Economics Quarterly 2015a by REM DESIGN DIGITAL PUBLICATIONS

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

»» ΣΕΛ. 10

Ε Π Ι Κ Α Ι Ρ Ο Τ Η ΤΑ

»» ΣΕΛ. 16

ΕΛΛΑΔΑ

»» ΣΕΛ. 30

Κ Υ Ρ Ι Α Κ ΟΥ

»» ΣΕΛ. 35

Κ Ε ΦΑ Λ Α Ι Α Γ Ο Ρ Ε Σ

EQ MAGAZINE ΜΑΙΟΣ 2015

06 EDITORIAL 08 ΕΠΙΚΑΙΡΟΤΗΤΑ ΔΗΜΟΣΙΑ ΠΛΕΟΝΑΣΜΑΤΑ ΚΑΙ ΙΔΙΩΤΙΚΑ ΕΛΛΕΙΜΜΑΤΑ – Η ΔΥΣΑΡΕΣΚΕΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΩΝ // ΦΟΡΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΠΛΟΥΤΟΣ – ΟΙ ΦΟΡΟΙ ΠΕΡΙΟΥΣΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΣΟ ΑΠΟΔΙΔΟΥΝ // ΜΑΤΙΕΣ ΣΤΗΝ ΕΠΙΚΑΙΡΟΤΗΤΑ. Από το Επιτελείο του EQ 15 Δ Α Ν Ε Ι Σ Τ Ε Σ Κ Α Ι Δ Α Ν Ε Ι Σ Μ Ε Ν Ο Ι Από το Επιτελείο του EQ

16 Η ΜΕΓΑΛΗ ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ Γιατί η Ελλάδα δεν τα κατάφερε όπως η Ιρλανδία και η Πορτογαλία που βγήκαν από τα Μνηµόνια, αν και µε υψηλότερα ελλείµµατα από την Ελλάδα; Ένα πρόγραµµα που συνεχώς αποτύγχανε στους στόχους του αναµφίβολα είχε αδυναµίες. Και η συνεχής κινδυνολογία των δανειστών δηµιουργούσε αβεβαιότητα και αρνητική εικόνα για τη χώρα. Αυτό είναι το συµπέρασµα της µεγάλης και εξελισσόµενης ελληνικής περιπέτειας.

19 ΕΝα πρόγραμμα εκτός πραγματικότητας 20 ΤΙ Μπορεί να γίνει 21 Η Μεγάλη εικόνα Economics Quarterly | Μάιος 2015

26 ΤΙ ΘΑ ΚΕΡΔΙΖΑΜΕ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΛΑΦΡΥΝΣΗ ΤΟΥ ΧΡΕΟΥΣ Μια ανάσα άµεσα αλλά πολύ περισσότερα αργότερα. Και αυτό αν συνοδευτεί από χαλάρωση των ασφυκτικών –και ανέφικτων- στόχων για τα πρωτογενή πλεονάσµατα του Δημοσίου. Τα σενάρια από τον Πλάτωνα Μονοκρούσο, της Eurobank, και τον Γιάννη Στουρνάρα, της Τράπεζας της Ελλάδος.

30 Ε Θ Ν Ι Κ Η Λ Ο Γ Ι Κ Η Γ Ι Α Τ Ο Κ Α Λ Ο ΤΗΣ ΧΩΡΑΣ Ο Μάριος Κυριάκου, της KPMG, μιλά στο EQ για την ανάγκη σύμπνοιας ώστε να αντιμετωπίσουμε πολύ καλύτερα τις δυσκολίες. Όπως υποστηρίζει, αν δεν ολοκληρωθούν σύντοµα οι διαπραγµατεύσεις µε τους δανειστές µας, το επιχειρηµατικό περιβάλλον θα επιδεινωθεί τόσο πολύ που κανένας επενδυτής δεν πρόκειται να έρθει στην Ελλάδα.

34 ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΟ ΠΑΡΕΛΘΟΝ Ξενοφών Ζολώτας. Ο Γιάννης Στουρνάρας μιλά in memoriam.

35 Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Α Γ Ο Ρ Ε Σ 36 Tour d’ horizon στον κόσμο του χρήματος 37 Η γηραιά ήπειρος σε συναγερμό για τον (από)πληθωρισμό

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Η απειλή του αποπληθωρισμού, που αυξάνει το βάρος του ιδιωτικού και δημόσιου χρέους και η αδύναμη ανάπτυξη κυριαρχούν στην ατζέντα των κεντρικών τραπεζιτών.

38 Χαμηλότερα επιτόκια και στην Κίνα 39 Αντίθετο ρεύμα στην αμερικανική αγορά 39 Πόσο χαμηλότερα τα επιτόκια; Η ΕΚΤ θα αγοράζει κρατικά οµόλογα και µε αρνητικές αποδόσεις. Θα υπάρχουν κερδισµένοι αλλά και (προσωρινά) χαµένοι.

40 Ανοδικά οι νέες εκδόσεις μετοχών 41 1 τρισ. ευρώ τιτλοποιημένα δάνεια στα FVC 41 Πόσο αυξήθηκαν οι ισολογισμοί των κεντρικών τραπεζών; Οι αριθµοί δείχνουν ότι η συγκρατηµένη στάση της ΕΚΤ συνέβαλε στα τωρινά προβλήµατα της ευρωζώνης.

43 Νίκη της Βρετανίας 44 Τ Ρ Α Π Ε Ζ Ε Σ Κ Α Ι Α Γ Ο Ρ Ε Σ

σκηνικό 52 Το μέλλον των τραπεζών 54 Ελληνικές τράπεζες: Ειδήσεις και επικαιρότητα 57 Ε Π Ι Χ Ε Ι Ρ Η Σ Ε Ι Σ 58 ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΤΗΣ ΑΓΟΡΑΣ 58 οpen lab απο τον σΕβε 59 ΙΟΒΕ: Η δυναμική της νεανικής επιχειρηματικότητας 61 ICAP: Οι επιχειρήσεις το 2014 62 ΕΥ: Περισσότερες συγχωνεύσεις και εξαγορές το 2015 64 Analytics: οι τάσεις το 2015 66 ΕΙΔΗΣΕΙΣ & ΕΠΙΚΑΙΡΟΤΗΤΑ

44 Μεταξύ ELA και ΕΚΤ Πλέον το σύνολο της νέας χρηματοδότησης των τραπεζών έχει μεταφερθεί στον ELA. Έτσι, το τραπεζικό σύστημα επιστρέφει στις συνθήκες του 2012, του 2ου Μνημονίου με τους πιστωτές μας.

46 Τα δάνεια σε υποχώρηση από το 2011 47 Σε άνοδο τα μη εξυπηρετούμενα Στην κορυφή της λίστας του προβληµατικού χαρτοφυλακίου είναι η Κύπρος, µε επόµενες την Ελλάδα και την Ιρλανδία.

48 ΕΚΤ και ποσοτική χαλάρωση 48 212 δισ. στις τράπεζες από την ΕΚΤ 49 Προχωρά η ολοκλήρωση της τραπεζικής αγοράς 50 Μεγάλες αμερικανικές τράπεζες 51 Οι τάσεις στο παγκόσμιο τραπεζικό

Εκδότης: Ευαγγελία Παπαϊωάννου ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ: economicsquarterly@remdesign.gr

Tηλ. 210 7212 256 Ιδιοκτησία: REM DESIGN - DIGITAL & PRINT COMMUNICATION

Στεφάνου Δέλτα 12Α, 152 37 Αθήνα info@remdesign.gr Απαγορεύεται η αναδημοσίευση, αναπαραγωγή, ολική, μερική ή περιληπτική, κατά παράφραση ή διασκευή απόδοση του περιεχομένου του εντύπου με οποιονδήποτε τρόπο, μηχανικό, ηλεκτρονικό, φωτοτυπικό, ηχογράφησης ή άλλον, χωρίς πρoηγούμενη γραπτή άδεια του εκδότη. Νόμος 2121/1993 και κανόνες Διεθνούς Δικαίου που ισχύουν στην Ελλάδα. Η έκδοση κυκλοφορεί ελεύθερα σε μη έντυπη (ψηφιακή) μορφή.

Economics Quarterly | Μάιος 2015

Από την έκδοση

Σ ε στά ση αναμονής

την Ευρώπη το Ελληνικό δράμα βρίσκεται σταθερά στο προσκήνιο της επικαιρότητας. Η αβεβαιότητα για την εξέλιξη των διαπραγματεύσεων με τους Ευρωπαίους πιστωτές και το ΔΝΤ βαραίνει στην οικονομία. Οι προβλέψεις για την Ελλάδα είναι απογοητευτικές. Προσγείωση της ανάπτυξης στο 0,5% και μείωση του αεπ στα 178 δισ. ευρώ φέτος, που επανέρχεται στα επίπεδα του 2003. Η μεγάλη ελληνική περιπέτεια δείχνει το στίγμα των αστοχιών ενός προγράμματος υπεραισιόδοξου, που αποτελούσε στην ουσία ασκήσεις επί χάρτου (σελ. 16). Οι εταίροι-πιστωτές της χώρας θα πρέπει να λάβουν αυτό υπόψη στις τωρινές διαπραγματεύσεις. Και οι Ευρωπαίοι ιδιαίτερα να λάβουν υπόψη τη στάση του ΔΝΤ, που εμμένει στην ανάγκη ελάφρυνσης του χρέους, η οποία θα ελάφρυνε το προφίλ των πληρωμών και θα βελτίωνε την εικόνα για την Ελλάδα στο εξωτερικό και τις προοπτικές της να δανειστεί από τις αγορές (σελ. 26). Άλλωστε η ψήφος εμπιστοσύνης των αγορών δίνεται σε χώρες που έχουν επανέλθει σε ανάπτυξη, η μόνη ασφαλής οδός εξυπηρέτησης του χρέους.

Όπως φαίνεται, η νέα συμφωνία με τους πιστωτές, εκτός από δίκαια και αποτελεσματικά μέτρα, όπως η επιβολή ενιαίου συντελεστή ΦΠΑ (περίπου στο 17-18%), η αύξηση της εισφοράς αλληλεγγύης στα υψηλότερα εισοδήματα, η υποχρεωτική χρήση πιστωτικών-χρεωστικών καρτών σε νησιά με υψηλή τουριστική κίνηση ώστε να αποτρέπεται η φοροδιαφυγή (θα μπορούσε να γενικευτεί σε όλη τη χώρα), η αυτόματη απόδοση ΦΠΑ, μέσω ηλεκτρονικών πληρωμών, για συναλλαγές μεταξύ επιχειρήσεων και πελατών λιανικής (άνω των 500 και 1.500 ευρώ αντίστοιχα) περιλαμβάνει και μέτρα αμφίβολης απόδοσης. Πχ, η αύξηση του ΦΠΑ στα ξενοδοχεία (η διαμονή σήμερα στο 6,5%) θα επηρεάσει την ανταγωνιστικότητα του ελληνικού τουριστικού πακέτου ενώ η κατάργηση όσων φοροαπαλλαγών έχουν απομείνει θα πιέσει ακόμη περισσότερο τα εισοδήματα και τη ζήτηση -και στο εσωτερικό αφού καμμιά χώρα δεν μπορεί να στηριχτεί βραχυχρόνια στις εξαγωγές, πόσο μάλλον η Ελλάδα με το μικρό ποσοστό 10% του αεπ- που θα τροφοδοτήσει την ανάπτυξη.

Τι θα μπορούσε να κάνει η Ελλάδα; Ευκολότερες διαδικασίες δανειοδότησης των επιχειρήσεων. Να κινηθεί γρηγορότερα ο κρατικός μηχανισμός σε όλους τους τομείς. Στις δικές μας ευθύνες είναι η εδραίωση αισθήματος δικαίου στην κοινωνία όπου όλοι θα πληρώνουν αυτό που τους αναλογεί. Πχ., η πρόσφατη ένταση των ελέγχων για φοροδιαφυγή, που εντόπισε πολύ σημαντικά αδήλωτα εισοδήματα, δείχνει την ανεπάρκεια της πολιτικής βούλησης όλων των κυβερνήσεων, πριν την ένταση της κρίσης, να κινητοποιήσει μηχανισμούς και που χρειάστηκε το αδιέξοδο της κρίσης για να κινητοποιηθούν.

Η Ελλάδα πληρώνει κανονικά τις υποχρεώσεις προς τους πιστωτές της. Για να συνεχιστεί αυτό, ώστε να αποτραπεί η χρεοκοπία, πρέπει να ολοκληρωθεί άμεσα η συμφωνία αφού η ρευστότητα στην οικονομία υποχωρεί δραματικά. Το κόστος της αβεβαιότητας είναι μεγάλο. Όπως τονίζει ο Σύνδεσμος Βιομηχανιών Βορείου Ελλάδος «Με την εγχώρια ζήτηση σε διαρκή πτώση, με καθημερινή αύξηση της αναξιοπιστίας και της αφερεγγυότητας της Ελλάδας στο εξωτερικό που δυσκολεύουν τις εξαγωγές, με τους διεθνείς μας προμηθευτές να μην δίνουν πιστώσεις αλλά να ζητούν να προπληρωθούν, με τις εγγυητικές των τραπεζών μας να μην γίνονται πουθενά δεκτές και με πέντε μόλις μήνες εξασφαλισμένη παραγωγή, δεν μπορεί να επιβιώσει η εγχώρια μεταποίηση».

Επίσης, να προχωρήσει γρήγορα στις ιδιωτικοποιήσεις. Δεν υπήρχε κανένας λόγος για την καθυστέρηση στην παραχώρηση των περιφερειακών αεροδρομίων αλλά ούτε στην πώληση του πλειοψηφικού ποσοστού στον ΟΛΠ, που συνετέλεσαν στην επιδείνωση των σχέσεων με τους πιστωτές της χώρας. Αφού δεν έχουμε τα μέσα να τα αναβαθμίσουμε εμείς ας το κάνει κάποιος άλλος.

Συνεπώς, σήμερα κυβέρνηση και αντιπολίτευση, πρέπει να ομονοήσουν, τα νέα μέτρα είναι αναπόφευκτα. Και οι πιστωτές να αναγνωρίσουν ότι, αν παρόλα τα μέτρα, οι στόχοι δεν επιτυγχάνονται, η επιβράβευση των προσπαθειών θα έχει μικρότερο κόστος από τη μη επιβράβευση, όπως έδειξε η μέχρι τώρα πορεία των σχέσεων Ελλάδας-πιστωτών.

Economics Quarterly | Μάιος 2015

Οικονομία Ελλάδα // Δημόσια π λ εο ν ά σ μ α τ α κ α ι ι δ ι ω τ ι κ ά ε λ λ εί μ μ α τ α

Η δυσαρέσκεια

των πολιτών Την ώρα που το Δημόσιο πέτυχε μικρό πλεόνασμα στον προϋπολογισμό του, οι ισολογισμοί των νοικοκυριών έγιναν ελλειμματικοί. Επόμενο ήταν η αρνητική αυτή εξέλιξη να εκδηλωθεί από σημαντικό τμήμα των πολιτών σε δυσφορία για την τότε κυβέρνηση.

ο αποτέλεσμα των εκλογών του Ιανουαρίου αντανακλά τη δυσαρέσκεια σημαντικού τμήματος των πολιτών για την πίεση που υπέστησαν τα εισοδήματά τους. Φυσικά σε ένα χρεοκοπημένο Δημόσιο οι πολίτες θα συνεισφέρουν για την ανόρθωση της χώρας. Το θέμα όμως είναι αν η πίεση ήταν τέτοια ώστε να είναι βιώσιμη για την τότε κυβέρνηση αλλά και μεγάλο τμήμα των πολιτών. Εδώ λόγο έχουν τα πρόσφατα στοιχεία της ΕΛ.ΣΤΑΤ.

Σύμφωνα με αυτά, το ποσοστό αποταμίευσης των νοικοκυριών (το ποσό που δεν δαπανάται για κατανάλωση ως ποσοστό του διαθέσιμου εισοδήματος) ήταν ανέκαθεν χαμηλό. Την περίοδο 2006-2009 δεν ξεπέρασε το 4%. Τη διετία 2011-2012 μειώθηκε στο 1%. Από το 2013 σημειώνεται μια μεγάλη μεταστροφή. Αν και τα νοικοκυριά μειώνουν την κατανάλωσή τους δραστικά, το ποσοστό αποταμίευσης γίνεται αρνητικό, -6% το 2013 και

Economics Quarterly | Μάιος 2015

εκτοξεύεται σε -9% το 2014. Πώς μπορεί να ερμηνευτεί αυτό; Απλά ότι χρησιμοποιούν συσσωρευμένες αποταμιεύσεις για την κατανάλωσή τους, με αλλά λόγια ότι για σημαντικό τμήμα τους το (μειούμενο) εισόδημά τους δεν επαρκεί για τη διαβίωση. Επόμενο ήταν η αρνητική αυτή εξέλιξη να εκδηλωθεί από σημαντικό τμήμα των πολιτών σε δυσφορία για την τότε κυβέρνηση.

Αν μάλιστα στην αρνητική αποταμίευση της διετίας 20132014 προστεθούν και οι επενδύσεις των νοικοκυριών (είναι πλέον στο 1/3 του 2009), οι φόροι περιουσίας και οι πωλήσεις περιουσιακών στοιχείων (που εντάθηκαν το 2013), το ετήσιο άνοιγμα των νοικοκυριών συνολικά εκτοξεύεται και πάλι στα προ κρίσης επίπεδα του 2009, του υψηλού τραπεζικού δανεισμού αλλά με μειωμένη την κατανάλωσή τους τώρα.

Στην ουσία δηλαδή ένα σημαντικό μέρος του μικρού, σύμφωνα με τις προσφατες εκτιμήσεις, πρωτογενούς πλεονάσματος στον δημόσιο τομέα επιτεύχθηκε με τη δημιουργία και πάλι μεγάλου ελλείμματος στα νοικοκυριά. Ας δούμε τώρα τις εξελίξεις σε άλλες χώρες που βρέθηκαν σε ευρωπαϊκό πρόγραμμα προσαρμογής και διόρθωσης των ανισορροπιών της οικονομίας τους. Στην Πορτογαλία από το 2010 ως το 2013, σύμφωνα με την Eurostat, το ποσοστό αποταμίευσης ήταν λίγο πάνω από το 10%. Στην Ιρλανδία από 13% το 2010 υποχώρησε σε 10%. Στην Κύπρο είναι γύρω στο 8%. Σημειώνεται ότι σε καμία από αυτές τις χώρες δεν μειώθηκε ο κατώτατος μισθός εν

μέσω κρίσης. Αλλά και στην Ιταλία κυμάνθηκε γύρω στο 12%, ενώ αρκετά υψηλότερα, της τάξης του 15% είναι σε Γαλλία και Γερμανία, με μέσο όρο στην ευρωζώνη 13%. Η κατανάλωση με «δανεικά» – αυτό στην ουσία σημαίνει αρνητικό ποσοστό αποταμίευσης– έχει περιορισμένη διάρκεια. Η άνοδός της το 2014 κατά 1,3% αποτέλεσε τον κύριο παράγοντα ανόδου του αεπ κατά 0,8% μαζί βέβαια με τις εξαγωγές υπηρεσιών. Ωστόσο, η συνέχιση της ανάκαμψης δεν είναι εγγυημένη χωρίς ενίσχυση των επενδύσεων που θα δημιουργήσουν νέο εισόδημα. Προϋπόθεσή της οποίας είναι η άρση της αβεβαιότητας στην οικονομία και η βελτίωση του επιχειρηματικού περιβάλλοντος.

Economics Quarterly | Μάιος 2015

Οικονομία // Φορολογία και πλούτος

Φόροι περιουσίας και πόσο αποδίδουν Παρά τα αντικίνητρα υπάρχουν χώρες που επιβάλλουν φόρο στη συνολική – πέραν της ακίνητης– περιουσίας. Παράδειγμα η Γαλλία αλλά και η Ολλανδία. Στη Νορβηγία, της χαμηλής εισοδηματικής ανισότητας, η φορολογική αρχή είναι αμείλικτη, το 17% των φορολογουμένων πληρώνει φόρο πλούτου. Στις αγγλοσαξονικές χώρες το βάρος πέφτει στα ακίνητα.

ολλά έχουν γραφεί για την αποδοτικότητα ενός φόρου μεγάλης περιουσίας, τον φόρο πλούτου, που εκτός από τα

ακίνητα θα λαμβάνει υπόψη και όλα τα κινητά περιουσιακά στοιχεία, όσα δηλαδή θα περιλάμβανε το περιουσιολόγιο που είχε προτείνει η προηγούμενη κυβέρνηση ΝΔ-Πασοκ. Ωστόσο, στόχος του τελευταίου δεν είναι η φορολόγηση της περιουσίας αλλά η παρακολούθηση της εξέλιξής της, ώστε να παρακολουθείται η συμβατότητα με το εισόδημα που δηλώνεται στην εφορία και να εντοπίζεται τυχόν φοροδιαφυγή. Η κατάργηση του ΕΝΦΙΑ συνεπάγεται απώλειες περίπου 1,6 δισ. ευρώ για τον προϋπολογισμό. Πριν την επιβολή του, οι εισπράξεις φόρων ακίνητης περιουσίας ήταν 1,1 δισ. ευρώ (2011). Έκτοτε, το κράτος εισέπραξε 2,8 δισ.

Economics Quarterly | Μάιος 2015

ευρώ το 2012, 3 δισ. το 2013 και 2,6 δισ. το 2014. Η νέα κυβέρνηση δήλωνε ότι πλέον θα απαλλάσσεται η συντριπτική πλειοψηφία των πολιτών από τη φορολόγηση της πρώτης κατοικίας, αφού θα εμπίπτει στο αφορολόγητο όριο. Όπως φαίνεται, αυτό μετατίθεται για το 2016 ή για πολύ αργότερα, αφού οι ανάγκες για δημόσια έσοδα είναι πιεστικές. Ωστόσο, πιθανόν οι απώλειες να περιορίζονταν αφού η ελάφρυνση των πολιτών θα δημιουργούσε περιθώρια για τόνωση της ζήτησης και άνοδο εισπράξεων ΦΠΑ κλπ. Σκόπιμο είναι να δούμε πώς αντιμετωπίζουν τη φορολογία του πλούτου άλλες χώρες. Κατ’ αρχή, τις τελευταίες 2 δεκαετίες

οι φόροι (συνολικής) περιουσίας εγκαταλείπονται στην Ευρώπη λόγω των δυσμενών επιδράσεων στην οικονομία, όταν εφαρμόζονται οριζόντια. Ενθαρρύνουν την προσφυγή σε υπηρεσίες ειδικευμένων οίκων για αποφυγή της φορολόγησης, δηλαδή την αυξημένη κινητικότητα της φορολογικής βάσης και τη μετοίκηση σε φορολογικούς παράδεισους. Επίσης, η δίκαιη κατανομή των φορολογικών βαρών απαιτεί τη θέσπιση απαλλαγών ανά κατηγορία, κάτι που αυξάνει το κόστος διοικητικής υποστήριξης του φόρου. Επιπλέον, σε αρκετές περιπτώσεις αποτελεί διπλή φορολόγηση αφού έχει ήδη φορολογηθεί το εισόδημα με το οποίο αποκτήθηκαν τα περιουσιακά στοιχεία. Αποτελεί στην ουσία φόρο στην αποταμίευση και εξ αυτού του λόγου την αποθαρρύνει. Συνεπώς, καλύτερα αποτελέσματα επιτυγχάνονται αν φορολογείται αποτελεσματικά η απόδοση του κεφαλαίου στο πλαίσιο της φορολογίας εισοδήματος. Ωστόσο,

υπάρχουν χώρες που εφαρμόζουν αυτόν τον φόρο, όπως η Γαλλία, η Ολλανδία, η Νορβηγία και η Ελβετία. Στην Ιρλανδία το θέμα έχει τεθεί προ πολλού ώστε να ενισχυθούν τα δημόσια έσοδα. Με συντελεστή 0,6% για περιουσία άνω του 1 εκατ. ευρώ, το ιρλανδικό ινστιτούτο ερευνών NERI εκτιμά απόδοση περίπου 0,1% του αεπ μόνο. Εξαιρείται η πρώτη κατοικία που δεν φορολογήθηκε ποτέ στην Ιρλανδία. Σημειώνεται ότι η συζήτηση αφορά τη φορολόγηση της καθαρής περιουσίας, δηλαδή του ενεργητικού του φορολογούμενου μετά την αφαίρεση δανείων, πχ στεγαστικών. Στη Γερμανία, τις προτάσεις των σοσιαλδημοκρατών για φόρο πλούτου (υπάρχει μόνο στην ακίνητη περιουσία για τους δήμους) αντέκρουσε η κεντρική τράπεζα, τονίζοντας τα μειονεκτήματά του. Οι φόροι ακίνητης περιουσίας αποδίδουν λιγότερο από 1% αεπ (1,5% στην Ελλάδα). Ο φόρος καθαρής περιουσίας καταργήθηκε

Στόχος του περιουσιολογίου δεν είναι η φορολόγηση της περιουσίας αλλά η παρακολούθηση της εξέλιξής της, ώστε να παρακολουθείται η συμβατότητα με το εισόδημα που δηλώνεται στην εφορία και να εντοπίζεται τυχόν φοροδιαφυγή.

το 1997, αυξήθηκε όμως ο φόρος κληρονομιάς και μεταβίβασης. Στη Γαλλία ο φόρος αλληλεγγύης στην περιουσία (από το 1989) ξεκινά από περιουσία (ακίνητα και χρηματοοικονομικά στοιχεία) άνω των 1,3 εκατ. ευρώ με συντελεστή 0,7% για περιουσία ως 2,5 εκατ. ευρώ και φτάνει το 1,5% για άνω των 10 εκατ. Από τον φόρο αυτό -που μετά τις εκπτώσεις και απαλλαγές αφορά το 1% των φορολογουμένων αφού απαλλάσσεται το 30% της αξίας της πρώτης κατοικίας, η επαγγελματική στέγη, η καλλιεργούμενη αγροτική γη κ.α.- αντλεί μόλις 0,2% των φορολογικών εσόδων. Η Ολλανδία έχει εντάξει τον φόρο πλούτου στη φορολογία εισοδήματος, υποθέτει απόδοση 4% στο φυσικό και χρηματοοικονομικό κεφάλαιο του φορολογούμενου και το ποσό αυτό φορολογεί με συντελεστή 30%. Στη Νορβηγία, η φορολογία πλούτου είναι υψηλότερη όλων των χωρών, καλύπτει περίπου το 17% των φορολογουμένων που έχουν περιουσία άνω των 370 χιλ. ευρώ (ζευγάρι) και με συντελεστή 1,1%. Μάλιστα ενθαρρύνονται τα ζευγάρια αφού για ανύπαντρο το όριο κατεβαίνει στις 93 χιλ. ευρώ (περίπου 0,5% των φορολογικών εσόδων). Στην Ελβετία, φόρο περιουσίας επιβάλλουν τα καντόνια και διαφέρει το όριο επιβολής. Στον φόρο υπάγονται μόνο τα περιουσιακά στοιχεία που βρίσκονται στην Ελβετία (ακίνητα, μετοχές, μετρητά, χρηματοοικονομικές επενδύσεις) αφού αφαιρεθούν δάνεια και οι διάφορες απαλλαγές. Στον αντίποδα, στις ΗΠΑ και τη Βρετανία φορολογείται η ακίνητη περιουσία, από όπου το κράτος αντλεί υψηλά ποσοστά των φορολογικών εσόδων, 3% και 4% αντίστοιχα.

Economics Quarterly | Μάιος 2015

ΟΤΕ - COSMOTE

Δεκαέξι χρόνια

προσφοράς στα παιδιά

Καθοριστικής σημασίας για τον Όμιλο ΟΤΕ είναι η εθελοντική συνεισφορά των εργαζομένων.

ία ξεχωριστή και ιδιαίτερα συγκινητική εκδήλωση, που στόχο είχε να τιμήσει όλους αυτούς που βοηθούν τα παιδιά που βρίσκονται σε ανάγκη, αλλά και να κινητοποιήσει και άλλους σε εθελοντική δράση, διοργάνωσαν φέτος ο ΟΤΕ και η COSMOTE. Mε βασικό μήνυμα «Όσα και αν προσφέρουμε στα παιδιά, πάντα θα μας προσφέρουν περισσότερα», ο ΟΤΕ και η COSMOTE γιόρτασαν φέτος την στήριξή τους σε περισσότερα από 150.000 παιδιά που έχουν ανάγκη, προωθώντας παράλληλα τον εθελοντισμό των εργαζομένων. Στην φετινή εκδήλωση ο Όμιλος ΟΤΕ τίμησε δεκαέξι κοινωφελείς οργανισμούς για παιδιά, προσφέροντας το συνολικό ποσό ύψους 550.000 ευρώ. Μαζί με το έργο των φορέων τιμήθηκαν και οι

4.700 εθελοντές που καθημερινά στέκονται στο πλευρό των παιδιών. Ο πρόεδρος και διευθύνων σύμβουλος του ΟΤΕ, Μιχάλης Τσαμάζ δήλωσε: «Μέσα από τη στήριξη που προσφέρουμε στους φορείς που φροντίζουν τα παιδιά, μας δίνεται η ευκαιρία να γνωρίσουμε τους ανθρώπους που υπερβαίνουν τον εαυτό τους και κάνουν ένα έργο που είναι και σημαντικό και δημιουργικό για λογαριασμό όλων μας».

Economics Quarterly | Μάιος 2015

Τα τελευταία χρόνια εκτός από χρήματα και υποδομές, εμπλέκονται ενεργά και εργαζόμενοι του Ομίλου ΟΤΕ. «Είμαστε περήφανοι που οι εργαζόμενοί μας είναι ενεργοί εθελοντές και φέτος πάνω από 6.000 συνάδελφοι συμμετείχαν σε εθελοντικές δράσεις. Το καλύτερο αποτέλεσμα δεν έρχεται όταν κάθε μέλος της ομάδας κάνει το καλύτερο για τον εαυτό του, αλλά όταν ο καθένας στην ομάδα κάνει το καλύτερο για τον εαυτό του και την ομάδα. Και όλοι ανήκουμε στη μεγάλη ομάδα της κοινωνίας, άρα η ευθύνη για το μέλλον των παιδιών ανήκει σε όλους μας», δήλωσε ο κ. Τσαμάζ. Συγκεκριμένα, οι φορείς για τα παιδιά που στήριξαν φέτος ο ΟΤΕ και η COSMOTE είναι οι: • Ένωση «Μαζί για το Παιδί» (ένωση 10 Φιλανθρωπικών Σωματείων) • M D A Ε Λ Λ Α Σ - Σ ω μ α τ ε ί ο Φροντίδας Ατ ό μ ω ν με Νευρομυϊκές Παθήσεις

O κ. Μιχάλης Τσαμάζ, απονέμει τιμητικές διακρίσεις στους εκπροσώπους των κοινωφελών οργανισμών για παιδιά.

