλος διευρύνονται οι τομείς επιχειρηματικότητας που είναι επιλέξιμοι και εντείνεται η ενίσχυση της διαφάνειας και των διαδικασιών ελέγχου του Επενδυτικού Νόμου καθώς

παρέχεται η δυνατότητα διενέργειας ενδιάμεσων και τελικών ελέγχων από πιστοποιημένους φορείς του ιδιωτικού τομέα, όπως τράπεζες και ελεγκτικές εταιρείες, ώστε να καταστεί δυνατή η άμεση περαίωση σωρευμένων ελέγχων και η εκταμίευση εκκρεμών δόσεων. Είναι σαφές ότι η προσπάθεια αυτή, που έχει ήδη αποφέρει τα πρώτα αποτελέσματα –επένδυση της COSCO στο λιμάνι του Πειραιά, ο αγωγός μεταφοράς φυσικού αερίου TAP, οι πρώτες εξαγορές ελληνικών εταιριών, η στρατηγική συμμαχία HP/ COSCO, η απόφαση της ΖΤΕ για επενδύσεις στην Ελλάδα είναι μερικές από τις συμφωνίες που έχουν ήδη πραγματοποιηθεί– πρέπει να ενταθεί και να βελτιωθεί όσο το δυνατόν περισσότερο, χωρίς όμως να δημιουργεί προβλήματα και στην αειφορία, που χωρίς αυτή δεν νοείται βιώσιμη ανάπτυξη.

Οι δημόσιες επενδύσεις Θα ήταν λάθος σε αυτή την προσέγγιση να μην αναφερθούμε και στις δημόσιες επενδύσεις. Η λανθασμένη χρήση (ακόμα και η αλόγιστη σπατάλη) των χρημάτων του ελληνικού λαού κατά το

Το τρίπτυχο της επιτυχίας αποτελούν: αλλαγές στο κράτος, ακύρωση των αναχρονιστικών και αντιπαραγωγικών πρακτικών και βελτίωση του οικονομικού περιβάλλοντος. παρελθόν δεν μπορεί να μειώσει ούτε τη σημασία που έχουν για κάθε χώρα οι δημόσιες επενδύσεις, ούτε φυσικά την αναγκαιότητά τους. Η ανάπτυξη χρειάζεται και τις δημόσιες επενδύσεις αλλά σε μια εποχή με περιορισμένους πόρους είναι απόλυτη ανάγκη οι επιλογές να είναι στοχευμένες και να απαντούν σε πραγματικές απαιτήσεις του κοινωνικού συνόλου, της βιωσιμότητας της ανάπτυξης και τις εξασφάλισης των πολυπόθητων θέσεων εργασίας. Με σαφώς διαφορετικό το εθνικό και το ευρωπαϊκό επενδυτικό περιβάλλον, η Ελλάδα συνεχίζει να κάνει βήματα ενίσχυσης των συνθηκών προσέλκυσης των πραγματικών επενδύσεων και ιδίως των ξένων ιδιωτικών με σύγχρονα εργαλεία και εξαντλώντας τις δυνατότητες και τα συγκριτικά της πλεονεκτήματά της. Η βιώσιμη ανάπτυξη και η οριστική έξοδος από την κρίση είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τη διάθεση και τη ικανότητά μας να βελτιώσουμε ακόμα περισσότερο το επιχειρηματικό περιβάλλον και τις συνθήκες επενδύσεων. Ο υποψήφιος επενδυτής, Έλληνας ή ξένος ας γνωρίζει, ότι η Ελλάδα είναι ένας ενδιαφέρων προορισμός για επενδύσεις.

Economics Quarterly | Ιούνιος 2014

Απόψεις // Εξαγωγές

Έμφαση στην

εξαγωγική βιομηχανία Η Ελλάδα δεν μπορεί να στηρίζεται μόνο στον τουρισμό και τη ναυτιλία. Πρέπει να δώσει έμφαση στη βιομηχανία, η ανάπτυξη της οποίας έχει πολλαπλασιαστικές επιπτώσεις στην οικονομία. Συνδυάζοντας την ενισχυμένη ανταγωνιστικότητα τιμής με επιτυχημένη διαφοροποίηση των γεωγραφικών προορισμών, οι εξαγωγές θα ενισχυθούν. Μόνον έτσι θα ξαναβρούμε το βιοτικό επίπεδο που είχαμε πριν από την κρίση.

Από τον Δημήτρη Λακασά, πρόεδρο του Συνδέσμου Εξαγωγέων Βορείου Ελλάδος

α στοιχεία δείχνουν ότι η ελληνική οικονομία βρίσκεται πολύ κοντά σε σημείο σταθεροποίησης. Η έξοδος στις αγορές, η επίτευξη πρωτογενούς πλεονάσματος, η τάση αποκατάστασης της ισορροπίας στα «δίδυμα ελλείμματα» μας επιτρέπουν να βλέπουμε τη στροφή της οικονομίας μας σταδιακά στην ανάκαμψη. Μάλιστα το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο στην έκθεσή του εκτιμά πως η ελληνική οικονομία θα έχει ρυθμό ανάπτυξης 0,6% το 2014, ενώ αναμένεται επιτάχυνση της ανάπτυξης στο 2,9% το 2015.

Ωστόσο χρειάζεται προσοχή. Η ανάπτυξη της ελληνικής οικονομίας δεν θα πρέπει να θεωρηθεί δεδομένη. Το ζητούμενο είναι μια ανάπτυξη η οποία θα είναι βιώσιμη. Και για να γίνει αυτό θα πρέπει να αλλάξουμε το οικονομικό μας μοντέλο και να κάνουμε μια στροφή σε μια πιο εξωστρεφή και νέα επιχειρηματικότητα, με αντίστοιχη στήριξη από τον τομέα των επενδύσεων. Μόνο έτσι θα επιτύχουμε ένα συστηματικά υγιές και βιώσιμο εξωτερικό ισοζύγιο. Η Ελλάδα θα πρέπει να αναδειχθεί ως μια μικρή μεν, αλλά υπολογίσιμη ανταγωνιστική δύναμη στην παγκόσμια αγορά, με

Economics Quarterly | Ιούνιος 2014

σαφές όραμα και στρατηγική διεθνούς εξωτερικού εμπορίου. Για να τεθεί η ελληνική οικονομία ξανά σε στέρεες βάσεις, θα πρέπει να μεταφέρει ένα επιπλέον 20% με 25% του ετήσιου ΑΕΠ σε νέες εξαγωγικές δραστηριότητες. Σήμερα η συνολική συνεισφορά των εξαγωγών αγαθών και υπηρεσιών στο ΑΕΠ είναι στο 27,4%, όταν ο αντίστοιχος ευρωπαϊκός μέσος όρος είναι στο 45%. Εάν θέλουμε να ξαναβρούμε το βιοτικό επίπεδο που είχαμε πριν από την κρίση, θα πρέπει να αντικαταστήσουμε τον εξωτερικό δανεισμό με έσοδα από εξαγωγές και εισροές ξένων επενδύσεων.

Σε μια Ελλάδα που «Παράγει και Εξάγει», εθνικός στόχος συμμετοχής της συνολικής εξωστρέφειας στο ΑΕΠ είναι να φτάσει στο 50% με ορίζοντα το 2020, ουσιαστικά να προσεγγίσουμε τον ευρωπαϊκό μέσο όρο εξωστρέφειας. Αυτός ο εθνικός στόχος μεταφράζεται σε μια βιώσιμη ανάπτυξη το διάστημα 2014-2020, με έναν μέσο ρυθμό αύξησης του ΑΕΠ της τάξης του 2,5% με κινητήρια δύναμη τις εξαγωγές.

Έμφαση στην εξαγωγική βιομηχανία Για να επιτύχουμε τον στόχο του 50% συμμετοχής των εξαγωγών στο ΑΕΠ της χώρας θα πρέπει να δοθεί έμφαση στις βιομηχανικές εξαγωγές. Η βιομηχανία είναι βασική συνιστώσα της ανάπτυξης, με πολλαπλασιαστικές επιπτώσεις στην οικονομία. Η Ελλάδα ως δυνητικά εξωστρεφής οικονομία, δεν μπορεί να στηρίζεται μόνο στον τουρισμό και τη ναυτιλία. Οι υψηλοί ρυθμοί ανάπτυξης προϋποθέτουν ενίσχυση των εξαγωγών αγαθών μας. Η μεταποίηση έχει τη δυναμική να αναδειχθεί σε βασικό άξονα ανάπτυξης της οικονομίας μας καθώς δίνει τη δυνατότητα να αναπτυχθούν καινοτόμες υπηρεσίες με υψηλή προστιθέμενη αξία, ενώ είναι ο κλάδος που μπορεί να γίνει εφαλτήριο για τη μεγαλύτερη τεχνολογική πρόοδο, όπου η αύξηση της παραγωγικότητας θα συνεισφέρει καθοριστικά στη βιώσιμη αύξηση του ΑΕΠ της χώρας μας. Δεδομένου μάλιστα ότι η Ελλάδα δεν έχει μεγάλη βιομηχανική παραγωγή, μια μικρή στοχευμένη στήριξη θα οδηγήσει σε σημαντική άνοδο της παραγωγής και των εξαγωγών μας, που είναι και το ζητούμενο. Το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο εκτιμά ότι για το 2015 η παγκόσμια οικονομία θα αναπτυχθεί κατά 3,9%. Πρέπει να στοχεύσουμε σε αγορές ταχέως αναπτυσσόμενες, όπου η ανάπτυξη

ήταν «φούσκα». Σύμφωνα με τα στατιστικά στοιχεία της Eurostat, οι ελληνικές εξαγωγικές επιχειρήσεις το 2013 -έκτη συνεχή χρονιά από το ξέσπασμα της οικονομικής κρίσης– κατάφεραν να παραμείνουν «όρθιες», συνεισφέροντας με 15,2% (αγαθά) στον παραγόμενο πλούτο της χώρας, ενώ αξίζει να σημειώσω ότι από το 2009 μέχρι και σήμερα οι εξαγωγές μας αυξήθηκαν συνολικά κατά 57,1%. συνεπάγεται αύξηση της κατανάλωσης. Στο πλαίσιο της αναδιάρθρωσης της παραγωγικής βάσης της οικονομίας μας, η επιλεκτική απο-επένδυση από μη διεθνώς ανταγωνιστικούς κλάδους είναι απαραίτητη. Ευθύνη των επιχειρήσεων είναι να επενδύσουν στην ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας των προϊόντων τους, να ξεκινήσουν να σκέπτονται «έξω από το κουτί», να επενδύσουν στην Έρευνα & Ανάπτυξη και να καινοτομήσουν. Ένα καινοτόμο προϊόν «πουλάει» από μόνο του, ακριβώς γιατί είναι μοναδικό, καλύπτοντας νέες ανάγκες και άρα συνδέεται με υψηλότερα περιθώρια κέρδους. Ένα καινοτομικό προϊόν είναι από τη φύση του εξωστρεφές. Ο ιδιωτικός τομέας θα πρέπει να επιλέξει τους εξαγωγικούς κλάδους, συνδυάζοντας την ενισχυμένη ανταγωνιστικότητα τιμής με την επιτυχημένη διαφοροποίηση των γεωγραφικών προορισμών. Ακούγεται κατά καιρούς ότι η αύξηση των ελληνικών εξαγωγών

Όλα αυτά μέσα σε ένα ιδιαίτερα δυσμενές εσωτερικό περιβάλλον, αντιμετωπίζοντας προβλήματα ρευστότητας, αυξημένο ενεργειακό, μεταφορικό, μη μισθολογικό κόστος, με αναγκαία παράλληλα προσαρμογή στις τεράστιες αλλαγές του εξωτερικού περιβάλλοντος – γεωπολιτικές αναταράξεις σε βασικούς, παραδοσιακούς πελάτες, όπως Τουρκία, Αίγυπτος, Κύπρος κα. Παρόλες αυτές τις δυσμενείς συνθήκες, οι Έλληνες εξαγωγείς κατάφεραν σε επίπεδο τετραετίας να ενισχύσουν σημαντικά τη δραστηριοποίησή τους στις διεθνείς αγορές, συνεισφέροντας με 27,5 δισ. ευρώ στην ελληνική οικονομία (ιστορικό ρεκόρ εξωστρέφειας για τη χώρα), ενώ απασχολούν περισσότερους από 200 χιλ. εργαζόμενους. Το κυριότερο είναι ότι οι Έλληνες εξαγωγείς αποδείξαμε ότι έχουμε την ευελιξία, την προσαρμοστικότητα και τις αντοχές να επιβιώσουμε και αυτό είναι το ελπιδοφόρο μήνυμα και για το μέλλον.

Η μεταποίηση έχει τη δυναμική να αναδειχθεί σε βασικό άξονα ανάπτυξης της οικονομίας μας καθώς δίνει τη δυνατότητα να αναπτυχθούν καινοτόμες υπηρεσίες με υψηλή προστιθέμενη αξία, ενώ είναι ο κλάδος που μπορεί να γίνει εφαλτήριο για τη μεγαλύτερη τεχνολογική πρόοδο. Economics Quarterly | Ιούνιος 2014

100

Α π ό ψ ε ι ς / / Β ι ο μ η χ α ν ία

Προϋποθέσεις για σύγχρονη & διεθνώς ανταγωνιστική

βιομηχανία

xxxxxxx Χρειαζόμαστε ένα Εθνικό Συμβούλιο Βιομηχανίας, ένα γνωμοδοτικό όργανο για κάθε θέμα σχετικό με τη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας των μεταποιητικών επιχειρήσεων της χώρας μας, κάτι ανάλογο του Γαλλικού μοντέλου. Η βιομηχανία πρέπει να είναι η πρωταγωνίστρια από σήμερα και την επόμενη μέρα. Όσο αργούμε να δώσουμε προσοχή στη βιομηχανία, τόσο θα καθυστερεί η ανάπτυξη της πατρίδας μας.

Από τον Αθανάσιο Σαββάκη, πρόεδρο του Συνδέσμου Βιομηχανιών Βορείου Ελλάδος

Σύνδεσμος Βιομηχανιών Βορείου Ελλάδος (ΣΒΒΕ) υποστηρίζει ότι η άσκηση βιομηχανικής πολιτικής στη χώρα μας, τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια, δυστυχώς εξαντλείται στον σχεδιασμό και στην υλοποίηση συγχρηματοδοτούμενων έργων και προγραμμάτων. Πλήθος ερευνών επιβεβαιώνουν την απουσία συγκεκριμένης βιομηχανικής πολιτικής

στη χώρα μας, ενώ τα ποσοτικά στοιχεία δείχνουν ότι η μεταποίηση συμμετέχει πλέον με 9% περίπου στο ΑΕΠ της χώρας, από το 13% την εποχή πριν την κρίση. Για την ανάταξη της οικονομίας και την όσο το δυνατόν ταχύτερη αποπληρωμή του δημόσιου χρέους, απαραίτητη προϋπόθεση για τον ΣΒΒΕ είναι η επαναφορά της μεταποίησης στο επίκεντρο της αναπτυξιακής πολιτικής της

Economics Quarterly | Ιούνιος 2014

χώρας μας. Μόνον έτσι θα δημιουργηθούν βιώσιμες θέσεις εργασίας, που τόσο πολύ έχει ανάγκη η πατρίδα μας και θα μπορέσουμε να κάνουμε τη βιομηχανία μας διεθνώς ανταγωνιστική. Μόνον έτσι θα μπορέσουμε να επιτύχουμε τον στόχο που έχει τεθεί από την Ευρωπαϊκή Ένωση, για τη συμμετοχή της ευρωπαϊκής βιομηχανίας στον σχηματισμό του ΑΕΠ μέχρι το 2020 σε ποσοστό 20%. Γνωρίζουμε ότι για τη χώρα μας αυτός

101

ο στόχος είναι ανέφικτος, γι’ αυτό προτείνουμε για την Ελλάδα να ανέλθει στο 12%. Αν το επιτύχουμε αυτό, τότε θα πρόκειται κυριολεκτικά για «ολική επαναφορά» της βιομηχανίας. Όμως, η προφανής αναγκαιότητα για μια πραγματικά νέα βιομηχανική πολιτική, θα πρέπει να συμπληρώνεται από συγκεκριμένους θεσμούς και να διέπεται από συγκεκριμένες βασικές αρχές. Ο βασικός θεσμός που ο ΣΒΒΕ προτείνει στο πλαίσιο της άσκησης της «νέας βιομηχανικής πολιτικής» είναι η δημιουργία ενός συντονιστικού εργαλείου, ενός γνωμοδοτικού οργάνου για κάθε θέμα σχετικό με τη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας των μεταποιητικών επιχειρήσεων της χώρας μας. Ένα «Εθνικό Συμβούλιο Βιομηχανίας» υπό την Προεδρεία του Υπουργού Ανάπτυξης και Ανταγωνιστικότητας, που θα αναφέρεται απευθείας στον Πρωθυπουργό.

αναφέρουμε μερικά με τα οποία θα μπορούσε να ασχοληθεί άμεσα το Εθνικό Συμβούλιο Βιομηχανίας:

Τα θέματα είναι πολλά. Ενδεικτικά

• Η διοχέτευση των κονδυλίων του ΕΣΠΑ σε στοχευμένες δράσεις για την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας της εγχώριας βιομηχανίας,

Ενδεικτικά προσκόμματα στην καθημερινή δραστηριοποίηση των επιχειρήσεων είναι: η γραφειοκρατία, η πολυνομία, το φορολογικό καθεστώς, οι σχέσεις κράτους - επιχείρησης, οι εργασιακές σχέσεις, οι χρήσεις γης, οι υποδομές, η απονομή δικαιοσύνης, τα πολλά και διάφορα μη ανταποδοτικά τέλη, κλπ.

• Ο σχεδιασμός και η δημόσια πρόταση για μια «Ολοκληρωμένη Βιομηχανική Πολιτική», • Η εκπόνηση στρατηγικού σχεδίου με μετρήσιμα αποτελέσματα για την αποδοτική και αποτελεσματική διασύνδεση μεταξύ του πρωτογενούς τομέα, άρα παράλληλη συμφωνία για την αγροτική πολιτική της χώρας, με τη μεταποίηση, και, • Αξιολόγηση του υφιστάμενου πλέγματος υποδομών (υλικών και άϋλων) για την καινοτομία και την εξωστρέφεια και ανάπτυξη προτάσεων για τη δημιουργία των νέων και απολύτως απαραίτητων για τον χρονικό ορίζοντα μέχρι το 2020. Ουσιαστικά δηλαδή, η αποστολή του Εθνικού Συμβουλίου Βιομηχανίας θα είναι η συστηματική παρακολούθηση

και αξιολόγηση δράσεων και πολιτικών για τη βιομηχανία, για τη χάραξη βιομηχανικής πολιτικής, με εργαλείο την ανάλυση ποσοτικών και ποιοτικών δεδομένων της βιομηχανίας, και τελικό στόχο την ανάδειξη ρεαλιστικών μέτρων και στρατηγικών για τη θετική προσαρμογή των πολιτικών ενίσχυσης της μεταποιητικής δραστηριότητας στις διεθνείς εξελίξεις. Αυτό προϋποθέτει την ενεργό συμμετοχή της βιομηχανίας, ούτως ώστε το Συμβούλιο να συζητά προτάσεις και μέτρα προερχόμενα από την πραγματική οικονομία και τα οποία θα στοχεύουν στην ενίσχυση της πραγματικής οικονομίας. Τέλος, η πρότασή μας αυτή συμπληρώνεται με την υιοθέτηση του Γαλλικού μοντέλου λειτουργίας του Συμβουλίου, προσαρμοσμένο βεβαίως στα ελληνικά δεδομένα.

Η νέα βιομηχανική πολιτική Όσον αφορά τις βασικές αρχές που κατά τον Σύνδεσμο Βιομηχανιών Βορείου Ελλάδος θα πρέπει να διέπουν τη «νέα βιομηχανική πολιτική», και οι οποίες θα πρέπει να έχουν εφαρμογή ανεξάρτητα από το κυβερνητικό σχήμα και τα αρμόδια, κάθε φορά, πρόσωπα της

Economics Quarterly | Ιούνιος 2014

102

Α π ό ψ ε ι ς / / Β ι ο μ η χ α ν ία

Η παγκοσμιοποίηση και οι νέες τεχνολογίες πληροφορικής και επικοινωνιών άλλαξαν ριζικά τις παραγωγικές δραστηριότητες, συνέβαλαν στη μείωση του μεριδίου της μεταποίησης στο ΑΕΠ στις χώρες του ανεπτυγμένου βιομηχανικού κόσμου και στη μεταφορά και στην αύξηση της βιομηχανικής δραστηριότητας στις νέες δυναμικές χώρες της νοτιοανατολικής Ασίας. δημόσιας διοίκησης που ασχολούνται με τη βιομηχανία, αυτές είναι: 1. Η συνεπής, ακέραια και αδιάβλητη εφαρμογή των κανόνων λειτουργίας και ελέγχου των αγορών, ούτως ώστε να είναι δυνατή η παροχή ίσων ευκαιριών σε όλες τις επιχειρήσεις στο πεδίο του ανταγωνισμού στην

εσωτερική αγορά, 2. Οι επικρατούσες οικονομικές συνθήκες να επιτρέπουν την ανάπτυξη και βελτίωση της ανταγωνιστικότητας των μεταποιητικών επιχειρήσεων. Στο πλαίσιο αυτών των συνθηκών, η βελτίωση της παραγωγικότητας των

Economics Quarterly | Ιούνιος 2014

επιχειρήσεων είναι ο σημαντικότερος παράγοντας που μπορεί να συντελέσει στη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας της βιομηχανίας. Για να υπάρξει όμως βελτίωση της παραγωγικότητας, οι επιχειρήσεις θα πρέπει: • να έχουν την ικανότητα να αναπτύσσουν ή/και να αποκτούν τεχνολογία, • να είναι σε θέση να αναπτύσσουν καινοτομικές δραστηριότητες, και, • να διαθέτουν άρτια εκπαιδευμένο προσωπικό σε όλα τα επίπεδα της ιεραρχίας, και, 3. Η λειτουργία των επιχειρήσεων μέσα σε ένα σταθερό, απλό και φιλικό κανονιστικό περιβάλλον, το οποίο θα διευκολύνει την ανάπτυξή τους

103

και δεν θα αποτελεί πρόσκομμα στην καθημερινή τους δραστηριότητα. Ενδεικτικά προσκόμματα στην καθημερινή δραστηριοποίηση των επιχειρήσεων είναι: η γραφειοκρατία, η πολυνομία, το φορολογικό καθεστώς, οι σχέσεις κράτους – επιχείρησης, οι εργασιακές σχέσεις, οι χρήσεις γης, οι υποδομές, η απονομή δικαιοσύνης, τα πολλά και διάφορα μη ανταποδοτικά τέλη, κλπ. Κι όλα αυτά γιατί η «νέα βιομηχανική πολιτική» που οραματιζόμαστε για τη χώρα, θα πρέπει να «λειτουργήσει» σε ένα περιβάλλον πολυεπίπεδο, πολυπαραγοντικό, και, κυρίως, απρόβλεπτο, που την τελευταία δεκαπενταετία έχει ανατρέψει την παραδοσιακή δομή και λειτουργία της ίδιας της βιομηχανίας. Ας μην παραγνωρίζουμε το γεγονός ότι την τελευταία δεκαπενταετία πραγματοποιήθηκαν ραγδαίες εξελίξεις στον τομέα της μεταποίησης. Η παγκοσμιοποίηση και οι νέες τεχνολογίες πληροφορικής και επικοινωνιών άλλαξαν ριζικά τις παραγωγικές δραστηριότητες, συνέβαλαν στη μείωση του μεριδίου της μεταποίησης στο ΑΕΠ στις χώρες του ανεπτυγμένου βιομηχανικού κόσμου και στη μεταφορά και στην αύξηση της βιομηχανικής δραστηριότητας στις νέες δυναμικές χώρες της νοτιοανατολικής Ασίας. Μαζί με τις μεταβολές στη μεταποίηση, μεταβλήθηκαν επίσης οι συνθήκες και οι αντιλήψεις για την ανάπτυξη. Στη σημερινή οικονομία, ο κύριος παράγοντας που προσδιορίζει την ανάπτυξη δεν είναι η συσσώρευση του κεφαλαίου, αλλά η γνώση, η έρευνα και η καινοτομία. Η γνώση προσφέρει συνθήκες για αυξανόμενες οικονομικές αποδόσεις και δημιουργεί ευκαιρίες για σχεδόν απεριόριστη ανάπτυξη. Η σημασία της οπτικής αυτής για τη μεταποίηση είναι ότι οδηγεί

Η μεταποίηση σήμερα οφείλει να λειτουργήσει ως σύστημα «μεταποίησης υπηρεσιών». αναπόφευκτα σε μια υβριδική θεώρηση της μεταποίησης, η οποία συντίθεται από δύο μέρη: • ένα τμήμα μεταποίησης φυσικών πόρων με φθίνουσες αποδόσεις, εκτεθειμένο στον παγκόσμιο ανταγωνισμό, και, • ένα τμήμα δημιουργίας και διαχείρισης γνώσεων με αυξανόμενες αποδόσεις, πιο προστατευμένο στον παγκόσμιο ανταγωνισμό μέσω των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας. Για τους παραπάνω λόγους τελικά η ανταγωνιστικότητα της μεταποίησης είναι συνάρτηση των αναλογιών και των σχέσεων των παραπάνω μερών. Έτσι η μεταποίηση σήμερα οφείλει να λειτουργήσει ως σύστημα «μεταποίησης – υπηρεσιών». Σε κάθε περίπτωση, ο στόχος από τον σχεδιασμό και την υλοποίηση της «νέας βιομηχανικής πολιτικής» είναι ένας: η υλοποίηση επενδύσεων, και, κυρίως παραγωγικών επενδύσεων. Μόνον αν οι επενδύσεις και οι εξαγωγές αυξηθούν, μόνον τότε θα αυξηθεί και το ίδιο το ΑΕΠ. Με την υλοποίηση, κυρίως, παραγωγικών επενδύσεων, επιτυγχάνεται η ανάπτυξη και σιγά – σιγά δημιουργούμε τις προϋποθέσεις για μια βιώσιμη οικονομία, για μια οικονομία με υγιή διάρθρωση. Ο ΣΒΒΕ θεωρεί ότι στο πλαίσιο της παραγωγικής ανασυγκρότησης της χώρας, που για όλους είναι ζητούμενο τα τελευταία χρόνια, θα πρέπει κατ’ αρχήν να ορίσουμε το περιεχόμενό της. Αν μιλάμε αφηρημένα ή χωρίς να

υπάρχει κατεύθυνση για το μεγάλο θέμα της παραγωγικής ανασυγκρότησης, τότε είναι σίγουρο ότι θα αποτύχουμε. Στο πλαίσιο της παραγωγικής ανασυγκρότησης και της επιζητούμενης υλοποίησης επενδύσεων οφείλουμε όλοι –κράτος και επιχειρήσεις– να δώσουμε απαντήσεις σε πολλά ερωτήματα, μερικά από τα οποία, είναι: 1. Ποιος είναι, και, κυρίως, ποιος θα είναι μελλοντικά ο ρόλος των δημοσίων επενδύσεων, στο πλαίσιο της υλοποίησης παραγωγικών επενδύσεων; 2. Το αποτυχημένο μοντέλο επιδοτήσεων του παρελθόντος, σε πολλούς – ή και σε όλους– «όλοι από λίγα, για να μην έχει κανένας παράπονο», θα το συνεχίσουμε; Δεν θα πρέπει επιτέλους να στηρίξουμε αυτές τις επιχειρήσεις που αποδεδειγμένα έχουν τη δυνατότητα να αναπτυχθούν; 3. Αντί να πάμε μπροστά, που μπροστά σημαίνει μείωση του αντιπαραγωγικού και σπάταλου κράτους, ακούμε εξαγγελίες για μελλοντικές κρατικοποιήσεις επιχειρήσεων που έχουν ιδιωτικοποιηθεί, για επαναπρόσληψη πολλών χιλιάδων δημοσίων υπαλλήλων κλπ. Πώς θα γίνει αυτό; Σε τι θα εξυπηρετήσει; Με τι χρήματα θα πραγματοποιηθεί; Για όλα αυτά τα ερωτήματα που ζητούν απαντήσεις, είμαστε σχεδόν σίγουροι ότι η κρίσιμη προσαρμογή βρίσκεται μπροστά μας. Προτείνουμε να εφαρμόσουμε στην πράξη έναν διαφορετικό τρόπο σκέψης από ότι στο παρελθόν, για να εργαζόμαστε, για να επενδύουμε, να παράγουμε, να καταναλώνουμε, γενικά να σχεδιάζουμε για το μέλλον. Για μας η βιομηχανία πρέπει να είναι η πρωταγωνίστρια από σήμερα και την επόμενη μέρα. Γιατί, όσο αργούμε να δώσουμε προσοχή στη βιομηχανία, τόσο θα καθυστερεί η ανάπτυξη της πατρίδας μας.

