Erven Marinetti, Milaan / Marinetti’s Heirs, Milan
Rougena Zatkova
Als leerlinge van Giacomo Balla ontmoet de Tsjechische kunstenaar Rougina Zatkova in 1915 Marinetti tijdens een futuristisch soirée bij hem thuis. Marinetti is onder de indruk van haar talent, en al snel treedt Zatkova toe tot de groep futuristen. Er volgt een hechte vriendschap tussen de twee waarbij zij Marinetti meermaals afbeeldt.
Portret van F.T. Marinetti / Portrait of F.T. Marinetti
A student of Giacomo Balla, Czech artist Rougina Zatkova meets Marinetti in 1915 during a Futurist soirée at his home. Marinetti is taken aback by her talent, and Zatkova soon joins the group of futurists. A close friendship ensues between the two, and she portrays Marinetti on several occasions.
(1885-1923)
olieverf1915-1921opdoek/oilon canvas
Erven Balla, Rome / Balla’s Heirs, Rome
1920s, Giacomo Balla elaborates on the theme of ‘pessimism and optimism’ in a dozen works, including drawings, watercolors, collages and canvases. This work is the result of his observations of the social order in Italy. On this canvas, he depicts the contrasts between the various fields of power that have arisen in society.
Pessimisme en optimisme / Pessimism and optimism olieverf1923op
Het thema ‘pessimisme en optimisme’ wordt door Giacomo Balla aan het begin van de jaren twintig uitgewerkt in een tiental werken, waaronder tekeningen, aquarellen, collages en doeken. Dit werk is het resultaat van zijn observaties van de sociale orde in Italië. Op dit doek verbeeldt hij de contrasten tussen de verschillende krachtenvelden die zijn ontstaan in de maatschappij.Intheearly
doek / oil on canvas
Giacomo Balla (1871–1958)
For Marinetti, the programmatic manifesto is a new and attractive way to make the ideas of futurism known. In his view, it serves as a preliminary announcement of the artistic development that is about to take place. For the art world, the manifesto is a completely new and revolutionary form of expression: it takes artistic creativity out of the bohemian atmosphere of the studio.
Eerste futuristische manifest in Le Figaro / First Futurist manifesto in Le Figaro
1909ArchivoDepero, Rovereto
(1876-1944)
Filippo Tommaso Marinetti
Het programmatische manifest is voor Marinetti een nieuwe aantrekkelijke manier om de ideeën van het futurisme bekend te maken. Het dient in zijn ogen als vooraankondiging van de artistieke ontwikkeling die staat te gebeuren. Voor de kunstwereld is het manifest een compleet nieuwe en revolutionaire uitingsvorm: de artistieke creativiteit wordt hiermee uit de bohémienachtige sfeer van het atelier gehaald.
Archivo1911Depero,
(1876-1944)
Filippo Tommaso Marinetti Le Vers Libre
Rovereto
Filippo Tommaso Marinetti (1876-1944) Lacerba, het eerste futuristische tijdschrift / Lacerba, the first Futurist magazine 1913ArchivoDepero, Rovereto
years, futurist painting had many similarities to divisionism, a technique in which the artist applied colors side by side rather than mixing them. This portrait shows Boccioni’s divisionist background: by using contrasting colors, the artist wanted to express the modern world, full of contrasts and tensions.
Umberto Boccioni (1882-1916)
spanningen.Initsearly
In de beginjaren heeft de futuristische schilderkunst nog veel overeenkomsten met het divisionisme, een techniek waarbij de kunstenaar kleuren naast elkaar opbrengt in plaats van deze te mengen. Dit portret toont de divisionistische achtergrond van Boccioni: door het gebruik van contrasterende kleuren wil de kunstenaar de moderne wereld uitdrukken, vol tegenstellingen en
doek / oil on canvas Fondazione Cariverona
Portret van een vrouw / Portrait of a woman olieverf1911op
Dynamisch gevoel van de dans (interieur van een nachtbar)/ Dynamic feeling of dance (interior of a night bar) olieverf1913op
painted this canvas in 1913, after having seen several works by Futurist Gino Severini at an exhibition in Paris in 1912. The fragmentary aspect of Severini’s works is radically innovative for him. A year later he paints this work, in which the night bar is fragmented into a battlefield of sharp (color) fragments.
De Belgische kunstenaar Jules Schmalzigaug schildert dit doek in 1913, nadat hij in 1912 in Parijs op een tentoonstelling verschillende werken van de futurist Gino Severini gezien heeft. Het fragmentarische aspect van de werken van Severini is voor hem radicaal vernieuwend. Een jaar later schildert hij dit werk, waarin de nachtbar versplinterd wordt tot een slagveld van scherpeBelgian(kleur)fragmenten.artistJulesSchmalzigaug
Jules Schmalzigaug (1882-1917)
doek / oil on canvas
The Phoebus Foundation, Antwerpen / The Phoebus Foundation, Antwerp
In his manifesto ‘Parole in libertà’ (1913), Marinetti describes the importance of free-word experiments and onomatopoeia as a dynamic element in poetry. Instead of using the page in a linear fashion, he prints words diagonally across pages. By breaking with traditional writing, a new form of freedom emerges.
