Zakorzeniony kosmopolita - rozmowa z Ihorem Szewczenką

Zakorzeniony

kosmopolita

5\GYE\GPMQ UMNCF KPFF

5\GYE\GPMQ UMNCF KPFF

Zakorzeniony

kosmopolita Ihor

Szewczenko

w rozmowie

z Ĺ ukaszem JasinÄ…

Lublin 2010

5\GYE\GPMQ UMNCF KPFF

Recenzenci Prof. MaĹ‚gorzata DÄ…browska, prof. MichaĹ‚ Ĺ esiĂłw, prof. Roman Szporluk Koncepcja i opracowanie Ĺ ukasz Jasina Bibliografia, przypisy oraz opracowanie indeksu MichaĹ‚ KozĹ‚owski TĹ‚umaczenia Karol Malik, Nadia Tkaczyk, Iwona Goral Projekt graficzny i skĹ‚ad Amadeusz TargoĹ„ski Korekta Agnieszka Zajdel Fotografie dziÄ™ki uprzejmoĹ›ci prof. Jerzego Timoszewicza, Instytutu BadaĹ„ Interdyscyplinarnych „Artes Liberalesâ€? Uniwersytetu Warszawskiego, Andrzejowi GÄ…dkowi i Joanny Szutty Š Instytut Europy Ĺšrodkowo-Wschodniej, Lublin ďœ˛ďœ°ďœąďœ° Š Ĺ ukasz Jasina ISBN ďœšďœˇďœ¸-ďœ¸ďœł-ďœśďœ°ďœśďœšďœľ-ďœľďœą-ďœˇ Patroni medialni

Wydawca Instytut Europy Ĺšrodkowo-Wschodniej ul. NiecaĹ‚a ďœ˛, ďœ˛ďœ°-ďœ°ďœ¸ďœ° Lublin tel. (ďœ´ďœ¸) ďœ¸ďœąÂ ďœľďœłďœ´ ďœśďœł ďœšďœľ e-mail: wydawnictwo@iesw.lublin.pl www.iesw.lublin.pl Druk Akapit s.c. www.akapit.biz

5\GYE\GPMQ UMNCF KPFF

Spis treści

ďœąďœą ďœąďœľ

Jerzy Kłoczowski Przedmowa Šukasz Jasina Słowo wstępne Ihora Szewczenko – şyciorys

ďœąďœš ďœłďœľ ďœľďœł ďœśďœľ ďœśďœš ďœ¸ďœą ďœ¸ďœˇ ďœąďœąďœą ďœąďœąďœľ

Wywiad Polska dała mi bardzo wiele‌ Geneza kosmopolity Szkoła raz jeszcze Wojna Praga Tuş po wojnie Kariera uniwersytecka Ksiąşki Historiozofia

ďœˇ

ďœąďœ˛ďœą ďœąďœłďœš ďœąďœ´ďœš ďœ˛ďœ°ďœš ďœ˛ďœąďœł

5\GYE\GPMQ UMNCF KPFF

Referat wygĹ‚oszony w Polskiej Akademii UmiejÄ™tnoĹ›ci ďœąďœľ paĹşdziernika ďœ˛ďœ°ďœ°ďœˇ roku Fotografie Bibliografia Indeks osĂłb Streszczenia

GENEZA KOSMOPOLITY Panie Profesorze, zazwyczaj tego typu rozmowy zaczyna się od pytania o genezę, pozwolę więc sobie na nie i ja. Skąd wywodziła się Pańska rodzina i co sprowadziło Państwa znad Dniepru do Warszawy?

ďœłďœľ

O środowisku spoĹ‚ecznym moich rodzicĂłw wiem stosunkowo maĹ‚o. Nie wiem dokĹ‚adnie, z jakich sfer pochodziĹ‚ mĂłj ojciec, ale wyobraĹźam sobie co nieco na ten temat. MĂłj ojciec nie miaĹ‚ rosyjskiej matury, ale chyba ukoĹ„czyĹ‚ szĂłstÄ… klasÄ™ gimnazjum. SwojÄ… karierÄ™ zawodowÄ… zakoĹ„czyĹ‚ przed objÄ™ciem wĹ‚adzy przez Semena PetlurÄ™ď˜şď˜ş jako ĐłŃƒĐąĐľŃ€Đ˝Ń ŃŒĐşĐ¸Đš Ń ĐľĐşŃ€ĐľŃ‚Đ°Ń€, ď˜şď˜ş Semen Petlura (ur. ďœąďœ¸ďœˇďœš w PoĹ‚tawie, zm. ďœąďœšďœ˛ďœś w ParyĹźu) – ukraiĹ„ski polityk socjaldemokratyczny, naczelny dowĂłdca wojsk URL, pisarz, dziennikarz oraz publicysta, prezydent UkraiĹ„skiej Republiki Ludowej w latach ďœąďœšďœąďœš-ďœąďœšďœ˛ďœś. Od ďœąďœšďœ°ďœ° czĹ‚onek UkraiĹ„skiej Partii Rewolucyjnej. ByĹ‚ socjalistÄ…, jednym z zaĹ‚oĹźycieli UkraiĹ„skiej Partii Socjal-Demokratycznej. Od ďœąďœšďœąďœˇ zwiÄ…zany z organizacjami dąşącymi do budowy niepodlegĹ‚ego paĹ„stwa ukraiĹ„skiego. DowodziĹ‚ Hajdamackim Koszem SĹ‚obodzkiej Ukrainy. Po ustanowieniu Hetmanatu Skoropadskiego znalazĹ‚ siÄ™ w opozycji.

W listopadzie ďœąďœšďœąďœ¸ po zawieszeniu broni zawartym przez EntentÄ™ z Niemcami (wspierajÄ…cymi Skoropadskiego) wznieciĹ‚ powstanie

5\GYE\GPMQ UMNCF KPFF

Wywiad

ďœłďœś

co wedĹ‚ug tabeli rang Piotra Pierwszego byĹ‚o swego rodzaju klasÄ… Ĺ›redniÄ…. Później, juĹź w Warszawie, podczas jakiejĹ› rozmowy powiedziaĹ‚ przy stole w formie kawaĹ‚u, Ĺźe gdyby nie nastÄ…piĹ‚y zmiany, zostaĹ‚by rzeczywistym carskim radcÄ… stanu. „Świadomymâ€? UkraiĹ„cem poczuĹ‚ siÄ™ podczas jednego z wielu mityngĂłw odbywajÄ…cych siÄ™ w Kijowie w roku ďœąďœšďœąďœˇ. WedĹ‚ug jego opowieĹ›ci, byĹ‚ jednym z tysiÄ™cy neofitĂłw ukraiĹ„skoĹ›ci przebudzonych w ogniu i burzy rewolucji. OczywiĹ›cie ukraiĹ„ski znaĹ‚, gdyĹź pochodziĹ‚ z RadomyĹ›la – gdzie mieĹ›ciĹ‚a siÄ™ wczeĹ›niej drukarnia unickiego metropolity kijowskiego.

