Pasi-Ilmari Jääskeläinen
O día do falso gato
Ă s nais misteriosas, aos gatos esotĂŠricos
1 A mañá da miña familia empezou cun xeado gratis. Logo soou o teléfono e no meu oído aletexou ruidosamente a bolboreta nocturna das malas noticias. Collín un taxi que me levou á residencia de Kirsikkapuisto, onde a miña nai levaba internada os últimos anos. A institución revestida de cemento branco álzase orgullosa e solitaria sobre un cerro á beira do río Marrasvirta, allea ao curso normal dos días. Son poucos os que pisan o baixo da florida saia multicolor do edificio para gabear pola aba, pois os moradores dese singular palacio son persoas afectadas pola demencia que esqueceron hai tempo a existencia da cidade, igual que esta as esqueceu a elas. Como ese día había retención, cheguei tarde ao leito de morte da miña nai. Ese día converteuse no máis longo da miña vida, tan arrevesado como a existencia mesma. Atopeime correndo a toda a velocidade da que era capaz, sen poder pensar en máis nada que en correr, tanto que ao final nin sequera recordaba por que o facía. E agora doume de conta de que estou sentado nun banco e de que xa non hai présa ningunha. Pero, como acabei aquí? Este é o último misterio para o detective improvisado dun día de carnaval. Quizais se me cansaron as pernas e sentei para tomar alento? Ou sería que durante a carreira non me fixei no que tiña diante, acabei no medio dunha pelexa e algún dos neonazis, anarquistas ou outros militantes que participaron no festival, 9
ou incluso algún dos antidisturbios que se enfrontaban a todos os anteriores, me deixou sen sentido dunha pancada e me trouxeron aquí para que me recuperase? Dérame un ataque por correr demasiado? O certo é que xa non estou na primavera da vida. Pero tanto ten. O único que quero é reunir a miña familia e volver para a casa. Estou baldado e boto de menos a miña muller e a miña filla pequena. Os reloxos de Marrasvirta insisten en que só transcorreron doce horas desde a mañá, pero parece que xa pasasen cen anos desde que estiven con elas por última vez. Cando penso en Minerva e na pequena Iines, véxonos aos tres sentados arredor dunha das pequenas mesas da xeadaría do Parque Central, como as figuras dun difuso lenzo de Renoir na Belle Époque. Do outro lado da fiestra brilla o sol da mañá, e nós resplandecemos con cores vivas. Levabamos semanas preparándonos para ese día. A miña muller e mais eu compartimos un estudio na casa, en cuxa parede colgamos un calendario con fotografías das cidades máis fermosas do mundo. Na páxina de setembro sae unha rutilante Chefchaouen, a vila azul de Marrocos, onde penso levar a Minerva o inverno que vén, ou quizais o seguinte. Debaixo da foto tiñamos apuntados dous importantes eventos para o día de hoxe, o primeiro sábado de setembro de 2015: pola miña banda o festival do Parque Central, cuxa remodelación tiven a sorte de dirixir e no que ía haber fogos artificiais ás oito da tarde. Pola súa banda, Minerva anotara a inauguración da exposición sobre a Stasi, que tería lugar no museo unhas poucas horas antes. Prometeramos estar sempre presentes nos grandes momentos do outro, pero esta vez non fomos quen de cumprilo, malia que tiñamos todo perfectamente planeado. A morte da miña nai non figuraba no almanaque e acabou por complicarnos o día. 10
A exposición que organizara Minerva no museo estaba pensada para ser o disparo de saída da campaña de márketing do seu novo libro, onde destapa as operacións da policía secreta da RDA en Finlandia. O lanzamento está programado para comezos de decembro, así que a prensa sensacionalista leva tempo insinuando que nas súas páxinas se revelan segredos, malia que o libro aínda non estea terminado. Os medios de comunicación están especialmente interesados nunha antiga fotografía arredor da que Minerva e o seu editor foron tecendo un halo de misterio. Polo visto nela sae unha coñecida figura finlandesa acompañada por un axente da Stasi de moi mala fama. Que hora será agora? Está previsto que ás seis da tarde se mostre ao público unha ampliación xigantesca da foto. Minerva xa ma ensinou. Saen dous homes duns trinta anos charlando amigabelmente nunha pequena cafetaría ateigada de xente. A xulgar pola vestimenta, a foto é dos anos oitenta, e de momento non conseguiron identificar o lugar, pero parece unha cidade relativamente grande que ben podería ser Marrasvirta, Berlín, París ou Londres. Na imaxe en si non hai nada destacábel nin interesante, pero