Filippo Tommaso Marinetti
(1876-1944)
Manifest Parole in libertà/ Manifesto Parole in libertà Archivo1913Depero, Rovereto
In zijn manifest ‘Parole in libertà’ (1913) beschrijft Marinetti het belang van vrije-woordexperimenten en onomatopeeën als dynamisch element in poëzie. In plaats van de bladzijde op een lineaire wijze te benutten drukt hij woorden diagonaal over pagina’s af. Door te breken met de traditionele schrijfwijze ontstaat er een nieuwe vorm van vrijheid.
autumn of 1913, Boccioni created a series of works called Unique Forms of Continuity in Space. One of the works in the series is this sculpture, in which he created movement through the combination of the form (a walking figure) and the suggestion of moving air around the body.
lichaam.Inthe
Umberto Boccioni (1882-1916)
in 2011) / bronze (cast in 2011) Privécollectie, Rome / Private collection, Rome
In het najaar van 1913 maakt Boccioni een serie werken genaamd Unieke vormen van continuïteit in de ruimte. Een van de werken in de serie is dit beeld, waarbij hij beweging heeft gecreëerd door de combinatie van de vorm (een lopende figuur) en de suggestie van zich verplaatsende lucht rondom het
Unieke vormen van continuïteit in de ruimte /Unique Forms of Continuity in Space brons1913(gegoten
Plastisch dynamisme paard + huizen /Plastic Dynamism Horse
+
Estorickinkt1914Housesoppapier/inkonpaperCollection,LondenVoorBoccionistellende
Umberto Boccioni (1882-1916)
vele perspectieven van de kubistische schilderkunst de kijker in staat om informatie te verzamelen over de fysieke eigenschappen van een object, maar hebben ze weinig te zeggen over de ‘innerlijke kracht’, zoals waargenomen door de ware kunstenaar. Door verschillende onderwerpen te combineren wil hij een intuïtieve ervaring bij de beschouwer oproepen, in plaats van een rationele.
For Boccioni, the many perspectives of Cubist painting enable the viewer to gather information about the physical properties of an object, but have little to say about the ‘inner strength’ as perceived by the true artist. By combining different subjects, he aims to evoke an intuitive experience in the viewer, rather than a rational one.
Futuristische schilderkunst: technisch The Futuristmanifest/Painting: Technical
Umberto Boccioni, Carlo Carrà,
Manifesto 1910ArchivoDepero,RoveretoInhetmanifestFuturistische
In Futurist Painting: Technical Manifesto, the futurists clearly distance themselves from traditional painting, which aims to depict a fixed moment in time. Traditional subject choices such as nudes, still lifes and landscapes are a thing of the past in the eyes of the futurists.
Luigi Russolo, Giacomo Balla & Gino Severini
schilderkunst: technisch manifest nemen de futuristen duidelijk afstand van de traditionele schilderkunst die naar het verbeelden van een gefixeerd moment in de tijd streeft. Traditionele onderwerpkeuzes zoals naakten, stillevens en landschappen behoren in de ogen van de futuristen hierbij tot het verleden.
The (film) theater is one of the first areas where the futurists experimented because of the obvious possibilities of form, color, light, sound and movement. The film Thaïs by Bragaglia is the only surviving futuristic film. The sets were created by the futurist Enrico Prampolini, who uses geometric shapes to create a world of (optical) illusions
Thaïs 1917Het(film)theater
is een van de eerste terreinen waar de futuristen experimenteren vanwege de voor de hand liggende mogelijkheden op het gebied van vorm, kleur, licht, geluid en beweging. De film Thaïs van Bragaglia is de enige overgebleven futuristische film. De decors zijn gemaakt door de futurist Enrico Prampolini, die met geometrische vormen een wereld van (optische) illusies creëert.
Anton Giulio Bragaglia (1890-1960)
(1890-1960)
1913 (herdruk uit 1932) / (reprint from 1932)
Portret van Giacomo Balla, Groeten, Typist, Onderzoeken/ Portrait of Giacomo Balla, Waving, Typist, Researching
Anton Giulio Bragaglia
zilvergelatinedruk / gelatin silver print Archivo Depero, Rovereto
Geïnspireerd door de ideëen van de filosoof Henri Bergson’s over dynamiek, beginnen de futuristische schilders in 1911 de fotografische bewegingsstudies van o.a. Eadweard Muybridge te modificeren. Anton Giulio Bragaglia ontwikkelt samen met zijn broer Arturo een methode om beweging vast te leggen, genaamd ‘fotodynamisme’. Hierbij plotten ze de beweging van een figuur, meestal van rechts naar links, waarbij het tussenliggende deel vaak wazig blijft.
Inspired by philosopher Henri Bergson’s ideas about dynamics, futurist painters begin modifying the photographic studies of movement by Eadweard Muybridge and others in 1911. Anton Giulio Bragaglia, along with his brother Arturo, develops a method of capturing motion called “photodynamism. In doing so, they plot the movement of a figure, usually from right to left, often leaving the intermediate part blurred.
