Economics Quarterly 2016b

Economics

Quarterly

4ΜΗΝΙΑΙΑ ΕΚΔΟΣΗ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ & ΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ 4ΜΗΝΙΑΙΑ ΕΚΔΟΣΗ • ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2016

ΧΡΕΟΣ: αοριστες

υποσχέσεις με αμεσες επιπτώσεις

ΟΙ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΣΤΗΝ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ τραπεζεσ: Σε περιβΑλλον σΥνθετων προκλΗσεων ΧHanjin Shipping: Ποιους επηρεΑζει το «ναυΑγιο»

10 ΧΡΟΝΙΑ ΕΜΠΕΙΡΙΕΣ ΧΑΡΑΣ 10 ΧΡΟΝΙΑ ΕΜΠΕΙΡΙΕΣ ΧΑΡΑΣ 10 ΧΡΟΝΙΑ ΕΜΠΕΙΡΙΕΣ ΧΑΡΑΣ Αναζητήστε κι αυτόν το μήνα τις γιορτινές προσφορές Bonus. Αναζητήστε αυτόν μήνα γιορτινές προσφορές Bonus. Αναζητήστε κι κι αυτόν τοτο μήνα τιςτις γιορτινές προσφορές Bonus.

Το Bonus τηναπό Alpha Πρόγραμμα που 10 χρόνια τις συναλλαγές σας, σας, Τοαπό Bonus τηνBank, AlphaτοBank, το Πρόγραμμα που 10 τώρα χρόνιαεπιβραβεύει τώρα επιβραβεύει τις συναλλαγές Το Bonus από την Alpha Bank, το Πρόγραμμα που 10 χρόνια τώρα επιβραβεύει τις Κάνετε συναλλαγές σας, γιορτάζει και σας προσφέρει πλούσια δώρα και μοναδικές προσφορές κάθε μήνα! τώρα γιορτάζει και σας προσφέρει πλούσια δώρα και μοναδικές προσφορές κάθε μήνα! Κάνετε τώρα γιορτάζει καισας σαςστα προσφέρει πλούσια δώρα καταστήματα και μοναδικέςτου προσφορές κάθε μήνα! Κάνετε τώρα τις συναλλαγές 4.000 Προγράμματος και αναζητήστε τις συναλλαγές σας στα συνεργαζόμενα 4.000 συνεργαζόμενα καταστήματα του Προγράμματος και αναζητήστε τις συναλλαγές σας στα 4.000 συνεργαζόμενα καταστήματα του Προγράμματος και αναζητήστε την τυχερή απόδειξη με την ένδειξη «BONUS - ΚΕΡΔΙΣΑΤΕ». Κ την τυχερή απόδειξη με την ένδειξη «BONUS - ΚΕΡΔΙΣΑΤΕ». Κ! ΕΡ ΔΚΙ Σ Α Τ ΕΕ ΡΔ Ε! την τυχερή απόδειξη με την ένδειξη «BONUS - ΚΕΡΔΙΣΑΤΕ». Ι Σ! Α Τ ΕΡ ΤΕ Δ Α Ι Σ 10 χρόνια Bonus Bonus από την Alpha 10 χρόνια από την Bank.

Alpha Bank.

10 χρόνια Bonus από την Alpha Bank. Όροι καιΌροι προϋποθέσεις και προϋποθέσεις Όροι και προϋποθέσεις στο www.alpha.gr/bonus στο www.alpha.gr/bonus στο www.alpha.gr/bonus

ΜΕΓΑΛΟΙΜΕΓΑΛΟΙ ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ ΜΕΓΑΛΟΙ ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ

4 ΣΕΛ. 12

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ εργασιακα

ΣΕΛ. 21

γερμανια

ΣΕΛ. 26

τραπεζεσ

ΣΕΛ.23

αποταμιευση

Economics Quarterly σεπτεμβριοσ 2016

6 ΧΡΕΟΣ: Αόριστες υποσχέσεις με άμεσες επιπτώσεις

34 επιχειρηματικα - διεθνη

12 ΦΑΚΕΛΟΣ ΕΡΓΑΣΙΑ

38 ΑΝΑΛΥΣΗ: ΔΥΟ ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ

17 Ο ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΕΜΠΟΡΙΚΟΣ ΣΤΟΛΟΣ

40 ΕΠΕΝΔΥΣΕΙΣ

20 ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ 22 ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΣΕ ΑΡΙΘΜΟΥΣ 24 Ανάλυση: Κρίσης και ύφεσης συνέχεια...

28 τραπεζεσ: Σε περιβάλλον σύνθετων προκλήσεων

44 ΧHanjin Shipping: Ποιους επηρεάζει το «ναυάγιο» 50 ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ECONOMICS QUΑRTERLY, ΤΕΤΡΑΜΗΝΙΑΙΑ ΕΚΔΟΣΗ economicsquarterly@remdesign.gr Ιδιοκτησία: REM DESIGN - DIGITAL & PRINT COMMUNICATION

Στεφάνου Δέλτα 12Α, 152 37 Αθήνα info@remdesign.gr - τηλ. 210 6894630 Η έκδοση κυκλοφορεί ελεύθερα σε μη έντυπη (ψηφιακή) μορφή.

Economics Quarterly | Σεπτέμβριος 2016

Advertorial Advertorial

ı¤Û˘, ı¤Û˘, Û˘Ó¤¯ÈÛÂ Û˘Ó¤¯ÈÛÂ Î·È Î·È Û˘Ó¯›˙ÂÈ Û˘Ó¯›˙ÂÈ Ó· Ó· ÚÔÛʤÚÂÈ ÚÔ˚fiÓÙ· ÚÔÛʤÚÂÈ ÚÔ˚fiÓÙ· ·Ó¿ÏÔÁ· ·Ó¿ÏÔÁ· Ì Ì ÙȘ ÙȘ ‰È·ÙÚÔÊÈΤ˜ ‰È·ÙÚÔÊÈΤ˜ ·Ó¿ÁΘ ·Ó¿ÁΘ ÙÔ˘ ÙÔ˘ ŒÏÏËŒÏÏËÓ· Ó· ηٷӷψً. ηٷӷψً. ŒÙÛÈ ŒÙÛÈ ÚÈÓ ÚÈÓ ·fi ·fi ¤Ó· ¤Ó· ¯ÚfiÓÔ Ï¿ÓÛ·Ú ÛÙËÓ ∂ÏÏ·‰· ¯ÚfiÓÔ Ï¿ÓÛ·Ú ÛÙËÓ ∂ÏÏ·‰· ÙËÓ ÙËÓ ‚ÈÔÏÔÁÈ΋ ‚ÈÔÏÔÁÈ΋ Ì·Ó¿Ó·, Ì·Ó¿Ó·, Ë Ë ÔÔ›· ÔÔ›· ¤¯ÂÈ ¤¯ÂÈ ‰È·ÁÚ¿„ÂÈ Ï·ÌÚ‹ Ï·ÌÚ‹ ÔÚ›· ÔÚ›· ÛÙËÓ ÛÙËÓ ‰È·ÁÚ¿„ÂÈ ·ÁÔÚ¿. ¶·Ú¿ÏÏËÏ· ¶·Ú¿ÏÏËÏ· ÂÌÏÔ˘Ù›˙ÂÈ ÂÌÏÔ˘Ù›˙ÂÈ ·ÁÔÚ¿. Û˘Ó¤¯ÂÈ· Û˘Ó¤¯ÂÈ· ÙËÓ ÙËÓ Áο̷ Áο̷ ÙˆÓ ÙˆÓ ÚÔ˚fiÓÙˆÓ ÚÔ˚fiÓÙˆÓ Ù˘, ‰È·ı¤ÙÔÓÙ·˜ Û‹ÌÂÚ· Ù˘, ‰È·ı¤ÙÔÓÙ·˜ Û‹ÌÂÚ· ÌÂÁ¿ÏË ÌÂÁ¿ÏË Ë ÔÈÎÈÏ›· ÊÚÔ‡ÙˆÓ, ÊÚÔ‡ÙˆÓ, fiˆ˜ fiˆ˜ baby baby Ë ÁÓˆÚ›Û·Ì ÁÓˆÚ›Û·Ì ÚÈÓ ÚÈÓ ·fi ·fi ‰Ò‰Âη ‰Ò‰Âη ÔÈÎÈÏ›· bananas, chileah chileah fruit fruit (apples, (apples, ¯ÚfiÓÈ· ¯ÚfiÓÈ· ·fi ·fi ÙȘ ÙȘ ÂÍ·›ÛȘ ÂÍ·›ÛȘ Ì·Ó¿Ì·Ó¿- bananas, grapes, kiwi. granny smith) Î·È Ó˜ Ù˘ Î·È ÙË «‚¿Ï·Ì» ÛÙÔ grapes, kiwi. granny smith) Î·È Ó˜ Ù˘ Î·È ÙË «‚¿Ï·Ì» ÛÙÔ Argentinian Û›ÙÈ Argentinian fruit fruit (packams). (packams). Û›ÙÈ Ì·˜ Ì·˜ ¯ˆÚ›˜ ¯ˆÚ›˜ ‰Â‡ÙÂÚË ‰Â‡ÙÂÚË ÛΤÛΤ∆· „Ë. ∆· Ó¤· Ó¤· ‰ÂÓ ‰ÂÓ ÛÙ·Ì·ÙÔ‡Ó ÛÙ·Ì·ÙÔ‡Ó Â‰Ò. ‰Ò. „Ë. ∞˘Ù‹ ∞˘Ù‹ ‹Ù·Ó, ‹Ù·Ó, fï˜, fï˜, ÌfiÓÔ ÌfiÓÔ Ë Ë ∏ DOLE Â›Ó·È ·Ú¯‹. ∏ Dole, Ë ÌÂÁ·Ï‡ÙÂÚË ÂÙ·È∏ DOLE Â›Ó·È Ë Ë ÚÒÙË ÚÒÙË Ô˘ Ô˘ ·ÚÔ˘·ÚÔ˘·Ú¯‹. ∏ Dole, Ë ÌÂÁ·Ï‡ÙÂÚË ÂÙ·ÈÛÈ¿˙ÂÈ ‰È·ÙÚÔÊÈο ÛÙÔȯ›· Ú›· ÛÙÔ ¯ÒÚÔ ÙˆÓ ÊÚÔ‡ÙˆÓ Î·È Ï·ÛÙȘ Ú›· ÛÙÔ ¯ÒÚÔ ÙˆÓ ÊÚÔ‡ÙˆÓ Î·È Ï·- ÛÈ¿˙ÂÈ ‰È·ÙÚÔÊÈο ÛÙÔȯ›· ÛÙȘ Û˘Û΢·Û›Â˜ Ù˘, Ù˘, ·Ú¤¯ÔÓÙ·˜ ·Ú¤¯ÔÓÙ·˜ ÙȘ ÙȘ ¯·ÓÈÎÒÓ ¯·ÓÈÎÒÓ ÛÙÔÓ ÛÙÔÓ ÎÔÛÌfi, ÎÔÛÌfi, ηٿÊÂÚ ηٿÊÂÚ ÛÙÔ ÛÙÔ Û˘Û΢·Û›Â˜ ··ÈÙÔ‡ÌÂÓ˜ ÏËÚÔÊÔڛ˜ ÛÙÔ˘˜ ¤Ú·ÛÌ· ·˘ÙÒÓ ÙˆÓ ‰Ò‰Âη ÂÙÒÓ ··ÈÙÔ‡ÌÂÓ˜ ÏËÚÔÊÔڛ˜ ÛÙÔ˘˜ ¤Ú·ÛÌ· ·˘ÙÒÓ ÙˆÓ ‰Ò‰Âη ÂÙÒÓ Î·Ù·Ó·ÏˆÙ¤˜, Ó· ηٷӷψ٤˜, ¤ÙÛÈ ¤ÙÛÈ ÒÛÙ ÒÛÙ ӷ Ó· ÙÔ˘˜ ÙÔ˘˜ Ó· ÎÂÚ‰›ÛÂÈ ÎÂÚ‰›ÛÂÈ ÙËÓ ÙËÓ ÂÌÈÛÙÔÛ‡ÓË ÂÌÈÛÙÔÛ‡ÓË Ì·˜ Ì·˜ ‚ÔËı‹ÛÂÈ Ó· ÚÔ‚Ô‡Ó ÛÂ Î·È Á›ÓÔ˘Ó ‚ÔËı‹ÛÂÈ Ó· ÚÔ‚Ô‡Ó Û «˘ÁÈÂÈÓ¤˜ «˘ÁÈÂÈÓ¤˜ Î·È ÙËÓ ÙËÓ ÚÔÙ›ÌËÛ‹ ÚÔÙ›ÌËÛ‹ Ì·˜ Ì·˜ Î·È Î·È Ó· Ó· Á›ÓÔ˘Ó ÂÈÏÔÁ¤˜». Ù· ÂÈÏÔÁ¤˜». ∞˘Ù‹ ∞˘Ù‹ Ë Ë Î·ÈÓÔÙÔÌ›· ηÈÓÔÙÔÌ›· ÛÙË ÛÙË Ù· Â͈ÙÈο Â͈ÙÈο ÊÚÔ‡Ù· ÊÚÔ‡Ù· Ù˘ Ù˘ ·Ó·fiÛ··Ó·fiÛ·Û˘Û΢·Û›· ·ÓÙ·ÔÎÚ›ÓÂÙ·È ÛÙÔ ÎÔÌÌ¿ÙÈ Ù˘ ‰È·ÙÚÔÊ‹˜ Ì·˜. Û˘Û΢·Û›· ·ÓÙ·ÔÎÚ›ÓÂÙ·È ÛÙË ÛÙË ÛÙÔ ÎÔÌÌ¿ÙÈ Ù˘ ‰È·ÙÚÔÊ‹˜ Ì·˜. ÊÈÏÈ΋ ÚÔ˜ ÚÔ˜ ÙÔ ÙÔ ÂÚÈ‚¿ÏÏÔÓ ÂÚÈ‚¿ÏÏÔÓ Î·È Î·È ÙÔÓ ÙÔÓ ªÂÙ¿ ÊÈÏÈ΋ ªÂÙ¿ ÏÔÈfiÓ ÏÔÈfiÓ ·fi ·fi ÙȘ ÙȘ Ì·Ó¿Ó˜, Ì·Ó¿Ó˜, ÔÈ ÔÈ Î·Ù·Ó·ÏˆÙ‹ ÔÏÈÙÈ΋ ÔÏÈÙÈ΋ Ù˘ Ù˘ ÂÙ·ÈÚ›·˜. ÂÙ·ÈÚ›·˜. ·Ó·Ó¿‰Â˜ ηٷӷψً ·Ó·Ó¿‰Â˜ Dole Dole ‹Ù·Ó ‹Ù·Ó Ë Ë ‰Â‡ÙÂÚË ‰Â‡ÙÂÚË ÛËÛËÌ·ÓÙÈ΋ ∆Ô ‚·ÛÈÎfi ‚·ÛÈÎfi Ì‹Ó˘Ì· Ì‹Ó˘Ì· ¿ÏψÛÙ ¿ÏψÛÙ Ù˘ Ù˘ Ì·ÓÙÈ΋ ÂÒÓ˘ÌË ÂÒÓ˘ÌË ¤Ï¢ÛË ¤Ï¢ÛË ÛÙËÓ ÛÙËÓ ÂÏÏËÂÏÏË- ∆Ô Dole Â›Ó·È «Makes ÓÈ΋ ·ÁÔÚ¿ ÙˆÓ ÊÚÔ‡ÙˆÓ Î·È Ï·¯·you feel feel good». good». ÓÈ΋ ·ÁÔÚ¿ ÙˆÓ ÊÚÔ‡ÙˆÓ Î·È Ï·¯·- Dole Â›Ó·È «Makes you ¶Ô˘ ÓÈÎÒÓ. ¶Ô˘ ÛËÌ·›ÓÂÈ ÛËÌ·›ÓÂÈ ÔÙÈ ÔÙÈ Ë Ë Dole Dole ÓÈÎÒÓ. ŒÏ¢ÛË ŒÏ¢ÛË Ô˘ Ô˘ ·ÁηÏÈ¿ÛÙËΠ·ÁηÏÈ¿ÛÙËΠºƒ√¡∆π∑∂π Ó· ·ÈÛı¿ÓÂÙ·È Î·Ï¿ ·fi ÙÔ˘˜ ηٷӷψ٤˜, ‰›ÓÔÓÙ·˜ ºƒ√¡∆π∑∂π Ó· ·ÈÛı¿ÓÂÙ·È Î·Ï¿ ·fi ÙÔ˘˜ ηٷӷψ٤˜, ‰›ÓÔÓÙ·˜ Ô Î·Ù·Ó·ÏˆÙ‹˜ ª∂™∞ ·fi ÙËÓ ÛÙËÓ ÂÙ·ÈÚ›· ÙËÓ ÚÒÙË ı¤ÛË ÛÙËÓ Ô Î·Ù·Ó·ÏˆÙ‹˜ ª∂™∞ ·fi ÙËÓ ÛÙËÓ ÂÙ·ÈÚ›· ÙËÓ ÚÒÙË ı¤ÛË ÛÙËÓ ÂÏÏËÓÈ΋ Ù˘ÔÔ›ËÛË Ù˘ Ù˘ Û˘Û΢·Û›·˜, Û˘Û΢·Û›·˜, ÌÂÙÔ ÌÂÙÔ ÂÏÏËÓÈ΋ ·ÁÔÚ¿ ·ÁÔÚ¿ Ì Ì ÙËÓ ÙËÓ ÔÈÎÈÏ›· ÔÈÎÈÏ›· ÙÔ˘ ÙÔ˘ Ù˘ÔÔ›ËÛË logo Ù˘ Dole Î·È ¯Ú˘ÛÔ‡ logo Ù˘ Dole Î·È ÙȘ ÙȘ ¿ÚÈÛÙ˜ ¿ÚÈÛÙ˜ ÚÔÚÔ¯Ú˘ÛÔ‡ ·Ó·Ó¿. ·Ó·Ó¿. ∏ ∏ Dole, Dole, fï˜, fï˜, ‰ÂÓ ‰ÂÓ ·ÚΤÛÙËΠ‰È·Áڷʤ˜ ÙÔ˘ ÙÔ˘ οı οı ÚÔ˚fiÓÙÔ˜. ÚÔ˚fiÓÙÔ˜. ·ÚΤÛÙËΠÛÙȘ ÛÙȘ ‰¿ÊÓ˜ ‰¿ÊÓ˜ Ù˘ Ù˘ ÚÒÙ˘ ÚÒÙ˘ ‰È·Áڷʤ˜

T

6

ΕΛΛΑΔΑ // ΔΗΜΟΣΙΟ ΧΡΕΟΣ

ΧΡΕΟΣ: Αόριστες υποσχέσεις με άμεσες επιπτώσεις

Τελικά, οι Ευρωπαίοι πιστωτές δεν έχουν ανοίξει το παράθυρο της ελάφρυνσης του δημοσίου χρέους. Η απλή ανάγνωση των αριθμών δείχνει ότι το πρόβλημα μπορεί να μην είναι άμεσο, αφού με το τελευταίο δανειακό πρόγραμμα του 2015 καλύπτονται οι υποχρεώσεις σε ομόλογα και τόκους. Θα έχει όμως μεγάλη σημασία για την αποκατάσταση της εμπιστοσύνης στην Ελλάδα και θα διευκολύνει την επιστροφή της στις αγορές και τον απεγκλωβισμό από τη συνεχή χρηματοδότηση από τους Ευρωπαίους πιστωτές. Συγχρόνως θα επιτρέψει και χαμηλότερα πλεονάσματα στη δημόσια διαχείριση -με μείωση της υψηλής φορολόγησης πολιτών και επιχειρήσεων- ώστε να διευκολυνθεί η ανάκαμψη της οικονομίας.

Μ

ετα από πολύμηνες διαπραγματεύσεις, η κυβέρνηση κατέληξε σε συμφωνία με τους πιστωτές της στα τέλη Μαΐου. Η Ευρωζώνη και το ΔΝΤ, συμφώνησαν στο «κλείσιμο» της πρώτης αξιολόγησης της συμμόρφωσης της χώρας στα προαπαιτούμενα του πακέτου χρηματοδότησης που συμφωνήθηκε το καλοκαίρι του 2015, και την τμηματική εκταμίευση 10,3 δισ. ευρώ ευρωπαϊκών δανείων ως το φθινόπωρο. Από αυτά τα 6,5 δισ. ευρώ θα διατεθούν για την εξυπηρέτηση του δημοσίου χρέους -λήξεις ομολόγων προς ΕΚΤ, δόσεις προς το ΔΝΤ και τόκους- και τα υπόλοιπα με ρυθμό 700 εκατ. ευρώ τον μήνα για την εξόφληση ληξιπρόθεσμων οφειλών του Δημοσίου, εφόσον τηρούνται τα προαπαιτούμενα. Το αντάλλαγμα από ελληνικής πλευράς ήταν μέτρα ίσα με 3% του ΑΕΠ, δηλαδή περίπου 5,5 δισ. ευρώ ως το 2018. Έτσι, αποφεύχθηκε το ενδεχόμενο αθέτησης πληρωμών ομολόγων, με άλλα λόγια χρεοκοπίας. Αυτό που δεν πέτυχε η κυβέρνηση ήταν η

συμφωνία για συγκεκριμένο χρονοδιάγραμμα για την ελάφρυνση του χρέους, αλλά αόριστες υποσχέσεις (ανάλογες εκείνων του 2012 που δεν τήρησαν οι πιστωτές παρότι η Ελλάδα τότε είχε τηρήσει τις δεσμεύσεις της)

Το ΔΝΤ τονίζει ότι χωρίς ελάφρυνση, καθώς η χώρα θα αντικαθιστά τα φθηνά ευρωπαϊκά δάνεια με τα ακριβότερα επιτόκια των αγορών, δεν θα επαρκούν τα πλεονάσματα του δημοσίου και η άνοδος του ΑΕΠ για την κάλυψη των δαπανών εξυπηρέτησης του χρέους. Το αποτέλεσμα θα είναι το χρέος να αρχίσει να αυξάνεται εκθετικά από 160% του ΑΕΠ το 2030 σε 250% το 2060.

Economics Quarterly | Σεπτέμβριος 2016

και βραχυχρόνια μέτρα διαχείρισής του ως το 2018. Επικράτησε έτσι η γερμανική θέση για ελάφρυνση «αν χρειαστεί», κάτι που δεν ενισχύει τις προοπτικές αποκατάστασης της εμπιστοσύνης στη βιωσιμότητα των δημοσίων οικονομικών. Πλέον ως δείκτης βιωσιμότητας του χρέους τίθεται το πλαφόν 15% του ΑΕΠ για την εξυπηρέτηση του, που όμως αν δεν γίνουν παρεμβάσεις με επιμήκυνση λήξεων (σήμερα από 15 ως 40 χρόνια) και περιόδων χάριτος θα οδηγήσει, σύμφωνα με τους υπολογισμούς του ΔΝΤ σε ποσοστά πολύ πάνω από το 20% την επόμενη δεκαετία. Και αυτό γιατί αν αυξηθούν τα επιτόκια, κάτι που θα συμβεί όταν η Ελλάδα επιστρέψει στις αγορές και αντικαταστήσει τα τωρινά επιτόκια με τα υψηλότερα των αγορών, θα υπάρξει εκτόξευση των τόκων. Το σημερινό κυμαινόμενο επιτόκιο 1,2% των ευρωπαϊκών δανείων (περίπου τα 2/3 του δημοσίου χρέους) του δεύτερου πακέτου που συμφωνήθηκε το 2012 θα ακολουθήσει και αυτό ανοδική πορεία όταν τα επιτόκια αυξηθούν διεθνώς. Η υπόσχεση «αν χρειαστεί» δόθηκε

7

Η Τράπεζα της Ελλάδος θεωρεί ότι με πλεονάσματα της τάξης του 2% - αντί του 3,5% από το 2018 που έχει δεσμευτεί η Ελλάδα- το χρέος θα είναι βιώσιμο και συγχρόνως θα δοθεί το απαραίτητο περιθώριο στην ελληνική οικονομία να επιστρέψει σε υψηλούς και διατηρήσιμους ρυθμούς ανάπτυξης.

Σήμα κινδύνου από τα ασφαλιστικά ταμεία, το έλλειμμα των οποίων εκτιμάται ότι φέτος θα διπλασιαστεί στο 1 δισ. ευρώ. Το 2015 υπό το κύμα των συνταξιοδοτήσεων όσων ήθελαν να προλάβουν τα νέα δυσμενή μέτρα, οι δαπάνες αυξήθηκαν κατά 750 εκατ., ενώ τα έσοδα μειώθηκαν κατά 560 δισ. ευρώ με αποτέλεσμα το έλλειμμά τους να φτάσει το μισό δισ. ευρώ.

Η αναδιοργάνωση του Δημοσίου αποδεικνύεται πολύ δύσκολη υπόθεση και εναπόκειται κυρίως στη μείωση του προσωπικού λόγω αποχωρήσεων καθώς, μετά το πάγωμα των προσλήψεων το 2017, θα γίνεται 1 πρόσληψη για κάθε 4 αποχωρήσεις και για κάθε 3 το 2018. Από την αρχή της κρίσης οι εργαζόμενοι στο δημόσιο έχουν μειωθεί κατά 20% ή κατά 150 χιλ. περίπου σε 567 χιλ.

Economics Quarterly | Σεπτέμβριος 2016

8

ΕΛΛΑΔΑ // ΔΗΜΟΣΙΟ ΧΡΕΟΣ

πάρα τις ανησυχητικές διαπιστώσεις του ΔΝΤ λίγες μέρες νωρίτερα. Το ΔΝΤ αναφέρει ότι ήδη στις αξιολογήσεις των προγραμμάτων του 2010 και 2012, οι πιθανότητες βιωσιμότητας του χρέους αφενός δεν ήταν υψηλές αφετέρου ήταν επιδεινούμενες. Τονίζει ότι ακόμη και αν η Ελλάδα μέσα από μια ηρωική προσπάθεια πέτυχει πλεονάσματα ίσα με 3,5% του ΑΕΠ (στόχος που έχει μετατεθεί για το 2018) είναι εξαιρετικά δύσκολο να διατηρηθούν επι σειρά ετών και συνεπώς δεν θα υπάρξει η απαραίτητη προϋπόθεση για την εξυπηρέτηση του χρέους και τη βιωσιμότητα του. Θεωρεί ρεαλιστικούς στόχους πλεονάσματα της τάξης του 1,5%. Και ενώ πέρυσι συνιστούσε επιμήκυνση των λήξεων ως το 2060, σήμερα τις μεταθέτει σχεδόν κατά 10 χρόνια, με σταθερό επιτόκιο 1,5% ως το 2040 (απαραίτητη προϋπόθεση για να παραμείνει σε πτωτική τροχιά) ώστε έως τότε οι δαπάνες εξυπηρέτησης του χρέους να μην υπερβαίνουν το 10% του ΑΕΠ (όριο βιωσιμότητας θεωρείται το 15% μεσοπρόθεσμα και 20% μακροπρόθεσμα).

