Aanvraagdossier Land van Nete en Aa - Grobbendonk, Herentals, Herenthout, Lille, Olen en Vorselaar, by Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Intergemeentelijke Onroerend Erfgoeddienst

Land van Nete en Aa

Aanvraagdossier

Coverfotoâ&#x20AC;&#x2122;s van links naar rechts, van boven naar onder: Uilenbergkapel (Herenthout), Tobias Ceulemans; watermolensite (Grobbendonk), Frans Torfs; Fonderies de la Campine (Herentals), Rik Puls; dorpsgezicht Singel Gierle (Lille), Huis Bockstael (Vorselaar), Archeologische opgraving Beilen (Olen) 15 januari 2017

Inhoud Inleiding: wij maken het verschil ! ........................................................................................................ 5 Procesbeschrijving en leeswijzer.......................................................................................................... 8 Deel A – Omgevingsanalyse ............................................................................................................... 12 Hoofdstuk 1: de context.................................................................................................................... 12 1

Geologische en geomorfologische context ....................................................................... 12

Historische context ............................................................................................................. 17

Maatschappelijke context................................................................................................... 20

Beleidscontext ..................................................................................................................... 28

Hoofdstuk 2: het onroerend erfgoed van onze regio (gemeenschappelijk erfgoedpakket) ........... 31 1

Landschappelijke erfgoed ................................................................................................... 31

Archeologisch erfgoed ........................................................................................................ 40

Bouwkundig erfgoed ........................................................................................................... 45

Hoofdstuk 3: de (onroerend)erfgoedactoren van onze regio .......................................................... 52 1

Over private monumentenbeheerders .............................................................................. 52

Lokale actoren ..................................................................................................................... 53

Bovenlokale erfgoedactoren, overheden en betrokken administraties of diensten .... 56

Hoofdstuk 4: aanwezige expertise – wij zijn niet aan ons proefstuk toe. ........................................ 57 1 Kempens Karakter en het Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete, de trekkers van deze aanvraag .............................................................................................................................. 57 2 Mooie staaltjes van integrale en ontwikkelingsgerichte erfgoedzorg uit onze gemeenten ................................................................................................................................... 61 3

Bijzondere werkingen en inzetbare expertise bij onze erfgoedactoren ......................... 67

Deel B – Kritische analyse .................................................................................................................. 69 Hoofdstuk 1: Verbindend erfgoed: onze inhoudelijke thema’s ....................................................... 69 1

Hoofdlijn: Kempense Heuvelrug en valleien van de Kleine Nete en de Aa. ................... 70

Zijlijn 1: de ondernemende Kempen. ................................................................................. 73

Zijlijn 2: centrumplaatsen en -functies .............................................................................. 75

Zijlijn 3: de vrome Kempen ................................................................................................. 76

Hoofdstuk 2: Kritische analyse van onze werking ............................................................................ 77 Deel C – Beleidsplan onroerend erfgoed........................................................................................... 81 Hoofdstuk 1: Missie en visie van de IOED Land van Nete en Aa ...................................................... 81 Hoofdstuk 2: De organisatie en werkstructuur van de IOED Land van Nete en Aa ........................ 84 1

Een ideaal team voor de IOED Land van Nete en Aa ....................................................... 84

Kempens Karakter als thuishaven voor de IOED Land van Nete en Aa.......................... 85

Organisatiestructuur van Kempens Karakter ................................................................... 85

Hoofdstuk 3: Strategische en operationele doelen met (voorbeeld)acties ..................................... 91 Sluitstuk ? ............................................................................................................................................. 99 Bijlagen ............................................................................................................................................... 100 Bijlage 1: Ankerplaatsen ................................................................................................................. 100 Bijlage 2: Lijst archeologisch erfgoed............................................................................................. 113 Bijlage 3: Lijst bouwkundig erfgoed (beschermd of vastgesteld) .................................................. 133 Bijlage 4: Organogram Kempens Karakter .................................................................................... 146 Bijlage 5: Statuten projectvereniging Kempens Karakter ............................................................. 149 Bijlage 6: Goedkeuring aanvraagdossier IOED door aangesloten gemeentebesturen ................ 150 Bijlage 7: Goedkeuring aanvraagdossier IOED door Raad van Bestuur Kempens Karakter ......... 151

Inleiding: wij maken het verschil ! Voor ons ligt het aanvraagdossier voor de erkenning van de Intergemeentelijke Onroerend Erfgoeddienst (IOED) Land van Nete en Aa. Deze bundel is een antwoord op een vraag van de overheid om intergemeentelijk samen te werken rond onroerend erfgoed. Maar voor onze regio is dit dossier veel meer dan dat: het is vooral een antwoord op een vraag die van onderuit al zeer lang stil én ook luid wordt gesteld, namelijk een traditie en een engagement van samenwerken rond erfgoed én ons erfgoed(werkingen) daarmee versterken !!! De diversiteit van onze regio is op z’n minst gezegd groot; de actoren die er mee bezig zijn trekken al jaren aan de kar; besturen doen wat er moet gebeuren, maar het ontbreekt ons aan richting, visie, professionele ondersteuning… En dat is wat deze IOED voor ons zal zijn. Een instrument, een plek, een netwerk dat ons erfgoed, onze erfgoedmensen in een sterk en toekomstverhaal kan brengen. Het zijn de besturen van Grobbendonk, Herentals, Herenthout, Lille, Olen en Vorselaar, de projectvereniging Kempens Karakter - KK (het intergemeentelijk samenwerkingsverband rond erfgoed, toerisme en bibliotheken) en het Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete – RLKGN die uiteindelijk het vuur aan de lont staken en overgingen tot de opmaak van een aanvraagdossier.

Figuur 1: Werkingsgebied IOED Land van Nete en Aa (binnen provincie Antwerpen)

Waarom precies deze regio? Daar heeft ons erfgoed voor gezorgd… We beschikken over een zeer uitgebreid, maar ook zeer divers ‘erfgoedaanbod’ zowel in tijd (vanaf de prehistorie tot heel recent…), in ruimte (verstedelijkt tot zeer landelijk), in schaal (UNESCO-werelderfgoed, maar ook zeer kleinschalig en niet minder belangrijke kleine erfgoedelementen)...De impact van de Kempense Heuvelrug en de valleien van Nete en Aa zijn zo groot voor onze regio dat alles wat hier vroeger (en nu nog) gebeurde, daar van af te leiden is. Verder bestaat er ook al langer een traditie van samenwerking tussen deze gemeenten. Voorbeelden zijn legio. We hebben KK en RLKGN al genoemd (hun werkingsgebied is ook breder), maar er is ook de politiezone Neteland, de lokale afdeling van Natuurpunt (Natuurpunt Nete en Aa) en verscheidene toeristische clubs die hun naam aan de Nete of de Nete en Aa danken. Met deze 6 gemeenten hebben we ook de perfecte schaal om zo’n IOED behapbaar te maken: niet te klein, niet te groot (ca. 210 km² en 84000 inwoners). Bovendien is ook de samenstelling van die 6 gemeenten interessant: stad Herentals als grotere historische kern met ervaring en traditie met daarrond enkele kleinere gemeenten die op zich alle een specifiek verhaal vertellen, maar ook op vlak van erfgoed (zie verder) heel wat te bieden hebben. Waarom verdienen wij deze IOED? Precies omwille van die traditie van samenwerking. Wij beginnen niet van nul en verliezen geen tijd (en middelen) aan onderlinge afstemming, maar kunnen meteen intensief aan de slag gaan. Maar ook omdat onze actoren al jarenlang in informele netwerken rond onroerend erfgoed aan de slag zijn. Deze IOED is een bekroning van hun werk. Wat we hier hebben is uniek. We sommen graag enkele frappante zaken op, die uiteraard verder in dit dossier uitgebreider aan bod komen: Ons rijke erfgoed is zeer bijzonder voor een overwegend open gebied: van tastbare archeologische relicten uit de Romeinse periode, over middeleeuwse architectuur (dat het zelfs heeft gemaakt tot UNESCO-werelderfgoed) tot enkele pareltjes van hedendaagse architectuur en dat in een landschap dat tot de verbeelding spreekt en vaak in de literatuur bezongen wordt. We kunnen beschikken over enkele zeer interessante en deelbare expertisekernen, bijvoorbeeld in Grobbendonk waar er voor een kleine gemeente een grote expertise is op vlak van archeologie, getrokken door vrijwilligers; een meer dan 20 jaar oude erfgoedwerking in Herentals, gestart vanuit de lokale Open Monumentendagwerking, maar uitgegroeid tot een permanent groepje gedreven vrijwilligers die als een waakhond de zorg voor het erfgoed wakker houden; kerkfabrieken die de handen in elkaar willen slaan; heemkringen die plannen 6

beramen om de krachten te delen; stedenbouwkundigen die van de opportuniteit van de IOED gebruik willen maken om samen gericht advies te geven in specifieke dossiersâ&#x20AC;Ś Het is duidelijk: de stevige basis is gelegd, we zijn er helemaal klaar voor en we gaan er voor!

Procesbeschrijving en leeswijzer Een proces om te komen tot een IOED is geen steriel traject. Gelukkig maar…Ook voor het Land van Nete en Aa is dat niet anders. We proberen de hele ‘wordingsgeschiedenis’ hier zo gedetailleerd mogelijk weer te geven. Naast de vele gesprekken die er steeds geweest zijn over partnerschappen rond erfgoed, zijn er ook daadwerkelijk al heel wat samenwerkingen - structureel en projectmatig uitgebouwd. We vermelden hier de jarenlange samenwerking tussen Grobbendonk en Vorselaar voor de Open Monumentendag, de erfgoedwerking van het Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete, de werking van de erfgoedcel waar het onroerend erfgoed ook wel vaak om de hoek kwam kijken… Maar het verhaal van de IOED startte echt in 2015 toen alle gemeenten (Berlaar, Grobbendonk, Heist-op-den-Berg, Herenthout, Herentals, Hulshout, Lier, Lille, Nijlen, Olen, Putte, Vorselaar) binnen Kempens Karakter (KK) al onderzochten hoe en of ze ook rond onroerend erfgoed konden samenwerken. Men kwam toen tot enkele interessante conclusies: dat er veel interessant onroerend erfgoed en veel betrokken actoren in de regio aanwezig zijn; dat de lokale noden groot zijn; dat er een duidelijke meerwaarde is voor de gemeenten om dit intergemeentelijk aan te pakken. Anderzijds vond men de schaalgrootte van Kempens Karakter (12 gemeenten) te uitgebreid voor een succesvolle IOED-werking en zag men te veel verschillen en snelheden in de regio. Daarom besliste men om eerst op zoek te gaan naar het ideale werkterrein op vlak van schaalgrootte en naar meer gemeenschappelijkheid op vlak van inhoud en werking. Zo kwamen we bij gemeenten Grobbendonk, Herentals, Herenthout, Lille, Olen en Vorselaar, die trouwens ook al in andere verbanden met elkaar samenwerken (zie hoger). Een aantal andere gemeenten binnen Kempens Karakter (Berlaar, Heist-op-den-Berg en Nijlen) beslisten om ook een aanvraag te doen. Het Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete (gemeenten Arendonk, Balen, Beerse, Dessel, Geel, Grobbendonk, Herentals, Herenthout, Kasterlee, Lille, Meerhout, Mol, Olen, Oud-Turnhout, Retie, Turnhout, Vosselaar en Vorselaar) was van bij de aanvang betrokken bij dit dossier. Alle gemeenten binnen onze regio zijn ook in deze organisatie betrokken. Daarnaast loopt er op dit moment ook een aanvraagdossier voor een aantal andere gemeenten binnen dit Regionaal Landschap, namelijk met Balen, Meerhout, Mol, Retie en Dessel. Aangezien Kempens Karakter en Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete (RLKGN) telkens aanstuurder zijn van twee aanvraagdossiers, konden we onze ervaringen in de processen delen en een aantal zaken gemeenschappelijk doen. Dat was echt een win-win voor ons dossier, want het creëerde meer tijd en ruimte om in te zoomen op wat voor onze regio echt belangrijk en uniek is en dit zowel op vlak van erfgoed, actoren en werkingen.

De opmaak van het aanvraagdossier werd geschraagd door een projectgroep waarin de besturen en ambtenaren van de betrokken gemeenten zetelen (of beter: hard werkenâ&#x20AC;Ś), samen met de medewerkers van Kempens Karakter en het Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete. De projectgroep werd steeds voorbereid door een kerngroep van KK en RLKGN en de procesbegeleiders van dit traject namelijk SPK en Levuur. De projectgroep en kerngroep kwamen meermaals samen op strategische momenten in het proces. Bedoeling was steeds om het materiaal dat tot dusver verzameld was, te verwerken en op basis daarvan een volgende stap te zetten. Ondertussen konden ook de noodzakelijke bestuurlijke beslissingen genomen worden. We haalden ons materiaal vooral uit volgende publicaties en websites: Centrale Archeologische Inventaris, Inventaris Onroerend Erfgoed, Onderzoeksbalans Onroerend Erfgoed, Atlas van Ferraris, Algemene Directie Statistiek â&#x20AC;&#x201C; Statistics Belgium, Geopunt (centrale toegangspoort tot geografische overheidsinformatie), publicaties, websites van de gemeenten en beleidsplannen/erkenningsdossiers Kempens Karakter en Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete. Uiteraard hebben we ook uitgebreid samengewerkt en geluisterd naar onze andere erfgoedactoren. Dat gebeurde via onze reguliere contacten met deze stakeholders, maar ook uitgebreid en intensief tijdens twee stakeholdersmeetings (eentje in Grobbendonk met 20 deelnemers en eentje in Olen met 25 deelnemers).

Figuur 2: Stakeholderoverleg in Grobbendonk

Op het programma stond telkens: -

Een stevig infoluik Werktafel rond noden, verwachtingen, bezorgdheden rond erfgoed en de IOED

Figuur 3: Noden / behoeften oefening

Expertisetafels waar we onderzochten over welke expertise we in onze regio beschikken Een kleine hoek waar we onze inventaris van actoren vervolledigden Een werkwinkel waar we de rode draden of themaâ&#x20AC;&#x2122;s voor onze regio op scherp stelden Een miniworkshop waar we doelstellingen voor de IOED bepaalden

Figuur 4: Visie / doelstellingen oefening

Al dat materiaal werd in rapportjes gegoten en in dit dossier verwerkt. Het resultaat ligt hier voor. Achter de schermen werd er druk gewerkt om al het materiaal te ‘mengen en te kneden’ tot deze aanvraag. Daarmee geven we ons kindje ook even uit handen…

Dit is een lijvig dossier met heel wat informatie en inzichten. Dit dossier heeft ook een logisch verloop: in het eerste deel (deel A) geven we een beeld, een eerder ‘neutrale’ insteek op onze regio en de elementen die we moeten kennen of weten om het beleidsluik te kunnen kaderen en begrijpen. In deel B hebben we onze kritische bril opgezet en met een scherpe blik naar al dat materiaal gekeken. We kwamen tot een aantal interessante conclusies over ons erfgoed en onze werking… In deel C hebben we die conclusies verwerkt in een missie, visie en doelstellingen. Vooral vanuit onze visietekst hebben we ook een inzicht gegeven in de manier waarop we de IOED willen organiseren. Veel leesplezier!

Deel A – Omgevingsanalyse Hoofdstuk 1: de context

Geologische en geomorfologische context

In dit hoofdstuk wordt in grote lijnen de geologische en geo-morfologische geschiedenis van de provincie Antwerpen, en meer specifiek van het werkingsgebied van de IOED Land van Nete en Aa besproken. 1.1

Geologie

De oude harde gesteenten waaruit de ondergrond van Zuid-België bestaat zijn in NoordBelgië bedekt met jongere losse sedimenten van mariene oorsprong. In het Tertiair (vanaf 65 miljoen jaar geleden), reikte de Noordzee immers tot aan Midden-België. Midden-België bestond uit het Massief van Brabant, dat met de Ardennen en het Eifelmassief boven de zee uitstak. Sinds die tijd voerden de Rijn, de Maas en ook de Schelde enorme hoeveelheden zand en klei naar de Noordzee. Dit sedimentmateriaal vulde de bodem van de Tertiaire Noordzee laag per laag op. Door het gewicht van de hoeveelheid sedimenten verzakte het onderliggende gesteente nog dieper, terwijl Zuid-België, door het materiaalverlies, traag oprees. Het zuiden en het noorden van België zijn dus geleidelijk gekanteld. De provincie Antwerpen ligt op de as van de kantelende helling. In deze periode werd onder andere de Formatie van Boom, later de Formatie van Berchem, en daarboven weer de Formatie van Diest afgezet. Soms ontstonden die lagen in een zee met krachtige golfbeweging, zodat alleen grof zand werd afgezet en het fijnere materiaal wegspoelde (bijvoorbeeld de Zanden van Diest, Formatie van Berchem). In andere periodes met bijvoorbeeld een rustige, iets diepere zee, werd zeer fijne klei afgezet (bijvoorbeeld de Boomse klei). De Diestiaan-transgressie is de laatste grote zeetransgressie over België. Het Diestiaan ligt discordant op de onderliggende formaties en bedekt naar het zuiden toe steeds oudere lagen. De Zanden van Diest bestaan uit groene glauconietrijke grove zanden, homogeen, weinig kleihoudend. Naar het einde van het Tertiair, zo’n 1,8 miljoen jaar geleden, raakte in de provincie Antwerpen de Tertiaire zee opgevuld. Het einde van het Tertiair is dan ook het einde van mariene afzettingen. De afzettingswijzen worden steeds meer continentaal. Deze zijn minder uniform en beperkter in omvang dan mariene formaties. Op sommige plaatsen ontbreken bepaalde afzettingen, en ze wisselen ook sneller van lithologische samenstelling zodat er plaatselijk grote verschillen zijn. Hierdoor heeft elk deelgebiedje in de provincie Antwerpen zijn bijzondere fysisch-geografische opbouw en landschappelijk voorkomen.

Het Kwartair omvat twee grote opeenvolgende periodes: het Pleistoceen en het Holoceen. Het Midden-Pleistoceen is eerder een periode van erosie. Zo schuurde het beginnend Netestelsel uitgestrekte rivierdalen uit in het Tertiair substraat. Door de erosie zijn er weinig afzettingen daterend van het Midden-Pleistoceen in de provincie Antwerpen. Het JongPleistoceen is vooral van belang voor de vorming van de Vlaamse Vallei. De oostelijke uitloper hiervan strekt zich uit langs de zuidelijke grens van de provincie Antwerpen (regio Mechelen). De Holocene periode begon na de laatste ijstijd, 10.000 jaar geleden. Na de laatste ijstijd werden erosie door de werking van water, namelijk door rivieren, landafspoeling en bronwerking en windwerking, ditmaal vanuit het zuidwesten, de belangrijkste landschapsvormende processen. 1.2

Geomorfologie

Door de geleidelijke opstuwing van het Massief van Brabant in de loop van het Tertiair kwam de kustlijn in onze streken geleidelijk meer noordelijk te liggen. Op het hellend landoppervlak ontwikkelden zich, evenwijdig aan elkaar en noordwaarts stromend, de rivieren Gete, Dijle, Zenne, Dender, Schelde, Leie en IJzer. De rivieren erodeerden stelselmatig de afgezette lagen. Het geologisch substraatmateriaal (mariene afzettingen uit het Tertiair) in Laag-België bestaat uit losse sedimenten van zand en klei. De Boomse en de Kempense Klei bieden meer weerstand tegen erosie dan de Tertiaire zanden. Differentiële erosie zorgde ervoor dat de zachte zandlagen afgevoerd werden, terwijl de harde kleilagen als een heuvel in het landschap overbleven, waardoor het typische cuestareliëf ontstond. In de provincie Antwerpen ontwikkelden zich twee cuesta’s, de cuesta van de Klei van Boom en een kleinere cuesta van de Kleien van de Kempen. De cuestaruggen vormen twee oostwest verlopende heuvelruggen, nagenoeg recht en onderling min of meer evenwijdig. Tussen beide cuesta’s komt een zogenaamde subsequente depressie voor. Deze depressie is zeer uitgestrekt; ze omvat het gehele middelste deel van de provincie Antwerpen. Het gebied is opgebouwd uit erodeerbare zandige formaties afgezet tijdens de Tertiaire periode. Een aantal rivieren werden door de cuesta’s gehinderd in hun oorspronkelijke noordelijke stroomrichting en kwamen in de oostwest verlopende subsequente depressie tussen de twee cuesta’s terecht. Zo heeft de Nete een stroombekken uitgegraven in het oostelijk deel van de depressie en Het Schijn in het westelijk deel. De waterscheidingslijn tussen beide stroombekkens ligt beneden in de depressie, ter hoogte van Ranst. Hierdoor heeft het reliëfoppervlak in de provincie de vorm van een zadel. Het ‘zadelvormig dal’ is een term die veel gebruikt wordt in de literatuur om het algemeen beeld van het reliëf in de provincie te omschrijven. Naarmate de cuesta’s vorm kregen, is het hydrografisch net in de provincie grondig en herhaaldelijk gewijzigd. De zuidelijk gelegen cuesta van de Klei van Boom vormt de waterscheidingskam tussen het ten zuiden gelegen Demer-Dijle-Rupelbekken en de ten noorden gelegen stroombekkens van de Nete en Het Schijn. De hoogte van de cuestarug wisselt tussen 25 en 50 m. Tussen de 13

cuesta van Boom in het zuiden en de cuesta van de Kempen in het noorden ligt het cuestadal van Boom, een depressie waarin onder andere de vallei van de Kleine Nete een weg gevonden heeft.