• Το Χαμόγελο του Παιδιού • «Ανοιχτή Αγκαλιά» - Φίλοι Κοινωνικής Παιδιατρικής & Ιατρικής • Εταιρεία Προστασίας Σπαστικών - Πόρτα Ανοιχτή • ΕΛ.Ε.Π.Α.Π-Ελληνική Εταιρία Προστασίας & Αποκαταστάσεως Αναπήρων Προσώπων • «Φλόγα» - Σύλλογος Γονιών Παιδιών με Νεοπλασματική Ασθένεια • «ΣΚΕΠ» - Σύνδεσμος Κοινωνικής Ευθύνης για Παιδιά και Νέους • Α ν τ ι μ ε τ ώ π ι σ η Παιδικού Τραύματος • Δημοτικό Βρεφοκομείο Αθηνών • Σύλλογος «ΛΑΜΨΗ» • Ορφανοτροφείο Θηλέων «Η

ΜΕΛΙΣΣΑ» • Κ έ ν τ ρ ο Ε ι δ ι κ ώ ν Π α ι δ ι ώ ν «Ζωοδόχος Πηγή» • Ε ρ γ α σ τ ή ρ ι Ειδικής Επαγγελματικής Αγωγής και Αποκαταστάσεως «ΠΑΝΑΓΙΑ ΕΛΕΟΥΣΑ» • Κέντρο Αγάπης Ελευσίνας • Αναρρωτήριο Πεντέλης (πρώην ΠΙΚΠΑ)

Οι εργαζόμενοι του ΟΤΕ και της COSMOTE είχαν, επίσης, για ακόμη μια χρονιά τη δυνατότητα να επιλέξουν μέσω ψηφοφορίας, Μη Κερδοσκοπικούς Οργανισμούς για παιδιά από ολόκληρη την Ελλάδα, που για φέτος ήταν τέσσερις από την ελληνική περιφέρεια και ένας από την Αττική.

Για 16η συνεχή χρονιά ο Όμιλος ΟΤΕ βρίσκεται δίπλα σε φορείς που στηρίζουν τα παιδιά, έχοντας διαθέσει μέχρι σήμερα πάνω από 6,5 εκατ. ευρώ σε περισσότερους από 50 φορείς, σε όλη την Ελλάδα.

Economics Quarterly | Μάιος 2015

Μ ατ ι έ ς σ τ η ν ε π ι κ α ι ρ ό τ η τα

• Σε επίπεδο χαμηλότερο του 2004 υποχώρησε το ωριαίο κόστος εργασίας στην Ελλάδα το 2014. Σύμφωνα με την Eurostat, τη διετία 2013-2014 ήταν 14,6 ευρώ, το 2004 ήταν 15,3. Το 2008 πριν την κρίση ήταν σχεδόν 17 ευρώ. Το ελληνικό κόστος είναι σχεδόν το μισό του μέσου της ευρωζώνης των 29 ευρώ. Στη Γερμανία είναι 31 ευρώ, τη Γαλλία 35, την Ιρλανδία 30, την Ιταλία 28, την Ισπανία 21 και την Πορτογαλία 13 ευρώ. Όσον αφορά το μη μισθολογικό κόστος, δηλαδή το ποσοστό που επιβαρύνει τον εργοδότη για ασφαλιστικές εισφορές, το ελληνικό ποσοστό 21,2%, είναι χαμηλότερο του μέσου όρου της ευρωζώνης 26%. Το υψηλότερο έχουν η Γαλλία (33%) με επόμενη την Ιταλία με 28% και την Ισπανία με 26%. Από τις εκτός ευρώ χώρες της ΕΕ, το υψηλότερο ποσοστό έχει η Σουηδία (32%), με μόλις 13% στη Δανία όπου το σύστημα κοινωνικής ασφάλισης χρηματοδοτείται από τη φορολογία εισοδήματος.

• Ο ι α π ώ λ ε ι ε ς φ ό ρ ω ν εισοδήματος που επέφερε η ύφεση φτάνουν σχεδόν τα 4 δισ. ευρώ, από 16,6 δισ. το 2009 υποχώρησαν σε 12,8 το 2014. Πάντως το 2014 αυξήθηκαν κατά 1,3 δισ. ευρώ. Χαμηλότερες είναι οι εκτιμήσεις για το 2015.

• Οι επενδύσεις ως ποσοστό του ΑΕΠ, υποχώρησαν σε 11% το 2014 από 25% την περίοδο από το 2000 ως πριν την κρίση το 2008. Σχεδόν η μισή υποχώρηση οφείλεται στην κατάρρευση των επενδύσεων σε κατοικίες. Το ΙΟΒΕ χαρακτηρίζει εντελώς ανεπαρκές το τωρινό επίπεδο των επενδύσεων για την αναπλήρωση της αποεπενδυσης των προηγούμενων και την ενίσχυση της παραγωγικής ικανότητας της οικονομίας.

• Η θετική εξέλιξη αφορά τις υπηρεσίες, τον τουρισμό με άνοδο των εισπράξεων κατά 11% το 2014, και τις μεταφορές 9%, κυρίως ναυτιλία, σύμφωνα με τα στοιχεία της Τράπεζας της Ελλάδος. Ωστόσο, καταγράφεται και μια άλλη ενθαρρυντική τάση, η άνοδος των εξαγωγών λογισμικού και κατασκευαστικών υπηρεσιών, που μπορεί να αποτελέσουν προωθητικό παράγοντα της ελληνικής επιχειρηματικότητας.

• Από την πλευρά των εξαγωγών αγαθών, η άνοδος το 2014 ήταν οριακή, μόλις 0,1%, σύμφωνα με τα στοιχεία της ΕΛ.ΣΤΑΤ. Ωστόσο, θετική είναι η εξέλιξη το 1ο δίμηνο 2015, με άνοδο 10%.

• Ένα χαρακτηριστικό που δεν προβάλλεται είναι η δαπάνη των ξένων επισκεπτών. Οι πολύ περισσότεροι επισκέπτες (+23% το 2014) έφεραν αναλογικά λιγότερα χρήματα στη χώρα (+11%) με συνέπεια η μέση δαπάνη ανά ταξίδι των ξένων επισκεπτών να μειώνεται, από 640 ευρώ το 2010 σε 604 ευρώ το 2013 και 552 ευρώ το 2014.

• Στη Γερμανία, ο κεντρικός τραπεζίτης, Γιένς Βάιντμαν, αντέκρουσε τις επικρίσεις για το υψηλό εξωτερικό της πλεόνασμα που έφτασε το 2014 το 7,5% του αεπ της από 6,5% το 2013. Είναι υψηλότερο ακόμα και από της Κίνας που το 2014 ήταν 2%. Οι επικρίσεις εντάσσονται στο πλαίσιο της παρακολούθησης των μακροοικονομικών ανισορροπιών της ευρωζώνης, όπου πλεονάσματα σταθερά υψηλότερα του 5% θεωρούνται ότι οφείλονται σε πολιτικές που αντίκεινται στη σταθερότητα της ευρωζώνης, αφού μια χώρα με την πολιτική της -συγκρατημένη μισθολογική πολιτική που ενισχύει τεχνητά την ανταγωνιστικότητα και συγχρόνως περιορίζει την αγοραστική δύναμη των πολιτών και τις εισαγωγές από τις άλλες χώρεςεπιδοτεί τις εξαγωγές της σε βάρος των υπολοίπων. Δηλώνει αντίθετος σε δημοσιονομικά μέτρα (φοροελαφρύνσεις) ή πολιτικές ενθάρρυνσης υψηλότερων μισθολογικών αυξήσεων.

Economics Quarterly | Μάιος 2015

cover story/

ΕΛΛΑΔΑ

Ε λ λ ά δ α / / Δα ν ε ι σ τ ές κ α ι δ α ν ε ι σ μ έ ν ο ι

Η μεγάλη περιπέτεια Το χαμηλότερο πλεόνασμα στα δημόσια οικονομικά που διαπραγματεύεται η κυβέρνηση με τους δανειστές μας σημαίνει μεγαλύτερο χρηματοδοτικό κενό. Δηλαδή κενό κεφαλαίων για την κάλυψη των τόκων του δημοσίου χρέους αλλά και την πληρωμή των δόσεων των δανείων του ΔΝΤ και των ομολόγων που λήγουν. Γιατί η Ελλάδα δεν τα κατάφερε όπως η Ιρλανδία και η Πορτογαλία που βγήκαν από τα Μνημόνια, αν και με υψηλότερα ελλείμματα από την Ελλάδα; Ένα πρόγραμμα που συνεχώς αποτύγχανε στους στόχους του αναμφίβολα είχε αδυναμίες. Και η συνεχής κινδυνολογία των δανειστών ότι δεν επιτυγχάνει τους στόχους δημιουργούσε αβεβαιότητα και αρνητική εικόνα για την Ελλάδα στις αγορές. Αυτό είναι το συμπέρασμα της μεγάλης και εξελισσόμενης ελληνικής περιπέτειας.

Economics Quarterly | Μάιος 2015

Ελλάδα, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, του περασμένου Φεβρουαρίου, και εφόσον εφαρμοζόταν με επιτυχία το πρόγραμμα προσαρμογής, το 2015 θα ήταν η μια από τις δυο χώρες της ΕΕ με πλεόνασμα στα δημόσια οικονομικά της, 1,1% του αεπ. Ποια θα ήταν η άλλη; Η Γερμανία φυσικά (0,6%). Όλες οι άλλες προβλέπεται να έχουν ελλειμματικούς προϋπολογισμούς. Τρεις μήνες αργότερα, τον Μάιο, η υπεραισιόδοξη και ανέφικτη πρόβλεψη αναθεωρήθηκε σε έλλειμμα 2,1%, το οποίο πάντως θα είναι χαμηλότερο από το 2,8% της Ιρλανδίας και το 3,1% της Πορτογαλίας. Το αποτέλεσμα του 2014 για την Ελλάδα, σύμφωνα με τα πρόσφατα στοιχεία της ΕΛ.ΣΤΑΤ. ήταν έλλειμμα 3,5% του αεπ, και περίπου 1 μονάδα χαμηλότερο ( 2,5%) αν η χώρα είχε εισπράξει τα κέρδη των κεντρικών τραπεζών του ευρωσυστήματος από τα ελληνικά ομόλογα, που δεν εισπράχθηκαν αφού δεν έκλεισε η τελευταία αξιολόγηση του ελληνικού προγράμματος. Πολύ χαμηλότερο όμως από το 4,5% της Πορτογαλίας και το 4,1% της Ιρλανδίας. Οι χώρες αυτές αναφέρονται συστηματικά ως παράδειγμα για την Ελλάδα, με το ερώτημα αφού αυτές πέτυχαν την έξοδο από το μνημόνιο και τις επιταγές του που συνόδευαν τα ευρωπαϊκά δάνεια που έλαβαν (αν

και με υψηλότερο έλλειμμα), δηλαδή δεν χρειάζονται πλέον ευρωπαϊκή χρηματοδοτική βοήθεια, γιατί δεν μπορεί και η Ελλάδα; Σημειώνεται ότι το αρχικό μέγεθος του 2015 στηριζόταν σε σε υπόθεση/ δέσμευση για πρωτογενές πλεόνασμα (ισοζύγιο δημοσίων οικονομικών χωρίς τους τόκους του δημοσίου χρέους) πάνω από 3% του αεπ, όταν στις δυο αυτές χώρες προβλέπεται 1,8% και 0,7% αντίστοιχα. Ποια είναι η διαφορά; Οι δυο αυτές

χώρες μπορούν να δανείζονται, για να αναχρηματοδοτούν το χρέος τους και να πληρώνουν τους τόκους, με χαμηλά επιτόκια από τις αγορές οπότε δεν χρειάζονται πλέον ευρωπαϊκά δάνεια. Οι αποδόσεις των ομολόγων τους, ιδίως από τις αρχές Μαρτίου που ξεκίνησε το πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης της ΕΚΤ, έχουν υποχωρήσει σε πρωτοφανή επίπεδα. Η Ελλάδα χρειάζεται το υψηλότερο πλεόνασμα για να εξυπηρετεί το χρέος της, αφού για αυτή οι αγορές

«Αν ένας φοιτητής μάς παρουσίαζε ένα μοντέλο που συνεχώς αποτύγχανε στις προβλέψεις του, θα αποτύγχανε και στις εξετάσεις με την αιτιολογία ότι το μοντέλο του έχει πρόβλημα». Τζόζεφ Στίγλιτς.

Economics Quarterly | Μάιος 2015

Ε λ λ ά δ α / / Δα ν ε ι σ τ ές κ α ι δ α ν ε ι σ μ έ ν ο ι

«Ήδη είχαμε βγει στις αγορές ως κυβέρνηση, αν μας επικροτούσαν με το κλείσιμο της αξιολόγησης, νομίζω ότι τα σπρεντ θα έπεφταν και θα βγαίναμε εύκολα στις αγορές, δεν θα χρειαζόμασταν επιπλέον χρήματα». Γκίκας Χαρδούβελης.

είναι κλειστές. Από το καλοκαίρι του 2014, οπότε και εισέπραξε την τελευταία δόση των δανείων από την ΕΕ και ΔΝΤ, καλύπτει από ιδίους πόρους και εσωτερικό δανεισμό (έντοκα γραμμάτια) την εξυπηρέτηση του χρέους της (τόκους και χρεολύσια, ιδίως προς το ΔΝΤ). Επόμενο ήταν σε μια χώρα που το ονομαστικό αεπ υποχωρεί, στα 179 δισ. ευρώ το 2014 από 182 δισ.

το 2013, η κρίση ρευστότητας να εκδηλωθεί. Οι εσωτερικοί πόροι εξαντλούνται και με τις αγορές κλειστές, τα ευρωπαϊκά κεφάλαια είναι μονόδρομος αν η χώρα θέλει να αποφύγει τη χρεοκοπία. Καθοριστική διαφορά, όμως, είναι ότι η δημοσιονομική προσαρμογή, δηλαδή η μείωση των ελλειμμάτων ήταν πολύ μεγαλύτερη, 12% του αεπ σε 5 χρόνια ως το 2014, με αποτέλεσμα τη μεγάλη ύφεση. Οι εξαιρετικά υψηλοί στόχοι/δεσμεύσεις για τα πρωτογενή πλεονάσματα -προβλέπονταν στο 4,5% του αεπ τα επόμενα χρόνιααπαιτούσαν τη λήψη νέων μέτρων σε μια οικονομία που δειλά έβγαινε από την ύφεση. Ούτως η άλλως όμως ήταν εξαιρετικά αμφίβολη η επίτευξή τους. Η συνεχής κινδυνολογία ότι η Ελλάδα δεν επιτυγχάνει τους στόχους δημιουργούσε αβεβαιότητα και αρνητική εικόνα για τη χώρα. Αυτό άλλωστε συνέβη όταν η τρόικα των δανειστών δεν έκλεισε την

Economics Quarterly | Μάιος 2015

αξιολόγηση της πορείας εκτέλεσης του προγράμματος προσαρμογής από την προηγούμενη κυβέρνηση της ΝΔ. Χαρακτηριστικά είναι όσα δήλωσε ο υπουργός Οικονομικών της, Γκίκας Χαρδούβελης, σε συνέντευξη του «Ήδη είχαμε βγει στις αγορές ως κυβέρνηση (σημ: Ιούλιος 2014), αν μας επικροτούσαν με το κλείσιμο της αξιολόγησης, νομίζω ότι τα σπρεντ θα έπεφταν και θα βγαίναμε εύκολα στις αγορές, δεν θα χρειαζόμασταν επιπλέον χρήματα (ευρωπαϊκά δάνεια)». Συνεπώς η υιοθέτηση πιο ρεαλιστικών στόχων για τη μείωση των δημοσίων ελλειμμάτων θα είχε συμβάλλει, αλλά και των πλεονασμάτων σήμερα θα συμβάλλει, στην αποκατάσταση της εμπιστοσύνης των αγορών στην Ελλάδα, ώστε να μπορεί και αυτή να δανείζεται με χαμηλά και βιώσιμα επιτόκια. Αυτό επιχειρείται με την τωρινή διαπραγμάτευση της νέας κυβέρνησης, οπου το πρωτογενές

πλεόνασμα προσγειώνεται στο 1,2%-1,5% του αεπ φέτος, με την προϋπόθεση ρυθμού ανάπτυξης 1,4%. Αλλά και αυτό ακόμη αποτελεί φιλόδοξο στόχο, δεδομένου ότι το 2014 έκλεισε με πλεόνασμα 0,4% του αεπ. Το μικρό αυτό πλεόνασμα επιτεύχθηκε παρά τη μεγάλη μείωση των δημοσίων εσόδων κατά 5 δισ. ευρώ (και ενώ η φορολογική επιβάρυνση των πολιτών έχει αυξηθεί πάρα πολύ), ενδεικτική της εξάντλησης της φοροδοτικής ικανότητας μιας οικονομίας σε στασιμότητα. Αλλά και ο ρυθμός ανάπτυξης προβλέπεται χαμηλότερος, σύμφωνα με τις τελευταίες προβλέψεις της ΕΕ σε μόλις 0,5%.

Ένα πρόγραμμα εκτός πραγματικότητας Τα στοιχεία από μόνα τους μιλούν για τους μη ρεαλιστικούς στόχους. Ας πάρουμε τις επενδύσεις, που θα αποτελούσαν την αναζωογονητική τόνωση της οικονομίας. Οι προβλέψεις της τρόικας (ΔΝΤ, ΕΕ, ΕΚΤ) στις διαδοχικές εκθέσεις της από τον Δεκέμβριο του 2011 ως τον Ιούνιο του 2014 μιλούσαν για άνοδο των επενδύσεων 8,5% το 2014. Τελικά η άνοδος ήταν μόλις 2,7%, η οποία επιτεύχθηκε με τη βοήθεια των εξοπλιστικών προγραμμάτων, οι δαπάνες των οποίων κεφαλαιοποιήθηκαν το 4 ο τρίμηνο του 2014. Για το 2015, η πρόβλεψη ανόδου τελικά αναθεωρήθηκε σε μείωση 3%. Αναμενόμενη, άλλωστε, αφού, σύμφωνα με την Τράπεζα της Ελλάδος, τα κριτήρια χορηγήσεων επιχειρηματικών δανείων από τις τράπεζες θα γίνουν πιο αυστηρά εξαιτίας της γενικής οικονομικής κατάστασης της χώρας (αντίθετα με τη μικρή χαλάρωση στην ευρωζώνη). Χαρακτηριστικό είναι ότι οι ιδιωτικές

επενδύσεις των 14 δισ. ευρώ το 2014 έχουν

υποχωρήσει σε λιγότερο από το μισό του επιπέδου του 2000. Έτσι, οι αποσβέσεις παγίου κεφαλαίου στην οικονομία από το 2011 είναι μεγαλύτερες από τις επενδύσεις, που σημαίνει ότι το παραγωγικό δυναμικό της οικονομίας υποχωρεί. Όσο για τον ρυθμό ανάπτυξης της οικονομίας, το πρόγραμμα του 2012 προέβλεπε για το 2014 2,5%, που πολύ

του στον ΟΟΣΑ, ο καθηγητής του πανεπιστημίου Columbia, Τζόζεφ Στίγλιτς: «Αν ένας φοιτητής μάς παρουσίαζε ένα μοντέλο που συνεχώς αποτύγχανε στις προβλέψεις του, θα αποτύγχανε και στις εξετάσεις με την αιτιολογία ότι το μοντέλο του έχει πρόβλημα». Με τον ρυθμό μείωσης των τιμών (προβλέπεται αρνητικός αποπληθωριστής του αεπ ενώ λίγους μήνες πριν προβλεπόταν θετικός), η επίτευξη υψηλών στόχων

Η υιοθέτηση πιο ρεαλιστικών στόχων για τη μείωση των δημοσίων ελλειμμάτων θα είχε συμβάλλει, αλλά και των πλεονασμάτων σήμερα θα συμβάλλει, στην αποκατάσταση της εμπιστοσύνης των αγορών στην Ελλάδα, ώστε να μπορεί και αυτή να δανείζεται με χαμηλά και βιώσιμα επιτόκια. σύντομα αναθεωρήθηκε σε 0,6% και τελικά επιτεύχθηκε 0,8%. Όσο για το ονομαστικό αεπ, συνεχώς αναθεωρείται προς τα κάτω. Τα 218 δισ. ευρώ που προβλέπονταν τον Δεκέμβριο του 2011 για το 2014, αναθεωρήθηκαν σε 208 δισ. λίγους μήνες αργότερα, σε 184 δισ. τον Ιούνιο του 2013 και σε 182 δισ. τον Ιούνιο του 2014. Τελικά το 2014 έκλεισε με αεπ μόλις 179 δισ. ευρώ. Για το 2015 πριν δυο χρόνια προβλεπόταν ονομαστικό αεπ 190 δισ. ευρώ, η πιο πρόσφατη πρόβλεψη μιλά για 178 δισ. ευρώ, χαμηλότερο από του 2014. Δεν θα ήταν υπερβολή εδώ να αναφερθεί αυτό που είπε σε πρόσφατη ομιλία

για τα δημόσια πλεονάσματα είναι ανέφικτη, η μείωση των τιμών επηρεάζει τα δημόσια έσοδα επιπλέον της μείωσης που προκαλεί η υποχώρηση της οικονομικής δραστηριότητας. Επιπροσθέτως, ο αρνητικός πληθωρισμός (που προκαλεί η χαμηλή ζήτηση) αυξάνει τα πραγματικά επιτόκια με τα οποία επιβαρύνονται οι επιχειρήσεις και τα νοικοκυριά, με αποτέλεσμα την υποτονική δραστηριότητα ακόμα και αν οι τράπεζες προσέφεραν επαρκή κεφάλαια στην οικονομία. Συνεπώς οι ασκήσεις επί χάρτου της τρόικας δεν είδαν την πραγματική οικονομία. Η αλλαγή του προγράμματος ήταν

Economics Quarterly | Μάιος 2015

Ε λ λ ά δ α / / Δα ν ε ι σ τ ές κ α ι δ α ν ε ι σ μ έ ν ο ι

αναπόδραστη, όσο και αν η τωρινή αβεβαιότητα και η κατάσταση αναμονής για τη συμφωνία με τους εταίρους-δανειστές είναι εξαιρετικά επιβαρυντική για την οικονομία, τις επιχειρήσεις, τις επενδύσεις και την κατανάλωση.

Τι μπορεί να γίνει Η Ελλάδα αποτελεί μια ξεχωριστή π ερ ίπτ ω ση αναφ ο ρ ι κά με τι ς πρωτοφανείς απώλειες της κρίσης, αφού έχασε πάνω από το 1/4 του αεπ της. Το λάθος ήταν ότι εστίασε σε δημοσιονομικές μεταρρυθμίσεις και όχι σε ποιοτικές που θα βοηθούσαν την οικονομία. Σίγουρα όμως η αλλαγή θέλει περισσότερο χρόνο,

που η χώρα δεν είχε, παράλληλα με τη μεγαλύτερη προσπάθεια. Η ανταγωνιστικότητα δεν κερδίζεται μόνο με τη μείωση των μισθών, που ήταν η πρώτη (και αμφισβητούμενη ως προς την αποτελεσματικότητα) μεταρρύθμιση, αφού οι μισθοί αποτελούν τμήμα μόνο του κόστους παραγωγής. Αυτό δείχνει εξάλλου και η στασιμότητα των εξαγωγών και η εξαιρετικά υψηλή ανεργία. Όπως άλλωστε τόνισε πρόσφατα ο διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος «η πρόσβαση στη χρηματοδότηση, η γραφειοκρατία και το συνεχώς μεταβαλλόμενο φορολογικό περιβάλλον παραμένουν πλέον τα σημαντικότερα εμπόδια στη βελτίωση της διεθνούς ανταγωνιστικότητας των

Economics Quarterly | Μάιος 2015

ελληνικών επιχειρήσεων». Τώρα που πλέον η χώρα επέστρεψε στα μικρά έστω πρωτογενή πλεονάσματα, η έμφαση πρέπει να δοθεί σε αυτά ώστε η ανταγωνιστικότητα να μην είναι πλέον θέμα τιμών (και μισθολογικού κόστους) μόνο. Μπορεί στην παρούσα φάση να μην μπορεί να γίνουν πολλά στο θέμα της χρηματοδότησης όμως με έμφαση στην προώθηση ενός ενισχυμένου προγράμματος μεταρρυθμίσεων στη δημόσια διοίκηση, το θεσμικό και το ρυθμιστικό περιβάλλον αλλά και τις αγορές προϊόντων και υπηρεσιών, μπορεί να ενισχυθεί η επιχειρηματικότητα που θα δώσει νέες θέσεις εργασίας και να τεθούν οι βάσεις για ένα νέο, βιώσιμο

Η ανταγωνιστικότητα δεν κερδίζεται μόνο με τη μείωση των μισθών, που ήταν η πρώτη (και αμφισβητούμενη ως προς την αποτελεσματικότητα) μεταρρύθμιση, αφού οι μισθοί αποτελούν τμήμα μόνο του κόστους παραγωγής. Αυτό δείχνει εξάλλου και η στασιμότητα των εξαγωγών.

πρότυπο ανάπτυξης. Το δυναμικό υπάρχει. Σύμφωνα με το Global Entrepreneurship index, η Ελλάδα το 2015 ήταν μέσα στις 10 χώρες παγκοσμίως με τη μεγαλύτερη βελτίωση της θέσης τους στην παγκόσμια κατάταξη(47 η ). Έχει υψηλές επιδόσεις στις δεξιότητες δημιουργίας μιας επιχείρησης (start-up skills) και ισχυρά σημεία το ανθρώπινο κεφάλαιο και την α π ο ρ ρ ό φ η σ η τ ε χ ν ο λ ο γ ί α ς . Το μεγαλύτερο πρόβλημα αναφέρει η σχετική έκθεση είναι η περίφημη γραφειοκρατία που πνίγει

το επιχειρηματικό δυναμικό, παράγοντας που αντανακλάται στη χαμηλή κατάταξη στον δείκτη αποδοχής κίνδυνου και στον δείκτη ανάπτυξης (πόσο γρήγορα μπορεί να αναπτυχθεί μια επιχείρηση). Στην παρούσα φάση, νέα μέτρα λιτότητας και μείωσης των μισθών θα ενισχύσουν τον κίνδυνο μιας αυτοαναιρούμενης δημοσιονομικής πολιτικής, όπου χαμηλότερο ονομαστικό αεπ θα οδηγεί σε άνοδο του λόγου δημοσίου χρέουςαεπ, σε υπονόμευση της κοινωνικής συνοχής και των προοπτικών ανάπτυξης. Από την άλλη πλευρά, το χαμηλότερο πλεόνασμα, περίπου 1,5% του αεπ φέτος, σημαίνει μεγαλύτερο χρηματοδοτικό κενό για την Ελλάδα, κ ε ν ό π ο υ

προκύπτει από τις υψηλότερες ως ποσοστό του αεπ δαπάνες για πληρωμές τόκων του δημοσίου χρέους. Που σημαίνει ότι η ταχύτατη συμφωνία με τους δανειστές – με ρεαλιστικές δεσμεύσεις– είναι επιβεβλημένη, για την αντιμετώπιση των άμεσων προβλημάτων ρευστότητας της ελληνικής οικονομίας. Εξίσου αναγκαία είναι και η έναρξη συζητήσεων για την ελάφρυνση του χρέους που θα επιτρέψει και τα χαμηλότερα πλεονάσματα ώστε να μην πιεστεί περεταίρω η οικονομία, να υπάρξει χρόνος για την ανάκαμψη και την έξοδο της χώρας στις αγορές ώστε μόνη της της να μπορεί να εξυπηρετεί το χρέος της.

Η μεγάλη εικόνα Σήμερα η κυβερνητική πλειοψηφία στη Βουλή συζητά τη σύσταση εξεταστικής επιτροπής για το πώς μπήκαμε στο Μνημόνιο. Είναι εξαιρετικά αμφίβολη η χρησιμότητα αυτής της επιτροπής αν αφορά τον καταλογισμό πολιτικών ευθυνών. Αντίθετα, η αξιολόγηση

Economics Quarterly | Μάιος 2015

Ε λ λ ά δ α / / Δα ν ε ι σ τ ές κ α ι δ α ν ε ι σ μ έ ν ο ι

«Είναι πλέον σαφές ότι, μακροπρόθεσμα, μια (νομισματική) ένωση που βασίζεται σε μηαμοιβαιοποίηση του κινδύνου θα είναι ευάλωτη οικονομικά. Ξέρουμε όμως επίσης ότι μόνιμες μεταβιβάσεις μεταξύ χωρών (πλεονασματικών και ελλειμματικών, δηλαδή κοινό υπουργείο Οικονομικών για την ευρωζώνη) δεν μπορούν να υπάρξουν σε πολιτικό επίπεδο». Μπενουά Κερέ.

