Dag van de Groninger Geschiedenis 2010 by Groninger Archieven

DAG VAN DE GRONINGER GESCHIEDENIS 2010 Land en Water 16 oktober 11.00-17.00 uur Cascadeplein 4 Groningen

VOORWOORD Geschiedenis bestaat niet alleen uit jaartallen. Om geschiedenis te beleven, moet u zeker een bezoek brengen aan de Dag van de Groninger Geschiedenis (www.dagvandegroningergeschiedenis.nl) op aanstaande zaterdag 16 oktober. Dan organiseren het RHC Groninger Archieven, het Huis van de Groninger Cultuur, de Cultuurhistorische Vereniging Stad en Lande, het Gronings AudioVisueel Archief, Biblionet Groningen, het Groninger Museum, het Noordelijk Scheepvaart Museum en het Groninger Forum alweer voor de 24ste keer dit evenement. Een evenement dat u kennis laat maken met het cultuurhistorische erfgoed van onze provincie in de ruimste zin van het woord. Ieder jaar staat een thema centraal waaraan de activiteiten gekoppeld worden. Het thema van de Dag van de Groninger Geschiedenis en de landelijke geschiedenisweek (www.weekvandegeschiedenis.nl) is dit jaar Land en Water. De Dag is voor Groningen de start van de nationale geschiedenisweek. De Dag van de Groninger Geschiedenis is in de loop van de jaren uitgegroeid tot een echte historische jaarmarkt. U kunt informatie krijgen over de activiteiten van de historische verenigingen, instellingen en musea, u kunt recente en antiquarische publicaties over de Groninger geschiedenis kopen en zien hoe restauratoren werken en daarnaast kunt u verschillende lezingen volgen. Maar u kunt zich ook laten vermaken door optredens van muzikanten en theatermakers en zelfs letterlijk de Groninger geschiedenis proeven bij de verschillende kramen met streekproducten.

Dag van de Groninger Geschiedenis 2010: Land en Water

Het programma biedt dit jaar verder onder andere bijdrages van de Stichting Verdronken Geschiedenis die zich bezighoudt met onderzoek naar het ontstaan en de historie van het Waddengebied, een rondvaart door de stad met als gids Beno Hofman (bekend van het tv-programma Beno’s Stad), u kunt de reddingboot Gebroeders Luden bezichtigen en het Visserijmuseum Zoutkamp is aanwezig met de viskotter ZK 4. Daarnaast geven medewerkers van het museum een demonstratie nettenboeten, garnalenpellen en visbakken. De Dag wordt geopend door het bekende Groninger duo Pé Daalemmer en Rooie Rinus.

Al deze activiteiten vinden traditiegetrouw plaats bij het RHC Groninger Archieven op het Cascadeplein. Dit jaar worden ook andere locaties bij de Dag betrokken. U kunt het nieuwe gebouw van ForumImages (de voormalige Camerabioscoop) bezoeken waar een speciale multimediavoorstelling over Land en Water wordt getoond. Roeivereniging de Hunze opent haar deuren en organiseert een foto-expositie over de geschiedenis van de vereniging. Tevens worden er roeidemonstraties gegeven en kunt u zelf het water op. Vervolgens kunt u nog doorlopen naar het Noordelijk Scheepvaart Museum waar u de geschiedenis kunt bezichtigen van de Noord-Nederlandse scheepsbouw en scheepvaart.

Harry Romijn, voorzitter Dag van de Groninger Geschiedenis-Comité

INHOUDSOPGAVE 2

Voorwoord door Harry Romijn

Water en Land door Egge Knol

Eeuwige ‘burenruzie’ door Harry Wubs

Overige lezingen op de Dag van de Groninger Geschiedenis door Harry Perton

De keus voor het authentieke zeemanslied door Harry Perton

Overige optredens op de Dag van de Groninger Geschiedenis door Harry Perton

8+ 9

Vaste Prik door Margreet Visch, Hans Stienstra, Harry Wubs en Harry Perton

Water is altijd spannend door Jona van Keulen

Overige activiteiten en presentaties op de Dag van de Groninger Geschiedenis door Harry Perton

Dag en Nacht van de Groninger Geschiedenis in ForumImages door Martijn Rötgers

De Grote Groninger Geschiedenisquiz door Margriet Dijk

Initiatiefnemers

Colofon

Programma Dag van de Groninger Geschiedenis

WATER EN LAND Conservator Egge Knol stelt namens het Groninger Museum ieder jaar voor de Dag van de Groninger Geschiedenis een tentoonstelling samen. Dit jaar laat hij in samenwerking met het RHC Groninger Archieven iets van de historische rijkdom van de Groninger waterschappen zien in een presentatie met voorwerpen en lichtbeelden. Door Egge Knol

Dag van de Groninger Geschiedenis 2010: Land en Water

Lang was er in onze streken een onzekere grens van land en water. De mensen woonden op onbedijkte kwelders. De bescherming tegen overstromingen bestond uit het ophogen van de woonplaats tot wierden. Rond het jaar 1000 werden aanvankelijk met veel succes ook de randen van het veen in gebruik genomen, maar dat veen begon te oxideren en het land zakte gestaag. De afwatering van het veenwater stokte en leidde tot grote overlast. Het antwoord werd gevonden in het graven van diepen (Winsumerdiep, Damsterdiep) en het aanleggen van dijken en zijlen. Bij overstromingen van zee bleef het water ook hangen in de verzakking en zo werden zeewerende dijken noodzakelijk. De aanleg van deze waterwerken vereiste verregaande samenwerking en daardoor ontstonden zijlvesten voor de afwatering en dijkrechten voor de aanleg van zeedijken. De organisaties waren lokaal georganiseerd en zo nodig fuseerden ze tot grotere organisaties. Naast vele kleinere waren er in Groningen drie grote. Het Aduarderzijlvest stond onder grote invloed van het klooster in Aduard en waterde af via het Aduarderdiep bij Aduarderzijl in het Reitdiep. Het Winsumer- en Schaphalsterzijlvest waterde een groot deel van Noord-Groningen af via het Winsumerdiep in het Reitdiep. Aan de oostkant waren drie zijlvesten samengegaan tot het Generale Zijlvest der Drie Delfzijlen, die dus drie sluizen onderhielden bij Delfzijl. De grote zijlvesten waren zelfstandige en invloedrijke organisaties. Ze hadden geregeld dat conflicten onderling werden opgelost, zodat Stad noch Ommelanden over hen iets te zeggen hadden. De zijlvesten werden bestuurd door scheppers, die elk een deelgebied ofwel schepperij vertegenwoordigden. Om hun aanzien te benadrukken, beschikten sommige zijlvesten over zilveren bekers, lepels en ander gerei. Hun wapens werden aangebracht op zijlen en gebouwen. Kortom de zijlvesten vormen ook voor musea een dankbaar onderwerp. De waterstaatsorganisaties gebruikten een zegel voorzien van een eigen wapen om hun overeenkomsten te bezegelen. Zo kende het Winsumer- en Schaphalsterzijlvest aanvankelijk een zegel met een afbeelding van Christus. Onder invloed van de Reformatie werd in 1634 een sprekender zegel ontworpen: een wapen met twee golvende zilverbanen op groen, die de beide waterstromen voorstellen. Het Aduarderzijlvest voerde een gevierendeeld wapen met tweemaal een kwartier met Sint Joris en de draak en twee kwartieren met twee golvende zilverbanen op groen. Het Delfzijlsterzijlvest had eveneens een gevierendeeld wapen waarvan twee kwartieren met een harpij in rood op zilver en twee kwartieren met drie golvende zilverbanen op groen. De drie golvende banen staan voor de drie zijlen. De rode harpij, een adelaar met vrouwenhoofd, en de gouden kroon zijn ontleend aan het wapen van de graaf van Ostfriesland, die de zijlbrieven in de korte tijd dat hij landsheer was, had erkend. Het kleinere Schouwerzijlvest met slechts één zijl had een wapen met een golvende zilverbaan, ofwel één stroom, op groen. In de negentiende eeuw gingen de zijlvesten en dijkrechten op in waterschappen. Vervolgens vonden met name in de vorige eeuw fusies plaats, totdat aan het eind van de twintigste eeuw er nog slechts twee waterschappen overbleven, Noorderzijlvest en Hunze en Aa’s. Elke verandering betekende weer de ontwikkeling van een nieuw wapen.