Economics Quarterly | Ιούνιος 2014

104

Α π ό ψ ε ι ς / / Β ι ο μ η χ α ν ία

Ισχυρή βιομηχανία για ισχυρή οικονομία Χρειάζονται αποφάσεις και όχι υποσχέσεις, για να αρθούν οι στρεβλώσεις που υπονομεύουν την ανταγωνιστικότητα των ελληνικών προϊόντων. Είναι μύθος η έκφραση «δεν παράγουμε τίποτα» αλλά, αν δεν ληφθούν άμεσα μέτρα, θα φτάσουμε πολύ σύντομα η έκφραση «δεν παράγουμε τίποτα» να γίνει πραγματικότητα. Και χωρίς ανταγωνιστική ελληνική βιομηχανία, ούτε ευημερία των Ελλήνων πολιτών θα υπάρξει, ούτε ισχυρή ελληνική οικονομία. Από τον Ευριπίδη Δοντά, Πρόεδρο του Συνδέσμου Βιομηχανιών Θεσσαλίας και Κεντρικής Ελλάδος

ομολογήσω ότι θετικά μηνύματα υπάρχουν, αλλά η πραγματική οικονομία υποφέρει, και θα χρειαστούν χρόνος και περαιτέρω προσπάθειες για την ανάκαμψή της. Άποψή μου είναι ότι προκειμένου να υπάρξει η πολυπόθητη ανάπτυξη στη χώρα μας και να κερδίσουμε το στοίχημα της ευημερίας των πολιτών, απαιτείται η αναβίωση του παραγωγικού ιστού της Ελλάδας. Πρέπει να γίνει κατανοητό σε όλους ότι η μεταποίηση των ελληνικών πρώτων υλών, η προστιθέμενη αξία που δημιουργείται από τη μεταποιητική παραγωγή της χώρας, είναι η «βαριά βιομηχανία» μας και για την ανασυγκρότησή της απαιτούνται σοβαρές αποφάσεις, ξεκάθαρες κατευθύνσεις και αποτελεσματικές πολιτικές.

Στη συνεχιζόμενη περίοδο ύφεσης που βιώνουμε δοκιμάζονται οι αντοχές των Ελλήνων πολιτών, των ελληνικών επιχειρήσεων, αλλά και της κοινωνικής συνοχής γενικότερα. Μπορώ να

Η μεταποίηση και οι εξαγωγές των ελληνικών προϊόντων θα δώσουν στην ελληνική οικονομία την ώθηση που χρειάζεται προκειμένου να υπάρξει μια σύγχρονη, ανταγωνιστική και βιώσιμη ανάκαμψη μέσα στην ΕΕ. Πρέπει να τονίσω ότι παράλληλα

Economics Quarterly | Ιούνιος 2014

πρέπει να συνεχιστεί η προσπάθεια για δημοσιονομικό πλεόνασμα, γιατί σε μία βάρκα υπάρχουν δύο κουπιά. Ως ένα κουπί εννοώ την προσπάθεια δημοσιονομικού πλεονάσματος και ως δεύτερο κουπί την ελληνική μεταποιητική βιομηχανία. Σε κάθε περίπτωση, αν ένα από τα δύο κουπιά δεν είναι συγχρονισμένο, η βάρκα μένει στάσιμη. Δεν υπάρχουν περιθώρια για άλλη στασιμότητα, πρέπει να κινηθούμε προς τα εμπρός, προς την ανάπτυξη. Για να γίνω πιο συγκεκριμένος, για την ανάπτυξη της ελληνικής βιομηχανίας επιβάλλεται πρώτα να ξεπεραστούν μερικά βασικά εμπόδια, και αυτό δεν αφορά υποσχέσεις αλλά αποφάσεις, ούτε επιδοτήσεις αλλά άρση των στρεβλώσεων που θα ωθήσουν την ανταγωνιστικότητα των ελληνικών προϊόντων.

Το κόστος της ενέργειας Όσον αφορά το κόστος της ενέργειας, είτε ηλεκτρικό ρεύμα είτε φυσικό

105

αέριο, καλοπροαίρετα θα δεχτώ ότι, έστω και καθυστερημένα, η πολιτική ηγεσία κατανόησε ότι το συγκεκριμένο θέμα είναι η «ταφόπλακα» της ελληνικής βιομηχανίας. Κάποια μέτρα εξαγγέλθηκαν και πρέπει άμεσα να εφαρμοστούν και να μην μείνουν απλά λόγια. Δυστυχώς όμως, τα μέτρα που ανακοινώθηκαν περιορίζουν, αλλά δεν εξαλείφουν το πρόβλημα, διότι, επαναλαμβάνω για μία ακόμη φορά, το πρόβλημα είναι διπλό. Είναι οι παράλογες ρυθμιστικές χρεώσεις αλλά και το ανταγωνιστικό σκέλος της ηλεκτρικής ενέργειας, δηλαδή οι χρεώσεις της ΔΕΗ. Περιμένω από την πολιτική ηγεσία να πάρει ξεκάθαρη τοποθέτηση που θα οδηγεί στη μείωση τόσο του ανταγωνιστικού σκέλους όσο και των ρυθμιστικών χρεώσεων για τη βιομηχανία. Δεν είναι δύσκολο να καταλάβει κανείς ότι η ενέργεια επιβαρύνει σημαντικά την τιμή και

την ανταγωνιστικότητα του προϊόντος, και η ελληνική εξαγωγική βιομηχανία πληρώνει την ακριβότερη ενέργεια της Ευρώπης, σύμφωνα με ευρωπαϊκές ενεργειακές μελέτες.

Το εργασιακό κόστος Οι μειώσεις των μισθών που έχουν υποστεί οι εργαζόμενοι, οι θυσίες που έχει υποστεί στο εισόδημά του το εργατικό δυναμικό της χώρας, δυστυχώς, δεν έχουν «πιάσει τόπο». Επιχειρήσεις συνεχίζουν να κλείνουν και η ανεργία να αυξάνεται. Γιατί; Διότι η Ελλάδα ανήκει στις χώρες – μέλη του ΟΟΣΑ με το υψηλότερο μη μισθολογικό κόστος. Και για να γίνω πιο σαφής θα σας δώσω ένα παράδειγμα: σε μια επιχείρηση που για τον εργαζόμενό της πληρώνει 1.350 ευρώ, μετά από εισφορές, φόρους και κρατήσεις, ο εργαζόμενος παίρνει «στο χέρι»

Δεν είναι δύσκολο να καταλάβει κανείς ότι η ενέργεια επιβαρύνει σημαντικά την τιμή και την ανταγωνιστικότητα του προϊόντος, και η ελληνική εξαγωγική βιομηχανία πληρώνει την ακριβότερη ενέργεια της Ευρώπης. περίπου 780 ευρώ. Τα υπόλοιπα πηγαίνουν στο κράτος. Αυτό είναι το παράλογο και μεγάλο μη μισθολογικό κόστος στην Ελλάδα, και για τον εργαζόμενο και για την επιχείρηση. Παράλληλα, οι επιχειρήσεις που είναι

Economics Quarterly | Ιούνιος 2014

106

Α π ό ψ ε ι ς / / Β ι ο μ η χ α ν ία

Η Ελλάδα ανήκει στις χώρες μέλη του ΟΟΣΑ με το υψηλότερο μη μισθολογικό κόστος. Σε μια επιχείρηση που για τον εργαζόμενό της πληρώνει 1.350 ευρώ, μετά από εισφορές, φόρους και κρατήσεις, ο εργαζόμενος παίρνει «στο χέρι» περίπου 780 ευρώ. Τα υπόλοιπα πηγαίνουν στο κράτος.

συνεπείς στις υποχρεώσεις τους στα ασφαλιστικά ταμεία, εδώ και χρόνια σηκώνουν ένα μεγάλο βάρος της κοινωνικής πολιτικής που αρνούνται να σηκώσουν οι εισφοροφυγάδες. Δυστυχώς, ακόμη και σήμερα, οι ασφαλιστικές εισφορές συνεχίζουν να βαδίζουν την ανηφόρα, και μεγάλο μέρος των εισφοροφυγάδων μένουν ατιμώρητοι.

Η φορολογία και η γραφειοκρατία Ένα ακόμη σοβαρό πρόβλημα είναι το φορολογικό καθεστώς της Ελλάδας, ένα φορολογικό σύστημα

Economics Quarterly | Ιούνιος 2014

που αλλάζει συνεχώς και δεν επιτρέπει κανένα μακροπρόθεσμο σχεδιασμό για τις επιχειρήσεις. Σε όλη τη διάρκεια της κρίσης, η αγωνία να διασωθεί το κράτος προκάλεσε αμέτρητες θυσίες, που υπακούουν στη λογική του πανικού: «Έσοδα να είναι, από όπου να είναι, και με όποιο κόστος». Σε όλο τον γνωστό κόσμο, η φορολογία επί των επιχειρήσεων επιβάλλεται στα κέρδη τους. Ο κανόνας αυτός έχει πλήρως καταργηθεί στη χώρα μας και η βιομηχανία επιβαρύνεται με απίθανες, έκτακτες και καταστροφικές φορολογικές επιβαρύνσεις, με απίθανους

107

φόρους, με φόρους που επιβάλλονται στο κεφάλαιο, δηλαδή στον κεντρικό πυλώνα που κρατάει όρθια την επιχειρηματική δραστηριότητα. Με άλλα λόγια, μέσα στον ορυμαγδό της απουσίας ρευστότητας, οι επιχειρήσεις αναγκάζονται και να χρεώνονται για να ανταποκριθούν στις επιβαρύνσεις αυτές, όπως ακριβώς και οι Έλληνες πολίτες. Η βιομηχανία χρειάζεται σταθερό φορολογικό σύστημα, αλλιώς οι επενδύσεις που χρειάζεται η χώρα θα είναι κερδοσκοπικές και βραχυχρόνιες. Η Ελλάδα χρειάζεται επενδυτές στρατηγικούς, με μακροχρόνιο ορίζοντα, που να πιστέψουν στην Ελλάδα και στον Έλληνα. Παράλληλα, το πάγιο πρόβλημα της Ελλάδας, το πρόβλημα που τόσο πολύ ακούμε ότι γίνονται προσπάθειες για να καταπολεμηθεί, το γνωστό πρόβλημα της γραφειοκρατίας συνεχίζει να υπάρχει και να ταλαιπωρεί χιλιάδες επιχειρήσεις και πολίτες. Ενδεικτικά θα αναφέρω ότι η έκδοση μιας περιβαλλοντικής άδειας, μιας άδειας λειτουργίας ενός εργοστασίου ή ενός ξενοδοχείου είναι μια μακροχρόνια διαδικασία που, και μεγάλο κόστος έχει, και κινδυνεύει, όταν λάβει τις απαραίτητες αδειοδοτήσεις, η επένδυση να μην υλοποιηθεί ποτέ, αφού μπορεί μέχρι τότε να έχουν αλλάξει οι συνθήκες του αρχικού σχεδιασμού. Για να μπορέσουμε να είμαστε ανταγωνιστικοί, χρειαζόμαστε ευέλικτες και γρήγορες διαδικασίες,

θα πρέπει ο κρατικός μηχανισμός να έχει αυτό που λέμε «γρήγορα αντανακλαστικά». Τέλος, θα ήθελα να επαναλάβω ότι η ευημερία του Έλληνα πολίτη περνάει μέσα από τη βιώσιμη ανάπτυξη και για να έχουμε υγιή ανάπτυξη χρειαζόμαστε τη δυναμική της βιομηχανίας και την

Η έκδοση μιας περιβαλλοντικής άδειας, μιας άδειας λειτουργίας ενός εργοστασίου ή ενός ξενοδοχείου είναι μια μακροχρόνια διαδικασία που, και μεγάλο κόστος έχει, και κινδυνεύει, όταν λάβει τις απαραίτητες αδειοδοτήσεις, η επένδυση να μην υλοποιηθεί αφού μπορεί μέχρι τότε να έχουν αλλάξει οι συνθήκες του αρχικού σχεδιασμού.

αποτελεσματικότητα του κράτους. Είναι άμεση και επιτακτική ανάγκη να αρθούν οι στρεβλώσεις που λειτουργούν ως τροχοπέδη των ελληνικών βιομηχανιών, γιατί και παραγωγή έχουμε, και εξαγωγές έχουμε, και αναγνωρίσιμο προϊόν έχουμε. Είναι μύθος η έκφραση «δεν παράγουμε τίποτα», η αλήθεια είναι ότι δεν έχουμε ανταγωνιστικότητα, και εάν δεν ληφθούν άμεσα μέτρα για τη διατήρηση της υπάρχουσας βιομηχανίας, τότε θα φτάσουμε πολύ σύντομα η έκφραση «δεν παράγουμε τίποτα» να γίνει πραγματικότητα. Γεγονός είναι πως χωρίς ανταγωνιστική ελληνική βιομηχανία, ούτε ευημερία των Ελλήνων πολιτών θα υπάρξει, ούτε ισχυρή ελληνική οικονομία. Δυστυχώς έχει χαθεί πολύτιμος χρόνος και χρειάζεται προσπάθεια και συνεργασία από όλους μας, χρειάζεται συγχρονισμένο κουπί και από τις δύο πλευρές της βάρκας!

Economics Quarterly | Ιούνιος 2014

108

Απόψεις // Επιχειρείν και ανάπτυξη

Πρέπει πρώτα

να γίνουμε μια

παραγωγική

ο ικ ο νομία

Συχνά αναρωτιόμαστε πόσο ανταγωνιστική είναι η Ελλάδα, όμως το ερώτημα που προηγείται είναι πόσο παραγωγική είναι. Η Ελλάδα δεν παράγει προϊόντα και υπηρεσίες όσο θα έπρεπε και στην πλειοψηφία τους οι νέες εταιρείες αναπαράγουν το μη παραγωγικό και εσωστρεφές μοντέλο του παρελθόντος. Πρέπει να περάσουμε πλέον από τη θεωρία στην πράξη, να μετατρέψουμε τα μοντέλα, τις έννοιες και τη θεωρία σε πραγματική στήριξη των επιχειρήσεων που μπορούν να δημιουργήσουν προστιθέμενη αξία για τη χώρα και νέες θέσεις εργασίας. Από τον Κωνσταντίνο Ευριπίδη, πρόεδρο Λέσχης Επιχειρηματικότητας, διευθύνοντα σύμβουλο GENESIS Pharma

Economics Quarterly | Ιούνιος 2014

109

δημοσιονομική προσαρμογή της χώρας και η μεταστροφή του αρνητικού κλίματος των αγορών είναι αναμφίβολα πολύ σημαντικές νίκες που ήρθαν μετά από μια παρατεταμένη περίοδο αβεβαιότητας. Όμως, εάν δεν δημιουργήσουμε και πάλι αναπτυξιακές προοπτικές, αυτές οι νίκες είναι επισφαλείς και σίγουρα δεν είναι επαρκείς για να αντιμετωπίσουν αποφασιστικά το μεγάλο ποσοστό ανεργίας και να αποκαταστήσουν την κοινωνική συνοχή. Αποτρέψαμε τη χρεοκοπία και αυτό είναι ένα τεράστιο βήμα, όμως είναι το πρώτο από πολλά ακόμη που απαιτούνται ώστε να διασφαλίσουμε πως η Ελλάδα θα μπει ξανά σε τροχιά προόδου και ευημερίας. Είναι ελπιδοφόρο το γεγονός ότι όλοι –κυβέρνηση, φορείς, επιχειρηματικός κόσμος– συμφωνούμε πλέον πως για να δημιουργήσουμε προϋποθέσεις ανάπτυξης χρειάζεται να στηριχθεί έμπρακτα ο ιδιωτικός τομέας και να ενισχυθεί η ελληνική επιχειρηματικότητα. Είναι πολύ ενθαρρυντικό επίσης να βλέπουμε να σχεδιάζονται μοντέλα ανάπτυξης και να συζητούνται οι τομείς που μπορούν να προσφέρουν αξία στην οικονομία αλλά και η σημασία της έρευνας, της καινοτομίας, της ανταγωνιστικότητας. Είναι όμως αναγκαίο να περάσουμε πλέον από τη θεωρία στην πράξη, γρήγορα και αποφασιστικά. Να μετατρέψουμε τα μοντέλα, τις έννοιες και τη θεωρία σε πραγματική στήριξη των επιχειρήσεων που μπορούν να δημιουργήσουν προστιθέμενη αξία για τη χώρα και νέες θέσεις εργασίας. Κυβέρνηση, φορείς αλλά και όλες οι υγιείς δυνάμεις του τόπου πρέπει να συμμετάσχουν σε μια κοινή προσπάθεια ώθησης του εθνικού επιχειρείν. Το πρώτο στοίχημα που πρέπει να κερδίσουμε είναι αυτό της παραγωγικότητας. Ενώ αναρωτιόμαστε συχνά πόσο ανταγωνιστική είναι η Ελλάδα, για εμένα το ερώτημα που προηγείται είναι πόσο παραγωγική είναι η χώρα σήμερα, πόσες νέες

Έχουμε μπροστά μας μια πρόκληση και μια ευκαιρία να αρχίσουμε να παράγουμε περισσότερα προϊόντα και υπηρεσίες που μπορούν να ανταποκριθούν στις ανάγκες μιας αγοράς που είναι πλέον πολύ καλά εκπαιδευμένη, ζητά τον καλύτερο συνδυασμό τιμής, ποιότητας, διαφοροποίησης και καινοτομίας και, το σημαντικότερο, είναι παγκόσμια. Όταν τα καταφέρουμε, τότε θα μπορούμε να μιλάμε και για ανταγωνιστικότητα της ελληνικής οικονομίας, θα έχουμε δημιουργήσει μια κρίσιμη μάζα εταιρειών που μπορούν να γίνουν «εθνικοί πρωταθλητές».

επιχειρήσεις που μπορούν πραγματικά να συμβάλουν στην εθνική οικονομία και την απασχόληση γεννιούνται. Δυστυχώς η Ελλάδα δεν παράγει προϊόντα και υπηρεσίες όσο θα έπρεπε. Προϊόντα που μπορούν να απευθυνθούν τόσο στον Έλληνα καταναλωτή όσο και στις διεθνείς αγορές. Και αυτό είναι το μεγαλύτερο πρόβλημα που έχουμε να αντιμετωπίσουμε ως οικονομία. Καταναλώνουμε σε μεγάλο ποσοστό εισαγόμενα προϊόντα, ενώ οι εξαγωγές

βρίσκονται σε χαμηλά επίπεδα, παρά την ποσοστιαία αύξηση που σημείωσαν το τελευταίο διάστημα. Επομένως, έχουμε μπροστά μας μια πρόκληση και μια ευκαιρία να αρχίσουμε να παράγουμε περισσότερα προϊόντα και υπηρεσίες που μπορούν να ανταποκριθούν στις ανάγκες μιας αγοράς που είναι πλέον πολύ καλά εκπαιδευμένη, ζητά τον καλύτερο συνδυασμό τιμής, ποιότητας, διαφοροποίησης και καινοτομίας και, το σημαντικότερο, είναι παγκόσμια. Όταν

Economics Quarterly | Ιούνιος 2014

110

Απόψεις // Επιχειρείν και ανάπτυξη

Η κυβέρνηση οφείλει να δημιουργήσει ένα πλαίσιο σύγχρονο, σταθερό και απαλλαγμένο από γραφειοκρατία, μέσα στο οποίο οι επιχειρήσεις θα μπορούν να λειτουργήσουν ομαλά και να επενδύσουν χωρίς εκπλήξεις, ανατροπές και καθυστερήσεις, ξεκινώντας καταρχήν από ένα σταθερό φορολογικό πλαίσιο με μειωμένους συντελεστές. τα καταφέρουμε, τότε θα μπορούμε να μιλάμε και για ανταγωνιστικότητα της ελληνικής οικονομίας, θα έχουμε δημιουργήσει μια κρίσιμη μάζα εταιρειών που μπορούν να γίνουν «εθνικοί πρωταθλητές».

Για εθνικούς πρωταθλητές Οι μελέτες που δημοσιεύονται για την επιχειρηματικότητα στην Ελλάδα μέσα στην κρίση, δείχνουν πως υπάρχει μια σημαντική κινητικότητα στη δημιουργία νέων επιχειρήσεων. Είναι ένα θετικό στοιχείο, που δείχνει πως η ύφεση ενεργοποίησε κάποιες υγιείς δυνάμεις και ιδιαίτερα τους νέους ανθρώπους, καθώς είναι ενθαρρυντικά και τα μηνύματα για τη νεανική επιχειρηματικότητα. Όμως αν δούμε τα στοιχεία πιο αναλυτικά, στην πλειοψηφία τους οι νέες εταιρείες

εξακολουθούν να αναπαράγουν το μη παραγωγικό και εσωστρεφές επιχειρηματικό μοντέλο του παρελθόντος. Αυτό είναι εν μέρει δικαιολογημένο. Σε μια χώρα που δεν έχει καλλιεργήσει συστηματικά κουλτούρα καινοτομίας και ποιότητας, είναι λογικό εκείνοι που τολμούν να επιχειρήσουν –και μάλιστα μέσα σε αντίξοες συνθήκες– να νιώθουν πιο ασφαλείς στην πεπατημένη οδό. Όμως, η επάνοδος της Ελλάδας σε μια βιώσιμη πορεία ανάπτυξης είναι σχεδόν αδύνατη, εάν δεν αλλάξουμε αυτόν τον συσχετισμό. Το κύτταρο της ανάπτυξης είναι η δημιουργία νέων επιχειρήσεων – εθνικών πρωταθλητών, που μπορούν να δημιουργήσουν αξία για τις ίδιες, για την εθνική οικονομία, για την κοινωνία. Χρειαζόμαστε επιχειρήσεις που θα καλύψουν επαρκώς τις ανάγκες της ελληνικής αγοράς σε αγαθά, τα οποία, ενώ θα μπορούσαν να παράγονται στην Ελλάδα, τόσα χρόνια εισάγονταν. Η ευκαιρία είναι μπροστά μας, καθώς σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία, ενώ οι εισαγωγές δείχνουν μειούμενη τάση, δεν υπάρχει αντίστοιχη άνοδος της εγχώριας παραγωγής. Μπορεί η τάση

Economics Quarterly | Ιούνιος 2014

αυτή να οφείλεται σήμερα κυρίως στη μείωση της κατανάλωσης λόγω κρίσης, όμως η καταναλωτική δύναμη θα αρχίσει να αποκαθίσταται και είναι μια ευκαιρία που δεν πρέπει να χάσουμε. Αυτές οι επιχειρήσεις, αφού κερδίσουν το κρίσιμο στοίχημα της εγχώριας αγοράς με προϊόντα ποιοτικά και ανταγωνιστικά ως προς τα εισαγόμενα, θα μπορούν και θα πρέπει να συναγωνιστούν σε ξένες αγορές, κάνοντας επενδύσεις και υιοθετώντας κουλτούρα εξωστρέφειας. Χρειαζόμαστε παράλληλα και επιχειρήσεις που θα επενδύσουν εξαρχής σε τομείς με εξαγωγικό προσανατολισμό. Σε κλάδους όπου η Ελλάδα έχει συγκριτικά πλεονεκτήματα, όπως ο τουρισμός, η ενέργεια, οι μεταφορές, τα λιμάνια, η γεωργία, αλλά και σε τομείς της νέας οικονομίας, όπως η βιοτεχνολογία, η νανοτεχνολογία, η ρομποτική, οι τεχνολογίες περιβάλλοντος. Όλες οι μελέτες που εξετάζουν το νέο επιχειρηματικό μοντέλο της χώρας, PwC, IOBE, συγκλίνουν σε αυτό το συμπέρασμα, το οποίο έχει αποτυπωθεί και στο πολυαναμενόμενο εθνικό σχέδιο της

111

κυβέρνησης για την ανάπτυξη. Εκτός βέβαια από τα νέα εγχειρήματα, εθνικοί πρωταθλητές σε αυτή τη νέα πορεία ανάκαμψης μπορούν να προκύψουν και από υφιστάμενες επιχειρήσεις, που παρά τις δυσκολίες και τις πιέσεις που δέχθηκαν, έχουν τη θέληση να κάνουν τη μεγάλη ανατροπή, εφαρμόζοντας ένα πλάνο εξόδου από την ύφεση, που σε κάποιες περιπτώσεις μπορεί να περιλαμβάνει κάποια συγχώνευση, σε άλλες εισροή νέων κεφαλαίων, επανεξέταση στρατηγικής κτλ. Η ταχύτατη υλοποίηση πλάνων εξυγίανσης από την πλευρά των τραπεζών καταρχήν για αυτές τις επιχειρήσεις είναι καταλυτική, ενώ μπορεί να οδηγήσει σε μια συνολική αναβάθμιση της οικονομίας, μιας και έχει αποδειχθεί ξεκάθαρα πως οι μη υγιείς επιχειρήσεις επηρεάζουν στο σύνολό της την οικονομία. Όλες οι επιχειρήσεις πάντως, νέες και υφισταμένες, είναι κρίσιμο να επενδύσουν στην καινοτομία ή έστω στη διαφοροποίηση, αλλά και στην ποιότητα υπηρεσιών και προϊόντων

γιατί αυτός είναι ο μόνος δρόμος ώστε να μπορέσουμε να είμαστε ελκυστικοί και ανταγωνιστικοί σε μια διεθνή επιχειρηματική πραγματικότητα που δεν αφήνει πλέον περιθώριο για μετριότητα και κοινοτυπίες. Όλα τα παραπάνω στοιχεία μπορούν να δώσουν αυτομάτως στις ελληνικές επιχειρήσεις το ανταγωνιστικό πλεονέκτημα που χρειάζονται για να ανταγωνισθούν ευθέως τόσο στην εγχώρια αγορά όσο και στη διεθνή αγορά. Η ευθύνη του επιχειρηματικού κόσμου βρίσκεται στην ισχυρή δέσμευση που πρέπει να επιδείξει απέναντι σε αυτές τις σημαντικές προϋποθέσεις για την υγιή, εξωστρεφή, υπεύθυνη και άρα ανταγωνιστική επιχειρηματικότητα. Η Κυβέρνηση παράλληλα οφείλει να στηρίξει τις επιχειρήσεις που κατάφεραν να ξεπεράσουν την κρίση ή και να ξεχωρίσουν μέσα σε αυτή, γιατί αυτές αποτελούν τη μαγιά του νέου, υγιούς ιδιωτικού τομέα που αναζητούμε. Οφείλει να δημιουργήσει ένα πλαίσιο σύγχρονο, σταθερό και απαλλαγμένο από γραφειοκρατία, μέσα

Αυτές οι επιχειρήσεις, αφού κερδίσουν το κρίσιμο στοίχημα της εγχώριας αγοράς με προϊόντα ποιοτικά και ανταγωνιστικά ως προς τα εισαγόμενα, θα μπορούν και θα πρέπει να συναγωνιστούν σε ξένες αγορές, κάνοντας επενδύσεις και υιοθετώντας κουλτούρα εξωστρέφειας.