Τονίζει ότι χωρίς ελάφρυνση, καθώς η χώρα θα αντικαθιστά τα φθηνά ευρωπαϊκά δάνεια με τα ακριβότερα επιτόκια των αγορών, δεν θα επαρκούν τα πλεονάσματα του δημοσίου και η άνοδος του ονομαστικού ΑΕΠ για την κάλυψη των δαπανών εξυπηρέτησης του χρέους. Το αποτέλεσμα θα είναι το χρέος να αρχίσει να αυξάνεται εκθετικά από 160% του ΑΕΠ το 2030 σε 250% το 2060. Συνεπώς το πρόβλημα παραμένει. Από την πλευρά της, η Τράπεζα της Ελλάδος τονίζει επίσης την ανάγκη οι πιστωτές να προχωρήσουν σε άμεση ελάφρυνση του χρέους -μετάθεση λήξεων, διαχρονική εξομάλυνση των ποσών των τόκων που έχουν μετατεθεί και ανταλλαγή των δανείων του ΔΝΤ που επιβαρύνονται με επιτόκια σχεδόν 5% με φθηνότερα δάνεια του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Σταθερότητας. Αφενός γιατί σήμερα τα επιτόκια είναι σε ιστορικά χαμηλά επίπεδα ώστε η αναδιάρθρωση να είναι πιο επωφελής για την Ελλάδα. Αφετέρου γιατί θα ενισχύσει την εμπιστοσύνη προς την Ελλάδα και τη βιωσιμότητα των οικονομικών της ώστε

Economics Quarterly | Σεπτέμβριος 2016

να διευκολυνθεί η επιστροφή της για χρηματοδότηση στις αγορές και να απεγκλωβιστεί από τη συνεχή χρηματοδότηση από τους Eυρωπαίους πιστωτές. Το τελευταίο αποτελεί την απάντησή της σε όσους εκ των πιστωτών υποστηρίζουν ότι το πρόβλημα δεν είναι άμεσο αφού οι αυξημένες πληρωμές για τόκους που ήδη έχουν μετατεθεί θα εμφανιστούν το 2022. Με αυτές τις κινήσεις θα καταστεί δυνατή η ελάφρυνση της δημοσιονομικής πίεσης στην οικονομία (μείωση της φορολογίας) με χαμηλότερους στόχους για τα πλεονάσματα της δημοσιονομικής διαχείρισης. Θεωρεί ότι με πλεονάσματα της τάξης του 2% (αντί του 3,5% από το 2018 που έχει δεσμευτεί η Ελλάδα) το χρέος θα είναι βιώσιμο και συγχρόνως θα δοθεί το απαραίτητο περιθώριο στην ελληνική οικονομία να επιστρέψει σε υψηλούς και διατηρήσιμους ρυθμούς ανάπτυξης. Άλλωστε πολύ λίγες χώρες έχουν καταφέρει να διατηρούν πρωτογενή πλεονάσματα της τάξης του 3,5% επί σειρά ετών, κάτι που απαιτείται για την Ελλάδα.

10

ΕΛΛΑΔΑ // ΔΗΜΟΣΙΟ ΧΡΕΟΣ

Η βραχυπρόθεσμη διαχείριση Παρά τις αμφισβητήσεις του κουαρτέτου των δανειστών και τη γενικευμένη εικόνα επιδείνωσης της οικονομίας, τελικά το 2015 τα δημόσια οικονομικά της χώρας έκλεισαν με πρωτογενές πλεόνασμα (πριν από την πληρωμή των τόκων του δημοσίου χρέους και τα κεφάλαια που δαπανήθηκαν για τη στήριξη των τραπεζών) 0,7% του ΑΕΠ. Το πλεόνασμα αυτό ήταν υψηλότερο από το 0,3% του 2014 αλλά χαμηλότερο από το 1,3% του 2013. Αν προσθέσουμε βέβαια και τα κεφάλαια που δαπανήθηκαν για τις τράπεζες το έλλειμμα φτάνει το 3,4% του ΑΕΠ ωστόσο αυτό δεν περιλαμβάνεται στις δεσμεύσεις της χώρας έναντι των δανειστών. Αν προσθέσουμε και τους τόκους του δημοσίου χρέους το έλλειμμα (χωρίς τις τράπεζες) περιορίστηκε σε 3,2% του ΑΕΠ από 3,7% το 2014. Συνεπώς υπήρξε βελτίωση. Ωστόσο έχει σημασία να δούμε πώς επιτεύχθηκε η πρόοδος, που δείχνει τις προοπτικές για φέτος και τα επόμενα χρόνια. Από την πλευρά των εσόδων, οι άμεσοι φόροι μειώθηκαν κατά 811 εκατ. ευρώ που δείχνει την αδυναμία των εισοδημάτων ενώ οι ασφαλιστικές εισφορές ενισχύθηκαν από την άνοδο των κρατήσεων για υγεία στις συντάξεις. Το τελικό αποτέλεσμα ήταν αυξημένα έσοδα για τη γενική κυβέρνηση κατά 1,2 δισ. ευρώ. Αντίστοιχα οι δαπάνες αυξήθηκαν κατά 800 εκατ. ευρώ, κυρίως λόγω των αναγκών της κοινωνικής ασφάλισης, με θετική την άνοδο των δημοσίων επενδύσεων, που έχουν ισχυρή πολλαπλασιαστική επίδραση στην οικονομία, ενώ μειώθηκαν οι δαπάνες για μισθούς και κατανάλωση κατά 750 εκατ. ευρώ. Βέβαια οι ληξιπρόθεσμες οφειλές του δημοσίου προς ιδιώτες αυξήθηκαν, οπότε και αυτό θα πρέπει να ληφθεί υπόψη. Σήμα κινδύνου εκπέμπουν τα ασφαλιστικά ταμεία, το έλλειμμα των οποίων εκτιμάται ότι φέτος θα διπλασιαστεί στο 1 δισ. ευρώ. Το 2015 υπό το κύμα των συνταξιοδοτήσεων όσων ήθελαν να

προλάβουν τα νέα δυσμενή μέτρα, οι δαπάνες αυξήθηκαν κατά 750 εκατ., ενώ τα έσοδα -με την επίδραση της υψηλής ανεργίας και των μειωμένων αμοιβών- μειώθηκαν κατά 560 δισ. ευρώ με αποτέλεσμα το έλλειμμα τους να φτάσει το μισό δις. ευρώ. Φέτος,δηλαδή το οκτάμηνο Ιανουαρίου-Αυγούστου 2016, τα έσοδα του κράτους είναι 0,6 δισ. ευρώ χαμηλότερα από τον στόχο, , ιδίως στο σκέλος του φόρου εισοδήματος ενώ οι δαπάνες, με την ιδιότυπη «στάση πληρωμών» του δημοσίου όπως αποτυπώνεται στην άνοδο των ληξιπρόθεσμων οφειλών του προς ιδιώτες, έχουν περιοριστεί κατά 2 δισ. ευρώ. Έτσι, το πρωτογενές πλεόνασμα του δημοσίου, στα 3,8 δισ. ευρώ διατηρείται αρκετά πάνω από τον στόχο. Μένει να αποδειχθεί μέχρι τέλους του έτους κατά πόσο η χώρα θα πετύ,χει το πλεόνασμα του 0,7% του ΑΕΠ, ώστε να είναι συνεπής στους στόχους που έχουν συμφωνηθεί με τους Ευρωπαίους πιστωτές της.

Τα μέτρα ως το 2018 Το νέο πακέτο μέτρων ως το 2018 φτάνει το 3% του ΑΕΠ, περίπου 5,5 δισ. ευρώ. Αυτά κρίθηκαν αναγκαία ώστε από πρωτογενές πλεόνασμα 0,7% το 2016, η Ελλάδα να πετύχει 1,5% το 2017 με τελικό στόχο το 3,5% το 2018 και τα επόμενα έτη. Για το τελευταίο ποσοστό αξίζει να αναφερθεί ότι το ΔΝΤ έχει χαρακτηρίσει τη διατήρηση του σε βάθος χρόνου μη ρεαλιστικό στόχο. Κυριότερες παρεμβάσεις αφορούν στην αύξηση του συντελεστή φορολογίας των επιχειρήσεων από 26% σε 29%, της φορολόγησης των μερισμάτων από 11% σε 15% και την καθιέρωση ενιαίας κλίμακας φορολογίας εισοδήματος για μισθωτούς, συνταξιούχους, ελεύθερους επαγγελματίες και αγρότες, την αύξηση του ΦΠΑ από 23% σε 24% (ο 4ος υψηλότερος στην ΕΕ) και την κατάργηση του μειωμένου συντελεστή στα νησιά του Αιγαίου, την αύξηση και άλλων έμμεσων φόρων, την αύξηση του ΕΝΦΙΑ με μείωση του αφορολόγητου και αύξηση των

Economics Quarterly | Σεπτέμβριος 2016

συντελεστών. Πολύ σημαντική παρέμβαση είναι η θέσπιση αυτόματου μηχανισμού μείωσης δαπανών και αύξησης φόρων σε περίπτωση που οι στόχοι για το πλεόνασμα δεν επιτυγχάνονται. Επίσης, η ασφαλιστική μεταρρύθμιση αναμένεται να οδηγήσει σε σημαντική εξοικονόμηση δαπανών. Η Τράπεζα της Ελλάδος τονίζει τις αδυναμίες του προγράμματος προσαρμογής της χώρας, στο οποίο δίνεται έμφαση στην αύξηση της φορολογίας, που αποδεικνύεται αναποτελεσματική αφού οι εισπράξεις φόρου εισοδήματος υποχωρούν, όπως και οι εισφορές κοινωνικής ασφάλισης. Η σύγκριση με τις γειτονικές χώρες με τους χαμηλούς φορολογικούς συντελεστές είναι σαφώς εις βάρος του επενδυτικού κλίματος. Τονίζει την ανάγκη μείωσης των μη παραγωγικών δαπανών του Δημοσίου που έχουν μικρότερη δυσμενή επίδραση στην οικονομία. Ωστόσο, η αναδιοργάνωσή του αποδεικνύεται πολύ δύσκολη υπόθεση και εναπόκειται κυρίως στη μείωση του προσωπικού λόγω αποχωρήσεων καθώς μετά το πάγωμα των προσλήψεων, το 2017 θα γίνεται 1 πρόσληψη για κάθε 4 αποχωρήσεις και το 2018 κάθε 3. Από την αρχή της κρίσης οι εργαζόμενοι στο Δημόσιο έχουν μειωθεί κατά 20% ή κατά 150 χιλ. περίπου σε 567 χιλ. Ως ποσοστό στο σύνολο των εργαζομένων βρίσκεται περίπου στον μέσο όρο του ΟΟΣΑ, παρά την πολύ υψηλή ανεργία στον ιδιωτικό τομέα. Η πιο σημαντική εξοικονόμηση δαπανών έχει γίνει στον τομέα της υγείας, οι ετήσιες δαπάνες έχουν μειωθεί κατά 7 δισ. ευρώ από 16 δισ. το 2009 σε 8,8 δισ. το 2014. Λαμβανομένης υπόψιν της σπατάλης της προ κρίσης περιόδου, δεν θα πρέπει ωστόσο να παραβλέπονται οι τεράστιες πιέσεις που δέχεται το δημόσιο σύστημα υγείας από τη συνεχή μείωση των δαπανών. Χαρακτηριστικό είναι ότι η χρηματοδότηση των νοσοκομείων έχει μειωθεί 41%. Οι δημόσιες δαπάνες υγείας είναι πλέον μόλις 65% των συνολικών, από τα χαμηλότερα ποσοστά στις χώρες του ΟΟΣΑ.

ΑΒ Βασιλόπουλος, πρόγραμμα «52 εβδομάδες»:

φροντίζει τα παιδιά για ένα πιο αισιόδοξο μέλλον με πολλά χαμόγελα!

Στην η ΑΒ Βασιλόπουλος σχεδιάζουμε ολοκληρωμένα προγράμματα Εταιρικής Υπευθυνότητας, που μεταξύ άλλων, εστιάζουν στις ανθρώπινες ανάγκες και τα κοινωνικά προβλήματα. Πεποίθηση μας είναι ότι οι μεγάλες και σύγχρονες εταιρείες, για να αξίζουν την εμπιστοσύνη των κοινωνικών τους εταίρων, θα πρέπει να φέρονται ως υπεύθυνοι εταιρικοί πολίτες. Πάντα συνεπής στο όραμα και τους στόχους μας, επιδιώκουμε να συνεισφέρουμε ουσιαστικά κάνοντας τη διαφορά στο εγχώριο λιανεμπόριο, βοηθώντας συνανθρώπους μας που το έχουν ανάγκη και εστιάζουν στις περιοχές που αναπτύσσουμε δραστηριότητα. Παράλληλα, κινητοποιούμε και παροτρύνουμε συνεργάτες, υπαλλήλους και καταναλωτές να συμμετέχουν σε προγράμματα κοινωνικής αλληλεγγύης, ώστε να ευαισθητοποιήσουμε και να ενισχύσουμε το αίσθημα της προσφοράς.

Πρόγραμμα «52 εβδομάδες, 52 δράσεις σίτισης και φροντίδας σε όλη την Ελλάδα» Μέσα από το μεγάλο πρόγραμμα Εταιρικής Υπευθυνότητας που υλοποιούμε, με τίτλο «52 εβδομάδες, 52 δράσεις σίτισης και φροντίδας σε όλη την Ελλάδα», εστιάζουμε κάθε χρόνο σε ένα κοινωνικό πρόβλημα. Στόχος μας είναι να βοηθήσουμε όσο το δυνατόν περισσότερους συνανθρώπους μας που

αντιμετωπίζουν δυσκολίες μέσω συνεργασιών με τοπικούς ή πανελλαδικούς φορείς, ΜΚΟ, ιδρύματα και οργανώσεις ανά την Ελλάδα. Για την επίτευξη αυτού του στόχου, δωρίζουμε, κάθε χρόνο, στους φορείς με τους οποίους συνεριζόμαστε ένα μεγάλο χρηματικό ποσό, ενώ με επιμέρους ενέργειες που εφαρμόζουμε σε όλα μας τα καταστήματα, δίνουμε τη δυνατότητα στους κοινωνικούς της εταίρους (πελάτες, συνεργάτες, προμηθευτές) να συμμετάσχουν και αυτοί. Από τον πρώτο κιόλας χρόνο εφαρμογής του προγράμματος (Σεπτ. 2013 – Σεπτ.

2014) βοηθήσαμε εκατοντάδες συνανθρώπους ανά την Ελλάδα που αντιμετώπιζαν προβλήματα σίτισης και είχαν ανάγκη τη βοήθειά μας. Συγκεκριμένα, η ΑΒ - σε συνεργασία με τη Μη Κυβερνητική Οργάνωση «Μπορούμε», η οποία μας συνέστησε τους φορείς συνεργασίας μας στο πρόγραμμα- ενισχύσαμε οικονομικά 52 φορείς σε όλη την Ελλάδα, δίνοντας τους 350.000€ σε δωροεπιταγές και περισσότερες από 2.300 σακούλες με τρόφιμα, βοηθώντας με αυτόν τον τρόπο περίπου 30.000 άτομα σε όλη την Ελλάδα!

Tη δεύτερη χρονιά του προγράμματος, στρέψαμε την προσοχή μας στα παιδιά. Συγκεκριμένα, ενισχύοντας οικονομικά το Ινστιτούτο Prolepsis, που υλοποιεί το πρόγραμμα ΔΙΑτροφή, προσφέραμε

το σχολικό γεύμα στους μαθητές 52 δημόσιων σχολείων (Δημοτικών και Νηπιαγωγείων) σε όλη την Ελλάδα. Παράλληλα, στηρίξαμε 52 Ιδρύματα που βοηθούν παιδιά σε όλη την Ελλάδα, με τη συνεργασία της Μη Κυβερνητικής Οργάνωσης «Μπορούμε», δίνοντας τους: • Τα καθαρά έσοδα από τα προϊόντα και τα κουπόνια αλληλεγγύης, που η ΑΒ δημιούργησε για το σκοπό.

• Τα τρόφιμα που συγκεντρώνονται στο ειδικό καλάθι συγκέντρωσης τροφίμων στα καταστήματα μας. Συγκεκριμένα, καθ΄ όλη τη διάρκεια του 2015 δώσαμε 250.000€ στο Ινστιτούτο Prolepsis και 80.000€ στους 52 φορείς από την πώληση των προϊόντων και των κουπονιών αλληλεγγύης, καθώς και 6.000 σακούλες με τρόφιμα. Τέλος, προκειμένου η ενίσχυση μας προς τα παιδία να είναι ακόμα μεγαλύτερη εντάξαμε στο πρόγραμμα των 52 εβδομάδων - τα τελευταία 2 χρόνια - την ενέργεια προσφοράς του Χριστουγεννιάτικου Γεύματος σε 3.000 οικογένειες. Συγκεκριμένα, σε συνεργασία με την Μη Κερδοσκοπική Οργάνωση «Μπορούμε», η ΑΒ προσέφερε σε χιλιάδες παιδιά και τις οικογένειες τους όλα τα απαραίτητα τρόφιμα για ένα γεμάτο γιορτινό τραπέζι για χαρούμενες γιορτές!

12

φ α κ ελοσ / / Α Γ Ο Ρ Α Ε Ρ Γ Α Σ Ι Α Σ

Χαμηλότερες οι αμοιβές, οριακή υποχώρηση ανεργίας

Οι γενικευμένες μειώσεις του επιπέδου των αμοιβών και η άνοδος των ευέλικτων μορφών εργασίας συνέβαλλαν στη μικρή άνοδο της απασχόλησης. Το ωριαίο κόστος εργασίας είναι πλέον στο 50% του μέσου όρου της ευρωζώνης. Φυσικά, δεν αρκεί η μείωση του κόστους εργασίας για την προσέλκυση επενδύσεων και άνοδο της απασχόλησης, ούτως ή άλλως μια οικονομία σε ύφεση δεν είναι ελκυστική. Εξάλλου, σε συνδυασμό με την υψηλή ανεργία δημιούργησε πρόβλημα στα ασφαλιστικά ταμεία. Η μεγάλη και άμεση προσαρμογή της αγοράς εργασίας, η οποία προηγήθηκε της πολύ μικρής μεταρρύθμισης/απελευθέρωσης στις αγορές προϊόντων και υπηρεσιών αντί του αντίστροφου, είχε ως αποτέλεσμα τη μεγέθυνση των αδυναμιών της πολιτικής εσωτερικής υποτίμησης και τον εγκλωβισμό της χώρας σε ένα διαρκώς μειούμενο ονομαστικό αεπ που αυξάνει το βάρος του δημόσιου και ιδιωτικού χρέους.

Π

όσο ακριβή είναι άραγε η Ελλάδα στον διεθνή ανταγωνισμό αναφορικά με το κόστος εργασίας; Σύμφωνα με τα στοιχεία της Eurostat το μέσο ωριαίο κόστος εργασίας στην Ελλάδα είναι 14,5 ευρώ. Αναλογούσε στο 65% του μέσου όρου της Ευρωζώνης το 2010. Σήμερα, με τη μεγάλη υποχώρηση του γενικού επιπέδου των αμοιβών, που σηματοδότησε η με νόμο μείωση του κατώτατου μισθού το 2012, αναλογεί στο 50%. Ελαφρώς χαμηλότερο κόστος εργασίας έχουν μόνο η Πορτογαλία και η Μάλτα και πολύ χαμηλότερο οι Σλοβακία και οι χώρες της Βαλτικής, Εσθονία, Λετονία και Λιθουανία. Ωστόσο, πιο σημαντική διαφορά είναι οι καθοδική τάση που επικρατεί στην Ελλάδα και την Κύπρο σε αντίθεση με τις ανοδικές τάσεις στις υπόλοιπες χώρες με εξαίρεση τη στασιμότητα στην Ισπανία και την Ιταλία.

Οι περισσότερες επιχειρησιακές συμβάσεις (που από το 2012 υπερισχύουν των κλαδικών) και οι πολύ λιγότερες κλαδικές που έχουν υπογραφεί προβλέπουν σταθερότητα των αμοιβών,

Σήμερα ισχύουν μόνο 12 κλαδικές συμβάσεις, από 65 το 2010, ενώ το 94% των συλλογικών συμβάσεων είναι πλέον επιχειρησιακές. Ωστόσο, μειώνεται ο αριθμός των επιχειρησιακών συμβάσεων αφού πλέον η υποχρέωση του εργοδότη είναι η αμοιβή με τον νομοθετικά καθορισμένο κατώτατο μισθό.

Economics Quarterly | Σεπτέμβριος 2016

ορισμένες μείωση και ελάχιστες αύξηση. Συνεπώς μένει να αποδειχθεί η εξέλιξη των αμοιβών το 2016, παρά τή μικρή άνοδο που καταγράφεται το 1ο εξάμηνο. Το 2015, σύμφωνα με τον δείκτη μισθών της ΕΛ.ΣΤΑΤ., το γενικό επίπεδο των αμοιβών στη βιομηχανία και τις υπηρεσίες ήταν 21% χαμηλότερο του 2010 και 10% χαμηλότερο από του 2012. Η καθοδική πορεία ήταν συνεχής με εξαίρεση την οριακή άνοδο του 2014. Αποτέλεσμα της μείωσης των μισθών αλλά και της απασχόλησης (κατά 18% σε σύγκριση με το 2010) ήταν οι συνολικές αμοιβές στη βιομηχανία το 4ο τρίμηνο του 2015 να είναι 28% χαμηλότερες απότι το 4ο τρίμηνο του 2010. Σήμερα ισχύουν μόνο 12 κλαδικές συμβάσεις από 65 το 2010 ενώ το 94% των συλλογικών συμβάσεων είναι πλέον επιχειρησιακές. Ωστόσο, μειώνεται και ο αριθμός των επιχειρησιακών συμβάσεων αφού πλέον η υποχρέωση του εργοδότη είναι η

13

Απασχολούμενοι, χιλιάδες

Σύνολο

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016* 2017*

4,369.0 4,452.3 4,509.9 4,610.5 4,556.0 4,389.8 4,054.4 3,695.0 3,513.2 3,536.2 3,610.7

Γεωργία, Oρυχεία‐ Μεταποίηση Δάση, Λατομεία Αλιεία

542.0 533.3 519.7 513.8 532.9 544.2 500.7 480.5 481.1 479.9 465.7

18.5 18.1 18.4 17.0 14.3 13.3 11.2 11.1 9.6 11.3 10.4

561.3 561.6 560.6 545.0 518.8 468.3 409.7 351.4 324.7 316.5 334.5

Ηλεκτρισμός, φυσικό αέριο, νερό, επεξ. Κατασκευές Υπηρεσίες λυμάτων, διαχείριση αποβλήτων

38.4 41.2 41.9 65.2 59.0 58.7 50.5 47.8 50.0 50.3 49.4

361.7 362.4 394.7 397.3 370.7 319.6 245.8 200.9 162.4 151.6 145.2

2,847.1 2,935.7 2,974.7 3,072.3 3,060.4 2,985.8 2,836.5 2,603.2 2,485.5 2,526.7 2,605.6

Άνεργοι

480.6 434.5 406.9 387.8 484.7 639.3 881.8 1,195.1 1,330.3 1,274.4 1,197.0

Ποσοστό Ποσοστό μακροχρόνια ανεργίας ανέργων

9.9 8.9 8.3 7.9 9.8 12.7 17.9 24.4 27.5 26.5 24.9 24.7 23.6

53.8 56.0 51.7 47.2 40.4 44.6 49.1 58.9 67.1 73.6 73.2

* Προβλέψεις ΕΕ Μαϊου 2016

Economics Quarterly | Σεπτέμβριος 2016

14

φ α κ ελοσ / / Α Γ Ο Ρ Α Ε Ρ Γ Α Σ Ι Α Σ

Αμοιβές Μέσες ακαθάριστες αποδοχές, ΣΥΝΟΛΟ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016*

4.4 5.7 5.2 6.2 4.6 ‐4.6 ‐1.7 ‐6.6 ‐6.5 ‐2.3 0.4 0.5

Μέσες ακαθάριστες αποδοχές, ΜΗ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟΣ ΙΔΙΩΤΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ

5.6 6.8 6.1 6.5 2.8 ‐2.9 ‐1.7 ‐9.3 ‐8 ‐2.2 0.5 0.9

Κόστος εργασίας/μονάδα προϊόντος, ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ (ιδιωτικές & δημόσιες επιχειρήσεις & τράπεζες)

3.8 2.8 5.3 7.9 5.8 ‐0.6 ‐1.6 ‐12.1 ‐8.1 0.3 2 2,3‐3,3

* Προβλέψεις ΕΕ Μαϊου 2016

αμοιβή με τον νομοθετικά καθορισμένο κατώτατο μισθό. Αυτό που συζητείται, και αποτελεί στόχο της κυβέρνησης, είναι αφενός η επαναφορά του καθορισμού του κατώτατου μισθού με συλλογικές διαπραγματεύσεις μεταξύ των κοινωνικών εταίρων -με το οποίο συντάσσονται και οι εργοδοτικοί φορείς- διαδικασία που καταργήθηκε με τη νομοθετική ρύθμιση το 2012 που επέβαλλε το 2ο μνημόνιο με τους δανειστές της χώρας για καθορισμό του με νόμο. Αφετέρου η επαναφορά των κλαδικών συμβάσεων (από το 2012 οι επιχειρησιακές υπερισχύουν των κλαδικών ενώ αυξάνονται οι ατομικές συμβάσεις) αλλά και η επεκτασιμότητα τους, δηλαδή να ισχύουν και για τις επιχειρήσεις του κλάδου που δεν

