De erfenis van architect Dudok

Hobby’s had hij niet en hij ging ook niet op vakantie. Zijn werk was alles voor hem. Dag en nacht zat de bevlogen architect aan de ontwerptafel. Zijn erfenis liegt er dan ook niet om. Wandel of fiets mee langs de mooiste werken van Willem Marinus Dudok.

Is het geen beauty? Ruim negentig jaar oud en nog steeds heeft het bijzondere raadhuis van Hilversum niets aan schoonheid ingeboet. Het monumentale gebouw maakte architect en stedenbouwkundige Willem Marinus Dudok wereldberoemd. Kijk naar het gebouw en je begrijpt meteen waarom. Opvallend is de kubistische uitstraling. Daarbij verspringen de verschillende bouwblokken die ook nog eens in hoogte en breedte van elkaar verschillen. Toch is het geheel in harmonie met elkaar. Ook mooi zijn de soms helkleurige en smalle, langwerpige bakstenen. “Van Hilversums formaat”, licht een voorbijganger je toe. De op 6 juli 1884 in Amsterdam geboren architect respecteerde de bestaande stad. Wijken en gebouwen moesten aansluiten bij het karakter van de woonkern. Daarom is rond het vrijstaande raadhuis een stijlvol park aangelegd. Dat moest ervoor zorgen dat het gemeentehuis destijds met de landelijke omgeving integreerde.

MIX AAN STIJLEN Dudok behoorde niet tot één bepaalde stroming. Hij stond open voor al het beste wat de diverse stijlen hem boden. In het buitenland werd hij bekend door zijn mengelmoes aan architectuurstijlen. Zo volgde hij aanvankelijk de rationalistische lijnen van Berlage, maar wat later experimenteerde hij ook met het expressionisme. En in het raadhuis is onmiskenbaar de invloed van de Amerikaanse architect Frank Lloyd Wright te zien, onder meer bekend van het Guggenheim Museum in New York.

NIEUWBOUW IN OUDE SFEER Meestal worden de hoogtepunten tot het laatst bewaard. Doen we deze keer dus ook. Daarom eerst op zoek naar zijn andere creaties. De architectuurtocht begint in de Hilversumse Spreeuwenstraat. Het huis op de hoek dateert uit 1928 en vormt de toegang tot de wijk, een van de mooiste in Hilversum. Alle woningen in deze straat zijn grondig gerestaureerd. Omdat we vandaag de dag wat ruimer willen wonen, schuilen achter twee voordeuren nu één woning. Wat verderop, rond de Marconistraat en Merelstraat, vind je ‘Dudok Revisited’, de nieuwbouwwijk die geheel in de stijl van de befaamde architect is gerealiseerd. De twee straten liggen in de wijk Liebergen, die tussen 1925 en 1955 werd ontworpen door Dudok en zijn leerling Jacobus Philippus Wormser. Na driekwart eeuw voldeden de woningblokken niet meer aan de eisen van de tijd. En ze verkeerden ook nog eens in slechte staat. Een grootscheepse renovatie was financieel en

Rijtjeshuizen: Spreeuwenstraat

Noorderbegraafplaats: Laan 1940 1945 2

Voormalige politiepost: Kleine Drift 17

Villa de Wikke: Utrechtseweg 71

Begraafplaats Zuiderhof: Kolhornseweg 13

bouwkundig niet mogelijk. De enige oplossing: nieuwbouw! Maar dan wel met behoud van het historische beeld en karakter van de buurt.

RELLETJES IN DE BUURT Nog zo’n bijzonder ontwerp: de politiepost aan de Kleine Drift 17. Wat eerst een wachtlokaal, twee cellen en een fietsenstalling bevatte, doet nu dienst als woonhuis. Opmerkelijk zijn de fraaie deur, de horizontale lijnen en de decoratieve details op de gevel. Dudok ontwierp de post in 1919 op verzoek van

Fabritiusschool: Fabritiuslaan 52

de buurtbewoners. Omdat die toen (nog) geen telefoon hadden, konden zij de politie niet snel waarschuwen bij de vele relletjes in de wijk. Dan maar de dienders in de wijk zetten. Bij het aanbieden van het ontwerp liet Dudok weten dat ‘in deze uitermate leelijke buurt althans een begin van verbetering in de bebouwing zal worden gemaakt’.