Później, w roku ďœąďœšďœąďœ¸ przychodzi Hetmanatď˜şď˜ť i mĂłj ojciec dziaĹ‚a w jego strukturach jako urzÄ™dnik. Ma– ďœąďœ´ grudnia ďœąďœšďœąďœ¸ zajÄ…Ĺ‚ KijĂłw. Od ďœąďœł lutego ďœąďœšďœąďœš do ďœąďœ° listopada ďœąďœšďœ˛ďœ° byĹ‚ prezesem Dyrektoriatu UkraiĹ„skiej Republiki Ludowej. ďœ˛ďœą kwietnia ďœąďœšďœ˛ďœ° zawarĹ‚ ukĹ‚ad sojuszniczy z J. PiĹ‚sudskim. Od wspĂłlnej polsko-ukraiĹ„skiej ofensywy na KijĂłw (maj ďœąďœšďœ˛ďœ°) do zawieszenia broni (ďœąďœ˛ paĹşdziernika ďœąďœšďœ˛ďœ°) byĹ‚ jedynym uznawanym miÄ™dzynarodowo szefem rzÄ…du Ukrainy. Po rozejmie w paĹşdzierniku ďœąďœšďœ˛ďœ° walczyĹ‚ samotnie, pobity przez ArmiÄ™ CzerwonÄ… zostaĹ‚ internowany w Polsce. Po wycofaniu miÄ™dzynarodowego uznania UkraiĹ„skiej Republiki Ludowej przebywaĹ‚ Polsce, a nastÄ™pnie po ďœąďœšďœ˛ďœł na emigracji w Budapeszcie, Wiedniu i Genewie, wreszcie w ParyĹźu. WÂ ďœąďœšďœ˛ďœś z inspiracji sĹ‚uĹźb radzieckich zostaĹ‚ zamordowany przez Szlema Szwarcbarda. ZostaĹ‚o to potwierdzone wiele lat później – oskarĹźony utrzymywaĹ‚, Ĺźe morderstwa dokonaĹ‚ w akcie zemsty za wymordowanie jego rodziny na Ukrainie w okresie rzÄ…dĂłw Petlury. (Na proĹ›bÄ™ I.Sz. uĹźywamy pisowni imienia Semen – Ĺ .J.). ď˜şď˜ť Hetmanat – potoczna nazwa paĹ„stwa ukraiĹ„skiego w okresie ďœ˛ďœš kwietnia – ďœ˛ďœś grudnia ďœąďœšďœąďœ¸ (rzÄ…dy hetmana Skoropadskiego).

PaweĹ‚ Skoropadski (ur. ďœąďœ¸ďœˇďœł, zm. ďœąďœšďœ´ďœł) byĹ‚ generaĹ‚em rosyjskim.

5\GYE\GPMQ UMNCF KPFF

Geneza kosmopolity

wiaĹ‚, Ĺźe pracować moĹźna byĹ‚o tylko „pod hetmanemâ€?. ByĹ‚ to ten Dyrektoriatď˜şď˜ź, o ktĂłrym mawiano: Đ°Ń… W kwietniu ďœąďœšďœąďœ¸ na inspirowanym przez NiemcĂłw zjeĹşdzie partii chliborobĂłw zostaĹ‚ wybrany na hetmana Ukrainy. Nazwa paĹ„stwa z UkraiĹ„skiej Republiki Ludowej zostaĹ‚a zmieniona na PaĹ„stwo UkraiĹ„skie. NajwyĹźszÄ… wĹ‚adzÄ™ stanowiĹ‚ sam Skoropadski jako hetman (PaĹ„stwo UkraiĹ„skie zostaĹ‚o uznane przez ďœłďœ° paĹ„stw).

Po ewakuacji wojsk niemieckich z Ukrainy, a takĹźe ogĹ‚oszeniu chÄ™ci federacji z RosjÄ…, nastÄ…piĹ‚o osĹ‚abienie wĹ‚adzy zaleĹźnego od Niemiec hetmana. ďœąďœł listopada ďœąďœšďœąďœ¸ odbyĹ‚o siÄ™ w Kijowie spotkanie przedstawicieli ukraiĹ„skich partii socjalistycznych, na ktĂłrym uchwalono utworzenie Dyrektoriatu URL. Wzniecono powstanie przeciw hetmanowi – ďœąďœ¸ listopada nastÄ…piĹ‚a bitwa pod MotowyliwkÄ…. SpowodowaĹ‚a ona w niedĹ‚ugim czasie zajÄ™cie stolicy. W poĹ‚owie grudnia opanowano caĹ‚e terytorium kraju. Nowe wĹ‚adze ogĹ‚osiĹ‚y ďœ˛ďœś grudnia ďœąďœšďœąďœ¸ przywrĂłcenie URL. Skorpadski udaĹ‚ siÄ™ w nastÄ™pstwie tych wydarzeĹ„ na emigracjÄ™. ď˜şď˜ź Dyrektoriat – nazwa rzÄ…dĂłw w URL powstaĹ‚ych w wyniku obalenia proniemieckiego Hetmanatu. ďœąďœł listopada ďœąďœšďœąďœ¸ w Kijowie powstaĹ‚ Dyrektoriat jako kolegialny organ, ktĂłry miaĹ‚ kierować powstaniem przeciwko Skoropadskiemu i popierajÄ…cym go Niemcom. Formalne istnienie tego organu proklamowano dzieĹ„ później. W jego skĹ‚ad weszli: W. Wynnyczenko (przewodniczÄ…cy), S. Petlura (Naczelny Ataman Wojsk URL), F. Szweć, O. Andrijewskyj, A. Makarenko. Dyrektoriat utworzyĹ‚ rzÄ…d, czyli RadÄ™ ZarzÄ…dzajÄ…cych Sprawami PaĹ„stwa. Jego siedzibÄ… byĹ‚a poczÄ…tkowo BiaĹ‚a Cerkiew, a od ďœąďœ´ grudnia KijĂłw. Na skutek ofensywy sowieckiej w styczniu i lutym ďœąďœšďœąďœš Dyrektoriat zmuszony byĹ‚ przenieść siÄ™ do Winnicy, a nastÄ™pnie do KamieĹ„ca Podolskiego. ďœ˛ďœ˛ stycznia ďœąďœšďœąďœš Dyrektoriat ogĹ‚osiĹ‚ akt zjednoczenia URL i ZachodnioukraiĹ„skiej Republiki Ludowej. W lutym ďœąďœšďœąďœš Wynnyczenko zrezygnowaĹ‚ z przewodniczenia Dyrektoriatowi, nastÄ™pnie ustÄ…pili Makarenko i Szweć. FaktycznÄ… wĹ‚adzÄ™ przejÄ…Ĺ‚ S. Petlura. ďœłďœą sierpnia ďœąďœšďœąďœš, po wycofaniu siÄ™ z Kijowa Armii Ochotniczej, Petlura przeniĂłsĹ‚ tam swojÄ… siedzibÄ™, aby nastÄ™pnie stracić jÄ… na rzecz „BiaĹ‚ychâ€? gen. I. Denikina, a później bolszewikĂłw. Petlura doprowadziĹ‚ do podpisania ďœ˛ďœ˛ kwietnia ďœąďœšďœ˛ďœ° tzw. umowy warszawskiej. Przewi-

5\GYE\GPMQ UMNCF KPFF

ďœłďœˇ

Wywiad

ďœłďœ¸

ДироктОриŃ?, гдо Мо твОŃ? торритОриŃ?. W listopadzie ďœąďœšďœąďœ¸ roku Dyrektoriat upadĹ‚. MĂłj ojciec, jak wielu przyzwoitych ludzi w owym czasie, byĹ‚ marksistÄ….

