Economics
Quarterly
4ΜΗΝΙΑΙΑ ΕΚΔΟΣΗ • ΤΕΥΧΟΣ 2014Γ
4ΜΗΝΙΑΙΑ ΕΚΔΟΣΗ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ & ΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ
E CO N O M I C S Q UA R T E R LY
•
Τ Ε ΥΧΟ Σ 2 0 1 4 Γ
η Ελλάδα μετά το Μνημόνιο POLITICS PHILOSOPHY ECONOMICS
ΕΚΤ Volte-face για την οικονομία
H περίπτωση της
ΓαλλIας
• Τράπεζες και Αγορές • Επιχειρήσεις • CSR Εταιρική Ευθύνη
thermo-break sliding system
ΧΟΜΕΝΑ
thermo-break sliding system thermo-break sliding system 1
2
E36
2
1
out
out
out
7
E 36200
2
out
in
in
75
7
75 out
in
75
E 36200
E 36200
E 36500
E 36200 14
92
92
7
out
in
E 36131 E 36200
E 36131
36
14
out
75
20
8
8
1
14
20
36
36
1 36
92
14
2 E 36200
1
20
2
75
75
92
E 36131
7
out
30
1
E 36131 1
E36
20
1
3
36
ΠΕ ΡΙΕ thermo-break sliding system
8 92
20
in
75
20
36
8
out
in
75
20
in
36
30 4
20
in
4
92
36
3
4
36
3
36
36
3 3
out
30
18
25
out
18
36
25 E 36200 in36
out
in
20 E 365
E 36200
20
in E 36200
E 36210 75 E 36210 75
92 E 36101
34
30
out
20
in
34
E 36602
out
E 36601
E 36115
E 36220
E36 - technical catalogue
98
E 36210 75
75
E 36220
E36 - technical catalogue 30
34
41
E 36101
E 36601
88
E 36602
88
E 36115
30
41
34
E 36101 E 36602
98
E 36601
E36 - technical catalogue
E36 - technical catalogue
Economics Quarterly | Δεκέμβριος 2014
18
25
98
75
75
36 20
30
E 36601
88
88
18
out
E 36210 E 36602
4
25
out 41
E 36101
92
36
25
20
in
30
36
41
3
75
34
E 36220
3
30
75
75
E 36220
3
E 36115
4
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
»» ΣΕΛ. 10
Ε Π Ι Κ Α Ι Ρ Ο Τ Η ΤΑ
100
»» ΣΕΛ. 18
»» ΣΕΛ. 26
ΕΚΤ
ΓΑ Λ Λ Ι Α
»» ΣΕΛ. 31
ΕΛΛΑΔΑ
95
75
25
EQ MAGAZINE δεκεμβριοσ 2014
5
0
08 EDITORIAL 10 ΕΠΙΚΑΙΡΟΤΗΤΑ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΤΡΑΠΕΖΑΣ - ΕΠΑΝΕΞΕΤΑΖΟΝΤΑΣ ΘΕΩΡΙΕΣ ΚΑΙ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ // ΕΛΛΑΔΑ - ΤΟ ΜΝΗΜΟΝΙΟ EX POST // ΔΙΑΠΡΑΓΜΑΤΕΥΣΕΙΣ ΜΕ ΤΟΥΣ ΔΑΝΕΙΣΤΕΣ - ΑΝΑΚΑΜΨΗ ΚΑΙ ΡΕΑΛΙΣΜΟΣ // ΕΛΛΑΔΑ - ΠΛΕΟΝΑΣΜΑΤΑ ΣΤΟ ΔΗΜΟΣΙΟ, ΕΛΛΕΙΜΜΑΤΑ ΣΤΑ ΝΟΙΚΟΚΥΡΙΑ. Από το Επιτελείο του EQ 17 P O L I T I C S , P H I L O S O P H Y A N D ECONOMICS Από το Επιτελείο του EQ
18 VOLTE-FACE ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ Νέα χαρτιά στο τραπέζι των συζητήσεων για την πρόληψη νέας επιδείνωσης της οικονοµίας της ευρωζώνης θέτει η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα. Πέρασαν στα «ψιλά» της επικαιρότητας όµως είναι πολύ σηµαντικά. Και αν λίγο αργότερα ο κ. Ντράγκι δεν ανέφερε τίποτα σχετικό, scripta manent.
26 CASE STUDY:ΓΑΛΛΙΑ Με τον ρυθµό ανάπτυξης σε οριακά θετική περιοχή και τον πληθωρισµό επίσης, αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγµα των αντιθέσεων στο εσωτερικό της ευρωζώνης, όταν η συνταγή του one size fits all αποδεικνύεται αµφίβολης αποτελεσµατικότητας.
31 Η Ε Λ Λ Α Δ Α Μ Ε ΤΑ Τ Ο Μ Ν Η Μ Ο Ν Ι Ο Το δανειακό πρόγραµµα της Ελλάδας από την ΕΕ ολοκληρώνεται στα τέλη του 2014. Το πώς θα πορευτεί τα επόµενα χρόνια εξαρτάται από
Economics Quarterly | Δεκέμβριος 2014
τις πολιτικές που θα ακολουθήσει αλλά και από εκείνες των Ευρωπαίων. Οι αριθµοί δίνουν την εικόνα της προόδου που επιτεύχθηκε από το 2010 που υπογράφηκε η πρώτη δανειακή σύµβαση και των αδυναµιών που ακόµα συντηρούνται. Από το
Επιτελείο του EQ
32 34 35 37
ΠΛΕΟΝΑΣΜΑΤΑ ΠΑΝΩ ΑΠΟ ΟΛΑ ΠΟΣΟ ΑΝΤΕΧΕΙ ΤΙΣ ΑΓΟΡΕΣ; Η ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΣΤΟ 1995 Η ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ Η ΕΜΠΙΣΤΟΣΥΝΗ ΣΕ ΕΝΑΝ ΜΕΓΑΛΟ ΧΡΕΩΣΤΗ
Φορολογικές ελαφρύνσεις σε επιχειρήσεις και νοικοκυριά –σε συνδυασμό πάντα µε µέτρα βελτίωσης του επιχειρηµατικού περιβάλλοντος– θα συµβάλλουν στην άνοδο των επενδύσεων. Χωρίς αυτή, µε αποπληθωρισµό, υψηλή ανεργία, στασιµότητα ‘Η µείωση των αµοιβών και άνοδο του βάρους του ιδιωτικού χρέους, η χώρα θα οδηγηθεί σε αυτό που ονομάζεται secular stagnation.
41 C S R Ειδήσεις και επικαιρότητα για την κοινωνική δράση των υπευθύνων εταιρικών πολιτών.
51 Τ ΡΑ Π Ε Ζ Ε Σ Κ Α Ι Α Γ Ο Ρ Ε Σ 52 Λιγότερες και μικρότερες Σχεδόν η μισή μείωση οφείλεται στη συρρίκνωση των θέσεων (για trading) σε παράγωγα των μεγάλων γερμανικών και γαλλικών τραπεζών.
53 Is Europe overbanked? 54 Shadow banks: οι αγαπημένοι τόποι εγκατάστασης
100
95
Σε τρεισ χώρες αναλογούν σχεδόν τα δυο τρίτα του σκιώδους τραπεζικού τομέα της ευρωζώνης.
75
25
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
5
Economics Quarterly | Δεκέμβριος 2014
6
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
55 Stress tests: οι ελληνικές τράπεζες και οι άλλες Αν ληφθεί υπόψη και ο αναβαλλόμενοσ φόροσ, το αποθεμα ασφαλείας των 4 μεγαλων ελληνικών τραπεζων αυξάνεται σημαντικά.
57 Τα κόκκινα δάνεια στην ευρωζώνη με την αξιολόγηση του ενεργητικού των τραπεζών, αυξηθηκαν στά 879 δισ. ευρώ.
58 Νέο χαμηλό για τη χρηματοδότηση των επιχειρήσεων
69 70 70 71 71 72 73 74
ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΤΗΣ ΑΓΟΡΑΣ Ο ΣΕΒΕ για τις επιχειρήσεις Κατασκευές: οι μεγάλες εκτοπίζουν τις μικρές Οικογενειακή υπόθεση Business Leaders Διαχρονική αξία Βιομηχανική παραγωγή, προσδοκίες και εξαγωγές
Κατά 27 δισ. ευρώ έχει μειωθεί η χρηματοδότηση τουσ την τελευταία πενταετία.
η βιομηχανική παραγωγή υποχωρεί ωστοσο Οι προσδοκιεσ των επιχειρήσεων βελτιώνονται.
60 Ποσοτική χαλάρωση: τέλος στην Αμερική
75 Doing business στην Ελλάδα και αλλού 76 ΕΙΔΗΣΕΙΣ & ΕΠΙΚΑΙΡΟΤΗΤΑ
Ωστόσο, Η FED δεν αποσύρει τη ρευστότητα που χορήγησε στην οικονομία.
61 Ποσοτική χαλάρωση: ενίσχυση στην Ιαπωνία ο ισολογισμός της ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΤΡΑΠΕΖΑς θα φθάσει στο πρωτοφανές 61% του αεπ της χώρας.
ΑΚΡΙΒΟΤΕΡΗ ΕΙΝΑΙ Η ΗΛΕΚΤΡΙΚΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΓΙΑ ΤΙς ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΕΝΕΡΓΟΒΟΡΕΣ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΕΣ ΑΠΌ ΤΩΝ ΕΥΡΩΠΑΙΩΝ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΩΝ ΤΟΥΣ.
83 F O R U M Ι Δ Ε Ω Ν Αναζητώντας ένα μοντέλο καπιταλισμού στην ευρωζώνη. Από τον Ασημάκη Ταμουραντζή.
62 Μηδενικά επιτόκια και στη Σουηδία 63 Οι ομολογιούχοι στα διοικητικά συμβούλια; τα συμφέρονται των πιστωτών των τραπεζών δεν συμβαδίζουν πάντα με εκείνα των μετόχων.
Εκδότης: Ευαγγελία Παπαϊωάννου ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ: economicsquarterly@remdesign.gr
Tηλ. 210 7212 256 Ιδιοκτησία: REM DESIGN - DIGITAL & PRINT COMMUNICATION
Στεφάνου Δέλτα 12Α, 152 37 Αθήνα info@remdesign.gr
64 Ελβετία: δημοψήφισμα για τον χρυσό της κεντρικής τράπεζας αποθέματα χρυσού χωρίς τη δυνατότητα να χρησιμοποιηθούν χάνουν την αξία τους ΠΡΟΕΙΔΟΠΟΙΕΙ Η ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ
65 Τexnoλογια: Η Τράπεζα στο κινητό μας Economics Quarterly | Δεκέμβριος 2014
Απαγορεύεται η αναδημοσίευση, αναπαραγωγή, ολική, μερική ή περιληπτική, κατά παράφραση ή διασκευή απόδοση του περιεχομένου του εντύπου με οποιονδήποτε τρόπο, μηχανικό, ηλεκτρονικό, φωτοτυπικό, ηχογράφησης ή άλλον, χωρίς πρoηγούμενη γραπτή άδεια του εκδότη. Νόμος 2121/1993 και κανόνες Διεθνούς Δικαίου που ισχύουν στην Ελλάδα. Η έκδοση κυκλοφορεί ελεύθερα σε μη έντυπη (ψηφιακή) μορφή.
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
7
8
Από την έκδοση
Π ο ι ο ς αυ ξ ά ν ε ι
τη ν αβε βαι ό τ ητα
Ο
ι συζητήσεις τον τελευταίο καιρό εστιάζουν στην πολιτική αβεβαιότητα και στις επιπτώσεις της στην οικονομία. Αποδίδουν σε αυτή την άνοδο των spreads στα κρατικά ομόλογα και την πτώση στο χρηματιστήριο. Ωστόσο, δεν είναι τόσο το εσωτερικό σκηνικό που τη διαμορφώνει. Και με άλλη κυβέρνηση στην εξουσία, τα περιθώρια διαφοροποίησης της πολιτικής είναι εξαιρετικά περιορισμένα. Ακόμα και μια επαναφορά του κατώτατου μισθού στα προ κρίσης επίπεδα (παρέμβαση που δεν απαιτεί δαπάνη του κράτους), λίγο θα επηρέαζε την οικονομία. Μπορεί η μείωσή του να συμπαρέσυρε προς τα κάτω και τους υπόλοιπους, ωστόσο η ύφεση έκανε τα υπόλοιπα. Αλλά και η υποχώρηση των εξαγωγών δείχνει πόσο λίγο επέδρασσε, κάνοντας φανερό ότι κυρίως άλλοι είναι οι παράγοντες που προσδιορίζουν την ανταγωνιστικότητα μας οικονομίας. Αυτό που επηρεάζει περισσότερο είναι η συνεχής πλέον αβεβαιότητα για την εξέλιξη των διαπραγματεύσεων με την τρόικα των δανειστών και οι συνεχείς εντάσεις. Μιας και το Μνημόνιο τελειώνει, η αξιολόγησή της έχει σημασία για την επόμενη μέρα, τη στήριξη που θα έχει η Ελλάδα μετά την 1/1/2015. Από τότε η Ελλάδα θα είναι χωρίς προστασία στις αγορές αν δεν εγκριθεί η πιστωτική γραμμή (προϋπόθεση της οποίας είναι η θετική αξιολόγηση της τρόικας) που θα χρησιμοποιείται όταν το κόστος δανεισμού της χώρας αυξάνεται. Στις εντάσεις δεν έχει ευθύνες μόνο η Ελλάδα, στην παρούσα φάση μεγαλύτερες έχει η τρόικα. O συνεχής εντοπισμός κενών στον προϋπολογισμό –όσο και αν Ελλάδα καλύπτει τους στόχους για τα δημόσια οικονομικά, με έλλειμμα κάτω από 1% του αεπ το 2014– συντηρεί την αίσθηση του κινδύνου για τη χώρα. Χωρίς να αναγνωρίζει ότι ορισμένα κενά οφείλονται και σε δικές της αστοχίες (π.χ. η μείωση των αμοιβών που επέβαλε αναμενόμενο ήταν να οδηγεί σε συνεχή άνοδο των ελλειμμάτων των ασφαλιστικών ταμείων). Economics Quarterly | Δεκέμβριος 2014
Κάπως έτσι συντηρείται το κλίμα αβεβαιότητας για την Ελλάδα στο εξωτερικό, ότι συνεχώς δεν επιτυγχάνει στόχους. Προφανώς η τρόικα –που και πολλά σωστά επέβαλλε στην Ελλάδα– αγνοεί ότι πρέπει να λαμβάνεται υπόψη και το πολιτικά εφικτό. Όταν ζητά νέα μέτρα (που συντηρούν την εντύπωση στον πολίτη ότι θα υποστεί νέες θυσίες) για την κάλυψη κενών στον προϋπολογισμό, θα πρέπει να λάβει υπόψη ότι: • Η Ελλάδα έχει το υψηλότερο ποσοστό νοικοκυριών που κανένα μέλος τους δεν εργάζεται στον ΟΟΣΑ. • Η μέση μηνιαία δαπάνη των ελληνικών νοικοκυριών, σύμφωνα με την ΕΛΣΤΑΤ, μειώθηκε στα 1.509 ευρώ, σε σταθερές τιμές κατά 32% από το 2009. • Σύμφωνα με στοιχεία του ΟΟΣΑ, ο Έλληνας μισθωτός εργάζεται τις περισσότερες ώρες, 1.729, ο Γερμανός 1.313, ο Γάλλος 1.401 και Ιταλός 1.478. • Η κρίση έχει μεγάλες επιπτώσεις στον πληθυσμό. Ο πληθυσμός μειώνεται, όχι μόνο λόγω της εξόδου των οικονομικών μεταναστών που δεν έχουν πλέον απασχόληση στη χώρα, αλλά και της μεγάλης μείωσης των γεννήσεων, που πλέον είναι σε ιστορικά χαμηλό επίπεδο (94 χιλ. το 2013). Αν η τρόικα (Ευρωπαίοι και ΔΝΤ) θέλει να αποκατασταθεί η εμπιστοσύνη των αγορών στην Ελλάδα –και ενώ όλοι οι οίκοι αξιολόγησης αναφέρουν την πολιτική αβεβαιότητα ως παράγοντα ανόδου του κινδύνου χώρας– θα πρέπει να συμβάλλει. Τώρα που η χώρα έχει πετύχει πολλά, με συναινετικές διαδικασίες να δώσει το σήμα ότι η Ελλάδα δεν είναι μόνη της. Και ότι πιέσεις στα ομόλογα της θα έχουν ένα όριο. Διαφορετικά δημιουργείται η εντύπωση της αναντιστοιχίας μεταξύ κυβερνητικών εξαγγελιών περί εξόδου από την κρίση και πραγματικότητας, το χειρότερο για την πολιτική σταθερότητα. Για την Ελλάδα μετά το Μνημόνιο, περισσότερα στη σελ. 31.
Economics Quarterly | Δεκέμβριος 2014
10
Ο ι κο ν ο μ ί α / / Ο ρ ό λ ο ς τ η ς κ ε ν τ ρ ι κ ή ς τ ρά π ε ζ α ς
Επανεξετάζοντας θεωρίες & πρακτικές Αν δεν αποδώσουν τα μέτρα της ΕΚΤ, η ορθοδοξία του δόγματος της συνεχούς λιτότητας, σε περίοδο μηδενικών επιτοκίων, θα δοκιμαστεί.
Η
εικόνα της οικονομίας της ευρωζώνης σήμανε συναγερμό στο επιτελείο της κεντρικής τράπεζας στη Φρανκφούρτη. Απότομη επιβράδυνση της οικονομίας, εξαιρετικά χαμηλός πληθωρισμός -σχεδόν μηδενικός στην Ιταλία, αρνητικός στην Ισπανία- που αυξάνει το βάρος του ιδιωτικού και δημοσίου χρέους. Και ο κίνδυνος του αποπληθωρισμού δεν περιορίζεται στις χώρες του Νότου που βρίσκονται σε προγράμματα προσαρμογής αλλά αγγίζει και τον πυρήνα της. Ο Μάριο Ντραγκι, της ΕΚΤ, περιέγραψε πρόσφατα ως τον μεγαλύτερο κίνδυνο της ευρωζώνης την ανεργία. Και ως
αιτία της τη γενικευμένη έλλειψη εμπιστοσύνης στο μέλλον και μεταξύ των μελών της. Παίρνει μέτρα αλλά τονίζει ότι μόνη της η κεντρική τράπεζα δεν μπορεί να αντιμετωπίσει τους κινδύνους (βλ. σελ. 18). Αν δεν αποδώσουν, η ορθοδοξία του δόγματος συνεχούς μείωσης των δημοσίων ελλειμμάτων, της συνεχούς λιτότητας, σε περίοδο μηδενικών επιτοκίων θα δοκιμαστεί. Φυσικά και οι χώρες με υψηλό δημόσιο χρέος θα πρέπει να το μειώσουν, ώστε να μην αντιμετωπίσουν και πάλι τα υψηλά επιτόκια των αγορών όταν η κεντρική τους τράπεζα δεν στηρίζει τα ομόλογα τους. Ας δούμε όμως πώς περιγράφει την κατάσταση ένας επιτυχημένος κεντρικός τραπεζίτης. Ο Μπεν Μπερνάνκε, επικεφαλής της αμερικανικής Fed από το 2006 ως το 2013, ως απλό μέλος του συμβουλίου της, σε ομιλία του στην κεντρική τράπεζα της Ιαπωνίας το 2003, κατέληξε: «Ο ρόλος της ανεξάρτητης κεντρικής τράπεζας είναι διαφορετικός σε περιβάλλον πληθωρισμού και αποπληθωρισμού. Σε περιβάλλον πληθωρισμού, που συχνά συνδέεται με υπερβολική νομισματική χρηματοδότηση του χρέους (σημ. τύπωμα χρήματος για αγορά κρατικών ομολόγων), η αρετή της ανεξάρτητης κεντρικής τράπεζας είναι η δυνατότητά της
Economics Quarterly | Δεκέμβριος 2014
να πει «όχι» στην κυβέρνηση. Σε περιβάλλον αποπληθωρισμού, όμως, η υπερβάλλουσα δημιουργία χρήματος δεν φαίνεται να αποτελεί πρόβλημα και μια πιο συνεργάσιμη στάση εκ μέρους της κεντρικής τράπεζας φαίνεται να είναι αναγκαία». Πολύ αργότερα, από το 2008, έκανε πράξη τις απόψεις του αυτές και η Αμερική βγήκε από την κρίση. Στην ευρωζώνη, το καταστατικό της ΕΚΤ και οι γερμανικές αντιρρήσεις δεν της επιτρέπουν να είναι συνεργάσιμη. Για τον αναγνώστη που ενδιαφέρεται, μιας και η παγίδα ρευστότητας απειλεί την ευρωζώνη (όταν, με ήδη μηδενικά επιτόκια, η νομισματική πολιτική δεν επιτυγχάνει τη βραχυχρόνια ενίσχυση της ζήτησης), ο Paul McCulley, του επενδυτικού κολοσσού Pimco, και ο Zoltan Pozcar στο «Does central bank independence frustrate the optimal fiscal-monetary policy mix in a liquidity trap», περιγράφουν διεισδυτικά τις περιπέτειες της Αμερικής, της Γαλλίας, της Γερμανίας (ιδίως του μεσοπολέμου όπου εδράζεται και η απέχθεια για οτιδήποτε θα μπορούσε να οδηγήσει σε πληθωρισμό), της Βρετανίας και της Ιαπωνίας από το 1928 ως σήμερα.
11
Economics Quarterly | Δεκέμβριος 2014
12
Ε λ λ ά δ α / / Ο ι κ ο ν ο μ ί α & Κο ι ν ω ν ί α
Το Μνημόνιο Ex post Υπέρ ή κατά στην τρέχουσα πολιτική συζήτηση, το Μνημόνιο, που συνόδευσε τα ευρωπαϊκά δάνεια, άλλαξε καταστροφικές συμπεριφορές του παρελθόντος.
μεταρρυθμίσεις για τη βελτίωση του επιχειρηματικού περιβάλλοντος και το άνοιγμα των αγορών, αναφέροντας συγκεκριμένα την Ελλάδα. «Ο εναλλακτικός δρόμος, για επιστροφή στους προ κρίσης κανόνες και συμπεριφορές θα οδηγήσει την ελληνική οικονομία σε μια νέα κρίση, πολύ βαθύτερη από τη σημερινή», τονίζει το ΙΟΒΕ στην πρόσφατη έκθεσή του για την ελληνική οικονομία.
Σ
το πολιτικό σκηνικό εντείνονται οι συζητήσεις για τις επιπτώσεις συνταγών που δεν απέδωσαν τα αναμενόμενα. Παράδειγμα, το κούρεμα της αξίας των ελληνικών ομολόγων, το καθαρό όφελος του οποίου ήταν μείωση του δημοσίου χρέους κατά 51 δισ. ευρώ μόνο σε σύνολο χρέους 355 δισ. το 2012 –και καταστροφή κεφαλαίου των τραπεζών, ασφαλιστικών ταμείων, δημοσίων φορέων– με αντάλλαγμα την επιμήκυνση της αποπληρωμής του. Αλλά και αστοχίες και καθυστερήσεις στην εφαρμογή μεταρρυθμίσεων, που επέτειναν την κρίση. Σχετικά ο Μπενουά Κερέ της ΕΚΤ, περιγράφει ως «εύκολη» λύση τη μείωση των κατώτατων μισθών πριν τις «δύσκολες»
Αξίζει να δει κανείς μερικές μόνο από τις συμπεριφορές αυτές – που οδήγησαν στην εκτόξευση του δημόσιου ελλείμματος και χρέους και τη χαμηλή ανταγωνιστικότητα της χώρας– για να αντιληφθεί τη χρησιμότητα του Μνημονίου. • Σύμφωνα με πρόσφατη ανακοίνωση του υπουργού Εργασίας, Γιάννη Βούρτση «Σε κάποιες περιπτώσεις –ιδιαίτερα στα ταμεία του δημόσιου και ευρύτερου δημόσιου τομέα– τα εφάπαξ ήταν κατά 50%, 70%, ακόμη και 90% υψηλότερα από τις εισφορές που πραγματικά καταβλήθηκαν». • Χρειάστηκε η κατάρρευση της χώρας για να δημιουργηθεί το σύστημα Ήλιος που παρακολουθεί τις συντάξεις ώστε να μην πληρώνει ο φορολογούμενος της παράνομες συντάξεις «έξυπνων» σε βάρος των υπολοίπων. Αλλά και να
Economics Quarterly | Δεκέμβριος 2014
συνειδητοποιήσει η κοινωνία την αναγκαιότητα αλλαγών, που αν είχαν υιοθετηθεί εγκαίρως –βλ. σχέδιο Γιαννίτση που απορρίφθηκε μετ’ επαίνων από όλο το πολιτικό φάσμα– θα είχαν κάνει μικρότερο το κόστος της τωρινής προσαρμογής. • Α ν α π ο τ ε λ ε σ μ α τ ι κ ή κ α ι μ ε χαρακτηριστικά πελατειακού κράτους διαχείριση του ανθρώπινου δυναμικού του Δημοσίου, όπως η περίπτωση εκπαιδευτικών που δεν συμπλήρωναν το ωράριό τους, λόγω υπερεπάρκειας προσωπικού που προέκυψε από υπεράριθμες μεταθέσεις σε μια περιοχή. • Χρειάστηκε το Μνημόνιο για να μάθει το κράτος, με απογραφή, πόσους υπαλλήλους είχε. • Τα περί μεγάλης σπάταλης στις προμήθειες υγείας είναι σε όλους γνωστά. • Η Ελλάδα στον δείκτη ευκολίας επιχειρηματικότητας της World Bank από την 106η θέση το 2008 ανέβηκε στη 61η για το 2015. Η γραφειοκρατία και η πολυνομία οδηγούσε σε αποθάρρυνση του επιχειρηματία. Τώρα που το δανειακό πρόγραμμα ολοκληρώνεται, το πώς θα πορευτεί η Ελλάδα εξαρτάται από τις πολιτικές που θα ακολουθήσει αλλά και από εκείνες των Ευρωπαίων. (βλ. σελ. 32).
13
Economics Quarterly | Δεκέμβριος 2014
14
Ε λ λ ά δ α / / Δ ι α π ρ α γ μ α τ ε ύ σ ε ι ς μ ε τ ου ς δ α ν ε ι σ τ έ ς
Ανάκαμψη & ρεαλισμός Αν η πιστωτική γραμμή που προσφέρουν οι Ευρωπαίοι δεν συνοδεύεται από ρεαλιστικούς όρους-στόχους, η Ελλάδα δεν θα ανακτήσει τη σταθερή εμπιστοσύνη των αγορών, εξαρτώμενη συνεχώς από ανάλογες.
Τ
α πρώτα σημάδια ανάκαμψης στην Ελλάδα φάνηκαν, με την έννοια ότι η πτωτική πορεία του αεπ ανακόπτεται. Το 2 ο και το 3 ο τρίμηνο του έτους –με τη βοήθεια του τουρισμού– το αεπ της χώρας αυξήθηκε. Αν όλα εξελιχθούν σύμφωνα με τις προβλέψεις, το 2016 θα είναι στο 83% του επιπέδου του 2009. Που σημαίνει ότι όσα λάθη και αν έγιναν, εσωτερικά και στις συνταγές της τρόικας- η πορεία αντιστροφής της πτωτικής πορείας έχει ξεκινήσει. Αν είναι σε σταθερές βάσεις δεν πρόκειται να διακυβευθεί από την πολιτική αβεβαιότητα και το ενδεχόμενο εκλογών αν η κυβερνούσα πλειοψηφία δεν πετύχει να εκλέξει Πρόεδρο Δημοκρατίας τον επόμενο Φεβρουάριο.
αποδόσεις των 10ετών κρατικών ομολόγων– είναι σήμερα στο 8% περίπου, οριακά χαμηλότερα από τον Απρίλιο του 2010 όταν η χώρα μπήκε στο 1ο Μνημόνιο και πήρε τα διμερή δάνεια από τους Ευρωπαίους και το ΔΝΤ. Συνεπώς παροχές με δανεισμό αποκλείονται. Το χρηματιστήριο έχει υποχωρήσει 25% περίπου το τελευταίο εξάμηνο και οι μετοχές των τραπεζών βρίσκονται σε ιστορικά χαμηλά. Οι εξελίξεις αυτές φυσικά δεν πυροδοτήθηκαν από την πολιτική αβεβαιότητα. Αλλά από την αβεβαιότητα για τη δυνατότητα της χώρας να ανταπεξέλθει μόνη της στις χρηματοδοτικές της ανάγκες. Οι ανάγκες είναι υψηλές (16 δισ. ευρώ για χρεολύσια το 2015) και αν δεν υποχωρήσουν τα επιτόκια δανεισμού (για την αναχρηματοδότηση των ομολόγων στα χέρια ιδιωτών που λήγουν και τη δόση 8,6 δισ. προς
Άλλωστε και η αξιωματική αντιπολίτευση γνωρίζει ότι χρήματα δεν υπάρχουν για παροχές. Τα επιτόκια δανεισμού της χώρας –όπως αντανακλώνται στις Economics Quarterly | Δεκέμβριος 2014
το ΔΝΤ) η πιστωτική γραμμή που προσφέρουν οι Ευρωπαίοι θα χρειαστεί. Και επειδή κανείς δεν δανείζει χρήματα χωρίς όρους, όποια κυβέρνηση είναι στην εξουσία θα έχει να αντιμετωπίσει την πραγματικότητα. Έχοντας όμως πάντα υπόψη ένα πολύ σημαντικό στοιχείο: ότι οι όροι και οι στόχοι πρέπει να είναι ρεαλιστικοί. Αυτό αφορά τα πρωτογενή πλεονάσματα στο ισοζύγιο του Δημοσίου (τρέχουσα διαχείριση χωρίς τους τόκους του δημοσίου χρέους). Πχ. πλεονάσματα της τάξης του 4,5% του αεπ από το 2016 είναι εξαιρετικά αμφίβολο αν επιτυγχάνονται. Και όταν οι στόχοι δεν είναι ρεαλιστικοί, κάθε παρέκκλιση δημιουργεί ανησυχία στις αγορές με αποτέλεσμα άνοδο των spreads σε επίπεδα απαγορευτικά για δανεισμό. Και ενώ μια χώρα βρίσκεται πάντα, ούτως ή άλλως, υπό την αυστηρή επιτήρηση των αγορών –που είναι άμεση, στο πρώτο σημάδι αδυναμίας τα επιτόκια δανεισμού μιας χώρας αυξάνονται– εδώ προστίθεται νέος παράγοντας, η αποτυχία επίτευξης (μη ρεαλιστικών) στόχων. Πόσο μάλλον που η ΕΚΤ δεν αποτελεί ανάχωμα για τα κρατικά ομόλογα των χωρών της ευρωζώνης (βλ. σελ. 25).
15
Economics Quarterly | Δεκέμβριος 2014
16
Ε λ λ ά δ α / / Δ ι α π ρ α γ μ α τ ε ύ σ ε ι ς μ ε τ ου ς δ α ν ε ι σ τ έ ς
Πλεονάσματα στο δημόσιο ελλείμματα στα νοικοκυριά
Οι αστοχίες του ΔΝΤ δεν αναφέρονται για να υποβαθμιστεί ο ρόλος του, είναι εύκολο να είναι κάποιος εκ των υστέρων προφήτης. Όμως δεν θα έχει αποτέλεσμα να κλείνει το άνοιγμα του δημόσιου και να διευρύνεται του ιδιωτικού τομέα.
Τ
α πλεονάσματα του Δημοσίου χρειάζονται για να καλύπτονται οι τόκοι του δημοσίου χρέους, που προβλέπονται ως ποσοστό του αεπ λίγο υψηλότεροι (5,2%). Άρα τα πλεονάσματα δεν αρκούν για εξόφληση μέρους του χρέους. Σε απόλυτα μεγέθη, το χρέος το 2017 θα είναι περίπου όσο και σήμερα (314 δισ. ευρώ) και η μείωση του ως ποσοστό του αεπ θα προέλθει μόνο από αύξηση του τελευταίου. Είναι ένα τόσο υψηλό χρέος βιώσιμο;
Η απάντηση έχει δύο σκέλη: Αφενός, με ρεαλισμό, οι Ευρωπαίοι δανειστές μας θα πρέπει να λάβουν μέτρα ελάφρυνσής του. Ο υπουργός Οικονομικών, Γκίκας Χαρδούβελης, σε πρόσφατη τηλεοπτική του συνέντευξη παραδέχτηκε ότι το χρέος θα είναι βιώσιμο «με τις κινήσεις που θα κάνουμε» ακόμα και αν δεν «κουρευτεί». Αφετέρου, σχετικά με την αύξηση του αεπ, η ανάκαμψη της οικονομίας δεν πρέπει να υπονομευτεί από υπερβολικά αυστηρή
δημοσιονομική πολιτική (υποχρέωση για υψηλά πλεονάσματα) ή νέα μέτρα σε περίπτωση που αυτά δεν επιτυγχάνονται (ώστε το κρατικό ταμείο να μην χρειαστεί να χορηγήσει μεγαλύτερα ποσά στα ασφαλιστικά ταμεία, τα έσοδα των οποίων πλήττονται από την υψηλή ανεργία και τη μείωση των αμοιβών). Το ΔΝΤ –που θα έχει ρόλο τεχνικής βοήθειας στη νέα σχέση της Ελλάδας με τους Ευρωπαίους δανειστές της– πρόσφατα, και για μια άλλη φορά, αναγνώρισε τα λάθη του. Είχε προηγηθεί πριν ένα περίπου χρόνο η παραδοχή ότι υποεκτίμησε την επίπτωση των αυστηρών μέτρων λιτότητας (που συνιστούσε) στην οικονομία. Πριν ένα μήνα περίπου, παραδέχτηκε ότι οι συστάσεις του για μείωση του δημοσίου ελλείμματος στις μεγάλες οικονομίες το 2010 ήταν πρόωρες αφού η ανάκαμψή τότε αποδείχτηκε βραχύβια. Με άλλα λόγια υπονόμευσε την οικονομία. Σχετικά με την Ελλάδα, οι στόχοι για το δημόσιο έλλειμμα δεν ήταν συνάρτηση της πορείας της οικονομίας στο 1ο μνημόνιο και η χρονολογική σειρά των μεταρρυθμίσεων ήταν λανθασμένη – πρώτα στην αγορά εργασίας και μετά στις αγορές προϊόντων και υπηρεσιών– με συνέπεια την πολύ μεγάλη υποχώρηση του εισοδήματος των πολιτών και μεγαλύτερη ύφεση.
Economics Quarterly | Δεκέμβριος 2014
Αυτά δεν αναφέρονται για να υποβαθμιστεί ο ρόλος του, είναι εύκολο να είναι κάποιος εκ των υστέρων προφήτης. Τα λάθη όμως έχουν σημασία για τους αποδέκτες των συστάσεών του και πρέπει να λαμβάνονται υπόψη. Δεν θα έχει άλλωστε αποτέλεσμα να κλείνει το άνοιγμα του δημοσίου και να διευρύνεται του ιδιωτικού τομέα. Η αποταμίευση των νοικοκυριών είναι πλέον αρνητική, -6% του διαθέσιμου εισοδήματος το 2013 και το 2014 εκτοξεύεται στο -9% σύμφωνα με την ΕΛ.ΣΤΑΤ. Που σημαίνει ότι η κατανάλωση (που δεν υποχωρεί πλέον, θετικό στοιχείο για τη σταθεροποίηση της οικονομίας) συντηρείται με δανεισμό (όπου είναι δυνατό) και ανάλωση κεφαλαίου προηγούμενων ετών. Και το εισόδημα τους υποχωρεί και το 2014. Και όσο αυτό δεν σταθεροποιείται και συνεχίζεται η υποχώρηση των τιμών των κατοικιών (7% το 2014) θα δυσχεραίνουν την ανάκαμψη.
