E T S N I E HET KL AN BLAD V AND L NEDER Thema
:
Sssst..
JAARGANG 4 IN DIT NUMMER
De kunst van het nietsdoen Lummelen loont Het stilste plekje van Nederland
.
3
VOORWOORD
4 de kunst van het nietsdoen 6 dolce far niente
IN
HO
UD
8
halfdood in het café
12 allemaal naar de stilte 14 vitrine 16 CASES van rijnconsult
‘Everything you do can be done better from a place of relaxation’
DE OTE QU
We zijn omringd door van alles en nog wat.
Niets. Een klein woord, maar met een grote
Als we opstaan is er de haast om op tijd te
betekenis. Met de toename van alles – het teg-
zijn, als we thuiskomen van werk is er de
enovergestelde van niets – wordt de waarde
afspraak, de tv, de sportclub, het overwerk,
van niks steeds groter. Niets is het equivalent
de bespreking, de schilderklus of wat dan
van ruimte, lucht, stilte en ontspanning. Maar
ook. We moeten rennen, springen, vliegen,
waar is niets te vinden?
duiken, vallen, opstaan
Uit het niets kunnen grote dingen ontstaan.
en weer doorgaan. Het leven wordt gevuld door beeld en geluid, actie en reactie. De straat is
VO O R
WO O VAN RD RIJN CONS ULT
een gegeven. Niets blijkt niet gemakkelijk te zijn. Toen cabaretier Wim Kan bezig was met een nieuwe theatershow, stuurde hij een be-
vol met het geweld van
faamd decorontwerper een briefje: ‘Voor mijn
de reclame, in de lift
komende theatershow heb ik niets nodig.
klinkt een vage verbas-
Kunt u dat voor mij ontwerpen?’
tering van een Beatles-hit. Nergens een gaatje, nergens ruimte. Geen ontsnappen mogelijk.
Gooi alles aan de kant, stap uit uw ritme en
‘Niets’ is schaars.
neem de tijd. Bijvoorbeeld om dit Kleinste Blad Van Nederland te lezen...
Niets is een te verhandelen grootheid geworden. Landingsrechten van luchthavens
Jan-Willem van Stijn
worden gekoppeld aan de mate van lawaai
Partner
die de vliegtuigen veroorzaken. Het gevolg: de stille uren die een luchthaven nog resten voordat het quotum vol is, zijn voor veel geld te verkopen aan luchtvaartmaatschappijen die snakken naar gebiedsuitbreiding. 2
Maar de kunst van het niets is lang niet ieder-
3
De kunst van het nietsdoen De zoekterm ‘The art of doing nothing’ levert bij Google 27.900 hits op. De Franse vertaling ‘L’art de ne rien faire’ geeft er 11.600, maar in het Nederlands telt Google slechts 305 keer ‘De kunst van het nietsdoen’. Dat kan twee dingen betekenen. Ofwel de behoefte aan nietsdoen is in ons land niet zo groot. IJverige calvinisten, nietwaar. Ofwel we verstaan de kunst niet, zoals de Italianen, de vaders van het ‘dolce far niente’, dat op internet 326.000 keer genoemd staat. We zijn een bezig volkje; niksen zit niet echt in onze genen. Wat zou ook het Neder landse equivalent moeten zijn van een middag niksen onder de lommer van een plataan of het doelloos kuieren over de kade met een speelkettinkje in de hand? We hebben er het weer niet voor, het is niet onze cultuur. En toch, we weten dat het bestaat en hoe het voelt, dat nietsdoen. De dichter De Génestet (1829-1861) beschreef de weelde van het nietsdoen al in de 18de eeuw in zijn gedicht ‘Dolce far niente’. 5
H et nadeel is van nietsdoen weet nooit dat je je klaar wanneer bent.
DOLCE FAR NIENTE Ik lig in Hollands dierbaar duin, Zo zacht in ’t lauwe zand, En naast mij zit een blozend kind, Een dochter van het strand.
Het zilvren wolkje lacht en lokt, Als riep het:’o ga mee, Reis met mij naar een beter land, Ver over zee bij zee!
Maar ik – ik lig in Hollands duin, Zo goed in ’t lauwe zand, En naast mij zit een blozend kind, Een aardig kind van ’t strand...