EEUWIGE ‘BURENRUZIE’ De strijd tegen het water houdt nooit op. Hij lijkt op een ‘burenruzie’ die zich maar voortsleept. Het land wordt in de huidige maatschappij wel gedwongen de zee de voet dwars te zetten. Ook in het Duitse Ostfriesland. Bevolking en waardevolle landbouwgrond vereisen constante bescherming. Een gesprek met ‘Oberrdeichrichter’ Jan Steffens uit de Dammspolder, die op de Dag van de Groninger Geschiedenis een lezing over het onderwerp geeft.

Dag van de Groninger Geschiedenis 2010: Land en Water

Door Harry Wubs

De stem van het water wordt aan de waddenkust van Noord-Duitsland vaak gehoord en soms ook gevreesd. Niet voor niets heeft Oberdeichrichter (dijkgraaf ) Jan Steffens in de Dammspolder een bordje op waarschuwende hoogte aan de muur van zijn boerderij geschroefd: het water zou tijdens de Allerheiligenvloed in 2006 die hoogte hebben bereikt. Zijn gezin zou toevlucht hebben moeten zoeken op de bovenverdieping van de boerderij, als de dijk het tenminste niet gehouden had. Gelukkig hield de waterkering het die nacht wel. Maar goed dat de dijk in het vrij recente verleden op Deltahoogte (Bestichhöhe is de Duitse term) was gebracht. Door de stormvloed bereikte het water een peil dat slechts 30 centimeter onder het peil van 1962 bleef. Toen was het eveneens een storm van orkaankracht die op de Duitse dijken beukte. De dijken braken en zaaiden dood en verderf in de havenstad Hamburg. Het is misschien symbolisch, van de stormvloed in 2006 merkte Steffens niets. Hij en zijn gezin sliepen de slaap der gerusten. Vooraf had de dijkgraaf geen verontrustende berichten binnengekregen en daarom was hij met vol vertrouwen in ‘zijn’ dijk, naar bed gegaan. Pas de volgende morgen hoorde hij hoe hoog het water was gekomen en hoe het op het wad had gespookt. Opnieuw drong het besef tot hem door dat de strijd tegen de zee bij stormen en stormvloeden van alle tijden is, dat waakzaamheid constant geboden is. Het gevecht tegen het woedende water is een soort eeuwigFoto: Jan Steffens door Henk Scholte durende ‘burenruzie’, die nooit definitief wordt beslecht. Dat was honderden jaren geleden al zo en dat zal nog honderden jaren zo blijven. De zorg van de dijken is in Duitsland toevertrouwd aan Deichachten, instituten die ieder voor zich de conditie van een vastgesteld dijkpand in de gaten houden. Jan Steffens is dijkgraaf van het pand Esens-Harlingerland, een stuk dijk van ongeveer dertig kilometer lang, dat met de aangrenzende landerijen een oppervlakte heeft van ongeveer 40.000 hectare. De dijkgraaf staat aan het hoofd van het dagelijks bestuur, de Vorstand, en een algemeen bestuur, de Oberdeichrat. De bestuurlijke organisatie is dus enigszins te vergelijken met onze waterschappen. De ingelanden (in het Ostfriese poldergebied overwegend boeren, maar het kunnen ook burgers zijn) kiezen de vertegenwoordigers in Oberdeichrat en Vorstand. Ze betalen per hectare grond en voor de afwatering van de streek. De waddenkust van Ostfriesland heeft een geschiedenis die vergelijkbaar is met die van het Oldambt. In het verleden werd het gebied meer dan eens getroffen door overstromingen en ‘inbraken’ van de Dollard. Ook in Ostfriesland liggen onder de kleilaag verdronken dorpen. “Er zijn sporen van bewoning gevonden,” zegt Steffens. “Fundamenten van gebouwen, dat soort dingen.” Dit soort rampzalige toestanden wil men er natuurlijk niet graag nog eens beleven. Dijken blijven dan ook belangrijk in Ostfriesland. “Tien procent van Nedersaksen zou onderlopen als we geen maatregelen tegen het water nemen,” zegt de dijkgraaf. “Dijken zijn hier weliswaar niet van zo’n groot belang als in Nederland, maar toch ook weer niet onbelangrijk. Het overgrote deel van Duitsland loopt weliswaar geen gevaar – zoals in Nederland wel- als we de strijd tegen de zee veronachtzamen. Maar steden als Hamburg, Bremen en Wilhelmshaven zouden wel degelijk gevaar lopen. En dat zou voor Duitsland dan wel weer catastrofaal zijn.” De ‘burenruzie’ gaat daarom onverminderd door. Het land moet de zee tenslotte in toom houden.

OVERIGE LEZINGEN OP DE DAG VAN DE GRONINGER GESCHIEDENIS Door Harry Perton

Werkverschaffing

Zuiver water

Je zou het histotainment kunnen noemen, het theaterprogramma dat Cees Stolk, Harry Weites en Piet Lingbeek willen brengen. Maar zie het alsjeblieft niet teveel als vermaak, want hun onderwerp is bloedserieus. Hun programma gaat namelijk over werkloze mannen die tussen de jaren ’20 en ’40 van de vorige eeuw terechtkwamen in de werkverschaffing in Jipsinghuizen (Westerwolde) en op het Groninger wad en ervoor zorgden dat er nieuwe polders kwamen. Bepaald geen pretje, dat werk. Journalist, schrijver en tv-presentator Cees Stolk vertelt hun verhaal, waarbij de ‘beleving’ van één arbeider centraal staat. Denk aan de reep chocola voor de kinderen die stinkt naar lysol, het middel waarmee de spitkeet ontsmet werd. Harry Weites bezingt het geheel. Muzikale ondersteuning is er van Piet Lingbeek op gitaar en piano.

