c u l t u u r, ge s c h ie d e n i s e n t a a l va n gro n i n ge n - nr. 3 2016
3
4
5
6
7
COLOFON Oplage: 2.500 Redactie: Eddy de Jonge, Harma Rozema-Woldhuis Vaste medewerkers: RenĂŠ Duursma, correspondent GAVA Jan Glas, correspondent Huis van de Groninger Cultuur Eddy de Jonge, correspondent Stad en Lande
Lutje FEITH is een gezamenlijke uitgave van het Huis van de Groninger Cultuur, het Regionaal Historisch Centrum Groninger Archieven, het Gronings
Bettie Jongejan, correspondent OVCG Jona van Keulen, correspondent RHC Groninger Archieven
AudioVisueel Archief, het Oorlogs- en Verzetscentrum Groningen en de cul-
Aan dit nummer werkten mee:
tuurhistorische vereniging Stad en Lande.
Michael Hermse, Frederiekje de Jongh
Cascadeplein 4 is de gezamenlijke voordeur. In Cascadeplein 4 wordt
Ontwerp: Richard Bos, Wergea
onderzoek over de Groninger geschiedenis en de Groninger cultuur gepresenteerd door middel van tentoonstellingen, publicaties en publieksinformatie.
Fotografie: P.H. Blouw, Marij Kloosterhof Druk: Koninklijke Van Gorcum BV, Assen Afbeelding omslag Voorkant: Panorama middenterrein gemeentelijke gasfabriek, Bloemsingel, Groningen, 1961. Foto (uitsnede) P.H. Blouw, collectie RHC Groninger Archieven (1785-22033) Achterkant: Oostheem bij Usquert, ca. 1955. Foto (uitsnede)
INHOUD
collectie RHC Groninger Archieven (818-15777)
3. Het verhaal van de middeleeuwse stad. Onderwijsproject brengt
Contact:
de middeleeuwen tot leven in Groningen Stad
Redactie Lutje FEITH
door Jona van Keulen
4. Facebook Stad en Lande
ISSN: 2214-2258
Cascadeplein 4, 9726 AD Groningen Postbus 30040, 9700 RM Groningen Telefoon: 050-5992000 E-mail: lutjefeith@groningerarchieven.nl
door Frederiekje de Jongh www.huisvandegroningercultuur.nl
5. Noorderzon en geschiedenis
door RenĂŠ Duursma
6. Bettie Jongejan: de kracht van een verhaal
door Eddy de Jonge
www.groningerarchieven.nl www.gava.nl www.ovcg.nl www.stad-lande.nl Auteursrecht is voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden openbaar gemaakt of verveelvoudigd zonder voorafgaande schrif-
7. Groninger schrijvers en muzikanten op Webloug
door Jan Glas
telijke toestemming van de redactie. De redactie behoudt zich het recht voor (ingezonden) stukken in te korten, aan te passen of niet te plaatsen. Ingezonden brieven vallen niet onder verantwoordelijkheid van de redactie.
2
lutje
FEITH
ONDERWIJSPROJECT BRENGT DE MIDDELEEUWEN TOT LEVEN IN GRONINGEN STAD
HET VERHAAL VAN DE MIDDELEEUWSE STAD In de stad Groningen herinnert nog veel aan de middeleeuwen. Velen kennen de kerken en de gasthuizen (hofjes). Verder valt te denken aan het patroon van straten en pleinen in de binnenstad, straatnamen, onderdelen van huizen en, minder zichtbaar, archeologische vondsten en archiefstukken.
door Jona van Keulen
Al een paar jaar leefde bij de Groninger
in 1470. Aan de hand van een model van
Archieven de wens om leerlingen kennis
het koggeschip spraken we met hen over
te laten maken met die sporen en te ver-
scheepvaart en handel. Daarvoor kochten
tellen over het dagelijks leven in die tijd.
wij zelfs een stokvis op de markt.
Samen met de Der Aa-kerk en het Noordelijk Scheepvaartmuseum ontwikkelden wij
Wij toonden het Stadboek uit 1425 en een
daarvoor een onderwijsproject. De uitda-
charter met een vonnis, speelden de ver-
ging was, om die periode echt tot leven te
kiezing van stadsbestuurders met keur-
brengen voor kinderen van groep 5 en 6.
bonen na en zij bedachten welke regels
CBS De Heerdstee in Beijum was geĂŻnteres-
voor stadjers van belang waren. Ook ging
seerd en steunde onze subsidieaanvraag.
het over de gilden; naast de familie Canter woonde vroeger een burgemeester, die
In de voetsporen van de familie Canter
bierbrouwer was.