στο οποίο οι επιχειρήσεις θα μπορούν να λειτουργήσουν ομαλά και να επενδύσουν χωρίς εκπλήξεις, ανατροπές και καθυστερήσεις, ξεκινώντας καταρχήν από ένα σταθερό φορολογικό πλαίσιο με μειωμένους συντελεστές. Οφείλει επίσης να δώσει κίνητρα για τη δημιουργία νέων επιχειρήσεων και να δημιουργήσει παράλληλα ένα εθνικό πλαίσιο ικανό να στρέψει επιχειρηματικές δυνάμεις προς την καινοτομία και την έρευνα. Και υπάρχει επίσης μια συλλογική ευθύνη που μοιραζόμαστε όλοι, κράτος, φορείς, επιχειρηματικός κόσμος, εκπαιδευτικός κόσμος. Πρέπει να βοηθήσουμε στη διαμόρφωση μια νέας κουλτούρας δημιουργίας, αριστείας και εγρήγορσης, που θα συγκρουστεί με την κατεστημένη νοοτροπία της εύκολης λύσης. Μόνο έτσι θα μπορέσουμε να δημιουργήσουμε και πάλι αξία για τους εαυτούς μας και για τη χώρα συνολικά.

Το ελληνικό παράδοξο Στην Ελλάδα υπάρχει ένα παράδοξο. Είμαστε μια κοινωνία με υψηλή κατάρτιση. Έχουμε συγκεντρώσει ένα σημαντικό ανθρώπινο κεφάλαιο. Έχουμε στελέχη και επιστήμονες με πολύ καλές σπουδές, με εξειδίκευση. Η σημερινή νέα γενιά έχει πιο πολλά τυπικά προσόντα από ότι είχαμε εμείς. Η μεγάλη πρόκληση είναι να εμπνεύσουμε αυτούς τους νέους ανθρώπους να μπουν στον χώρο του επιχειρείν. Γνωρίζω πως η ατολμία των νέων ανθρώπων που έχουν τη θέληση να στραφούν προς το επιχειρείν είναι ο φόβος της χρηματοδότησης. Όμως, οι καινοτόμες ιδέες βρίσκουν πάντοτε τα απαραίτητα επενδυτικά κεφάλαια, είτε εγχώρια είτε ξένα. Συνολικά, αν ένα πράγμα χρειαζόμαστε καταρχήν είναι αποφασιστικότητα σε όλα τα επίπεδα, ώστε να περάσουμε από την ανάλυση στη λύση, κάνοντας τις ιδέες και τα μοντέλα, πράξη. Τότε θα μπορούμε να βάλουμε τις βάσεις για την Ελλάδα που θέλουμε και που θα μπορεί να προσφέρει αξία σε όλους τους ανθρώπους της.

Economics Quarterly | Ιούνιος 2014

112

Α π ό ψ ε ι ς / / Κ ε φ α λ α ι α γ ο ρά

Οι κονομία

κεφαλαιαγορά

και όροι

ανάκαμψης Η σταδιακή βελτίωση της ελληνικής οικονομίας -καθώς η υψηλή ανεργία, οι δυσκολίες μεταφοράς ρευστότητας στον επιχειρηματικό τομέα, οι επενδυτικές αγκυλώσεις, η αναβολή συγκρότησης ενός συνολικού αναπτυξιακού σχεδίου συνθέτουν την εικόνα μιας χώρας σε μέγγενη- περνά από την ικανοποίηση συγκεκριμένων προϋποθέσεων. Αν το πολιτικό και οικονομικό σύστημα σταθούν στο ύψος της συλλογικής προσπάθειας, τότε η σταδιακή βελτίωση δεν θα είναι πρόβλεψη, αλλά νομοτέλεια.

Από τον Κώστα Μποτόπουλο, πρόεδρο της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς Economics Quarterly | Ιούνιος 2014

113

ο 2013 ήταν μια πολύ ιδιαίτερη χρονιά για την ελληνική οικονομία και για την ελληνική κεφαλαιαγορά ειδικότερα. Στη διάρκεια της περάσαμε από τα δίδυμα ελλείμματα στο πρωτογενές πλεόνασμα. Από την τραπεζική αστάθεια και την κυπριακή κρίση στην ανακεφαλαιοποίηση (της οποίας στις μέρες μας ζούμε τη δεύτερη φάση) όλων των συστημικών τραπεζών και την εν γένει εξυγίανση της κεφαλαιακής τους βάσης. Από την καχυποψία για τη χώρα και την οικονομία της, σε επαίνους για τις προσπάθειες και σε ανοιχτό και διαρκές επενδυτικό ενδιαφέρον. Από τα διαρκή σκαμπανεβάσματα του δείκτη του Χρηματιστηρίου Αθηνών στη σταθεροποίησή του σε αισθητά υψηλότερα μεγέθη. Αν το 2013 μπορεί να γίνει λόγος για «αρχή της αρχής της ανάκαμψης», το 2014 πιστεύω ότι μπορεί, και πρέπει, να είναι η χρονιά κατά την οποία ο μακροοικονομικός κύκλος θα αρχίσει να συγκλίνει με τον κύκλο της πραγματικής οικονομίας. Τα μεγάλα στοιχήματα της ανάπτυξης, της καθημερινότητας και των μεταρρυθμίσεων, από τα οποία τελικά θα κριθεί η αξία και η διάρκεια της μακροοικονομικής βελτίωσης, είναι ακόμα ανοικτά και δύσκολα, όμως αντιμετωπίζονται πια με άλλους όρους και προοπτικές. Ήδη, στη χρονιά που διανύουμε, οι εξελίξεις σε πολιτικό-οικονομικό επίπεδο έχουν επιταχυνθεί εντυπωσιακά. Πλήρης επιβεβαίωση, από τους εταίρουςεπιτηρητές μας, των greek statistics της νέας εποχής, ιδίως όσον αφορά τη δημοσιονομική πρόοδο. Επιτυχής δοκιμαστική έξοδος στις αγορές, στη συνέχεια γενικής αλλαγής κλίματος για τις «μνημονιακές» χώρες και ανάλογων εξελίξεων στην Ιρλανδία, την Πορτογαλία, την Ισπανία. Ελληνική προεδρία του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου με μεγάλα επιτεύγματα στον τραπεζικό και χρηματοοικονομικό τομέα (συμφωνία και ψήφιση δεύτερου σκέλους της τραπεζικής ένωσης, κλείσιμο –με καθοριστική, θα μου επιτραπεί να πω, συμβολή της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς– όλων των

μεγάλων κειμένων για τις κεφαλαιαγορές: MiFID/MiFIR, MAD/MAR, CSDR, UCITS V, PRIPS). Αρχή σοβαρής και από νέες βάσεις συζήτησης για διευκόλυνση στον διακανονισμό του χρέους και σταδιακή έξοδο από τα «μνημόνια». Όλα αυτά τα σημαντικά δεν συνιστούν ασφαλώς «τελική λύση». Το ύψος της ανεργίας, η πίεση σε ευρέα κοινωνικά στρώματα, οι δυσκολίες μεταφοράς ρευστότητας στον επιχειρηματικό τομέα, οι επενδυτικές αγκυλώσεις, η αναβολή συγκρότησης ενός συνολικού αναπτυξιακού σχεδίου συνεχίζουν να προσδίδουν στην εικόνα το γκρίζο χρώμα μιας χώρας σε μέγγενη. Ωστόσο δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η μέγγενη αυτή δεν θα μπορούσε ποτέ να ξεσφίξει αν η χώρα δεν πατούσε κάποια στιγμή πάνω σε σταθερότερες δημοσιονομικές βάσεις. Και τώρα, αδιαμφισβήτητα, έστω και με δυσανάλογες για κάποιους θυσίες, πατάει.

Οι προϋποθέσεις για σταδιακή βελτίωση Η πραγματική ανάκαμψη περνά, κατά τη γνώμη μου, από μια σειρά προϋποθέσεων και επιλογών. Πολιτική σταθερότητα, που δεν ταυτίζεται με την ακινησία, αντίθετα απαιτεί αλλαγές σε τομείς πολιτικής, σε θεσμούς και πρόσωπα, μεγαλύτερη σύνθεση δυνάμεων, περισσότερη φαντασία, άνοιγμα στις δημιουργικές δυνάμεις, ανασύσταση του κομματικού συστήματος σε υγιέστερες βάσεις, περιθωριοποίηση του λαϊκισμού και της μισαλλοδοξίας σε όλες τις εκφάνσεις τους.

Ενσυνείδητη και σαφή, μέσα από τη λαϊκή ψήφο, ισχυροποίηση της θέσης της χώρας στην Ευρωπαϊκή Ένωση και συμμετοχή στην επιστροφή της πολιτικής σε όλα τα όργανά της. Καλύτερα αποτελέσματα στο πεδίο της φορολογικής πολιτικής και της καταπολέμησης της φοροδιαφυγής, στον εκσυγχρονισμό της Δημόσιας Διοίκησης και του «δημοσίου management», στην επανεκκίνηση των επενδύσεων και της επιχειρηματικότητας. Στροφή, για την αναζωογόνηση της οικονομίας και την άντληση ρευστότητας, από τα έτοιμα «πακέτα βοήθειας» στη χρήση πόρων για άνοιγμα νέων τομέων και ευκαιριών και από τους αμιγώς τραπεζικούς διαύλους στα νέα χρηματοδοτικά και αναπτυξιακά εργαλεία των κεφαλαιαγορών. Αξιοποίηση του επενδυτικού ενδιαφέροντος και των επενδυτικών ευκαιριών που δημιουργεί η βελτιωμένη εικόνα της χώρας μας, καθώς και η κατάταξη της Ελλάδας στις αναδυόμενες –αλλά εντός Ευρωζώνης– αγορές. Προσήλωση των ατόμων και των φορέων στο έργο τους με έγνοια για το γενικό συμφέρον –στην Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς προσπαθούμε να το πραγματώσουμε μέσα από τον τρόπο εποπτείας μας, τις προτάσεις μας προς την κυβέρνηση, τη δημιουργία κλίματος εμπιστοσύνης στους επενδυτές, στους μετόχους των εισηγμένων εταιριών, στο ευρύ κοινό. Επιτάχυνση του κυβερνητικού έργου, αξιοποίηση του νέου ευρωπαϊκού συσχετισμού δυνάμεων, διαπραγμάτευση από νέα βάση του ζητήματος του χρέους και του τρόπου επιτήρησης της ελληνικής οικονομίας, άμβλυνση των κοινωνικών πιέσεων, πρώτα απτά αποτελέσματα από την ποιοτική στροφή του 2013-2014 και το πρωτογενές πλεόνασμα: αυτοί είναι

οι βασικοί –και ρεαλιστικοί– σταθμοί της πορείας που έχουμε μπροστά μας κατά τους επόμενους μήνες. Οι αστάθμητοι παράγοντες δεν μπορούν, εξ ορισμού, να προβλεφθούν. Αν όμως το πολιτικό και το οικονομικό σύστημα σταθεί στο ύψος της συλλογικής προσπάθειας, τότε η σταδιακή βελτίωση –που σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να σημάνει επιστροφή στα παλιά– δεν θα είναι πρόβλεψη, αλλά νομοτέλεια.

Economics Quarterly | Ιούνιος 2014

114

Απόψεις // Βιώσιμη Ανάπτυξη

Προοπτικές &

Προκλήσεις

Η επιστροφή στην ομαλότητα και την ευημερία δεν πρόκειται να μας χαρισθεί. Από μια οικονομία οπου η μεγιστοποίηση της δαπάνης γινόταν με δανεισμό από το εξωτερικό, πρέπει να στραφούμε προς εξωστρεφή παραγωγή, της οποίας τα προϊόντα μπορούν να ανταγωνιστούν και τις εισαγωγές. Ο μόνος τρόπος για να επιτευχθεί είναι η αποδόμηση του πλέγματος προστασίας της επιχειρηματικής δραστηριότητας από τον ανταγωνισμό, που προωθείται με τις διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις. Από τον Μιχάλη Μασουράκη, Ανώτερο Διευθυντή Οικονομικών Μελετών, Alpha Bank

Ελλάδα βρίσκεται σήμερα στο ξεκίνημα μιας νέας εποχής. Έχει καταφέρει πολλά στο πεδίο της αποκατάστασης της μακροοικονομικής ισορροπίας και της εφαρμογής σημαντικών διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων. Έχει χάσει, όμως, το 1/4 περίπου της παραγωγής και των εισοδημάτων και, βεβαίως, της απασχόλησης, με την ανεργία των νέων στα ύψη. Τα ερωτήματα που τίθενται είναι αμείλικτα. Γιατί έγιναν όλα αυτά; Εξυπηρετείται κάποιος αναπτυξιακός σκοπός; Η χώρα θα επιστρέψει στην ομαλότητα και την ευημερία και σε τι χρονικό ορίζοντα; Θα προσπαθήσω να απαντήσω όσο πιο συνοπτικά γίνεται. Με τα δίδυμα πλεονάσματα στο πρωτογενές δημοσιονομικό ισοζύγιο και στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών, την ανάκτηση της χαμένης διεθνούς ανταγωνιστικότητας και τις

διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις για την άρση των συνθηκών προστασίας από τον ανταγωνισμό της επιχειρηματικής δραστηριότητας, η ελληνική οικονομία εισέρχεται πλέον δυναμικά σε μία νέα φάση εξωστρεφούς ανάπτυξης. Στη φάση αυτή, η λειτουργία της οικονομίας δεν θα στηρίζεται στη δημιουργία πλασματικού κύκλου εργασιών για τις επιχειρήσεις και μη παραγωγικών θέσεων εργασίας στο Δημόσιο, λόγω ενίσχυσης της ζήτησης μέσω δημοσιονομικών ελλειμμάτων. Θα ζούμε με ό,τι παράγουμε και θα προσπαθούμε να μεγιστοποιήσουμε την παραγωγή. Δεν θα ζούμε, πλέον, με τα λεφτά των άλλων, μεγιστοποιώντας τη δαπάνη μέσω δανεισμού από το εξωτερικό. Η ζήτηση στην οικονομία θα προκύπτει από την ανταγωνιστική παραγωγή και απασχόληση και, ως εκ τούτου, η ανάληψη επιχειρηματικής δραστηριότητας θα στηρίζεται όλο και περισσότερο στη σχετική κερδοφορία των εξωστρεφών κλάδων υψηλής παραγωγικότητας. Το γεγονός ότι

Economics Quarterly | Ιούνιος 2014

δεν έχουμε ισχυρή παρουσία ως χώρα στους κλάδους των διεθνώς εμπορεύσιμων αγαθών οφείλεται στο ότι, στο παρελθόν τουλάχιστον, τα κέρδη έβγαιναν πιο εύκολα στους μη διεθνώς εμπορεύσιμους κλάδους όπου οι απαιτήσεις ανταγωνισμού ήταν, αν όχι ανύπαρκτες, τουλάχιστον μηδαμινές, σε αντίθεση με τα κέρδη στους διεθνώς εμπορεύσιμους κλάδους που απαιτούσαν σχεδιασμό, τεχνολογίες, οργάνωση κ.λ.π., καθώς ο ανταγωνισμός είναι οξύτατος. Το ζητούμενο, λοιπόν, από εδώ και πέρα είναι μία οικονομία προσανατολισμένη προς τα διεθνώς εμπορεύσιμα αγαθά και υπηρεσίες, που από τη φύση τους για να παραχθούν απαιτούν μεγαλύτερη οικονομική αποτελεσματικότητα λόγω της έκθεσης των κλάδων αυτών στον διεθνή ανταγωνισμό. Η έκθεση μίας οικονομίας στον διεθνή ανταγωνισμό είναι αναγκαία διότι μόνον έτσι μπορούν να ενσωματώνονται και στην

115

εγχώρια παραγωγική διαδικασία όλες οι νέες τεχνολογίες, καινοτομίες, τεχνικές διοίκησης κ.λπ. που διαθέτουν οι ξένες επιχειρήσεις με ισχυρή παρουσία στην διεθνή αγορά. Και αυτό επιτυγχάνεται μέσω του ανταγωνισμού της εγχώριας παραγωγής για εξαγωγές και υποκατάσταση εισαγωγών με τα προϊόντα των ξένων εταιρειών. Ο ανταγωνισμός αυτός είναι επιθυμητός διότι έτσι δημιουργούνται υψηλότερα εισοδήματα και πραγματικές (παραγωγικές) θέσεις εργασίας σε μονιμότερη βάση. Η παραγωγική μηχανή της χώρας είναι έτσι σε θέση να παρακολουθεί τις διεθνείς εξελίξεις, και στον τεχνολογικό/οικονομικό αλλά και στον θεσμικό/κοινωνικό τομέα. Και αυτό είναι με τη σειρά του απαραίτητο έτσι ώστε οι ασυνέχειες από τις αλλαγές, καθώς και τα φαινόμενα καθυστέρησης προσαρμογής στα διεθνώς τεκταινόμενα, να περιορίζονται στο ελάχιστο δυνατό. Αποφεύγεται με αυτό τον τρόπο η εδραίωση παραγωγικών δομών χαμηλής τεχνολογικής διείσδυσης, απολιθωμένων εργασιακών σχέσεων και προστασίας από τον ανταγωνισμό προνομιούχων ομάδων σε βάρος του κοινωνικού συνόλου. Οι δομές αυτές απαιτούν συνεχή δανεισμό από το εξωτερικό για να καλυφθούν τα ανοίγματα

που δημιουργούν τα δημοσιονομικά ελλείμματα στο ισοζύγιο εξωτερικών συναλλαγών, δανεισμό μάλιστα που είναι αδύνατον να εξυπηρετηθεί εάν τα λεφτά δεν επενδύονται σε παραγωγικές δραστηριότητες.

Η επανεξισορρόπηση μονόδρομος Βεβαίως, η μεταφορά πόρων προς τους πιο εξωστρεφείς και τους πιο παραγωγικούς κλάδους της οικονομίας, δεν είναι εύκολη υπόθεση. Για να βελτιωθεί η παραγωγικότητα και να αυξηθεί το τεχνολογικό και καινοτομικό περιεχόμενο της παραγωγής δεν αρκούν οι εξωγενείς δράσεις στο πεδίο των κρατικών παρεμβάσεων και πολιτικών. Πρέπει, πρωτίστως, να αυξηθεί η σχετική κερδοφορία των επενδύσεων στους εξωστρεφείς και δυναμικούς κλάδους. Διότι η κερδοφορία φέρνει τις επενδύσεις και οι επενδύσεις την αύξηση της παραγωγικότητας. Ο μόνος τρόπος για να γίνει αυτό είναι να ενθαρρυνθούν οι επενδύσεις στους διεθνώς εμπορεύσιμους κλάδους μέσω αποδόμησης του πλέγματος προστασίας από τον ανταγωνισμό, που δημιουργεί έναν πλασματικό κύκλο εργασιών, και, συνεπώς, υψηλότερη της πραγματικής

κερδοφορία στις επιχειρήσεις των εσωστρεφών κλάδων της οικονομίας. Τα γενεσιουργά στοιχεία της υψηλής αυτής κερδοφορίας είναι: η ζήτηση με δανεικά που προκύπτει από τα μεγάλα δημοσιονομικά ελλείμματα, η φοροδιαφυγή, η αδιαφάνεια, τα κλειστά επαγγέλματα, τα χωροταξικά και αδειοδοτικά εμπόδια εισόδου νέων επιχειρήσεων στην αγορά, η προσοδοθηρία, η θεσμική υπανάπτυξη (π.χ. απονομή δικαιοσύνης.), κ.ο.κ. Η επανεξισορρόπηση της οικονομίας προς την κατεύθυνση των διεθνώς εμπορεύσιμων κλάδων είναι, συνεπώς, μονόδρομος. Μόνο έτσι, θα δοθεί ώθηση στην εξωστρεφή ανάπτυξη, στην ανταγωνιστική παραγωγή και απασχόληση και στη δημιουργία εισοδημάτων σε βιώσιμη βάση. Εάν, βεβαίως, έτσι εξελιχθούν τα πράγματα, η ανάκαμψη της ελληνικής οικονομίας θα είναι μια σταδιακή διαδικασία. Όσο πιο γρήγορα ενεργοποιηθεί το νέο αναπτυξιακό πρότυπο, τόσο πιο έντονη θα είναι η ανάκαμψη και τόσο πιο στέρεη η ανάπτυξη της ελληνικής οικονομίας. Η επιστροφή στην ομαλότητα και την ευημερία δεν πρόκειται να μας χαρισθεί. Θα πρέπει να κερδηθεί.

Economics Quarterly | Ιούνιος 2014

116

Απόψεις // Βιώσιμη ανάπτυξη

Π ρο τ ε ρα ι ό τ ητ ε ς γ ια τ η ν ανάπτυξ η

και την απασχόληση Έστω και καθυστερημένα η τρόικα και η ελληνική πλευρά υιοθετούν μια ρεαλιστική προσέγγιση στο θέμα της ανάπτυξης. Η μεν τρόικα αναδεικνύει τη σημασία των δημόσιων επενδύσεων και της απορρόφησης των ευρωπαϊκών κονδυλίων και περιορίζει τις πιέσεις για μείωση της δημόσιας κατανάλωσης. Η Ελλάδα, μέσω της διαπραγμάτευσης για περιορισμό των πρωτογενών πλεονασμάτων και του κόστους εξυπηρέτησης του δημόσιου χρέους, θα απελευθερώσει πόρους οι οποίοι, αν αξιοποιηθούν σωστά, θα συμβάλλουν καθοριστικά στην οικονομική ανάταξη της χώρας. Από τον Ηλία Λεκκό, Chief Economist, Τράπεζα Πειραιώς

Η περιοριστική δημοσιονομική πολιτική θα έχει ως συνέπεια η βελτίωση των προσδοκιών των νοικοκυριών -που ήδη καταγράφεταινα είναι δύσκολο να μετασχηματιστεί άμεσα σε αυξημένη ζήτηση. Μετά από μια μακρά, έντονη και οικονομικά και κοινωνικά επώδυνη πορεία προσαρμογής, η ελληνική οικονομία έχει καταφέρει να καλύψει

μεγάλο μέρος της συνολικής απόστασης που τη χωρίζει από τον τελικό στόχο της δημοσιονομικής σταθεροποίησης και της ανάκτησης της ανταγωνιστικότητάς της. Η επίτευξη πρωτογενούς πλεονάσματος 1,5% του ΑΕΠ, έναντι μνημονιακού στόχου ισοσκελισμένου πρωτογενούς ισοζυγίου, ήδη από το 2013, αποτελεί μια πολύ σοβαρή ένδειξη της σοβαρότητας με την οποία αντιμετωπίζεται πλέον η υλοποίηση του Προγράμματος Οικονομικής Προσαρμογής. Ταυτόχρονα, το κλίμα αισιοδοξίας που είχε αρχίσει να διακρίνεται κατά τη διάρκεια του 2013 –μέσα από την ανάκαμψη της πορείας των πρόδρομων δεικτών της ελληνικής οικονομίας και κυρίως του δείκτη οικονομικού κλίματος– έχει πλέον αρχίσει να καταγράφεται και σε βασικούς μακροοικονομικούς δείκτες όπως η μεταποίηση, η απασχόληση

Economics Quarterly | Ιούνιος 2014

και η κατανάλωση. Καθώς λοιπόν η ελληνική οικονομία ισορροπεί στο μεταίχμιο της μετάβασης από την ύφεση στην ανάπτυξη είναι πιστεύω καίριας σημασίας το να αναλογιστούμε ποιοι είναι εκείνοι οι παράγοντες και μηχανισμοί που μπορούν να θέσουν την ελληνική οικονομία σε μια πορεία σταθερής και βιώσιμης ανάπτυξης. Το βασικό σημείο αναφοράς των περισσότερων αναλυτών σχετικά με την πορεία ανάκαμψης της ελληνικής οικονομίας δεν μπορεί να είναι άλλο από τη διεθνή εμπειρία αναφορικά με τη διαδικασία μετάβασης από τη φάση της ύφεσης της οικονομικής δραστηριότητας στη φάση της ανάκαμψης και εν τέλει της ανάπτυξης. Σύμφωνα λοιπόν με τη συντριπτική πλειοψηφία προγενέστερων υφέσεων άλλων οικονομιών, το σημείο καμπής

117

του οικονομικού κύκλου από την ύφεση στην ανάκαμψη επέρχεται όταν οι βασικοί οικονομικοί φορείς, δηλαδή επιχειρήσεις και νοικοκυριά, αρχίζουν να υιοθετούν μια λιγότερο αμυντική και περισσότερο εποικοδομητική στάση αναφορικά με το μέλλον. Η ανάκαμψη των προσδοκιών των νοικοκυριών οδηγεί σε μια έστω και μικρή ανάκαμψη της ζήτησης η οποία όμως έχει μεγάλο οικονομικό αντίκτυπο καθώς οι επιχειρήσεις ξαφνικά συνειδητοποιούν ότι τα αποθέματα των προϊόντων τους –τα οποία είχαν συρρικνωθεί κατά την περίοδο της ύφεσης– δεν επαρκούν για την ικανοποίηση αυτής της αυξημένης ζήτησης. Συνεπώς η αρχική μεταβολή της ζήτησης μεταδίδεται πολύ γρήγορα στην παραγωγική βάση, γεγονός που τονώνει με τη σειρά της τον βαθμό χρησιμοποίησης του κεφαλαιουχικού εξοπλισμού, την απασχόληση και τέλος τις επενδύσεις, δημιουργώντας με αυτό τον τρόπο τις προϋποθέσεις για την απαρχή ενός ενάρετου κύκλου οικονομικής δραστηριότητας. Η σημασία αυτού του κύκλου των αποθεμάτων στην οικονομία (“inventory cycle”) είναι καθοριστικής σημασίας για τις αυξομειώσεις της οικονομικής δραστηριότητας. Στην περίπτωση της ελληνικής οικονομίας, ο κλασικός αυτός μηχανισμός μετάβασης από την ύφεση στην ανάκαμψη θα είναι δύσκολο να λειτουργήσει αποτελεσματικά εξαιτίας της ανάγκης για συνέχιση της προσπάθειας δημοσιονομικής εξυγίανσης και επίτευξης υψηλών πρωτογενών δημοσιονομικών πλεονασμάτων. Η περιοριστική δημοσιονομική πολιτική θα έχει ως συνέπεια η βελτίωση των προσδοκιών των νοικοκυριών –που ήδη καταγράφεται– να είναι δύσκολο να μετασχηματιστεί άμεσα σε αυξημένη ζήτηση. Για τον λόγο αυτό έχουμε – συστηματικά και σχεδόν από την αρχή της κρίσηςυποστηρίξει ότι η Ελλάδα θα πρέπει

να εκμεταλλευτεί στο έπακρο όλες τις δυνατότητες χρηματοδότησης τόσο μέσω εμπροσθοβαρούς εκταμίευσης μελλοντικών κονδυλίων όσο και μέσω της διεκδίκησης επιπλέον ευρωπαϊκών πόρων, έτσι ώστε οι δημόσιες επενδύσεις να μπορέσουν να αποτελέσουν τον βασικό αναπτυξιακό μοχλό της ελληνικής οικονομίας. Παράλληλα και η περικοπή των δημοσίων δαπανών θα πρέπει να εκλογικευτεί έτσι ώστε να καταστεί δυνατή η διατήρηση της κοινωνικής συνοχής μέσω προγραμμάτων στήριξης των οικονομικά ασθενέστερων.