1.3

Geologie, geomorfologie, hydrologie en bodem van Land van Nete en Aa

In het werkingsgebied van de IOED Land van Nete en Aa dagzomen verschillende Tertiair geologische lagen. In het grootste gedeelte van het projectgebied, voornamelijk in het zuidwesten, dagzoomt de Formatie van Diest. In het oosten domineert de Formatie van Kasterlee, terwijl in het noorden van het projectgebied verschillende formaties dagzomen (zie figuur).

Figuur 5: Tertiair geologische kaart Land van Nete en Aa

Naam Tertiair geologische laag Opp. dagzoom in Land van Nete en Aa (ha) Formatie van Poederlee

2171

F. Lillo-Poederlee - overgang

1330

Lid van Hemeldonk

3425

Formatie van Diest

8690

Formatie van Lillo

387

Formatie van Kasterlee

5026

Tabel 1: Oppervlakte Tertiair geologische lagen Land van Nete en Aa

De ecodistricten en ecoregio’s in Vlaanderen1 zijn afgebakend op basis van de abiotische kenmerken: klimaat, geologie, geomorfologie, hydrologie, hydrografie en bodem. Zij geven dan ook een geïntegreerd beeld van de landschappelijke eenheid van een streek en het geografisch onderscheid met andere regio’s. Het werkingsgebied van de IOED Land van Nete en Aa behoort volledig tot de ecoregio van de Kempen en het ecodistrict ‘het CentraalKempisch rivieren duinendistrict’. Typisch voor heel de ecoregio van de Kempen is de zandige bodemtextuur van de Quartaire dekzanden die op het einde van de laatste ijstijd vanuit het noorden aangewaaid zijn. De zandige textuur brengt een specifiek microklimaat met zich mee (hogere dag- en lagere nachttemperaturen ten gevolge van een snelle warmteopname en -afgiftecapaciteit). De ontwatering in de zandige lagen is goed. Het reliëf in de ecoregio is overwegend vlak. Al kent de ecoregio ook duidelijke reliëfverschillen. Het ‘Centraal-Kempisch rivieren duinendistrict’, waartoe het werkingsgebied van de IOED Land van Nete en Aa behoort, wordt getypeerd door een dicht net van waterlopen die het ecodistrict doorsnijden en het talrijk voorkomen van landduinen. Het ecodistrict behoort tot het geologische Bekken van de Kempen, het subsidentiegebied ten noorden van het Brabants Massief. De geologische ondergrond bestaat uit verschillende mariene sedimentenpakketten, die tijdens het Tertiair (en het Vroeg-Pleistoceen) werden afgezet. Het betreft een dik pak zandige, glauconiethoudende en soms kleihoudende formaties met een lichte helling naar het noordoosten. Tijdens de laatste ijstijd (Laat-Pleistoceen) zorgde het permanente hogedrukgebied boven de Scandinavische ijskap voor krachtige noordenwinden, die grote hoeveelheden zanddeeltjes aanvoerden die het landschap onder een dekmantel bedekten. Deze niveo-eolische dekzanden zijn op de interfluvia slechts enkele meters dik en in de riviervalleien tot meer dan tien meter, zodat het reliëf grotendeels genivelleerd werd. Naast het eolisch transport van bodemdeeltjes over grote afstand traden er ook plaatselijke migraties en verstuivingen op. Na de laatste ijstijd veranderde de dominante windrichting van noordoost naar zuidwest, zodat de aanvoer van vers dekzand stopte. Vooral op plaatsen waar de dekmantel een tamelijke dikte had, bliezen de zuidwestenwinden het dekzand bijeen tot landduinen en oost-west gerichte dekzandruggen. Door uitwaaiing tot op de watertafel ontstonden plaatselijk depressies waar 1

Sevenant M., Menschaert J., Couvreur M., Ronse A., Heyn M., Janssen J., Antrop, M., Geypens M., Hermy M. & De Blust G. 2002. Ecodistricten: Ruimtelijke eenheden voor gebiedsgericht milieubeleid in Vlaanderen.

regen- en oppervlaktewater stagneerde en vennen gevormd werden. Het reliĂŤf in het Centraal-Kempisch rivieren duinendistrict is vlak tot zwak golvend. De ondergrond in het ecodistrict bestaat grotendeels uit zandige, goed doorlatende lagen. De hoogteligging is bepalend voor de waterhuishouding. Het sterk ontwikkelde waterlopenstelsel vormt een net van kwelrijke zones, de hoger gelegen interfluvia fungeren als infiltratiegebieden en de overgangen tussen rug en dal als doorstroomgebieden. De belangrijkste rivieren van het ecodistrict zijn de Grote en de Kleine Nete, die ter hoogte van Lier samenvloeien. In deze riviervalleien komt frequent een veensubstraat voor. In het werkingsgebied Land van Nete en Aa doorsnijden de valleien van de Kleine Nete en de Aa het landschap en is de Kempense Heuvelrug een duidelijk reliĂŤfelement in het landschap. Conclusie: Deze geomorfologische kenmerken zijn zeer bepalend geweest voor de geschiedenis van het Land van Nete en Aa. Ze liggen aan de basis van de vroegere en huidige structuur van onder andere bewoning, landbouwactiviteit of wegen en hebben zo impact op het onroerend erfgoed van de regio.

Figuur 6: Enkele geomorfologische structuren in het Land van Nete en Aa

Historische context2

2.1

Van steentijd tot Romeinse periode

Op het einde van het Pleistoceen verschijnt voor het eerst de mens in onze regio. In de archeologie is er vanaf dan sprake van de steentijd met het paleolithicum als vroegste fase. Van de neanderthaler zijn er in de regio geen sporen met zekerheid aangetroffen. De oudste sporen van menselijke activiteit worden dan ook nog steeds toegeschreven aan de homo sapiens sapiens ofwel de moderne mens. Op het einde van de laatste ijstijd veranderen de klimatologische omstandigheden en bereiken ze een punt waarop het voor de mens voor het eerst weer mogelijk is om in deze regio te verblijven. Hoewel de steentijd - en met name het paleolithicum - academisch gezien al veel vroeger aanvangt, laten wij de periode hier starten vanaf circa 35.000 v. Chr. (laat-paleolithicum). In de laatste ijstijd en nog een heel eind in het Holoceen leefden de mensen een nomadisch bestaan als jager-verzamelaar. Sporen van hun aanwezigheid zijn vaak al vergaan of sterk verweerd, zo ook hier. Toch worden nog heel wat artefacten uit de periode teruggevonden. Het gaat dan vaak over artefacten in steen, zoals silex of kwartsiet. Wanneer ze in hoge concentraties bij elkaar gevonden worden, wijzen ze mogelijk op de aanwezigheid van kampplaatsen. De mens in de steentijd zoekt nog vooral hogere grond op. Kampplaatsen lagen vaak op getuigenheuvels of op de flanken naar de beekvalleien. De overgang naar het Holoceen, nu circa 10.000 jaar geleden luidt een nieuwe fase van de steentijd in, het mesolithicum. De veranderingen in het klimaat doen ook de mogelijkheden voor de mens veranderen. Tegen het neolithicum rond ongeveer 5300 v. Chr. maakt de mens de overstap naar een eerst semi-sedentair en later volledig sedentaire manier van leven. De evolutie gebeurt later in de zandige Kempen dan in de leemstreek van bijvoorbeeld Haspengouw. Kampplaatsen en diverse activiteitenzones maken in de archeologische records plaats voor woonerven en begraafplaatsen. Het sedentaire bestaan laat in theorie meer sporen na in de bodem, maar de keuze voor locaties blijven grotendeels gelijk namelijk hogere gronden zoals getuigenheuvels, stuifduinen en valleiflanken. Dat kan dan nog: de nutriëntenbalans in de zandgronden is op dat moment nog goed genoeg voor voldoende oogst. Maar de gronden logen snel uit en uit de regio (Kasterlee) zijn sporen van heidelandschappen te vinden. En dus verplaatsen de vestigingen zich naar die stukken die wat meer leemhoudend zijn en die wat vaker in de valleien gevonden werden. Vooral in de Romeinse tijd zien we die verschuiving gebeuren. Het leven op boerenerven ontwikkelde zich verder doorheen de bronstijd (2000 v. Chr – 800 v. Chr.) en de ijzertijd (800 v. Chr.-57 v. Chr.). Geleidelijk aan ontstonden nederzettingen en werd de maatschappij meer hiërarchisch. De eigen tradities van de streek kenden een continue evolutie en bleven ook doorheen de Romeinse tijd (57 v. Chr. – 5e eeuw) voortleven 2

Onderzoeksbalans Onroerend Erfgoed Vlaanderen

tot een stuk in de middeleeuwen. In de 1e eeuw v. Chr. verovert Julius Caesar ook onze regio. De overheersing brengt vooral vanaf de 1e eeuw heel wat zuiderse invloed en nieuwe ontwikkeling. Zo wordt het wegennet uitgebouwd, ontstaat er intensievere handel over lange afstand en worden staatsstructuren ingewikkelder. Binnen het Land van Nete en Aa kan je voor de eerste eeuwen van onze tijdrekening niet rond het belang van Grobbendonk als baanpost of vicus. Het dorp ontwikkelt zich aan een kruispunt van (secundaire wegen) met de Nete en blijft er bestaan tot in de 3e eeuw. 2.2

Van middeleeuwen (5e eeuw – 15e eeuw n. Chr.) tot eigen tijd

Na de Romeinse periode wordt algemeen aangenomen dat de bevolkingsaantallen sterk teruglopen in de regio. Eén van de grondredenen ligt bij de gebrekkige bodemvruchtbaarheid en de tijd die nodig is voor de ontwikkeling van de heidelandbouw. Intensieve bemesting van de akkers, gebaseerd op een verplaatsing van nutriënten van de heide (plaggen, maaien, begrazen) naar de potstal, vormde de kern van de nieuwe ontwikkeling. Voor elke hectare akker was er tien tot twintig hectare heide nodig. Pas vanaf de volle middeleeuwen komt dit systeem tot volle wasdom. Het is precies in die periode dat er meer nederzettingen ontstaan of uitgroeien. Eén nederzetting groeit uit tot nieuw centrum voor de regio: Herentals. De stad krijgt haar rechten in 1209, nog verder uitgebreid via een keure van 1303. De stad ontwikkelt zich vooral tot handelscentrum, waarbij de lakennijverheid centraal staat. Uiteraard is die lakennijverheid afhankelijk van de aanvoer van schapenwol van diezelfde schapen die een cruciale rol spelen in de heidelandbouw. De toenemende rijkdom van de stad toont zich in een reeks historische sites, die vandaag nog steeds de erfgoedwaarde van de stad uitmaken: het Gasthuis (voor 1253), het Begijnhof (voor 1266), de Zandpoort en de Bovenpoort, de Lakenhal en de Sint-Waldetrudiskerk (alle 15e eeuw). De andere gemeenten blijven allen dorp, maar hun geschiedenis hoeft daar niet voor onder te doen. Zo is Olen zeker ouder (vroeg-middeleeuws), heeft het een duidelijk voorbeeld van een driehoekig plein (verzamelplaats voor de dagelijkse heerdgang van de kuddes) en wordt het al vermeld in aktes voor het jaar 1000. Grobbendonk blijft na haar Romeinse glorie wellicht permanent bewoond. Merovingische graven (6e – 7e eeuw) en eveneens een driehoekig plein wijzen in die richting. Maar ook Vorselaar zou een geschiedenis hebben die teruggaat op de Frankische tijden. De kerk wordt al vermeld in de 8e eeuw. Lille, Poederlee en Herenthout ontstaan later, in dezelfde periode ongeveer als Herentals. Vanaf de 16e eeuw gaat het achteruit met de regio. Godsdienstperikelen en het wegvallen van de Nederlandse markt na de scheiding van Noord en Zuid herleiden de Kempen tot een stille, op zelfvoorziening gerichte regio. Dat zal duren tot het begin van de 19e eeuw. Toch lijkt het Land van Nete en Aa intensiever in gebruik dan het geval in de omgeving van Turnhout of Mol: de Kabinetskaart van graaf de Ferraris (1770 – 1778) toont een veel hoger aandeel akkers en een lager aandeel heide. De enige echt grote ‘woeste’ zone vindt men op 18

de Kempense Heuvelrug en de bijhorende vallei van de Kleine Nete (het Geels Gebroekt). Verder zijn er nog grotere eenheden heide te vinden tussen Bouwel en Grobbendonk (SintLambertusheide) en ten westen van Lille (Brugelheide). Men is er dus al vroeger in geslaagd om een landbouw te ontwikkelen, die minder afhankelijk is van de heide als basisbron voor bemesting. Dat wijst wellicht op een grotere betrokkenheid van de landbouw op de Antwerpse afzetmarkt en op beschikbaarheid van mest, wellicht ook uit datzelfde Antwerpen.

Figuur 7: Ferrariskaart van Herentals en ruime omgeving

In de 19e eeuw verandert alles. Na een eerste goeddeels mislukte poging in de tweede helft van de 18e eeuw onder de Oostenrijkers met keizerin Maria-Theresia om de Kempen verder te ontginnen (omzetting heide naar landbouwgrond), wordt een tweede veel ernstigere poging ondernomen in het jonge België. Men ziet voor de regio, die als achtergesteld beschouwd wordt, heel veel potentieel. Wetgeving, kanalen en investeerders moeten het verschil maken. In 1847 vaardigt België de Wet betreffende de Ontginning van de Woeste gronden uit en één jaar later is er de Wet betreffende de Irrigatie. Daar volgt een groot netwerk van kanalen uit, die niet enkel Antwerpen met Luik (het Albertkanaal dateert van de jaren 1930) moeten verbinden, maar die ook voor kalkrijk kanaalwater voor de landbouw moeten zorgen. De heide wordt stilaan overbodig en wordt dat helemaal als in de tweede helft van de 19e eeuw het kunstmest uitgevonden wordt. Maar de kanalen worden ook de plekken om nieuwe zware industrie te ontwikkelen. Vooral in Olen ontstaan daar zelfs hele nieuwe dorpen uit (Sint-Jozefs-Olen). De link met de stad Antwerpen blijft centraal staan en daar ontwikkelt zich dan de diamantnijverheid uit. Talrijke kleine ateliers ontstaan en bloeien tot in recente tijden. Conclusie: het is een open deur, maar menselijke activiteit is ook in onze regio de grote bepalende factor geweest in functie van ons onroerend erfgoed, zowel voor monumenten, landschappen als archeologische sites. Al vanaf de vroegste getuigen, maar vooral ook door de gallo-Romeinse aanwezigheid in Grobbendonk en de middeleeuwse economische activiteit in Herentals beschikt onze regio over heel wat waardevolle getuigen van menselijke activiteit. Maar ook in de perioden nadien, vooral de 19de en 20ste eeuw, werd onze regio 19

opnieuw belangrijk (Albertkanaal, ontstaan zware industrie, diamant, enzovoort… ). Hoewel deze activiteit ingegeven was door politieke en/of economische motieven, was er ook een effect op de godsdienst, het verdedigingssysteem, op de infrastructuur, het dagelijks leven… allemaal zaken die we in het erfgoed terugvinden. Dat maakt dat we hier met recht en reden mogen spreken van zeer divers erfgoed met grote en kleine e.

Maatschappelijke context

3.1

Bevolking3

De zes gemeenten binnen de regio Land van Nete en Aa, tellen op 1 januari 2016 samen 84.161 inwoners, met een ongeveer gelijke geslachtsverhouding. Herentals heeft met 27.728 inwoners duidelijk het hoogte bevolkingsaantal binnen deze regio, en Vorselaar is met 7.777 inwoners een van de kleinere gemeenten van Vlaanderen. De gemiddelde bevolkingsdichtheid van deze 6 gemeenten bedraagt 400 inwoners per km², wat lager is dan het Vlaamse gemiddelde (477; 1 januari 2015). De gemiddelde bevolkingsdichtheid per km² verschilt echter sterk tussen de verschillende gemeenten waarbij Herentals de hoogste (571 inwoners per km²) en Vorselaar en Lille de laagste (respectievelijk 282 en 276 inwoners per km²) waarde heeft. Mannen Vrouwen

Grobbendonk Herentals Herenthout Lille Olen Vorselaar Totaal Land Nete en Aa

5.630 13.632 4.369 8.336 6.155 3.888 van 42.010

5.574 14.096 4.437 8.068 6.087 3.889 42.151

Totaal

11.204 27.728 8.806 16.404 12.242 7.777 84.161

Gem. bevolkingsdichtheid per km² 395 571 374 276 528 282 400

Tabel 2: Bevolking en bevolkingsdichtheid Land van Nete en Aa (cijfers 2016)

3.2

Bewoning en ruimtegebruik

De nederzettingsstructuur van de regio Land van Nete en Aa is reeds sinds eind 18e eeuw (Ferrariskaart) relatief ongewijzigd gebleven en wordt -zeker in de huidige situatiegekenmerkt door lintbebouwing langsheen de grote verkeersaders tussen de woonkernen, met een hoge concentratie aan dorpen en gehuchten. Bebouwing is schaarser in het buitengebied waar vooral het valleigebied van Kleine Nete en Aa, de bosgebieden in Lille en

http://statbel.fgov.be/

Vorselaar en de landbouwgebieden in het zuiden van dit gebied opvallen als minder bebouwd gebied. In Vlaanderen bedraagt het percentage onbebouwde ruimte ongeveer 80%. In deze regio komen enkel Herenthout, Lille en Vorselaar boven dit gemiddelde uit. Grobbendonk, Herentals en Olen hebben minder onbebouwde ruimte en met 78% benadert onze regio dicht het Vlaamse gemiddelde van onbebouwde ruimte.

Figuur 8: Bebouwde en onbebouwde percelen gekadastreerde oppervlakte (cijfers 2015; http://statbel.fgov.be/)

De onbebouwde ruimte kan worden onderverdeeld in akkerland, grasland, woeste gronden (onder andere heide), bossen en overige gebieden. In de regio Land van Nete en Aa bestaat 60% van de onbebouwde ruimte uit akker- en grasland, en nog eens ruim 25% uit bos. De andere types onbebouwde ruimte bestaan uit een kleiner percentage. Onbebouwde percelen naar kadaster Akkerland, niet elders genoemd Grasland Tuinen en parken Boomgaarden Bos Woeste gronden Recreatie, sport Gekadastreerde waters Gekadastreerde wegen Andere

Hectare 4.702 4.656 218 21 3.914 756 117 89 86 540

% 31,14 30,83 1,44 0,13 25,92 5,00 0,77 0,59 0,57 3,57

Tabel 3: Onbebouwde percelen naar kadaster Land van Nete en Aa (cijfers 2015; http://statbel.fgov.be/)

Akkerland is goed voor 31% van de onbebouwde oppervlakte. Het hoge percentage in Olen (50% van de onbebouwde oppervlakte) en Herenthout (47%) is opvallend. In de andere gemeenten ligt het percentage tussen de 20 en 30%. Grasland kent ook een aanzienlijk en ongeveer even groot aandeel. Het aandeel van 41% van de open ruimte in Vorselaar springt 21

hier uit, met grote oppervlakten grasland in de vallei van de Aa. De bossen nemen 25% van de onbebouwde oppervlakte in. Zowel in Grobbendonk, Lille en Vorselaar schommelt dit percentage rond de 30%, in de andere gemeenten is dit lager. De open ruimte kent gebieden met belangrijke natuurwaarden. Zo zijn de Natura 2000gebieden, die de toekomst van de meest kwetsbare dieren plantensoorten en hun leefgebieden moet verzekeren, afgebakend. De Europese Unie stelde twee juridische richtlijnen op om deze soorten en gebieden te beschermen, namelijk de Vogelrichtlijn en Habitatrichtlijn. In Vlaanderen werden speciale beschermingszones afgebakend: de vogelrichtlijngebieden en de habitatrichtlijngebieden. Twee Habitatrichtlijngebieden werden afgebakend in het projectgebied, namelijk ‘Bos- en heidegebieden ten oosten van Antwerpen’ en ‘Valleigebied van de Kleine Nete met brongebieden, moerassen en heide’. Vogelrichtlijngebied ‘de Zegge’ ligt net buiten het Land van Nete en Aa in Geel.

Figuur 9: Overzicht van de verschillende habitatrichtlijngebieden en VEN-gebieden in Land van Nete en Aa

Het Vlaams Ecologisch Netwerk (VEN) wil de mooiste natuurgebieden extra beschermen en de eigenaars en gebruikers ondersteunen om te komen tot een natuur- en mensvriendelijke omgeving. Vaak vallen deze gebieden in de regio Land van Nete en Aa in de praktijk samen met de Habitatrichtlijngebieden. Er werden hier 6 gebieden aangeduid.

Oppervlakte (ha) Habitatrichtlijngebieden: Valleigebied van de Kleine Nete met brongebieden, moerassen en 759 heiden Bos- en heidegebieden ten oosten van Antwerpen 979 VEN-gebieden: De Kindernouw â&#x20AC;&#x201C; Visbeekvallei 481 De Vallei van de Grote Nete benedenstrooms 84 De Vallei van de Hollebeemdenbeek 32 De Vallei van de Kleine Nete benedenstrooms 682 De Vallei van de Molenbeek en Tappelbeek 244 Het Grotenhoutbos 188 Tabel 4: Habitatrichtlijngebieden en VEN-gebieden binnen het projectgebied

De bebouwde ruimte bestaat uit 4178 ha bebouwde percelen of 21% van de gekadastreerde oppervlakte. De bebouwde ruimte is procentueel het talrijkste in Olen (35%), gevolgd door Herentals (26%) en Grobbendonk (25%). Lille (17%), Herenthout (16%) en Vorselaar (13%) zijn minder verstedelijkt.