Nawet w Warszawie na jego nocnym stoliku leĹźaĹ‚y ksiÄ…Ĺźki Buckle’aď˜şď˜˝ i Kautsky’egoď˜şď˜ž (o ktĂłrym wspominaĹ‚ Czechow w Mewie). Przez takie lektury byĹ‚em od urodzenia strasznym antystalinistÄ….

Ojciec mĂłwiĹ‚ po ukraiĹ„sku i rosyjsku. Wydaje mi siÄ™, Ĺźe w czasach carskich pracowaĹ‚ w urzÄ™dzie mobilizacyjnym, tym samym zajmowaĹ‚ siÄ™ rĂłwnieĹź w czasach Petlury. Przypominam sobie w tej chwili napis na jego nagrobku na Cmentarzu PrawosĹ‚awnym na Woli (do dywaĹ‚a ona wspĂłlnÄ… wojnÄ™ przeciwko bolszewikom, a nastÄ™pnie uznanie przez PolskÄ™ niepodlegĹ‚oĹ›ci URL na terenach na wschĂłd od linii rzeki Zbrucz. ďœˇ maja ďœąďœšďœ˛ďœ° oddziaĹ‚y polskie i ukraiĹ„skie zajęły KijĂłw. W czerwcu wobec ofensywy zmuszone byĹ‚y do odwrotu. W wyniku klÄ™ski sowieckiej w wojnie z PolskÄ… bolszewicy zawarli w paĹşdzierniku ďœąďœšďœ˛ďœ° zawieszenie broni. Armia ukraiĹ„ska pokonana przez bolszewikĂłw ewakuowaĹ‚a siÄ™ do Polski, gdzie zostaĹ‚a internowana. Dyrektoriat przyjÄ…Ĺ‚ ustawy umoĹźliwiajÄ…ce dalsze dziaĹ‚anie URL na wychodĹşstwie. Organami wĹ‚adzy miaĹ‚y być: PaĹ„stwowa Rada Narodowa, Rada MinistrĂłw Ludowych, Dyrektoriat. RezydowaĹ‚y one poczÄ…tkowo w Tarnowie i CzÄ™stochowie, nastÄ™pnie w Warszawie, Pradze i ParyĹźu. ď˜şď˜˝ Henry Thomas Buckle (ur. ďœąďœ¸ďœ˛ďœą, zm. ďœąďœ¸ďœśďœ˛) – angielski historyk kultury i cywilizacji. Przedstawiciel kierunku pozytywistycznego. Autor Historii cywilizacji w Anglii (ďœąďœ¸ďœľďœˇ-ďœąďœ¸ďœśďœą, wyd. pol. ďœąďœ¸ďœśďœľ-ďœąďœ¸ďœśďœ¸). ď˜şď˜ž Karl Kautsky (ur. ďœąďœ¸ďœľďœ´, zm. ďœąďœšďœłďœ¸) – niemiecki dziaĹ‚acz ruchu robotniczego, pisarz i publicysta. ByĹ‚ jednym z gĹ‚Ăłwnych przywĂłdcĂłw niemieckiej socjaldemokracji oraz dziaĹ‚aczy II MiÄ™dzynarodĂłwki. ByĹ‚ zwolennikiem rewizjonizmu. Autor dzieĹ‚a Materialistyczne pojmowanie dziejĂłw (ďœąďœšďœ˛ďœˇ).

5\GYE\GPMQ UMNCF KPFF

Geneza kosmopolity

ktĂłrego niedĹ‚ugo dodam rĂłwnieĹź napis poĹ›wiÄ™cony mojej osobie), ktĂłry brzmi: „Iwan Iwanycz Szewczenko – Dyrektor GĹ‚Ăłwnego ZarzÄ…du do spraw Wojskowej Mobilizacji Ministerstwa Spraw WewnÄ™trznychâ€?. ByĹ‚ to jego ostatni tytuĹ‚ przed ďœąďœšďœ˛ďœ° rokiem. OczywiĹ›cie normalna praca jego urzÄ™du byĹ‚a niemoĹźliwa z uwagi na czÄ™ste fluktuacje terytorium UkraiĹ„skiej Republiki Ludowej.

Przez pewien czas panował jednak spokój. Rząd URL rezydował w Kamieńcu Podolskim. Tam mój ojciec studiował na ukraińskim uniwersytecie, którego rektorem był Iwan Ohijenko – lingwista, znany Panu, który potem został profesorem Uniwersytetu Warszawskiego, a zakończył şycie w Kanadzie jako metropolita Iłarion.

ďœłďœš

W międzyczasie był prawosławnym biskupem chełmskim‌ Wykładowcą tego uniwersytetu, w tym mojego ojca, był równieş mój pierwszy teść, poeta-neoklasyk Draj-Chmara – zamordowany w obozie stalinowskim w Magadanie w czasie jednej z czystek.

Wracając do mojego ojca, przeszedł on etapy wędrówki rządu petlurowskiego po pokoju ryskim‌ W walkach praktycznie nie brał udziału. Raz matka opowiadała mi, şe chyba w okolicy Berdyczowa rozdano im karabiny. Pierwsze chwile na emigracji były bardzo trudne. Na początku był – zdaje się – internowany w Tarnowie. Rodzina biedowała teş w Grodnie.

5\GYE\GPMQ UMNCF KPFF

Wywiad

ďœ´ďœ°

Jednak juĹź w roku ďœąďœšďœ˛ďœą ojciec odnalazĹ‚ siÄ™ w Warszawie, gdzie spotkaĹ‚ przypadkowo na ulicy Piotra Choynowskiegoď˜şď˜ż, ktĂłremu wyĹ›wiadczyĹ‚ wielkÄ… przysĹ‚ugÄ™ w Kijowie (nie wiem jakÄ…, ale przypuszczam, Ĺźe pomĂłgĹ‚ mu uniknąć mobilizacji). Pan Choynowski zaproponowaĹ‚ rodzicom pobyt w swojej willi w RadoĹ›ci. W tym miejscu przyszedĹ‚em na Ĺ›wiat‌ Wedle tradycyjnej, ale i wiarygodnej wersji przekazu nastÄ…piĹ‚o to niespodziewanie. O akuszerce nie byĹ‚o mowy, wobec czego pÄ™powinÄ™ przeciÄ…Ĺ‚ rezydujÄ…cy niedaleko Ĺźydowski fryzjer, inaczej mĂłwiÄ…c cyrulik.