είναι μέλη των συλλογικών οργανώσεων ώστε να υπάρχουν ίσοι κανόνες ανταγωνισμού στην αγορά μεταξύ των επιχειρήσεων που τις εφαρμόζουν και των υπολοίπων. Ωστόσο ότι ο ΣΕΒ εκτιμά ότι οι επιχειρησιακές πρέπει να υπερισχύουν των κλαδικών συμβάσεων. Σημειώνεται ότι, ο πρόσφατος νόμος στη Γαλλία προβλέπει υπερίσχυση της επιχειρησιακής σύμβασης μόνο στον χρόνο εργασίας -επέκταση του ημερήσιου ωραρίου κατόπιν διαβούλευσης εργοδοσίας-εργαζομένων εξαιτίας αύξησης της δραστηριότητας της επιχείρησης, με όριο τις 46 ώρες μέσο όρο εβδομαδιαίας απασχόλησης σε ορίζοντα τριμήνου και μείωση της αμοιβής της υπερωριακής εργασίαςεφόσον προβλέπει δυσμενέστερες διατάξεις από την κλαδική σύμβαση

Economics Quarterly | Σεπτέμβριος 2016

αλλά που κινούνται εντός των ορίων της εθνικής νομοθεσίας. Επίσης, η κατάργηση των τριετιών προϋπηρεσίας για τους αμειβόμενους με τον κατώτατο μισθό, που έχει ήδη ψηφιστεί με τον νόμο του 2013 και με ισχύ εφαρμογής τη λήξη των μνημονίων, θα σημάνει το πάγωμα του βασικού μισθού τα επόμενα χρόνια για όλους, παλαιούς και νέους εργαζόμενους. Τα παραπάνω προσκρούουν, ωστόσο, στη πρόβλεψη που υπάρχει στις συμφωνίες με τους δανειστές για καμμία αλλαγή στο θεσμικό πλαίσιο που δεν θα έχει την έγκρισή τους, την οποία και αρνούνται. Σημειώνεται ότι οι συλλογικές διαπραγματεύσεις ισχύουν σε όλες τις χώρες της ΕΕ. Σήμερα στην Ελλάδα, το 65% των εργαζομένων καλύπτεται από

15

Πιο μεσοπρόθεσμα η επαναφορά της αγοράς εργασίας σε κανονικές συνθήκες, δηλαδή μείωση του ποσοστού ανεργίας στα προ της κρίσης επίπεδα θα εξαρτηθεί από τις προοπτικές ανάκαμψης της ελληνικής οικονομίας. Συγκεκριμένα, από τη δυνατότητά της να ανταπεξέλθει στις υφεσιακές επιπτώσεις που συνεπάγονται τα υψηλά πλεονάσματα του Δημοσίου που απαιτούν οι πιστωτές της χώρας, τα οποία συνοδεύονται από υψηλή φορολόγηση των επιχειρήσεων και των πολιτών. συλλογικές συμβάσεις (περιλαμβανομένων των επιχειρησιακών), περίπου στον μέσο όρο της ΕΕ, με πάνω από 90% σε Γαλλία, Αυστρία, Βέλγιο, Φινλανδία και Πορτογαλία, μεταξύ 80% ως 89% σε Δανία, Ιταλία, Σουηδία και Ολλανδία και 70% ως 79% σε Ισπανία και Νορβηγία. Στη Γερμανία μετά τις μεταρρυθμίσεις Hartz της προηγούμενης δεκαετίας το ποσοστό έχει υποχωρήσει στο 62%. Το χαμηλότερο ποσοστό έχει η Βρετανία με λιγότερο από το 1/3 των εργαζομένων (29%) να καλύπτεται από συλλογικές συμβάσεις, σύμφωνα με τα στοιχεία του European Trades Union Institute. O κατώτατος μισθός στην Ελλάδα (σε μονάδες αγοραστικής δύναμης ώστε να εξαλείφονται οι επιπτώσεις της διαφοράς στο επίπεδο τιμών κάθε χώρας) είναι υψηλότερος μόνο από των νέων χωρών της ΕΕ (εξαιρουμένης της Μάλτας και της Σλοβενίας) και ελαφρά υψηλότερος της Πορτογαλίας. Αλλάζει ωστόσο και ο χάρτης της αγοράς εργασίας. Σύμφωνα με τα στοιχεία του συστήματος ΕΡΓΑΝΗ, το 2015 μόνο το 44,5% των προσλήψεων αφορούσε συμβάσεις πλήρους απασχόλησης. Η πλειοψηφία αφορούσε συμβάσεις μερικής (37,4%) και εκ περιτροπής απασχόλησης (18,1%). Η τάση αυτή συνεχίζεται και το 2016. Από 56% των συνολικών προσλήψεων που κάλυπταν οι συμβάσεις μερικής και εκ περιτροπής απασχόλησης στις νέες προσλήψεις το 2015, το ποσοστό υποχώρησε σε 52% το

οκτάμηνο του 2016. Φυσικά οι εξελίξεις αυτές δεν ήταν χωρίς επιπτώσεις στα ασφαλιστικά ταμεία. Η υψηλή ανεργία, η μείωση των αμοιβών αλλά και οι νέες μορφές ευέλικτης απασχόλησης έχουν στοιχίσει στο ΙΚΑ απώλειες εσόδων περίπου 5 δισ. ευρώ ετησίως. Συνολικά σχεδόν το 10% των απασχολούμενων εργαζόταν σε θέσεις μερικής απασχόλησης το 2015 και 12% σε προσωρινής, ποσοστά που με τους σημερινούς ρυθμούς προσλήψεων θα αυξηθούν. Ως γενικό συμπέρασμα μπορεί με

Αλλάζει και ο χάρτης της αγοράς εργασίας. To 2015 μόνο το 44% των προσλήψεων αφορούσε συμβάσεις πλήρους απασχόλησης. Η πλειοψηφία αφορούσε συμβάσεις μερικής (37%) και εκ περιτροπής απασχόλησης (18%). Από 56% των συνολικών προσλήψεων, που κάλυπταν οι συμβάσεις μερικής και εκ περιτροπής απασχόλησης στις νέες προσλήψεις το 2015, το ποσοστό υποχώρησε σε 50,5% το 1ο πεντάμηνο του 2016.

ασφάλεια να υποστηριχθεί -κάτι που άλλωστε παραδέχονται και οι θεσμοίότι το μείγμα πολιτικής που εφαρμόστηκε για την ανάταξη τηε οικονομίας είχε μεγάλες αδυναμίες: μεγάλη και άμεση προσαρμογή της αγοράς εργασίας, η οποία προηγήθηκε της πολύ μικρής -ούτως ή άλλως- μεταρρύθμισης/απελευθέρωσης στις αγορές προϊόντων και υπηρεσιών αντί του αντίστροφου. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα τη μεγέθυνση των αδυναμιών της πολιτικής εσωτερικής υποτίμησης και τον εγκλωβισμό της χώρας σε ένα διαρκώς μειούμενο ονομαστικό αεπ που αυξάνει το βάρος του δημοσίου και ιδιωτικού χρέους.

Η πορεία της απασχόλησης Η ύφεση φέτος, που εκτιμάται σε μείωση του αεπ 0,3% κατά την ΕΕ ή κοντά στο 1% σύμφωνα με τις πιο πρόσφατες προβλέψεις του ΙΟΒΕ, αναμένεται να επιβραδύνει ή και να ανακόψει τη βραδεία υποχώρηση της ανεργίας που ξεκίνησε το 2ο εξάμηνο του 2014. Η αύξηση της απασχόλησης κατά 75 χιλ. άτομα το 2015 προήλθε κυρίως από τους μισθωτούς (+3,7%) αλλά και από τον τομέα των αυτοαπασχολούμενων με προσωπικό (+11%) ως αποτέλεσμα της έναρξης μικρών επιχειρήσεων στο εμπόριο και τον τουρισμό. Σημαντική εξέλιξη και η άνοδος της απασχόλησης στη μεταποίηση μετα από 8 έτη συνεχούς συρρίκνωσης η οποία συνεχίζεται και φέτος αλλά και στο εμπόριο μετά από μια δεκαετία υποχώρησης. Τους πρώτους μήνες του 2016 η απασχόληση αυξάνεται και η ανεργία υποχώρησε οριακά στο 23,4% τον Ιούνιο. Το πεντάμηνο ΙανουαρίουΜαΐου, σύμφωνα με τα στοιχεία του πληροφοριακού συστήματος ΕΡΓΑΝΗ, δημιουργήθηκαν 201 χιλ. νέες θέσεις εργασίας, κυρίως στον τουρισμό (ξενοδοχεία και υπηρεσίες εστίασης) και σε μικρότερο βαθμό από το εμπόριο. Ωστόσο, ο ρυθμός δημιουργίας νέων θέσεων εργασίας σε αυτούς τους τομείς επιβραδύνει.

Economics Quarterly | Σεπτέμβριος 2016

16

φ α κ ελοσ / / Α Γ Ο Ρ Α Ε Ρ Γ Α Σ Ι Α Σ

Το κατά πόσο η ανοδική πορεία της απασχόλησης θα διατηρηθεί και συνακόλουθα η πτωτική της ανεργίας εξαρτάται από αντίρροπους παράγοντες. Τα νέα δημοσιονομικά μέτρα -αύξηση άμεσης φορολογίας, περικοπές συντάξεων, αύξηση έμμεσων φόρων- αναπόδραστα θα επηρεάσουν τη ζήτηση και συνεπώς την απασχόληση στο εμπόριο, τη μεταποίηση στον βαθμό που κατευθύνεται στην εσωτερική αγορά αλλά και στις υπηρεσίες. Αντίθετα, η αύξηση του τουριστικού ρεύματος ενισχύει τις προοπτικές απασχόλησης στον τουρισμό. Ωστόσο, πιο μεσοπρόθεσμα η επαναφορά της αγοράς εργασίας σε κανονικές συνθήκες, δηλαδή μείωση του ποσοστού ανεργίας στα προ της κρίσης επίπεδα -χωρίς βέβαια την ενισχυτική επίδραση του Δημοσίου ως

Βασικό ζήτημα αποτελεί το ύψος του κατώτατου μισθού. Οι δανειστές υποστηρίζουν ότι παραμένει υψηλός(!) σε σχέση με ανταγωνίστριες χώρες. Ζητούν λοιπόν να καταργηθούν επιδόματα και τριετίες και να παραμείνει μόνο ο βασικός μισθός, που είναι τώρα 586 ευρώ. Οι δανειστές της χώρας θέλουν να κλείσει κάθε συζήτηση για καθορισμό του μισθού με συμφωνία εργοδοτών –εργαζομένων, επιμένοντας ότι αυτό θα είναι στη δικαιοδοσία του κράτους.

Economics Quarterly | Σεπτέμβριος 2016

εργοδότη του καταστροφικού παρελθόντος- θα εξαρτηθεί από τις προοπτικές ανάκαμψης της ελληνικής οικονομίας μετά από μια μακρά περίοδο βαθιάς ύφεσης. Συγκεκριμένα, από τη δυνατότητά της να ανταπεξέλθει στις υφεσιακές επιπτώσεις που συνεπάγονται τα υψηλά πλεονάσματα του Δημοσίου που απαιτούν οι πιστωτές της χώρας, τα οποία συνοδεύονται από υψηλή φορολόγηση των επιχειρήσεων και των πολιτών. Αλλά και από σημαντικά διαρθρωτικά μέτρα, όπως η απλοποίηση και επιτάχυνση των διαδικασιών δανειοδότησης των επιχειρήσεων, ώστε να βελτιωθεί το επιχειρηματικό περιβάλλον.

Ι. ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΑΝΕΡΓΙΑΣ Το ποσοστό ανεργίας των γυναικών (27,6%) είναι σηµαντικά υψηλότερο από των ανδρών (19,4%).

19

Το υψηλότερο ποσοστό ανεργίας παρατηρείται στους νέους ηλικίας 15-24 ετών (49,1%), το οποίο στις νέες γυναίκες φθάνει στο 52,5% (Πίνακας 1, ∆ιάγραµµα 1).

Πίνακας 1. Ανεργία (%), κατά φύλο και οµάδες ηλικιών Β’ τρίµηνο Ηλικία

2015

2016

Άρρενες

Θήλεις

Σύνολο

Άρρενες

Θήλεις

Σύνολο

Σύνολο

21,5

28,3

24,6

19,4

27,6

23,1

15-24

45,4

54,1

49,5

46,1

52,5

49,1

25-29

32,8

39,1

35,7

27,8

38,7

32,6

30-44

20,1

28,3

23,8

16,6

27,2

21,5

45-64

17,1

21,2

18,8

17,0

21,8

19,1

65+

12,3

5,9

9,9

13,3

9,7

11,9

υψηλότερο από το αντίστοιχο των Ελλήνων, το οποίο είναι 51,1%. Σε επίπεδο Περιφέρειας, το μεγαλύτερο ποσοστό ανεργίας παρατηρείται στη Δυτική Ελλάδα με 31,3% και στη Δυτική Μακεδονία με 30,6%, και Στον αντίποδα, το μικρότερο ποσοστό ανεργίας παρατηρείται στις Ιόνιες Νήσους με 11,7% και στο Βόρειο Αιγαίο με 17,3% (Πίνακας 3). ΙΙ. ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ

Κατά το Β΄ Τρίμηνο του 2016, βρήκαν απασχόληση 143.836 άτομα, τα ∆ιάγραµµα 1 Πίνακας 2. Ανεργία (%) κατά φύλο και επίπεδο εκπαίδευσης οποία δήλωσαν ότι ήταν άνεργα πριν Ανεργία (%) κατά οµάδες ηλικιών - Β΄ τρίµηνο 2016 από ένα έτος. Παράλληλα, κατά το Β’ τρίµηνο ίδιο χρονικό διάστημα, 46.772 άτομα Επίπεδο εκπαίδευσης 2015 2016 60,0 μετακινήθηκαν από τον οικονομικά Άρρενες Θήλεις Σύνολο Άρρενες Θήλεις Σύνολο 50,0 μη ενεργό πληθυσμό σε θέσεις απαΣύνολο 21,5 28,3 24,6 19,4 27,6 23,1 40,0 σχόλησης. Αντίθετα, 115.103 άτομα, ∆ιδακτορικό ή µεταπτυχιακό 9,0 15,3 11,9 9,8 13,9 11,8 τα οποία ένα χρόνο πριν ήταν απα30,0 σχολούμενα, σήμερα είναι άνεργα Τριτοβάθµια Εκπαίδευση 15,7 20,9 18,5 12,0 21,6 17,3 20,0 και άλλα 56.862 άτομα που ήταν απαΠτυχίο Ανώτερης Τεχνολογικής 10,0 22,1 29,9 26,0 18,4 29,4 23,9 Επαγγελµατικής Εκπαίδευσης σχολούμενα είναι πλέον οικονομικά 0,0 Απολυτήριο Μέσης 22,1 27,0 21,0 32,0 μη ενεργά. Επιπλέον, 105.904 άτομα, Εκπαίδευσης Σύνολο 15-24 25-2934,2 30-44 45-64 65+ 25,4 Απολυτήριο Τριτάξιας Μέσης που πριν ένα έτος ανήκαν στον οικο26,0 31,4 27,9 24,5 32,7 27,4 Εκπαίδευσης νομικά μη ενεργό πληθυσμό, εισήλΑπολυτήριο ∆ηµοτικού 24,0 23,9 24,0 22,9 25,0 23,7 θαν στην αγορά εργασίας αναζητώΗ κατανοµή της ανεργίας, λαµβάνοντας υπόψη το επίπεδο εκπαίδευσης, έχει ως εξής: το υψηλότερο ντας απασχόληση αλλά είναι άνεργα. Μερικές τάξεις ∆ηµοτικού 28,8 δεν έχουν 38,0 πάει καθόλου 43,2 23,9 27,6σε όσους 25,1 ποσοστό ανεργίας παρατηρείται σε όσους σχολείο (31,6%) και έχουν απολυτήριο τριτάξιας µέσης εκπαίδευσης (27,4%). Τα χαµηλότερα ποσοστά παρατηρούνται σε όσους έχουν Εξετάζοντας την εξέλιξη του αριθμού ∆εν πήγεήκαθόλου σχολείο τίτλο σπουδών 52,7 (11,8%) 52,3και στους 52,5 35,5 31,6 διδακτορικό µεταπτυχιακό πτυχιούχους28,2 της τριτοβάθµιας εκπαίδευσης των απασχολουμένων, ανά τομέα της (17,3%) (Πίνακας 2). Από το σύνολο των ανέργων που αναζητούν µισθωτή απασχόληση, το 11,4% αναζητά αποκλειστικά πλήρη οικονομίας, παρατηρείται ότι στον απασχόληση, ενώ το 84,0% αναζητά πλήρη αλλά, στην ανάγκη, είναι διατεθειµένο να εργαστεί και µε µερική πρωτογενή τομέα υπάρχει μείωση απασχόληση. Τέλος, το 4,5% είτε αναζητά µερική απασχόληση είτε δεν ενδιαφέρεται αν θα βρει µερική ή 1 0,3% στον αριθμό των απασχολούμενων σε σχέση Πίνακας 3. Ανεργία (%), κατά Περιφέρεια πλήρη απασχόληση. με το αντίστοιχο περσινό τρίμηνο. Στο δευτερογενή Β΄ Τρίµηνο Περιφέρειες τομέα παρατηρείται αύξηση 6,0% στον αριθμό των Ένα ποσοστό ανέργων (6,0%) απέρριψε, κατά τη διάρκεια του Β’2015 Τριµήνου2016 του 2016, κάποια πρόταση απασχολούμενων και στον τριτογενή αύξηση 1,7%. ανάληψης εργασίας για διάφορους λόγους, κυρίως επειδή: Σύνολο Χώρας 24,6 23,1 Το ποσοστό της μερικής απασχόλησης ανέρχεται στο 2 Ανατολική Μακεδονία και Θράκη 23,4 21,9 α) δεν εξυπηρετούσε ο τόπος εργασίας (25,2%), 9,8% του συνόλου των απασχολουμένων. Από το Κεντρική Μακεδονία 25,6 24,2 β) δεν ήταν ικανοποιητικές οι αποδοχές (23,0%), υποσύνολο αυτό των εργαζομένων, το 69,7% έκανε ∆υτική Μακεδονία 30,1 30,6 γ) δεν εξυπηρετούσε το ωράριο εργασίας (20,4%). αυτή την επιλογή διότι δε μπόρεσε να βρει πλήρη Ήπειρος 23,8 24,0 απασχόληση, το 8,2% για άλλους προσωπικούς ή Θεσσαλία 25,8 24,9 Το ποσοστό των ανέργων που δεν έχουν εργαστεί ποτέ στο παρελθόν ανέρχεται στο 21,4% του συνόλου οικογενειακούς Ιόνιοι Νήσοι 19,8 11,7 των ανέργων ενώ οι µακροχρόνια άνεργοι (αυτοί που αναζητούν από 12 µήνες και άνω εργασία, ανεξάρτητα λόγους, το 4,8% γιατί εκπαιδεύε∆υτική Ελλάδα 27,8 31,3 από το αν έχουν εργαστεί στο παρελθόν), αποτελούν αντίστοιχα το 72,2%. ται, το 1,7% διότι φροντίζει μικρά παιδιά ή εξαρτώΣτερεά Ελλάδα 25,3 24,4 μενους ενήλικες και το 15,6% για διάφορους άλλους Το ποσοστό το αντίστοιχο των Ελλήνων Αττική ανεργίας των ατόµων µε ξένη υπηκοότητα είναι µεγαλύτερο 25,0 από22,6 λόγους. Το ποσοστό των μισθωτών, το οποίο εκτιμάυπηκόων (28,2% έναντι 22,7%). Επίσης, το 72,7% των ξένων υπηκόων είναι οικονοµικά ενεργό, ποσοστό Πελοπόννησος 22,9 19,6 ται σε 65,9%, εξακολουθεί να είναι το χαμηλότερο σηµαντικά υψηλότερο από το αντίστοιχο των Ελλήνων, το οποίο είναι 51,1%. Βόρειο Αιγαίο 19,4 17,3 σε όλη την Ευρωπαϊκή Ένωση, στην οποία ανέρχεται Νότιο Αιγαίο 13,4 στη 18,4 Σε επίπεδο Περιφέρειας, το µεγαλύτερο ποσοστό ανεργίας παρατηρείται ∆υτική Ελλάδα µε 31,3% στο 83,9 τουκαισυνόλου των απασχολουμένων (εκτίστη ∆υτική Κρήτη Μακεδονία µε 30,6%, και Στον αντίποδα, το µικρότερο ποσοστό 22,7 ανεργίας 20,4 παρατηρείται στις Ιόνιες μηση 2015). Νήσους µε 11,7% και στο Βόρειο Αιγαίο µε 17,3% (Πίνακας 3). ΙΙ. ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ

Κατά το Β΄ Τρίµηνο του 2016, βρήκαν απασχόληση 143.836 άτοµα, τα οποία δήλωσαν E ότιcήταν o n oάνεργα m i c πριν s Quarterly από ένα έτος. Παράλληλα, κατά το ίδιο χρονικό διάστηµα, 46.772 άτοµα µετακινήθηκαν από τον οικονοµικά µη ενεργό πληθυσµό σε θέσεις απασχόλησης. Αντίθετα, 115.103 άτοµα, τα οποία ένα χρόνο πριν ήταν

| Σεπτέμβριος 2016

20

ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙς

Ρέγκλινγκ: Η Ελλάδα ίσως επανέλθει στις αγορές το 2017 Την πεποίθησή του ότι η Ελλάδα θα μπορεί να επανέλθει στις αγορές, πιθανόν από το επόμενο έτος, εάν συνεχίσει να υλοποιεί τις μεταρρυθμίσεις του προγράμματός της, εξέφρασε ο διευθύνων σύμβουλος του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Σταθερότητας (ESM), Κλάους Ρέγκλινγκ, σε συνέντευξη που έδωσε σε σλοβακική εφημερίδα και έχει αναρτηθεί στην ιστοσελίδα του ESM.

Ο

κ. Ρέγκλινγκ σημείωσε ότι η Ελλάδα έχει τη δυνατότητα να βγει από τα σημερινά προβλήματα και αναφερόμενος στο θέμα του χρέους έκανε έναν παραλληλισμό με το γερμανικό χρέος που ρυθμίσθηκε το 1953. Όταν ο δημοσιογράφος σημείωσε «ότι θα μπορούσε να λεχθεί πως κάθε χρέος μπορεί να πληρωθεί, εάν επιμηκύνεται αρκετά η λήξη του», ο επικεφαλής του ESM απάντησε: «Ναι, αλλά δεν χρειάζεται να υπερβάλλουμε. Πάρτε σαν παράδειγμα τη Γερμανία, η οποία είχε αντίστοιχη εμπειρία με τη συμφωνία του 1953 για το χρέος της, μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Το χρέος αποπληρώθηκε σε μία 50ετή περίοδο. Και αυτό ήταν αποτελεσματικό». Ο επικεφαλής του ESM σημείωσε ότι η Ελλάδα δεν έχει πρόβλημα βιωσιμότητας του χρέους της για το ορατό μέλλον. Στην ερώτηση, ότι οικονομολόγοι υποστηρίζουν ότι το υψηλό χρέος της Ελλάδας θα εμποδίσει την πρόσβασή της στις αγορές, σημείωσε: «Κάποιοι ακαδημαϊκοί, που αναφέρουν τα επιχειρήματα αυτά, δεν

έχουν κοιτάξει πραγματικά τα στοιχεία. Πόσο μικρό είναι το ποσό που πρέπει να πληρώνει η Ελλάδα στους πιστωτές της. Σήμερα, είναι μικρότερο από ό,τι πολλών άλλων χωρών της Ευρωζώνης. Αυτή τη στιγμή, δεν είναι πραγματικά βάρος και δεν θα είναι για πολύ καιρό, επειδή τα δάνειά μας στην Ελλάδα έχουν ήδη μία μέση περίοδο αποπληρωμής περίπου 30 ετών. Δεν υπάρχει, επίσης, κανένας κίνδυνος να αποσύρουμε τα κεφάλαιά μας, όπως οι ιδιώτες επενδυτές, εάν υπήρχε νέο πρόβλημα. Επομένως, είναι μία ασφαλής επένδυση. Άλλοι επενδυτές το γνωρίζουν. Γνωρίζουν ότι η Ελλάδα δεν έχει πρόβλημα εξυπηρέτησης του χρέους της για τουλάχιστον 10 έως 15 χρόνια, και αυτός είναι ο λόγος που είμαι πολύ βέβαιος ότι η Ελλάδα θα είναι σε θέση να αρχίσει την έκδοση ομολόγων -ίσως το επόμενο έτος. Αυτό που είναι αναγκαίο, φυσικά, είναι να συνεχίσει τις μεταρρυθμίσεις. Εάν μείνουν στην πορεία, θα βγουν από τα σημερινά προβλήματα». Στην ερώτηση, για ποιο λόγο η Ελλάδα χρειάσθηκε τρίτο πρόγραμμα, ενώ άλλες χώρες μόνο ένα, ο Ρέγκλινγκ απάντησε ότι η ικανότητα υλοποίησής του στην Ελλάδα ήταν αδύναμη. «Η διοίκηση ήταν πιο αδύναμη από των άλλων χωρών, αυτός είναι ο λόγος που βλέπαμε ξανά και ξανά καθυστερήσεις που είναι λυπηρές», είπε,

Economics Quarterly | Σεπτέμβριος 2016

προσθέτοντας ότι στο πρώτο εξάμηνο του 2015 η κυβέρνηση ακύρωσε κάποιες από τις μεταρρυθμίσεις και η οικονομία επανήλθε σε ύφεση. Αυτό έχει διορθωθεί, συνέχισε «και από πέρυσι τον Αύγουστο η συνεργασία είναι πάλι καλή και η Ελλάδα κάνει πρόοδο». Απαντώντας σε άλλη ερώτηση, αν η Ελλάδα θα είχε αποφύγει το τρίτο πρόγραμμα, αν δεν είχε αλλάξει πορεία μετά τις εκλογές (τον Ιανουάριο του 2015), ο επικεφαλής του ESM είπε ότι στο τέλος του 2014, όταν πλησίαζε το τέλος του δεύτερου προγράμματος, υπήρχε συζήτηση για ένα πιθανό τρίτο πρόγραμμα, «αλλά τα ποσά που συζητούνταν -αν χρειαζόταν ένα πρόγραμμα- ήταν 10, ίσως 20 δισ. ευρώ. Στο τέλος χρειασθήκαμε 86 δισ. ευρώ». Θυμάμαι, επίσης, συνέχισε, την πρόβλεψη του ΔΝΤ στο τέλος του 2014 για ανάπτυξη της ελληνικής οικονομίας με ρυθμό 2,5% το 2015 και 3,5% το 2016. «Γνωρίζουμε ότι οι προβλέψεις μπορεί να είναι λανθασμένες, αλλά αυτή ήταν μία συναινετική πρόβλεψη εκείνη την περίοδο», δήλωσε, προσθέτοντας ότι ανατράπηκε από τις πολιτικές και η Ελλάδα πέρασε σε αρνητική ανάπτυξη το 2015. «Στο δεύτερο τρίμηνο του 2016 υπήρχε ξανά ένας χαμηλός ρυθμός ανάπτυξης. Επομένως, θεωρώ ότι η Ελλάδα επιστρέφει εκεί που ήταν το 2014», σημείωσε.