Figuur 10: Urbaan gebied op basis van gewestplan (woongebieden, gemeenschapsvoorzieningen, bedrijvenzones en infrastructuur)

Bebouwde percelen naar kadaster Appartementen Building

Hectare 86,5 23,3

% 2,07 0,56 23

Huis, hoeve Bijgebouwen met inbegrip van serres Ambacht - en industriegebouwen Opslagruimte Banken,kantoren Gebouwen met handelsbestemming Openbare gebouwen Nutsvoorzieningen Sociale en ziekenzorg Onderwijs, onderzoek en cultuur Eredienst Recreatie, sport Andere

2455,6 255,8 422,4 243,7 14,7 114,2 50,2 50,2 38,2 50,4 8,3 357,3 7,1

58,78 6,12 10,11 5,83 0,35 2,73 1,20 1,20 0,91 1,21 0,20 8,55 0,17

Tabel 5: Bebouwde percelen naar kadaster Land van Nete en Aa (cijfers 2015; http://statbel.fgov.be/)

58% van de bebouwde ruimte in het Land van Nete en Aa bestaat volgens het kadaster uit huizen of hoeves, ambachten industriegebouwen zijn met 10% de tweede grootste ruimtegebruiker van de bebouwde oppervlakte. ‘Recreatie en sportinfrastructuur’ en ‘bijgebouwen met inbegrip van serres’ zijn de derde en vierde grootste ruimtegebruiker met respectievelijk 8 en 6% van de bebouwde oppervlakte. De ouderdom van de gebouwen schommelt sterkt, waarbij het aantal nieuw opgerichte gebouwen overal algemeen stijgt in de tijd. In Herentals en Herenthout is het aandeel oude gebouwen (gebouwd voor 1945) hoger dan in de omliggende gemeenten. In Herentals is zelfs 20% van de gebouwen opgericht voor 1945. Het aandeel gebouwen dat voor 1900 is gebouwd is het hoogst in Herenthout (3,9%), in Vorselaar en Olen is dit respectievelijk slechts 1,6 en 1,7%.

Grobbendonk

voor 1900 110

1900 1918 103

tot

1919 1945 488

tot

1946 1961 870

tot

1962 1970 627

tot

1971 1981 878

tot

na 1981 1950

Herentals

400

431

1562

1937

1791

1972

3565

Herenthout

153

116

389

557

538

724

1445

Lille

293

475

917

1135

1698

3268

Olen

581

727

640

1028

2094

Vorselaar

355

526

541

734

1291

Land van Nete en Aa

1100

839

3850

5534

5272

7034

13613

Tabel 6: opgerichte gebouwen Land van Nete en Aa (cijfers 2015; http://statbel.fgov.be/ )

Figuur 11: Ouderdom gebouwen Land van Nete en Aa (cijfers 2015; http://statbel.fgov.be/)

3.3

Economie4

Het bruto binnenlands product (dit is de totale waarde die gecreĂŤerd wordt door de vervaardiging van goederen en diensten) van het arrondissement Turnhout, waartoe de regio Land van Nete en Aa volledig behoort, bedroeg in 2011 14,75 miljard euro. Dit cijfer komt ongeveer overeen met 21% van de economie van de provincie Antwerpen en 7% van de Vlaamse economie. Per inwoner is het BBP in 2011 â&#x201A;Ź33456, waarmee de regio schommelt rond het Vlaamse gemiddelde. De cijfers van 2011 tonen ook dat de secundaire sector (incl. delfstoffenwinningen) 37% van de economische activiteit vertegenwoordigt, tegenover 26% in heel Vlaanderen. Ook de landbouw is sterker vertegenwoordigd in de Kempen (1,4%) dan in Vlaanderen (0,8%). Bestaande bedrijven Grobbendonk 1011 Herentals 2209 Herenthout 677 Lille 1223 Olen 964 Vorselaar 523 Land van Nete 6607 en Aa

Opgerichte bedrijven 79 208 59 85 85 50 566

Stopzettingen 78 140 43 83 51 35 430

Figuur 12: Bedrijven in het Land van Nete en Aa (cijfers 2015)

In de regio Land van Nete en Aa staan in 2015 6607 bedrijven geregistreerd. Meer dan 1/3e van deze bedrijven zijn gevestigd in Herentals. In 2015 werden in het werkingsgebied 566 bedrijven opgericht en zetten 430 bedrijven hun activiteiten stop. Ook hier is respectievelijk 4

Cijfers Resoc 2013 en http://statbel.fgov.be/

37 en 33% van deze waarden van toepassing op Herentals, dat dus duidelijk het â&#x20AC;&#x2DC;meest bedrijvigeâ&#x20AC;&#x2122; centrum van deze regio is. 3.4

Ontsluiting

Een groot netwerk aan wandelroutes en fietsroutes ontsluiten het gebied voor recreanten, fietsers en wandelaars. Zo zijn er maar liefst 45 fietsknooppunten die 205 kilometer aan fietsroutes verbinden en is er 150 kilometer aan themaroutes. Themaroutes in de regio Land van Nete en Aa hebben vaak een directe link met het lokale erfgoed zoals de Diamantroute, Keizer Karelroute, Molenroute, Watermolenroute of de Achtzalighedenroute. Deze laatste ontleent zijn naam aan de Achtzalighedenboom in Lille, een meerstammige grove den van minstens 190 jaar oud. Ook zijn er 376 wandelknooppunten waaraan een wandelnetwerk van 347 kilometer is gekoppeld.

Figuur 13: Overzicht wandelen fietsknooppunten Land van Nete en Aa

De autosnelweg E313 (Antwerpen-Hasselt-Luik) is een grote verkeersas van en naar Antwerpen die het projectgebied midden doorsnijdt, en tot meer dan 150 000 wagens per dag vervoert. Zowel in Grobbendonk, Herentals als Olen zijn er open afritten. De autosnelweg E34 verbindt Zandhoven over Turnhout met de Nederlandse grens. In het projectgebied is er enkel een open afrit in Lille. Het Albertkanaal is een van de belangrijkste kanalen van ons land en vormt de verbinding tussen de haven van Antwerpen en het industriebekken van Luik. Over dit kanaal worden jaarlijks meer dan 40 miljoen ton goederen vervoerd en is er duwvaart mogelijk voor konvooien tot 200 meter lengte en 23 meter breedte. Het kanaal Bocholt-Herentals komt 26

samen met het Albertkanaal in Herentals en is bevaarbaar voor schepen tot 600 ton.5 Samen ontsluiten deze kanalen een groot aantal bedrijven in de regio en vormen ze een recreatieve structuur waarlangs gewandeld, gefietst en gevist kan worden. De gemeenten Grobbendonk (Station Bouwel tussen de kernen van Grobbendonk en Herenthout), Herentals en Olen zijn goed ontsloten via het spoor. Herentals ligt op het kruispunt van de spoorlijnen en heeft ieder uur rechtstreekse treinen naar Antwerpen (3), Brussel (1), Hasselt (1) en Turnhout (2). De andere gemeenten zijn niet ontsloten via het spoor. In heel het projectgebied ligt een uitgebreid bushalte-netwerk.

Figuur 14: Ontsluiting Land van Nete en Aa

Conclusie: De maatschappelijke context van de regio leert ons dat Herentals op dit moment zowel op het vlak van bevolking, economie als ontsluiting een centrumfunctie vervult. Open ruimte is algemeen dan weer meer beschikbaar in de andere gemeenten van het werkingsgebied, met kernen van open ruimte langsheen de valleien van Nete en Aa en de Kempense Heuvelrug. Maar al bij al is de regio Land van Nete en Aa vooral een â&#x20AC;&#x2DC;buitengebiedâ&#x20AC;&#x2122; en is er nog veel open ruimte te vinden. Deze regio is omwille van haar ligging ook wel een gegeerde regio om te wonen. Dat maakt dat de druk op de open ruimte ook hier groot is. 5

http://www.descheepvaart.be/

Beleidscontext

4.1

Op lokaal niveau

Voor de opmaak van dit plan, hebben we een grondige screening gedaan van de meerjarenplannen 2014-2019 van de 6 gemeenten. Het luik onroerend erfgoed wordt overal op een zeer verscheiden manier benaderd, wat op zich geen enkel probleem is, maar wat vergelijken ook niet mogelijk en zelfs misschien niet wenselijk maakt. We gaan hier dan ook bewust niet in op de afzonderlijke plannen, maar geven een globaal en ‘intergemeentelijk’ overzicht van wat we er in terugvinden. Het is een open deur intrappen als we zeggen dat op lokaal vlak werking en acties rond erfgoed bijna steeds in het globale pakket van onroerend, roerend en immaterieel erfgoed worden opgenomen. Dus komt zorg voor erfgoed vaak terug bij de beleidsdomeinen cultuur, vrije tijd en toerisme en recreatie. Daarnaast vonden we ook doelstellingen of acties rond erfgoed terug onder ruimtelijke ordening, technische dienst, duurzaamheid, milieu en natuur en mobiliteit (trage wegen). Open Monumentendag is voor vele gemeenten de hoogdag voor het onroerend erfgoed. Opvallend is ook dat er echt zo goed als uitsluitend wordt gesproken over monumenten. Landschappen (en het beheer ervan) komen hier en daar aan bod; archeologische sites nergens. Erfgoed as such vonden we slechts sporadisch terug in de missies van de gemeenten en ook globale allesomvattende visies rond onroerend erfgoed konden we ook slechts hier en daar detecteren. Eén gemeente geeft zelfs zelf grootmoedig toe dat er dringend aan een visie moet worden gewerkt. In één gemeente wordt de visie op behoud van landschappen gerelateerd aan biodiversiteit en ook gelinkt aan het verbreden van het maatschappelijke draagvlak hierover. Een andere gemeente schrijft een deel van haar monumentenbeleid in de inrichting van de openbare ruimte in. Gemeenten spelen hun erfgoed heel vaak uit als toeristische troef. Erfgoedzorg richt zich in hoofdzaak op restauratie, beheer(splannen), aankoop/verkoop en onderhoud(spremie)/monumentenwacht en ‘instandhouding’ tout court. In functie van ontsluiting wordt erfgoed meestal in de context van toerisme en recreatie genoemd. Erfgoed als meerwaarde voor de lokale bevolking wordt slechts eenmaal as such benoemd (en hier wil men dan ook beleidsmatig burgers aansporen om de eigen geschiedenis beter te leren kennen). Andere partners worden genoemd in functie van financiering (hogere overheden bij restauratie) en Monumentenwacht in functie van onderhoud en preventie.

Conclusie: Grosso modo kunnen we zeggen dat onze gemeenten hun ‘basisplicht’ doen op vlak van erfgoedzorg (restauratie en onderhoud), maar er is heel veel onontgonnen terrein op vlak van integraal denken en inbedding van erfgoed. Wellicht heeft dat alles te maken met het ontbreken van een visie op langere termijn aangezien we zeer weinig input krijgen van de manier waarop gemeenten toekomstgericht over hun erfgoed denken. Archeologie is het zieke broertje binnen het pakket onroerend erfgoed. In de plannen wordt daarover niets gezegd. Opvallend dat in heel wat plannen ‘trage wegen’ een issue is en dat dat vaak samen met erfgoedzorg wordt opgepakt. Ontsluiting van erfgoed zit vaak enkel in een toeristische context. De relatie tussen erfgoed (en dus ook geschiedenis en identiteit) en de lokale bevolking wordt nauwelijks gelegd. Ook de ontwikkelingsgerichte mogelijkheden van monumenten, landschappen en archeologische sites worden onvoldoende benut. Tevens wordt ook de link tussen onroerend erfgoed en Ruimtelijke Ordening of Stedenbouw niet snel gelegd.

4.2

Op provinciaal en regionaal niveau

De provincie Antwerpen heeft verschillende ondersteuningsinstrumenten voor onroerend erfgoed. We noemen hier in eerste instantie de dienst erfgoed met volgende initiatieven: http://www.provincieantwerpen.be/beleid/leefomgeving/erfgoed.html 



 

Het Architectuurarchief provincie Antwerpen is een provinciale archief- en bewaarinstelling. Het APA is specialist in verzamelen, bewaren, ontsluiten en bestuderen van zeer divers materiaal over de Antwerpse bouwgeschiedenis van 1800 tot nu. Het Archeologisch depot van de provincie Antwerpen is in 2015 door de Vlaamse overheid erkend als bovenlokaal onroerenderfgoeddepot. In het depot worden archeologische ensembles uit 47 gemeenten en steden in de provincie Antwerpen beheerd. Naast de bewaarfunctie besteedt het depot ook aandacht aan het onderzoek van en de publiekswerking rond de collecties. Monumentenwacht wil het onderhoud van historisch waardevol erfgoed stimuleren. Door regelmatige inspectie van de bewaringstoestand van het erfgoed en het stimuleren van tijdige ingrepen worden grote herstellingen of restauraties uitgesteld of zelfs overbodig. De dienst erfgoed zelf ondersteunt zowel de professionele als de niet-professionele actoren in de provincie om het behoud en de ontsluiting van dit erfgoed te stimuleren. Lokale erfgoedhouders zijn verenigingen, instellingen of organisaties die door hun aard en geschiedenis momenteel zorg dragen voor waardevol erfgoed (zoals heemkundige kringen, gilden, kerkbesturen, …), maar het erfgoedbeheer niet als kerntaak hebben. Zij

kunnen subsidies aanvragen voor ontsluiting, educatie en sensibilisatie inzake gebouwd, landschappelijk of archeologisch erfgoed. Ook landschap (http://www.provincieantwerpen.be/aanbod/dlm/landschap.html) is een belangrijk beleidsdomein binnen de provincie. Met de Europese Landschapsconventie als motor wordt door de provincie Antwerpen actief gewerkt aan landschapskwaliteit. Dat gebeurt door: 

 

Het verzamelen van kennis (zelf of via het brede publiek) over de kenmerken van onze landschappen; kennis die ze aanbieden via de provinciale landschapskaart en de provinciale landschapsdag. Samenwerking met de betrokken lokale overheden, eigenaars en betrokkenen aan de landschappelijke kwaliteit van een aantal (geselecteerde) landschappen. Ondersteuning van de werking van de regionale landschappen en de vzw Kempens Landschap.

De provincie Antwerpen heeft volgende ondersteuningsinstrumenten voor landschappen: 

De provinciale Landschapsdag is een jaarlijkse studiedag, georganiseerd door de Dienst Duurzaam Milieu- en Natuurbeleid en de dienst erfgoed.



Om de waardevolle landschappen in de provincie in stand te houden is de provinciale landschapskaart een handig hulpmiddel dat een overzicht biedt van de verzamelde landschapskennis. http://geoloket.provincieantwerpen.be/HTML5_253_Ext/?viewer=extern&LayerTheme=5



De provincie Antwerpen ondersteunt haar gemeenten bij projecten rond trage wegen.



In de grotere beschermde cultuurhistorische landschappen, met regionale uitstraling, zet de provincie projecten op om samen met eigenaars, organisaties en gemeentebesturen een erfgoedbeheerplan op te maken.



De campagne 'Vrome bomen in het landschap' wil nieuw leven geven aan ‘houtig erfgoed’. Want in ons snel evoluerende landschap dreigen deze sites in de vergetelheid te geraken. http://geoloket.provincieantwerpen.be/HTML5_253_Ext/?viewer=extern&LayerTheme=5



Vanuit een bottum-up benadering selecteert de provincie gebieden die opportuun zijn om rond het thema stilte te werken. Als er voldoende draagvlak is, komt er een akoestisch onderzoek door het Provinciaal Instituut voor Hygiëne. Dit kan leiden tot de afbakening van een stiltegebied.

Op vlak van ruimtelijke ordening werkt de provincie met de Nota Ruimte aan een vernieuwde ruimtelijke basisvisie die rekening houdt met de gewijzigde maatschappelijke en ruimtelijke context. De Nota Ruimte zal de basis vormen voor provinciale acties en projecten in de komende 15 jaar. 30

In het Provinciaal PlattelandsOntwikkelingsPlan (PPOP) staan 5 hoofdthema’s, onderverdeeld in subthema’s, waarvan de volgende relevant zijn voor onroerend erfgoed: beleving op het platteland met onder andere instandhouding en opwaardering van het landelijk (agrarisch) erfgoed, open ruimte vrijwaren en ontwikkelen, leefbare dorpen, een functioneel wegennet met innovatieve toepassingen rond trage wegen. Lokale actoren en samenwerkingsverbanden kunnen subsidies aanvragen voor het uitvoeren van projecten rond deze thema’s.

4.3

Op Vlaams, federaal en internationaal niveau

Hieronder volgt een kort overzicht van de relevante (Vlaamse) regelgeving. 

Vlaams Onroerenderfgoeddecreet: wordt bepaald door Europese, federale en Vlaamse regelgeving, en incorporeert onder andere de bepalingen uit de Conventies van Granada, Valetta en Firenze. Op 1 januari 2015 trad het nieuwe Onroerend Erfgoeddecreet in werking met uitzondering van hoofdstuk 5 over archeologie. Dat hoofdstuk trad gefaseerd in werking vanaf 1 januari 2016. Vlaams Natuurdecreet: sinds de wijziging in 2014 wordt de wetgeving rond natuur- en bosgebieden gecombineerd, alsook het beleid rond Europees beschermde doelsoorten en habitats in uitvoering gebracht. Vlaamse Codex Ruimtelijke Ordening: bepaalt dat het ruimtelijk beleid relatief autonoom op zowel gewestelijk, provinciaal als gemeentelijk niveau uitgevoerd kan worden; wordt ondersteund door een groot aantal verordeningen, richtlijnen en decreetverfijningen. Belangrijkste documenten en instrumenten zijn: Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen, Beleidsplan Ruimte Vlaanderen 2014 – 2019, en de Vlaamse Gewestelijke Ruimtelijke Uitvoeringsplannen. …



Hoofdstuk 2: het onroerend erfgoed van onze regio (gemeenschappelijk erfgoedpakket)

Landschappelijke erfgoed

Een landschap is een complex geheel dat bestaat uit zowel cultuur- als natuurelementen. Het landschap en landschappelijk erfgoed wordt besproken aan de hand van de Landschapsatlas6. De Landschapsatlas bevat een kaart met traditionele landschappen, maar is tevens een inventaris van historische landschapselementen, structuren en gehelen, waarbij de nadruk ligt op landschapskenmerken van bovenlokaal belang met erfgoedwaarde.

https://www.onroerenderfgoed.be/nl/onderzoek/wetenschappelijke-inventarissen/landschapsatlas/

Figuur 15: Landschapsbeeld 'interfluvium Kleine Nete' provincie Antwerpen

In het projectgebied Land van Nete en Aa worden 5 traditionele landschappen onderscheiden: Land van Geel â&#x20AC;&#x201C; Mol, Land van Herentals â&#x20AC;&#x201C; Kasterlee, Vallei van de Grote Nete, Vallei van de Kleine Nete, en Zuiderkempen van Lier en Heist-op-den-Berg. Land van Herentals â&#x20AC;&#x201C; Kasterlee heeft duidelijk de grootste oppervlakte. De opdeling van de traditionele landschappen in Vlaanderen probeert de regionale verscheidenheid van de historisch gegroeide cultuurlandschappen op kaart voor te stellen in hun situatie van voor de grote veranderingen. De eerste indeling, opgemaakt in 1985, werd verder verfijnd in 1989 en 1993. De referentiedatum tussen traditioneel en modern lag bij de eerste indeling op het einde van de 18e eeuw (zoals weergegeven door Ferraris in circa 1775), maar werd voor de latere indelingen verschoven naar het Interbellum. Hieronder worden de aanwezige traditionele landschappen kort beschreven:

Figuur 16: Een overzicht van de traditionele landschappen in Land van Nete en Aa

De landschapseenheid in het ‘Land van Herentals-Kasterlee’ wordt gestructureerd door de opeenvolging van veelal parallelle beekdalen en duinenruggen. In deze dalen, op de ruggen en de overgang tussen beide liggen vaak nog grote stukken typisch Kempense waardevolle natuur met heide, moerassen, vennen, loofbossen en soortenrijke hooilanden. De beekdalen zijn op diverse plaatsen venig. Waar dit veen niet werd ontwaterd of de vegetatie tot intensief productiegrasland werd omgezet, vindt men concentraties van zeer waardevolle heterogene, kleinschalige landschappen. De omgeving van de Kindernouwbeek (Lille) is hier een goed voorbeeld van. Een groot deel van de waterlopen valt op door haar behoorlijke natuurlijke structuur en analoge waterkwaliteit, wat resulteert in goed ontwikkelde waterplantenvegetaties en vispopulaties. De Kleine Nete is hierbij van regionaal belang. Ook in het ‘Land van Geel-Mol’ zijn de belangrijkste landschapsecologische waarden gebonden aan typische Kempense biotopen als heiden, vennen, moerassen en soortenrijke hooilanden. Ze kennen hun grootste concentraties in de valleien van de Grote en de Molse Nete die binnen hun waterlichaam eveneens grote natuurwaarden herbergen. Door de complexe geomorfologie van deze streek (interfluvia, valleien, duinen, tertiaire heuvelruggen) ontstaan zeer gevarieerde milieugradiënten die aanleiding (kunnen) geven tot een grote variatie aan biotopen. De ‘Vallei van de Grote Nete’, zeker wanneer de rivier de provincie binnenkomt, kent een uitgesproken meanderend karakter. Ten gevolge van de samenvloeiing met en de nabijheid van diverse kleinere beken ontstaat reeds ten oosten van het projectgebied, op het grondgebied van Balen, een breed valleigebied met een zeer lage urbanisatiegraad. Deze verbrede alluviale strook wordt algemeen gekenmerkt door dagzomend veen en uittredende kwel. Op de venige gronden vindt men afwisselend vochtige tot natte hooilanden, rietveldjes en ruigten en diverse elzenbroeken. De ’Vallei van de Kleine Nete’ is in het projectgebied relatief smal en het landschap wordt in het noorden gedomineerd door de Kempense 33

Heuvelrug. Ten zuiden is er het bosrijke beekdallandschap dat doorloopt tot in Grobbendonk. De bovenlopen van de Kleine Nete liggen buiten het projectgebied en kennen algemeen relatief smalle valleien, voornamelijk gelegen in agrarisch gebied. In de â&#x20AC;&#x2DC;Zuiderkempen van Lier en Heist-op-den-Bergâ&#x20AC;&#x2122; zijn de vlakke topografie, valleien en verstedelijkt weefsel structuurbepalende elementen. De zichtbare open ruimte is sterk versnipperd en de snippers zijn zeer verschillend in omgang, waarbij de valleien lineaire groene elementen vormen doorheen het landschap. Naast de beschrijving van de traditionele landschappen is de Landschapsatlas een inventaris van vlakvormige, lijnvormige en puntvormige relicten van deze traditionele landschappen aan het begin van de 21e eeuw. Bij de vlakvormige relicten werden relictzones en ankerplaatsen afgebakend. Relictzones werden afgelijnd waar waardevolle landschapselementen voorkomen in relatief gave, herkenbare onderlinge samenhang. Het zijn gebieden met een grote dichtheid aan punten lijnrelicten, zichten en ankerplaatsen en zones waarin de samenhang tussen de waardevolle landschapselementen belangrijk is voor de gehele landschappelijke waardering. Onderstaande figuur en tabel tonen de relictzones in het gebied Land van Nete en Aa. In totaal tellen we 20 relictzones in het werkingsgebied. 8 van deze relictzones liggen voor meer dan 90% van hun oppervlakte in dit werkingsgebied, 2 zones zijn enkel aangrenzend (nummer 4 en 15).