Deze Rumori contemporain van de Nederlandse kunstenaar Peter Zegveld is geïnspireerd op de lawaaimachines van Luigi Russolo. Naast schilderkunst is de futurist Russolo geïnteresseerd in de ideale geluidsweergave van de mechanische beschaving. Met zijn uitvinding van de intonarumori (lawaaimachine) bereikt hij dit doel: door het gevarieerd afstellen van de radertjes in de machine kan hij verschillende mechanische geluiden nabootsen.
Peter Zegveld
(1951- )
Collectie Rijksmuseum Twenthe / Collection Rijksmuseum Twenthe
Door aan de hendel van deze intonarumori te draaien ontstaan er geluiden die Russolo veelvuldig gebruikte in zijn lawaaiperformances.ThisRumoricontemporain by the Dutch artist Peter Zegveld is inspired by the noise machines of Luigi Russolo. Besides painting, the futurist Russolo is interested in the ideal sound reproduction of mechanical civilization. With his invention of the intonarumori (noise machine), he achieves this goal: by varying the adjustment of the cogs in the machine, he can imitate different mechanical sounds.
Rumori Contemporain / Rumori Contemporain
hout2020-2021enstaal/woodand steel
Turning the handle of this intonarumori creates sounds that Russolo frequently used in his noise performances.
beits en pastel op karton / oil, gouache, stain and pastel on cardboard Estorick Collection, Londen
Gino Severini (1883-1966)
Danser (ballerina + zee)/ Dancer (Ballerina + Sea)
Gefascineerd door de interacties van beweging, materie en ‘de dynamische snelheden van de moderne wereld’ verbeeldt Severini veelvuldig dansers. In zijn manifest uit 1913-14 beschrijft hij de zintuiglijke analogieën die ‘resoneren’ met schijnbaar nietverwante objecten, van een danser tot sneltrein tot meer fluïde vormen zoals de zee.
Fascinated by the interactions of movement, matter, and “the dynamic speeds of the modern world,” Severini frequently depicts dancers. In his 1913-14 manifesto, he describes the sensory analogies that “resonate” with seemingly unrelated objects, from a dancer to express train to more fluid forms such as the sea.
olieverf,1913gouache,
Enrico Prampolini (1894-1956) Vrouw + licht + omgeving / Woman + Light + Ambiance 1915olieverfop doek / oil on canvas Privécollectie / Private Collection
IntonarumoriLuigiRussolo en Ugo Piatti in hun studio in Milaan / Luigi Russolo and Ugo Piatti in their studio in 1916MilanArchivoDepero, Rovereto
Fortunato Depero (1892-1960) Bladmuziek van een ‘lawaaistuk’ / Sheetmusic of a ‘noisy song’ 1916ArchivoDepero, Rovereto
Luigi
Russolo (1885-1947)
1916ArchivoDepero, Rovereto
The
De kunst van lawaai / Art of Noises
Gino Severini (1883-1966) Dynamiek van lichtvormen in de ruimte /Dynamics of Light Forms in 1912Spaceolieverfopdoek/oilon canvas Galleria Nazionale d’Arte Moderna, Rome
Giacomo Balla (1871–1958)
Iriscidente interpretatie /
Iridescent Interpenetrations 1913olieverfop hout / oil on wood Erven Balla, Rome / Balla’s Heirs, Rome
Giacomo Balla (1871–1958) Interventionistische demonstratie / Maagdelijkheid /Interventionist demonstration /Virginity 1915 / 1925 olieverf op doek / oil on canvas Erven Balla, Rome / Balla’s Heirs, Rome
Deze abstracte compositie dateert uit de periode dat Balla zelfs de geringste figuratieve referentie heeft verlaten, waardoor zijn verbeelding vrij is om een reeks gebogen arabesken te tekenen. Het resultaat is een levendige, indringende uitdrukking van het futuristische idee van dynamiek, waarbij de beschouwer associaties krijgt met kruitdampen en geluidsgolven.
Giacomo Balla (1871–1958)
Geweerschot op zondag / Gunshot on a Sunday
This abstract composition dates from the period when Balla abandoned even the slightest figurative reference, leaving his imagination free to draw a series of curved arabesques. The result is a vivid, penetrating expression of the futuristic idea of dynamism, giving the viewer associations with powder fumes and sound waves.
1918olieverfop
doek / oil on canvas Collezione Banca D’Italia, Rome
Impressie van bombardementeenmet granaten en granaatscherven
In de donkere lucht op het schilderij ziet de beschouwer lichtflitsen, veroorzaakt door de lancering van granaten. De inslag van granaten is een onderwerp dat Russolo niet alleen verbeeldt op doek: in zijn manifest De kunst van lawaai uit 1916 beschrijft hij uitgebreid het fluitende geluid van een granaatlancering en de klap die volgt bij de inslag.
Luigi Russolo (1885-1947)
In the dark sky in the painting, the viewer sees flashes of light caused by the launch of grenades. The impact of grenades is a subject that Russolo not only depicts on canvas: in his 1916 manifesto The Art of Noises, he describes in detail the whistling sound of a grenade launch and the bang that follows the impact.