Tu pozwolę sobie na dygresję. Otóş to małe podwarszawskie skupisko letniskowych willi nazwano Radością dzięki inwencji popularnego aktora Antoniego Fertnera28, który zbudował tam swój dom jako pierwszy‌

Piotr Choynowski (ur. ďœąďœ¸ďœ¸ďœľ w Warszawie, zm. ďœąďœšďœłďœľ w Otwocku) – powieĹ›ciopisarz i felietonista. StudiowaĹ‚ chemiÄ™ w Warszawie, we Lwowie, a takĹźe historiÄ™ i filozofiÄ™ w Zurychu i na UJ. WÂ ďœąďœšďœąďœ´ wstÄ…piĹ‚ do LegionĂłw, ale z powodu zĹ‚ego stanu zdrowia zmuszony byĹ‚ opuĹ›cić wojsko. Od ďœąďœšďœąďœś mieszkaĹ‚ w Warszawie.

W latach ďœąďœšďœ˛ďœ°-ďœąďœšďœ˛ďœ˛ redagowaĹ‚ „Tygodnik Ilustrowanyâ€? (współpraca do ďœąďœšďœłďœ°). Od ďœąďœšďœłďœł byĹ‚ czĹ‚onkiem Polskiej Akademii Literatury. ByĹ‚ nowelistÄ…, w swoich pracach nawiÄ…zywaĹ‚ do twĂłrczoĹ›ci H. Sienkiewicza. PrzeĹ‚oĹźyĹ‚ na polski m.in. Cierpienia mĹ‚odego Wertera J.W. Goethego. ZmarĹ‚ na gruĹşlicÄ™. ď˜şď™€ Antoni Fertner (ur. ďœąďœ¸ďœˇďœ´, zm. ďœąďœšďœľďœš) – aktor. WystÄ™powaĹ‚ gĹ‚Ăłwnie w Warszawie, byĹ‚ wybitnym komikiem – zagraĹ‚ m.in.

Papkina w ZemĹ›cie A. Fredry. Znany teĹź z rĂłl w farsach, rewiach i w filmie (AntoĹ› pierwszy raz w Warszawie, ďœąďœšďœ°ďœ¸). Autor wspomnieĹ„ pt. Podróşe komiczne (ďœąďœšďœśďœ°). ď˜şď˜ż

5\GYE\GPMQ UMNCF KPFF

Geneza kosmopolity

Niezwykłe, to wie Pan więcej o Radości niş ja! Ale i tak niewiele z niej pamiętam, gdyş – jak wiadomo – tak wczesnego dzieciństwa nie odnajdujemy w naszej pamięci.

Od samego poczÄ…tku znajdowaliĹ›my siÄ™ w krÄ™gu emigrantĂłw wywodzÄ…cych siÄ™ z UkraiĹ„skiej Republiki Ludowej. Jako dziecko bywaĹ‚em czÄ™sto goĹ›ciem samego prezydenta URL. Jego cĂłrka – Natalia Ĺ ebedĹşka-ChoĹ‚odnaď˜şď™ , uczyĹ‚a mnie jÄ™zyka francuskiego, wytykaĹ‚em jej zresztÄ… bĹ‚Ä™dy.

Jeśli chodzi o pochodzenie mojej matki, to wiem, şe urodziła się w Jampolu.

ďœ´ďœą

W tym naddniestrzańskim, znanym z „Trylogii�? To ciekawe.

Pański ojciec pochodził z Wołynia, z jego „okołoşytomierskiej� części, a matka aş znad Dniestru.

Matka pochodziĹ‚a chyba ze sfery wyĹźszej niĹź ojciec. Na jednej z zachowanych fotografii jej rodzina jest bardzo dobrze ubrana i wyglÄ…da szlachetnie. Dziadek umarĹ‚ na gruĹşlicÄ™. Matka chodziĹ‚a do gimnazjum i pamiÄ™taĹ‚a nawet, Ĺźe Đ&#x;ифагОрОвы ŃˆŃ‚Đ°Đ˝Ń‹ на Đ˛Ń Đľ Ń Ń‚ĐžŃ€ĐžĐ˝Ń‹ равны. Po ukraiĹ„sku mĂłwiĹ‚a dosyć dobrze, choć ze swojÄ… siostrÄ…, ktĂłra wyszĹ‚a za mÄ…Ĺź za francuskiego pilota i zamieszkaĹ‚a w MiĹ„sku, korespondowaĹ‚a po rosyjsku. Matka poznaĹ‚a ojca, kiedy byĹ‚a maszynistkÄ… ď˜şď™ Natalia Ĺ ebedĹşka-ChoĹ‚odna – cĂłrka A. Liwyćkiego, prezydenta URL.

5\GYE\GPMQ UMNCF KPFF

Wywiad

ďœ´ďœ˛

i sekretarkÄ… rzÄ…dowÄ… na terytorium znajdujÄ…cym siÄ™ pod wĹ‚adzÄ… URL. PamiÄ™tam ich napisany juĹź po polsku – w Winnicy – akt Ĺ›lubu. Do Polski przyjechali wiÄ™c jako maĹ‚ĹźeĹ„stwo. O jej pochodzeniu wiem niewiele wiÄ™cej niĹź o pochodzeniu ojca. Dziadek byĹ‚ podobno Ń€Đ°ĐˇĐžŃ€Đ¸Đ˛ŃˆĐ¸ĐźŃ Ń? пОПощикoĐź. Babcia byĹ‚a z domu Kwiatkowska – podczas BoĹźego Narodzenia w jej rodzinie Ĺ›piewaĹ‚o siÄ™ z kantyczek. Niewykluczone wiÄ™c, Ĺźe byli to Polacy lub dawni unici.

Kiedy po latach przyjechaĹ‚em do Jampola, pierwszÄ… rzeczÄ…, jakÄ… usĹ‚yszaĹ‚em po przybyciu do cerkwi, byĹ‚o gremialne oĹ›wiadczenie tamtejszych bab, Ĺźe batiuszka Ĺ›pi. Nagle wypadĹ‚a jakaĹ› kobieta i powiedziaĹ‚a do nas: „Jak wy Ĺ‚adnie mĂłwicie po ukraiĹ„sku!â€?. Jej cĂłrka chodziĹ‚a do szkoĹ‚y w MoĹ‚dawii, gdzie podobno szkolnictwo staĹ‚o na wyĹźszym poziomie. ZapytaĹ‚em owe baby o prawosĹ‚awny cmentarz. Kiedy tam dotarĹ‚em, okazaĹ‚o siÄ™, Ĺźe wypeĹ‚niaĹ‚y go niemal w caĹ‚oĹ›ci pomniki wielkiej wojny ojczyĹşnianej i nieprzebyte chaszcze. Po pewnym czasie zobaczyĹ‚em Ĺ›lad piaskowca i krzyĹźa, a nastÄ™pnie resztki zapuszczonej kaplicy. Na malutkiej polance wĹ›rĂłd gÄ…szczu znajdowaĹ‚y siÄ™ grobowce PolakĂłw urodzonych niejednokrotnie jeszcze przed rozbiorami. ZrobiĹ‚em zdjÄ™cia – być moĹźe jedynÄ… dokumentacjÄ™ tego faktuď˜ťď˜š. ZnajdowaĹ‚ siÄ™ tam ciekawy przykĹ‚ad jÄ™zykowych przemian napisĂłw, ktĂłre z biegiem ď˜ťď˜š Pomimo poszukiwaĹ„ przeprowadzonych przez I. SzewczenkÄ™ i Š. JasinÄ™ w domu prof. Szewczenki, rzeczonych zdjęć nie udaĹ‚o siÄ™ odnaleźć (przyp. Ĺ .J.).