VAN BAGDAD TOT CALCUTTA Naast het voeren van een eigen bureau was Dudok ook directeur Publieke Werken bij

‘Wat eerst twee cellen bevatte, doet nu dienst als woonhuis.’

Nassauschool: Merelstraat 45

Voormalig volksbadhuis: Meidoornstraat 2

Voormalige bibliotheek: Neuweg 196-268

Julianaschool: Eikbosserweg 166

J.P. Minckelersschool: Minckelersstraat 36

de gemeente Hilversum. Later werd hij, op eigen verzoek, stadsarchitect. Toch beperkte zijn bouwwerken zich niet uitsluitend tot Hilversum. Zelfs in Bagdad en Calcutta staan bouwwerken van hem. Na zijn overlijden liet hij een indrukwekkend oeuvre achter. Van kazernes, bruggen en monumenten (zoals die op de Afsluitdijk) tot scholen, villa’s, bedrijfsgebouwen en zelfs hele woonwijken. De opening van de Rotterdamse Bijenkorf bracht in 1957 ruim 70.000 mensen op de been. Het eerdere pand uit 1935 was in de Tweede Wereldoorlog verwoest. Ook het ‘witte dorp’ in Eindhoven, de stadsschouwburg in Utrecht en de wijk Morgenstond in Den Haag zijn van zijn hand. Naast veel ‘Dudok’ scholen telt Hilversum ook twee begraafplaatsen van zijn hand. De Noorderbegraafplaats bijvoorbeeld die in 1930 op natuurlijke wijze de bebouwde kom van de destijds snelgroeiende industriestad begrensde. De lijnen zijn streng en strak. Maar met het vele groen is het zeker een plechtige en monumentale rustplaats. Ook voor de op 6 april 1974 overleden Dudok. Hij ligt er samen met zijn vrouw Aletta Marie begraven. KINDVRIENDELIJKE RAMEN We gaan verder. Aan de zuidrand van Hilversum, pal tegen de Hoorneboegse heide aan, ligt begraafplaats Zuiderhof, een van Dudok’s laatste ontwerpen. De aula en de toegang zijn in stemmig wit en blauw gehouden. Ook een waterpartij ontbreekt niet. De film ‘Gewoon Vrienden’ (2018) met Josha Stradowski, Tanja Jess en Jenny Arean werd onder meer hier opgenomen. Dan opnieuw naar een school. De Fabritiusschool uit 1926 (Fabritiuslaan 52) is een van de mooiste scholen van Hilversum: ruim opgezet met een rieten dak en lage ramen, zodat de kinderen naar buiten konden kijken. Het ontwerp paste in de duurdere villawijk van toen. Geld speelde nauwelijks een rol. Dat was anders bij de voormalige bibliotheek aan de Neuweg. Bij zijn aantreden in 1915 als directeur Publieke Werken kreeg Dudok meteen te maken met de grote behoefte aan nieuwe arbeiderswoningen. Dit complex moest de ergste woningnood verhelpen. Hij mocht uitsluitend eenvoudige materialen gebruiken om de huur zo laag mogelijk te kunnen houden: vier gulden per week. Maar de drang om tóch nog iets extra’s te doen was groot: het bord van de leeszaal staat tussen twee boekensteunen.

ALLES UIT DE KAST Met het nieuwe raadhuis kon de bevlogen architect in 1931 weer alles uit de kast trekken. Ook als meubelontwerper en interieurvormgever. Voor de representatieve ruimtes, zoals de raadszaal, de trouwkamers en de kamer van de burgemeester ontwierp Dudok het hele interieur. De kantoren richtte hij voornamelijk in met meubels van bijvoorbeeld Gispen. Zo kregen stoelen en spiegels, klokken en kapstokken, asbakken en aanwijzingsbordjes in de loop van de tijd een museale waarde. Allemaal door Dudok ontworpen. Bij een ingrijpende restauratie bleef het grootste deel van de oorspronkelijke inrichting behouden. Zeker de representatieve ruimtes ademen nog steeds de sfeer van toen. En het leuke is, dat de originele meubels niet zijn opgeslagen in een depot, maar nog steeds worden gebruikt. Als eerbetoon aan een bijzondere architect.