Cholera associeer je nu met Afrikaanse oorlogsgebieden of zoals recent nog met de overstromingen in Pakistan, maar in de negentiende eeuw kwam de ziekte ook nog regelmatig in Nederland voor. Tijdens een dergelijke epidemie stierven mensen bij bosjes, vooral armen met weinig weerstand waren de klos. Cholera verspreidt zich via besmet water, maar dat had men lange tijd niet door. Dankzij de opkomst van de medische statistiek echter, rijpte langzamerhand het besef dat gebrekkige openbare hygiëne een grote rol speelde. Een medicus die in Groningen dit besef op gang bracht was Levi Ali Cohen. Ook hier waren vervuilde putten en diepen de oorzaak van cholera. Ali Cohen en andere hygiënisten drongen daarom aan op een schone drinkwatervoorziening. In een korte lezing gaat historicus Bert Schut in op hun werk.

Man plaatst wilgetenen op het wad. Coll. RHC Groninger Archieven 818-19489

Dag van de Groninger Geschiedenis 2010: Land en Water

DE KEUS VOOR HET AUTHENTIEKE ZEEMANSLIED Het koor Armstrong’s Patent uit Appingedam zingt authentieke shanties en zeemansliederen en geeft op de Dag van de Groninger Geschiedenis tweemaal een optreden in de hal van het RHC Groninger Archieven. Door Harry Perton “De naam Armstrong’s Patent werd gebruikt voor de mannen die voor de mast werkten”, verklaart Meindert Harkema. “Dat waren de mannen die aan boord van een zeilschip het zware werk deden, die patent hadden op sterke armen bij het trekken aan touwen en het laden en lossen. Het waren niet allemaal zeelui, want het ging ook wel om kerels die geronseld of gesjanghaid waren. Dan waren ze overgehaald met mooie praatjes of ze kregen in een kroeg een borrel teveel en werden ’s morgens wakker en zaten dan al midden op zee. Nou, over dat volk zingen wij.” Harkema is muzikaal leider van Armstrong’s Patent, een zestal mannen uit Appingedam en omgeving dat zich toelegt op het a capella zingen van shanties en seasongs, maar zich uitdrukkelijk geen shantykoor wil noemen. “Wij hebben een andere manier van zingen en ook een ander repertoire”, legt Harkema uit. “Wij willen zo authentiek mogelijk liederen zingen uit de hoogtijdagen van de schoeners en de klippers, zo rond de tweede helft van de negentiende eeuw.” Bij deze schepen ging het vooral om snelheid en stiptheid. “De kapiteins”, aldus Harkema, “waren in staat om tot op de dag nauwkeurig te zeggen wanneer ze ergens aan zouden komen. Om dat te kunnen doen moesten de bemanningsleden wel allemaal goed en gelijkmatig werken. En daarvoor gebruikten ze shanties.” Harkema zoekt zelf nieuw repertoire uit, bijvoorbeeld uit het werk van de verzamelaar Stan Hugill (1906 – 1992), één van de laatste mannen die nog meevoer op een dergelijk groot commercieel varend zeilschip. Zijn werk heeft misschien iets gekunstelds, omdat het improvisaties bevatte. “Eigenlijk werden die liedjes altijd ter plekke bedacht”, vertelt Harkema. “ze kwamen gewoon voort uit de fantasie, maar gingen een eigen leven leiden, omdat ze door anderen werden overgenomen.” Volgens hem zongen zeelui ook wel werkliederen van de wal. “Soms werkten zeelui in Amerika bij de aanleg van spoorwegen en namen dan liedjes van zwarte arbeiders over, die ze weer meenamen aan boord.”

Dag van de Groninger Geschiedenis 2010: Land en Water

Foto: eigen foto van het koor Armstrong’s Patent

Kenmerk van zulke werkliederen was dat er een soort van voorzanger aan te pas kwam. Aan boord heette deze zanger de shantyman. Volgens Harkema werd zo iemand hoog gewaardeerd: “Als bemanningsleden gezamenlijk aanmonsterden vroeg men gelijk al aan hen: wie is jullie nightingale? Zo’n shantyman stond dan bovenop de capstan of kaapstander het tempo aan te geven, terwijl de anderen het werk deden.” Naast originele shanties legt Armstrong’s Patent zich toe op bouldersongs, die zeelui onder elkaar in hun vrije tijd zongen. “Daar zitten de prachtigste liedjes bij. Alleen shanties daar word je moe van, dat is alleen maar stampen.” Anders dan veel shantykoren houdt Armstrong’s Patent niet zo van pseudo-antieke ‘zeemanskledij’. “We verkleden ons nog wel als Engelse zeelieden wanneer festivals er om vragen, maar we doen dat liever niet.” Ook heeft de groep wat moeite met het niet serieuze imago dat shantykoren hebben. “Dat met zijn allen willen inhaken en feestvieren is typisch Nederlands”, vindt Harkema: “In Engeland of Frankrijk zie je dat bijna niet.” De lol van het zingen bij Armstrong’s Patent bestaat voor hem vooral uit de buitenlandse contacten. Zo organiseert de groep elk jaar een eigen internationaal festival, ‘Bie Daip’ geheten, en trad dit jaar zelfs al op in Duitsland, Ierland en Amerika. “Indrukwekkend”, noemt Harkema een optreden in Polen voor duizenden jongeren die de shanties in het Pools meezongen. Maar een optreden in een Engelse pub voor slechts vijftien man is hem even lief: “Uiteindelijk maakt het ons helemaal niet uit voor hoeveel mensen wij zingen. Waar het om gaat is dat mensen naar ons luisteren.” Voor meer informatie: www.armstrongspatent.nl

OVERIGE OPTREDENS OP DE DAG VAN DE GRONINGER GESCHIEDENIS Door Harry Perton

Foto: Peter de Haan en Frank den Hollander bij de Hoornse Plas door Marij Kloosterhof

Voorheen de Bende

men. Frank: ”Wij proberen het net zo swingend te doen als Cash, maar dan toegesneden op Groningen. En dat is vooral een vertaalslag.” De openingsact van de Dag van de Groninger Geschiedenis belooft iets bijzonders te worden. Laat dat maar aan de heren over.

Geen Zee te Hoog

Normaliter spelen ze op feestjes en uitjes van bedrijven. De ene keer is dat een afdeling van een ziekenhuis, de andere keer een advocatenkantoor. En nog nimmer troffen ze volhardende ‘grumpies’. Jeanet: “Soms denken we, als we binnenkomen: O jee, dat weten we niet hoor. Maar meestal zijn binnen vijf minuten de ramen al beslagen.”

Dag van de Groninger Geschiedenis 2010: Land en Water

Wat Peter de Haan & Frank den Hollander, alias Pé Daalemmer & Rooie Rinus, alias Voorheen de Bende precies gaan doen is nog niet bekend als dit blad naar de drukker gaat. Maar Frank weet dan al wel vrij zeker dat ze iets zullen brengen over water en land. “Met een paar weken gaan we een weekend naar Terschelling”, vertelt hij, “vooral de Waddenzeekant vind ik erg inspirerend”. Tijdens dat weekend brainstormen Peter en hij over een nieuw jubileumprogramma. Het is namelijk dertig jaar geleden dat ze voor het eerst optraden. Maar ze brengen niet opnieuw hun twintig bekendste liedjes. “Niet omdat we een hekel aan Hoornse Plas hebben gekregen”, zegt Frank, “maar vijf jaar geleden hadden we een reünie en die had zo’n geweldig succes, daar kom je toch niet overheen.” En dus werken Peter en hij hard aan nieuw materiaal. Vooral ook voor het avondvullende programma dat op Oudejaarsavond live op TV Noord komt. “Op de Dag van de Groninger Geschiedenis”, aldus Frank, “kunnen we dan mooi een paar van onze nieuwe liedjes uitproberen.” Onder meer gaat het om een coverversie van Johnny Cash zijn I’ve been everywhere. Daarvan bestaan de coupletten uit louter plaatsna-

Foto: Geen zee te hoog door Pjotr Wiese

Het accordeonduo Geen Zee te Hoog zal Nederlandstalige, maar ook wel Groningse evergreens ten gehore brengen. Dit keer spitst het duo zijn repertoire toe op land en water. Zo zal het onder meer de Zuiderzeeballade spelen. Geen Zee te Hoog heet gewoonlijk Muziek in Bedrijf, het samenwerkingsverband tussen Jeanet Stratingh en Editha Vennik. “Het publiek dagen we uit”, zo belooft Jeanet. “De mensen moeten gaan zingen. Het is de bedoeling dat iedereen om ons heen meedoet.”