no reverso están escritos a bolígrafo os nomes de Engel Lang e Erich Zaisser. Lang, un dos grandes da industria farmacéutica, é a día de hoxe unha das figuras máis importantes da nosa cidade, e ten moita influencia na vida económica de Finlandia. Na foto pódese recoñecer con facilidade unha versión máis nova del. Zaisser, pola súa banda, era un axente da Stasi con bastante mala reputación, pero de rostro descoñecido, que seica realizou en Finlandia un traballo excepcionalmente intenso antes da caída do Muro de Berlín. Segundo Minerva, se revolves na historia da espionaxe, antes ou despois atópaste co nome dese tipo. A miña muller pensou aproveitar a atención que os medios van dedicar a esa foto para pedir que o público faga memoria 11
dos seus posíbeis encontros con ese suxeito. Tamén cre que a imaxe obrigará finalmente a Lang a explicar que relación tivo co axente, e tamén a que conceda unha entrevista, algo ao que ata agora sempre se negou. Minerva leva varios anos entregada a esta súa obra magna, que xa tivo certas consecuencias, pois non pasou inadvertida para aqueles que se poñen nerviosos cada vez que alguén se mergulla demasiado no pasado. Resulta que moitos dos finlandeses que agora ocupan postos de importancia no país xogaban ao seu propio xogo durante os tempos da Unión Soviética e a RDA, incapaces de presaxiar que algún día todo o bloque comunista se viría abaixo. Por certo, teño que dicir que nos últimos meses a investigación da miña muller se viu obstaculizada por varios contratempos estraños: algunhas partes do manuscrito desapareceron ou modificáronse soas, os ordenadores non deixaron de dar problemas, e mesmo unha extensa correspondencia electrónica sobre o asunto Rosenholz corrompeuse e terminou por ser ilexíbel. Cando Minerva se protexeu desconectando a wifi do seu portátil, furtáronlle o aparello na biblioteca, e con el esfumouse a última versión do manuscrito e o traballo de varias semanas. Malia todo, creo que o libro sairá como estaba planeado. A miña muller é tan obstinada coma un térrier, e cando se propón algo vai ata o final. Na xeadaría do Parque Central hoxe había xeados gratis para todo o mundo. Trátase dun acontecemento anual: desde hai sete anos, Engel Lang, o propietario do laboratorio farmacéutico, regálalles durante un día larpeiradas aos nenos da cidade con motivo do aniversario do seu neto, que coincide co día do festival de outono que celebramos desde hai xa cincuenta anos. Cando a canguro nos avisou no último momento de que non podía vir e non nos quedou máis remedio que levar a Iines 12
connosco, tivemos claro onde tiñamos que ir primeiro. Sentiamos unha mestura de diversión e pavor ao pensar que a vella foto do noso xeneroso concidadán acompañado do axente da Stasi se mostraría ao público ese mesmo día durante a exposición de Minerva. Malia que Lang, que nós soubésemos, aínda non era consciente de ser un dos protagonistas da pregoada instantánea, chanceamos sobre a posibilidade de que nos botasen da xeadaría e nos desen unha malleira detrás dos contedores de lixo. Unha vez que a nosa cativa conseguiu introducirse na nube de pequenos lambóns, puxéronlle nunha man unha cunca de xeado de chocolate e na outra unha culler de intensa cor vermella, cousa que a abraiou por completo. Mentres Iines se concentraba na súa larpeirada, Minerva e eu iamos ao noso, tomando café a pequenos sorbos e acariñándonos en segredo por baixo da mesa. Non falabamos de nada serio, e as nosas historias eran unhas felices e estúpidas pompas de xabón que nos iamos soprando á cara un ao outro. Só nunha ocasión chegamos a mencionar accidentalmente o traballo, e foi cando suxerín que, xa que estabamos no centro, podiamos aproveitar para recoller a pulseira que Minerva deixara esquecida no Arquivo, e de paso podía ver onde pasaba tantas horas a miña muller. Ela fulminoume coa mirada, logo sacudiu a cabeza e dixo: –Non, non podemos. Son practicamente a única persoa que entra no arquivo, xa que é un lugar xestionado por unha fundación persoal. Así que non te preocupes, meu amor, o meu valioso agasallo de aniversario está ben gardado. Pensemos en cousas alegres durante un anaco. Teño que recuperar forzas e preciso que esteamos contentos, comprendes? Claro que o comprendía. Normalmente a miña muller escribe no noso estudio compartido, pero ás veces tamén traballa en bibliotecas, e de tanto 13
