Bizans İmparatoru Büyük Theodosius / Radi Dikici by Remzi Kitabevi

Büyük Theodosius ve Milano Piskoposu Ambrose Peter Paul Rubens (1577-1640)

bizans imparatoru büyük theodosius / Radi Dikici © Remzi Kitabevi, 2012 Her hakkı saklıdır. Bu yapıtın aynen ya da özet olarak hiçbir bölümü, telif hakkı sahibinin yazılı izni alınmadan kullanılamaz. Editör: Neclâ Feroğlu Kapak düzeni: Diren Yardımlı

ısbn 978-975-14-1576-9 birinci basım: Eylül 2013 Remzi Kitabevi A.Ş., Akmerkez E3-14, 34337 Etiler-İstanbul Sertifika no: 10705 Tel (212) 282 2080 Faks (212) 282 2090 www.remzi.com.tr post@remzi.com.tr Baskı ve cilt: Remzi Kitabevi A.Ş. basım tesisleri 100. Yıl Matbaacılar Sitesi, 196, Bağcılar-İstanbul Sertifika no: 10648

Yazarın Notu İlginç birer kişilik olarak İmparator Büyük Theodosius da İm parator Büyük Konstantin gibi dünyada ilk kez kendi adlarını ta şıyan kitaplarla okuyucuyla buluşmaktadır. Büyük Konstantin ve rakibi olan İmparator Licinius ile İm parator Theodosius arasındaki bağ da yine ilk kez Bizans İmpa ratoru Büyük Theodosius adlı bu kitapla ortaya konmaktadır. Bu bağı daha iyi kavramak isteyen okur eğer dilerse daha önce yayın lanan Büyük Konstantin, Helena ve Fausta (2011) kitabına da baş vurabilir. Aslında, Bizans İmparatorluğu’nun bir başka döneminin anlatıldığı yine belgesel nitelikteki biyografik roman Theodora (2009) da dahil, her kitap birbirinden bağımsız, ayrı ayrı dönem leri kapsamaktadır. Bu üç önemli tarihsel kişiliğin imparatorluk süreleri ile tama mı tarihi kayıtlarda mevcut olan, o dönemde yaşayan ve çok kere de tarihin akışını değiştiren önemli kişilerin adları da liste halin de bu yeni kitapta yer almaktadır. Bu biyografik romanı tamamlayıcı olarak, Roma İmparator luğu’nun o dönemdeki haritasına da yer verilmektedir. Bu liste ve harita, okuyucularımızın tarihi olayları izlemesini kolaylaştıracaktır diye umuyorum. Radi Dikici Ağustos, 2013

II. Valentinian y. 371-92 / 383-92 Davina y. 375-?

Galla Placidia y. 388-450 / h. 423-37

Evdoksia y. 375-404

Arkadius y. 377-408 / h. 395-408

Alina y. 357-?

Thermantia y. 395-415

Maria y. 391-407

Stilicho y. 359-408

Serena y. 368-432

Decima y. 365-?

Honorius y. 352-?

Honorius y. 384-423 / h. 395-423

Aelia Flacilla y. 356-85

Pulcheria y. 381-383

I. Theodosius y. 347-95 / h. 379-95

Thermantia y. 329-400

Thedor Theodosius y. 326-75

Flavia Galla y. 371-94

Justina y. 340-91

Krispus y. 296-326

Helena (Hermina) y. 309-87

Not: (y.) imparatorların doğum ve ölüm tarihlerini, (h.) hükümdarlık sürelerini göstermektedir.

Gratian y. 359-83 / h. 375-83

Marina Severa y. 339-85

I. VALENTİNİAN y. 321-75 / h. 364-75

İMPARATOR BÜYÜK THEODOSİUS’UN SOY AĞACI (379-95)

300

II. SAHPUR (309-79)

I. KONSTANTİN (306-37)

350

400

IV. BEHRAM (388-99)

III. ŞAHPUR (383-88)

II. ARDEŞİR (379-83)

HONORİUS (395-423)

ARKADİUS (395-408)

I. THEODOSİUS (379-95)

II. VALENTİNİAN (383-92)

GRATİAN (375-83)

VALENS (364-78)

I. VALENTİNİAN (364-75)

ROMA VE PERS İMPARATORLARI (MS 4. yy)