21

Γερμανία: Σε λίγα χρόνια ο μεγαλύτερος πιστωτής του κόσμου

Η διεθνής επενδυτική θέση της Γερμανίας -δηλαδή το καθαρό αποτέλεσμα των υποχρεώσεων και των απαιτήσεων μιας χώρας έναντι του εξωτερικού, θετικό πρόσημο σημαίνει πιστωτής και αρνητικό χρεώστης του υπόλοιπου κόσμου- ήταν ίση με 49% του ΑΕΠ της. Ο κύριος όγκος του μεγάλου αυτού πλεονάσματος προέρ-

ΑΕΠ. Δηλαδή, σε έξι μόλις χρόνια, θα είναι ο μεγαλύτερος πιστωτής του κόσμου, ακόμα μεγαλύτερος και από την Κίνα, με 3,3 τρισ. δολ. έναντι 2,5 τρισ. της δεύτερης. Ποιο είναι το συμπέρασμά του; Ότι τα πλεονάσματα της Γερμανίας έχουν ξεπεράσει τα επιθυμητά επίπεδα, άλλωστε και στο πλαίσιο της ΕΕ

χεται από χρηματοοικονομικές επιχειρήσεις (εκτός των τραπεζών) που διοχετεύουν στο εξωτερικό τα τεράστια πλεονάσματα του ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών της. Αντίθετα, η καθαρή θέση του δημοσίου τομέα είναι αρνητική (35%του ΑΕΠ) αφού αποτελεί καταφύγιο ασφάλειας των επενδυτών από το εξωτερικό, που σπεύδουν να αγοράσουν τα κρατικά της ομόλογα, ακόμα και όταν αυτά προσφέρουν αρνητική απόδοση, δηλαδή πληρώνουν για να τοποθετούν σε αυτά τα κεφάλαια τους. Όσον αφορά το πλεόνασμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών της, τα τελευταία δέκα χρόνια κατά μέσο όρο κινείται στο 6% του ΑΕΠ και το 2015 εκτοξεύτηκε σε 8,5% λόγω και των χαμηλότερων τιμών του πετρελαίου και εκτός του εμπορικού πλεονάσματος αντανακλά και τις μεγάλες χρηματοοικονομικές επενδύσεις στο εξωτερικό των γερμανικών επιχειρήσεων και νοικοκυριών. Το εντυπωσιακό είναι ότι πρόσφατη έκθεση του ΔΝΤ εκτιμά ότι η διεθνής επενδυτική θέση της, με βάση τις τρέχουσες τάσεις θα φτάσει σε λίγα μόλις χρόνια, το 2021, το 80% του ΑΕΠ της ή το 3% του παγκόσμιου

σταθερά πάνω από 5% του ΑΕΠ συνιστούν μακροοικονομική ανισορροπία που βλάπτει τους εταίρους της, κάτι που η κυβέρνησή της σταθερά αποκρούει. Συνιστά να αξιοποιήσει την ισχυρή θέση των δημοσίων οικονομικών της ώστε να αυξήσει τις δημόσιες επενδύσεις και να ενισχύσει την ανάπτυξη. Αυτό θα δημιουργήσει και μεγαλύτερη ζήτηση για τα προϊόντα και τις υπηρεσίες των εταίρων της στην ευρωζώνη, που θα οδηγήσει και σε χαμηλότερα πλεονάσματα. Για σύγκριση αναφέρεται ότι η διεθνής επενδυτική θέση της Κίνας έχει περιοριστεί ελαφρά σε 14% του ΑΕΠ της πάρα τα τεράστιο εμπορικά της πλεονάσματα, που βέβαια τα τελευταία χρόνια υποχωρούν και μαζί με αυτά τα πλεονάσματα των τρεχουσών συναλλαγών της. Το ΔΝΤ εκτιμά ότι το σχετικά χαμηλό ποσοστό φυσικά δεν συνιστά κίνδυνο μεσοπρόθεσμα λόγω των τεράστιων συναλλαγματικών της αποθεμάτων αλλά και των ξένων επενδύσεων στη χώρα. Το πλεόνασμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών της το 2015 ήταν 3% του ΑΕΠ της.

Πρόσφατη έκθεση του ΔΝΤ εκτιμά ότι η διεθνής επενδυτική θέση της Γερμανίας, με βάση τις τρέχουσες τάσεις θα φτάσει, το 2021, το 80% του ΑΕΠ της ή το 3% του παγκόσμιου ΑΕΠ. Δηλαδή, σε χρόνια, θα είναι ο μεγαλύτερος πιστωτής του κόσμου, μεγαλύτερος και από την Κίνα, με 3,3 τρισ. δολ. έναντι 2,5 τρισ. της δεύτερης.

Economics Quarterly | Σεπτέμβριος 2016

22

εξελιξεισ σε αριθμο υ σ

ΕΛΛΗΝΙΚΗ∆ΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ∆ΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗ ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗΑΡΧΗ ΑΡΧΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ

Πειραιάς,20 20Σεπτεµβρίου Σεπτεµβρίου2016 2016 Πειραιάς,

∆ΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ ΤΥΠΟΥ ∆ΕΛΤΙΟ

ΥΝΑΜΗ ΤΟΥ ΤΟΥΕΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΛΛΗΝΙΚΟΥΕΕΜΠΟΡΙΚΟΥ ΜΠΟΡΙΚΟΥΣΣΤΟΛΟΥ ΤΟΛΟΥ::Ιούλιος Ιούλιος2016 2016 ∆∆ΥΝΑΜΗ H Δύναμη του Ελληνικού Εμπορικού Η Ολική Χωρητικότητα του Ελληνικού

Η ΔΥΝΑΜΗ ΤΟΥ Στόλου, από πλοία 100 ΚΟΧ (Προσωρινά στοιχεία) και άνω,στοιχεία) Εμπορικού Στόλου, από πλοία 100 (Προσωρινά το μήνα Ιούλιο 2016 σε σύγκριση με ΚΟΧ και άνω, το μήνα Ιούλιο 2016 ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ∆ύναµητου τουΕλληνικού ΕλληνικούΕµπορικού ΕµπορικούΣτόλου, Στόλου,από απόπλοία πλοία 100 ΚΟΧ καιάνω, άνω, τοµήνα µήνα Ιούλιο 2016 HH∆ύναµη 100 ΚΟΧ και το Ιούλιο 2016 την αντίστοιχη Δύναμη του Ιουλίου σε σύγκριση με την αντίστοιχη χωρησεσύγκριση σύγκρισηµε µετην τηναντίστοιχη αντίστοιχη∆ύναµη ∆ύναµητου τουΙουλίου Ιουλίου2015, 2015,παρουσίασε παρουσίασεµείωση µείωσηκατά κατά0,3% 0,3%έναντι έναντι σε 2015, παρουσίασε μείωση κατά 0,3% τικότητα µείωσης 1,3% 1,3% που σηµειώθηκε κατά την τηναντίστοιχη αντίστοιχη σύγκρισητου τουΙουλίου έτους2015 2015 προς 2014 2015, παρουΕΜΠΟΡΙΚΟΥ ΣΤΟΛΟΥ µείωσης που σηµειώθηκε κατά σύγκριση του έτους προς τοτο 2014 (Πίνακας1).

1). έναντι μείωσης 1,3% που σημειώθηκε (Πίνακας

σίασε μείωση 1,8%, έναντι αύξησης κατά την αντίστοιχη σύγκριση του 1,2% που σημειώθηκε κατά την αντίΟλικήΧωρητικότητα Χωρητικότητατου τουΕλληνικού ΕλληνικούΕµπορικού ΕµπορικούΣτόλου, απόπλοία πλοία100 100ΚΟΧ ΚΟΧκαι καιάνω, άνω,τοτοµήνα µήνα ΗΗΟλική από έτους 2015 προς το 2014 (Πίνακας 1).Στόλου, στοιχη σύγκριση του έτους 2015 προς Ιούλιο2016 2016σε σεσύγκριση σύγκρισηµε µετην τηναντίστοιχη αντίστοιχηχωρητικότητα χωρητικότητατου τουΙουλίου Ιουλίου2015, 2015,παρουσίασε παρουσίασεµείωση µείωση Ιούλιο 2014 (Πίνακας 1,8%, έναντι αύξησης 1,2% που σηµειώθηκε κατά την το αντίστοιχη σύγκριση2).του έτους 2015 προς

1,8%, έναντι αύξησης 1,2% που σηµειώθηκε κατά την αντίστοιχη σύγκριση του έτους 2015 προς το2014 2014(Πίνακας (Πίνακας1).

1). το Κατανοµήτων τωνελληνικών ελληνικώνεµπορικών εµπορικώνπλοίων πλοίων100 100Κ.Ο.Χ Κ.Ο.Χκαι καιάνω, άνω,κατά κατάοµάδες οµάδεςηλικιών ηλικιών Κατανοµή

ριθµόςπλοίων πλοίωνστο στοτέλος τέλοςΙουλίου Ιουλίου2014, 2014,2015, 2015,2016 2016 ριθµός ΑΑ

Ηλικία Ηλικία 30+ 30+ 25-<<30 30 2520-<<25 25 2015-<<20 20 1510-<<15 15 1010 5-5-<<10 << 55 00

100 100

200 200

300 300

400 400

Ιούλιος Ιούλιος

500 500

2014 2014

600 600

2015 2015

700 700

800 800

900 900

2016 2016

ΕκατοµµύριαΚ.Ο.Χ. Κ.Ο.Χ.στο στοτέλος τέλοςΙουλίου Ιουλίου2014, 2014,2015, 2015,2016 2016 Εκατοµµύρια

Ηλικία Ηλικία 30+ 30+ 25-<<30 30 2520-<<25 25 2015-<<20 20 1510-<<15 15 1010 5-5-<<10 << 55 00

22

44

66

Ιούλιος Ιούλιος ∆/νσηΣτατιστικών ΣτατιστικώνΤοµέα ΤοµέαΕµ̟ορίου Εµ̟ορίουκαι καιΥ̟ηρεσιών Υ̟ηρεσιών ∆/νση

E c o n o m i c s Q u a Τµήµα rΤµήµα t e r lΕµ̟ορικής yΕµ̟ορικής | Σεπ τέμβριος 2016 Ναυτιλίας Ναυτιλίας Πληροφορίες:Πα̟ανδρέου Πα̟ανδρέουΚων/νος Κων/νος Πληροφορίες: Τηλ. : 213 135 2187

88

2014 2014

10 10

2015 2015

12 12

2016 2016

14 14

16 16

23

Στο ναδίρ η αποταμίευση

Ποσοστό αποταμίευσης νοικοκυριών, % διαθέσιμου εισοδήματος 2006

7,5

2007

6,5

2008

4,1

2009

6,5

2010

1,8

2011

1,1

2012

‐0,1

2013

‐4,1

2014

‐5,5

2015

‐6,1

2016 q1

‐9,4

Το πρώτο εξάμηνο φέτος η ύφεση, δηλαδή η μείωση του ΑΕΠ, έφτασε το 1% αν ληφθούν υπόψη τα εποχικά διορθωμένα στοιχεία και λίγο χαμηλότερη (0,7%) χωρίς εποχική διόρθωση. Δεδομένου μάλιστα ότι οι ενδείξεις από τον τουρισμό τους θερινούς μήνες δεν είναι ευνοϊκές, δηλαδή υπάρχει μεν άνοδος των αφίξεων 7% αλλά συγχρόνως οι εισπράξεις είναι μειωμένες κατά σχεδόν 5% το επτάμηνο, οι προβλέψεις συγκλίνουν για διατήρηση του ποσοστού της ύφεσης σε ολόκληρο το έτος. Η ιδιωτική κατανάλωση μειώθηκε 1,5% παρά τη μείωση των τιμών και παρά τη μικρή άνοδο του εισοδήματος από εργασία. Θα περίμενε κανείς λοιπόν να βελτιωθεί η χρηματοοικονομική θέση των νοικοκυριών. Ωστόσο αυτό δεν συμβαίνει. Σύμφωνα με τα στοιχεία της ΕΛ.ΣΤΑΤ. το ποσοστό αποταμίευσης 10,0 8,0 6,0 4,0 2,0 0,0 -2,0 -4,0 -6,0 -8,0 -10,0 -12,0 2006

2007

2008

2009

2010

των νοικοκυριών που βρίσκεται πλέον σε αρνητικά επίπεδα από το 2012, με νέα υποχώρηση το 1ο τρίμηνο φέτος μειώθηκε στο -9,4% από σχεδόν -6% το προηγούμενο τρίμηνο. Το ασφαλές συμπέρασμα είναι ότι το διαθέσιμο εισόδημα δεν επαρκεί για τη συντήρηση ακόμα και του μειωμένου επίπεδου κατανάλωσης, η οποία χρηματοδοτείται με ανάλωση αποταμιεύσεων αφού ο δανεισμός των νοικοκυριών υποχωρεί. Το πρώτο εξάμηνο πέρυσι η ιδιωτική κατανάλωση είχε αυξηθεί, ωστόσο με τόσο αρνητικά επίπεδα αποταμίευσης ήταν αμφίβολο αν η άνοδος μπορούσε να διατηρηθεί. Συνεπώς η φετινή μείωση ήταν αναμενόμενη. Η ιδιωτική κατανάλωση αποτελεί λίγο κάτω από τα ¾ του ΑΕΠ, συνεπώς η εξέλιξη της είναι καθοριστικός παράγοντας για την πορεία της οικονομίας.

2011

2012

2013

2014

2015

2016 q1

Economics Quarterly | Σεπτέμβριος 2016

24

Α Ν Α ΛΥ Σ Η

Κρίσης και ύφεσης συνέχεια…

Σε κίνδυνο φτώχειας Το ποσοστό των ατόμων σε κίνδυνο φτώχειας φτάνει το 21,4% του πληθυσμού της χώρας. Αν προσθέσουμε και τον κίνδυνο κοινωνικού αποκλεισμού από το 2008 ως το 2015 το ποσοστό έχει αυξηθεί σε 35,7% του πληθυσμού ή σχεδόν κατά 800 χιλ. άτομα. Το ποσοστό αυτό είναι το υψηλότερο στην ΕΕ μετα το 41% της Βουλγαρίας. Το βάθος φτώχειας είναι 31%, που δείχνει την απόσταση του φτωχού πληθυσμού από το κατώφλι φτώχειας, το οποίο ορίζεται σε 4,5 χιλ. ευρώ ανά άτομο ή 9,5 χιλ. για οικογένεια με δυο παιδιά.

από δημογραφική άποψη είναι ιδιαίτερα ανησυχητικές. Αφενός στερείται εργαζομένων που με τις εισφορές τους θα στήριζαν το ασφαλιστικό σύστημα το οποίο στερείται δυνητικά εργαζομένους. Αφετέρου η φυγή νέων συμβαίνει σε μια χώρα με έντονο το πρόβλημα υπογεννητικότητας. Οι γεννήσεις από το 2011 υπολείπονται των θανάτων με συνέπεια την ταχεία μείωση του πληθυσμού. Η φυσική μείωση του πληθυσμού παίρνει διαστάσεις το 2015, η διαφορά γεννήσεων -θανάτων ανά χίλιους κατοίκους φτάνει το -2,7. Σύμφωνα με το Ageing report της ΕΕ ο πληθυσμός της Ελλάδας το 2060 θα έχει μειωθεί στα 8,6 εκατ. από 10,9 εκατ. άτομα σήμερα. Επιπλέον, θα πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι οι νέοι που φεύγουν είναι τα « ανήσυχα» πνεύματα, φιλόδοξοι και με προσόντα που μπορούν να αξιοποιηθούν στο εξωτερικό, συνιστώντας μια φυγή ταλέντων.

Γερνάει η Ευρώπη;

Αν μάλιστα ληφθεί υπόψη το ποσοστό κινδύνου φτώχειας με βάση το κατώφλι του 2005 (5,6 χιλ. ευρώ ανά άτομο ή 11,9 χιλ. για οικογένεια με δυο παιδιά) και 2008 (6,5 χιλ. ευρώ και 3,6 χιλ. αντίστοιχα), τότε εκτοξεύεται σε 42% και 48% που σημαίνει ότι το επίπεδο διαβίωσης για τα χαμηλότερα εισοδήματα με το πέρασμα του χρόνου επιδεινώνεται.

Κοινωνία Από το 2008 ως το 2014 ο αριθμός των Ελλήνων που εγκατέλειψαν τη χώρα, ως απάντηση στην ύφεση και την καθοδική πορεία του διαθέσιμου εισοδήματος σύμφωνα με την Τράπεζα της Ελλάδος φτάνει τις 427 χιλ. Σχεδόν οι μισοί βρίσκονται στην πιο παραγωγική ηλικία, 25-39 ετών. Πέραν της απώλειας για τη χώρα νέων στους οποίους έχει επενδύσει για την εκπαίδευσή τους, οι επιπτώσεις

Economics Quarterly | Σεπτέμβριος 2016

Το 2015, και για πρώτη φορά, στην ΕΕ οι γεννήσεις ήταν λιγότερες από τους θανάτους. Το ποσοστό φυσικής μεταβολής του πληθυσμού ήταν αρνητικό, -0,3 ανά χίλιους κατοίκους, από θετικό 3,2 το 1980, 1 το 2000, και 1 το 2010. Έκτοτε υποχωρεί συνεχώς. Τώρα αν πληθυσμός το 2015 τελικά αυξήθηκε κατά 2 εκατ. άτομα αυτό οφειλόταν στην εισροή μεταναστών. Η Ελλάδα, με 6 ανά 1000 κατοίκους, έχει το 5ο υψηλότερο ποσοστό μείωσης του πληθυσμού μετά τη Λιθουανία, τη Λετονία, την Κροατία και τη Βουλγαρία. Της αναλογεί μόλις το 2,1% του πληθυσμού της ΕΕ. Έχει το χαμηλότερο ποσοστό γεννήσεων ανά χίλιους κατοίκους, 8,5 μετά το 8 της Ιταλίας και το 8,3 της Πορτογαλίας. Στη Γερμανία με 82,2 εκατ. κατοίκους, τη Γαλλία με 66,7, τη Βρετανία με 65,3 και την Ιταλία με 60,7, αναλογεί συνολικά πάνω από το 50% του πληθυσμού της ΕΕ των 510 εκατ. κατοίκων. Η Γερμανία δέχθηκε 437 χιλ. μετανάστες το 2014 και, με αρνητικό ποσοστό φυσικής αύξησης του πληθυσμού (-2,3, λίγο χαμηλότερο από της Ελλάδας), ο πληθυσμός αυξήθηκε μόνο από την εισροή μεταναστών.

25

Κοινωνία και κρίση

2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015

Ποσοστό πληθυσμού σε κίνδυνο φτώχειας, % 19,9 19,6 20,5 20,3 20,1 19,7 20,1 21,4 23,1 23,1 22,1 21,4

Ποσοστό πληθυσμού σε κίνδυνο φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού, % 31,0 29,3 29,5 27,7 28,1 27,6 27,7 31,0 34,6 35,7 36,0 35,7

Ποσοστό πληθυσμού σε κίνδυνο φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού στην ΕΕ, % 25,8 25,3 24,5 23,7 23,3 23,7 24,3 24,7 24,6 24,4

Οι γεννήσεις μειώνονται ραγδαία Γεννήσεις, χιλ. Θάνατοι, χιλ.

2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015

105,7 107,5 112,0 111,9 118,3 117,9 114,8 106,4 100,4 94,1 92,1 91,9

104,9 105,1 105,5 109,9 108,0 108,3 109,1 111,1 116,7 111,8 113,7 120,8

Φυσική αύξηση πληθυσμού, χιλ.

0,7 2,5 6,6 2,0 10,3 9,6 5,7 ‐4,7 ‐16,3 ‐17,7 ‐21,6 ‐28,9

Economics Quarterly | Σεπτέμβριος 2016

26

Τ ΡΑ Π Ε Ζ Α Τ Η Σ Ε Λ Λ Α ΔΟ Σ

2016: Έτος ρεαλισμού και προσαρμογής

Οδιοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος, Γιάννης Στουρνάρας, παρουσιάζει, στην 82η ετήσια γενική συνέλευση, τις εκτιμήσεις της Τράπεζας, για την πορεία της ελληνικής οικονομίας. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις της Τράπεζας της Ελλάδος, οι συνθήκες που θα επηρεάσουν την πορεία της ελληνικής οικονομίας το 2016 διαφαίνονται ευνοϊκότερες από ό,τι τον προηγούμενο χρόνο. Αυτό επιτρέπει την πρόβλεψη ότι η ύφεση μπορεί να συγκρατηθεί και από το δεύτερο εξάμηνο του έτους να υπάρξει ελαφρά ανάκαμψη, υπό την προϋπόθεση όμως ότι διατηρείται η πολιτική σταθερότητα και αίρεται η αβεβαιότητα που βλάπτει την επενδυτική εμπιστοσύνη. Η πρόβλεψη αυτή υπόκειται σε ισχυρές αβεβαιότητες και υψηλούς κινδύνους, που συνδέονται αφενός με τις διεθνείς εξελίξεις και αφετέρου με την ταχύτητα επαναφοράς της ελληνικής οικονομίας στην κανονικότητα και την προσαρμοστικότητά της στις νέες συνθήκες. Στην πρώτη κατηγορία, οι κίνδυνοι αφορούν την προσφυγική κρίση και τον τρόπο με τον οποίο θα την αντιμετωπίσει η Ευρωπαϊκή Ένωση στο σύνολό της, την έξαρση των γεωπολιτικών κινδύνων στην ευρύτερη περιοχή, την επιβράδυνση της μεγέθυνσης της παγκόσμιας οικονομίας και την υπεραντίδραση των χρηματοπιστωτικών αγορών σε αυτό το ενδεχόμενο, μία ασιατική κρίση με επίκεντρο την Κίνα, και, τέλος, την πιθανότητα εξόδου του Ηνωμένου Βασιλείου από την ΕΕ. Οι εξελίξεις στο διεθνές περιβάλλον θα μπορούσαν να ενισχύσουν τις φυγόκεντρες τάσεις στην ΕΕ και να υπονομεύσουν την ευρωπαϊκή συνοχή, σε μία συγκυρία που τα ισχυρότερα κράτη-μέλη της

εξελίξεις θα είναι αυτή που εν τέλει θα υποστεί τα βαρύτερα πλήγματα, στην περίπτωση που το διεθνές περιβάλλον αλλάξει προς το χειρότερο. Μακροοικονομικές εξελίξεις

ευρωζώνης εμφανίζονται να έχουν ριζικά διαφορετικές προσεγγίσεις για την αρχιτεκτονική της. Στο εσωτερικό της χώρας, βασικές προϋποθέσεις για την ανάταξη της ελληνικής οικονομίας είναι η επίτευξη συμφωνίας για την πρώτη αξιολόγηση του προγράμματος και η ψήφιση των συμφωνηθέντων από τη Βουλή, η προσήλωση στην εφαρμογή του προγράμματος και η ανάληψη πρωτοβουλιών για την εμπέδωση κλίματος πολιτικής και οικονομικής σταθερότητας και την επιστροφή στην κανονικότητα. Προκειμένου να ανταποκριθεί και να προσαρμοστεί στις αλλαγές του διεθνούς περιβάλλοντος, η Ελλάδα, καθώς είναι ενταγμένη στην παγκοσμιοποιημένη οικονομία και εκτεθειμένη στο διεθνή ανταγωνισμό, πρέπει πρώτα να ισχυροποιήσει τη θέση της, αντιμετωπίζοντας με ρεαλισμό τα δικά της προβλήματα. Η χώρα που θα μείνει ουραγός στις ευρωπαϊκές

Economics Quarterly | Σεπτέμβριος 2016

Από το 2008 έως και το 2013 η ελληνική οικονομία απώλεσε σωρευτικά το 26% του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος (ΑΕΠ). Με εξαίρεση το 2014, όπου σημειώθηκε μια βραχύβια ανάκαμψη, η οποία συνεχίστηκε και το πρώτο εξάμηνο του 2015, η ελληνική οικονομία εισήλθε εκ νέου σε ύφεση από το γ’ τρίμηνο του 2015 (-1,9%). Ο ρυθμός μεταβολής του ΑΕΠ παρέμεινε αρνητικός και το δ’ τρίμηνο του έτους (-1,9%), ενώ για το σύνολο του 2015 διαμορφώθηκε σε -0,7%. Προσδιοριστικοί παράγοντες της υποτροπής ήταν η πολιτική αστάθεια από το τέλος του 2014, οι ατελέσφορες διαπραγματεύσεις με τους δανειστές το πρώτο εξάμηνο του 2015, η τραπεζική αργία και η επιβολή περιορισμών στις τραπεζικές συναλλαγές και στην κίνηση κεφαλαίων, καθώς και τα νέα μέτρα δημοσιονομικής προσαρμογής στο πλαίσιο της νέας συμφωνίας χρηματοδοτικής διευκόλυνσης, τα οποία κρίθηκαν αναγκαία προκειμένου να επιτευχθούν οι αναθεωρημένοι δημοσιονομικοί στόχοι. Οι αντοχές της ελληνικής οικονομίας και του εγχώριου τραπεζικού συστήματος δοκιμάστηκαν. Η οικονομία, ωστόσο, προέβαλε ισχυρές αντιστάσεις, με αποτέλεσμα οι επιπτώσεις να είναι ηπιότερες σε σχέση με ό,τι αρχικά αναμενόταν.