/Impression of a bombardment with shells and shrapnel1926olieverfopdoek/oilon canvas Collezione del Comune di Portogruaro
1918ArchivoDepero, Rovereto
(1876-1944)
Filippo Tommaso Marinetti
karakter.Zang
Tumb Tumb reads like an eyewitness account, where poet and journalist merge into one. Lyrically, Marinetti describes the mechanical sounds he hears during the first Balkan War in Adrianopolis in 1912. ‘Zang’ for the firing of the artillery guns, ‘tumb’ for the explosion and ‘tuuumb’ for the echo that follows. By rhythmically rendering the sound phonetically, the report takes on a dynamic character.
Zang Tumb Tumb leest als een ooggetuigenverslag, waarbij dichter en journalist samenvloeien tot één. Op lyrische wijze beschrijft Marinetti de mechanische geluiden die hij hoort bij de eerste Balkanoorlog in Adrianopolis in 1912. ‘Zang’ voor het vuren van het artilleriegeschut, ‘tumb’ voor de explosie en ‘tuuumb’ voor de echo die volgt. Door op ritmische wijze de klank fonetisch weer te geven krijgt het verslag een dynamisch
Zang Tumb Tumb
Dit is het eerste groepsmanifest dat als ‘vrije-woordexperiment’ verschijnt. Het is een schematische weergave van de deelnemers aan de Eerste Wereldoorlog, waarbij de verschillen tussen de ‘futuristische’ landen en de ‘traditionele’ landen worden aangeduid. Het wordt door de futuristen verspreid als pamflet, met een oplage van maar liefst 20.000 stuks. Ze hopen hiermee de bevolking te enthousiasmeren voor de oorlog en deelname af te dwingen.
Cirulli, Bologna
Marinetti, Boccioni, Carrà, Russolo & Piatti
This is the first group manifesto to appear as a ‘freeword experiment’. It is a diagrammatic representation of the participants in World War I, indicating the differences between the ‘futurist’ countries and the ‘traditional’ countries. It is distributed by the futurists as a pamphlet, with a circulation of as many as 20,000. In this way they hope to enthuse the population about the war and force participation.
Futuristische synthese van de oorlog /Futuristic synthesis of the War1914Fondazione
Francesco Cangiullo (1884-1977) Marinetti gewond/Marinetti 1916woundedinktoppapier/inkonpaperErvenMarinetti,Milaan/Marinetti’s Heirs, Milan
Carlo Carrà (1881-1966) Guerrapittura1915ArchivoDepero,Rovereto
Boccioni’s death 1916ArchivoDepero, Rovereto
Krantenbericht over de dood van Boccioni / Newspaper with
Filippo Tommaso Marinetti (1876-1944) 8 zielen in een bom: een explosief verhaal/8 Souls in One Bom: An Explosive Novel 1919ArchivoDepero, Rovereto
1927olieverfop
Het idee van de versmelting van mens en machine wordt duidelijk verbeeld op dit werk van Fortunato Depero. De armen van de gondelier gaan over in de riemen, de persoon is één met de gondel, waardoor de grens tussen mens en gebruiksobject vervagen. De persoon zelf lijkt bijna van metaal, door de hoekige vormen en suggestie van glans die Depero met witte verf gecreëerd heeft.
The idea of the fusion of man and machine is clearly depicted in this work by Fortunato Depero. The arms of the gondolier merge into the straps, the person is one with the gondola, blurring the boundary between human and utilitarian object. The person himself seems almost made of metal, due to the angular shapes and suggestion of shine that Depero created with white paint.
doek / oil on canvas Archivo Depero, Rovereto
Fortunato Depero
(1892-1960)
De gondelier /The Gondolier
In this work, the viewer is looking down at a race track from a high vantage point. The race is the middle section of Gerardo Dottori’s Triptych of Speed with the start signal and finish depicted in the other sections. Here we see a fusion of the existing dynamic visual language and the rise of Aeropittura, of which Dottori is one of the founders.
De race /The Race
Gerardo Dottori (1884-1977)
BijFutur-ism,olieverf1925-1927opdoek/oiloncanvasRomeditwerkkijktdebeschouwer
vanuit een hoog standpunt naar een racebaan. De race is het middelste deel van de ‘Triptiek van snelheid’ van Gerardo Dottori, waarbij het startsignaal en de finish in de andere delen verbeeld zijn. We zien hier een samensmelting van de bestaande dynamische beeldtaal en de opkomst van de Aeropittura, waar Dottori één van de grondleggers van is.
Fortunato Depero
Depero Futurista
1927ArchivoDepero, Rovereto
Depero designs Depero Futurista, a portfolio like a portable museum. The 240-page book is filled with sketches of paintings, sculptures, textile and architectural designs, theater and advertising work, puns, manifestos and reviews. By unscrewing the two bolts, readers of the book can remove pages themselves, rearrange them, or exhibit drawings as works of art an sich.