Politics
Philosophy
18
Politics Philosophy Economics / / Ε υ ρ ω ζ ώ ν η v s Α γ γλο σ α ξ ό ν ω ν
Volte-face
για την oικονομία Νέα χαρτιά στο τραπέζι των συζητήσεων για την πρόληψη νέας επιδείνωσης της οικονομίας της ευρωζώνης θέτει η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα. Πέρασαν στα «ψιλά» της επικαιρότητας όμως είναι πολύ σημαντικά. Για πρώτη φορά, τον περασμένο Σεπτέμβριο, ο Μάριο Ντράγκι και ο Μπενουά Κερέ, μιλούν για μια δημοσιονομική πολιτική για το σύνολο της ευρωζώνης. Με άλλα λόγια, αν οι πλεονασματικές χώρες δεν ακολουθήσουν χαλαρότερη πολιτική σε περίοδο αναιμικής ζήτησης, υψηλής ανεργίας και συλλογικής απομόχλευσης, η ευρωζώνη δεν θα αποφύγει τα προβλήματα της Ιαπωνίας της δεκαετίας του ΄90. O κ. Ντράγκι στις επόμενες καθιερωμένες συνεντεύξεις τύπου της ΕΚΤ, δεν ανέφερε τίποτα σχετικό, όμως scripta manent (τα γραπτά -ομιλίες στον ιστότοπο της ΕΚΤ- μένουν).
Economics Quarterly | Δεκέμβριος 2014
19
Έ
ν ας νέος παράγοντας υπεισέρχεται στο σκεπτικό της κεντρικής τράπεζας των Ευρωπαίων. Μέχρι πριν έξι μήνες ο επικεφαλής της, Μάριο Ντράγκι, επέμενε ότι η χαλαρή νομισματική πολιτική της, η προώθηση των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων και η συνεπής μείωση των δημοσίων ελλειμμάτων ήταν οι αναγκαίες και ικανές συνθήκες για την αναζωογόνηση της οικονομίας. Καθώς διαπιστώνει ότι ο κίνδυνος αποπληθωρισμού παίρνει διαστάσεις, δηλαδή η πολιτική της δεν στάθηκε ικανή να αποτρέψει την υποχώρηση του πληθωρισμού σε επίπεδα που διακυβεύουν τη σταθερότητα των τιμών, η ανεργία είναι διπλάσια από ότι στην Αμερική και το παραγωγικό κενό στην οικονομία δεν υποχωρεί, θέτει ένα θέμα που μέχρι πρότινος θεωρείτο εκτός πλαισίου αναφοράς για την ΕΚΤ. Ότι η νομισματική πολιτική δεν μπορεί μόνη της να πετύχει πληθωρισμό στο 2%, επίπεδο που εκφράζει τη σταθερότητα των τιμών. Ότι σε μια νομισματική ένωση σημασία έχει και η συνολική δημοσιονομική θέση της, δηλαδή το συνολικό αποτέλεσμα όλων των προϋπολογισμών των χωρών μελών της. Στην ομιλία του στη σύνοδο των κεντρικών τραπεζιτών στο Jackson Hole, τόνισε ρητά ότι θα ήταν χρήσιμη μια συζήτηση για το θέμα αυτό, για μεγαλύτερο συντονισμό (που προχωρά ένα βήμα πιο πέρα από την κοινή δημοσιονομική
πολιτική που υπαγορεύει ελλείμματα κάτω από 3% του αεπ) που θα επέτρεπε μια πιο φιλική στην ανάπτυξη δημοσιονομική πολιτική για το σύνολο της ευρωζώνης. Ενώ για το 2014 το δημόσιο έλλειμμα στις ΗΠΑ, με τις ευλογίες του ΔΝΤ και του ΟΟΣΑ, εκτιμάται σε 5% του αεπ, 5,4% στη Βρετανία και 7,5% στην Ιαπωνία –οι επιδόσεις των οποίων στην οικονομία είναι πολύ καλύτερες στην αντιμετώπιση των επιπτώσεων της χρηματοπιστωτικής κρίσης– στην ευρωζώνη προβλέπεται πολύ χαμηλότερο, 2,6%.
Μια κεντρική τράπεζα που δεν στηρίζει το κρατικό χρέος Ποιος ήταν ο παράγοντας που οδήγησε σε τόσο περιοριστική πολιτική από το 2010, σε πολιτικές δραστικής λιτότητας, που υπονόμευσαν τις προοπτικές ανάκαμψης της ευρωπαϊκής οικονομίας; Που περιόρισε τα περιθώρια αλλά και την αποτελεσματικότητα της δημοσιονομικής πολιτικής στην αντιμετώπιση της επιδείνωσης της οικονομίας σε σύγκριση με τις μεγάλες οικονομίες που αναφέρθηκαν;
Ενώ για το 2014 το δημόσιο έλλειμμα στις ΗΠΑ, με τις ευλογίες του ΔΝΤ και του ΟΟΣΑ, προβλέπεται σε 5% του αεπ 7,5% στην Ιαπωνία και 5,4% στη Βρετανία –οι επιδόσεις των οποίων είναι πολύ καλύτερες στην αντιμετώπιση των επιπτώσεων της χρηματοπιστωτικής κρίσης – στην ευρωζώνη προβλέπεται πολύ χαμηλότερο, 2,6%.
Φυσικά όχι το δημόσιο χρέος, αφού συνολικά στην ευρωζώνη δεν ήταν υψηλότερο. Για πρώτη φορά, στο Jackson Hole, ο κ. Ντράγκι ανέφερε το γεγονός ότι η κεντρική τράπεζα σε αυτές μπορούσε –και το έκανε– να υποστηρίξει (με αγορές) τα κρατικά τους ομόλογα. Και αυτό ήταν ένας πολύ σημαντικός λόγος που αυτές δεν έχασαν την εμπιστοσύνη των αγορών και χρηματοδοτούντο με εύλογα επιτόκια ενώ δεν ίσχυσε για αρκετές χώρες της ευρωζώνης (παράδειγμα η Ιταλία, και όχι μόνο, το 2012). Επέτρεψε στις πρώτες να μειώσουν πιο σταδιακά τα ελλείμματα τους, δηλαδή να μην πάρουν άμεσα δραστικά μέτρα που θα υπονόμευαν την οικονομική δραστηριότητα και τη ζήτηση. Με επιτυχία
Economics Quarterly | Δεκέμβριος 2014
20
Politics Philosophy Economics / / Ε υ ρ ω ζ ώ ν η v s Α γ γλο σ α ξ ό ν ω ν
στις αγγλοσαξονικές χώρες και λιγότερο στην Ιαπωνία που ακόμα μάχεται τον αποπληθωρισμό. Ο κεντρικός τραπεζίτης της ευρωζώνης παραδέχτηκε το μειονέκτημα των περιορισμένων αρμοδιοτήτων του και των επιπτώσεων στην οικονομία που η κεντρική τράπεζα από μόνη της σήμερα δεν μπορεί να αντιμετωπίσει. Ζητά μεγαλύτερη συμβολή της δημοσιονομικής πολιτικής στην τόνωση της οικονομίας, παράλληλα με τη νομισματική. Πιστεύει ότι υπάρχουν περιθώρια λαμβανομένων υπόψη των περιορισμών – οι δημόσιες δαπάνες και τα έσοδα ως ποσοστό του ΑΕΠ είναι από τα υψηλότερα στον κόσμο– και του θεσμικού πλαισίου της ευρωζώνης (που απαγορεύει μεταβιβάσεις ενώ στην Αμερική, μπορεί μεν να αφήνονται πολιτείες να χρεοκοπήσουν όμως επιδόματα ανεργίας, διάσωση τραπεζών κλπ. βαρύνουν την ομοσπονδιακή κυβέρνηση). Πέρα από τη σαφή πλέον αναφορά στην ανάγκη θεώρησης της δημοσιονομικής θέσης της ευρωζώνης ως σύνολο, που επανέλαβε σε ομιλία του στο Μιλάνο στις αρχές Σεπτεμβρίου, υποστηρίζει τη λήψη μέτρων σε κάθε χώρα για τόνωση της ζήτησης και των επενδύσεων (βλ. και σελ. 27) και την αύξηση των
δημόσιων επενδύσεων στις χώρες που έχουν περιθώρια, δηλαδή πλεονασματικούς προϋπολογισμούς. Επίσης, το μεγάλο πανευρωπαϊκό επενδυτικό πρόγραμμα των 300 δισ. ευρώ που εισηγείται ο νέος επικεφαλής της Κομισιόν, Ζαν Κλοντ Γιουνκέρ. Με άλλα λόγια ζητά από τις πλεονασματικές χώρες να κινηθούν αφού οι ελλειμματικές δεν θα πρέπει να αυξήσουν τα ελλείμματά τους.
Γαλλογερμανικό debate δύο κατευθύνσεων Σε μια συντονισμένη, θα έλεγε κανείς παρέμβαση της ΕΚΤ, ο Μπενουά Κερέ, του εκτελεστικού συμβουλίου της, πρόσφατα τόνισε ότι τα μέτρα της θα έχουν πολύ μεγαλύτερο αποτέλεσμα αν παράλληλα με τις διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις –ενίσχυση του ανταγωνισμού στις αγορές προϊόντων, απελευθέρωση κλειστών επαγγελμάτων, μεταρρυθμίσεις που θα διευκολύνουν την έναρξη και λειτουργία των επιχειρήσεων, αλλά και χαμηλότεροι φόροι (που θα αντισταθμίζονται από περικοπές στις δημόσιες δαπάνες) ώστε κάποιος να έχει κίνητρο να πάρει δάνειο για επένδυση, δηλαδή να αναθερμανθεί η ζήτηση δανείων και να
Ο κεντρικός τραπεζίτης της ευρωζώνης παραδέχτηκε το μειονέκτημα των περιορισμένων αρμοδιοτήτων του και των επιπτώσεων στην οικονομία που η κεντρική τράπεζα από μόνη της σήμερα δεν μπορεί να αντιμετωπίσει. Economics Quarterly | Δεκέμβριος 2014
απορροφηθούν τα κεφάλαια που η ΕΚΤ διαθέτει στις τράπεζες– υπάρξει και συνολική δημοσιονομική πολιτική κατάλληλη για τις παρούσες συνθήκες στην ευρωζώνη. Τονίζει ότι η ΕΚΤ παρεμβαίνει σε θέματα εκτός των αρμοδιοτήτων της γιατί έχει την ευθύνη της ευρωζώνης, και άμεσο ενδιαφέρον για τη σταθερότητα και την ανάπτυξη της. Προχωρά ένα βήμα πιο πέρα, υποστηρίζοντας ότι το επενδυτικό πρόγραμμα τ ο υ Γι ο υ ν κ έ ρ – χρηματοδοτούμενο από τα διαρθρωτικά
21
Σε όλα αντέδρασε ο διοικητής της κεντρικής τράπεζας της Γερμανίας, Γιένς Βάιντμαν. Δηλώνει αντίθετος στην έκταση της παρέμβασης της ΕΚΤ, θεωρεί ότι έχει αναλάβει σημαντικούς κινδύνους, το 27% των οποίων ανάγεται στον Γερμανό φορολογούμενο, και πρέπει να μειωθούν.
ταμεία και την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων– θα πρέπει να εστιάζει στις χώρες που δεν έχουν τα κεφάλαια να αυξήσουν τις δημόσιες επενδύσεις, κάτι που αφορά ιδιαίτερα την Ελλάδα. Πού καταλήγουν όλα αυτά; Στο ότι αν οι πλεονασματικές χώρες δεν ακολουθήσουν χαλαρότερη πολιτική ώστε να τονωθεί η ζήτηση –όχι μόνο στο εσωτερικό τους– η δημοσιονομική πολιτική συνολικά στην ευρωζώνη παραμένει περιοριστική σε περίοδο αναιμικής ζήτησης, υψηλής ανεργίας και συλλογικής απομόχλευσης, με αποτέλεσμα να μην αποφύγει τα προβλήματα της Ιαπωνίας της «χαμένης» δεκαετίας του 90. Μάλιστα σε κοινό άρθρο του με τον Γιοργκ Άσμουσεν, μέλος του εκτελεστικού συμβουλίου της ΕΚΤ ως το 2013 και νυν αναπληρωτής υπουργός
εργασίας της γερμανικής κυβέρνησης, καλούν τη Γερμανία –που έχει περιθώρια λόγω του ισοσκελισμένου φέτος προϋπολογισμού της και της συνεχούς μείωσης του χρέους της, ενώ τα επιτόκια της είναι ιστορικά χαμηλά– να ενισχύσει τις επενδύσεις, ιδιωτικές και δημόσιες, και να μειώσει τους φόρους ώστε να τονώσει τη ζήτηση. Τις άλλες χώρες να υιοθετήσουν πιο φιλικά στην ανάπτυξη μέτρα.
Σε όλα αντέδρασε ο διοικητής της κεντρικής τράπεζας της Γερμανίας, Γιένς Βάντμαν. Δήλωσε αντίθετος στην έκταση της παρέμβασης της ΕΚΤ. Αφενός, θεωρεί ότι με την αγορά κρατικών ομολόγων (Ιταλίας, Ελλάδας, Πορτογαλίας με το SMP) έχει ήδη αναλάβει σημαντικούς κινδύνους, το 27% των οποίων ανάγεται στον Γερμανό φορολογούμενο, και πρέπει να μειωθούν. Θεωρεί ότι η τεχνητή μείωση του κόστους δανεισμού των χωρών αυτών που προκάλεσε χαλαρώνει το κίνητρο των κυβερνήσεων να μειώσουν τα ελλείμματα τους, κάτι που πρέπει να αποτελεί συνεχή στόχο των χωρών, που υπό τον έλεγχο των αγορών και τα τιμωρητικά επιτόκια τους, ενίοτε κερδοσκοπικά, θα παίρνουν διορθωτικά μέτρα. Επίσης, ότι η ΕΚΤ με βάση το καταστατικό της δεν έχει αρμοδιότητες αγοράς ομολόγων αφού αυτό ανάγεται στη σφαίρα της δημοσιονομικής και όχι της νομισματικής πολιτικής. Συνεπώς δεν αναγνωρίζει τη βασιμότητα των επιχειρημάτων του κ. Ντράγκι, που αναφέρθηκαν, σχετικά με τη στήριξη του κρατικού χρέους σε περίοδο κρίσης. Αφετέρου, είναι αντίθετος με τις αγορές τιτλοποιημένων δανείων (ABS), θεωρεί ότι μεταφέρονται στην ΕΚΤ, δηλαδή στους Ευρωπαίους φορολογούμενους, οι πιστωτικοί κίνδυνοι που έχουν αναλάβει οι τράπεζες. Ήταν από εκείνους που δεν ψήφισαν τα μέτρα που που
Economics Quarterly | Δεκέμβριος 2014
22
Politics Philosophy Economics / / Ε υ ρ ω ζ ώ ν η v s Α γ γλο σ α ξ ό ν ω ν
Οι δυσκολίες χρηματοδότησης, η άνοδος της ανεργίας, η μείωση της ζήτησης και των εισοδημάτων οδήγησαν σε απομόχλευση, δηλαδή γενικευμένη μείωση του χρέους των επιχειρήσεων και νοικοκυριών. Αυτό είχε ως συνέπεια σε ορισμένες χώρες –με κίνδυνο να μεταδοθεί σε άλλες– αυτό που ο Richard Koo της Nomura πρώτος αποκάλεσε balance sheet recession. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η Ιταλία.
ανακοίνωσε η ΕΚΤ τον Οκτώβριο και που αναφέρονται στα επόµενα. Ωστόσο, η επιβράδυνση της οικονομίας τον ανάγκασε ένα μήνα αργότερα να αλλάξει στάση.
Οι κινήσεις της ΕΚΤ Οι επενδύσεις είναι η ζήτηση του σήμερα και η προσφορά του αύριο. Καθώς στην ευρωζώνη υστερούν, ο Μάριο Ντράγκι τονίζει ότι αν δεν τονωθούν, η οικονομία θα εξασθενίσει περεταίρω και θα υπονομευτούν οι προοπτικές της. Ο δείκτης υπευθύνων προμηθειών παραμένει στάσιμος σε χαμηλό 10 μηνών. Στην τόνωση της ζήτησης βέβαια, δεν αρκεί η παροχή
χρήματος από την κεντρική τράπεζα, πρέπει να θέλει κάποιος να επενδύσει και οι προοπτικές της ζήτησης για τα προϊόντα της επένδυσής του να είναι ευνοϊκές. Κατ’ αρχή μείωσε το επιτόκιο αναφοράς της στο 0,05% (από 0,15%) και το επιτόκιο αποδοχής καταθέσεων από τις τράπεζες στο -0,2% από -0,1% ώστε οι τράπεζες να μην «παρκάρουν» κεφάλαια στην κεντρική τράπεζα αλλά να τα διοχετεύουν στην οικονομία. Η ουσία όμως βρίσκεται στα επόμενα. Ανακοίνωσε πρόγραμμα αγοράς υψηλής αξιολόγησης τιτλοποιημένων δανείων (Αsset Βacked Securities, δέσμες δανείων με εμπράγματες
Economics Quarterly | Δεκέμβριος 2014
εγγυήσεις) από τις τράπεζες αλλά και θεσμικούς επενδυτές διάρκειας τουλάχιστον 2 ετών. Αυτό αποτελεί το πρώτο βήμα ποσοτικής χαλάρωσης (το επόμενο είναι η σε ευρεία κλίμακα αγορά κυρίως κρατικών ομολόγων, όπως στην Αμερική, τη Βρετανία και την Ιαπωνία), ενισχύοντας τη ρευστότητα τους ώστε να έχουν μεγαλύτερη ευχέρεια να χορηγήσουν νέα δάνεια οι πρώτες και να προχωρήσουν σε νέες επενδύσεις οι δεύτεροι. Μέχρι τώρα δεχόταν τους τίτλους αυτούς ως εγγύηση από τις τράπεζες για να τους χορηγεί δανεική ρευστότητα, τώρα τους χορηγεί απευθείας κεφάλαια. Για χαµηλότερης αξιολόγησης τίτλους, που δεν γίνονται αποδεκτοί από την ΕΚΤ, που αφορά την Ελλάδα και την Κύπρο, θα αγοράζει ABS τους µόνο εφόσον παραµένουν σε ευρωπαϊκό
23
πρόγραμμα επιτήρησης. Απαντώντας στις επικρίσεις, ιδίως της Γερμανίας, ότι έτσι η ΕΚΤ θα καταστεί μια «κακή» τράπεζα (επωμίζεται επισφαλές ενεργητικό), απάντησε ότι ο δείκτης επισφαλειών στα ευρωπαϊκά ABS την περίοδο 2007-2013 είναι μόλις 1,5% ενώ στην Αμερική 18,5% (λόγω των subrime δανείων). Επίσης, ενεργοποίησε νέο πρόγραμμα αγοράς καλυμμένων ομολογιών από τις τράπεζες. Επίσης ενεργοποίησε τις TLTRO (προγραμμα στοχευμένων αναχρηματοδοτησεων), ένα πρόγραμμα χορήγησης δανείων 4ετούς διάρκειας στις τράπεζες με επιτόκιο οριακά υψηλότερο από το επιτόκιο αναφοράς της (0,05%) ως τον Ιούνιο του 2016 σε 8 τριμηνιαίες
δόσεις, με όρο να διοχετεύουν τα κεφάλαια σε δάνεια προς επιχειρήσεις εκτός της αγοράς ακινήτων. Αν δεν το κάνουν θα πρέπει να επιστρέψουν τα κεφάλαια νωρίτερα, το 2016. Το συνολικό ύψος τους , μαζί με τα ABS, μπορεί να φτάσει το 1 τρισ. ευρώ ως τον Ιούνιο 2016 αφού το όριο είναι 7% του υπολοίπου των χορηγήσεων των τραπεζών προς τον ιδιωτικό τομέα πλην των στεγαστικών δανείων. Με τις TLTRO στοχεύει στην ενίσχυση της χρηματοδότησης των μικρομεσαίων επιχειρήσεων που στηρίζονται στις τράπεζες για δανειακά κεφάλαια (80% της χρηματοδότησης από τράπεζες). Τονίζει ότι η μείωση της χρηματοδότησης, ιδίως προς τις ΜΜΕ, σε συνδυασμό με την υψηλή ανεργία, υπονομεύει την ανάκαμψη αλλά και
συμβάλλει πτωτικά στον πληθωρισμό. Παράλληλα, δεν εξαιρεί την αγορά ακίνητων αφού τα τιτλοποιημενα δάνεια ABS θα είναι και στεγαστικά.
Και οι αντίθετοι άνεμοι Ας δούμε πώς μπορεί να αποδώσουν στο τωρινό περιβάλλον. Κατ’ αρχή σε όλες τις χώρες της ευρωζώνης ο πληθωρισμός είναι κάτω από το 1% και με τάση πτωτική, εκτός από την Αυστρία και τη Φινλανδία. Στη Γαλλία προβλέπεται να υποχωρεί στο 0,5%, ενώ σε αρνητικό πρόσημο βρίσκεται ήδη στην Ισπανία και την Ιταλία, την 3 η και 4 η μεγαλύτερη οικονομία της. Στο περιβάλλον αυτό
Ο ισολογισμός της ΕΚΤ υποχωρεί, από 30% του ΑΕΠ της ευρωζώνης στα μέσα του 2012 σε 20% σήμερα, και ενώ σε Αμερική, Βρετανία και Ιαπωνία την ίδια περίοδο αυξανόταν. Αυτό συνέβαλλε και στην ενίσχυση του ευρώ αφού η ευρωζώνη δημιουργούσε λιγότερο χρήμα από ότι οι κεντρικές τράπεζες των χωρών αυτών.
Economics Quarterly | Δεκέμβριος 2014
24
Politics Philosophy Economics / / Ε υ ρ ω ζ ώ ν η v s Α γ γλο σ α ξ ό ν ω ν
το βάρος του χρέους αυξάνεται για τις επιχειρήσεις και τα νοικοκυριά, ώστε να μειώνεται το κίνητρο ανάληψης νέου, σε συνδυασμό μάλιστα με τις περιορισμένες προοπτικές από την πλευρά της ζήτησης για την κερδοφορία των επενδύσεων. Οι δυσκολίες χρηματοδότησης στη διάρκεια της κρίσης, η άνοδος της ανεργίας, η μείωση της ζήτησης και των εισοδημάτων οδήγησαν σε απομοχλευση, δηλαδή γενικευμένη επιθυμία (αλλά και αναγκαστική) μείωση του χρέους από την πλευρά επιχειρήσεων και νοικοκυριών. Αυτό είχε ως συνέπεια σε ορισμένες χώρες –με κίνδυνο να μεταδοθεί σε άλλες– αυτό που ο Richard Koo της Nomura πρώτος αποκάλεσε balance sheet recession, δηλαδή ύφεση που προκαλεί η συρρίκνωση των ισολογισμών. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η Ιταλία, που κατά το ΔΝΤ,
πασχίζει να βγει από μια balance sheet recession, με κίνδυνο τη στασιμότητα και τον αποπληθωρισμό. Σε αυτό αντίδοτο θα μπορούσε να αποτελέσει η κίνηση προς την αντίθετη κατεύθυνση –ή στις τωρινές συνθήκες η σε μικρότερη έκταση απομόχλευση – του δημόσιου τομέα. Αυτό δεν συμβαίνει στην ευρωζώνη, με ταυτόχρονη απομόχλευση δημόσιου και ιδιωτικού τομέα. (Αντίστροφα, παράδειγμα η Ελλάδα μετά το ευρώ και πριν την κρίση, όπου η ταυτόχρονη άνοδος του δανεισμού του ιδιωτικού και του δημόσιου τομέα έφερε την κρίση). Ποιες είναι οι συνθήκες σήμερα στην ευρωζώνη; Τα επιτόκια της κεντρικής τράπεζας είναι μηδενικά. Οι τράπεζες δεν προσφέρουν δάνεια (λόγω της ανάγκης ενίσχυσης των ισολογισμών τους για να καλύψουν
Economics Quarterly | Δεκέμβριος 2014
τις απαιτήσεις του αυστηρότερου πλέον εποπτικού πλαισίου) αλλά και έχουν αυστηροποιήσει τα κριτήρια χρηματοδότησης (λόγω των επισφαλειών που συνεπάγεται η ύφεση). Μάλιστα ο Μάριο Ντράγκι πρόσφατα είπε ότι παρά την πρόσφατη χαλάρωσή τους παραμένουν «αφύσικα» αυστηρά. Από την πλευρά τους, οι επιχειρήσεις και τα νοικοκυριά δεν ζητούν δάνεια για τους λόγους που αναφέρθηκαν (επιπλέον στην Ελλάδα, η πτώση των τιμών των ακινήτων αυξάνει την αξία των εγγυήσεων που πρέπει να προσκομίσει ο δανειολήπτης). Στο περιβάλλον αυτό η νομισματική πολιτική πλέον δεν έχει αποτέλεσμα στη βραχυχρόνια ενίσχυση της ζήτησης (παγίδα ρευστότητας). Αυτό έγινε εμφανές με τα προηγούμενα 3ετή δάνεια της ΕΚΤ
25
προς τις τράπεζες (LTRO), καθώς οι τράπεζες επέστρεψαν νωρίτερα τα μεγαλύτερο μέρος δανείων, λόγω απομόχλευσης των ιδίων αλλά και των νοικοκυριών και των επιχειρήσεων, χωρίς να χορηγήσουν νέα δάνεια στην πραγματική οικονομία αλλά επένδυσαν σε κρατικά ομόλογα.
δημιουργούσε λιγότερο χρήμα από ότι οι κεντρικές τράπεζες των χωρών αυτών. Σήμερα θέλει να τον επαναφέρει στα 3 τρισ. ευρώ, κάτι που θα πιέσει πτωτικά τα επιτόκια. Ίσως όμως η χορήγηση δανείων στις τράπεζες και η αγορά τιτλοποιημένων δανείων δεν αρκέσουν.
Αυτό έδειξαν και τα αποτελέσματα της πρώτης TLΤRO, όπου οι τράπεζες άντλησαν μόλις 86 δισ. ευρώ, ενώ μέσα στο 2014 (η δεύτερη τον Δεκέμβριο) εκτιμάται ότι η ΕΚΤ θα μπορούσε να διαθέσει ως 400 δισ.
Πού μπορεί να είναι καταλήξουν;
Έτσι ο ισολογισμός της κεντρικής τράπεζας υποχωρεί, από 3 τρισ. ευρώ ή 30% του αεπ της ευρωζώνης στα μέσα του 2012 σε 2 τρισ. ή 20% σήμερα, και ενώ σε Αμερική, Βρετανία και Ιαπωνία την ίδια περίοδο αυξανόταν. Αυτό συνέβαλλε και στην ενίσχυση του ευρώ (που επιβάρυνε την ανταγωνιστικότητα και ενίσχυε τις αποπληθωριστικές τάσεις καθώς έκανε φθηνότερα τα εισαγόμενα διεθνώς εμπορεύσιμα τρόφιμα και ενέργεια) αφού η ευρωζώνη
Στην έκθεσή του για την Ιταλία, το ΔΝΤ πολύ πρόσφατα, και μετά τα μέτρα που ανακοίνωσε η ΕΚΤ, αναφέρει ρητά ότι αν ο πληθωρισμός παραμείνει τόσο χαμηλός, θα χρειαστεί μεγαλύτερη δράση από την ΕΚΤ. Λίγο αργότερα, η Κριστίν Λαγκάρντ είπε ρητά ότι ελπίζει ότι η ΕΚΤ θα αναλάβει νέα δράση άμεσα Ποια μπορεί να είναι αυτή; Πλέον μόνο η αγορά κρατικών ομολόγων, δηλαδή η ποσοτική χαλάρωση κατά τα πρότυπα της Αμερικής, Βρετανίας και Ιαπωνίας, αφού η αγορά ιδιωτικού δομημένου χρέους (ABS) στην Ευρώπη είναι σχετικά περιορισμένη (317 δισ. ευρώ και σίγουρα δεν θα διατίθενται όλοι οι τίτλοι προς πώληση).
Κάτι που αφενός έχει δυσκολίες – ποιας χώρας ομόλογα θα αγοράσει, αφού θα είχε αποτέλεσμα στις χώρες με τα μεγαλύτερα προβλήματα που όμως έχουν και χαμηλότερες αξιολογήσεις και συνεπάγονται ανάληψη κινδύνων από την ΕΚΤ. Αφετέρου οι αποδόσεις των ομολόγων του χωρών του πυρήνα της ευρωζώνης είναι ήδη πολύ χαμηλές (κάτι που δεν ίσχυε στην Αμερική όταν ξεκίνησε η ποσοτική χαλάρωση). Με τις αγορές αυτές (η άνοδος της ζήτησης συνεπάγεται πτώση των αποδόσεων) πόσο χαμηλότερα μπορεί να υποχωρήσουν; Μια νέα υποχώρηση θα εξανεμίσει την απόδοση των αποταμιεύσεων και των εσόδων των συνταξιοδοτικών ταμείων που επενδύουν σε κρατικά ομόλογα στη Γερμανία, όπου ήδη υπάρχει δυσαρέσκεια. Οι εξελίξεις θα δείξουν αν θα υπάρξει ένα bras de fer. Όχι τόσο μεταξύ Γερμανίας και υπολοίπων όσο μεταξύ των υποστηρικτών της δογματικής προσήλωσης σε μια άποψη που στις τωρινές συνθήκες φαίνεται ανεπαρκής στην αντιμετώπιση των προκλήσεων που αντιμετωπίζει η ευρωζώνη και των υποστηρικτών της προσαρμογής στις νέες συνθήκες.
Economics Quarterly | Δεκέμβριος 2014
26
Politics Philosophy Economics // case study
Η π ερ ίπτωση τ ης Γαλλίας
«αυθαίρετες» θεραπείες
Με τον ρυθμό ανάπτυξης σε οριακά θετική περιοχή και τον πληθωρισμό επίσης, αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα των αντιθέσεων στο εσωτερικό της ευρωζώνης, όταν η συνταγή του one size fits all αποδεικνύεται αμφίβολης αποτελεσματικότητας.
Economics Quarterly | Δεκέμβριος 2014
27
την αδυναμία της εσωτερικής ζήτησης.
Η
Γαλλία και τα προβλήματά της βρέθηκαν στο προσκήνιο μετά την αποπομπή του υπουργού Οικονομίας, Αρνό Μοντεμπούργκ τον περασμένο Σεπτέμβριο. Είχε προηγηθεί η κριτική του στη γερμανικής κατεύθυνσης πολιτική λιτότητας που παγιδεύει την Ευρώπη σε αναιμική ανάπτυξη και αποπληθωρισμό. Η αποπομπή του ήταν θέμα εντυπώσεων μόνο, αφού η γαλλική στάση δεν άλλαξε. Εξάλλου, και ο επικεφαλής της ΕΚΤ, Μάριο Ντράγκι, φαίνεται να αναγνωρίζει πλέον αυτό που οι ομόλογοί του στην Αμερική και τη Βρετανία, αναγνώρισαν πολύ νωρίτερα, τη σημασία της εσωτερικής ζήτησης; Όπως είπε ο κ. Ντράγκι, στην ομιλία του στη σύνοδο των κεντρικών τραπεζιτών, στο Jackson Hole, τα πρόσφατα στοιχεία επιβεβαιώνουν τη γενικευμένη αναιμική ανάπτυξη στην ευρωζώνη, με υποτονική άνοδο των μισθών, η οποία υποδηλώνει την αδυναμία της εσωτερικής ζήτησης. Σε αυτές τις συνθήκες, η αβεβαιότητα για την εξέλιξή της αποθαρρύνει τις επενδύσεις και επιβραδύνει τον ρυθμό με τον οποίο οι επιχειρήσεις κάνουν προσλήψεις. Χωρίς υψηλότερη ζήτηση -επενδύσεις και κατανάλωση-, ο κίνδυνος είναι η ανεργία να μετατραπεί σε διαρθρωτική, δηλαδή να μονιμοποιηθεί, και οι κυβερνήσεις που εισάγουν διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις να επανέλθουν στο σημείο εκκίνησης. Για τις πρώτες εκτός από το μεγάλο πρόγραμμα δημόσιων επενδύσεων σε ευρωπαϊκό επίπεδο
Με τη στροφή πολιτικής της ΕΚΤ, την οποία επικρότησε άμεσα και η Κριστίν Λαγκάρντ του ΔΝΤ, αποδεικνύεται ότι είχαν δίκιο. Τα μέτρα που ανακοίνωσε η ΕΚΤ λίγες ημέρες μετά τον ανασχηματισμό έχουν ήδη οδηγήσει σε υποχώρηση του ευρώ. (του νέου επικεφαλής της Ευρωπαϊκής Επιτροπής) συνιστά και υψηλότερες δημόσιες επενδύσεις στις χώρες που έχουν τα δημοσιονομικά περιθώρια (και στα δύο έσπευσε να αντιδράσει ο Γερμανός υπουργός Οικονομίας, Βόλφαγκ Σόιμπλε, δηλώνοντας ότι ανάπτυξη με δάνεια δεν γίνεται , για να ανακοινώσει 2 μήνες αργότερα ένα μικρό επενδυτικό πρόγραμμα 10 δισ. ευρώ από το 2016). Για την τόνωση της κατανάλωσης, χαμηλότερη φορολογία στα τμήματα του πληθυσμού όπου ο δημοσιονομικός πολλαπλασιαστής είναι μεγάλος, δηλαδή τα μεσαία και χαμηλά, που θα αυξήσουν περισσότερο τη δαπάνη τους, και περιορισμό των δαπανών σε τομείς οπου είναι χαμηλός. Αυτό θα έχει δευτερογενείς θετικές επιπτώσεις στην επιχειρηματική εμπιστοσύνη και τις επενδύσεις. Τονίζει, δηλαδή, αυτό που ο πρώην επικεφαλής της Fed, Μπεν Μπερνάνκε, υποστήριζε: ότι η νομισματική πολιτική (που φυσικά δεν ήταν τόσο επεκτατική στην ευρωζώνη) δεν μπορεί να έχει το επιθυμητό αποτέλεσμα αν την αντιστρατεύεται η δημοσιονομική. Ο κ Ντράγκι παραδέχτηκε επίσης ότι ο κίνδυνος αποπληθωρισμού στην ευρωζώνη προέρχεται πλέον εκτός από την υψηλή ισοτιμία του ευρώ και από
Ο κ. Μοντεμπούργκ δεν είπε τίποτα το διαφορετικό. Άλλωστε η στάση της γαλλικής κυβέρνησης δεν άλλαξε με τον νέο υπουργό Οικονομικών, Μισέλ Σαπέν. Επίσης, ο πρωθυπουργός, Μανουέλ Βαλς, επανειλημμένα είχε επικρίνει την πολιτική της ΕΚΤ που συνεπαγόταν υψηλή ισοτιμία του ευρώ και καθιστούσε τις ευρωπαϊκές επιχειρήσεις μη ανταγωνιστικές. Με τη στροφή πολιτικής της ΕΚΤ (βλ. σελ. 22), την οποία επικρότησε άμεσα και η Κριστίν Λαγκάρντ του ΔΝΤ, αποδεικνύεται ότι είχαν δίκιο. Τα μέτρα που ανακοίνωσε η ΕΚΤ λίγες ημέρες μετά έχουν ήδη οδηγήσει σε υποχώρηση του ευρώ.