Figuur 17: Relictzones in het werkingsgebied Land van Nete en Aa

Oppervlakte

Naam relictzone

Bos- en akkercomplex Diependaal, Doffen en Molekens Bos- en akkercomplex Ekstergoor, Epelaar, Breevennen en Beerse Heide Bosen akkercomplex Zwartwater, Kruiskensberg, Herlaar en Merodese Bossen Bosgebied 'sHerenbos, Heihuizen, Zalfen en Blommerschot Bosgebied Bouwelse Heide, Meerhoeven en Goorkens Bosgebied Galgeneinde, Kruisberg, Gierle Bos en Nonnenbossen Bosgebied Heieinde, Galgenberg, Molenberg en Zandhoevenheide Bosgebied Olen Bosgebied Oosterhoven Bosgebied Vorselaarse Heide, Strateneinde, Moleneinde en Vroegeinde Kasteeldomein Noorderwijk Rug Lichtaart - Kasterlee en bosgebied Hoge- en Lage Rielen - Klein Rees Vallei van de Aa Vallei van de Bosbeek/Kindernouwbeek, kasteeldomeinen en bosgebieden Vallei van de Grote Nete Vallei van de Kleine Nete Vallei van de Nijlense Beek en aanpalend bosgebied Vallei van de Platte Beek-Beemdenbeek

2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18

Totale opp. van de relictzon e (ha)

Binnen Land van Nete en Aa Opp. in % van totale Land van opp. Nete en relictzone Aa (ha)

572

100

1699

781

697

364

1633

698

100

902

461

484

477

311 72 519

163 72 500

52 100 96

44 2212

44 771

100 35

287 904

220 904

77 100

5420 2459 658

73 1130 467

1 46 71

443

100

653

185

19 Vallei van de Pulderbeek-Molenbeek, 1706 kasteeldomeinen en bos-akkercomplexen 2 Vallei van de Wimp 228 0 Totaal

8998

Tabel 7: Oppervlakte relictzones Land van Nete en Aa

Ankerplaatsen zijn de meest landschappelijk waardevolle gebieden in Vlaanderen. Ze zijn binnen de relictzones uitzonderlijk inzake gaafheid of representativiteit, nemen ruimtelijk 35

een plaats in die belangrijk is voor de zorg of het herstel van de landschappelijke omgeving of zijn op zich uniek. In Vlaanderen werden 381 ankerplaatsen afgebakend, goed voor 221.015 ha of 16,25% van de Vlaamse oppervlakte. Van de 88 ankerplaatsen die afgebakend werden in de provincie Antwerpen, zijn er 12 gelegen in het gebied Land van Nete en Aa.

Figuur 18: Ankerplaatsen in Land van Nete en Aa

In bijlage 1 worden de ankerplaatsen in deze regio afzonderlijk besproken7. Telkens worden de wetenschappelijke, historische, esthetische, sociaal-culturele en ruimtelijkstructurerende waarde aangegeven. Het werkingsgebied telt 11 lijnrelicten (weergegeven in onderstaande tabel) met een totale lengte van 79 kilometer. Lijnrelicten worden gevormd door lijnvormige elementen en hun onmiddellijke aangrenzende ruimte. Ze kunnen al dan niet beschermd zijn. Bijna alle lijnrelicten zijn waterlopen, enkel de steenweg Turnhout â&#x20AC;&#x201C; Gierle (10) en de oude spoorweg Herentals â&#x20AC;&#x201C; Aarschot zijn dit niet.

Lijnrelict

1 2 3 4

Aa Albertkanaal Grote Kaliebeek Grote Nete

Lengte in Land van Nete en Aa (m) 14772 15477 74 1123

https://inventaris.onroerenderfgoed.be

5 Kanaal Bocholt - Herentals 6 Kleine Nete 7 Laakbeek/Holle Beemdenbeek 8 Oude spoorweg Herentals - Aarschot 9 Platte Beek 10 Steenweg Turnhout - Gierle (eikendreef) 11 Wimp Totaal Land van Nete en Aa

6500 14783 6009 8549 3449 2540 4879 78155

Tabel 8: Lijnrelicten in Land van Nete en Aa

Figuur 19: Lijnrelicten in Land van Nete en Aa

Puntrelicten worden gevormd door monumenten en kleine cultuurhistorische landschapselementen of complexen ervan en hun onmiddellijk aangrenzende omgeving. Ze kunnen al dan niet beschermd zijn. Uit de Landschapsatlas blijkt dat in het werkingsgebied 53 puntrelicten voorkomen. Het betreft onder andere kastelen, kerken en kapellen, dorpskernen, hoeves en particuliere woningen...

Nr 1

Puntrelict St.-Lambertuskerk en oude pastorij

Nr 28

29 30

Herberg Het Schipke

4 5 6 7 8 9 10 11 12

St.-Jan-de-Doperkerk en pastorie Poederlee Kasteel van Bouwel met hoeve en ijskelder Kapel Onze-Lieve-Vrouw ten Troost Schoutenhoeve Kapel Onze-Lieve-Vrouw op het Zand Hoeve Sassenhout St.-Gummaruskapel Zwarte Vos Herberg Het Prinsenhof Onze-Lieve-Vrouwekapel Schranshoeve

Puntrelict Dorpskern Wechelderzande met kerk, pastorij en gasthof Watermolen en kasteel van Herlaar

31 32 33 34 35 36 37 38 39

13 14

Stenen windmolen Windmolen Schravenhage

40 41

15 16 17 18 19 20

Heggekapel Schranshoeve Windmolen van Bouwel Olieslagmolen Broekzijde St.-Annakapel Kasteel Goorhof

42 43 44 45 46 47

21 22 23 24 25 26 27

Dorpskom Gierle Kasteel d' Ursel en watermolen Schrans Devries Priorij Onze-Lieve-Vrouw Ten Troon Hoeve 't Klein Schrans Pastorie Vorselaar en schandpaal Kasteel van Noorderwijk

48 49 50 51 52 53

Boskapel St.-Corneliuskapel Afspanning De Kroon Snepkenshoeve Omwalde pastorie De Burcht Begijnhof Herentals St.-Niklaaskerk Morkhoven St.-Pieterskerk Kapel Onze-Lieve-Vrouw van zeven weeĂŤn Afspanning De Leeuw en schandpaal Dorpskern Lille met kerk, pastorie, gemeentehuis, herbergen St.-Willebrorduskapel Onze-Lieve-Vrouwekapel Rooien St.-Jozefkerk Boswachterswoning Bouwel Kerk van Onze-Lieve-Vrouw Olen Dorpskern Olen met plein, kerk, pastorij en gemeentehuis St.-Bavokerk Noorderwijk Hoeve de Schanst Onze-Lieve-Vrouwekerk Bouwel Kruisberg Kasteel De Borrekens en pastorie Mariakapel Uilenberg

Tabel 9: Puntrelicten in Land van Nete en Aa

Figuur 20: Puntrelicten de regio Land van Nete en Aa

Figuur 21: Beschermde landschappen in het Land van Nete en Aa

Naast traditionele landschappen, ankerplaatsen en relictzones (punten en lijnen) telt het werkingsgebied Land van Nete en Aa ook nog 16 beschermde landschappen. Voor de beschermde landschappen in Vlaanderen gelden algemene beschermingsvoorschriften, voornamelijk betreffende het onderhoud en de instandhouding. De totale oppervlakte van deze 16 beschermde landschappen bedraagt 1342 ha.

Naam

1 2 3

De Schrieken Kruiskensberg en omgeving Parochiekerk Onze-Lieve-Vrouw ten Opgenomen met omgeving Grotenhoutbos Grote Heide Interfluvium Kleine Nete en Aa met Graafweide Ter Duinen Snepkensvijver met omgeving Britse basis Uilenbergkapel: omgeving Vallei van de Kindernouwbeek Konijnenbergen Watermolen met omgeving Banmolen met omgeving

4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14

Oppervlakte in het werkingsgebied (mÂ˛) 26 85210 Hemel 10573 2607943 382 2188138 122087 371953 2056231 381 1352310 26652 234 96446 39

15 16

Kasteeldomein Bouwelhof Vallei van de Wimp en de Grote Nete

542022 3971648

Tabel 10: Beschermde landschappen van het Land van Nete en Aa

Conclusie: Het Land van Nete en Aa bestaat uit een patchwork van 5 traditionele landschappen die â&#x20AC;&#x201C; hoewel heel divers â&#x20AC;&#x201C; samen ook enkele typische kenmerken van de regio vertegenwoordigen: heide, moerassen en soortenrijke hooilanden. Rivier- en beekvalleien met hun specifieke natuur en duinruggen en heuvels vormen het algemene beeld. Deze landschappen bevatten enerzijds vanuit zichzelf heel wat onroerenderfgoedwaarde en zijn anderzijds het toneel waarin onroerend erfgoed zich heeft kunnen ontwikkelen, zoals blijkt uit de vele relictzones, ankerplaatsen en puntrelicten. 2

Archeologisch erfgoed

De centrale archeologische inventaris (CAI)8 is de inventaris van gekende archeologische vindplaatsen in Vlaanderen. In heel de provincie Antwerpen zijn dit er 6640. Puur theoretisch (provincie Antwerpen heeft 70 gemeenten), stevig veralgemeend en geen rekening houdend met oppervlakte zijn dit er 95 per gemeente. Om het provinciaal gemiddelde te evenaren zou de regio Land van Nete en Aa dus 570 archeologische vindplaatsen moeten hebben. Met 372 stuks ligt het aantal in het projectgebied een pak lager. De items in de CAI-databank kunnen ook sterk verschillen van elkaar qua kwaliteit en nauwkeurigheid van de vindplaats. Zo zijn zowel een toevalvondst als een opgegraven meerperiodensite telkens 1 item en zo vormen zowel een opgraving als een tekstuele referentie de basis voor een item. In onderstaande tabel een overzicht van de gekende archeologische vindplaatsen per gemeente. Voor een volledig overzicht verwijzen we graag naar de bijlage 2. Grobbendonk

Herentals

Herenthout

Lille

Olen

Vorselaar

Steentijd

Lithisch materiaal

Bronstijd

Aardewerk

Beerput

Ijzertijd

Grafstructuur

Metaal

Vlakgraf

Aardewerk

Bewoning Bewoning, spieker

2 2

Gebouw plattegrond Glas

4 1

Grafheuvel

Grafstructuur Ploegsporen

1 1

Pottenbakkerij

Cai.onroerenderfgoed.be (geraadpleegd november en december 2016)

Structuur onbepaald

Vlakgraf Metaaltijden onb.

Aardewerk

Bewoning

Grafheuvel

Grafstructuur

Romeinse tijd

Metaal

Structuur onbepaald

Vlakgraf

Aardewerk

Beerput

Bewoning onbepaald

Bouwmateriaal

Gebouw plattegrond

1 1 3

Glas

Grafheuvel

Grafstructuur

Metaal

Metaalbewerking

Munten

Onbepaald

Pottenbakkerij

Versterking

Vicus

Vlakgraf

Waterput

Weg Middeleeuwen

1 1

Aardewerk

Bewoning onbepaald

1 3

Bewoning - spieker Bewoning nederzetting Bewoning walgracht Brouwerij

1 -

met

2 1

Kapel

Kerk

Molen

Onbepaald

1 1

Gebouw plattegrond

Waterburcht

Openbare gebouwen

1 1

Grafstructuur Lusthof

1 1

Metaal

Munten

Huis

Klooster

Hoeve

2 1

Stadspoort

Verdedigingswal

Verdedigingsgracht

Versterkt kasteel

Versterking - motte

Nieuwe tijd 16e, 17e, 18e eeuw

Vlakgraf

Waterput

Aardewerk

Brouwerij

Hoeve

Huis

Kapel

Kerk

Klooster

Lithisch materiaal

Lusthof

Metaal

Molen

Munten

Muntschat Openbare gebouwen

1 5

Pastorij

Schans

Nieuwste tijd 19e eeuw

Onbepaald

Site met walgracht

Sluis

Verdedigingswal

Waterput

Ertswinning

Onbepaald

Voertuig wereldoorlogen Aardewerk

1 1

Gebouw plattegrond 1

Grafstructuur

Losse vondst, materiaal

Onbepaald

1 1

Grafheuvel

Munten

1 1 2

Veenwinning Verdedigingswal TOTAAL

1 1 135

Grobbendonk

Herentals

Herenthout

Lille

Olen

Vorselaar

Tabel 11: Overzicht gekende archeologische vindplaatsen per gemeente volgens de Centraal Archeologische Inventaris.

We beschrijven enkele van de oudere vindplaatsen ter illustratie. Voor de steentijd zijn er al heel wat vondsten opgetekend in de CAI, maar binnen het projectgebied Land van Nete en Aa zijn nog nauwelijks steentijdsites uitgebreid onderzocht en gepubliceerd. Voor de metaaltijden zijn er beter onderzochte sites zoals bijvoorbeeld Olen-Industrielaan9. Hier vond BAAC bv enkele jaren geleden nederzettingssporen uit de bronstijd, maar vooral ook erven uit de ijzertijd (midden-ijzertijd) met hoofdgebouwen en spiekers en ook stakenrijen voor omheining en waterputten. Deze site is bovendien een mooi voorbeeld van een meerperiodenvindplaats, want er werden ook zowel drie concentraties vuursteen (vroegmesolithicum) gevonden als loopgraven en schuttersputjes uit WO II. Ook begravingen en grafvelden zijn in de regio gekend. Niet alleen uit onderzoek, maar ook als toevalvondst. Zo is er in 1995 een urn met crematieresten gevonden bij Leemputten in Herentals. Vanaf de 1e eeuw kunnen we niet rond de aanwezigheid van een Romeinse centrumplaats in Grobbendonk10. De nederzetting ontwikkelt zich tot vicus of baanpost met een duidelijke Romeinse stempel. De vicus groeit gedurende 2 eeuwen aan een kruispunt van wegen, strategisch nabij de Nete. Een dorp met tempels, een badhuis en drie begraafplaatsen langs haar toegangswegen. De vicus heeft ongetwijfeld invloed en aantrekkingskracht gehad op de hele regio, want ook elders in het Land van Nete en Aa zijn vindplaatsen uit de Romeinse tijd bekend. In Vorselaar kwamen in 2015 verscheidene woonerven aan het licht. De bewoners gingen naar Grobbendonk om producten te kopen en verkopen. De vroege middeleeuwen, vanaf de 5de eeuw, zijn in dit projectgebied vooral gekend van begraafplaatsen. Kennis van en onderzoek naar de nederzettingen vormt één van de uitdagingen voor de komende generatie archeologen. Begraafplaatsen uit de Merovingische tijd zijn gekend in Grobbendonk (Grobbendonk-Floris Primsstraat en GrobbendonkOuwen)11. Vlakbij deze vindplaatsen is ook een volmiddeleeuwse nederzetting opgegraven12. Een dergelijke vindplaats - weliswaar kleiner in oppervlakte – is er ook gevonden aan de Kloosterstraat in Gierle13.

Mostert M. & Verbeek C. 2014. Op zoek naar de pot met drie oren. Archeologische vindplaatsen van jagers, boeren en krijgers langs de Industrielaan in Olen. BAAC rapport A-11.0295. 10 Archeologische werkgroep Mercurius, Grobbendonk. 11 Mertens J. 1976. Tombes Mérovingiennes et églises chrétiennes. Arlon – Grobbendonk – Landen – Waha. In: Archaeologia Belgica 187. Aanvullende informatie van archeologische werkgroep Mercurius. 12 Annaert R. & R. Vervoort 2003. De volmiddeleeuwse bewoningskern te Ouwen-Grobbendonk (Antw.). In: Archaeologia Mediaevalis. Gent. Pp. 12-14. 13 Vander Ginst V. & M. Smeets 2014. Het archeologisch onderzoek aan de Kloosterstraat te Lille. Archeorapport 223. Kessel-Lo.

Op de overgang naar de late middeleeuwen ontwikkelt Herentals zich tot stad (1209). In de historische binnenstad zijn nog maar weinig uitgebreide onderzoeken geweest. Ook voor de nieuwe en de nieuwste tijd zijn er heel wat vindplaatsen voornamelijk gekend uit oude tekstuele en cartografische bronnen. Uitgebreid archeologisch onderzoek is vaak nog niet aan de orde geweest. De archeologische vindplaatsen - opgesomd in de CAI en aangevuld met lokaal gekende vindplaatsen – wijzen op een erg lange interesse in de menselijke geschiedenis van de regio. Sinds het begin van de 20ste eeuw werkten verscheidene pioniers in de regio. Zij werden bij toevalvondsten geroepen en gingen zelf actief op pad om vraagstukken op te lossen. Mannen als Louis Stroobant en organisaties zoals VVV Nete en Aa (in Grobbendonk) en de Antwerpse Vereniging voor Bodem- en Grotonderzoek hebben heel wat grond verzet in de regio. In hun kielzog verschenen ook de universiteiten en de verschillende opeenvolgende diensten van de federale en later Vlaamse overheid. Op dit moment zijn vooral de archeologische bedrijven actief op het terrein in het Land van Nete en Aa. De vondsten onderzoekarchieven – zowel de collecties als de archieven – worden doorgaans buiten de regio bewaard: Taxandriamuseum in Turnhout, archeologiedepot van de Provincie Antwerpen, KMKG in Brussel en depot van het agentschap Onroerend Erfgoed. Binnen het werkingsgebied Land van Nete en Aa, heeft enkel de gemeente Grobbendonk een eigen archeologisch depot. Uit lokale expertise blijkt dat er ook nog heel wat delen van collecties en toevalvondsten bij inwoners thuis bewaard worden. De vele archeologische (en voor latere periodes ook historische) gegevens tonen een continue bewoningsgeschiedenis van de regio Land van Nete en Aa van het einde van de late ijstijd tot en met de middeleeuwen en tot en met vandaag. Erven verhuizen, bewoningskernen verplaatsen, maar in de regio is sinds het laat-paleolithicum steeds menselijke aanwezigheid en activiteit geweest. Het werkingsgebied Land van Nete en Aa vormt met de valleien van de Kleine Nete en Aa en de Kempense Heuvelrug immers al 10.000 jaar een landschappelijk aantrekkelijke regio om te wonen. Dat blijkt enerzijds uit de gekende archeologische data, maar anderzijds zit nog heel wat archeologische informatie bewaard in de bodem. Wanneer we kijken naar het bewaarde landschappelijke erfgoed en de tot voor enkele jaren relatief beperkte verstoorde of ingenomen ruimte, dan duidt dit alles op een potentieel hoge – nog verborgen – aanwezigheid van archeologisch erfgoed. In de regio Land van Nete en Aa ligt momenteel al één vastgestelde archeologische zone: de historische stadskern van Herentals. De inventaris van archeologische zones is nog in opmaak, maar binnen de regio komen momenteel nog 72 andere zones in aanmerking14. Gemeente Grobbendonk

Aantal te onderzoeken zones in functie van inventaris 21

Agentschap Onroerend Erfgoed. Onderzoeksrapport 49. Screening van de gekende archeologie in Vlaanderen in functie van de inventaris van archeologische zones. https://oar.onroerenderfgoed.be/publicaties/OAOE/49/OAOE049-001.pdf

Herentals Herenthout Lille Olen Vorselaar Totaal

13 17 6 7 8 72

Tabel 12: Overzicht aantal te onderzoeken zonen in functie van archeologische zones

Conclusie: Het archeologisch erfgoed in het Land van Nete en Aa is een oude bekende. Al meer dan een eeuw worden sites ontdekt en bestudeerd. Maar vaak worden de getuigenissen daarvan bewaard buiten de regio, met uitzondering van het depot in Grobbendonk. Het Land van Nete en Aa kent menselijke aanwezigheid van de steentijd (laat-paleolithicum) tot vandaag. Vooral de Romeinse periode is in de streek goed gekend met de Romeinse vicus in Grobbendonk. Maar de laatste jaren zijn ook heel wat vindplaatsen uit de bronstijd en de ijzertijd onderzocht, alsook sites vanaf de middeleeuwen. In het Land van Nete en Aa zit nog heel wat â&#x20AC;&#x201C;tot nu vaak onbekend - archeologisch erfgoed bewaard in de bodem.