27

Οι αντοχές αυτές συνδέονται με το γεγονός ότι ―παρά τις επιμέρους καθυστερήσεις και αστοχίες― τα προγράμματα προσαρμογής, που εφαρμόστηκαν στη χώρα μας από το 2010, κατάφεραν να περιορίσουν δραστικά τις μεγάλες μακροοικονομικές και δημοσιονομικές ανισορροπίες. Συγκεκριμένα: ― Περιορίστηκε το μεγάλο δημοσιονομικό έλλειμμα και καλύφθηκαν τα 3/4 της ολικής προσαρμογής (τελικός στόχος για 3,5% του ΑΕΠ πρωτογενές πλεόνασμα από το 2018, σε σύγκριση με έλλειμμα 10,1% του ΑΕΠ το 2009). ― Αντιμετωπίστηκαν το έλλειμμα στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών και η απώλεια ανταγωνιστικότητας και μετριάστηκαν δυσκαμψίες και εμπόδια στην αγορά εργασίας, οδηγώντας σε ενίσχυση των εξαγωγών. ― Παρατηρήθηκαν επίσης τάσεις αναδιάρθρωσης των κλάδων παραγωγής υπέρ των εμπορεύσιμων αγαθών και υπηρεσιών και γενικά υπέρ των πιο παραγωγικών επιχειρήσεων σε κάθε κλάδο της οικονομίας. Σε αντίθεση με τα μεγάλα βήματα της δημοσιονομικής προσαρμογής τα προηγούμενα χρόνια, υπήρξαν καθυστερήσεις στις ιδιωτικοποιήσεις και στην εφαρμογή των μεταρρυθμίσεων που θα ενίσχυαν την ανάπτυξη. Οι καθυστερήσεις αυτές οδήγησαν σε αντίστοιχες καθυστερήσεις στην εμφάνιση των θετικών επιδράσεών τους στην ανάπτυξη και την απασχόληση. Αυτές οι θετικές επιδράσεις άρχισαν να καταγράφονται κατά τη διάρκεια του 2014, με επιστροφή του ΑΕΠ σε θετικό ρυθμό μεταβολής τόσο για το σύνολο του 2014 (+0,7%) όσο και για τα δύο πρώτα τρίμηνα του 2015. Η ανάκαμψη αυτή θα είχε εδραιωθεί και το συνολικό αποτέλεσμα για το 2015 και το 2016 θα ήταν με βεβαιότητα θετικό και ισχυρότερο, όπως άλλωστε προβλεπόταν, αν δεν είχε μεσολαβήσει η έξαρση της αβεβαιότητας από τους τελευταίους μήνες του 2014 μέχρι την ημερομηνία σύναψης της νέας συμφωνίας με τους εταίρους στη Σύνοδο Κορυφής της 12ης Ιουλίου 2015.

Η πρόκληση του 2015: Διαφύλαξη της χρηματοπιστωτικής σταθερότητας

Στο περιβάλλον αβεβαιότητας που επικράτησε το πρώτο εξάμηνο του 2015, είχε κρίσιμη σημασία η διατήρηση της χρηματοπιστωτικής σταθερότητας. Αυτή απειλήθηκε από την επιταχυνόμενη εκροή των τραπεζικών καταθέσεων και την αύξηση των μη εξυπηρετούμενων δανείων, σε αντίθεση με την εικόνα που είχε αρχίσει να διαμορφώνεται κατά τη διάρκεια του 2014, από τη μη αποδοχή από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ) των ελληνικών τίτλων ως εξασφαλίσεων στις πράξεις νομισματικής πολιτικής και κυρίως από τις έντονες συζητήσεις για έξοδο της χώρας από την ευρωζώνη. Στη δύσκολη αυτή περίοδο, η Τράπεζα της Ελλάδος έπρεπε να επιτελέσει το κύριο καθήκον που της επιβάλλουν η συμμετοχή της στο Ευρωσύστημα και το Καταστατικό της, δηλαδή να διαφυλάξει τη νομισματική σταθερότητα και να στηρίξει τη ρευστότητα του εγχώριου τραπεζικού συστήματος. Παράλληλα, έπρεπε να συμβάλει στην εξομάλυνση της κατάστασης, διαφυλάττοντας συγχρόνως την ανεξαρτησία και το κύρος της. Προς το σκοπό αυτό: • Παρείχε έγκυρη και έγκαιρη ενημέρωση προς την κυβέρνηση και τα πολιτικά κόμματα, ενώ ευαισθητοποίησε την κοινή γνώμη με τις Εκθέσεις και τις παρεμβάσεις της.

• Διασφάλισε την αδιάλειπτη παροχή ρευστότητας στα πιστωτικά ιδρύματα, παρέχοντας χρηματοδότηση μέσω του Έκτακτου Μηχανισμού Ρευστότητας (ELA).

• Εφοδίασε τα πιστωτικά ιδρύματα με τραπεζογραμμάτια, χωρίς να σημειωθεί έλλειψη ούτε στις πιο απομακρυσμένες περιοχές της χώρας.

• Εκπόνησε τη στρατηγική για τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια σε συνεργασία με την κυβέρνηση και το Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας.

• Ολοκλήρωσε τον έλεγχο ποιότητας στοιχείων ενεργητικού (AQR) των τραπεζών.

• Συνέβαλε καθοριστικά στην επιτυχή ανακεφαλαιοποίηση των σημαντικών και μη τραπεζών, χωρίς κλυδωνισμούς για το πιστωτικό σύστημα.

• Συνεργάστηκε αποτελεσματικά με τον Ενιαίο Εποπτικό Μηχανισμό (SSM) – με τη συμμετοχή υπαλλήλων της Τράπεζας της Ελλάδος σε μεικτές εποπτικές ομάδες (JSTs).

• Συνέβαλε στην ελαχιστοποίηση των επιπτώσεων των περιορισμών στην κίνηση κεφαλαίων, με αποτέλεσμα η ύφεση να είναι τελικά πολύ μικρότερη της αναμενόμενης.

• Στήριξε τις εργασίες της Επιτροπής Έγκρισης Τραπεζικών Συναλλαγών.

• Παρείχε στήριξη προς το Δημόσιο σε πολλές δραστηριότητές του, παραμένοντας πάντοτε εντός του πλαισίου της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, που μεταξύ άλλων ρυθμίζει τις σχέσεις εθνικών κεντρικών τραπεζών και ευρωπαϊκών κυβερνήσεων. Η τραπεζική αργία και η επιβολή περιορισμών στην κίνηση κεφαλαίων και στις τραπεζικές συναλλαγές συγκράτησαν τις εκροές καταθέσεων και τη φυγή κεφαλαίων στο εξωτερικό. Οι στρεβλώσεις όμως τις οποίες επέφεραν στις αγορές κεφαλαίων, αγαθών και υπηρεσιών έχουν έμμεσες επιπτώσεις, που δεν μπορούν ακόμη να αποτιμηθούν με ακρίβεια. Από την άλλη πλευρά, βεβαίως, οι περιορισμοί ενθάρρυναν τη χρήση ηλεκτρονικού χρήματος. Ήδη υπάρχουν ισχυρές ενδείξεις ότι η διευρυμένη χρήση ηλεκτρονικού χρήματος έχει θετικές επιπτώσεις στην ιδιωτική κατανάλωση και στα φορολογικά έσοδα που απορρέουν από τη συρρίκνωση της άτυπης οικονομίας. Ένα πρώτο συμπέρασμα οικονομικής πολιτικής είναι ότι η χρήση ηλεκτρονικού χρήματος πρέπει να ενισχυθεί ακόμη περισσότερο, μέσω των κατάλληλων κινήτρων, κυρίως φορολογικών.

Economics Quarterly | Σεπτέμβριος 2016

28

Α Ν Α ΛΥ Σ Η

τραπεζεσ:

Σε περιβάλλον

σύνθετων

προκλήσεων

Χαμηλή ζήτηση δανείων, υψηλά μη εξυπηρετούμενα δάνεια, επιδεινούμενο λόγω της ύφεσης πιστοληπτικό προφίλ των δανειοληπτών και περιορισμοί της ρευστότητας των τραπεζών μετά τη μεγάλη φυγή καταθέσεων διαγράφουν μια εικόνα σύνθετων προκλήσεων για τις τράπεζες και τη δυνατότητά τους να υποστηρίξουν την αναπτυξιακή διαδικασία ενισχύοντας τον καθοριστικό διαμεσολαβητικό τους ρόλο στην οικονομία αλλά και να επιστρέψουν σε συνθήκες διατηρήσιμης κερδοφορίας. Στα θετικά η ισχυρή πλέον κεφαλαιακή τους θέση και οι δειλές ενδείξεις ανόδου των καταθέσεων.

Economics Quarterly | Σεπτέμβριος 2016

29

Μ

ε τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια να αναλογούν σε λίγο πάνω από το 1/3 των συνολικών και τα μη εξυπηρετούμενα ανοίγματα (ΜΕΑ, το μέγεθος που παρακολουθεί πλέον η ΕΚΤ, που περιλαμβάνει και ανοίγματα που είναι μεν ενήμερα ή εμφανίζουν καθυστέρηση μικρότερη των 90 ημερών, αλλά υπάρχουν ενδείξεις ότι ο οφειλέτης ενδέχεται να μην εκπληρώσει πλήρως τις δανειακές υποχρεώσεις του χωρίς ρευστοποίηση των σχετιζόμενων εξασφαλίσεων) πλέον στο 45% των συνολικών δανείων των 202 δισ. ευρώ που έχουν χορηγήσει, οι τράπεζες έχουν να διαχειριστούν ένα ιδιαίτερα δύσκολο πρόβλημα. Από τα περίπου 3 εκατ. δάνεια ή 108 δισ. ευρώ των ΜΕΑ, σχεδόν τα μισά (44%) είναι καταγγελμένες απαιτήσεις των τραπεζών, 30% δάνεια σε καθυστέρηση άνω των 90 ημερών με μόνο το 26% αβέβαιης είσπραξης. Η ύφεση εκτινάσσει τα προβληματικά επιχειρηματικά δάνεια, με σημαντικό αριθμό επιχειρήσεων να βρίσκονται σε αδυναμία τήρησης των ρυθμίσεων. Οι 4 συστημικές τράπεζες, που μετά το κύμα εξαγορών και συγχωνεύσεων καλύπτουν το 98% της αγοράς, στοχεύουν στη μείωση των

μη εξυπηρετούμενων ανοιγμάτων σε ορίζοντα τριετίας σχεδόν κατά 40% ή κατά 41 δισ. ευρώ, περίπου στα 67 δισ. ευρώ. Μέσα από αναδιαρθρώσεις κυρίως ώστε τα δάνεια αυτά να καταστούν ενήμερα αλλά και πώλησή τους σε funds (το 5%) καθώς και ρευστοποίηση (πλειστηριασμό) των εξασφαλίσεων, δηλαδή των ακινήτων,

Ελλάδα με 45,1% στο τέλος του 1ου τριμήνου του 2016 έχει το 2ο υψηλότερο ποσοστό ΜΕΑ μετά την Κύπρο. Το ελληνικό ποσοστό αυξάνεται συνεχώς από 39,9% τον Δεκέμβριο 2014 σε 44,2% τον Δεκέμβριο 2015 και με αύξηση μιας μονάδας στο 45,1% τον περασμένο Μάρτιο. Ο δείκτης μη εξυπηρετούμενων ανοιγ-

Οι εξελίξεις στα κόκκινα δάνεια ήταν αναμενόμενη συνέπεια της ύφεσης και των περικοπών των αμοιβών, της ανόδου της ανεργίας και του ποσοστού της μερικής και εκ περιτροπής απασχόλησης, που σε συνδυασμό με την άνοδο των φορολογικών υποχρεώσεων οδήγησαν σε μείωση του διαθέσιμου εισοδήματος και της δυνατότητας των νοικοκυριών και των επιχειρήσεων (που αντιμετώπισαν και τη μειωμένη ζήτηση των νοικοκυριών) να καλύπτουν τις δανειακές τους υποχρεώσεις. Ιδιαίτερη ανησυχία προκαλεί η εικόνα των μικρότερων σε μέγεθος δανείων.

που έχουν δοθεί ως εγγύηση από τους δανειολήπτες (το 7%). Καθοριστική ωστόσο θα είναι η πορεία της οικονομίας, καθώς η ανάκαμψη θα επιτρέψει τη βελτίωση της κατάστασης των επιχειρήσεων ώστε να μπορούν να εξυπηρετούν τα δάνειά τους. Σύμφωνα με τα στοιχεία της ΕΚΤ η

μάτων στα επιχειρηματικά δάνεια επιδεινώθηκε δραματικά το 2015 από 33,5% στα τέλη του 2014 σε 43,8% στα τέλη του 2015 και σε 67% για τις ΜΜΕ το 1ο τρίμηνο του 2016. Το ίδιο να ισχύει και για τα στεγαστικά δάνεια από 35,6% σε 42%. Ο μεγαλύτερος βαθμός επισφαλειών, 55%

Economics Quarterly | Σεπτέμβριος 2016

30

Α Ν Α ΛΥ Σ Η

Οι τράπεζες σε αριθμούς Ενεργητικό τράπεζας

Συμμετοχή Δημοσίου στο μετοχικό κεφάλαιο

Δάνεια (μετά τις προβλέψεις) Όμιλος

Τράπεζα

% συνόλου

Καταθέσεις Όμιλος Τράπεζα % συνόλου

Πειραιώς

83.0

23.0

50.6

49.4

29.7

39.0

36.8

29.1

Eθνική

77.1

40.4

45.4

39.8

23.9

43.0

36.9

29.2

Alpha

65.0

4.7

46.2

41.6

25.0

31.4

27.7

22.0

Eurobank

64.2

2.4

39.9

33.0

19.8

31.4

22.8

18.0

2.8

2.8

1.7

2.1

2.2

1.7

184.8

166.5

146.9

126.3

Attica

3.7

Σύνολο

Τα δίκτυα έχουν ήδη περιοριστεί, ο αριθμός των καταστημάτων σύμφωνα με τα στοιχεία της Ελληνικής Ένωσης Τραπεζών έχει περιοριστεί σε 2.414 και το προσωπικό σε 44,4 χιλ. από 3,567 και 59.413 το 2011, ο δε αριθμός των τραπεζών-μελών της από 19 το 2011 σε 7 το 2015 από τις οποίες οι 5 μόνο ελληνικές (Εθνική, Πειραιώς, Alpha, Eurobank και Αττικής). καταγράφεται στα καταναλωτικά δάνεια που όμως αναλογούν σε μόλις 13% των συνολικών χορηγήσεων. Ενθαρρυντικό ωστόσο είναι το γεγονός ότι ο ρυθμός ανόδου των επισφαλειών επιβραδύνεται, με 600 εκατ. νέες επισφάλειες το 1ο τρίμηνο 2016 σε σύγκριση με πάνω από 4 δισ. ευρώ το 2015 συνολικά. Η Τράπεζα της Ελλάδος, στην έκθεσή της για τη σταθερότητα του χρηματοπιστωτικού συστήματος, προβλέπει άνοδο των ΜΕΑ και φέτος αν οι τράπεζες δεν προχωρήσουν σε αναδιαρθρώσεις δανείων, καθώς έχει παρατηρηθεί χρονική υστέρηση μεταξύ της βελτίωσης των συνθηκών στην οικονομία και της μείωσης των κόκκινων δανείων. Ο πιστωτικός κίνδυνος και η άνοδος των ΜΕΑ αποτελούν τον σημαντικότερο παράγοντα αστάθειας του συστήματος. Φυσικά οι εξελίξεις στα κόκκινα δάνεια ήταν

αναμενόμενη συνέπεια της ύφεσης και των περικοπών των αμοιβών, της ανόδου της ανεργίας και του ποσοστού της μερικής και εκ περιτροπής απασχόλησης, που σε συνδυασμό με την άνοδο των φορολογικών υποχρεώσεων οδήγησαν σε μείωση του διαθέσιμου εισοδήματος και της δυνατότητας των νοικοκυριών και των επιχειρήσεων (που αντιμετώπισαν και τη μειωμένη ζήτηση των νοικοκυριών) να καλύπτουν τις δανειακές τους υποχρεώσεις. Όπως τονίζει, ιδιαίτερη ανησυχία προκαλεί η εικόνα των μικρότερων σε μέγεθος δανείων. Σημειώνεται ότι οι δυο τελευταίες ανακεφαλαιοποιήσεις των τραπεζών (μετά την πρώτη των αρχών του 2013 που κατέστη αναγκαία με το PSI το 2012, που εξαφάνισε τα ίδια κεφάλαια των τραπεζών), το 2014 και στα τέλη του 2015 κατέστησαν αναγκαίες λόγω των ζημιών που προκάλεσαν οι

Economics Quarterly | Σεπτέμβριος 2016

προβλέψεις για τα κόκκινα δάνεια. Από τις χώρες της ΕΕ μόνο η Κύπρος με 49% έχει υψηλότερο ποσοστό ΜΕΑ, με αμέσως επόμενη τη Σλοβενία με 21% και την Πορτογαλία και την Ιρλανδία με λίγο κάτω του 20% με μέσο όρο περίπου 5%. «Παρά το μέγεθος του προβλήματος η κεφαλαιακή βάση του τραπεζικού συστήματος παραμένει ισχυρή, αφού οι αναληφθείσες προβλέψεις φθάνουν στο 50%, αν δε προσθέσουμε και την αξία των εξασφαλίσεων, τότε η συνολική κάλυψη έναντι κινδύνων φθάνει στο 101% και είναι από τα υψηλότερα στην Ε.Ε» έχει τονίσει ο διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος, Γιάννης Στουρνάρας.

Πιστωτικός κίνδυνος και επιδείνωση ρευστότητας Φυσικά, εκτός των άλλων περιορισμών, όπως ο περιορισμός της ρευστότητας των τραπεζών λόγω της εκροής καταθέσεων, ο υψηλός όγκος των επισφαλειών επηρεάζει και τις χορηγήσεις τους, αποτελώντας τον κύριο ανασταλτικό παράγοντα παροχής πιστώσεων. Ο ρυθμός μεταβολής της χρηματοδότησης είναι αρνητικός για 6ο συνεχόμενο έτος, με τις τραπεζικές πιστώσεις να έχουν υποχωρήσει σχεδόν κατά 22% από το

31

2010 στα 200,5 δισ. ευρώ τον Ιούλιο 2016, με περίπου το ίδιο ποσοστό στις επιχειρήσεις και τα νοικοκυριά. Το τελευταίο διάστημα ο ρυθμός υποχώρησης διατηρείται περίπου στο 2%, ωστόσο αποκλιμακώνεται η μείωση των επιχειρηματικών χορηγήσεων, σήμερα στο -0,4%. Σύμφωνα με την έρευνα χορηγήσεων της Τράπεζας της Ελλάδος, η ζήτηση δανείων αυξήθηκε ελαφρά το 2ο τρίμηνο του έτους, κυρίως στις μεγάλες επιχειρήσεις. Οι προβλέψεις της Τράπεζας της Ελλάδος για αύξηση της ζήτησης από τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις δεν πραγματοποιήθηκαν. Η έλλειψη ζήτησης δανείων από τις επιχειρήσεις και τα νοικοκυριά, η απομόχλευση, μαζί με τα κόκκινα δάνεια περιορίζουν τις δυνατότητες χορήγησης δανείων και διατηρήσιμης κερδοφορίας των τραπεζών. Εξάλλου, η πιστοληπτική ικανότητα των δανειοληπτών επιδεινώνεται συνεχώς με συνέπεια ανασταλτικό παράγοντα και από αυτήν την πλευρά. Όσον αφορά τις καταθέσεις, τη φυγή 77 δισ. ευρώ από το 2010 ως τον Ιούνιο 2014 ακολούθησε νέο κύμα από τον Δεκ 2014, ενόψει της αβεβαιότητας για την εξέλιξη των διαπραγματεύσεων της νέας κυβέρνησης με τους δανειστές, με απώλειες 30 δισ. ευρώ ως τον Ιούνιο 2015 από νοικοκυριά και περίπου 7 δισ. από επιχειρήσεις. Μόνο το 1ο εξάμηνο του 2015 οι τράπεζες έχασαν το 1/3 της καταθετικής τους βάσης. Το αποτέλεσμα ήταν η σημαντική επιδείνωση της ρευστότητας των τραπεζών και η παροχή ρευστότητας από την Τράπεζα της Ελλάδος μέσω του Μηχανισμού Έκτακτης Ρευστότητας. Οι καταθέσεις διατηρήθηκαν περίπου στο επίπεδο του Ιουνίου 2015 (130 δισ. ευρώ) ως τον περασμένο Μάιο. Από τότε καταγράφεται μικρή άνοδος (στα 133 δισ.) που εκτιμάται ότι θα συνεχιστεί με τη χαλάρωση των κεφαλαιακών ελέγχων στις τράπεζες. Αυτό καθώς στα μέτρα περιλαμβάνεται η άρση των περιορισμών για το νέο

Όσον αφορά την ενίσχυση που μπορεί να προκύψει από τη δυνατότητα συμμετοχής της Ελλάδας στο πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης της ΕΚΤ, δηλαδή να αγοράζει η κεντρική τράπεζα της ευρωζώνης ομόλογα του EFSF που δόθηκαν στις τράπεζες με την πρώτη ανακεφαλαιοποιηση του 2013 (σε ποσοστό 50% της αξίας τους) η άμεση επίπτωση προς το παρόν θα είναι περιορισμένη. Και αυτό γιατί μεγάλο μέρος των ομολόγων αυτών έχει ήδη δοθεί ως ενέχυρο για την άντληση ρευστότητας από το ευρωσύστημα (ΕΚΤ και ΕΛΑ).

χρήμα που θα επιστρέψει στις τράπεζες, που θα δημιουργήσει τα κίνητρα για επιστροφή καταθέσεων οι οποίες με τον φόβο της δέσμευσης, διακρατούνται σε μετρητά. Θετική εξέλιξη, μετά και την ολοκλήρωση της αξιολόγησης της συμμόρφωσης της χώρας με τις απαιτήσεις της συμφωνίας με τους Ευρωπαίους πιστωτές της χώρας του περυσινού Ιουλίου (3ο μνημόνιο), αποτελεί η πρόσφατη επαναφορά του waiver, δηλαδή της δυνατότητάς των τραπεζών να δανείζονται φθηνά από την ΕΚΤ, με εγγύηση τα ομόλογα του ελληνικού δημοσίου ή εγγυημένα από αυτό (τραπεζών). Η δυνατότητα αυτή είχε ανασταλεί τον Φεβρουάριο 2015 με την εμπλοκή στις διαπραγματεύσεις της νέας τότε κυβέρνησης με τους δανειστές. Όσον αφορά την ενίσχυση που μπορεί να προκύψει από τη δυνατότητα συμμετοχής της Ελλάδας στο πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης της ΕΚΤ, δηλαδή να αγοράζει η κεντρική τράπεζα της ευρωζώνης ομόλογα του EFSF που δόθηκαν στις τράπεζες με την πρώτη ανακεφαλαιοποιηση του 2013 (σε ποσοστό 50% της αξίας τους) η άμεση επίπτωση προς το παρόν θα είναι περιορισμένη. Και αυτό γιατί μεγάλο μέρος των ομολόγων αυτών έχει ήδη δοθεί ως ενέχυρο για την άντληση ρευστότητας από το ευρωσύστημα (ΕΚΤ και ΕΛΑ). Ωστόσο, η έμμεση είναι σημαντική, αφού οι τρέχουσες τιμές είναι υψηλότερες και τα υπόλοιπα που διατηρούν οι τράπεζες θα αποτιμηθούν στις υψηλότερες τιμές της τελευταίας συναλλαγής. Όσον αφορά τα κρατικά ομόλογα, δεδομένης της μικρής, σύμφωνα με την Τράπεζα της Ελλάδος, δυνατότητας εύρεσης αποδεκτών τίτλων, το πρόγραμμα δεν έχει ουσιαστική εφαρμογή στην Ελλάδα. Ακόμη και αν η ΕΚΤ τα αγόραζε, υπάρχει ο κίνδυνος να μειωθεί η ποσότητα των αποδεκτών εξασφαλίσεων που έχουν οι τράπεζες για άντληση ρευστότητας από την ΕΚΤ. Το συνολικό όφελος

Economics Quarterly | Σεπτέμβριος 2016

32

Α Ν Α ΛΥ Σ Η

για τις τράπεζες, μαζί με το waiver, μπορεί να φτάσει τα 400 με 500 εκατ. ευρώ. Η απάντηση των τραπεζών, στην παρούσα φάση, εκτός της ενίσχυσης των ισολογισμών με την πώληση μη τραπεζικών δραστηριοτήτων και περιορισμό της παρουσίας τους στο εξωτερικό, είναι ο περιορισμός των δικτύων καταστημάτων τους (και του προσωπικού) όπου με τις συγχωνεύσεις υπάρχει επικάλυψη καταστημάτων. Άλλωστε τα δίκτυα έχουν ήδη περιοριστεί, ο αριθμός των καταστημάτων σύμφωνα με τα στοιχεία της Ελληνικής Ένωσης Τραπεζών έχει περιοριστεί σε 2.414 και το προσωπικό σε 44,4 χιλ. από 3,567 και 59.413 το 2011, ο δε αριθμός των τραπεζών-μελών της από 19 το 2011 σε 7 το 2015 από τις οποίες οι 5 μόνο ελληνικές (Εθνική, Πειραιώς, Alpha, Eurobank και Αττικής).

Νέες διοικήσεις Σημαντική εξέλιξη η αλλαγή διοικήσεων στις συστημικές τράπεζες, καθώς ο ενιαίος εποπτικός μηχανισμός SSM και οι θεσμοί, μετά τη συμφωνία με τους πιστωτές της χώρας του Ιουλίου 2015, έχουν τον πρώτο λόγο. Η συμφωνία προβλέπει ότι οι διοικήσεις των τραπεζών και τα διοικητικά συμβούλια επανακρίνονται από την εταιρεία Spencer Stuart. Τα στελέχη που δεν θα περάσουν την αξιολόγηση θα αντικατασταθούν από άλλα με προαπαιτούμενος να μην έχουν καμία εμπλοκή με τις ελληνικές τράπεζες την προηγουμένη δεκαετία αλλά και να μην έχουν εμπλοκή με την πολιτική ενώ θα πρέπει να έχουν τραπεζική εμπειρία. Συνεπώς η πλάστιγγα κλίνει υπέρ ξένων στελεχών αλλά και ενδεχομένως να

Σημαντική εξέλιξη η αλλαγή διοικήσεων στις συστημικές τράπεζες, καθώς ο ενιαίος εποπτικός μηχανισμός SSM και οι θεσμοί έχουν τον πρώτο λόγο.

