Better safe than sorry

Belgische experten en beleid pasten voorzorgsprincipe toe bij vaccinatie

In De Standaard van 18 maart 2021 stelt een artikel terecht de vraag ‘Is vaccinatiestop een foute toepassing van het voorzorgsbeginsel?’ In een opinie in hetzelfde nummer maakt Maarten Boudry een karikatuur van voorzorg. Hij vertrekt van een redelijk uitgangspunt bij de COVID-19-crisis en noemt terecht het coronavirus gevaarlijker dan de zeldzame bijwerkingen van vaccinatie. Dan neemt hij een loopje met het voorzorgsprincipe dat hij de basis noemt van de hypervoorzichtige reactie op vaccinatie van diverse Europese regeringen (op de Belgische na). Hij doet dat zoals in het nucleair debat in populistische stijl met niet-wetenschappelijke interpretaties en oppervlakkige veralgemeningen (5G, ggo’s). Hij noemt het voorzorgsbeginsel een diep conservatief vooroordeel dat niet-handelen verkiest waardoor de wereld enorme voordelen van innovatie ontzegd wordt, wat zijn ecomodernistische verhalen ondersteunt die op een nucleaire kruistocht gaan lijken.

Gilbert Eggermont

Voorzorg tracht juist technologische problemen en risico’s niet te verdrinken in mooie verhalen. Voorzorg is met gezond verstand omgaan met risico’s; zoals de Belgische beleidsverantwoordelijken hebben gedaan met de AstraZeneca-vaccinatie op advies van de Hoge Gezondheidsraad (HGR). De UNESCO-definitie van voorzorg voorziet bij gebrek aan volle zekerheid over eventuele schade toch actie te nemen om schade te verminderen, in casu vaccinatie. Enige wetenschappelijk situering van dat beginsel en van de toepassing ervan in milieu en gezondheid kan dat verduidelijken. Zowel virusbesmetting als radioactiviteit zijn gekenmerkt door de onzichtbaarheid van het risico en door exponentiële karaktertrekken. Het zijn wetenschappelijk complexe domeinen waarbij technologieproblemen en risico’s grote onzekerheden kunnen vertonen en waarover mensen uiteenlopende waardeoordelen hebben. Voortschrijdend inzicht is er inherent aan en wetenschappers zijn genoodzaakt hun wetenschappelijk inzicht te toetsen aan de maatschappelijke context. Virale en nucleaire risico’s vergen een op rede gebaseerde, evenwichtige wetenschappelijke aanpak boven de belangengroepen. Dit moet snel en krachtdadig gebeuren in crisisomstandigheden. Voor zulke problemen en omstandigheden is een voorzorgsbenadering juist de aangewezen aanpak.

Virale en nucleaire risico’s vergen een op rede gebaseerde evenwichtige, wetenschappelijke aanpak boven de belangengroepen

Het voorzorgsprincipe is één van de vijf principes voor duurzame ontwikkeling die met het verdrag van Rio dertig jaar geleden in de United Nations Organisation (UNO) vorm kregen door inzet van veel wetenschappers en politici met toekomstvisie zoals Bruntland. De observaties van het Europees Milieuagentschap (zoals onder meer met asbest) speelden daarbij mee. De Europese toekomststudies (FaST) werkten aan structuren om dit wetenschappelijk te onderbouwen zoals Technology Assessment. Ricardo Petrella in de Europese Commissie en bij ons ook wijlen oud-VUB-rector Roger Van Geen hadden een capaciteit om vanuit dichte observatie van baanbrekende studies lijnen te trekken naar de toekomst in de technologische ommekeer. Ze steunden concepten met pionierswerk in Technology Asssessment die naast veel tegenwind vooral vorm kregen in gezondheidse-

valuatie.

De brede aanpak van duurzaamheid en voorzorg leidde in de UNO uiteindelijk tot het alarmsignaal in het klimaatakkoord van Parijs terwijl Petrella met zijn groep van Lissabon onze volgende kwetsbaarheid blootlegde rond watervoorziening. Door die dynamiek van de UNO-conferentie in Rio is het concept duurzame ontwikkeling vertaald naar een Belgisch wettelijk kader in 1997. Het groeide uit van vijf principes tot zeventien concrete doelstellingen die het planbureau verder uitwerkte en daarbij de HGR betrok. Deze Sustainable Developmentgoals (SDG) werden pas recent ook in het Vlaamse innovatiebeleid opgepikt. In België gaf het doctoraat van collega professor Edwin Zaccai (ULB) Le Principe de Précaution, significations et conséquences, met interactie op internationaal niveau, in 2000 verder invulling aan voorzorg. Op gebied van gezondheid ging een internationale werkgroep over voorzorg van start in de Nederlandse Gezondheidsraad die het referentieboek Voorzorg met Rede/ Prudent Precaution opleverde in 2008. Maarten Boudry, als titularis van de Leerstoel Etienne Vermeersch, heeft er zich duidelijk niet in verdiept, pour le besoin de sa cause, om nieuwe instrumenten voor duurzame ontwikkeling op de helling te zetten.