en tanto nun arquivo especial situado no centro da cidade, ao que só poden acceder uns poucos elixidos. Polo visto, é un lugar húmido e mal ventilado. Sempre volve de alí cansa e mareada. Pero, para ela, furgar no pasado compensa calquera incomodidade, e a información que lle fornece ese arquivo é demasiado importante para ignorala. Xa nos esqueceramos do traballo cando reparamos en que Iines estaba cuberta de xeado e ría de xeito nervioso. Minerva soltou un pecado polo baixo, e acabou por nos contaxiar tamén a risa. A miña muller comezou a limpar a nena con coidado de non manchar a chaqueta, mentres eu sacaba do peto máis e máis panos, coma se fose un auténtico mago. Entón fiquei conmovido ao observar a pel da miña nena: víase clara e perfecta baixo as manchas de chocolate; canto tempo pasaría ata que a vida deixase nela as súas primeiras pegadas maléficas? Un camión aparcado ante a fiestra daba sombra ao estabelecemento e, cando o vehículo marchou, a luz entrou a esgalla e acendeu a figura da miña muller cun fulgor estraño. Reparei en que durante o verán lle saíran pencas desde a fronte ata os peitos. Co seu cabelo louro aceso e as súas fermosas e sinuosas curvas, era igual que a Danae de Gustav Klimt, da que me namorara había anos nun museo de Viena. Invadiume o desexo de agarrar e apreixar nos meus brazos aquela aparición que flamexaba baixo a luz outonal no medio dunha animada festa de xeados, afundir os dedos nas brasas incandescentes dos seus cabelos e bicar a pel apencada, bafexar no seu ouvido todo o que sempre lle quixen dicir e estreitala contra o meu corpo, sen afrouxar, por moito que ela se resistise. Minerva sabe ler o meu pensamento tan ben que ás veces mesmo resulta embarazoso, así que a miña paixón non lle pasou desapercibida. O único que recibín a modo de resposta foi unha mirada difícil de interpretar, que parecía a un tempo unha 14
invitación e unha advertencia, pois, malia que a día de hoxe ela é capaz de lerme coma un libro aberto, pola súa banda foxe ante os meus intentos por comprendela, igual que naquel poema de Samuel Beckett que me leu en voz alta cando a atopei unha noite na cociña co libro na man: “Querería que o meu amor morrese / que chovese sobre o cemiterio / e as rúas onde vou / chorando por aquela que creu amarme.” Durante uns segundos deixou fuxir dos seus ollos a sombra dun pensamento oculto, máis grande que calquera de nós, unha sombra que xa vira antes. Estáballe pasando pola cabeza algo relacionado comigo. Resulta temíbel estar nos pensamentos doutra persoa, aínda que sexa agradábel ao mesmo tempo, pero tan estremecedor que preferiría que estivese pensando en calquera outra cousa. Logo pechou os beizos debuxando un bico, e unha promesa subiulle ao rostro apencado, aínda que en realidade era unha esixencia. A boca formou unhas palabras silenciosas, e eu seguín entregándolle panos, primeiro coas fazulas ardendo e despois sorrindo, ata que a miña hilaridade explosiva tamén se lle contaxiou. Había catro anos que a alegría regresara ao noso matrimonio. Un non pode cambiar a outra persoa, a duras penas nos podemos cambiar a nós mesmos, mais o que ocorreu na xeadaría, esa luz na que estabamos mergullados, cambiounos, e de súpeto reparamos en que o que comezaramos a menosprezar era algo doce e valioso. Acordamos prescindir das medidas anticonceptivas, e esa foi nosa invitación para que finalmente chegase a pequena Iines. Non sei que pasou nin como foi, pero agora somos unha familia unida e feliz: Minerva, eu e a nosa filla Iines. Si, e naturalmente tamén o gato. Fixouse en que ultimamente en Marrasvirta hai tantos gatos que case parece absurdo? Atópalos por todos os lados, 15
aínda que intentes ignoralos, e un mesmo se instalou na nosa casa. Non lembro de onde nin cando chegou, e non sei se se chama Mici, Miki, Mau ou como, pero este gato vén e vai segundo lle peta, un deses bichos negros coma a noite. Tamén ten algo de branco, ou quizais, pensándoo ben, poida que sexa máis branco que negro… Pero deixémolo así: eu creo que á xente que non deixa de falar sobre o seu gato con descoñecidos lle falta un fervor. E ademais, o animal nin sequera ten nada que ver con esta historia, así que non falemos máis del. Volvamos á xeadaría: a nosa animada operación de limpeza da nena viuse interrompida cando o meu teléfono soou no peto. Collino. –Alice está a piques de falecer, veña canto antes. Deixei a miña familia no medio da doce marfallada de xeado, saín correndo e collín un taxi. Metinme no coche apertando no puño un pano pegañento e, tras