VASTE PRIK

Terugkerende evenementen of onderedelen op de Dag van de Groninger Geschiedenis worden door de organisatie wel liefkozend ‘De Vaste Prik’ genoemd. Een toelichting:

Informatie- en Boekenmarkt Door Margreet Visch

Rondleidingen door de archievendepots

Dag van de Groninger Geschiedenis 2010: Land en Water

Door Hans Stienstra

De doelstelling van de Dag van de Groninger Geschiedenis is reeds vanaf de oprichting om culturele verenigingen en erfgoedorganisaties de gelegenheid te geven zich te presenteren. Daarnaast krijgen ook boekhandelaren en antiquaren de gelegenheid om hun aanbod van ‘Groningana’ te verkopen. Gemiddeld genomen nemen zo’n dertig à veertig organisaties en een tiental boekhandelaren aan de Dag deel. De historische en culturele verenigingen, stichtingen, musea en instellingen tonen op de Dag van de Groninger Geschiedenis hun projecten, uitgaven en producten. Tevens laten deze instanties de bezoekers kennismaken met de onderzoeksmogelijkheden naar de geschiedenis in eigen dorp, stad of regio. Daarnaast biedt deze Dag een ontmoetingsplaats voor de standhouders met hun ‘collega’s’ uit andere delen van de provincie en wordt er informatie over de bezigheden van de clubs uitgewisseld. De organisaties en verenigingen presenteren zich traditiegetrouw in de studiezaal van het RHC Groninger Archieven en de boekenmarkt vindt plaats in het gebouw van Cascadeplein 10, waar tevens de meeste lezingen worden gehouden. Sinds een aantal jaren zijn de restauratoren van de Restauratorenvereniging Noord daar ook van de partij. Zij demonstreren oude restauratietechnieken. Ongeveer twee maanden voorafgaand aan de Dag worden de uitnodigingen en deelnameformulieren naar alle standhouders verstuurd. De organisatie van de Dag probeert altijd zoveel mogelijk historische en culturele instellingen bij de Dag te betrekken. Dus (nieuwe) verenigingen of stichtingen, die ook een keer naar de Dag willen komen, maar nog niet gevraagd zijn, kunnen zich altijd bij ons aanmelden via (info@groningerarchieven.nl) o.v.v. nieuwe aanmelding DGG. Veel vaste standhouders geven aan ieder jaar weer te genieten van het geïnteresseerde publiek, de contacten met de andere standhouders, en ook van de overige activiteiten op de Dag van de Groninger Geschiedenis.

Ieder jaar kunnen bezoekers op de Dag van de Groninger Geschiedenis een kijkje nemen achter de zware deuren van de depots van het RHC Groninger Archieven. Hiervoor is altijd grote belangstelling, want het heeft natuurlijk iets geheimzinnigs om door de ‘krochten van het verleden’ te kunnen dwalen. De andere 364 dagen per jaar zijn de depots niet voor het publiek toegankelijk. Onder leiding van één van de medewerkers van het RHC Groninger Archieven wordt een groot aantal bijzondere archiefstukken getoond en toegelicht. Het is een unieke gelegenheid om dergelijk materiaal eens van nabij te kunnen zien en “proeven”. Dit jaar betreft het met name stukken die in relatie staan met het thema van dit jaar: Land en Water. Daarnaast zijn er veel meer interessante stukken te zien, zoals het oudste archiefstuk in de collectie uit 1246. Het materiaal dat getoond wordt is zeer divers: akten, kranten, brieven, foto’s, films, video’s, kaarten, affiches, glasplaatnegatieven, bouwtekeningen en andere stukken. Tevens kan men zien op welke wijze het RHC Groninger Archieven zorg draagt voor alle 2400 archieven en verzamelingen in de zestien depots aan het Cascadeplein, met name op het gebied van beheer en materiële zorg. Deze depots, met een capaciteit voor circa 22.000 strekkende meter archiefmateriaal, voldoen aan de hoogste kwaliteitseisen die worden gesteld door de archiefwet ten aanzien van temperatuur, relatieve vochtigheid en brandveiligheid. Dit alles zorgt ervoor dat de omvangrijke collectie betreffende het verleden van Stad en Ommelanden voor het heden en de toekomst bewaard zal blijven. Elke (volgende) generatie kan daar dan weer kennis van nemen, zodat het verleden blijft leven. Om een ieder het één en ander beter te kunnen laten zien, is ervoor gekozen de groepen voor deze rondleidingen niet groter te laten zijn dan 15 personen. U kunt zich aanmelden voor een rondleiding bij de receptiebalie. Er worden meerdere rondleidingen per dag gegeven.

VASTE PRIK Donald de Vries en zijn poffertjes

Restauratoren Door Harry Perton

Door Harry Wubs

“Het zou leuk zijn als mensen objecten meenemen”, zegt Valérie Martens-Monier. “Vaak zijn er hele verhalen te vertellen over de geschiedenis van zo’n object. Denk maar aan de gebruikte materialen, waar het gemaakt is, wat de functie was, hoe het in elkaar steekt, de reden waarom het met een dergelijk object misging en of het gerestaureerd kan worden of niet.” “Nee”, zegt ze op de vraag of zij en haar collega’s dan ook spullen kunnen taxeren, zoals in het televisieprogramma Tussen Kunst en Kitsch gebeurt. “Dat kunnen we niet.” Evenmin blijkt het mogelijk om meteen de kosten te noemen die met een restauratie gemoeid zijn. Voor het maken van offertes is er vaak toch wat meer onderzoek en dus tijd nodig. Martens-Monier is woordvoerder van de Restauratoren Vereniging Noord (RVN), een vereniging met ongeveer dertig leden, waarvan een deel elk jaar acte de présence geeft op de Dag van de Groninger Geschiedenis. Binnen de vereniging, die vooral bedoeld is om onderling kennis uit te wisselen, zijn veel verschillende disciplines vertegenwoordigd. Zo is Martens-Monier zelf gespecialiseerd in het restaureren van kunstwerken op papier zoals tekeningen (aquarellen, gouache, houtskool, pastel, potlood), prenten (affiches, etsen, houtsneden, litho’s, historisch behang), handschriften (brieven, archiefstukken) en waardepapieren (diploma’s, oude aandelen). Voor zover bij het ter perse gaan van dit blad al bekend is, zullen naast haar kraampje in Casacadeplein 10 de stands te vinden zijn van Cees Wolf, die zich toelegt op het restaureren van antiek zilver, Jan Zijlstra, die onder meer schilderijlijsten en gevel- en plafondornamenten van papierstuc herstelt, Luuk Kuipers, die antieke meubels, designklassiekers en eigentijds design restaureert en Henk Wieringa, die eveneens antieke meubels herstelt. Voor alle aanwezige restauratoren geldt dat ze werken voor gerenommeerde instellingen zoals het Groninger Museum, het Scheepvaartmuseum, het Universiteitsmuseum, Rijtuigmuseum Nienoord, de Menkemaborg en de Fraeylemaborg, en daarnaast voor vele particuliere opdrachtgevers. Zie ook www.restauratorenverenigingnoord.nl