Voorzorg is geenszins identiek met het tegenhouden van activiteiten waarbij een dreiging bestaat met enige kans op impact

Voorzorg is een strategische ingesteldheid tot actie om ernstige bedreigingen voor gezondheid of milieu te voorkomen of te beperken. Voorzorg is geenszins identiek met het tegenhouden van activiteiten waarbij een dreiging bestaat met enige kans op impact. Het is evenmin het verbieden van producten bij twijfel over de veiligheid hoewel dat kan aangewezen zijn. Voorzorg is geen beslisregel maar beoogt alert, zorgvuldig, redelijk en transparant op onzekerheden in te spelen, situatie-specifiek. Het impliceert bij plausibele dreiging het verzamelen en analyseren van relevante gegevens, het vooraf opbouwen van internationale netwerking en uiteindelijk het transdisciplinair beoordelen en toetsen in gestructureerde adviesorganen. Een voorzorgsbenadering is wat de HGR systematisch doet zowel op gebied van COVID-19 als op nucleair vlak. De Hoge Gezondheidsraad weegt al meer dan een eeuw op het gezondheidsbeleid en ondersteunde de crisisaanpak van het laatste jaar met onder meer adviezen voor mondmaskers, het agenderen van aerosolrisico’s en de precisering van vaccinatiecondities vanuit een lang opgebouwde ervaring. De Hoge Gezondheidsraad onderschreef en werkte ook mee aan het Nederlands rapport en refereert al tien jaar naar voorzorg. Ook de Koninklijke Academie voor Geneeskunde gaf op een studiedag verder vorm aan uitwerking ervan in de geneeskunde. Het beleidsadvies aan de minister om met AstraZeneca-vaccinatie door te gaan is dus juist een illustratie van een voorzorgsbenadering. Het gaat in de HGR vergezeld van nauwgezette bewaking van belangenconflicten. De academische onafhankelijkheid van de politiek is daar meer verzekerd dan bij overheidsorganen.

© Belga

Bij de aanpak van de pandemie was er veel te doen over hoe disciplines daarbij kunnen samenwerken in de beleidsadvisering. Daarbij worden de laatste decennia ook vaak menswetenschappelijke disciplines actief betrokken om de economie, publieke perceptie en de ethiek zijn plaats te geven. Een voorbeeld hiervan is het PISA programma (Programme of Integration of Social Aspects into nuclear research) van SCK-CEN. Complexe problemen vereisen immers een transdisciplinaire aanpak, met andere woorden een interactieve samenwerking van alle betrokken disciplines gericht op oplossing van problemen. Dit liep bij COVID-19 fout in oktober 2020 omdat de hiërarchie van disciplines niet duidelijk erkend werd. Voor COVID-19 is dat virologie en epidemiologie waar de besten qua inzicht met Europese of zelfs wereldfaam de toon moeten kunnen zetten. Voor het nucleaire is dat nucleaire veiligheid en stralingsbescherming. We zagen in beide domeinen hoe de niet-erkenning van die hiërarchie van disciplines tot falend beleid kan leiden. Als beschouwende wetenschappers vanuit politieke opportuniteit, geloof (ook in technologie) of bedrijfsbelangen de leiding nemen, loopt het snel mis, zeker in crisismanagement en gaat het vertrouwen verloren dat juist bij elke crisis zo nodig is.

Maarten Boudry richt zich bij nucleaire problemen en technologieën op simplificatie in verhalen die historische lessen negeren

Op nucleair vlak bestaat een variant van het voorzorgsbeginsel, het ALARA principe: hou blootstelling aan straling zo laag als redelijk mogelijk. Dat leidde onder meer tot beperking van het CT-gebruik in de geneeskunde via de HGR, het stimuleren van voorbereiding op nucleaire ongevallen na Fukushima en de zorg voor oplossing van nucleaire afvalproblemen. Net als voorzorg roept dat nog veel weerstand op in de verwende cultuur van de sector omdat het weer draait om billijke verdeling van lasten en lusten, inclusief verzekeringen. Maarten Boudry richt zich bij nucleaire problemen en technologieën op simplificatie in verhalen die historische lessen negeren. Als beschouwende wetenschapper haalt hij er een element uit, zoals CO2-reductie, om achterliggende uitdagingen te verbergen, innovatiebubbels op te blazen en uit hun industriële context te halen en milieuprincipes in vraag te stellen. Voorzorg, verantwoordelijkheid, vervuiler betaalt, billijke verdeling van lasten en lusten over generaties en andere, kortom principes voor duurzame ontwikkeling, zijn nochtans via een wetenschappelijk proces ontworpen op UNO-vlak om irreversibele (acute) milieu- en gezondheidsproblemen planetair aan te pakken, niet om innovatie te beletten maar om ze zin te geven. Terwijl Etienne Vermeersch al in 1976 mee pleitte voor voorzorg en duurzame ontwikkeling avant la lettre in de nucleaire expansie van toen, verkondigt de titularis van de leerstoel naar hem genaamd nu de afbraak van die concepten.

Over de auteur Gilbert Eggermont was professor stralingsbescherming aan de VUB, met een indrukwekkend curriculum in de nucleaire sector. Hij is expert van de Hoge Gezondheidsraad en coauteur van Voorzorg met Rede (GR, Den Haag 2008).

la montaña de sabores rustpunt in het zuiden

vrijzinnig-humanistische ontmoetingsplek Bolulla (Costa Blanca, Spanje)

rust - natuur - gastronomie aandacht voor corona-veiligheid in kleinschalig project persoonlijke begeleiding vertrekkend vanuit úw wensen

ANTON VAN DYCK (°1993) - Afgestudeerd in de Rechten (VUB) en bijkomende studie Public Administration (Queen Mary University of London) - Directeur juridische zaken & overheidsrelaties deMens.nu - Wereldberoemd sjoelbakfenomeen in Dilbeek - Auteur Alles Kapot! Een pleidooi voor natiebouw