Os ditosos anos do castigo (mostra) by Rinoceronte Editora

Fleur Jaeggy

Os ditosos anos do castigo Tradución de Cristina González Piñeiro

BARBANTESA

Aos catorce anos estudaba nun internado de Appenzell. Nos lugares por onde Robert Walser paseara tantas veces cando estaba no manicomio, en Herisau, non lonxe do noso instituto. Morreu na neve. Hai fotografías que amosan as súas pegadas e a postura do corpo na neve. Nós non coñeciamos o escritor. E tampouco o coñecía a nosa profesora de literatura. Ás veces penso que debe de ser fermoso morrer así, tras un paseo, deixándose caer nun sepulcro natural, na neve de Appenzell, despois de case trinta anos de manicomio, en Herisau. É unha auténtica mágoa que non soubésemos da existencia de Walser, colleriamos unha flor para el. Tamén Kant, antes de morrer, conmoveuse cando unha descoñecida lle regalou unha rosa. En Appenzell non se pode evitar dar un paseo. Se se miran as pequenas ventás listadas de branco e as esforzadas e incandescentes flores dos peitorís, advírtese un estancamento tropical, unha exuberancia refreada, tense a impresión de que dentro está a acontecer algo serenamente tenebroso e lixeiramente malsán. Unha Arcadia da enfermidade. Alá dentro parecen convivir paz e morte idílica, no medio do resplandor. Un estalido de cal e flores. Fóra das fiestras, a paisaxe chama, non é un espellismo, é un Zwuang, dicíase no internado, unha imposición.

Estudaba francés, alemán e cultura xeral. Non estudaba nadiña. De literatura francesa só lembro a Baudelaire. Cada mañá erguíame ás cinco para dar un paseo, subía ao alto e vía unha porción de auga ao outro lado, abaixo no fondo. Era o lago de Constanza. Contemplaba o horizonte e o lago, aínda non sabía que tamén naquel lago habería un colexio para min. Comía unha mazá e camiñaba. Procuraba a soidade e quizais o absoluto. Pero envexaba o mundo. Sucedeu un día durante o xantar. Estabamos todas sentadas. Chegou unha rapaza, unha nova. Tiña quince anos, os cabelos ríxidos como coitelas, brillantes, a ollada severa e fixa, sombría. O nariz aquilino, os dentes, cando ría, e ría pouco, eran aguzados. Unha fermosa fronte alta, onde os pensamentos se podían tocar, onde xeracións pasadas depositaran talento, intelixencia, fascinación. Non falaba con ninguén. A súa apariencia era a dun ídolo, despectiva. Talvez por iso desexei conquistala. Carecía de humanidade. Tamén parecía desgustada. O primeiro que pensei foi que chegara máis lonxe ca min. Cando nos levantamos, achegueime e díxenlle: «Bonjour». O seu «Bonjour» foi rápido. Presenteime, con nome e apelidos, como un recruta, e despois de oír os seus, a conversa parecera chegar á súa fin. Deixoume alí, no comedor, en medio das demais rapazas que parolaban. Unha española contoume algo cun timbre vivaz, pero apenas reparei nela. Percibía un rumor de varias linguas. A nova non se deixou ver en todo o día, pero de noite alí estaba puntual, de pé detrás da súa cadeira. Inmóbil, parecía estar velada. A un sinal da directora sentamos todas e, tras uns instantes de silencio, rexurdiu o rumor. Ao día seguinte, é ela a primeira en saudarme.

Quen vive nun colexio, se ten un pouco de vaidade, constrúe a súa propia imaxe, unha especie de dobre vida, inventa un modo de falar, de camiñar, de mirar. Cando vin a súa caligrafía fiquei sen palabras. Case todas as nosas caligrafías eran similares, vagas, infantís, cos os redondos, amplos. A súa estaba completamente formada. (Vinte anos máis tarde vería algo parecido nunha dedicatoria de Pierre Jean Jouve nun exemplar de Kyrie). Naturalmente, disimulei o meu asombro e apenas a mirei. Pero practiquei ás agachadas. E aínda a día de hoxe escribo como Frédérique, e dinme que teño unha letra fermosa e interesante. Non saben canto a teño estudado. Daquela non estudaba, e non estudei nunca, porque non tiña gana; recortaba reproducións dos expresionistas alemáns e crónicas de delitos. E pegábaas nun caderno. Deille a entender que me interesaba a arte. Así foi como Frédérique me concedeu o honor de deixarse acompañar polos corredores e nos seus paseos. Na escola era –paréceme innecesario dicilo- a máis lista. Xa sabía todo, creo que a través das xeracións que a precederan. Tiña algo que as demais non tiñan, só me quedaba xustificar o seu talento como un don dos mortos. Abondaba con oíla na clase, lendo os poetas franceses, aloxábanse nela, ela acollíaos no seu interior. Talvez fósemos aínda inocentes. E a inocencia pode comportar certa rudeza, pedantería e afectación, coma se todas nós fósemos vestidas de zuavos.

