HKBVN Angst

NOG EEN NUMMER VAN JAARGANG 2

IN DIT NUMMER

Verlammende angst in de wereld van het geld Angst en intimidatie bij de lokale overheid

E T S N I E HET KL AN BLAD V AND L NEDER t : An a m e h T

gs

3

VOORWOORD VAN RIJNCONSULT

4 verlammende angst in de wereld van het geld

INH ‘Met zo’n baas ben je gauw geneigd om het erbij te laten zitten’

O

UD

10 een doorgeefluik van angst

en spanning 14 vitrine 16 CASES van rijnconsult

DE OTE QU

Wij zien vaak dat het spel dat in een organisatie wordt gespeeld niet uitnodigt tot authentiek gedrag, maar tot juist ge­ drag dat voortkomt uit angst. Angst voor bijvoorbeeld gezichtsverlies, om fouten te maken, om de controle te verliezen, om buiten de boot VO O R te vallen of om een WO O bepaalde positie te VAN RD RIJN verliezen.

CONS ULT Angst kweekt geen vruchtbare omgeving om te kunnen excel­ leren. Binnen een angstcultuur durven mensen hun nek niet meer uit te steken, doen niet meer dat stapje extra en zullen er alleen op gericht zijn om werk zonder fouten af te leveren. Ook vormt angst een grote rem op initiatief en creativiteit.

In een angstcultuur is het bijna onmo­ gelijk om de neuzen werkelijk dezelfde kant op te krijgen, om een gemeenschap­ pelijke visie en een breed draagvlak te creëren. Niemand durft zich open uit te

spreken en alleen in een beschermde omgeving zal de echte mening worden ge­ uit. Angst zaait verdeeldheid, zet mensen tegen elkaar op. In plaats van samen de lasten te dragen, worden lasten en fouten op elkaar afgeschoven.

Het is vreemd dat we vaak zo anders omgaan met onze collega’s dan met onze vrienden en familie. En juist in een om­ geving van vertrouwen kunnen mensen het beste in elkaar naar boven halen.

Wij zullen moeten beseffen dat we anders moeten gaan denken en hande­ len, dat wij een houding zullen moeten aannemen die gericht is op plezier en saamhorigheid. We zullen organisaties menselijker moeten maken.

Voor groei en ontwikkeling is het nodig dat mensen fouten durven te maken, te experimenteren en open te zijn naar elkaar.

Boris van de Woestijne SENIOR ADVISEUR

Verlammende angst in de wereld van het geld

verandering roept angst op. En waar angst regeert, valt nauwelijks nog iets te veranderen. Een praktijkvoorbeeld uit de financiĂŤle wereld brengt de verlammende werking van angst voor het nieuwe in beeld.

‘I

k geloof niet dat er bij ons sprake is van een angstcultuur’, is het eerste wat Mark Brinkgreve zegt, die werkzaam is bij een grote financiële instelling. Maar vrijwel meteen voegt hij eraan toe dat op sommige afdelingen toch wel schroom bestaat om in alle opzichten te zeggen wat men denkt. ‘Met name bij afdelingen die worden gereorga­ niseerd heerst onzekerheid. Daar durven mensen uit angst voor hun baan niet het achterste van hun tong te laten zien. Voor werknemers in de financiële wereld is die onzekerheid ook betrekkelijk nieuw.

Vroeger kon je er in deze sector van uit­ gaan dat als je eenmaal binnen was, je voor altijd goed zat. Dat is nu niet meer zo. Men voelt dat reorganisatie en ver­ andering blijvende elementen zijn. Dat heeft zeker zijn weerslag op het gedrag van medewerkers.’

office, bijvoorbeeld bij een afdeling waar transacties worden verwerkt, de angst en onzekerheid veel groter zijn. Bij die afde­ lingen heerst van oudsher een beetje een ambtelijk cultuurtje. Bij meer naar buiten gerichte afdelingen werken over het algemeen wat ambitieuzere mensen, die ook beter voor zichzelf kunnen opkomen.