Begin juli kwam groep 6 langs. Tijdens het
Daarna liepen we naar de Der Aa-kerk.
programma volgden de leerlingen de fa-
Daar kregen de kinderen pijen aan, wan-
milie Canter, die in de Brugstraat woonde.
delden rond en hoorden over het gebruik
In hun huis, nu een gebouw van het Noor-
van dit kerkgebouw in die tijd. De kerk zag
delijk Scheepvaartmuseum, zagen de kin-
er toen anders uit. Tot slot gingen de leer-
deren de computeranimatie Groningen
lingen aan de slag met opdrachten over kinderspelen in de middeleeuwen, bood-
Foto’s Marij Kloosterhof
schappen doen en eetgewoonten, waarbij
Dit educatieprogramma wordt in het
ze zochten naar verschillen tussen gedekte
schooljaar 2016-2017 aangeboden als
tafels van vroeger en nu.
onderdeel van Culturele Mobiliteit Groningen, wat betekent, dat scholen op gro-
Onderwijsprogramma
tere afstand van de stad Groningen voor
De leerkracht waardeerde vooral, dat de
weinig geld busvervoer kunnen krijgen.
presentatievormen afwisselend waren en
Zo kunnen ook leerlingen uit de provincie
dat de inhoud zo dicht bij de leefwereld
kennismaken met het leven in de middel-
van de kinderen stond.
eeuwse stad Groningen.
Het educatieproject De middeleeuwen komen tot leven in Groningen Stad is ontwikkeld door het RHC Groninger Archieven, het Noordelijk Scheepvaartmuseum en de Der Aa-kerk, in samenwerking met Erfgoedpartners Groningen en met steun van Cultuureducatie met Kwaliteit. Zie: www.groningerarchieven.nl/educatie/primair-onderwijs/het-verhaal-van-de-middeleeuwse-stad
lutje
FEITH
3
FACEBOOK STAD EN LANDE De historische vereniging Stad en Lande bestaat al meer dan 90 jaar. Maar ook
mooie foto’s gemaakt tijdens één van onze
deze oude dame gaat met haar tijd mee. De Facebookpagina heeft al een facelift
activiteiten, dan kunt u die natuurlijk ook
gekregen en is nu klaar voor een tweede leven. En de vereniging is heel wat van
delen.
plan op Facebook.
door Frederiekje de Jongh U vindt de Facebookpagina van Stad en Lande
op
https://www.facebook.com/
Natuurlijk zullen we Facebook in de eerste
u zelf - een activiteit die met lokale ge-
Stad-Lande-759422964109745/. Deze pa-
plaats gebruiken om onze activiteiten aan
schiedenis te maken heeft? Bijvoorbeeld
gina is ook zichtbaar voor niet-leden. Like
te kondigen. En we kijken er terug op lezin-
een tentoonstelling, lezing, wandeling of
ons en onze berichten zullen verschijnen
gen en excursies die zijn geweest. Zo kunt
boekpresentatie? Vertel het de leden van
in uw startpagina op Facebook.
u er nu bijvoorbeeld foto’s zien van de af-
Stad en Lande: deel het op onze pagina.
gelopen voorjaarsexcursie naar Aurich en
Ook voor andere tips op het gebied van de
Naast de berichtgeving via Facebook
Ihlow.
Groninger geschiedenis houden we ons
gaat Stad en Lande voor haar leden ook
aanbevolen. Bijvoorbeeld voor een kleine
een e-mailnieuwsbrief verzorgen. Bent u
Maar we willen meer. Met uw hulp kan
ontdekking die niet groot genoeg is voor
lid en wilt u voortaan ook per e-mail op
de Facebookpagina van Stad en Lande
een artikel in ons tijdschrift: een historisch
de hoogte gehouden worden van het
uitgroeien tot een heuse evenementen-
detail in een gevel, of een plek in het land-
laatste nieuws van de vereniging, geef
kalender op het gebied van de Gronin-
schap met een bijzondere geschiedenis, of
dan uw naam en e-mailadres door aan
ger geschiedenis. Weet u - of organiseert
een vondst in een archief. En heeft u zelf
info@stad-lande.nl.