Chegabamos de todo o mundo; as americanas e as holandesas eran moitas. Había unha rapaza de cor, como se di hoxe en día, unha negriña, crecha, unha boneca que admirabamos en Appenzell. O seu pai trouxéraa un día. Era o presidente dun estado africano. Foi escollida unha rapaza de cada nación para despregarse en forma de abanico diante da entrada do Bausler Institut. Había unha belga roiba, unha sueca loura, a italiana, a rapaza de Boston; todas aplaudían o presidente, estaban en formación coas súas bandeiras na man, e realmente compuñan o mundo. Eu estaba na terceira fila, a última, preto de Frédérique. Coa capucha da trenca botada. Diante –se o presidente tivese un arco, a frecha alcanzaríalle no corazón -a directora do internado, a señora Hofstetter, alta, maciza, chea de dignidade, co sorriso afundido na graxa. Ao seu carón estaba o marido, o señor Hofstetter, fraco, pequeno e apoucado. Izaron a bandeira suíza. Na xerarquía, a negriña convertíase na máis importante. Ía frío, levaba un abriguiño acampanado azul co colo de veludo azul escuro. Debo confesar que o presidente negro causou bastante impresión no Bausler Institut. O xefe de estado africano depositara a súa confianza na familia Hofstetter. Houbo algunhas rapazas suízas que non apreciaron a pompa coa que foi recibido o presidente. Dicían que cada pai debía ser igual ao

resto. Sempre se acaba dando cunha estudante subversiva, escondida no colexio. Son os primeiros síntomas do seu pensamento político, ou do que se podería chamar unha idea xeral respecto a todo. Frédérique tiña na man unha bandeira suíza, parecía estar termando dunha estaca. A nena máis nova fixo unha reverencia e ofreceu un ramo de flores campestres. Non lembro se a negriña encontrou algunha vez unha amiga. A miúdo viámola collida da man da directora, que a sacaba de paseo, ela en persoa, a señora Hofstetter. Quizais tiña medo de que a papásemos. Ou de que non se mantivese pura. Nunca xogou ao tenis.

Frédérique distanciábase cada día máis. Ás veces ía vela ao seu cuarto. Eu durmía noutra casa, ela estaba coas maiores. Por unha diferenza de poucos meses, vinme obrigada a quedar coas pequenas. No meu cuarto había unha alemá cuxo nome esquecín -tan pouco interese tiña- que me regalou un libro sobre os expresionistas. O armario de Frédérique estaba ordenadísimo, eu non sabía como dobrar os xerseis de modo que non quedase un so centímetro fóra de sitio, e tiña malas notas por culpa da orde. Aprendín dela. Durmindo en dúas casas distintas, pareciamos estar separadas por unha xeración. Un día atopei no meu compartimento unha mensaxe de amor, era dunha nena de dez anos que me suplicaba ser a miña protexida, quería emparellarse comigo. Impulsivamente, respondín que non, de mala maneira, e aínda o lamento a día de hoxe. Lamenteino tamén entón, no seu momento, despois de que respondese que non quería unha irmá, que non me interesaba protexer unha pequerrecha. Comezara a ser maleducada porque Frédérique

me evitaba e eu debía conquistala, porque perder sería demasiado humillante. Reparei demasiado tarde na pequena, despois de ofendela. Era realmente linda, atractiva, perdera unha escrava sen experimentar ningún pracer. Dende aquel día a pequerrecha non volveu dirixirme a palabra, nin saudarme. Como se pode ver, aínda non aprendera a arte de mediar, aínda cría que para obter algo cumpría ir dereita á meta, cando só as distraccións, a vaguidade e a distancia nos achegan ao albo, o albo é o que nos alcanza. Así e todo, con Frédérique empregaba unha táctica. Tiña certa experiencia de vivir en colexios. Levaba interna dende os oito anos. E é nos dormitorios onde se coñecen as compañeiras, diante dos lavabos, nas horas de recreo. O meu primeiro leito nun internado estaba rodeado dunhas cortinas brancas, cuberto cunha colcha de piqué branco. A mesa de noite era tamén branca. Un falso cuarto, seguido doutros doce. Unha especie de casta promiscuidade. Óense as respiracións. A miña compañeira de cuarto no Bausler era unha alemá, boa e mala, como poden ser as rapazas estúpidas. O seu corpo, coa roupa interior branca, resultaba máis ben bonito. Xa era case fermosa, pero eu sentía certa repugnancia se a tocaba inadvertidamente. Quizais por iso me erguía cedísimo pola mañá para dar un paseo. Cara ás once, durante as clases, dábame o sono. Ollaba pola xanela, e a xanela devolvíame a mirada, adormecéndome.