(1892-1960)
Depero ontwerpt Depero Futurista, een portfolio als een soort draagbaar museum. Het 240 bladzijdes tellende boek is gevuld met schetsen van schilderijen, sculpturen, textielen architecturale ontwerpen, theater- en reclamewerk, woordspelingen, manifesten en recensies. Door de twee bouten los te draaien kan de lezer van het boek zelf pagina’s verwijderen, opnieuw rangschikken of tekeningen als kunstwerken an sich tentoonstellen.
De twee tijdperken / The Two Eras
tempera1936op
Ivanhoe Gambini (1904-1992)
karton / tempera on board Privécollectie, Busto Arsizio
Een vliegtuig, het symbool van het moderne en sterke Italië, wordt hier gecombineerd met een van de grote iconen van het oude Romeinse Rijk: het Colosseum. Het werk leent zich goed voor fascistische propaganda, waarin wordt gestreefd naar een harmonie tussen de glorie van het verleden en de kracht van het heden.Anairplane, the symbol of modern and strong Italy, is here combined with one of the great icons of the ancient Roman Empire: the Colosseum. The work lends itself well to fascist propaganda, seeking a harmony between the glory of the past and the power of the present.
doek / oil on canvas Museo dell’aeronautica Gianni Caproni, Trento
Benedetta Cappa Marinetti creëert in dit landschap een poëtisch en kosmisch beeld. Door een kristallen bol ziet de beschouwer water en land, waarboven steden zich ontwikkelen. Maar de toppen van de bergen die tot aan de hemel reiken, blijven eenzaam, slechts omringd door wolken.
Benedetta Cappa Marinetti creates a poetic and cosmic image in this landscape. Through a crystal ball, the viewer sees water and land, above which cities are emerging. But the tops of the mountains that reach to the sky remain lonely, surrounded only by clouds.
Benedetta Cappa Marinetti
(1897-1977)
Verbrande bergen in eenzaamheid /Parched mountains of solitude olieverf1936op
Voor Marinetti speelt voeding een belangrijke rol in het realiseren van een sterk Italië. Door middel van een manifest en kookboek zet hij zijn gedachten over dit onderwerp uiteen. Italianen moeten acuut stoppen met het eten van pasta. Niet alleen omdat het een traditioneel gerecht is, maar ook omdat het moeilijk te verteren zou zijn en daardoor tot vermoeidheid, inactiviteit en ‘neutralisme’ zou leiden.
1932ArchivoDepero, Rovereto
Filippo Tommaso Marinetti
For Marinetti, food plays an important role in realizing a strong Italy. Through a manifesto and cookbook, he lays out his thoughts on the subject. Italians should immediately stop eating pasta. Not only because it is a traditional dish, but also because it is said to be difficult to digest and therefore leads to fatigue, inactivity and ‘neutralism’.
Het futuristisch kookboek/ The Futurist Cookbook
(1876-1944)
Affiche voor Campari / Advertisement for Campari
1928ArchivoDepero, Rovereto
Fortunato Depero (1892-1960)
In de ogen van Depero is kunst niet puur of belangeloos, maar juist utilitair en ideologisch. Vanuit dit gedachtegoed ontwerpt hij vanaf 1925 verschillende kleurrijke advertenties en posters, zoals voor het Italiaanse likeurmerk Campari. Naast lampen en dienbladen ontwerpt hij in 1932 het flesje voor de frisdrankvariant van Campari, een ontwerp dat tot op heden gebruikt wordt.
In Depero’s view, art is not pure or disinterested, but rather utilitarian and ideological. From 1925 onwards, based on these ideas, he designed various colorful advertisements and posters, such as for the Italian liqueur brand Campari. In addition to lamps and trays, he designed the bottle for the Campari soft drink in 1932, a design that is still used today.
Met1931ExhibitiondankaanIstitutoLuce
De Vierjaarlijkse
Cinecittà s.r.l / Courtesy of Istituto Luce Cinecittà s.r.l
Op 3 januari 1931 bezoekt Mussolini de vernissage van de eerste editie van de Vierjaarlijkse Nationale kunsttentoonstelling in het Palazzo delle Esposizioni in Rome. Deze tentoonstelling is door de staat in het leven geroepen om de nationale kunstproductie te promoten, en is hierdoor een belangrijkse schakel in de relatie tussen de staat en de kunsten. Hoewel de staat ‘officieel’ neutraal blijft in haar voorkeur voor een bepaalde kunststroming is het opvallend hoe weinig futuristische kunstwerken er te zien zijn ten opzichte van meer realistische Novecento werken.
ThekunsttentoonstellingNationale/QuadrennialNational Art
On January 3, 1931, Mussolini attends the vernissage of the first edition of the Quadrennial National Art Exhibition at the Palazzo delle Esposizioni in Rome. This exhibition was created by the state to promote national art production, making it an important link in the relationship between the state and the arts. Although the state remains “officially” neutral in its preference for a particular art movement, it is striking how few futuristic artworks are on display compared to more realistic Novecento works.
Istituto Luce Cinecittà s.r.l / Courtesy of Istituto Luce Cinecittà s.r.l
Met1930dankaan
At the end of the 1920s, it becomes possible for civilians to become pilots as well, leading to the creation of several civil aviation clubs. This causes flying to suddenly become much more accessible. Many futurists get on planes in the period that follows, either as pilots or passengers, to capture their new perspective on the world through sketches or aerial photography.