νέα προγράμματα εκπαίδευσης και μαθητείας. Η σημαντική μεταστροφή της ΕΕ όσον αφορά την ανάπτυξη και την απασχόληση δεν αντανακλάται μόνο στη χρήση κοινοτικών κονδυλίων αλλά και των δαπανών του ελληνικού δημοσίου. Έτσι παρά το γεγονός ότι η πρόβλεψη για το ΑΕΠ του 2014 παραμένει αμετάβλητη στο +0,6%, οι προβλέψεις των δημοσίων δαπανών μεταβάλλονται από αρχική συρρίκνωση 6,2% σε νέα εκτίμηση για συρρίκνωση μόνο κατά 1,8%, υποδηλώνοντας τον περιορισμό των πιέσεων για περικοπή της δημόσιας κατανάλωσης.

Μια νέα και ρεαλιστική προσέγγιση

Τέλος και η ελληνική πολιτεία πραγματοποιεί ένα πιο μακροπρόθεσμο σχεδιασμό στήριξης της οικονομικής δραστηριότητας αρχικά μέσω της επιστροφής μέρους του πρωτογενούς πλεονάσματος ως «κοινωνικό μέρισμα» στα ασθενέστερα τμήματα της ελληνικής κοινωνίας, αλλά κυρίως μέσω της διαπραγμάτευσης για περιορισμό των πρωτογενών πλεονασμάτων από το 2015 και ύστερα. Ο περιορισμός του ύψους των πρωτογενών πλεονασμάτων και του κόστους εξυπηρέτησης του δημόσιου χρέους τα επόμενα χρόνια πιστεύουμε ότι θα απελευθερώσουν πολύτιμους πόρους οι οποίοι εάν αξιοποιηθούν σε παραγωγικές επενδύσεις και σε έργα υποδομών θα μπορέσουν να συμβάλλουν καθοριστικά στην οικονομική ανάταξη της χώρας.

Την προσέγγιση αυτή –έστω και καθυστερημένα– αρχίζουν και υιοθετούν τόσο η λεγόμενη τρόικα (Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, ΕΚΤ και Ευρωπαϊκή Επιτροπή) όσο και η ελληνική πλευρά. Όσον αφορά την τρόικα, στις πιο πρόσφατες αναλύσεις της, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή υιοθετεί μια πιο ρεαλιστική προσέγγιση αναφορικά με την ανάπτυξη της ελληνικής οικονομίας. Πιο συγκεκριμένα αναδεικνύει ως βασικούς παράγοντες οικονομικής ανάπτυξης τις δημόσιες επενδύσεις –ειδικά την επανεκκίνηση των αυτοκινητοδρόμων– καθώς και την επιτάχυνση της απορρόφησης των κοινοτικών κονδυλίων. Εξίσου ενθαρρυντική είναι η νέα τοποθέτηση της ΕΕ αναφορικά με τους τρόπους αντιμετώπισης της ανεργίας. Παράλληλα με τα μέτρα αναδιάρθρωσης της αγοράς εργασίας και της υιοθέτησης ενός πιο ευέλικτου νομοθετικού πλαισίου – που θα αυξήσουν την απασχόληση σε βάθος χρόνου– το βάρος πλέον δίνεται σε δύο επιδοτούμενα προγράμματα δημιουργίας 50 χιλιάδων θέσεων εργασίας το κάθε ένα, προγράμματα χρηματοδοτούμενα από ευρωπαϊκά κονδύλια πρόσληψης νέων ή μακροχρόνια άνεργων καθώς και σε

Economics Quarterly | Ιούνιος 2014

118

Α π ό ψ ε ι ς / / Β ι ώ σ ι μ ο χ ρ έο ς

Π ρ ω τ ογεν ές

πλεό νασ μα

Πόσο συνέβαλλε στη βιωσιμότητα του δημόσιου χρέους

Από τη μια πλευρά το πλεόνασμα, η σύσφιξη της δημοσιονομικής πολιτικής, συμβάλλει στη μείωση του δημόσιου χρέους. Από την άλλη, με την υφεσιακή του επίδραση, αυξάνει τον λόγο χρέους /αεπ. Ωστόσο σημασία έχει με ποια κατάσταση συγκρίνεται αυτή η επιδείνωση. Η μελέτη των αριθμών δείχνει ότι η κατά το ήμισυ υλοποίηση ή η μη υλοποίηση του υφιστάμενου προγράμματος δημοσιονομικής προσαρμογής θα οδηγούσε το ήδη τεράστιο δημόσιο χρέος σε εκρηκτικά επίπεδα.

Από τον Πλάτωνα Μονοκρούσο, Επικεφαλής Διεύθυνσης Τρέχουσας Οικονομικής Ανάλυσης & Έρευνας Διεθνών Κεφαλαιαγορών, Eurobank

ε αφορμή την επίτευξη πρωτογενούς πλεονάσματος στον προϋπολογισμό της Γενικής Κυβέρνησης το 2013 θα ήταν χρήσιμο να γίνει μια αποτίμηση των μακροοικονομικών επιπτώσεων του προγράμματος δημοσιονομικής προσαρμογής που υλοποιήθηκε στην Ελλάδα την τελευταία 4ετία. Αν και η ποσοτική αποτίμηση των υφεσιακών επιπτώσεων των μέτρων λιτότητας που έχουν εφαρμοσθεί αποτελεί μια ιδιαίτερα δύσκολη άσκηση –για τη μεθοδολογία της οποίας δεν έχει ακόμα αποφανθεί επαρκώς η διεθνής βιβλιογραφία– είναι αρκετά ασφαλές να ισχυρισθεί κάποιος ότι τα μέτρα του προγράμματος δημοσιονομικής προσαρμογής έχουν οδηγήσει σε επιδείνωση της ύφεσης.

Ακόμη όμως και η γενική αυτή τοποθέτηση δεν αποδίδει με ευκρίνεια τις πραγματικές διαστάσεις του θέματος, εκτός και αν προσδιοριστεί με πια κατάσταση, εξέλιξη ή σενάριο συγκρίνεται η προαναφερθείσα επιδείνωση. Η απάντηση στο ερώτημα αυτό είναι ότι η «επιδείνωση της ύφεσης» συγκρίνεται με ένα θεωρητικό σενάριο που υποθέτει: α) τη μη εφαρμογή δημοσιονομικών μέτρων, και β) όλους τους άλλους παράγοντες σταθερούς. Συνεπώς, η πληρέστερη αξιολόγηση των μακροοικονομικών επιπτώσεων του προγράμματος δημοσιονομικής προσαρμογής προϋποθέτει επί της ουσίας την εξέταση σειράς σεναρίων που, μεταξύ άλλων, θα έπρεπε να συμπεριλάβουν και μια ακραία εκδοχή σύμφωνα με την οποία η μη εφαρμογή (ή η αποσπασματική εφαρμογή) του προγράμματος δημοσιονομικής

Economics Quarterly | Ιούνιος 2014

προσαρμογής θα οδηγούσε σε διακοπή της χρηματοδότησης της ελληνικής οικονομίας από τους επίσημους δανειστές. Ένα συναφές θέμα είναι και οι επιπτώσεις των μέτρων λιτότητας στον λόγο χρέουςΑΕΠ και, γενικότερα, στη βιωσιμότητα της δημοσιονομικής θέσης της χώρας. Εδώ σημειώνεται ότι από τη βασική αριθμητική σχέση που περιγράφει τη δυναμική εξέλιξη του δημοσίου χρέους προκύπτει ότι μια εξωγενής σύσφιξη της δημοσιονομικής πολιτικής (που μπορεί να μετρηθεί λ.χ. από την ετήσια μεταβολή του κυκλικά-προσαρμοσμένου πρωτογενούς πλεονάσματος) μπορεί να επηρεάσει τον λόγο δημοσίου χρέουςΑΕΠ ως ακολούθως: α) να βελτιώσει το πρωτογενές ισοζύγιο της Γενικής Κυβέρνησης και συνεπώς να συμβάλει

119

στη μείωση του λόγου, β) να μειώσει τον παρονομαστή του λόγου (αφού, πολλές φορές, τα μέτρα λιτότητας επιδρούν υφεσιακά στην εγχώρια οικονομική δραστηριότητα μέσω του δημοσιονομικού πολλαπλασιαστή) και συνεπώς να επιδράσει αυξητικά στον λόγο χρέους-ΑΕΠ, γ) να αναιρέσει (μέσω της επίδρασης των αυτόματων σταθεροποιητών) μέρος της βελτίωσης του πρωτογενούς ισοζυγίου και συνεπώς να συμβάλει αυξητικά στον λόγο, και δ) να αυξήσει (ή να μειώσει) το ασφάλιστρο κινδύνου (risk premium) που απαιτείται από τις αγορές για τη διακράτηση χρέους της χώρας και συνεπώς να επιδράσει αυξητικά (ή βελτιωτικά) στον λόγο χρέους-ΑΕΠ. Λαμβάνοντας υπ’ όψιν τους ανωτέρω παράγοντες, παραθέτω ακολούθως κάποια από τα βασικά συμπεράσματα πρόσφατης σχετικής μου μελέτης.

Ένα εκρηκτικό σενάριο Λαμβάνοντας υπ’ όψιν το τρέχον επίπεδο του λόγου δημοσίου χρέουςΑΕΠ της Ελλάδας, η επιβολή μέτρων δημοσιονομικής προσαρμογής μπορεί να οδηγήσει σε άμεση αύξηση του ανωτέρου λόγου εάν ο δημοσιονομικός πολλαπλασιαστής είναι υψηλότερος του 0,5. Η ανωτέρω εκτίμηση αιτιολογεί, σε μεγάλο βαθμό, την αύξηση (κατά 45,3 μονάδες) του λόγου χρέους-ΑΕΠ της χώρας την περίοδο 2010-2013 παρά την πρωτόγνωρη δημοσιονομική προσαρμογή που συντελέσθηκε την αντίστοιχη περίοδο (βελτίωση 19,4 ποσοστιαίων μονάδων του ΑΕΠ στο κυκλικά προσαρμοσμένο πρωτογενές ισοζύγιο της Γενικής Κυβέρνησης).

Παρά την ανεπιθύμητη αυτή εξέλιξη, η αποφυγή λήψης δημοσιονομικών μέτρων ή ακόμη και μια πιο σταδιακή/ λιγότερο «εμπροσθοβαρής» εφαρμογή του προγράμματος δημοσιονομικής προσαρμογής τα τελευταία 4-5 έτη θα οδηγούσε σε εκρηκτική αύξηση του λόγου δημοσίου χρέους-ΑΕΠ ή, στην καλύτερη περίπτωση, σε σταθεροποίηση του λόγου σε σημαντικά υψηλότερα επίπεδα από τα υφιστάμενα. Τα αποτελέσματα της άσκησης προσομοίωσης της παρούσας μελέτης υποδηλώνουν, μεταξύ άλλων, ότι η κατά το ήμισυ υλοποίηση ή η μη υλοποίηση του υφιστάμενου προγράμματος δημοσιονομικής προσαρμογής θα οδηγούσε τον λόγο δημοσίου χρέουςΑΕΠ της Ελλάδας σε επίπεδα μεταξύ 185% και 250% το 2020 και μεταξύ 215% και 360% το 2030, ακόμα και υπό την (ιδιαίτερα αισιόδοξη) υπόθεση ότι, και στην περίπτωση αυτή, η χώρα θα τύγχανε: α) επαρκούς χρηματοδότησης με ιδιαίτερα ευνοϊκούς όρους από τους δανειστές του επίσημου τομέα, και β)

επιπλέον ελάφρυνση του δημοσίου χρέους από μέτρα που έχουν ήδη ληφθεί (PSI+, πρόγραμμα επαναγοράς ομολόγων κ.α.). Τα ανωτέρω επίπεδα συγκρίνονται με σχετικό (αναθεωρημένο) στόχο του προγράμματος προσαρμογής για μείωση του λόγου χρέους-ΑΕΠ στο 125% περίπου το 2020 (και 112% το 2022) καθώς και εκτίμησής μας για περαιτέρω υποχώρησή του στο 82% του ΑΕΠ περίπου το 2030, βάσει του υφιστάμενου μακροοικονομικού σεναρίου. Συμπερασματικά, παρά την αύξηση του λόγου χρέους-ΑΕΠ της Ελλάδας την τελευταία 5ετία, το δημόσιο χρέος της χώρας είναι σήμερα πιο βιώσιμο σε σύγκριση με το αρχικό σημείο αναφοράς (δηλ το έτος 2009) και αυτό που θα είχε προκύψει χωρίς την υλοποίηση (ή την ελλιπή υλοποίηση) του υφιστάμενου προγράμματος δημοσιονομικής προσαρμογής.

Αν και η ποσοτική αποτίμηση των υφεσιακών επιπτώσεων των μέτρων λιτότητας που έχουν εφαρμοσθεί αποτελεί μια ιδιαίτερα δύσκολη άσκηση, είναι αρκετά ασφαλές να ισχυρισθεί κάποιος ότι τα μέτρα του προγράμματος δημοσιονομικής προσαρμογής έχουν οδηγήσει σε επιδείνωση της ύφεσης.

Economics Quarterly | Ιούνιος 2014

120

Απόψεις // Εξαγωγές

Εξωστρέφεια

Όραμα και Πραγματικότητα

Οι Έλληνες εξαγωγείς άντεξαν στην κρίση και νέες επιχειρήσεις δημιουργούνται με στόχο τις εξαγωγές. Μένουν ακόμα πολλά να γίνουν στη μεγάλη προσπάθεια της χώρας για εξωστρέφεια. Η ενίσχυση της αλυσίδας εξωστρέφειας με ανάπτυξη συνεργειών σε επίπεδο παραγωγής και μεταφορών, η επαρκής χρηματοδότηση των επιχειρήσεων, η συστηματική στόχευση αγορών με προοπτική, η αξιοποίηση καινοτόμων τρόπων διείσδυσης σε νέες, αλλά και των επιτυχημένων παραδειγμάτων από τους φορείς της πραγματικής εξωστρέφειας, αποτελούν απαραίτητες προϋποθέσεις για την επιτυχία.

Από τη Χριστίνα Σακελλαρίδη, πρόεδρο του Πανελλήνιου Συνδέσμου Εξαγωγέων

Economics Quarterly | Ιούνιος 2014

121

Δεν έχει περάσει παρά μόλις λίγος καιρός από την ολοκλήρωση των εργασιών του Διεθνούς Συνεδρίου του Πανελληνίου Συνδέσμου Εξαγωγέων, με θέμα: «Η Εξωστρέφεια ως Στρατηγική Επιλογή: Όραμα & Πραγματικότητα». Η εντυπωσιακή συμμετοχή περισσότερων από 350 συνέδρων και η εκπροσώπηση σύσσωμων των συναρμόδιων για το διεθνές εμπόριο, υπουργείων, συμπεριλαμβανομένων των υπουργών Εξωτερικών, Οικονομικών, Ανάπτυξης & Ανταγωνιστικότητας, Αγροτικής Ανάπτυξης & Τροφίμων, Υποδομών, Μεταφορών & Δικτύων, Τουρισμού και Πολιτισμού, πρέσβεων βασικών εμπορικών μας εταίρων, στελεχών Διεθνών Οργανισμών και επιφανών Ελλήνων εξαγωγέων, παρουσία του Προέδρου της Ελληνικής Δημοκρατίας, Κυρίου Κάρολου Παπούλια και του πρωθυπουργού της χώρας, Αντώνη Σαμαρά, έστειλε ένα ηχηρό μήνυμα συναίνεσης, συσπείρωσης και συνεργασίας γύρω από το κοινό όραμα όλων των παραγωγικών δυνάμεων της χώρας, για την ενίσχυση της εξωστρέφειας της ελληνικής οικονομίας. Κάνοντας μία μικρή αναδρομή σε σχέση με το προηγούμενο Συνέδριο του 2010, δεν μπορεί παρά να σταθεί κανείς στα σημαντικά επιτεύγματα αυτής της 5ετίας, εν μέσω μάλιστα βαθιάς ύφεσης και κρίσης. Αρκεί μόνο να αναλογιστεί κανείς τι συνέβαινε την ίδια περίοδο σαν σήμερα το 2010. Η Ελλάδα απειλούνταν με έξωση από το ευρώ και ο διεθνής τύπος καταφερόταν με απαξιωτικούς λόγους στην ελληνική οικονομία και τις προοπτικές της. Τότε μιλούσαμε για την καταδικαστική απειλή των δίδυμων ελλειμμάτων: στον προϋπολογισμό και το εμπορικό

ισοζύγιο της χώρας. Αλλά τότε ήταν που αναδείξαμε συλλογικά την ΕΞΩΣΤΡΕΦΕΙΑ ως θεμελιακή προϋπόθεση για την έξοδο από την κρίση. Στα χρόνια που ακολούθησαν:

Η μείωση του κόστους εργασίας, υπερκαλύφθηκε από τις φορολογικές επιβαρύνσεις και το κόστος της ενέργειας, με αποτέλεσμα τα ελληνικά προϊόντα να καθίστανται μη ανταγωνιστικά σε διεθνές επίπεδο και ακόμη και μεγάλοι βιομηχανικοί όμιλοι της χώρας να αναζητούν έξοδο από αυτή ή να αναστέλλουν τη λειτουργία παραγωγικών μονάδων.

συναλλαγών, επιχαίροντας για αυτό την πορεία των ελληνικών εξαγωγών. -Θεμελιώθηκε η Εθνική Στρατηγική για τις Εξαγωγές, η οποία απέδειξε ότι η επίσημη Πολιτεία έχει συνέχεια, διαθέτει πολιτική βούληση και εμφορείται από το όραμα της Εξωστρέφειας, πέρα από κομματικές γραμμές, σκοπιμότητες και πολιτικά συμφέροντα, και -Εντάξαμε για πρώτη φορά δράσεις στήριξης των εξωστρεφών επιχειρήσεων σε συγχρηματοδοτούμενες δράσεις του ΕΣΠΑ. Σήμερα ύστερα από αιματηρές θυσίες του ελληνικού λαού και του επιχειρηματικού κόσμου, μπορούμε να ισχυριστούμε βάσει αριθμών ότι τα ελλείμματα που προανέφερα και που υποθήκευσαν τις προοπτικές ανάπτυξης της χώρας δεν υπάρχουν. Ήδη συζητάμε τρόπους αναδιανομής του πρωτογενούς πλεονάσματος, ενώ και η Τράπεζα της Ελλάδας επιβεβαίωσε πρόσφατα το πλεονασματικό ισοζύγιο τρεχουσών

Οι εξαγωγείς και δυναμικά τμήματα της ελληνικής οικονομίας και κοινωνίας πίστεψαν στο Όραμα της Εξωστρέφειας. Περισσότερες από 3.000 επιχειρήσεις έχουν δημιουργηθεί τα τελευταία χρόνια με στόχο την άσκηση εξαγωγικής δραστηριότητας. Νέα ελληνικά προϊόντα εξάγονται σε απαιτητικές αγορές, από έξυπνα σνακ τροφίμων ως προϊόντα υψηλής τεχνολογίας. Πλέον οι εξαγωγές π ρ ο ϊ ό ν τ ω ν αντιστοιχούν στο 15% του αεπ της χώρας. Συνολικά οι εξωστρεφείς κλάδοι της οικονομίας (εξαγωγές προϊόντων, ναυτιλία, τουρισμός, μεταφορές, χρηματοπιστωτικό

Economics Quarterly | Ιούνιος 2014

122

Απόψεις // Εξαγωγές

Η διαδικασία στεγανοποίησης του τραπεζικού συστήματος, είχε ως συνέπεια τη διακοπή παροχής ρευστότητας ακόμα και σε δυναμικές επιχειρήσεις, με ισχυρές προοπτικές διεθνοποίησης.

και πολιτισμού, ως του ισχυρότερου brand name της χώρας. 2. Να χρηματοδοτηθεί επαρκώς η ελληνική παραγωγική μηχανή. 3. Να στοχεύσουμε επιθετικά και συστηματικά σε αγορές που ευνοούν την αύξηση των εξαγωγών, με δυναμική Οικονομική Διπλωματία. 4. Να χρησιμοποιήσουμε καινοτόμους τρόπους διείσδυσης σε νέες αγορές. 5. Να αξιοποιήσουμε τα success stories των εξαγωγέων που ενσωματώνουν εμπειρία, τεχνογνωσία και αποτελεσματικότητα. Μόνο έτσι θα μπορέσουμε να κάνουμε πραγματικότητα το «Όραμά» μας. Με δεδομένη την κόπωση των εξαγωγών τους τελευταίους μήνες και τις δυσχέρειες σε πολλές βασικές χώρες-στόχους της χώρας, βασική επιδίωξη όλων θα πρέπει να είναι η υλοποίηση της κατάλληλης Στρατηγικής σε όλα τα στάδια της εξωστρέφειας.

σύστημα) συνεισφέρουν πάνω από το 28% του ακαθάριστου εθνικού προϊόντος. Αυτό σημαίνει ότι για κάθε 3 ευρώ που παράγονται σήμερα στην Ελλάδα, το 1 ευρώ συνδέεται άμεσα με εξωστρεφείς δραστηριότητες. Το ποσοστό αυτό είναι υπερδιπλάσιο από την αντίστοιχη συμμετοχή της εξωστρέφειας το 2004, την εποχή των Ολυμπιακών Αγώνων. Μέσα στην τελευταία 10ετία οι ελληνικές εξαγωγές έχουν αυξηθεί κατά 109% συνολικά. Μόνο την τελευταία 5ετία, σε συνθήκες διεθνούς ύφεσης και κρίσης, οι ελληνικές εξαγωγές ενισχύθηκαν κατά 57% καταρρίπτοντας διαδοχικά ιστορικά ρεκόρ ως τα 27,5 δισ. ευρώ.

Πρόκειται για μία πραγματικά εντυπωσιακή επίδοση, που οφείλεται κυρίως στο πείσμα, τις προσπάθειες και τις θυσίες των Ελλήνων εξαγωγέων, αλλά ασφαλώς και στην κρίση, που περιόρισε σε μεγάλο βαθμό τις εισαγωγές.

Σε κρίσιμη καμπή Πλέον, βρισκόμαστε μπροστά σε μία κρίσιμη περίοδο. Σήμερα έχουν διαμορφωθεί οι συνθήκες για μία οριστική μετάβαση σε ένα νέο μοντέλο ανάπτυξης, υπό τις εξής απαραίτητες προϋποθέσεις: 1. Να ενισχυθεί η αλυσίδα της εξωστρέφειας και να αναπτυχθούν συνέργειες σε επίπεδο παραγωγής προϊόντων, μεταφορών, τουρισμού

Economics Quarterly | Ιούνιος 2014

Σήμερα υπάρχει πλέον μια ευρεία συναίνεση στην ελληνική κοινωνία και το πολιτικό σύστημα, δεδομένου ότι το προηγούμενο μοντέλο διοίκησης και ανάπτυξης της χώρας δεν ήταν βιώσιμο, δεν ήταν αποτελεσματικό και κυρίως δεν ευνοούσε την ανταγωνιστικότητα και την εξωστρέφεια στη χώρα. Νομίζω όμως ότι υπάρχει ευρεία συναίνεση και στο ότι απομένουν ακόμα να γίνουν πολλά στη μεγάλη προσπάθεια της χώρας για προσαρμογή. Η αύξηση των εξαγωγών για παράδειγμα δεν συνοδεύτηκε και από υποκατάσταση εισαγωγών από εγχωρίως παραγόμενα προϊόντα. Η μείωση του κόστους εργασίας, υπερκαλύφθηκε από τις φορολογικές επιβαρύνσεις και το κόστος της ενέργειας, με αποτέλεσμα τα ελληνικά προϊόντα να καθίστανται ακόμη μη ανταγωνιστικά σε διεθνές επίπεδο και ακόμη και μεγάλοι βιομηχανικοί όμιλοι της χώρας να αναζητούν έξοδο

123

από αυτή ή να αναστέλλουν λειτουργία παραγωγικών μονάδων. Η διαδικασία στεγανοποίησης του τραπεζικού συστήματος, είχε ως συνέπεια τη διακοπή παροχής ρευστότητας ακόμα και σε δυναμικές επιχειρήσεις, με ισχυρές προοπτικές διεθνοποίησης. Μετά από 5 και πλέον χρόνια ύφεσης, έχουμε φτάσει σε μία νέα αφετηρία. Στην 5ετία αυτή έχουν γίνει πολλά. Η χώρα ανέβηκε σημαντικά στις κλίμακες της Παγκόσμιας Τράπεζας που μετρούν το επιχειρηματικό περιβάλλον, όπως η ίδρυση νέων επιχειρήσεων (36η θέση), η διευκόλυνση του εξωτερικού εμπορίου (52η θέση), η πληρωμή των φόρων (53η θέση) και δεν είναι πια ένας ουραγός της διεθνούς κοινότητας.

Ένα άλλο πλεόνασμα Αφού λοιπόν αντιμετωπίσαμε τα δίδυμα ελλείμματα της χώρας, θεωρώ ότι είναι ο καιρός να δημιουργήσουμε ΠΛΕΟΝΑΣΜΑ ΠΡΟΟΠΤΙΚΗΣ. Πρέπει να δημιουργήσουμε πλούτο. Με τη δική μας παραγωγή, με τα δικά μας πλεονεκτήματα, με τις δικές μας δυνάμεις.