Frédérique e mais eu estabamos non só en casas diferentes durante a noite, senón que tamén, durante o día, en aulas diferentes. Na mesa non estabamos preto, pero podía vela. E ela por fin me miraba. Quizais eu tamén era interesante. Atraíanme os expresionistas alemáns e a vida, os delitos que aínda non vivira. Conteille que aos dez anos insultara unha madre superiora chamándolle «vaca». Qué palabra tan simple, avergonceime da miña simpleza cando llo contei. Fun expulsada do colexio. «Pida perdón», dixeron. Eu non me desculpei. Frédérique riu. Tivo a amabilidade de preguntarme por que o fixera. E pouco a pouco comecei a falarlle de min cando tiña oito anos. Daquela xogaba ao fútbol cos rapaces e mandáronme a un lúgubre colexio. Ao fondo dun lúgubre corredor estaba a capela. Á esquerda, había unha porta. E dentro, unha madre superiora, diáfana, delicada, que coidou de min. Acariciábame coas súas mans finas e agarimosas, eu sentaba ao seu carón coma se fose amiga miña. Un día desapareceu. No seu lugar chegou unha opulenta suíza do cantón de Uri. É sabido que o novo poder odia as antigas favoritas. Un colexio é coma un harén. Frédérique dixo que eu era unha esteta. Unha palabra nova para min, pero que axiña adquiriu sentido. A súa caligrafía era a dunha esteta, isto entendino. O seu desprezo por todo era o

dunha esteta. Frédérique ocultaba o seu desprezo trala obediencia, a disciplina; era respectuosa. Eu non sabía finxir. Era respectuosa coa directora Frau Hofstetter pero porque a temía. Estaba pronta a inclinarme na súa presenza. Frédérique nunca necesitou inclinarse porque o seu modo de respectar os demais infundía respecto. E eu observaba todo isto. Unha vez, quizais para distraerme das atencións que dispensaba a Frédérique, aceptei unha cita cun rapaz dun colexio próximo, o Rosenberg. Unha cita fugaz. Víronme. A señora Hofstetter chamoume ao seu despacho. Era ancha coma un armario, levaba un traxe de chaqueta azul escuro, unha blusa branca e un broche. Ameazoume. Díxenlle que só era un parente. Efectivamente: a nai do meu parente escribíralle a propósito pedindo que procurasen que non nos vísemos. Finxín que choraba. Ela conmoveuse. Onde marchara toda a forza que tiña aos oito anos, a seguridade, o meu control? Aos oito anos non había ningunha rapaciña que me dese preocupacións. Eran todas iguais, todas detestables, mesquiñas. Aínda hoxe non consigo dicir que estaba namorada de Frédérique; é unha frase moi doada de dicir. Aquel día tiven medo de que me botasen da escola. Unha mañá, o almorzo arrecendía, mollei o pan na taza. A directora, despois de me zoscar na man coa que mollaba o pan, ordenoume que me levantase. Aos oito anos, collería a taza e guindaríalla na cara á directora. Como se permitía ofenderme? Frédérique comía mantendo os cóbados pegados ao busto. Endexamais un cóbado seu se apoiou na mesa. Desprezaba tamén a comida? Era tan perfecta. Cando camiñabamos xuntas, a esas alturas era todos os días, nós as dúas, soas, ás veces camiñaba por diante de min, e eu mirábaa. Todo nela era correcto, harmónico. Ás veces pousábame a man no ombro e parecía que

fose durar así eternamente, polos bosques, nas montañas, nos sendeiros, une amitié amoureuse, chámanlle os franceses. Aludiu a un home. Eu non tiña ideas sobre ese tema, só un familiar. E unha gobernanta. Pero non era o mesmo. Unha gobernanta, unha monxa, unha compañeira de escola forman parte dunha unidade. Frédérique referiuse a un home como unha parábola completa. Pola noite, cando regresei ao meu cuarto coa alemá, estiven reflexionando. Quizais nós somos expertas en mulleres, nós, que pasamos os mellores anos entre colexios. E cando saiamos, posto que o mundo está dividido en dous, masculino e feminino, coñeceremos tamén o masculino. Terá algunha vez a mesma intensidade? Quen sabe, preguntábame, se conquistalo será tan difícil como con Frédérique. A pesar dos paseos diarios con Frédérique, as confidencias, a tenrura, sentía que aínda non a conquistara. O meu parangón era a forza. Tiña que conquistala, tiña que admirarme. Frédérique non honraba a ninguén coa súa presenza, e ás veces prefería estar soa a estar comigo. E eu aburríame. Non lía, mirábame no espello, cepillaba o cabelo ata cen veces, finxía amar a natureza. Notara que Frédérique non se miraba no espello. Como me apaixonaba con ela polas árbores, as montañas, o silencio e a literatura. A vida estábaseme facendo longa de máis. Pasara xa case sete anos na escola, e aínda non rematara. Cando se está alí dentro, unha imaxina cousas grandiosas do mundo e, cando se sae, ás veces desexaría volver oír o son da campaíña.