Een zilvren wolkje speelt en drijft Aan ’s Hemels blauwe boog; Een zoele vrede straalt en daalt Op aarde van omhoog.
Zeg knaap, indien ge eens vleuglen hadt, Zeg vloodt gij de aarde niet? ’t Is heerlijk in dees vrije lucht, In ’t grensloos wolkgebied.’
Neen, schoon ik, wolkje, met u mee Mocht vliên naar ’t schoonste land... ’k Ben nu te lui, ’k heb nu te lief, ’k Bleef liggen hier in ’t zand.
In onze context is het nietsdoen meer iets van een ideaal, een gedachte om even bij weg te dromen. Niet te lang, anders lijkt het maar of je zit te niksen. De Franse filosoof, theoloog, wis- en natuurkundige Blaise Pascal (1623-1662) zei het al: ‘We leven voortdurend buiten adem en hebben te weinig tijd. Rustiger aandoen is, tenslotte, iets voor mensen die de tijd hebben.’
P.A. de Génestet (1829-1861) 6
7
Halfdood in het café
Deze zomer schreef de correspondent in Frankrijk van de Washington Post een vermakelijk stuk over het meesterschap van de Fransen in het nietsdoen. Joel Achenbach begon zijn stuk als volgt: ‘In Paris, you sit in the cafe, like Sartre and Simone de Beauvoir. Sitting in a cafe is one of the main activities in Paris. It’s what Parisians do instead of working or jogging. They have a natural talent for it,
the way Americans are good at going to the pool, grilling meat or driving interstate highways. The crucial skill in a cafe is the ability to gear down, from second to first, and then down yet again to a special, Gallic gear that is nearly paralytic. It’s a bit like being dead, but with better coffee.’
met meesterhand bezigt, gaat onmiskenbaar jaloezie schuil. De journalist woont waarschijnlijk al enige tijd in Parijs, beschouwt er het Parijse leven, maar hij blijft een buitenstaander. Het lukt hem maar niet het Franse ritme over te nemen. Midden in augustus, als Parijs volledig stilligt, lukt het hem niet daarin mee te gaan, maar zet hij zich aan een stuk over het nietsdoen.
Onder de vermakelijke ironie, die Achenbach tot het eind van zijn stuk
E r z ijn mensen die alles willen doen om niets te hoeven doen .
8
9
H oe heerlijk is het nietsdoen en daarna . te rusten
boven een stuk waarin een betere balans tussen werk en ‘rondlummelen’ wordt bepleit. Het stuk voert onder andere het voorbeeld aan van de econoom Rick van der Ploeg, die zegt niet meer dan drie à vier uur te werken per dag. ‘Veel mensen vinden het moeilijk om niets te doen’, citeert de krant de ex-staatssecretaris. ‘Ik heb studenten die pas voor de deur van het examenlokaal ophouden met leren. Sommige promovendi werken tot diep in
Lummelen loont
Terwijl het zo heilzaam is om af en toe even alles stil te zetten, even niets te doen, een moment van contemplatie in te lassen. In Azië is dat een cultureel gegeven dat al eeuwenlang zijn nut bewijst, bij ons iets dat we telkens opnieuw schijnen te moeten beseffen. En dat we telkens weer moeten leren. ‘Heb je te weinig ideeën? Ga niksen of lummelen’, kopte de Volkskrant onlangs
10
de nacht door. Onzin, zeg ik dan. Neem een dag vrij, ga lekker zwemmen. Dan pas kun je weer fris denken.’ Eigenlijk weten we dat allemaal uit eigen ervaring. De goede ideeën ontstaan op de fiets, in de trein of onder de douche, de momenten van geoorloofd nietsdoen. Merkwaardig dat we die ervaring niet beter gebruiken en het nietsdoen zo zelden nog institutionaliseren. Bij Google, het bedrijf dit keer, hebben ze dat wél ge-
daan. Werknemers mogen er 20 procent van hun werktijd besteden aan lummelen, spelen of nietsdoen. Dat levert immers, zo leerde de ervaring, de beste ideeën en innovaties op. Google Earth en Gmail zijn maar twee van de voorbeelden daarvan.