Τα «σκληρά» στοιχεία Πώς όμως είναι τα πράγματα στη Γαλλία; Και είναι όντως σε πρόβλημα;
✓ Κατ’ αρχή το κόστος δανεισμού της, σήμερα είναι σε ιστορικά χαμηλά, 1,1% στα 10ετή ομόλογα ενώ της Γερμανίας είναι κάτω από 1%. Συνεπώς, στον τομέα αυτό δεν υπάρχει πρόβλημα. Άλλωστε, η περαιτέρω υποχώρηση έχει και τα μειονεκτήματά της, εξαφανίζει την απόδοση των αποταμιεύσεων – όπως παραπονούνται οι Γερμανοί– και τις στρέφει σε ακίνητα με κίνδυνο δημιουργίας φούσκας. ✓ Ας δούμε την ανάπτυξη. Ο ρυθμός επιβραδύνει όπως και στη Γερμανία. Για το 2014 συνολικά η εκτίμηση αναθεωρήθηκε προς τα κάτω στο 0,3% με 0,7% για το 2015 (και η κυβέρνηση δεν θέλει να πιέσει περισσότερο την οικονομία και τα εισοδήματα με σφιχτότερη δημοσιονομική πολιτική) ενώ ο πληθωρισμός αναμένεται εξαιρετικά χαμηλός, κάτω από το
Economics Quarterly | Δεκέμβριος 2014
28
Politics Philosophy Economics // case study
1%. Και οι δυο περιπτώσεις έχουν σημαντική σύνδεση με τις αδυναμίες και τα προβλήματα της ευρωζώνης (βλ. σελ 19) και λιγότερο με την εσωτερική πολιτική. Άλλωστε το ΔΝΤ στην τελευταία έκθεσή του αποφαίνεται ότι η γαλλική οικονομία αποδείχτηκε σημαντικά ανθεκτική στην κρίση. ✓ Το ποσοστό ανεργίας διατηρείται τον τελευταίο χρόνο στο 10%, όσο ο μέσος όρος της ευρωζώνης. Το ποσοστό απασχόλησης στις ηλικίες ως 25-54 ετών (81%) είναι οριακά χαμηλότερο από της Γερμανίας. Τα χαμηλότερα ποσοστά στις μεγαλύτερες ηλικίες οφείλονται στο
Στην πρόσφατη έκθεσή του, το ΔΝΤ επικροτεί τη γαλλική στάση αναφέροντας ότι η προσπάθεια μείωσης του ελλείμματος πρέπει να συνεχιστεί αλλά με βραδύτερο ρυθμό ώστε να μην υπονομευτεί η ανάκαμψη. Και εδώ ο αποπεμφθείς Μοντεμπούργκ, δεν είπε κάτι διαφορετικό.
Economics Quarterly | Δεκέμβριος 2014
γενναιόδωρο σύστημα κοινωνικής ασφάλισης/συνταξιοδότησης, όπου όμως έχουν ήδη δρομολογηθεί διορθωτικές παρεμβάσεις. Αν η σύγκριση βέβαια γίνει με τη Γερμανία, το ποσοστό ανεργίας είναι διπλάσιο. Ωστόσο δεν θα πρέπει εδώ να παραβλέπεται η κριτική του European Employment Observatory και του ΟΟΣΑ, ότι η μείωση της ανεργίας στη Γερμανία επιτεύχθηκε κυρίως με άνοδο της μερικής απασχόλησης (κατά 5 ποσοστιαίες μονάδες στο 22% της συνολικής την τελευταία 5ετία) και προσωρινής λόγω των μεταρρυθμίσεων που εισήγαγε (αποδυνάμωση εργασιακών σχέσεων και επέκταση του τομέα
29
των χαμηλόμισθων) και άρα με μεγάλο κοινωνικό κόστος. Συνεπώς πρόκειται για διαφορετικά κοινωνικά μοντέλα. Σημειώνεται ότι ο Βρετανός κεντρικός τραπεζίτης, Μαρκ Κάρνεϊ, θεωρεί ότι η άνοδος της μερικής απασχόλησης περικλείει μεγάλο ποσοστό ατόμων που θα ήθελαν να εργαστούν με πλήρη, υποδεικνύοντας παραγωγικό κενό στην οικονομία, που συνηγορεί στην ανάγκη διατήρησης της ποσοτικής χαλάρωσης στη χώρα του. Στα θετικά, το Σύμφωνο ευθύνης και σταθερότητας της κυβέρνησης, με φιλικά στην ανάπτυξη μέτρα ελάφρυνσης του κόστους εργασίας για τις επιχειρήσεις με μείωση των εργοδοτικών εισφορών (για τους εργαζόμενους με τον κατώτατο μισθό των 1.425 ευρώ ισοδυναμεί με μείωση του κόστους εργασίας κατά 450 ευρώ) και δέσμευση των επιχειρήσεων να αυξήσουν την απασχόληση, σταδιακή μείωση του εταιρικού συντελεστή από 33% σε 28% ως το 2020, φορολογική ελάφρυνση των ασθενέστερων οικονομικά ομάδων του πληθυσμού. Τα μέτρα αντισταθμίζονται με μείωση των δημόσιων δαπανών. ✓ Όσον αφορά το κόστος εργασίας ανά μονάδα προϊόντος αυξάνεται το 2ο τρίμηνο λιγότερο από της Γερμανίας, 0,9% έναντι 1,7%. Από το 2005 η άνοδος ήταν λίγο υψηλότερη από της Γερμανίας αλλά χαμηλότερη από άλλων πλεονασματικών (αλλά χαμηλής ανεργίας) χωρών όπως της Ολλανδίας και της Αυστρίας. Ο μέσος μισθός είναι 8% χαμηλότερος από τον Γερμανικό αλλά και των άλλων πλεονασματικών χωρών. Συνεπώς το κόστος εργασίας δεν αποτελεί πρόβλημα. ✓ Τα δημόσια οικονομικά της συγκεντρώνουν το ενδιαφέρον εξαιτίας και της αντίδρασης της Γερμανίας στη χαλάρωση του χρονοδιαγράμματος μείωσης του γαλλικού ελλείμματος
κάτω από το 3% του αεπ. Προβλέπεται 4,4% φέτος και 4,5% το 2015 ενώ η κυβέρνηση μετέθεσε τον στόχο του 3% για το 2017. Στο σημείο αυτό αξίζει να αναφερθεί ότι στην έκθεσή του για τη Γαλλία, το ΔΝΤ επικροτεί τη γαλλική στάση αναφέροντας ότι η μείωση του ελλείμματος πρέπει να συνεχιστεί αλλά με βραδύτερο ρυθμό ώστε να μην υπονομευτεί η ανάκαμψη. Μπορεί ο πρόεδρος Ολλάντ να απέπεμψε τον Μοντεμπούργκ αλλά ακολουθεί την ίδια πολιτική. Η κυβέρνηση έχει πάρει μέτρα μείωσης των δαπανών (50 δισ. ευρώ ως το 2016), ώστε να μην μπορεί να κατηγορηθεί για αδράνεια στον στόχο μείωσης του δημοσίου χρέους (96% του αεπ). Πρόσφατα, για να βγάλει από τη δύσκολη θέση την Ευρωπαϊκή Επιτροπή -που «απείλησε» να μην εγκρίνει τον προϋπολογισμό του 2015 και αφού ο Σαπέν δήλωσε ότι «εμείς αποφασίζουμε για τον προϋπολογισμό μας»- ανακοίνωσε ότι τα πρόσθετα έσοδα από την πάταξη της φοροδιαφυγής στον ΦΠΑ, η μείωση του κόστους εξυπηρέτησης του δημοσίου χρέους λόγω της υποχώρησης του κόστους δανεισμού της και άλλα μικρότερης σημασίας μέτρα θα οδηγήσουν σε λίγο χαμηλότερο έλλειμμα (4,1% του αεπ) το 2015. ✓ Στο χρηματοπιστωτικό της σύστημα έχει ισχυρά ερείσματα. Σύμφωνα με το ΔΝΤ πέτυχε και τους δυο στόχους στη διάρκεια της κρίσης: την απρόσκοπτη ροή δανείων στην οικονομία – αποφεύγοντας με την πολιτική της προβλήματα και από την πλευρά της ζήτησης δανείων, δηλαδή τη συλλογική επιθυμία μείωσης του ιδιωτικού χρέους (απομόχλευση) –αλλά και την ενίσχυση της σταθερότητας στις χρηματοπιστωτικές αγορές. ✓ Όσον αφορά το έλλειμμα τρεχουσών συναλλαγών, ως ποσοστό του ΑΕΠ είναι χαμηλότερο από της Βρετανίας
και των ΗΠΑ. Αξίζει εδώ να αναφερθεί ότι ήταν πλεονασματική ως το 2004 οπότε και η άνοδος του ευρώ απέκτησε δυναμική. ✓ Τα γαλλικά νοικοκυριά έχουν ένα υγιές ποσοστό αποταμίευσης, 15%, όσο και τα γερμανικά. Μαζί με την Ιρλανδία είναι οι μόνες στην ΕΕ με δείκτη γονιμότητας (παιδιά ανά γυναίκα) πάνω από 2, που αποτελεί και το όριο για να μην μειώνεται ο πληθυσμός, παράγοντας καθοριστικός και για το συνταξιοδοτικό σύστημα. Στη Γερμανία ο δείκτης είναι 1,4. Έχει και τον υψηλότερο δείκτη αύξησης πληθυσμού μετά την Ιρλανδία, χάρη στο ασφαλιστικό της σύστημα που προστατεύει την οικογένεια. Συνεπώς ίσως έχει δίκιο ο Paul Krugman που σε πρόσφατο άρθρο του υποστήριξε ότι αυτό από το οποίο υποφέρει η Γαλλία το 2014 είναι η πεποίθηση ότι έχει ασθένειες που δεν έχει και αυτό την οδηγεί να συζητά «αυθαίρετες» θεραπείες που αποτελούν και την πραγματική αιτία της ανησυχίας της.
Χωρίς υψηλότερη ζήτηση (επενδύσεις και κατανάλωση), ο κίνδυνος είναι η ανεργία να μετατραπεί σε διαρθρωτική, δηλαδή να μονιμοποιηθεί, και οι κυβερνήσεις που εισάγουν διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις να επανέλθουν στο σημείο εκκίνησης.
Economics Quarterly | Δεκέμβριος 2014
© Laurence Geai
Κάντε ένα δώρο ζωής Χαρίστε την ελπίδα Αυτά τα Χριστούγεννα αντί αγοράς επιχειρηματικών δώρων ή ευχητήριων καρτών, ενισχύστε τη δράση των Γιατρών Χωρίς Σύνορα
Στην περίπτωση δωρεάς, μπορείτε να επιλέξετε μία από τις δύο παρακάτω εναλλακτικές:
Ηλεκτρονική κάρτα // Μπορείτε να επιλέξετε μια ηλεκτρονική κάρτα με το λογότυπο της εταιρίας σας για να προωθήσετε τις ευχές σας.
Επιστολή // Έντυπη ή ηλεκτρονική ενημερωτική επιστολή
προκειμένου να ενημερώσετε το δίκτυό σας για την πρωτοβουλία σας.
Για περισσότερες πληροφορίες και δείγματα των ηλεκτρονικών καρτών ή της επιστολής, παρακαλώ επικοινωνήστε με τον Υπεύθυνο Οργανισμών και Μεγάλων Δωρητών στο 210 5 200 500 ή στο corpfr@athens.msf.org
Με τη δική σας βοήθεια μπορούμε να σώσουμε χιλιάδες ζωές
Ξενίας 15, 115 27 Αθήνα, Τ.: 210 5 200 500, F.: 210 5 200 503, www.msf.gr
cover story
ΕΛΛΑΔΑ
32
Η Ε λ λ ά δ α μ ε τά το Μ ν η μ ό ν ι ο
Η Ελλάδ α
μ ε τά τ ο μνημόνιο
the day after
Το δανειακό πρόγραμμα της Ελλάδας από την ΕΕ ολοκληρώνεται στα τέλη του 2014. Από το ΔΝΤ υπάρχει ένα μικρό υπολειπόμενο ποσό ως το 2016. Το πώς θα πορευτεί τα επόμενα χρόνια εξαρτάται από τις πολιτικές που θα ακολουθήσει αλλά και από εκείνες των Ευρωπαίων. Ο αποπληθωρισμός και η απειλή της ύφεσης στην ευρωζώνη επηρεάζουν και την Ελλάδα, που είναι ευάλωτη σε μεταβολές του διεθνούς κλίματος. Το άρμα της Σελήνης που δύει Άλλωστε προϋπόθεση επιτυχίας της πολιτικής εσωτερικής υποτίμησης στο ανατολικό αέτωμα του Παρθενώνα, Βρετανικό Μουσείο. μιας χώρας ήταν το ευνοϊκό διεθνές περιβάλλον για τις εξαγωγές της και η ύπαρξη μεγάλου εξαγωγικού τομέα, που δεν ίσχυαν για την Ελλάδα. Για τη βιομηχανία και τις εξαγωγικές επιχειρήσεις, η μειωμένη ρευστότητα της εσωτερικής αγοράς και οι δυσκολίες χρηματοδότησης αποτέλεσαν ισχυρό ανασχετικό παράγοντα. Όπως και να έχουν τα πράγματα οι αριθμοί δίνουν την εικόνα της προόδου που επιτεύχθηκε από το 2010 που υπογράφηκε η πρώτη δανειακή σύμβαση και των αδυναμιών που ακόμα συντηρούνται.
Πλεονάσματα πάνω από όλα
Η
κυβέρνηση στον προϋπολογισμό για το 2015, προβλέπει το δημόσιο έλλειμμα να μειωθεί από 2,3 δισ. ή -1,3% του αεπ το 2014 σε 0,5 δισ. ή -0,2%, δηλαδή προβλέπει σχεδόν ισοσκελισμένο προϋπολογισμό.
Εξέλιξη, κατ’ αρχή εξαιρετικά θετική, θα είναι από τα καλύτερα αποτελέσματα στην ΕΕ, στην Ισπανία και τη Γαλλία το έλλειμμα θα είναι λίγο κάτω από 5% του αεπ. Χωρίς τους τόκους του δημοσίου χρέους (πρωτογενές έλλειμμα), προβλέπεται πλεόνασμα 7,5 δισ. ή 4% από 2,9% το 2014. Αν αφαιρεθεί και η επιστροφή κερδών από τις κεντρικές τράπεζες του ευρωσυστήματος και την ΕΚΤ από τα ελληνικά ομόλογα που κατέχουν (2,4 δισ.), αφού αυτό το μέγεθος παρακολουθεί η τρόικα, το πλεόνασμα περιορίζεται σε 3% του
Economics Quarterly | Δεκέμβριος 2014
αεπ από 1,8% το 2014. Όλα καλά λοιπόν όμως υπάρχουν και τα αδύνατα σημεία. Πρώτον, δεν έχει συμπεριλάβει 1,5 δισ. ευρώ για την εξόφληση ληξιπρόθεσμων οφειλών του κράτους προς τον ιδιωτικό τομέα. Αυτομάτως, το συνολικό έλλειμμα από 0,2% του αεπ αυξάνεται σε 1%. Δεύτερον, προσβλέπει σε υψηλότερα φορολογικά έσοδα, κάτι που όμως είναι αμφίβολο, αφού και φέτος ο στόχος δεν επιτεύχθηκε. Οι άμεσοι
33
φόροι το 2014 (21,4 δισ. ευρώ) είναι 1,2 δισ. χαμηλότεροι από τις εκτιμήσεις του μεσοπρόθεσμου προγράμματος που καταρτίστηκε 6 μήνες νωρίτερα. Για το 2015 προβλέπονται 480 εκατ. υψηλότεροι, υπό τον όρο ότι θα αυξηθεί και το ονομαστικό ΑΕΠ κατά 3,3%, δηλαδή η χώρα θα επιστρέψει σε ανάπτυξη με άνοδο των εισοδημάτων και θα ανασχεθεί η πτωτική τάση των τιμών. Στο σκέλος των φόρων ακινήτων (ΕΝΦΙΑ), θα πρέπει να αναφερθεί ότι κινούνται σε υψηλά επίπεδα στην Ελλάδα. Το 1,45% του αεπ της Ελλάδας είναι το 5ο υψηλότερο στην ΕΕ όπου ο μέσος
όρος είναι λίγο κάτω από το 1%. Στην πρώτη θέση είναι η Βρετανία με 3,4% (αλλά με διαφορετική διάρθρωση που επιβαρύνει πολύ περισσότερο τις πολύ μεγάλες περιουσίες) και στον αντίποδα η Γερμανία στην 18η θέση με 0,5% και η Αυστρία στην 25η με 0,2%. Στις δαπάνες που μειώνονται κατά 1,6 δισ. το κύριο βάρος είναι στην κοινωνική ασφάλιση με μείωση 460 εκατ. ευρώ και τις δημόσιες επενδύσεις κατά 400 εκατ. Οι τόκοι του δημοσίου χρέους αυξάνονται κατά 350 εκατ. στα 7,9 δισ.
Στο σκέλος των φόρων ακινήτων, θα πρέπει να αναφερθεί ότι κινούνται σε υψηλά επίπεδα στην Ελλάδα. Το 1,45% του ΑΕΠ της Ελλάδας είναι το 5ο υψηλότερο στην ΕΕ όπου ο μέσος όρος είναι λίγο κάτω από το 1%.
Η Ελλάδα την εποχή του Μνημονίου 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 ΑΕΠ, δισ. ευρώ
237,4
226,2
207,8
194,2
182,4
178,9
184,9
197,1
ΑΕΠ, δισ ευρώ, τιμές 2010
239,2
226,2
206,2
192,6
185,1
186,2
191,6
198,7
Επενδύσεις, δισ ευρώ, τιμές 2010
49,4
39,1
32,5
23,2
21,0
21,2
23,6
26,9
Ιδιωτική κατανάλωση, δισ ευρώ, τιμές 2010
170,6
158,4
141,6
130,5
128,0
128,2
130,3
133,1
Βιομηχανική παραγωγή, % μεταβολή
-11,2
-5,1
-9,1
-3,5
-1,1
-0,3
…
…
5,1
0,8
-2,0
4,4
-5,0
-4,4
…
…
-15,4
11,6
7,7
0,9
-2,1
-3,0
…
…
Χρηματοδότηση επιχειρήσεων εκτός χρηματοπιστωτικών, % μεταβολή* Εξαγωγές εκτός καυσίμων, % μεταβολή* Εξαγωγές εκτός καυσίμων, % αεπ Ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών, % αεπ
7,3
7,9
7,8
7,4
6,9
…
…
…
-13,4
-11,3
-9,5
-2,0
0,5
0,7
0,2
0,2
Αποταμίευση νοικοκυριών % διαθέσιμου εισοδήματος*
3,6
-0,4
0,9
1,1
-6,2
-9,3
…
…
Ποσοστό ανεργίας
9,5
12,5
17,7
24,2
27,3
25,8
23,8
20,9
Μακροχρόνια άνεργοι % συνόλου
42,8
47,2
51,6
61,0
68,9
74,4
…
…
Κατά κεφαλή αεπ, χιλ. ευρώ
21,2
20,3
18,7
17,5
16,5
16,6
16,4
…
Δημόσιο έλλειμμα (με τη στήριξη των τραπεζών τα έτη 2010-2013) % αεπ
-15,2
-11,1
-10,1
-8,6
-12,2
-1,3
-0,2
-0,3
Πρωτογενές αποτέλεσμα δημοσίου, % αεπ**
-10,2
-5,2
-2,9
-1,5
1,2
1,8
3,0
3,5
Δημόσιο χρέος, δισ. ευρώ
299,7
329,5
355,1
303,9
319,1
318,0
316,9
316,3
126
146
171
157
175
178
171
160
Δημόσιο χρέος % αεπ Δάνεια ΕΕ και ΔΝΤ από 2010 ως 2013, δισ. ευρώ
215,0
Πηγή: Economics.gr, προβλέψεις 2015-2016 ΔΝΤ και ΕΕ, Ιούνιος 2014 *2014 τελευταία διαθέσιμα στοιχεία. ** χωρίς τους τόκους του δημοσίου χρέους και από το 2012 χωρίς τη στήριξη των τραπεζών και τη μεταφορά κερδών από ελληνικά ομόλογα από τις κεντρικές τράπεζες του ευρωσυστήματος.
Economics Quarterly | Δεκέμβριος 2014
34
Η Ε λ λ ά δ α μ ε τά το Μ ν η μ ό ν ι ο
Πόσο αντέχει τις αγορές;
αντίθετα, δήλωνε ότι η Ελλάδα θα είναι καλύτερα έχοντας μια προληπτική γραμμή πίστωσης, που το ΔΝΤ είναι έτοιμο να παράσχει. Μπορεί αυτό επικοινωνιακά να μην ήταν επιθυμητό από την κυβέρνηση –αντίθετο με τη ρητορική εξόδου από το μνημόνιο– αφού θα συνοδεύεται από όρους. Ούτως ή άλλως, όμως, είναι μόνο θέμα εντυπώσεων, αφού ήδη θα είμαστε σε αυστηρή εποπτεία των δημόσιων οικονομικών έως ότου εξοφλήσουμε το 75% των
Και με μικρές αποκλίσεις στην επίτευξη των στόχων για το δημόσιο έλλειμμα, το αποτέλεσμα είναι καλό. Πού είναι λοιπόν το πρόβλημα; Στην αναχρηματοδότηση του δημόσιου χρέους. Για χρεολύσια μεσομακροπρόθεσμου χρέους θα απαιτηθούν 16,5 δισ. ευρώ το 2015 –τα μισά κατευθυνθούν για αποπληρωμή των δανείων του ΔΝΤ της περιόδου 2010-2011– από 23 δισ. το 2014. Το ποσό αντιστοιχεί σε κάτι Η απάντηση στο δίλημμα λιγότερο από το 10% του ΑΕΠ το 2015 και φθηνότερα δάνεια από το ΔΝΤ περιορίζεται σε 7,5 δισ. ή την ΕΕ ή υψηλότερα από τις ή 4,5% του ΑΕΠ το 2016. Η κυβέρνηση υποστήριζε ότι η Ελλάδα δεν θα χρειαστεί τα υπόλοιπα 12,5 δισ. ευρώ από το δανειακό πρόγραμμα του ΔΝΤ που λήγει το 2016. Η Κριστίν Λαγκάρντ,
ευρωπαϊκών δανείων και ενώ οι ευρωπαϊκοί κανόνες εποπτείας όλων των χωρών έχουν γίνει πιο αυστηροί. Και, όπως δείχνει η μεγάλη άνοδος των αποδόσεων των ελληνικών ομολόγων από τα μέσα Οκτωβρίου, που ακολούθησε τις κυβερνητικές δηλώσεις περί άμεσης απεμπλοκής από το δανειακό πρόγραμμα, ο δανεισμός από τις αγορές είναι πολύ πιο ακριβός για την Ελλάδα.
αγορές σε πολιτικό επίπεδο δεν ήταν εύκολη, σε επίπεδο οικονομίας όμως ήταν σαφώς υπέρ της πρώτης επιλογής. Όσον αφορά την απεμπλοκή του ΔΝΤ, δεν πρέπει να παραγνωρίζεται ότι είναι η πλευρά που πιέζει τους Ευρωπαίους δανειστές μας για μέτρα μείωσης του χρέους.
Economics Quarterly | Δεκέμβριος 2014
Εδώ υπεισέρχεται η ΕΚΤ. Το ΔΝΤ την προτρέπει να αναλάβει νέα δράση για να αποτρέψει τον αποπληθωρισμό και την ύφεση στην ευρωζώνη, δηλαδή να αγοράζει κρατικά ομόλογα, αγορές από τις οποίες θα ωφεληθεί και η Ελλάδα αφού θα πιέσει πτωτικά τις αποδόσεις τους και το κόστος δανεισμού της. Άλλωστε, έχει από καιρό διατυπώσει ότι η ΕΚΤ θα πρέπει να υποστηρίζει (με
35
τέτοιες αγορές) τις χώρες που βγαίνουν από προγράμματα στήριξης, όπως η Ελλάδα. Πολιτικά δύσκολο για την ευρωζώνη και το γερμανικό δόγμα αλλά αναγκαίο. Μετά την αναταραχή στο χρηματιστήριο και τα ελληνικά ομόλογα, η ΕΕ δήλωσε έτοιμη να βοηθήσει την Ελλάδα με προληπτική πιστωτική γραμμή, που βέβαια θα συνοδεύεται από ενισχυμένη επιτήρηση. Η απάντηση στο δίλημμα φθηνότερα δάνεια από το ΔΝΤ ή την ΕΕ ή υψηλότερα από τις αγορές σε πολιτικό επίπεδο δεν ήταν εύκολη, σε επίπεδο οικονομίας όμως ήταν σαφώς υπέρ της πρώτης επιλογής, άποψη που τελικά επεκράτησε. Όσον αφορά την απεμπλοκή του ΔΝΤ, δεν πρέπει να παραγνωρίζεται ότι είναι η πλευρά που πιέζει τους Ευρωπαίους δανειστές μας για μέτρα μείωσης του χρέους. Μπορεί να αφορούν μόνο τα διμερή ευρωπαϊκά δάνεια (53 δισ. ευρώ της περιόδου 2010-2011 σε σύνολο 205 δισ. αφού τα υπόλοιπα είναι από τον EFSF και ήδη είναι με εξαιρετικά χαμηλό επιτόκιο και 30ετούς διάρκειας, που μπορεί να παραταθεί σε 50 χρόνια) αλλά και αυτό κάτι είναι.
Η κοινωνία στο 1995 Είναι γνωστό ότι η κρίση πλήττει περισσότερο τα μεσαία και χαμηλότερα εισοδήματα. Και ότι η εισοδηματική ανισότητα
αυξάνεται. Η ΕΛ.ΣΤΑΤ. πρόσφατα ανακοίνωσε ότι το 23% του πληθυσμού της χώρας βρίσκεται σε κίνδυνο φτώχειας, με εισόδημα λιγότερο των 5 χιλ. ευρώ ετησίως ή 10 χιλ. για οικογένεια με δυο παιδιά. Πριν από την κρίση το ποσοστό ήταν 20%. Αν υπολογιστεί μάλιστα με τα όρια φτώχειας του 2008 (60% του διάμεσου εισοδήματος της χώρας το έτος αυτό) το ποσοστό των φτωχών ανέρχεται σε 44%, που δείχνει σε απόλυτο μέγεθος τη γενική υποχώρηση του βιοτικού επιπέδου της χώρας. Στην αρνητική αυτή επίδοση συμβάλλουν οι άνεργοι, στους εργαζόμενους το ποσοστό φτώχειας είναι 13%. Στη μερική απασχόληση (που αφορά σχεδόν τις μισές νέες θέσεις εργασίας που δημιουργούνται το 2014) το ποσοστό είναι 27%. Αν μάλιστα προσθέσουμε και την ευρύτερη έννοια του κίνδυνου φτώχειας και κοινωνικού αποκλεισμού, που περιλαμβάνει και όσους διαβούν με σημαντικές υλικές στερήσεις ή σε νοικοκυριά χαμηλής έντασης εργασίας, το 1/3 του πληθυσμού (36%) βρίσκεται σε αυτές τις συνθήκες. Το πρώτο ποσοστό αυτό είναι το υψηλότερο στην ΕΕ και το δεύτερο είναι το 2 ο υψηλότερο (μετά τη Βουλγαρία) στην ΕΕ όπου ο Economics Quarterly | Δεκέμβριος 2014
36
Η Ε λ λ ά δ α μ ε τά το Μ ν η μ ό ν ι ο
μέσος όρος είναι 25%. Ας δούμε την εικόνα στους εργαζόμενους. Το κόστος εργασίας, σύμφωνα με τη Eurostat, έχει μειωθεί 20% από το 2008, στην Πορτογαλία 4%, ενώ στις περισσότερες χώρες της ΕΕ έχει αυξηθεί τουλάχιστον 10%. Με την πολιτική της εσωτερικής υποτίμησης, της μείωσης των αμοιβών, σύμφωνα με τη ΓΣΕΕ η αγοραστική δύναμη του μέσου μισθού έχει επιστρέψει στα επίπεδα του 1995. Με αυτό τον τρόπο, τη μείωση της ζήτησης που προκάλεσε η μείωση των εισοδημάτων, μειώθηκε το έλλειμμα των εξωτερικών συναλλαγών. Η μείωσε οφείλεται αποκλειστικά στη
Aν συνεχιστεί η μείωση της ανεργίας με αυτόν τον ρυθμό, θα απαιτηθούν 4,5 χρόνια για να υποχωρήσει κάτω από το 20% ενώ το υψηλό ποσοστό των μακροχρόνια ανέργων (74% του συνόλου) συνεπάγεται κίνδυνο απαξίωσης του ανθρώπινου κεφαλαίου της χώρας. συρρίκνωση των εισαγωγών (χωρίς τα καύσιμα) την πενταετία ως το 2013 ενώ οι εξαγωγές μετά από σύντομη άνοδο υποχωρούν τη διετία 20132014. Μόνη θετική επίδραση ίσως της μείωσης των αμοιβών, η συμβολή της
Economics Quarterly | Δεκέμβριος 2014
στη μείωση της τιμής των τουριστικών πακέτων, που οδήγησε στην άνοδο του τουρισμού φέτος, αν και πιο καθοριστικός παράγοντας φαίνεται να είναι η αποκατάσταση της εικόνας σταθερότητας για τη χώρα. Εξάλλου η βραδύτατη μείωση της ανεργίας, σήμερα στο 27% του εργατικού δυναμικού, βαραίνει στην οικονομία και τις προοπτικές ανάκαμψης. Σύμφωνα με μελέτη της Eurobank, αν συνεχιστεί με αυτόν τον ρυθμό, θα απαιτηθούν 4,5 χρόνια για να υποχωρήσει κάτω από το 20% ενώ το υψηλό ποσοστό των μακροχρόνια ανέργων (74% του συνόλου) συνεπάγεται κίνδυνο απαξίωσης του ανθρώπινου κεφαλαίου της χώρας. Το σκηνικό είναι μεγάλων προκλήσεων για όποια κυβέρνηση
37
είναι στην εξουσία το επόμενο διάστημα.
Η πραγματική οικονομία και η εμπιστοσύνη σε έναν μεγάλο χρεώστη Η κρίση στοίχισε στην Ελλάδα το 1/4 του ΑΕΠ της. Η μικρή ανάκαμψη που εκτιμάται για φέτος σηματοδοτεί την αντιστροφή μιας εξαιρετικά αρνητικής πορείας. Τα 242 δισ. ευρώ αεπ του 2008 δεν ήταν διατηρήσιμα αφού προϋπέθεταν τη συνεχή άνοδο του εξωτερικού χρέους της χώρας για την κάλυψη των εσωτερικών και εξωτερικών ελλειμμάτων. Τα 185 δισ. που προβλέπονται για το 2015, αποτελούν επιστροφή σε επίπεδο του έτους 2001 (σε σταθερές τιμές). Θα μπορούσε να χαρακτηριστεί η περίοδος αυτή μια χαμένη 14ετία και, συγχρόνως όμως, η λήξη της μια νέα αρχή, υπό
προϋποθέσεις. Πρώτη προϋπόθεση η στόχευση στις μεταρρυθμίσεις εκείνες που βελτιώνουν το επιχειρηματικό περιβάλλον και αμβλύνουν τα εμπόδια εισόδου στην αγορά νέων επιχειρήσεων και όχι σε εκείνες που το μόνο που επιτυγχάνουν είναι η δημιουργία κοινωνικών εντάσεων (π.χ. η συζήτηση για τη διάθεση μη συνταγογραφούμενων φαρμάκων και εκτός των φαρμακείων, που τελικά δεν προωθήθηκε ούτε στη Γαλλία, τα μέτρα για τη διάρκεια ζωής του γάλακτος κ. α.). Έχουν γίνει σημαντικά βήματα ώστε να μειωθεί η χρονοβόρα, ακριβή και αποθαρρυντική γραφειοκρατία, κρίσιμο σημείο θα αποδειχθεί η επιτυχία στη λειτουργία του ταχύτερου συστήματος αδειοδότησης όχι μόνο για τις μεγάλες αλλά και για τις μικρότερες επιχειρήσεις ώστε να μην εμποδιστεί η δη μι ο υ ρ γ ικ ότ η τ α σ ε δύσκολους καιρούς.
Οι συνθήκες εξωτερικής χρηματοδότησης δεν είναι ευνοϊκές για τις επιχειρήσεις. Ο παράγοντας αυτός είναι εκτός του ελέγχου της κυβέρνησης, εκεί ωστόσο που μπορεί να παρέμβει είναι η μείωση του φορολογικού συντελεστή ώστε να απελευθερωθούν πόροι που θα επιτρέψουν την επέκταση των δραστηριοτήτων και τη δημιουργία θέσεων εργασίας και εισοδήματος. Economics Quarterly | Δεκέμβριος 2014
38
Η Ε λ λ ά δ α μ ε τά το Μ ν η μ ό ν ι ο
Οι ελληνικές ε π ι χ ε ι ρ ή σ ε ι ς αντιμετωπίζουν το υψηλότερο κόστος δανεισμού στην Ευρώπη αλλά και τα αυστηρότερα κριτήρια χρηματοδότησης από τις τράπεζες, λόγω της κατακόρυφης ανόδου των κόκκινων δάνειων. Συνεπώς, οι συνθήκες εξωτερικής χρηματοδότησης δεν είναι ευνοϊκές για τις επιχειρήσεις, ιδίως για τις μικρομεσαίες που αποτελούν πάνω από το 90% του συνόλου (τα στοιχεία του συστήματος Εργάνη δείχνουν ότι το 90% των επιχειρήσεων απασχολούν ως 10 εργαζόμενους). Ο παράγοντας αυτός είναι εκτός του ελέγχου της κυβέρνησης, εκεί ωστόσο που μπορεί να παρέμβει είναι η μείωση του φορολογικού συντελεστή ώστε να απελευθερωθούν πόροι που θα επιτρέψουν την εσωτερική χρηματοδότηση των επιχειρήσεων
Η σημασία της ζήτησης δεν πρέπει να υποτιμάται, δημιουργεί τη δική της προσφορά (με επενδύσεις). Αρκεί βέβαια η επιχειρηματικότητα να διευκολυνθεί ώστε να συμμετάσχει στην κάλυψή της και όχι μόνο οι εισαγωγές, η πρώτη και δεύτερη προϋπόθεση που αναφέρθηκαν.
τονωθεί η ζήτηση και για τα προϊόντα τους και τα έσοδα του κράτους από ΦΠΑ.
Άλλωστε και ο διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος, Γιάννης Στουρνάρας, τόνισε πρόσφατα ότι η ελληνική κυβέρνηση θα μπορούσε να διαπραγματευτεί με την τρόικα μια «ρεαλιστική χαλάρωση του στόχου για το πρωτογενές πλεόνασμα του 2016, με σκοπό το γενικότερο όφελος της ελληνικής οικονομίας και των Ελλήνων πολιτών».