Die kunnen ook beter overweg met de nieuwe beoordelingssystematiek binnen onze instelling, waarbij medewerkers samen met hen leidinggevende doel­ stellingen voor het eigen functioneren moeten formuleren. De mate waarin die doelen zijn gehaald, wordt daarna bij elke beoordeling in percentages uitgedrukt.’

‘Voor mensen met ambitie is dat een systematiek die werkt. Maar op afdelin­ gen waar de ambities wat minder groot zijn, zie je dat de corporate values af en toe ondergeschikt raken aan de eigen belangen van medewerkers. Je merkt dat mensen eerst hun eigen zaakjes regelen, voordat ze aan de belangen van het team of de organisatie als geheel denken. De voorzichtigheid regeert. Je merkt dat

Ambtelijk cultuurtje

Op afdelingen met overwegend laagop­ geleide werknemers is dat het sterkst, merkt Brinkgreve. ‘Je ziet dat bij het back­

impliciet. We hebben hier bijvoorbeeld een paar projecten lopen ter bevordering van de klantgerichtheid. Een onderdeel daarvan was een motivatieweekend, waar medewerkers met hun leidinggevenden op stap gingen en werden uitgedaagd om mee te praten over de verbetering van de klantvriendelijkheid. Bij sommige afdelingen was volstrekt duidelijk dat mensen niet het achterste van hun tong lieten zien.’

Intimidatie

De invloed van managers op de cultuur van een afdeling of bedrijfsonderdeel is groot, meent Brinkgreve. ‘De rol van het managementteam is cruciaal. Eigenlijk alles is afhankelijk van hoe een leiding­ gevende zich opstelt. De een roept een afdeling bij elkaar en weet een sfeer te creëren waarin een open discussie moge­ lijk is. De ander slaat door intimiderend gedrag alle discussie dood. Zo waren er managers die behoorlijk hebben gedreigd met repercussies in de richting van men­

sen die hadden aangegeven dat ze niet mee wilden naar dat motivatieweekend.

Verschillende mensen hadden helemaal geen zin om hun vrije weekend daaraan op te offeren. Maar die kregen dan iets te horen in de trant van: we kunnen je niet dwingen, maar je moet niet raar opkijken als het ter sprake komt bij je beoorde­ ling. Dat werkt natuurlijk alleen maar averechts. Dat weekend was bedoeld om mensen te motiveren, maar op deze ma­ nier werden ze alleen maar cynischer.’

medewerkers. Dus wat dat betreft heerst er hier en daar wel degelijk een cultuur van angst zaaien en de mond snoeren.

Daar ligt overigens wel weer een verband met die reorganisaties die ik eerder als oorzaak noemde. Want niemand blijft daarvan gevrijwaard en in de volgende rondes komen juist de leidinggevenden aan de beurt. Dus die zijn nu ook veel voorzichtiger dan ze zouden moeten zijn.

Het zijn juist de managers die in veran­ dertrajecten het initiatief zouden moeten nemen. Maar de angst voor hun eigen baan weerhoudt ze daarvan. Waardoor die veranderingen veel langzamer of he­ lemaal niet tot stand komen. Het is een beetje een slang die in zijn eigen staart bijt.’

Managers zijn zelf bang

‘Binnen onze organisatie wordt van alles gedaan om meer openheid en transpa­ rantie te bewerkstelligen. Maar ik merk dat daar binnen het managementteam verschillend over wordt gedacht. Er zijn nog steeds mensen bij die leiding geven op een manier die niet meer past bij deze tijd: autoritair, intimiderend en confron­ terend. Naar buiten toe zeggen ze ook de openheid en transparantie te stimuleren, maar op de werkvloer doen ze heel iets anders. Dat straalt natuurlijk af op hun

Een doorgeefluik van angst en spanning

‘M

ijn baas is iemand die inti­ mideert en geen tegenspraak duldt, laat staan dat hij discussie kan velen. Als je het toch waagt iets terug te zeggen, dan wordt hij eerst ongeduldig en daarna agressief. Dan valt hij je aan door te zeggen dat je je werk niet begrijpt en dus niet goed doet.’