5\GYE\GPMQ UMNCF KPFF

Geneza kosmopolity

czasu ewoluowały na nagrobkach w kierunku języka miejscowego: najpierw to były napisy polskie, potem ukrainizmy, a na końcu napisy ukraińskie i rosyjskie.

Moja matka byĹ‚a osobÄ… oddanÄ… wierze prawosĹ‚awnej. Jako rodzina jeĹşdziliĹ›my czÄ™sto (od ďœąďœšďœłďœ° do ďœąďœšďœłďœš roku) do miejscowoĹ›ci, w ktĂłrej znajdowaĹ‚ siÄ™ klasztor BernardynĂłw i sanktuarium Matki Boskiej SkÄ™pskiejď˜ťď›œ. Bernardyni prĂłbowali mojÄ… matkÄ™ nawracać, ale nie nawrĂłcili. Jej późniejsze Ĺźycie ukĹ‚adaĹ‚o siÄ™ róşnie.

MiÄ™dzy innymi przez caĹ‚Ä… wojnÄ™ ukrywaĹ‚a ĹťydĂłwkÄ™ – siostrÄ™ Hanny Kisterď˜ťď˜ş. Po wojnie moja matka wraz z armiÄ… Andersa dostaĹ‚a siÄ™ do Anglii. Ale przedtem powÄ™drowaĹ‚a z doĹ„skimi Kozakami do Austrii, do Klagenfurtu. Pod koniec swojego Ĺźycia dziÄ™ki Wandzie PiĹ‚sudskiejď˜ťď˜ť znalazĹ‚a siÄ™ w Kolbe House, wspĂłlnie z róşnymi paniami Potockimi i Branickimi, w tym takĹźe z matkÄ… jednego mickiewiczaka. PisaĹ‚a do mnie

ďœ´ďœł

Skępe – miasto w województwie kujawsko-pomorskim.

OĹ›rodek turystyczno-wypoczynkowy, prawa miejskie posiadaĹ‚ w latach ďœąďœ´ďœ´ďœľ-ďœąďœ¸ďœˇďœ° i ponownie od ďœąďœšďœšďœˇ. W pobliskiej wsi WymyĹ›lin znajduje siÄ™ klasztor BernardynĂłw, ktĂłry od XV wieku jest oĹ›rodkiem kultu maryjnego. ď˜ťď˜ş Hanna Kister – cĂłrka Mariana. Autorka utworu „Pegazy na Kredytowejâ€?. Wspomnienia (ďœąďœšďœ¸ďœ°). ď˜ťď˜ť Wanda PiĹ‚sudska (ur. ďœąďœšďœąďœ¸ w Warszawie, zm. ďœ˛ďœ°ďœ°ďœą w Warszawie) – najstarsza cĂłrka JĂłzefa PiĹ‚sudskiego – lekarz psychiatra.

We wrzeĹ›niu ďœąďœšďœłďœš wraz z matkÄ… i mĹ‚odszÄ… siostrÄ… JadwigÄ… zostaĹ‚a ewakuowana specjalnym samolotem przez SzwecjÄ™ do Anglii.

W Edynburgu ukoĹ„czyĹ‚a medycynÄ™. NastÄ™pnie pracowaĹ‚a jako psychiatra w polskim szpitalu pod Londynem. ByĹ‚a zaangaĹźowana w pracÄ™ Instytutu im. J. PiĹ‚sudskiego w Londynie. WÂ ďœąďœšďœšďœ° powrĂłciĹ‚a na staĹ‚e do Polski. ď˜ťď›œ

5\GYE\GPMQ UMNCF KPFF

Wywiad

ďœ´ďœ´

listy po polsku. Kiedy przyjechałem na jej pogrzeb, ksiądz chwalił jej poboşność – prawdopodobnie przeszła więc na katolicyzm.

W ramach swoich wędrówek dotarłem teş do Radomyśla. Tam odnalazł mnie mój daleki kuzyn, który dochrapał się stopnia pułkownika Armii Czerwonej – miał nawet motocykl z przyczepką wskazujący na jego pozycję społeczną. Odnalazłem teş kuzynkę, której wysyłałem zapomogę w formie bateryjek do aparatu słuchowego. Inni kuzyni w Związku Radzieckim byli takşe nieźle ustawieni – jeden z nich był dyrektorem banku w Owruczu. Gdybym tam został, być moşe takşe dostąpiłbym podobnego awansu, a şe jestem ostroşny, więc prawdopodobnie bym przeşył. Nigdy bym jednak nie został radzieckim akademikiem. A tak zostałem członkiem zagranicznym akademii w Polsce i na Ukrainie. W przypadku Polskiej Akademii Umiejętności mogę to jeszcze zrozumieć. W przypadku Ukraińskiej Akademii Nauk przychodzi mi to z trudem. Jestem taki local boy who made good.

Przejdźmy do okresu międzywojennego i şycia Pańskiej rodziny w Warszawie. Do codzienności i zdarzeń nadzwyczajnych‌ Jak kształtował się mieszkający w Warszawie Ukrainiec? Nazywa Pan Warszawę (ale tę sprzed 1939 roku) „jedynym moim miastem� – dlaczego?

Najpierw mała dygresja. Jako młody chłopiec – uczeń-cudzoziemiec gimnazjum im. Mickiewicza – cieszy-

5\GYE\GPMQ UMNCF KPFF

Geneza kosmopolity

Ĺ‚em siÄ™ wzglÄ™dnym spokojem. Jako mĹ‚ody czĹ‚owiek byĹ‚em lewicowcem. Ojciec i ja czytaliĹ›my „Robotnikaâ€?ď˜ťď˜ź.

WspĂłlnie z Andrzejem Vincenzem chodziliĹ›my do jego redakcji czytać gazetÄ™. Nie bawiliĹ›my siÄ™ w przesadne analizy totalitaryzmu, ale antystalinizm byĹ‚ w nas gĹ‚Ä™boko zakorzeniony – rok ďœąďœšďœ˛ďœ° zadecydowaĹ‚ o wszystkim. To mam za dobre polskiej szkole, Ĺźe napadaĹ‚y na nas tylko oenerowskie, uczniowskie pisemka, ale nigdy dyrekcja tej szkoĹ‚y.