Bouwkundig erfgoed

Om inzicht te krijgen in het rijke bouwkundig erfgoed van het Land van Nete en Aa verwijzen we per gemeente door naar de https://inventaris.onroerenderfgoed.be/, een volledig overzicht van het beschermd en vastgesteld erfgoed is ook opgelijst in bijlage. Hieronder proberen we kort en per aangesloten gemeente een inzicht te geven in het lokale bouwkundig erfgoed in woord en beeldâ&#x20AC;Ś We pretenderen hier zeker niet volledig te zijn, we zoomen vooral in op wat opvalt en onze regio uniek maakt. De tabel hieronder geeft een globaal idee van het specifieke aantal beschermde en vastgestelde bouwkundig erfgoedobjecten. Gemeente

Beschermd

Vastgesteld

Grobbendonk Herentals Herenthout Lille Olen Vorselaar Totaal

23 60 9 26 3 9 130

75 187 58 87 29 54 490

Niet beschermd of vastgesteld 13 47 19 21 19 10 129

Tabel 13: Overzicht bouwkundig erfgoed per gemeente

3.1

Grobbendonk

‘Water’ is bepalend geweest voor het bouwkundig erfgoed van Grobbendonk, gelegen aan de samenvloeiing van Kleine Nete en Aa maar ook doorsneden door het Albertkanaal. De hele watermolensite met nog werkende watermolen, watermolenweg, kasteel… is dan ook één van de pareltjes van deze gemeente. Maar ook de infrastructuur om de rivier te gebruiken zoals saswachterwoningen, brugwachtershuis, sluiskom zijn beeldbepalend. Verder zijn er de resten van het oude klooster en de kerkruïne Onze-LieveVrouw-Ten-Troon die Grobbendonk tot een monumentengemeente maken. De voormalige Britse basis bevindt zich eveneens aan Ten Troon. Minder opvallend Figuur 22: Kerkruïne Onze-Lieve-Vrouw-Ten-Troon maar toch ook vermeldenswaard zijn een aantal hoeves en afspanningen, waaronder ook enkele beschermde monumenten, classicistische burgerwoningen , enkele recentere beeldbepalende woningen (bijvoorbeeld in Nieuw Zakelijkheid) en een interessante reeks aaneengesloten arbeidswoningen. In deelgemeente Bouwel vermelden we heel graag het verrassende Engels Huis, het boswachtershuisje en een reeks daglonerswoningen. In het dorp valt de schoolarchitectuur (scholen met klooster) op. Interessant zijn zeker nog de graanwindmolen met molenhuisjes en zowaar een echte Lourdesgrot!

Figuur 23: Boswachtershuisje, gemeente Grobbendonk

3.2

Herentals

Dat Herentals kan terugkijken op een zeer lang en rijk verleden, merk je meteen aan het aanwezige erfgoed. Ook haar statuut als ‘stad’ is in een oogopslag afleesbaar als je de Grote Markt van Herentals betreedt. Zo kan je niet naast de centrale middeleeuwse Lakenhal met belforttoren (UNESCO-werelderfgoed) kijken met net daarvoor het beeld van de Boerenkrijg. 46

De kern van Herentals met statige burgerwoningen met stadsbrouwerij en vooral de twee middeleeuwse toegangspoorten verraden de ondernemersgeest van weleer. Een echt pareltje om te koesteren op de Grote Markt is de voedingswinkel ‘Verwimp’ met een nog originele winkelpui en volledig gaaf interieur. Figuur 24: Voedingswinkel Verwimp

Rondom de kern van Herentals valt ook nog merkwaardig erfgoed te spotten: de vesten, overblijfselen van de versterkingen van weleer en zeer interessant religieus erfgoed zoals de gotische SintWaldetrudiskerk, enkele kloosters, het gasthuis, het Begijnhof en vooral – ook al door de bijzondere ligging in de Kempense bossen, een ware kruisweg met 14 staties en een kapel. Figuur 25: Gasthuis (foto: Johan Bakker)

In diezelfde bossen prijkt ook de befaamde Toeristentoren, gebouwd op het hoogste punt van het toenmalige duinenlandschap. Langs de Nete bevinden zich nog enkele statige kasteeltjes. In deelgemeenten Noorderwijk en Morkhoven zijn vooral het religieuze erfgoed van kerken en kapellen vermeldenswaard. In Noorderwijk is er ook nog heel wat achtergebleven van economische activiteit zoals de Hogewegmolen en de Schranshoeve, de brouwerij Sint-Bavo en de pittoreske routehuisjes langs de voormalige spoorlijn naar Aarschot. Maar zeker ook te vermelden is het kasteel van Noorderwijk met een driedubbele lindedreef van circa 800 m die het dorp met het kasteel verbindt en in haar genre een van de mooiste van het land te noemen is. 3.3

Herenthout

Herenthout is niet de gemeente van het grote, opvallende erfgoed maar wel van de kleine pareltjes. Hier bevindt zich een hoge concentratie aan interessante dorps- en burgerwoningen en dorpsvilla’s in verscheidene stijlen: zo herkennen we art nouveauinvloeden, cottagereminiscenties maar ook neo-traditionele, neo-classicistisch en heel lokale

bouwstijlen. Daarnaast ook een opmerkelijk hoge concentratie aan afspanningen, cafés en herbergen waarvan herberg ’t Schipke toch een van de meest merkwaardige is. Ook de vele typisch Kempense hoeves en schuren vallen op. Verder is ook de domein en het kasteel Herlaer interessant met onder meer de watermolen en molenaarswoning.

Figuur 26: Kasteel van Herlaer; Watermolen (foto's Karel Lavrijsen)

Een van de paradepaardjes van Herenthout is beslist de pittoreske Uilenbergkapel, een eenvoudig zaalkerkje omringd door lindebomen en wat hoger gelegen op het kruispunt van verscheidene wegen. De vallei van de Wimp en Grote Nete en de aanzet van de Merodese bossen, maakt van Herenthout ook een groene gemeente. 3.4

Lille

In Lille valt vooral enerzijds de kleinschaligheid en anderzijds de diversiteit van het bouwkundig erfgoed op. Sowieso het vermelden waard is de Schranshoeve die zou dateren uit 1635. Een dreef van 14 linden vormt de toegang tot de hoeve. Naast deze luxueuze hoeve, ooit omgeven door een vest of wal, tellen Lille en deelgemeenten nog heel wat andere pittoreske Kempense hoeves en schuren. Opvallend is verder de diversiteit in burgerwoningen – in verschillende stijlen waaronder art nouveau, cottage, neo-classisisme… .

Figuur 27: Schranshoeve (foto Karel Lavrijsen)

Groot-Lille telt ook nog heel wat religieus erfgoed waaronder veel kleine tot relatief grote kapelletjes maar ook in elke dorp nog statige parochiekerkjes met pastorieën, een ‘ommegang’ en een kruisweg met 14 kapelletjes. Pareltjes in Lille zijn zeker de dorpskom van Gierle, de olieslagmolen met woonhuis, de kunstenaarswoning van Jaak Rosseels, een schilder van de ‘Wechelse school’, het Seringenhof en een landhuis met omhaagde tuin. Opvallend zijn ook twee hedendaagse woningen, ontwerpen van architect Bellemans, die werden opgenomen in de inventaris.

Figuur 28: Seringenhof (foto: www.guesthouses.be/seringenhof)

3.5

Olen

Het spreekt voor zich dat het nog zeer landelijke Olen, met zijn drie dorpen en vele gehuchten, nog heel wat hoeves en veldkapelletjes telt. In tegenstelling daarmee staan dan weer het militair en landschappelijk waardevol domein Teunenberg en de opmerkelijke sluizenarchitectuur op het Albertkanaal. In de parochie Onze-Lieve-Vrouw is de Onze-Lieve-Vrouwkerk het vermelden waard, maar absoluut ook de afspanning Sint-Sebastiaan met de gekende oude etage- of terraslinde.

Figuur 29: Afspanning Sint-Sebastiaan (foto: Inventaris Onroerend Erfgoed)

Figuur 30: Olense Cité (foto: Inventaris Onroerend Erfgoed)

In de parochie Sint-Jozef domineren de fabrieken van Umicore/Cumerio, gekend als het fabriek van Olen. Een gedeelte van de oude fabriek is nog bewaard. Zeer interessant is hier zeker de Olense Cité of het Koperen dorp, de woonwijk van de toenmalige werknemers van de fabriek. Het zogenaamde Olen-Centrum is gekend omwille van haar driesplein, waarvan er vooral in de Kempen nog veel aanwezig zijn. Dit driezijdig plein is omwille van zijn omvang en gaafheid één van de fraaiste van Vlaanderen. Rond het plein bevinden zich naast het gemeentehuis nog enkele herbergen wiens namen herinneren aan de legende van de Pot met drie Oren, enkele burgerwoningen en de mooie, deels omwalde pastorie. Tot slot wordt nog even

de aandacht gevestigd op de fraaie SintMartinuskerk met het aanpalende kerkhof.

Figuur 31: Pastorie (foto: Karel Lavrijsen)

3.6

Vorselaar

Vorselaar heeft alles om een ‘gewoon’ Kempens boerendorp te zijn: kleine werkmanshuisjes en dorpscafeetjes, typische langgevelhoeves, schuren en heel wat klein religieus erfgoed met veld- en devotiekapelletjes met zelfs het ensemble ‘Veertien Kapellekens’, ontstaan vanuit een legende... Ware het niet dat deze gemeente gedomineerd wordt door twee ‘monumenten’…

Figuur 32: Veertien Kapellekens (foto: Kevin Verboven)

In eerste instantie hebben we het dan over het kasteel De Borrekens, een waterburcht als symbool van de toenmalige burgerlijke macht. Niet alleen het kasteel maar ook de prachtige omgeving met dreven en bossen is ontegensprekelijk een pronkstuk. Het absolute hoogtepunt waarmee Vorselaar tot ver buiten haar grenzen bekend is, is het klooster en de school van de ‘nonnekes van Vorselaar’. Heel de markt van Vorselaar wordt gedomineerd door dit gigantische complex. Nog op en rondom die markt bevinden zich trouwens enkele opmerkelijke burgerwoningen in onder andere art nouveau en Nieuwe Zakelijkheid.

Figuur 33: Klooster Vorselaar (foto: Peter en Brent Boeckmans)

Wat we voor Vorselaar zeker ook nog willen vermelden is de omwalde hoeve het Schrans, opgericht als toevluchtsoord voor de Geuzen in hun strijd tegen de Spanjaarden en later nog bewoond door eminente inwoner Kardinaal Van Roey. Conclusie: een helikopterblik op dit bouwkundig erfgoed leert dat onze regio op vele vlakken mag spreken van ‘diversiteit’ in het erfgoed: zowel typologisch (zie ook verder Deel B, hoofdstuk 1), maar ook in tijd (materiële overblijfselen uit middeleeuwen tot beeldbepalend erfgoed uit zeer recente periode), erfgoed van lokaal belang en UNESCO-werelderfgoed, heel klein erfgoed tot echt grote sites en ensembles….

Hoofdstuk 3: de (onroerend)erfgoedactoren van onze regio Erfgoed is er alleen maar als er ook mensen en organisaties zijn die dat erfgoed waarderen, ontwikkelen en zich over dat erfgoed bekommeren. In onze regio zijn er dat heel wat; bovendien zijn deze organisaties ook alle op een andere manier met erfgoed bezig. En wat meer is: onze erfgoedactoren hebben ook al onderling allerhande connecties. Die verbinding en samenwerking verderzetten, versterken en ook expertise delen, is de opdracht van de IOED Land van Nete en Aa. De kernactoren van onze IOED, de betrokken gemeenten, de erfgoedcel Kempens Karakter en het Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete hebben reeds lang en goede contacten met (de meesten van) hen. Al deze onroerend erfgoedactoren worden hieronder opgelijst. Actoren in deze lijst zijn personen of groepen van personen, organisaties, diensten, overheden die zich actief en op structurele basis (dus niet eenmalig of ad hoc) inzetten voor zorg, beheer, ontsluiting, opwaardering… van het onroerend erfgoed. Dus organisaties die louter ‘gebruiker’ zijn (bijvoorbeeld sportclubs die aan recreatie doen in het landschap, verenigingen die in een monument hun jaarvergadering organiseren of een bedrijf dat een feestje organiseert met een archeologische site als decor) lijsten we hier niet op. Uiteraard vinden we hen wel belangrijke stakeholders en betrekken we hen zeker in de werking van onze IOED. We merken ook dat de administratieve opdeling tussen roerend/immaterieel en onroerend erfgoed op lokaal vlak minder speelt zodat er heel wat organisaties zijn die zich bekommeren om het erfgoed ‘tout court’. 1 Over private monumentenbeheerders Onroerend erfgoed (monumenten, landschappen, archeologische sites) wordt vaak beheerd door overheden. Er zijn echter heel wat monumenten in handen van privépersonen of private organisaties. Denk maar aan de vele historische woningen, boerderijen of kapelletjes op privaat domein of vzw’s en nv’s als eigenaar van bedrijfsgebouwen en kantoren. Deze private personen en organisaties zijn ook actoren, maar jammer genoeg kennen we ze niet allemaal of willen ze hun status als monumentenbeheerder ook liever privaat houden. Het contact met deze eigenaars is eerder sporadisch via de betrokken gemeenten, de erfgoedcel Kempens 52

Karakter en/of het Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete. Uiteraard is het de bedoeling dat we binnen de IOED deze actoren wel beter leren kennen en ook hen nauwer bij het beleid en onze gemeenschappelijk visie willen betrekken. We gaan hier dus geen aparte lijst maken van ‘openbare en private monumentenbeheerders’, maar pakken dit zeker wel mee in de toekomstige werking.

Lokale actoren

Lokale actoren zijn actoren die actief zijn binnen het werkingsgebied Land van Nete en Aa. Kernactoren zijn hier sowieso de aangesloten gemeenten. Voor een voorstelling van de gemeenten en hun visie op en werking rond onroerend erfgoed, verwijzen we naar de beleidscontext. Voor de andere lokale actoren, hanteren we volgende opdeling en oplijsting: Diensten aan de gemeenten verbonden  Lokale toeristische verenigingen (VVV’s of vzw’s) en toeristische diensten met hieraan gekoppeld natuurgidsen, stadsgidsen, gemeentegidsen (bijvoorbeeld Herentalse natuurgidsen en Herentalse stadsgidsen)  Lokale adviesraden, commissies (gecoro’s, erfgoedraden, cultuurraden…) Organisaties die de zorg of het beheer van een monument/landschap ter harte nemen  17 kerkfabrieken  Lokale afdelingen Natuurpunt (Natuurpunt Nete & Aa; Natuurpunt Lille)  Bewoner(sgroepen), buurten, wijken die voor onroerend erfgoed zorgen (bijvoorbeeld onderhoud kapellen)  Werkgroep Begijnhof Herentals  Ter Vesten vzw (Herentals)  Hegge vzw (Lille)  Lilse Molenvrienden (olieslagmolen) vzw  Wildbeheereenheden, circa 4  Landbouwverenigingen  Bosgroepen Kempen Noord en Zuiderkempen Een speciale vermelding verdient Kempens Landschap (www.kempenslandschap.be) hier als beheerder van meerdere monumenten en sites binnen onze regio. Lokale sectorale of thematische verenigingen of individuen (maar geen beheerders van een specifiek erfgoedelement)  Stadsarchief van Herentals  Werkgroep Mercurius - Archeologisch Museum (Grobbendonk)  Bouwelse Milieuvereniging  Oudstrijdersverenigingen  Werkgroep OMD Herentals  Erkende metaaldetectoristen

Onze regio kent heel wat mensen of groepen van mensen die niet aan een erfgoedorganisatie verbonden zijn en/of zich ook niet als erfgoedvrijwilliger of –professional ‘outen’, maar die vaak wel over heel wat kennis, ervaring, verhalen… beschikken. Vaak zijn het monumentenbeheerders die liever op de achtergrond blijven. Voorbeelden zijn de heer Paul Stoffels, eigenaar kasteel Vorselaar en de zusters der Christelijke Scholen Vorselaar. Heemkundige kringen, geschiedkundige kringen en oudheidkundige kringen Ook in het Land van Nete en Aa zijn er heel wat heemkringen actief. Elke gemeente heeft hier een kring, Herentals drie. Het gaat om volgende organisaties: Heemkring Awena in Grobbendonk, de Herentalse Geschiedkundige Kring, de Sint-Baafskring en de Heemkring Notrevic in Herentals (Noorderwijk), Heemkring Sandelyn in Herenthout, de Heemkring Norbert de Vrijter in Lille, de Heemkring De Linde in Olen en de Heemkring Joris Matheussen in Vorselaar. Deze kringen zijn allemaal op hun manier actief rond onroerend erfgoed. Zo vervullen enkele van hen de rol van ‘waakhond’ in functie van de zorg voor het erfgoed en signaleren ze mogelijke problemen aan overheid of andere betrokken partners. Een constante in de werking van de kringen is het bestuderen en beschrijven van de lokale geschiedenis en dat publiceren in een tijdschrift en/of jaarboek. Vijf van deze kringen hebben een eigen collectie. De meeste collecties zijn documentair van aard en bevatten vaak heel wat archivalisch of fotografisch materiaal over het onroerend erfgoed; hier en daar wordt er ook alaam bewaard. De collecties van de heemkringen Sandelyn en De Linde zijn de meest uitgebreide en diverse. Verder organiseren ze tentoonstellingen, erfgoedwandelingen, vorming, reizen…Sommige kringen focussen op genealogie. De heemkringen in onze regio hebben al een traditie van samenwerking; zo werkten ze al vaker samen onder impuls van Kempens Karakter rond verscheidene erfgoedprojecten. Museale collecties en musea De regio Land van Nete en Aa telt een tiental roerende erfgoedcollecties, ondergebracht in musea of bezoekerscentra. Vier van die collecties, werden of worden ondergebracht in een historische gebouw of monument. Om die reden gaan we hier enkel op deze collecties wat dieper in. Het Begijnhofmuseum is ondergebracht in de voormalige infirmerie van het Begijnhof van Herentals. De waardevolle collectie bestaat uit een deel van het erfgoed van het OCMW Herentals (voormalige collecties van het Begijnhof en het voormalige Gasthuis). De collectie is heel divers: kunstvoorwerpen, zilverwerk, gebruiksvoorwerpen, kledij, boeken, enzovoort. Het museum is al enkele jaren gesloten voor het publiek, vanwege de restauratie van het gebouw. Van deze gelegenheid werd gebruik gemaakt om de collecties verder te inventariseren en deels te restaureren. Het beheer van het museum was tot nu in handen van het OCMW. Sinds 2016 is de gelijkvloerse verdieping van het Begijnhofmuseum terug 54

ingericht. Het museum is op aanvraag te bezoeken onder begeleiding van een gids. Het stadsarchief, het cultureel centrum en de erfgoedcel zullen enkele scenario’s uitwerken voor een breder museumbeleid waaruit het bestuur dan een gefundeerde keuze kan maken. Het Fraikinmuseum opende in 1893 de deuren in de Lakenhal van Herentals. De collectie bestaat uit het grootste deel van de gipsen modellen van Charles-Auguste Fraikin en is eigendom van de stad Herentals. Sinds de restauratie van de buitenzijde van de Lakenhal is het museum gesloten en werd de unieke en zeer waardevolle kunstcollectie opgeborgen. De collectie wordt sindsdien stelselmatig gerestaureerd, verpakt en geïnventariseerd. Dit gebeurt in samenwerking met de Artesis Hogeschool Antwerpen, onder toezicht van het Fraikingenootschap. In 2009 werd het Fraikingenootschap opgericht met het oog op de bevordering van de restauratie van de beeldencollectie en de herinrichting van het Fraikinmuseum in de Lakenhal. De vereniging en het stadsbestuur van Herentals kunnen hierbij rekenen op de steun van de erfgoedcel Kempens Karakter. De erfgoedcel startte hiervoor een breed overleg op in Herentals (zie ook hoger onder Begijnhofmuseum). Art Center Hugo Voeten (Herentals): de privaatcollectie Hugo Voeten bestaat uit 1400 kunstwerken van voornamelijk Belgische en Bulgaarse topkunstenaars uit de 19e, 20e en 21e eeuw. De schilderijen, tekeningen, installaties, grafisch werk en beeldhouwwerken worden tentoongesteld in een voormalige graanfabriek in Herentals. Het museum werd geopend in het voorjaar van 2012. Het Biermuseum is een private collectie en bevindt zich in het voormalige station van de NMBS aan de Stationsstraat, in Olen. Het 'Stationneke van Olen' is omgetoverd tot een bieren jenevermuseum. Je vindt er een steeds groeiende verzameling van bijna 5.000 verschillende bieren jeneversoorten. Zo'n 175 daarvan kan je ter plaatse proeven. De collectie bevat een collectie van honderden bierglazen, -blikjes en -flessen, speelgoed en stenen potten. Roerende erfgoedcollecties, al dan niet ondergebracht in musea Grobbendonk beschikt over drie interessante en waardevolle collecties, namelijk een archeologische collectie, een collectie rond het diamantverleden van deze regio en een collectie rond de wielergeschiedenis. Deze laatste collectie bevindt zich in het Kempens Wielermuseum dat beperkt toegankelijk is. De twee andere collecties zijn momenteel niet permanent te bezoeken. Op langere termijn wil het gemeentebestuur de drie musea op het grondgebied bij voorkeur onderbrengen op één locatie. In Morkhoven-Herentals is er het Schedelhof, dat momenteel voor onbepaalde tijd gesloten is en in Herenthout het Houtambachtenmuseum De Wimpe. In Olen bevinden zich nog het Olens Radiomuseum en het Stropersmuseum, beide private collecties (http://www.olen.be/product/257/musea).