Dag van de Groninger Geschiedenis 2010: Land en Water

Donald de Vries en zijn Oldambtster Poffertjeskraam kun je overal tegenkomen. Op kinderpartijtjes in de buurt, maar ook op de Adrillen in Winschoten, in de vesting Bourtange, het eeuwfeest van het Tropenmuseum in Amsterdam of op een bruiloft in Almelo. Traditioneel zal hij ook niet ontbreken op de Dag van de Groninger Geschiedenis, waar bezoekers altijd voor nop van de traktatie smullen. De Vries, medewerker horeca van het nu afgebroken theater De Klinker in Winschoten, heeft er absoluut geen spijt van dat hij in 1993 met zijn poffertjeskraam begon te rijden. Het was vanaf het begin een succes. Dat kwam mede door zijn aanpak. “Ik wilde een mooie wagen, mooi gestileerd en mooi ingericht. Dat is blijkbaar gelukt, want ik krijg overal complimenten.” Daarbij smaken zijn poffertjes nog ook. “Het basisrecept is oud, maar dit heb ik persoonlijk aangepast.” Denk niet, dat Donald daarmee afbreuk doet aan smaak en eigenschappen die dit nostalgische product nu eenmaal moet hebben. “Alle ingrediënten die er in poffertjes horen te zitten, zitten er ook bij mij in.” Zijn kraam past in opgevouwen vorm precies in de bestelwagen waarmee hij stad en land afreist. Deze kraam is tegelijkertijd zijn uithangbord. Hij adverteert ermee op internet en heeft door zijn aanwezigheid én kindvriendelijke prijzen bij allerlei gelegenheden in het hele land naam ‘gescoord’. Intussen weet iedereen, die juist De Vries en zijn Oldambtster Poffertjeskraam ter opluistering van een of ander evenement wil hebben, hem uitstekend te vinden. Het interieur van zijn kraam trekt veel aandacht. Hij heeft de wagen volgehangen met antieke poffertjespannen die hij op de kop heeft weten te tikken. Het heeft soms ook een onbedoeld bijeffect. “Oudere mensen denken soms dat ik koperpoets verkoop. Het kost mij moeite hen uit het hoofd te praten dat dit niet het geval is.”

“WATER IS ALTIJD SPANNEND” Stichting Verdronken Geschiedenis verenigt belangstellenden om vanuit verschillende deskundigheden naar de geschiedenis van de Waddenzee te zoeken. Het project Waddenland Groningen houdt zich vooral bezig met de presentatie van de geschiedenis van het Waddengebied. Zie ook: www.verdronkengeschiedenis.nl en www.waddenlandgroningen.nl Beide organisaties presenteren zich op de Dag van de Groninger Geschiedenis en worden daarbij gesponsord door Staatsbosbeheer. Albert Buursma is zelfstandig historicus en werkt aan projecten voor Verdronken Geschiedenis en Waddenland Groningen.

Dag van de Groninger Geschiedenis 2010: Land en Water

Door Jona van Keulen

“Water is veel spannender dan land”, antwoordt Albert Buursma op mijn vraag, waarom er bij het thema Land en Water altijd meer aandacht is voor water dan voor land. Hij heeft hier duidelijk al meer over nagedacht: “Land, daar leef je op, dat is gewoon en dat ligt stil, maar water beweegt. Dat is dus spannender en je verbindt het ook met plezier: bootje varen, vissen...” Hij heeft zelf ook iets met water omdat hij van zijn 4e tot zijn 18e jaar aan zee heeft geleefd: “Wij woonden toen op Kornwerderzand, vier kilometer van de Friese kust op de Afsluitdijk, tussen het IJsselmeer en de Waddenzee. Mijn vader was daar brug- en sluiswachter en je beleefde daar de wereld van vissers en schippers, tussen mensen die altijd met het water bezig waren. En later kwam ik erachter dat ik ook veel maritieme voorouders heb, zoals een commandeur uit Harlingen, die voer op het oorlogsschip ‘Sneek’. Hij heeft zelfs nog aan de Tweedaagse Zeeslag in 1666 deelgenomen. Ik ben indertijd begonnen als vrijwilliger voor de Stichting Verdronken Geschiedenis, omdat ik het onderwerp leuk vond. Ik kwam vroeger al veel op de Waddeneilanden en het zoeken naar verdwenen werelden spreekt tot de verbeelding. Dat merkten we ook met onze speurtocht naar het verdronken eiland Bosch. Aan het onderzoek van Verdronken Geschiedenis werken allerlei mensen mee met heel verschillende deskundigheden. Dan sta je daar met zo’n gezelschap op de oostpunt van Schiermonnikoog te kijken naar een plek waarvan je weet Foto: Albert Buursma op vissersboot door Elmer Spaargaren dat daar eerder het eiland Bosch lag. Daar heeft iedereen zijn eigen beelden en zijn eigen verhaal bij. We kregen zoveel aandacht, er kwamen zelfs filmploegen op af. In 2009 werkten we mee aan een project rond de herdenking van de stormvloed van 1509, toen de Dollard zijn grootste omvang kreeg. In de Dollard is immers een deel van het toenmalige Reiderland verdwenen. Om dat te herdenken en te verbeelden, lieten we op een avond 15 skybeamers ontsteken op de plekken van 15 verdronken dorpen. Dat gaf me wel een brok in de keel. Bij mijn werk verdiep ik me ook in de geschiedenis van Zoutkamp en Lauwersoog. En er is altijd de herkenning: de geur van verse vis, van gebakken vis… Waddenland Groningen wil de geschiedenis van het Waddengebied in een aantal thema’s vertellen, waaronder Vloot en Visserij. De visserij begon ooit in Vierhuizen, maar de vloot verplaatste zich naar Zoutkamp en, na de afsluiting van de Lauwerszee, naar Lauwersoog. Er zijn dus nog steeds Zoutkamper vissersboten, maar Lauwersoog is hun haven. Tijdens het maken van onze documentaire over 100 Jaar Visserij in Zoutkamp bleek wel, dat ouderen de afsluiting van de Lauwerszee, op 23 mei 1969, nog wel jammer vinden. Bij de herdenking 40 jaar later, toen ook onze documentaire voor het eerst werd vertoond, hing bij een aantal huizen, net als toen, de vlag halfstok. Maar aan de andere kant vindt men het wel fijn dat Zoutkamp is opgeknapt en de invloed van de visserij weer zichtbaar is en dat de historie wordt vastgelegd. In Zoutkamp is de geschiedenis van de visserij nu ook weer te zien in het Visserijmuseum. Aan de kade voor het museum ligt de oude vissersboot Zoutkamp 4, begonnen als beurtschip en daarna 50 jaar bevaren door garnalenvissers. Op de Dag van de Groninger Geschiedenis zorgen we ervoor dat er uitgebreid aandacht is voor de geschiedenis van de visserij in Zoutkamp. Er komen twee schepen, de Zoutkamp 4 en de reddingboot Gebroeders Luden. Daarnaast zijn er demonstraties visbakken, garnalenpellen en nettenboeten”.