Kitapta yer alan diğer önemli kişiler ve görevleri

HELENA (İmparator I. Theodosius’un babaannesi) THEODOR THEODOSİUS (İmparator I. Theodosius’un baba sı) LİCİNİANUS (İmparator Licinius’un oğlu) THERMANTİA (İmparator I. Theodosius’un annesi) KONSTANTİA (İmparator I. Konstantin’in üvey kız kardeşi) HONORİUS (İmparator I. Theodosius’un erkek kardeşi) AELİA FLACİLLA (İmparator Theodosius’un ilk eşi) ATHANARİC (Vizigotların reisi) PROCLUS (Konstantinople valisi) SERENA (Honorius’un kızı ve Stilicho’nun eşi) HUMAYA (Pers İmparatoru Ardeşir’in elçisi) ALİNA (İmparator I. Theodosius’un İngiltere’deki kız arkadaşı) DAVİNA (İmparator I. Theodosius ile Alina’nın kızı) MAGNUS CLEMENS MAXİMUS (Britanya ordu komutanı ve isyancı) JUSTİNA (II. Valentinian ve İmparatoriçe Galla’nın annesi) GALLA (İmparator I. Theodosius’un ikinci eşi) STİLİCHO (Üst düzey yönetici – Dışişleri) BARNABAS ve SOPHRANİUS (Sümela Manastırı’nı yaptıran iki keşiş) AMBROSE (Milano piskoposu) RUFİNUS (Üst düzey yönetici – Hazine) ARBOGAST (İmparatorluk komutanı ve isyancı) EUTROPİUS (Başmabeyinci)

Birinci Bölüm

Cordoba •

İSPANYA

•Cauca •Madrid

ATLAS OKYANUSU

• Trier

K D

SİCİLYA

•ROMA • Ostia

• Milano

Ravenna •

İTALYA

ALMAN KRALLIĞI

• Kartaca

KUZEY AFRİKA

Barcelona•

FRANSA (GAUL)

Paris •

• Vienne

Londra •

BRİTANYA

York •

KUZEY DENİZİ

Napoli •

• Sigidunum (Belgrad)

• •Nikomedia (İzmit) • Nikaea (İznik) •Efes

MISIR

Pentapolis

GİRİT

LİBYA

Atina•

Selanik•

• İskenderiye

KIBRIS

SURİYE

•Kudüs

FİLİSTİN

KÜÇÜK ASYA

•Antalya

• Trebizond

•Antakya

KARADENİZ

ROMA - BİZANS İMPARATORLUĞU 379-395

KONSTANTİNOPLE

DARDANİA TRAKYA

• Prima

• Sirmium

Sisak •

İLLYRİUM

Sava

BALTIK DENİZİ

Cauca

(1)

ucağında henüz birkaç aylık oğluyla Helena, kardeşi Li cinianus, dayısı Mukas, onun karısı, iki oğlu ve bir kızı, yap tıkları uzun yolculuktan sonra 327 yılının Mart ayında İspan ya’da Madrid şehrinin kuzeybatısında yer alan Cauca şehrine ulaştılar. Dayısı Raul’un büyük çiftliğinin şehrin dışında olduğu nu bilen Helena, Mukas’tan, çiftliğin yerini öğrenmesini istedi. Çiftlik aşağı yukarı birkaç saatlik mesafedeydi. Zaten tarif eden kişi, “Yaklaştığınız zaman çiftliği hemen fark edeceksiniz,” de mişti. Çiftliğin girişine geldiklerinde bir atlı onları karşıladı ve ne is tediklerini sordu. En büyükleri olan dayı, “Lütfen, efendin Raul Theodosius’a, İskenderiye’den kardeşin Mukas ve ailesi geldi di ye söyle,” dedi. Yarım saat geçmişti ki, birkaç atlının geldiğini gördüler. Atın dan inen Raul, kardeşini kucakladı. Raul oldukça küçük yaşlarda onlardan ayrılmıştı ama iki kar deş, giyimleri hariç o kadar birbirlerine benziyorlardı ki… Raul, “Hoş geldin kardeşim. Bu benim için hem büyük sürp riz, hem de mutluluk oldu,” dedi. Mukas, “Bu karım Fukayna, bu oğullarım Mesi ve Metit, bu kızım Layla. Ayrıca en küçük kardeşimiz Gulsaar’ı hatırlaman la zım. Bu onun kızı Helena, kucağındaki oğlu ve bu delikanlı ise Helena’nın kardeşi Licinianus,” diyerek hepsini tanıttı. “Yorgunsunuzdur. Tanışma faslını şimdilik keselim. Konağa kadar epeyce bir yolumuz var. Sizi karımla da tanıştırırım. Önce (1) Günümüzde Coca diye anılan kent.