11
Allemaal naar de
‘De stilte der natuur heeft vele geluiden’. En sindsdien ook vele bezoekers, mogen we aannemen. Uiteraard heeft de stilte sinds kort een eigen beweging, Stilte.org, ‘het platform voor hen die stilte in de samenleving willen verbreiden’. In stiltecentra waar regelmatig stiltebijeenkomsten worden gehouden, kunnen mensen de rust vinden voor innerlijke bezinning. Storm loopt het nog niet bij die bijeenkomsten. Want, zo leerden de initiatiefnemers, ‘naast stilte of de beoefening van meditatie is er een behoefte aan een of andere activiteit’. Daar heb je het weer: we willen altijd iets dóén. Toch ligt stilte goed in de markt. De KRO heeft dat begrepen en biedt, schuldbewust wellicht van het eigen media lawaai, een stiltesite waar bezoekers naar stiltevideo’s kunnen kijken. Of naar ‘stilteradio’ kunnen luisteren, waarin rust gevende muziek wordt afgewisseld met citaten uit De stilteatlas van Vlaanderen.
stilte
Het valt niet mee om niets te doen in een wereld die overloopt van de prikkels. Het werk is nooit af, de krant wil gelezen worden, de televisie heeft nog iets interessants en op het nachtkastje ligt een stapel boeken verwijten te maken. Alles om ons heen schreeuwt om aandacht en dat verklaart zonder twijfel de behoefte aan stilte, die we meer en meer lijken te voelen. Dus benoemden de stichting Natuur en Milieu en de twaalf provinciale Milieufederaties in 2003 het stilste plekje van Nederland. Dat ligt in de Kaapse Bossen bij Maarn in het Nationaal Park Utrechtse Heuvelrug en wordt gemarkeerd door een bankje waarop een bordje is geschroefd met een citaat van Henriëtte Roland Holst: 12
Zelfs de commercie heeft de stilte ontdekt. La Trappe, het bier dat door de paters Trappisten van het klooster Onze Lieve Vrouw van Koningshoeven in Berkel Enschot wordt gebrouwen, lanceerde de slogan ‘Proef de stilte’. Het biermerk associeerde zich met de stilte ‘als het symbool voor het individuele genot. Voor de volmaakte beheersing, voor concentratie, en inspiratie, voor kwaliteit van leven’. Als bijdrage aan die kwaliteit bood La Trappe televisiekijkend Nederland een compleet reclameblok aan stilte aan. Dat was weer eens wat anders, dus dat het stiltereclameblok eraan zat te komen werd van alle daken geschreeuwd. Opdat zoveel mogelijk mensen getuige zouden zijn van die vijf minuten stilte. Wie weet hoeveel nieuwe ideeën er tijdens dat sterblok zijn bedacht...
13
klok zullen moeten vertragen.
echt belangrijk is: een liefde, een droom, een goed doel, mensen.
Door Arnold Cornelis
www.slowlife.nl en www.slowfood.nl
HKBVN verschijnt wanneer het uitkomt.
Boeken
Uit deze uitgave mag eigenlijk alles worden
Liever lui
gekopieerd en/of verveelvoudigd.
De kunst van
Sterker nog, dat zouden we erg leuk vinden.
effectief nietsdoen op het werk.
Uitgever: John H. Boom, 2002
Wilt u ons dat, via onderstaand adres, wel
Door C. Maier
ISBN: 9072258037
laten weten?
Uitgever: Spirit, 2004. ISBN 9021542900
de artikelen De hier genoem den op zijn veelal te vin onze website.
externe tijd gaat, hoe meer wij onze interne
4’33” In 1952 schreef avant-gardecomponist John
FILM
Cage zijn befaamde stuk 4’33”, vierenhalve
Wilt u dat hkbvn ook naar iemand
De wereld gaat aan vlijt ten onder
Into great silence
minuut waarin de uitvoerende niets hoeft te
anders wordt gestuurd?