από επιτροπή διακεκριμένων οικονομολόγων των πολιτικών που εφαρμόστηκαν την τελευταία 5ετια θα ήταν χρήσιμη. Υπήρξαν αστοχίες και από τις δυο πλευρές, και των δανειστών αλλά και της Ελλάδας. Ελληνικές αστοχίες, η κυβέρνηση που προέκυψε το φθινόπωρο του 2009 δεν έλαβε άμεσα μέτρα για την αντιμετώπιση της κατάστασης, αντίθετα ενέτεινε την ανησυχία με δηλώσεις του τύπου Τιτανικού. Αλλά και η προηγούμενη της ΝΔ, με αύξηση των δαπανών, επέσπευσε το τέλος. Από την πλευρά των δανειστών, θα μπορούσε βάσιμα να υποστηριχτεί ότι αν το 2010 η ΕΚΤ είχε κάνει αυτό που έκανε το 2012 για την Ιταλία με τις ΟΜΤ –ανακοίνωσε την πρόθεσή της να αγοράζει υπό όρους κρατικά ομόλογα χωρών που αντιμετώπιζαν

Economics Quarterly | Μάιος 2015

υψηλά επιτόκια στις αγορές και με την ανακοίνωση και μόνο υποχώρησε κάθετα το κόστος δανεισμού της που τότε αντιμετώπιζε οξύτατο πρόβλημα– πιθανόν τα πράγματα να ήταν πολύ καλύτερα για την Ελλάδα, να μην είχαν εκτοξευτεί τα spread και η χώρα να μπορούσε να πορευτεί πιο ομαλά. Για να δει κανείς το παράδοξο, φανταστείτε η κεντρική τράπεζα της Αγγλίας ή της Ιαπωνίας να σταματούσε να στηρίζει (θεωρητικά και μόνο) τα ομόλογα του Δημοσίου της. Ωστόσο και αν αυτό είχε γίνει, δεν θα μας απάλλασσε από την ευθύνη να περιορίσουμε τα μεγάλα μας ελλείμματα, πιο σταδιακά όμως ώστε να αποφευχθεί η βαθιά ύφεση. Στη συνέχεια, ένα πρόγραμμα που επιτάσσει απότομη προσαρμογή επόμενο ήταν να οδηγήσει σε ύφεση, μείωση του ονομαστικού αεπ και επιδείνωση του λόγου χρέους/αεπ και των ελλειμμάτων ως προς το αεπ. Υπήρξαν μάλιστα φορές που η τρόικα επέμενε στην επίτευξη των στόχων για το έλλειμμα

ενώ η οικονομία βυθιζόταν σε ύφεση και ας υπήρχαν συγχρόνως συστάσεις του ΔΝΤ προς άλλες χώρες να μην προχωρούν σε απότομη μείωση των ελλειμμάτων για να μην υπομονεύεται η οικονομία. Που σημαίνει ότι στην προσπάθειά της η τρόικα να διασφαλίσει τη βιωσιμότητα του ελληνικού χρέους (και την επιστροφή των δανείων στους πιστωτές) επέβαλλε μια αυτοαναιρούμενη πολιτική. Ωστόσο, σήμερα, πέρα από την ανάγκη άμεσης συμφωνίας με τους πιστωτές, σκόπιμο είναι να δούμε τη μεγάλη εικόνα, τους περιορισμούς που περιγράφουν οι κανόνες του ενιαίου νομίσματος, στο οποίο η συντριπτική πλειοψηφία των πολιτών θέλει να συμμετέχει η Ελλάδα. Όπως τόνισε πρόσφατα ο Μπενουά Κερέ, της ΕΚΤ «Είναι πλέον σαφές ότι, μακροπρόθεσμα, μια (νομισματική) ένωση που βασίζεται σε μη-αμοιβαιοποίηση του κινδύνου θα είναι ευάλωτη οικονομικά. Ξέρουμε

Στην προσπάθειά της η τρόικα να διασφαλίσει τη βιωσιμότητα του ελληνικού χρέους (και την επιστροφή των δανείων στους πιστωτές) επέβαλλε μια αυτοαναιρούμενη πολιτική.

όμως επίσης ότι μόνιμες μεταβιβάσεις μεταξύ χωρών (πλεονασματικών και ελλειμματικών, δηλαδή κοινό υπουργείο Οικονομικών για την ευρωζώνη) δεν μπορούν να υπάρξουν σε πολιτικό επίπεδο. {…} Η ευρωζώνη χρειάζεται ισχυρότερους κανόνες (ενιαία πολιτική μεταρρυθμίσεων ώστε να έχουν ισοδύναμες προοπτικές ανάπτυξης και ανθεκτικότητας στους κινδύνους). Αν αυτοί με την πάροδο του χρόνου οδηγήσουν σε μεγαλύτερη σύγκλιση, και η μεγαλύτερη σύγκλιση οδηγήσει σε περισσότερους κοινούς θεσμούς με περισσότερες αρμοδιότητες, τότε θα χρειαζόμαστε λιγότερους κανόνες. Όχι γιατί θα υπάρχει λιγότερη πολυπλοκότητα, αλλά γιατί μια κοινή κεντρική τράπεζα, ένα κοινό υπουργείο Οικονομικών και ένα υπουργείο Οικονομίας θα μπορούν να τη διαχειριστούν πιο αποτελεσματικά. Μέχρι τότε όμως, ώσπου να υπάρξει εμβάθυνση της ένωσης, οι κανόνες είναι η μόνο οδός προς αυτή». Προς το παρόν, η Ελλάδα σε αυτό πλαίσιο μπορεί να κινηθεί. Αυτοί είναι οι κανόνες, σε αυτούς θα πρέπει να προσαρμοστούμε, αφού όμως στη διαπραγμάτευση με τους δανειστές δείξουμε πειστικά ότι προχωρούμε σε βήματα διευκόλυνσης της οικονομίας και πειστικά δείξουμε τις αστοχίες της τρόικας που επιδείνωσαν την οικονομία.

Economics Quarterly | Μάιος 2015

Τ ρά π ε ζ α τ η ς Ε λ λ ά δ ο ς

ΕΞΟΔΟΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΡΙΣΗ ΚΑΙ ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΣΤΗΝ

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ 82 η ετήσια γενική συνέλευση Ομιλία του διοικητή της Τράπεζας της Ελλάδος, Γιάννη Στουρνάρα , στην 82 η ετήσια γενική συνέλευση των μετόχων, στις 26 Φεβρουαρίου 2015.

ια νέα συμφωνία με τους εταίρους είναι αναγκαία προϋπόθεση για να συνεχιστεί και να ισχυροποιηθεί η ανάκαμψη της οικονομίας που έχει ήδη αρχίσει. Δεν είναι όμως και ικανή από μόνη της να δώσει την αποφασιστική ώθηση που χρειάζεται. Στο μεταίχμιο που βρισκόμαστε σήμερα, απαιτείται ένα ενιαίο συνεκτικό πρόγραμμα ανάπτυξης που θα στηρίζεται στην ενίσχυση της παραγωγικής δυναμικής μέσω επενδύσεων και κυρίως μέσω διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων.

Π ρ ώ τα μ έ τ ρα ά μ ε σ ης ε φ α ρ μ ο γ ής π ο υ θ α ανοίξουν το δρόμο προς α υ τ ή τ η ν κ α τ εύ θ υ ν σ η :

α. Η ολοκλήρωση των μεταρρυθμίσεων που έχουν ξεκινήσει, η συνέχιση των διαρθρωτικών αλλαγών στις αγορές αγαθών και υπηρεσιών και η ενίσχυση της “έξυπνης οικονομίας”. Η περαιτέρω απελευθέρωση

επαγγελμάτων, καθώς και εκείνων των αγορών αγαθών και υπηρεσιών που, σύμφωνα και με τις προτάσεις του ΟΟΣΑ, παρουσιάζουν σχετική υστέρηση στην ένταση του ανταγωνισμού, θα πρέπει να προωθηθεί με ταχύτερους ρυθμούς. Η στρατηγική των ιδιωτικοποιήσεων καλείται να θέσει ως προτεραιότητα την επιτάχυνση εκείνων των υφιστάμενων διαδικασιών που μπορούν, όπως προαναφέρθηκε, να συμβάλουν στην αύξηση της αποτελεσματικότητας των ιδιωτικοποιούμενων επιχειρήσεων, στη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας και την ενίσχυση της εξωστρέφειας της οικονομίας και – τελικά – στη μείωση του δημόσιου χρέους. Παράλληλα πρέπει να αξιοποιηθούν οι διαθέσιμοι ευρωπαϊκοί πόροι (ΕΣΠΑ, Ευρωπαϊκό Επενδυτικό Σχέδιο) ως κινητήριος μοχλός για την προώθηση της γνώσης και της καινοτομίας και την αξιοποίηση των συγκριτικών μας πλεονεκτημάτων σε τομείς της “έξυπνης οικονομίας”, περιλαμβανομένου του τομέα του πολιτισμού και της δημιουργίας. β. Η διασφάλιση των δημοσιονομικών επιτευγμάτων. Τα δημοσιονομικά επιτεύγματα θα πρέπει να διασφαλιστούν και να εδραιωθούν. Η προσπάθεια οφείλει να επικεντρωθεί στις διαρθρωτικές παρεμβάσεις για την ενίσχυση της αυτοτέλειας και της αποτελεσματικότητας της φορολογικής διοίκησης, με στόχο την αντιμετώπιση της φοροδιαφυγής και εισφοροδιαφυγής. Κεντρικοί πυλώνες αυτής της προσπάθειας θα πρέπει να

Economics Quarterly | Μάιος 2015

είναι η εφαρμογή σύγχρονων τεχνικών φορολογικού ελέγχου βάσει συστημάτων ανάλυσης κινδύνου και η ενεργοποίηση του περιουσιολογίου. γ. Η επανεξέταση του καθεστώτος των φοροαπαλλαγών και άλλων ευνοϊκών ρυθμίσεων. Παράλληλα, θα πρέπει να επανεξεταστεί το καθεστώς των φοροαπαλλαγών και άλλων ευνοϊκών φορολογικών ρυθμίσεων, περιλαμβανομένων των μειωμένων συντελεστών ΦΠΑ. Από τώρα θα μπορούν να εξεταστούν, να κοστολογηθούν και να αρχίσουν να αίρονται οι ποικίλες εξαιρέσεις από τις γενικές φορολογικές διατάξεις, εκτός αν αφορούν: (α) κοινωνικές ομάδες που πλήττονται έντονα από την κρίση ή βρίσκονται σε συνθήκες φτώχειας και (β) αναπτυξιακά κίνητρα, η συμβολή των οποίων στην οικονομική ανάπτυξη είναι μείζονος σημασίας. δ. Η μείωση των φορολογικών συντελεστών και η επανεξέταση της αποδοτικότητας των δημόσιων δαπανών. Στο βαθμό που υλοποιείται το προηγούμενο μέτρο, μπορούν να μειωθούν οι φορολογικοί συντελεστές, τόσο της άμεσης όσο και της έμμεσης φορολογίας, με θετικές επιδράσεις στην ανάπτυξη, χωρίς να τίθεται σε κίνδυνο η διατηρησιμότητα των δημοσιονομικών μεγεθών. Στο σκέλος των δαπανών, θα πρέπει να συνεχιστεί η προσπάθεια για αποτελεσματικότερη στόχευση των κοινωνικών παροχών, ενώ θα πρέπει

να επανεξεταστούν οι υφιστάμενες εξαιρέσεις από τις γενικές διατάξεις του συνταξιοδοτικού συστήματος. Η ενίσχυση του οικονομικού πλαισίου λειτουργίας των Οργανισμών Τοπικής Αυτοδιοίκησης οφείλει να ολοκληρωθεί, με στόχο την αποτροπή της συσσώρευσης ληξιπρόθεσμων οφειλών, ενώ θα πρέπει να αξιοποιηθεί και να ενισχυθεί το πρόσφατα θεσπισμένο Ανεξάρτητο Δημοσιονομικό Συμβούλιο. ε. Η αποτελεσματικότερη λειτουργία του κράτους. Θα πρέπει να προωθηθούν οι λοιπές μεταρρυθμίσεις που αφορούν κυρίως τη λειτουργική αποτελεσματικότητα του δημόσιου τομέα, καθώς και την ενίσχυση της διαφάνειας και την εξασφάλιση της ισονομίας. Σε αυτή την κατεύθυνση, θα πρέπει να συνεχιστεί η προσπάθεια ώστε να γενικευθεί η χρήση αυτοματοποιημένων και απρόσωπων διαδικασιών κατά την επικοινωνία και τις συναλλαγές των πολιτών και των επιχειρήσεων με το Δημόσιο, ως ανάχωμα στα φαινόμενα διαφθοράς. Ταυτόχρονα, θα πρέπει να προχωρήσει η ολοκλήρωση στοιχειωδών προαπαιτούμενων όπως το κτηματολόγιο, αλλά και η προσπάθεια άρσης των χρόνιων αγκυλώσεων στη λειτουργία και την ταχύτητα απονομής της δικαιοσύνης. Βασική προϋπόθεση για την ενίσχυση της λειτουργίας του κράτους είναι η αποτελεσματική αξιοποίηση του ανθρώπινου δυναμικού και η εδραίωση ενός διαφανούς πλαισίου αξιολόγησης και επιβράβευσης της παραγωγικότητας και του επαγγελματικού ήθους. στ. Η ενίσχυση των ενεργητικών πολιτικών στην αγορά εργασίας και μείωση του αριθμού των ανέργων. Η απορρόφηση των ανέργων αναμένεται ότι θα είναι μια σταδιακή διαδικασία που θα απαιτήσει χρόνο, δεδομένου και του τρέχοντος βαθμού υποαπασχόλησης του εργατικού δυναμικού. Στην αποκλιμάκωση της ανεργίας -και ιδιαίτερα της ανεργίας των νέων και των μακροχρόνια ανέργων- και τη σταδιακή ανάκαμψη του ποσοστού απασχόλησης θα συμβάλουν, πέρα από την ανάπτυξη, και οι ενεργητικές

πολιτικές απασχόλησης, καθώς τίθενται σταδιακά σε εφαρμογή προγράμματα και δράσεις που χρηματοδοτούνται με πόρους που έγιναν διαθέσιμοι από το ΕΣΠΑ της περιόδου 2014-2020. Σημαντικό ρόλο στη μείωση της ανεργίας και στην αντιμετώπιση της διαρθρωτικής της διάστασης θα έχουν δράσεις για προώθηση της απασχόλησης μέσω προγραμμάτων κοινωφελούς χαρακτήρα, προγραμμάτων επαγγελματικής κατάρτισης κ.λπ. ζ. Η αποτελεσματική διαχείριση των δανείων σε καθυστέρηση. Η αποτελεσματική διαχείριση των δανείων σε καθυστέρηση θα έχει θετικές και αλυσιδωτές επιδράσεις στην πιστοδότηση της υγιούς επιχειρηματικότητας, καθώς η δυνατότητα των τραπεζών να χορηγήσουν νέες πιστώσεις είναι αλληλένδετη με την ομαλή και έγκαιρη εξόφληση των υφιστάμενων δανείων. Το μοντέλο διαχείρισης που θα επιλεγεί πρέπει: (α) να μη δημιουργεί κίνητρα για αθέτηση οφειλών στους δανειολήπτες που έχουν δυνατότητα να εκπληρώσουν τις υποχρεώσεις τους και (β) να συνεισφέρει στην εξεύρεση της καταλληλότερης, κατά περίπτωση, λύσης και, εφόσον είναι δυνατόν, στην ελάφρυνση των δανειοληπτών που αποδεδειγμένα βρίσκονται σε πρόσκαιρη δυσχέρεια αποπληρωμής των υποχρεώσεών τους. Βεβαίως, πέρα από την αποτελεσματική διαχείριση, σημαντικό παράγοντα για τη βελτίωση του ποσοστού είσπραξης των απαιτήσεων από τα δάνεια σε καθυστέρηση θα αποτελέσει και η παγίωση θετικών ρυθμών οικονομικής ανάπτυξης. Η εξέλιξη αυτή θα δημιουργήσει μια αυτοτροφοδοτούμενη διαδικασία μείωσης των προβληματικών δανείων καθώς θα βελτιώνονται οι δυνατότητες αποπληρωμής από νοικοκυριά και επιχειρήσεις. η. Η εξασφάλιση ομαλής χρηματοδότησης της ελληνικής οικονομίας. Η δυνατότητα του τραπεζικού συστήματος να χρηματοδοτήσει την πραγματική οικονομία εξαρτάται όχι μόνο από την κεφαλαιακή επάρκεια, αλλά και από τη ρευστότητά του. Οι τράπεζες,

μετά τις πρόσφατες αυξήσεις κεφαλαίων, έχουν επαρκή κεφαλαιακή βάση, αλλά οι πιέσεις που δέχεται η ρευστότητά τους -ιδίως κατά τους τελευταίους μήνεςπαραμένουν έντονες. Το υπόλοιπο των καταθέσεων είναι σήμερα σημαντικά μικρότερο σε σχέση με αυτό που υπήρχε πριν από την εκδήλωση της κρίσης, ενώ οι τράπεζες δεν έχουν ακόμη πρόσβαση στις αγορές χρήματος. Κατόπιν της τελευταίας απόφασης του Διοικητικού Συμβουλίου της ΕΚΤ (4 Φεβρουαρίου 2015) για αποκλεισμό από τις αποδεκτές εξασφαλίσεις των τίτλων που έχει εκδώσει ή εγγυηθεί το Ελληνικό Δημόσιο, η αξία των τίτλων στο χαρτοφυλάκιο των ελληνικών τραπεζών που είναι αποδεκτοί για χρηματοδότηση από το Ευρωσύστημα έχει περιοριστεί σημαντικά. Οι τράπεζες μπορούν να αντλήσουν χρηματοδότηση μέσω του έκτακτου μηχανισμού της Τράπεζας της Ελλάδος (ELA), πράγμα που, με βάση τους κανόνες του Ευρωσυστήματος, αναγκαστικά συνεπάγεται σημαντικά υψηλότερο κόστος χρηματοδότησης. Γι’ αυτό πρέπει σύντομα να υλοποιηθεί η πρόσφατη συμφωνία με το Eurogroup και τους τρεις θεσμούς, ώστε να ανακληθεί η απόφαση αυτή. Τα τελευταία χρόνια διανύσαμε ένα δύσβατο δρόμο με υψηλό κόστος για όλη την ελληνική κοινωνία. Αν αντιμετωπίσουμε τις σχετικά περιορισμένες εκκρεμότητες προκειμένου να κλείσει η πρώτη φάση της προσπάθειας που άρχισε το 2010 και να μπορέσουμε να μπούμε σε μια νέα φάση, τότε οι αναπτυξιακές δυνατότητες της οικονομίας θα ενισχυθούν σημαντικά. Η ταχεία ανάπτυξη θα επιτρέψει να εφαρμοστούν πιο αποτελεσματικές πολιτικές για την αποκατάσταση της κοινωνικής συνοχής που έχει πληγεί, με κύριους στόχους τη μείωση της ανεργίας και τη διόρθωση των ανισοτήτων στην κατανομή του κόστους της προσαρμογής. Προϋπόθεση όμως για να συμβεί αυτό είναι να παραμείνουμε προσηλωμένοι στην ευρωπαϊκή προοπτική της χώρας και να υλοποιήσουμε το συντομότερο δυνατόν την πρόσφατα συναφθείσα συμφωνία.

Economics Quarterly | Μάιος 2015

Ο ι κ ο ν ο μ ί α Ε λ λ ά δ α / / Δ η μ ό σ ι ο χ ρ έος

Τι θα κερδίζαμε

από την ελάφρυνση

του χρέους

Μια ανάσα άμεσα αλλά πολύ περισσότερα αργότερα. Και αυτό αν συνοδευτεί από χαλάρωση των ασφυκτικών –και ανέφικτων- στόχων για τα πρωτογενή πλεονάσματα.

Economics Quarterly | Μάιος 2015

την πρόσφατη γενική συνέλευση της Τράπεζας της Ελλάδος, ο διοικητής, Γιάννης Στουρνάρας, τόνισε ότι οι Ευρωπαίοι δανειστές μας θα πρέπει να τηρήσουν την απόφασή τους για ελάφρυνση του ελληνικού χρέους του Εurogroup του Νοεμβρίου 2012. Η ελάφρυνση θα επιτρέψει τη σταδιακή μείωση των απαιτούμενων υψηλών πρωτογενών πλεονασμάτων (πλεονάσματα πριν από τους τόκους) στα δημόσια οικονομικά (για την εξυπηρέτησή του) που αποστερούν αναπτυξιακούς πόρους από την οικονομία. Υπενθυμίζει ότι η τότε απόφαση ενείχε και μία δεύτερη διάσταση: της ανταμοιβής της χώρας για τη μακρά και επίπονη δημοσιονομική προσαρμογή.

Τα διάφορα σενάρια ελάφρυνσης του χρέους εξετάζει ο Πλάτων Μονοκρούσος, της Eurobank (Greece MacroMonitor, 26/2/2015). Κατ’ αρχή, η συζήτηση αφορά μόνο τα ευρωπαϊκά δάνεια, τα διμερή του 1ου Μνημονίου και από τον EFSF του 2ου. Οι όροι που ισχύουν σήμερα είναι: Α. Διμερή δάνεια: 53 δισ. ευρώ που έλαβε η χώρα το 2010 στο πλαίσιο του 1ου Μνημονίου. Σε αυτά υπάρχει 10ετής περίοδος χάριτος στα χρεολύσια, ως τη λήξη της πληρώνονται μόνο τόκοι με επιτόκιο 3μηνο euribor +0.5%. Ο μέσος όρος αποπληρωμής τους είναι 17 χρόνια (θα αρχίσουν να αποπληρώνονται το 2020 με την τελευταία δόση το 2041) με σημαντική επιβάρυνση για δόσεις από το 2021. Β. Δάνεια του EFSF: 144 δισ. ευρώ που συνοδεύτηκαν από το 2ο Μνημόνιο το 2012. Σε αυτά υπάρχει 10ετής περίοδος χάριτος για τόκους και χρεολύσια στα 114 δισ. Η μέση διάρκεια των δανείων είναι 30 έτη.

“O συνδυασμός αυτός –ελάφρυνση χρέους και χαλάρωση στόχων για δημόσια πλεονάσματα- θα σταθεροποιήσει τη μεσοπρόθεσμη δημοσιονομική θέση της χώρας”. Πλάτων Μονοκρούσος, Eurobank

Γίνεται σαφές ότι από το 2022 –που λήγει η περίοδος χάριτος– οι απαιτήσεις πληρωμών είναι μεγάλες. Εως τότε οι απαιτήσεις για τόκους είναι επίσης μεγάλες. Για το σύνολο του χρέους (από το οποίο στα χέρια των επίσημων πιστωτών ΕΕ και ΔΝΤ το 69% των 318 δισ. ευρώ και 78% αν συνυπολογιστούν τα ελληνικά ομόλογα που έχουν η ΕΚΤ και οι κεντρικές τράπεζες του ευρωσυστήματος) ως το 2020 θα απαιτείται καταβολή τόκων περίπου

Οι διαπραγματεύσεις με τους δανειστές μας θα διαρκέσουν αρκετό καιρό ακόμα. Το πιθανότερο είναι να συνοδευτούν με κάποιας μορφής χρηματοδοτική διευκόλυνση, αφού χαμηλότερα δημοσιονομικά πλεονάσματα σημαίνουν νέα δάνεια (με ερωτηματικό σχετικά με τους όρους που θα τα συνοδεύουν). 5% του αεπ ετησίως (τουλάχιστον ως το 2019 σύμφωνα με το ΔΝΤ). Ας δούμε ποια μορφή θα μπορούσε να έχει η ελάφρυνση του χρέους. Α. Διμερή δάνεια: 20ετής επιμήκυνση, μείωση επιτοκίου και 10ετής περίοδος χάριτος στην πληρωμή τόκων. Δηλαδή αντικατάσταση με 50ετες τοκοχρεολυτικό ομόλογο σταθερού επιτοκίου (0,25% ή 0,5%) με 10ετή περίοδο χάριτος σε τόκους και χρεολύσια. Β. Δάνεια του EFSF: 20ετής επιμήκυνση και μετατροπή κυμαινόμενου σε σταθερό επιτόκιο (0,25% η 0,5%)

Economics Quarterly | Μάιος 2015

Ο ι κ ο ν ο μ ί α Ε λ λ ά δ α / / Δ η μ ό σ ι ο χ ρ έος

Οι αριθμοί δείχνουν ότι, για να μην μετατεθεί το πρόβλημα σε μια πενταετία, ορίζοντας όχι και τόσο μακρινός για μια χώρα που πρέπει να επιστρέψει στις κεφαλαιαγορές για δανεισμό με μεσομακροπρόθεσμα ομόλογα, η ελάφρυνση του χρέους είναι αναγκαία.

με επίσης 10ετή περίοδο χάριτος σε τόκους και χρεολύσια. Συνοπτικά, δηλαδή, η μετατροπή των δανείων σε σταθερού επιτοκίου με διάρκεια 50 ετών.

Τι θα σήμαιναν όμως η επιμήκυνση και η μείωση του επιτοκίου για το χρέος των 317 δισ. ευρώ που σήμερα αναλογεί στο 171% του αεπ της χώρας; Θα οδηγούσε σε χρέος από 110 ως 122% του αεπ το 2032, αναλόγως του ετήσιου πλεονάσματος ( 1,5% ή 2% του αεπ) και του δημοσιονομικού πολλαπλασιαστή (της έντασης της επίπτωσης της δημοσιονομικής χαλάρωσης στην οικονομία). Αυτό σε σύγκριση με το ανέφικτο 81% του αεπ χωρίς ελάφρυνση και με τα (ανέφικτα) συνεχή υψηλά πρωτογενή πλεονάσματα που προέβλεπε το πρόγραμμα προσαρμογής της χώρας. Δεν συζητείται βέβαια κούρεμα της ονομαστικής αξίας του χρέους, ωστόσο σύμφωνα με τη μελέτη της Eurobank, το χρέος σε αυτή την περίπτωση (50% κούρεμα μαζί με την επιμήκυνση και μείωση του επιτοκίου) θα ήταν λίγο μικρότερο του 30% του αεπ το έτος αυτό. Άλλωστε, θα ήταν κατά πολύ χαμηλότερο των χωρών που μας δάνεισαν τα κεφάλαια ώστε να μην είναι εύλογη η

Σύμφωνα με τον κ. Μονοκρούσο, με αυτές τις δυο παρεμβάσεις η αθροιστική μείωση των χρηματοδοτικών (δανειακών) αναγκών της χώρας ως το 2032 με επιτόκιο 0,5% φτάνει τα 57 δισ. ευρώ και με 0,25% τα 62 δισ. Ωστόσο, λόγω και των περιόδων χάριτος που ισχύουν, αυτή θα φανεί μετά το 2020, μέχρι τότε θα είναι μόλις 2,6 δισ. ευρώ. Που σημαίνει ότι μια τέτοια ελάφρυνση είναι μεν πολύ σημαντική για την Ελλάδα αφού εξομαλύνει το προφίλ των πληρωμών ωστόσο δεν λύνει το άμεσο πρόβλημα. Το χρηματοδοτικό κενό των 21 δισ. ευρώ το 2015 και 7 δισ. ευρώ το 2016 (αφού πλέον της εξυπηρέτησης των ευρωπαϊκών δανείων πρέπει να πληρώνονται και οι δόσεις του ΔΝΤ) θα μειωνόταν ελάχιστα. Economics Quarterly | Μάιος 2015

προσδοκία τέτοιας παραχώρησης.

Το τωρινό διακύβευμα Το κύριο διακύβευα της τωρινής διαπραγμάτευσης της χώρας με τους δανειστές της είναι η χαλάρωση των ασφυκτικών στόχων για το πρωτογενές πλεόνασμα (η χαλάρωση της λιτότητας στα προεκλογικά συνθήματα της κυβέρνησης) που η τρόικα επέμενε να είναι 3% του αεπ φέτος και 4,5% από το 2016. Ούτως η άλλως οι στόχοι δεν θα επιτυγχάνονταν (τα τωρινά στοιχεία το περιορίζουν σε κάτω του 1%). Ωστόσο, αυτό σημαίνει ότι ότι από κάπου αλλού θα πρέπει να βρεθούν τα κεφάλαια για την κάλυψη της διαφοράς που απαιτείται για την πληρωμή των τόκων που εκτιμώνται σε λίγο πάνω από 3% του αεπ φέτος. Το δημοσιονομικό κενό αυξάνεται κατά 1,8 δισ. ευρώ για κάθε 1% του αεπ μείωση του πλεονάσματος, οπότε μεταφράζεται σε 3,5 δισ. ευρώ αυτομάτως (το αεπ το 2015 εκτιμάται σε περίπου 185 δισ. ευρώ). Αυτό μπορεί να καλυφθεί είτε με νέα δάνεια από τους Ευρωπαίους ή με έκδοση ομολόγων. Και τα δυο αυξάνουν ισόποσα το χρέος ενώ προς το παρόν οι αγορές είναι κλειστές για τα ελληνικά ομόλογα. Εναλλακτικά, οι υποχρεώσεις για τόκους θα μπορούσαν να μειωθούν με την ελάφρυνση που αναφέρθηκε. Ποιες θα ήταν οι επιπτώσεις για την οικονομία μιας ελάφρυνσης του χρέους (με την αναβολή πληρωμών που αναφέρθηκε) και χαλάρωσης των στόχων για το πρωτογενές πλεόνασμα; Μάλλον ευεργετικές. Οι αρνητικές επιπτώσεις

του δεύτερου στη δυναμική του χρέους (το χρέος θα αυξανόταν αν η χώρα δανειζόταν για τους τόκους, αφού δεν θα τους κάλυπταν τα χαμηλότερα πλεονάσματα) θα αντισταθμίζονταν, σε σημαντικό βαθμό, από τη συνεπαγόμενη αύξηση του αεπ, καθώς θα περιοριζόταν η πίεση στην οικονομία, η λιγότερο περιοριστική πολιτική θα μεταφραζόταν τελικά σε αύξηση των φορολογικών εσόδων. Η ελάφρυνση του χρέους από την άλλη πλευρά θα περιόριζε και το ύψος των τόκων, σε μια ανατροφοδοτούμενη θετική διαδικασία. Ένα άλλο σενάριο ελάφρυνσης του χρέους παρουσίασε ο διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος, Γιάννης Στουρνάρας, σε πρόσφατη ομιλία του στο London School of Economics: στα διμερή δάνεια μείωση του επιτοκίου με μηδενισμό του ισχύοντος περιθωρίου 0,5% πάνω από το euribor και 10ετή επιμήκυνση στα διμερή αλλά και στα δάνεια του EFSF. Υπολογίζει ότι με τις δύο αυτές παρεμβάσεις η μείωση

του δημοσίου χρέους θα έφτανε το 17% του αεπ σε ορίζοντα 35 ετών. Το πιο σημαντικό όμως είναι ότι θα εξομάλυναν το προφίλ των πληρωμών τόκων και χρεολυσίων μετά το 2022 και άρα τις δανειακές ανάγκες της χώρας και θα διασφάλιζαν τη διατηρήσιμη πορεία μείωσης του δημοσίου χρέους. Συγχρόνως, η ελάφρυνση του χρέους θα επέτρεπε τη χαλάρωση των στόχων/ δεσμεύσεων για υψηλά πρωτογενή πλεονάσματα, αποδεσμεύοντας πόρους για αύξηση των επενδύσεων και τη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας αλλά και την κάλυψη κοινωνικών αναγκών. Θα ενισχύονταν έτσι οι προοπτικές ανάπτυξης της ελληνικής οικονομίας, που θα αποτελέσει και το «μέρισμα ανάπτυξης» της ελάφρυνσης του χρέους». Οι διαπραγματεύσεις με τους δανειστές μας θα διαρκέσουν αρκετό καιρό ακόμα. Το βέβαιο είναι ότι θα συνοδευτούν με κάποιας μορφής χρηματοδοτική διευκόλυνση, αφού χαμηλότερα δημοσιονομικά πλεονάσματα σημαίνουν

“Το πιο σημαντικό όμως είναι ότι (η μείωση επιτοκίου και η επιμήκυνση) θα εξοµάλυναν το προφίλ των πληρωμών τόκων και χρεολυσίων µετά το 2022 και άρα τις δανειακές ανάγκες της χώρας και θα διασφάλιζαν τη διατηρήσιμη πορεία µμείωσης του δημοσίου χρέους”. Γιαννης Στουρνάρας, διοικητής, Τράπεζα της Ελλάδος.