OVERIGE ACTIVITEITEN EN PRESENTATIES OP DE DAG VAN DE GRONINGER GESCHIEDENIS Door Harry Perton

Hunze en Aa’s De Winschoter fotograaf Tonnis Post is vooral bekend door zijn foto’s van erbarmelijke woontoestanden in Westerwolde omstreeks de Eerste Wereldoorlog. Maar hij bracht ook de kanalisatie van Westerwolde in beeld. Van die foto’s, eigendom van het waterschap Hunze en Aa’s, komt er een expositie in het RHC Groninger Archieven. Bovendien vertoont Hunze en Aa’s een korte film over de wateroverlast van 1998.

Noorderzijlvest Ook waterschap Noorderzijlvest heeft een expositie in het RHC Groninger Archieven. De expositie gaat over het gemaal De Waterwolf bij Lammerburen. Te zien zijn kaarten en ontwerptekeningen, foto’s van de opening door koningin Wilhelmina (1919), foto’s van het gemaal in de huidige staat

moeite gedaan om de eigen hoogtijdagen en uitjes in beeld te brengen. Vanaf 1912 is jaarlijks een fotoalbum gemaakt en daaruit selecteerde clubarchivaris Karel Engbers de allermooiste foto’s voor een bescheiden, maar veelzeggende expositie. Liefhebbers kunnen bij het clubhuis bovendien het water op in een roeiboot. Het clubhuis vindt u vlak bij het Cascadeplein aan de Praediniussingel 32.

Rondvaart met Beno Hofman Burgemeester Slot (van 1853 tot 1862 te Groningen) was nogal impopulair. Toen hij eens ziek was en de bode een briefje op de deur hing dat de burgemeester “niet slimmer” werd, inter-

Foto: Rondvaartbedrijf Kool

Waterwolf Foto: collectie RHC Groninger Archieven (1466-53)

Roeivereniging de Hunze Van roeivereniging De Hunze zijn heel wat prominente Stadjers lid geweest en nog lid. De club heeft ook altijd veel

Verdronken Geschiedenis De Stichting Verdronken Geschiedenis gaat in op haar expeditie, dit voorjaar, naar Engelsmanplaat. Hierbij wilde ze vooral de plotseling boven het zand uitstekende restanten van een oude kaap in kaart brengen. Te zien zullen zijn foto’s, gemaakt door Henk Postma, diverse archeologische vondsten en kaarten. Ook is er een verslag van het vervolgonderzoek in het RHC Groninger Archieven, waarbij blijkt dat de stad Groningen sinds medio 18e eeuw een kaap op Engelsmanplaat had. Deze presentatie en die van de eveneens aanwezige, samenwerkende organisaties Waddenland Groningen en Landelijke Werkgroep Onderwaterarcheologie afdeling-Noord worden mede mogelijk gemaakt door Staatsbosbeheer.

Dag van de Groninger Geschiedenis 2010: Land en Water

en spullen als perkamentrollen, een oude stembus, een gedenkpenning et cetera. Mogelijk geeft de beheerder van het gemaal hierbij uitleg.

preteerden Stadjers dat graag op zijn Hollands. Slot woonde aan het Hoge der A, en ongetwijfeld weet stadshistoricus Beno Hofman nog veel meer over de bewoners te vertellen. Beno is uw gids op een rondvaart door de diepenring van de stad, ’s middags vanaf 14.00 uur. Inschepen aan de Stationsweg 1012 bij Rondvaartbedrijf Kool. Gratis kaartjes voor de rondvaart zijn te krijgen bij het RHC Groninger Archieven en bij ForumImages.

(Bestuurs)leden van De Hunze tijdens de nationale kampioenschappen op het Eemskanaal, 1926 Foto: collectie RHC Groninger Archieven (1466-53)

DAG EN NACHT VAN DE GRONINGER GESCHIEDENIS IN FORUM IMAGES Dit jaar breidt de Dag van de Groninger Geschiedenis zich voor het eerst uit naar een tweede locatie: ForumImages. Vanaf september is ForumImages aan het Hereplein (Oude Camera-bioscoop) de vaste plek voor de programmering van filmtheater Images en het Groninger Forum. ForumImages is een proeftuin. Het is de plek waar nieuwe ideeën en plannen voor de programmering van het Groninger Forum ontwikkeld en uitgeprobeerd worden. Door Martijn Rötgers

Transport over Land en Water Thema op de Dag van de Groninger Geschiedenis is Transport over Land en Water in Groningen. In zaal 2, de multimediazaal van ForumImages, is een bijzondere doorlopende vj-voorstelling te zien van Richard Neef en twee geluidskunstenaars. Neef gebruikt hiervoor archiefbeelden van scheepvaart, schaatsen, fietsen, tractoren, treinen, snelwegen etc. afkomstig uit de collectie van het Gronings AudioVisueel Archief (GAVA). De voorstelling wordt gecombineerd met korte optredens en voordrachten van onder andere de Groninger schrijfster Aafke Steenhuis. In zaal 2 staan ook enkele scheepsmodellen uit de collectie van het Noordelijk Scheepvaartmuseum. De modellen keren terug in de archiefbeelden die gebruikt worden in de projecties van de Richard Neef. ForumImages ligt aan het Hereplein 73 op 10 minuten loopafstand van de Groninger Archieven. Duurt deze wandeling te lang, of heeft u gewoon zin in een leuke rit door de stad? Tussen beide locaties rijden de hele dag tuktuks die u gratis vervoeren. ForumImages is op de Dag van de Groninger Geschiedenis geopend van 11.00 – 17.00 uur. De toegang is op deze dag gratis. Gratis kaartjes voor de rondvaart van Beno Hofman zijn bij het RHC Groninger Archieven te verkrijgen en bij de kassa in ForumImages!

Dag van de Groninger Geschiedenis 2010: Land en Water

De eerste Groninger Nacht van de Geschiedenis Op donderdag 21 oktober beleeft Groningen zijn eerste Nacht van de Geschiedenis. Het wordt een feestelijke nacht met een bomvol programma. Zo vertellen Herman Pleij, Jolande Withuis en andere historici over hun (anti)helden als Stalin, Aletta Jacobs, Lady Di en Dick Scheringa. Thomas van der Dunk geeft een boeiende workshop debatteren en er wordt gediscussieerd over de popularisering van geschiedenis; over de zin en onzin van Canons en een Nationaal Historisch Museum. Aandacht is er ook voor literatuur en geschiedenis, de verfilming van geschiedenis en de invloed van de huidige en razendsnelle multimediale beeldcultuur op de geschiedschrijving. In de krochten van het gebouw worden complottheorieën over onder meer 11 september en de moord op John F. Kennedy uit de doeken gedaan. Maar deze geschiedenisnacht biedt meer: door het hele pand kom je de Groninger historie tegen, er is muziek, film, een quiz en er zijn leuke acts te zien. De Groninger Nacht van de Geschiedenis wordt georganiseerd in samenwerking met Ubbo Emmius, de studievereniging van de opleiding Geschiedenis aan de Rijksuniversiteit Groningen. De Nacht in ForumImages (Hereplein 73) begint ’s avonds al om 20.30 uur en eindigt om 02.00 uur. De entree bedraagt € 10,- (inclusief 1 consumptie), op vertoon van een studentenkaart € 5,(inclusief 1 consumptie).