Aan het einde van de jaren ’20 wordt het voor burgers ook mogelijk piloot te worden, waardoor er verschillende burgerluchtvaart clubs ontstaan. Dit zorgt ervoor dat vliegen opeens veel toegankelijker is geworden. Veel futuristen stappen in de periode die volgt in het vliegtuig, als piloot of passagier, om door middel van schetsen of luchtfotografie hun nieuwe perspectief op de wereld vast te leggen.
De eerste vlucht van de Romeinse Aeroclub VIII / The first flight of the Roman Aeroclub VIII
In de jaren dertig organiseren de futuristen politiek getinte, kunstzinnige banketten. Geregeld worden hierbij parfums verneveld of zelfs in de nekken van de aanwezigen gespoten. Meestal wordt daarvoor eau de Cologne gebruikt, waarvan de origine - anders dan de naam doet vermoeden - Italiaans is. Deze geurstof had destijds een oorlogsconnotatie omdat het werd meegenomen naar het front om bijvoorbeeld om wonden te verzorgen.Inthe1930s, the futurists organized politically tinged, artistic banquets. Perfumes were regularly atomized or even sprayed into the necks of those present. Usually eau de Cologne is used for this purpose, the origin of whichcontrary to what the name suggests - is Italian. In those days this fragrance had a war connotation because it was taken to the front to treat wounds, for example.
Eau de cologne
Genoemd in Het futuristische kookboek/ Mentioned in The Futurist Cookbook
duikt telkens weer een markante geurstof op: ozon. Deze frisse scherp geurende stof ontstaat bij elektrische ontlading en komt vrij bij onweersbuien en hangt om elektronische apparaten heen. Kunstenaar Bruno Munari gebruikt deze om films te begeuren terwijl Marinetti er voedsel mee wil impregneren. Dit geeft uitdrukking aan de moderne identiteit van de futuristen.
Ozon Ozone
In1932manifesten
In manifestos, a striking aromatic substance keeps popping up: ozone. This fresh, sharp-smelling substance is created by electrical discharge, is released during thunderstorms and hangs around electronic devices. Artist Bruno Munari uses it to scent films, while Marinetti wants to impregnate food with it. This expresses the modern identity of the futurists.
/
In the 1930s, the futurists organized politically tinged, artistic banquets. Perfumes were regularly atomized or even sprayed into the necks of those present. Usually eau de Cologne is used for this purpose, the origin of whichcontrary to what the name suggests - is Italian. In those days this fragrance had a war connotation because it was taken to the front to treat wounds, for example.
De futuristen geloven net als veel van hun tijdgenoten in een zogenaamde ‘olfactorische sociologie’: bij iedere bevolkingslaag hoort een apart geurpalet. De verachting van de bourgeoisie drukken ze uit in termen van kwalijke luchten, oftewel geuren die doen denken aan het verleden, religie en aan traditie, namelijk (oude) urine, schimmel, rozengeur en wierook. Mest, zweet, erotische parfums en uitlaatgassen zijn juist welkom.
De geur van de bourgeoisie / The smell of the bourgeoisie
Fedele Azari wil de natuur vervangen door een mensgemaakte variant. Deze moet er niet alleen onnatuurlijk uitzien, maar ook kunstmatig ruiken. Hij stelt daarom voor om groteske bloemen te parfumeren met synthetische parfums, waaronder Tabac blond (hier te ruiken). Dit wordt als uiterst modern ervaren omdat er een nieuw nogal hardnekkig molecuul in zit dat ‘isobutylquinoline’ heet, welke doet denken aan leer en tabak.
Verbeek / Collection Caro Verbee
Collectie1919Caro
Fedele Azari wants to replace nature with a man-made version. This one should not only look unnatural, but also smell artificial. He therefore proposes to perfume grotesque flowers with synthetic perfumes, including Tabac blond (smelled here). This is considered extremely modern because it contains a new rather persistent molecule called ‘iso-butylquinoline’, which is reminiscent of leather and tobacco.
Caron Tabac blond
Fiori d’Italia – Aeroprofumi futuristiMetvoorwoorddoor
Marinetti / With introduction by Marinetti
Verbeek / Collection Caro Verbeek
This booklet sings the praises of several Italian regions. With ‘open nostrils’ (‘nari aperte’) Sanzin classified scents from north to south. In the Alps it is said to smell of resins and in Sicily of ‘bread warmed on car tires’. Because scents are so tied to traditions, and local flora and fauna, Marinetti says they can evoke an ‘Italianity’, or the feeling of ‘being Italian’.