Economics Quarterly | Σεπτέμβριος 2016

αποτελέσει το έναυσμα για την ανάδειξη νέων εγχώριων στελεχών στις τράπεζες. Η αρχή έγινε με το Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας, με την τοποθέτηση στη θέση του διευθύνοντος συμβούλου του Χριστόφορου Στράτου. Με αυτή την εξέλιξη στόχος είναι να επισπευστούν οι διαδικασίες για τα κόκκινα δάνεια και την απαλλαγή των τραπεζών από αυτά, καθώς οι θεσμοί εκτιμούν ότι στον τομέα αυτό οι Έλληνες τραπεζίτες καθυστέρησαν. Ωστόσο, η μείωση των τιμών των ακίνητων, που αποτελούν το 87% των εξασφαλίσεων των δανείων, επηρεάζει και τη δυνατότητα των τραπεζών να ανακτήσουν τα οφειλόμενα με πλειστηριασμό. Η πώληση σε ξένα επενδυτικά κεφάλαια (funds) θα οδηγήσει σε γρηγορότερη εκκαθάριση. Οι νέες διοικήσεις πρέπει να έχουν την έγκριση του SSM (χαρακτηριστικό είναι ότι απέρριψε την επιλογή

33

της Ελλάδας για τον επικεφαλής της Εθνικής). Φυσικά η παρέμβαση αφορά κυρίως τις τράπεζες όπου παρέμεινε υψηλή η συμμετοχή του Δημοσίου μετά τη νέα, τρίτη κατά σειρά, ανακεφαλαιοποίηση στα τέλη του 2015 (Εθνική και Πειραιώς) και όχι τη Eurobank και την Alpha (που διεκδικεί τη διατήρηση των τεσσάρων εκτελεστικών μελών του ΔΣ) στις οποίες το Δημόσιο κατέχει ποσοστό λίγο μικρότερο του 3% και 5% αντίστοιχα.

Στην Ευρώπη Οι τρεις πυλώνες της τραπεζικής ένωσης είναι η ενιαία εποπτεία, ο ενιαίος μηχανισμός εξυγίανσης και εκκαθάρισης και η κοινή εγγύηση καταθέσεων. Ωστόσο ο τρίτος εκκρεμεί αφού το κοινό ταμείο εγγύησης καταθέσεων (που θα χρηματοδοτείται με εισφορές των τραπεζών) συναντά την αντίδραση μελών όπως η Γερμανία. Ωστόσο, μια σημαντική απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου έρχεται να ταράξει τα νερά και στον δεύτερο πυλώνα, των ενιαίων κανόνων στήριξης και εκκαθάρισης μιας τράπεζας που αντιμετωπίζει κενό κεφαλαίων. Το Δικαστήριο αποφάνθηκε ότι ναι μεν είναι νόμιμοι

οι κανόνες που επιβάλλουν ζημίες στους μετόχους και ομολογιούχους μειωμένης εξασφάλισης (με τη μετατροπή τους σε μετοχές ή κούρεμα της ονομαστικής αξίας του χρέους) και μεγάλους καταθέτες ενδεχομένως πριν εγκριθεί η κρατική στήριξη όμως δεν είναι δεσμευτικοί. Δηλαδή τίθεται σε αμφισβήτηση το bail in. Αυτό αφορά την Ιταλία και την περίπτωση της Monte dei Paschi di Siena, τράπεζας με ιστορία πέντε αιώνων, η οποία χρειάζεται κεφάλαια (αλλά και άλλες ενδεχομένως) λόγω του μεγάλου όγκου των μη εξυπηρετούμενων δανείων. Προς το παρόν η τράπεζα σχεδιάζει να αντλήσει 5 δισ. ευρώ, εγχείρημα δύσκολο, με την κυβέρνηση να επιθυμεί καλύψει τυχόν κενό που θα προκύψει (αυτό το μοντέλο ακολούθησε η Fed για τις αμερικανικές τράπεζες στην αρχή της κρίσης). Ο Ιταλός πρωθυπουργός Ρέντσι αντιστέκεται στις πιέσεις της Κομισιόν αλλά και του Γερμανού υπουργού Οικονομικών Σόιμπλε, που τονίζουν ότι πριν την κρατική στήριξη επιβάλλεται να υποστούν ζημίες οι πιστωτές της τράπεζας. Απάντησε δε στον Γερμανό κεντρικό τραπεζίτη, Γιένς Βάιντμαν, που του συνιστούσε να μειώσει το πολύ υψηλό δημόσιο χρέος της Ιταλίας, ότι καλό θα ήταν

Μια σημαντική απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου έρχεται να ταράξει τα νερά και στον δεύτερο πυλώνα της τραπεζικής ένωσης, των ενιαίων κανόνων στήριξης και εκκαθάρισης μιας τράπεζας που αντιμετωπίζει κενό κεφαλαίων. να επικεντρωθεί στα προβλήματα των τραπεζών της χώρας του που έχουν εκατοντάδες δισ. ευρώ παραγώγων στους ισολογισμούς τους. Ωστόσο, η απόφαση του Δικαστηρίου αφήνει ανοικτό το ενδεχόμενο η Ευρωπαϊκή Επιτροπή να στραφεί στη συνέχεια εναντίον του κράτους μέλους που ακολούθησε αυτή τη διαδικασία, εξετάζοντας αν παραβίασε τους κανόνες του ανταγωνισμού προσφέροντας κρατική στήριξη σε μια τράπεζα. O επικεφαλής της ΕΚΤ, Μάριο Ντράγκι, αναφέρει επίσης ότι η εφαρμογή των κανόνων εναπόκειται στην Κομισιόν.

Economics Quarterly | Σεπτέμβριος 2016

34

ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ

Η κατάρρευση της ναυτιλίας «χτυπάει» τις γερμανικές τράπεζες Δραματικές συνέπειες έχει στις γερμανικές τράπεζες η παγκόσμια ύφεση στη ναυτιλιακή βιομηχανία, καθώς έχουν χορηγήσει δεκάδες δισεκατομμύρια δολάρια ως δάνεια σε ναυτιλιακές εταιρείες. Σύμφωνα με το Reuters οι γερμανικές τράπεζες είναι πίσω από το 1/4 των συνολικών δανείων 400 δισ. δολ. που έχουν λάβει οι ναυτιλιακές εταιρείες. Στο πλαίσιο αυτό, είναι οι περισσότερο εκτεθειμένες από τις τράπεζες σε οποιαδήποτε άλλη μεμονωμένη

χώρα, από την άποψη των εκκρεμών χρεών. «Οι γερμανικές τράπεζες έχουν χορηγήσει δάνεια 100 δισ. δολ. στις ναυτιλιακές εταιρείες, ενώ το σύνολο των δανείων από όλες τις τράπεζες ανέρχεται στα 400 δισ. δολ.» δήλωσε ο Dagfinn Lunde πρώην στέλεχος της γερμανικής DVB Bank. «Οι γερμανικές τράπεζες έριχναν χρήματα στον ναυτιλιακό τομέα όταν οι ναυτιλιακές business ήταν ζωηρές. Όταν οι τιμές υποχώρησαν, έμειναν εκτεθειμένες σε τεράστιο τοξικό χρέος» επισημαίνει στέλεχος νορβηγικής ναυτιλιακής εταιρείας. Ωστόσο, η επιδείνωση των συνθηκών στο ναυτιλιακό τομέα έχει αναγκάσει κάποιους εφοπλιστές να αδυνατούν να καλύψουν τις υποχρεώσεις, με αποτέλεσμα να είναι απίθανο για πολλές τράπεζες να δουν πλήρη απόδοση των επενδύσεών τους. Αυτό θα μπορούσε να αναγκάσει τις

Economics Quarterly | Σεπτέμβριος 2016

τράπεζες να πουλήσουν το χρέος σε distress funds ή να διαγράψουν κάποια από τα δάνεια τους. Πάντως, θα πρέπει να σημειωθεί ότι οι δυσκολίες στον τομέα της ναυτιλίας ήρθαν σε μια στιγμή που οι ευρωπαϊκές τράπεζες αντιμετωπίζουν ήδη προβλήματα. Η ναυτιλιακή βιομηχανία αντιμετωπίζει τη μεγαλύτερη ύφεση από ποτέ, καθώς το διεθνές εμπόριο επιβραδύνεται. Περίπου το 90% του παγκόσμιου εμπορίου μεταφέρεται δια θαλάσσης. Ο νοτιοκορεάτικος ναυτιλιακός κολοσσός Hanjin (κατέθεσε αίτηση πτώχευσης στις 31 Αυγούστου) είναι το τελευταίο θύμα σε μια κρίση επιδεινώνεται από ένα πλεόνασμα πλοίων, πολλά από τα οποία κατασκευάστηκαν πριν από τη χρηματοπιστωτική κρίση, όταν η παγκόσμια οικονομία ήταν υγιής.

35

Η Ford προειδοποιεί για πτώση κερδών Τα κέρδη της αμερικανικής εταιρείας θα υποχωρήσουν, λόγω της αύξησης των επενδύσεων σε νέες τεχνολογίες.

Η Bayer εξαγοραζει τη Monsanto Η γερμανική πολυεθνική Bayer και η αμερικανική Monsanto ανακοινώνουν συμφωνία συγχώνευσής τους. Η προσφορά αποτιμά τη Monsanto κοντά στα 130 δολάρια ανά μετοχή ή συνολικά πάνω από 65 δισ. δολ.

Airbus: Πλησιάζει τΗΝ Boeing Η Airbus φαίνεται ότι καλύπτει την απόσταση που τη χώριζε στον τομέα των πωλήσεων αεροσκαφών από την Boeing.

Στην Verizon περνάει η Yahoo Η Verizon Communications ανακοίνωσε ότι ήρθε σε συμφωνία προκειμένου να εξαγοράσει τις βασικές διαδικτυακές δραστηριότητες της Yahoo έναντι περίπου 4,83 δισ.

Είναι η τρίτη προειδοποίηση της αυτοκινητοβιομηχανίας από τον Ιούλιο, όταν είχε ενημερώσει τους επενδυτές ότι η επιβράδυνση της αγοράς αυτοκινήτων στις ΗΠΑ μπορεί να πλήξει τα αποτελέσματα της. Η Ford ανέφερε ότι τα προ-φόρων κέρδη θα υποχωρήσουν το 2017, προτού ανακάμψουν και πάλι το 2018.

Σε παρουσίαση προς επενδυτές, τα προ-φόρων κέρδη για το 2016 εμφανίζονται να σημειώνουν μικρή πτώση από την πρόβλεψη των 10,2 δισ. δολ.

Η τελευταία προσφορά της Bayer ήταν πάνω από αυτή των 127,50 δολαρίων ανά μετοχή της Monsanto, η οποία είχε προηγηθεί από την γερμανική εταιρεία. Η Bayer αύξησε επίσης σημαντικά το ποσό που θα κατέβαλε στην αμερικανική εταιρεία, σε περίπτωση μη υλοποίησης της συμφωνίας, σε σχέση με το αρχικό των 1,5 δισ. δολαρίων. Η συμφωνία ολοκληρώνεται μετά από πολύμηνο φλερτ μεταξύ των

δύο εταιρειών, που άρχισαν στα μέσα Μαΐου. Κορυφαία στελέχη της γιγαντιαίας γερμανικής εταιρείας έχουν δηλώσει ότι η απόκτηση της Monsanto, η οποία είναι ο μεγαλύτερος προμηθευτής στον κόσμο αγροτικών σπόρων και γονιδίων, θα δημιουργήσει μία παγκόσμια εταιρεία με ένα μεγάλο εύρος παρασιτοκτόνων, που θα μπορεί να βοηθά τους αγρότες σε όλο τον κόσμο να παράγουν τρόφιμα για έναν αυξανόμενο και πιο εύπορο πληθυσμό.

Η Airbus ανακοίνωσε ότι έχει πωλήσει 373 αεροσκάφη από τον Ιανουάριο έως τον Ιούλιο, με τις καθαρές πωλήσεις να αφορούν 323 αεροσκάφη, μετά τις ακυρώσεις που έγιναν. Η αμερικανική Boeingέχει ανακοινώσει 383 πωλήσεις αεροσκαφών, με την καθαρή θέση πωλήσεων να διαμορφώνεται στα 333 αεροσκάφη, μετά τις ακυρώσεις.

Οι παραγγελίες και των δύο παρουσιάζουν μείωση 17% σε σύγκριση με το αντίστοιχο επτάμηνο του 2016, κυρίως εξαιτίας της ανησυχίας για την πορεία της παγκόσμιας οικονομίας, αλλά και τις χαμηλές διεθνείς τιμές του πετρελαίου, που επηρεάζουν αρνητικά τη ζήτηση αεροσκαφών νέας τεχνολογίας, χαμηλής κατανάλωσης καυσίμων.

Η απόκτηση των δραστηριοτήτων της Yahoo θα ενισχύσει την εταιρία υπηρεσιών διαδικτύου AOL, την οποία απέκτησε πέρυσι η Verizon έναντι 4,4 δισ. δολαρίων, δίνοντάς της πρόσβαση στα διαφημιστικά τεχνολογικά εργαλεία της Yahoo καθώς και σε άλλα εργαλεία όπως οι μηχανές αναζήτησης, το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο και η αποστολή μηνυμάτων.

Η συμφωνία, που αναμένεται να ολοκληρωθεί στις αρχές του 2017. Σε ανάρτησή της στο Tumblr, η διευθύνουσα σύμβουλος της Yahoo Μαρίσα Μάγιερ ανέφερε ότι σκοπεύει να παραμείνει στην εταιρία, αλλά η Μάρνι Γουόλντεν της Verizon, που θα τεθεί επικεφαλής της νέας εταιρίας, δήλωσε στο CNBC ότι δεν έχει ακόμα αποφασιστεί η νέα ηγετική ομάδα.

Η Ford θα επενδύσει 4,5 δισ. δολάρια στην ηλεκτροκίνηση ως το 2020 και θα παρουσιάσει 13 νέα ηλεκτροκίνητα οχήματα.

Economics Quarterly | Σεπτέμβριος 2016

36

ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ

Siemens: Εκσυγχρονίζει την κεντρική σιδηροδρομική γραμμή της Τουρκίας

Την κεντρική σιδηροδρομική γραμμή της Τουρκίας θα εκσυγχρονίσει η Siemens, παρέχοντας την πλέον σύγχρονη τεχνολογία σηματοδότησης. Η γραμμή, που καλύπτει απόσταση 380 χιλιομέτρων, συνδέει το λιμάνι της Σαμψούντας, στη Μαύρη Θάλασσα, με το σιδηροδρομικό κόμβο του Καλίν στην Κεντρική Ανατολία. Ο εκσυγχρονισμός του εξοπλισμού σηματοδότησης θα επιτρέψει την αύξηση της μέγιστης ταχύτητας από τα 70 στα 120 χλμ/ώρα, με αποτέλεσμα τη μείωση του χρόνου κάλυψης της γραμμής από τις 9 στις 5 ώρες. Η έναρξη της λειτουργίας της ανανεωμένης γραμμής είναι προγραμματισμένη για τα τέλη του 2017. Σύμφωνα με τη σχετική ενημέρωση, η Siemens θα προμηθεύσει τα ηλεκτρονικά συστήματα σύμπλεξης interlocking Trackguard Westrace, τις μηχανές αλλαγών (point machines), την τεχνολογία ισόπεδων διαβάσεων, την τεχνολογία επικοινωνίας, καθώς και το σύστημα ελέγχου των τρένων ETCS (Ευρωπαϊκό Σύστημα Ελέγχου Αμαξοστοιχιών) Επιπέδου 1 για τη

Economics Quarterly | Σεπτέμβριος 2016

διαδρομή, η οποία εξυπηρετεί 31 σταθμούς. Η σύμβαση περιλαμβάνει επίσης τον εξοπλισμό του κέντρου ελέγχου λειτουργιών που βρίσκεται στη Σαμψούντα. Τα τελευταία χρόνια, η Siemens έχει ήδη εξοπλίσει πολλές γραμμές στην Τουρκία με τεχνολογία σηματοδότησης και ελέγχου λειτουργιών, για παράδειγμα τη «Γραμμή 1» του μετρό της Κωνσταντινούπολης. Η επέκταση της γραμμής σε ένα συνολικό μήκος 25 χιλιομέτρων επίσης αυτοματοποιήθηκε από τη Siemens και λειτουργεί από το 2012. Στην κύρια σιδηροδρομική γραμμή μεταφοράς, η Siemens προμηθεύει την τεχνολογία σηματοδότησης ETCS για τα τμήματα της διαδρομής από την Bandirma (Πάνορμος) στη Menemen (Μενεμένη), καθώς και για μια από τις πιο σημαντικές γραμμές υψηλής ταχύτητας στην Τουρκία ανάμεσα στο βιομηχανικό κόμβο του Konya (Ικονίου) και την πρωτεύουσα Άγκυρα. Η Siemens παρείχε επίσης, το σύνολο της τεχνολογίας σηματοδότησης και ελέγχου για τη Σήραγγα του Marmaray (Μαρμαρά), η οποία αποτελεί τον πυρήνα ενός από τα μεγαλύτερα έργα υποδομής κυκλοφορίας σε όλο τον κόσμο.

37

ΠΟΣΟ ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΗ συστημικα ΕΙΝΑΙ Η Deutsche Bank; Η τράπεζα είναι περισσότερο ‘ζόμπι’ παρά πρωταθλητής, έγραφε ο Economist. Σαν να μην έφθανε αυτό, το ΔΝΤ έκρινε τον Ιούνιο την Deutsche Bank ως την πλέον επικίνδυνη τράπεζα στον κόσμο, επειδή συμβάλλει περισσότερο από κάθε άλλη στους συστημικούς κινδύνους. Ακόμα περισσότερο και από την HSBC. Σύμφωνα με τον Μάρτιν Χέλμιχ, καθηγητή Διαχείρισης Ρίσκου στη σχολή Franfurt School of Finance «είναι δύσκολο να πει κανείς αν η Deutsche Bank είναι πιο επικίνδυνη από χρηματοπιστωτικά ιδρύματα όπως η Goldman Sachs, η HSBC, η Morgan Stanley ή η Barclays. Λαμβάνοντας ωστόσο υπόψη ότι η κορυφαία γερμανική τράπεζα διαθέτει με 1,6 τρισεκατομμύρια ευρώ μικρότερη κεφαλαιακή επάρκεια από τους ανταγωνιστές της τότε προσεγγίζουμε πολύ την εκτίμηση του ΔΝΤ». Δεν είναι λίγοι εκείνοι που συγκρίνουν την Deutsche Bank ακόμα και με την επενδυτική τράπεζα Lehman Bros, που κατάρρευσε το 2008 συμπαρασύροντας τη διεθνή οικονομία. Ιδιαίτερα ανησυχητική κρίνεται η συσσώρευση μεγάλου αριθμού παραγώγων από την γερμανική τράπεζα. Παράγωγα είναι χρηματοοικονομικά προϊόντα, με τα οποία, για παράδειγμα, εξαγωγείς διασφαλίζονται από συναλλαγματικές διακυμάνσεις ή επενδυτές προστατεύονται από αυξομειώσεις επιτοκίων. Υπάρχουν ωστόσο και παράγωγα, που «στοιχηματίζουν» σε συγκεκριμένα γεγονότα και δεν έχουν σχέση με την οικονομία. Ο κύριος λόγος για τον οποίο η

Deutsche Bank δεν πέρασε, για δεύτερη φορά, το τεστ αντοχής στις ΗΠΑ είναι ότι δεν διαθέτει την απαραίτητη κεφαλαιακή επάρκεια. Στο αντίστοιχο τεστ της Ευρωπαϊκής Εποπτικής Αρχής (EBA) γίνεται με διαφορετικό τρόπο, εκτιμά ο βρετανός αναλυτής Κρίστοφερ Γουίλερ: «Το τεστ αντοχής της EBA θα μας γεμίσει με ετερόκλητα στοιχεία και αριθμούς που εν τέλει κανείς δεν κατανοεί. Ένα από τα προβλήματα είναι ότι η Ιταλία διαχειρίζεται διαφορετικά από την Γερμανία τα κόκκινα δάνεια. Το τεστ στις ΗΠΑ είναι πιο ξεκάθαρο τόσο ως

προς τη διαδικασία, όσο και ως προς το αποτέλεσμα». Ο Βρετανός αναλυτής εμφανίζεται ωστόσο πεπεισμένος ότι η Deutsche Bank είναι σε θέση να ξεπεράσει με τις δικές της δυνάμεις την κρίση. Αν χρειαστεί μάλιστα μπορεί να αντλήσει κεφάλαια από τις αγορές, εκτιμά ο Κρίστοφερ Γουίλερ. Ακόμα όμως και στην απίθανη περίπτωση που τίποτα από όλα αυτά δεν λειτουργήσει, ο αναλυτής θεωρεί ότι το γερμανικό δημόσιο «θα κάνει τα πάντα για να βοηθήσει την τράπεζα να λύσει τα προβλήματά της».

Economics Quarterly | Σεπτέμβριος 2016

38

Α Ν Α ΛΥ Σ Η

ΔΥΟ ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ

Η ALPHA BANK χαρακτηρίζει ως κρίσιμης σημασίας προϋπόθεση για την ανάπτυξη, την ταχύτητα εκκαθαρίσεως των συσσωρευμένων ληξιπρόθεσμων υποχρεώσεων του δημοσίου τομέα προς τον ιδιωτικό, ώστε να περιορισθούν τα προβλήματα ρευστότητας που αντιμετωπίζουν οι υγιείς ελληνικές επιχειρήσεις.

Economics Quarterly | Σεπτέμβριος 2016

39

- Η ταχύτητα εκκαθαρίσεως των συσσωρευμένων ληξιπρόθεσμων υποχρεώσεων του δημοσίου τομέα προς τον ιδιωτικό, ώστε να περιορισθούν τα προβλήματα ρευστότητας που αντιμετωπίζουν οι υγιείς ελληνικές επιχειρήσεις.

- Η επιτάχυνση της θετικής πορείας που ακολουθούν οι επιχειρηματικές προσδοκίες και η επενδυτική εμπιστοσύνη μέσω της προκλήσεως θετικών shocks. Αναφορικά προς το πρώτο, η Alpha σημειώνει τα εξής: Ο Ιούλιος απετέλεσε τον πρώτο μήνα του τρέχοντος έτους, κατά τον οποίον παρατηρείται, όπως αναμενόταν, μείωση των ληξιπρόθεσμων οφειλών του Ελληνικού Δημοσίου προς τον ιδιωτικό τομέα, ύψους € 330 εκατ. σε μηνιαία βάση. Επομένως, οι ληξιπρόθεσμες οφειλές, συμπεριλαμβανομένων και των εκκρεμών επιστροφών φόρων, διαμορφώθηκαν στα € 6,89 δισ. Τους επόμενους μήνες προβλέπεται εκ νέου μείωση των οφειλών αυτών, καθώς ποσό ύψους € 1,8 δισ. εκταμιεύθηκε με την πρώτη υπο-δόση για τον σκοπό αυτό, ενώ επιπλέον ποσό ύψους € 1,7 δισ. εκτιμάται ότι θα διατεθεί με την εκταμίευση της δεύτερης υπο-δόσεως ύψους € 2,8 δισ. Σημειώνεται ότι οι μεγαλύτεροι οφειλέτες του δημοσίου εξακολουθούν να είναι οι Οργανισμοί Κοινωνικής Ασφαλίσεως και κυρίως ο ΕΟΠΠΥ, με οφειλές που ανέρχονται στο € 1,85 δισ. στο τέλος Ιουλίου του 2016 και τα νοσοκομεία (€ 1,2 δισ.). Όσον αφορά στο δεύτερο ζήτημα, της βελτιώσεως δηλαδή των επιχειρηματικών προσδοκιών, απαιτείται ένα θετικό shock που μπορεί να προκύψει από μία ουσιώδη ελάφρυνση του ελληνικού δημοσίου χρέους στο πνεύμα της συμφωνίας του Eurogroup του περασμένου Μαΐου, η οποία με τη σειρά της θα προετοιμάσει το έδαφος για τη ένταξη των ελληνικών κρατικών ομολόγων στο πρόγραμμα ποσοτικής χαλαρώσεως της

ΕΚΤ. Το τελευταίο δύναται να αποτελέσει τον καταλύτη για πολλές επενδυτικές αποφάσεις, καθώς σηματοδοτεί τη δυνατότητα επιστροφής της χώρας στις διεθνείς αγορές, ώστε να εξέλθει οριστικά από προγράμματα διασώσεως-προσαρμογής. Παρά το γεγονός ότι τα βραχυπρόθεσμα και μεσοπρόθεσμα μέτρα ελαφρύνσεως που έχουν συμφωνηθεί δεν περιλαμβάνουν τη δυνατότητα περικοπής της ονομαστικής αξίας, είναι δυνατόν υπό ορισμένες εύλογες μακροοικονομικές συνθήκες, να αποδειχθούν ιδιαίτερα αποτελεσματικά για τη μείωση του βάρους εξυπηρετήσεως του χρέους, δηλαδή την αποκατάσταση της βιωσιμότητάς του. Μια μεταβολή της δομής (reprofiling) του ελληνικού χρέους δύναται κυρίως να περιλαμβάνει σε βραχύ χρονικό διάστημα, (α) την διαχρονική εξομάλυνση της αποπληρωμής τόκων για τα δάνεια προς τους πιστωτές του επίσημου τομέα, (β) την επιμήκυνση των λήξεων και (γ) την περαιτέρω προσαρμογή των επιτοκίων, έτσι ώστε να διασφαλισθεί η απομείωση του χρέους σε όρους παρούσης αξίας. Επιπλέον, μέτρα όπως η επανέναρξη της αποδόσεως των κερδών της ΕΚΤ και του Ευρωσυστήματος από τα χαρτοφυλάκια ελληνικών ομολόγων (ANFA και SMP) και η ανταλλαγή των δανείων του ΔΝΤ με δάνεια του Ευρωπαϊκού

Μεγαλύτεροι οφειλέτες του δημοσίου εξακολουθούν να είναι οι Οργανισμοί Κοινωνικής Ασφαλίσεως και κυρίως ο ΕΟΠΠΥ, με οφειλές που ανέρχονται στο € 1,85 δισ. στο τέλος Ιουλίου του 2016 και τα νοσοκομεία (€ 1,2 δισ.).