νέα δάνεια (με ερωτηματικό σχετικά με τους όρους που θα τα συνοδεύουν). Ωστόσο, οι αριθμοί δείχνουν ότι, για να μην μετατεθεί το πρόβλημα σε μια πενταετία, ορίζοντας όχι και τόσο μακρινός για μια χώρα που πρέπει να επιστρέψει στις κεφαλαιαγορές για δανεισμό με μεσομακροπρουθεσμα ομόλογα, η ελάφρυνση του χρέους είναι αναγκαία.

Economics Quarterly | Μάιος 2015

B Y I N V I TAT I O N / / Μ Α Ρ Ι Ο Σ Κ Υ Ρ Ι Α ΚΟ Υ / / K P M G

Εθνική λογική για το καλό της χώρας Ενωμένοι θα μπορούσαμε να αντιμετωπίσουμε πολύ καλύτερα τις δυσκολίες, υποστηρίζει ο Μάριος Τ. Κυριάκου, της KPMG, μιλώντας στο EQ. Αν δεν ολοκληρωθούν σύντομα οι διαπραγματεύσεις με τους δανειστές μας, το επιχειρηματικό περιβάλλον θα επιδεινωθεί τόσο πολύ που κανένας επενδυτής δεν πρόκειται να έρθει στην Ελλάδα. Η χώρα χρειάζεται χρόνο για να αλλάξει εδραιωμένες νοοτροπίες και φωτισμένη διοίκηση που δεν θα την παρασύρουν οι μανδαρίνοι που έχουν συνηθίσει σε έναν τρόπο λειτουργίας και θέλουν να τον συνεχίσουν.

το γνωρίζω. Ξέρω όμως σίγουρα ότι εμείς δεν εφαρμόσαμε αυτό το πρόγραμμα και βρίσκαμε χίλιους τρόπους για να μην το κάνουμε. Το α π ο γ ο η τ ε υ τ ι κ ό ε ί ν α ι ό τ ι νομοθετούσαμε για το πρόγραμμα, εισπράτταμε τη δυσφορία της κοινωνίας, αλλά δεν παίρναμε το όφελος της εφαρμογής. Η εφαρμογή δεν γινόταν ή δεν γινόταν στον βαθμό που έπρεπε. Το ερώτημα λοιπόν είναι, αποτύχαμε γιατί το πρόγραμμα ήταν αυστηρό ή γιατί δεν το εφαρμόσαμε;

Πως βλέπετε γενικά Σε ποιους τομείς δεν το την κατάσταση στην εφαρμόσαμε; Γιατί δεν Ελλάδα; Θα λέγατε μπορούμε να πούμε ότι δεν έγινε τίποτα. ότι το πρόγραμμα των εταίρων για την Ελλάδα έγιναν πολλά πράγματα ήταν υπερβολικά Σίγουρα αλλά όχι αρκετά ή αρκετά καλά. αυστηρό, εντείνοντας Χαρακτηριστικό παράδειγμα οι την ύφεση; φορολογικοί νόμοι. Κάναμε περίπου Αυτοί που έγραψαν το πρόγραμμα μπορεί να έκαναν λάθη, όπως στον υπολογισμό του πολλαπλασιαστή (της επίπτωσης των δημοσιονομικών μέτρων στην οικονομία). Αυτό δεν

60-70% αυτών που έπρεπε και το υπόλοιπο δεν το κάναμε είτε γιατί υπήρχαν αντιδράσεις, είτε γιατί δεν καταλαβαίναμε τι έπρεπε να κάνουμε, είτε γιατί είμαστε προσκολλημένοι στο παρελθόν, και στη λογική του

Economics Quarterly | Μάιος 2015

«αυτό δεν γίνεται στην Ελλάδα». Επίσης, στα επαγγέλματα δεν έχει γίνει πραγματική απελευθέρωση. Ούτε και αρκετά με την ουσιαστική καταπολέμηση της φοροδιαφυγής. Ακούμε για το περιουσιολόγιο τρία χρόνια τώρα, νομοθετημένο από το 2010, αλλά δεν το εφαρμόζουμε.

Πώς θα περιγράφατε το περιουσιολόγιο; Το περιουσιολόγιο είναι το καθολικό πόθεν έσχες. Εάν αθροίσω όλα τα περιουσιακά μου στοιχεία σε τιμή απόκτησης (ακίνητα, μετρητά, μετοχές, έργα τέχνης κλπ.) μείον τυχόν δάνειά μου, θα προσδιορίσω την περιουσία μου. Άρα η πρώτη φάση είναι η καταγραφή της περιουσίας του καθενός, στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Μετά θα ελεγχθεί κατά πόσο η περιουσία αυτή δικαιολογείται από τα εισοδήματα που είχαν δηλωθεί τα προηγούμενα χρόνια ή θα προσκομιστούν στοιχεία που δικαιολογούν την απόκτηση τής. Αν μπορεί έτσι να δικαιολογηθεί η απόκτησή της, είναι εντάξει. Αν δεν μπορεί, ή αν τα εισοδήματα

δικαιολογούν μόνο ένα μέρος, τίθεται θέμα φορολόγησης και πώς θα φορολογηθεί η διαφορά. Αυτό είναι θέμα πολιτικής απόφασης: καθόλου φόρος (στη λογική του ότι έγινεέγινε και τίθενται απλά οι βάσεις για το μέλλον), μικρός φόρος ή μεγάλος φόρος και πρόστιμα αφού θα ήταν άδικο να ευνοηθούν αυτοί έναντι των συνεπών φορολογουμένων που δήλωναν τα εισοδήματα τους. Προσωπικά, συμφωνώ με την άποψη που λέει πως ότι δεν δηλώσεις, το χάνεις. Γιατί πρέπει να υπάρχει ένα σοβαρό κίνητρο ώστε να δηλώνουν όλοι ό,τι έχουν. Όταν εδραιωθεί το σύστημα, ο έλεγχος μπορεί να γίνεται κάθε τρία ή πέντε χρόνια. Μια πρώτη προσπάθεια είχε κάνει ο τότε υπουργός Οικονομικών, Γ. Παλαιοκρασάς, στις αρχές της δεκαετίας του ‘90. Δυστυχώς εγκαταλείφθηκε με την πρόωρη αλλαγή της κυβέρνησης.

Μπορεί ο ελληνικός φοροτεχνικός μηχανισμός να υποστηρίξει ένα τέτοιο σύστημα και γιατί δεν εφαρμόζεται; Ένα έντυπο όπως μια διευρημένη φορολογική δήλωση ή το Ε9 αρκεί. Όσον αφορά στο γιατί δεν εφαρμόζεται, υποστηρίζεται ότι δεν υπάρχει εχεμύθεια στις εφορίες ενώ στις άλλες χώρες υπάρχει εχεμύθεια και κανείς δεν θα δει το όνομά του δημοσιευμένο. Προσωπικά, δεν πιστεύω ότι θα πρέπει να αφήσουμε αυτή τη δικαιολογημένη ανησυχία να μας εμποδίσει. Εάν το πρόβλημα είναι η εχεμύθεια, τότε ας παρθούν μέτρα για τη διασφάλισή της παρά να συνεχίζουμε με ημίμετρα να προσπαθούμε να καταπολεμήσουμε τη φοροδιαφυγή. Επίσης πρέπει να πω ότι με την εφαρμογή του καθολικού πόθεν έσχες θα καταργηθούν όλα τα τεκμήρια που είναι άδικα από τη φύση

τους.

Θα λέγατε ότι είναι υψηλή η φορολόγηση των επιχειρήσεων στην Ελλάδα; Δεν είναι υψηλή, εάν μιλάμε για φόρο εισοδήματος, αλλά εάν μπορούσε να μειωθεί δεν θα με έβρισκε αντίθετο. Είμαι από εκείνους που λένε ότι το 26% είναι στον μέσο όρο της Ευρώπης. Βέβαια η Κύπρος, η Ιρλανδία με 12%, ή κάποιες γειτονικές χώρες δεν είναι συγκρίσιμες. Αυτό που όμως έχει σημασία είναι πώς φορολογείται και το εισόδημα που καταλήγει στους μετόχους. Στην Ελλάδα, στο 26% προστίθεται 10% στο υπόλοιπο που καταλήγει σε 33,4% (10% του 74%). Άρα η συνολική επιβάρυνση στα κέρδη μιας ανώνυμης εταιρίας τα οποία μπαίνουν στην τσέπη του μετόχου είναι 33,4%. Αυτό δεν είναι υψηλό με βάση τα ευρωπαϊκά δεδομένα. Εξάλλου, στους μισθωτούς ο ανώτατος συντελεστής είναι 42% και στους ελεύθερους επαγγελματίες 33%, οπότε η φορολόγηση των επιχειρήσεων δεν είναι υψηλή. Όταν λέμε ότι η φορολογία είναι υψηλή στην Ελλάδα συνήθως υπολογίζουμε και ΕΝΦΙΑ, ΦΠΑ και πολλά άλλα πράγματα που δεν είναι φόρος εισοδήματος.

Ποια είναι η μεγαλύτερη δυσκολία για τις επιχειρήσεις σήμερα;

Από τον Οκτώβριο και μετά σταμάτησαν όλα λόγω της αβεβαιότητας. Με την αβεβαιότητα δυστυχώς δεν γίνεται καμία επένδυση. Η ανησυχία και ο φόβος μπορεί να δημιουργήσουν πρόβλημα εκεί που δεν υπάρχει. Αυτό έγινε και με την απόσυρση καταθέσεων από τις τράπεζες. Για αυτό και πρέπει να τελειώσουμε γρήγορα με τις διαπραγματεύσεις με τους εταίρους/πιστωτές μας. Με τη Νέα Δημοκρατία, δεν συμφωνήσαμε για τα τελευταία προαπαιτούμενα και δεν έκλεισε το πρόγραμμα. Το θέμα δεν είναι αν η ελληνική πλευρά είχε δίκιο ή άδικο, το σίγουρο είναι ότι οι εταίροι δεν ήθελαν να κλείσουν τ ο π ρόγραμ μ α. Τώ ρα θέτουν κάποιους όρους. Θα μπορέσουμε να εκπληρώσουμε αυτούς τους όρους ή αυτό που αποφεύγουμε σήμερα θα το βρούμε μπροστά μας αργότερα; Θα ζούμε με την αβεβαιότητα μέχρι να ολοκληρωθούν οι διαπραγματεύσεις, μέχρι να νομοθετηθούν και να εφαρμοστούν τα προαπαιτούμενα, που δεν ξέρω αν θα είναι τα παλιά ή θα ζητήσουν κάποια νέα. Στο περιβάλλον αυτό οι επιχειρήσεις είναι «τελειωμένες» όπως είναι και οι ξένες επενδύσεις. Δεν έρχεται κανένας ξένος επενδυτής. Εμείς είχαμε ένα σημαντικό αριθμό υπογεγραμμένων συμβολαίων για να βοηθήσουμε επενδυτές να έρθουν στην Ελλάδα να επενδύσουν. Αυτά πλέον είναι on hold από τον Οκτώβριο. Το κακό, ξέρετε, είναι ότι

Το λυπηρό ξέρετε πιο είναι; Το ότι όταν αποφασιστεί μια αλλαγή, οι Έλληνες την κάνουν και μάλιστα πολύ καλά. Αρκεί να ξεπεράσουμε την πρώτη αντίδραση. Αν την ξεπεράσουμε, θα την κάνουμε πολύ καλύτερα από τους υπόλοιπους Ευρωπαίους. Το έχω δει στην πράξη. Economics Quarterly | Μάιος 2015

B Y I N V I TAT I O N / / Μ Α Ρ Ι Ο Σ Κ Υ Ρ Ι Α ΚΟ Υ / / K P M G

δεν φυλάσσουν τα κεφάλαια τους περιμένοντάς μας να τα φέρουν στην Ελλάδα μετά από έξι ή δώδεκα μήνες αλλά ότι μπορεί να τα έχουν ήδη χρησιμοποιήσει κάπου αλλού. Οπότε η Ελλάδα θα έχει χάσει αυτές τις επενδύσεις.

Θα μπορούσε κανείς να πει ότι στις εξελίξεις συμβάλλει η αδιαλλαξία των εταίρων μας; Είναι οφθαλμοφανές ότι δεν έκλεισε η αξιολόγηση του προγράμματος επί ΝΔ εξαιτίας της επιμονής τους πχ στο δημοσιονομικό έλλειμμα. Όταν εμείς ζητήσαμε πίστωση χρόνου ώστε, αν η πορεία εκτέλεσης του προϋπολογισμού δεν είναι η επιθυμητή, τότε να πάρουμε τα μέτρα που ζητούσαν, αυτοί αρνήθηκαν. Για τώρα έχω να πω ότι βλέπω πρακτικά το τι σημαίνει αδιαλλαξία της άλλης πλευράς. Η άλλη πλευρά δανείζει χρήματα και ζητά ορισμένα πράγματα, τα οποία έχουμε, ως χώρα, συμφωνήσει να τα κάνουμε. Αν δεν τα κάνουμε, γιατί είναι οι άλλοι αδιάλλακτοι; Για να είμαστε δίκαιοι, χωρίς να θέλω να τους δικαιολογήσω, θα πρέπει να θυμηθούμε ότι στην αρχή ήταν διαλλακτικοί αλλά καθώς προχωρούσαμε και φαινόμασταν ασυνεπείς προς τις υποχρεώσεις μας, όλο και σκλήραιναν τη θέση τους. Και βέβαια όλοι σήμερα έχουμε ξεχάσει ότι το 2009 είχαμε ουσιαστικά, αλλά ανεπίσημα, πτωχεύσει. Και ο μόνος λόγος που δεν νοιώσαμε τις επιπτώσεις της πτώχευσης, είναι γιατί βρέθηκαν αυτοί να μας δώσουν χρήματα. Εάν σήμερα παραπονιόμαστε για την ανεργία και τη μείωση του βιοτικού μας επιπέδου, φανταστείτε πως θα ήταν αν είχαμε επίσημα πτωχεύσει. Δεν μας δημιούργησαν το χρέος, το είχαμε. Επιπλέον, κάθε χρόνος που περνούσε με έλλειμα έπρεπε από κάπου να το καλύψουμε είτε πουλώντας

περιουσιακά στοιχεία είτε παίρνοντας κι άλλα δανεικά. Από το 2009 μέχρι και το 2013, παρόλες τις περικοπές, δημιουργήσαμε ελλείματα περίπου 60 δισεκ. ευρώ. Συνεπώς στις αρχές του 2010 έπρεπε να βρούμε λεφτά να καλύψουμε το έλλειμμα του 2009 και να αποπληρώσουμε κάποια από τα παλιά δάνεια που έληγαν. Ταυτόχρονα, καταλάβαμε ότι το ίδιο πρόβλημα θα το είχαμε και για μερικά ακόμα χρόνια. Έτσι τους είπαμε αναλάβετε εσείς τα χρέη μας και πείτε μας τι να κάνουμε για να μπορέσουμε να σας τα αποπληρώσουμε στο μέλλον και να συνεχίζετε να μας υποστηρίζετε. Μας είπαν κάντε διαθρωτικές αλλαγές για να μπορέσετε να μειώσετε τις δαπάνες του κράτους και να αυξήσετε τα έσοδά του έτσι ώστε σταδιακά να δημιουργηθούν πλεονάσματα και να μπορέσετε να αποπληρώσετε τα χρέη σας.

Μπορούμε να πούμε ότι είχαν ευθύνη και οι τράπεζές τους που μας δάνειζαν αφειδώς πριν την κρίση; Καταλαβαίνω τι μου λέτε, αλλά επειδή ο άλλος μπορεί να με δανειοδοτήσει εγώ πρέπει οπωσδήποτε να το δεχτώ; Μπορεί εδώ να φανώ κακός, αλλά δεν μπορώ να λέω ότι φταίει ο άλλος όταν εγώ δεν προσέχω τα δικά μου συμφέροντα;

Σε εκθέσεις του το ΔΝΤ επικροτεί χώρες όπως η Πορτογαλία και η Γαλλία που μειώνουν το δημόσιο έλλειμμα σταδιακά ώστε να μην υπονομευτεί η ανάκαμψη. Μπορούμε να πούμε ότι ήταν πολύ δραστική η μείωση που επέβαλαν στην Ελλάδα; Μπορεί και να ήταν, αλλά εμείς είχαμε

Economics Quarterly | Μάιος 2015

μια ψεύτικη ζήτηση, η οποία δεν πήγαζε από την παραγωγική μας δραστηριότητα, αλλά ήταν άμεσα συνδεδεμένη με τα δάνεια. Αν σταματήσουν να αυξάνονται τα δάνεια, σταματά και η ζήτηση, όχι γιατί είναι καλό ή κακό το πρόγραμμα αλλά γιατί δεν ρέουν όλα αυτά τα δανεικά στην αγορά.

Η μείωση του κατώτατου μισθού βοήθησε την οικονομία και τις επιχειρήσεις ή συνέβαλε στη μείωση της ζήτησης; Δεν είμαι σίγουρος για το τελευταίο. Στη δική μας επιχείρηση, δεν πήγαμε ποτέ στα κατώτατα όρια γιατί προσλαμβάνουμε ανθρώπους με προσόντα και προσφέρουμε ευπρεπείς μισθούς. Βλέπω από τους πελάτες μας, μεγάλες επιχειρήσεις και τράπεζες, ότι δεν έχουν κατεβεί σε αυτό το επίπεδο. Αν μικρές επιχειρήσεις βολεύτηκαν με τη μείωση, ίσως τότε να μπόρεσαν να διατηρήσουν κάποιες θέσεις εργασίας. Είναι καλύτερα να δουλεύει κάποιος με τον χαμηλότερο μισθό ή να κλείσει η επιχείρηση και να χάσει τη δουλειά του; Ρωτήστε έναν άνεργο τι θα προτιμούσε. Πάντως οι σωστοί εργοδότες δεν πήγαν στον κατώτατο μισθό, ίσως αυτοί που είχαν πρόβλημα ενδεχομένως βρήκαν έναν τρόπο να το ξεπεράσουν.

Πάντως οι σωστοί εργοδότες δεν πήγαν στον κατώτατο μισθό, αυτοί που είχαν πρόβλημα ενδεχομένως βρήκαν έναν τρόπο να το ξεπεράσουν.

Βλέπετε οι μεταρρυθμίσεις στο ρυθμιστικό περιβάλλον για τις επιχειρήσεις να προχωρούν, για παράδειγμα στην αδειοδότηση; Στην πράξη άλλαξε ο νόμος και αντί ο επιχειρηματίας να πηγαίνει στα υπουργεία πηγαίνει στο ΓΕΜΗ για να καταθέσει τα έγγραφα. Επειδή τα ΓΕΜΗ δεν έχουν οργανωθεί , οι καθυστερήσεις και η ταλαιπωρία έχουν πολλαπλασιαστεί. Και το υπουργείο Εργασίας, που έχει δημιουργήσει πάρα πολλά καλά συστήματα, δεν μπόρεσε να ξεφύγει από τη γραφειοκρατική νοοτροπία. Ζητά, πχ, για τις υπερωρίες ένα μεγάλο όγκο εγγράφων κάθε μήνα που αυξάνει το κόστος για τις επιχειρήσεις αλλά και επιβαρύνει το δημόσιο. Θα έπρεπε να δείξει εμπιστοσύνη στον εργοδότη, και αν κάποιος εργαζόμενος δεν τις πληρωθεί μπορεί να γίνει καταγγελία. Άρα, ο κακός θα εντοπιστεί. Κάνουμε βήματα αλλά δεν έχουμε ξεκολλήσει από τη γραφειοκρατία. Μπορώ να συμβουλεύσω πώς μπορεί ένα θέμα να γίνει με 5 βήματα. Παίρνουν τη συμβουλή μου, φτιάχνουν ένα νομοσχέδιο και μπαίνει στη διαβούλευση. Το παίρνουν όλοι οι ενδιαφερόμενοι, πολλοί από αυτούς κρατικοί λειτουργοί που έχουν συνηθίσει να ελέγχουν κάποια πράγματα με συγκεκριμένο τρόπο, και τα 5 βήματα τα κάνουν 15 γιατί έτσι έχουν συνηθίσει. Αυτό το έχουμε δει επανειλημμένα.

Πώς μπορεί να αλλάξει αυτή η κατάσταση; Χρειάζεται αποφασιστικότητα εκ μέρους των διοικούντων. Να πουν πληρώσαμε για μια μελέτη και θα την εφαρμόσουμε. Ένα παράδειγμα είναι ο Κώδικας Βιβλίων και Στοιχείων, η κατάργηση του οποίου συζητείται πάνω από 30 χρόνια. Πριν αναλάβει η Νέα Δημοκρατία, το

2012, προετοιμάσαμε ένα νόμο για να βοηθήσουμε να καταργηθεί. Το κείμενο που ετοιμάσαμε ήταν 2 σελίδες και άρεσε σε πολλούς που το δείξαμε. Τι έλεγε; Καταργείται ο ΚΒΣ, καταργούνται όλα τα κλαδικά σχέδια και ο υπεύθυνος τηρεί οποιαδήποτε βιβλία θεωρεί κατάλληλα για την επιχείρησή του. Υποχρέωσή του είναι όταν έρθει ο έλεγχος, ελεγκτής ή εφορία, να μπορεί να αποδείξει πιο είναι το αποτέλεσμα και ποιά τα περιουσιακά του στοιχεία. Δηλαδή, μεταφέρεις όλο το βάρος και την ευθύνη στον επιχειρηματία και τον καθιστάς υπεύθυνο. Οι Άγγλοι, για παράδειγμα, λένε «πρέπει να τηρείς επαρκή βιβλία», τίποτα άλλο. Εμείς, αντί αυτού, κάναμε δυο βήματα. Πρώτο, καταργήσαμε μέρος του κώδικα και γράψαμε έναν προσωρινό νόμο που διήρκεσε για ένα χρόνο, για ένα έρθουμε τον δεύτερο χρόνο να τον καταργήσουμε. Και πώς τον καταργήσαμε; Φτιάξαμε έναν άλλο νόμο, που ναι μεν κατήργησε πολλές από τις διατάξεις του ΚΒΣ και ήταν προς τη σωστή κατεύθυνση, αλλά περιέλαβε 60 σελίδες περιγράφοντας κάποιους τρόπους τήρησης των βιβλίων και νέες λογιστικές αρχές. Γιατί πρέπει να γράφουν 60 σελίδες με λογιστικές αρχές και πώς πρέπει να παρουσιαστούν κάποια πράγματα που ήδη περιγράφουν άλλοι νόμοι; Έλλειψη ηγεσίας ή πράξη ρεαλισμού; Πληροφορούμαι ότι αυτό ήταν το εφικτό τη δεδομένη στιγμή στην Ελλάδα;

Τι κάνει τη δική μας φορολογική διοίκηση διαφορετική; Νομίζω ότι είναι η επιμονή εκείνων που δεν ξέρουν ότι μπορεί κάτι να γίνει διαφορετικά. Δεν δείχνουν εμπιστοσύνη με το σκεπτικό ότι, αν πω σε κάποιον να τηρήσει επαρκή βιβλία θα είναι καταστροφή, δεν θα μπορώ να τον ελέγξω ποτέ. Μα και ο ΚΒΣ, που τον έχουμε από το 1948, δεν μας βοήθησε στην καταπολέμηση της φοροδιαφυγής. Αφού δεν μας βοήθησε γιατί έχουμε αυτή την εμμονή στη λεπτομέρεια και

στον τύπο;

Η εκτίμησή σας για τις προοπτικές της Ελλάδας; Η Ελλάδα θέλει πάρα πολύ χρόνο για να αλλάξει αυτές τις νοοτροπίες και χρειάζεται μια εξαιρετικά φωτισμένη διοίκηση που να πει «έτσι θα το κάνουμε» και να μην αφήνει να την παρασύρουν οι μανδαρίνοι και λοιποί ενδιαφερόμενοι που έχουν συνηθίσει σε έναν τρόπο λειτουργίας και θέλουν να τον συνεχίσουν. Το λυπηρό ξέρετε ποιό είναι; Το ότι όταν αποφασιστεί μια αλλαγή, οι Έλληνες την κάνουν και μάλιστα πολύ καλά. Αρκεί να ξεπεράσουμε την πρώτη αντίδραση του αποκλείεται ή αυτά δεν γίνονται στην Ελλάδα. Αν την ξεπεράσουμε, θα την κάνουμε πολύ καλύτερα από τους υπόλοιπους Ευρωπαίους. Το έχω δει στην πράξη. Όπως και τα μέτρα του προγράμματος, πιστεύω ότι αν τα εφαρμόζαμε σωστά και είμαστε όλοι ενωμένοι για το καλό του τόπου αντί να λέμε συνέχεια ότι είναι κακοί αυτοί που μας τα επιβάλλουν ξεχνώντας ότι εμείς είχαμε δημιουργήσει το χρέος θα είμασταν πολύ καλύτερα. Ο ρόλος της εκάστοτε αντιπολίτευσης, με τη συνεχή αντίδραση, πρέπει να αλλάξει ριζικά, και δεν μιλώ πολιτικά, δεν με ενδιαφέρει κανένα κόμμα. Πρέπει να επικρατήσει η εθνική λογική για το καλό του τόπου. Το καθοριστικό σήμερα είναι η αβεβαιότητα για τις εξελίξεις. Κανένας επενδυτής δεν θα έρθει και καμιά επένδυση δεν θα γίνει αν δεν αποκτήσει τη βεβαιότητα ότι θα ανταποκριθούμε στις δεσμεύσεις μας και θα συνεχίσουμε να παίρνουμε δάνεια. Να μην ξεχνάμε ότι οι επενδύσεις, και συνεπώς η ανάπτυξη, προέρχονται ουσιαστικά από δυο πηγές, τον δημόσιο ή τον ιδιωτικό τομέα. Σήμερα το δημόσιο δεν έχει χρήματα, άρα εάν θέλουμε ανάπτυξη θα τη βρούμε από τον ιδιωτικό τομέα.

Economics Quarterly | Μάιος 2015

Ι σ τ ο ρ ί α κ α ι ε π ι κ α ι ρ ό τ η τα

Μ α θ ή ματα από το παρελθόν Τον περασμένο Δεκέμβριο, με αφορμή τα 110 χρόνια από τη γέννησή του, η Τράπεζα της Ελλάδος τίμησε τον Ξενοφώντα Ζολώτα, διοικητή της από το 1955 ως το 1967 και, μετά τη μεταπολίτευση, από το 1974 ως το 1981. Στην ομιλία του, ο τωρινός διοικητής, Γιάννης Στουρνάρας, με παραλληλισμούς του χθες με το σήμερα, έδωσε το στίγμα των των μαθημάτων που μπορούμε να αντλήσουμε από το χθες.

Ο Ξενοφών Ζολώτας ήταν εκείνος που, αναλαμβάνοντας τη Διοίκηση της Τράπεζας της Ελλάδος το 1955, πατούσε ασφαλώς σε πολύ πιο στέρεο έδαφος χάρη στις προσπάθειες όλων όσων είχαν αναλάβει τις τύχες των οικονομικών πολιτικών της χώρας πριν από αυτόν: εκείνων που κατά τη διάρκεια της ανασυγκρότησης συμμετείχαν στην αξιοποίηση της βοήθειας του σχεδίου Μάρσαλ, βγάζοντας την Ελλάδα από το τέλμα των πολεμικών καταστροφών. {…}. Τιμώντας απόψε τη μνήμη του, νομίζω ότι θα πρέπει να επιμείνουμε όχι τόσο στις προσωπικές του ικανότητες, αδιαμφισβήτητες κατά γενική ομολογία, αλλά στις συλλογικότητες που βρίσκονταν πίσω από κάθε επιτυχία. Όπως προείπα, η μεταπολεμική ανάπτυξη ήταν προϊόν κυρίως συλλογικής προσπάθειας, κοινών στόχων και οραμάτων. Θα ήθελα πολύ να ήμουν σε θέση να πω ότι ισχύει το ίδιο και σήμερα. Σήμερα, όμως, υπάρχουν ακόμη αρκετοί που πιστεύουν ότι, στην

εποχή της παγκοσμιοποίησης, η Ελλάδα μπορεί όχι μόνο να επιβιώσει, αλλά και να ακμάσει έξω από την Ευρωζώνη και την Ευρωπαϊκή Ένωση. Ακόμη χειρότερα, υπάρχουν άλλοι που φαίνεται να πιστεύουν ότι η Ελλάδα μπορεί να παραμείνει στην Ευρωζώνη χωρίς να σέβεται τους κανόνες της, χωρίς να τηρεί τις δεσμεύσεις της. Ωστόσο, αν μας δείχνει κάτι η εμπειρία του παρελθόντος, είναι ότι η Ελλάδα μπόρεσε να πετύχει τους στόχους της μόνο όταν σεβάστηκε τους κανόνες του παιχνιδιού και τους αξιοποίησε προς όφελός της. Μέσα σε ένα τέτοιο κλίμα μπόρεσε και ανέδειξε προσωπικότητες όπως ο Ξενοφών

Economics Quarterly | Μάιος 2015

Ζολώτας. Θα ήθελα, τέλος, να απευθυνθώ στα πολιτικά κόμματα, όπως έκανε κι εκείνος όταν το θεωρούσε αναγκαίο, και ιδιαίτερα σε εκείνα τα πολιτικά κόμματα που πιστεύουν ότι η Ελλάδα θα ευημερήσει μόνο ως μέλος της Ευρωζώνης και της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Και να τους πω ότι θα ήταν άκρως επιθυμητό να συνεννοηθούν, ώστε να προχωρήσουν οι λίγες ακόμα μεταρρυθμίσεις που απομένουν, ώστε να ‘δέσουν’ τόσο η δημοσιονομική σταθερότητα όσο και η οικονομική ανάπτυξη. Πράττοντας έτσι, μεταξύ άλλων, θα αφοπλίσουν με τρόπο οριστικό και αμετάκλητο εκείνους τους αμετανόητους παράγοντες που ουδέποτε παραιτήθηκαν από την ιδέα να χρησιμοποιήσουν την Ελλάδα είτε ως αποδιοπομπαίο τράγο, είτε ως Ιφιγένεια, για παραδειγματισμό των κρατών-μελών της περιφέρειας της ζώνης του ευρώ».