In deze klassieker is hoofdpersoon Alec J.
is een film over het dagelijkse leven van de
doen. Het stuk bestaat eruit te luisteren naar
Kijk dan op www.rijnconsult.nl
Weatherwood verwikkeld in een strijd tegen
monniken van de legendarische Kartuizer
hetgeen er ontstaat vanuit de stilte, of zoals
of bel 030 29 84 250
de technische vooruitgang op zoek naar de zin
Orde in de Franse Alpen, die hun hele leven
Cage het zelf omschreef ‘wherever we are
van het leven. Hij wil een leven lijden waarin
stil zijn. Geen interviews, geen commentaar
what we hear mostly is noise’. Het stuk is te
Rijnconsult
hij kan doen wat hij zelf wil, zoals gewoon
en geen muziek.
beluisteren via de site van de BBC.
T.a.v. redactie HKBVN
een hele middag in een hangmat liggen.
www.intogreatsilence.nl
http://news.bbc.co.uk/1/hi/entertainment/music/3401901.
Postbus 233
Door Max Dendermonde
3990 GA Houten
Uitgever: De Fontein. ISBN 9789026105111
The Clock of the Long Now In een tijd waarin alles maar sneller schijnt
Door E.J. Zelinski
Interviews over stilte met bekende Nederlanders, zoals Femke Halsema en Daphne Deckers.
Uitgever: Synthese, 2002. ISBN 9062719384.
http://stilte.kro.nl/interviews/home.aspx
ontwikkeling van een 10.000-jaar-klok. ‘The
De vertraagde tijd
Slowlife
en ondernemers een nieuw besef van tijd bij
De klacht over de steeds hogere werkdruk
staat voor zaken als genieten, leven met de seizoenen, spontane ontmoetingen, uitgebreid koken, eerlijk eten, met plezier werken, dromen, tijd nemen voor wat
gaan brengen. Naamgever van deze klok is
Nietsdoen, een levenskunst Een luchtig handboek voor wie te veel werkt.
eindredactie: de tekst:
te moeten gaan is het project van The Long Now Foundation op z’n minst opmerkelijk: de
medewerkers van Rijnconsult
Clock of the Long Now’ moet wetenschappers
Bas van Lier, Amsterdam
ontwerp:
websites
BN’ers en stilte
030 29 84 250
COLOFON
stm
124 Design, Amsterdam
concept en realisatie:
Yardmen bv, Amsterdam
en over stress toont hoe we gevangen zitten tussen de definities tijd van de externe sociale klok en onze interne klok. Hoe sneller de 14
Brian Eno, de popmuzikant die vroeger deel uitmaakte van Roxy Music. http://www.longnow.org/projects/clock/
15
Stilte en stilstaan: het gaat om
CASES van rijnconsult
reflectie, bezinning en doorleven bij veranderingstrajecten. Want zonder pas op de plaats geen beweging. Recente cases uit onze praktijk:
Het Kleinste Blad Van Nederland is een
Persoonsonderzoeken
uitgave van Rijnconsult.
‘Assessment voor gevorderden’: spiegelen van eigen
Het behandelt per keer een thema dat ons
handelen in werk- en privésituatie. Respectvol en
aan het hart gaat, is opgevallen of anders-
weloverwogen. Stilstaan bij ervaringen uit het verle-
zins belangrijk vinden. We geven vooral
den en het effect hiervan op (management)gedrag
(denk)richtingen aan en streven geen
in het heden en de toekomst.
volledigheid na.
Doorlichting van managementteams binnen lokale
HKBVN is bedoeld om te inspireren.
overheden, directie van een waterschap, teamleiders
Achter in HKBVN vindt u over het gekozen
binnen financiële dienstverlener.
onderwerp wel een lijst van artikelen, adressen, websites en wat dies meer zij,
Interim-management
waarmee u zelf gemakkelijk meer
Externe tijdelijke kracht brengt rust en beweging
informatie kunt vinden.
in een omgeving die dient te veranderen. Vaste waarden bij onze benadering: een helder plan van
Kijk ook op onze website
aanpak binnen vier weken, een schaduwmanager
www.rijnconsult.nl
als klankbord en mogelijkheid tot reflectie voor de interim-manager.
Rijnconsult
organisatieadvies en interim-management
Bijvoorbeeld gemeentesecretaris, hoofd P&O, transitiemanager of projectleider. 16