APPELTAART Sinds 1991 siert de naam Dudok ook op horecabedrijven in Den Haag, Hilversum, Arnhem en Rotterdam. Zelfs de appeltaart is er naar hem vernoemd. Alleen café-brasserie Dudok in de Havenstad is gevestigd in

Raadhuis: Dudokpark 1

Pompgemaal Laapersveld (Station Sportpark)

een door Dudok zelf ontworpen pand. LEVEN & WERK Het Dudok Architectuur Centrum (DAC) vertelt je meer over het leven en het werk van de architect. Een permanente tentoonstelling is ondergebracht in het raadhuis van Hilversum. Het DAC verzorgt regelmatig rondleidingen door het raadhuis en langs bouwwerken van Dudok in de stad. Tijdens de rondleiding kun je ook de 47 meter hoge toren van het raadhuis beklimmen meteen uitzicht tot wel 30 km ver. Op donderdag tot en met zondag zijn er rondleidingen om 13.30 uur. Je kunt je aanmelden via de website: dudokarchitectuurcentrum.nl. Kosten (rondleiding incl. reguliere expositie) volwassenen: € 10,50. Middelbare scholieren en studenten, CJP: € 6,50. Kinderen tot 12 jaar gratis. Adres: Dudokpark 1, Hilversum.

Ideal Standard: Atelier Collections ontworpen door Palomba

Roberto Palomba: “Goed design overstijgt het functionele en krijgt een tijdloze dimensie. Sommige designs van Ponti en Castiglioni zijn de beste illustratie daarvan. Ik vind het alvast een eer om in de voetstappen van deze Italiaanse iconen te kunnen stappen om samen met Ideal Standard International niet alleen de badkamer, maar design in het algemeen te herdefiniëren. De uitdaging was om de relatie te vinden tussen Ideal Standard vandaag en zijn designerfgoed. Dit moest uitgaan van een goed begrip van projecten uit het verleden om een visie voor de toekomst te creëren. Producten opnieuw maken op basis van de archieftekeningen zou eenvoudiger zijn geweest – maar dat was niet wat we wilden. In plaats daarvan was onze uitdaging om de essentie van het verleden te nemen en deze relevant te maken voor vandaag.

DESIGN Achille Castiglioni: “Design is het resultaat van de gezamenlijke inspanning van veel mensen van veel verschillende kanten, achtergronden en vaardigheden: technisch, industrieel, commercieel en beauty. De rol van de ontwerper is het expressieve synthese van al deze elementen.”

WAAR FUNCTIE EN SCHOONHEID SAMENKOMEN De geometrieën en sensuele details van het ontwerp blijven ongewijzigd, maar geavanceerde technologieën maken nieuwe niveaus van zuiverheid in ontwerp mogelijk – en het vermogen om de hele omgeving te beschouwen – ondenkbaar in de jaren zeventig. Door het overbodige te verwijderen en de individuele waarden te identificeren die uniek zijn aan het project kunnen we conventies uitdagen en zijn we in staat het identiteitsgevoel te vergroten. De badkamer is waar functie en schoonheid samenkomen. Een plek in dagelijks gebruik, maar ook een uitdrukking van onszelf en onze waarden.

ANTICIPEREN OP VERANDERING “Er is een verband tussen de evolutie van de badkamer en de veranderingen die we in de samenleving zien. We zien aanzienlijke veranderingen in gewoonten die verband houden met het hedendaagse leven; de tendens naar samen wonen, het delen van woonruimtes, die nu steeds vaker voorkomt in onze samenleving. Als ontwerpers kunnen we deze trends, deze veranderingen niet negeren. We moeten erop anticiperen – ze zelfs beïnvloeden. Omdat er geen twijfel over bestaat dat over tien jaar de badkamer zoals we die nu kennen, leven en interpreteren, compleet anders zal zijn.” De eenvoud en de puurheid van vormen weerspiegelen de balans tussen functie en emotie. Dit is de culturele omgeving die de filosofie vormt van het nieuwe project van Ideal Standard. Het is geen toeval dat het inspiratie haalt uit zijn eigen wortels.

www.idealstandard.nl

• het kleinste hoortoestel • enige echt onzichtbare hoortoestel • natuurlijk geluid • ideaal voor actieve mensen • 24/7 horen zonder zorgen

Informeer bij JewelEar, lyric specialist

JewelEar

briljant in hooroplossingen

Ronsseweg 1-B, Gouda (tegenover het GHZ) 0182 74 34 00 www.jewelear.nl info@jewelear.nl