Αν μας δείχνει κάτι η εμπειρία του παρελθόντος, είναι ότι η Ελλάδα μπόρεσε να πετύχει τους στόχους της μόνο όταν σεβάστηκε τους κανόνες του παιχνιδιού και τους αξιοποίησε προς όφελός της.

Τράπεζες Αγορές

Κ ε φα λ α ι α γ ο ρ έ ς

Tour d’ horizon στον κόσμο του

χ ρή μ ατο ς Οι κεντρικοί τραπεζίτες σε έντονη κινητικότητα καθώς το διεθνές χρηματοπιστωτικό σύστημα κινείται εκτός συγχρονισμού. Η ποσοτική χαλάρωση στην Ευρώπη και η προετοιμασία της ομαλής εξόδου από αυτή στην Αμερική, δημιουργούν συνθήκες αβεβαιότητας για τη διεθνή ροή κεφαλαίων αφού στη μεγαλύτερη οικονομία του κόσμου θα οδηγήσει σε άνοδο των επιτοκίων -και της ελκυστικότητας των τοποθετήσεων σε δολαριακούς τίτλουςσε περίοδο υποχώρησης στην ευρωζώνη. Η απειλή του αποπληθωρισμού, που αυξάνει το βάρος του ιδιωτικού και δημόσιου χρέους, και η αδύναμη ανάπτυξη είναι οι έννοιες που κυριαρχούν στην ατζέντα των κεντρικών τραπεζιτών.

Economics Quarterly | Μάιος 2015

H γηραιά ήπειρος σε συναγερμό για τον (από)πληθωρισμό Ο πολύ χαμηλός ή αρνητικός πληθωρισμός, δημιουργεί ανησυχίες για μονιμότερη τάση, την οποία εντείνει η πτώση της τιμής του πετρελαίου, και που αν δεν ελεγχθεί θα δημιουργηθεί μια αυτοτροφοδοτούμενη τάση χαμηλότερων τιμών, μισθών, ονοματικού αεπ με τελικό αποτέλεσμα τη στασιμότητα ή την ύφεση.

επιχειρήσεων, να αναθερμανθεί η ζήτηση (στην ανεπάρκεια της οποίας αποδίδει την οριακή μόνο άνοδο των τιμών) και η οικονομία. Αλλά και στις άλλες οικονομίες, ο πολύ χαμηλός ή αρνητικός πληθωρισμός, δημιουργεί ανησυχίες για μονιμότερη τάση, την οποία εντείνει η πτώση της τιμής του πετρελαίου, και που αν δεν ελεγχθεί θα δημιουργηθεί μια αυτοτροφοδοτούμενη τάση χαμηλότερων τιμών, μισθών, ονοματικού αεπ με τελικό αποτέλεσμα τη στασιμότητα ή την ύφεση.

Ενώ η Ευρωπαϊκή Κ ε ν τ ρ ι κ ή Τ ρ ά π ε ζ α ανακοίνωσε τις πρώτες αγορές κρατικών ομολόγων στις αρχές Μαρτίου (την ποσοτική χαλάρωση), για να αποφύγει η ευρωζώνη τον αποπληθωρισμό και τη στασιμότητα, οι άλλες ευρωπαϊκές (και όχι μόνο) κεντρικές τράπεζες δεν μένουν αδρανείς. Στην ευρωζώνη οι τιμές μειώνονται για τέταρτο συνεχόμενο μήνα και ακόμη και αν δεν ληφθεί υπόψη η μείωση των τιμών του πετρελαίου αυξάνονται μόλις 0,7% έναντι στόχου 2%. Έχοντας εξαντλήσει το όπλο του επιτοκίου, το επιτόκιό της είναι ήδη στο 0,05%, και διαπιστώνοντας περιορισμένη αποτελεσματικότητα των προγραμμάτων χορήγησης ρευστότητας στις τράπεζες, η ΕΚΤ προχωρά σε αγορές ομολόγων, υψηλής αξιολόγησης τιτλοποιημένων δανείων από τις τράπεζες και θεσμικούς επενδυτές και καλυμμένα τραπεζικά ομόλογα με ρυθμό 60 δισ. ευρώ τον μήνα. Στόχος της είναι να ενισχύσει τη ρευστότητα της οικονομίας και να πιέσει πτωτικά τα επιτόκια δανεισμού κρατών και

Η βρετανική κεντρική τράπεζα διατηρεί σταθερά το επιτόκιο αναφοράς της στο 0,5% από τον Μάρτιο του 2009 και την ποσοτική χαλάρωση –με την οποία δημιουργεί ηλεκτρονικό χρήμα για την αγορά κρατικών ομολόγων– στα 375 δισ. λίρες. Στον χορό τώρα μπαίνει και η Σουηδία. Η κεντρική της τράπεζα, η Riksbank, μείωσε το βασικό της επιτόκιο για πρώτη φορά σε αρνητικά επίπεδα, το repo rate (που επηρεάζει το επιτόκιο στη διατραπεζική αγορά και τα τελικά επιτόκια δανεισμού στην πραγματική οικονομία) σε -0,25%. Θα το διατηρήσει στο επίπεδο αυτό έως ότου ο πληθωρισμός φτάσει το 2%, που ευελπιστεί να πετύχει το 2016. Έχει ήδη δοκιμάσει το αρνητικό επιτόκιο αποδοχής καταθέσεων από τις εμπορικές τράπεζες κατά καιρούς από το

2009 και το διατηρεί σταθερά αρνητικό (δηλαδή πληρώνουν την κεντρική τράπεζα για να καταθέσουν σε αυτή τη ρευστότητα που δεν διοχετεύουν σε δάνεια στην οικονομία) από τον Ιούλιο 2014. Κάνει το πρώτο της βήμα στην ποσοτική χαλάρωση, αποφάσισε να αγοράσει μικρή σχετικά ποσότητα κρατικών ομολόγων ώστε να κάνει την πολιτική της πιο επεκτατική αφού το όπλο του επιτοκίου έχει εξαντληθεί. Ποιος ο λόγος για μια οικονομία που αναπτύσσεται με ρυθμό 2,7% και με ποσοστό ανεργίας μόλις 7,5%; Ο χαμηλός πληθωρισμός –το τελευταίο δωδεκάμηνο κινείται σε επίπεδα χαμηλότερα του 0,7%– και οι επιπτώσεις του στη συμπεριφορά των καταναλωτών και επιχειρήσεων. Σε αντίθεση με τη γερμανική κεντρική τράπεζα, τη Bundesbank, που δεν ανησυχεί για τον αρνητικό πληθωρισμό –για πρώτη φορά στη Γερμανία το δίμηνο Ιαν. -Φεβ. και που εκτιμά ότι δεν έχει κάνει τους καταναλωτές να αναβάλλουν τις αγορές τους ώστε από αυτόν τον λόγο να επιβαρύνεται η οικονομία και είναι αντίθετη στις αγορές ομολόγων από την ΕΚΤ– η σουηδική κεντρική τράπεζα είναι προνοητική. Θέλει να στηρίξει την οικονομία, καθώς

Economics Quarterly | Μάιος 2015

Κ ε φα λ α ι α γ ο ρ έ ς

Χαμηλότερα επιτόκια και στην Κίνα

βλέπει εντεινόμενη αβεβαιότητα στις κεφαλαιαγορές εξαιτίας των διαφορών στη φάση της νομισματικής πολιτικής σε ΗΠΑ (προετοιμασία εξόδου από την ποσοτική χαλάρωση) και ευρωζώνη (πρώτα βήματα) και αστάθεια στις ισοτιμίες. Εκτιμά ότι η συνεπαγόμενη υποχώρηση της κορώνας θα ενισχύσει την οικονομία. Στο ίδιο κλίμα και η Δανία, η κεντρική της τράπεζα μμηδένισε το επιτόκιό της και περαιτέρω το αρνητικό επιτόκιο καταθέσεων (στο -0,75%) για να αποτρέψει νέα άνοδο της δανέζικης κορώνας, καθώς το ευρώ τώρα υποχωρεί, που θα επιδεινώσει το σκηνικό στον πληθωρισμό που από τις αρχές του έτους βρίσκεται σε οριακά θετική περιοχή. Συγχρόνως, με παρεμβάσεις (αγορές ξένων νομισμάτων) στην αγορά συναλλάγματος 275 δισ. κορωνών πέτυχε τη σταθεροποίηση της ισοτιμίας

της κορώνας. Σε αντίθετο ρεύμα, όσον αφορά την ισοτιμία του νομίσματος, κινείται η ελβετική κεντρική τράπεζα. Μείωσε το επιτόκιό της ώστε πλέον να βρίσκεται σε αρνητική περιοχή (-1,25% ως -0,25%) και περαιτέρω το αρνητικό επιτόκιο καταθέσεων (στο -0,75%). Συγχρόνως, όμως διέκοψε τη σύνδεση της ισοτιμίας του ελβετικού φράγκου με το ευρώ την οποία συντηρούσε με συνεχείς παρεμβάσεις στις αγορές συναλλάγματος στο ελάχιστο 1,2 φράγκα ανά ευρώ ώστε να αποτρέπει την ανατίμηση του ελβετικού νομίσματος, παραδοσιακού καταφυγίου ασφάλειας. Προέβλεψε ότι με την ποσοτική χαλάρωση της ΕΚΤ το ευρώ θα υποχωρούσε οπότε και η διατήρηση της σύνδεσης θα είχε μεγάλο κόστος. Το ελβετικό νόμισμα έκτοτε έχει ανατιμηθεί κατά 14% περίπου παρά το αντικίνητρο των αρνητικών επιτοκίων. Αποτέλεσμα ήταν ο αρνητικός πληθωρισμός από τον περασμένο Δεκέμβριο.

Economics Quarterly | Μάιος 2015

Οι εξελίξεις και στη δεύτερη μεγαλύτερη οικονομία του κόσμου, την Κίνα, κινούνται στην ίδια κατεύθυνση. Η κεντρική τράπεζά της μείωσε τα επιτόκια αναφοράς της τον Μάρτιο και τον Μάιο (μετά από ανάλογη κίνηση τον περασμένο Νοέμβριο) για τις καταθέσεις και τα δάνεια από τις εμπορικές τράπεζες (τα επιτόκια των τελευταίων κινούνται γύρω από τα επίπεδα αυτά, με το περιθώριο διακύμανσης να ορίζεται από την κεντρική τράπεζα που σταδιακά το αυξάνει) κατά 0,25% κάθε φορά, στο 2,25% και 5,1% αντίστοιχα. Λίγο νωρίτερα είχε μειώσει το ποσοστό των υποχρεωτικών καταθέσεων των τραπεζών στην κεντρική τράπεζα ώστε να απελευθερωθούν κεφάλαια για χορηγήσεις δανείων σε επιχειρήσεις. Στόχος της είναι η τόνωση της οικονομίας, που επιβραδύνει, με τον ρυθμό ανάπτυξης από 7,4% το 2014 να προβλέπεται σε 7% το 2015, και η πρόληψη του αποπληθωρισμού, καθώς ο ρυθμός ανόδου των τιμών είναι μόλις στο 1,4% ενώ οι τιμές των ακινήτων έχουν αρχίσει πλέον να υποχωρούν.

Αντίθετο ρεύμα στην Αμερικανική αγορά Η Fed μιλά πλέον για μικρή άνοδο των επιτοκίων εφόσον συνεχιστεί η βελτίωση της οικονομίας.

Στην άλλη όχθη του Ατλαντικού, η επικεφαλής της Fed, Τζάνετ Γέλεν, προετοιμάζει τις αγορές για μια άνοδο του επιτοκίου του δολαρίου εφόσον τα στοιχεία της οικονομίας συνεχίζουν να βελτιώνονται. Το ποσοστό ανεργίας έχει υποχωρήσει στο 5,5%, σχεδόν στο μισό του 2009 και δημιουργούνται περίπου 250 χιλ. νέες θέσεις εργασίας κάθε μήνα. Ωστόσο η άνοδος των αμοιβών είναι οριακή, και η Fed θεωρεί ότι είναι ένδειξη ότι ο αριθμός των ανέργων ή υποαπασχολουμένων (με μερική απασχόληση ενώ θα προτιμούσαν πλήρη) παραμένει υψηλός. Το αεπ της χώρας το 2 ο εξάμηνο του 2014 αυξανόταν με το θεαματικό για τα δεδομένα της εποχής 3,8%, ωστόσο επιβράδυνε απότομα σε 0,2%το 1ο τρίμηνο 2015. Επίσης, ο πληθωρισμός είναι πολύ κάτω του στόχου του 2% (-0,1% κυρίως λόγω της μείωσης των τιμών του πετρελαίου) οπότε και διατηρεί το επιτόκιο του δολαρίου στο 0-0,25% τουλάχιστον ως τον Σεπτέμβριο και

μετά θα αποφασίσει με κριτήριο την πορεία του πληθωρισμού. Η όποια αύξηση πάντως θα το διατηρεί για αρκετό διάστημα εξαιρετικά χαμηλό. Συνεπώς θα συνεχίσει να στηρίζει την οικονομία. Έχει μεν σταματήσει την ποσοτική χαλάρωσή –αγορές ομολόγων και τίτλων στεγαστικών δανείων– από τον περασμένο Οκτώβριο ωστόσο δεν αποσύρει τη ρευστότητα που έχει χορηγήσει, κάτι που θα συμβεί με τη διακοπή επανεπένδυσης των κεφαλαίων από τίτλους που λήγουν ή την πώληση των τίτλων που έχει αγοράσει. Δίνει το στίγμα της επαναφοράς της νομισματικής πολιτικής στη συμβατική σφαίρα, τονίζοντας ότι πρώτο βήμα θα είναι η αύξηση του επιτοκίου στις καταθέσεις των τραπεζών στην κεντρική τράπεζα, που θα ωθήσει αυτόματα σε άνοδο των επιτοκίων της αγοράς (οι τράπεζες θα δανείζουν τα κεφάλαιά τους με επιτόκια υψηλότερα από τα προσφερόμενα από την κεντρική τράπεζα).

Πόσο χαμηλότερα; Η ΕΚΤ θα αγοράζει κρατικά ομόλογα και με αρνητικές αποδόσεις. Θα υπάρχουν κερδισμένοι αλλά και (προσωρινά) χαμένοι.

Τα μακρο-μεσοπρόθεσμα επιτόκια στις μεγάλες οικονομίες από τα μέσα του 2014 έχουν υποχωρήσει σημαντικά. Η απογοητευτική πορεία της οικονομίας, η μείωση των επιτοκίων και η ποσοτική χαλάρωση των κεντρικών τραπεζών βρίσκονται πίσω από τις εξελίξεις. Η Ελβετία εξέδωσε πρόσφατα 10ετή ομόλογα με επιτόκιο 0,011%, καθώς παραμένει καταφύγιο ασφάλειας των επενδυτών. Η Ιαπωνία στα τέλη του 2014 εξέδωσε 2ετή ομόλογα με αρνητική απόδοση (οι επενδυτές στην

ουσία πληρώνουν για την τοποθέτηση των χρημάτων τους) και των 10ετών έχει υποχωρήσει στο 0,35%. Στην υποχώρηση βέβαια έχει συμβάλλει η τεράστια ποσοτική χαλάρωση, οι αγορές ομολόγων από την κεντρική τράπεζα της χώρας που πιέζουν πτωτικά τις ήδη χαμηλές αποδόσεις. Αλλά και η απόδοση των 10ετών ομολόγων της Πορτογαλίας τον Απρίλιο ήταν χαμηλότερη των αμερικανικών (2,08% έναντι 2,14%). Στη μεγαλύτερη οικονομία της ευρωζώνης, τη Γερμανία, η απόδοση των 10ετών ομολόγων είναι πλέον στο 0,45% καθώς το status του καταφυγίου ασφάλειας των επενδυτών ενισχύεται. Το γερμανικό υπουργείο Οικονομικών εξέδωσε 5ετή ομόλογα τον Φεβρουάριο με, για πρώτη φορά, αρνητικό επιτόκιο. Αλλά και ο ESM, ο Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Σταθερότητας, εξέδωσε ομόλογο 2,5 ετών με αρνητική απόδοση 0,07% ενώ τα ομόλογα ως 6 ετών που έχει εκδώσει διαπραγματεύονται με αρνητικές αποδόσεις. Μπορεί οι εξελίξεις αυτές να ευνοούν τα κρατικά ταμεία, με τη μείωση του κόστους δανεισμού μιας χώρας. Αυτό γιατί η μείωση των αποδόσεων στη δευτερογενή αγορά όπου δραστηριοποιείται η ΕΚΤ επηρεάζει και τα επιτόκια στις επόμενες εκδόσεις ομολόγων (πρωτογενής αγορά). Θα ενισχυθούν έτσι (και) χώρες με υψηλό χρέος όπως η Ιταλία και οι τράπεζές της. Όμως υπάρχει και η άλλη άποψη. Η γερμανική κεντρική τράπεζα, η Bundesbank, βλέπει κινδύνους, εκτιμά ότι τα χαμηλά επιτόκια αυξάνουν την επιθυμία ανάληψης κίνδυνου, ένδειξη της οποίας αποτελεί η άνοδος των εταιρικών ομολόγων (τις υψηλότερες αποδόσεις των οποίων αναζητούν οι επενδυτές) και κοινοπρακτικών δανείων. Τα στοιχεία της ΕΚΤ δείχνουν άνοδο 5,5% στα υπόλοιπα των εταιρικών ομολόγων.

Economics Quarterly | Μάιος 2015

Κ ε φα λ α ι α γ ο ρ έ ς

αντικίνητρο ώστε οι τράπεζες να διοχετεύουν τη ρευστότητα τους σε δάνεια στην πραγματική οικονομία).

Ανοδικά οι νέες εκδόσεις μετοχών

Ιδιαίτερα παρακολουθεί την αγορά ακινήτων, όπου εκτιμά ότι η άνοδος των τιμών τροφοδοτείται από τα στεγαστικά δάνεια, τα επιτόκια των οποίων σήμερα είναι 2 μονάδες χαμηλότερα από ότι το 2009. Η άνοδος των τιμών στις αστικές περιοχές ήταν κατά μέσο όρο 10% ετησίως την περίοδο 2010-2013 και στις μεγάλες πόλεις οι τιμές είναι από 10% ως 20% υψηλότερες από ότι δικαιολογούν τα οικονομικά και δημογραφικά δεδομένα. Σύμφωνα με τον Andreas Dombret, μέλος του διοικητικού της συμβουλίου, τα χαμηλά επιτόκια και η υψηλή ρευστότητα αποτελούν εν δυνάμει πηγές δημιουργίας φούσκας στην αγορά ακινήτων. Όπως είπε μια κεντρική τράπεζα πρέπει να είναι έτοιμη to spoil the fun as the party is in full swing. Από την άλλη πλευρά οι πολύ χαμηλές ή και αρνητικές αποδόσεις έχουν εξανεμίσει τις αποδόσεις για αποταμιευτές, ασφαλιστικά ταμεία και ασφαλιστικές εταιρείες που

επενδύουν σε γερμανικά κρατικά ομόλογα. Με το πρόγραμμα αγοράς ομολόγων της ΕΚΤ, οι αποδόσεις τους θα μειωθούν ακόμα περισσότερο πιέζοντας ιδιαιτέρως τα οικονομικά των γερμανικών ασφαλιστικών εταιρειών. Η απάντηση της ΕΚΤ είναι ότι με την ανάκαμψη της οικονομίας που θα προκαλέσουν η αγορές, θα αυξηθούν μεσοπρόθεσμα ο πληθωρισμός και τα επιτόκια, που θα επανέλθουν σε κανονικά επίπεδα. Ο Μάριο Ντράγκι δηλώνει ότι θα αγοράζει ομόλογα ακόμα και στις περιπτώσεις όπου η άνοδος της τιμής τους –λόγω μεγάλης ζήτησης των επενδυτών και της ΕΚΤ– έχει οδηγήσει σε αρνητικές αποδόσεις. Πιο πρόσφατα μάλιστα προσδιόρισε το όριο αρνητικής απόδοσης στο -0,2%, (δυνητικής ζημιάς για την ΕΚΤ, εφόσον διακρατήσει τους τίτλους ως τη λήξη τους), όσο είναι και το επιτόκιο που πληρώνει η ΕΚΤ στις εμπορικές τράπεζες για να δεχτεί τις καταθέσεις τους (το αρνητικό επιτόκιο αποτελεί

Economics Quarterly | Μάιος 2015

Το 2014 ήταν μια πολύ καλή χρονιά για την άντληση κεφαλαίων από τα χρηματιστήρια. Οι αρχικές δημόσιες προσφορές (IPOs) σε παγκόσμιο επίπεδο αυξήθηκαν κατά 35% στις 1.206 με τις επιχειρήσεις να αντλούν 250 δισ. δολάρια, ποσό 50% μεγαλύτερο από του προηγούμενου έτους. Το φθηνό χρήμα βοήθησε επιχειρήσεις και καταναλωτές αλλά και τους επενδυτές που τοποθετήθηκαν σε αυτές. Σύμφωνα με τα στοιχεία της EY (Global IPO trends) το 37% των κεφαλαίων αντλήθηκαν από τα αμερικανικά χρηματιστήρια, το 32% από Ασιατικά και το 24% από ευρωπαϊκά (62 δισ. δολ.). Στα τελευταία κυρίαρχη είναι η θέση του Λονδίνου, όπου οι

επιχειρήσεις άντλησαν 19 δισ. δολ. Το Χρηματιστήριο του Λονδίνου είναι 4ο στην κατάταξη με βάση τα κεφάλαια που αντλήθηκαν, μετά το χρηματιστήριο της Νέας Υόρκης (73 δισ. δολ.), του Χονγκ-Κονγκ (30 δισ.) και το NASDAQ (22 δισ.) . Από άποψη αριθμού IPOs το Λονδίνο ήταν 3ο με 92, μετά τις ΗΠΑ με 222 και την Κίνα (χρηματιστήρια ΧονγκΚονγκ, Σανγκάης και Σεντζέν) με 206. Σχεδόν τα μισά κεφάλαια προήλθαν από εταιρείες ιδιωτικών συμμετοχών και κεφάλαια επιχειρηματικού κινδύνου ενώ στην αμερικανική αγορά το ποσοστό φτάνει τα 3/4. Στην Ευρώπη η προοπτική της ποσοτικής χαλάρωσης και οι πολύ χαμηλές αποδόσεις των ομολόγων ώθησαν τους επενδυτές στην αγορά μετοχών (όπως έδειξε η μεγάλη άνοδος των χρηματιστηριακών δεικτών) και τα IPOs. Ωστόσο για το 2015 η ΕΥ προβλέπει αυξημένη μεταβλητότητα, η ανάκαμψη στις ΗΠΑ θα ευνοήσει την αγορά παρά την αναμενόμενη άνοδο των επιτοκίων ενώ η αδύναμη ανάκαμψη της ευρωζώνης θα επηρεάσει και αγορές που κινούντο ανοδικά, όπως η βρετανική.

Πόσο αυξήθηκαν οι ισολογισμοί των κεντρικών τραπεζών Οι αριθμοί οδηγούν στο συμπέρασμα ότι η συγκρατημένη στάση της ΕΚΤ συνέβαλε στα τωρινά προβλήματα της ευρωζώνης.

Η ΕΚΤ με τα προγράμματα χορήγησης δανείων στις τράπεζες από το 2008, το πρόγραμμα αγοράς κρατικών ομολόγων του 2012 (SMP, για τη στήριξη των χωρών της ευρωπαϊκής περιφέρειας) και τις αγορές τιτλοποιημένων δανείων και καλυμμένων ομολογιών του 2014 αύξησε τον ισολογισμό της στο 18% του αεπ της ευρωζώνης σήμερα (από 10% το 2007). Τώρα με τις μεγάλής κλίμακας αγορές κρατικών ομολόγων, που αποτελούν και ποσοτική χαλάρωση, στόχος είναι να επαναφέρει τον ισολογισμό της στο 26% του αεπ, το ανώτατο επίπεδο που καταγράφηκε το 2012. Από το 2012 ως το 2014 ο ισολογισμός της περιοριζόταν. Αιτία ήταν το ότι η χορήγηση ρευστότητας στις τράπεζες δεν έφθανε στην πραγματική οικονομία, με άνοδο των χορηγήσεων των τραπεζών και μείωση των επιτοκίων δανεισμού. Οι τράπεζες λόγω μειωμένης ζήτησης δανείων και ιδιαίτερα αυστηρών κριτήριων αξιολόγησης των δανειοληπτών επέστρεφαν νωρίτερα τα κεφάλαια στην κεντρική τράπεζα. Αποτέλεσμα της μείωσης του ισολογισμού της ήταν και η μεγάλη ανατίμηση του ευρώ ως τα μέσα του 2014. Η αύξηση του

1 τρισ. ευρώ τιτλοποιημένα δάνεια στα FVC Τα οχήματα ειδικού σκοπού της ευρωζώνης (financial vehicle corporations), είχαν στην κατοχή τους 1,2 τρισ. ευρώ τιτλοποιημένων δανείων στα τέλη του 2014. Ο κύριος όγκος, 964 δισ. ευρώ, είναι τιτλοποιήσεις τραπεζών της ευρωζώνης (10% των δανείων που έχουν χορηγήσει) και αφορούν κυρίως δάνεια νοικοκυριών (730 δισ. ευρώ). Τα τιτλοποιημένα δάνεια αποτελούν τον κύριο όγκο του ενεργητικού των οχημάτων ειδικού σκοπούς. Economics Quarterly | Μάιος 2015

Κ ε φα λ α ι α γ ο ρ έ ς

ισολογισμού γίνεται με τη δημιουργία ηλεκτρονικού χρήματος για την αγορά ομολόγων και άλλων τίτλων. Η Ελλάδα και η Κύπρος εξαιρούνται από το πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης. Και των δυο τα ομόλογα είναι χαμηλότερης πιστοληπτικής αξιολόγησης από την απαιτούμενη από την ΕΚΤ και η παράκαμψη του εμποδίου θα ήταν δυνατή μόνο με την ολοκλήρωση της αξιολόγησης του προγράμματος προσαρμογής τους. Για την Κύπρο θα ολοκληρωθεί αφού ψηφίστηκε πρόσφατα ο νόμος για τους πλειστηριασμούς κατοικιών στις περιπτώσεις μη εξυπηρετούμενων δανείων. Για την Ελλάδα τα θέματα είναι πολύ περισσότερα. Αλλά ακόμη και αν είχε ολοκληρωθεί η αξιολόγηση, η ΕΚΤ δεν θα μπορούσε να αγοράσει ελληνικά ομόλογα πριν τον Ιούλιο. Και αυτό γιατί υπάρχει περιορισμός η κεντρική τράπεζα να μην κατέχει πάνω από το 1/3 των ομολόγων μιας

χώρας και σήμερα έχει υπερβεί το όριο. Τον Ιούλιο λήγουν τα ελληνικά ομόλογα που έχει αγοράσει το 2012 με το SMP. Εφόσον αυτά εξοφληθούν μόνο τότε θα μπορεί να προχωρήσει σε νέες αγορές.

Economics Quarterly | Μάιος 2015

Ας δούμε τις εξελίξεις στις άλλες μεγάλες νομισματικές περιοχές όπου οι κεντρικές τράπεζες, παράλληλα με τον σχεδόν μηδενισμό των επιτοκίων τους, χρησιμοποίησαν την ποσοτική χαλάρωση για να αντιμετωπίσουν τις επιπτώσεις της χρηματοπιστωτικής κρίσης και την επιδείνωση της οικονομίας. Στις ΗΠΑ ο ισολογισμός της κεντρικής τράπεζας αυξήθηκε από 6% του αεπ το 2007 σε 25% σήμερα και οι αγορές τίτλων αφορούν πλέον σχεδόν το σύνολο της αύξησης. Στη Βρετανία ο ισολογισμός της κεντρικής τράπεζας αυξήθηκε από 5% σε 23% και αγόρασε ομόλογα ίσα με 21% του αεπ. Εκτός συναγωνισμού η Ιαπωνία, ο ισολογισμός της κεντρικής τράπεζας έχει εκτοξευτεί σε 59% του αεπ και έχει αγοράσει τίτλους ίσους με 53% του αεπ. Οι αριθμοί οδηγούν στο συμπέρασμα ότι η συγκρατημένη στάση της ΕΚΤ –αναγνωρίζοντας αφενός τις δυσκολίες μιας κεντρικής τράπεζας που αντιμετωπίζει 19 υπουργεία Οικονομικών και τα ομόλογα ισάριθμων κρατών με διαφορετικές πιστοληπτικές αξιολογήσεις και αφετέρου την αντίθεση της Γερμανίαςσυνέβαλε στα τωρινά προβλήματα της ευρωζώνης.