Aan het woord is Annet de Kwaadsteniet die werkt bij een lokale overheidsdienst ergens in het land. Op voorwaarde dat zij onherkenbaar blijft – haar naam is gefingeerd – is zij graag bereid een boekje open te doen over de angstcultuur bin­ nen de organisatie waar zij werkt.

‘Met zo’n baas’, vervolgt zij, ‘ben je gauw geneigd om het er maar bij te laten zitten.

Je denkt wel twee keer na voordat je je mening te berde brengt. En besluit je dat toch te doen, dan doe je het met samengeknepen billen. Want in je achterhoofd heb je altijd de wetenschap dat hij degene is die je kan ontslaan. In de vijf jaar dat ik er nu werk heb ik er al zeven zien vertrekken.

Sommigen hielden het zelf niet meer uit,

Betrokkenheid bij de samenleving is hun motivatie, maar alle initiatief en eigen verantwoordelijkheid wordt de medewerkers van een lokale overheidsdienst ontnomen. In plaats daarvan moeten ze zich zien te handhaven in een sfeer van angst en intimidatie. Portret van de omgangsvormen bij een overheidsorganisatie.

10

anderen zijn inderdaad ontslagen. Dat is dus helemaal niet denkbeeldig.

Als mijn baas van je af wil, dan zet hij een procedure in gang, waarbij in korte tijd op basis van een aantal functione­ ringsgesprekken een dossier over je wordt opgebouwd. Als er genoeg versla­ gen in dat dossier zitten, dan kan het ontslag in gang worden gezet. Dat is de weg die hij bewandelt op het moment dat iemand niet aan zijn verwachtin­ gen voldoet. In plaats van iemand te begeleiden en te helpen om wel aan de verwachtingen te voldoen, gaat hij een formeel traject in waarvan de uitkomst van te­voren al vaststaat.

Wat hij ook doet is iemand van wie hij af wil een opdracht geven waar de persoon in kwestie de expertise voor mist. Laatst nog kreeg iemand van een buitendienst de opdracht om allemaal kantoorklussen te gaan doen. Dat was een rechtstreekse val, want daar bracht die persoon niets van terecht en daar werd hij meteen op afgerekend.’

Contraproductief

Zulke huiver voor de baas werkt op ver­ schillende manieren contraproductief. De Kwaadsteniet heeft er vaak genoeg maar van afgezien een voorstel te doen, omdat zoals ze het zelf verwoordt ‘de kool het sop niet waard was’. Maar behalve dat het eigen initiatief ontmoedigt, werkt zo’n angstcultuur ook averechts voor de dagelijkse praktijk van de organisatie.

De Kwaadsteniet: ‘Mijn werk ligt in de IT-sfeer, waar mijn baas zelf helemaal geen verstand van heeft. Een leidingge­ vende kan dan twee dingen doen: hij kan zich zelf in het onderwerp proberen te verdiepen, of hij kan zijn adviseurs ver­ trouwen. Mijn baas doet geen van beide.

Toch is hij een control freak en dat houdt de hele boel in zijn greep. Hoe vaak ik niet volstrekt onbelangrijke zaken heb moeten uitzoeken, alleen omdat mijn baas dat nodig vond. Dat belemmert keer op keer de voortgang van het gewone werk. Maar gewoon het advies geven dat zoiets maar bijzaak is, is onmogelijk. Het moet tot op de bodem worden uitgezocht 11

en daar moet op de geëigende weg in me­ mo’s over worden gerapporteerd. Anders escaleert de zaak. Je bent zo anderhalve maand verder en de zaak waar het echt om gaat ligt al die tijd stil.’

hun baas weg te krijgen, maar die zijn nooit geslaagd. ‘Zelfs toen hij ooit ie­ mand in zijn woede was aangevlogen, is dat zonder gevolgen gebleven’, vertelt De Kwaadsteniet. ‘Er zijn kennelijk krachten binnen de organisatie die hem in het za­ del houden. Het is eerder andersom: de­ gene die zijn nek uitsteekt en hem onder­ uit wil halen is bij voorbaat verdacht. Tot nog toe heeft mijn baas het in ieder geval steeds overleefd. Kennelijk is er niemand die zich echt druk genoeg maakt om hem weg te krijgen of is er andersom iemand die zich wel druk genoeg maakt om hem voor de organisatie te behouden.’