για επενδύσεις (το ΙΟΒΕ εκτιμά υποχώρηση των επενδύσεων κατά 2-3% και ενώ η πρόβλεψη της κυβέρνησης για άνοδο 5% το 2014 αναθεωρήθηκε πρόσφατα σε 1%), την επέκταση των δραστηριοτήτων και τη δημιουργία θέσεων εργασίας και εισοδήματος. Αυτό αποτελεί τη δεύτερη προϋπόθεση. Τα φορολογικά έσοδα θα έρθουν με την άνοδο της δραστηριότητας. Μόνο έτσι θα
Economics Quarterly | Δεκέμβριος 2014
Από τη μισθωτή εργασία από το 2008 έχουν χαθεί 25 δισ. ευρώ, λόγω της μείωσης των αμοιβών και της απώλειας θέσεων εργασίας. Τα κεφάλαια αυτά έλειψαν από την εσωτερική αγορά και όχι μόνο από τις εισαγωγές. Η επίπτωση της απώλειας διαθέσιμου εισοδήματος γίνεται ακόμα μεγαλύτερη αν ληφθεί υπόψη η επιβάρυνση από τη γενικευμένη άνοδο των φόρων περιουσίας. Συνεπώς οι εξαγγελίες για μείωση κατά 30% του ΕΝΦΙΑ πρέπει να υλοποιηθούν, προϋπόθεση και αυτή για την τόνωση της οικονομίας, όπως και η μείωση της φορολογικής επιβάρυνσης των μεσαίων και χαμηλότερων εισοδημάτων που είναι από τις υψηλότερες στην Ευρώπη. Άλλωστε η κάθετη μείωση της ιδιωτικής κατανάλωσης στην Ελλάδα (26% από το 2009), από την πλευρά της ζήτησης οδήγησε σε πολύ μεγάλη μείωση του αεπ και της παραγωγικότητας της οικονομίας, παρά τη μεγάλη άνοδο της ανεργίας, όπως παραδέχτηκε πρόσφατα το ΔΝΤ, περιγράφοντας τα πενιχρά αποτελέσματα της πολιτικής εσωτερικής υποτίμησης που επέβαλλε. Όσον αφορά τα περί έντασης της ανισοκατανομής εισοδήματος μεταξύ εργασίας και κεφαλαίου, στην περίπτωση της μείωσης των φορολογικών συντελεστών για τις επιχειρήσεις, το παράδειγμα της Ιρλανδίας δείχνει ότι η συμμετοχή των μισθών είναι μεν χαμηλότερη από τον μέσο όρο της ευρωζώνης, όμως το ποσοστό των φτωχών στους
39
--------------------------------------------------------------------
» »Σημ.: O Μπενουά Κερέ σε πρόσφατη ομιλία του είπε: «Η ζήτηση [στην ευρωζώνη] πρέπει να υποστηριχτεί για να αντισταθμίσει τη δυνητικά αποσταθεροποιητική επίπτωση των χαμηλότερων τιμών και των υψηλότερων πραγματικών επιτοκίων. Αυτό μπορεί να γίνει με τη δημοσιονομική πολιτική, στις χώρες όπου υπάρχουν τα περιθώρια ώστε να μην διακυβευθεί η βιωσιμότητα του χρέους».
»»
Το συμπέρασμα μοιάζει με Catch-22: Οι χώρες που δεν έχουν τα περιθώρια θα υποστούν την αποσταθεροποιητική επίδραση, οπότε το συνεπαγόμενο χαμηλότερο αεπ δεν θα επιτρέπει τη βιωσιμότητα του χρέους (βλ. τα υψηλά ποσοστά χρέους/αεπ στην Ελλάδα τα επόμενα χρόνια που συντηρούν τις συζητήσεις για τη βιωσιμότητά του).
εργαζόμενους είναι μόλις 5% -με σχεδόν τριπλάσιο ποσοστό στην Ελλάδακαι οι αμοιβές τους πολύ υψηλότερες. Η σημασία της ζήτησης δεν πρέπει να υποτιμάται, δημιουργεί τη δική της προσφορά (με επενδύσεις). Αρκεί βέβαια η επιχειρηματικότητα να διευκολυνθεί ώστε να συμμετάσχει στην κάλυψή της και όχι μόνο οι εισαγωγές, η πρώτη και δεύτερη προϋπόθεση που αναφέρθηκαν. Στο θέμα της ζήτησης αναφέρθηκε πρόσφατα και ο διοικητής της κεντρικής τράπεζας της Αγγλίας, Μαρκ Κάρνει, τονίζοντας: «Ένα μεγαλύτερο έλλειμμα ζήτησης θα δημιουργηθεί εκτός και αν το εισόδημα των δανειοληπτών ενισχυθεί». Αυτό έχει ιδιαίτερη σημασία στην Ελλάδα, όπου
ο αποπληθωρισμός αυξάνει το βάρος του χρέους των δανειοληπτών, ιδιωτών και επιχειρήσεων, και συνηγορεί υπέρ της ελάφρυνσης της φορολογίας. Άλλωστε και ο διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος, Γιάννης Στουρνάρας, τόνισε πρόσφατα ότι η ελληνική κυβέρνηση θα μπορούσε να διαπραγματευτεί με την τρόικα μια «ρεαλιστική χαλάρωση του στόχου για το πρωτογενές πλεόνασμα του 2016, με σκοπό το γενικότερο όφελος της ελληνικής οικονομίας και των Ελλήνων πολιτών». (Σημ: σε χαμηλότερο πλεόνασμα θα οδηγούσε η ελάφρυνση της φορολογίας. Τη δυνατότητα διαπραγμάτευσης θα την έχει αν τα αδιάθετα κεφάλαια Economics Quarterly | Δεκέμβριος 2014
40
Η Ε λ λ ά δ α μ ε τά το Μ ν η μ ό ν ι ο
Χωρίς μέτρα ενίσχυσης των επενδύσεων, η Ελλάδα θα οδηγηθεί σε αυτό που ονομάζεται secular stagnation. Και ποιος επενδυτής θα έχει εμπιστοσύνη στα ομόλογα και το χρηματιστήριο αυτής της χώρας;
του Ταμείου Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας χρησιμοποιηθούν για την προληπτική γραμμή στήριξης της Ελλάδας, επιστρεφόμενα στον ESM και μειώνοντας το δημόσιο χρέος όσο αυτά δεν χρησιμοποιούνται). Στο σημείο αυτό θα μπορούσε κάποιος να διατυπώσει το εύλογο ερώτημα: Τι θα γίνει με το δημόσιο έλλειμμα έως ότου αποδώσει η φορολογική ελάφρυνση της οικονομίας, μιας και έχουμε δεσμευτεί σχεδόν να το μηδενίσουμε το 2015 και η όποια υπέρβαση του στόχου θα στείλει μηνύματα ανησυχίας στις αγορές; Η Ιρλανδία θα έχει έλλειμμα 2,9% του αεπ το 2015 από 3,7% το 2014
απεμπλοκή από το Μνημόνιο αν έχει τη (διακηρυγμένη αλλά και έμπρακτη) στήριξη της κεντρικής τράπεζας της Ευρώπης για την κάλυψη των χρηματοδοτικών της αναγκών (βλ. σελ. 25) που φυσικά θα συνοδεύεται από την ελληνική δέσμευση συνεχούς (και σταδιακής) μείωσης των δημόσιου ελλείμματος.
και η Πορτογαλία από 4,9% το 2014 σε 3,3% το 2015, πολύ υψηλότερα από το ελληνικό τα έτη αυτά. Όμως χρηματοδοτούνται από τις αγορές με εύλογα επιτόκια. Φυσικά το πολύ υψηλότερο δημόσιο χρέος της Ελλάδας διαφοροποιεί την εικόνα, όμως επηρεάζει και το ότι οι χώρες αυτές είναι ήδη σε ανάκαμψη. Συνεπώς, η επιτυχία στην κινητοποίηση της παραγωγικής μάζας της οικονομίας, θα συμβάλλει στην αποκατάσταση της εμπιστοσύνης των αγορών και σε έναν μεγάλο χρεώστη όπως η Ελλάδα. Και δεν θα αντιμετωπίσει και πάλι την κατακόρυφη άνοδο του κόστους δανεισμού της που σημειώθηκε στα μέσα Οκτωβρίου -με την αναφορά και μόνο της κυβέρνησης για άμεση
Economics Quarterly | Δεκέμβριος 2014
Τα φ ο ρ ο λ ο γ ι κ ά μ έ τ ρ α π ο υ αναφέρθηκαν –σε συνδυασμό πάντα με τα μέτρα βελτίωσης του επιχειρηματικού περιβάλλοντος– θα συμβάλλουν στην άνοδο των επενδύσεων. Χωρίς αυτή την άνοδο, με αποπληθωρισμό, υψηλή ανεργία, στασιμότητα ή μείωση των αμοιβών και άνοδο του βάρους του ιδιωτικού χρέους, η χώρα θα οδηγηθεί σε αυτό που ονομάζεται secular stagnation: Τη χρόνια υστέρηση των επενδύσεων που συνεπάγεται παρατεταμένη περίοδο ανεπαρκούς ζήτησης. Και ποιος επενδυτής θα έχει εμπιστοσύνη στα ομόλογα και το χρηματιστήριο αυτής της χώρας;
42
εκε ειδησεισ
Η GENESIS Pharma τιμήθηκε από την Ελληνική Ολυμπιακή Επιτροπή για την «υιοθέτηση» της πρωταθλήτριας μαραθώνιας κολύμβησης Κέλλυς Αραούζου H GENESIS Pharma ανέλαβε ως αποκλειστικός χορηγός να υιοθετήσει την πρωταθλήτρια μαραθώνιας κολύμβησης Κέλλυ Αραούζου, στηρίζοντας την προετοιμασία της για συμμετοχή και διάκριση στους Ολυμπιακούς Αγώνες 2016.
Η
GENESIS Pharma τιμήθηκε από την Ελληνική Ολυμπιακή Επιτροπή και τον πρόεδρό της, Σπύρο Καπράλο, για την ενεργό συμμετοχή της στο πρόγραμμα «Υιοθετήστε έναν αθλητή στο δρόμο για το Ρίο 2016», σε επίσημη εκδήλωση που πραγματοποιήθηκε για την παρουσίαση των αποτελεσμάτων του προγράμματος. Στην εκδήλωση, αφιερωμένη σε αθλητές και χορηγούς, ο Κωνσταντίνος Ευριπίδης, διευθύνων σύμβουλος της GENESIS Pharma, ανέφερε «Εμείς κάναμε το καθήκον μας, που ήταν το εύκολο. Το δύσκολο έργο ανήκει σε εσάς τους αθλητές. Εύχομαι σε όλους καλή επιτυχία και ελπίζω να μας κάνετε υπερήφανους». Συνολικά, 28 εταιρείες και ιδιώτες θα στηρίξουν 55 αθλητές και αθλήτριες μέσα από το Πρόγραμμα της Ελληνικής Ολυμπιακής Επιτροπής που εμπνεύστηκε και υλοποίησε ο πρόεδρός της, Σπύρος Καπράλος.
Η GLOBO συγχαίρει τον Βύρωνα Κοκκαλάνη για τη διάκρισή του στο Παγκόσμιο Κύπελλο Ιστιοπλοΐας στην Κίνα Ο Έλληνας πρωταθλητής στην 1η θέση της παγκόσμιας κατάταξης στον δρόμο προς το Ρίο
Στ
ην πρώτη θέση της παγκόσμιας κατάταξης βρέθηκε ο Έλληνας πρωταθλητής, Βύρων Κοκκαλάνης, αποσπώντας το Χρυσό Μετάλλιο για τις εξαιρετικές του επιδόσεις στην κατηγορία RS:X ανδρών κατά τη διάρκεια του Παγκόσμιου Κυπέλλου Ιστιοπλοΐας στην Κίνα. Σε έναν εκπληκτικό, στην εξέλιξή του αγώνα , στις 18 Οκτωβρίου, ο Βύρων Κοκκαλάνης ανήλθε στην κορυφή της παγκόσμιας κατάταξης για πρώτη φορά στην καριέρα του, ενώ εξασφάλισε την πρόκρισή του στον τελικό του Παγκοσμίου Κυπέλλου, που θα διεξαχθεί στα τέλη Νοεμβρίου, στο Άμπου Ντάμπι. Αυτή θα είναι η τελική στάση καθ’οδόν προς τη συμμετοχή του στους Ολυμπιακούς Αγώνες του Ρίο, το 2016. Με τη διαρκή στήριξη της GLOBO, ο Έλληνας πρωταθλητής συνεχίζει την επίπονη προετοιμασία του για να εκπληρώσει τον στόχο ζωής που έχει θέσει, να κατακτήσει το χρυσό μετάλλιο στους επερχόμενους Ολυμπιακούς Αγώνες.
Economics Quarterly | Δεκέμβριος 2014
43
ELPEN &
Κοινωνία
Η
Ελληνική φαρμακοβιομηχανία αναπτύσσεται σήμερα μέσα σ’ ένα ασφυκτικό περιβάλλον αντικινήτρων για την ελληνική παραγωγή. Ο κλάδος του φαρμάκου έχει πληγεί από ιδιαίτερα επώδυνα μέτρα, όπως clawback, rebate, λίστες φαρμάκων, κλπ. Ακόμη και σε ένα τέτοιο περιβάλλον όμως, κάθε εταιρεία που σέβεται τον εαυτό της πρέπει να σέβεται και τους ανθρώπους του ευρύτερου χώρου όπου κινείται. Η ένταση της ΕΚΕ λοιπόν μπορεί να μειώνεται, αλλά δεν πρέπει ποτέ να μηδενίζεται: Κάθε μέρα, δυστυχώς, όλο και περισσότερα αιτήματα εισρέουν στα γραφεία των εταιρειών από ανθρώπους ή φορείς, που ζουν μια δυσχερή πραγματικότητα, ζητώντας την αλληλεγγύη τους. Είναι αιτήματα αγωνίας για μια καλύτερη ζωή και υγεία που αφορούν στους πέντε άξονες της ΕΚΕ όπου δραστηριοιείται ανελλιπώς η ELPEN (Περιβάλλον, Πολιτισμός, Εκπαίδευση, Αθλητισμός, Φιλανθρωπία). Κάποιες φορές αυτά μπορούν να υποστηριχθούν ενώ άλλες φορές αυτό δυστυχώς είναι αδύνατο.
Η ELPEN αποτελεί έναν “ζωντανό οργανισμό” που βιώνει παρόμοια προβλήματα και μοιράζεται τις ίδιες ανησυχίες με την κοινωνία και γι’ αυτό αναλαμβάνει δράση όπου μπορεί. Ενδεικτικά αναφέρονται: • η χορηγία για τέταρτη χρονιά του δις Χρυσού Ολυμπιονίκη Κολύμβησης ΑΜΕΑ, Χρήστου Ταμπαξή, • η στήριξη των αποστολών ανθρωπιστικού, κοινωνικού, περιβαλλοντικού και πολιτιστικού χαρακτήρα της Ομάδας Αιγαίου στα ακριτικά νησιά της χώρας μας, • δράσεις υπέρ κοινωφελών οργανισμών, κοινωνικά ευάλωτων ομάδων, πολιτιστικών/περιβαλλοντικών συλλόγων της περιφέρειας, άπορων αριστούχων και παιδιών πολυτέκνων οικογενειών. • Η ενίσχυση της Οργάνωσης ΔΙΑΖΩΜΑ για την αναστήλωση και ανάδειξη αρχαίων θεάτρων Αν πάμε πιο μακριά, η ELPEN στηρίζει από το 2010 με «πνευματικές υιοθεσίες» (υποτροφίες) την Ορθόδοξη Ιεραποστολή
Όπως η θάλασσα δε ν χο ρτ αί νε ι απ ό το νε ρό τη ς βρ ύσ ης , έτ σι κα ι ο αν θρ ώ πι νο ς πό νο ς δε ν θα ξε δι ψά σε ι απ ό αποσπασματικά πρ ογράμματα κοινωνικής ευθύ νης, επομένως η προσ πάθεια ανθρώπων και ετ αιρειών δεν πρέπει να στ αματήσει ποτέ σε αυτόν το ν τομέα. του Kolwezi, Κονγκό, με τις οποίες αριστούχοι μαθητές και φοιτητές που διακρίνονται για τις επιδόσεις και το ήθος τους, θα ολοκληρώσουν τις σπουδές τους - σε εκπαιδευτικά ιδρύματα του Κονγκό για να παραμείνουν να βοηθήσουν τη χώρα τους. Και βέβαια δεν πρέπει ποτέ να ξεχνάμε μια υπόθεση Εθνικής Ευθύνης, που αφορά όχι μόνο στη διατήρηση αλλά και την αύξηση των θέσεων εργασίας: ο όμιλος ELPEN αυτήν την στιγμή υπερβαίνει τα 840 άτομα, ενώ αμιγώς η ELPEN απασχολεί 630, έναντι των 495 που ήταν ο αντίστοιχος αριθμός του προσωπικού της το 2007. Το σημαντικό στοιχείο είναι, οτι σε καιρούς που έγιναν κύματα απολύσεων, η ELPEN διατήρησε το προσωπικό της και μάλιστα έκανε προσλήψεις σε ορισμένους κλάδους (στην παραγωγή και στο Business Development).
Economics Quarterly | Δεκέμβριος 2014
44
ε τα ι ρ ι κ η κο ι ν ω ν ι κ η ε υθ υ ν η
Alpha Bank Εκδηλώσεις για τα Παιδικά Χωριά SOS Ελλάδος
Στ
ο πλαίσιο του διαρκούς προγράμματος Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης, η Alpha Bank πραγματοποίησε εκδηλώσεις κοινωνικής προσφοράς στην Αθήνα, τη Θεσσαλονίκη, την Αλεξανδρούπολη, το Ηράκλειο Κρήτης, την Καλαμάτα, την Πάτρα και την Κομοτηνή, με σκοπό την υποστήριξη των παιδιών που φιλοξενούνται στα Παιδικά Χωριά SOS Ελλάδος. Χάρη στην αθρόα συμμετοχή των εργαζόμενων της τράπεζας, συγκεντρώθηκαν συνολικά 360
Economics Quarterly | Δεκέμβριος 2014
χαρτοκιβώτια με σχολικά είδη και αθλητική ένδυση. Σημειώνεται ότι η Τράπεζα προσέφερε επιπλέον αθλητικές φόρμες στα παιδιά των Παιδικών Χωριών SOS Βάρης. Η συγκέντρωση, διαλογή και προετοιμασία της αποστολής των ειδών, πραγματοποιήθηκε από εθελοντές εργαζόμενους. Τα είδη που συγκεντρώθηκαν, εστάλησαν στις εγκαταστάσεις των “Παιδικών Χωριών SOS”, στη Βάρη, στο Αρίστηνο στην Αλεξανδρούπολη, στο Ηράκλειο Κρήτης, στο Πλαγιάρι Θεσσαλονίκης, στην Καλαμάτα και στην Κομοτηνή.
45
ΝΑΥΑΓΙΟ ΤΩΝ ΑΝΤΙΚΥΘΗΡΩΝ
σημαντικά ευρήματα στην α’φάση της ενάλιας έρευνας «Είμαστε υπερήφανοι που συμμετείχαμε στην ενάλια έρευνα στο Ναυάγιο των Αντικυθήρων. Χάρη στα δίκτυα νέας γενιάς που εγκατέστησε ο Όμιλος ΟΤΕ στο νησί, έγινε εφικτή η επιτυχία μίας αρχαιολογικής ανασκαφής τόσο σημαντικής για τη χώρα μας και τον κόσμο. Συγχαρητήρια στα μέλη της αποστολής, είναι τιμή μας να συμμετέχουμε σε αυτή την ομάδα» Μιχάλης Τσαμάζ, Πρόεδρος Ομίλου ΟΤΕ. Με μεγάλη επιτυχία και την καθοριστική συμβολή της τεχνολογίας ολοκληρώθηκε η α’ φάση της ενάλιας έρευνας για το ναυάγιο των Αντικυθήρων, με τίτλο «Επιστροφή στα Αντικύθηρα». Στο πλαίσιο της έρευνας που πραγματοποιήθηκε υπό την διεύθυνση Εφορείας Ενάλιων Αρχαιοτήτων του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού και υποστήριξαν ως χορηγοί τηλεπικοινωνιών ο ΟΤΕ και η COSMOTE, έγινε η ανέλκυση χάλκινου δόρατος, χάλκινου δακτυλίου και μολύβδινου στύπου άγκυρας του σκάφους. Ο υπουργός Πολιτισμού και Αθλητισμού, Κωνσταντίνος Τασούλας, δήλωσε: «Σε μία περίοδο που δίνεται μεγάλη έμφαση
στην αναπτυξιακή προσπάθεια της χώρας, μας ικανοποιεί ιδιαίτερα ότι η πολιτεία, ο επιχειρηματικός κόσμος και η επιστημονική κοινότητα ενώνουν τις δυνάμεις τους για να αναδειχθεί ο πολιτισμός, ένα ανεκτίμητο κεφάλαιο για την ανάπτυξη της Ελλάδας. Καθοριστικό ρόλο στην έρευνα αυτή έπαιξε η τεχνολογία. Τα δίκτυα νέας γενιάς του Ομίλου ΟΤΕ εκμηδένισαν τις αποστάσεις συνδέοντας για πάντα, αυτόν τον ιστορικής σημασίας τόπο με ολόκληρο τον κόσμο. Η υψηλή τεχνολογία είναι η κινητήριος δύναμη κάθε σύγχρονης κοινωνίας και οικονομίας». Ο ΟΤΕ και η COSMOTE χορηγοί
τηλεπικοινωνιών της ενάλιας έρευνας, προκειμένου να καλύψουν τις ανάγκες τηλεπικοινωνιών της έρευνας, καθώς και την απρόσκοπτη επικοινωνία των μελών της ερευνητικής ομάδας σε Ελλάδα και εξωτερικό, εγκατέστησαν στο νησί τηλεπικοινωνιακές υποδομές νέας γενιάς. Οι υποδομές θα παραμείνουν στο νησί και μετά το τέλος της έρευνας, εξυπηρετώντας τις ανάγκες τόσο των κατοίκων όσο και ναυτιλλομένων της περιοχής. Η ενάλια ανασκαφή πραγματοποιείται από μια διεθνή ομάδα επιστημόνων υπό την διεύθυνση Εφορείας Ενάλιων Αρχαιοτήτων του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού, με προϊσταμένη την Δρ. Αγγελική Από αριστερά: Τα στελέχη του ομίλου Σίμωσι, και την τεχνογνωσία του Ωκεανογραφικού Ινστιτούτου ΟΤΕ, Γ. Ονόπας, Δ/ντής Δικτύου Woods Hole της Μασαχουσέτης. Πρόσβασης Σταθερής /Κινητής, και Η επόμενη φάση της ενάλιας Πόλλυ Κατσούλη, υποδιευθύντρια έρευνας αναμένεται να συνεχιστεί Εξωτερικής Επικοινωνίας, ο Μπρένταν στις αρχές του επόμενου έτους. Φόλεϊ, επικεφαλής του Ωκεανογραφικού Ινστιτούτου Woods Hole, η Προϊσταμένη της Εφορείας Ενάλιων Αρχαιοτήτων, Αγγελική Σίμωσι και ο Θ. Θεοδούλου, επικεφαλής αρχαιολόγος της Εφορείας Ενάλιων Αρχαιοτήτων.
Η στολή Exosuit
Η ανέλκυση του χάλκινου δόρατος
Economics Quarterly | Δεκέμβριος 2014
46
ετ κα ει ρ ε ιι κ δη η σκεοι σ ινωνικη ευθυνη
Η Coca-Cola Τρία Έψιλον για 3η χρονιά, φροντίζει για το σχολείο που θέλουμε στη Θεσσαλονίκη. Συνολικά 2.800 μαθητές από 8 σχολεία της Θεσσαλονίκης έχουν επωφεληθεί έως τώρα από το πρόγραμμα «Το Σχολείο που θέλεις είναι στο χέρι σου!» της Coca-Cola Τρία Έψιλον.
H
Coca-Cola Τρία Έψιλον, αναγνωρίζοντας την ανάγκη για τη βελτίωση των σχολικών υποδομών, υλοποιεί για τρίτη συνεχή χρονιά το πρόγραμμα «Το Σχολείο που θέλεις είναι στο χέρι σου!», με στόχο να προσφέρει σε μαθητές και δασκάλους ένα πιο όμορφο, φιλικό και ασφαλές μαθησιακό περιβάλλον. Η Γε ω ρ γ ί α Λασανιάνου,
διευθύντρια κοινωνικών και περιβαλλοντικών προγραμμάτων της Coca-Cola Τρία Έψιλον, δήλωσε «Υλοποιούμε το πρόγραμμα «Το Σχολείο που θέλεις είναι στο χέρι σου» εδώ και τρία χρόνια, με ιδιαίτερη διακριτικότητα και σεβασμό στη μαθητική κοινότητα. Από το 2012, 49.688 πολίτες έχουν αγκαλιάσει αυτή την προσπάθεια και ελπίζουμε ότι και φέτος, χιλιάδες πολίτες θα ανταποκριθούν στο κάλεσμά μας. Το πρόγραμμα αυτό καθώς και τα εξαιρετικά του αποτελέσματα μας έχουν εμπνεύσει όλους! Η σημασία και η αξία του για την τοπική κοινωνία αποτελεί την κινητήριο δύναμη για να συνεχίσουμε και φέτος!». Το πρόγραμμα «Το Σχολείο που θέλεις είναι στο χέρι σου» αναδεικνύει την ισχυρή δέσμευση της Coca-Cola 3Eψιλον για την περιοχή της Θεσσαλονίκης και
ευρύτερα της Βόρειας Ελλάδας, όπου δραστηριοποιείται από το 1971. Ως ενεργό μέλος της τοπικής κοινωνίας, την τελευταία 3ετία, η Coca-Cola Τρία Έψιλον, έχει υλοποιήσει περισσότερες από 200 δράσεις κοινωνικού, πολιτιστικού, περιβαλλοντικού και αθλητικού χαρακτήρα που βελτίωσαν την καθημερινότητα 200 χιλ κατοίκων της ευρύτερης περιοχής. www.tosxoleiopoutheleis.gr . Με την ανάδειξη του πρώτου σχολείου σε ψήφους, η CocaCola 3Έψιλον θα προχωρήσει στις βελτιωτικές και επισκευαστικές εργασίες ώστε να παραδοθεί ένα φιλόξενο και λειτουργικό σχολείο στους μαθητές και καθηγητές, με την έναρξη της νέας σχολικής χρονιάς.
Η ΕΕΑΑ μετέδωσε και φέτος τον «παλμό» της Ανακύκλωσης στον 32ο Κλασικό Μαραθώνιο Σχεδόν 5 τόνοι ανακυκλώσιμων υλικών συλλέχθηκαν από την ΕΕΑΑ
H
Ελληνική Εταιρεία Αξιοποίησης Ανακύκλωσης (ΕΕΑΑ) συνέβαλε στο να αποκτήσει η φετινή διοργάνωση του 32 ου Κλασικού Μαραθωνίου, που πραγματοποιήθηκε την Κυριακή 9 Νοεμβρίου στην Αθήνα, μία ισχυρή περιβαλλοντική ταυτότητα, με αποτέλεσμα τη συλλογή περίπου 5 τόνων υλικών συσκευασίας. Ειδικότερα, η ΕΕΑΑ στήριξε για 6η συνεχή χρονιά τον θεσμό του Κλασικού Μαραθωνίου, αναλαμβάνοντας την αποκομιδή και αξιοποίηση των ανακυκλώσιμων υλικών που χρησιμοποιήθηκαν από τους διαγωνιζόμενους δρομείς, αλλά και τους θεατές του Μαραθωνίου, ενισχύοντας το μήνυμα ότι η ανακύκλωση συσκευασιών στον Μπλε Κάδο είναι μια απλή και ταυτόχρονα σημαντική συνήθεια που έχει ήδη γίνει αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινής μας ζωής. Economics Quarterly | Δεκέμβριος 2014
47
Η ΑΒ Βασιλόπουλος και το πρόγραμμα των 52 εβδομάδων αγκαλιάζουν χιλιάδες παιδιά ΑΒ συνεχίζει για 2η χρονιά τη δράση της και αυτή τη φορά αφοσιώνεται στα παιδιά προκειμένου η μεγάλη αλυσίδα αλληλεγγύης της ΑΒ, των συνεργατών, αλλά και των πελατών της να αγκαλιάσει τα παιδιά που έχουν ανάγκη.
Αυ
τή την χρονιά, με το σύνθημα «Είμαστε γονείς 1000άδων παιδιών!», από τον Οκτώβριο και για 52 εβδομάδες, η εταιρεία θα αφοσιωθεί στη στήριξη χιλιάδων παιδιών σε όλη τη χώρα. Συγκεκριμένα σε συνεργασία με το Ινστιτούτο Prolepsis η ΑΒ, για ένα ολόκληρο χρόνο, θα καλύψει οικονομικά τα γεύματα παιδιών που φοιτούν σε 52 σχολεία και νηπιαγωγεία της χώρας. Ταυτόχρονα, όλο τον Οκτώβριο στήριξε την Τράπεζα Εθελοντών Δοτών Μυελού των Οστών «Όραμα Ελπίδας» και από τον Νοέμβριο σε συνεργασία με την Αστική Μη Κερδοσκοπική Εταιρεία «Μπορούμε», στηρίζει 52 ιδρύματα σε όλη την Ελλάδα που βοηθούν παιδιά, προσφέροντας τους: 1. Τα καθαρά έσοδα από τις πωλήσεις των προϊόντων αλληλεγγύης που έχει δημιουργήσει στα πλαίσια του προγράμματος. 2. Τα τρόφιμα που θα συγκεντρωθούν στα καταστήματα της εταιρείας. 3. Τα καθαρά έσοδα από τις πωλήσεις των κουπονιών αλληλεγγύης που διατίθενται σε 25 επιλεγμένα καταστήματα της ΑΒ σε όλη την Ελλάδα.
Το ΙΚΥ και η Εθνική Τράπεζα στηρίζουν φοιτητές της Νομικής του Πανεπιστημίου Αθηνών που κατέλαβαν την τρίτη θέση στον κόσμο σε διεθνή διαγωνισμό
Το
Ίδρυμα Κρατικών Υποτροφιών, στο πλαίσιο χορηγικού προγράμματoς του Ιδρύματος με την Εθνική Τράπεζα, πάντα δίπλα σε πρωτοβουλίες που προάγουν την Αριστεία σε όλα τα επίπεδα, κάλυψε το σύνολο των εξόδων μετάβασης και διαμονής της ομάδας προπτυχιακών φοιτητών της Νομικής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών στις ΗΠΑ, για να λάβουν μέρος στον Παγκόσμιο Γύρο του διεθνούς πανεπιστημιακού διαγωνισμού εικονικής δίκης Foreign Direct Investment International Arbitration Moot 2014 (FDI Moot - http://www.fdimoot.org) στις 24-26 Οκτωβρίου 2014. Η ομάδα των φοιτητών νίκησε και κατέκτησε την τρίτη θέση στον κόσμο!
Ο διαγωνισμός εικονικής διεθνούς επενδυτικής διαιτησίας FDI Moot αφορά στο συνεχώς εξελισσόμενο διεθνές δίκαιο προστασίας αλλοδαπών επενδύσεων και αποτελεί προσομοίωση της διαδικασίας διαιτητικής επίλυσης διεθνών επενδυτικών διαφορών. Διοργανώνεται κάθε χρόνο υπό την αιγίδα του Centre for International Studies (Salzburg, Austria), των Νομικών Σχολών των πανεπιστημίων του Suffolk (Boston, Massachusetts), και Pepperdine (Malibu, California), του German Institution of Arbitration (DIS), (Frankfurt/Cologne, Germany), καθώς και του Centre of European Law του πανεπιστημίου King's College London. Ως κριτές στον Παγκόσμιο Γύρο του διαγωνισμού FDI Moot συμμετείχαν αναγνωρισμένης φήμης ακαδημαϊκοί και στελέχη διεθνών δικηγορικών εταιρειών. Η Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών συμμετείχε φέτος για δεύτερη φορά στον διαγωνισμό FDI Moot. Η ομάδα προετοιμάστηκε υπό την επιστημονική επίβλεψη και καθοδήγηση του Δρ. Αναστασίου Γουργουρίνη, συνεπικουρούμενου από τους προπτυχιακούς φοιτητές Ιωάννη Μηλιώνη, Νικόλαο Μπουραζέλη και Μαρία Σουρβάνου, μέλη της ομάδας που εκπροσώπησε τη Νομική στον περυσινό διαγωνισμό FDI Moot 2013, ως student coaches. Economics Quarterly | Δεκέμβριος 2014
48
ετ κα ει ρ ε ιι κ δη η σκεοι σ ινωνικη ευθυνη
Δράσεις για την οδική ασφάλεια των παιδιών από την Αττική Οδό Οι στοχευμένες σε παιδιά και εφήβους δράσεις της Αττικής Οδού και της εταιρίας λειτουργίας “Αττικές Διαδρομές” αποτελούν κομμάτι μιας ευρύτερης στρατηγικής και έχουν ως βάση την πεποίθηση ότι η έγκαιρη ευαισθητοποίηση από τη νεαρή ηλικία προετοιμάζει αποτελεσματικά τους οδηγούς του αύριο, με στόχο τη μείωση των τροχαίων ατυχημάτων στη χώρα μας.
Γι
α τη νέα σχολική χρονιά, η Αττική Οδός και η εταιρία Λειτουργίας «Αττικές Διαδρομές Α.Ε.», προχώρησαν στην υλοποίηση προγραμμάτων που απευθύνονται σε παιδιά και εφήβους και στοχεύουν στους μελλοντικούς οδηγούς με την ευαισθητοποίησή τους στον τομέα της οδικής ασφάλειας από την παιδική και εφηβική ηλικία. Η Αττική Οδός στηρίζει, με την παροχή του κατάλληλου υλικού, την πρόσφατη πρωτοβουλία της Διεύθυνσης Τροχαίας Αστυνόμευσης του Αρχηγείου Ελληνικής Αστυνομίας, για τον σχεδιασμό και την υλοποίηση εκπαιδευτικού προγράμματος κυκλοφοριακής αγωγής στα δημοτικά σχολεία όλης της χώρας. Το πρόγραμμα, αποτέλεσμα της συνεργασίας του Υπουργείου Δημόσιας Τάξης & Προστασίας του Πολίτη με το Υπουργείο Παιδείας, έχει ως στόχο την κυκλοφοριακή αγωγή των μαθητών Γ’ και Δ΄ τάξης του δημοτικού. Εξειδικευμένοι Τροχονόμοι θα επισκέπτονται σχολεία και θα εκπαιδεύουν τους μαθητές σε θέματα ασφαλούς κυκλοφορίας και χρήσης της οδού (ως συνοδευόμενοι πεζοί, ποδηλάτες, επιβάτες οχημάτων, κλπ.)