υποστήριξης της Εξωστρέφειας, το χρηματοπιστωτικό σύστημα και τις συμβουλευτικές δομές, υπάρχει. Η σύνθεση των προτάσεων και των επιτυχημένων παραδειγμάτων από τους φορείς της πραγματικής εξωστρέφειας, θα συμβάλλουν στην επικαιροποίηση της Εθνικής

Η Μάργκαρετ Θάτσερ έλεγε «δεν είναι κακό να δημιουργείς πλούτο. Κακό είναι να αγαπάς το χρήμα αυτό καθ’ αυτό». Ας δημιουργήσουμε πλούτο λοιπόν και όχι δανεικές χρηματικές μονάδες κατανάλωσης. Στρατηγικής, που θα συμβαδίζει με τις απαιτήσεις και τις προκλήσεις της πραγματικής οικονομίας. Όπως έλεγε και ο Στρατηγός Σαρλ Ντε Γκωλ, «πρέπει να είμαστε γοργοί στα πόδια και προσαρμοστικοί, αλλιώς οι στρατηγικές μας θα είναι άχρηστες».

Η Μάργκαρετ Θάτσερ έλεγε «δεν είναι κακό να δημιουργείς πλούτο. Κακό είναι να αγαπάς το χρήμα αυτό καθ’ αυτό». Ας δημιουργήσουμε πλούτο λοιπόν και όχι δανεικές χρηματικές μονάδες κατανάλωσης. Ας δημιουργήσουμε πλούτο με κοινωνικό μέρισμα, μέσα από διεθνώς ανταγωνιστική εγχώρια παραγωγή. Πρόσφατα, ο Πρωθυπουργός έθεσε τον Εθνικό Στόχο της Εξωστρέφειας στο 50% του αεπ της χώρας. Ξέρουμε που θέλουμε να πάμε. Η συσσωρευμένη εμπειρία στις εξαγωγικές επιχειρήσεις, τις συλλογικές τους οργανώσεις, την επίσημη Πολιτεία και τους φορείς Economics Quarterly | Ιούνιος 2014

124

Απόψεις // Εξαγωγές

Στήριγμα στην

εξωστρέφεια

Ο ΟΑΕΠ στηρίζει τους Έλληνες εξαγωγείς προσφέροντας σαφείς και ανταγωνιστικές λύσεις στην ασφάλιση και χρηματοδότηση των εξαγωγών τους. Συμβάλλει έτσι καθοριστικά στο να βγει το συντομότερο δυνατό η χώρα από την οικονομική κρίση αφού οι εξαγωγές είναι η «νέα βαριά» βιομηχανία της Ελλάδας.

Από τον Άγγελο Κωτσιόπουλο, Γενικό Διευθυντή Οργανισμού Ασφάλισης Εξαγωγικών Πιστώσεων (ΟΑΕΠ)

ήμερα όλοι αναγνωρίζουν πλέον ότι για ένα σημαντικό αριθμό επιχειρήσεων η κρίση αποτέλεσε το έναυσμα για το μεγάλο βήμα στο εξωτερικό. Για αρκετές από αυτές ήταν μια λύση ανάγκης, προκειμένου να εξασφαλίσουν τη βιωσιμότητά τους και μαζί αρκετές θέσεις εργασίας. Τώρα πλέον είναι συνειδητή επιλογή καθώς ολοένα και περισσότερες την αναδεικνύουν σε βασικό άξονα της στρατηγικής που χαράσσουν.Θα πρέπει όμως να σημειώσουμε ότι οι Έλληνες εξαγωγείς συχνά αντιμετωπίζουν τόσο εμπορικούς όσο και πολιτικούς κινδύνους, οι οποίοι μπορεί να αποβούν καθοριστικοί για τη βιωσιμότητα των επιχειρήσεών τους. Γενικά, ο κάθε Έλληνας εξαγωγέας έχει τρεις προκλήσεις να αντιμετωπίσει σε καθημερινή βάση.

Πρώτον, να βρει πελάτες-αγοραστές στις αγορές εξωτερικού, δεύτερον να εξασφαλίσει την πληρωμή της αξίας των προϊόντων τα οποία πωλεί «επί πιστώσει», και τρίτον να βρει χρηματοδότηση για τις βραχυπρόθεσμες εξαγωγικές πιστώσεις που παρέχει, ώστε να μην αντιμετωπίσει προβλήματα ρευστότητας. Για το πρώτο πρόβλημα, δηλ. την εύρεση πελατών-αγοραστών στο εξωτερικό, αρμόδιοι να βοηθήσουν είναι οι φορείς του δημόσιου και ιδιωτικού τομέα, ενώ για τα άλλα προβλήματα ο Οργανισμός έχει σημαντικά προγράμματα τόσο για την εξασφάλιση της πληρωμής, όσο και τη χρηματοδότηση των εξαγωγών. Σημαντικοί είναι οι λόγοι που μπορούν να οδηγήσουν κάποιον να συνεργαστεί με τον ΟΑΕΠ. Αναφέρομαι κατ΄ αρχάς στα ανταγωνιστικά ασφάλιστρα και στο ποσοστό κάλυψης μέχρι 95% της ασφαλιζόμενης αξίας. Επιπλέον, ο

Economics Quarterly | Ιούνιος 2014

εξαγωγέας καλύπτεται από την πρώτη κιόλας εξαγωγή, ανεξαρτήτως ποσού και για όλες τις χώρες της ΕΕ, του ΟΟΣΑ, αλλά ακόμα και σε χώρες υψηλού κινδύνου (Β. Αφρική, Μ. Ανατολή, χώρες Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης κ.λ.π.) Ο «Οργανισμός Ασφάλισης Εξαγωγικών Πιστώσεων» (ΟΑΕΠ) προσφέρει Προγράμματα Ασφάλισης, τα οποία προστατεύουν αποτελεσματικά τους Έλληνες επιχειρηματίες που δραστηριοποιούνται στο εξωτερικό, είτε με εξαγωγές, είτε με τεχνικά έργα, είτε με άμεσες επενδύσεις. Τα Προγράμματα Ασφάλισης είναι τα εξής: 1. Π ρ ό γ ρ α μ μ α Ασφάλισης Βραχυπρόθεσμων Εξαγωγικών Πιστώσεων για εξαγωγές προϊόντων & υπηρεσιών, με το οποίο καλύπτονται τόσο εμπορικοί, όσο και πολιτικοί κίνδυνοι. 2. Π ρ ό γ ρ α μ μ α Ασφάλισης

125

Μεσο-μακροπρόθεσμων Εξαγωγικών Πιστώσεων για Εξαγωγές Προϊόντων και Τεχνικά Έργα Εξωτερικού και 3. Πρόγραμμα Ασφάλισης Επενδύσεων στο Εξωτερικό. Για τα προγράμματα 2 & 3 ασφαλίζονται μόνο πολιτικοί κίνδυνοι. Για την εξασφάλιση της πληρωμής των προϊόντων, που οι εξαγωγείς μας πωλούν «επί πιστώσει» στο εξωτερικό, ο ρόλος του ΟΑΕΠ είναι σημαντικός και οι διαδικασίες ασφάλισης και αποζημίωσης είναι απλές. Επίσης, πρέπει να τονιστεί, ότι όσον αφορά στις εξαγωγικές πιστώσεις, οι ιδιωτικές εταιρείες ασφαλίζουν μόνο «εμπορικούς» κινδύνους και μόνο με συμβόλαια “GLOBAL”, ενώ ο ΟΑΕΠ ασφαλίζει «εμπορικούς» και «πολιτικούς» κινδύνους και προσφέρει δύο τύπους συμβολαίων: Συμβόλαια «Μεμονωμένων Φορτώσεων» και συμβόλαια “GLOBAL”. Και τα δύο Προγράμματα μπορούν να έχουν διάρκεια ενός έτους, ενώ τα ασφάλιστρα κυμαίνονται σε σχετικά χαμηλά επίπεδα, ώστε να μην επιβαρύνουν υπέρμετρα τους ασφαλιζόμενους εξαγωγείς, και ταυτόχρονα, να μην καθιστούν λιγότερο ανταγωνιστικά τα εξαγόμενα ελληνικά προϊόντα, αφού είναι γνωστό ότι το κόστος ασφάλισης μετακυλύεται στην τιμή τους. Εννοείται βέβαια ότι, τα οριζόμενα ασφάλιστρα εξαρτώνται από πολλούς επιμέρους παράγοντες όπως: η χώρα προορισμού, η φερεγγυότητα του ξένου αγοραστή, ο τρόπος διακανονισμού της πληρωμής, το ύψος των συνολικών συναλλαγών, το ιστορικό ζημιών του εξαγωγέα, τον αριθμό των κινδύνων μη πληρωμής που ζητείται να καλυφθούν κ.ά. Σε κάθε περίπτωση όμως τα ασφάλιστρα είναι ανταγωνιστικά. Ωστόσο, για το σημαντικό πρόβλημα της εξεύρεσης χρηματοδότησης που αντιμετωπίζουν οι εξαγωγείς ο ρόλος του ΟΑΕΠ είναι καταλυτικός και καθοριστικός.

Είναι πέρα από βέβαιο ότι η «σφιχτή» πολιτική που ακολουθούν οι τράπεζες τα τελευταία χρόνια έχει δημιουργήσει τεράστια προβλήματα ρευστότητας. Έτσι, το ενδιαφέρον των εξαγωγικών επιχειρήσεων στρέφεται σε λύσεις όπως του προγράμματος «ΕΞΩΣΤΡΕΦΕΙΑ» του Οργανισμού, που τους δίνει τη δυνατότητα να εξασφαλίσουν άμεσα ρευστότητα, η οποία είναι και το μεγάλο ζητούμενο. Οι εξαγωγείς που ασφαλίζονται στον ΟΑΕΠ και εντάσσονται στο πρόγραμμα «ΕΞΩΣΤΡΕΦΕΙΑ», μπορούν να χρηματοδοτηθούν από την τράπεζα της επιλογής τους, χωρίς καμία άλλη απαίτηση «εμπράγματης» ασφάλειας ή άλλης διασφάλισης, με ποσό που αντιστοιχεί στο 80% της αξίας των ασφαλισμένων από τον ΟΑΕΠ τιμολογίων, με ανώτατο ανακυκλούμενο όριο ανά εξαγωγέα το 1.000.000 ευρώ, για διάρκεια πιστώσεων από 1-4 μήνες και με σχετικά ευνοϊκό επιτόκιο. Εκείνο όμως που κάνει το συγκεκριμένο πρόγραμμα όχι μόνο σημαντικό αλλά και ξεχωριστό, είναι το γεγονός ότι σε περίπτωση ζημίας, ενώ στην ασφάλιση πρέπει να παρέλθει ο χρόνος (δίμηνο, τρίμηνο, τετράμηνο ανάλογα με την περίπτωση) για να διαπιστωθεί ο κίνδυνος και η ζημία και κατόπιν να κινηθεί με εξώδικα ο ίδιος ο εξαγωγέας, στο πρόγραμμα «ΕΞΩΣΤΡΕΦΕΙΑ» αυτό δεν ισχύει. Και αυτό γιατί ο εξαγωγέας κρατάει το 80% που ήδη έχει εισπράξει και μάλιστα σε ελάχιστο χρόνο από τη φόρτωση των προϊόντων του και ο Οργανισμός αναλαμβάνει να κινηθεί δικαστικά κατά του ξένου αγοραστή για την είσπραξη ολόκληρης της οφειλής. Στη σημερινή δύσκολη εποχή που το πρόβλημα είναι η ρευστότητα των επιχειρήσεων το πρόγραμμα «ΕΞΩΣΤΡΕΦΕΙΑ» είναι το «οξυγόνο» των Ελλήνων εξαγωγέων. Σημαντική συμβολή στην υλοποίηση του προγράμματος «ΕΞΩΣΤΡΕΦΕΙΑ»

Ο ΟΑΕΠ στηρίζει με τα προγράμματά του δυνατά και με συνέπεια τους Έλληνες εξαγωγείς προσφέροντας σαφείς και ανταγωνιστικές λύσεις στην ασφάλιση και χρηματοδότηση των εξαγωγών τους. αποτελεί η Συμφωνία Συνεργασίας που πολύ πρόσφατα υπεγράφη μεταξύ του ΟΑΕΠ και της Παγκρήτιας Τράπεζας. Μέσω αυτής της συνεργασίας παρέχεται η δυνατότητα στις Κρητικές επιχειρήσεις να έχουν πρόσβαση στο πρόγραμμα «ΕΞΩΣΤΡΕΦΕΙΑ» του Οργανισμού μέσω της Τράπεζας με την οποία τόσα χρόνια συνεργάζονται. Έτσι εξασφαλίζεται για τους εξαγωγείς η ασφαλιστική κάλυψη των εξαγωγικών τους πιστώσεων με ταυτόχρονη παροχή ευέλικτων τραπεζικών και χρηματοδοτικών προϊόντων. Ουσιαστικά προσφέρεται και στις κρητικές επιχειρήσεις, με εγγύηση της «δικής τους» Τράπεζας, μέσω του χρηματοδοτικού αυτού εργαλείου που ονομάζεται Πρόγραμμα «ΕΞΩΣΤΡΕΦΕΙΑ» του ΟΑΕΠ, μια σειρά πλεονεκτημάτων, αφού δίνεται στους εξαγωγείς της Κρήτης η πρόσβαση σε πηγές χρηματοδότησης χαμηλότερου κόστους, ανακτώντας σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα την απαιτούμενη ρευστότητα για τις επιχειρήσεις τους. Και όχι μόνο αυτό, αλλά διασφαλίζονται από τον κίνδυνο μη πληρωμής τους από τους ξένους αγοραστές. Ο ΟΑΕΠ στηρίζει με τα προγράμματά του δυνατά και με συνέπεια τους Έλληνες εξαγωγείς προσφέροντας σαφείς και ανταγωνιστικές λύσεις στην ασφάλιση και χρηματοδότηση των εξαγωγών τους. Με αυτόν τον τρόπο, συμβάλει σημαντικά και καθοριστικά στο να βγει το συντομότερο δυνατό η χώρα από την οικονομική κρίση.

Economics Quarterly | Ιούνιος 2014

126

Απόψεις // Περιφέρειες και ανάπτυξη

Η Π ε ριφ ερ ε ι ακή

δι άσ ταση τ ης ο ι κονομικής

κρίσης

Τα διαθέσιμα κονδύλια της νέας πολιτικής συνοχής πρέπει να αξιοποιηθούν με τρόπο που να εξασφαλίζει τη μέγιστη πολλαπλασιαστική απόδοσή τους. Προϋπόθεση είναι η εκπόνηση των περιφερειακών προγραμμάτων και η ένταξη σε αυτά ώριμων έργων και δράσεων, ώστε να αρχίσει η υλοποίησή τους το 2015. Η ευθύνη, επομένως, την οποία αναλαμβάνουν ο νέος Περιφερειάρχης και τα νέα Περιφερειακά Συμβούλια είναι πολύ μεγάλη. Όπως και των αρμόδιων υπουργείων, αφού τα περιφερειακά προγράμματα αποτελούν στην πράξη «έγγραφα εφαρμογής» της περιφερειακής πολιτικής της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Από τον καθηγητή Νίκο Κόνσολα, επίτιμο πρόεδρο του Ινστιτούτου Περιφερειακής Ανάπτυξης

Ο ρόλος των περιφερειών στη σύγχρονη διεθνοποιημένη οικονομία είναι κρίσιμος γιατί σε πολλές περιπτώσεις αποκτούν «παραγωγική και ανταγωνιστική αυτονομία» και αποτελούν παράγοντα επιτάχυνσης της αναπτυξιακής διαδικασίας σε εθνικό επίπεδο. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο ο συνδυασμός της στρατηγικής της παγκοσμιοποίησης

με τη στρατηγική της ενδογενούς ανάπτυξης αποτελεί μόνιμη επιδίωξη των φορέων σχεδιασμού της οικονομικής και περιφερειακής πολιτικής. Στο πλαίσιο αυτό η ανάδειξη του ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος των περιφερειών στοχεύει στην προσέλκυση επενδύσεων, στην ανοδική πορεία των εξαγωγικών επιδόσεων και στην αποδοτικότερη

Economics Quarterly | Ιούνιος 2014

αξιοποίηση των ανθρώπινων και φυσικών πόρων που διαθέτουν. Είναι επόμενο η δυναμική οντότητα της περιφέρειας σε περιόδους οικονομικής κρίσης να υφίσταται τις συνέπειές της, οι οποίες όμως διαφοροποιούνται ανάλογα με τα οικονομικά, κοινωνικά και χωροταξικά χαρακτηριστικά κάθε

127

περιφέρειας. Η ασύμμετρη αυτή επίπτωση της οικονομικής κρίσης στις περιφέρειες αναδεικνύει την ανάγκη έγκαιρης πρόβλεψης και προσαρμογής ώστε να προσδιορισθεί η «ανθεκτικότητά» της στις τάσεις οπισθοδρόμησης των δεικτών κοινωνικής ευημερίας. Στο θεωρητικό και εμπειρικό επίπεδο συνεχίζεται η συζήτηση σχετικά με τη συσχέτιση μεταξύ των οικονομικών διακυμάνσεων και των περιφερειακών ανισοτήτων. Κατά μία άποψη σε περιόδους επέκτασης της οικονομικής δραστηριότητας μπορεί να παρατηρηθεί αύξηση των περιφερειακών ανισοτήτων. Η άλλη θεώρηση του προβλήματος όμως καταλήγει στο συμπέρασμα ότι στις περιόδους αυτές επικρατούν οι δυνάμεις της σύγκλισης με άμεση συνέπεια τη μείωση των περιφερειακών ανισοτήτων. Με τη δεύτερη αυτή άποψη συντάσσεται και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Σε τελική ανάλυση, είναι σκόπιμο να αναζητηθούν οι παράγοντες οι οποίοι διαφοροποιούν κατά περίπτωση τη συμπεριφορά κάθε περιφέρειας καθόλη τη διάρκεια της οικονομικής κρίσης, όπως αυτή προσδιορίζεται σε οικονομικούς και κοινωνικούς όρους. Ο κυριότερος παράγων παραμένει η τομεακή - κλαδική διάρθρωση της οικονομίας των περιφερειών, δεδομένου ότι ο παράγων αυτός καθορίζει τον παραγωγικό προσανατολισμό και την αναπτυξιακή τους δυναμική.

Η περιφερειακή διάσταση της κρίσης στην ΕΕ και η πολιτική συνοχής Η «περιφερειακή και αστική διάσταση της κρίσης» αποτελεί αντικείμενο διερεύνησης της «8ης Έκθεσης Προόδου για την Οικονομική, Κοινωνική και Εδαφική Συνοχή» (Ιούνιος 2013). Στην Έκθεση αυτή της Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το

Όμως οι προτεραιότητες πολιτικής και θεματικής στόχευσης γίνονται πιο συγκεκριμένες, με αποτέλεσμα η εφαρμογή τους να απαιτεί αυστηρότερο συντονισμό, μεγαλύτερη διαφάνεια και μετρήσιμους δείκτες προόδου σε σχέση με τους προκαθορισμένους στόχους. Συμβούλιο εξετάζεται ο «αντίκτυπος που είχε η κρίση στις περιφέρειες και τις πόλεις» και η επίδρασή του στη μελλοντική διαμόρφωση των προγραμμάτων συνοχής. Οι κυριότερες διαπιστώσεις της Έκθεσης αυτής για το σύνολο των χωρών της ΕΕ είναι οι ακόλουθες: - Συρρίκνωση του ΑΕΠ και της απασχόλησης κυρίως στα κράτη της Βαλτικής, την Ιρλανδία, την Ελλάδα και την Ισπανία και αύξηση του δημόσιου χρέους από 59% του ΑΕΠ της ΕΕ σε 85% από το 2008 έως το 2012. - Μείωση των εμπορευματικών

συναλλαγών με αποτέλεσμα την περαιτέρω μείωση του εισοδήματος, της απασχόλησης και των άμεσων ξένων επενδύσεων. - Αύξηση του ποσοστού του πληθυσμού της ΕΕ που αντιμετωπίζει τον κίνδυνο της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού. Οι συνέπειες των επιπτώσεων της κρίσης, αναφέρεται στην Έκθεση, υπονομεύουν τους φιλόδοξους στόχους του προγράμματος «Ευρώπη 2020», αυξάνουν τις περιφερειακές ανισότητες και πλήττουν καίρια την πολιτική συνοχής. Για την αντιμετώπιση των συνεπειών αυτών προτείνεται να

Economics Quarterly | Ιούνιος 2014

128

Απόψεις // Περιφέρειες και ανάπτυξη

Επισημάνθηκε μεγάλη αύξηση και έντονη χωρική διασπορά της ανεργίας με κάποια διαφοροποίηση προς το χειρότερο όσον αφορά τους ηπειρωτικούς νομούς έναντι των νησιωτικών. Η μόνη θετική εξέλιξη διαπιστώθηκε στην εξαγωγική επίδοση των περιφερειών.

δοθεί προτεραιότητα «στη δημιουργία επενδύσεων που ενισχύουν την ανάπτυξη και την απασχόληση». Αυτός ακριβώς είναι ο στόχος της νέας πολιτικής συνοχής της ΕΕ, κατά την προγραμματική περίοδο 2014 – 2020, η οποία θα εφαρμοσθεί στις 274 ευρωπαϊκές περιφέρειες. Και στη νέα περίοδο διατηρείται η κατηγοριοποίηση των περιφερειών σε τρεις ομάδες με εισοδηματικά κριτήρια. Όμως οι προτεραιότητες πολιτικής και θεματικής στόχευσης γίνονται πιο συγκεκριμένες, με αποτέλεσμα η εφαρμογή τους να απαιτεί αυστηρότερο συντονισμό, μεγαλύτερη διαφάνεια και μετρήσιμους δείκτες προόδου σε σχέση με τους προκαθορισμένους στόχους. Η έμφαση δίνεται στην προώθηση της καινοτομίας και της έρευνας, στην αύξηση της πρόσβασης στα ψηφιακά δίκτυα νέας γενιάς, στην ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας των μικρομεσαίων επιχειρήσεων και στην παραγωγή

ενέργειας φιλικής προς το περιβάλλον.

Οι επιπτώσεις της κρίσης στις ελληνικές περιφέρειες Η βασική διαπίστωση σχετικής μελέτης του Ινστιτούτου Περιφερειακής Ανάπτυξης για τις επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης στις περιφέρειες της χώρας μας (2012) είναι ότι όλες έχουν επηρεαστεί από αυτήν με άμεση συνέπεια το σύνολο των μεταβλητών που αναλύθηκαν να τείνουν να εξισωθούν προς τα κάτω. Παράλληλα, επισημάνθηκε μεγάλη αύξηση και έντονη χωρική διασπορά της ανεργίας με κάποια διαφοροποίηση προς το χειρότερο όσον αφορά τους ηπειρωτικούς νομούς έναντι των νησιωτικών. Η μόνη θετική εξέλιξη διαπιστώθηκε στην εξαγωγική επίδοση των περιφερειών. Πάντως, και στην περίοδο αυτή της οικονομικής κρίσης το χωρικό πρότυπο ανάπτυξης της χώρας εξακολουθεί να διατηρεί τα πάγια χαρακτηριστικά του. Πρέπει να σημειωθεί εδώ ότι το εφαρμοζόμενο πρόγραμμα σταθεροποίησης της οικονομίας της χώρας δεν έχει χωρική διάσταση. Δηλαδή, στον σχεδιασμό των μέτρων πολιτικής δεν ελήφθησαν υπόψη τα διαφορετικά οικονομικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά των περιφερειών, ώστε να υπάρξει δικαιότερη και πιο ισορροπημένη χωρική κατανομή των συνεπειών της κρίσης. Το σημαντικότερο είναι ότι δεν αξιοποιήθηκε η διεθνώς επικρατούσα άποψη ότι σε περιόδους κρίσης συγκεκριμένες περιοχές που διαθέτουν «τοπικά ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα» μπορούν να συμβάλουν στη μείωση των επιπτώσεων της κρίσης σε εθνικό επίπεδο και να ενισχύσουν τις προσπάθειες ανάκαμψης της οικονομίας. Ελπίζουμε στο νέο «Εθνικό Αναπτυξιακό Πρότυπο – Ελλάδα 2021» να αξιολογηθεί και η παράμετρος αυτή.

Economics Quarterly | Ιούνιος 2014

129

Κατευθύνσεις της περιφερειακής πολιτικής Στην τρέχουσα συγκυρία όπου σχεδιάζεται η πολιτική ανάκαμψης της οικονομίας και σταδιακής εξόδου από την κρίση θεωρούμε σκόπιμο να υιοθετηθούν τρεις βασικές κατευθύνσεις περιφερειακής πολιτικής: Πρώτη κατεύθυνση: Στις τομεακές πολιτικές του νέου «Εθνικού Αναπτυξιακού Προτύπου» να δοθεί προτεραιότητα στους κλάδους εκείνους που έχουν σημαντική χωρική διασπορά, όπως είναι ο κλάδος του τουρισμού και της γεωργίας και κτηνοτροφίας, ο οικοδομικός και ο

μεταλλευτικός κλάδος. Δεύτερη κατεύθυνση: Να συνδυαστεί η αναπτυξιακή στρατηγική με μέτρα ενδογενούς ανάπτυξης, ώστε τα αποτελέσματα της αναπτυξιακής διαδικασίας να αποκτήσουν και μικροπεριφερειακή και τοπική διάσταση. Τρίτη κατεύθυνση: Να καταρτισθούν ειδικά προγράμματα αστικής ανάπτυξης των δύο μητροπολιτικών περιφερειών της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης με στόχο να αποτελέσουν τους «πόλους έρευνας και υψηλής τεχνολογίας» που θα ενταχθούν στη «Μεσογειακή Τεχνολογική Ζώνη του Ήλιου». Επιπροσθέτως, η ελληνική πολιτική ηγεσία και ο διοικητικός μηχανισμός της

Το σημαντικότερο είναι ότι δεν αξιοποιήθηκε η διεθνώς επικρατούσα άποψη ότι σε περιόδους κρίσης συγκεκριμένες περιοχές που διαθέτουν «τοπικά ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα» μπορούν να συμβάλουν στη μείωση των επιπτώσεων της κρίσης σε εθνικό επίπεδο και να ενισχύσουν τις προσπάθειες ανάκαμψης της οικονομίας.