MieszkaliĹ›my caĹ‚Ä… rodzinÄ… najpierw na GĂłrnoĹ›lÄ…skiej, a później na GÄ™siej ďœ´ďœš.

ďœ´ďœľ

Teraz jest to ulica Mordechaja Anielewicza. Betonowy MuranĂłw‌ Ojciec angaĹźowaĹ‚ siÄ™ w wiele inicjatyw, miÄ™dzy innymi byĹ‚ buchalterem kooperatywu zajmujÄ…cego siÄ™ budowÄ… mieszkaĹ„. Wprawdzie nie mĂłgĹ‚ podpisywać siÄ™ pod Ĺźadnym dokumentem, gdyĹź nie byĹ‚ polskim obywatelem, niemniej mieszkajÄ…cy na rogu Smoczej aptekarz, pan WacĹ‚aw Filipowiczď˜ťď˜˝, uĹźyczaĹ‚ mu swojej pieczÄ…tki. I wszystko dziaĹ‚aĹ‚o jak w zegarku. Na GÄ™siej mieszkaĹ‚o mieszane towarzystwo. PoĹ‚owa domu byĹ‚a „Robotnikâ€? – pismo socjalistyczne zaĹ‚oĹźone ďœąďœ¸ďœšďœ´ jako organ prasowy Polskiej Partii Socjalistycznej w KrĂłlestwie Polskim.

Wydawany nielegalnie. W latach ďœąďœšďœ°ďœś-ďœąďœšďœąďœ¸ (po rozĹ‚amie w PPS) ukazywaĹ‚y siÄ™ dwa pisma o tej nazwie. W okresie ďœąďœšďœąďœ¸-ďœąďœšďœłďœš byĹ‚ wydawany w Warszawie jako organ wĹ‚adz centralnych PPS. ď˜ťď˜˝ WacĹ‚aw Filipowicz – brak bliĹźszych danych. ď˜ťď˜ź

5\GYE\GPMQ UMNCF KPFF

Wywiad

ďœ´ďœś

polsko-katolicka. Do tej połowy niekiedy zaliczaliśmy się my. Mojego ojca nazywano nawet czasem (gdy go lubiano) „panem Janem�. Mój ojciec był dobrym Ukraińcem jako petlurowiec. Ci z Galicji byli widziani źle.

Zresztą galicyjscy Ukraińcy teş byli na nas źli, gdyş Petlura „sprzedał� Galicję Polakom i Piłsudskiemu. Resztę kamienicy zamieszkiwali ŝydzi. Prawdziwą rzeczywistością mojego ojca były środowiska petlurowskie.

Po caĹ‚ym dniu spÄ™dzonym w szarej, smutnej rzeczywistoĹ›ci wspomnienia pomagaĹ‚y Pana ojcu w odnalezieniu rĂłwnowagi. MoĹźna powiedzieć, Ĺźe podobnie jak polskim emigrantom w Londynie po zakoĹ„czeniu ostatniej wojny‌ MyĹ›lÄ™, Ĺźe tak. PamiÄ™tam wiele bardzo szczegółowych opowieĹ›ci. ByĹ‚a to rzeczywistość dość wirtualna as opposed do rzeczywistoĹ›ci wprost. MojÄ… matkÄ… chrzestnÄ… byĹ‚a wdowa po Aleksandrze Salikowskim, ktĂłry wydawaĹ‚ „UkraiĹ„skÄ… MyĹ›lâ€?. Ojcem chrzestnym byĹ‚ „obroĹ„ca ZamoĹ›ciaâ€? – Marko Bezruczkoď˜ťď˜ž – dawny puĹ‚kownik ď˜ťď˜ž Marko Bezruczko (ur. ďœąďœ¸ďœ¸ďœł w ZaporoĹźu, zm. ďœąďœšďœ´ďœ´ w Warszawie) – generaĹ‚ armii URL. WÂ ďœąďœšďœąďœ˛ podjÄ…Ĺ‚ studia w MikoĹ‚ajewskiej Akademii Sztabu Generalnego. WÂ ďœąďœšďœąďœ¸ jako oficer Sztabu Generalnego kierowaĹ‚ I OddziaĹ‚em Armii URL. WÂ ďœąďœšďœąďœš byĹ‚ szefem sztabu Samodzielnego Korpusu StrzelcĂłw Siczowych. W wojnie polsko-bolszewickiej byĹ‚ dowĂłdcÄ… ďœś. Dywizji StrzelcĂłw Siczowych. ďœˇ maja ďœąďœšďœ˛ďœ° dowodzona przez niego ďœś. Dywizja StrzelcĂłw Siczowych wraz z wojskami polskimi zdobyĹ‚a KijĂłw. KierowaĹ‚ obronÄ… ZamoĹ›cia przed ArmiÄ… CzerwonÄ… wÂ ďœąďœšďœ˛ďœ°. BraĹ‚ udziaĹ‚ w rozbiciu Armii Konnej Budionnego. W latach ďœąďœšďœ˛ďœą-ďœąďœšďœ˛ďœ´ byĹ‚ czĹ‚onkiem WyĹźszej Rady Wojennej URL. W latach trzydziestych peĹ‚niĹ‚ funk-

5\GYE\GPMQ UMNCF KPFF

Geneza kosmopolity

rosyjskiego sztabu generalnego, a w miÄ™dzywojennej Polsce – pracownik PaĹ„stwowego Instytutu Kartograficznego (dziÄ™ki znajomoĹ›ci z Edwardem Rydzem-ĹšmigĹ‚ym). Oni wszyscy leşą zresztÄ… na cmentarzu na Woli. Gdy jestem w Warszawie, zachodzÄ™ tam czÄ™sto i w ten sposĂłb ich spotykam. Moja matka chrzestna mieszkaĹ‚a na Opaczewskiej ďœľďœ´, tam teĹź czÄ™sto bywaĹ‚em. Jej dzieci chodziĹ‚y do Liceum Francuskiego na rogu MarszaĹ‚kowskiej i KrĂłlewskiej. Corocznie ďœąÂ stycznia chodziliĹ›my winszować Andrijowi MykoĹ‚ajewyczowi Liwyćkiemuď˜ťď˜ż.