Bovenlokale erfgoedactoren, overheden en betrokken administraties of diensten

Vlaamse overheid (zie ook beleidscontext)  Agentschap onroerend erfgoed (www.onroerenderfgoed.be)  Afdeling cultureel erfgoed (www.kunstenenerfgoed.be)  Toerisme Vlaanderen (www. Toerismevlaanderen.be)  Ruimte Vlaanderen (www.ruimtevlaanderen.be)  Agentschap Natuur en Bos (www.natuurenbos.be)  Vlaamse Landmaatschappij (www.vlm.be)  Vlaamse Milieumaatschappij (www.vmm.be)  Vlaams bouwmeester: de missie van het bouwmeesterschap is het bevorderen van de architectuurkwaliteit van de gebouwde omgeving, opgevat als een synthese van kwaliteiten op het vlak van stedenbouwkundige omgeving, gebruik en beleving, beeldwaarde, bouwtechniek, energie- en kostenbeheer, enzovoort. Deze inzet wordt geconcretiseerd in de begeleiding van opdrachtgevers bij publieke en publiek-private projecten op het vlak van het ontwerpen en realiseren van gebouwen, publieke ruimte, landschap en infrastructuur, en dit steeds in relatie tot de veranderende maatschappelijke uitdagingen en vanuit een transversaal perspectief van samenwerking met de betrokken actoren en sectoren. Organisaties op ‘landelijk’ niveau en kaderend/ondersteunend voor het lokale erfgoedveld  Centrum voor Agrarische Geschiedenis vzw (www.cag.be)  Centrum voor Religieuze Kunst en Cultuur vzw (www.crkc.be)  ETWIE (www.etwie.be)  Forum Vlaamse Archeologie vzw (www.f-v-a.be)  Heemkunde Vlaanderen (www.heemkunde-vlaanderen.be)  Herita vzw (www.herita.be)  Het Orgel in Vlaanderen vzw (www.orgelinvlaanderen.be)  Landelijk Vlaanderen vzw (www.landelijk.vlaanderen.be)  Levende Molens vzw (www.levendemolens.be)  Molenzorg Vlaanderen vzw (http://www.molenechos.org/molenzorg/index.php) Niveau Vlaanderen met regionale afdelingen of werking  Boerenbond (www.boerenbond.be)  Natuurpunt en Natuurpunt CVN (www.natuurpunt.be)  Trage wegen vzw (www.tragewegen.be/cvn)  Landelijke gilden (www.landelijkegilden.be) Ondernemers in onroerend erfgoed Het gaat hier om bedrijven die gespecialiseerd zijn in één of meerder facetten van de erfgoedzorg, al dan niet georganiseerd in een belangvertegenwoordiger). We denken aan archeologen, bouwhistorici, restaurateurs, boomverzorgers. Provinciale diensten of werkingen



Dienst Erfgoed van de provincie Antwerpen met onder andere Monumentenwacht en erfgoeddepot, zie ook onder beleidscontext. (http://www.provincieantwerpen.be/beleid/leefomgeving/erfgoed.html) Toerisme Provincie Antwerpen, (http://www.provincieantwerpen.be/aanbod/dvt/toerisme-provincie-antwerpen.html

 

Heemkunde Gouw Antwerpen (http://www.heemkunde-gouwantwerpen.be/) ANKONA (Antwerpse Koepel voor Natuurstudie) (http://www.provincieantwerpen.be/aanbod/dlm/samenwerkingsverbanden/ankona.html)

Regionale organisaties  Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete vzw (www.rlkgn.be)  Erfgoedcel Kempens Karakter vzw (www.erfgoedelkempenskarakter.be)  Aangrenzende IOED’s  Kempens Landschap vzw (www.kempenslandschap.be)  Vormingplus Kempen (www.vormingpluskempen.be)  Taxandria vzw (www.taxandriavzw.be)

Conclusie: het is duidelijk dat er heus wat mensen en organisaties in onze regio rond erfgoed werken. Bij velen zelfs met hart en ziel. Heel wat organisaties zijn heel gefocust en zeer gespecialiseerd waardoor de integrale idee of de geïntegreerde werking niet meteen voorop gaat. Verder is het belangrijk te melden dat er heel wat partners aanwezig zijn, ook buiten de erfgoedsector, die eveneens een rol kunnen spelen in de versterking van ons erfgoed en op die manier de integrale en geïntegreerde aanpak mee kracht bij zetten.

Hoofdstuk 4: aanwezige expertise – wij zijn niet aan ons proefstuk toe. We menen het serieus met deze IOED. Dat is al duidelijk in onze rijke omgevingsanalyse hierboven en dat willen we met dit hoofdstuk kracht bijzetten. Zo zullen we hieronder eerst vertellen welke organisaties het initiatief namen tot deze IOED. Twee straffe organisaties die inzetten op samenwerking en verbinding, ín deze regio én rond erfgoed (landschappelijk, roerend en immaterieel). Vervolgens geven we inzicht in de expertise die onze besturen al hebben opgebouwd rond erfgoed en verder hebben we onze erfgoedactoren gevraagd over welke expertise ze beschikken, maar vooral welk expertise ze willen delen… Enkele verrassende inzichten en ambities op een rijtje: 1

Kempens Karakter en het Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete, de trekkers van deze aanvraag

Binnen Kempens Karakter werken de gemeenten Berlaar, Grobbendonk, Heist-op-denBerg, Herentals, Herenthout, Hulshout, Lier, Lille, Nijlen, Olen, Putte en Vorselaar samen rond het cultureel erfgoed van de regio. Hiervoor sloten ze een cultureel-erfgoedconvenant 57

af met de Vlaamse overheid en richtten ze een erfgoedcel op. De 6 gemeenten van het Land van Nete van Aa lagen mee aan de basis van de oprichting van Kempens Karakter in 2007. Kempens Karakter zet in op een kwaliteitsvolle zorg voor het cultureel erfgoed van het werkingsgebied, een hedendaagse en publieksgerichte valorisatie van dit erfgoed voor het publiek, een vruchtbare samenwerking tussen de erfgoedactoren binnen en buiten de regio, het ondersteunen en inspireren van die actoren en de uitwisseling van expertise. Sinds 2009 kan Kempens Karakter heel wat mooie resultaten voorleggen. Als coördinator, netwerker en makelaar ontpopte het samenwerkingsverband zich tot een sterke katalysator voor de erfgoedwerking in de regio. De aandacht voor cultureel erfgoed en het draagvlak voor een inspirerend erfgoedbeleid werden versterkt. Hierbij werd gestreefd naar een goed evenwicht tussen erfgoedzorg en publieksontsluiting, tussen structurele versterking van de cultureel-erfgoedactoren en projectmatige erfgoedinitiatieven voor de ganse regio. De werking van Kempens Karakter wordt bijzonder positief geëvalueerd door de verschillende actoren in de regio. Zowel de betrokken gemeentebesturen als de talrijke vrijwilligersorganisaties beschouwen Kempens Karakter als een samenwerkingsverband van en voor hen. Vooral de begeleiding op maat door de erfgoedcel, de thematische projecten en trajecten, de initiatieven rond de erfgoedbank en het digitaliseren, de bottom-up aanpak en de filosofie van samenwerking genieten veel bijval. Een regionaal landschap is zowel een streek met een herkenbare landschappelijke structuur en kwaliteit als een samenwerkingsverband tussen lokale overheden, verenigingen en particulieren. De identiteit van een regionaal landschap is af te lezen in de omgeving. Zo wordt het Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete gekenmerkt door de riviervalleien van de twee Netes en de Aa en de tussenliggende landduinengordels. Qua landgebruik wisselen relatief kleinschalige graslanden en akkers, naaldbossen en heide- en veenrelicten elkaar af. Zorg dragen voor dit Kempense landschap doen we met z’n allen, maar begint bij onszelf. Het RLKGN helpt betrokkenen om de streek te bewaren en te versterken. Als het hoofd, het hart en de handen van de streek, verzamelt RLKGN kennis en expertise, vergroot het de liefde voor de streek bij de bewoners en steekt het zelf de handen uit de mouwen in tal van projecten! Zowel KK als RLKGN hebben heel wat expertise die we ook binnen de IOED kunnen inzetten. We geven hier enkele voorbeelden van hun werking waaruit duidelijk wordt wat we van hen ‘te nemen en te leren’ hebben: Project 1: expertise op vlak van netwerking bij Kempens Karakter Kempens Karakter heeft een lange traditie van samenwerking met actoren binnen en buiten de regio. Een mooi voorbeeld hiervan is de Erfgoedbank Kempens Karakter, een databank en website voor de beschrijving en valorisatie van foto’s, filmpjes, documenten en objecten over 58

de regio (www.kempenserfgoed). De Erfgoedbank werd/wordt ontwikkeld in samenwerking met andere erfgoedcellen en de provinciale erfgoeddienst, zodat kennis en middelen konden worden gebundeld. Aan de concrete invulling van de Erfgoedbank werken een breed netwerk van gemeentebesturen, heemkundige kringen, andere erfgoedorganisaties en veel individuele vrijwilligers of geïnteresseerden mee. Zij gaan op zoek naar interessant materiaal, helpen bij het digitaliseren, zorgen voor de beschrijvingen en valoriseren het materiaal op de Erfgoedbank op hun eigen websites en Facebookpagina’s.

Project 2: expertise op vlak van publiekswerking en communicatie Kempens Karakter heeft een rijke ervaring met het opzetten en coördineren van publieksprojecten rond regionale thema’s en grote publieksevenementen (zoals Nacht van het Kempens Erfgoed). Hierbij ontwikkelt Kempens Karakter steeds creatieve promotiecampagnes, waarbij naast projectgebonden communicatiedragers ook de structurele communicatiekanalen van de projectvereniging, de gemeentebesturen en de actoren in de regio worden ingezet (websites, nieuwsbrieven, sociale media, digitale infoborden enzovoort). Kempens Karakter probeert ook steeds zoveel mogelijk persaandacht voor deze initiatieven te genereren. Project 3: expertise op vlak van erfgoedzorg en -ontwikkeling De Lilse Voetweg tussen Vorselaar en Lille: Vorselaar wil de historische verbinding naar haar buurgemeente Lille opwaarderen. Deze weg vertrekt aan de kerk van Vorselaar, loopt door 'De Dreef' langs het kasteel van Vorselaar over 'Het Brandes Dreefke', over domein Berkelheide naar grondgebied Lille via de Lilse slagmolen langs de Schranshoeve naar de kerk van Lille. Deze 6 kilometer lange 'Lilse voetweg', waarlangs je vroeger van kerk tot kerk kon wandelen, is op een 100-tal meters na nog intact. Het herstel van deze missende schakel geeft de inwoners van Lille en Vorselaar een landschappelijk mooie en cultuurhistorisch waardevolle verbinding terug. De weg werd hersteld samen met de betrokken eigenaars, pachters en aangelanden. RLKGN was de initiator en begeleider van dit traject.

Figuur 34: Lilse voetweg

Project 4: landschapsbiografie van de Kempense Heuvelrug ter hoogte van Kasterlee Een landschapsbiografie is een krachtige methodiek die op een interdisciplinaire en wetenschappelijke wijze de processen die het landschap vormen en hebben gevormd, in kaart brengt. Het is een lange termijnontwikkeling van zowel het fysieke landschap als de betekenis van dit landschap voor mensen. De Kempense Heuvelrug heeft een groot aandeel archeologisch en landschappelijk erfgoed, deze relicten werden in kaart gebracht samen met de verhalen rond deze overblijfselen. Dit leverde heel wat munitie om vanuit de identiteit van de plek belevingselementen uit te bouwen. Het in beeld brengen van de geschiedenis van de Kempense Heuvelrug en oude gebruiken leverde zeer veel inspiratie op om aan de slag te gaan voor een duurzaam en fris toeristisch aanbod. Het RLKGN werkte deze biografie uit met alle betrokken partners, van vrijwilligers tot professionals. Het geheel werd verwerkt in een publicatie. Het is de bedoeling om vanuit deze landschapsbiografie te bouwen aan een overkoepelende strategie op de functionaliteit van de Kempense Heuvelrug die beantwoordt aan actuele ruimtelijke uitdagingen en trends op vlak van klimaat, energie, gezondheid en mobiliteit.

Mooie staaltjes van integrale en ontwikkelingsgerichte erfgoedzorg uit onze gemeenten

Onze aangesloten besturen kunnen al een mooie palmares voorleggen van projecten die ze vanuit de IOED-spirit hebben aangepakt. We starten met de voorbeelden uit een kleine gemeente Vorselaar, maar met grote exposure. Project 1: verkaveling Van de Wervelaan (Vorselaar) Het plangebied van de verkaveling Van de Wervelaan is gelegen tussen de woonkern van Vorselaar en het kasteeldomein de Borrekens. Het gebied werd in de zomer van 2015 nog uitgebreid archeologisch onderzocht. Daarbij zijn drie huisplattegronden uit de Romeinse tijd en ook bewoning uit de ijzertijd gevonden. De resultaten worden komend jaar ontsloten voor publiek. De uitgangshouding voor het nieuwe ontwerp is werken aan de ruimtelijke kwaliteit en duurzame ruimtelijke ontwikkelingen met aandacht voor diversiteit en samenhang. Uit de analyse van het landschap blijkt het plangebied deel uit te maken van een ingesloten coulisselandschap, vorm gegeven door een waardevolle houtkantenstructuur, die reeds zichtbaar is op de Ferrariskaart (Figuur 35; linksboven). Het zijn kenmerken van een landschapsbeeld met kleinschalige landbouw zoals dit sinds het einde van de 18e eeuw voortkwam. De perceelrandbegroeiingen, bestaande uit houtkanten, zijn zeer waardevol. Deze houtkanten zijn historische visueel-landschappelijke kenmerken, nog steeds herkenbaar en structurerend in het huidige landschapsbeeld en -patroon. Ze zijn te duiden als historisch stabiele landschapskenmerken van deze omgeving ten westen van het kasteel van Vorselaar. Als restant van het historische coulisselandschap wordt de houtkantenstructuur aangewend als een groenstructuur doorheen de nieuw ontworpen verkaveling als drager van de identiteit (Figuur 35; rechtsboven en onder). Deze zorgt voor een groene omgevingsbeleving, integreert de nieuwe wijk in de omgeving en speelt een belangrijke rol in de waterhuishouding. Momenteel nemen de bestaande grachten langs de houtkanten immers een functie op in de ontwatering van de lager gelegen percelen. In het ontwerp scheiden de houtkantenstructuren de tuinzones van elkaar waardoor de aanliggende woningen in een zeer groene woonomgeving komen te liggen en de privacyhinder vermeden wordt.

Figuur 35: Ferrariskaart; Groen als drager van identiteit en verkavelingsplan

Project 2: huis Van Bockstal (Vorselaar) Het Huis Van Bockstal is beeldbepalend op de Markt van Vorselaar. Dit burgerhuis staat onder ID 47559 in de inventaris Bouwkundig Erfgoed. Het is een vrijstaand, onderkelderd burgerhuis in nieuwe zakelijkheid, uit de jaren 1930. In 1936 is het ingetekend op het kadaster op de hoek van de Markt met de Lepelstraat. De voormalige dokterswoning, waarnaar de 62

naam huis Van Bockstal verwijst, is nadien opgesplitst in appartementen. Het sober bakstenen volume heeft verspringende traveeĂŤn en bestaat uit drie bouwlagen onder een plat dak. Kenmerkend zijn de rechthoekige vensters en een sterk verdiepte rondboogdeur. Het huis is momenteel in eigendom van de sociale huisvestingsmaatschappij Zonnige Kempen die het zal renoveren en omvormen naar 6 sociale woongelegenheden met hedendaags comfort en met behoud van het karakter van de woning. Een aparte inkompartij met trap wordt uitgevoerd aan de linkerzijde van de woning in contrasterend cortenstaal. Ook de voormalige schouw aan de rechterzijde wordt opengewerkt met langwerpige ramen en wordt bekleed met cortenstaal om een geheel te vormen. Project 3: Thomas More (Vorselaar) Bij het renoveren van de hogeschool in de Lepelstraat zijn de nieuwe gevels opgetrokken in een roodbruine gevelsteen. De plint van het gebouw, waarin de ingang zich bevindt, bestaat voornamelijk uit glas. In de voorgevel worden volgens een speels ritme ramen van gelijke grootte geplaatst. De nieuwe vormentaal is een hedendaagse interpretatie van de gevelritmiek van het naastliggende klooster. De campus staat op de plaats van het oude geboortehuis van Kardinaal Van Roey. Een erfgoedbord met een foto van zijn geboortehuis staat vooraan, aan de ingang van de campus. Project 4: renovatie oude pastorij (Grobbendonk) In het centrum van Grobbendonk, gelegen tussen het gemeentehuis en het kerkgebouw, ligt de oude pastorij van Grobbendonk met pastorijtuin. Het gebouw staat al vele jaren leeg en is dringend aan renovatie toe. Het bestuur heeft een subsidiedossier afgerond voor de renovatie van dit gebouw. Het doel is om dit erfgoedgebouw volledig te renoveren. Om de toekomst van het gebouw te waarborgen werd met respect voor dit monument en de pastorijtuin een renovatiedossier opgemaakt. Hierbij was de uitdaging om binnen de context van het behoud van het gebouw toch werk te maken van de toegankelijkheid en de voorzieningen die manifest aanwezig moeten zijn voor het gebruik. Ook de pastorijtuin zal verder gevrijwaard worden van exoten zodat de historische aanplanting en inrichting van de pastorijtuin terug alle kansen krijgt. Het monument met een unieke pastorijtuin zal door deze renovatie herbestemd worden.

Figuur 36: Animatie restauratie oude pastorij

Project 5: structuurschets Wuytsbergen-Ekelen (Herentals) De stad Herentals groeit en bepaalde delen van de stad, vb. het gebied Wuytsbergen-Ekelen, ondervinden een grote vraag naar bijkomende woonontwikkelingen. Het gebied Wuytsbergen-Ekelen is ingekleurd als woongebied op het gewestplan, maar herbergt enkele boeiende erfgoed- en groenelementen zoals waardevolle bomen en bosstructuren, bunkerrestanten, gedempte vaart met sashuisjes, een heus ‘poederkot’, trage wegen… Herentals koos ervoor om via een structuurschets verdere verkaveling van het gebied in goede banen te leiden en een antwoord te bieden op de vraag hoe een dergelijk stadsdeel op een kwaliteitsvolle manier kan groeien met aandacht voor woonontwikkeling, groen, water, mobiliteit en identiteit. Bewoners, eigenaars en andere stakeholders worden actief bij het traject betrokken. De visie in opmaak mag er zijn: een stadsdeel in ontwikkeling met de integratie van de groene gordel ter hoogte van de voormalige vaart en spoorlijn, met aandacht voor de sashuisjes en met behoud van een aanzienlijke groene long ter hoogte van het poederkot en met een doordachte keuze voor het behoud van de meest waardevolle industriële bunkers. Dit alles in evenwicht met kwalitatieve en aangename woongelegenheden.