χώρας καλούνται να αξιοποιήσουν τα διαθέσιμα κονδύλια της νέας πολιτικής συνοχής με αυστηρά αντικειμενικά κριτήρια επιλογής έργων και δράσεων, ώστε να εξασφαλισθεί η μέγιστη πολλαπλασιαστική απόδοση των οικονομικών ενισχύσεων της ΕΕ και να καταστεί εμφανής η συμβολή τους στη μείωση των συνεπειών της οικονομικής κρίσης στις ελληνικές περιφέρειες. Προϋπόθεση όμως για την αξιοποίηση των διαθέσιμων πόρων είναι η εκπόνηση των περιφερειακών προγραμμάτων και η ένταξη σε αυτά έργων και δράσεων που θα βρίσκονται σε τέτοιο επίπεδο ωριμότητας, ώστε να αρχίσει η υλοποίησή τους το επόμενο έτος 2015. Η ευθύνη, επομένως, την οποία αναλαμβάνουν ο νέος Περιφερειάρχης και τα νέα Περιφερειακά Συμβούλια, που προέκυψαν από τις εκλογές, είναι πολύ μεγάλη. Αλλά και οι Υπηρεσίες των αρμόδιων Υπουργείων έχουν τις δικές τους ευθύνες, γιατί τα περιφερειακά προγράμματα αποτελούν στην πράξη «έγγραφα εφαρμογής» της περιφερειακής πολιτικής της Ευρωπαϊκής Ένωσης και των κρατώνμελών της, που προκύπτουν από τον συνδυασμό των γνωστών διαδικασιών “top down” και “bottom up”.

Economics Quarterly | Ιούνιος 2014

130

Α π ό ψ ε ι ς / / Δ ι α χ ε ί ρ ι σ η Ε π ε ν δύ σ ε ω ν κ α ι Ε π ε ν δυ τ ι κ ο ύ Κ ι ν δ ύ ν ου

Καινοτομίες μετά τη

χρηματοπιστωτική κ ρ ίσ η Η γενικευμένη πτώση των επενδυτικών αξιών το 2008 διέψευσε τις προσδοκίες όσων επενδυτών πίστευαν ότι χαρτοφυλάκια με ευρεία διασπορά του επενδυτικού κινδύνου θα τους προφύλασσαν από πτώσεις σε κάποιες από τις κατηγορίες επενδυτικών αξιών. Η εμπειρία της κρίσης έφερε αλλαγές στη διαχείριση χαρτοφυλακίων. Διαχείριση με βάση κοινούς παράγοντες επενδυτικού κινδύνου και όχι με βάση διαφορετικές επενδυτικές αξίες όπως γινόταν μέχρι σήμερα αλλά και σύνθετες επενδυτικές στρατηγικές, αποτελούν νέες τάσεις με στόχο τη δημιουργία «καλύτερων χαρτοφυλακίων».

π ρ ό σ φ α τ η χρηματοπιστωτική κρίση οδήγησε διαχειριστές και επενδυτές σε αναθεώρηση απόψεων αλλά και πρακτικών σχετικών με τη διαχείριση χαρτοφυλακίων και επενδυτικού κινδύνου. Η κρίση απεκάλυψε σημαντικές αδυναμίες του υπάρχοντος μοντέλου διαχείρισης επενδύσεων και λειτουργεί σαν καταλύτης για σημαντικές αλλαγές στον τρόπο δημιουργίας χαρτοφυλακίων, μακροχρόνιας επενδυτικής στρατηγικής και ανάλυσης και διαχείρισης επενδυτικού κινδύνου.

Από τον Νικόλαο Τεσσαρομάτη, Καθηγητή Χρηματοοικονομικής, EDHEC Business School and EDHEC Risk Institute

Η χρηματοπιστωτική κρίση είχε σημαντικές επιπτώσεις στις κεφαλαιαγορές: 1. Μεγάλες πτώσεις στις τιμές χρηματοοικονομικών επενδύσεων. Το διαφορετικό σε αυτή την κρίση ήταν ότι είχε αρνητικές επιπτώσεις σε όλες τις κατηγορίες επενδύσεων με εξαίρεση τα κρατικά ομόλογα. Το 2008 οι τιμές των μετοχών των ανεπτυγμένων αγορών μειώθηκαν κατά 40% ενώ μεγαλύτερη πτώση είχαν οι τιμές των αναδυόμενων αγορών (-53%). Μεγάλη πτώση τιμών σημειώθηκε στην αγορά ακινήτων (-50%) και

Economics Quarterly | Ιούνιος 2014

των εναλλακτικών επενδύσεων (-26%). Το 2008 ήταν η χειρότερη χρονιά για επενδύσεις σε hedge funds με την απόδοση του Credit/ Suisse Tremont Hedge Fund Index μειωμένη κατά 19% ενώ συνθήκες κραχ επικράτησαν στην αγορά εμπορευμάτων (-46,5%). Η γενικευμένη πτώση επενδυτικών αξιών διέψευσε τις προσδοκίες όσων επενδυτών πίστευαν ότι χαρτοφυλάκια με ευρεία διασπορά του επενδυτικού κινδύνου θα τους προφύλασσαν από πτώσεις σε κάποιες από τις κατηγορίες επενδυτικών αξιών. Ιδιαίτερα απογοητευτική ήταν η

131

Διασπορά με βάση τους παράγοντες κινδύνου είναι μια νέα μορφή διαχείρισης και κατασκευής χαρτοφυλακίων που έχει προσελκύσει το ενδιαφέρον μεγάλων επενδυτών όπως το Ταμείο Δημοσίων Υπαλλήλων της Καλιφόρνιας (CALPERS) και το Διεθνές Νορβηγικό Συνταξιοδοτικό Ταμείο. αρνητική απόδοση εναλλακτικών επενδύσεων και hedge funds, κατηγορίες επενδύσεων που «πουλήθηκαν» στους επενδυτές με βάση την ικανότητά τους να μειώνουν τον κίνδυνο ενός χαρτοφυλακίου εξαιτίας της χαμηλής συσχέτισής τους με τις κλασσικές μορφές επενδύσεων (μετοχές και ομόλογα). 2. Σημαντικότατη αύξηση στην επενδυτική αβεβαιότητα – η μεταβλητότητα στην αγορά των αμερικανικών μετοχών αυξήθηκε στο 80%(!), επίπεδο μεταβλητότητας μοναδικό στην

μεταπολεμική ιστορία κεφαλαιαγορών.

των

3. Η ρευστότητα (η ευκολία με την οποία γίνονται αγοραπωλησίες – trading liquidity) και η χρηματοδότηση των διαπραγματευτών αξιών (η ευκολία με την οποία μπορούσαν να χρηματοδοτηθούν – funding liquidity) στέρεψαν κατά τη διάρκεια της κρίσης. Το σοκ ρευστότητας ενίσχυσε την αβεβαιότητα στο χρηματοοικονομικό σύστημα και οδήγησε σε πτώση επενδυτικών αξιών, υψηλότερη μεταβλητότητα και φυγή προς την ποιότητα

(flight-to-quality). 4. Κατά τη διάρκεια της κρίσης του 2008-2009, χαρτοφυλάκια με ευρεία διασπορά επενδύσεων, με επενδύσεις σε μη παραδοσιακές μορφές επενδύσεων (εναλλακτικές επενδύσεις, εμπορεύματα, hedge funds), όπως το περίφημο ταμείο που διαχειρίζεται το καταπίστευμα του πανεπιστήμιου του Yale και το οποίο θεωρείτο μοντέλο ευρείας διασποράς και πρωτοπόρο σε μη παραδοσιακές επενδύσεις είχε σημαντική πτώση στην αξία του (-38%) ενώ «παραδοσιακά»

Economics Quarterly | Ιούνιος 2014

132

Α π ό ψ ε ι ς / / Δ ι α χ ε ί ρ ι σ η Ε π ε ν δύ σ ε ω ν κ α ι Ε π ε ν δυ τ ι κ ο ύ Κ ι ν δ ύ ν ου

Η δεύτερη καινοτομία είναι η δημιουργία «έξυπνων» επενδυτικών στρατηγικών (smart beta strategies). Οι «έξυπνες» επενδυτικές στρατηγικές διαφοροποιούνται από τα γνωστά χαρτοφυλάκια δεικτών (index funds) εφαρμόζοντας μια συστηματική προσέγγιση στην επιλογή αξιών στο χαρτοφυλάκιο καθώς και στον τρόπο στάθμισης τους.

χαρτοφυλάκια επενδυμένα σε μετοχές και κρατικά ομόλογα είχαν σχετικά μικρότερες απώλειες (-28%). Η εμπειρία από την παγκόσμια χρηματοοικονομική κρίση οδηγεί σε τρεις βασικές διαπιστώσεις. Πρώτον, ότι τα οφέλη της διασποράς εξαφανίζονται όταν ο επενδυτής τα χρειάζεται περισσότερο, δεύτερον ότι υπάρχουν παράγοντες κινδύνου κοινοί για όλες τις μορφές επενδύσεων που όταν συγχρονίζονται προκαλούν αυξήσεις ή μειώσεις συγχρόνως σε μετοχές, εταιρικά ομόλογα, ακίνητα, εμπορεύματα, εναλλακτικές επενδύσεις και hedge funds και τρίτον ότι η ρευστότητα μπορεί να εξαφανιστεί σε όλες τις αγορές επενδυτικών αξιών συγχρόνως. Η κρίση προκάλεσε μια σειρά από καινοτομίες και αλλαγές στη διαχείριση επενδύσεων χαρτοφυλακίου και πιο συγκεκριμένα στη διασπορά ενός

χαρτοφυλακίου, στον ρόλο των κοινών παραγόντων κινδύνου στη δημιουργία χαρτοφυλακίων και «έξυπνων» επενδυτικών στρατηγικών, στον τρόπο διαχείρισης της κατανομής επενδύσεων (asset allocation) αλλά και στον τρόπο διαχείρισης του επενδυτικού κινδύνου.

Αλλαγές στη διασπορά του κινδύνου Η άποψη ότι ο κίνδυνος και οι αποδόσεις επενδυτικών αξιών οφείλονται στην έκθεσή τους σε συστηματικούς παράγοντες επενδυτικού κινδύνου όπως για παράδειγμα ο πληθωρισμός, η ανάπτυξη ή τα επιτόκια είναι γνωστή και ευρέως αποδεκτή στον χώρο των επενδύσεων. Η καινοτομία που έφερε η πρόσφατη κρίση είναι η τοποθέτηση των κοινών παραγόντων κινδύνου στο κέντρο της επενδυτικής διαδικασίας. Χαρτοφυλάκια με «σωστή» διασπορά θεωρούνται αυτά που διασπείρουν τον επενδυτικό κίνδυνο με βάση τους κοινούς παράγοντες κινδύνου και όχι αυτά που είναι επενδυμένα σε πολλές κατηγορίες επενδύσεων (μετοχές, ομόλογα, εναλλακτικές επενδύσεις κλπ). Και αυτό γιατί σήμερα αναγνωρίζεται ότι με την κλασσική μορφή διασποράς με βάση διαφορετικές κατηγορίες επενδύσεων

Economics Quarterly | Ιούνιος 2014

το χαρτοφυλάκιο μπορεί και συνήθως έχει συγκέντρωση κινδύνου σε ένα ή δυο παράγοντες κινδύνου. Διασπορά με βάση τους παράγοντες κινδύνου είναι μια νέα μορφή διαχείρισης και κατασκευής χαρτοφυλακίων που έχει προσελκύσει το ενδιαφέρον μεγάλων επενδυτών όπως το Ταμείο Δημοσίων Υπαλλήλων της Καλιφόρνιας (CALPERS) και το Διεθνές Νορβηγικό Συνταξιοδοτικό Ταμείο. Η δεύτερη καινοτομία είναι η δημιουργία «έξυπνων» επενδυτικών στρατηγικών (smart beta strategies). Οι «έξυπνες» επενδυτικές στρατηγικές διαφοροποιούνται από τα γνωστά χαρτοφυλάκια δεικτών (index funds) εφαρμόζοντας μια συστηματική προσέγγιση στην επιλογή αξιών στο χαρτοφυλάκιο καθώς και στον τρόπο στάθμισής τους. Εμπειρική ανάλυση της απόδοσης μετοχικών «έξυπνων» στρατηγικών δείχνουν ότι η καλύτερη απόδοσή τους σε σχέση με δείκτες οφείλεται στην έκθεση τους σε κοινούς παράγοντες κινδύνου όπως μικρή κεφαλαιοποίηση (small cap stocks), μετοχές αξίας (value stocks), μετοχές με υψηλή παρελθούσα απόδοση (momentum stocks) και μετοχές χαμηλού επενδυτικού κινδύνου-μεταβλητότητας (low volatility stocks). Τα «έξυπνα» χαρτοφυλάκια έχουν καλύτερη απόδοση σε σχέση με τον κίνδυνο και καλύτερη διασπορά κινδύνου.

133

Οι στρατηγικές διεθνούς τακτικής κατανομής επενδύσεων (tactical asset allocation strategies) εκμεταλλεύονται τη βραχύ-μεσοπρόθεσμη προβλεψιμότητα των αναμενόμενων αποδόσεων και του επενδυτικού κινδύνου. Επενδύσεις με υψηλότερες αναμενόμενες αποδόσεις και χαμηλό επενδυτικό κίνδυνο έχουν περισσότερο βάρος στο επενδυτικό χαρτοφυλάκιο από ότι επενδυτικές αξίες με χαμηλές αναμενόμενες αποδόσεις ή υψηλό επενδυτικό κίνδυνο. Σε περιόδους μεγάλης αβεβαιότητας και αλλαγών ο επενδυτής θα πρέπει να ακολουθεί μια δυναμική επενδυτική στρατηγική με στόχο τη διατήρηση ενός σταθερού προφίλ επενδυτικού κινδύνου. Επενδυτές που δεν έκαναν αλλαγές στη σύνθεση του χαρτοφυλακίου τους κατά τη διάρκεια της κρίσης έχασαν συγκριτικά περισσότερα από επενδυτές που είχαν σαν στρατηγικό στόχο τη διατήρηση του επενδυτικού κινδύνου του χαρτοφυλακίου τους σε σταθερά επίπεδα. Η κρίση ανέδειξε επίσης την αξία της δοκιμασμένης ιδέας της επανα-εξισορρόπησης (rebalancing) του χαρτοφυλακίου τους με πώληση αξιών με καλές αποδόσεις και αγορά αξιών που είχαν χαμηλές ή και αρνητικές αποδόσεις που οδηγούν σε υπό-στάθμιση τους στο χαρτοφυλάκιο. Η στρατηγική επανα-εξισορρόπησης του χαρτοφυλακίου είναι ουσιώδης από δυο απόψεις: παρέχει την πειθαρχία που απαιτείται για την αποφυγή από τον επενδυτή συμπεριφοράς αγέλης (herd behavior) ενώ ταυτοχρόνως εκμεταλλεύεται και κερδίζει από την ιδιότητα επιστροφής στον μέσο όρο που έχουν οι όλες οι επενδύσεις.

υπάρχοντα μοντέλα κινδύνου. Με βάση αυτή την εμπειρία πολλοί επενδυτές αναθεώρησαν τις προσδοκίες τους για τη συχνότητα και τη δριμύτητα ακραίων μεταβολών στις τιμές επενδυτικών προϊόντων ενώ πολλοί διαχειριστές εξετάζουν τρόπους διαχείρισης του κινδύνου ακραίων μεταβολών (tail risk management) με τη δημιουργία δυναμικών επενδυτικών στρατηγικών που έχουν τη βάση τους στις θεωρίες παραγώγων ή την απευθείας αγορά ασφάλειας σε περιπτώσεις μεγάλων πτώσεων.

Αλλαγές στη διαχείριση του κινδύνου

Η πρόσφατη χρηματοοικονομική κρίση, που θεωρείται από πολλούς σχολιαστές ως η χειρότερη κρίση μετά το κραχ του 1929, υπήρξε καταλύτης για μια σειρά από αλλαγές στον τρόπο διαχείρισης χαρτοφυλακίων. Διαχείριση με βάση κοινούς παράγοντες επενδυτικού κινδύνου και όχι με βάση διαφορετικές

Σημαντικές είναι οι αλλαγές εξαιτίας της κρίσης στη μέτρηση και διαχείριση του επενδυτικού κινδύνου. Η πτώση αξιών κατά τη διάρκεια της κρίσης ήταν πολύ μεγαλύτερη από ότι προέβλεπαν τα

Η κρίση έφερε επίσης νέες τεχνικές για τη μέτρηση και διαχείριση κινδύνου. Αναφέρω ενδεικτικά τις διαφορετικές μετρήσεις κινδύνου και αποδόσεων ανάλογα με το χρηματοοικονομικό και μακροοικονομικό περιβάλλον (regimes), τη γενικευμένη χρήση προσομοιώσεων ακραίων καταστάσεων (stress testing) καθώς και τη χρήση στατιστικών μεθόδων κατάλληλων στην περίπτωση ακραίων μεταβολών στις τιμές των επενδυτικών αξιών (tail risk). Αναγνωρίζεται πλέον ότι δεν είναι δυνατή ούτε η μέτρηση αλλά ούτε η πλήρης εξισορρόπηση κινδύνων που προέρχονται από τη ρευστότητα και τη χρήση πολύπλοκων δομημένων επενδυτικών προϊόντων. Ειδικά για τα δομημένα προϊόντα οι επενδυτές που θέλουν να επενδύσουν πρέπει να έχουν μεθοδολογίες ανάλυσης και μέτρησης κινδύνου τέτοιων προϊόντων αλλά και καλύτερη γνώση στον τρόπο που συμπεριφέρονται υπό διαφορετικές χρηματοοικονομικές συνθήκες.

Η στρατηγική επανα-εξισορρόπησης του χαρτοφυλακίου είναι ουσιώδης από δυο απόψεις: παρέχει την πειθαρχία που απαιτείται για την αποφυγή από τον επενδυτή συμπεριφοράς αγέλης (herd behavior) ενώ ταυτοχρόνως εκμεταλλεύεται και κερδίζει από την ιδιότητα επιστροφής στον μέσο όρο που έχουν όλες οι επενδύσεις. επενδυτικές αξίες, όπως γινόταν μέχρι σήμερα, φαίνεται να κερδίζει το ενδιαφέρον και την εμπιστοσύνη των επενδυτών. Η ανάλυση και διαχείριση κινδύνου έχει επίσης αλλάξει μετά την κρίση. Η πιθανότητα ακραίων, μη αναμενόμενων πτώσεων στις τιμές επενδύσεων έχει οδηγήσει πολλούς επενδυτές σε σύνθετες επενδυτικές σ τ ρ α τ η γ ι κ έ ς π ο υ σ υ ν δ υά ζ ουν τεχνικές δόμησης χαρτοφυλακίων και δυναμικών στρατηγικών που έχουν τη βάση τους στη θεωρία παραγώγων. Αναγνωρίζεται πλέον ότι η διαχείριση κινδύνου πρέπει να είναι ολοκληρωμένη και πολυδιάστατη. Επιτυχής διαχείριση απαιτεί ξεκάθαρη πολιτική και στόχους με προκαθορισμένους κανόνες λήψης αποφάσεων για την αντιμετώπιση ακραίων καταστάσεων, την αποφυγή του χειρότερου αποτελέσματος και τη δημιουργία «καλύτερων» χαρτοφυλακίων.

Economics Quarterly | Ιούνιος 2014

134

Α π ό ψ ε ι ς / / Δ η μ ό σ ι ο χ ρ έο ς κ α ι κ ρ α τ ι κ ά ο μ ό λ ο γα

Ο ι π ρα γ ματ ικοί

υπόλογοι

του ελλην ικ ού P S I Κατά την έκδοση των ελληνικών ομολόγων που υπήχθησαν στο PSI δεν προβλεπόταν όρος συλλογικής απόφασης για την απότμηση της αξίας των τίτλων στα χέρια του ιδιωτικού τομέα. Εν τούτοις, ο όρος αυτός επιβλήθηκε εκ των υστέρων. Είναι όμως φανερό ότι αμφότερες οι ΕΕ και ΕΚΤ, με τη συμπεριφορά τους υπέθαλψαν την εξακολουθητική ελληνική παρανομία, τη συσσώρευση μη βιώσιμων δημοσίων ελλειμμάτων, και κατέστησαν, αμφότερες, τις εκδόσεις των ελληνικών ομολόγων παγίδες για τους ιδιώτες επενδυτές.

Από τον Γεώργιο Κ. Στεφανάκη, δικηγόρο

Α΄. Τα πράγματα ήταν πασίγνωστα. Η Ελλάδα διαρκώς (επί χρόνια) σημείωνε αυξανόμενο έλλειμμα ανταγωνιστικότητας. Αντίστοιχα, σημείωνε (και) διευρυνόμενα ελλείμματα. Έτσι, αυξανόταν συνεχώς το δημόσιο χρέος. Υπό το έμβλημα της Ευρωζώνης πλημμύριζε τις αγορές με ομόλογα στερούμενα αντικρίσματος. Έχει και αυτό οδυνηρώς επαληθευθεί. Ο Κ. Καλλίτσης στην «Καθημερινή» 6.4.14 θυμίζει: πουλήσαμε ομόλογα ύψους 43,5 δισ. ευρώ το 2008 και 63,8 δισ. το 2009 (!). Η επισημοποιηθείσα αδυναμία μετά τις εκλογές της 4.10.2009 υπήρξε μοιραία κατάληξη. Η ΕΕ και η ΕΚΤ, υπό τεχνική καθοδήγηση (και) του ΔΝΤ συγκρότησαν πρόγραμμα Economics Quarterly | Ιούνιος 2014

135

εξορθολογισμού της ελληνικής οικονομίας. Μεταξύ των τεθεισών, σχετικώς, αρχικών προϋποθέσεων υπήρξε και εκείνη της, σε συμφωνία με τους ιδιώτες ομολογιούχους του ελληνικού χρέους, μείωσης της ονομαστικής αξίας των ομολόγων τους κατά 30%. Το πρώτο σχέδιο του προγράμματος δημοσιοποιήθηκε στη σύνοδο της Νίκαιας, την 2.11.2011, από τους κ.κ. Μέρκελ και Σαρκοζί. Ο Έλληνας πρωθυπουργός (Γ.Α. Παπανδρέου) αιφνιδιάσθηκε από την τραχύτητα των ρυθμίσεων. Πρότεινε να τεθεί το πρόγραμμα υπό την κρίση του ελληνικού λαού, δια δημοψηφίσματος. Η στάση του θεωρήθηκε (από κ.κ. Μέρκελ και Σαρκοζί) ως προσπάθεια υπεκφυγής. Με δριμύτητα αντιπροτάθηκε στον Έλληνα πρωθυπουργό διεξαγωγή δημοψηφίσματος. Όμως, πλέον, με αντικείμενο την παραμονή της Ελλάδας στην Ευρωζώνη ή όχι. Η απειλή υπήρξε απροκάλυπτη. Η πίεση προς τον Έλληνα πρωθυπουργό κατέστη αφόρητη. Παραιτήθηκε. Κλήθηκε ο εξωκοινοβουλευτικός Λουκάς Παπαδήμος. Είχε υπάρξει τέως (τότε) αντιπρόεδρος της ΕΚΤ, μάλιστα επί πενταετία. Ζήτημα συζητούμενο δια του τύπου ήταν (και) τότε εκείνο της απότμησης της αξίας των ελληνικών ομολόγων. Η συζήτηση ήταν επικεντρωμένη – αποκλειστικώς– στο ότι σε αυτά είχε επενδύσει ο ιδιωτικός τομέας. Αντιλέγετο, κυρίως, ο βαθμός της απότμησης και η επιβολή του μέτρου ως υποχρεωτικού ή εκούσιου. Ο Λουκάς Παπαδήμος, ελάχιστα πριν ανέλθει στην ελληνική πρωθυπουργία με άρθρο του της 23.10.2011, τόσο στους «Financial Times» όσο και στο «Βήμα» των Αθηνών, είχε λάβει κατηγορηματική θέση. Είχε επιχειρηματολογήσει ότι η επίρριψη του βάρους απότμησης της αξίας των ομολόγων στον ιδιωτικό τομέα θα είχε ολέθριες συνέπειες. Θα κατέστρεφε την

Ο Λουκάς Παπαδήμος, ελάχιστα πριν ανέλθει στην ελληνική πρωθυπουργία, είχε επιχειρηματολογήσει ότι η επίρριψη του βάρους απότμησης της αξίας των ομολόγων στον ιδιωτικό τομέα θα είχε ολέθριες συνέπειες. Θα κατέστρεφε την αξιοπιστία της Ελλάδας. Θα κατέρρεαν οι τράπεζες και τα ασφαλιστικά ταμεία, κατ΄ εξοχήν επενδυτές των ομολόγων του Ελληνικού Δημοσίου. {…) Η ιδιωτική απότμηση θα επέφερε δυσαναλόγως μεγαλύτερη βλάβη από την οιαδήποτε (τελικώς τυχόν) ωφέλεια στην όλη προσπάθεια της ελληνικής διάσωσης. αξιοπιστία της Ελλάδας. Για χρόνια θα την έθετε εκτός αγορών. Θα κατέρρεαν οι τράπεζες και τα ασφαλιστικά ταμεία, κατ΄ εξοχήν επενδυτές των ομολόγων του Ελληνικού Δημοσίου. Και ότι – τέλος– το ποσοστό των ομολόγων σε χέρια ιδιωτών, ήταν μικρό σε σχέση προς το όλο ελληνικό δημόσιο χρέος. Κατά συμπέρασμα, λοιπόν, ότι η ιδιωτική απότμηση θα επέφερε δυσαναλόγως μεγαλύτερη βλάβη από την οιαδήποτε (τελικώς τυχόν) ωφέλεια στην όλη προσπάθεια της ελληνικής διάσωσης. Ο Λουκάς Παπαδήμος γενόμενος πρωθυπουργός στράφηκε –έργω – εναντίον των επιστημονικών του αντιλήψεων. Υπέκυψε προφανώς στην πίεση κυρίως της ΕΕ, καθοδηγούμενης κυριαρχικά από την καγκελάριο Μέρκελ, κατά τούτο. Δηλαδή συμφώνησε στην απότμηση –όλων– των εκδεδομένων από την Ελληνική Δημοκρατία τίτλων σε βαθμό πραγματικής μείωσης της αξίας εκάστου τίτλου, μεσοσταθμικά, περίπου, κατά 80% (σε present value δηλαδή). Κυρίως, ο Έλληνας πρωθυπουργός, υπό την πίεση, εντόνως, της ΕΕ συμφώνησε (και) σε παράνομη μεθόδευση, την οποία και με εσωτερικό αντισυνταγματικό νόμο επέβαλε. Συγκεκριμένα: Κατά την έκδοση των επίμαχων τίτλων δεν προβλεπόταν όρος συλλογικής

απόφασης για την απότμηση της αξίας των τίτλων (collective action clauses c.a.c.s). Εν τούτοις, ο όρος αυτός επιβλήθηκε εκ των υστέρων. Αυτός υπήρξε ο αντισυνταγματικός ελληνικός νόμος. Έτσι, (και) όσοι διαφωνούσαν προς τη μείωση της αξίας των τίτλων τους (είτε απέχοντας από τις σχετικές συνελεύσεις ομολογιούχων είτε ψηφίζοντας –εκεί– αρνητικά) υπέστησαν τις συνέπειες της ακούσιας- αυθαίρετης μείωσης της αξίας των ομολόγων τους. Υπήρξε, δηλαδή, βάρβαρη, κατά τα συμβάντα, προσβολή του δικαιώματος επί της περιουσίας τους. Η περιουσία κατά το Α΄ πρόσθετο πρωτόκολλο στη σύμβαση της Ρώμης αλλά και κατά τα άρθρ. 6 ΣΕΕ (σύμβαση Λισαβόνας), αποτελεί αγαθό προστατευμένο κατά τις αρχές του ευρωπαϊκού πολιτισμού. Ακόμη κατ΄άρθρ. 28 § 1 του ελληνικού Συντάγματος, η προστασία της περιουσίας, ως περιεχόμενο συμβάσεων που έχουν κυρωθεί νομοθετικά, δεν υπόκειται σε περιορισμό κατ΄ εφαρμογή κοινού νόμου, όπως εδώ (έκθεσμα) συνέβη. Εν τούτοις κατά τα ήδη σημειωθέντα, υπό την παράνομη επιμονή αμφοτέρων ΕΕ και ΕΚΤ, η επενδεδυμένη στους επίμαχους τίτλους περιουσία των ιδιωτών (επενδυτών) καταστράφηκε.