Van hoog tot laag

Zelf zit de baas van De Kwaadsteniet ook in de rats. ‘Daar kwam ik pas later achter en toen begreep ik zijn gedrag iets beter’, zegt zij. ‘Mijn baas wordt op zijn beurt door zijn leidinggevende met regelmaat uitgekafferd. Dat gebeurt dan in het staf­ overleg, waar alle andere afdelingshoof­ den bij zitten. Dat hoorde ik weer van an­ dere kanten. Zo ben ik het gaan begrijpen.

Het is een doorgeefluik van spanning.

Van hoog tot laag heerst een cultuur van angst en intimidatie. Af en toe moet je aan de meest bizarre verzoeken van het hoogste niveau in de organisatie voldoen en als je daar niet direct aan voldoet, dan word je vreselijk gekoeioneerd.’

Verschillende collega’s van De Kwaadste­ niet hebben pogingen ondernomen om

Aanstichters van het kwaad

Er zijn natuurlijk pogingen gedaan om de verstoorde werkrelatie binnen de afde­ ling van De Kwaadsteniet op te lossen, met bijvoorbeeld teambuildingscursus­ sen. ‘Maar daar kwamen we nog verdeel­ der uit dan we erin gingen’, vertelt ze.

‘Hoewel vooraf was afgesproken dat alles wat daar gezegd werd binnenskamers 12

zou blijven, bleek later dat er toch wel degelijk was gerapporteerd aan de leiding en dat enkele mensen waren aangewezen als aanstichters van alle kwaad. Natuur­ lijk juist de mensen die nadenken en zich eindelijk vrij voelden iets van kritiek te uiten.

De conclusie is dat hier meer energie wordt gestoken in het in een mal persen van mensen, dan in het creëren van een sfeer waarin men in een open en vrije discussie tot een communis opinio tracht te komen waarmee je aan het werk kunt.

Er werken hier allemaal maatschap­ pelijk betrokken mensen, die iets voor de samen­ leving willen doen. Het is helemaal niet nodig om aan hun goede bedoelingen te twijfelen. Kortom, de kwaliteit van onze dienstverlening zou aanmer­ kelijk verbeteren als we in dialoog konden gaan met onze leidingge­ venden.’

HKBVN verschijnt wanneer het uitkomt.

WEBSITE

implementeren van modieuze en cosmetische

BOEK

Uit deze uitgave mag eigenlijk alles worden

www.phobialist.com

gekopieerd en/of verveelvoudigd.

Novercaphobia: de

management concepten, zoals balanced sco­

Het rijk van de angst

recard en competentiemanagement? Volgens

Door Benjamin Barber

Sterker nog, dat zouden we erg leuk vinden.

Wilt u ons dat, via onderstaand adres, wel

angst voor je schoon­

deze schrijver zijn de belangrijkste uitdagin­

Uitgever: Ambo

moeder; Teutphobia: De angst voor

gen voor het bedrijfsleven om organisaties

Als gevolg van de aanslagen op 9 september

laten weten?

Duitse dingen. Deze website toon nog honder­

menselijker te maken, angst te verdrijven en

2001 ontstond een angstpsychose Verenigde

den andere rare en uitzonderlijke angsten.

dingen simpeler te maken.

Staten. Benjamin Barber vind dat het daarbij

anders wordt gestuurd?

BOEK

TENTOONSTELLING

risme) te bestrijden door angst (voor oorlog)

Kijk dan op www.rijnconsult.nl

The Mammoth Book of Man-Eaters:

ENG: Anno’s Huis van de Angst

te zaaien.

of bel 030 29 84 250

Over 100 Terrifying Stories of Creatures Who

ENG is een spookhuis waarin je al huiverend

website.