Figuur 37: 'Poederkot' Herentals

Project 6: binnengebied Schaliken (Herentals) Het binnenstedelijk gebied achter het Cultuurcentrum ’t Schaliken (vroegere stadsbrouwerij) en het huidige stadspark dat verbonden wordt door ‘t Loopke’ liggen er onaantrekkelijk bij. De stad startte recent een kernversterkend traject op. Hiertoe werkt Herentals samen met een studiebureau aan een plan waarbij behoud van de oude stadsmuren wordt beoogd, weliswaar met hedendaagse aanpassingen om openheid, zichtlijnen en veiligheid te verhogen. In het park gaat de aandacht naar het behouden van de meest waardevolle bomen;

de identiteit van het park zal verhoogd worden door deze bomen vrij te zetten en aldus te accentueren. Project 7: ontwerpend onderzoek Olympiadelaan (Herentals) Via ontwerpend onderzoek wenst de provincie Antwerpen in de strategische zone tussen Olympiadelaan-spoorlijn-Poederleeseweg-station een gedragen visie te bekomen tussen diverse partners. Op de site rusten immers verscheidene ruimtelijke claims: erfgoedwaarden, zoektocht naar een woonopgave, zoektocht naar ruimte voor het ziekenhuis, natuurwaarden, aanwezige recreatieve en sociale functies, doortocht van de Kleine Nete en watergevoeligheid. Via ontwerpend onderzoek, begeleid door een stuurgroep waarin alle partners betrokken zijn, wordt er gewerkt aan draagvlak en trachten ze een consensus te bekomen. Project 8: privaat bouwproject ter hoogte van voormalige rijksschool Burchtstraat (Herentals) In nauw overleg tussen stadsdiensten, projectontwikkelaar en beleid werden een voormalig schoolgebouw binnen het beschermd stadsgezicht Begijnhof en de pastorie (beschermd monument) aangepast en heringericht tot een succesvol woonproject, met veel verwijzingen naar de eigenheid van de voormalige site (bijvoorbeeld het behoud van de monumentale ‘school’-trappen en traphal, behoud van het concept speelplaats als ontmoetingsruimte…). Project 9: privaat bouwproject Wuytsbergen 2 (Herentals) Een private bedrijfsleider tastte in nauw overleg met de stad de grenzen van een BPA af (waarin sloop van beeldbepalend gebouw als uitgangspunt werd genomen ter vervanging van een banale eengezinswoning) om het karakter van een voormalige site als troef uit te spelen bij een hedendaagse economische invulling. Het resultaat van de restauratie en de verbouwing geeft frisheid en karakter aan de stationsomgeving. Project 10: renovatie van voormalige kostschool en kapel in Lille (Gierle) De resterende schoolgebouwen en de kapel – van wat eerder een gerenommeerde kostschool was- werden in 2000 overgenomen door de gemeente die er de gemeentelijke basisschool in onderbracht. In 2002 al werd een ontwerp en een subsidiedossier opgemaakt om de school te kunnen verbouwen. In dat eerste plan was er sprake van een volledige afbraak van de gebouwen. Dankzij aanslepende procedures, kreeg Lille de kans om in 2011 in het Europese programma ‘Scholen van Morgen’ in te stappen. Een eerste ontwerp ter herwaardering werd verlaten in functie van een nieuw ontwerp dat meer uitging van het historische karakter van de site. Na verscheidene besprekingen en overleg met onroerend erfgoed en ruimtelijke ordening, heeft het gemeentebestuur beslist om van de drie overgebleven gebouwen uit 1903 op de site, de kapel en de tuinmuren te behouden. De kapel zal zo gerenoveerd worden dat een 65

aantal originele elementen opnieuw in ere worden hersteld. De dichtgemetselde raamopeningen bijvoorbeeld, zullen terug worden opengemaakt en de verroeste raambruggen en de natuursteen aan de neogotische ramen zullen hersteld worden. De bovenverdieping van de kapel zal ingericht worden als refter voor de leerlingen. De gelijkvloerse verdieping zal gebruikt worden als polyvalente zaal. De tuinmuur met hekwerk langs de zijde Kloosterstraat zal bewaard blijven. Langsheen de voetweg (Neefsstraat) worden een aantal gebouwen afgebroken. De muren op de perceelgrens blijven bewaard tot op een hoogte van 2m en de raamopeningen worden ingevuld om ook hier de sporen van de oude site te behouden.

Figuur 38: animatie renovatie

Project 11: op zoek naar de pot met drie oren (Olen) De afgelopen jaren zochten archeologen op verschillende plaatsen in de Olense bodem naar de authentieke pot met drie oren. Naar aanleiding van grote bouwen verkavelingsprojecten en de hoeveelheid aan sporen bij het verplichte vooronderzoek, gingen archeologen over tot vlakdekkende onderzoeken. De pot vonden ze niet. Maar ze stootten wel op een aantal interessante sporen uit steentijd, metaaltijd, middeleeuwen en nieuwe of nieuwste tijd. Het gaat om resten van bewoning en vermoedelijk begraving. Verder vond men ook vuursteenconcentraties en sporen van een legerkamp uit de 18e eeuw en loopgraven uit WOII. Zie hoofdstuk Archeologisch erfgoed. Met de medewerking van een verkavelaar organiseerde de gemeente Olen een opensleuvendag. Eind 2015 bezochten meer dan honderd geïnteresseerden en de leerlingen van basisscholen het indrukwekkende onderzoek. Enthousiaste archeologen lichtten een tipje op van de Olense geschiedenis. Met wat verbeelding waande je jezelf te midden van een oude middeleeuwse vestiging met woonstalhuizen. Het onderzoek is intussen afgerond. Ook deze resultaten zijn gepresenteerd aan geïnteresseerden tijdens een infoavond. Ook hier was de opkomst groot. Tot slot liet het bestuur zich bij het benoemen van de nieuwe straatnamen binnen de onderzochte verkaveling, inspireren door de archeologische vondsten. Zo is de gemeente Olen een ‘Vierbeuk’, ‘Spieker’ en ‘Greppel’ rijker.

Bijzondere werkingen en inzetbare expertise bij onze erfgoedactoren

Tijdens onze stakeholderssessies onderzochten we welke expertise aanwezig is bij welke actoren, zowel besturen als vrijwilligersorganisaties. We vroegen eveneens welke concrete plannen of ideeën er waren in functie van het delen van deze expertise. Dit was onze rijke oogst… Grobbendonk en archeologie: binnen Grobbendonk (bestuur en vrijwilligers, bijvoorbeeld vereniging Mercurius en Archeologisch Museum) zit er heel wat expertise op vlak van archeologie. Expertise gaat van opgraven zelf, over collectiewerking tot en met publiekswerking. Grobbendonk is bereid om deze expertise binnen de IOED te delen. Heemkringen uit de regio: enkele heemkringen stellen voor om met alle heemkringen van het Land van Nete en Aa (elke gemeente heeft er minstens één) de informatie over het onroerend erfgoed die ze allemaal ieder voor zich verzamelen, samen te brengen en te delen. Landschapsarchitect: een landschapsarchitect uit de regio is bereid om voor heel specifieke beheers- en zorgvragen advies te geven voor de IOED. Kerkhoven: op korte termijn zullen er (bijvoorbeeld Herentals) keuzes gemaakt moeten worden in verband met de graven van de vele oud-strijders die er hun laatste rustplaats hebben gevonden. De nog actieve afdeling van de NSB wil de aandacht voor de graven op intergemeentelijk vlak opentrekken zodat er een gemeenschappelijke visie en aanpak kan gerealiseerd worden. Werking Monumenten in Herentals: beheersplannen en andere inzetbare expertise: de lokale Open Monumentendagwerking van Herentals wordt door de stad mee betrokken bij de opmaak van het beheersplan voor het Begijnhofmuseum. De kijk van ‘deskundige vrijwilligers’ is zeer interessant, de ervaring die ze hiermee opgedaan hebben is zeer relevant. De groep wil dus haar visie en kennis in functie van de opmaak van beheersplannen graag delen met collega’s uit de regio.

Deze groep vrijwilligers werkt trouwens niet enkel in functie van de jaarlijkse OMD, maar is ondertussen een permanente vrijwilligerswerking rond onroerend erfgoed in Herentals geworden. Ze stellen graag hun kennis en kunde op vlak van gidsen, lokale advisering, en activiteiten ter beschikking van het erfgoed van de regio. Specialistenwerk op vlak van restauratie: enkele architecten uit de regio die gespecialiseerd zijn in restauratie, stellen voor om rond de IOED een groepje op te richten dat zeer gespecialiseerde vragen op vlak van restauratie (bijvoorbeeld restauratie van natuursteen) even onder de loep kan nemen. Dit kan private beheerders, beheerders van klein waardevol erfgoed al een eerste idee geven van de weg die ze moeten afleggen in functie van de uiteindelijke aanpak. Kerkfabrieken: binnen de kerkfabrieken is er heel wat expertise aanwezig in functie van de opmaak van restauratiedossiers. Enkele kerkfabrieken willen binnen de IOED bekijken op welke manier ze door samenwerking deze expertise kunnen delen zodat niet overal het warm water moet worden uitgevonden. Stedenbouwkundig advies: ATRIA is een platform van stedenbouwkundige ambtenaren met een werking per regio, in dit geval regio Zuiderkempen. Voorstel is om stedenbouwkundige kwesties die binnen de IOED opduiken, hier voor te leggen voor een eerste idee van de weg die moet worden afgelegd. Conclusie: erfgoedzorg in de brede betekenis van het woord en samenwerking rond erfgoed, zijn geen holle begrippen in onze regio. Er is hier heel wat specifieke kennis of expertise beschikbaar: van strikt materiĂŤle zorg tot diepgaande publiekswerking en van enthousiaste professionals tot quasi professionele vrijwilligers en experten. Belangrijke conclusie is dat de betrokken actoren die opgedane kennis willen delen binnen de IOED en daarbij kunnen steunen op de ervaren werking van twee bestaande organisaties.

Deel B – Kritische analyse Met dit deel komen we stilaan in het hart van het plan terecht. Hier verwerken we immers de conclusies die uit de voorgaande tekst en uit de werksessies met de stakeholders (vrijwilligers en besturen) zijn gekomen samen tot een aantal kritische insteken die dan weer op hun beurt de basis vormen voor het eigenlijke beleidsplan. Ons kritisch luik valt uiteen in twee delen. Het eerste deel is het inhoudelijke en geeft weer waar ons lokale en intergemeentelijke erfgoed écht voor staat. In een tweede deel brengen we een analyse van onze werking(en). Hoofdstuk 1: Verbindend erfgoed: onze inhoudelijke thema’s

Onze omgevingsanalyse heeft nog maar eens duidelijk gemaakt hoe rijk en gevarieerd het onroerend erfgoed van het Land van Nete en Aa wel is. Deze diversiteit op zich al maakt onze (toch wel beperkte regio op vlak van oppervlakte) regio - in het buitengebied - écht uniek voor Vlaanderen. Dat onroerend erfgoed echt een ‘onderligger’ is voor de identiteit van een regio, bleek nog maar eens na een grondige studieronde binnen onze projectgroep en samen met onze stakeholders en besturen. Snel merkten we immers– en daar was ook consensus over- dat er enkele duidelijke inhoudelijke verbindingen of lijnen lopen doorheen dit boeiende pakket van erfgoedelementen dat onze regio rijk is. Deze inhoudelijke verbindingen spruiten niet zozeer alleen voort uit het historische verhaal van onze regio, maar geven ook écht weer waar ons onroerend erfgoed voor staat. Enkele lijnen drijven duidelijk boven met de Kempense Heuvelrug en de valleien van de Kleine Nete en Aa op kop: het hele wezen van onze regio is immers hiernaar af te leiden, zoals de hoofdnerf van een blad waar alle andere nerven uit vertrekken of in samenkomen… We brengen hier die hoofd- en zijlijnen en staven ze vooral met heel veel voorbeelden. Deze erfgoedthema’s zijn trouwens geen ‘steriele inhoudelijke inzichten’, maar ze komen in volle glorie terug in de missie en vooral in de visie en doelstellingen van de werking onze IOED. Daar wordt pas duidelijk in welke mate deze thema’s onze werking schragen en ons integrale verhaal kracht bij zetten.

Hoofdlijn: Kempense Heuvelrug en valleien van de Kleine Nete en de Aa.

Figuur 39: Ferrariskaart Herentals en omstreken

Kan een beeld meer betekenis hebben dan het uittreksel uit deze Ferrariskaart (1770 – 1778)? Niet het stedelijk weefsel van Herentals domineert, maar een enorme zandrug en twee valleien. Een vallei ten noorden en goeddeels een kleinschalig bocagelandschap langs de Aa en een vallei ten zuiden, ingekleurd als ontoegankelijk veengebied: de Kleine Nete met het Geels Gebroekt. En die enorme zandrug is de Kempense Heuvelrug of de Slapende Reus. De Kempense Heuvelrug is een lang, groot volume van ijzerzandsteenbanken. Door zijn lengte en hoogte is dit het meest imposante reliëf van de Kempen: dit is reusachtig. Het bos, de heide en het zand op de heuvelrug inspireerden mensen al eeuwenlang tot sagen over mythische wezens. De reus is in die familie van fantastische wezens veruit de grootste. Door zijn uitgestrekte vorm lijkt de reus te liggen in het landschap. Paraboolduinen verplaatsen zich doorgaans aan 5 meter per jaar, maar de duinen op de Kempense Heuvelrug verplaatsen zich niet meer. De begroeiing op de duinen bracht ze tot stilstand. Zolang die begroeiing er is, blijven deze duinen ‘slapen’. De uiteinden van de Slapende Reus bevinden zich in Retie en Grobbendonk. Zo verbindt deze lange bult de gemeenten Herentals, Lille, Vorselaar en Grobbendonk. Samen met de valleien van de waterlopen is de heuvelrug dan ook zowat hét landschapsbepalend element in het werkingsgebied. Op deze rug en in de valleien van Kleine en Grote Nete en Aa zijn, door de krachten van de natuur en eeuwenlang gebruik door mensen, sporen aangebracht. Van een veelzijdig bodemgebruik is de heuvelrug geëvolueerd tot een groot aaneengesloten bos voor Vlaanderen met een hoge natuur- en erfgoedwaarde, terwijl langs de rivieren nederzettingen en landbouw ontstonden door de jaren heen.

Figuur 40: Stripverhaal met de ontwikkelingen van het gebied in hoofdlijnen (bron: RLKGN)

In 2016 werd er een landschapsbiografie opgemaakt voor een specifiek gebied rond de Kempense Heuvelrug15. Deze landschapsbiografie geeft inzicht in de ontwikkeling op hoofdlijnen zowel in tekst als met beeldmateriaal van de landschapsgeschiedenis van de 15

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete et al. 2016. Landschapsvisie en toeristisch ontwikkelingsplan Kempense Heuvelrug

laatste 11.000 jaar: jonge dryas, midden-holoceen, bronstijd, late middeleeuwen en eind 19de eeuw. De boodschap is duidelijk: natuur en mens hebben samen geboetseerd aan wat vandaag het landschap is. De doelen waren eveneens duidelijk: een landbouweconomie opbouwen die we de heidelandbouw noemen. Die is geënt op een landschappelijke drie – eenheid: 



De woeste gronden, bestaande uit heide en deels bos, worden gebruikt voor het genereren van nutriënten (maaien, plaggen, begrazen…), die er weggehaald worden en verplaatst naar de boerderij. In de literatuur wordt dit gebied ook het outfield genoemd. De akkers worden bemest met de op de boerderij bewerkte nutriënten (bijvoorbeeld potstal). Voor 1 hectare akker is er tussen 10 en 20 hectare heide nodig. Dat blijkt ook zo bij de verkoop van de abdij van Postel, waar de verhouding 1/13 is. De vochtige graslanden in de beekvalleien, vaak met middeleeuwse wateringsystemen, moeten zorgen voor het hooi, wat bepalend is voor de hoeveelheid vee de winter kan overleven, wat dan weer de hoeveelheid mest bepaalt.

Het systeem is zeer duidelijk in onze regio: de akkers rond Herentals en Poederlee halen hun nutriënten weg op de heuvelrug en vinden hooi in de valleien van de Aa en de Kleine Nete. De hooilanden in de vallei van de Aa zijn volledig geprivatiseerd (kleinschalige percelering), terwijl de Kleine Nete duidelijk gemene gronden zijn, wat wellicht te maken heeft met de venige ondergrond en de slechte opbrengsten. De erfgoedwaarde situeert zich vooral in haar landschappelijke waarde. Het geheel is aangeduid als ankerplaats Heuvelrug tussen Herentals en Lichtaart met de Netevallei. Al is er verderop in Bouwel (Hanegoon) wel heel wat lithisch materiaal uit de steentijd gevonden. De randen van de valleien en de valleien blijken veel meer onroerend erfgoed te bevatten. Zo zijn er een reeks historische boerderijen, die gelegen zijn op de overgang tussen vallei (hooiland) en de heuvelrug (de heide). Een aantal voorbeelden zijn de 17e-eeuwse Schoutenhoeve in Herentals, Motte De Hoek in Lille, De Verbrande Hoeve in Poederlee en een hoeve met walgracht in Grobbendonk. Ook de rivieren zelf hadden een belangrijk economisch belang, zij het post factum met turfwinningen (bijvoorbeeld een turfput in Herentals) of rechtstreeks met watermolens. Zo is er de Banmolen van Grobbendonk, vlak bij de samenvloeiing van Kleine Nete en Aa, die al vermeld wordt in het jaar 1254. Vlakbij de molen is er in de 19e eeuw ook nog ijzererts gewonnen. Het belang van het geheel wordt onderstreept als beschermd cultuurhistorisch landschap De Banmolen en omgeving. Samengevat kan gesteld worden dat een groot deel van ons werkingsgebied bepaald wordt door de Kleine Nete en de Aa en de zandheuvels ertussen. Het geheel met zijn hoge landschappelijke waarde is dan ook terecht een kernwaarde voor de IOED en is ook voluit naambepalend geweest: het Land van Nete en Aa. 72

Zijlijn 1: de ondernemende Kempen.

Het onroerend erfgoed is een ware reflectie van de bedrijvigheid die hier altijd al geweest is en waarvoor de Kempenaar als noeste werker doorheen de geschiedenis altijd bekend heeft gestaan. ‘Werken’ is wel degelijk een thema van onze regio, getuige ons rijke erfgoed… Uiteraard staat arbeid in het verleden vooral in relatie tot landbouw. Daarvoor verwijzen we in eerste instantie naar ons hoofdthema Kempense Heuvelrug met de valleien van de Kleine Nete en de Aa. Hier gaan we in op enkele andere elementen om de ondernemersgeest van onze regio en de reflectie ervan in ons erfgoed te illustreren. Heel bijzonder voor onze regio is dat ons verhaal start bij materiële getuigenissen uit de Romeinse tijd en vroeger, bijvoorbeeld. bij een Gallo-Romeinse nederzetting in Grobbendonk, een vicus waar artisanale werking werd aangetoond.

Figuur 41: Overzicht van gekende sites met Romeinse sporen in Grobbendonk

Naast een aantal huizen, openbare gebouwen en tempels zijn er ook sporen gevonden van pottenbakkersovens en metaalslakken wat wijst op een duidelijke economische activiteit. Het gewicht van Grobbendonk in de Romeinse tijd wordt ook duidelijk gemaakt met het aantal CAI – vermeldingen: 58 tegenover 16 voor de andere vijf gemeenten samen. Oudere sporen van artisanale activiteit zijn er bijvoorbeeld in Lille waar resten van een pottenbakkersoven uit de ijzertijd bekend zijn. We komen vervolgens snel bij het middeleeuwse Herentals terecht. Vanaf het laatste deel van de 13e eeuw ontwikkelt de stad zich tot economisch centrum. Eerste zichtbare en onroerende vormen van bloei zijn het Elisabethgasthuis en het Begijnhof, beiden uit de tweede helft van de 13e eeuw. Wat later volgt ook de uitbouw van een belangrijk burgerlijk 73

patrimonium. Het symbool is uiteraard de Lakenhal, maar ook de stadspoorten waarvan nu nog de Bovenpoort en de Zandpoort resten, allen uit de 14e en 15e eeuw. Tevens zijn er heel wat burgerhuizen uit de 15e tot 16e eeuw, die op de enige rijkdom wijzen (bijvoorbeeld een burgerhuis op de markt uit de 16e eeuw). Basis voor de rijkdom was de lakennijverheid, die gebaseerd was op de wol van de Kempense schapen en zo komen we toch weer terecht bij de landbouw en de heide, waarop deze dieren graasden. De Tachtigjarige oorlog in de 16e en 17e eeuw maakt een einde aan Herentals als bovenregionaal handelscentrum. In de 19e eeuw herstelt Herentals zich enigszins, mede dankzij de aanleg van het Kempens kanaal en de spoorweg. Er is een zekere heropleving van de industrie, die zich vandaag nog uit in een aantal beschermde arbeiderswoningen uit de 19e eeuw in zogenaamde beluiken. De grote industrialisatie van de streek ontstaat pas in de 20e eeuw met de komst van het Albertkanaal. Langs het Kempens kanaal in Olen werd in 1912 Union Minière (nu Umicore) opgericht. Daarbij werd met Sint-Jozef-Olen een heel nieuw dorp opgericht. Een deel ervan is vandaag als bouwkundig erfgoed beschermd, namelijk Olen Cité. Maar ook de hele infrastructuur die werd aangelegd om kanalen, vaarten en rivieren bevaarbaar en bruikbaar te maken, is indrukwekkend en van een belangrijke – maar nog al te vaak onbemindeerfgoedwaarde. Heel anders, maar minstens even ingrijpend is de komst van de diamantnijverheid naar de Kempen. Vanaf het begin van de 20e eeuw is er een overaanbod aan ruwe diamant in Antwerpen en ontstaat er een bloeiend geheel van kleine slijperijen in de Kempen, waar op het hoogtepunt ongeveer 60.000 mensen in tewerkgesteld worden. In Herenthout waren er rond 1925 maar liefst 26 verschillende ateliers bekend. Zichtbare en onroerende sporen ervan zijn echter nauwelijks of niet bewaard en al helemaal niet beschermd. Waar er nog wel heel wat sporen van te vinden zijn in ons erfgoed, zijn een aantal kleinere industrieën of ambachten zoals – en dit is slechts een kleine selectie- de voedingsindustrie en de toeristische industrie zoals hotels en badplaatsen in Grobbendonk, de ijzergieterij en de schoenenproductie in Herentals, de textielindustrie waar honderden meisjes en vrouwen van Herenthout en omstreken hebben gewerkt, ijzerertsontginning in Vorselaar; het huidige restaurant De Remise in Gierle bevindt zich in de opslagplaats van de 19de-eeuwse pianofabriek en het huisje van de Lilse zeeldraaier Henrothay is momenteel te bewonderen in het Openluchtmuseum van Bokrijk. In Olen bestaat er een ambachtenwandeling langs de huizen en gebouwen waar deze ambachten indertijd werden uitgeoefend. Het gaat om zeeldraaien, smederij, maalderijen (molens), mandenvlechten en klompen maken. Een afgeleide van dit thema zijn de vormen van bewoning of beter: behuizing die dit thema heeft te weeg gebracht. We spraken al over Olen Cité en de vele arbeidswoningen en beluiken. Maar niet te vergeten zijn hier de burgerwoningen, landhuizen en kastelen (of verbouwingen ervan) die vaak door kapitaalkrachtige ondernemers in onze regio werden gebouwd en bewoond. 74

Zijlijn 2: centrumplaatsen en -functies

Een kenmerk van de Kempen is de veelheid aan gehuchten. Dat is eigen aan het landbouwsysteem: elke plek met voldoende leemfractie in de bodem voor akkers, voldoende valleigronden voor hooiland en voldoende heide voor nutriĂŤntenverschuiving werd gebruikt. Tegelijk zien we hoe er toch een aantal centrumplaatsen ontstaan. In die centrumplaatsen vind je vaak heel wat interessant erfgoed terug. De centrumplaats bij uitstek voor het Land van Nete en Aa is uiteraard Herentals. In 1209 krijgt het plaatsje stadsrechten van de Hertog van Brabant en meteen ontwikkelt het zich ook echt tot een regionaal centrum met een duidelijke marktfunctie, een militaire functie en een religieuze functie. De belangrijkste sporen daarvan zijn: de marktfunctie in de binnenstad van Herentals als geheel met de Lakenhal en de militaire functie met de Bovenpoort en de Zandpoort en de vesten, die deel uitmaken van de stadsomwalling als geheel.