Economics Quarterly | Ιούνιος 2014

136

Α π ό ψ ε ι ς / / Δ η μ ό σ ι ο χ ρ έο ς κ α ι κ ρ α τ ι κ ά ο μ ό λ ο γα

Συγκλονίζει ο βαθμός της δολιότητας της ΕΚΤ. Ούσα και η ίδια ομολογιούχος του αυτού χρέους επέβαλε στην Ελλάδα την αντικατάσταση των τίτλων της. Έτσι, οι ομολογίες ιδιοκτησίας ΕΚΤ δεν αποτμήθηκαν. Αντικαταστάθηκαν με άλλους τίτλους ισότιμους απώτερης λήξης. Συμπερασματικά: η περιουσία των ομολογιούχων παράνομα βλάφθηκε. Χωρίς συναίνεση των δικαιούχων η περιουσία τους αυτή μειώθηκε κατά 80%. Η αρχή της ισότητας διέπει –παγκοσμίως– κάθε διαδικασία συλλογικής εκτέλεσης. Κατά την επιχείρηση, όμως, του προκειμένου ανοσιουργήματος η Κεντρική Τράπεζα της ευρωζώνης, καταδολιεύθηκε την ομάδα των συναδέλφων της ομολογιούχων. Όπως εξηγήθηκε αντικατέστησε τους δικούς της

αποκλειστικά (!) τίτλους. Αυτό δε προς έξοδό της, έκνομη, της ομάδας των λοιπών και προνομιούχο, έτσι, ικανοποίησή της από τη συντελεσμένη ελληνική πτώχευση. Β΄. Επί πλέον της δεσπόζουσας αυτής παρανομίας, αλλά και της καταρράκωσης της αρχής της ισότητας, παραβιάσθηκε (εδώ) και η αρχή της αναλογικότητας. Αμφότεροι ΕΕ και ΕΚΤ ευθύνονται για κρίσιμα συμβάντα. Αντιθέτως, εντελώς ασύνδετοι προς αυτά είναι οι ιδιώτες. Αυτοί, δηλαδή, που μετέχουν στην ομάδα των ιδιωτών ομολογιούχων. Και ιδού η απόδειξη: i. Η Ελλάδα εντάχθηκε στην, τότε, ΕΟΚ με κριτήρια πολιτικά. Καταλυτική για την αποδοχή της χώρας υπήρξε η συνεννόηση μεταξύ Κωνσταντίνου Καραμανλή και Χέλμουτ

Economics Quarterly | Ιούνιος 2014

Σμιτ. Συναφής, και η πολιτική βοήθεια που παρέσχε στον Καραμανλή ο Ζισκάρ ντ’ Εσταίν. ii. Εν τούτοις, τα ελληνικά προβλήματα άρχισαν νωρίς. Ήδη το 1983 η ελληνική βιομηχανία σημείωνε επιδόσεις καταστροφικές. Ζητήθηκε ειδική άδεια από τις ευρωπαϊκές αρχές, ώστε να συσταθεί οργανισμός ενίσχυσης της ελληνικής μεταποίησης. Η άδεια δόθηκε … « … για την άρση σοβαρής οικονομικής διαταραχής της οικονομίας κράτους μέλους … » … Έτσι ιδρύθηκε ο “Οργανισμός Ανασυγκρότησης Επιχειρήσεων”. Είναι ευρωπαϊκή γνώση πασίδηλη ότι εκεί εντάχθηκαν εξήντα επτά εκ των μεγαλύτερων μεταποιητικών επιχειρήσεων της χώρας. Επίσης, όμως, και ότι η καταστροφή υπήρξε πλήρης. Ουδεμία επιχείρηση ανασυγκροτήθηκε. Σπαταλήθηκαν, απλώς, δισεκατομμύρια (!). iii. Ο πρόεδρος Σαρκοζί στην άνω σύνοδο

137

H θεσμική ανεπάρκεια, κυρίως, στα οικονομικά της Ελλάδας ήταν γνωστή. Και υπό επίγνωση του ζητήματος αμφότερες οι ΕΕ και ΕΚΤ συμφώνησαν με την ένταξη της Ελλάδας στην Ευρωζώνη. της Νίκαιας κατηγόρησε την Ελλάδα πως πέρασε στην Ευρωζώνη με οικονομικά στοιχεία κίβδηλα (faux). Αποτελούν δε κοινό τόπο τα Greek Statistics. Δηλαδή οικονομικά στοιχεία κατά παραποίηση. Είναι, σχετικώς, χαρακτηριστική και η επιχειρηματολογία του Κ. Σημίτη (πρωθυπουργού της Ελλάδας κατά την ένταξη της στην Ευρωζώνη). Σε άρθρο του στη γαλλική “Monde” την 15.11.2011 εκθέτει την άποψή του. Αναφέρεται στην ανεπιφύλακτη αποδοχή της Ελληνικής Δημοκρατίας από τις ευρωπαϊκές αρχές. Μη υποστηρίζοντας ότι τα οικονομικά στοιχεία που εμφάνισε ήταν ακριβή, εμμέσως πλην σαφώς, ισχυρίζεται ότι τα λοιπά κράτη της ευρωζώνης αποδέχθηκαν (και) την Ελλάδα παρέχοντας συνειδητή «έκπτωση» αναφορικά προς τις ελληνικές παραγωγικές δυνατότητες(!). Άλλωστε είναι μεταξύ των κρατών γνωστή η επιχείρηση του “Swap” που η Goldman Sachs οργάνωσε σε συνεργασία με την Τράπεζα της Ελλάδος. Εκεί, τότε, προήδρευε, ο Λουκάς Παπαδήμος. Με πλήρη γνώση του συμβάντος πέρασε, ο κ. Παπαδήμος, στο διοικητικό

συμβούλιο και την Αντιπροεδρία της ΕΚΤ. Και η γνώση Παπαδήμου αμέσως, έτσι, έγινε (και) γνώση της ΕΚΤ. Αντί πολλών: Πρόσωπο κατ’εξοχήν αρμόδιο. Ο Αντιπρόεδρος ε.τ. του Ελεγκτικού Συνεδρίου, Κων. Τράκας, σ’ εκτεταμένο άρθρο του στην “Εστία” της 8.5.12 καταγγέλλει τη μεθόδευση της Goldman Sachs προς …«…φαινομενική μείωση του δημοσίου χρέους της Ελλάδος κατά 2,3% του ΑΕΠ …»… iv. Άρα: H θεσμική ανεπάρκεια, κυρίως, στα οικονομικά της Ελλάδας ήταν γνωστή. Και υπό επίγνωση του ζητήματος αμφότερες οι ΕΕ και ΕΚΤ συμφώνησαν με την ένταξη της Ελλάδας στην Ευρωζώνη. Αλλά η Ελλάδα: v. Και μετά την ένταξή της στην Ευρωζώνη παρουσίασε εγγενή παθογένεια. Το 2007 δεν κατόρθωνε να εμφανίσει εικόνα συμβατή προς τα όρια ελλείμματος και χρέους που είναι καθιερωμένα στη συνθήκη του Maastricht (10.12.91). Προς υπέρβαση του ζητήματος, η Ελλάδα,

πρόβαλε την καθ΄ υπερβολή (έναντι των λοιπών χωρών της Ευρωζώνης) δράση της παραοικονομίας. Υπό την επίκληση, δηλαδή, εγνωσμένης και σοβαρότατης οικονομικής παραβατικότητας, η Ελλάδα, ζήτησε το 2007, διεύρυνση των ορίων ανοχής του ελλείμματος και του χρέους της. Είναι τονιστέο ότι το ελληνικό αίτημα δεν απορρίφθηκε. Έγινε εν μέρει δεκτό. Άρα η Ενωμένη Ευρώπη (χωρίς να αντιδράσει και η ΕΚΤ), συναποδέχθηκαν έγκυρη την παραμονή της Ελλάδας στην Ευρωζώνη (και) χωρίς να πληρούνται οι όροι σταθερότητας του Maastricht. Εκ των άνω, ιδίως υπ΄ αριθμ. i έως v, γίνεται φανερό ότι αμφότερες οι ΕΕ και ΕΚΤ, με τη συμπεριφορά τους υπέθαλψαν την εξακολουθητική ελληνική παρανομία. Κατέστησαν, άρα, αμφότερες τις εκδόσεις των ελληνικών ομολόγων (άρα και των επίμαχων) παγίδες για τους ιδιώτες επενδυτές. Οι τελευταίοι αγνοούσαν, ως ιδιώτες, ό,τι οι ΕΕ και ΕΚΤ γνώριζαν. Έτι πλέον (και) διαρκώς διαπραγματευόντουσαν με την Ελλάδα. Και η γνώση αυτή άγει στο συμπέρασμα πως το σύνολο της ζημίας (και) εντεύθεν βαρύνει και τις δύο εις ολόκληρον. Συμπέρασμα: ΕΕ και ΕΚΤ οφείλουν αμέσως πλήρη αποζημίωση σε όλους τους ομολογιούχους του ελληνικού χρέους. Αλλιώς με βάση τη συμπεριφορά τους μπορούν να υποχρεωθούν σε αποζημίωση. Η δικαστική επιδίωξη, ασφαλώς, θα συμβάλει στην απαξίωση των τίτλων της Ευρωζώνης έναντι του διεθνούς κοινού, Κινέζων – κυρίως – κλπ. Όμως, την ευθύνη για τη συνέπεια αυτή θα φέρουν όσοι προκάλεσαν τις βλάβες. Δηλαδή η ΕΕ και η ΕΚΤ.

Economics Quarterly | Ιούνιος 2014

138

Α π ό ψ ε ι ς / / Α γ ο ρ ά ε ρ γασία ς

Θα πετύχουμε ανάπτυξη

με σημαντική μείωση

της α ν ε ργ ία ς;

Η μείωση της ανεργίας χρειάζεται χρόνο. Και μικρές όμως βελτιώσεις επηρεάζουν θετικά το γενικότερο οικονομικό κλίμα, όπως η πρόσφατη υπεροχή των προσλήψεων έναντι των απολύσεων και η μικρή άνοδος της κατανάλωσης. Αν και με υψηλό κόστος για την πλειονότητα των πολιτών, οι επώδυνες αλλά και τελείως απαραίτητες μεταρρυθμίσεις που έχουν επιτευχθεί δρομολογούν τις συνθήκες για καλύτερη πορεία στο μέλλον.

Από τον Ροσέτο Φακιολά, ομότιμο καθηγητή του ΕΜΠ

αρά τις θετικές οικονομικές εξελίξεις, οι άνεργοι στην Ελλάδα ξεπερνούν το 1,3 εκατ. άτομα έναντι 3,4 εκατ. απασχολούμενων, πολλά χρέη του Δημοσίου στον ιδιωτικό τομέα καταβάλλονται με μεγάλη καθυστέρηση και 200 χιλ. επιχειρήσεις έχουν πτωχεύσει, υποθάλποντας, μεταξύ άλλων, ακραίες πολιτικές τοποθετήσεις και επιτείνοντας την αστάθεια της δικομματικής κυβέρνησης. Την 9/6/2014 πραγματοποιήθηκε ευρύς κυβερνητικός ανασχηματισμός, με έμφαση την ανάπτυξη και την ανακούφιση όσων επλήγησαν ιδιαίτερα από τις μεταρρυθμίσεις της τελευταίας διετίας. Η εκτίμηση των διεθνών οργανισμών ότι η παγκόσμια οικονομία ενδέχεται να μην δημιουργεί στο προβλεπτό μέλλον ευκαιρίες για την απορρόφηση ολόκληρης της προσφερόμενης εργασίας θέτει το ερώτημα της δυνατότητας σημαντικής μείωσης της ανεργίας στην Ελλάδα, όπου οι επιχειρήσεις με λιγότερους από 10 υπαλλήλους και οι αυτοαπασχολούμενοι αποτελούν 80% περίπου της συνολικής απασχόλησης.

Τεχνολογία και ζήτηση εργασίας Οι περισσότερες νέες τεχνολογίες είναι εξοικονόμησης εργασίας, περιορίζοντας βραχυχρόνια την απασχόληση. Με χρονική όμως υστέρηση ενισχύουν τη ζήτηση εργασίας στον αστικό τομέα της οικονομίας μέσω της οικονομικής ανάπτυξης. Οι υπηρεσίες απορροφούν πλέον 80% περίπου της συνολικής απασχόλησης και η αγροτική απασχόληση μειώθηκε στο 6% περίπου, μέχρι 1%-2% στις πιο αναπτυγμένες χώρες όπου ένας αγρότης παράγει τρόφιμα για 50 άτομα. Στην παγκοσμιοποιημένη όμως και τεχνολογικά αναπτυσσόμενη οικονομία του 21ου αιώνα που αντιμετωπίζει μια πολύπλευρη Economics Quarterly | Ιούνιος 2014

κρίση, η ζήτηση εργασίας από την προσδοκώμενη ανάπτυξη προβλέπεται να είναι γενικά περιορισμένη, σε σύγκριση με προηγούμενες εμπειρίες. Θα είναι δε και για διαφορετικές δεξιότητες, δηλαδή επιτηδειότητες που προκύπτουν από μια γενική και στυγνά χρηστική αντίληψη της σχολικής μόρφωσης και αφορούν όλα τα επαγγέλματα: από τους άκρως εξειδικευμένους στη Silicon Valley, μέχρι τους λιγότερο ειδικευμένους στον Ευρωπαϊκό Νότο, αυξάνοντας τη ζήτησή τους με κάθε εξέλιξη στην παραγωγή. Η ανάγκη αύξησης της μαθητείας για όλα τα επαγγέλματα που εφαρμόζεται ευρέως στις πιο αναπτυγμένες κοινοτικές χώρες τονίστηκαν και στο συνέδριο για τις δεξιότητες (Αθήνα 26/3/2014). Το Διεθνές Γραφείο Εργασίας (ILO ετήσια έκθεση 2014) επισημαίνει ότι με την προβλεπόμενη μέτρια αύξηση του παγκόσμιου εισοδήματος ελλοχεύει ο κίνδυνος της «άνεργης» ανάπτυξης, προκαλώντας αύξηση της ανεργίας στα 215 εκατ. άτομα έως το 2018, από 202 εκατ. σήμερα. Οι μελέτες του πανεπιστημίου της Οξφόρδης (2013-4) συμπεραίνουν ότι σε δύο δεκαετίες θα έχει αυτοματοποιηθεί το 47% περίπου των σημερινών επαγγελμάτων. Το CEDEFOP υποστηρίζει (2014) ότι τα μισά από τα επαγγέλματα που θα χρησιμοποιούνται το 2020 δεν είναι ακόμη γνωστά, ενώ το 25% των επιχειρήσεων στην ευρωζώνη αναφέρει δυσχέρειες στην εξεύρεση των κατάλληλων ειδικοτήτων και δεξιοτήτων. Σε παρόμοια συμπεράσματα καταλήγουν και οι έρευνες της Mackinsey (2013-4). Στην εκτενή όμως ετήσια επιστολή-ανακοίνωσή του (2014), το ίδρυμα Bill and Melinda Gates προβλέπει ότι γύρω στο 2035 η ευημερία θα έχει επεκταθεί σε όλα τα κοινωνικά στρώματα διεθνώς, χάρη κυρίως στη νέα τεχνολογία.

139

Ανεργία και κενές θέσεις εργασίας Εκτός από την οικονομική κρίση, η κύρια αιτία της ανεργίας είναι η τεχνολογική πρόοδος που μέσω της προϊούσας εκμηχάνισης υποκαθιστά όλο και περισσότερη εργασία σε μια «δημιουργική καταστροφή» τύπου Schumpeter. Με την εξέλιξη της ψηφιοποιημένης πληροφορικής, οι υπολογιστές αντεπεξέρχονται σε όλο και πιο σύνθετες εργασίες, ενώ μέσω του διαδικτύου έχει κοινωνικοποιηθεί μεγάλο μέρος της πνευματικής ιδιοκτησίας. Βιώνουμε ασφαλώς μια νέα «βιομηχανική επανάσταση» που απαιτεί γρήγορες προσαρμογές. Παρόμοιες αιτίες προκαλούν τη μείωση της βιομηχανικής απασχόλησης στο πρότυπο μείωσης της αγροτικής. Το ίδιο και στις κατασκευές, μετά την έντονη αύξηση τις προηγούμενες δεκαετίες σε μεταφορικά κυρίως δίκτυα και κατοικίες. Τα 600 εκατ. άτομα διεθνώς άνω των 65 ετών προβλέπεται να ανέλθουν σε 1,1 δισ. σε 20 χρόνια. Στην Ελλάδα το προσδόκιμο ζωής επιμηκύνθηκε στα 80 περίπου χρόνια (σχεδόν διπλάσιο του προπολεμικού), ενώ 1/5 περίπου του πληθυσμού είναι άνω των 65 ετών. Η δημογραφική γήρανση και η οικονομική κρίση επιταχύνουν τη δημιουργία νέων προϊόντων, πολλαπλασιάζουν τη συχνότητα των μεταβολών στις προτιμήσεις των καταναλωτών και απαξιώνουν πολλά επαγγέλματα, δυσχεραίνοντας τη μείωση της αναντιστοιχίας ανεργίας- κενών θέσεων. Οι στενότητες που προκαλούνται καλύπτονται μερικά από την εκμηχάνιση απλών εργασιών, σπουδαστές, ευκαιριακούς εργάτες και εξωτερικούς μετανάστες. Παρατηρείται ακόμη συνεχής μείωση της ζήτησης εργασίας για τους ανεπαρκώς καταρτισμένους υπαλλήλους γραφείου, περιλαμβανομένων των αποφοίτων τριτοβάθμιας εκπαίδευσης δίχως εξοικείωση στα απαραίτητα πλέον γνωστικά αντικείμενα (πληροφορική, ξένες γλώσσες) αλλά και κλίση για διά

βίου μάθηση και συνεχής προσπάθεια αξιοποίησης νέων εργασιακών εμπειριών. Πολλοί δε είναι απρόθυμοι να απασχολούνται σε χειρονακτικές εργασίες, υπερεκτιμώντας το «κοινωνικό γόητρο». Στη σημερινή Ελλάδα της υψηλής ανεργίας π.χ. προσέρχονται ελάχιστοι από όσους προσκαλούνται για την ανάληψη διαφόρων εργασιών, δεχόμενοι όμως άλλες με χαμηλότερη αμοιβή αλλά υψηλότερο κοινωνικό γόητρο. Είναι δε χαρακτηριστική η διάκριση των μισθωτών σε υπαλλήλους και εργατοτεχνίτες που συνεπάγεται και διαφορετικούς τρόπους πληρωμής.

σε άλλες θέσεις και ορισμένοι απολύονται ως επίορκοι ή τελείως ακατάλληλοι. Επιδιώκεται ένα θεσμικό πλαίσιο με νέους κανόνες συμπεριφοράς που ελπίζεται να οδηγήσουν και σε αλλαγές νοοτροπίας. Ο αριθμός τους μειώθηκε κατά 150 χιλ. άτομα και οι μειωμένες προσλήψεις έναντι των αποχωρήσεων (1 προς 5) προκαλούν ελλείψεις προσωπικού πυρόσβεσης, νοσηλείας, απονομής δικαιοσύνης, φύλαξης κρατουμένων κ.ά. Και η διοίκηση λοιπόν δυσχεραίνεται να καλύψει υφιστάμενες κενές θέσεις εργασίας.

Παρότι ενίσχυσε τις υποδομές, η ευημερία του «δάνειου πλούτου» το 1990-2010 διόγκωσε τον αριθμό των αυτοαπασχολούμενων και υπαλλήλων μικρών εμπορικών και βιοτεχνικών επιχειρήσεων παροχής υπηρεσιών χαμηλής παραγωγικότητας, που είναι ευάλωτοι σε μειώσεις του διαθέσιμου ΑΕΠ, ενώ υψηλό ποσοστό του εισοδήματός τους προκύπτει ακόμη από τη φοροδιαφυγή. Με τη συνταγματική κατοχύρωση της μονιμότητας των δημοσίων υπαλλήλων (1911, από τον Ελ. Βενιζέλο) και τη μεγάλη επέκταση του ευρύτερου δημόσιου τομέα μεταπολεμικά επιδιωκόταν έντονα η ένταξη σε αυτόν. Πριν από την πρόσφατη διοικητική μεταρρύθμιση (2014), όλοι σχεδόν χαρακτηρίζονταν ως άριστοι για προαγωγή και επιδόματα, με οφέλη που περιλάμβαναν κοινωνικό γόητρο, σταθερότητα απασχόλησης, προνομιακό δια βίου εισόδημα, άνετες συνθήκες εργασίας, ιατροφαρμακευτική περίθαλψη και ικανοποιητική σύνταξη. Πολλοί λοιπόν από τους 600.000 περίπου υπαλλήλους του ευρύτερου δημόσιου τομέα δεν έχουν τα κατάλληλα προσόντα ούτε και τα κίνητρα, λόγω μονιμότητας, να είναι αποτελεσματικοί. Με τη μεταρρύθμιση καταγράφονται πλέον οι κενές θέσεις, προγραμματίζονται τακτικές μετακινήσεις και αξιολογείται το κόστος της γραφειοκρατίας. Μερικές χιλιάδες υπάλληλοι έχουν τεθεί υπό αξιολόγηση και σε διαθεσιμότητα, αρκετοί μετατέθηκαν

Για την εξάλειψη των δημοσίων ελλειμμάτων μειώθηκαν και οι δημόσιες επενδύσεις. Εφαρμόστηκαν όμως ή σχεδιάζονται μέτρα για την αγορά εργασίας:

Η αγορά εργασίας

1) Χρηματοδότηση προγραμμάτων πεντάμηνης απασχόλησης για οικογένειες χωρίς κανέναν εργαζόμενο. Παρότι ενισχύουν ορισμένα χαμηλά εισοδήματα, δεν συνοδεύονται από ουσιώδη πολλαπλασιαστικά αποτελέσματα, όπως οι άμεσα παραγωγικές δραστηριότητες δημιουργίας υλικών αγαθών και υπηρεσιών. Κληροδοτείται λοιπόν στις επόμενες γενεές ένα δημόσιο χρέος 310 δισ. ευρώ, χωρίς επαρκείς επενδύσεις που θα βοηθούσαν στην αποπληρωμή του. Διατέθηκαν όμως και μεγαλύτερα ποσά για επιδοτούμενη απασχόληση και ανακοινώθηκαν μέτρα αύξησης των επενδύσεων (Μάρτιος 2014). 2) Διεύρυνση του διευθυντικού δικαιώματος για ομαδικές απολύσεις επειδή το υπεράριθμο προσωπικό δημιουργεί κινδύνους βιωσιμότητας των επιχειρήσεων. Όπως όμως και στην Ιταλία, στην Ελλάδα δεν ισχύει το ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα (200-420 ευρώ) όπως στην υπόλοιπη Ευρωζώνη, ενώ και το κοινωνικό κράτος έχει περιοριστεί στις περισσότερες χώρες, υπονομεύοντας την κοινωνική συνοχή. Η ευέλικτη μορφή της προσωρινής απασχόλησης αποτελεί εναλλακτική λύση γιατί εξασφαλίζει κάποιο

Economics Quarterly | Ιούνιος 2014

140

Α π ό ψ ε ι ς / / Α γ ο ρ ά ε ρ γασία ς

εισόδημα σε ανέργους, συμβάλλοντας παράλληλα στην αύξηση της παραγωγής. Καταπολεμά επίσης την παραοικονομία γιατί διευκολύνει τις επιχειρήσεις να αντιμετωπίζουν οικονομικές δυσχέρειες δίχως να παρανομούν. 3) Η μετατροπή των επιδομάτων ανεργίας σε εργασίας ενισχύει την παραγωγή και τα καταχρεωμένα ασφαλιστικά ταμεία, ιδιαίτερα μετά την απομείωση του δημοσίου χρέους (PSI, 2012). Εφαρμόζεται όμως σε περιορισμένη έκταση, αν και σε πολλούς τομείς η διοίκηση μπορεί να επιβάλλει σε κάθε επιδοτούμενο/η την προσφορά κάποιας υπηρεσίας: εποχικές εργασίες στην ύπαιθρο, ευκαιριακή απασχόληση στον αστικό τομέα, προγραμματισμένες επισκέψεις σε μοναχικά άτομα. 4) Εκτός από τον εκσυγχρονισμό των προγραμμάτων σπουδών, στην τριτοβάθμια εκπαίδευση απαιτείται αύξηση των επιμορφωτικών κύκλων για την κάλυψη των απαιτήσεων των θέσεων εντάσεως εργασίας υψηλής παραγωγικότητας, αντισταθμίζοντας την αρνητική επίδραση των επενδύσεων εξοικονόμησης εργασίας. Η Sampsung οργανώνει πανευρωπαϊκά σεμινάρια κατάρτισης, εκτιμώντας σε 900 χιλ. τις κενές θέσεις εργασίας από ανεπάρκεια προσφοράς καταρτισμένων ατόμων. Την τελευταία τριετία μετανάστευσαν στη Γερμανία 25 χιλ. Έλληνες, οι 6 χιλ. γιατροί και οι λοιποί μηχανικοί, επαγγελματίες και εκπαιδευμένοι στη διοίκηση (Ευρωπαϊκή Επιτροπή 2013), που θεωρείται σοβαρή διαρροή ταλαντούχων (brain and skill drain). Η Ελλάδα όμως έχει διπλάσιους γιατρούς από τη Σουηδία, 64 χιλ. περίπου, 25-30 χιλ. πάνω από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο και συνεχίζει να εκπαιδεύει περισσότερους από όσους χρειάζεται. Επί δεκαετίες 70-90 χιλ. Έλληνες εγγράφονται ετησίως δίχως δίδακτρα στη δημόσια τριτοβάθμια εκπαίδευση, αν και δαπανούν άνω του ενός δισ. ευρώ σε ιδιωτικά φροντιστήρια για εισαγωγικές εξετάσεις. Καταβάλλουν επίσης δίδακτρα στα ιδιωτικά πανεπιστήμια, ισότιμα

πλέον των δημοσίων με αποφοίτους τους να διαγωνίζονται για διορισμό στο Δημόσιο (Μάιος 2014). Υπάρχει επίσης υψηλή ροή μεταπτυχιακών αποφοίτων. Οι περισσότεροι δε απόφοιτοι αλλά και όσοι επαναπατρίζονται, από τους 50 χιλ. περίπου στο εξωτερικό, ζητούν εργασία στην Ελλάδα. Τις δύο τελευταίες δεκαετίες 120 χιλ. περίπου παραμένουν άνεργοι, ενώ όσοι αποδημούν αμείβονται καλά, αποστέλλουν συνάλλαγμα, αποκτούν πολύτιμες επαγγελματικές εμπειρίες και επαναπατρίζονται όταν βρουν μια σχετικά καλή εργασία. Θα ήταν λοιπόν μάλλον επίτευγμα η προαγωγή περισσοτέρων Ελλήνων και ξένων στις ανώτερες εκπαιδευτικές βαθμίδες για απασχόληση εκτός Ελλάδος. Σχετικά με τους τελευταίους, η οργάνωση μεταπτυχιακών σπουδών στην αγγλική γλώσσα θα απέδιδε ετήσιες εισροές συναλλάγματος ενός δισ. ευρώ (Mackinsey 2014).