Μηχανισμού Σταθερότητας μπορούν να υποστηρίξουν περαιτέρω την ελάφρυνση του χρέους. Το πιο σημαντικό, ωστόσο, είναι ότι τα ανωτέρω μέτρα ελαφρύνσεως του χρέους ενισχύουν τον ρυθμό αναπτύξεως μέσω της επενδυτικής δαπάνης, αφού απελευθερώνουν «δημοσιονομικό χώρο» μέσω της καθοδικής προσαρμογής των στόχων για το πρωτογενές πλεόνασμα. Συγκεκριμένα, ο στόχος για το πρωτογενές πλεόνασμα με βάση το πρόγραμμα οικονομικής πολιτικής έχει ορισθεί στο 3,5% του ΑΕΠ το 2018. Ωστόσο, εάν ληφθούν τα μέτρα ελαφρύνσεως του χρέους μετά την ολοκλήρωση της δεύτερης αξιολογήσεως, τότε η επίτευξη πρωτογενούς πλεονάσματος ακόμη και σε επίπεδα γύρω στο 2% του ΑΕΠ από το 2018 και έπειτα είναι συνεπής με τη βιωσιμότητα του χρέους. Όσον αφορά στο τρέχον έτος, η θετική πορεία εκτελέσεως του κρατικού Προϋπολογισμού στο επτάμηνο του 2016 επιτρέπει την επίτευξη μεγαλυτέρου πρωτογενούς πλεονάσματος για το έτος συνολικά περί του 0,8% του ΑΕΠ έναντι στόχου για 0,5%. Το υψηλότερο πρωτογενές πλεόνασμα της γενικής κυβερνήσεως το 2016 επιτρέπει την απελευθέρωση πόρων για το επόμενο έτος, καθιστώντας έτσι εφικτό τον στόχο του 1,75% του ΑΕΠ το 2017. Η ταχεία ολοκλήρωση της αξιολογήσεως των υπολειπόμενων προαπαιτούμενων, έχει καθοριστική σημασία προκειμένου να αποφευχθούν τυχόν επιπλοκές του ζητήματος εξαιτίας των εθνικών εκλογικών αναμετρήσεων στο επόμενο έτος σε Γαλλία και Γερμανία. Ακόμη και μικρότερης κλίμακας εάν είναι η ελάφρυνση του χρέους, θα είναι σημαντικό να διευκρινισθεί με μεγαλύτερη σαφήνεια από τους επισήμους πιστωτές ο οδικός χάρτης για την ελάφρυνση του χρέους, εξέλιξη που δρα θετικά στις επενδυτικές προσδοκίες.

Economics Quarterly | Σεπτέμβριος 2016

40

Ε Π Ε Ν ΔΥ Σ Ε Ι Σ

Goldman Sachs: Υποβαθμίζει τα ομόλογα, αναβαθμίζει τα... μετρητά Η Goldman Sachs μετέτρεψε σε bearish την στάση της για τις βραχυπρόθεσμες προοπτικές των ομολόγων, μειώνοντας τηνσύστασή της σε «underweight», ενώ διατήρησε την θετική της σύσταση στην διακράτηση μετρητών, δεδομένου του κινδύνου ενός σοκ και των υψηλών αποτιμήσεων στις αγορές.

Δείκτης οικονομικής ελευθερίας: καταβαραθρωθηκε η Ελλάδα! «Τριτοκοσμική» είναι η Ελλάδα όσον αφορά το Δείκτη Οικονομικής Ελευθερίας που συντάσσει κάθε χρόνο το Ινστιτούτο Φρέιζερ του Καναδά. Πιο συγκεκριμένα, στον δείκτη που καταρτίζει κάθε χρόνο το Ινστιτούτο, η Ελλάδα κατατάσσεται στην 86η θέση σε σύνολο 159 χωρών. Για να γίνει πιο σαφής η χαμηλή

Τα απογοητευτικά οικονομικά στοιχεία και το sell-off στην παγκόσμια αγορά ομολόγων που ξεκίνησε την περασμένη εβδομάδα έχει ανατρέψει το καλοκαιρινό ράλι, όπως τονίζουν οι αναλυτές της G.S σε σημερινό note προς τους πελάτες της τράπεζας, προσθέτοντας ότι οι κίνδυνοι παραμένουν μεγάλοι για τους επόμενους τρεις μήνες. Παράλληλα, αν και αναβάθμισε την στάση της για τις μετοχές σε «ουδέτερη», δήλωσε ότι τοποθετεί πλέον σε underweight τόσο τον αμερικάνικο δείκτη S&P 500 όσο και τον πανευρωπαϊκό δείκτη Stoxx 600, προσθέτοντας ότι η Ασία αποτελεί την

προτιμώμενη αγορά μετοχών για την τράπεζα. Η παράλληλη πορεία και η θετική συσχέτιση μεταξύ μετοχών και ομολόγων βλάπτουν την κατανομή των assets, όπως επισημαίνει η Goldman, ενώ προσθέτει ότι η ευαισθησία των assets απέναντι στις αποδόσεις των 10ετών ομολόγων των ΗΠΑ, είναι κοντά στα υψηλότερα επίπεδα από τη δεκαετία του 1990. «Το παράλληλο ράλι των μετοχών με τα ομόλογα, λόγω της ισχυρής αναζήτησης αποδόσεων, αυξάνει την ευαισθησία και κινδυνεύει να δημιουργήσει φουσκωμένες αποτιμήσεις», όπως καταλήγει η αμερικάνικη τράπεζα.

θέση της χώρας μας, αρκεί να αναφέρουμε ότι στην 84η θέση βρίσκεται το Τατζικιστάν και στην 85η θέση η Σαουδική Αραβία. Η Ελλάδα έχει την χειρότερη επίδοσή της (142η) ως προς το μέγεθος του κράτους και την καλύτερη σε κάτι του οποίου δεν έχει έλεγχο, στο ισχυρό νόμισμα (15η) αναφέρει η Καθημερινή. Ο Δείκτης Οικονομικής Ελευθερίας του Κόσμου μετρά τον βαθμό στον οποίο οι πολιτικές και οι θεσμοί των χωρών υποστηρίζουν την οικονομική ελευθερία, κάτι που έχει απτά οικονομικά αποτελέσματα. Σύμφωνα με τον καθηγητή Φρεντ Μακμάν, που είναι επικεφαλής της έρευνας, «η οικονομική ελευθερία οδηγεί στην ευημερία και σε υψηλότερα επίπεδα διαβίωσης, ενώ οι χώρες με τις χαμηλότερες επιδόσεις συνήθως κυβερνώνται από

απολυταρχικά καθεστώτα που περιορίζουν τις ελευθερίες και τις ευκαιρίες των πολιτών τους». Ο μέσος όρος κατά κεφαλήν ΑΕΠ των χωρών που βρίσκονται στο τεταρτημόριο με τη μεγαλύτερη οικονομική ελευθερία ήταν 41.228 δολάρια το 2014, ενώ για τις χώρες που βρίσκονται στο τεταρτημόριο με τη λιγότερη οικονομική ελευθερία ήταν μόλις 5.471 δολάρια. Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία της έρευνας, αν συγκρίνουμε το μέσο εισόδημα του φτωχότερου 10% των οικονομικά ελεύθερων χωρών (11.283 δολάρια) με το μέσο εισόδημα ολόκληρου του πληθυσμού των ανελεύθερων (5.471 δολάρια), προκύπτει ότι οι φτωχοί στις οικονομικά ελεύθερες χώρες έχουν υπερδιπλάσιο εισόδημα από τον μέσο πολίτη των ανελεύθερων.

Economics Quarterly | Σεπτέμβριος 2016

41

Citigroup: Τελειώνει το ράλι για το σιδηρομετάλλευμα Το σιδηρομετάλλευμα, ένα από τα «καυτά εμπορεύματα» του 2016, οδεύει προς πτωτική πορεία, τονίζει η τράπεζα που προστίθεται στις φωνές που σημειώνουν ότι το απροσδόκητο ράλι τελειώνει.

Η Goldman Sachs βλέπει «καταιγίδα» στον χαλκό Προβλέπει ότι μια «καταιγίδα προσφοράς» θα πλήξει την αγορά και θα πιέσει τις τιμές. Παρότι άλλα μέταλλα έχουν καλές επιδόσεις το 2016, ο χαλκός εξάλειψε στα τέλη Αυγούστου την άνοδο του τελευταίου χρόνου τη στιγμή που επιβραδύνεται και η ζήτηση από την Κίνα, το μεγαλύτερο χρήστη στον κόσμο. Σύμφωνα με το Bloomberg, τα αποθέματα του μετάλλου αυξάνονται, προσθέτοντας στις ενδείξεις μιας επιβράδυνσης στη ζήτηση. Τα αποθέματα που παρακολουθεί το London Metal

Το εμπόρευμα θα βρεθεί κατά μέσο όρο στα 51 δολάρια/μετρικό τόνο κατά το τελευταίο τρίμηνο και στα 45 δολάρια το 2017 σύμφωνα με το βασικό προβλεπόμενο σενάριο, όπως ανέφεραν αναλυτές της τράπεζας με επικεφαλής τον Ed Morse, σε έκθεση που δόθηκε στη δημοσιότητα την Τρίτη. «Είτε το πιστεύουμε είτε όχι, το σιδηρομετάλλευμα και ο άνθρακας είναι τα ‘καυτά εμπορεύματα’ για το 2015», αναφέρει το κείμενο, διευκρινίζοντας ωστόσο στους επενδυτές: «Μην περιμένετε η ισχύς να κρατήσει. Δομικά ο κόσμος παραμένει σε υπερπροσφορά σε υλικά σχετικά χαμηλού κόστους». Αν και το σιδηρομετάλλευμα έχει ανέβει πάνω από 40% το 2016, έπειτα από τρεις ετήσιες απώλειες, οι τράπεζες τώρα προβλέπουν περισσότερη αδυναμία στο μέλλον. Morgan Stanley και UBS επίσης τονίζουν την πιθανότητα πτώσεων μέσα στο 2016. Η Citigroup υποστήριξε ότι αν και η

ισχύς του εμπορεύματος ενδέχεται να διατηρηθεί μέσα στον Οκτώβριο,μια αποδυνάμωση της ζήτησης σε συνδυασμό με την αυξανόμενη προσφορά, πιθανότατα από εκεί και μετά θα πλήξει τις τιμές.

Exchange έχουν εκτοξευτεί σε υψηλά 10 μηνών, ενώ η Commerzbank ανέφερε σε έκθεσή της ότι η προσφορά μάλλον μετακινείται εκτός Κίνας και προς τις αποθήκες που παρακολουθεί το LME. Οι διαχειριστές χρήματος ποντάρουν σε περισσότερες πτώσεις της τιμής του εμπορεύματος, υπογραμμίζει το πρακτορείο. «Οι επενδυτές δεν είναι αρκετά γενναίοι για θέσεις long στο χαλκό», ανέφερε ο Bob Minter στρατηγικός αναλυτής στην Aberdeen Asset Management. Καθώς η ζήτηση επιβραδύνεται, «το δεύτερο μισό του έτους είναι παραδοσιακά μια δύσκολη περίοδος για πολλούς στα βιομηχανικά εμπορεύματα, επομένως η εποχικότητα λειτουργεί σε βάρος του χαλκού», πρόσθεσε. Η τιμή του χαλκού θα υποχωρήσει

κάτω των δύο δολαρίων στα τέλη του έτους, σύμφωνα με τον Dane Davis, αναλυτή στην Barclays. Η αγορά θα αντιμετωπίσει μια «δύσκολη περίοδο» κατά το δεύτερο εξάμηνο, επιβεβαίωσε.

Economics Quarterly | Σεπτέμβριος 2016

42

Ε Π Ε Ν ΔΥ Σ Ε Ι Σ

ΙΟΒΕ: Η αξιοποίηση του Ελληνικού ΚΑΙ Η οικονομία

Σ

ύμφωνα με τις σχετικές εκτιμήσεις, τα έσοδα λειτουργίας (κύκλος εργασιών των αναπτύξεων) που αναμένεται να δημιουργήσει η εκμετάλλευση των εγκαταστάσεων του Ελληνικού ανέρχονται σε 2,4 δισ. ευρώ προς το τέλος της 25ετίας (το 2041), ενώ κατά μέσο όρο στη διάρκεια της περιόδου υπολογίζονται σε 1,4 δισ. ευρώ ετησίως. Άμεσα οφέλη θα προκύψουν και από τα δημοσιονομικά έσοδα του έργου, τα οποία δεν περιορίζονται στο τίμημα για τη μεταβίβαση των μετοχών, αλλά επεκτείνονται και σε πόρους από άμεση και έμμεση φορολόγηση της οικονομικής δραστηριότητας και του πλούτου που αναμένεται να δημιουργηθεί. Τα φορολογικά έσοδα από την κατασκευαστική δραστηριότητα και τη λειτουργία των επιμέρους επιχειρηματικών δραστηριοτήτων αναμένεται

να πλησιάσουν τα 14,1 δισ. ευρώ συνολικά στην 25ετία (κατά μέσο όρο 563 εκατ. ευρώ ετησίως). Ως μεγαλύτερη πηγή εσόδων για το δημόσιο προσδιορίζεται ο ΦΠΑ με μερίδιο 57% στο σύνολο των αναμενόμενων φορολογικών εισροών. Έπονται οι ασφαλιστικές εισφορές (16%), ο φόρος μεταβίβασης (14%) και η εταιρική φορολογία (11%). Τα έσοδα από προσωπική φορολόγηση και ΕΝΦΙΑ εκτιμάται ότι θα συνεισφέρουν το 1% των συνολικών φορολογικών εσόδων. Σε μακροοικονομικό επίπεδο, η επενδυτική δραστηριότητα και οι συνέργειες που θα προκύψουν από την αξιοποίηση της περιοχής του πρώην αεροδρομίου του Ελληνικού οδηγούν σε ενίσχυση των υποδομών, της οικοδομικής δραστηριότητας και των παραγωγικών δυνατοτήτων της οικονομίας, σε τόνωση των εισοδημάτων με ενδογενή αλλά και αυτόνομη, μόνιμη

Economics Quarterly | Σεπτέμβριος 2016

άνοδο της ιδιωτικής κατανάλωσης, και τέλος σε θετική επίδραση στο ισοζύγιο πληρωμών από την ανάλογη εισροή ιδιωτικών κεφαλαίων. Στο τέλος της υπό εξέταση περιόδου (2016-2041), οι παράγοντες ζήτησης εκτιμάται ότι οδηγούν το ΑΕΠ της χώρας σε επίπεδο που θα είναι κατά 5,4 δισ. ευρώ ή 1,7% υψηλότερο, σε σύγκριση με το επίπεδο που θα έχει το ΑΕΠ εάν δεν πραγματοποιηθεί το έργο. Σημειώνεται η ιδιαίτερα αισθητή συμβολή του έργου στη δημοσιονομική σταθεροποίηση, με την ενίσχυση των πρωτογενών πλεονασμάτων αλλά και στη μείωση του λόγου δημόσιου χρέους προς ΑΕΠ, τόσο λόγω των πλεονασμάτων που δημιουργεί η αυξημένη δραστηριότητα αλλά και λόγω της ανόδου του ονομαστικού ΑΕΠ. Επιπλέον, οι παράγοντες προσφοράς που εκφράζονται από την άνοδο της παραγωγικότητας και της δυνητικής παραγωγικής

43

ικανότητας της οικονομίας αναμένεται να ενισχύσουν το ΑΕΠ κατά 2,0 δισ. ευρώ (+0,6%) το 2041. Συνολικά, η επένδυση στο Ελληνικό, πέραν των σημαντικών, αλλά μη απτών επιδράσεων (αξιοπιστία, πολιτισμός κλπ.), αναμένεται να οδηγήσει το ΑΕΠ σε σημαντικά υψηλότερο επίπεδο σε όλη την εξεταζόμενη περίοδο. Στο τέλος της περιόδου (το έτος 2041) το ΑΕΠ αναμένεται να είναι κατά 7,42 δισ. ευρώ (2,4%) υψηλότερο από αυτό που θα είναι αν δεν πραγματοποιηθεί η επένδυση. Η απασχόληση στην περιοχή αναμένεται να ξεπεράσει τα 25.000 άτομα στα μέσα της δεκαετίας του 2030, ενώ τα επόμενα έτη με την ολοκλήρωση του κατασκευαστικού έργου, αλλά και με την πληρέστερη ανάπτυξη των επιχειρηματικών δραστηριοτήτων, εκτιμάται ότι σε ετήσια βάση θα συντηρούνται περί τις 21.000 θέσεις εργασίας. Πρόκειται για μόνιμες θέσεις εργασίας που, σε ένα μεγάλο βαθμό, θα καλυφθούν από τους κατοίκους των όμορων δήμων, αλλά και της ευρύτερης περιοχής της πρωτεύουσας. Λαμβάνοντας υπόψη τις ευρύτερες μακροοικονομικές αλληλεπιδράσεις, εκτιμάται ότι η επενέργεια της ανάπλασης στην απασχόληση στο σύνολο της ελληνικής οικονομίας θα ξεπεράσει τις 90.000 πρόσθετες θέσεις εργασίας το 2041, όπου 75.000

προέρχονται από την επίδραση των παραγόντων ζήτησης και 15.000 από την επίδραση των παραγόντων προσφοράς. Άμεση μείωση του δημοσίου χρέους Η μεταβίβαση των μετοχών προσφέρει πόρους στο Ελληνικό Δημόσιο, οι οποίοι μπορεί να αξιοποιηθούν για την άμεση μείωση του δημοσίου χρέους (αγορά χρέους). Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του ΙΟΒΕ, με τη μεταβίβαση των μετοχών αποφεύγεται η απώλεια 10.000 θέσεων εργασίας καθώς και μια υποχώρηση του ΑΕΠ έως κατά 0,2% (0,3 δισ. ευρώ) το πρώτο έτος εφαρμογής της συμφωνίας, από την ισοδύναμη περιοριστική δημοσιονομική πολιτική που θα έπρεπε να εφαρμοστεί για την κάλυψη του κενού που θα δημιουργηθεί στο επίπεδο του χρέους. Καταληκτικά, το ΙΟΒΕ εκτιμά ότι «ένα από τα βασικά προβλήματα που αντιμετωπίζει σήμερα η ελληνική οικονομία είναι η ανεπάρκεια των εγχωρίων αποταμιεύσεων για τη στήριξη ενός επενδυτικού προγράμματος που θα εξασφαλίζει ικανοποιητικούς ρυθμούς ανόδου και παράλληλα θα ικανοποιεί τους φιλόδοξους στόχους δημοσιονομικής προσαρμογής. Η εισροή πόρων από το εξωτερικό είναι απαραίτητη προϋπόθεση για την αναπτυξιακή πορεία της χώρας

και την οριστική της έξοδο από την κρίση. Επομένως, εκείνο που απαιτείται τώρα είναι η ενίσχυση της αξιοπιστίας της χώρας ως ένας ασφαλής επενδυτικός προορισμός». Η μεταβίβαση των μετοχών και ακολούθως η αξιοποίηση της περιοχής μπορούν να συνδράμουν με καταλυτικό τρόπο προς αυτή την κατεύθυνση, στέλνοντας ένα ισχυρό σήμα ότι η Ελλάδα είναι ένας ασφαλής και ελκυστικός επενδυτικός πόλος. Η περιοχή του πρώην αεροδρομίου του Ελληνικού λόγω του μεγέθους της έκτασης, του μήκους του παραλιακού μετώπου, αλλά και της εγγύτητάς της στο μητροπολιτικό κέντρο των Αθηνών, αποτελεί ένα ιδιαίτερα προνομιακό και σπάνιο περιουσιακό στοιχείο σε εθνικό αλλά και διεθνές επίπεδο, που αναμένεται να έχει πολλαπλές θετικές επιδράσεις στην εγχώρια οικονομία και κοινωνία. Το έργο του Ελληνικού αναμένεται να συμβάλλει στην ενίσχυση των αναπτυξιακών ρυθμών ανόδου της ελληνικής οικονομίας, στη δημοσιονομική προσαρμογή και τη μείωση του δημόσιου χρέους. Παράλληλα όμως θα είναι ιδιαίτερα σημαντική η συμβολή του στη γενικότερη πολιτιστική, τουριστική και περιβαλλοντική αναβάθμιση της περιοχής της Αττικής, καταλήγει η μελέτη του ΙΟΒΕ.

Economics Quarterly | Σεπτέμβριος 2016

44

ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ

ΧHanjin Shipping: Ποιους επηρεάζει το «ναυάγιο»

Αλυσιδωτές αντιδράσεις σε όλη τη ναυτιλιακή βιομηχανία μεταφοράς εμπορευματοκιβωτίων φέρνει η κατάρευση της Hanjin Shipping Co. Αξίζει να αναφερθεί πως ο κορεατικός κολοσσός, αποτελεί την 7η μεγαλύτερη ναυτιλιακή εταιρεία τακτικών γραμμών του κόσμου. Η κατάρρευση του κορεατικού ναυτιλιακού «γίγαντα», Hanjin Shipping, έχει προκαλέσει μία σειρά από αλυσιδωτές αντιδράσεις. Η ναυτιλιακή οικονομία ανησυχεί, την ώρα που αρχίζουν να καταγράφονται και οι πρώτες αρνητικές επιπτώσεις και στην αγορά καταναλωτικών προϊόντων. Το κόστος μεταφοράς των εμπορευμάτων από την Ασία προς τις ΗΠΑ και την Ευρώπη έχει αυξηθεί πάνω από το μισό, με τους πωλητές λιανικής να βλέπουν ήδη τα εμπορεύματά τους να εξαντλούνται και να ανησυχούν για το αν θα μπορούν να ανταπεξέλθουν στις χριστουγεννιάτικες καταναλωτικές ανάγκες. Το τελευταίο διάστημα, όπως έχει γίνει γνωστό, 93 πλοία της εταιρείας έχουν εγκλωβιστεί σε 51 λιμάνια του κόσμου. Ναυτιλιακά στελέχη, μιλώντας στο Bloomberg, παρομοίασαν

την πτώση της Hanjin Shipping με την αντίστοιχη της Lehman Brothers. Σημειωτέον ότι η παγκόσμια ύφεση στη ναυτιλιακή βιομηχανία έχει δραματικές συνέπειες για τις γερμανικές τράπεζες, οι οποίες έχουν χορηγήσει δεκάδες δισεκατομμύρια δολάρια ως δάνεια σε ναυτιλιακές εταιρείες.

Ποιους επηρεάζει το «ναυάγιο» Σύυμφωνα με την ανάλυση του Bloomberg, η 7η μεγαλύτερη ναυτιλιακή εταιρεία του κόσμου θέτει σε άμεσο κίνδυνο την επιστροφή στους πλοιοκτήτες 60 κοντέινερ με ναυλοσύμφωνα, εν μέσω μιας από τις χειρότερες περιόδους που διανύει η αγορά», επισημαίνουν στο «business stories» οικονομικοί αναλυτές. Στον

Ι. Κούστας, President & CEO, DANAOS CORPOPRATION «Η Danaos υποστήριξε τη Hanjin στις προσπάθειές της να αναδιαρθρώσει τα επιχειρησιακά της σχέδια. Εκφράζω την αισιοδοξία ότι η Hanjin θα είναι σε θέση να επιτύχει την αναδιάρθρωσή της και να εξέλθει μέσα από τις διαδικασίες του πτωχευτικού δικαίου ως μια οικονομικά ισχυρή εταιρεία. Θα παρακολουθούμε στενά τη διαδικασία και θα επιδιώξουμε να διατηρήσουμε την αξία των περιουσιακών μας στοιχείων προς όφελος των μετόχων μας».

Economics Quarterly | Σεπτέμβριος 2016

κλάδο της έχει μερίδιο αγοράς που ανέρχεται σε ποσοστό 2,9% και διαχειρίζεται 132 containerships, εκ των οποίων τα 59 είναι ιδιοκτησίας της. Στο σημείο σημείο αυτό αξίζει να αναφέρουμε πως δύο από τα τρία πλοία που πούλησε πρόσφατα η Νοτιοκορεάτικη ναυτιλιακή εταιρεία πέρασαν ήδη σε Έλληνες εφοπλιστές.

«Ντόμινο» αντιδράσεων Η «βόμβα» της πτώχευσης έγινε γνωστή λίγες ώρες αφότου κυκλοφόρησε η είδηση ότι ο μεγαλύτερος πιστωτής της Hanjin, η Korea Development Bank (KDB), αποφάσισε να σταματήσει τη χρηματοδότησή της. Η είδηση προκάλεσε «εκνευρισμό» μεταξύ των ανεξάρτητων εφοπλιστών που έχουν ναυλώσει πλοία τους στη Hanjin Shipping, στους οποίους περιλαμβάνονται και ελληνικών συμφερόντων ναυτιλιακές εταιρείες.

H Danaos Shipping, μεταξύ των ναυτιλιακών με τη μεγαλύτερη έκθεση στη Hanjin, κινδυνεύει να έρθει αντιμέτωπη με απώλειες ύψους 560 εκατ. δολαρίων, καθώς έχει ναυλώσει στην κορεατική εταιρεία οκτώ πλοία με ναυλοσύμφωνα μεγάλης διάρκειας, των οποίων οι πληρωμές έχουν ήδη καθυστερήσει. Συγκεκριμένα, έχει ναυλωμένα τρία πλοία μεταφορικής

45

ικανότητας 10.100 εμπορευματοκιβωτίων το καθένα και πέντε 3.400 κουτιών έκαστο. Οικονομικοί αναλυτές εκτιμούν ότι η Danaos ενδέχεται να αντιμετωπίσει δυσκολίες, όχι το 2016, ούτε το 2017, αφού θα ανταποκριθεί στην αποπληρωμή των υποχρεώσεών της, αλλά μέσα στο 2018. Οπως και στην περίπτωση της άλλης κορεατικής εταιρείας, της HMM, έτσι και με τη Hanjin, μεγάλα ναυτιλιακά σχήματα, μεταξύ των οποίων και η Danaos, ήταν πρόθυμα να τη στηρίξουν. Ωστόσο, όπως επισημαίνουν ξένα ΜΜΕ, η Hanjin έπεσε θύμα ενδοκορεατικής σύγκρουσης συμφερόντων Να σημειωθεί, ότι νωρίτερα, στα μέσα Ιουλίου, ο διευθύνων σύμβουλος της Danaos, δρ Κούστας, έπρεπε να υπερπηδήσει ένα ακόμη μεγάλο εμπόδιο: ο όμιλος προχώρησε σε συμφωνία μείωσης κατά 20% των ναύλων σε 13 πλοία που έχει χρονοναυλωμένα στη δεύτερη μεγαλύτερη εταιρεία μεταφορών της Κορέας, τη Hyundai Merchant Marine (HMM), για χρονική περίοδο διάρκειας τριάμισι ετών. Ως αντάλλαγμα ο όμιλος θα λάβει 39 εκατ. δολάρια σε γραμμάτια που λήγουν το 2024 και 4,6 εκατομμύρια μετοχές της HMM που θα μπορούν να διαπραγματευτούν

ελεύθερα στο Χρηματιστήριο της Κορέας. Μετά την περίοδο των τριάμισι ετών οι τιμές των ναυλοσυμφώνων θα επανέλθουν στα αρχικά επίπεδα, βάσει της συμφωνίας. Η HMM, ως μέρος του σχεδίου διάσωσής της και της αποφυγής της χρεοκοπίας, πραγματοποίησε παρόμοιες συμφωνίες για κούρεμα των μακροχρόνιων ναυλοσυμφώνων συνολικά με 22 ναυτιλιακές εταιρείες, των οποίων τα πλοία έχει ναυλώσει. Επίσης, ήρθε σε συμφωνίες και με άλλες ελληνόκτητες εταιρείες όπως η Navios Maritime Partners της Αγγελικής Φράγκου. Ωστόσο το κύμα διαδέχθηκε ένα ακόμη μεγαλύτερο, που ακούει στο όνομα Hanjin Shipping. Πρόβλημα επίσης αντιμετωπίζει και η Navios Maritime Partners. Συνολικά υπολογίζεται ότι περισσότερες από 20 ναυτιλιακές εταιρείες με πάνω από 50 πλοία πλήττονται από την πτώχευση της Hanjin. Ο διευθύνων σύμβουλος της Danaos, δρ Ιωάννης Κούστας, εξέφρασε, μεταξύ άλλων, την απογοήτευσή του γιατί η Korean Development Bank απέτυχε να στηρίξει έναν παγκόσμιας κλάσης παίκτη στον κλάδο της μεταφοράς εμπορευματοκιβωτίων όπως η Hanjin.