Kijk ook op onze

radicaal verkeerd is om angst (voor terro­

Wilt u dat hkbvn ook naar iemand

Prey on Human Flesh

door de geschiedenis van angst wordt ge­

BOEK

Rijnconsult

Door Alex MacCormick

loodst. Angst voor heksen of voor de stoom­

Zaterdag

T.a.v. redactie HKBVN

Uitgever: Carroll & Graf

trein, maar ook angst voor rampen, enge

Door Ian McEwan

Postbus 233

In dit boek vertellen overlevenden van een

ziekten en... terrorisme.

Uitgever: De Harmonie

3990 GA Houten

aanval van mensenetende dieren - wolven,

Zie www.anno.nl voor meer info.

Het spannende boek Zaterdag vertelt één

030 29 84 250

haaien, krokodillen, grizzly beren en olifan­

COLOFON eindredactie: de tekst:

medewerkers van Rijnconsult

Bas van Lier

ontwerp:

124 Design, Amsterdam

concept en realisatie:

Yardmen bv, Amsterdam

dag uit het leven van neurochirurg Henry

ten - weerzinwekkende verhalen, waarvan de

TENTOONSTELLING

Perowne dat door een klein auto-ongeluk

haren in je nek rechtovereind gaan staan.

Safe, Design Takes On Risk

met een crimineel een hele andere wending

Een schoudertas die met een kracht van 138

krijgt. Als lezer denk je op elke pagina, dat er

BOEK

decibel gaat gillen als eraan gerukt wordt,

iets vreselijks zal gebeuren, je bent gewoon

Total Performance Scorecard

prikkeldraad met scheermesjes in de vorm

continue bang dat het hoofdpersonage iets

Door Hubert Rampersad

van vlinders en een salontafeltje waarvan de

overkomt.

Uitgever: Scriptum

poot tevens een knuppel is om belagers af te

Denkt u ook dat de oplossing voor de pro­

houden: het Museum of Modern Art in New

blemen binnen organisaties niet ligt in het

York toont tot 2 januari 2006 driehonderd ontwerpen om angst te beteugelen.

14

15

Slaat de schrik u op het lijf

CASES van rijnconsult

na het lezen van deze editie?

We helpen onze opdrachtgevers graag bij het wegnemen van angst of de bestrijding ervan.

Het Kleinste Blad Van Nederland is een

GEMEENTE GRASMEERHOF*

uitgave van Rijnconsult. Het behandelt per

Door de implementatie van de Wet Werk en Bij-

keer een thema dat ons aan het hart gaat, is

stand en de daaruit voortvloeiende nieuwe werk-

opgevallen of dat wij anderszins belangrijk

wijze ontstond binnen de afdeling Sociale Zaken

vinden. We geven (denk)richtingen aan en

van de Gemeente Grasmeerhof angst voor een

streven geen volledigheid na.

reorganisatie. Door bij het toerusten van deze

HKBVN is vooral bedoeld om te inspireren.

afdeling op haar nieuwe taken de vorming van

Achterin HKBVN vindt u over het gekozen

een gedragen eenduidige cultuur als uitgangspunt

onderwerp wel een lijst van artikelen,

te nemen, werd de angst hiervoor grotendeels

adressen, websites en wat dies meer zij,

weggenomen.

waarmee u zelf gemakkelijk meer informatie kunt vinden.

MINISTERIE VAN BINNENLANDSE ZAKEN In opdracht van met ministerie van Binnenlandse

Kijk ook op onze website

Zaken werd aan de hand van een reconstructie

www.rijnconsult.nl

de crisiscommunicatie bij de vuurwerkramp in Enschede beoordeeld op zijn juistheid, snelheid

Rijnconsult

en effectiviteit. Conclusie: de voorlichting en

organisatieadvies, procesmanagement,

communicatie tijdens rampomstandigheden kan

interim-management, persoonsonderzoeken,

worden verbeterd door een goede voorbereiding.

werving & selectie. * De naam van deze gemeente is gefingeerd.

16