4
lutje
FEITH
NOORDERZON EN GESCHIEDENIS Als u dit leest is Noorderzon alweer voorbij, maar we willen toch de gelegenheid niet voorbij laten gaan om te vertellen over het project waar GAVA en de Groninger Archieven in samenwerking met Noorderzon en de Verhalen van Groningen aan hebben meegewerkt.
door René Duursma
Het gaat om Circus, Boden & Gas, en de naam verraadt het al, het is een kunstproject met een behoorlijk historische inslag over het voormalig Cibogaterrein. De uitvoering lag bij theatermaker Sijas de Groot, en Werc, een kunstenaarscollectief dat al eerder mee deed aan een ander GAVAproject op Noorderzon: Format GAVA. Sijas de Groot heeft eerder ervaring opgedaan met een dergelijk project waar hij bewoners probeerde te betrekken bij zijn
nische vooruitgang van de stad. De gas-
Panorama middenterrein gemeentelijke gasfabriek,
kunst. Werc is een collectief dat veel in de
fabriek heeft de hele stad jaren voorzien
Bloemsingel, Groningen, 1961. Foto P.H. Blouw,
openbare ruimte heeft gewerkt, met digi-
van brandstof, er zijn tentoonstellingen
tale projecties, maar ook fysiek, met verf,
geweest, er kwamen grote internationale
tape of andere middelen. De samenwer-
circussen en vanaf de jaren vijftig krioelde
door ‘videomapping’ (videoprojectie) en
king leverde een inventieve, spannende
het er van de boderijders die het terrein
verhalen. Deze verhalen zijn afkomstig
maar ook verhalende voorstelling op.
gebruikten als expeditiecentrum.
van oud-buurtbewoners, historici en di-
collectie RHC Groninger Archieven (1785-22033)
verse geschreven bronnen. De beelden, Het Cibogaterrein bestaat inmiddels 400
De constante verandering van het terrein
bewegend en stilstaand beeld, komen uit
jaar. Het stond voor de industriële en tech-
wordt in het project in beeld gebracht
de collecties van GAVA en RHC Groninger Archieven. Van kaarten uit 1616 tot filmmateriaal uit de jaren 1980. We doen bijna jaarlijks mee met een project aan Noorderzon, omdat we vinden dat ons historisch materiaal overal en op allerlei manieren te zien moet zijn. Er kunnen nieuwe verhalen verteld worden met ons visuele erfgoed als basis, voor research voor boeken, voorstellingen of films. Het materiaal kan uiteraard ook gebruikt worden in de uiteindelijke voorstelling. Er zijn al theatermakers en kunstenaars die ons weten te vinden, maar we kunnen het niet genoeg benadrukken: blijf vooral komen en maak gebruik van onze historische collecties.
Bodenterrein, Antonius Deusinglaan, Groningen, ca. 1960. Foto collectie RHC Groninger Archieven (1785-21239)
lutje
FEITH
5
BETTIE JONGEJAN: DE KRACHT VAN EEN VERHAAL In februari 2010 kreeg Bettie Jongejan, net afgestudeerd historica en journaliste
onderzoek vervloog al snel. De coรถrdinator
aan de RUG, haar allereerste baan. Ze werd coรถrdinator van het Oorlogs- en
van het OVCG moet een manager, een doe-
Verzetscentrum Groningen. En nu, zesenhalf jaar later, vertrekt Bettie bij het
ner, zijn. Het werkgebied is breed. Aan de
OVCG om zich bij Noordhoff Uitgevers bezig te houden met het ontwikkelen van
basis ligt het verzamelen van documentatie
educatieve publicaties.
over de oorlog en het organiseren van een
door Eddy de Jonge
stroom aan activiteiten. Dat betekent veel Als 10-jarige scholiere mocht ze bomen
trok Bettie aan. En dat in combinatie met
contacten met mensen, ook met mensen
planten in het Bevrijdingsbos bij Noord-
erfgoed, specifiek met erfgoed van de oor-
die het nog vaak heel moeilijk hebben met
dijk. Daar ontmoette ze ook Canadese
log in Groningen.
de oorlog. Zelfs tot in de tweede of derde
veteranen uit de oorlog. Ze was onder de
generatie. Bettie ontdekte na verloop van
indruk. Het verhaal van de oorlog vond ze
Ze ontdekte al snel dat de functie als co-
tijd dat ze daarin keuzes moest maken. Hel-
in 2010 nog steeds intrigerend. Vooral de
รถrdinator bijzonder veelzijdig was. De eer-
pen kan niet altijd, luisteren wel.