avanzar un par de bloques, o vehículo quedou parado no medio do barullo: o festival apoderábase aos poucos da cidade cos seus tentáculos, como un monstro xigantesco dunha película de serie B. Seguro que coñece Kirsikkapuisto, o peculiar edificio que hai ao oeste da cidade, no alto do cerro de Kirsikkakukkula, a magnífica residencia para xente de alto poder adquisitivo afectada por trastornos de memoria, o palacio das persoas con demencia senil. Alí é onde leva vivindo a miña nai os últimos cinco anos, rodeada dos seus compañeiros de infortunio. O piso superior alberga un pequeno spa para os residentes, e o edificio tamén conta cunha sala de concertos e de cine. Ás veces as portas dos cuartos están abertas, e ao pasar polo corredor vin que todas son como pequenos fogares luminosos e persoais, de ningún xeito semellan pertencer a unha institución mental. 16
Con todo, non deixan de ser unhas acolledoras tumbas para aqueles desafortunados cuxa alma comezou a momificarse malia que o corpo continúe con vida. Iso dicían as coidadoras un día que non se decataron de que eu estaba ouvindo. Daquela, este pensamento pareceume noxento, e cínico, pero tras observar o progreso da demencia na miña nai, tiven que darlles a razón. Unha demencia avanzada converte unha persoa nunha casa de pantasmas en cuxas fiestras escuras só ás veces podes albiscar o espectro da súa antiga personalidade. Hai tempo vin na mesa de traballo de Minerva o último tomo do libro Quen é quen, aberto pola páxina que falaba da miña nai. Segundo a publicación, a doutora Alice Kaarna, que tivo unha carreira meteórica, é unha psicóloga de renome cuxas obras singulares seguen sendo estudadas nas universidades de todo o mundo. Menciónase que se fixo coñecida como “mentora intensiva do alto standing”, pois axudou a persoas con postos de responsabilidade a desenvolver os seus obxectivos e procedementos. Sábese que desde mediados dos setenta a súa clientela incluía xente de éxito na política e nos negocios. A min gustaríame engadir unha nota que dixese: “Por desgraza, a súa carreira como brillante enxeñeira da mente humana non protexeu a alma de Alice Kaarna contra a arañeira da demencia.” Na miña relación con mamá houbo catro fases. Os primeiros dez anos foron unha doce simbiose. Tras deixar de ser un bebé, convertémonos nos nosos mellores amigos e compañeiros da alma, aínda que daquela ela xa viaxaba moito, pero non tanto como papá, que ostentaba un cargo de responsabilidade na ONU e acabou por resultar un estraño para a familia. Segundo ela dicía, eu era un neno encantador a quen quería case todo o mundo, pero papá non estaba nesa lista, malia recalcar que a culpa non era en absoluto miña, senón 17
del. Polo visto, o meu pai decidira que quería ter unha familia, pero logo non conseguira interesarse por ese neno que apareceu na súa casa. Todo cambiou cando aos dez anos fun pasar as vacacións de verán a Alemaña xunto con mamá, para visitar os seus amigos da universidade. Non lembro moito da viaxe, pero alá coñecín un neno da miña idade que me pareceu o rapaz máis agradábel do mundo. Xogamos xuntos ata que collín un virus moi agresivo e enfermei, así que me tiveron que traer de volta á casa, moi débil, e en ocasións mesmo inconsciente. Pasei encamado todo o ano seguinte, e non puiden comezar cuarto curso cos demais. Mamá quedou na casa para coidarme, mentres escribía un novo libro de psicoloxía e atendía as demandas e necesidades interminábeis do seu fillo doente. Conseguín deixala completamente exhausta. Así, pois, cando me curei deime de conta de que se estendía un deserto entre ambos. Souben que papá tamén se mudou nalgún momento do meu ano de convalecencia, e xa non o vimos máis. Non se comentou practicamente nada da causa da súa marcha, pero era evidente que ese home que era o marido da miña nai e tamén o meu pai xa non quería vivir nunha casa onde todo xiraba arredor dun neno enfermo. Todos aqueles longos meses na cama… Mamá sentaba a miúdo ao meu lado para me facer compañía mentres me lía libros en voz alta ou recordaba longas conversas que voaban dun tema ao outro, comezando por algo moi cotián e acabando sempre en asuntos tan profundos como o propio universo. Despois sempre citaba longos fragmentos daquelas conversas: o que eu dixera, como me respondeu ela, o que eu contestara a iso, etc., etc. No entanto, unha vez curado, as nosas marabillosas conversas non continuaron; malia que intentabamos conversar, algo cambiara. 18