Foto: Gebouw ForumImages door Henk Scholte

DE GROTE GRONINGER GESCHIEDENISQUIZ Traditiegetrouw wordt de Dag van de Groninger Geschiedenis afgesloten met de Grote Groninger Geschiedenisquiz gepresenteerd door RTV Noords Reinder Smith. Quizvragen aan de hand van archiefstukken, -beelden of filmmateriaal geven het publiek de kans om zijn kennis over de Groninger geschiedenis te testen. Om de quiz laagdrempelig, maar toch kwalitatief hoogstaand te houden, vindt de ‘Dag-afsluiter’ sinds een aantal jaren plaats in de zogenaamde ‘petje op-petje af-vorm’, voor dit jaar toepasselijk omgedoopt in de ‘Zuidwester op-Zuidwester af’. Naast deze quiz, maken puzzelaars dit jaar ook kans om een prijs te winnen met onderstaand kruiswoordraadsel, waarbij de vragen gewijd zijn aan het thema ‘Land en Water’. Het prijzenpakket bestaat uit Groninger erfgoedproducten. De cijfers in de antwoordbalk corresponderen met de cijfers in de puzzel. Vul de letters in en stuur het antwoord voor 16 oktober naar: (info@groningerarchieven.nl) of RHC Groninger Archieven, Postbus 30040, 9700 RM Groningen o.v.v. ‘DGG-puzzel’. Vermeld tevens uw naam, adres en telefoonnummer. Er is slechts één inzending per persoon mogelijk. De winnaar krijgt eind oktober bericht. Over de uitslag wordt niet gecorrespondeerd. Medewerkers van de organiserende instanties zijn uitgesloten van deelname. Horizontaal 1 5 6 7 9 10 11 13 16 17 18 19 20

Aan dit water werden en worden Groninger schepen zijlings te water gelaten. Zeemanslied. Drijvend, verankerd voorwerp ter oriëntering van de zeeman of ter markering van geulen, begrenzingen, ondiepten, enz., maar ook om de plaats van een anker of een visnet aan te geven. Bedrijf dat een schip/schepen in eigendom heeft en eventueel de vaarten organiseert. Wees … met de Waddenzee! Verdwenen Groninger Waddeneiland. 1 2 3 Herstelplaats/bassin voor schepen. Iemand die bij laagwater het Wad betreedt . 5 6 De dijk vlak aan zee. Laagtij. Groninger havenstad. Zeehond. 9 7 8 Schip voor de kustvaart, dat veelvuldig in Groningen werd gebouwd.

Verticaal

Opgeworpen woon- of vluchtheuvel in 12 Groningen. Het door mensen- of paardenkracht voorttrekken van een binnenschip. Historisch verbond van individuele kooplieden en van koopsteden in de 16 middeleeuwen rond Noord- en Oostzee. Laag glijtoestel, dat met puntstokken wordt voortbewogen over ijs of Wad. 19 De voorzitter van het bestuur van een waterschap. Tussen … en schip. Dorp dat moest verdwijnen door uitbreiding van industrie in een Groninger havenstad. In deze Groninger gemeente is het museum ’t Kapiteinshuis’ gevestigd. Duingras.

Dag van de Groninger Geschiedenis 2010: Land en Water

1 2 3 4 8 9 12 14 15

INITIATIEFNEMERS Regionaal Historisch Centrum Groninger Archieven Het RHC Groninger Archieven is Het informatiecentrum voor de geschiedenis van stad en provincie Groningen. Archieven, boeken, kranten, geografische kaarten, foto’s, films, video’s en geluidsopnames vertellen het verhaal van Groningen van toen tot nu. www.groningerarchieven.nl Huis van de Groninger Cultuur Het Huis van de Groninger Cultuur stimuleert activiteiten en organisaties gericht op het ontwikkelen, verspreiden, behouden en beschermen van de Groninger cultuur en informeert daarnaast particulieren, culturele organisaties, instellingen en overheden. www.huisvandegroningercultuur.nl

Dag van de Groninger Geschiedenis 2010: Land en Water

Cultuurhistorische Vereniging Stad en Lande Stad & Lande is een vereniging voor iedereen die zich interesseert voor de geschiedenis van stad en provincie Groningen. De vereniging is een ontmoetingsplaats voor professionele historici, amateurs en geïnteresseerden en vormt een platform voor nieuwe ontwikkelingen op cultuurhistorisch gebied. Daarnaast bevordert Stad & Lande met verschillende activiteiten de belangstelling voor de Groninger geschiedenis en behartigt zij de culturele belangen, zoals het behoud van monumenten. www.stad-lande.nl

Het Gronings AudioVisueel Archief Het GAVA bewaart (historisch) audiovisueel materiaal en presenteert dit materiaal aangevuld met zoveel mogelijk informatie. Het materiaal kan geraadpleegd worden als historische bron of kan gebruikt worden in kunstproducties. Het GAVA heeft een uitgebreide raadpleegcollectie, die te bekijken is in de studiezaal van het RHC Groninger Archieven. Daarnaast biedt het GAVA een steeds groeiende hoeveelheid film- en videomateriaal aan via internet. www.gava.nl

Biblionet Groningen Biblionet is de netwerkorganisatie van alle bibliotheken in stad en provincie Groningen. In samenwerking met andere culturele organisaties organiseert Biblionet verschillende activiteiten die in het teken staan van het Groninger erfgoed. www.mijneigenbibliotheek.nl Groninger Museum Collecties, presentaties en educatie vormen de basis van het Groninger Museum. Het Groninger Museum is extrovert en veelkleurig en richt zich op een breed publiek. Met presentaties van nationale en internationale betekenis wil het Groninger Museum het publiek verwonderen en aanzetten tot meningsvorming. www.groningermuseum.nl Noordelijk Scheepvaartmuseum Het Noordelijk Scheepvaartmuseum laat de geschiedenis zien van de Noord-Nederlandse scheepsbouw en scheepvaart vanaf de Middeleeuwen tot aan de dag van vandaag. In de beide middeleeuwse museumpanden komen verschillende thema’s aan bod, zoals Hanzevaart in de middeleeuwen, Virtueel Groningen in 1470, turf- en binnenvaart, kust- en waddenvaart op zeil en motor, scheepsbouw in hout en ijzer en scheepsmotoren. www.noordelijkscheepvaartmuseum.nl Groninger Forum Het Groninger Forum wil bezoekers op speelse en onderzoekende wijze in aanraking brengen met en laten leren over levensvraagstukken en grootse thema’s om op die manier dwarsverbanden te laten zien die er zijn in heden, verleden en toekomst en tussen thema’s. Bezoekers worden actief betrokken bij informatie, cultuur, actualiteit en geschiedenis. Multidisciplinair, crossmediaal, grenzeloos, transparant, veranderlijk en dialoog zijn de kernbegrippen. Het Groninger Forum presenteert eenmalige en terugkerende projecten, projecten die aanhaken bij landelijke manifestaties en doorlopende programmering. www.groningerforum.nl

