Helena Duć-Fajfer Uniwersytet Jagielloński Instytut Filologii Wschodniosłowiańskiej
Ulokować tożsamość - wobec, przeciw, ponad, wbrew. Łemkowskie stawanie się w Galicji. Mojemu tekstowi patronują dwa głosy prowokujące w pewnym sensie performatywny wymiar wypowiadanych tu refleksji i spostrzeżeń
dotyczących obecności wobec
nieobecności. Pierwszy z nich to głos Homi’ego Bhabhy: „Krytyk zobowiązany jest w pełni uświadamiać sobie niewypowiedziane i pozbawione reprezentacji wersje przeszłości nawiedzające teraźniejszość i wziąć za nie odpowiedzialność”1. Drugi natomiast to fraza zaczerpnięta z Kennetha White’a: – „żyjemy obecnie w czasach głębokiej, kulturowej przemiany. I potrzebujemy tych, którzy pójdą dalej, narysują od nowa mapy i wskażą nowe drogi”2. Jako badaczka współczesnych dyskursów mniejszościowych próbuję odnaleźć w przestrzeni galicyjskiej przewijanie się pośród wielu tożsamości o mniej lub bardziej słyszalnym głosie i tej ścieżki fonicznej, która nigdy dominująca, czy dostatecznie znacząca w polifonii obszaru galicyjskiego i postgalicyjskiego się nie stała. Nigdy jednak nie zanikła i ciągle poszukuje wyrażającej ją reprezentacji tekstualnej i rytualnej, budząc często zdziwienie, zaskoczenie, ciekawość i szereg znaków zapytania. 1. Znaczenia i oznaczenia Czasy galicyjskie będę penetrować pod hasłem „łemkowski” od około połowy XIX w., kiedy stawanie się tożsamości, która z czasem wyraźnie przypisze się do tego etnonimu, zaczyna być widoczne i uchwytne w tekstach, jakim wg mojego rozpoznania i klasyfikacji przyznać można miano literatury łemkowskiej3. Performatywna rola tekstów w procesualnym stawaniu się świadomości etnosu łemkowskiego w niczym nie odbiega od zasady tworzenia piórem większości projektów narodowych ojczyzn4. Dostrzeżenie specyfiki pewnego obszaru kulturowo-geograficznego, 1
H. Bhabha, Miejsca kultury, przeł. T. Dobrogoszcz, Kraków 2010, s. XLIX. Frazę czerpię z: A. Kronenberg, W stronę delikatniejszego zamieszkiwania Ziemi – geopoetyka Kennetha White’a, http://fraza.univ.rzeszow.pl/teksty_naukowe/KRONENBERGo-geopoetyce%20White%27a-popr.pdf (22.07.2014) 3 H. Duć-Fajfer, Literatura łemkowska w drugiej połowie XIX i na początku XX w., Kraków 2001. 4 Bezpośrednio ujął to Jerzy Jedlicki, pisząc: „ (…) nowoczesne narody europejskie są wytworami literatury i ideologii. Budziciele, wieszcze, prorocy, filologowie, historycy, tworzyli piórem projekty narodowych ojczyzn z takiego materiału, jaki był im dostępny: językowego, etnograficznego, historycznego i który skwapliwie wzbogacali wyobraźnią mityczną, a jeśli było potrzeba, to i literackimi falsyfikatami” (J. Jedlicki, ‘O narodowości kultury’ Res Publica nr 2, (1987), s. 46-56, tu: s. 52) 2
1