íí
Anna Swatowska
CZTERY JĘZYKI U WAGI To jedyne miasteczko w Polsce, które ma swój własny język. W dodatku język należący do najbardziej zagrożonych etnolektów w Europie. Dziś jako pierwszym posługuje się nim około 30 użytkowników. Mowa o Wilamowicach oraz wymysiöeryś, czyli języku wilamowskim, który ma szczególną rolę w projekcie realizowanym przez badaczy z Wydziału „Artes Liberales”.
nazwa: Engaged humanities in Europe: Capacity building for participatory research in linguistic-cultural heritage (Humanistyka zaangażowana w Europie: budowanie potencjału dla partycypacyjnych badań dziedzictwa językowokulturowego) czas realizacji: 3 lata dofinansowanie: 1 mln euro współpraca: Wydział „Artes Liberales”, Uniwersytet w Lejdzie, School of Oriental and African Studies Uniwersytetu Londyńskiego koordynator: dr hab. Justyna Olko działania: cztery szkoły letnie i wyjazdy badawcze (Londyn, Wilamowice, Lejda, Meksyk), warsztaty, europejski tydzień różnorodności językowej i kulturowej, film dokumentalny o Wilamowicach, stworzenie podręczników i integralnej strategii nauczania języków mniejszościowych
Jest najmniejszym przedstawicielem zachodniogermańskiej rodziny językowej. Kształtował się od XIII wieku, kiedy na teren dzisiejszych Wilamowic przybyli osadnicy z Niemiec, Holandii i Szkocji. Do II wojny światowej mówiła w nim większość mieszkańców. Jednak po jej zakończeniu błędne utożsamianie wilamowian z Niemcami przyczyniło się do wprowadzania przez władze zakazu używania tego języka i represji wobec tamtejszej kultury. Na początku XXI wieku wilamowskiemu zagrażało całkowite zapomnienie. Dziś – dzięki zaangażowaniu naukowców i działaniom społecznym – przeżywa swój renesans. Co trzecie dziecko w Wilamowicach uczy się rodzimego języka na fakultatywnych zajęciach w szkole. W tym roku po raz pierwszy na lektorat z wilamowskiego można zapisać się też na UW.
OF JER WEŁT, CZYLI NA TAMTYM ŚWIECIE To tytuł najbardziej znanego utworu literackiego, który około sto lat temu został napisany w języku wilamowskim. Jego autorem jest Florian Biesik. Tekst przypomina Boską Komedię, a autor grozi potępieniem wszystkim tym, którzy Wilamowice utożsamiają z niemieckością. Do dziś wilamowski doczekał się swojego słownika, opracowywana jest jego gramatyka, powstają przekłady literatury światowej oraz archiwa gromadzące nagrania żywego słowa. Na rzecz ocalenia języka przed zapomnieniem działają też badacze z Wydziału „Artes Liberales” UW. Ich międzynarodowy projekt Engaged huma-
nities in Europe: Capacity building for participatory research in linguistic-cultural heritage (Enghum) otrzymał finansowanie w ramach programu Twinning Komisji Europejskiej. Jednak badania nie koncentrują się wyłącznie na wilamowskim. UKRYTY POD SOMBRERO Na warsztat rewitalizacyjny naukowcy wezmą również język nahuatl, którym przed wiekami mówili mieszkańcy imperium azteckiego, a który – choć przetrwał do dziś wśród Indian zamieszkujących Meksyk – jest również zagrożony wymarciem. Ludność posługująca się tym językiem poddawana jest dyskryminacji etnicznej i kulturowej, a znajomość nahuatl zanika w zastraszającym tempie. Jednak od 15 lat okazję do poznania go mają studenci UW. Podobnie jak wilamowskiego, na Wydziale „Artes Liberales” mogą uczyć się również dawnego języka Indian. Każdego roku w zajęciach prowadzonych przez dr hab. Justynę OIko oraz jej współpracowników uczestniczy około 50 osób. Organizowane są również konwersatoria ze współczesnego języka nahuatl. To jedyny taki program nauczania na świecie poza Meksykiem. W projekcie wykorzystywane będą również doświadczenia aktywistów, dzięki którym udało się niedawno odtworzyć język manx z Wyspy Man leżącej między Wielką Brytanią a Irlandią. Jego ostatni użytkownik zmarł w latach 70. XX wieku. W badaniach wezmą udział także mieszkańcy położonej w Kanale La Manche wyspy Guernsey zaangażowani w rewitalizację miejscowego języka. Wydział „Artes Liberales” i Stowarzyszenie „Wilamowianie” organizują spektakl, którego premiera odbędzie się 26 lutego w Teatrze Polskim w Warszawie. Hobbit. Hejn an cyryk to przekład powieści Tolkiena zagrany w całości w języku wymysiöeryś. W rolach głównych wystąpią młodzi mieszkańcy Wilamowic.
Mieszkańcy Wilamowic w tradycyjnych strojach, fot. J. Olko.
20
BADANIA
pismo uczelni „UW”, 1/76