4 χρονιά κοντά στην Animal Action για τη φροντίδα άστεγων ζώων η WIND στηρίζει «Στην Πράξη» πρόγραμμα στείρωσης αδέσποτων ζώων
Το
πρόγραμμα, μέσω του οποίου από το 2011 έχουν στειρωθεί περισσότερα από 300 ζώα, σκυλάκια και γατάκια, ξεκίνησε συμβολικά στις 4 Οκτωβρίου –Παγκόσμια ημέρα των ζώων– και εντάσσεται στο πλαίσιο του προγράμματος Εταιρικής Υπευθυνότητας WIND «Στην Πράξη». Και για τη χρονιά αυτή εστιάζεται στο λεκανοπέδιο Αττικής, υλοποιείται από την Animal Action με συμπαραστάτη WIND στηρίζοντας για 4η χρονιά τις μακροχρόνιες προσπάθειες των εθελοντών για μια πιο πολιτισμένη αντιμετώπιση των αδέσποτων ζώων που βρίσκονται στους δρόμους είτε επειδή γεννήθηκαν εκεί είτε επειδή η ανωριμότητα και η ασυνειδησία των ανθρώπων τα εξανάγκασε να βρεθούν εκεί χωρίς στέγη και τροφή. Για την υλοποίησή του, σημαντική είναι και η συνεισφορά των εθελοντών που αναλαμβάνουν τον εντοπισμό και τη μεταφορά των ζώων στις κινητές κτηνιατρικές ομάδες ή στις συνεργαζόμενες με την Animal Action κτηνιατρικές κλινικές. Απώτερος στόχος του προγράμματος είναι ο περιορισμός δημιουργίας νέων αδέσποτων και η ασφάλεια των κατοίκων, η κοινωνική ευαισθητοποίηση και ενημέρωση των πολιτών και τελικά η υιοθεσία των ζώων από ανθρώπους που θα τους χαρίσουν τη ζεστασιά και την ασφάλεια μιας οικογένειας. Η στείρωση είναι η μόνη ανθρώπινη και επιστημονικά αποδεδειγμένη μέθοδος διαχείρισης των αδέσποτων. Αρκεί κανείς να σκεφτεί ότι από ένα αστείρωτο αδέσποτο ζώο μπορούν να προκύψουν πάνω από 5.000 νέα αδέσποτα σε 5 χρόνια! Economics Quarterly | Δεκέμβριος 2014
Pfizer Hellas χορηγός συναυλίας της «Ανοιχτής Αγκαλιάς» για τα παιδιά Το Σωματείο Φίλων Παιδιατρικής & Ιατρικής «Ανοιχτή Αγκαλιά», με τη χορηγία της Pfizer Hellas, διοργάνωσε στο Ηρώδειο συναυλία φιλανθρωπικού χαρακτήρα, στα πλαίσια των δραστηριοτήτων του για την υποστήριξη των νοσηλευομένων παιδιών στα νοσοκομεία της χώρας.
Συ
γκεκριμένα, τα έσοδα της εκδήλωσης θα διατεθούν για τον εκσυγχρονισμό εξοπλισμού μηχανικής υποστήριξης της Μονάδας Πρόωρων Νεογνών του Νοσοκομείου Παίδων Αθηνών «Π. & Α. Κυριακού», υπό την αιγίδα του οποίου τελεί η διοργάνωση. Η συναυλία με τίτλο «Θέλει αρετήν και τόλμη η ελευθερία», αποτέλεσε ένα μουσικό ταξίδι με τη μοναδική φωνή του Βασίλη Παπακωνσταντίνου και τη Λαϊκή Ορχήστρα «Μίκης Θεοδωράκης», και σταθμούς τα πιο αγαπημένα τραγούδια του Μίκη Θεοδωράκη, με την προσωπική επιμέλεια και φροντίδα του ίδιου του συνθέτη. Ο Erik Nordkamp, πρόεδρος και διευθύνων σύμβουλος της Pfizer Hellas, δήλωσε: «Για όλους εμάς στη Pfizer, η έννοια της Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης είναι άρρηκτα συνυφασμένη με την αποστολή, αλλά και με την κουλτούρα της εταιρείας, που είναι η συνεργασία για έναν υγιέστερο κόσμο. Με τη στήριξη της αξιέπαινης πρωτοβουλίας της Ανοιχτής Αγκαλιάς και τη συμμετοχή όλων των εργαζομένων της εταιρείας μας, που παρακολούθησαν τη συναυλία, θελήσαμε να δώσουμε για άλλη μια φορά ένα μήνυμα ανθρωπιάς και αλληλεγγύης για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των παιδιών που έχουν ανάγκη».
49
Ο μ ά δ α Α ι γ α ί ο υ : εμβολιασμοί κατά της
πνευμονιοκοκκικής νόσου για τους κατοίκους μικρών Κυκλαδίτικων νησιών με την υποστήριξη της Pfizer Hellas
Ομάδα Αιγαίου και η Pfizer Hellas, συνεχίζοντας την επιτυχημένη τους συνεργασία, υλοποίησαν άλλη μια σημαντική πρωτοβουλία για την πρόληψη και την προαγωγή της υγείας των κατοίκων μικρών και ακριτικών νησιών, με τη διενέργεια δωρεάν εμβολιασμών κατά της πνευμονιοκοκκικής νόσου, κατά τη διάρκεια του Διάπλου που πραγματοποιήθηκε τον Οκτώβριο.
Η
Η αποστολή της Ομάδας Αιγαίου, αφότου παρέλαβε πεντακόσια εμβόλια κατά της πνευμονιοκοκκικής νόσου, δωρεά της Pfizer Hellas, απέπλευσε με πάνω από 50 εθελοντές, για τη Σίκινο, την Ηρακλειά, τη Σχοινούσα, το Κουφονήσι και τη Δονούσα, όπου πραγματοποίησε εμβολιασμούς σε όσους κατοίκους το επιθυμούσαν. Παράλληλα με τους εμβολιασμούς, εθελοντές της ομάδας, γιατροί διαφόρων ειδικοτήτων (καρδιολόγος, ορθοπεδικός, ΩΡΛ, οφθαλμίατρος, παθολόγος, παιδίατρος, δερματολόγος, χειρουργός κ.α) πραγματοποίησαν δωρεάν ιατρικές εξετάσεις στα αγροτικά ιατρεία σε κάθε νησί αλλά και κατ’ οίκον επισκέψεις στους κατάκοιτους κατοίκους. Economics Quarterly | Δεκέμβριος 2014
Νέ ε τα αι ρτ ιηκςη ακγοοι ρ νάς ωνικη ευθυνη
H Ευρωπαϊκή Ένωσις Ασφάλειαι Μινέττα στηρίζει την επιτυχημένη
ποδηλατική ομάδα «Castello Rosso Team» της Καρύστου Ευβοίας.
Η
ποδηλατική ομάδα, σε μόλις τρία χρόνια λειτουργίας με την οικονομική αρωγή της Μινέττα, έχει σημειώσει αξιόλογη αθλητική παρουσία το 2014. Συγκεκριμένα: Στις 8 Απριλίου η ομάδα κατέκτησε 7 μετάλλια στον αγώνα ΜΤΒ που πραγματοποιήθηκε στην Κάρυστο. Στις 8 Μαΐου ο αθλητής της ομάδας, Κωνσταντίνος Λουκάς, κατέκτησε το αργυρό μετάλλιο στο τοπικό πρωτάθλημα Ορεινής Ποδηλασίας XC που πραγματοποιήθηκε στον Ωρωπό. Στις 18-20 Ιουλίου η ομάδα συμμετείχε στο αγώνισμα του Cross Country
στο Πανελλήνιο Πρωτάθλημα MTB XC Παίδων που πραγματοποιήθηκε στο Καρπενήσι. Στις 28 Σεπτεμβρίου οι μικροί αθλητές της ομάδας συμμετείχαν στο 4ο ΜΤΒ Κύπελλο XCO που πραγματοποιήθηκε στα Κανάκια της Σαλαμίνας. Στις 2 Νοεμβρίου, ο Κωνσταντίνος Λουκάς κατέκτησε το χρυσό μετάλλιο στην κατηγορία των Μ. Μεγάλων και ο αθλητής Ανδρέας Γουλέτας κατετάγη 4ος στην κατηγορία των Παίδων στο Αττικό Κύπελλο Ορεινής Ποδηλασίας που πραγματοποιήθηκε στο Σχιστό. H Ευρωπαϊκή Ένωσις Ασφάλειαι Μινέττα θα συνεχίζει να στηρίζει την ποδηλατική ομάδα «Castello Rosso Team» σε όλη την αγωνιστική της δραστηριότητα και εύχεται στην ομάδα καλή επιτυχία σε όλες τις προσεχείς διοργανώσεις που θα λάβει μέρος.
50
Run the Lake - Τρέχω & Προσφέρω! Αρχάριοι και έμπειροι δρομείς δίνουν ξανά ραντεβού την Κυριακή 14 Δεκεμβρίου στη Λίμνη Βουλιαγμένης. Ο αγώνας θα πραγματοποιηθεί την Κυριακή 14 Δεκεμβρίου στις 9 το πρωί στο ομορφότερο σημείο της Αττικής, στη Λίμνη Βουλιαγμένης. Το μεγαλύτερο μέρος των χρημάτων από τις εισφορές των συμμετοχών και των χορηγιών θα διατεθεί στον Κοινωνικό Ξενώνα Βουλιαγμένης και στο Παιδικό Χωριό SOS της Βάρης.
Ο
αγώνας «Run the Lake» «τρέχει» για τρίτη συνεχή χρονιά στη μοναδική Λίμνη Βουλιαγμένης. Μια διοργάνωση που αποτελεί πλέον έναν αθλητικό θεσμό σας προσκαλεί και σας προκαλεί να συμμετέχετε σε έναν αγώνα με βασικό κριτήριο τη διάθεσή σας για προσφορά. Το Run the Lake που απευθύνεται όχι μόνο σε έμπειρους αλλά και σε αρχάριους δρομείς, δεν είναι απλά άλλος ένας αγώνας δρόμου, αποτελεί μια προσπάθεια ανάπτυξης και διάδοσης του τρεξίματος ως μέσου άθλησης, υγιεινού τρόπου ζωής, εκτόνωσης και ψυχαγωγίας. Οι συμμετέχοντες μπορούν να συνεισφέρουν και είδη πρώτης ανάγκης, όπως: κλινοσκεπάσματα, φάρμακα και τρόφιμα.
Οι δρομείς θα αγωνιστούν στο τρέξιμο 10 χλμ δίπλα στη θάλασσα ενώ τα παιδιά σε διαδρομή 2 χλμ. Για την ομάδα Special Olympics Hellas διαμορφώθηκε διαδρομή 1 χλμ. Ο αγώνας σκυταλοδρομίας Real Road Relays Marathon & Half Marathon (3R) είναι συνολικής διαδρομής 21 χλμ., 4X5.275μ. Δηλώσεις συμμετοχής στο www.runthelake.gr μέχρι την Τρίτη 9 Δεκεμβρίου 2014. Το ανώτατο όριο συμμετοχών είναι οι 1.300 δρομείς. Περισσότερες πληροφορίες: Economics Quarterly | Δεκέμβριος 2014
http://runthelake.gr
&
Τράπεζες Αγορές
52
Τ ρά π ε ζ ε ς κ α ι α γ ο ρ έ ς / / Ε υ ρ ω π α ϊ κ έ ς τ ρά π ε ζ ε ς
Λιγότερες & μικρότερες Κατά σχεδόν 7 τρισ. ευρώ μειώθηκε το ενεργητικό των τραπεζών της ευρωζώνης από την αρχή της χρηματοπιστωτικής κρίσης. Ο περιορισμός των θέσεων των γαλλο-γερμανικών τραπεζών σε παράγωγα και όχι των χορηγήσεων αποτέλεσε τον κύριο λόγο.
Σ
το πλαίσιο της μείωσης του λειτουργικού κόστους, συνεχίστηκε η τάση συγκέντρωσης και αναδιάρθρωσης στον τραπεζικό τομέα της ευρωζώνης, με τον αριθμό των τραπεζών να μειώνεται σε 5.948 από 6.100 το 2012 και 6.690 το 2008. Η Ελλάδα, η Κύπρος και η Ισπανία ήταν οι χώρες με τη μεγαλύτερη μείωση. Στην Ελλάδα το κύμα εξαγορών –συγχωνεύσεων οδήγησε τον αριθμό των τραπεζών από 36 σε 21, με τους 4 συστημικούς ομίλους –Πειραιώς, Eurobank, Εθνική και Alpha– να έχουν το 92% της αγοράς. Σε επίπεδο ομίλων, ο αριθμός τους μειώθηκε σε 2.609 από 2.645 το 2012 και 2.920 το 2008. Αντίστοιχα μειώθηκε και το συνολικό μέγεθος (ενεργητικό) του τραπεζικού τομέα, από 33,5 τρισ. ευρώ ή 3,6 φορές το αεπ της ευρωζώνης το 2008, πριν τη χρηματοπιστωτική κρίση, σε 26,8 τρισ. το 2013 ή 2,8 φορές, καθώς οι τράπεζες ακολουθούν πορεία απομόχλευσης. Μια πορεία συρρίκνωσης των ισολογισμών τους ώστε αφενός να μειωθεί η μόχλευσή τους, δηλ. η συμβολή των δανειακών κεφαλαίων στη χρηματοδότηση των εργασιών τους (τραπεζικά ομόλογα και άλλες μορφές άντλησης κεφαλαίων) και αφετέρου να
Economics Quarterly | Δεκέμβριος 2014
53
Σχεδόν η μισή μείωση οφείλεται στη συρρίκνωση των θέσεων (για trading) σε παράγωγα των μεγάλων γερμανικών και γαλλικών τραπεζών. Μόνο το ένα τέταρτο της μείωσης αφορούσε μείωση των χορηγήσεων σε πελάτες αλλά και ομολόγους τους (στη διατραπεζική). καλύψουν τις υψηλότερες απαιτήσεις κεφαλαιακής επάρκειας (διαθέσιμα ίδια κεφάλαια για κάλυψη των κινδύνων που αναλαμβάνουν στο ενεργητικό τους). Η μείωση προήλθε κυρίως από τις μεγάλες τράπεζες. Σχεδόν η μισή οφείλεται στη συρρίκνωση των θέσεων (για trading) σε παράγωγα των μεγάλων γερμανικών και γαλλικών τραπεζών (-2,5 τρισ. οι πρώτες και -700 δισ. οι δεύτερες). Μόνο το ένα τέταρτο της μείωσης αφορούσε μείωση των χορηγήσεων σε πελάτες αλλά και ομολόγους τους (στη διατραπεζική). Η μείωση του ενεργητικού ήταν ο κυριότερος παράγοντας βελτίωσης των κεφαλαιακών τους δεικτών το 2013. Σύμφωνα με την ΕΚΤ, οι αυξήσεις κεφαλαίου από τον Ιούλιο 2013 έφθασαν μόλις τα 60 δισ. ευρώ. Σχεδόν τα 4/5 του συνολικού ενεργητικού του τραπεζικού τομέα της ευρωζώνης καλύπτουν οι γερμανικές (6,5 τρισ. ευρώ), οι γαλλικές (6,2), οι ισπανικές (3,3) και οι ιταλικές τράπεζες (2,4 τρισ.). Ενδιαφέρον έχει η πηγή κεφαλαίων των τραπεζών για τη χρηματοδότηση των δραστηριοτήτων τους. Μειώθηκε η άντληση κεφαλαίων από τη διατραπεζική και τα Money Market Funds (MMF, αμοιβαία κεφάλαια
χρηματαγοράς) και στηρίζονται πλέον περισσότερο στις καταθέσεις. Το μερίδιο των καταθέσεων στο παθητικό τους υπερβαίνει πλέον το 52% για τις μισές τράπεζες της ευρωζώνης από 40% πριν την κρίση (ποσοστά που δείχνουν τον βαθμό μόχλευσής τους). Αποτέλεσμα της αυξανόμενης συμβολής των καταθέσεων και της μείωσης συγχρόνως των χορηγήσεων είναι η μείωση του λόγου δανείων/ καταθέσεις σε 112% φέτος από 120% το 2012. Στις 4 μεγάλες ελληνικές ο δείκτης κυμαίνεται από 97% ως 110%. Όσον αφορά τον βαθμό συγκέντρωσης της αγοράς, η Ελλάδα, μετά το κύμα συγχωνεύσεων έχει τον υψηλότερο το 2013. Οι πέντε μεγαλύτερες (ενεργητικό) έχουν το 95% του συνολικού ενεργητικού του συστήματος καθώς οι 4 μεγαλύτερες ανέλαβαν και τις δραστηριότητες μη βιώσιμων. Για μέτρο σύγκρισης, το ποσοστό στη Γαλλία είναι 45%, στη Γερμανία 31%, την Ιταλία 40% και την Ισπανία 55%. Θα πρέπει να αναφερθεί ωστόσο ότι τις μικρότερες χώρες τα ποσοστά είναι υψηλότερα, με εξαίρεση το 48% της Ιρλανδίας, (πχ, Πορτογαλία 80%), καθώς οι τράπεζες επιδιώκουν οικονομίες κλίμακας για να ανταπεξέλθουν στο δυσκολότερο οικονομικό περιβάλλον.
Is Europe overbanked?
Π
αρά τη μείωση του μεγέθους του στην ευρωζώνη, ο τραπεζικός τομέας της ΕΕ συνολικά (που περιλαμβάνει και τον εκτεταμένο βρετανικό με ενεργητικό 5 φορές το αεπ της χώρας) παραμένει σε σχετικούς όρους, ο μεγαλύτερος στον κόσμο. Το ενεργητικό του αναλογεί σε 3,5 φορές το ευρωπαϊκό αεπ, σε σύγκριση με 145% στις ΗΠΑ και 192% στην Ιαπωνία. Σύμφωνα με την έκθεση «Is Europe overbanked?» του European Systemic Risk Board (που εποπτεύει τον χρηματοοικονομικό τομέα της ΕΕ) έχει φτάσει σε μέγεθος που η οριακή του συμβολή (επίπτωση περαιτέρω αύξησης στην περαιτέρω αύξηση της πραγματικής οικονομίας) θα είναι μηδενική ή αρνητική. Και αυτό γιατί η υπερανάπτυξη των εργασιών του συνδέεται με τη δημιουργία ανισορροπιών όπως η υπερεπένδυση σε ακίνητα, την προσέλκυση ταλέντων και αποστέρησή τους από την πραγματική οικονομία, τη μείωση της σημασίας άλλων μορφών χρηματοδότησης για τις επιχειρήσεις (αυξήσεις κεφαλαίου, εταιρικά ομόλογα) αλλά και την ανάληψη δραστηριοτήτων κινδύνου (trading και ενώ η αξία των εξωχρηματιστηριακών παραγώγων σε ευρωπαϊκά νομίσματα και μετοχές είναι σχεδόν ίση με του υπόλοιπου κόσμου συνολικά). Ωστόσο, τα πράγματα δεν είναι μονοσήμαντα, και όπως σχολίασε ο Μάριο Ντράγκι, της ΕΚΤ, η έκθεση θέτει ένα ενδιαφέρον ερώτημα που χρειάζεται περεταίρω ανάλυση. Οι τράπεζες είναι προϊόν ιστορίας, θεσμών και εξελίξεων και δεν νομίζει ότι η ΕΚΤ ή το ESRB είναι οι αρχές που θα έχουν ρόλο σε αλλαγή του σκηνικού.
Economics Quarterly | Δεκέμβριος 2014
54
Τ ρά π ε ζ ε ς κ α ι α γ ο ρ έ ς / / Ε υ ρ ω π α ϊ κ έ ς τ ρά π ε ζ ε ς
Λουξεμβούργο, Ολλανδία & Ιρλανδία
Shadow b anks Shadow banks οι αγαπημένοι τόποι εγκατάστασης Σε αυτές τις χώρες αναλογούν σχεδόν τα δυο τρίτα του σκιώδους τραπεζικού τομέα της ευρωζώνης. Υπάρχει όμως και ένα άλλο βασικό χαρακτηριστικό. Ενώ σε όλες τις χώρες ο σκιώδης είναι μικρότερος σε μέγεθος του εποπτευόμενου τραπεζικού τομέα, σε αυτές είναι μεγαλύτερος.
Π
οιοι κάλυψαν μέρος του κενού στην οικονομία που προκάλεσε η μείωση της χρηματοδότησης από τις τράπεζες; Ο σκιώδης τραπεζικός τομέας, όλοι οι οργανισμοί που παρέχουν πιστώσεις εκτός των τραπεζών, τομέας στον οποίο εισέρχονται πλέον και ασφαλιστικές επιχειρήσεις και τα συνταξιοδοτικά ταμεία. Ο τομέας αυτός πρέπει να απασχολήσει περισσότερο τις εποπτικές αρχές τονίζει ο Βίτορ Κονστάντσιο της ΕΚΤ. Το μέγεθος του σκιώδους τραπεζικού τομέα της ευρωζώνης εκτιμάται στα 18 τρισ. ευρώ περίπου. Αποτελείται από χρηματοοικονομικές εταιρείες όπως financial vehicle corporations, επενδυτικά ταμεία, αμοιβαία χρηματαγορών (mmf) αλλά και άλλες εταιρείες που καλύπτουν το 44% της αγοράς αυτής και που η ΕΚΤ δεν μπορεί να κατατάξει σε συγκεκριμένη κατηγορία. Όπως είναι αναμενόμενο, οι τελευταίες εδρεύουν στο Λουξεμβούργο αλλά και την Ολλανδία και Ιρλανδία, για φορολογικούς κυρίως λόγους. Σε αυτές τις χώρες αναλογούν σχεδόν τα δυο τρίτα του σκιώδους
τραπεζικού τομέα της ευρωζώνης. Υπάρχει όμως και ένα άλλο βασικό χαρακτηριστικό. Ενώ σε όλες τις χώρες ο σκιώδης είναι μικρότερος σε μέγεθος του εποπτευόμενου τραπεζικού τομέα, σε αυτές είναι μεγαλύτερος.
Οι εταιρείες αυτές αποκτούν αυξανόμενο ρόλο στη χρηματοδότηση εταιρειών αλλά και τραπεζών. Σύμφωνα με στοιχεία της ΕΚΤ, το 2006 είχαν στο ενεργητικό τους δάνεια και ομόλογα ύψους 6 τρισ. ευρώ. Σήμερα έχουν 8,6 τρισ., από τα οποία σχεδόν το 1/3 (2,6.τρισ.) είναι δάνεια σε
Economics Quarterly | Δεκέμβριος 2014
χρηματοοικονομικές επιχειρήσεις (τράπεζες, ασφάλειες κλπ.) , 2 τρισ. σε άλλες επιχειρήσεις και τα υπόλοιπα είναι ομόλογα, εταιρικά και κρατικά. Κάλυψαν κενά στη χρηματοδότηση της οικονομίας, που δεν μπόρεσαν να καλύψουν οι τράπεζες που βρίσκονται σε διαδικασία απομόχλευσης. Έχουν όμως ισχυρούς δεσμούς με αυτές, και ιδιοκτησιακούς -αφού μπορεί να αποτελούν και οχήματα εκτός του ισολογισμού τους- αλλά και μέσω του καναλιού χρηματοδότησης. Οι εποπτικές αρχές ανησυχούν ότι μπορεί να δημιουργούν κινδύνους που δεν φαίνονται. Ποιοι είναι αυτοί; Το ενεργητικό τους –τα δάνεια που έχουν χορηγήσει και τα χρεόγραφα που έχουν αγοράσει έχουν (κατά 90%) διάρκεια μεγαλύτερη του έτους ενώ έχουν επενδύσει σε μετοχές και άλλα περιουσιακά στοιχεία. Όμως το βραχυχρόνιο παθητικό τους (βραχυχρόνια δάνεια που έχουν λάβει, χρεόγραφα που έχουν εκδώσει για να χρηματοδοτήσουν τις εργασίες τους) αυξάνεται ταχύτερα έναντι του ενεργητικού (δάνεια, χρεόγραφα, καταθέσεις, μετοχές κλπ.). Αυτό
55
σημαίνει ότι μπορεί να μην έχουν τη ρευστότητα να αντιμετωπίσουν μια φυγή από κεφαλαίων από αυτά αν υπάρξει κάποια αναταραχή στις αγορές (στις τράπεζες για την αντιμετώπιση αυτών των κινδύνων έχουν θεσπιστεί οι υψηλότεροι δείκτες κεφαλαιακής επάρκειας και ρευστότητας και οι δείκτες μόχλευσης). Λαμβανομένου υπόψη ότι έχουν υψηλό δανεισμό αλλά και των ισχυρών δεσμών τους με τις τράπεζες, τις οποίες χρηματοδοτούν αλλά και χρηματοδούνται από αυτές, οι κίνδυνοι είναι σαφείς. Αρκεί να αναφερθεί ότι τα mmf έχουν το 40% των βραχυχρόνιου χρέους (ομόλογα) των τραπεζών της ευρωζώνης. Σε αυτά σημαντική θέση έχει η Γαλλία, τα mmf της οποίας επενδύουν σε τραπεζικά ομόλογα της ευρωζώνης. Τα κεφάλαια ομολόγων (bond funds) έχουν το 10% του κρατικού χρέους της ευρωζώνης. Τα συγκεκριμένα έχουν μακροπρόθεσμες τοποθετήσεις όμως το παθητικό τους (μετοχές, μερίδια) είμαι κατά 95% open ended, δηλαδή απαιτητό ανά πασά στιγμή, που σημαίνει ότι μια αναταραχή στην αγορά μπορεί να πυροδοτήσει μαζικές πωλήσεις και να μεγεθύνει/δημιουργήσει το πρόβλημα στην αγορά μιας χώρας. Το ίδιο ισχύει για τα κεφάλαια μετοχών (equity funds με κεφάλαιά 2,2 τρισ. ευρώ) που έχουν σημαντικές τοποθετήσεις σε τράπεζες. Αντίθετα με τη γενική εντύπωση, τα hedge funds αποτελούν μόλις το 3% του συνόλου των 8,6 τρισ. ευρώ. Τα financial vehicle corporations, που τιτλοποιούν απαιτήσεις, με ενεργητικό 1,9 τρισ. ευρώ, έχουν ισχυρή διασύνδεση με τις τράπεζες, οι τιτλοποιήσεις δανείων της ευρωζώνης αποτελούν το 71% του ενεργητικού τους.
stress tests
οι ελληνικές τράπεζες & οι άλλες Οι μεγάλες ελληνικές τράπεζες κάλυψαν τα αυστηρά στρες τ ε σ τ τ η ς Ε υ ρ ω π α ϊ κ ή ς Κ ε ν τ ρ ι κ ή ς Τρ ά π ε ζ α ς . Α υ τ ό ή τ α ν αναμενόμενο μετά τις αυξήσεις μετοχικού κεφαλαίου αλλά και την αξιολόγηση του χαρτοφυλακίου δανείων από τη BlackRock που είχε προηγηθεί. Αν μάλιστα ληφθεί υπόψη το κεφαλαιακό απόθεμα από τον αναβαλλόμενο φόρο, η απόσταση ασφαλείας αυξάνεται σημαντικά.
Η
ΕΚΤ ολοκλήρωσε τη συνολική αξιολόγηση των μεγάλων τραπεζών της ευρωζώνης, ανακοινώνοντας τα αποτελέσματα των στρες τεστ και της αξιολόγησης του ενεργητικού τους. Παρά τα δημοσιεύματα που εμφάνιζαν σημαντικά κενά κεφαλαίων, τελικά τα αποτελέσματα ήταν καλύτερα. Στο δυσμενές σενάριο, μόλις 25 τράπεζες δεν κάλυψαν το ελάχιστο όριο του δείκτη κεφαλαίων κοινών μετοχών (CET1) 5,5% με βάση τα στοιχεία Δεκεμβρίου 2013. Το κενό κεφαλαίων ήταν 25 δισ. ευρώ. Ωστόσο, με τις αυξήσεις κεφαλαίου που πραγματοποίησαν στη διάρκεια του 2014, 13 τράπεζες κάλυψαν ήδη το κενό και μόλις 12 πλέον έχουν κενό 9,5 δισ. ευρώ αθροιστικά. Economics Quarterly | Δεκέμβριος 2014
56
Τ ρά π ε ζ ε ς κ α ι α γ ο ρ έ ς / / Ε υ ρ ω π α ϊ κ έ ς τ ρά π ε ζ ε ς
Για τις 4 ελληνικές, Πειραιώς, Alpha, Eurobank και Εθνική, δεν προκύπτουν ανάγκες νέων κεφαλαίων, μετά τις αυξήσεις κεφαλαίου της περασμένης άνοιξης και τα μέτρα που έχουν λάβει ή δρομολογήσει στη διάρκεια του 2014. Σύμφωνα με το βασικό δυναμικό σενάριο, που τα περιλαμβάνει, ο δείκτης είναι 15,1% για τη Eurobank, 13,3% για την Alpha και την Εθνική και 11,4% για την Πειραιώς (ελάχιστο σημείο δείκτη ως το 2016). Στο σενάριο αυτό το ελάχιστο όριο που πρέπει να καλύψουν οι τράπεζες είναι το 8%. Η σειρά αλλάζει με το δυσμενές δυναμικό σενάριο (προσομοίωση ακραίων δυσμενών καταστάσεων) με το οποίο προκύπτουν και οι τυχόν ανάγκες τους σε νέα κεφάλαια. Πρώτη είναι η Εθνική με 8,9% με κεφαλαιακό πλεόνασμα 2 δισ. ευρώ, που θα ενισχυθεί με την πρόσφατη ρύθμιση για τον αναβαλλόμενο φόρο που μετατρέπεται σε απαίτηση έναντι του ελληνικού δημοσίου από 0,7 ως 1 δισ. ευρώ ή 1 ως 2 ποσοστιαίες μονάδες. Επόμενη η Alpha Bank με 8,6%, με κεφαλαιακό πλεόνασμα 1,8 δισ. ευρώ, με τον δείκτη να ενισχύεται κατά περίπου 2 μονάδες από τον αναβαλλόμενο φόρο. Ακολουθούν
η Πειραιώς με 6,7%, που αυξάνεται σε 8% με τον αναβαλλόμενο φόρο και η Eurobank με 5,45%, που με τον αναβαλλόμενο φόρο ενισχύεται σε 8,6%. Στο σενάριο αυτό, το ελάχιστο όριο είναι 5,5%, οπότε και οι 4 συστημικές ελληνικές τράπεζες το καλύπτουν με άνεση. Θα πρέπει εδώ να αναφερθεί ωστόσο ότι η Alpha ήταν η μόνη που υπερκάλυψε τους δείκτες και στο βασικό αλλά και στο δυσμενές σενάριο ήδη από τον Δεκέμβριο 2013 ενώ προχώρησε σε αύξηση μετοχικού κεφαλαίου 1,2 δισ. ευρώ το 2014. Η υστέρηση κεφαλαίων της Πειραιώς υπερκαλύφθηκε με τη μεγάλη αύξηση μετοχικού κεφαλαίου (1,75 δισ.) τον Απρίλιο. Το κενό της Εθνικής, μετά την αμκ του περασμένου Μαΐου,
Economics Quarterly | Δεκέμβριος 2014
υπερκαλύπτεται με τις ενέργειες αναδιάρθρωσης και κεφαλαιακής ενίσχυσης που έχει ήδη υλοποιήσει ή έχει προγραμματίσει, όπως η πώληση μεριδίου στην τουρκική θυγατρική της Finansbank, του ξενοδοχειακού συγκροτήματος του Αστέρα και της NBGI (Private Equity). Η Eurobank το κάλυψε με την αύξηση μετοχικού κεφαλαίου των 3 δισ. ευρώ. Αυτά για τις ελληνικές τράπεζες, όπου το μερίδιο του κύριου μετόχου -του ελληνικού Δημοσίου μέσω του Ταμείου Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας- μετά τις αυξήσεις μετοχικού κεφαλαίου το 2014, έχει μειωθεί σε 70% στην Alpha, σε 67,3% στην Πειραιώς, σε 57,2% στην Εθνική ενώ στη Eurobank είναι πλέον μέτοχος μειοψηφίας με 35,4%.
57
Στο 8,3 % τα μη
εξυπηρετούμενα
δάνεια στην ευρωζώνη
Σ
τον κατάλογο των 12 τραπεζών της ευρωζώνης που έχουν ανάγκη πρόσθετων κεφαλαίων, παρά τις αυξήσεις κεφαλαίου που πραγματοποίησαν το 2014, περιλαμβάνονται 4 ιταλικές τράπεζες, μικρές και με μικρές ανάγκες, με
εξαίρεση την Monte dei Pschi di Siena που χρειάζεται επιπλέον 2 δισ. ευρώ. 1 πορτογαλική, η Banco Comercial Portugues, η Dexia, 2 αυστριακές και η κυπριακή Ελληνική Τραπεζα. Η αξιολόγηση της ποιότητας του ενεργητικού των τραπεζών,
κυρίως των δανείων, οδήγησε σε ενδιαφέροντα στοιχεία. Πχ. τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια αυξάνονται κατά 137 δισ. ευρώ σε 879 δισ. σε σύνολο δανείων 10,6 τρισ. και τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια σε 8,3% των συνολικών (στην Ελλάδα το ποσοστό είναι τετραπλάσιο). Σε περίπτωση πραγματοποίησης του δυσμενούς σεναρίου -άνοδος των αποδόσεων των ομολόγων, που θα μεγεθύνει η υψηλότερη εκτίμηση των επενδυτών του κίνδυνου στις αναδυόμενες αγορές, περεταίρω επιδείνωση του χαρτοφυλακίου δανείων σε χώρες με αδύναμη οικονομία, υπονόμευση της μπιστοσύνης στα δημόσια οικονομικά των χωρών με αποτέλεσμα υψηλότερα επιτόκια δανεισμού, και απουσία ενίσχυσης των ισολογισμών των τραπεζών ώστε να παρέχουν χρηματοδότηση με χαμηλά επιτόκια, που όλα θα οδηγούσαν σε πολύ χαμηλότερους ρυθμούς ανάπτυξης, υψηλότερη ανεργία και χαμηλότερη άνοδο των τιμών, της τάξης του 0,3% το 2016- οι τράπεζες θα έχαναν 215 δισ. ευρώ, που μαζί με την άνοδο των μη εξυπηρετούμενων δανείων θα οδηγούσε σε απώλειες κεφαλαίων 263 δισ. ευρώ.
Economics Quarterly | Δεκέμβριος 2014
58
Τ ρά π ε ζ ε ς κ α ι α γ ο ρ έ ς / / Ε υ ρ ω π α ϊ κ έ ς τ ρά π ε ζ ε ς
Νέο χαμηλό για τη χρηματοδότηση
των επιχειρήσεων Κατά 27 δισ. ευρώ έχει μειωθεί η χρηματοδότηση των επιχειρήσεων της πραγματικής οικονομίας την τελευταία πενταετία. Οι ελληνικές τράπεζες διευκολύνονται από την ΕΚΤ για να αυξήσουν τις χορηγήσεις τους ωστόσο θέμα υπάρχει τόσο από την πλευρά της προσφοράς όσο και της ζήτησης δανείων.
Economics Quarterly | Δεκέμβριος 2014
59
«Βεβαίως αποφασίσαμε να χρηματοδοτήσουμε δράσεις με 3 δισ. ευρώ. Βεβαίως όμως δεν υπάρχουν και τα αντίστοιχα αιτήματα». Αλέξανδρος Τουρκολιάς, διευθύνων σύμβουλος, Εθνική Τράπεζα.