COLOFON Het Dag van de Groninger Geschiedenis 2010 magazine is een gezamenlijke uitgave van het RHC Groninger Archieven, het Huis van de Groninger Cultuur, de Cultuurhistorische Vereniging Stad en Lande, het Gronings AudioVisueeel Archief, Biblionet Groningen, het Groninger Museum, het Noordelijk Scheepvaartmuseum en het Groninger Forum Dit magazine is uitgegeven in het kader van de Dag van de Groninger Geschiedenis op zaterdag 16 oktober 2010. De uitgave is gratis te verkrijgen bij de deelnemende instanties en de bibliotheken in de provincie Groningen. Abonnees van Stad en Lande, Toal en Taiken en de Nieuwsbrief Cultureel Erfgoed Groningen krijgen een exemplaar thuisgestuurd. Oplage 15.000 Eindredactie Margriet Dijk Redactie Monique Banda Margriet Dijk Jikke Sikkes Medewerkers Eddy de Jonge Jona van Keulen Egge Knol Harry Perton Harry Romijn Martijn Rรถtgers Hans Stienstra Margreet Visch Harry Wubs

Fotografie Marij Kloosterhof Henk Scholte Elmer Spaargaren Pjotr Wiese Collectie RHC Groninger Archieven Vormgeving Henk Kampen Druk Grafische Industrie De Marne, Leens Foto omslag Frank den Hollander en Peter de Haan bij de Hoornse Plas door Marij Kloosterhof Voor meer informatie over de Dag van de Groninger Geschiedenis: www.dagvandegroningergeschiedenis.nl

Dag van de Groninger Geschiedenis 2010: Land en Water

Dag van de Groninger Geschiedenis zaterdag 16 oktober 2010 11.00 uur – 17.00 uur RHC Groninger Archieven Cascadeplein 4 Groningen (tenzij anders vermeld) Entree is gratis Zie ook: www.dagvandegroningergeschiedenis.nl PROGRAMMA onder voorbehoud Opening 11.00-11.30 uur Podium Centrale Hal Een verrassingsact van Voorheen de Bende (Frank den Hollander en Peter de Haan). Muzikale optredens 13.30 uur en 15.00 uur Podium Centrale Hal Het koor ‘Armstrong’s Patent’ met zeemansliederen. Als intermezzo, Podium Centrale Hal Het duo ‘Geen Zee te Hoog’ speelt melodieën op de accordeon.

Dag van de Groninger Geschiedenis 2010: Land en Water

Informatiemarkt 11.00 – 17.00 uur Studiezaal Groninger historische en culturele organisaties presenteren zich op de informatiemarkt. 11.00-17.00 uur Let op! Hal Cascadeplein 10 Restauratoren van Restauratoren Vereniging Noord geven demonstraties en informatie over hun werk. Bezoekers kunnen objecten meenemen voor restauratieadvies.

Boekenmarkt 11.00-17.00 Let op! Restaurant b.g. Cascadeplein 10 Boekhandelaren en antiquariaten verkopen boeken over de Groninger geschiedenis en het Groninger erfgoed. Tentoonstellingen 11.00-17.00 uur Centrale Hal Expositie met foto’s van Tonnis Post verzorgd door het Waterschap Hunze en Aa’s. Expositie over het Gemaal de Waterwolf (Electra) verzorgd door het Waterschap Noorderzijlvest. 11.00-17.00 Het Ei, 1e verdieping Expositie over de geschiedenis van het land en waterbeheer in Groningen verzorgd door het Groninger Museum.

Rondleidingen 11.30-15.30 uur Depots Elk half uur verzorgt een archiefmedewerker een rondleiding door de depots van de Groninger Archieven. Voor een rondleiding dient u zich van te voren op te geven bij de balie in de Centrale Hal.

14.00 uur Let op! aanlegsteiger Rondvaartbedrijf Kool, Stationsweg 1012 – duur: +/- 1 uur Rondvaart door de diepenring van Groningen. Stadshistoricus Beno Hofman is uw gids. Gratis kaarten te krijgen bij de receptie van de Groninger Archieven en in ForumImages. Lezingen 11.00-17.00 uur Let op! Let op! Cascadeplein 10 b.g. Kleine Zaal Praediniussingel 32 12.00 – 12.30 uur ‘Zuiver Water. De In het clubhuis van Roeivereniging Groninger Hygiënisten’ door Bert De Hunze is een foto-expositie Schut. over de geschiedenis van de 13.00 – 13.30 uur ‘De Siel- en Deichacht. roeivereniging te zien. Verder worden Waterbeheer in Ostfriesland’ door Jan er roeidemonstraties gegeven. Steffens . 11.00-17.00 uur Let op! Hereplein 73 14.00 – 14.30 uur ‘Zuiver Water. De In ForumImages is een doorlopende Groninger Hygiënisten’ door Bert vj-voorstelling te zien met als Schut. onderwerp ‘Transport over Land en 15.00 – 15.30 uur ‘De Siel- en Deichacht. water in Groningen’. Waterbeheer in Ostfriesland’ door Jan 11.00-17.00 uur Kamer 1.16 1e Steffens. verdieping Let op! Cascadeplein 10 b.g. Grote Zaal Presentatie werkgroep prehistorie 12.30 – 13.00 uur ‘Werkverschaffing. De Veenkoloniaal Museum hel van Jipsinghuizen’, histotainment door Cees Stolk, Harry Weites en Piet Catering Lingbeek. 11.00-17.00 uur Vergaderzaal en 14.30 – 15.00 uur ‘Werkverschaffing. De koffieruimte Centrale Hal/ Parkeerdek hel van Jipsinghuizen’, histotainment Cascadeplein door Cees Stolk, Harry Weites en Piet Astoria uit Haren biedt tegen een Lingbeek. kleine vergoeding lunchmaaltijden aan in de vergaderzaal. De Oldambster Activiteiten Poffertjeskraam zorgt voor gratis 11.00-17.00 uur Koffiekamer 1e poffertjes op het parkeerdek. verdieping Koffie, thee, frisdrank en kleine Presentatie Stichting Verdronken versnaperingen zijn tegen betaling te Geschiedenis en Waddenland verkrijgen in de koffieruimte. Groningen. 11.00-17.00 uur Parkeerdek Grote Groninger Geschiedenisquiz Cascadeplein 16.30 uur Podium Central Hal Demonstraties visbakken, garnalen RTV Noords Reinder Smith presenteert pellen, palingroken en nettenboeten als afsluiting van de Dag van de door Visserijmuseum Zoutkamp. Groninger Geschiedenis de jaarlijkse Demonstratie knopenleggen door het quiz over hoogte- en dieptepunten uit Noordelijk Scheepvaartmuseum. de Groninger historie. 11.00-17.00 uur Let op! Ligplaats wordt op de Dag aangegeven Museumschip de ZK 4 en reddingboot Gebroeders Luden zijn te bezichtigen.