Νίκη της Βρετανίας Το Λονδίνο κέρδισε μια σημαντική μάχη για τη διατήρηση της ηγετικής θέσης του στην ευρωπαϊκή και παγκόσμια κεφαλαιαγορά. Το 2 ο μεγαλύτερο, μετά τη Νέα Υόρκη, χρηματοοικονομικό κέντρο του κόσμου θεωρούσε ότι η απόφαση της ΕΚΤ –με την οποία θα έπρεπε οι οίκοι ε κ κ αθ άρισ η ς σ υ ν αλ λ αγώ ν χρηματοοικονομικών προϊόντων (παραγώγων, μετοχών κ.α.) αποτιμημένων σε ευρώ να έχουν την έδρα τους στην ευρωζώνη–υπονόμευε τη θέση του City. Και αυτό γιατί οι εταιρείες αυτές θα έπρεπε να μετεγκατασταθούν στην ευρωζώνη, με κύρια

ωφελημένη τη Φρανκφούρτη. Επιπλέον, ήταν αντίθετη εν τ ις σ υ ν θ ή κ ε ς τ η ς ενια ία ς αγοράς αφού οι συγκεκριμένες εταιρείες θα είχαν διαφορετική μεταχείριση αναλόγως της χώρας εγκατάστασης τους στην ΕΕ. Η Βρετανία προσέφυγε στο Δικαστήριο της ΕΕ, το οποίο αποφάνθηκε ότι η ΕΚΤ δεν έχει δικαιοδοσία λήψης τέτοιας απόφασης. Οι πλατφόρμες εκκαθάρισης είναι κρίσιμης σημασίας για την εύρυθμη λειτουργία των αγορών παραγώγων και μετοχών, και η ΕΚΤ ήθελε να τις έχει στην άμεση εποπτεία της. Τώρα δηλώνει πρόθυμη να συνεργαστεί με την Τράπεζα της Αγγλίας για τη διασφάλιση της χρηματοπιστωτικής σταθερότητας.

Economics Quarterly | Μάιος 2015

Τ ρά π ε ζ ε ς κ α ι α γ ο ρ έ ς / / Ε λ λ η ν ι κ έ ς τ ρά π ε ζ ε ς

Μεταξ ύ E L A και Ε Κ Τ Ο Μάριο Ντράγκι, της ΕΚΤ, δήλωσε πρόσφατα ότι η χρηματοδότηση των ελληνικών τραπεζών μέσω του ELA θα συνεχιστεί όσο οι ελληνικές τράπεζες είναι βιώσιμες και έχουν επαρκή ενέχυρα. Καθώς καταγράφουν σημαντικές απώλειες καταθέσεων, 22 δισ. ευρώ, υποστηρικτικά το τελευταίο διάστημα η ΕΚΤ εγκρίνει μεγαλύτερη χρηματοδότηση για να τις αντισταθμίσει.

Ο Μάριο Ντράγκι στα εγκαίνια των νέων επιβλητικών δίδυμων πύργων της ΕΚΤ στη Φρανκφούρτη.

ς δούμε κατ’ αρχήν πώς έχουν τα πράγματα. Από τον περασμένο Μάρτιο η ΕΚΤ σταμάτησε να δέχεται από όλες τις ευρωπαϊκές τράπεζες ως ενέχυρα για χρηματοδότηση από την κεντρική

τράπεζα της ευρωζώνης, χρεόγραφα που καλύπτονται από κρατικές εγγυήσεις. Αυτό από μόνο του θα αποτελούσε περιοριστικό παράγοντα για τις ελληνικές τράπεζες. Προστέθηκε όμως από τον περασμένο Φεβρουάριο η διακοπή αποδοχής από την ΕΚΤ των ελληνικών κρατικών ομολόγων αφού

Economics Quarterly | Μάιος 2015

προϋπόθεση αποδοχής τίτλων χωρών με πιστοληπτική διαβάθμιση χαμηλότερη του ΒΒΒ-(με την κρατική αξιολόγηση να ακολουθεί και τις τράπεζες της χώρας και τους τίτλους τους) ήταν η χώρα να βρίσκεται σε πρόγραμμα προσαρμογής. Αυτό λόγω των εξελίξεων και της διαρκούσας διαπραγμάτευσης εταίρων

– Ελλάδας δεν ισχύει, με το ελληνικό πρόγραμμα σε εκκρεμότητα. Έκτοτε οι τράπεζες στράφηκαν για χρηματοδότηση στον μηχανισμό έκτακτης ρευστότητας ELA της Τράπεζας της Ελλάδος. Μέσω του μηχανισμού αυτού αντλούν ρευστότητα από το ευρωσύστημα με υψηλότερο κόστος μεν, προσφέροντας όμως χαμηλότερης ποιότητας εγγυήσεις, που δεν γίνονται αποδεκτές από την ΕΚΤ αλλά διαθέτουν άφθονες οι ελληνικές τράπεζες. Ο μηχανισμός αυτός τελεί υπό την έγκριση της ΕΚΤ, η οποία μπορεί να τον περιορίσει αν κρίνει ότι δεν συμβαδίζει με τους κανόνες του ευρωσυστηματος. Με τον ELA την ευθύνη έχει η εθνική κεντρική τράπεζα κάθε χώρας, δηλαδή στην περίπτωσή μας η Τράπεζα της Ελλάδος, η οποία και αναλαμβάνει τους κινδύνους από την παροχή ρευστότητας στις τράπεζες ενώ με τις πράξεις χρηματοδότησης από την ΕΚΤ οι τυχόν απώλειες μοιράζονται στο ευρωσύστημα. Φυσικά χρηματοδότηση από τον ΕΛΑ δίνεται για την αντιμετώπιση έκτακτων συνθηκών και έχει προσωρινό χαρακτήρα. Οι ανάγκες των τραπεζών προκύπτουν από τη μείωση της καταθετικής τους βάσης και την αφαίμαξη που προκαλεί η κάλυψη των εκδόσεων εντόκων

γραμματίων για την ενίσχυση των δημοσίων ταμείων λόγω της πλήρους αποχώρησης των ξένων από την αγορά αυτή. Η αβεβαιότητα για τις εξελίξεις έχει οδηγήσει σε απόσυρση καταθέσεων, από τον περασμένο Δεκέμβριο έχουν χάσει 22 δισ. ευρώ, από 160 δισ. υποχώρησαν σε 138 δισ. τον Μάρτιο και οι εκροές συνεχίστηκαν και τον Απρίλιο. Επιπλέον με τη κυβερνητική ρύθμιση με την οποία υποχρεωτικά μεταφέρεται μέρος των διαθεσίμων των δημοσίων φορέων από τις εμπορικές τράπεζες στην Τράπεζα της Ελλάδος, οι απώλειες αυξάνονται. Πλέον το σύνολο της νέας χρηματοδότησης των τραπεζών έχει μεταφερθεί στον ELA, περίπου 79 δισ. ευρώ από τον περασμένο Δεκέμβριο. Έτσι, το τραπεζικό σύστημα επιστρέφει στις προ τριετίας συνθήκες του 2012, του 2ου μνημονίου με τους πιστωτές μας. Τότε η φυγή καταθέσεων και η υποβάθμιση των εγγυήσεων του Δημοσίου ανάγκασε τις τράπεζες να στραφούν στον ELA. Η συνολική εξάρτηση από το ευρωσύστημα –από την ΕΚΤ, στην οποία προσκομίζουν ως ενέχυρο και τα επιλέξιμα ομόλογα του EFSF που έχουν λάβει με την ανακεφαλαιοποίησή τους, αλλά και τον ELA– από το ανώτατο των 136 δισ. ευρώ τον

Ιούνιο 2012 είχε μειωθεί σε 45 δισ. τον Σεπτέμβριο 2014. Ωστόσο, στο διάστημα αυτό μειωνόταν η εξάρτηση τους από τον ELA η οποία μηδενίστηκε τον Μάιο 2014 από 62 δισ. τον Ιούνιο 2012. Στα τέλη του 2014, η εξάρτηση από το ευρωσύστημα ήταν μόλις 57 δισ. ευρώ. Σε 3 μόλις μήνες αυξήθηκε κατακόρυφα στα 107 δισ. τον Μάρτιο 2015, από τα οποία τα 79 δισ. περίπου προέρχονται από τον ακριβότερο για τις τράπεζες ELA. Η ΕΚΤ εγκρίνει κάθε τόσο μικρές δόσεις εντείνοντας το κλίμα αβεβαιότητας. Ο επικεφαλής της ΕΚΤ, Μάριο Ντράγκι, δηλώνει ότι τα 107 δισ. ευρώ αναλογούν σε 60% του αεπ της Ελλάδας, το υψηλότερο ποσοστό στις χώρες της ευρωζώνης, οπότε δεν ευσταθούν οι αιτιάσεις ότι η ΕΚΤ δεν στηρίζει τις ελληνικές τράπεζες. Επίσης, ότι η χρηματοδότηση των ελληνικών τραπεζών μέσω του ELA θα συνεχιστεί όσο οι ελληνικές τράπεζες είναι βιώσιμες και έχουν επαρκή ενέχυρα. Λόγω όμως της μεγάλης ανόδου των αποδόσεων των ελληνικών ομολόγων, που στα τέλη Απριλίου ήταν υψηλότερες από την εποχή του «κουρέματός» τους το 2012, και της εύθραυστης κατάστασης στην Ελλάδα, ενδεχομένως να επιβάλει μεγαλύτερη απομείωση (haircut) της αξίας των ενεχύρων που προσκομίζουν. Αυτό θα επιβαρύνει περισσότερο τις τράπεζες. Στο περιβάλλον αυτό οι τιμές των τραπεζικών μετοχών στο χρηματιστήριο Αθηνών τον περασμένο Απρίλιο είχαν υποχωρήσει 51% έναντι του Δεκεμβρίου 2014 και 71% σε σύγκριση με τον Απρίλιο 2014.

Πλέον το σύνολο της νέας χρηματοδότησης των τραπεζών έχει μεταφερθεί στον ELA, περίπου 79 δισ. ευρώ από τον περασμένο Δεκέμβριο. Έτσι, το τραπεζικό σύστημα επιστρέφει στις προ τριετίας συνθήκες του 2012, του 2ου μνημονίου με τους πιστωτές μας. Economics Quarterly | Μάιος 2015

Τ ρά π ε ζ ε ς κ α ι α γ ο ρ έ ς / / Ε λ λ η ν ι κ έ ς τ ρά π ε ζ ε ς

τα δάνεια σε υποχώρηση από το 2011 Στην Ελλάδα τα επιχειρηματικά δάνεια αναλογούν σε 53% του αεπ με μέσο όρο στην ευρωζώνη 133%.

υνεχίζεται για 5ο έτος η μείωση της χρηματοδότησης των επιχειρήσεων και για 6ο των νοικοκυριών. Η χρηματοδότηση των επιχειρήσεων (εκτός ασφαλιστικών και άλλων χρηματοπιστωτικών) έχει υποχωρήσει από 116 δισ.

ευρώ στα τέλη του 2011 σε 96 δισ. τον Μάρτιο 2015. Ο ρυθμός μείωσης ωστόσο υποχωρεί, από -5% στα τέλη του 2013 σε -3,3% στα τέλη του 2014 και -2,6% τον Μάρτιο και τις επιχειρήσεις να επιστρέφουν κάθε μήνα στις τράπεζες περισσότερα από όσα δανείζονται (αρνητική καθαρή ροή πιστώσεων). Αντίστοιχα, η χρηματοδότηση των νοικοκυριών για στεγαστικά και καταναλωτικά δάνεια έχει υποχωρήσει από 120 δισ. ευρώ το 2011 σε 97 δισ. σήμερα, με τον ρυθμό μείωσης να υποχωρεί επίσης από -3,9% το 2011 σε -3%. Οι συνθήκες δεν ευνοούν την αναθέρμανση της αγοράς δανείων ώστε να μην αναμένεται αποκλιμάκωση της μείωσης της χρηματοδότησης των επιχειρήσεων και των

νοικοκυριών. Αφενός η εκροή καταθέσεων από το σύστημα και ο μεγάλος όγκος μη εξυπηρετούμενων δανείων περιορίζουν τις δυνατότητες των τραπεζών να χορηγήσουν νέα δάνεια. Αφετέρου, στην έρευνα χορηγήσεων, η Τράπεζα της Ελλάδος εκτιμά ότι τα κριτήρια χορηγήσεων επιχειρηματικών δανείων θα γίνουν πιο αυστηρά το επόμενο διάστημα εξαιτίας της γενικής οικονομικής κατάστασης της χώρας. Η ίδια έρευνα δείχνει και μειωμένη ζήτηση δανείων, που εκτιμάται να διατηρηθεί και το επόμενο διάστημα, παρά τις αυξημένες ανάγκες των επιχειρήσεων για αναχρηματοδότηση του χρέους τους. Στην ευρωζώνη τα επιχειρηματικά δάνεια υποχωρούν από τα μέσα του 2012, με μεγαλύτερη τη μείωση στα μέσα του 2013, ενώ από τις αρχές του 2014 ο ρυθμός μείωσης περιορίζεται για να φτάσει σήμερα το -0,6%. Στην

Ελλάδα τα επιχειρηματικά δ ά ν ε ι α αναλογούν σε 53% του αεπ με μέσο όρο στην ευρωζώνη 133%.

Economics Quarterly | Μάιος 2015

Σε άν οδ ο τα

μη εξυπηρετούμενα

στ ην Ελ λ ά δ α

Στην κορυφή της λίστας του προβληματικού χαρτοφυλακίου είναι η Κύπρος, με επόμενες την Ελλάδα και την Ιρλανδία.

ο δάνεια σε καθυστέρηση έχουν πλέον φτάσει το 34% των συνολικών από 8% το 2009. Ο λόγος των καθυστερήσεων στα επιχειρηματικά δάνεια είναι επίσης 34% από 7%. Ανοδικά κινείται ο δείκτης και στα στεγαστικά και καταναλωτικά δάνεια, 28% από 7% και 50% από 13%. Οι πιο πρόσφατες εκτιμήσεις της αγοράς μιλούν για επιβράδυνση της δημιουργίας νέων «κόκκινων» δανείων ωστόσο τα ποσοστά κινούνται ακόμη ανοδικά. Ο υψηλός όγκος προβληματικών δανείων αναγκάζει τις τράπεζες να αυξάνουν τις προβλέψεις τους, υπονομεύοντας την κερδοφορία τους. Η επιτροπή της Βασιλείας αποφάσισε την άμεση αλλαγή της μεταχείρισης των μη εξυπηρετούμενων δανείων, που από non-performing loans θα

γίνει non performing exposure, ώστε να υπάρχει ομοιόμορφη εκτίμηση με την κατάργηση των εθνικών διαφοροποιήσεων στον υπολογισμό τους. Αρχικά είχε δοθεί μεταβατική περίοδος 3 ετών, τώρα επισπεύδονται οι εξελίξεις που θα οδηγήσουν σε μεγαλύτερη συγκρισιμοτητα των τραπεζικών συστημάτων κάθε χώρας. Στην κορυφή της λίστας του προβληματικού χαρτοφυλακίου είναι η Κύπρος, με επόμενες την Ελλάδα και την Ιρλανδία. Από τις μεγάλες χώρες της ΕΕ εντυπωσιακές είναι οι επιδόσεις της Γερμανίας, της Γαλλίας, της Βρετανίας με πολύ χαμηλά ποσοστά προβληματικών δανείων στα χαρτοφυλάκια των τραπεζών.

Χρήμα, από πού; Η εκτόξευση και πάλι των αποδόσεων των ελληνικών κρατικών ομολόγων έχει καταστήσει απαγορευτικό το κόστος έκδοσης τραπεζικών ομολόγων για τις τράπεζες. Η έκδοση καλυμμένων ομολογιών, τιτλοποιημένων δανείων και ομολόγων είναι ο μόνος τρόπος να μειώσουν την εξάρτηση τους από τη ρευστότητα του ευρωσυστήματος. Η τελευταία έκδοση ομολόγων τους ήταν το 1ο εξάμηνο του 2014.

Επισφαλή και μη εξυπηρετούμενα δάνεια % συνολικών Κύπρος Ελλάδα Ιρλανδία Σλοβενία Κροατία Ουγγαρία Ιταλία Εσθονία Ρουμανία Βουλγαρία Λιθουανία Πορτογαλία Ισπανία Πολωνία Σλοβακία Ευρωζώνη Βέλγιο Αυστρία Μάλτα Γαλλία Δανία Λετονία Ολλανδία Γερμανία Βρετανία Φινλανδία Σουηδία Λουξεμβούργο

52,7 34,2 22,0 20,6 18,8 15,4 13,8 13,5 13,4 13,0 11,2 9,3 7,4 5,8 5,8 5,8 5,6 5,4 5,3 4,5 3,6 3,0 2,6 2,0 1,7 1,0 0,4 0,0

Πηγή: EKT

Economics Quarterly | Μάιος 2015

Τ ρά π ε ζ ε ς κ α ι α γ ο ρ έ ς / / Δ ι ε θ ν ε ί ς ε ξ ε λ ί ξ ε ι ς

ΕΚΤ και ποσοτική χαλάρωση

ΕΚΤ αγοράζει καλυμμένες τραπεζικές ομολογίες και τιτλοποιημένα δάνεια, στο πλαίσιο της πολιτικής της ποσοτικής χαλάρωσης. Στην πρώτη περίπτωση, η άνοδος της τιμής τους που θα προκαλέσουν οι αγορές θα τις καταστήσει ελκυστικές για τις τράπεζες, οι οποίες για να εκδώσουν περισσότερες θα πρέπει και να χορηγήσουν νέα δάνεια από τις κατηγορίες που χρησιμοποιούνται για κάλυμμα των ομολογιών (κυρίως στεγαστικών ή προς τον δημόσιο τομέα). Στη δεύτερη, θα αυξηθεί η ρευστότητα του χαρτοφυλακίου δανείων των τραπεζών και έτσι αυτές θα χορηγήσουν περισσότερα δάνεια. Θεωρεί ότι οι αυτές οι αγορές θα αποτελέσουν μεγαλύτερη διέξοδο για άνοδο της χρηματοδότησης της πραγματικής οικονομίας από τις Στοχευμένες Πράξεις Μακροχρόνιας Αναχρηματοδοτησης (TLTRO), τα τριετή εξαιρετικά φθηνά δάνεια προς τις τράπεζες με όρο να διοχετευτούν σε νέες χορηγήσεις προς επιχειρήσεις, που εξαρτώνται άμεσα από τη ζήτηση δανείων που αντιμετωπίζουν οι τράπεζες.

212 δισ. ευρώ στις τράπεζες από την ΕΚΤ

α 212 δισ. ευρώ που άντλησαν οι τράπεζες της ευρωζώνης από τις 2 πρώτες Στοχευμένες πράξεις αναχρηματοδότησης- δηλαδή τα τριετή δάνεια που πήραν από την ΕΚΤ με δέσμευση να τα μεταφέρουν με νέα δάνεια στις επιχειρήσεις- δεν ικανοποίησαν τον Μάριο Ντράγκι. Όταν αναγγέλθηκε το σχετικό πρόγραμμα, το φθινόπωρο του 2014, τα όριο των κεφαλαίων που μπορούσαν να αντλήσουν ήταν διπλάσιο. Βλέποντας ότι η δυναμική της επεκτατικής πολιτικής της κεντρικής τράπεζας της ευρωζώνης ήταν αβέβαιη αφού εξαρτάτο από τη βούληση των τραπεζών να δανειστούν κεφάλαια για να τα δανείσουν στους πελάτες τους, αποφάσισε την ποσοτική χαλάρωση, δηλαδή τις μαζικές αγορές κρατικών ομολόγων και άλλων τίτλων. Στην πιο πρόσφατη έρευνα τραπεζικών χορηγήσεων, διαπιστώνει μεν ότι υπάρχει μια ελαφριά χαλάρωση των κριτηρίων πιστοληπτικής αξιολόγησης των επιχειρήσεων ωστόσο αυτά

Economics Quarterly | Μάιος 2015

παραμένουν πολύ αυστηρά, πολύ αυστηρότερα από ότι στο παρελθόν. Αν τελικά ένα δάνειο εγκριθεί, οι όροι και τα επιτόκια έχουν βελτιωθεί για τον πελάτη. Στο σύνολο της ευρωζώνης, οι τράπεζες προβλέπουν άνοδο της ζήτησης επιχειρηματικών δανείων, τάση που έχει ξεκινήσει από το 2ο εξάμηνο του 2014. Περισσότερες

τράπεζες δηλώνουν χαλάρωση των κριτηρίων στην Ιταλία, τη Γαλλία και τη Γερμανία. Ωστόσο διαφορετική είναι η εικόνα στις εκτιμήσεις για τη ζήτηση κατά χώρα, που επηρέασε και τις αποφάσεις της κεντρικής τράπεζας. Από τις μεγάλες οικονομίες της ευρωζώνης αύξηση της ζήτησης επιχειρηματικών δανείων αναμένουν μόνο οι τράπεζες της Ισπανίας. Οι γερμανικές και οι γαλλικές τράπεζες αναμένουν στασιμότητα ενώ οι γαλλικές μείωση.

Προχωρά η ολοκλήρωση της τραπεζικής αγοράς Οι διαφορές επιτοκίων πυρήνα περιφέρειας, αν και σημαντικές ακόμα, μειώνονται. Ανοικτό θέμα η κοινή εγγύηση των καταθέσεων.

ειώνεται η απόσταση που χωρίζει τα επιτόκια δανεισμού των χωρών του πυρήνα και εκείνων που αντιμετώπισαν κρίση, δηλαδή των χωρών της περιφέρειας, ιδίως για τα μικρά δάνεια προς μικρομεσαίες επιχειρήσεις (ΜΜΕ), διαπιστώνει η ΕΚΤ σε πρόσφατη έκθεσή της. Ωστόσο, η διαφορά είναι ακόμα σημαντική, με κυριότερους προσδιοριστικούς παράγοντες τη διαφορά αποδόσεων των κρατικών ομολόγων, δηλαδή το κόστος δανεισμού του Δημοσίου κάθε χώρας και άρα τη δυνατότητα και το κόστος για την τράπεζα άντλησης κεφαλαίων από τη χρηματαγορά, αλλά και τον διαφορετικό όγκο των μη εξυπηρετούμενων δανείων, μεγαλύτερο και αυξανόμενο στις χώρες της περιφέρειας. Στην Ελλάδα για νέα δάνεια ως 250 χιλ. ευρώ, που αφορούν κυρίως τις ΜΜΕ, το μέσο επιτόκιο είναι 6%. Στην ευρωζώνη ο μέσος όρος είναι 3,5%, που υποκρύπτει όμως τις διαφορές πυρήνα

- περιφέρειας, όπως μεταξύ της Γερμανίας (με 2,6%-3%) και της Ελλάδας. Όσον αφορά την εγγύηση των καταθέσεων, η ΕΚΤ επισημαίνει ότι η δημιουργία του ενιαίου ταμείου εγγύησης καταθέσεων αποτελεί το υπολειπόμενο τμήμα της τραπεζικής ένωσης, μετά τη δημιουργία του ενιαίου εποπτικού μηχανισμού (Single Supervisory Mechanism), τoυ ενιαίου μηχανισμού εξυγίανσης (Single

Resolution Mechanism) και του ενιαίου ταμείου εξυγίανσης (Single Resolution Fund) το οποίο θα πρέπει να συγκεντρώσει 55 δισ. ευρώ ως το 2024 ή περίπου 1% των καταθέσεων. Πρώτο βήμα για τις καταθέσεις είναι η οδηγία του 2014 με την οποία εναρμονίζεται το πλαίσιο για όλες τις χώρες, δηλαδή το ποσό των 100 χιλ. ευρώ ανά καταθέτη και τράπεζα, με μεγαλύτερα όρια για καταθέσεις που σχετίζονται με αγοραπωλησίες ακινήτων και ασφαλιστικά δικαιώματα, και προβλέπεται ταχύτερη αποπληρωμή, από 20 ημέρες σε 7 ως το 2023. Τα εθνικά ταμεία εγγύησης καταθέσεων θα χρηματοδοτούνται με εισφορές των τραπεζών ίσες με 0,8% των καλυπτόμενων καταθέσεων ως το 2024. Αν σε περίπτωση ατυχήματος μιας τράπεζας τα κεφάλαια του ταμείου δεν επαρκούν, το ταμείο θα αναζητά τα υπολειπόμενα από το σύνολο του τραπεζικού συστήματος, δηλαδή από τις άλλες τράπεζες της χώρας. Υπάρχει η πρόνοια εθελοντικού δανεισμού του ταμείου μιας χώρας από μιας άλλης.

Economics Quarterly | Μάιος 2015

Τ ρά π ε ζ ε ς κ α ι α γ ο ρ έ ς / / Δ ι ε θ ν ε ί ς ε ξ ε λ ί ξ ε ι ς

Μ ε γάλες αμερικαν ι κές τ ρά πεζες

Περισσότερα κεφάλαια για να μειώσουν το συστημικό τους αποτύπωμα.

ιο υψηλά όρια κεφαλαιακής επάρκειας από εκείνα που ορίζει η επιτροπή της Βασιλείας αποφάσισε η η αμερικανική κεντρική τράπεζα, η Fed, για τις παγκοσμίως συστημικές τράπεζες της χώρας. Οι νέες διατάξεις αφορούν τις Bank of America, The Bank of New York Mellon, Citigroup, Goldman Sachs, JPMorgan Chase & Co., Morgan Stanley, State Street Corporation και Wells Fargo. Με τα υψηλότερα κεφάλαια που θα υποχρεώνονται να διακρατούν έναντι των κινδύνων που αναλαμβάνουν με τις εργασίες τους (ενεργητικό) θα έχουν κίνητρο να ελαττώσουν το συστημικό τους αποτύπωμα, μειώνοντας έτσι τον κίνδυνο που μια τυχόν «αποτυχία» τους θα αποτελούσε για τη σταθερότητα του αμερικανικού χρηματοπιστωτικού συστήματος, σύμφωνα με την επικεφαλής της, Τζανετ Γέλεν. Η πρόσθετη επιβάρυνση θα κυμαίνεται από 1 ως 4,5 ποσοστιαίες μονάδες, επιπλέον του μαξιλαριού ασφαλείας που προβλέπει η Βασιλεία το οποίο ανεβάζει τον ελάχιστο δείκτη ιδίων κεφαλαίων (common equity capital ratio) στο 7% του σταθμισμένου ως προς τον κίνδυνο ενεργητικού τους. Η εφαρμογή θα ξεκινήσει σταδιακά από την 1/1/2016 με ορίζονται πλήρους εφαρμογής το 2019. Αν μια τράπεζα δεν συμμορφωθεί θα της επιβληθούν περιορισμοί στη διανομή μερισμάτων στους μετόχους και μπόνους στα στελέχη της. Economics Quarterly | Μάιος 2015

Οι τά σ ε ι ς στο παγκόσμιο τραπεζικό σκηνικό Οι τράπεζες της ευρωζώνης επικεντρώνονται στις εθνικές αγορές τους, με περιορισμό των θέσεών τους στις χώρες της αναπτυσσόμενης Ασίας. Το κενό καλύπτουν οι βρετανικές, οι ιαπωνικές και, τελευταία, οι κινεζικές τράπεζες.

υο κυρίαρχες τάσεις διαπιστώνει το ΔΝΤ στο πρόσφατο Global Financial Stability report. Πρώτη, ο περιορισμός του διασυνοριακού δανεισμού (και μεταξύ τραπεζών), κυρίως λόγω της αναδίπλωσης των τραπεζών της ευρωζώνης που επικεντρώνονται στις εθνικές αγορές τους. Αυτό συνέβη ως αποτέλεσμα της χρηματοπιστωτικής κρίσης και της ανάγκης περιορισμού των ισολογισμών τους για να καλύψουν τις υψηλότερες απαιτήσεις κεφαλαιακής επάρκειας και ρευστότητας, χωρίς να μειώσουν την προσφορά δανείων στις εγχώριες αγορές τους. Δεύτερη τάση, η στροφή των τραπεζών σε χορηγήσεις σε ξένες αγορές μέσω θυγατρικών τους. Η μείωση της έκθεσης των τραπεζών της ευρωζώνης σε ξένες αγορές είναι ιδιαίτερα αισθητή προς τις αναπτυσσόμενες ασιατικές οικονομίες. Πιο περιορισμένη είναι η μείωση των θέσεων τους στις χώρες της ΚΑ Ευρώπης, λόγω και της Πρωτοβουλίας της Βιέννης (Vienna Initiative) για την αποτροπή της απότομης και μαζικής απόσυρσης κεφαλαίων από τις χώρες αυτές μετά το 2011. Στις Ασιατικές χώρες, το κενό στην αγορά υπερκάλυψαν οι τράπεζες της ευρύτερης περιοχής, ιδίως οι ιαπωνικές, αλλά και οι μεγάλες βρετανικές τράπεζες με παραδοσιακά

ισχυρή παρουσία στην περιοχή. Τα στοιχεία δείχνουν επίσης αυξημένη δραστηριοποίηση των κινεζικών τραπεζών. Από το 2009 ως το 2013 τα δάνεια εξωτερικού ως ποσοστό των συνολικών χορηγήσεων των 3 μεγαλύτερων ιαπωνικών τραπεζών συνολικά (Mitsubishi, Mizuho, and Sumitomo) αυξήθηκαν από 18% σε 31%. Οι περιορισμένη προοπτική ανάπτυξης στην ιαπωνική αγορά και οι ευκαιρίες στο εξωτερικό, (με την αναδίπλωση των τραπεζών της ευρωζώνης) αποτέλεσαν τα κίνητρα της εξόρμησης στο εξωτερικό για τις ιαπωνικές τράπεζες, που ως πριν την ιαπωνική τραπεζική κρίση στα τέλη της δεκαετίας του ‘90 ήταν οι μεγαλύτεροι πιστωτές σε παγκόσμια κλίμακα. Αντίστοιχα για τις 4 μεγαλύτερες κινεζικές (Industrial and Commercial Bank of China, China Construction Bank, Bank of China, Agricultural Bank of

China) αυξήθηκαν από 6% σε 9%. Ο λόγος δανείων προς καταθέσεις για τις δραστηριότητες εξωτερικού των ιαπωνικών τραπεζών είναι 1,3, σχεδόν σταθερός από το 2009. Πιο επιθετική στο εξωτερικό είναι η στρατηγική των κινεζικών τραπεζών, ο λόγος αυξήθηκε από 1,5 το 2009 σε 2 συνολικά το 2013. Ωστόσο η άνοδος οφείλεται κυρίως στην Agricultural Bank of China, τη λιγότερο διεθνοποιημένη από τις τέσσερις που αναφέρθηκαν, που έχει επιδοθεί σε στρατηγική διεθνούς επέκτασης. Οι τράπεζες και των δυο χωρών αντλούν κεφάλαια για να καλύψουν το χρηματοδοτικό κενό, που προκύπτει από τα υψηλότερα των καταθέσεων δάνεια, από τις χρηματαγορές σε αυξανόμενο βαθμό.