ďœ´ďœˇ

cjÄ™ przewodniczÄ…cego UkraiĹ„skiego Stowarzyszenia Historycznego w Warszawie. ZostaĹ‚ pochowany na cmentarzu prawosĹ‚awnym na warszawskiej Woli. ď˜ťď˜ż Andrij Liwyćkyj (ur. ďœąďœ¸ďœˇďœš we wsi Ĺ ypiawo, zm. ďœąďœšďœľďœ´ (?) w Karlsruhe w RFN) – minister spraw zagranicznych w rzÄ…dzie Petlury, prezydent UkraiĹ„skiej Republiki Ludowej na emigracji (od ďœąďœšďœ˛ďœś). UkoĹ„czyĹ‚ studia prawnicze w Kijowie. Od ďœąďœšďœ°ďœą czĹ‚onek Rewolucyjnej Partii UkraiĹ„skiej. W latach ďœąďœšďœ°ďœľ-ďœąďœšďœ˛ďœ° jeden z liderĂłw UkraiĹ„skiej Socjalno-Rewolucyjnej Partii. Od ďœąďœšďœąďœˇ czĹ‚onek Centralnej Rady. Od kwietnia ďœąďœšďœąďœš minister sprawiedliwoĹ›ci i wicepremier URL (od sierpnia ďœąďœšďœąďœš roku takĹźe minister spraw zagranicznych). Jako minister spraw zagranicznych URL staĹ‚ na czele delegacji ukraiĹ„skiej, ktĂłra we wrzeĹ›niu ďœąďœšďœąďœš przybyĹ‚a do Warszawy, by rozpocząć rokowania, ktĂłre doprowadziĹ‚y w konsekwencji do tajnego sojuszu Polski i URL w lutym ďœąďœšďœ˛ďœ° i konwencji politycznej zÂ ďœ˛ďœą kwietnia ďœąďœšďœ˛ďœ°. Od paĹşdziernika ďœąďœšďœ˛ďœ° premier URL. Od koĹ„ca ďœąďœšďœ˛ďœą przebywaĹ‚ w Warszawie. Po zamordowaniu S. Petlury (ďœąďœšďœ˛ďœś) zostaĹ‚ wybrany na przewodniczÄ…cego Dyrektoriatu URL – prezydenta URL na emigracji. KoordynowaĹ‚ wszystkie dziaĹ‚ania ukraiĹ„skiej emigracji niepodlegĹ‚oĹ›ciowej tego odĹ‚amu, w tym byĹ‚ inicjatorem wieloletniej współpracy ze Sztabem GĹ‚Ăłwnym Wojska Polskiego. Do roku ďœąďœšďœłďœš Liwyćkyj mieszkaĹ‚ w Warszawie chroniony przez polskie wĹ‚adze. W latach ďœąďœšďœłďœš-ďœąďœšďœ´ďœ´ byĹ‚ trzymany pod nadzo-

5\GYE\GPMQ UMNCF KPFF

Wywiad

ďœ´ďœ¸

Podczas okupacji, do koĹ„ca roku ďœąďœšďœ´ďœ° – czyli do mojego wyjazdu do Pragi – miaĹ‚em czÄ™ste kontakty z ojcem. JuĹź pod koniec ďœąďœšďœłďœš roku mĂłj ojciec twierdziĹ‚, Ĺźe Hitler musi przegrać. PowoĹ‚ywaĹ‚ siÄ™ przy tym na Herodota – Ĺźe demokracja zwycięşy. Od razu siÄ™ sprzeciwiĹ‚em: a wojna peloponeska? Pomimo upadku Francji, Norwegii czy Belgii ojciec wciÄ…Ĺź uwaĹźaĹ‚, Ĺźe plany Hitlera nie majÄ… wiÄ™kszych szans powodzenia.

Wychowanie dane mi przez rodzicĂłw doceniĹ‚em dopiero później. Bardzo wiele drobnych rzeczy utkwiĹ‚o mi w pamiÄ™ci. PamiÄ™tam wczesne lato ďœąďœšďœ˛ďœś roku, tuĹź po przewrocie majowym, kiedy to jechaliĹ›my na wakacje w okolice Augustowa. ZapomniaĹ‚em powiedzieć o tym, Ĺźe mĂłj ojciec byĹ‚ amatorem-poetÄ…. Wiersze jego nie byĹ‚y wielkie, ale byĹ‚y napisane dobrym jÄ™zykiem ukraiĹ„skim, poprawianym przez samego „profesoraâ€?

Iwana OhijenkÄ™ z ulicy Stalowej ďœąďœš na Pradze. PamiÄ™tam jeden z jego wierszy wysĹ‚anych do mnie wÂ ďœąďœšďœ˛ďœś roku do Augustowa: „ВоНикиК ĐąŃƒĐ´ŃŒ, кОханиК Ń Đ¸Đ˝Ńƒ / вОНю Ń–Â ĐżŃ€Đ°Đ˛Đ´Ńƒ над Đ´ŃƒŃˆŃƒ кОхаК / Нюйи ĐźĐ¸ĐťĐľĐ˝ŃŒĐşŃƒ ĐŁĐşŃ€Đ°Ń—Đ˝Ńƒ (‌)â€?. SzykowaĹ‚ mnie juĹź wtedy na UkraiĹ„ca, na patriotÄ™, na mÄ…drego czĹ‚owieka.

rem NiemcĂłw w ŠaĹ„sku pod Ĺ odziÄ…. ByĹ‚ gĹ‚Ăłwnym organizatorem powstania w marcu ďœąďœšďœ´ďœľ UkraiĹ„skiego Komitetu Narodowego.

Sprawował polityczny patronat nad Ukraińską Armią Narodową.

Na emigracji w zachodnich Niemczech konsolidowaĹ‚ organizacje polityczne emigracji ukraiĹ„skiej. ByĹ‚ ojcem MykoĹ‚y Liwyćkiego, prezydenta URL na uchodĹşstwie ďœąďœšďœśďœˇ-ďœąďœšďœ¸ďœš.

5\GYE\GPMQ UMNCF KPFF

Geneza kosmopolity

Istniało wiele nakazów i zakazów. Według matki z ŝydami zadawać się nie naleşało. Choć – o ironio – to właśnie od şydowskich chłopaków na zabronionym podwórku dowiedziałem się wielu rzeczy o seksie.

UformowaĹ‚ mnie takĹźe Ĺ›wiat wakacyjny: okolice Lipna (w ówczesnym wojewĂłdztwie pomorskim) – klasztor BernardynĂłw, chĹ‚opskie dzieci – tam poznawaĹ‚em prawdziwÄ… PolskÄ™. OĹ›rodkiem formacyjnym staĹ‚o siÄ™ teĹź gimnazjum i liceum Adama Mickiewicza. SpotkaĹ‚em tam dwie Polski – jak je sam okreĹ›liĹ‚em: „otwartÄ…â€? i „oenerowskÄ…â€?ď˜ťď™€. Tu drobna dygresja. BywaĹ‚em wtedy czÄ™sto w Instytucie Wschodnim na Miodowej ďœąďœ°ď˜ťď™ , gdzie

ďœ´ďœš

ONR – ObĂłz Narodowo-Radykalny – skrajnie prawicowe ugrupowanie polityczne zaĹ‚oĹźone w kwietniu ďœąďœšďœłďœ´ przez byĹ‚ych dziaĹ‚aczy endeckiego Obozu Wielkiej Polski. W lipcu ďœąďœšďœłďœ´ zostaĹ‚ rozwiÄ…zany przez wĹ‚adze paĹ„stwowe (podejrzani o zamach na ministra B. Pierackiego). DziaĹ‚aĹ‚ nielegalnie, wÂ ďœąďœšďœłďœľ w wyniku rozĹ‚amu podzieliĹ‚ siÄ™ na ONR – „FalangÄ™â€? i „A.B.C.â€? (podczas okupacji niemieckiej ONR „A.B.C.â€? utworzyĹ‚a m.in. ZwiÄ…zek Jaszczurczy, „Falangaâ€? – KonfederacjÄ™ Narodu). ď˜ťď™ Instytut Wschodni – polska instytucja naukowa w Warszawie istniejÄ…ca w latach ďœąďœšďœ˛ďœś-ďœąďœšďœłďœš. Jeden z pierwszych na Ĺ›wiecie oĹ›rodkĂłw badaĹ„ sowietologicznych. Instytut miaĹ‚ na celu prowadzenie badaĹ„ nad mniejszoĹ›ciami narodowymi oraz grupami emigracyjnymi z terenu ZSRR. PropagowaĹ‚ teĹź zaĹ‚oĹźenia prometejskie.