Προοπτικές για σύντομη ανάκαμψη Η Ελλάδα καλύπτει πλέον τις τρέχουσες δαπάνες δίχως πρόσθετο δανεισμό, ενώ στο Eurogroup της 5/5/2014 συζητήθηκε η διευθέτηση του δημοσίου χρέους. Η χώρα επιδιώκει επιμήκυνση της αποπληρωμής στα 50 χρόνια και περεταίρω μείωση των επιτοκίων που εκτιμάται ότι θα ελαφρύνουν κατά 80 δισ. ευρώ τον συνολικό δανεισμό. Η διάθεση εξάλλου 400 δισ. ευρώ στις ευρωπαϊκές τράπεζες για δανεισμό σε μικρομεσαίες επιχειρήσεις (ΕΚΤ 5/6/2014) επιβεβαιώνει την κοινοτική έμφαση στην ανάπτυξη. Η ενίσχυση της πιστωτικής αξιοπιστίας έχει ήδη συμβάλλει στην αναδιάρθρωση των συστημικών τραπεζών με αυξήσεις μετοχικού κεφαλαίου, διατηρώντας ως πιστωτική εφεδρεία τα 11 δισ. ευρώ του Ταμείου Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας. Επηρεάζει επίσης πτωτικά τα επιτόκια στις συχνές εκδόσεις ΕΓΕΔ και στον δανεισμό ιδιωτικών επιχειρήσεων, ενώ αυξάνεται το ενδιαφέρον για άμεσες ξένες επενδύσεις, ως αποτέλεσμα της βελτίωσης στις κρατικές λειτουργίες.

Economics Quarterly | Ιούνιος 2014

Η υψηλή ανεργία κατέστησε τον κατώτατο μισθό των 586 ευρώ πιο αποδεκτό από εκείνο των 750 πριν από 3-4 χρόνια, διευκολύνοντας τη βαθμιαία αύξηση των πραγματικών μισθών με βάση την αποδοτικότητα και την αντιμετώπιση των προβλεπόμενων μακροπρόθεσμων προβλημάτων της αγοράς εργασίας. Περισσότεροι δε αποδέχονται την αναβάθμιση της ιδιωτικής επιχείρησης για την επανεκκίνηση της οικονομίας. Τέλος, η συνεχιζόμενη καταπολέμηση της φοροδιαφυγής ενισχύει την απασχόληση στις μεγαλύτερες επιχειρήσεις και τη δημιουργία νέων μικρών καινοτομικών, μειώνοντας παράλληλα τον αριθμό των ανασφάλιστων αυτοαπασχολούμενων. Από την πιο πάνω ανάλυση προκύπτει ότι η υποχώρηση της ανεργίας χρειάζεται χρόνο. Και μικρές όμως βελτιώσεις επηρεάζουν θετικά το γενικότερο οικονομικό κλίμα, όπως η πρόσφατη υπεροχή των προσλήψεων έναντι των απολύσεων και η μικρή άνοδος της κατανάλωσης. Η επανεκκίνηση της οικονομίας θα περιορίσει άμεσα την ανεργία με αύξηση της απασχόλησης γιατί θα εφαρμοστεί η τεχνολογία των τελευταίων ετών, ενώ η απασχόληση περισσότερων νόμιμων αλλοδαπών είναι θετική. Με τη βοήθεια δε και της ΕΕ (FRONTEX) βελτιώνεται o έλεγχος της εισροής παρανόμων. Η επανεκκίνηση θα ενισχύσει περαιτέρω την εμπιστοσύνη στην οικονομία, βελτιώνοντας τη ρευστότητα από την αύξηση του συνολικού εργατικού εισοδήματος, τη μείωση των επισφαλών απαιτήσεων στις τράπεζες και τη βαθμιαία επιστροφή των περίπου 60 δισ. ευρώ που έχουν χαθεί από την οικονομία από το 2009. Αν και με υψηλό κόστος για την πλειονότητα των πολιτών, οι επώδυνες αλλά και τελείως απαραίτητες μεταρρυθμίσεις που έχουν επιτευχθεί δικαιολογούν αισθήματα ικανοποίησης. Ενθαρρύνουν τη δύσκολη προσπάθεια ολοκλήρωσής τους, με τις λιγότερες δυνατές πρόσθετες στερήσεις.

141

Με θέα το μέλλον Συνέντευξη H Τζούλια Φωκά, gi-Cluster Manager και ο Νίκος Βογιατζής, διευθυντής Ανάπτυξης & Τεχνολογίας του Corallia Clusters Initiative μιλούν στο EQ για το οικοσύστημα που στοχεύει στην ενθάρρυνση της παραγωγής προϊόντων στον τομέα Τεχνολογιών Παιγνίων και Δημιουργικού Περιεχομένου. Οι επιχειρήσεις μέλη του έχουν προσελκύσει ελληνικά και ξένα επενδυτικά κεφάλαια και σε μια πενταετία οι εξαγωγές αναμένεται να φτάσουν τα 200 εκατ. ευρώ.

Πώς θα περιγράφατε συνοπτικά το gi-cluster; Πόσο σημαντικοί είναι οι δεσμοί μεταξύ επιχειρήσεων, πανεπιστημίων και ερευνητικών φορέων; Ν.Β.: Θα ξεκινούσα λέγοντας ότι οι δεσμοί μεταξύ όλων των μελών του cluster αποτελούν ένα από τα πιο σημαντικά συστατικά, όχι μόνο για την επιτυχημένη λειτουργία αλλά για τη βιωσιμότητά του! Ειδικότερα, σε ό,τι αφορά τους δεσμούς βιομηχανίας με την ακαδημαϊκή και ερευνητική κοινότητα, τομέας στον οποίο στην Ελλάδα υστερούμε, μέσα από τη δημιουργία οικοσυστημάτων όπως τα clusters, προσπαθούμε με συστηματικό τρόπο, στρατηγικά σχεδιασμένες παρεμβάσεις και δράσεις και βέβαια, συνέπεια απέναντι στον στόχο μας, να τους ενισχύσουμε, δημιουργώντας ευνοϊκές συνθήκες συνεργασίας. Το gi-Cluster, ακολουθώντας πιστά τη μεθοδολογία που εισήγαγε πρώτο το Corallia στη χώρα μας για την ανάπτυξη συνεργατικών σχηματισμών, αποτελεί

φωτό: Γιώργος Οικονομόπουλος

Economics Quarterly | Ιούνιος 2014

142

Επιχειρήσεις και καινοτομία

μια «καθαρόαιμη» πρωτοβουλία για τη δημιουργία cluster καινοτομίας, σε έναν ταχύτατα αναπτυσσόμενο τεχνολογικό τομέα διεθνώς: αυτό των Τεχνολογιών Παιγνίων και Δημιουργικού Περιεχομένου. Αποστολή του είναι να εξελιχθεί σε ένα παγκοσμίου κλάσης επιχειρηματικό οικοσύστημα καινοτομίας, με στόχο την παραγωγή νέων τεχνολογιών και ανταγωνιστικών προϊόντων για τη διεθνή αγορά. Σήμερα, το gi-Cluster αποτελείται από 31 μέλη, μεταξύ των οποίων επιχειρήσεις, ακαδημαϊκοί και ερευνητικοί φορείς.

Ποιες υπηρεσίες παρέχει στα μέλη του και πώς υποστηρίζει τις καινοτόμες ιδέες; ΤΖ.Φ.: Η ομάδα διαχείρισης του giCluster έχει επωμιστεί την καθημερινή οργάνωση, λειτουργία και υλοποίηση ενός εξειδικευμένου αναπτυξιακού προγράμματος που σχεδιάστηκε και ήδη υλοποιείται, εστιάζοντας σε 6 επιμέρους στρατηγικούς άξονες: 1) Διεύρυνση του Cluster, 2) Καινοτομία & Τεχνολογία, 3) Εκπαίδευση & Κατάρτιση, 4) Εμπορικές Συνεργασίες, 5) Χάραξη Πολιτικής και 6) Έρευνα & Δικτύωση, προσφέροντας κατά περίπτωση παροχές και προνόμια στα μέλη. Στο πλαίσιο των παραπάνω αξόνων, καλύπτεται ένα ευρύτατο φάσμα υπηρεσιών προς τα μέλη, που προσφέρονται είτε με τη μορφή παροχών και προνομίων (συλλογικά και χωρίς χρέωση) ή με τη μορφή εξειδικευμένων υπηρεσιών (στοχευμένα και με χαμηλό κόστος λόγω οικονομιών κλίμακας και σκοπού που επιτυγχάνονται). Ειδικά για την υποστήριξη καινοτόμων ιδεών εκτιμώ ότι ζυμώσεις και οι δυναμικές που αναπτύσσονται στο giCluster αποτελούν τις πιο κατάλληλες συνθήκες για την υποστήριξη καινοτόμων ιδεών. Μέσα από συγκεκριμένες δράσεις και παρεμβάσεις που σχεδιάζουμε και υλοποιούμε ως Φορέας Αρωγός αλλά και

με την ενεργό συμμετοχή και συμβολή των μελών, η φιλοσοφία για συνεργασία επεκτείνεται και σε πρωτοβουλίες για την υποστήριξη και περαιτέρω ενίσχυση νέων καινοτόμων ιδεών. Πρόσφατα έγινε μέλος o Πανελλήνιος Σύλλογος Δημιουργών Ψυχαγωγικού Λογισμικού [HGDA] που για εμάς αποτελεί εξαιρετική δεξαμενή ταλέντου και νέων ιδεών, ενώ έχουμε σχεδιάσει και την πρωτοβουλία του Academic Chapter, που αποσκοπεί στη διασύνδεση της βιομηχανίας με τα ακαδημαϊκά κοιτάσματα της χώρας και αποτελεί ένα ανοιχτό κανάλι ενημέρωσης – κατ’ αρχήν από το gi-Cluster προς τα πανεπιστήμια.

Ποιες τάσεις αναπτύσσονται στο cluster; Υπάρχει δυναμική στον τομέα της προβολής/ανάπτυξης του πολιτιστικού περιεχομένου; Μπορεί να συμβάλλει στην ανάδειξη του ελληνικού τουρισμού αλλά της χώρας ως κέντρου κλασικών σπουδών; ΤΖ.Φ.: Μονολεκτικά σας απαντώ «ναι» σε κάθε ερώτημα! Το gi-Cluster έχει τοποθετηθεί στρατηγικά σε σχέση με το «κύμα» που αναφέρετε. Από τις αρχές του 2011 όταν συλλάβαμε την ιδέα για τη δημιουργία του cluster Τεχνολογιών Παιγνίων και Δημιουργικού Περιεχομένου, υπήρχε πάντα στο «ραντάρ» μας η δυναμική της χώρας για την προβολή και ανάπτυξη του πολιτιστικού περιεχομένου μέσα από την αξιοποίηση της τεχνογνωσίας που διακρίναμε σε συναφείς τεχνολογικούς τομείς. Επομένως το πάντρεμα των νέων τεχνολογιών με το πολιτιστικό περιεχόμενο, όπως ακριβώς πιστεύουμε ότι μπορεί να επιτευχθεί στο gi-Cluster, υπήρξε για εμάς θεμελιώδης στόχος και οδηγός για αρκετές από τις παρεμβάσεις

Economics Quarterly | Ιούνιος 2014

που σχεδιάζουμε και υλοποιούμε, τώρα αλλά και για το άμεσο μέλλον. Στο οικοσύστημα έχουν ενταχθεί φορείς σχετιζόμενοι με το πολιτιστικό περιεχόμενο, όπως το Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού, ενώ το δίκτυο των μελών του cluster αναπτύσσεται ταχύτατα καλύπτοντας ένα ευρύ φάσμα τομέων σχετικών με τις δημιουργικές βιομηχανίες και το πολιτιστικό περιεχόμενο.

Εξάγουμε τεχνολογία; ΤΖ.Φ.: Βεβαίως και μάλιστα με επιτυχία και σημαντικό οικονομικό αντίκτυπο. Σύμφωνα με τους οικονομικούς δείκτες που παρακολουθούμε στο πλαίσιο της δραστηριότητάς μας ως Φορέας Αρωγός του gi-Cluster, βλέπουμε για την επόμενη πενταετία το 50% περίπου του τζίρου να προέρχεται από το εξαγωγές.

Οι επιχειρήσεις του gi-Cluster πωλούν τα προϊόντα τους στο εξωτερικό; Ν.Β.: Μελετώντας τα νούμερα και σύμφωνα με τις προβλέψεις και τους στόχους μας, προβλέπουμε, στο αντίστοιχο χρονικό διάστημα αύξηση κατά περίπου 70%, με τον τζίρο των επιχειρηματικών μελών να ξεπερνά τα 200 εκατ. ευρώ από εξαγωγές.

Οι επιχειρήσεις του cluster έχουν προσελκύσει το ενδιαφέρον επενδυτών, Ελλήνων και ξένων; Ν.Β.: Υπάρχουν επιχειρηματικά μέλη που έχουν αντλήσει επενδυτικά κεφάλαια από την Ελλάδα και το εξωτερικό και αυτό αποτελεί εξαιρετικά αισιόδοξο μήνυμα για τη χώρα, τον κλάδο αλλά και τις άλλες εταιρείες που είτε προετοιμάζονται ή βρίσκονται ήδη σε συζητήσεις και διαδικασίες άντλησης επενδυτικών κεφαλαίων.

143

Στην αιχμή της

τε χ νο λο γ ίας Συνέντευξη Υπάρχουν στην Ελλάδα επιχειρήσεις που αναπτύσσουν και εξάγουν προϊόντα διαστημικής τεχνολογίας; Κόντρα στο γενικευμένο κλίμα προβολής των προβλημάτων ανταγωνιστικότητας της Ελλάδας, η απάντηση είναι ναι και με αξιώσεις! Ο Παναγιώτης Γεωργιάδης, si-Cluster Manager, μιλά στο EQ για το σταθερά αναπτυσσόμενο βιομηχανικό cluster καινοτομίας που στόχος του είναι να τοποθετήσει την Ελλάδα στον χάρτη των χωρών που αναπτύσσουν διαστημικές τεχνολογίες και εφαρμογές.

Πώς θα περιγράφατε συνοπτικά το si-cluster; Ο Ελληνικός Συνεργατικός Σχηματισμός Διαστημικής Τεχνολογίας και Εφαρμογών (si-Cluster) είναι ένα δυναμικό και σταθερά αναπτυσσόμενο οικοσύστημα καινοτομίας στην Ελλάδα στον τομέα των διαστημικών τεχνολογιών και εφαρμογών. Αποτελείται από το Corallia, ως συντονιστή, τη Βιομηχανική Ένωση του κλάδου ΕΒΙΔΙΤΕ, 7 πανεπιστημιακά εργαστήρια και ινστιτούτα ερευνητικών κέντρων, καθώς επίσης και 18 βιομηχανικά μέλη. Μέλη του μπορούν να γίνουν επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στο θεματικό πεδίο, ακαδημαϊκά ιδρύματα, ερευνητικά κέντρα, πάροχοι υπηρεσιών, εμπορικές και επενδυτικές τράπεζες, κεφάλαια επιχειρηματικού ρίσκου, επιχειρηματικοί άγγελοι και στρατηγικοί επενδυτές. Το ενδιαφέρον από επιχειρήσεις και άλλους φορείς για ένταξη στο si-Cluster είναι εξαιρετικά μεγάλο, το τελευταίο τρίμηνο έχουμε λάβει περίπου 20 νέες αιτήσεις.

και εξειδικευμένα στελέχη τα οποία έχουν αναπτύξει κοινές υπηρεσίες και υποδομές ώστε να: • Λειτουργεί ως one-stop-shop, μέσω του οποίου ολόκληρο το δίκτυο καινοτομίας έχει πρόσβαση σε επιχειρηματικές ευκαιρίες. • Υποστηρίζει τη δημιουργία νέων επιχειρήσεων, και την περαιτέρω ανάπτυξη του si-Cluster. • Διευρύνει τον ορίζοντα της γνώσης με εξειδικευμένα εκπαιδευτικά προγράμματα, μέσω των οποίων τα μέλη του μπορούν να αποκτήσουν νέες δεξιότητες, από τεχνικές ικανότητες και γνώσεις διαχείρισης του έργου, έως τακτικές διαπραγμάτευσης και ανάπτυξη επιχειρηματικών σχεδίων.

πρόσβαση στις διεθνείς αγορές και να αναπτύξουν στρατηγικές συμμαχίες.

Πώς λειτουργεί και πώς υποστηρίζει τις καινοτόμες ιδέες;

• Αντιμετωπίζει τις αδυναμίες της εγχώριας τεχνολογικής βιομηχανίας μέσω συμπληρωματικότητας και συνεργασιών ανάμεσα στις επιχειρήσεις-μέλη του si-Cluster, καθώς επίσης και με εθνικούς και διεθνείς οργανισμούς.

• Επιχορηγεί δράσεις για την εδραίωση ισχυρών δεσμών με τα πανεπιστήμια και τα ερευνητικά κέντρα για την ενίσχυση της μεταφοράς τεχνολογίας και την εμπορευματοποίηση της Ε&Α.

Το si-Cluster έχει ομάδα διοίκησης

• Στηρίζει τα μέλη ώστε να έχουν

• Π α ρ έ χ ε ι

κίνητρα

για

τους

Economics Quarterly | Ιούνιος 2014

144

Επιχειρήσεις και καινοτομία

Venture Capitalists και τους επιχειρηματικούς αγγέλους να επενδύσουν στα πρώτα στάδια των ερευνών. • Υπ ο σ τ η ρ ί ζ ε ι τ η ν π ρ ο σ τ α σ ί α των Δικαιωμάτων Πνευματικής Ιδιοκτησίας και την υποβολή διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας μέσω λειτουργίας γραφείου υποστήριξης. Τέλος, προωθεί ενεργά την ανάπτυξη συνεργιών μεταξύ των μελών του ίδιου του cluster. Αποτέλεσμα αυτού είναι σήμερα να έχουμε τρία πολύ σημαντικά συνεργατικά έργα, τα οποία αποσκοπούν στη δημιουργία νέων καινοτόμων προϊόντων στον χώρο της διαστημικής τεχνολογίας και των διαστημικών εφαρμογών. Το si-Cluster υλοποίησε ένα μεγάλο έργο κτηριακών εγκαταστάσεων στο Monumental Plaza κοντά στον κόμβο Αττικής Οδού και Κηφισίας (α2●innohub), όπου θα μεταφερθεί η διοίκηση και θα μετεγκατασταθούν αρκετές εταιρείες του cluster. Στις νέες εγκαταστάσεις υπάρχει ένα πλήρως εξοπλισμένο εργαστήριο, στο οποίο γίνεται προσομοίωση των απαιτητικών συνθηκών που επικρατούν στο διάστημα, προκειμένου να μπορούν να ελέγχονται και να δοκιμάζονται διαστημικές συσκευές και λογισμικό.

Σε ποιους τομείς της διαστημικής τεχνολογίας υπάρχει μεγαλύτερη ανάπτυξη στο cluster; Εξάγουμε τεχνολογία; Τα μέλη του cluster εστιάζουν, κατά κύριο λόγο, σε δύο τομείς. Ο πρώτος είναι τα ηλεκτρονικά εξαρτήματα και συστήματα, και το λογισμικό που τα συνοδεύει. Ο δεύτερος είναι οι διαστημικές εφαρμογές, με εστίαση στη δορυφορική επισκόπηση της γης και την επεξεργασία δεδομένων δορυφορικών εικόνων. Ένας τρίτος τομέας στον οποίο βλέπουμε αυξημένο ενδιαφέρον, και έχει αρχίσει να αναπτύσσεται στο si-Cluster, είναι των

υλικών και κατασκευών που αφορούν το διάστημα, π.χ. προηγμένα σύνθετα υλικά, εξειδικευμένες μεταλλικές κατασκευές, μοντελοποίηση και αναλυση κατασκευών. Επιτυχημένα παραδείγματα έχουμε σε όλους τους παραπάνω τομείς. Η πλειοψηφία των ελληνικών εταιρειών και ακαδημαϊκών ινστιτούτων, που δραστηριοποιείται στη διαστημική τεχνολογία, εξάγουν τα προϊόντα και τις υπηρεσίες τους. Η ποιότητα και τα καινοτόμα χαρακτηριστικά του έργου που αναπτύσσουν είναι ανταγωνιστικά με τα διεθνή πρότυπα, όπως τα παραδείγματα: • Η ESS σχεδιάζει και παράγει αισθητήρες επιτάχυνσης για χρήση σε συστήματα πλοήγησης διαστημικών συστημάτων. Είναι μια από τις δυο ευρωπαϊκές εταιρείες που σχεδιάζουν και παράγουν αισθητήρες χωρίς ITAR και έτσι δεν υπόκειται σε περιορισμό από την αμερικανική πολιτική εξαγωγών. • Η InAccess Networks ανέπτυξε το σύστημα SATWAYS για τον τηλε-έλεγχο προσγείωσης ελικοπτέρων. • Η Neuropublic παρέχει ένα μοναδικό σύστημα λογισμικού, που επιτρέπει διαφορετικά υποσυστήματα να λειτουργούν αρμονικά σε πραγματικό χρόνο μέσα σε ένα διαστημόπλοιο. • Η Space Hellas έχει αναπτύξει πλατφόρμες λογισμικού για την ενοποίηση συστημάτων ασφαλείας με έξυπνο τρόπο (SPACE HELLAS GUARDIAN) και την παροχή υπηρεσιών προστιθέμενης αξίας (MARISS), που συνδυάζουν επίγεια μέσα επιτήρησης με δορυφορικές τεχνολογίες για την παρακολούθηση της ασφάλειας των θαλασσών και των θαλασσίων συνόρων • Η ISI Hellas έχει αναπτύξει μοναδικές διαστημικές πλατφόρμες με στόχο τη βελτίωση της ναυτιλιακής ασφάλειας και τον διασυνοριακό έλεγχο.

Υπάρχει ενδιαφέρον από

Economics Quarterly | Ιούνιος 2014

ξένους επενδυτές, business angels, private equity κλπ.; Στο si-Cluster είχαμε ήδη το πρώτο μας success story με την εταιρεία φωτονικής και οπτοηλεκτρονικής Constelex Technology Enablers, η οποία ξεκίνησε τα πρώτα της βήματα εντός του cluster, και η οποία εξαγοράστηκε πρόσφατα από την πολυεθνική εταιρεία του χώρου Gooch & Housego. Πρόκειται για ιδιαίτερα σημαντικό γεγονός, αφού μία εταιρεία υψηλής τεχνολογίας από την Αγγλία εξαγόρασε ελληνική προκειμένου να αποκτήσει την τεχνογνωσία της. Λόγω του αυξημένου ενδιαφέροντος για τις ελληνικές επιχειρήσεις του συγκεκριμένου τεχνολογικού κλάδου, το si-Cluster έχει αρχίσει να διερευνά τη δημιουργία μίας καλύτερα καθορισμένης δομής, με στόχο τη συστηματική αντιμετώπιση του θέματος των επενδύσεων από ξένους επενδυτές, business angels και private equity funds.

Ποιοι είναι οι ανασχετικοί παράγοντες για την ανάπτυξη των garage companies που αποτέλεσαν φυτώριο επιτυχίας στην Αμερική; Η Ελλάδα αποτελούσε ανέκαθεν φυτώριο λαμπρών επιστημόνων, που διέπρεπαν, κυρίως στο εξωτερικό. Το αρνητικό οικονομικό κλίμα σήμερα, σε συνδυασμό με τη δυστοκία που συνοδεύει την ανάπτυξη επιχειρήσεων στην Ελλάδα, δεν δημιουργούν τις καλύτερες προϋποθέσεις για τα startup που περιγράφετε. Κατά συνέπεια θα έλεγα πως υπάρχει σημαντικό αναξιοποίητο απόθεμα γνώσης στην Ελλάδα. Όμως αυτό που λείπει περισσότερο είναι το επιχειρηματικό και πρωτοπόρο πνεύμα. Θεωρώ σημαντικό οι νέοι να έρχονται σε επαφή από μικρή σχετικά ηλικία με τον κόσμο της καινοτομικής επιχειρηματικότητας, ούτως ώστε να τους εμφυτεύεται το «μικρόβιο» που είναι απαραίτητο για να αρχίσουμε σταδιακά να βλέπουμε και εδώ τα λεγόμενα garage companies του Silicon Valley, αλλά και της Αμερικής γενικότερα.

Alpha e-Banking Επιχειρήσεων

Economics

Ολοκληρωμένες λύσεις ηλεκτρονικής τραπεζικής.

Quarterly

4ΜΗΝΙΑΙΑ ΕΚΔΟΣΗ • ΤΕΥΧΟΣ 2014B

ΕΠΙΛΟΓΗ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ & ΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

Alpha Mass Payments

E CO N O M I C S Q UA R T E R LY

•

Τ Ε ΥΧΟ Σ 2 0 1 4 Β

ΠΑΝΟΡΑΜΑ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ

Καλειδοσκόπιο της Ελληνικής Οικονομίας

Alpha e-Banking Eπιχειρήσεων. Σύγχρονες λύσεις για σύγχρονες επιχειρήσεις.

ΑΠΟΨΕΙΣ

Περισσότερες πληροφορίες στο www.alpha.gr/mass-payments

Alpha Web Banking

Alpha Mass Payments

Alpha e-Commerce

Alpha Web International Trade

Μ. Μπλέτσας ● Α. Κρητικός Μ. Χαλιάσος ● Γ. Μέργος ● Γ. Γραμματίδης Ν. Βέττας ● Μ. Βασιλειάδης ● Γρ. Παύλου Α. Συγγρός ● Δ. Λακασάς ● Α. Σαββάκης Ε. Δοντάς ● Κ. Ευριπίδης ● Κ. Μποτόπουλος Μ. Μασουράκης ● Η. Λεκκός ● Πλ. Μονοκρούσος Χρ. Σακελλαρίδη ● Α. Κωτσιόπουλος Ν. Κόνσολας ● Ν. Τεσσαρομάτης Γ. Στεφανάκης ● Ρ. Φακιολάς