educatieve kant van het werk bij het OVCG
ste stille hoop om veel tijd te hebben voor Soms moesten mensen ook worden overtuigd om deel te nemen aan activiteiten of om informatie te delen. Zoals voor de filmdocumentaires, die uiteindelijk zeer geslaagd zijn. Deze projecten waren hoogtepunten voor Bettie. Daarin stak ze een hoop tijd en energie. De uitdaging daarbij was steeds om de kracht van een verhaal in een tijdspanne van twintig of dertig minuten tot uitdrukking te brengen. Het OVCG is, zoals Bettie het noemt, een bevlogen organisatie. Een goed en creatief bestuur en een hardwerkende coรถrdinator ondersteund door stagiairs en vrijwilligers die continu nieuwe activiteiten bedenken en zorgen voor bijzondere aanvullingen op de collectie. Bettie adviseert haar opvolger om in de eerste periode vooral veel kennis op te bouwen en om stevig in zijn of haar schoenen te blijven staan. Want het OVCG is misschien een kleine instelling, maar wel een hele ambitieuze organisatie die met zeer beperkte middelen alle plannen moet zien uit te voeren. Ook een organisatie waar veel mensen zich bij betrokken voelen. De oorlog staat de laatste jaren weer stevig in de belangstelling. Het OVCG speelt daarin voor Groningen een centrale rol en wil dat de komende jaren blijven doen.
Foto Marij Kloosterhof
6
lutje
FEITH
GRONINGER SCHRIJVERS EN MUZIKANTEN OP WEBLOUG Naast de Groningstalige activiteiten die op Webloug onder de aandacht worden
schatting. Een eigen website kan daaren-
gebracht biedt de site biografieën van Groningstalige muzikanten en schrijvers.
tegen wel. Maar schrijverssites zijn dun
Bij de muzikanten gaat het vooral om hedendaagse, jongere artiesten. De infor-
gezaaid, dat geldt ook voor Groninger au-
matie over schrijvers en dichters gaat tot twee eeuwen terug. Tot nu toe zijn van
teurs.
ongeveer zeventig auteurs biografieën en bibliografieën geplaatst en een zestigtal muzikanten, bands en koren hebben een info-pagina.
door Jan Glas
Wie informatie zoekt over Groninger literatuur was tot nu toe aangewezen op een
De manier waarop muzikanten en schrij-
er naar hem geluisterd wordt, hij moet
aantal boekpublicaties: Geschiedenis van
vers zich manifesteren op internet ver-
op zoek naar publiek. Iedereen kan zich
de Groninger Literatuur door P. J. van Leeu-
schilt aanzienlijk. De meeste Groninger
daarentegen schrijver of dichter noemen,
wen (1984), Nieuwe Groninger Encyclopedie
muzikanten hebben een eigen website of
louter en alleen vanwege het feit dat hij
(1999), Twee eeuwen Gronings, n golden
een Facebookpagina en vaak nog een pa-
schrijft. Wanneer er ooit ergens een tekst
toal door H. Diemer en J. Loer (2005) en
gina op www.poparchiefgroningen.nl, een
gepubliceerd is, kan men zichzelf al schrij-
Lezen en schrieven ien Grunneger toal on-
site waar naast de hedendaagse popscene
ver noemen.
der redactie van T. Musschenga en T. Ufkes
ook de geschiedenis van de Groninger
(2008). Publicaties van alweer een aantal
popmuziek wordt gedocumenteerd. Muzi-
Een schrijver of dichter zal niet snel een
jaren geleden en vaak niet meer leverbaar.
kanten maken zich doorgaans uitstekend
Facebookpagina aanmaken. Is het voor
Herdrukken of nieuwe boekuitgaven zul-
vindbaar op internet, het is voor hen een
een muzikant de normaalste zaak om zich
len er niet snel meer komen. Voor actu-
onmisbaar medium om optredens binnen
op deze manier te presenteren, doet een
ele informatie over de Groninger literatuur
te halen. Aandacht genereren is voor mu-
schrijver of dichter dat, dan wordt het, niet
én muziek kunt u nu dus ook terecht op
zikanten belangrijker dan voor schrijvers.
in de laatste plaats door collega-schrijvers,
www.webloug.nl.
Een muzikant is pas muzikant wanneer
al gauw gezien als schaamteloze zelfover-
lutje
FEITH
7