Collectie1942Caro
Bruno Sanzin
Dit boekje bezingt verschillende Italiaanse regio’s. Met ‘open neusgaten’ (‘nari aperte’) classificeerde Sanzin geuren van noord naar zuid. In de Alpen zou het ruiken naar harsen en op Sicilië naar ‘op autobanden warm geworden brood’. Omdat geuren zo gebonden zijn aan tradities, en lokale flora en fauna kunnen ze volgens Marinetti een ‘Italianiteit’ oproepen, oftewel het gevoel van ‘Italiaans zijn’.
politiek/Futuristic Political 1913ProgrammeFondazioneCirulliBologna
Programma van de futuristische
Filippo Tommaso Marinetti (1876-1944)
Fortunato Depero (1892-1960) Mechanische lezeres en borduurster /Mechanical Reader and 1921Embroidererolieverfopdoek/oiloncanvasPrivécollectie,metdankaanArchivio Depero Rovereto / Private collection, courtesy Archivio Depero Rovereto
+ Road 1933olieverfop karton / oil on board Archivio Depero Rovereto
Giovanni Korompay (1904-1988)
Racende auto’s + weg/ cars
Racing
Fortunato Depero (1892-1960) Paardenrennen in de wolken/ Racing Horses in the Clouds 1924olieverfop doek / oil on canvas Archivio Depero Rovereto
Roberto Marcello Baldessari (1894-1965) 1917Auto+race+stad/Car+Race+Cityassemblagevangeschilderdhout/assemblageofcoloredwoodPrivécollectie,metdankaanArchivioBaldessari,Rovereto/Privatecollection,courtesyArchivioBaldessari,Rovereto
Roberto Marcello Baldessari
(1894-1965) 1920Drinker+lamp/Drinker+Lampolieverfopdoek/oiloncanvasMuseoCivico,Rovereto
1921olieverfop doek / oil on canvas Museo Civico, Rovereto
Vrouwelijk naakt/Female Nude
Roberto Marcello Baldessari
(1894-1965)
Fortunato Depero (1892-1960) Pagina van Depero Futurista/ Page from Depero Futurista 1927geïllustreerd boek / illustrated book Archivo Depero, Rovereto
Filippo Tommaso Marinetti (1876-1944) Brief van Marinetti aan Depero / Letter by Marinetti to Depero 1922ArchivoDepero, Rovereto
Affiche voor de Coppa Perugina / for the
Poster
Coppa Perugina 1924ArchivoDepero, Rovereto
Federico Seneca (1891-1976)
Filippo Tommaso Marinetti e.a. Manifest ‘Het theater van de verrassing’/ Manifesto ‘The Theatre of Suprise’ 1922Fondazione Cirulli, Bologna
Fortunato Depero (1892-1960) Affiche voor Teatro Futurista / Design for Teatro Futurista 1933lithografie / lithograph Fondazione Cirulli, Bologna
Giulio D’Anna (1908-1978) Koerswijziging boven de golf / Change of course above the Gulf 1929olieverfop doek / oil on canvas Archivio Depero, Rovereto
Enrico moederschap/
Cosmic Motherhood 1930olieverfop doek / oil on canvas Erven Marinetti, Milaan / Marinetti’s Heirs, Milan
Prampolini (1894-1956) Kosmisch
Tato canvas
(1886-1974) 1931Spiralataolieverfopdoek/oilon
Erven Marinetti, Milaan / Marinetti’s Heirs, Milan
Fillipo Masoero (1894-1969) Crociera Roma-USA (2x) 1933zilvergelatinedruk / gelatin silver print Fondazione Cirulli, Bologna
The painting shows the interior of an airplane cockpit, where the viewer looks along the pilot. Thanks to the many windows in the cockpit, a fascinating, but also frightening image of a diving flight over a densely built-up urban area emerges. The viewer’s gaze is drawn into a whirlwind of towers and skyscrapers.
Duikvlucht op de stad / Nose Dive on the City olieverf1938op
karton / oil on board Futur-ism, Rome
Tulio Crali (1910-2000)
Het schilderij toont het interieur van een vliegtuigcockpit, waarbij de beschouwer langs de piloot meekijkt. Dankzij de vele ramen in de cockpit ontstaat er een fascinerend, maar ook angstaanjagend beeld van een duikvlucht op een dichtbebouwd stedelijk gebied. De blik van de beschouwer wordt in een wervelwind van torens en wolkenkrabbers gezogen.
Affiche Crociera aerea del Decennale /Advertisement for Crociera aerea del Decennale Fondazione1933
Luigi Martinati (1893-1983)
Het affiche kondigt de Crociera aerea del Decennale aan, een luchtexpeditie over de Atlantische Oceaan naar Chicago en terug naar Rome. De onderneming is bedoeld om de wereld te laten zien hoe modern en veerkrachtig het fascistische Italië is gedurende de Grote Depressie. Het affiche representeer hiermee een samenvloeiing van de idealen van de futuristen en fascisten, tegen de achtergrond van het portret van Mussolini.
Cirulli, Bologna
The poster announces the Crociera aerea del Decennale, an aerial expedition across the Atlantic to Chicago and back to Rome. The venture is intended to show the world the modernity and resilience of fascist Italy during the Great Depression. In doing so, the poster represents a confluence of the ideals of the futurists and fascists, against the backdrop of the portrait of Mussolini.