Σ
το 4,5% ο ρυθμός μείωσης της χρηματοδότησης των ελληνικών επιχειρήσεων (της πραγματικής οικονομίας, δηλαδή εκτός των ασφαλιστικών και λοιπών χρηματοπιστωτικών) τον Σεπτέμβριο 2014, κατά 1 μονάδα υψηλότερος από το 3,5% για τη συνολική χρηματοδότηση του ιδιωτικού τομέα. Ο ρυθμός δείχνει να επιβραδύνεται από το -5,3% των αρχών του 2014. Από 124 δισ. ευρώ το 2009, η χρηματοδότηση των επιχειρήσεων υποχώρησε σε 97 δισ. στα τέλη του 2013 και περεταίρω σε 95 δισ. τον Σεπτέμβριο 2014. Στη βιομηχανία και το εμπόριο, κλάδοι που στον καθένα αντιστοιχεί περίπου το 1/5 της συνολικής χρηματοδότησης η μείωση είναι στο 4% κατά μέσο όρο. Σύμφωνα με εκτιμήσεις στελεχών της ΕΚΤ, το κενό χρηματοδότησης στις χώρες που βρέθηκαν σε κρίση –η διαφορά μεταξύ του πραγματικού ύψους της χρηματοδότησης και εκείνου
που θα προέκυπτε χωρίς τις επιπτώσεις της κρίσης– δείχνει ότι οι συνθήκες της προσφοράς δανείων ασκούν ανασχετική επίδραση στην οικονομική δραστηριότητα. Σύμφωνα με την Bank lending survey της κεντρικής τράπεζας της ευρωζώνης, οι τράπεζες της Γερμανίας, της Γαλλίας, της Ιταλίας, της Ισπανίας και της Ολλανδίας σκοπεύουν, στη μεγάλη πλειοψηφία τους, να χρησιμοποιήσουν κατά κύριο λόγο τα φθηνά κεφάλαια που θα αντλήσουν από τα νέα δάνεια που θα τους χορηγεί η κεντρική τράπεζα της ευρωζώνης (TLTROs) για χορήγηση νέων δανείων. Για την Ελλάδα, η ΕΚΤ έκανε ένα βήμα διευκόλυνσης μειώνοντας το «κούρεμα» στους τίτλους που προσκομίζουν οι τράπεζες ως εγγύηση (κρατικά ομόλογα ή τίτλοι με εγγύηση του ελληνικού δημοσίου), για να συμμετάσχουν στο δανειακό πρόγραμμα, που εκτιμάται ότι θα απελευθερώσει νέα ρευστότητα περίπου 12-15 δισ. ευρώ. Εφόσον βέβαια η Ελλάδα παραμένει σε ευρωπαϊκό πρόγραμμα επιτήρησης αφού η πιστοληπτική της αξιολόγηση βρίσκεται κάτω των ελάχιστων αποδεκτών ορίων από την ΕΚΤ. Αυτό αποτελεί ένα πρώτο βήμα, αφού οι καταθέσεις παραμένουν 30% χαμηλότερες από το 2009 με αύξηση μόλις 1,5 δισ. ευρώ από την αρχή του έτους. Ωστόσο, για τις επιχειρήσεις παραμένει το θέμα των επιτοκίων που είναι αρκετά υψηλότερα από των ευρωπαίων ομολόγων τους. Πχ. το επιτόκιο ενός νέου επιχειρηματικού δανείου χωρίς καθορισμένη διάρκεια είναι διπλάσιο του 3,5% που είναι ο μέσος όρος στην ευρωζώνη. Επίσης, ο αυξημένος πιστωτικός κίνδυνος, όπως διαφαίνεται από το υψηλό ποσοστό των μη εξυπηρετούμενων δανείων, που έχουν
φτάσει το 1/3 περίπου των συνολικών, συνεπάγεται αυστηρότερα κριτήρια χορηγήσεων από τις τράπεζες. Εξ άλλου, η πτώση των εμπορικών αξιών των ακινήτων έχει μειώσει την αξία των εγγυήσεων που προφέρουν οι υποψήφιοι δανειολήπτες, με συνέπεια ένταση των δυσκολιών πρόσβασης σε χρηματοδότηση. Εκτιμήσεις της αγοράς, μιλούν για υποχώρηση των κόκκινων δανείων από το 2015 αφού μειώνεται ο ρυθμός δημιουργίας νέων επισφαλειών. Αυτό θα επιδράσει θετικά στην προσφορά δανείων. Το ίδιο ισχύει και για την προβλεπόμενη ανάκαμψη της οικονομίας το 2015 που θα επιδράσει θετικά στη διάθεση των επιχειρήσεων να επενδύσουν και να επεκτείνουν τις δραστηριότητες τους και στη βιωσιμότητα των σχεδίων τους, ώστε να χρηματοδοτηθούν. Σχετικά με τη χαμηλή ζήτηση δανείων, ο διευθύνων σύμβουλος της Εθνικής, Αλέξανδρος Τουρκολιάς, πρόσφατα ανέφερε: «Δεν αρκεί ότι διαθέτουμε τα κεφάλαια και την τεχνογνωσία να στηρίξουμε πρωτοβουλίες του ιδιωτικού τομέα. Χρειάζεται και ανταπόκριση. Μόνη προϋπόθεση η βιωσιμότητα του σχεδίου, που πρέπει να διακρίνεται από καινοτομία και να έχει εξωστρεφή προσανατολισμό. Βεβαίως αποφασίσαμε να χρηματοδοτήσουμε δράσεις με 3 δισ. ευρώ. Βεβαίως όμως δεν υπάρχουν και τα αντίστοιχα αιτήματα. Η εγκρισιμότητα των αιτημάτων για δάνεια που υποβάλλονται στην Εθνική φθάνει περίπου το 80%». Το ΔΝΤ εκτιμά υποχώρηση της χρηματοδότησης και το 2015, αλλά ηπιότερη, της τάξης του 1,6% για τις επιχειρήσεις και τα νοικοκυριά συνολικά, από 3,7% το 2014.
Economics Quarterly | Δεκέμβριος 2014
60
Τ ρά π ε ζ ε ς κ α ι α γ ο ρ έ ς / / Ε υ ρ ω π α ϊ κ έ ς τ ρά π ε ζ ε ς
Ποσοτική χαλάρωση
Τέλος στην Αμερική
Μ
ε το ποσοστό ανεργίας στις ΗΠΑ να έχει υποχωρήσει στο 5,7% (από 7% την ίδια περίοδο πέρυσι), το κατά κεφαλή διαθέσιμο εισόδημα των Αμερικανών να έχει αυξηθεί κατά σχεδόν 1.000 δολάρια από την αρχή του χρόνου στα 41,1 χιλ. τον περασμένο Σεπτέμβριο, τις συνολικές αμοιβές εργασίας να έχουν αυξηθεί αντίστοιχα κατά 5,5%, και τον ρυθμό ανάπτυξης στο 3,5% το τρίτο τρίμηνο φέτος, η κεντρική τράπεζα της χώρας αποφάσισε να σταματήσει την ποσοτική χαλάρωση που ξεκίνησε το 2012, τις αγορές αμερικανικών κρατικών ομολόγων και τιτλοπιοιημενων στεγαστικών δανείων από τις τράπεζες και την κεφαλαιαγορά. Με αυτές ο ισολογισμός της αυξήθηκε από 5,5% του αεπ πριν την κρίση σε 23% σήμερα. Θεωρεί ότι απέδωσαν τα αναμενόμενα και η οικονομία δεν φαίνεται να χρειάζεται περεταίρω ενίσχυση της ρευστότητας. Ωστόσο, δεν αποσύρει τη ρευστότητα που χορήγησε στην οικονομία. Αυτό θα γίνει αν αρχίσει να πουλά τους τίτλους που έχει αγοράσει ή όταν σταματήσει
Η επικεφαλής της Fed, Τζάνετ Γέλεν, θεωρεί ότι παρά την υποχώρηση της ανεργίας υπάρχει σημαντική υποαπασχόληση του εργατικού δυναμικού της χώρας. Αυτό συνάγεται από τον χαμηλό ρυθμό ανόδου των αμοιβών και τα υψηλά επίπεδα μερικής απασχόλησης ή αναγκαστικής λόγω αδυναμίας εύρεσης πλήρους.
τα επανεπενδύει τα έσοδα από τους τίτλους που λήγουν σε αντίστοιχους. Το τελευταίο σκοπεύει να κάνει πολύ αργότερα και αφού αυξήσει το επιτόκιο αναφοράς της. Σπεύδει δε να διαβεβαιώσει τις αγορές ότι θα διατηρήσει το σχεδόν μηδενικό επιτόκιο του δολαρίου για «αρκετό» διάστημα αφού επιτευχθούν οι στόχοι της Fed για τον πληθωρισμό (2%) και τη μέγιστη απασχόληση (ποσοστό ανεργίας 5,2-5,5%), ιδίως αν ο πληθωρισμός παραμένει κάτω από τον στόχο (σήμερα στο 1,7%). Δεν αποκλείει όμως να το αυξήσει νωρίτερα από ότι προβλέπει τώρα αν η οικονομία κινηθεί γρηγορότερα ή αργότερα αν κινηθεί βραδύτερα. Γιατί, με τόσο καλές επιδόσεις, η κεντρική τράπεζα, δεν αυξάνει το επιτόκιό της από τώρα ώστε να επανέλθει σταδιακά σε κανονικά επίπεδα; Η επικεφαλής της Fed,
Economics Quarterly | Δεκέμβριος 2014
Τζάνετ Γελεν, θεωρεί ότι παρά την υποχώρηση της ανεργίας υπάρχει σημαντική υποαπασχόληση του εργατικού δυναμικού της χώρας. Αυτό συνάγεται από τον χαμηλό ρυθμό ανόδου των αμοιβών (2,5%, χαμηλότερος από τις προηγούμενες ανακάμψεις που δεν συνδέονταν με χρηματοπιστωτικές κρίσεις) και τα υψηλά επίπεδα μερικής απασχόλησης ή αναγκαστικής λόγω αδυναμίας εύρεσης πλήρους. Εκτιμά, επίσης, ότι τα «αφύσικα» αυστηρά κριτήρια πιστοληπτικής αξιολόγησης που εφαρμόζουν οι τράπεζες για στεγαστικά δάνεια και οι χαμηλές εκτιμήσεις των νοικοκυριών για τις προοπτικές του εισοδήματός τους σε σύγκριση με τα προ κρίσης επίπεδα (2007) πιέζουν πτωτικά τις δαπάνες τους και επιβραδύνουν την ανάκαμψη. Οι παράγοντες αυτοί συνηγορούν στη διατήρηση του επιτοκίου της κεντρικής τράπεζας σχεδόν στο μηδέν.
61
Ενίσχυση στην Ιαπωνία
Η
κεντρική τράπεζα της χώρας σχεδόν ένα χρόνο πριν, σε μια πρωτοφανή σε μέγεθος κίνηση, αποφάσισε να διπλασιάσει τις αγορές κρατικών ομολόγων, στα 50 τρισ. γεν ετησίως, στα πλαίσιο του νέου γύρου ποσοτικής χαλάρωσης που ξεκίνησε πριν 3 χρόνια. Με τις αγορές αυτές θα διπλασιαζόταν η νομισματική βάση (με το τύπωμα χρήματος για τις αγορές αυτές) και ο ισολογισμός της σε 47% το 2013 από 7% πριν 10 χρόνια. Ο στόχος ήταν πολλαπλός. Πρώτο και κύριο η έξοδος από τον αποπληθωρισμό. Ακολούθως, η υποχώρηση της ισοτιμίας του γεν, που τον ενέτεινε κάνοντας τους Ιάπωνες να αναβάλλουν τις αγορές τους, αλλά και να στραφούν επενδύσεις στο εσωτερικό αφού η υψηλή ισοτιμία ωθούσε τις μεγάλες επιχειρήσεις να επενδύουν επικερδώς στο εξωτερικό. Τρίτον να πιέσει προς τα κάτω τα μακροπρόθεσμα επιτόκια ώστε να δώσει σήμα στους Ιάπωνες ότι μπορούν να δανείζονται και να ξοδεύουν ακόμη φθηνότερα και να ενισχυθεί και η αγορά κατοικιών. Τέταρτον, να ενισχυθούν οι επενδύσεις σε εταιρικά ομόλογα, αφού οι αποδόσεις των κρατικών θα μειωθούν ακόμα περισσότερο, ώστε να ενισχυθούν οι μικρότερες επιχειρήσεις. Οι τρεις τελευταίοι στόχοι στηρίζουν την επίτευξη του πρώτου.
Βρισκόμαστε σε κρίσιμο σημείο είπε ο Χαρουχίκο Κουρόντα, η κεντρική τράπεζα κινείται προληπτικά ώστε να μην επανέλθει η αποπληθωριστική ψυχολογία, που εγκλωβίζει μια χώρα σε στασιμότητα ή και ύφεση. Η κεντρική τράπεζα βλέπει τώρα την οικονομία να επιβραδύνει απότομα, ο ρυθμός ανάπτυξης στο -1,6% το εννεάμηνο 2014, εξέλιξη που ώθησε τον πρωθυπουργό Άμπε να ζητήσει ανανέωση της εντολής του με εκλογές. Επίσης, βλέπει το γεν να υποχωρεί σε χαμηλό 7 ετών έναντι του δολαρίου, αν και η υποχώρηση περιορίζεται από το καταφύγιο ασφάλειας που αποτελεί το γεν για τους επενδυτές. Ο πληθωρισμός ωστόσο, παρά την τεράστια νομισματική επέκταση, είναι μόλις στο 1%, αν αφαιρεθεί η επίπτωση της ανόδου του φόρου κατανάλωσης (που επέδρασε αρνητικά στην οικονομία) και οι ενδείξεις δείχνουν συνέχιση της πτωτικής πίεσης στις τιμές, λόγω της υποχώρησης των τιμών του πετρελαίου και της χαμηλής ζήτησης για κατανάλωση και επενδύσεις. Τι κάνει τώρα, σε μια κίνηση που αιφνιδίασε τις αγορές; Σχεδόν διπλασιάζει τις ετήσιες αγορές κρατικών ομολόγων στα 80 τρισ. γεν, έως ότου ο πληθωρισμός φτάσει το 2%, που εκτιμά για το 2016. Ο διοικητής της, Χαρουχίκο Κουρόντα, δήλωσε «βρισκόμαστε σε κρίσιμο σημείο» και η κεντρική
τράπεζα κινείται προληπτικά ώστε να μην επανέλθει η αποπληθωριστική ψυχολογία, που εγκλωβίζει μια χώρα σε στασιμότητα ή και ύφεση. Έτσι ο ισολογισμός της στα τέλη του 2014 θα φθάσει στο πρωτοφανές (με εξαίρεση την Ελβετία, με τα τεράστια αποθέματα της κεντρικής τράπεζας) ύψος του 61% του αεπ της χώρας. Θα έχει στο χαρτοφυλάκιό της, 200 τρισ. γεν κρατικών ομολόγων, ίσα με 40% του αεπ της χώρας ή 16% του κρατικού χρέους (30% και 12% το 2013). Αν συνεχιστούν οι αγορές, το 2015 η κεντρική τράπεζα θα διακρατεί 23% του κρατικού χρέους (σχεδόν το σύνολο βρίσκεται στα χέρια των τραπεζών της, της κεντρικής τράπεζας και των πολιτών της).Το πώς θα αποδώσει η νέα κίνηση, της πρώτης διδάξασας την ποσοτική χαλάρωση στις αρχές της δεκαετίας του 2000, είναι αβέβαιο. Θα αποτελέσει ωστόσο ένα πείραμα για τις δυνατότητες της μη συμβατικής νομισματικής πολιτικής όταν φθάνει σε τέτοιες διαστάσεις (και ενώ τα επιτόκια στα μακροπρόθεσμα τραπεζικά δάνεια είναι από 0,8% ως 1,5% , ώστε να μην υπάρχουν περιθώρια περεταίρω μείωσής τους).
Economics Quarterly | Δεκέμβριος 2014
62
Τ ρά π ε ζ ε ς κ α ι α γ ο ρ έ ς / / Ε υ ρ ω π α ϊ κ έ ς τ ρά π ε ζ ε ς
Μηδενικά επιτόκια και στη Σουηδία 0%
Η
σουηδική κεντρική τράπεζα μείωσε το επιτόκιό της στο μηδέν, για να δώσει το σήμα όπως αναφέρει ότι στοχεύει στην επίτευξη του στόχου για πληθωρισμό 2%. Οι τράπεζες θα τοποθετούν την υπερβάλλουσα ρευστότητα τους στην κεντρική τράπεζα με μηδενικό επιτόκιο ώστε να στραφούν σε χορηγήσεις στην πραγματική οικονομία που θα οδηγήσει σε ενίσχυση της ζήτησης και του πληθωρισμού. Ο πληθωρισμός από 0,5% τον Σεπτέμβριο 2013 υποχώρησε στο 0% τον ίδιο μήνα φέτος και η κεντρική τράπεζα θέλει να αποφύγει την αρνητική περιοχή που σηματοδοτεί, εφόσον διατηρηθεί, τον αποπληθωρισμό.
Άλλου είδους π ρ ο β λ ή μ α τ α αντιμετωπίζει η Βραζιλία. Η κεντρική της τράπεζα αύξησε το επιτόκιο της στο 11,25% για να περιορίσει τις πληθωριστικές πιέσεις αφού ο πληθωρισμός είναι στο 7% περίπου. Η διαφορά συνθηκών αναπτυγμένων και μεγάλων αναπτυσσόμενων χωρών, δείχνει και τα διλήμματα των κεντρικών τους τραπεζών. Η άνοδος των επιτοκίων συμβάλλει στη σταθεροποίηση των προσδοκιών για χαμηλότερο πληθωρισμό, συγχρόνως όμως επηρεάζει δυσμενώς την οικονομία που, με εξαίρεση την Ινδία,
Economics Quarterly | Δεκέμβριος 2014
επιβραδύνει τους ρυθμούς της. Από την άλλη πλευρά, τα υψηλότερα επιτόκια θα συμβάλλουν σε μικρότερη εκροή ξένων «θερμών» κεφαλαίων, που με την προσδοκία υψηλότερων αποδόσεων στην αμερικανική αγορά θα στραφούν σε αυτή, καθώς η πολιτική της Fed θα εξομαλύνεται.
63
Οι ομολογιούχοι στα διοικητικά συμβούλια;
Π
ολλά έχουν γραφεί για τις αμοιβές των στελεχών των μεγάλων τραπεζών πριν από τη χρηματοπιστωτική κρίση, η διάρθρωση των οποίων ενθάρρυνε την ανάληψη υπερβολικών κινδύνων. Στην ΕΕ ο περιορισμός των μπόνους στο επίπεδο του ετήσιου μισθού ή ο διπλασιασμός του μόνο μετά από ενισχυμένη πλειοψηφία της γενικής συνέλευσης, η μετάθεση ποσοστού 40% ως 60% για τα ανώτερα στελέχη σε μεταγενέστερο χρόνο ώστε να συνδέονται με τη μεσομακροπροθεσμη απόδοση της τράπεζας (και τα συμφέροντα των μετόχων), συμπλήρωσαν τα μέτρα ενίσχυσης των κεφαλαίων και της ρευστότητας των τραπεζών.
Δύο νέες προτάσεις διατυπώνονται στο πρόσφατο Global Financial Stability Report του ΔΝΤ, που θεωρεί ότι θα πρέπει να εξεταστούν. Από την έρευνά του διαπίστωσε ότι τα συμφέροντα των πιστωτών/ομολογιούχων των τραπεζών δεν συμβαδίζουν πάντα με εκείνα των μετόχων, αφού οι τελευταίοι έχουν ευθύνη ως το ύψος της επένδυσης τους μόνο (limited liability, παράγοντα στον οποίο ο Άλαν Γκρήνσπαν απέδωσε την υπερβολική ανάληψη κινδύνων εκ
μέρους των στελεχών των αμερικανικών τραπεζών που κατέρρευσαν και οι οποίοι το μόνο που έχασαν ήταν οι μετοχές τους στην τράπεζα). Προτείνει τα συμφέροντα των ομολογιούχων να έχουν εκπροσώπηση στο διοικητικό συμβούλιο παράλληλα με των μετόχων. Δεύτερον, οι μεταβλητές αμοιβές να περιλαμβάνουν και μακροπρόθεσμα ομόλογα της τράπεζας ώστε να αυξηθεί η «ευαισθησία» των αμοιβών έναντι του ενδεχόμενου μιας στάσης πληρωμών.
Economics Quarterly | Δεκέμβριος 2014
64
Τ ρά π ε ζ ε ς κ α ι α γ ο ρ έ ς / / Ε υ ρ ω π α ϊ κ έ ς τ ρά π ε ζ ε ς
Ελβετία
Δημοψήφισμα για τον χρυσό της κεντρικής τράπεζας
Σ
τη χώρα των δημοψηφισμάτων, ένα ακόμα θα διενεργηθεί στις 30 Νοεμβρίου. Μόνο που αυτό θα αφορά τον χρυσό της κεντρικής τράπεζας. Το Ελβετικό Λαϊκό Κόμμα συγκέντρωσε
τις 100 χιλ. υπογραφές που απαιτούνται και έτσι οι Ελβετοί θα κληθούν να αποφασίσουν σχετικά με την πρωτοβουλία «Σώστε τον Ελβετικό Χρυσό», που προβλέπει ότι η κεντρική τράπεζα θα πρέπει να διατηρεί το 20% του ενεργητικού της σε χρυσό και επιπλέον δεν θα μπορεί να πουλά χρυσό για την άσκηση της πολιτικής της. Τι σημαίνει αυτό; Σήμερα τα αποθέματα χρυσού φθάνουν τους χίλιους τόνους περίπου (το υψηλότερο επίπεδο κατά κεφαλή αν συγκριθεί με τους επίσης χίλιους τόνους της Κίνας ή τους 8 χιλ. των ΗΠΑ) και αναλογούν σε 8% του ενεργητικού της, των 548 δισ.δολ. Που σημαίνει ότι σε περίοδο 5 ετών θα πρέπει να αγοράσει 1.500 τόνους χρυσού ώστε (με τις σημερινές τιμές) να φθάσουν τα αποθέματα στο 20%. Η κεντρική τράπεζα αντέδρασε άμεσα, προειδοποιεί ότι θα περιοριστούν
Economics Quarterly | Δεκέμβριος 2014
σημαντικά οι δυνατότητές της. Για παράδειγμα, όταν το 2011 έθεσε όριο στην ισοτιμία με το ευρώ τα 1,2 φράγκα ανά ευρώ, ώστε να αποτρέψει την τεράστια ανατίμηση που παρακαλούσαν οι μαζικές εισροές κεφαλαίων στο καταφύγιο ασφάλειας του ελβετικού φράγκου, την υπονόμευση της ανταγωνιστικότητας της ελβετικής παραγωγής και τη μεγάλη υποχώρηση του πληθωρισμού, είχε δηλώσει ότι θα στηρίξει το όριο με κάθε μέσο. Η απαγόρευση πωλήσεων αλλά και το ελάχιστο όριο περιορίζουν τη δυνατότητα ελιγμών της, πχ διαχείρισης του χρυσού για αγορά ξένων νομισμάτων ώστε να περιοριστεί η ενίσχυση του φράγκου, χωρίς αυτό να αποφέρει κέρδη στο κράτος αφού στον χρυσό δεν υπάρχει τόκος ή μέρισμα. Επιπλέον, υψηλότερα αποθέματα χρυσού χωρίς τη δυνατότητα να χρησιμοποιηθούν χάνουν την αξία τους ως απόθεμα που μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε μια κρίση. Διλήμματα πλουσίων, λαμβανομένων υπόψη των 112 τόνων της Ελλάδας.
Τράπεζες // αγορές και τεχνολογία
65
Η τράπεζα στ ο κι ν η τ ό m ας Στη Δυτική Ευρώπη περίπου 43 εκατ. άτομα χρησιμοποιούν το κινητό τους για τις τραπεζικές τους συναλλαγές και ως το 2018 ο αριθμός προβλέπεται να αυξηθεί σε 99 εκατ. Ακόμη μεγαλύτερη προβλέπεται η άνοδος στους χρήστες tablets. Στην Ελλάδα, με μια από τις υψηλότερες στην Ευρώπη διείσδυση των smart phones στον πληθυσμό, ο αριθμός των χρηστών, ιδιαίτερα στις νεαρότερες ηλικιακά ομάδες, προβλέπεται να αυξηθεί επίσης. Η εξέλιξη αυτή διανοίγει ευκαιρίες στις τράπεζες για να αξιοποιήσουν τις υπηρεσίες που προσφέρει το mobile banking ώστε να αυξήσουν τα έσοδά τους και να μειώσουν τα κόστη τους. Το 2017 περισσότερες από τις μισές πωλήσεις τραπεζικών προϊόντων θα γίνονται μέσα από ηλεκτρονικά κανάλια
Economics Quarterly | Δεκέμβριος 2014
66
Τ ρ ά π ε ζ ε ς / / α γ ο ρ έ ς κ α ι τ ε χ ν ο λ ο γ ία
Επενδύοντας στην κατάλληλη τεχνολογία, ώστε να αξιοποιήσουν με επιτυχία τις υπηρεσίες που προσφέρει το mobile banking στον καταναλωτή και τις δυνατότητες του στο ηλεκτρονικό εμπόριο, οι τράπεζες μπορούν να αυξήσουν τα έσοδά τους και να μειώσουν τα κόστη τους.
Ο
ι νέες τεχνολογίες τηλεπικοινωνιών δημιουργούν νέο πεδίο ανταγωνισμού για τις τράπεζες και συγχρόνως προσφέρουν καινοτόμους τρόπους παροχής των υπηρεσιών τους. Η ψηφιακή τεχνολογία επαναπροσδιορίζει τον τρόπο επικοινωνίας τραπεζών – πελατών και μειώνει το κόστος για την τράπεζα απομακρύνοντας τον πελάτη από το φυσικό κατάστημα. Οι πελάτες χρησιμοποιούν όλο και περισσότερο τις υπηρεσίες ηλεκτρονικής ή on-line τραπεζικής ενώ και το mobile banking αυξάνει την επιρροή του, καθώς τα δυο κανάλια επαφής πελάτη τράπεζας συγκλίνουν. Σύμφωνα με έρευνα της Accenture ο όγκος εργασιών μέσω του mobile banking στην Αμερική αυξήθηκε κατά 50% από το 2012. Σήμερα, το 1/3 των καταναλωτών χρησιμοποιούν το έξυπνο κινητό για να κάνουν πληρωμές. Επιπλέον, η καινοτομία από την πλευρά των τραπεζών, με την αξιοποίηση των τεχνολογιών τηλεπικοινωνίας, πέρα
από την παρακολούθηση από τον πελάτη της συνολικής εικόνας των προϊόντων συνεργασίας του με την τράπεζα, της πληρωμής λογαριασμών, της μεταφοράς χρημάτων από λογαριασμό σε άλλον, της πληρωμής πιστωτικών καρτών κλπ., οδηγεί στη δημιουργία νέων τραπεζικών προϊόντων και υπηρεσιών που παρακολουθούν τις εξελισσόμενες προτιμήσεις των πελατώνκαταναλωτών. Το mobile banking κερδίζει έδαφος, επιτρέποντας νέο τρόπο ανάδρασης τράπεζας και πελάτη, με την αξιοποίηση από την τράπεζα και την ολοκλήρωση στη λειτουργικό της μοντέλο όλων των καναλιών επικοινωνίας με τον πελάτη. Καθώς όλο και περισσότεροι πελάτες –ιδίως το νεαρότερο και εκπαιδευμένο στην τεχνολογία κοινό– επιθυμούν επικοινωνία με την τράπεζα δια μέσου των on line και mobile καναλιών, θα μετακινούνται από το τραπεζικό κατάστημα και τα ΑΤΜ, που συνεπάγεται και ανάγκη σχετικών επενδύσεων από τις τράπεζες.
Smart phones και tablets σε άνοδο Η χρήση του mobile banking αυξάνεται ταχύτατα, ιδίως στις νεαρότερες ηλιακά ομάδες και αυξάνει το μερίδιο του στις τραπεζικές συναλλαγές. Η ταχεία εξάπλωση των έξυπνων κινητών (smart phones) συνέβαλλε καθοριστικά στην εμπειρία του ψηφιακού πορτοφολιού για τον πελάτη, με
Economics Quarterly | Δεκέμβριος 2014
λειτουργίες συναλλαγών μετρητών, πιστωτικών και χρεωστικών καρτών, πληρωμών λογαριασμών κλπ. Τώρα προστίθεται και η ταμπλέτα, η σημασία τα οποίας αυξάνεται καθώς οι ιντερνετικές εφαρμογές επεκτείνονται στον χώρο των tablets. Σύμφωνα με έρευνα της Deloitte, σε δείγμα καταναλωτών από ανεπτυγμένες χώρες, ενώ η διάδοσή του έξυπνου κινητού το 2013 στις ηλικίες 55+ ήταν αρκετά χαμηλότερη του μέσου όρου, η διάδοση της ταμπλέτας ήταν ελάχιστα χαμηλότερη. Αυτό ίσως οφείλεται στο ότι το μεγαλύτερο μέγεθος της οθόνης την κάνει πιο φιλική στον μεγαλύτερης ηλικίας χρήστη. Χαρακτηριστικό της δυναμικής της ταμπλέτας είναι ότι στην ίδια έρευνα, αρκετοί ήταν εκείνοι που δήλωσαν ότι
67
Το mobile banking κερδίζει έδαφος, επιτρέποντας νέο τρόπο ανάδρασης τράπεζας και πελάτη, με την αξιοποίηση από την τράπεζα και την ολοκλήρωση στη λειτουργικό της μοντέλο όλων των καναλιών επικοινωνίας με τον πελάτη.
χρησιμοποιούσαν λιγότερο το smart phone για τις συναλλαγές τους αφότου απέκτησαν ταμπλέτα. Ωστόσο, το on line banking, η σύνδεση με την τράπεζα μέσω του υπολογιστή φαίνεται να αποτελεί το πρώτο βήμα, αφού οι 4 στους 5 χρήστες mobile banking, χρησιμοποιούν και τον υπολογιστή τους για τραπεζικές εργασίες.
Όμως, η εικόνα αλλάζει. Σύμφωνα με την έρευνα «European digital banking forecast for 2014 to 2018» της εταιρείας ερευνών Forrester, που κάλυψε 7 ευρωπαϊκές χώρες (Γαλλία, Γερμανία, Ιταλία, Ολλανδία, Ισπανία, Σουηδία και Βρετανία) καθώς οι πελάτες αρχίζουν να χρησιμοποιούν την ταμπλέτα και το κινητό τους για τις τραπεζικές συναλλαγές τους, θα μειώσουν τη χρήση του υπολογιστή
Economics Quarterly | Δεκέμβριος 2014
68
Τ ρ ά π ε ζ ε ς / / α γ ο ρ έ ς κ α ι τ ε χ ν ο λ ο γ ία
Στην Ελλάδα οι αριθμοί δείχνουν αυξανόμενο ενδιαφέρον των πελατών των τραπεζών για e-banking και συναλλαγές μέσω κινητού. Οι εκτιμήσεις ανεβάζουν τον αριθμό των ενεργών χρηστών του mobile banking σε πάνω από 150 χιλ. και αυξανόμενο με υψηλούς ρυθμούς.
εκατ. το 2013 σε 99 εκατ. το 2018. Ταχύτερη θα είναι η άνοδος των tablets, από 19 εκατ. το 2013 σε 115 εκατ. το 2018 στις χώρες που κάλυψε η έρευνα της. Συνολικά οι χρήστες on line τραπεζικών υπηρεσιών αναμένεται να φτάσουν τα 163 εκατ.
και του laptop. Δηλαδή διαπιστώνεται μια στάση μετακίνησης από desk top εφαρμογές σε περιβάλλον web. Σύμφωνα με έρευνα της Mc Kinsey και της European Financial Management Authority σε 150 ευρωπαϊκές τράπεζες, η πλειοψηφία τους ήδη από το 2011 εκτιμούσε ότι στο mobile banking θα αναλογεί το 1/4 των συναλλαγών λιανικής τραπεζικής ως το 2016. Αυτό θα αποτελέσει θεμελιακή αλλαγή στη λιανική τραπεζική. Επενδύοντας στην κατάλληλη τεχνολογία, ώστε να αξιοποιήσουν με επιτυχία τις υπηρεσίες που προσφέρει το mobile στον
καταναλωτή και τις δυνατότητες του στο ηλεκτρονικό εμπόριο, οι τράπεζες μπορούν να αυξήσουν τα έσοδα τους και να μειώσουν τα κόστη τους. Η άνοδος του mobile banking εντείνει τον ανταγωνισμό μεταξύ των τραπεζών αλλά και αποτελεί σημαντικό παράγοντα μετακίνησης του πελάτη από μια τράπεζα σε άλλη αναλόγως των προσφερόμενων υπηρεσιών. Η Forrester προβλέπει ότι ο αριθμός των χρηστών του mobile banking με smart phones θα αυξηθεί από 42
Economics Quarterly | Δεκέμβριος 2014
Στην Ελλάδα οι αριθμοί δείχνουν την ίδια τάση, με αυξανόμενο ενδιαφέρον των πελατών των τραπεζών για e-banking και mobile banking συναλλαγές μέσω κινητού. Οι εκτιμήσεις ανεβάζουν τον αριθμό των ενεργών χρηστών του mobile banking σε πάνω από 150 χιλ. και αυξανόμενο με υψηλούς ρυθμούς. Η υψηλή διείσδυση των έξυπνων κινητών συνεπάγεται ότι ο αριθμός των χρηστών του mobile banking θα αυξηθεί περεταίρω. Σύμφωνα με εκτιμήσεις που διατυπώθηκαν στο Banking Forum που διοργάνωσε η ΕΕΔΕ, το 2017 περισσότερες από τις μισές πωλήσεις τραπεζικών προϊόντων θα γίνονται μέσα από ηλεκτρονικά κανάλια.
ΕΠ Ι ΧΕΙ ΡΗ ΣΕ ΙΣ
70
Επιχειρήσεις // Εξελίξεις της αγοράς
Ο Σ Ε Β Ε για τις ε πι χ ε ι ρ ή σε ι ς
αγορά πρώτων υλών και στήριξη της παραγωγικής διαδικασίας.
Μ
είωση των συντελεστών φορολογίας των επιχειρήσεων, γ ρ η γ ο ρ ό τ ε ρ η επιστροφή του πιστωτικού ΦΠΑ με όριο τους 2 μήνες, επαναφορά του ποσοστού καταβολής φόρου για την προσφυγή στα διοικητικά δικαστήρια στην περίπτωση αμφισβήτησης στο 10% από 50% σήμερα και αναστολή του «πόθεν έσχες» για 5 έτη για τη συμμετοχή σε αυξήσεις κεφαλαίου είναι μερικές από τις προτάσεις του Συνδέσμου Εξαγωγέων Βορείου Ελλάδος για τη στήριξη των επιχειρήσεων.
Οι δυσκολίες χρηματοδότησης που αντιμετωπίζουν οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις δυσκολεύουν ιδιαίτερα τις εξαγωγικές. Προτείνει με το νέο ΕΣΠΑ 2014-2020 να δοθεί προτεραιότητα στην ενίσχυση της ρευστότητας και των κεφαλαίων κίνησης των υφιστάμενων υγιών επιχειρήσεων, με ειδική πρόβλεψη για τις παραγωγικές και εξαγωγικές. Επίσης, μέτρα προχρηματοδότησης των εξαγωγικών επιχειρήσεων, με τα οποία θα εξασφαλίζουν κεφάλαια με χαμηλότερα επιτόκια αφού θα συνοδεύονται με εγγύηση του Ελληνικού Δημοσίου, για
Economics Quarterly | Δεκέμβριος 2014
Σύμφωνα με μελέτη του Συνδέσμου Βιομηχανιών Βορείου Ελλάδος, η εικόνα του επιχειρηματικού κόσμου της περιοχής, παρουσιάζει μικρή βελτίωση αφού το 2013 το 62% των επιχειρήσεων (σε δείγμα 226 μεταποιητικών) ήταν κερδοφόρες από 50% το 2012. Πριν από την κρίση, το 2008, το ποσοστό των ζημιογόνων ήταν μόλις 17%. Συνολικά το περιθώριο κέρδους έγινε θετικό στο 1% από ζημιογόνο έναν χρόνο πριν. Το ποσοστό υποκρύπτει διαφορές, οι μικρότερες επιχειρήσεις, με κύκλο εργασιών ως 10 εκατ. ευρώ, εμφανίζουν συνολικά ζημίες. Ωστόσο η συνολική κατάσταση βελτιώνεται για τις τελευταίες το 2013, με εξαίρεση τις μικρές επιχειρήσεις με τζίρο ως 3 εκατ. ευρώ.
