Geluid hoort erbij Welke invloed geluid heeft op het stedenbouwkundig ontwerp? Steeds meer van ons werk betreft transformatie in de bestaande stad. Gebieden waar de bestaande werkgelegenheid plaats maakt voor een gemengd stedelijk milieu, maar waar de omgeving vaak nog lange tijd haar bedrijfsmatige gebruik behoudt. En waar omgevingslawaai een bepalende rol speelt. Door: Richard Koek
Over de auteur: Richard Koek is stedenbouwkundige en landschapsarchitect, en is partner bij Rijnboutt in Amsterdam. Richard Koek is betrokken bij verschillende stedelijke vernieuwings- en verdichtingsprojecten in heel Nederland.
INLEIDING
Midden in de stad wonend word ik wakker van vogelgeluiden. Met de ramen wijd open hoor ik vaag stadsgeluiden, soms een ambulance, kerkklokken, een door de bocht piepende tram, brommers. Kinderen spelen in het binnenterrein, buren hebben bezoek, borrels, feestjes. En bij harde wind ruisen de bomen en hoor je wel eens een raam klapperen. En als de ramen dicht zijn, hoor ik niets. Ook het straatgeluid van auto’s dringt mijn ruim 100 jaar oude woning dan niet binnen. De straat waaraan ik woon behoort tot het hoofdwegenstelsel van Den Haag, op de geluidhinderkaarten van de stad en de provincie diep rood gekleurd. Valt het mee, of ben ik er inmiddels aan gewend geraakt? G E L U I D VA N G I S T EREN
Annelies Jacobs promoveerde in 2014 met “Het geluid van gisteren”, waarin zij onderzocht of het vroeger stiller was in de stad (Amsterdam). Haar conclusie was dat dat niet vast te stellen is, en dat de klaagzang op het toenemende stadslawaai meer lijkt te zeggen over onze tijd dan over de werkelijkheid. Geluid is van alle tijd. In de veel dichter bebouwde stadsgebieden van vroeger, met veel meer werkgelegenheid in de stad, met luidruchtiger verkeer, met veel meer mensen in kleine woningen… het zou zomaar kunnen dat het stadsrumoer destijds veel sterker was. Wetgeving bepaalt tegenwoordig hoe we geluid ervaren. Voor veel van de Nederlandse wetgeving is de in 2002 in het Europees parlement aangenomen richtlijn Omgevingslawaai een belangrijk ijkpunt. In 2018 vulde de WHO dat nog aan met richtlijnen voor omgevingsgeluid. In die richtlijnen wordt een rechtstreekse koppeling gelegd tussen omgevingslawaai en gezondheid. De belangrijkste reden om geluidbelasting in de stad terug te dringen is de negatieve invloed die geluidhinder kan hebben op de gezondheid van mensen. Geluid is in Nederland één van de belangrijkste bronnen van overlast en hinderbeleving. De huidige geluidniveaus in onze woonomgeving veroorzaken vooral hinder en
22
slaapverstoring. Wetenschappelijk onderzoek toont ook aan dat er verband is tussen omgevingslawaai en diverse ziekten en aandoeningen, veelal gerelateerd aan slaapverstoring. De belangrijkste bronnen van geluidhinder zijn verkeer (auto’s, brommers en motoren, spoor en vliegtuigen), activiteiten (bedrijven, werkzaamheden) en mensen (spelen, buren, terrassen). De mate waarin je je ervoor kan afschermen en de mate waarin je er invloed op kan uitoefenen zijn beide aspecten waarin bij stedenbouwkundige planvorming kan worden ingespeeld. Het meten van het effect op de gezondheid is echter nog een vrij onbekend gegeven. VERNIEUWING VA N D E STA D
Hoe gaan we in stedenbouwkundige plannen met geluid om? Steeds meer van ons werk betreft transformatie in de bestaande stad. Vaak verouderde bedrijventerreinen, locaties in de buurt van infrastructuur of havens. Deze locaties zijn aantrekkelijk voor herontwikkeling vanwege de overwegend lage bebouwingsdichtheid, ligging nabij stadscentra en ook ligging aan aantrekkelijke waterwegen, de authentieke vroeg-industriële uitstraling of een dynamisch tijdelijk gebruik. Denk aan de noordelijke IJoevers, de havengebieden aan de Nieuwe Maas, de oevers van de Schie en het Merwedekanaal, de havens van Scheveningen of IJmuiden, om er maar een paar te noemen. Gebieden waar de bestaande werkgelegenheid plaats maakt voor een gemengd stedelijk milieu, maar waar de omgeving vaak nog lange tijd haar bedrijfsmatige gebruik behoudt. En dus haar verkregen hinderzones. Staand aan de Nieuwe Maas in Vlaardingen ervaar je de kwaliteit van een brede rivier, de lichtval, de weidse uitzichten, de dynamiek van het verkeer over water. En ja, je ziet de industrie aan de overkant, je hoort in verschillende mate de aanwezige toon van bedrijven en schepen, je hoort het verkeer over de dijk. De ontwikkeling van dit gebied vergt nu al meer dan 20 jaar. Eind 20ste eeuw sprak de gemeente haar wens uit om de stad -weer- aan de rivier te leggen, en het verouderende monumentale havengebied een nieuwe toekomst te geven met woningen, werkgelegenheid, voorzieningen en goede openbare ruimte. 20 jaar later hebben we een (derde) gebiedsvisie, een milieueffectrapport en een reeks bestemmingsplannen met uitgebreid onderzoek. Uit dit alles blijkt dat wonen hier wel degelijk mogelijk is onder een aantal voorwaarden. Maar ook dat het onderwerp van “geluid en leefbaarheid” razend ingewikkeld is.
geluid nummer 2 | juni 2022