Economics Quarterly | Μάιος 2015

Τ ρά π ε ζ ε ς κ α ι α γ ο ρ έ ς / / Δ ι ε θ ν ε ί ς ε ξ ε λ ί ξ ε ι ς

Το μέλλον των τραπεζών Επισφάλειες από την κρίση, συνεχείς αλλαγές κανόνων και ανταγωνισμός από ιντερνετικούς παρόχους, εταιρικά ομόλογα και σκιώδη τραπεζικό τομέα, οι προκλήσεις για τις τράπεζες.

ρεις είναι οι μεγάλες προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι ευρωπαϊκές τράπεζες, όπως τις παρουσίασε πρόσφατα ο Yves Mersch, μέλος του εκτελεστικού συμβουλίου της ΕΚΤ. Πρώτη, η αντιμετώπιση των συνεπειών της πρόσφατης κρίσης στους ισολογισμούς τους (legacy effects). Οι διαγραφές επισφαλειών και η αύξηση των προβλέψεων είχαν συνέπεια την καταγραφή ζημιών και μείωση των κερδών. Σε αρκετές χώρες της περιφέρειας, τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια έχουν αυξηθεί πολύ με συνέπεια να επηρεάζουν αρνητικά τις προοπτικές κερδοφορίας. Αυτό αφορά ιδιαίτερα την Ελλάδα και τις μεγάλες προβλέψεις που εδώ και καιρό λαμβάνουν οι τράπεζες. Δεύτερη, είναι η προσαρμογή στο «κύμα» νέων ρυθμιστικών κανόνων που επιβάλλουν οι εποπτικές αρχές. Η υποχρέωση διατήρησης υψηλότερων αλλά και καλύτερης ποιότητας κεφαλαίων (ίδια κεφάλαια προς το σταθμισμένο ως προς τον κίνδυνο ενεργητικό τους) έναντι των κινδύνων που αναλαμβάνουν με τις εργασίες

τους οδήγησε αρκετές σε περιορισμό συγκεκριμένων δραστηριοτήτων. Ο νέος δείκτης μοχλευσης (leverage ratio, κεφάλαια ως προς το μη σταθμισμένο ως προς τον κίνδυνο ενεργητικό τους) ουσιαστικά θέτει όρια στο ενεργητικό των τραπεζών, αποτρέποντας την τεράστια αύξησή του με δανεισμό, όπως συνέβαινε πριν την κρίση του 2008. Επιπλέον, οι νέες ρυθμίσεις που προδιαγράφονται στον ορίζοντα για διαχωρισμό trading και αμιγώς τραπεζικών δραστηριοτήτων, ώστε οι πρώτες να μην θέτουν σε κίνδυνο τις δεύτερες, θα αναγκάσουν αρκετές να αλλάξουν τα επιχειρηματικά τους μοντέλα. Σχετικά με το τελευταίο ο Christian Clausen, πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Τραπεζικής Ομοσπονδίας, τονίζει ότι «ο προτεινόμενος υποχρεωτικός διαχωρισμός των επενδυτικών δραστηριοτήτων, αν τελικώς υλοποιηθεί, αναμένεται πραγματικά να προκαλέσει αυξημένο κόστος και να καταστήσει πολύ δυσχερή την παροχή ενός πλήρους φάσματος βασικών τραπεζικών υπηρεσιών προς τους εταιρικούς πελάτες». Αναφορικά με το κύμα νέων ρυθμίσεων: «Η σημερινή τάση για συνεχή υιοθέτηση όλο και αυστηρότερων ρυθμίσεων θα

Economics Quarterly | Μάιος 2015

πρέπει να σταθμιστεί λαμβάνοντας υπόψη την ανάγκη αναθέρμανσης της οικονομίας». Τρίτη, οι αλλαγές στο τραπεζικό τοπίο. Τράπεζες με μεγάλα δίκτυα καταστημάτων αντιμετωπίζουν τον ανταγωνισμό από χαμηλότερου κόστους και λιγότερης ρύθμισης παρόχους υπηρεσιών, όπως πχ η PayPal στις πληρωμές λιανικής αλλά και εταιρείες τεχνολογίας που παρέχουν ορισμένες τραπεζικές υπηρεσίες. Επίσης, η στροφή αρκετών εταιρειών στην έκδοση ομολόγων για την άντληση κεφαλαίων από τις αγορές (ελκυστικών σε περιβάλλον χαμηλών αποδόσεων για τους καταθέτες και επενδυτές σε κρατικά ομόλογα) αποτελεί παράγοντα αποδυνάμωσης του διαμεσολαβητικού ρόλου των τραπεζών. Άλλωστε, σύμφωνα με εκτιμήσεις της ΕΚΤ, η μείωση των χορηγήσεων επιχειρηματικών δανείων από τις τράπεζες της ευρωζώνης αντισταθμίστηκε από έκδοση εταιρικών ομολόγων. Φυσικά αυτά αφορούν κυρίως τις μεγάλες επιχειρήσεις, που όμως είναι και οι καλοί πελάτες τους καθώς οι ΜΜΕ (που είναι και πολύ περισσότερες) εξαρτώνται για χρηματοδότη από τις

τράπεζες. Δεν πρέπει, εξάλλου, να παραβλέπεται ο ανταγωνισμός από τον σκιώδη τραπεζικό τομέα, με την ανερχόμενη τάση παροχής απευθείας χρηματοδότησης από ασφαλιστικές εταιρείες, συνταξιοδοτικά ταμεία και εταιρείες ιδιωτικών συμμετοχών. Επιπλέον, οι τράπεζες θα πρέπει να βελτιώσουν την κερδοφορία τους προσαρμόζοντας το επιχειρηματικό τους μοντέλο στο περιβάλλον χαμηλών επιτοκίων (τα οποία δεν αναμένεται να αυξηθούν σε σύντομο χρονικό ορίζοντα) και βραδείας ανάκαμψης της οικονομίας και συνακόλουθα της ζήτησης δανείων.

Η στροφή αρκετών εταιρειών στην έκδοση ομολόγων για την άντληση κεφαλαίων από τις αγορές αποτελεί παράγοντα αποδυνάμωσης του διαμεσολαβητικού ρόλου των τραπεζών. Άλλωστε, σύμφωνα με εκτιμήσεις της ΕΚΤ, η μείωση των χορηγήσεων επιχειρηματικών δανείων από τις τράπεζες της ευρωζώνης αντισταθμίστηκε από έκδοση εταιρικών ομολόγων.

που αναφέρουν ότι η ασάφεια του ρυθμιστικού περιβάλλοντος τις

αναγκάζει να περιορίζουν τις χορηγήσεις δανείων.

Τρ ε ι ς ε ί ν α ι κ α ι ο ι ά ξ ο ν ε ς παρεμβάσεων που θα μπορούσαν να βελτιώσουν το περιβάλλον για τις τράπεζες, σύμφωνα με τον κ. Mersch. Πρώτος, σε εθνικό επίπεδο, η συντόμευση της εξωδικαστικής αλλά και της δικαστικής διαχείρισης των μη εξυπηρετούμενων δανείων. Δεύτερος, η προώθηση της τιτλοποίησης δανείων, που θα απελευθέρωνε κεφάλαια για τις τράπεζες ώστε να μπορούν να δανείζουν περισσότερα στην οικονομία. Για να είναι ελκυστικοί οι τίτλοι αυτοί στους επενδυτές, προϋπόθεση είναι η ύπαρξη αξιόπιστης πληροφόρησης για την ποιότητά τους. Σε αυτό προτείνει τη δημιουργία μιας πανευρωπαϊκής βάσης δεδομένων για τις πιστώσεις. Τρίτος, μεγαλύτερη σαφήνεια για τις ρυθμιστικές παρεμβάσεις των εποπτικών αρχών και το πώς βλέπουν το ρυθμιστικό περιβάλλον στο μέλλον, καθώς αρκετές είναι οι τράπεζες Economics Quarterly | Μάιος 2015

Ε λ λ η ν ι κ έ ς τ ρ ά π ε ζ ε ς / / Ε ι δήσ ε ι ς κ α ι ε π ι κ α ι ρ ότ η τα

Τράπεζα Πειραιώς

Alpha Bank

Οι ελληνικές επιχειρήσεις πριν και μετά την οικονομική κρίση • Είναι οι ελληνικές επιχειρήσεις υπερμοχλευμένες; • Δ ι α φ έ ρ ο υ ν οι βασικοί χρηματοοικονομικοί δείκτες ανάλογα με το μέγεθος των επιχειρήσεων; • Πώς έχει επηρεάσει η κρίση τα βασικά χρηματοοικονομικά τους μεγέθη; Στα ερωτήματα αυτά απαντά μελέτη της Τράπεζας, υπό τον επικεφαλής οικονομολόγο Ηλία Λεκκό. Μεταξύ 2007 (πριν την κρίση) και 2012 (στην ένταση της ) παρατηρείται μια σημαντική απομόχλευση και στις τρεις κατηγορίες επιχειρήσεων, μικρές, μεσαίες και μεγάλες, με ιδιαίτερη έμφαση στις μικρές. Όσον αφορά τη δυνατότητα εξυπηρέτησης του δανεισμού τους, ένα από τα πιο ενδιαφέροντα συμπεράσματα είναι ότι ο βαθμός κάλυψης των χρηματοοικονομικών δαπανών από λειτουργικά έσοδα δεν έχει μεταβληθεί. Συγκρίνοντας τα περιθώρια κέρδους μεταξύ 2007 και 2012 παρατηρείται μια

σημαντικά μετατόπιση των κατανομών των ελληνικών επιχειρήσεων προς μικρότερα ή και αρνητικά περιθώρια και στις τρεις κατηγορίες επιχειρήσεων. Όσον αφορά τα επίπεδα ρευστότητας, έχουν επιδεινωθεί στις μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις. Αντίθετα, τα επίπεδα ρευστότητας των μεγάλων επιχειρήσεων δεν διαφοροποιούνται μεταξύ 2007-2012. Τα κέρδη του ομίλου της Πειραιώς το 2014 διαμορφώθηκαν στα 991 εκατ. ευρώ, που μετά τις σημαντικές απομειώσεις δανείων και προβλέψεις για πιστωτικούς κινδύνους αλλά και τη θετική επίδραση του αναβαλλόμενου φόρου μεταστράφηκαν σε ζημιά 2 δισ. ευρώ. Τα δάνεια σε καθυστέρηση διατηρήθηκαν σε 39% του συνολικού χαρτοφυλακίου δανείων. Ο δείκτης δανείων προς καταθέσεις υποχώρησε σε 101%. Έχει υψηλή κεφαλαιακή επάρκεια, με δείκτη κεφαλαίων κοινών μετοχών (CET1) 11,2%.

το πλαίσιο των Ευέλικτων Προγραμμάτων Συμβολαιακής Επιχειρηματικότητας η Τράπεζα ανακοίνωσε τη συνεργασία της με την εταιρία ΘΡΑΚΙΚΑ ΕΚΚΟΚΚΙΣΤΗΡΙΑ, ισχυροποιώντας περαιτέρω την παρουσία της στον πρωτογενή τομέα. Η Alpha ήδη συνεργάζεται με τις ΚΡΟΝΟΣ, INTERCOMM FOODS, ΑΦΟΙ Ν. ΚΑΡΑΓΙΩΡΓΟΥ, ΚΑΠΑ ΣΙΓΜΑ ΒΑΜΒΑΚΟΥΡΓΙΑ, Δ. ΝΟΜΙΚΟΣ, ΣΙΑΡΚΟΣ Α.Ε. ΕΚΚΟΚΚΙΣΤΗΡΙΑ ΒΑΜΒΑΚΟΣ, Π.Ν. ΠΕΤΤΑΣ. και E.& D. KONTOS. Εκτιμά συνέχιση του έντονου ενδιαφέροντος της αγοράς για τα συγκεκριμένα προγράμματά της, αφού καλύπτουν τις ανάγκες χρηματοδότησης αγροτών/παραγωγών, μεταποιητικών και εξαγωγικών επιχειρήσεων. Τα κέρδη της τράπεζας το 2014 αυξήθηκαν στα 1,1 δισ. ευρώ, που μετά τις προβλέψεις για πιστωτικούς κινδύνους και ζημίες απομειώσεων μεταστράφηκαν σε ζημιά 1,1 δισ. ευρώ, η οποία με την επίπτωση του αναβαλλόμενου φόρου περιορίστηκε σε 330 εκατ. ευρώ. Τα δάνεια σε καθυστέρηση υποχώρησαν ελαφρά σε 33% του συνολικού χαρτοφυλακίου δανείων. Ο δείκτης δανείων προς καταθέσεις υποχώρησε από 122% το 2013 σε 116%. Έχει ισχυρή κεφαλαιακή επάρκεια, με δείκτη κεφαλαίων κοινών μετοχών (CET1) 13,1%.

Economics Quarterly | Μάιος 2015

NB G

Business Seeds

ο NBG Business Seeds της Εθνικής Τράπεζας είναι ένα ολοκληρωμένο πρόγραμμα στήριξης της καινοτόμου και εξωστρεφούς επιχειρηματικότητας, με την παροχή υπηρεσιών εκπαίδευσης, καθοδήγησης και χρηματοδότησης. Σε συνεργασία με το Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, τον ΣΕΒ και την Endeavor Greece, στηρίζει νέα επιχειρηματικά εγχειρήματα, από τη διατύπωση της επιχειρηματικής ιδέας μέχρι την υλοποίηση και ανάπτυξη της επιχείρησης. Η ελληνική εταιρεία SourceLair (www.sourcelair.com) είναι η πρώτη εταιρεία που πέρασε επιτυχώς τη διαδικασία αξιολόγησης και συμμετέχει πλέον στο πρόγραμμα για τη στήριξη startups και μικρομεσαίων επιχειρήσεων. Πρόκειται για την πρώτη εταιρεία στην οποία η Εθνική Τράπεζα συμμετέχει στη μετοχική της σύνθεση. To SourceLair είναι ένα online περιβά λλον προγραμματισμού (IDE), το οποίο δίνει τη δυνατότητα προγραμματισμού μέσα σε περιβάλλον web. Η Εθνική συνεχίζει τη διάθεση κονδυλίων μέσω της δράσης «Νησιωτική Επιχειρηματικότητα»

του ΕΤΕΑΝ, που αφορά σε δάνεια επενδυτικού σκοπού και κεφαλαίου κίνησης, σε επιχειρήσεις του τουριστικού τομέα. Στο πρόγραμμα εντάσσονται και επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στο σύνολο της χώρας, εφόσον προτίθενται να υλοποιήσουν επενδυτικό σχέδιο σε νησί. Τα κέρδη του ομίλου της Εθνικής το 2014, μετά από τις προβλέψεις

για επισφάλειες αλλά και τη θετική επίδραση του αναβαλλόμενου φόρου, παρέμειναν σε θετικό επίπεδο, 66 εκατ. ευρώ. Τα δάνεια σε καθυστέρηση στην Ελλάδα αυξήθηκαν ελαφρά στο 32% του συνολικού χαρτοφυλακίου δανείων. Ο δείκτης δανείων προς καταθέσεις υποχώρησε σε 95% (83% στην Ελλάδα) από 97% το 2013. Έχει υψηλή κεφαλαιακή επάρκεια, με δείκτη κεφαλαίων κοινών μετοχών (CET1) 9,4%.

Economics Quarterly | Μάιος 2015

Ε λ λ η ν ι κ έ ς τ ρ ά π ε ζ ε ς / / Ε ι δήσ ε ι ς κ α ι ε π ι κ α ι ρ ότ η τα

Eurobank

πιβράδυνση των εκροών καταθέσεων και καλύτερη εικόνα στο μέτωπο των μη εξυπηρετούμενων δανείων ανέφερε ο Φωκίων Καραβιας, δ/σ της Eurobank, μιλώντας στην έκτακτη γενική συνέλευση των μετόχων της τράπεζας. O πρόεδρος, Νικόλαος Καραμούζης, τόνισε: «Το μακροοικονομικό και χρηματοπιστωτικό περιβάλλον στην Ελλάδα παραμένει ιδιαίτερα απαιτητικό και αβέβαιο. Παρά τις προκλήσεις, η Eurobank διατηρεί τον βασικό στόχο της, στο πλαίσιο των «Δεσμεύσεων» που έχει αναλάβει για

το 2015, για στήριξη των πελατών της και της ελληνικής οικονομίας, με έμφαση στην αποτελεσματική και ευέλικτη διαχείριση των μη εξυπηρετούμενων δανείων, με σεβασμό στις ανάγκες και τις δυνατότητες των πελατών μας, στη χρηματοδότηση των ανταγωνιστικών επιχειρήσεων, των νοικοκυριών, των καινοτόμων και εξωστρεφών επιχειρηματικών σχεδίων». Όσον αφορά τη μετοχική σύνθεση, οπου το ελληνικό Δημόσιο μέσω του ΤΧΣ είναι πλέον μέτοχος μειοψηφίας με 35%, η Capital Group μείωσε το ποσοστό της λίγο κάτω από το 5% ενώ η Fairfax το

Economics Quarterly | Μάιος 2015

αύξησε από 8,9%% πριν ένα χρόνο σε 13%. Τα κέρδη της τράπεζας το 2014 αυξήθηκαν στα 835 εκατ. ευρώ, που όμως μετά τις προβλέψεις για πιστωτικούς κινδύνους μεταστράφηκαν σε ζημιά 1,2 δισ. ευρώ. Τα δάνεια σε καθυστέρηση αυξήθηκαν σε 33% του συνολικού χαρτοφυλακίου δανείων. Ο δείκτης δανείων προς καταθέσεις ανέρχεται σε 103%. Έχει ισχυρή κεφαλαιακή επάρκεια, με δείκτη κεφαλαίων κοινών μετοχών (CET1) 15,2%.

ΕΠ Ι ΧΕΙ ΡΗ ΣΕ ΙΣ

Ε π ι χ ε ι ρ ή σ ε ι ς / / Ε ξ ε λ ί ξ ε ι ς τ ης α γ ο ράς

Open Lab από τον Σ Ε Β Ε

νοιχτό Επιχειρηματικό Εργαστήριο (Open Lab) διοργάνωσε πρόσφατα ο Σύνδεσμος Εξαγωγέων Βορείου Ελλάδος (ΣΕΒΕ), στο πλαίσιο του έργου “TRANSNATIONAL INITIATIVE FOR GUIDANCE OF GRADUATED AND ENTREPRENEURSHIP” που συγχρηματοδοτείται από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης και Εθνικούς Πόρους της Ελλάδας και της Βουλγαρίας. Σκοπός του ήταν να λειτουργήσει ως καταλύτης και κόμβος συναναστροφής των ωφελούμενων του έργου με επιχειρήσεις, επιχειρηματίες, νέους επιστήμονες και ειδικούς με στόχο την ανταλλαγή εμπειριών και επίλυση πρακτικών ζητημάτων που θα δώσουν ώθηση στην απασχόληση και την οργανική ανάπτυξη επιχειρηματικών συνεργειών.

Ο Μαρίνος Τσαγκαράκης, υποδιευθυντής του ΣΕΒΕ, εστίασε στην ανάγκη να αποτελέσει η χώρα μας πυρήνα καινοτομίας και να παράγει αγαθά ελκυστικά στην διεθνή αγορά. Παράλληλα, ανέφερε ότι η συνεργασία και σύζευξη δυνάμεων μεταξύ βιομηχανίας, ακαδημίας και κράτους είναι απαραίτητη για την επίτευξη των επιθυμητών αποτελεσμάτων στην καινοτομία. Στο πλαίσιο της εκδήλωσης, ο Κώστας Τραμαντζάς, Στέλεχος Ανάπτυξης στην Αλεξάνδρεια Ζώνη Καινοτομίας παρουσίασε το “Thessaloniki Smart Up Innovation Hub”, τον συνεργατικό χώρο για νέους επιχειρηματίες που θέλουν να εξελίξουν την επιχειρηματική τους ιδέα. Ο επιχειρηματίας Ευάγγελος Αγγελόπουλος, παρουσίασε το

Economics Quarterly | Μάιος 2015

StartingUp, την πλατφόρμα που συμβάλει στη δημιουργία ενός οικ οσ υ σ τ ή μ ατ ος ε ξ ω σ τρ εφ ούς επιχειρηματικότητας στην Ελλάδα. Ο Γιάννης Ξανθάκης, Διευθύνων Σύμβουλος του WinnersFund, παρουσίασε την ελληνική πλατφόρμα crowdfunding WinnersFund ως ένα επαγγελματικό εργαλείο στήριξης επιχειρηματικών ιδεών. Ο Αντώνης Κουρής, Διευθύνων Σύμβουλος και Ιδρυτής της Respi Inc., ανέλυσε την πορεία από την ιδέα στο προϊόν, αναφερόμενος στους παράγοντες που αποτελούν τροχοπέδη για την επιχειρηματικότητα στην Ελλάδα και υποδεικνύοντας πως, σε αντίθεση με την τάση που υπήρχε τα προηγούμενα χρόνια, οι επιχειρήσεις που είναι προσανατολισμένες στο προϊόν και έχουν περιθώρια επέκτασης αποτελούν τη νέα ιδεολογία στον δρόμο προς την καινοτομία.

ΙΟΒE

Η δυν α μ ικ ή της ν ε α ν ι κής επιχε ιρ η μ ατι κ ότη τα ς τόσο από πλευράς θεσμικού πλαισίου όσο και πρόσβασης σε κατάλληλη χρηματοδότηση.

νδείξεις για σημαντική ανάκαμψη της επιχειρηματικής δραστηριότητας στην Ελλάδα το 2014 καταγράφουν τα αποτελέσματα της ετήσιας έρευνας του Ιδρύματος Οικονομικών και Βιομηχανικών Ερευνών για την επιχειρηματικότητα (GEM), με άνοδο του δείκτη επιχειρηματικότητας αρχικών σταδίων (στο 7,8% έναντι 5,2% το 2013). Θα πρέπει ωστόσο να αναφερθεί ότι η επίδοση του 2013 ήταν η χαμηλότερη της τελευταίας 11ετίας που η Ελλάδα συμμετέχει στην έρευνα.

Ο Αρίστος Δοξιάδης από το OPENFUND, υπογράμμισε ότι: «τα τελευταία πέντε χρόνια το οικοσύστημα των επιχειρήσεων τεχνολογίας έχει ζωντανέψει πολύ. Υπάρχουν εκατοντάδες ομάδες με

καλές ιδέες που προσπαθούν να ξεκινήσουν. Για τους νέους που έχουν καλές σπουδές, η επιλογή του startup έχει ανέβει πολύ στις προτιμήσεις, καθώς οι ευκαιρίες για σταθερή απασχόληση μέσα στην Ελλάδα έχουν μειωθεί. Το επόμενο σκαλοπάτι στην εξέλιξη του οικοσυστήματος είναι η μεγέθυνση των εταιριών. Αυτό απαιτεί και χρόνο και πιο φιλικό περιβάλλον, που δεν το

Στην εκδήλωση για την παρουσίαση της έρευνας «Η Επιχειρηματικότητα στην Ελλάδα 2013-14: Η δυναμική της νεανικής επιχειρηματικότητας», ο γενικός διευθυντής του ΙΟΒΕ, καθηγητής Νίκος Βέττας, υπογράμμισε ότι οι προοπτικές ανάπτυξης της οικονομίας σχετίζονται άρρηκτα με τις συνθήκες για την επιχειρηματικότητα σε κάθε επίπεδο, Economics Quarterly | Μάιος 2015

Ε π ι χ ε ι ρ ή σ ε ι ς / / Ε ξ ε λ ί ξ ε ι ς τ ης α γ ο ράς

βλέπω να υπάρχει ακόμα». Ο Χάρης Μακρυνιώτης της E N D E AV O R G R E E C E , τ ό ν ι σ ε : «Είναι σημαντικό η παραδοσιακά ισχυρή ροπή των Ελλήνων προς την επιχειρηματικότητα να αρχίσει να μετουσιώνεται σε εταιρίες με ισχυρή δυναμική μεγέθυνσης. Η δημιουργία και στήριξη ισχυρά αναπτυσσόμενων επιχειρήσεων που μπορούν να ξεφύγουν από το πολύ μικρό μέγεθος των 4-5 εργαζομένων είναι ο ασφαλέστερος και ταχύτερος τρόπος για τη δημιουργία βιώσιμων θέσεων εργασίας». Η Αναστασία Τσίλογλου, της Action Finance Initiative, αναφέρθηκε στον κρίσιμο ρόλο του microfinance στην ενίσχυση της επιχειρηματικότητας μικρής κλίμακας και πρώτων σταδίων όπως και στα πρώτα βήματα των σχετικών πρωτοβουλιών και θεσμών στην Ελλάδα.

Την τριετία 2012-2014 ο δείκτης της νεανικής επιχειρηματικότητας (18-34) διαμορφώνεται σε σταθερά υψηλότερα επίπεδα από τον αντίστοιχο δείκτη που αφορά επιχειρηματίες μεγαλύτερης ηλικίας (35-64) και διευρύνει την διαφορά του. Η υψηλότερη επιχειρηματικότητα των νέων ενδεχομένως να προέρχεται από τη δυσκολία εύρεσης μισθωτής απασχόλησης –να πρόκειται δηλαδή για επιχειρηματικότητα ανάγκης και όχι επιχειρηματικότητα ευκαιρίας που αφορά στην εκμετάλλευση πραγματικών επιχειρηματικών ευκαιριών. Στα θετικά, η Ελλάδα καταλαμβάνει τη δεύτερη θέση μεταξύ των χωρών καινοτομίας ως προς το ποσοστό των επιχειρηματιών που δηλώνουν ότι θα χρησιμοποιήσουν εντελώς νέες τεχνολογίες και αντίστοιχα το ποσοστό των Ελλήνων που

Economics Quarterly | Μάιος 2015

προτίθενται να χρησιμοποιήσουν παλαιές τεχνολογίες είναι το χαμηλότερο. Ωστόσο παρά τα θετικά χαρακτηριστικά ως προς τις τεχνολογικές δυναμικές ικανότητες, η νέα επιχειρηματικότητα στην Ελλάδα έχει κυρίως εσωστρεφή χαρακτήρα και εξακολουθεί να αναπαράγει τη βασική δομή της ελληνικής οικονομίας: μια οικονομία που βασίζεται σε πολύ μικρές επιχειρήσεις οι περισσότερες από τις οποίες δεν αναπτύσσονται και ως εκ τούτου δεν δημιουργούν νέες θέσεις εργασίας. Υπάρχουν όμως τρεις ποιοτικοί δείκτες όπου οι νεότεροι ηλικιακά επιχειρηματίες εμφανίζουν υψηλές επιδόσεις. Πρώτον, από την ανάλυση των στοιχείων αποκαλύφθηκε η ικανότητα που εμφανίζουν οι νέοι στη χώρα μας να αντιλαμβάνονται επιχειρηματικές ευκαιρίες. Με τη σειρά της, η οξύτερη αντίληψη ευκαιριών που επιδεικνύουν, τους οδηγεί σε υψηλότερες επιδόσεις ως προς την επιχειρηματικότητα ευκαιρίας σε σύγκριση με τους μεγαλύτερους. Δεύτερον, οι νεότεροι επιχειρηματίες καταγράφουν υψηλότερες επιδόσεις από τους μεγαλύτερους σε νέα εγχειρήματα που θα προσφέρουν αγαθά και υπηρεσίες προς επιχειρήσεις, που τοποθετούνται δηλαδή υψηλότερα στην αλυσίδα αξίας της οικονομίας. Τέλος, ένα τρίτο θετικό σημείο είναι το επίπεδο εκπαίδευσης των νεότερων επιχειρηματιών. Το ποσοστό με τριτοβάθμιες σπουδές και μεταπτυχιακά αυξάνει, με συνεχή άνοδο της ποιότητας της δεξαμενής από την οποία προέρχεται ένα διαρκώς αυξανόμενο ποσοστό νέων επιχειρηματιών. Στα αρνητικά, η ένταση του φόβου της αποτυχίας από την ηλικιακή ομάδα από την οποία η κοινωνία αναμένει μεγαλύτερη διάθεση καινοτομίας και πειραματισμού.

ICAP

Ο ι ε π ι χ ει ρησεις τ ο 2 014

Βελτίωση το 2014, σε στάση αναμονής για τις εξελίξεις

αφώς θετική είναι η βασική εικόνα που προκύπτει από την ανάλυση της ICAP των ισολογισμών 1.043 επιχειρήσεων που έχουν δημοσιεύσει ισολογισμό για το 2014, παρά τις σημαντικές διαφορές που προκύπτουν ανά τομέα δραστηριότητας. Το 2014 καταγράφηκε ανακοπή της συνεχούς πτώσης των πωλήσεων και μεγάλη βελτίωση της κερδοφορίας, η οποία είχε υποστεί τεράστιες απώλειες τα προηγούμενα έτη. Ο κύκλος εργασιών συνολικά αυξήθηκε οριακά (0,7%) στα 46,15 δισ. Ωστόσο, η υψηλότερη άνοδος του κόστους πωλήσεων οδήγησε σε υποχώρηση των μικτών κερδών, κατά 2,8%, στοιχείο ενδεικτικό ότι χρειάζονται ακόμη προσπάθειες προκειμένου να βελτιωθεί η ανταγωνιστικότητα των ελληνικών επιχειρήσεων. Τα χαμηλότερα όμως «λοιπών λειτουργικών εξόδων» και χρηματοοικονομικές δαπάνες οδήγησαν σε εντυπωσιακή βελτίωση της κερδοφορίας, από 88 εκατ. ευρώ το 2013 σε 764 εκατ. το 2014. Σημαντική εξέλιξη που ενδεχομένως να οφείλεται σε ρυθμίσεις δανείων και αντικατάσταση βραχυπρόθεσμων με μακροπρόθεσμα, η σημαντική υποχώρηση (-22%) στις βραχυπρόθεσμες οφειλές προς τράπεζες και η αύξηση κατά 18% στις μεσο-μακροπρόθεσμες. Από τις εταιρίες του δείγματος το 61% ήταν κερδοφόρες με κέρδη 1,9 δισ. ευρώ και το 39% ζημιογόνες με ζημιές 1,1 δισ. ευρώ.