71
οι μεγάλες ε κ τ ο π ί ζ ου ν τ ι ς μ ι κ ρ έ ς Κατασκευές
Η
κατάρρευση των κατασκευών από το 2009 –η προστιθέμενη αξία του κλάδου υποχώρησε στο 1/4 του προ κρίσης επίπεδου– έπληξε περισσότερο τις μικρές επιχειρήσεις του κλάδου, σύμφωνα με στοιχεία του Small Business Act της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Η κάθετη μείωση των οικοδομικών αδειών και των νέων κατοικιών, από 65 χιλ. το 2008 σε 16 χιλ. το 2013 και από 80 χιλ. σε 12 χιλ. αντίστοιχα, τις έπληξε ιδιαίτερα αφού στις ιδιωτικές κατασκευές κυρίως δραστηριοποιούνται οι μικρότερες. Και καθώς τα μεγάλα δημόσια έργα, όπως οι αυτοκινητόδρομοι, σταμάτησαν, οι μεγάλες στράφηκαν σε μικρότερα έργα, εκτοπίζοντας τις μικρές. Η απασχόληση στις μικρές μειώθηκε κατά 35% ενώ στις μεγάλες 19%. Επιπλέον, διέξοδος για τις μεγάλες υπήρξε η στροφή στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και τα έργα διαχείρισης απορριμμάτων.
Οικογενειακή υπόθεση
Π
KPMG & European Family BusinesseS
ροκλήσεις αλλά και αισιόδοξες ενδείξεις για τις οικογενειακές επιχειρήσεις της Ευρώπης, διαπιστώνει η KPMG σε έρευνα που πραγματοποίησε σε συνεργασία με την οργάνωση European Family Businesses. Στην Ευρώπη υπάρχουν περίπου 14 εκατ. οικογενειακές επιχειρήσεις (που είναι και οι μικρότερες βέβαια), απασχολούν περίπου 60 εκατ. εργαζόμενους και παράγουν περίπου το μισό αεπ της. Στην Ελλάδα, σύμφωνα με τον γενικό διευθυντή της KPMG, Κρίστιαν Τόμας, το σημαντικότερο ζήτημα που τις απασχολεί παραμένει το πρόβλημα της ρευστότητας όπως και η προσπάθεια για ευημερία και εξασφάλιση ισορροπίας μεταξύ των οικογενειακών ανησυχιών και των επιχειρηματικών συμφερόντων. Σε ευρωπαϊκό επίπεδο οι κυριότερες τάσεις είναι: • Η πλειοψηφία τους ανακτά την εμπιστοσύνη στις προοπτικές τους τους επόμενους 6 μήνες, αποτέλεσμα της βελτίωσης των συνθηκών χρηματοδότησης
από τις τράπεζες αφού το 81% των επιχειρήσεων δήλωσε ότι η πρόσβαση σε τραπεζικά δάνεια δεν αποτελεί πλέον ζήτημα από 51% στην προηγούμενη έρευνα. Επίσης σκέπτονται να επανεπενδύσουν στην επιχείρηση τα κέρδη τους (37%) με κίνητρο την επιθυμία να παραμείνουν ανεξάρτητες. Ελάχιστο είναι το ποσοστό των επιχειρήσεων που σκέπτεται την είσοδο νέων μετόχων στο κεφάλαιό τους ή την εισαγωγή στο χρηματιστήριο • Σχεδόν οι μισές θα διατηρήσουν το επίπεδο του εργατικού τους δυναμικού τους από το 1/3 στην προηγούμενη έρευνα. Επίσης μόνο το 1/4 δηλώνει ότι μειώνονται οι πωλήσεις τους έναντι του 1/3 στην προηγούμενη. Επίσης αυξάνεται ο αριθμός των επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται σε ξένες αγορές. • Το 75% των επιχειρήσεων σχεδιάζει επενδύσεις όχι όμως στις ξένες αγορές που αποτελούν μια ανεκμετάλλευτη ευκαιρία για τις οικογενειακές επιχειρήσεις. Αυτό
οφείλεται στην έλλειψη εξοικείωσης με τις διεθνείς αγορές και όχι στην έλλειψη χρηματοδότησης. • Οι συνθήκες βελτιώνονται και από πλευράς τζίρου, μόνο το 18% των ερωτηθέντων αναφέρουν τη μείωσή του ως βασικό πρόβλημα, ενώ μόλις πριν από έξι μήνες αποτελούσε τη μεγαλύτερη πρόκληση για το 52% των επιχειρήεων. Τα πιο σημαντικά ζητήματα που τις απασχολούν, καθώς οι οικονομικές συνθήκες φαίνεται να βελτιώνονται, αφορούν σε αυξανόμενο βαθμό κυρίως τη φύση η οικογενειακής επιχείρησης: η διατήρηση του οικογενειακού ελέγχου (87% όσων συμμετείχαν στην έρευνα, μόνο 7% σχεδιάζει την πώληση της οικογενειακής επιχείρησης), οι καλές δομές διακυβέρνησης (86%), η επικοινωνία μεταξύ των γενεών (85% από 63% στην προηγούμενη έρευνα), η ισορροπία μεταξύ οικογενειακών ανησυχιών και επιχειρηματικών συμφερόντων (81% από 59%) και η ενημέρωση της οικογένειας σχετικά με τα θέματα της επιχείρησης (73% από 53%).
Economics Quarterly | Δεκέμβριος 2014
72
Επιχειρήσεις // Εξελίξεις της αγοράς
B u si n e s s L e ad e rs τ ο 2 0 1 3
Ο
ι κλάδοι τροφίμων, φαρμάκων-καλλυντικών, μεταλλικών προϊόντων και κατασκευών, πετρελαιοειδών και μη μεταλλικών ορυκτών ήταν οι κορυφαίοι της ελληνικής βιομηχανίας το 2013, με βάση τη συνολική κερδοφορία τους, σύμφωνα την έκθεση της ICAP, Business Leaders 2013.
Αν εξαιρεθεί ο κλάδος πετρελαιοειδών, η βιομηχανία τροφίμων είναι ο μεγαλύτερος κλάδος με σχεδόν το ένα πέμπτο του συνολικού τζίρου της ελληνικής μεταποίησης ενώ συνολικά οι 5 κλάδοι καλύπτουν τα 3/4. Οι πρώτες σε κερδοφορία βιομηχανίες (κέρδη μεγαλύτερα των 50 εκατ. ευρώ η καθεμία) είναι η ΜΟΤΟΡ ΟΙΛ, η καπνοβιομηχανία ΚΑΡΕΛΙΑ και δυο εταιρείες του κλάδου μεταλλικών προϊόντων και κατασκευών, οι ΜΕΤΚΑ και τα (κρατικά) Ελληνικά Αμυντικά Συστήματα. Τα κέρδη των τεσσάρων αυτών επιχειρήσεων συνολικά ήταν 325 εκατ. ευρώ, περίπου το ένα πέμπτο του δείγματος που παρακολουθεί η ICAP.
Στο εμπόριο, οι πρώτες σε κερδοφορία εταιρείες (κέρδη άνω των 40 εκατ.) είναι η Jumbo (πρώτη για πέμπτο συνεχές έτος), τα Καταστήματα Αφορολόγητων Ειδών και τρεις επιχειρήσεις σουπερμάρκετ, οι ΑΛΦΑΒΗΤΑ Βασιλόπουλος, Σκλαβενίτης και Μασούτης. Τα κέρδη των 5 έφτασαν τα 378 εκατ. ευρώ. Τα σούπερ μάρκετ φυσικά ήταν ο πιο κερδοφόρος τομέας με πάνω από το ένα τέταρτο του συνολικού τζίρου των εμπορικών επιχειρήσεων. Ωστόσο, τα μεγάλα κέρδη είναι στις υπηρεσίες κοινής ωφελείας και τα τυχερά παιχνίδια. Οι πέντε κορυφαίες επιχειρήσεις των υπηρεσιών (πλην τραπεζών, ασφαλειών, factoring και τουρισμού) είναι, κατά σειρά ύψους κερδών, η ΔΕΗ (για μια ακόμα χρονιά), δύο επιχειρήσεις τηλεπικοινωνιών, η COSMOTE και ο ΟΤΕ, και τέταρτη ο ΟΠΑΠ. Πέμπτη είναι η θυγατρική της ΔΕΗ, ο διαχειριστής του συστήματος μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας, ΑΔΜΗΕ. Τα κέρδη των 5 έφτασαν τα 1,8 δισ. ευρώ, περίπου το 40% του συνόλου των υπηρεσιών.
Economics Quarterly | Δεκέμβριος 2014
Σε επίπεδο ομίλων, πρώτοι σε κερδοφορία είναι ο όμιλος της Alpha Bank, της τράπεζας Πειραιώς, του ΟΤΕ και της ΔΕΗ. Σημειώνεται ότι τα κέρδη είναι EBITDA, δηλ. τα λειτουργικά, πριν τις δαπάνες για τόκους, χρεολύσια, φόρους και αποσβέσεις. Όπως σημειώνει η ICAP «Η βαθιά και παρατεταμένη οικονομική κρίση των τελευταίων ετών έπληξε το σύνολο της οικονομικής δραστηριότητας στην Ελλάδα, η δε κερδοφορία του ιδιωτικού τομέα έχει δεχθεί βαριά πλήγματα. Το 2014 υπήρξαν σημαντικές βελτιώσεις στα δημοσιονομικά μεγέθη, όμως στο μέτωπο της πραγματικής οικονομίας, αν και υπάρχουν κάποιες θετικές εξελίξεις, οι δυσκολίες είναι ακόμη υπαρκτές και έντονες. Ενδεικτικό της κατάστασης είναι ότι, στο σύνολο των ελληνικών εταιρειών, τα μεν κέρδη EBITDA αυξήθηκαν το 2013, ωστόσο το τελικό καθαρό αποτέλεσμα (προ φόρου) παρέμεινε ζημιογόνο με ζημίες ύψους 1,3 δισ. ευρώ. Τα πράγματα ήταν καλύτερα για τις 500 πιο κερδοφόρες εταιρείες συνολικά: αν και ο κύκλος εργασιών τους μειώθηκε 4,5%, η κερδοφορία τους βελτιώθηκε εντυπωσιακά (+121%) και το τελικό αποτέλεσμα από ζημίες μεταστράφηκε σε κέρδη (προ φόρου) 7,6 δισ. ευρώ. Η βελτίωση ισχύει ακόμα και όταν εξαιρεθούν οι δύο μεγαλύτεροι τραπεζικοί όμιλοι».
73
Διαχρονική αξία
Α
πό τις 20.180 επιχειρήσεις που παρακολουθεί η ICAP, σε πρόσφατη έρευνά της ξεχώρισε 1.396 που επιβίωσαν την τελευταία 50ετια 19642014. Δηλαδή το 7% είναι επιχειρήσεις με ηλικία άνω των 50 ετών. Ορισμένες από αυτές ξεκίνησαν τη δραστηριότητα τους τον 19ο αιώνα. Στην ομάδα των 30 αρχαιότερων είναι γνωστά ονόματα του επιχειρηματικού κόσμου. Οι δυο μακροβιότερες συνδέονται με τα πρώτα βήματα του νεοσύστατου τότε ελληνικού κράτους, τα Ελληνικά Ταχυδρομεία (έτος ίδρυσης το 1828) και η Εθνική Τράπεζα (1841), η πρώτη τράπεζα του ελληνικού
κράτους, υπεύθυνη και για την έκδοση του νομίσματος ως το 1928 που άρχισε να λειτουργεί η Τράπεζα Της Ελλάδος. Ακόμη μια τράπεζα βρίσκεται στον κατάλογο των 30 μακροβιότερων επιχειρήσεων, η Alpha Bank (1879, αρχικά ως Τράπεζα Καλαμών). Στη βιομηχανία, οι μακροβιότερες επιχειρήσεις είναι δύο βιομηχανίες ποτών, η Καλλικούνης Α.Ε. (1850) και η Βαρβαγιάννης ΕΠΕ (1860). Με βάση τον πρόσφατο κύκλο εργασιών ωστόσο ξεχωρίζουν η καπνοβιομηχανία ΚΑΡΕΛΙΑ (1888), η BSH οικιακές συσκευές (1865) και τα Ελληνικά Αμυντικά Συστήματα (1874, από συγχώνευση εταιρειών η παλαιότερη των οποίων ήταν η Ελληνικού
Πυριτιδοποιείου & Καλυκοποιείου). Στο εμπόριο, μακροβιότερη είναι η DIPO (1860, εμπόριο ξυλείας και άλλες επιχειρηματικές δραστηριότητες) και η ΓΕΩΡΓΑΝΤΑΣ (1864, εμπορία καλλυντικών και συναφών ειδών). Επίσης, διακρίνονται οι ΚΡΑΛΛΗΣ (1870, Χημικά - Αέρια - Χρώματα - Εκρηκτικά), ΣΓΟΥΡΔΑ (1870, Επιτραπέζια - Μαγειρικά - Διακοσμητικά) και ΜΠΕΝΡΟΥΜΠΗ (1880, Οικιακές - Επαγγελματικές Συσκευές). Με βάση τον πρόσφατο κύκλο εργασιών, ξεχωρίζουν η εταιρεία ποτών ΜΕΤΑΞΑ (1888) και η Χρυσαφίδης (1882 ναυτιλιακά και βιομηχανικά εφόδια).
Economics Quarterly | Δεκέμβριος 2014
74
Επιχειρήσεις // Εξελίξεις της αγοράς
Βιομηχανική παραγωγή, επιχειρηματικές προσδοκίες & εξαγωγές
Τ
ο 2014 η βιομηχανική παραγωγή υποχωρεί τους 6 από τους 9 μήνες για τους οποίους είναι διαθέσιμα στοιχεία (σύγκριση με αντίστοιχους του 2013). Το τελικό αποτέλεσμα είναι συνολική οριακή μείωση κατά 0,4% το εννεάμηνο ΙανουαρίουΣεπτεμβρίου. Χαμηλότερη παραγωγή καταγράφεται σε ποτά (με επίπεδο παραγωγής στο 85% του επιπέδου πριν 10 χρόνια), καπνό (στο 65%), κλωστοϋφαντουργία (στο 1/5 του επιπέδου πριν 10 χρόνια), ένδυση (στο 1/4), υποδήματα (στο 1/5), ξύλο (στο 1/4), φάρμακα (με σχεδόν διπλάσιο επίπεδο παραγωγής), ελαστικόπλαστικά (στο 70%), ηλεκτρολογικό εξοπλισμό (στο 1/2), μηχανήματα (στο 60%)και εξοπλισμό μεταφορών εκτός οχημάτων (στο 1/5). Οι προβλέψεις, ωστόσο, των επιχειρήσεων για την παραγωγή και τις πωλήσεις τους τους επόμενους 3-4 μήνες βελτιώνονται, με το 1/3 των επιχειρήσεων να προβλέπει ανάκαμψη της παραγωγής το επόμενο τρίμηνο και μόλις 13% μείωση (από 20% τον προηγούμενο μήνα). Θετικές είναι οι εκτιμήσεις της πλειοψηφίας για τις εξαγωγές το επόμενο διάστημα, σύμφωνα με την έρευνα συγκυρίας του ΙΟΒΕ.
Για τις τελευταίες, ας δούμε τα πραγματικά δεδομένα. Οι εξαγωγές εκτός των πετρελαιοειδών, που δεν
λαμβάνονται υπόψη αφού αφορούν εισαγωγές προς επεξεργασία και επανεξαγωγή, το 9 μηνο 2014 είναι σχεδόν 3% χαμηλότερες από πέρυσι. Χαμηλότερη ζήτηση από το εξωτερικό και δυσκολίες χρηματοδότησης περιορίζουν τις εξαγωγικές επιχειρήσεις. Αντίθετα οι εισαγωγές αυξάνονται 7%, με αποτέλεσμα τη διεύρυνση του ελλείμματος του εμπορικού ισοζυγίου κατά σχεδόν 2 δισ. ευρώ. Η εξέλιξη αυτή δεν θα ήταν κατ’ ανάγκη αρνητική. Η μείωσή των εισαγωγών την περίοδο
Economics Quarterly | Δεκέμβριος 2014
2008-2013 οφειλόταν πρωτίστως στον περιορισμό των αγορών κεφαλαιουχικών αγαθών και πρώτων υλών από το εξωτερικό, απαραίτητων για την παραγωγική διαδικασία που περιλαμβάνει και εξαγόμενα προϊόντα. Συνεπώς, η άνοδός τους θα μπορούσε να σημαίνει και αντιστροφή της τάσης. Τα στοιχεία των εθνικών λογαριασμών για το 1ο εξάμηνο του έτους, ωστόσο, δεν επιβεβαιώνουν αυτή την τάση, δείχνουν συνέχιση της υποχώρησης των επενδύσεων σε εξοπλισμό.
75
Doing Business στην Ελλάδα και αλλού
Ο
Μάριο Ντράγκι, σχολιάζοντας την επίπτωση των μέτρων της ΕΚΤ στην ενίσχυση της ρευστότητας της πραγματικής οικονομίας, είπε ότι ένας νέος δεν πρόκειται να ζητήσει δάνειο για να ξεκινήσει μια επιχείρηση ή ένας επιχειρηματίας για να προχωρήσει σε νέα επένδυση αν πρέπει να αντιμετωπίσει φόρτο γραφειοκρατίας με ρυθμίσεις και διατάξεις που αποθαρρύνουν την ανάληψη δράσης αλλά και υψηλή φορολόγηση. Δείκτης αναφοράς για την ευκολία επιχειρηματικής δράσης σε κάθε χώρα είναι η κατάταξη της Παγκόσμιας Τράπεζας που κάθε χρόνο δημοσιεύει τα στοιχεία για 189 χώρες μέλη του ΔΝΤ. Σε αυτήν, η Ελλάδα βελτιώνει τη θέση της, από 72η το 2014 ανεβαίνει στην 61η για το 2015. Ωστόσο, ο αγώνας διαρκεί, αποτελεί μια δυναμική διαδικασία καθώς όλες οι χώρες παίρνουν μέτρα για να ενισχύσουν τις επιχειρήσεις και τη δημιουργία θέσεων εργασίας. Έτσι, η Ελλάδα παραμένει στην τελευταία θέση στην ΕΕ, με εξαίρεση τη Μάλτα και την Κύπρο. Οι πρώην μνημονιακές χώρες Ιρλανδία και Πορτογαλία βρίσκονται στην 13 η και 25 η θέση αντίστοιχα, ψηλότερα από την Ιαπωνία! Σε λίγο καλύτερη θέση από την
Ελλάδα βρίσκονται η Ιταλία και η Τουρκία. Όσον αφορά τη σημασία της φορολογίας από τη μια πλευρά και του ρυθμιστικού περιβάλλοντας και της αποτελεσματικότητας και του υποστηρικτικού/διευκολυντικού ρόλου της κρατικής μηχανής από την άλλη, το παράδειγμα της Δανίας μιλά από μόνο του: Είναι 4η,στην κορυφή της κατάταξης, αν και ο εταιρικός φορολογικός συντελεστής είναι 25%, οριακά χαμηλότερος από το 26% της Ελλάδας (που όμως αυξάνεται με την επιπρόσθετη φορολόγηση των μερισμάτων). Αλλά και των ΗΠΑ και της Βρετανίας, με 40% (με πλήθος όμως φορολογικών απαλλαγών που τον μειώνουν) και 21% αντίστοιχα, η πρώτη 7η και η δεύτερη 8η στην κατάταξη. Η Γαλλία είναι 31η και η Γερμανία 14η. Στην πρώτη θέση βρίσκεται η Σιγκαπούρη, ακολουθούμενη από το Χονγκ Κονγκ και τη Νέα Ζηλανδία.
Ρυθμίσεις κόκκινων δάνειων
Μ
ε τη ρύθμιση που προωθεί η κυβέρνηση για τα κόκκινα επιχειρηματικά δάνεια, οι μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις με τζίρο ως 2,5 εκατ. ευρώ (που δεν έχουν διακόψει τη λειτουργία τους,) θα μπορούν να ρυθμίσουν οφειλές ως 500 χιλ. ευρώ. Θα μπορεί να υπάρξει, κατά την κρίση της τράπεζας, διαγραφή ως του 50% της οφειλής ώστε το υπόλοιπο της απαίτησης να μην υπερβαίνει το 75% της καθαρής περιουσιακής θέσης του οφειλέτη και αφού εκτιμήσει τις δυνατότητές του να καλύπτει τις ρυθμισμένες υποχρεώσεις. Ο οφειλέτης που έχει υπαχθεί στη ρύθμιση θα μπορεί να ρυθμίσει τις εκκρεμότητες του με την εφορία και τα ασφαλιστικά ταμεία ως και σε 100 μηνιαίες δόσεις. Εκτιμάται ότι η ρύθμιση θα «δώσει» μια δεύτερη ευκαιρία στις επιχειρήσεις που έχουν πληγεί από τη βαθιά ύφεση, ευκαιρία που προϋποθέτει και την ανάκαμψη της οικονομίας.
Economics Quarterly | Δεκέμβριος 2014
76
Α γ ο ρά / / Ε ι δ ή σ ε ι ς & Ε π ι κ α ι ρ ό τ η τα
Eurobank Properties Mετονομάζεται σε GRIVALIA Προγραμματισμένες επενδύσεις άνω των 400 εκατ. ευρώ την επόμενη τριετία στην Ελλάδα
Η
Ο Θeoδ. Τρύφων στο τιμόνι της ΠΕΦ
νέα επωνυμία σηματοδοτεί μια νέα εποχή για την εταιρεία, με μεγαλύτερη ανεξαρτησία και διευρυμένες προοπτικές ανάπτυξης, σε συνέχεια και της πρόσφατης αλλαγής της μετοχικής της σύνθεσης, με ξένους επενδυτικούς οργανισμούς να κατέχουν σήμερα ποσοστό άνω του 72%. Στόχος της μετονομασίας της εταιρείας είναι η ανάπτυξη ενός δυναμικού brand name που μακροπρόθεσμα θα δημιουργήσει πρόσθετη αξία για τους μετόχους και τους πελάτες της. Για την επόμενη τριετία, η GRIVALIA PROPERTIES έχει καταρτίσει μια επιχειρησιακή στρατηγική που θα υποστηρίξει την ανάπτυξή της στο πλαίσιο ενός εκτεταμένου επενδυτικού πλάνου ύψους 400-500 εκατ. ευρώ. Βασική επιδίωξη της εταιρείας είναι και η αναβάθμιση του υφιστάμενου χαρτοφυλακίου, το οποίο ήδη απαρτίζεται από ακίνητα συνολικής επιφάνειας περίπου 620 χιλ. τ.μ. σε Ελλάδα, Ρουμανία και Σερβία.
α
πό αριστερά προς τα δεξιά: Νικ.Μπέρτσος-πρόεδρος, Γιώργος Χρυσικός-διευθύνων σύμβουλος, Κατερίνα Καλφαμανώληεμπορικός διευθυντής, Πάρις Βάρφης-γενικός διευθυντής οικονομικών υπηρεσιών, Ναταλία Στραφτή-γενικός διευθυντής εργασιών Ο κ. Χρυσικός, ανέφερε: «Το 2014 αποτελεί σημείο αναφοράς για τη GRIVALIA PROPERTIES, γιατί σε συνέχεια των θετικών μας αποτελεσμάτων, είμαστε έτοιμοι να επικεντρωθούμε στην υλοποίηση μιας επιχειρησιακής στρατηγικής που θα προσφέρει αξία στους μετόχους, τους μισθωτές και τους ανθρώπους μας. Έχουμε καταρτίσει ένα δυναμικό επενδυτικό πλάνο, το οποίο θα υποστηριχθεί από σημαντικά κεφάλαια και πολύ προσεκτικές κινήσεις με έμφαση στην αγορά ακινήτων της Ελλάδας. Η GRIVALIA υλοποιεί μακροπρόθεσμες επενδύσεις, επιδιώκοντας να συνάπτει στρατηγικές και αμοιβαία επωφελείς συνεργασίες με τους μισθωτές της και όχι βραχυπρόθεσμες συμφωνίες. Κινούμενοι προς αυτή την κατεύθυνση εκμεταλλευόμαστε επενδυτικά την κυκλικότητα της αγοράς και εκτιμούμε ότι σε βάθος δεκαετίας η ανάκαμψη του κλάδου θα είναι πλέον ξεκάθαρα ορατή.» Economics Quarterly | Δεκέμβριος 2014
Τ
ην προεδρία της Πανελλήνιας Ένωσης Φαρμακοβιομηχανίας (ΠΕΦ)αναλαμβάνει ο αντιπρόεδρος της ELPEN και μέχρι πρότινος αντιπρόεδρος της Ένωσης, Θεόδωρος Τρύφων. «Σε μια περίοδο όπου η στήριξη της ελληνικής φαρμακοβιομηχανίας προβάλλει περισσότερο από επιτακτική, η έμφαση στην ποιοτική παραγωγή, εξωστρέφεια και καινοτομία αποτελούν τους άξονες που μπορούν να οδηγήσουν τον κλάδο ψηλά. Η ελληνική φαρμακοβιομηχανία έχει αναγνωριστεί άλλωστε ως κρίσιμη κινητήρια δύναμη που μπορεί να συμβάλλει στην αναδιάρθρωση της πραγματικής οικονομίας, στην τόνωση της επιχειρηματικότητας και στην ανάπτυξη», τονίζει ο νέος πρόεδρος.
77
ΣΥΓΧΩΝΕΥΣΗ ΜΥΘΟΣ & ΟΛΥΜΠΙΑΚΗσ ΖΥΘΟΠΟΙΙΑσ
Ενεργοβόρες βιομηχανίες
Ακριβότερη η ηλεκτρική ενέργεια
Στο νέο σχήμα με την επωνυμία «Ολυμπιακή Ζυθοποιία» ο όμιλος Carlsberg συμμετέχει με ποσοστό 51% και οι μέτοχοι της παλιάς Ολυμπιακής Ζυθοποιίας με 49% και θα διοικείται από 7μελές Εποπτικό Συμβούλιο, με πρόεδρο τον Lars Lehmann, αντιπρόεδρο τον Ιωάννη Χήτο και δ. σύμβουλο τον Αλέξανδρο Καραφυλλίδη.
M
ε όχημα 2 ιδιόκτητες παραγωγικές μονάδες στη Σίνδο και τη Ριτσώνα, δυναμικότητας 2,2 εκατ. εκατόλιτρων ετησίως, τη διάθεση 14 εμπορικών σημάτων, εκ Επενδύσεις των οποίων τα 7 παράγονται άνω των 50 στην Ελλάδα, ένα διευρυμένο εκατ. ευρώ, δίκτυο περισσότερων από την 5ετία 20152.000 προμηθευτών, έντονη 2019 και πλάνο εξωστρέφεια και σημαντική εξαγωγικής συνεισφορά στην εθνική δραστηριότητας οικονομία με στήριξη της για 40 χώρες αγροτικής παραγωγής και στις 5 ηπείρους φορολογικές εισφορές που αγγίζουν τα 60 εκατ. ευρώ, η νέα Ολυμπιακή Ζυθοποιία δημιουργεί νέα δεδομένα για την εγχώρια αγορά μπύρας. Μέσα από την ανάπτυξη συνεργειών και την ανταλλαγή τεχνογνωσίας, η νέα Ολυμπιακή Ζυθοποιία στοχεύει στην εντατικοποίηση της εξαγωγικής δραστηριότητας της Ελλάδας στην αγορά μπύρας. Στις προτεραιότητες της νέας Ολυμπιακής Ζυθοποιίας εντάσσονται, επίσης, η ανάπτυξη συνεργειών σε θέματα προμηθειών, παραγωγής και διάθεσης προϊόντων, καθώς και η βελτιστοποίηση και καλύτερη αξιοποίηση των δικτύων διανομής, με πολλαπλά οφέλη για το σύνολο της αγοράς.
Ο
ι ενεργοβόρες βιομηχανίες της χώρας εδώ και πολύ καιρό τονίζουν ότι το κόστος της ηλεκτρικής ενέργειας για αυτές είναι αρκετά υψηλότερο από των ανταγωνιστών τους με συνέπεια να υπονομεύεται η ανταγωνιστικότητα της παραγωγής τους. Η Ένωση Βιομηχανικών Καταναλωτών Ενέργειας (ΕΒΙΚΕΝ) σε μελέτη που ανέθεσε στην εταιρεία συμβούλων Roland Berger, παρουσίασε τα δεδομένα. Σύμφωνα με αυτά η τιμή της MWh (μετά από εκπτώσεις και αντισταθμίσεις που ίσχυαν στις άλλες χώρες και ορισμένες θεσπίστηκαν στην Ελλάδα το 2014) είναι 48 ευρώ στη Γερμανία και την Ισπανία, 52 ευρώ στην Ιταλία έναντι 62 ευρώ στην Ελλάδα. Μετά από τις ρυθμίσεις, π.χ. για τη λειτουργία εκτός ωρών αιχμής, τις φθηνότερες τιμές έχει η Ιταλία με 35 ευρώ με επόμενη τη Γερμανία με 38 ευρώ. Το αντίστοιχο ελληνικό τιμολόγιο είναι 45 ευρώ. Ωστόσο, υπάρχει μια σημαντική διαφορά: Οι τιμές αυτές στη Γερμανία και την Ιταλία αφορούν τελικά στο σύνολο της λειτουργίας των βιομηχανιών εντάσεως ενέργειας ενώ στην Ελλάδα μόνο στη λειτουργία εκτός των ωρών αιχμής (και άρα αφορά μόνο τρεις χαλυβουργίες που λειτουργούν νύκτα και Σαββατοκύριακα). Επιπλέον αφορά ενδεικτική τιμή, αφού περιλαμβάνει και εκτίμηση για το μέτρο της διακοψιμότητας, που έχει την έγκριση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής αλλά δεν έχει νομοθετηθεί ακόμη και άρα δεν είναι γνωστό το ύψος της έκπτωσης που θα επιφέρει. Συνεπώς αποτελεί δυνητικό επίπεδο τιμής. Αλλά και αυτή η κατ΄ εκτίμηση χαμηλή τιμή των 45 ευρώ παραμένει υψηλότερη από τα 35 και 38 ευρώ που ισχύουν σε Ιταλία και Γερμανία αντίστοιχα. Ας σημειωθεί πως οι εκπτώσεις που δόθηκαν φέτος στις τιμές του ηλεκτρικού ρεύματος για την ελληνική ενεργοβόρα βιομηχανία ισχύουν μόνο για το 2014, με όλη την ανασχετική αβεβαιότητα που αυτό συνεπάγεται για μια δραστηριότητα όπως η μεταποίηση, που από τη φύση της προγραμματίζει επενδύσεις και παραγωγή μακροπρόθεσμα, όταν αγνοεί ποια θα είναι σε 2 μήνες από τώρα η τιμή του ηλεκτρικού ρεύματος, το οποίο συμμετέχει με 20-40% στο κόστος παραγωγής, ανάλογα τον κλάδο. Η Ένωση αναφέρει επίσης ότι στις άλλες τρεις χώρες της μελέτης, υπάρχουν εμπιστευτικές διμερείς συμφωνίες μεταξύ των προμηθευτών και των βιομηχανικών καταναλωτών ηλεκτρικής ενέργειας, για τελικές τιμές ακόμη χαμηλότερες από τις επίσημες μειωμένες τιμές που εμφανίζονται στη μελέτη. Economics Quarterly | Δεκέμβριος 2014
78
Α γ ο ρά / / Ε ι δ ή σ ε ι ς & Ε π ι κ α ι ρ ό τ η τα
SingularLogic
Σε άνοδο οι ασφά λ ει ε ς ζ ω ής
Υψηλ ή τεχνογνωσία στα έ ργα μηχανογράφησης Galaxy
Η
παραγωγή ασφαλίστρων είναι ελαφρά μειωμένη φέτος, το οκτάμηνο Ιανουαρίου Αυγούστου κατά 1,2% μετά από υποχώρηση 9% το 2013. Ωστόσο υπάρχει ένας τομέας που κινείται δυναμικά και αυτός είναι οι ασφάλειες ζωής. Οι 21 εταιρείες που δραστηριοποιούνται σε αυτές είδαν την παραγωγή τους να αυξάνεται φέτος κατά 11%. Οι ανησυχίες για την εξέλιξη των παροχών του δημόσιου συστήματος υγείας έχουν στρέψει τους πολίτες στην αναζήτηση πρόσθετων καλύψεων, με συνέπεια στον κλάδο υγείας η παραγωγή ασφαλίστρων να έχει αυξηθεί 27%. Ωστόσο ο κλάδος υγείας έχει μικρή σχετικά συμμετοχή στις ασφαλίσεις ζωής. Η άνοδος προήλθε κυρίως από τις ασφαλίσεις ζωής συνδεδεμένες με επενδύσεις που αυξήθηκαν 69%! Χωρίς αυτές, η συνολική άνοδος στον κλάδο ζωής από 11% περιορίζεται σε 2%. Η άνοδος φέτος αντιστρέφει την πορεία συνεχούς υποχώρησης της περιόδου 2010-2013.
Π
ερισσότερες από 300 ελληνικές επιχειρήσεις μέσα στο 2014, επέλεξαν και λειτουργούν τη σουίτα επιχειρηματικών εφαρμογών Galaxy, η οποία καλύπτει ανάγκες Εμπορικής και Οικονομικής διαχείρισης (ERP), CRM, Λιανικής, Μισθοδοσίας ενώ προσφέρει λύσεις για την Εστίαση και τη Φιλοξενία. H σουίτα εφαρμογών Galaxy απευθύνεται σε κάθε είδος και μέγεθος επιχείρησης και εξασφαλίζει απεριόριστες δυνατότητες προσαρμογής και εξατομίκευσης, πρόσβαση από παντού (κινητό, tablet κλπ.), αυτοματοποίηση διαδικασιών και παρέχει πλήθος πληροφοριών και συνολικό έλεγχο - εικόνα της επιχείρησης. Την πώληση, εγκατάσταση, παραμετροποίηση και εκπαίδευση των εφαρμογών ανέλαβε το δίκτυο των εξουσιοδοτημένων/ πιστοποιημένων συνεργατών Galaxy της SingularLogic και οι περισσότεροι από 200 σύμβουλοι των συνεργατών της εταιρείας, που είναι πιστοποιημένοι Galaxy Consultants.
ΟΛΠ
Ε ne r g y tr a n s i t h u b ο Π ε ι ρα ιάς
Σ
ε τεχνική συνάντηση εργασίας με 17 εταίρους συμμετείχε ο ΟΛΠ τον περασμένο Οκτώβριο, στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Προγράμματος POSEIDON-MED, του πρώτου Ευρωπαϊκού – Διασυνοριακού έργου για τον ανεφοδιασμό των πλοίων με Υγροποιημένο Φυσικό Αέριο (LNG Bunkering project) στη Μεσόγειο και την Αδριατική Θάλασσα. Το POSEIDON MED συντονίζεται από την QENERGY Europe και αποσκοπεί στην εισαγωγή του LNG ως κύριο καύσιμο για την ναυτιλιακή βιομηχανία και στην ανάπτυξη ενός επαρκούς δικτύου υποδομών ανεφοδιασμού LNG και φυσικού αερίου. Το έργο στοχεύει στον σχεδιασμό μιας ολοκληρωμένης αλυσίδας λιμανιών για τη χρήση LNG ως καύσιμο στα πλοία, την ανάπτυξη δικτύου για τη μεταφορά και διανομή LNG, καθώς και τη δημιουργία μιας σωστά οργανωμένης και βιώσιμης αγοράς. Το LNG είναι μια ελκυστική και οικονομικά αποδοτική εναλλακτική λύση σε σχέση με το MGO και το HFO ενώ ταυτόχρονα μπορεί να συμβάλει σε μια οικονομικά αποδοτική και συγχρόνως φιλική προς το περιβάλλον ναυτιλιακή βιομηχανία. Ο δ. σύμβουλος του ΟΛΠ, Γ. Ανωμερίτης τόνισε: «Το λιμάνι του Πειραιά, αναμένεται να λειτουργήσει ως η βάση (energy transit hub) για την ανάπτυξη του δικτύου της εφοδιαστικής αλυσίδας του έργου. Συμμετέχει σε ένα έργο με στόχο το 2020 με τη συμβολή όλων των Λιμενικών Αρχών της Μεσογείου, της Αδριατικής Θάλασσας, ναυτιλιακών εταιρειών και άλλων ενώ η πρώτη του φάση (τεχνική και οικονομική ανάλυση) έχει εγκριθεί από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή για συγχρηματοδότηση.