Pracownicy IW redagowali czasopisma: „WschĂłd-Orientâ€?, „Biuletyn Polsko-UkraiĹ„skiâ€?, „Problemy Europy Wschodniejâ€?. Prezesem byĹ‚ S. Siedlecki, po nim wÂ ďœąďœšďœłďœš – J. Kucharzewski. Pracownikami byli m.in. historycy: O. GĂłrka i W. Tomkiewicz. PlacĂłwka byĹ‚a inicjatorem spotkaĹ„ z reprezentantami emigracji politycznej z terenu ZSRR. Celem dziaĹ‚alnoĹ›ci dydaktycznej Instytutu byĹ‚o praktyczne przygotowanie sĹ‚uchaczy do pracy dyplomatycznej na Wschodzie.

IstniejÄ…ca przy IW szkoĹ‚a umoĹźliwiaĹ‚a pogĹ‚Ä™bianie wiedzy na temat ď˜ťď™€

5\GYE\GPMQ UMNCF KPFF

Wywiad

sĹ‚uchaĹ‚em Leona Wasilewskiegoď˜źď˜š. To chyba jeden z przodkĂłw ideowych Waszego Instytutuď˜źď›œ. PamiÄ™tam takĹźe wykĹ‚ady dla licealistĂłw prowadzone miÄ™dzy innymi przez Zmigrydera-KonopkÄ™ď˜źď˜ş i Tadeusza ZieliĹ„skiegoď˜źď˜ť. Okazuje siÄ™, Ĺźe wielcy ludzie ksztaĹ‚towali Ăłwczesnych licealistĂłw. ďœľďœ°

jÄ™zykĂłw, kultury i historii krajĂłw Orientu. WĹ›rĂłd wykĹ‚adowcĂłw i wychowankĂłw znalazĹ‚y siÄ™ późniejsze sĹ‚awy polskiej orientalistyki: A. ZajÄ…czkowski, W.R. KotaĹ„ski i J. Reychman. ď˜źď˜š Leon Wasilewski (ur. ďœąďœ¸ďœˇďœ° w Petersburgu, zm. ďœąďœšďœłďœś w Warszawie) – dziaĹ‚acz PPS, publicysta, historyk, premier. Jeden z przywĂłdcĂłw nurtu niepodlegĹ‚oĹ›ciowego w PPS (od ďœąďœšďœ°ďœľ) – czĹ‚onek Centralnego Komitetu Robotniczego, wiceprzewodniczÄ…cy Rady Naczelnej. W latach ďœąďœšďœąďœ¸-ďœąďœšďœąďœš byĹ‚ ministrem spraw zagranicznych.

ZaĹ‚oĹźyĹ‚ Instytut Badania Najnowszej Historii Polski, gdzie peĹ‚niĹ‚ funkcjÄ™ prezesa. ByĹ‚ czĹ‚onkiem komisji rzeczoznawcĂłw do spraw mniejszoĹ›ci narodowych wojewĂłdztw wschodnich przy Radzie MinistrĂłw. Jest autorem wielu publikacji: Ukraina i sprawa ukraiĹ„ska (ďœąďœšďœąďœ˛), Litwa i BiaĹ‚oruĹ›. PrzeszĹ‚ość – teraĹşniejszość – tendencje rozwojowe (ďœąďœšďœąďœ˛), JĂłzef PiĹ‚sudski, jakim go znaĹ‚em (ďœąďœšďœłďœľ). Ojciec Wandy Wasilewskiej. ď˜źď›œ Instytut Europy Ĺšrodkowo-Wschodniej. ď˜źď˜ş ZdzisĹ‚aw Zmigryder-Konopka (ur. ďœąďœ¸ďœšďœˇ w Warszawie, zm. ďœąďœšďœłďœš we Lwowie) – historyk staroĹźytnoĹ›ci. ZwiÄ…zany z UW, profesor Wolnej Wszechnicy Polskiej. ZajmowaĹ‚ siÄ™ ewolucjÄ… ustroju rzymskiego i historiÄ… wojskowoĹ›ci. Autor m.in. pracy Studia nad historiÄ… ustroju rzymskiego (cz. ďœą: ďœąďœšďœłďœś). ď˜źď˜ť Tadeusz ZieliĹ„ski (ur. ďœąďœ¸ďœľďœš w SkrzyprzyĹ„cach koĹ‚o Humania, zm. ďœąďœšďœ´ďœ´ w Schondorf koĹ‚o Monachium) – filolog klasyczny, filozof i historyk kultury. StudiowaĹ‚ na uniwersytetach niemieckich. ByĹ‚ uczniem wielkich filologĂłw klasycznych XIX wieku. Od ďœąďœ¸ďœ¸ďœ´ byĹ‚ profesorem uniwersytetu w Petersburgu, od ďœąďœšďœ˛ďœ˛ Uniwersytetu Warszawskiego. Autor kilkuset prac z zakresu literatury, kultury i religii staroĹźytnej, pisanych w kilku jÄ™zykach. Najbardziej znane

5\GYE\GPMQ UMNCF KPFF

Geneza kosmopolity

Czy Pańscy rodzice myśleli o Panu jako o przyszłym naukowcu?

Nie, chyba nie, ale wspierali moje wykształcenie. Mieli wielki szacunek dla wiedzy i pomagali mi, jak mogli.

Ojciec powiedział mi nawet, şe jako gaduła powinienem zostać adwokatem. Zresztą w jego czasach politycy wychodzili z kasty prawniczej. Moşliwe, şe według nich byłem predestynowany do wielkości. To wynika z wiersza ojca, który Panu przytoczyłem.

Ale był Pan predestynowany do wielkości – w sensie kariery?

No to chyba zbyt ambarasujące pytanie. Nie, nie, karierą się pogardzało – po inteligencku, częściowo dlatego, şe się jej nie zrobiło‌ Chodziło tu raczej o wielkość w sensie ludzkim.

prace to cykle: Religie Ĺ›wiata antycznego (ďœąďœšďœ˛ďœą-ďœąďœšďœłďœ´) i Świat antyczny (ďœąďœšďœłďœ°-ďœąďœšďœłďœ¸).

5\GYE\GPMQ UMNCF KPFF