KunstenaarRomeRenato
Artist Renato Righetti joins the Futurists in the late 1920s after reading Boccioni’s one book. Marinetti soon renames him ‘Renato di Bosso’, because of his preference for using boxwood (bosso) in his sculptures. Inspired by Aeropittura, Di Bosso creates this work, the falling parachutist embodies the new perspective on the world.
Righetti treedt na het lezen van het een boek van Boccioni aan het einde van de jaren twintig toe tot de futuristen. Marinetti doopt hem al snel om tot ‘Renato di Bosso’, vanwege zijn voorkeur voor het gebruik van buxushout (bosso) in zijn sculpturen. Geïnspireerd door de Aeropittura maakt Di Bosso dit werk, de vallende parachutist belichaamt het nieuwe perspectief op de wereld.
Vallende parachutist / Falling Paratrooper beschilderd1935
Renato Di Bosso (1905-1982)
hout / painted wood Futur-ism,
Bevrijding van Mussolini uit Campo Imperatore / Escape of Mussolini from Campo Imperatore
is arrested in 1943 and locked up in Campo Imperatore, a hotel high in the Italian mountains, on 28 August. This is not for long, however, on September 12 he is freed by German soldiers, taken via several flights to Germany, where he is awaited by Adolf Hitler and other high-ranking figures. They arrange for Mussolini to be taken to Salò, to run his fascist “government” from there.
Mussolini wordt in 1943 opgepakt en op 28 augustus in Campo Imperatore opgesloten, een hotel hoog in de Italiaanse bergen. Dit is echter niet voor lang, op 12 september wordt hij alweer door Duitse militairen bevrijd, via enkele vluchten naar Duitsland gebracht, waar hij wordt opgewacht door Adolf Hitler en andere hooggeplaatsten. Zij zorgen ervoor dat Mussolini naar Salò wordt gebracht, om vanuit daar zijn fascistische ‘regering’ te besturen.Mussolini
Met1943dankaan
Istituto Luce Cinecittà s.r.l / Courtesy of Istituto Luce Cinecittà s.r.l
Italiaans merengebied
(1884-1977)
Gerardo Dottori
/ The Italian Lakes 1937olieverfop karton / oil on board Private collection, Perugia, Courtesy Archivi Dottori
Alfredo Gauro Ambrosi (1901-1945) Neerdalen op de stad vanuit de lucht /Descending into the city from the sky 1933olieverfop doek / oil on canvas Museo Caproni Trento
Bevrijding van Mussolini uit Campo Imperatore / Escape of Mussolini from Campo Imperatore Met1943dankaan
Deutsche Wochenschau Nr 681, Bundesarchiv, Bestand Film
is arrested in 1943 and locked up in Campo Imperatore, a hotel high in the Italian mountains, on 28 August. This is not for long, however, on September 12 he is freed by German soldiers, taken via several flights to Germany, where he is awaited by Adolf Hitler and other high-ranking figures. They arrange for Mussolini to be taken to Salò, to run his fascist “government” from there.
Mussolini wordt in 1943 opgepakt en op 28 augustus in Campo Imperatore opgesloten, een hotel hoog in de Italiaanse bergen. Dit is echter niet voor lang, op 12 september wordt hij alweer door Duitse militairen bevrijd, via enkele vluchten naar Duitsland gebracht, waar hij wordt opgewacht door Adolf Hitler en andere hooggeplaatsten. Zij zorgen ervoor dat Mussolini naar Salò wordt gebracht, om vanuit daar zijn fascistische ‘regering’ te besturen.Mussolini
Bundesarchiv, Berlijn / Courtesy of Bundesarchiv, Berlin
Jasmijn
Met dank aan / Thanks
Jeroen van TentoonstellingsontwerpPelt / Exhibition design
Mede-organisator / Co-organizer
Colofon
Davide Sandrini
Koehorst in ‘t Veld
Maurizio Scudiero, Caro Verbeek, Joery de Winter
Arnoud Odding, Julia WetenschappelijkWoltersadvies / Scientific advisors
Projectmanagement(StArt) / Project management
De tentoonstelling Marinetti en het futurisme, manifest voor een nieuwe wereld is mede mogelijk gemaakt met financiële steun van Istituto Italiano di Cultura di Amsterdam, De Italiaanse Ambassade in Nederland, het Ministerie van OCW, Provincie Overijssel, Gemeente Enschede, Mondriaan Fonds, Businessclub Rijksmuseum Twenthe, Vrienden van Rijksmuseum Twenthe en het GJ van Heek Junior Fonds / The exhibition Marinetti and futurism: manifesto for a new world is made possible by the financial support of the Instituto Italiano di Cultura di Amsterdam, The Italian Ambassy in the Netherlands, Ministry of Education, Culture and Science, Province of Overijssel, Municipality of Enschede, Mondriaan Fund, Businessclub Rijksmuseum Twenthe, Friends of Rijksmuseum Twenthe and the GJ van Heek Junior Fund
Tentoonstellingsconcept / Exhibition concept
ProjectassistentieWeener
/ Project assistant
Deze tentoonstelling is gecureerd door Rijksmuseum Twenthe en mede-georganiseerd door StArt / Exhibition under the curatorship of Rijksmuseum Twenthe and organized by StArt