Economics Quarterly | Δεκέμβριος 2014
79
ΣΕΤΕ
Ρεκόρ αφιξεων το 2014
Θ
α ξεπεράσουν τα 21 εκατ. οι αφίξεις τουριστών φέτος, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του Συνδέσμου Ελληνικών Τουριστικών Επιχειρήσεων από 17,9 εκατ. το 2013 και 15,5 εκατ. το 2012. Αν μάλιστα συνυπολογιστούν και οι κρουαζιέρες, θα φτάσουν τα 23 εκατ. Τα μεγέθη αυτά ανάγονται σε άνοδο των 17% οι πρώτες και 14% οι δεύτερες, με το 2014 να αποτελεί ιστορικό ρεκόρ για τον ελληνικό τουρισμό. Στα ιδιαίτερα θετικά στοιχεία επισημαίνονται δυο πολύ σημαντικές τάσεις. Πρώτον, η σαφής επιμήκυνση της τουριστικής περιόδου από τον Απρίλιο ως και τον Οκτώβριο. Δεύτερον η σημαντική ενίσχυση της κίνησης προς την Αθήνα και την Θεσσαλονίκη αλλά και προς πολλούς μικρότερους ή λιγότερο καθιερωμένους προορισμούς. Σύμφωνα με τον πρόεδρο του ΣΕΤΕ, Ανδρέα Ανδρεάδη, παρά την επιδείνωση του οικονομικού κλίματος σε Ευρώπη και Ρωσία και το ιδιαίτερα ασταθές περιβάλλον στην ευρύτερη περιοχή, στο τέλος του 2014, η Ελλάδα αναμένεται να ανέλθει στη δεκαπεντάδα της παγκόσμιας κατάταξης των μεγαλύτερων τουριστικά χωρών. Θετικό στοιχείο για τις τουριστικές επιχειρήσεις είναι και τα σημάδια ανάκαμψης του εσωτερικού τουρισμού. Μικρότερη από των αφίξεων είναι η άνοδος των τουριστικών εισπράξεων. Σύμφωνα με τα στοιχεία της Τράπεζας της Ελλάδος το οκτάμηνο φέτος αυξήθηκαν 11%. Η χαμηλότερη αυτή άνοδος οφείλεται κυρίως στην άνοδο των αφίξεων αφού η μέση δαπάνη ανά ταξίδι –λόγω των χαμηλότερων τιμών φέτος στα τουριστικά πακέτα- μειώθηκε 9% στα 617 ευρώ από 654 το 2013 και πάνω από 700 ευρώ την περίοδο 20052008. Τα περισσότερα χρήματα δαπανούν οι Αμερικανοί επισκέπτες (1.150 ευρώ) με επόμενους τους Ρώσους (946), τους Γάλλους (833), τους Γερμανούς ((804) και τους Βρετανούς (795 ευρώ).
Η Γα λ λ ία προ ω θ εί τ η χρήση γ ενο σήμ ω ν
Ο
ι υψηλές δαπάνες για φάρμακα οδηγούν τη Γαλλία σε αναθεώρηση της στρατηγικής της στην κατεύθυνση εντονότερης υποστήριξης της χρήσης γενοσήμων, καθώς το γαλλικό Ελεγκτικό Συνέδριο σε έκθεσή του διαπιστώνει σε σχέση με τους ευρωπαίους γείτονές της στη συνταγογράφηση γενοσήμων φαρμάκων (http://www.euractiv.com/sections/health-consumers/france-spending-too-much-medicine-not-enough-generic-drugs-308622). Η αύξηση της χρήσης των γενοσήμων θα συμβάλλει στη μείωση του ελλείμματος της κοινωνικής ασφάλισης. Για τον λόγο αυτό, προτείνεται η υιοθέτηση του Γερμανικού μοντέλου της δεκαετίας του 1990, το οποίο θέτει στους γιατρούς στόχους συνταγογράφησης γενοσήμων, προβλέποντας μείωση της αμοιβής τους σε περίπτωση μη επίτευξης τους. Επιπλέον, προβλέπει περιορισμούς στους προϋπολογισμούς συνταγογράφησης. Σε περίπτωση δηλαδή υπέρβασης συγκεκριμένων ορίων, οι γιατροί διατρέχουν τον κίνδυνο να κληθούν επιστρέψουν μέρος της αμοιβής τους. Το Γαλλικό Ελεγκτικό Συνέδριο τονίζει την ανάγκη εξορθολογισμού των αμοιβών και των κινήτρων των φαρμακοποιών για την προώθηση των γενοσήμων, με τη δυνατότητα επιλογής της εμπορικής τους ονομασίας σε συνδυασμό με τη χρήση τιμών αναφοράς, ώστε να επιλέγονται φθηνότερα φάρμακα, ενώ σε περίπτωση που χορηγούνται ακριβότερα να καλύπτονται από τους ασθενείς. Στη συγκεκριμένη έκθεση τονίζεται η ανάγκη και η σπουδαιότητα ανάπτυξης των γενοσήμων φαρμάκων για τη Γαλλία. Κι αυτό, γιατί περισσότερα από τα μισά φάρμακα που συνταγογραφούνται δεν έχουν αντίστοιχα γενόσημα. Μόλις το 39% από τις στατίνες (δραστικές ουσίες που χρησιμοποιούνται για τη θεραπεία της χοληστερόλης) που συνταγογραφούνται αντιστοιχούν σε γενόσημα φάρμακα, σε σύγκριση με 96% στη Γερμανία, και 73% στη Φινλανδία και τη Βρετανία. Από το 2010 έως το 2013, το μερίδιο των γενοσήμων στα φάρμακα που καλύπτονται από τη δημόσια ασφάλιση αυξήθηκε από 50% σε 75% στη Γερμανία, ενώ στη Γαλλία από 24% στο 31%. Σύμφωνα με την έκθεση του ΟΟΣΑ (Health at a Glance, 2013), τα γενόσημα αντιπροσωπεύουν σε όγκο τα τρία τέταρτα της φαρμακευτικής αγοράς στη Γερμανία, τη Βρετανία, τη Νέα Ζηλανδία και τη Δανία, ενώ στη Γαλλία μόλις το ένα τέταρτο. Στην Ελλάδα, σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα του ΙΟΒΕ η διείσδυση των γενοσήμων έχει φτάσει το 27%, όμως οι τιμές τους είναι σχετικά υψηλές εξαιτίας των χαμηλών τιμών των υπολοίπων φαρμάκων που καθορίζει το καθεστώς τιμολόγησης.
Economics Quarterly | Δεκέμβριος 2014
80
Α γ ο ρά / / Ε ι δ ή σ ε ι ς & Ε π ι κ α ι ρ ό τ η τα
Έλληνας στο Δ.Σ. του Ινστιτούτου για τις Τεχνολογίες της Πληροφορίας στην Εκπαίδευση της UNESCO
Έκδοση «Η Συλλογή της Alpha Bank: Ζωγραφική - Χαρακτική - Γλυπτική»
Ο
Μιχάλης Μεϊμάρης, καθηγητής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών και διευθυντής του Εργαστηρίου Νέων Τεχνολογιών στην Επικοινωνία, την Εκπαίδευση και τα ΜΜΕ, ορίστηκε από τη Γενική Διεύθυνση της UNESCO, μέλος του διοικητικού συμβουλίου του Ινστιτούτου για τις Τεχνολογίες της Πληροφορίας στην Εκπαίδευση της UNESCO (Institute for Information Technologies in Education - IITE). Για πρώτη φορά συμμετέχει η Ελλάδα στο 11μελές συμβούλιο. Οι αρμοδιότητες της εν λόγω θέσης είναι σημαντικές για την Ελλάδα, αφού οι σκοποί του IITE περιλαμβάνουν θέματα υψηλής προτεραιότητας για την επιτυχή μετάβαση και του ελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος στην ψηφιακή εποχή, όπως η γεφύρωση του ψηφιακού χάσματος στην εκπαίδευση, η προαγωγή ηλεκτρονικών περιβαλλόντων που θα αυξήσουν την πρόσβαση στη δια βίου μάθηση και εκπαίδευση, η ανάπτυξη του διαλόγου για την εκπαιδευτική πολιτική, καθώς και η ανάπτυξη εθνικών στρατηγικών αναφορικά με την εφαρμογή των Τεχνολογιών της Πληροφορίας και της Επικοινωνίας στην Εκπαίδευση.
Σ
το βιβλίο παρουσιάζονται τα σημαντικότερα έργα της Συλλογής της Alpha Bank, που χρονολογούνται από το 1880 έως σήμερα, ενώ περιλαμβάνονται, επίσης, ένα χρονικό για την ιστορία της Τράπεζας, κείμενο για τη δημιουργία και το περιεχόμενο της Συλλογής, καθώς και επιμέρους κείμενα για τη ζωγραφική και τη χαρακτική του 19ου και 20ού αιώνα. Οι τιμές διαμορφώνονται στα 27€ για το πανόδετο και 18€ για το μαλακό εξώφυλλο. Οι ενδιαφερόμενοι μπορούν να αποκτήσουν την έκδοση είτε επισκεπτόμενοι τον πολιτιστικό χώρο «Alpha Bank – Πολιτιστικά» είτε κατόπιν παραγγελίας. Σταδίου 40, 102 52 Αθήνα και Τηλ.: 210 326 2465 // infopolitismos@alpha.gr και
www.alphapolitismos.gr
MetLife Ευρώπης
αναβάθμιση Ελλήνων στελεχών
H
MetLife προχωρά στην αναδιάρθρωση της δραστηριότητας και λειτουργίας της σε επίπεδο Ευρώπης, Μέσης Ανατολής και Αφρικής (ΕΜΕΑ) στο πλαίσιο της πρωτοβουλίας Project Evolution. Η νέα δομή «θα προσφέρει μεγαλύτερη προστασία του πελάτη, αποτελεσματικότερη διαχείριση κεφαλαίων, υψηλότερη παραγωγικότητα, και καλύτερη διαχείριση κινδύνων» τονίζει ο Michel Khalaf, president ΕΜΕΑ. Με βάση τη νέα δομή η ΕΜΕΑ θα αποτελείται πλέον από τρεις περιοχές: την Κεντρική και Δυτική Ευρώπη (Μεγάλη Βρετανία, Ισπανία, Πορτογαλία, Γαλλία, Ιταλία, Βουλγαρία, Σλοβακία, Ρουμανία, Κύπρος, Τσεχία, και Ουγγαρία) με επικεφαλής τον Dirk Ostijn, την Ανατολική και Νότια Ευρώπη (Πολωνία, Ελλάδα, Ρωσία, και Ουκρανία) με επικεφαλής τον Eric Clurfain και τη Μέση Ανατολή και Αφρική (Περσικός Κόλπος, Σαουδική Αραβία, Αίγυπτος, Λίβανος, Ιορδανία και Τουρκία) με επικεφαλής το Julio Garcia Villalon. Στη νέα οργανωτική δομή, σημαντικούς ρόλους θα αναλάβουν Έλληνες στελέχη της της Metlife Ελλάδος. Με αφορμή αυτό το γεγονός, ο Δημήτρης Μαζαράκης, διευθύνων σύμβουλος της MetLife Ελλάδος ανέφερε: «Είναι αλήθεια ότι η Ελλάδα διαθέτει ιδιαίτερα προικισμένα στελέχη με ικανότητες και αξίες. Είμαι ιδιαίτερα χαρούμενος που με την οργανωμένη και συστηματική προσπάθεια της εταιρίας έχουμε διαμορφώσει ένα ιδανικό περιβάλλον για τη συνεχή εξέλιξη και ανάπτυξη των ανθρώπων μας». Όσον αφορά στις αλλαγές στην οργανωτική δομή δήλωσε: «Οι οργανισμοί πρέπει να προσαρμόζονται και να εξελίσσονται ώστε να ανταποκρίνονται με επιτυχία στις νέες προκλήσεις. Οι πρόσφατες αλλαγές δεν επηρεάζουν την MetLife Ελλάδος η οποία είναι καλά τοποθετημένη στην ελληνική αγορά, έχει αντιμετωπίσει τις προκλήσεις του εξωτερικού περιβάλλοντος και είναι έτοιμη να αξιοποιήσει τις ευκαιρίες που ταυτόχρονα αναδύονται».
Economics Quarterly | Δεκέμβριος 2014
81
ΕΕ
το πρόβλημα των ψηφιακών δεξιοτήτων στα σχολεια
Η
ανεπάρκεια των μαθητών σε ψηφιακές δεξιότητες και ικανότητες και η ανάγκη να ενταχθεί η αποτελεσματική χρήση των τεχνολογιών της πληροφορίας και της επικοινωνίας στην επιμόρφωση των εκπαιδευτικών λειτουργών συγκαταλέγονται στις πλέον πιεστικές προκλήσεις που αντιμετωπίζει η ευρωπαϊκή σχολική εκπαίδευση σήμερα, σύμφωνα με έκθεση που δημοσιεύθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και τον «New Media Consortium», έναν μη κερδοσκοπικό οργανισμό με έδρα τις ΗΠΑ στον οποίο συμμετέχουν εμπειρογνώμονες στον τομέα της τεχνολογίας για την εκπαίδευση. Η πρώτη έκδοση της έκθεσης για τα σχολεία στην Ευρώπη με τίτλο «Horizon Report Europe: 2014 Schools edition» https://ec.europa.eu/jrc/en/publication/eur-scientific-and-technical-research-reports/horizon-report-europe-2014-schoolsedition περιγράφει τις τάσεις και τις τεχνολογικές εξελίξεις που ενδέχεται να έχουν επιπτώσεις στην εκπαίδευση κατά την επόμενη πενταετία. Κατατάσσει τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν τα ευρωπαϊκά σχολεία σε τρεις κατηγορίες: «ευεπίλυτα», «δύσκολα» και «δυσεπίλυτα».
Νέα στελέχη στην Coca-Cola Τρία Έψιλον
Η
Coca-Cola Τρία Έψιλον προχωρά στην περαιτέρω ενδυνάμωση του στελεχιακού δυναμικού της, με τρία στελέχη που διακρίνονται για την πολυετή εμπειρία και τη σημαντική παρουσία τους στην αγορά. Η Τζίνα Κυβετού νέα διευθύντρια Ανθρώπινου Δυναμικού Ελλάδας και Κύπρου, η Αντιγόνη Παγουλάτου νέα διευθύντρια Marketing Ελλάδας και η Αγγελική Πατρούμπα νέα διευθύντρια Επικοινωνίας και Δημοσίων Σχέσεων Ελλάδας .
Η έκθεση βασίζεται σε εισηγήσεις περισσότερων από 50 εμπειρογνωμόνων από 22 ευρωπαϊκές χώρες, την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, τον ΟΟΣΑ και την UNESCO. Υποστηρίζει ότι απαιτείται επειγόντως δράση για την προώθηση της καινοτομίας στην αίθουσα διδασκαλίας με σκοπό την εκμετάλλευση της αυξημένης χρήσης των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, των ανοικτών εκπαιδευτικών πόρων και την αύξηση της μάθησης και της αξιολόγησης που βασίζονται στα δεδομένα. Τα δυσκολότερα, «δυσεπίλυτα» προβλήματα περιλαμβάνουν την ανάγκη να βελτιωθεί η διδασκαλία της σύνθετης σκέψης και να διασφαλιστεί ότι οι σπουδαστές θα είναι «συν-σχεδιαστές», της μάθησης. H συζήτηση συνεχίζεται τον Δεκέμβριο στην ευρωπαϊκή διάσκεψη «Η εκπαίδευση στην ψηφιακή εποχή», την οποία διοργανώνουν από κοινού η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και η ιταλική Προεδρία.
ΔΩΔΩΝΗ
καινοτόμia Mε το Ινστιτούτο Γάλακτος Ιωαννίνων
Σ
το πλαίσιο της ανάπτυξης νέων προϊόντων μέσα από την επιστημονική έρευνα και την καινοτομία, η ΔΩΔΩΝΗ υπέγραψε πρωτόκολλο συνεργασίας με τον Ελληνικό Γεωργικό Οργανισμό ΔΗΜΗΤΡΑ. H ΔΩΔΩΝΗ θα χρηματοδοτήσει εξ ολοκλήρου πρόγραμμα έρευνας και ανάπτυξης νέων γαλακτοκομικών προϊόντων, που θα υλοποιηθεί από το Ινστιτούτο. Με γνώμονα την προσφορά στην τοπική κοινωνία της Ηπείρου, αποφάσισε να προχωρήσει με την ανάθεση του προγράμματος σε έναν τοπικό φορέα, το Ινστιτούτο Γάλακτος Ιωαννίνων, ενισχύοντας τη λειτουργία και τις δραστηριότητες του. Ο αναπληρωτής διευθύνων σύμβουλος της ΔΩΔΩΝΗ, Μιχάλης Παναγιωτάκης, δήλωσε: «Στη ΔΩΔΩΝΗ δίνουμε έμφαση στην καινοτομία και την ανάπτυξη της εταιρίας μέσα από τη δημιουργία νέων προϊόντων, έχοντας πάντα ως προτεραιότητα την ενίσχυση της τοπικής κοινωνίας της Ηπείρου. Με ιδιαίτερη χαρά, προχωρήσαμε στη συγκεκριμένη συνεργασία και αναμένουμε με μεγάλο ενδιαφέρον τα αποτελέσματά του προγράμματος». Economics Quarterly | Δεκέμβριος 2014
Α γ ο ρά// /Ειδήσεις Αγορά / Ε ι δ ή σ ε&ι ςΕπικαιρότητα & Ε π ι κ α ι ρ ό τ η τα
82
INTRASOFT
Βραβείο για την καινοτομία HR
H
INTRASOFT International βραβεύτηκε στην κατηγορία “ Κα ι ν ο τ ο μ ί α σ τ ο H R , η πιο καινοτόμος πρακτική ανθρωπίνου δυναμικού / πιο δημιουργική ομάδα ανθρωπίνου δυναμικού” στα Human Resource Excellence Awards 2014. Το βραβείο απονεμήθηκε στη Διεύθυνση Ανθρώπινου Δυναμικού της INTRASOFT International κατόπιν αξιολόγησης των καινοτόμων πρακτικών της. Είναι μια σημαντική διάκριση, καθώς αναγνωρίζεται η σημασία της καινοτομίας στη Διαχείριση Ανθρώπινου Δυναμικού ως στρατηγικός πυλώνας της συνεχούς επιχειρηματικής ανάπτυξης, επιφέροντας
KPMG
ουσιαστικά οφέλη και βελτίωση στον τρόπο οργάνωσης, λειτουργίας και απόδοσης, ενώ παράλληλα επιδρά θετικά στην παραγωγικότητα και αποτελεσματικότητα της επιχείρησης συνολικά.
αποτελούν παραδείγματα προς μίμηση στο τομέα διοίκησης και ανάπτυξης του Ανθρώπινου Δυναμικού.
Tα HREA διοργανώνονται από το Ελληνικό Ινστιτούτο Μάνατζμεντ Ανθρώπινου Δυναμικού της Ελληνικής Εταιρίας Διοικήσεως Επιχειρήσεων. Εντοπίζει, αναδεικνύει, δημοσιοποιεί και επιβραβεύει επιτυχημένες πρακτικές Ανθρώπινου Δυναμικού που προσθέτουν αξία στη λειτουργία και στα συνολικά αποτελέσματα των επιχειρήσεων και
Σταθεροποιητική η τάση των αποδοχών στον ιδιωτικό τομέα
Τ
ο 2014 διαφαίνεται πιο έντονα μια σταθεροποιητική τάση στις αποδοχές στον ιδιωτικό τομέα, η οποία προέρχεται τόσο από «πάγωμα» αυξήσεων, όσο και από τον σημαντικό περιορισμό των εταιρειών που προχώρησαν σε μειώσεις βασικών αποδοχών το 2014, σε σχέση με το 2013. Εξαίρεση σε αυτό φαίνεται να αποτελεί ο φαρμακευτικός κλάδος όπου η πλειοψηφία των εταιρειών προχώρησε σε αυξήσεις σε τουλάχιστον μια κατηγορία εργαζομένων το 2014.
Το συμπέρασμα αυτό προκύπτει από τα αποτελέσματα της Έρευνας Αποδοχών και Παροχών της KPMG που ολοκληρώθηκε για τον Φαρμακευτικό και Αγροχημικό κλάδο, τον κλάδο του Λιανεμπορίου και των Καταναλωτικών Προϊόντων και για τον Ασφαλιστικό κλάδο, ενώ σύντομα αναμένονται και
τα αποτελέσματα για τον κλάδο της Υψηλής Τεχνολογίας και για το σύνολο της ελληνικής αγοράς. Η ελαφρώς βελτιωμένη εικόνα που παρατηρείται το 2014 για το σύνολο της αγοράς ενισχύεται και από το γεγονός ότι περιορίστηκαν οι μειώσεις θέσεων εργασίας στους περισσότερους κλάδους (εστιάζονται κυρίως στον κλάδο του Λιανεμπορίου) και χορηγήθηκε υψηλότερο ποσοστό μεταβλητών αποδοχών ως ανταμοιβή για την απόδοση της προηγούμενης χρονιάς. Σχολιάζοντας τα αποτελέσματα της έρευνας η κ. Β.Παπατζήμου, γενική διευθύντρια υπηρεσιών ΗR ανέφερε: «Για δεύτερη συνεχόμενη χρονιά υπάρχει τάση μείωσης τόσο του ποσοστού των εταιρειών με μηδενικές
Economics Quarterly | Δεκέμβριος 2014
αυξήσεις σε όλους τους εργαζόμενους όσο και αυτών που προχωρούν σε μειώσεις αποδοχών. Η συμπεριφορά αυτή φαίνεται να διατηρείται και το 2015 χωρίς ωστόσο να παρατηρούνται σημαντικές αλλαγές στο επίπεδο των αποδοχών και παροχών των εργαζομένων με τάσεις και προθέσεις σταθεροποίησης. Το ερώτημα που προκύπτει αφορά στη διατηρησιμότητα αυτών των χαρακτηριστικών αλλά και στις συνέπειες πιθανών επερχόμενων κινδύνων. Στις συνθήκες αυτές οι εταιρείες συνεχίζουν να προσανατολίζονται, όπως στα προηγούμενα χρόνια, στη μείωση του μισθολογικού κόστους συνολικά και κατά άτομο προχωρώντας σε αρκετές περιπτώσεις σε αντικαταστάσεις εργαζομένων από λιγότερα έμπειρα στελέχη».
Forum ιδεών // Ευρωζώνη
83
Αναζητώντας ένα Μοντέλο Καπιταλισμού στην Ευρωζώνη Προκειμένου να προσαρμοστούν τα έθνη-κράτη στις νέες συνθήκες, εξελίχθηκαν από «Κοινωνικά» σε «Ανταγωνιστικά». Στην ευρωζώνη υπήρξε διαδεδομένη αμφισβήτηση αν οι δομές που έχουν στο επίκεντρό τους το ευρωπαϊκό κοινωνικό μοντέλο μπορούν να διατηρηθούν. Όμως το μοντέλο αυτό αποτελεί μέρος της ταυτότητας και στοιχείο της κοινής πολιτισμικής κληρονομιάς των λαών της Ευρώπης.
Η
επιτάχυνση της Οικονομικής Παγκοσμιοποίησης έχει ευρύτατη επιρροή στις εξελίξεις του 21ου αιώνα, οικονομικά και κοινωνικά. Διεθνείς ροές αγαθών, υπηρεσιών και κεφαλαίων, έχουν αυξηθεί σημαντικά, ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια των τελευταίων τριών δεκαετιών. Σε ένα βαθύτερο επίπεδο, έχει επιφέρει οικονομική, πολιτική και κοινωνική αλλαγή με αποτέλεσμα η αντιμετώπιση των νέων αναγκών, υπό το πρίσμα της κρατικής παρέμβασης, να κρίνεται ανεπαρκής και αναποτελεσματική. Η ασφυκτική πίεση που ασκείται, προκαλεί δομικούς μετασχηματισμούς καθώς τα οικονομικά, πολιτικά, κοινωνικά και δημογραφικά δεδομένα των προηγούμενων δεκαετιών έχουν διαφοροποιηθεί πλήρως, επιτάσσοντας τη διάχυση της εξουσίας στους Διεθνείς Θεσμούς. Η ένταση του διεθνούς ανταγωνισμού και οι τεχνολογικές εξελίξεις, οδηγούν στην ανάγκη για μεταρρυθμίσεις, στοχεύοντας στην προσαρμογή των κρατών στη σύγχρονη εποχή.
Προκειμένου να προσαρμοστούν τα έθνηκράτη στις νέες συνθήκες, εξελίχθηκαν από «Κοινωνικά» σε «Ανταγωνιστικά». Η αναδιάρθρωση της Παγκόσμιας Οικονομίας υπό την καθοδήγηση των Διεθνών Θεσμών, μετασχηματίζει τις χώρες σε πεδία ανοιχτής οικονομίας, εξοβελίζοντας τα κοινωνικά προγράμματα και υποβαθμίζοντας τον ρόλο του κράτους. Η κυρίαρχη θέση του κράτους αποδυναμώνεται, καθώς η διαμόρφωση των εσωτερικών θεσμών και η άσκηση οικονομικής πολιτικής διεθνοποιούνται. Η μάχη της ανταγωνιστικότητας οδηγεί σε πολιτικές απορρύθμισης, κοινωνικών εκπτώσεων και κοινωνικού ντάμπινγκ, διαταράσσοντας τα συστήματα εισοδηματικής αναδιανομής, υπονομεύοντας τις δημοσιονομικές δυνατότητες άσκησης κοινωνικής πολιτικής και οδηγώντας στον μετασχηματισμό των οικονομιών των κρατών. Οι πιέσεις του διεθνούς ανταγωνισμού οδηγούν στην πλήρη απορρύθμιση της οικονομικής δραστηριότητας με συνέπεια και τον μετασχηματισμό της κοινωνικής δομής.
Από τον Ασημάκη Ταμουραντζή, υπ. διδάκτορα Οικονομικών, Πάντειο Πανεπιστήμιο
Αυτή η έκφανση του Φιλελεύθερου προτύπου, δηλαδή η διαχείριση της Παγκόσμιας Οικονομίας από τους Διεθνείς Οργανισμούς στη βάση του δόγματος του Laissez-faire, με συνέπεια τον μετασχηματισμό στις δομές των εθνικών συστημάτων, αποτελεί πεδίο έντονου ερευνητικού ενδιαφέροντος. Συνίσταται στην εξάπλωση και παράλληλα στην εντατικοποίηση των οικονομικών, κοινωνικών και πολιτιστικών σχέσεων ανάμεσα στα κράτη, συμπεριλαμβάνοντας την οικονομία, την πολιτική, την τεχνολογία και άλλους παράγοντες, σε συνδυασμό με την αυξανόμενη επίδραση του χρηματοπιστωτικού συστήματος στην πραγματική οικονομία των κρατών. Αξιοσημείωτο, παραμένει το γεγονός των θεσμικών και δομικών μετασχηματισμών που προκαλούνται στο πλαίσιο μιας νέας μορφής «υπερεθνικού κρατικού παρεμβατισμού», το οποίο διείσδυσε σε όλους τους τομείς του διείσδυσε σε όλους
Economics Quarterly | Δεκέμβριος 2014
84
Forum ιδεών // Ευρωζώνη
Η εντατικοποίηση του παγκόσμιου οικονομικού ανταγωνισμού και η ταχεία ανάπτυξη νέων δρώντων στο διεθνές σύστημα απαιτεί σύγκλιση των δομικών χαρακτηριστικών, με εξαφάνιση των εθνικών διαφορών στη διαχείριση των οικονομικών, οδηγώντας τις κοινωνίες στην υιοθέτηση παρόμοιων θεσμών, προτύπων και πρακτικών. τους τομείς του πολιτικο-οικονομικού συστήματος, εποπτευόμενο από τους Διεθνείς Θεσμούς.
Η πρόκληση για την ευρωζώνη Στο πεδίο της Νομισματικής Ένωσης (ΝΕ), υπήρξε διαδεδομένη αμφισβήτηση αν οι δομές που έχουν στο επίκεντρό τους το Ευρωπαϊκό κοινωνικό μοντέλο μπορούν να διατηρηθούν στο πλαίσιο της οικονομικής παγκοσμιοποίησης. Η ανομοιογένεια των κρατών-μελών και η πολυμορφία των ευρωπαϊκών συστημάτων δυσχεραίνουν την ανάπτυξη συντονισμένων και εναρμονισμένων πολιτικών απειλώντας τη βιωσιμότητα του Ευρωπαϊκού οικοδομήματος. Η θεσμική ανεπάρκεια έγινε ορατή όταν ξέσπασε η παγκόσμια οικονομική κρίση (2007-2008), με την αποτύπωση οικονομικών ανισορροπιών (κυρίως στα κράτη του Ευρωπαϊκού Νότου) και την ανάδυση των ασύμμετρων επιπτώσεων της ατελούς αρχιτεκτονικής του ευρώ. Αναπόφευκτα ζητήθηκε η συνδρομή του ΔΝΤ με επιτακτική την ανάγκη άμεσων θεσμικών αλλαγών. Ήταν η πρώτη φορά που το ΔΝΤ παρείχε οικονομική και τεχνική βοήθεια σε ανεπτυγμένες χώρες της ΝΕ. Επιπροσθέτως, πρώτη φορά το ΔΝΤ συνεργαζόταν τόσο στενά με τους ευρωπαϊκούς θεσμούς. Το νέο πρότυπο συνεργασίας, το οποίο περιλαμβάνει διαδικασίες μετασχηματισμού, αναθεωρήσεων,
αλλαγών, συμπληρώσεων και τροποποιήσεων των αντιλήψεων, εδράζεται στις κατευθυντήριες γραμμές των Διεθνών Οργανισμών της δεκαετίας του 1990, (Washington Consensus, World Bank-market friendly strategy, OECD - social insurance strategy, OECD - Jobs strategy, οι οποίες επηρέασαν την Αρχιτεκτονική της Ευρωπαϊκής Ολοκλήρωσης), θέτοντας τις βάσεις, για τις μελλοντικές σχέσεις ανάμεσα σε διεθνείς και περιφερειακούς θεσμούς. Η παραπάνω διαπίστωση σκιαγραφείται στο νέο πλαίσιο οικονομικής διακυβέρνησης της ΝΕ. Σχηματοποιείται στην κατεύθυνση πως η εντατικοποίηση του παγκόσμιου οικονομικού ανταγωνισμού και η ταχεία ανάπτυξη νέων δρώντων στο διεθνές σύστημα απαιτεί σύγκλιση των δομικών χαρακτηριστικών, με εξαφάνιση των εθνικών διαφορών στη διαχείριση των οικονομικών, οδηγώντας τις κοινωνίες στην υιοθέτηση παρόμοιων θεσμών, προτύπων και πρακτικών, με τον ρόλο της Αγοράς, ωστόσο, πιο κεντρικό και τις συστάσεις πολιτικής των Νεοκλασικών οικονομικών να καθοδηγούν τις δραστηριότητες της κοινωνίας. Αποτέλεσμα των παραπάνω, είναι ο μετασχηματισμός και η συρρίκνωση της οργανωμένης κρατικής πρόνοιας, με επιπτώσεις στη μετάλλαξη ολόκληρου του Ευρωπαϊκού κοινωνικού οικοδομήματος. Ομολογουμένως,
Economics Quarterly | Δεκέμβριος 2014
παρατηρείται μια τάση η ευρωζώνη να μετασχηματίζεται βαθμιαία προς ένα αγγλοσαξονικό-φιλελεύθερο πρότυπο, διότι η βαρύτητα της οικοδόμησής του δεν διαμορφώνεται στο πλαίσιο των κοινωνικών θεσμών. Συνεπώς, βρισκόμαστε αντιμέτωποι με το επιχείρημα του Polanyi, για τον κίνδυνο διάβρωσης της συνεκτικότητας μιας κοινωνίας, όταν ένα αυτορρυθμιζόμενο σύστημα αγορών, κυριαρχεί σε θεμελιώδεις κοινωνικές σχέσεις. Αντλώντας διδάγματα από το πεδίο της οικονομικής ιστορίας, μια αντίστοιχη κατάσταση την περίοδο πριν τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο στην Ευρώπη οδήγησε σε κοινωνική αστάθεια, ενισχύοντας τα πολιτικά άκρα. Η ευρωζώνη δεν είναι απλώς ένα σύστημα κανόνων και πολιτικών θεσμών. Είναι χώρος στον οποίο συνυπάρχουν διαφορετικές πολιτικές παραδόσεις, εμπειρίες, πρακτικές και πολιτισμικές μνήμες. Αναμφισβήτητα, το Ευρωπαϊκό κοινωνικό μοντέλο, αποτελεί μέρος της ταυτότητας και στοιχείο της κοινής πολιτισμικής κληρονομιάς των λαών της Ευρώπης. Οι έντονες προκλήσεις οι οποίες αναδύθηκαν με την εμβάθυνση της οικονομικής κρίσης στην Ευρωζώνη, στο ξεκίνημα μιας νέας εποχής καθιστούν επιτακτική την ανάγκη οικοδόμησης νέων σχέσεων μεταξύ ΚράτουςΑγορών-Κοινωνίας, στη βάση μιας κ οιν ω ν ι κ ή ς κ αι δ η μ ο κ ρ α τικ ή ς προσέγγισης, προκειμένου την επίτευξη οικονομικής ευημερίας και κοινωνικής ομαλότητας. Είναι προφανές πως η αντιμετώπιση των προβλημάτων που απειλούν το Ευρωπαϊκό οικοδόμημα απαιτείται να στηριχθεί στη διακυβερνητική και υπερεθνική συνεργασία, θέτοντας τα θεμέλια μιας νέας αρχιτεκτονικής και της εμβάθυνσης της ευρωζώνης, εδραιώνοντας νέους μακροπρόθεσμους στόχους και οδηγώντας σε μια νέα αλλαγή.
Economics
Quarterly
4ΜΗΝΙΑΙΑ ΕΚΔΟΣΗ • ΤΕΥΧΟΣ 2014Γ
4ΜΗΝΙΑΙΑ ΕΚΔΟΣΗ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ & ΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ
E CO N O M I C S Q UA R T E R LY
•
Τ Ε ΥΧΟ Σ 2 0 1 4 Γ
η Ελλάδα μετά το Μνημόνιο POLITICS PHILOSOPHY ECONOMICS
ΕΚΤ Volte-face για την οικονομία
H περίπτωση της
ΓαλλIας
• Τράπεζες και Αγορές • Επιχειρήσεις • CSR Εταιρική Ευθύνη