Ποιοι άλλοι θίγονται Προβλήματα προκαλούνται στη συμμαχία εταιρειών κολοσσών μεταφοράς εμπορευματοκιβωτίων, υπό την επωνυμία CKYHE στην οποία συμμετέχει η Hanjin μαζί με τις COSCO, K Line, Yang Ming και Evergreen. Οπως ανακοινώθηκε, δεν θα χρησιμοποιούνται πλέον τα πλοία της Hanjin προκειμένου να μην αντιμετωπίσουν προβλήματα οι πελάτες της CKYHE. Η Hanjin Shipping είναι μέλος του Hanjin Group, το οποίο ελέγχει την τρίτη μεγαλύτερη παγκοσμίως εμπορική αεροπορική εταιρεία, την Korean Air Lines Co. Επίσης, διαθέτει εταιρείες παροχής αεροπορικών υπηρεσιών, logistics κ.ά. Τα τελευταία χρόνια η εταιρεία ήταν ζημιογόνος, με το χρέος της να ανέρχεται πλέον στα 5,4 δισ. δολάρια. Η πτώχευση του κορεατικού κολοσσού προκάλεσε την αύξηση της τιμής των ναύλων στις μεγάλες εμπορικές γραμμές που συνδέουν την Ανατολή με τη Δύση. Μάλιστα, σύμφωνα με τους αναλυτές, θα συνεχίσουν να αυξάνονται, αφού οι ανταγωνιστές θα προσπαθήσουν να εκμεταλλευτούν τη μειωμένη πλέον προσφερόμενη χωρητικότητα πλοίων που θα μεταφέρουν προϊόντα.

Economics Quarterly | Σεπτέμβριος 2016

46

ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ

Ενθαρρυντικό το Σχέδιο Δράσης για την ανάπτυξη της φαρμακοβιομηχανίας Η ενίσχυση της παραγωγής, η αύξηση των εξαγωγών και η προσέλκυση επενδύσεων για έρευνα, όχι μόνο είναι άμεσα εφικτές, αν υιοθετηθούν οι αναγκαίες μεταρρυθμίσεις, αλλά θα μπορούσαν να αποδώσουν στην ελληνική οικονομία και να συμβάλλουν στην απασχόληση.

Ο Σύνδεσμος Φαρμακευτικών Επιχειρήσεων Ελλάδος, (ΣΦΕΕ), χαιρετίζει την απόφαση της Πολιτείας να στηρίξει την Εγχώρια Φαρμακοβιομηχανία, η οποία είναι αναμφίβολα ένας από τους πιο δυναμικούς και εξωστρεφείς κλάδους της ελληνικής οικονομίας, καθώς αποτελεί τη δεύτερη εξαγωγική δύναμη της χώρας και απασχολεί υψηλής εκπαίδευσης προσωπικό. Ως Σύνδεσμος που εκπροσωπεί τόσο ελληνικές όσο και διεθνείς εταιρίες, ο ΣΦΕΕ τάσσεται υπέρ της θέσπισης κινήτρων για την ενίσχυση της χρήσης των γενοσήμων, ώστε να εξοικονομηθούν σημαντικοί πόροι που θα επιτρέψουν σε νέες καινοτόμες λύσεις να εισαχθούν στην αγορά και έτσι ο Έλληνας ασθενής να έχει γρήγορη πρόσβαση στα νέα φάρμακα. Ήδη αυτή τη στιγμή αναπτύσσονται παγκοσμίως πάνω από 7.000 φάρμακα και το συναρπαστικό νέο κύμα καινοτομίας στον φαρμακευτικό τομέα θα παίξει σημαντικό

Economics Quarterly | Σεπτέμβριος 2016

ρόλο στην αντιμετώπιση των προκλήσεων που παρουσιάζονται στους ασθενείς και στα Συστήματα Υγείας. Ο ΣΦΕΕ συντάσσεται και με τη στρατηγική περαιτέρω ανάπτυξης της συνεργασίας διεθνών και ελληνικών εταιριών που θα οδηγήσει στην αύξηση της παραγωγής περισσότερων ξένων προϊόντων τόσο για την εγχώρια αγορά όσο και για εξαγωγή σε πολλές χώρες παγκοσμίως. Η συνέργεια του τοπικού με το διεθνή επιχειρηματικό παράγοντα διαμορφώνει έναν ισχυρό ενιαίο φαρμακευτικό κλάδο με ανεκτίμητη προστιθέμενη αξία τόσο στο πεδίο της Υγείας όσο και στο χώρο της Έρευνας και της Ανάπτυξης. Το γεγονός ότι διεθνείς εταιρίες μέλη του ΣΦΕΕ παράγουν και συσκευάζουν μέχρι και το 40% των φαρμάκων τους, κατ’ όγκο, σε εγχώριες εταιρίες καταδεικνύει τις δυνατότητες επέκτασης των συνεργασιών, περιλαμβανομένης και της παραγωγικής και εξαγωγικής δραστηριότητας. Τέλος, ο ΣΦΕΕ καλωσορίζει και την απόφαση για ανάπτυξη των κλινικών μελετών, οι οποίες εκτός από σημαντικό μοχλό για την επιστημονική πρόοδο και την αύξηση της πρόσβασης των ασθενών σε καινοτόμες θεραπείες, αποτελούν μία «μεγάλη επένδυση» για τη χώρα που μπορεί να προσελκύει κεφάλαια, να εισάγει ερευνητική τεχνογνωσία, να ενισχύει την επιχειρηματικότητα και την απασχόληση δημιουργώντας καλά αμειβόμενες θέσεις εργασίας, απασχολώντας εξειδικευμένο επιστημονικό δυναμικό υψηλής εκπαίδευσης, που σήμερα αναζητά εργασία στο εξωτερικό (brain drain), χωρίς καμία επιβάρυνση για την Ελληνική Πολιτεία. Με δεδομένη την αλματώδη αύξηση του αριθμού των κλινικών μελετών διεθνώς και την επικέντρωση των επενδύσεων στο πεδίο της ιατροφαρμακευτικής έρευνας είναι καιρός να διεκδικήσει και η Ελλάδα το μερίδιο που της αναλογεί στο διεθνές ανταγωνιστικό περιβάλλον.

47

Η QATAR AIRWAYS ΧΟΡΗΓΟΣ ΣΤΟ NAVARINO CHALLENGE

Το πρώτο βραβείο απέσπασε το κέντρο βιωματικής περιβαλλοντικής εκπαίδευσης Οργάνωση ΓΗ, στο πλαίσιο του διεθνούς προγράμματος προστασίας του περιβάλλοντος με τίτλο «Φύση για όλους». Το Παγκόσμιο Συνέδριο για την Προστασία του Περιβάλλοντος (IUCN) αποτελεί τη μεγαλύτερη και πιο πολυσυλλεκτική εκδήλωση σχετικά με το περιβάλλον παγκοσμίως, η οποία φέρνει σε επαφή σημαντικούς φορείς απ’ όλο τον κόσμο σε μια συζήτηση γύρω από τα βασικότερα θέματα που αφορούν το περιβάλλον.

Διεθνής πρωτιά για την «Οργάνωση ΓΗ» Το πρώτο βραβείο απέσπασε το κέντρο βιωματικής περιβαλλοντικής εκπαίδευσης Οργάνωση ΓΗ, στο πλαίσιο του διεθνούς προγράμματος προστασίας του περιβάλλοντος με τίτλο «Φύση για όλους». Ο κοινωφελής φορέας Οργάνωση ΓΗ αναδείχθηκε ως η καλύτερη πρωτοβουλία σύνδεσης του ανθρώπου με τη φύση παγκοσμίως, από τη Διεθνή Ένωση για την Προστασία του Περιβάλλοντος (IUCN), ανάμεσα σε 107 υποψηφίους από 42 χώρες, στο πλαίσιο του Παγκόσμιου Συνεδρίου που πραγματοποιήθηκε στη Χαβάη. Η επιτροπή αξιολόγησης η οποία αποτελείτο από 6 μέλη, εξέχοντες εκπροσώπους του κλάδου τους (οικολογία, τεχνολογία, επικοινωνία, οικονομία, γεωπονία/δασοκομία, παιδαγωγική) προσκάλεσε στη Χαβάη τα 3 πιο καινοτόμα εγχειρήματα για να παρουσιάσουν τις δράσεις τους στο πλαίσιο του Συνεδρίου. Η Οργάνωση «Γη» ανακηρύχθηκε ομόφωνα νικήτρια και από τους 6 κριτές στην τελική διαδικασία. Το

Διεθνές Συνέδριο για το Περιβάλλον, στο πλαίσιο του οποίου ανακοινώθηκε η ελληνική «πρωτιά,» πραγματοποιείται κάθε 4 χρόνια, με τη συμμετοχή περισσοτέρων από 5.000 επιστημόνων, ακαδημαϊκών, εκπροσώπων της Κοινωνίας των Πολιτών, ακτιβιστών, πολιτικών, αλλά και επιχειρηματιών και αρχηγών κρατών. Ο Ντίνος Μαχαίρας, Διευθυντής της Οργάνωσης Γη δήλωσε: «Είναι μεγάλη τιμή για την Οργάνωση Γη η ανάδειξή μας ως η καλύτερη πρωτοβουλία σύνδεσης του ανθρώπου με τη φύση από έναν διεθνώς αναγνωρισμένο οργανισμό όπως ο IUCN. Εργαζόμαστε πολλά χρόνια με στόχο να εντοπίσουμε και αξιοποιήσουμε τους τρόπους που θα φέρουν τον άνθρωπο στο επίκεντρο και κατ’ επέκταση κοντά στη φύση. Η Οργάνωση Γη είναι μία μη κερδοσκοπική οργάνωση που δημιουργήθηκε το 2010 με σκοπό την ανάπτυξη της Περιβαλλοντικής & Κοινωνικής Νοημοσύνης. Το 2012 δημιούργησε το Κέντρο της Γης, ένα οικολογικό πάρκο στο Ίλιον, όπου επισκέπτες όλων των ηλικιών διδάσκονται

από τη λειτουργία της Φύσης. Αντλούν αισιοδοξία και συμμετέχουν σε συλλογικές δράσεις από τις οποίες μπορεί να εμπνευστούν ένα βιώσιμο μέλλον για όλους. Το «Κέντρο της Γης» δέχεται καθημερινά προγραμματισμένες επισκέψεις σχολείων, με στόχο την ανάπτυξη της περιβαλλοντικής συνείδησης και της κοινωνικής νοημοσύνης, εφαρμόζοντας τις αρχές της μη τυπικής εκπαίδευσης (Informal Education) μέσα από βιωματικές δραστηριότητες. Το πρόγραμμα «Nature for All» έχει στόχο να εμπνεύσει μια νέα γενιά στοχαστών και δρώντων σε όλους τους τομείς της κοινωνίας, με στόχο τη σύνδεσή τους με τη φύση και την ανάπτυξη καινοτόμων δράσεων για την προστασία και διατήρησή της. Το Παγκόσμιο Συνέδριο για την Προστασία του Περιβάλλοντος (IUCN) αποτελεί τη μεγαλύτερη και πιο πολυσυλλεκτική εκδήλωση σχετικά με το περιβάλλον παγκοσμίως, η οποία φέρνει σε επαφή σημαντικούς φορείς απ’ όλο τον κόσμο σε μια συζήτηση γύρω από τα βασικότερα θέματα που αφορούν το περιβάλλον.

Economics Quarterly | Σεπτέμβριος 2016

48

ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ

Επιστροφή στα θρανία με την πινελιά της Vivechrom! Η Vivechrom, η μεγαλύτερη ελληνική εταιρεία χρωμάτων και μέλος του πολυεθνικού ομίλου AkzoNobel, συνεχίζει τις δράσεις με κοινωνικό πρόσημο δίνοντας μια ευχάριστη νότα χρώματος στις ζωές χιλιάδων παιδιών. Η Vivechrom, κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού συνέβαλε στη βελτίωση και αναβάθμιση τεσσάρων ιδρυμάτων και σχολικών κτιρίων με την προσφορά των χρωμάτων για τις απαραίτητες βελτιωτικές και επισκευαστικές εργασίες, χαρίζοντας στους μαθητές ένα όμορφο, φιλικό και ασφαλές

σχολικό περιβάλλον, πριν χτυπήσει το κουδούνι για τη νέα σχολική χρονιά. Η εταιρεία προσέφερε χρώματα για τη βελτίωση των εξωτερικών όψεων του 2ου Δημοτικού σχολείου Κοζάνης, το οποίο μετά από 22 χρόνια που παρέμενε ασυντήρητο, απέκτησε όψη ανανέωσης και φρεσκάδας, σε ζωηρές αποχρώσεις, και είναι πλέον πανέτοιμο να υποδεχτεί τους μικρούς μαθητές. Αντίστοιχα, στήριξε τις εργασίες ανακαίνισης του Χριστοδούλειου Ορφανοτροφείου Θηλέων στο Χαϊδάρι και της Στέγης Ανήλικων Εφήβων Σύρου. Παράλληλα, η εταιρεία αποφάσισε να στηρίξει την πρωτοβουλία που ανέλαβαν οι κάτοικοι του χωριού Ράχες στη Μεσσηνία, για την ουσιαστική αξιοποίηση του παλαιού Δημοτικού Σχολείου του χωριού και του περιβάλλοντα χώρου με απώτερο στόχο τη διαμόρφωσή του σε Δημιουργικό Εργαστήρι. Στο πλαίσιο αυτό, η Vivechrom προσφέρει τα χρώματα για την ανακαίνιση

Economics Quarterly | Σεπτέμβριος 2016

του χώρου, συμβάλλοντας στη δημιουργία ενός φιλόξενου και φωτεινού πλέον εργαστηρίου, όπου τα παιδιά του χωριού θα έχουν τη δυνατότητα να απασχολούνται δημιουργικά και να σκορπίζουν χαμόγελα χαράς. Με τη συμβολή της Vivechrom η νέα σχολική χρονιά που μόλις ξεκίνησε προσφέρει σε δεκάδες μαθητές και εκπαιδευτικούς φιλόξενους, βελτιωμένους και λειτουργικούς χώρους διδασκαλίας και φιλοξενίας. Επιπλέον, αξίζει να σημειωθεί ότι από την αρχή του έτους η εταιρεία έχει στηρίξει 12 σχολικές μονάδες και οργανισμούς προστασίας του παιδιού τόσο στην Αττική όσο και στην Περιφέρεια. Η Vivechrom σταθερά προσανατολισμένη στην κατεύθυνση της αφιλοκερδούς προσφοράς, θα συνεχίσει να στέκεται δίπλα στο κοινωνικό σύνολο στηρίζοντας δράσεις που έχουν ως στόχο τη δημιουργία μιας καλύτερης καθημερινότητας που θα φωτίζει με χρώμα τις ζωές των ανθρώπων.

49

Η Κωτσόβολος ΣΤΗΡΙΖΕΙ ΜΑΘΗΤΕΣ ΚΑΙ φοιτητές Η Κωτσόβολος, με πίστη στη δύναμη των ανθρώπων της, στηρίζει τους μικρούς μαθητές, κινητοποιώντας για τέταρτη συνεχόμενη χρονιά τους εργαζομένους της να συγκεντρώσουν σχολικά είδη για τα παιδιά της οργάνωσης «Η Κιβωτός του Κόσμου». Παράλληλα, στο πλαίσιο της κοινωνικής της υπευθυνότητας, για δεύτερη χρονιά δίνει την ευκαιρία σε φοιτητές να αποκτήσουν μέσω υποτροφίας το πτυχίο που θα τους φτάσει ψηλά. Οι εργαζόμενοι της Κωτσόβολος και

Στην κορυφή οι εναερίτες COSMOTE! Στην κορυφή του όρους Τύμφη (Γκαμήλα) στα 2.497 μέτρα, που αποτελεί και την υψηλότερη του Εθνικού Δρυμού Βίκου – Αώου, βρέθηκαν φέτος οι εναερίτες τεχνικοί COSMOTE, στο πλαίσιο ειδικού προγράμματος εκπαίδευσης.

φέτος ανέλαβαν δράση και με τη βοήθεια όλου του στόλου διανομών της εταιρείας ανά την Ελλάδα, συνέλεξαν μισό τόνο σχολικά είδη, προκειμένου να δώσουν χαρά κι ελπίδα στα παιδιά και τους ανθρώπους της οργάνωσης για την έναρξη της σχολικής χρονιάς. Την Παρασκευή 16 Σεπτεμβρίου, εθελοντές της εταιρείας παρέδωσαν στις κεντρικές εγκαταστάσεις της «Κιβωτού του Κόσμου» δεκάδες κούτες με σχολικό εξοπλισμό. Στο ίδιο πνεύμα, η εταιρεία συνεχίζει τις πρωτοβουλίες με κοινωνικό χαρακτήρα, προσφέροντας εντελώς δωρεάν πρόσβαση σε πλήρη εκπαιδευτικά προγράμματα μέσω τεσσάρων υποτροφιών σε προπτυχιακές και μεταπτυχιακές σπουδές στα BCA College και Athens Tech College.

στη Δρακόλιμνη, η οποία βρίσκεται σε υψόμετρο 2.050 μ. Έπειτα από εννέα ώρες απαιτητικής διαδρομής, κατέκτησαν τελικά την κορυφή των βουνών του Παπίγκου. Οι εναερίτες και αναρριχητές αποτελούν μια ξεχωριστή κατηγορία τεχνικών τηλεπικοινωνιών, που φροντίζουν καθημερινά για την απρόσκοπτη επικοινωνία μας, αφού πραγματοποιούν συχνά αναρριχήσεις σε πυλώνες και σταθμούς βάσης, προκειμένου

να εκτελέσουν τεχνικές εργασίες και να επιδιορθώσουν βλάβες. Επειδή αρκετοί πυλώνες και σταθμοί βάσης βρίσκονται σε δύσβατες περιοχές και οι αναρριχήσεις μπορεί να χρειαστεί να γίνουν υπό δύσκολες καιρικές συνθήκες, η εκπαίδευσή τους είναι απαιτητική και γίνεται κάθε χρόνο, προκειμένου να αντιμετωπίζουν κάθε περιστατικό, σε κάθε γωνιά της Ελλάδας, με απόλυτη ασφάλεια.

«Οι μηχανικοί παντός καιρού», όπως είναι γνωστοί στον Όμιλο ΟΤΕ, έχοντας ήδη κατακτήσει την κορυφή του Ολύμπου το περσινό καλοκαίρι, έδωσαν το φετινό τους ραντεβού στο Πάπιγκο. Αφού έλεγξαν, με τη βοήθεια των εκπαιδευτών, ότι διαθέτουν όλο τον απαραίτητο εξοπλισμό, ξεκίνησαν την ανάβαση μέσα από το δάσος, για να περάσουν στην Αλπική ζώνη της Τύμφης, όπου το τοπίο διαφοροποιείται εντελώς. Κάνοντας διάφορες στάσεις ανεφοδιασμού στις φυσικές πηγές της περιοχής, έφτασαν Economics Quarterly | Σεπτέμβριος 2016

50

ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

Γιάννης Μόραλης - Χρήστος Καπράλος: φιλία ζωής και τέχνης Έκθεση στο Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος σε συνεργασία με την Εθνική Πινακοθήκη, 21/9-18/12/2016 Το Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος (ΚΠΙΣΝ), σε συνεργασία με την Εθνική ΠινακοθήκηΜουσείο Αλεξάνδρου Σούτζου, διοργανώνει την έκθεση “Γιάννης Μόραλης – Χρήστος Καπράλος. Μία φιλία ζωής και τέχνης”, η οποία θα φιλοξενείται στον χώρο του Φάρου στο ΚΠΙΣΝ. Η έκθεση πραγματοποιείται με αποκλειστική δωρεά του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος (ΙΣΝ), στο πλαίσιο των ανοιχτών εκδηλώσεων που πραγματοποιούνται καθημερινά στο ΚΠΙΣΝ. Οι δύο καλλιτέχνες συναντήθηκαν και συνδέθηκαν με φιλία στην Σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας, και έκτοτε ανέπτυξαν σχέσεις φιλίας στη ζωή και το έργο τους. Μια επιλογή από 18 χάλκινα έργα του Καπράλου παρουσιάζονται πλάι σε μια μικρή αναδρομική του Μόραλη. 50 αριστουργήματα του ζωγράφου, που προέρχονται κυρίως από τη μεγάλη δωρεά του στην Εθνική Πινακοθήκη, αλλά και από ιδιωτικές συλλογές, εικονογραφούν την πορεία από τα πρώιμα έργα του έως την κλασική αφαίρεση των τελευταίων χρόνων. Ο Ανδρέας Δρακόπουλος, Πρόεδρος του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος, δήλωσε: “Η έκθεση αυτή συνεχίζει τη συνεργασία του ΙΣΝ και της Εθνικής Πινακοθήκης που ξεκίνησε τον περασμένο Ιούνιο με το Φως και χρώμα ελληνικό στη ζωγραφική του Τέτση. Σκοπός της σύμπραξης είναι όχι μόνο να δώσει στο ευρύ κοινό

τη δυνατότητα να δει έργα θεμελιωδών μοντέρνων Ελλήνων ζωγράφων από τη μόνιμη συλλογή της Εθνικής Πινακοθήκης, σε μια περίοδο που το κεντρικό κτίριό της είναι κλειστό λόγω εργασιών για μια σημαντική επέκταση, αλλά επίσης να επεκτείνει περαιτέρω τη συζήτηση πάνω στη σχέση και τον αέναο διάλογο ανάμεσα στη ζωγραφική, τη γλυπτική και την αρχιτεκτονική. […] Η σύνδεση ανάμεσα στη ζωγραφική και την αρχιτεκτονική στη δουλειά του Μόραλη και την αναζήτηση από τον Καπράλο της κίνησης και της έκφρασης στα γλυπτά του θα μπορούσαν να κατευθύνουν τον επισκέπτη της έκθεσης να στοχαστεί πάνω σε κάποια στοιχεία από τη δημιουργική διαδικασία του Renzo Piano κατά τον σχεδιασμό και την ανέγερση του ΚΠΙΣΝ. Το 2016, το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος συμπληρώνει 20 χρόνια κοινωφελούς δράσης. Από την έναρξη της λειτουργίας του, το 1996, έως σήμερα, το ΙΣΝ έχει διαθέσει συνολικά €1.5 δισεκατομμύρια ($1.8 δισεκατομμύρια), μέσω 3.540 δωρεών σε μη κερδοσκοπικούς οργανισμούς, σε 111 κράτη ανά τον κόσμο. Από το 2012, το Ίδρυμα, επιπλέον των τακτικών του δωρεών, ξεκίνησε μια νέα πρωτοβουλία συνολικού ύψους €300 εκατομμυρίων ($378 εκατομμυρίων) ως συμβολή στην προσπάθεια αντιμετώπισης της επιδεινούμενης κρίσης στην Ελλάδα. Η μεγαλύτερη μεμονωμένη δωρεά του Ιδρύματος είναι το Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος (ΚΠΙΣΝ) στην Αθήνα. Ο συνολικός προϋπολογισμός του έργου είναι €617 εκατομμύρια ποσό που συμπεριλαμβάνει δύο δωρεές αξίας €5 εκατομμυρίων έκαστη, προς την Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος και την Εθνική Λυρική Σκηνή, για τη μετάβαση στα νέα τους κτίρια.

Economics Quarterly | Σεπτέμβριος 2016

Γιάννης Μόραλης (Άρτα 1916 - Αθήνα 2009) Δύο φίλες, 1946 Λάδι σε μουσαμά, 100 x 67 εκ.

Χρήστος Καπράλος (Παναιτώλιο Αγρινίου 1909-Αθήνα 1993) Πληγωμένο άλογο, 1959 Μπρούντζος, 99 x 37 x 90 εκ.

FINE ART, INTERNATIONAL FORWARDING, RELOCATION PROJECTS, MOVING

your partner for:

• MOVING • IT RELOCATION • INTERNATIONAL FORWARDING

210 3466063, 6944 656955 info@panosdimitras.gr

Η DOLE HELLAS, η μοναδική εταιρεία στην ελληνική αγορά που μπορεί να κάνει ολοκληρωμένη πρόταση φρούτων, γνωρίζει πάρα πολύ καλά τη διατροφική αξία των φρούτων και τη συμβολή τους στην υγεία μας. Για τη Dole, το να παρέχει στους καταναλωτές προϊόντα που πληρούν τα υψηλότερα πρότυπα είναι αναμφίβολα το πρώτο μέλημά της και όλα τα φρούτα της DOLE επιλέγονται και συσκευάζονται προσεκτικά περνώντας καθημερινά αυστηρούς ποιοτικούς ελέγχους.