oraya varalım, yıkanıp üstünüzü değiştirin ve biraz dinlenin. Hepiniz tekrar hoş geldiniz. Bu sürprizin, hayatımın en önemli olaylarından biri olduğunu söylemek isterim.” Hareket etmeden önce, Raul onunla birlikte gelen bir atlı yı, işaret ederek, gerekli hazırlıkların yapılması için önden gön derdi. Sonra hep birlikte yola düştüler. Çiftlik o kadar büyüktü ki, konak ve yanındaki evlere varmaları en az yirmi dakikaları nı aldı. Konağa varınca uşaklar koşup arabayı boşaltmaya başladılar. Onları kapıda evin hanımefendisi olduğu anlaşılan uzunca boy lu, kara saçlı ve kara gözlü, tipik bir İspanyol güzeli olan Raul’un karısı Adelina karşıladı. Raul ona kısaca durumu anlattı. O da toz toprak içinde olmalarına aldırmadan gelip hanımları kucakladı ve öbürlerine de hoş geldiniz dedikten sonra, “Lütfen içeri girin. Sizler için konağın misafir bölümünde odaları hazırlattım. Ayrıca banyolarınız da hazır. Bir süre istirahat ettikten sonra hepinizi ye meğe bekliyorum. Helena, bebek için sana hemen süt gönderiyo rum,” dedi. Aylar süren çok zorlu yolculuktan sonra sanki cennete ulaş mışlardı. Yolculuk sırasında en önemli sorunları Licinianus ol muştu. Henüz on iki yaşındaki bu çocuğun annesinden ayrılma sı çok zor olmuştu. Birkaç gün ne konuşmuş, ne de doğru dürüst bir şey yemişti. Ama yavaş yavaş Mukas’ın oğullarıyla kaynaştık ça, üstündeki o yoğun duygu seli hafiflemeye başlamıştı. Helena önce henüz bir türlü isim koyamadığı oğlunu yıka dı, doyurdu ve yatırdı. Sonra saraydan getirdiği kıyafetlerden en mütevazı olanı giyerek aşağıya indi. Geç kaldığı için özür diledi. Yengesinin kendisine sevgi ve beğeniyle baktığını görünce kendi ni daha huzurlu hissetti. Adelina onlara sofrada bulunan iki kü çük kızını tanıştırdı. Bütün aile sofraya oturunca, ikram edilen tipik İspanyol ye mekleri ve harika İspanyol şarabı hepsinin çok hoşuna gitmişti. Yol boyunca ne buldularsa onu yedikleri için bu onlar için mü kellef bir ziyafetti.

İşin en güzel tarafı ise, kırk yıldır bir arada yaşıyorlarmış gibi samimi oldular. Hatta Licinianus’un suratındaki o somurtuk ifa de bile tamamen kaybolmuştu. O da bir aile içinde ve bu kişilerin onun yakınları olduğunu hissediyordu. İmparator Büyük Konstantin, gelini Helena ve torununun ne rede olduğunu öğrenmek için en yakın adamı olan Sopater’i gö revlendirmişti. Konstantinople’daki Büyük Saray’da o sabah çok erken uya nan imparator, doğruca çalışma ofisine gitti. İmparatorun bu hu yunu bildikleri için hizmetkârlar daha önceden bir masanın üs tüne yiyecekler koymuşlardı. Konstantin bir taraftan onları atıştı rıp masasında bulunan raporlara göz atmaya başladı. İlk önce is tihbarat raporunu aldı. Dikkatini çeken ilk şey, raporun üstünde ki “Domina(2) Helena” yazısıydı. Üç sayfalık raporun başında, yapılan araştırma anlatılmakta ve en son bölümünde şu ifadeler yer almaktaydı:

… Domina Helena, oğlu ve birlikte seyahat ettiği dayısı Mukas, onun üç oğlu (Licinianus oğlu olarak tahmin edilmişti) ve bir kızı, Mukas’ın kardeşi Raul Theodosius’un Cauca yakınlarındaki çiftliğine 327 yılının Mart ayında varmışlardır. Çiftliğe yerleştikten sonra… Konstantin raporu masanın üstüne koydu ve düşünceli düşün celi dakikalarca baktı. Olasılıkları kafasında bir bir tarttı. Sonunda oğullarının bu durumu hiç bilmemelerinin doğru olacağına ka rar verdi. İçinden, “Mademki Helena böyle bir yol seçti, torunu mu hiç görmeyeceğim ama galiba onların hayatlarını orada devam ettirmelerine müsaade etmeliyim,” dedi. Raporu önüne koydu. Sonra seslendi. “Bana Sopater’i çağırın.” (2) O dönemde asil hanımlar için kullanılan unvan.