Οι βιομηχανικές επιχειρήσεις είχαν τις δυσμενέστερες επιδόσεις σε σχέση με τους όλους τους άλλους τομείς, ήταν ο μόνος τομέας οπου συνεχίστηκε η πτώση των πωλήσεων (2% στα 22 δισ. ευρώ) και ο μόνος με ζημιογόνα αποτελέσματα, με υποχώρηση όμως των ζημιών κατά 26% στα 402 εκατ. ευρώ. Η ICAP επισημαίνει πάντως ότι η δυσμενής αυτή εξέλιξη οφείλεται σε πολύ μεγάλο βαθμό στα αρνητικά αποτελέσματα κυρίως των δύο εταιρειών του κλάδου διύλισης πετρελαίου. Χωρίς αυτές το τελικό αποτέλεσμα του τομέα μετατρέπεται σε θετικό. Από τις 272 βιομηχανικές επιχειρήσεις, το 60% ήταν κερδοφόρες και το 40% ζημιογόνες. Στο εμπόριο, οι εξελίξεις ήταν μάλλον αντίρροπες. Καταγράφεται αισθητή αύξηση του κύκλου εργασιών, ενδεικτική της τάσης για σταδιακή ανάκαμψη της ζήτησης στην εγχώρια αγορά, παράλληλα όμως τα κέρδη προ φόρου κατέγραψαν έντονη επιδείνωση. Η σύγκριση όμως «αδικεί» τις επιδόσεις των επιχειρήσεων κατά το τελευταίο έτος, αφού η υψηλή κερδοφορία του 2013 οφειλόταν στα αποτελέσματα μεγάλης και κορυφαίας σε κέρδη εμπορικής εταιρείας (FOLLI - FOLLIE ) λόγω κερδών από επενδυτικές δραστηριότητες (πώληση καταστημάτων duty-free). Από τις 301 εμπορικές επιχειρήσεις, το 64% ήταν κερδοφόρες και το 36% ζημιογόνες

Στις επιχειρήσεις του τομέα παροχής υπηρεσιών (εκτός τουριστικών και κατασκευαστικών) καταγράφεται σημαντική βελτίωση αποτελεσμάτων τους. Η μικρή άνοδος του κύκλου εργασιών (1,9%) και η άνοδος του κόστους, υπεραντισταθμίστηκαν από τη μεγάλη μείωση των λοιπών λειτουργικών εξόδων και την υποχώρηση των χρηματοοικονομικών δαπανών, με συνέπεια την εντυπωσιακή βελτίωση της κερδοφορίας, στα 876,7 εκατ. το 2014 από 91 εκατ. το 2013. Από τις 392 επιχειρήσεις υπηρεσιών, το 63% ήταν κερδοφόρες και το 37% ζημιογόνες Σχετικά με τις εξελίξεις του 2015, ο Νικήτας Κωνσταντέλλος, διευθύνων σύμβουλος της ICAP, τονίζει: «Στην παρούσα φάση η αγορά διακατέχεται από μεγάλη αβεβαιότητα, οι επιχειρήσεις τηρούν στάση αναμονής, περιμένοντας την έκβαση των συνομιλιών της Ελλάδας και των δανειστών-εταίρων της, αλλά και τις επιλογές της νέας κυβέρνησης όσον αφορά τη διαμόρφωση του οικονομικού περιβάλλοντος. Είναι συνεπώς θέμα ύψιστης προτεραιότητας η αποκατάσταση ομαλών συνθηκών λειτουργίας στην «πραγματική» οικονομία, η εξάλειψη της αβεβαιότητας και η επαναφορά της ρευστότητας στην αγορά».

Economics Quarterly | Μάιος 2015

Ε π ι χ ε ι ρ ή σ ε ι ς / / Ε ξ ε λ ί ξ ε ι ς τ ης α γ ο ράς

ΕΥ

Πε ρι σσότερες σ υγ χω νεύσεις & ε ξ α γορ ές το 2 0 1 5

• Ο αριθμός των επικείμενων συμφωνιών αυξήθηκε κατά 19% Σχεδόν τα τρία τέταρτα (73%) αναζητούν καινοτόμες Σ&Ε, το 84% σχεδιάζει συμφωνίες στο εξωτερικό. • Η ο ι κ ο ν ο μ ι κ ή ε μ π ι σ τ ο σ ύ ν η απογειώνεται. Η αστάθεια των νομισματικών ισοτιμιών και των τιμών των εμπορευμάτων ενισχύουν την δυναμική.

εξαμηνιαία έρευνα της ΕΥ Global Capital Confidence Barometer. Με την αξία των συμφωνιών παγκοσμίως να έχει ήδη αυξηθεί κατά 13% το 2014, η ανάκαμψη των Σ&Ε φαίνεται να παγιώνεται σταθερά. Ο αριθμός των αναμενόμενων συμφωνιών, εμφανίζεται αυξημένος κατά 19% έναντι του προηγούμενου 12μήνου. Επισημαίνεται ότι το 78% των εταιρειών έχουν αλλάξει τη στρατηγική τους ως προς τις Σ&Ε λόγω της αυξημένης δραστηριότητας τους κατά το 2014.

• Συγκρατημένοι για τις προοπτικές της οικονομίας οι Έλληνες επιχειρηματίες, ωστόσο το 43% δηλώνει έτοιμο να προχωρήσει σε Σ&Ε . Η αγορά των συγχωνεύσεων και εξαγορών (Σ&Ε) αναμένεται να αναπτυχθεί, καθώς το 56% των διεθνών επιχειρήσεων σχεδιάζουν να προχωρήσουν σε εξαγορές κατά τους επόμενους 12 μήνες, σύμφωνα την Economics Quarterly | Μάιος 2015

Συγκρατημένη αισιοδοξία ως προς τις προοπτικές της εγχώριας οικονομίας εκφράζουν οι 21 εκπρόσωποι ελληνικών επιχειρήσεων που συμμετείχαν στην έρευνα. Σχολιάζοντας τα ευρήματα της έρευνας ως προς τις προθέσεις των Ελληνικών επιχειρήσεων, ο Τάσος Ιωσηφίδης, Επικεφαλής του Τμήματος Χρηματοοικονομικών Συμβούλων ΕΥ Ελλάδας, τονίζει: «Οι Ελληνικές επιχειρήσεις βρίσκονται αντιμέτωπες με την αβεβαιότητα που προκαλεί η παρατεταμένη ύφεση στην ελληνική αγορά και όσες έχουν τη δυνατότητα στρέφονται προς τις Σ&Ε αναζητώντας ε υ κ α ι ρ ί ε ς ανάπτυξης, συχνά σε νέους κλάδους και πέραν της εγχώριας αγοράς. Αυτό είναι ενθαρρυντικό και επιβεβαιώνει τον δυναμισμό των ελληνικών επιχειρήσεων. Δεν πρέπει να ξεχνάμε, όμως, τις δυο μεγάλες προκλήσεις που παραμένουν: Για τις μεν υγιείς επιχειρήσεις, η πρόσβαση σε κεφάλαια για την

περαιτέρω ανάπτυξή τους. Για τις υπόλοιπες, η ολοκλήρωση της χρηματοοικονομικής και λειτουργικής τους αναδιάρθρωσης.» Πιο αναλυτικά, ενώ το 83% των στελεχών ελληνικών επιχειρήσεων δηλώνουν αισιόδοξοι για την πορεία της διεθνούς οικονομίας, μόνο το 38% προβλέπει βελτίωση της εγχώριας οικονομίας, με το 42% να προβλέπει στασιμότητα και το 20% επιδείνωση. Σε ερώτηση σχετικά με τις στρατηγικές τους προτεραιότητες κατά το επόμενο δωδεκάμηνο, μόνο το 20% από τους Έλληνες που συμμετείχαν στην έρευνα αναφέρθηκαν στην ανάπτυξη (31% στο διεθνές δείγμα), το 51% στον περιορισμό τους κόστους (έναντι 54%), το 24% στη διατήρηση της σταθερότητας (έναντι 14%) και το 5% στην επιβίωση (έναντι 1%). Το 43% των Ελλήνων δηλώνουν ότι σχεδιάζουν να προχωρήσουν σε εξαγορές στη διάρκεια της επόμενης χρονιάς, ποσοστό όχι ιδιαίτερα χαμηλότερο από το 56% του διεθνούς δείγματος.

Η οικονομική εμπιστοσύνη απογειώνεται Η εμπιστοσύνη στη διεθνή οικονομία βρίσκεται σε υψηλά επίπεδα, με το 83% των στελεχών να διακατέχεται από αισιοδοξία, έναντι 53% πριν από μόλις έξι μήνες. Αυτό, σε συνδυασμό με την υψηλή εμπιστοσύνη για τα εταιρικά κέρδη (72% έναντι 65% πριν από 12 μήνες) δημιουργεί ισχυρές βάσεις ως προς τη διάθεση για Σ&Ε. Ωστόσο, το 37% των ερωτηθέντων θεωρεί την αυξημένη παγκόσμια και περιφερειακή πολιτική αστάθεια ως τον μεγαλύτερο κίνδυνο για τις επιχειρήσεις τους. Την ίδια ώρα, το 35% αναφέρει την πρόσφατη αβεβαιότητα που συνδέεται

με την αστάθεια των βασικών εμπορευμάτων και των ισοτιμιών ως ένα άλλο σημαντικό κίνδυνο. Ωστόσο, ενώ ορισμένοι εκλαμβάνουν την αστάθεια ως αναπτυξιακή απειλή, άλλοι την αντιμετωπίζουν ως ευκαιρία για Σ&Ε.

Οι ανεπτυγμένες αγορές, κινητήρια δύναμη των διασυνοριακών συμφωνιών Οι διασυνοριακές συμφωνίες φαίνεται ότι θα είναι το χαρακτηριστικό γνώρισμα του νέου κύματος Σ&Ε, με το 84% των στελεχών να έχουν στο στόχαστρο επενδυτικές ευκαιρίες εκτός των συνόρων τους. Η πλειοψηφία των στελεχών (54%) εστιάζουν τις στρατηγικές Σ&Ε σε διασυνοριακές ευκαιρίες στην άμεση περιοχή τους. Σχεδόν το ένα τρίτο (30%) επικεντρώνονται εκτός της άμεσης περιοχής τους. Μόνο το 16% σχεδιάζουν συμφωνίες στην εγχώρια αγορά τους. Το ενδιαφέρον για τις αναδυόμενες αγορές αναμένεται να

παραμείνει υποτονικό βραχυπρόθεσμα. Το Ηνωμένο Βασίλειο, η Κίνα, οι ΗΠΑ, η Γερμανία και η Αυστραλία είναι οι πέντε κορυφαίοι προορισμοί για τους επενδυτές. Όσον αφορά την προέλευση των αγοραστών, οι ΗΠΑ, η Νότια Κορέα, το Ηνωμένο Βασίλειο, η Γαλλία, η Γερμανία και η Ιαπωνία θα είναι οι κορυφαίοι αγοραστές.

Οι ανατρεπτικές καινοτομίες προσελκύουν νέους παίκτες στην αγορά Εκτός από τις νέες γεωγραφικές περιοχές, πολλά στελέχη σκέπτονται να μετακινηθούν σε νέους τομείς. Σχεδόν τρεις στους τέσσερις (73%) εξετάζουν καινοτόμες επενδύσεις, που θα τους βοηθήσουν να μετατοπίσουν το πεδίο των δραστηριοτήτων τους. Οι κλάδοι όπου παρατηρείται η εντονότερη διάθεση για εξαγορές είναι η τεχνολογία, η αυτοκινητοβιομηχανία, τα καταναλωτικά προϊόντα και οι χρηματοοικονομικές υπηρεσίες.

Economics Quarterly | Μάιος 2015

Ε π ι χ ε ι ρ ή σ ε ι ς / / Ε ξ ε λ ί ξ ε ι ς τ ης α γ ο ράς

Analytics

Οι Τάσει ς του 2 0 1 5

χρήση της ανάλυσης δεδομένων, σύμφωνα με την Deloitte, μπορεί να προσφέρει πλ εο νεκτή μα τα

στις επιχειρήσεις, που ποικίλουν από ανακαλύψεις που μπορούν να επηρεάσουν ολόκληρα επιχειρηματικά μοντέλα, μέχρι και την εξαγωγή χρήσιμων συμπερασμάτων για τη λήψη ορθότερων και τεκμηριωμένων επιχειρησιακών αποφάσεων. Η ασφάλεια των δεδομένων αναδεικνύεται ως το κυρίαρχο θέμα του 2014 και το 2015 οι εταιρίες αναμένεται να διαθέσουν σημαντικά ποσά στην κάλυψη κενών που σχετίζονται με την ασφάλεια. Όμως, για τη σωστή

Economics Quarterly | Μάιος 2015

εφαρμογή των τεχνικών ανάλυσης δεδομένων απαιτείται η σύγκλιση σε μια ομοιογενή προσέγγιση της καινοτομίας, της ψηφιακής διασύνδεσης, και της τεχνολογίας. Η σύγκλιση των παραπάνω θα βοηθήσει τις επιχειρήσεις στην επιλογή των πλέον κατάλληλων και αποδοτικών λύσεων για την αντιμετώπιση των απειλών που προέρχονται από ελλείψεις στην ασφάλεια των δεδομένων. • Τα Αnalytics των Πραγμάτων (The Analytics of Things) – Το Διαδίκτυο των Πραγμάτων παράγει μεγάλο όγκο δομημένων και αδόμητων δεδομένων. Η ανάδειξη αξίας από τα δεδομένα αυτά θα πραγματοποιείται πλέον με μεγαλύτερη ευκολία μέσω των Αnalytics των Πραγμάτων. Έχουν ήδη αναπτυχθεί διάφορα εργαλεία και τεχνικές ανάλυσης δεδομένων γύρω από το Διαδίκτυο των Πραγμάτων. Αναμένονται σημαντικές εξελίξεις τόσο στις μεθόδους και στις πρακτικές συλλογής των σχετικών δεδομένων, όσο και στην επεξεργασία τους. (Το «Διαδίκτυο των Πραγμάτων» (IoT – Internet of Things) συχνά ονομάζεται και Machine-toMachine (M2M), μια ευρεία κατηγορία που περιλαμβάνει όλο τον κλάδο τηλεματικής σχετικά με δίκτυα κινητής τηλεφωνίας, οχήματα, έξυπνους μετρητές

παροχών, συσκευές ηλεκτρονικής ανάγνωσης (eReaders), tablets και PC modems αλλά όχι smartphones).

τεχνολογική τους στρατηγική, όπως επίσης και να αναγνωρίζονται οι πιθανοί σχετικοί κίνδυνοι από τη χρήση τους.

• Αποτίμηση των δεδομένων – Ειδικοί στον τομέα της ανάλυσης δεδομένων τονίζουν ότι οι επιχειρήσεις δεν θα πρέπει απλά και μόνο να διαχειρίζονται τα δεδομένα τους, αλλά και να τα θεωρούν ως κεφάλαιο της επιχείρησης τους. Ωστόσο, οι ρυθμιστικές αρχές και οι καταναλωτές αντιμετωπίζουν συνήθως με καχυποψία τη διαχείριση και την ανάλυση των δεδομένων, λόγω των κινδύνων καταστρατήγησης της ιδιωτικότητας.

• A n a l y tic s σ τ η φορολ ογία – Υπάρχουν νέες δυνατότητες στο φορολογικό πεδίο. Μερικές από τις πιο ενδιαφέρουσες εργασίες στην ανάλυση φορολογικών δεδομένων σήμερα επικεντρώνονται στα μοντέλα προσομοίωσης που δικαιολογούν ή προβλέπουν τα επίπεδα φορολόγησης κάτω από συγκεκριμένες συνθήκες. Ο φορολογικός σχεδιασμός του μέλλοντος πιθανότατα θα είναι πιο λεπτομερής και αναλυτικός από ότι μέχρι σήμερα.

• Bιονικοί εγκέφαλοι – Τα analytics αποτελούν το σημείο συνάντησης της ανθρώπινης νοημοσύνης και της μηχανικής μάθησης (machine learning). Τα γνωστικά συστήματα (cognitive computing) και τα analytics εμφανίζονται έτοιμα να βελτιώσουν σχεδόν κάθε τομέα στον οποίο έχουν εφαρμογή. Τόσο οι μεμονωμένοι εργαζόμενοι, όσο και οι επιχειρήσεις θα πρέπει να εστιάσουν περισσότερο στο πώς αυτά τα συστήματα μπορούν να αυξήσουν την αποτελεσματικότερη λήψη αποφάσεων και να βελτιώσουν την παραγωγικότητα, παρά στο πώς θα επιτύχουν την πλήρη αυτοματοποίηση των εργασιών τους.

• Η αναζήτηση της ακρίβειας – Μία από τις πιο σημαντικές ανάγκες των εμπορικών τμημάτων των επιχειρήσεων αυτή την εποχή είναι η παροχή δεδομένων στη μεγαλύτερη δυνατή ανάλυση. Για παράδειγμα, η χρήση λεπτομερών πληροφοριών σχετικά με τους τρέχοντες και μελλοντικούς πελάτες θα μπορούσε να βοηθήσει

τους επαγγελματίες του μάρκετινγκ να προσαρμόσουν καλύτερα τις προωθητικές ενέργειες τους. Λόγω αυτής της ζήτησης, οι εταιρίες παροχής δεδομένων (data

Ξεκινάει ο διαγωνισμός BUSINESS IT EXCELLENCE και ο OTE και η COSMOTE καλούν όσους έχουν αναπτύξει λύσεις στον χώρο του Internet of Things (IoT) να διεκδικήσουν διαφημιστική προβολή αξίας 30.000 ευρώ αλλά και συνεργασία της επιχείρησής τους με τον Όμιλο ΟΤΕ.

brokers) αναμένεται τα επόμενα χρόνια να αυξήσουν την ακρίβεια και τη λεπτομέρεια των δεδομένων που μπορούν να παρέχουν στις επιχειρήσεις.

• Η άνοδος του ανοιχτού κώδικα (open source) – Οι λύσεις ανοιχτού κώδικα μπορούν να αποδώσουν μοναδικά οφέλη. Η υπέρμετρη όμως έκθεση των επιχειρήσεων σε τέτοιου είδους λύσεις ενέχει και σημαντικούς κινδύνους. Θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη ο πιθανός αντίκτυπος από την υιοθέτηση των συστημάτων ανοιχτού κώδικα στην Economics Quarterly | Μάιος 2015

Ε π ι χ ε ι ρ ή σ ε ι ς / / Ε ξ ε λ ί ξ ε ι ς τ ης α γ ο ράς

Predictive A nalytics για εύκολη εύρεση και απεικόνιση δεδομένων

SAP ανακοίνωσε ότι είναι πλέον διαθέσιμη η νέα έκδοση 2.0 του λογισμικού SAP® Predictive Analytics που φέρνει τη δύναμη των predictive analytics σε εταιρικούς αναλυτές, αναλυτές δεδομένων καθώς και σε εταιρικούς χρήστες. Παράλληλα, ανακοίνωσε ότι η λύση SAP Lumira®, έκδοση Edge, είναι επίσης διαθέσιμη, προσφέροντας οικονομικά αποδοτική απεικόνιση δεδομένων σε ομάδες και τμήματα μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων. Οι παραδοσιακές λύσεις predictive analytics που κυριαρχούν σήμερα στην αγορά απαιτούν ειδικές γνώσεις από εξειδικευμένους αναλυτές. Αντίθετα, η λύση SAP® Predictive Analytics αυτοματοποιεί χρονοβόρες και περίπλοκες διαδικασίες προετοιμασίας δεδομένων και μοντελοποίησης ώστε περισσότεροι μη

εξειδικευμένοι εταιρικοί χρήστες να έχουν τη δυνατότητα να αξιοποιήσουν τη δύναμη των προβλέψεων. Με τη λύση SAP® Predictive Analytics οι οργανισμοί μπορούν να ανακαλύψουν συσχετίσεις ανάμεσα στα δεδομένα τους αξιοποιώντας η δύναμη των Big Data, του Internet of Things (IoT), καθώς και τις υπάρχουσες πηγές δεδομένων της SAP. Η λήψη αποφάσεων γίνεται ευκολότερη καθώς τα πολύπλοκα δεδομένα μετατρέπονται σε γνώση και είναι δυνατή η απάντηση ερωτήσεων που μέχρι σήμερα οι παραδοσιακές

λύσεις επιχειρηματικής ευφυίας (ΒΙ) δεν ήταν σε θέση να προσφέρουν.

Economics Quarterly | Μάιος 2015

C L OU D Η πρόσβαση σε καλύτερη τεχνολογία καθοριστική για την υιοθέτηση λύσεων σύννεφου.

ρευνα της IDC με την υποστήριξη της Oracle, αναφορικά με την υιοθέτηση λύσεων SaaS (λογισμικό με τη μορφή υπηρεσίας) καταδεικνύει ότι η παραγωγικότητα και η αποτελεσματικότητα των διαδικασιών, μαζί με την εξοικονόμηση κόστους, είναι τα κύρια πλεονεκτήματα για τις επιχειρήσεις που υλοποιούν τεχνολογίες cloud. Το 69% των ερωτηθέντων δήλωσε ότι θεωρεί πως το cloud προσφέρει σημαντικά χειροπιαστά πλεονεκτήματα, το 55% πιστεύει ότι προσφέρει αξία αλλά το κόστος και η διαθεσιμότητα εύρους ζώνης εμπόδισαν την υιοθέτηση σε τοπικό επίπεδο. Μέσα από τη μελέτη διατυπώθηκαν και προβληματισμοί αναφορικά με την ασφάλεια. Ενώ η συνδεσιμότητα επισημάνθηκε ως βασικός προβληματισμός, για ορισμένους οργανισμούς τα προβλήματα συνδεσιμότητας επιλύθηκαν με τη χρήση λύσεων SaaS. Η έρευνα εντόπισε ότι πάνω από το 60% του συνόλου των εταιρειών σε σημαντικούς επιμέρους κλάδους έχουν υιοθετήσει λύσεις cloud ή βρίσκονται στη διαδικασία υλοποίησής τους. Η μελέτη εστίασε σε συγκεκριμένους τομείς. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι το 59% των τραπεζών που συμμετείχαν στην έρευνα πίστευε ότι το cloud προσφέρει σημαντικά χειροπιαστά πλεονεκτήματα, με το 52% των ερωτηθέντων να χρησιμοποιεί λύσεις SaaS στους οργανισμούς τους. Το 64% των τραπεζών προσδοκά ότι ο αριθμός των χρηστών λύσεων SaaS εντός του οργανισμού θα αυξηθεί το επόμενο έτος, μιας και η παραγωγικότητα του προσωπικού αναφέρθηκε ως ένα βασικό πλεονέκτημα που αποκόμισε το 87% των τραπεζών.

Ε π ι χ ε ι ρ ή σ ε ι ς / / Ε τα ι ρ ι κ ή Κ ο ι ν ω ν ι κ ή Ε υ θ ύ ν η

Egg

Ολοκληρώθηκε η υποβολή προτάσεων για τον 3ο κύκλο

περίοδος υποβολής επιχειρηματικών ιδεών για τον 3ο κύκλο του egg, - της πρωτοβουλίας της Eurobank που σχεδίασε και υλοποιεί με το Corallia, ολοκληρώθηκε στις 31 Μαρτίου. Από τις 2.100 ομάδες νέων, 18 έως 40 ετών, που υπέβαλαν υποψηφιότητα, 320 ομάδες υπέβαλαν ολοκληρωμένο επιχειρηματικό σχέδιο. Το ενδιαφέρον για συμμετοχή είναι διπλάσιο από τον

περυσινό 2ο κύκλο, ενώ η αύξηση των ολοκληρωμένων σχεδίων με πρωτότυπες και καινοτόμες ιδέες ξεπέρασε το 80%. Η διαδικασία αξιολόγησης ολοκληρώνεται τον Μάιο και θα επιλεγούν οι 25 καλύτερες ομάδες, που για έναν ολόκληρο χρόνο θα εγκατασταθούν σε ένα πλήρως εξοπλισμένο κτήριο και θα απολαμβάνουν υποστηρικτικές υπηρεσίες, επιχειρηματική κατάρτιση και

πρόσβαση σε ένα δίκτυο διακεκριμένων μεντόρων, με σκοπό να μετατρέψουν την ιδέα τους σε επιχείρηση. Οι ιδέες που προτάθηκαν προέρχονται από και διαφορετικούς κλάδους της οικονομίας, όπως ο Τουρισμός, η Πρωτογενής Παραγωγή, η Βιοτεχνολογία, το Ηλεκτρονικό Επιχειρείν, οι υπηρεσίες Υγείας, οι Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας, οι εφαρμογές Πληροφορικής και Τεχνολογίας, ο Πολιτισμός κ.α.

i S q ua r e

iSquare ενισχύει το έργο του ΑΡΚΤΟΥΡΟΥ με χορηγία για το πρόγραμμα περίθαλψης και επανένταξης του μικρού Πάτρικ. Η χορηγία θα καλύψει τα έξοδα για τη διατροφή και περίθαλψη του ορφανού αρκούδου μέχρι και την επανένταξή του στο φυσικό περιβάλλον τον επόμενο χειμώνα. Η φροντίδα του Πάτρικ είναι πολύ σημαντική για την επιβίωσή του, καθώς λόγω της απουσίας της μητέρας του

και του πρόωρου εξαναγκαστικού απογαλακτισμού του, έχει αυξημένες ανάγκες σε εμβόλια και φάρμακα που θα τον βοηθήσουν να παραμείνει υγιής μέχρι να επιστρέψει στη φύση. Παράλληλα, η διατροφή του είναι πολύ απαιτητική καθώς η δίαιτά του αποτελείται από θρεπτικές τροφές πλούσιες σε ενέργεια και βιταμίνες. Επιπλέον, η iSquare θα παρέχει και iPad, προκειμένου να βοηθήσει τον ΑΡΚΤΟΥΡΟ να επικοινωνήσει ακόμη πιο αποτελεσματικά την καθημερινή

φροντίδα του Πάτρικ, συμβάλλοντας έτσι στην ευαισθητοποίηση των πολιτών για την προστασία της άγριας ζωής και του φυσικού περιβάλλοντος. Ο Πάτρικ είναι ένα ορφανό νεογέννητο αρκουδάκι που βρήκαν οι φύλακες του Φορέα Διαχείρισης Εθνικού Πάρκου Πρεσπών στο Βροντερό Φλώρινας. Τη φροντίδα του Πάτρικ μέχρι την επανένταξή του στη φύση έχει αναλάβει ο ΑΡΚΤΟΥΡΟΣ.

Economics Quarterly | Μάιος 2015

Ε π ι χ ε ι ρ ή σ ε ι ς / / Ε τα ι ρ ι κ ή Κ ο ι ν ω ν ι κ ή Ε υ θ ύ ν η

ΔΩΔΩΝ Η

Πρωτοποριακό Πρόγραμμα Στήριξης Παραγωγών

ο πρόγραμμα στηρίζεται στην κατάλληλη και ελεγχόμενη διατροφή του ζωικού κεφαλαίου και έχει ως αποτέλεσμα την επίδοση μεγαλύτερης ποσότητας παραγόμενου γάλακτος και συγχρόνως την ενίσχυση των ποιοτικών του χαρακτηριστικών. Η εφαρμογή του γίνεται σε επιλεγμένες κτηνοτροφικές μονάδες της ζώνης

γάλακτος και τα πρώτα αποτελέσματα είναι θεαματικά, καθώς όπως διαπιστώθηκε, στο ίδιο ζωικό κεφάλαιο η παραγόμενη ποσότητα γάλακτος αυξήθηκε κατά 12%, με παράλληλη βελτίωση της ποιότητάς του. Για την υλοποίηση του προγράμματος, η ΔΩΔΩΝΗ προσέλαβε εξειδικευμένο επιστημονικό προσωπικό και προμηθεύτηκε σύγχρονο τεχνολογικό

εξοπλισμό. Το πρόγραμμα εφαρμόζεται ανά τακτά χρονικά διαστήματα καθ’ όλη τη διάρκεια της γαλακτοκομικής περιόδου, με επιτόπιες επισκέψεις του προσωπικού στις μονάδες και περιλαμβάνει διατροφική υποστήριξη, αναλύσεις γάλακτος, υπέρηχους εγκυμοσύνης, ομαδοποίηση ζώων, αιμοληψίες και μηχανοργάνωση σε ηλεκτρονικό υπολογιστή.

Samsung Χορηγός στο ψηφιακό μουσείο της Εθνικής Πινακοθήκης

Η τεχνολογία φέρνει κοντά μας τα μνημειακά έργα του Ελ Γκρέκο, που βρίσκονται στο Τολέδο και το Εσκοριάλ.

ορηγός τεχνολογίας στο ψηφιακό μουσείο της Εθνικής Πινακοθήκης είναι η Samsung Electronics Hellas. Το Ψηφιακό Μουσείο εγκαινιάστηκε τον Μάρτιο με αφορμή το αφιέρωμα τα 400 χρόνια από τον θάνατο του Δομίνικου Θεοτοκόπουλου (15411614). Με την ψηφιακή τεχνολογία αναπαρίστανται τα μνημειακά έργα του ζωγράφου που βρίσκονται στο Τολέδο και το Εσκοριάλ. Φωτογραφικό υλικό υπερ-υψηλής ανάλυσης προβάλλεται σε επαγγελματικές οθόνες ψηφιακής σήμανσης Samsung. Με αυτόν τον τρόπο ο επισκέπτης της Πινακοθήκης έχει τη δυνατότητα να απολαύσει μια οπτικοακουστική περιπλάνηση

στα έργα του ζωγράφου με τα πιο ζωντανά χρώματα και απίστευτες

Economics Quarterly | Μάιος 2015

λεπτομέρειες. Η έκθεση θα διαρκέσει έως τα τέλη Μαΐου.