Figuur 42: De stadsomwalling van Herentals (bron CAI)

En tot slot de religieuze functie: er is het begijnhof dat al uit de 13e eeuw dateert en de SintWaldetrudiskerk uit de 14e eeuw. Later gaat de ontwikkeling van Herentals als religieus centrum verder met de oprichting van het Besloten Hof in 1410 en het nu verdwenen Minderbroederklooster. Het Herentalse gasthuis, ontstaan voor 1253, is ongetwijfeld het oudste van de Kempen. Van gasthof evolueerde het geleidelijk naar ziekenhuis. Dus ook de zorgfunctie die Herentals had vanaf de middeleeuwen, kenmerkte haar rol als centrumstad voor de regio. Maar ook de andere hoofddorpen bouwen een centrumfunctie uit, zij het van veel bescheidener omvang. Voor Herentals haar centrumfunctie als stad ontwikkelde in de middeleeuwen was er in de Romeinse tijd een centrumfunctie weggelegd voor Grobbendonk. In de eerste eeuwen van 75

onze tijdrekening groeide de lokale nederzetting uit tot een baanpost of vicus naar galloRomeinse normen. Een bestaande nederzetting aan een kruispunt van wegen vlakbij de samenvloeiing van Nete en Aa en op een beperkte afstand van andere Romeinse vici (zoals die van Kontich) zorgde ervoor dat net deze nederzetting zich ontwikkelde tot een centrumfunctie. Van hieruit konden bijvoorbeeld handelsproducten die van buiten de regio kwamen verspreid worden in Land van Nete en Aa. Vorselaar ontwikkelt haar hoofdfunctie op de aanwezigheid van het kasteel de Borrekens. In het laatste deel van de 13e eeuw wordt in opdracht van de Hertog van Brabant en door de heer van Rotselaar een kasteel opgetrokken. Daardoor krijgt Vorselaar als dorp meteen een centrumfunctie. Die centrumfunctie wordt bijzonder duidelijk gemaakt door de Kasteeldreef, die het kasteel en het dorpscentrum met de kerk rechtstreeks met elkaar verbindt. Van veel latere datum, maar eveneens van groot belang is de onderwijsfunctie die specifiek voor Vorselaar van groot belang is: de zusters van christelijke scholen starten in 1830 – 1834 hun congregatie en bouwen een groot scholencomplex uit wat Vorselaar nog steeds bepaalt. Een ander duidelijk voorbeeld van een centrumplaats met historische waarde is Gierle. Rond de kerk, die op een plein met kerkhof staat, ligt een singel, waarop een reeks straten naar andere centra gaan: Turnhout, Beerse, Lille en Lichtaart. De ensemblewaarde van de plek is groot. Het geheel is dan ook beschermd als ‘dorpsgezicht’. Herenthout is dan weer het resultaat van een dubbele ontstaansgeschiedenis. Enerzijds is er het Hof van Herlaer, wat teruggaat tot de 13e en mogelijks zelfs de 10e eeuw. Vandaag ligt het echter wat geïsoleerd en niet verbonden met het centrum. Rond 1200 sticht de Hertog van Brabant echter de vrijheid Herenthout, waaruit zich het huidige dorp ontwikkelt. De echte bloei van het dorp komt er pas in de 19e eeuw, wanneer de Sint Pieter en Pauluskerk uitgebreid wordt (beschermde toren uit de 16e eeuw) en er veel nieuwe huizen gebouwd worden. Een belangrijk aantal is vandaag aangeduid als bouwkundig erfgoed (bijvoorbeeld Café Den Toerist uit het eerste kwart 20e eeuw). Tenslotte is er nog Olen, dat weer een andere geschiedenis heeft. Hier gaat het om een combinatie van wereldlijke en kerkelijke hegemonie. Hoewel ouder – het driehoekig marktplein –dries- laat een Frankische oorsprong vermoeden – is de geschiedenis van Olen verbonden met de geschiedenis van de Merode en hun voorlopers (het kapitel van Utrecht, de familie de Wezemael) en dus met Westerlo. Daarnaast en eigenlijk samenhangend daarmee is er de impact van de abdij van Tongerlo die de religieuze kant van Olen bepaalt. De parochiekerk Sint-Martinus met oorsprong uit de 14e eeuw is daar een getuige van.

4 Zijlijn 3: de vrome Kempen

Eén van de clichés over de Kempen is hun religiositeit. Cliché’ s hebben meestal een grond van waarheid en daarvan getuigt ons erfgoed: We beginnen met wat cijfers:  



Van de 53 puntrelicten in het werkingsgebied zijn er 27 met een religieuze connotatie (kerken, kapellen, pastorijen…). In totaal zijn er 90 onroerend erfgoedelementen van religieuze aard in het werkingsgebied. Daarbij zijn er opvallende verschillen: × Herentals heeft een groot aantal kerken en grotere kapellen (20-tal), terwijl er slechts drie veldkapellen of kruisen zijn. × Lille beschikt over veel religieus erfgoed, waarbij vooral de 12 veldkapellen en kruisen opvallen. × In Herenthout zijn er meerdere interessante grotere kapellen (4), terwijl Vorselaar en Grobbendonk dan weer een goed aantal geïsoleerde kleine kapellen heeft. Archeologische erfgoed (let op: er zijn zeker overlappen met de vorige categorieën): uit de middeleeuwen zijn er 10 religieuze objecten, aangevuld met 13 objecten uit de Nieuwe Tijd. Daarbij zijn volgende bemerkingen te maken: × In Grobbendonk zijn er enkele interessante archeologische getuigenissen zoals priorij Ten Troon (meerdere keren archeologisch onderzocht) en de kapel van Boshoven die van de 7e tot en met de 16e eeuw de kerk van Grobbendonk was en volledig archeologisch onderzocht is. En vergeet ook de veel oudere Romeinse tempels niet! Ook dat is religie… × In Vorselaar is een buste van de god Bacchus gevonden, een geïsoleerde vondst, maar ook gelinkt aan vrome Kempen. × Hoewel dat niet duidelijk uit de geschiedenis komt, zijn er in Herentals toch een hoog aantal objecten uit de Nieuwe Tijd (5). Ook in de totalen scoort Herentals het beste, wat als regionaal centrum ook logisch is. × Ook Olen scoort met vijf objecten voor beide periodes beter dan gemiddeld.

Maar het religieuze erfgoed is vooral heel erg divers. Kerken en kapellen, begraafplaatsen en kruisen, scholen en kloosters vinden we overal terug. Dus ook in de regio Land van Nete en Aa, maar dan in grote aantallen en ook groots in uitstraling… Maar een Begijnhof? Lourdesgrotten? Beeldbepalende kruiswegen en ommegangen? Heiligenbeeldjes in gevelnissen? In onze regio kan je dit religieuze erfgoed in grote getalen terugvinden. Die combinatie maakt dat we met recht en rede mogen zeggen dat ons religieus erfgoed op zijn minst merkwaardig is. Hoofdstuk 2: Kritische analyse van onze werking

Voor dit hoofdstuk willen we enige omzichtigheid aan de dag leggen. Zoals alle sterktezwakte-analyses momentopnamen zijn, is dat ook met deze analyse het geval. Bovendien is elke sterkte-zwakte-analyse ook subjectief en nooit ‘exhaustief’. Zo ook met wat hieronder volgt. De input voor deze analyse komt enerzijds uit de conclusies van onze omgevingsanalyse, aangevuld met de inzichten van onze actoren (besturen en vrijwilligers tijdens meetings en workshops). Ze vormen de basis voor wat er in het volgende hoofdstuk onder missie, visie, organisatie van de IOED en doelstellingen te vinden is. Sterktes Het is al meermaals in dit dossier gezegd en ook uitgebreid toegelicht dat we hier over een bijzonder divers en rijk erfgoed beschikken. Ook het veld van erfgoedactoren is ‘breed en diep’ net zoals hun engagement en ‘drive’ om mee te gaan in dit dossier. Bovendien hebben we hier her en der enkele zeer sterke erfgoedwerkingen (werkgroep Mercurius rond archeologie in Grobbendonk) met heel wat specifieke expertise. Onze actoren kijken er bovendien heel erg naar uit om hun expertise in te zetten in het netwerk van de IOED. In onze regio zijn ook heel wat ‘private’ monumentenliefhebbers die nog niet meteen in het netwerk actief zijn, maar die het lokale erfgoed wel een zeer warm hart toedragen en die over heel wat kennis beschikken. De stedelijke context van Herentals, is een meerwaarde voor onze regio op verscheidene niveaus. De relatie met de rest van het ‘buitengebied’ vormt een mooie dynamiek. Zwaktes In eerste instantie, en dat komt echt heel prominent aan de oppervlakte, mist onze regio een alles overkoepelende visie rond onroerend erfgoed. Een visie waaraan organisaties en besturen hun eigen werking kunnen ophangen, maar die hen ook toelaat om pro-actief op bepaalde zaken te kunnen inspelen. Concreet gaat dat dan bijvoorbeeld over inzicht in welke gebouwen of relicten kenmerkend en beeldbepalend zijn voor onze regio en op die manier ook mee de identiteit van een plek dragen. De inventarissen waarover we momenteel beschikken zijn op dat vlak vaak niet volledig of gedateerd. Dat maakt ook dat we instrumenten missen om het behoud van dat erfgoed af te dwingen en te integreren in de hedendaagse maatschappij. Heel frappant is ook de constatering dat het integraal en geïntegreerd denken rond (onroerend) erfgoed nog niet helemaal is doorgedrongen, bijvoorbeeld bij de vrijwilligersorganisaties, maar ook bij een aantal besturen en het publiek. Dat maakt dat ‘zorg’ vaak te eng wordt begrepen, dat erfgoed vaak te ‘steriel’ wordt benaderd of dat de bredere context – bijvoorbeeld in stadsontwikkelingsprojecten- waarin het erfgoed zich bevindt of kan geïntegreerd worden, niet altijd wordt meegenomen. Met Grobbendonk hebben we een sterke werking rond archeologie en ook Olen zet stappen in die richting, maar daar knelt tegelijk ook het schoentje: in de andere gemeenten is er geen of nauwelijks een werking rond of aandacht voor archeologie. 78

Heel wat stakeholders duiden ook op het gebrek aan kennis, expertise, ondersteuning en informatie. Voor de kennis die er al is, is er nood aan versterking of verduurzaming van die kennis. Pijnpunten zijn hier vooral de opmaak van beheersplannen, restauratiedossiers en archeologische nota’s, herbestemming van kerken, juridische en procedurele ondersteuning. En verder wordt er vaak gealludeerd op de nood die er is aan het versterken bij publiek en besturen van de gevoeligheid voor erfgoed, zeker ook het kleine en bedreigde erfgoed. Nu ligt de klemtoon vooral nog op toeristische ontsluiting van het aanwezige erfgoed. Kansen Het is sowieso een enorme opportuniteit voor onze regio dat er twee ervaren organisaties zijn die werken rond erfgoed en rond intergemeentelijk samenwerken en verbinden. KK en RLKGN zijn als het ware de ‘waarborg’ voor het welslagen van dit project. De afstand tussen de lokale werkingen en ‘Brussel’ kan door een IOED behoorlijk ingekort worden. Bovendien kan er vanuit een IOED makkelijker gewerkt worden naar het statuut van OE-gemeente. De integrale en geïntegreerde idee rond erfgoed biedt heel wat mogelijkheden, bijvoorbeeld in functie van de samenwerking met anderen sectoren zoals toerisme, economie… Maar ook voor stads- en landschapsontwikkelende projecten rond combinaties met onder andere erfgoed, landschap, duurzaamheid en nieuwe of hedendaagse functies zoals wonen, werken, leven, recreëren, enzovoort. Een IOED kan organisaties en besturen helpen om sneller tot zichtbare actie over te gaan en tot concrete output te komen. Bedreigingen Een nieuw tussenniveau kan leiden tot meer complexiteit en vertraging. Bovendien is er bezorgdheid om ‘overdreven regelgeving’. Ook de middelen van een IOED zijn beperkt. Door de vele partners en betrokkenen kan ook de doelgerichtheid en de efficiënte werking van de IOED in het gedrang komen. Anderzijds kunnen de begrenzingen van de regio en de begrenzingen van de sector ook verengend werken. Voor onze regio is omgaan met de hoge druk op de open ruimte versus het belang van behoud van de grote landschappelijke dragers (valleien, Kempense Heuvelrug) voor de identiteit en landschap van de regio een echte uitdaging.

Een bedreiging kan eveneens zijn dat er te veel aandacht vanuit de IOED gaat naar de ondersteuning van besturen (omdat zij mee voor de middelen zorgen) ten nadele van de publiekswerking.

Deel C – Beleidsplan onroerend erfgoed Het deel dat hieronder volgt, is het hart van het beleidsplan van de IOED Land van Nete en Aa. Wat kan u hier vinden? De missie van de IOED als een korte en bondige maar wervende omschrijving van de bestaansreden van ons intergemeentelijk samenwerkingsverband rond onroerend erfgoed: wie zijn we, wat doen we en voor wie zijn we er? Maar ook: welke waarden dragen we uit? In de visie geven we weer welke uitdagingen we met de IOED willen aangaan op langere termijn, welke ambities we willen bereiken met deze IOED over 5 à 10 jaar. Verder bieden we uitgebreid inzicht in de organisatiestructuur, de werkplek en de fysieke uitvalsbasis van de IOED. In een volgende hoofdstuk vindt u dan de strategische en operationele doelstellingen die duidelijk en concreter maken hoe we de ambities, geformuleerd in de visietekst, in een eerste beleidsperiode willen aanpakken. We voegen er enkele acties aan toe die al leven of circuleren én enkele voorbeeldacties.

Hoofdstuk 1: Missie en visie van de IOED Land van Nete en Aa

Missie van de IOED Land van Nete en Aa Het Land van Nete en Aa staat bol van onroerend erfgoed. Ook de betrokkenheid met en kennis van dat erfgoed is uniek voor deze kleine regio. De IOED Land van Nete en Aa ondersteunt en verrijkt wat er hier al langer leeft: mensen activeren, verbinden met en samenbrengen rond ons grote én kleine erfgoed en de behoeders van dat erfgoed ondersteunen en kennis laten delen. Maar ook: zorgen voor dat erfgoed, zowel materieel maar ook ontwikkelings- en toekomstgericht. Want onze monumenten, landschappen en archeologische sites zijn inspiratiebronnen voor de wereld van morgen. We gaan samen op weg voor een collectief verhaal met ons erfgoed als gids. Onze blik is ruim en open…Onze tamtam roffelt en resoneert…

Visie van de IOED Land van Nete en Aa Het erfgoed van onze regio is rijk, waardevol maar ook fragiel. De mensen die met dat erfgoed werken, zijn gedreven, deskundig maar ook beperkt. Er is al veel en er is nog veel marge. De opportuniteiten zijn aanwezig en legio… Daarom leggen we met de IOED Land van Nete en Aa de lat hoog, namelijk de mensen, middelen en instrumenten maximaal inzetten én – vooral- er méér uithalen. De sterke basis is alvast gelegd want het is ‘een zegen’ dat deze IOED in de armen van twee professionele organisaties (KK en RLKGN) kan ‘rusten’, waarvan de werking geënt is op intergemeentelijk werken, verbinding tussen organisaties en dan nog wel op vlak van ons (respectievelijk cultureel en landschappelijk) erfgoed… Maar onze IOED heeft meer nodig, namelijk een structuur en een omgeving die ons kan ondersteunen in wat er al is en ons faciliteert tot meer en beter. Doorbraken realiseren, dàt is onze uitdaging! Op dit moment zijn er in onze regio al enkele netwerken rond onroerend erfgoed aanwezig: dat radarwerk willen we een structurele basis geven, maar zich ook inhoudelijk en organisatorisch laten ontwikkelen tot een lerend netwerk rond onroerend erfgoed…“Een lerend netwerk bestaat uit een groep van mensen met een soortgelijke functie over verschillende settings heen (bijvoorbeeld verschillende organisaties) die als doel heeft te leren van elkaar via het principe van geven en ontvangen. De focus ligt op samen leren door middel van ervaringsuitwisseling en onderlinge advisering.16”. Binnen deze ‘community of practice’ zien we gemeenten, (vrijwilligers)organisaties en het publiek -en dat is een steeds groeiende groep die we systematisch en op maat bij ons verhaal willen betrekken- als belangrijkste spelers . Zij engageren zich om onze missie collectief te behartigen en de visie en doelen van de IOED te delen en uit te dragen. Hier ontwikkelt zich de bredere visie die richting zal geven aan het (onder)handelen, denken, weten en (pro-actief)werken van de IOED Land van Nete en Aa. In zo’n netwerk zijn ook integraal en geïntegreerd werken ‘evident’. Integraal omdat onze visie op erfgoed breed en overkoepelend is en we vanuit het bouwkundig, landschappelijk en archeologisch erfgoed en hun onderlinge sterke verbinding op lokaal vlak steeds verder willen werken aan de zorg en ontwikkeling van dit erfgoed. Die ontwikkeling willen we hier bijzonder onderstrepen. Erfgoed – met zijn lange geschiedenis - heeft het recht een volwaardige plek te krijgen in het leven van vandaag; het is onze plicht om daarin doordachte en duurzame keuzes te maken. Integraal is zeker ook de sterke wisselwerking tussen erfgoedfuncties zoals bijvoorbeeld behoud & beheer, onderzoek, publiekswerking, management en ontwikkeling. Geïntegreerd omdat ons netwerk van nature open is en dus over allerlei grenzen heen kijkt én stapt. Maar ook graag mensen en expertise van buitenaf verwelkomt. Er is de structurele basis met vele interne partners, maar uiteraard kan en moet 16

Carine Drijkoningen, Lerende netwerken in perspectief (Acco, 2012).

er projectmatig of ad hoc met nieuwe en andere partners aan de slag gegaan worden. Er zijn geen muurtjes, enkel uitdagingen en leervermogen. Een van onze meest spitse ambities is steeds werken en leren van wat we hebben en dat volop inzetten om meer en beter te doen. De IOED is het centrale punt waar expertise wordt verzameld, gedeeld en structureel verankerd, maar is zeker ook verrijkt en ontwikkeld zodat het ook echt (maatschappelijk) rendeert. Dàt is voor ons expertisedeling, zó ga je vooruit en boek je winst. Vanaf dat moment zijn duurzaamheid en expertiseopbouw en -deling geen holle begrippen. Vanuit dat expertisecentrum, heeft de IOED ook een zeer belangrijke rol te vervullen op vlak van advisering en ondersteuning. Ook dit is een groeiscenario: wanneer we in een beginfase vooral zullen werken vanuit collectieve en eerder overkoepelende ondersteuning, willen we groeien naar maatwerk en meer technische en gespecialiseerd advies. Onze vrijwilligerswerking is straf en uitgebreid: het werkingsgebied van de IOED Land van Nete en Aa telt heel wat professionele vrijwilligers én vrijwilligerswerkingen die nu al sterk genetwerkt zijn in en verbonden zijn met bijvoorbeeld wat er binnen de besturen gebeurt. De archeologiewerking in Grobbendonk en de monumentenwerkgroep van Herentals zijn hier mooie voorbeelden van. Deze organisaties zijn bereid om hun rijke ervaring te delen met anderen. Maar ook voor hen is de uitdaging om verder te gaan. De IOED wil deze ambitie graag faciliteren. Verbinding binnen onze IOED, ook inhoudelijk of verhalend. Het onroerend erfgoed van onze regio is zeer frappant en typerend. Dé echte onderleggers (ook letterlijk) van al het erfgoed dat we hier terugvinden zijn de valleien van Nete en Aa en de Kempense Heuvelrug. Deze landschappelijke gegevenheden hebben onze regio gemaakt tot wat hij nu is. En dat straalt af op ons erfgoed. Binnen dat verhaal zien we nog drie andere rode draden, namelijk Werkende Kempen, Centrumplaatsen en -functies en daarnaast ook de Vrome Kempen. “Gras groeit niet harder door er aan te trekken, wel door de wortels water te geven.” Of om het anders te zeggen: draagvlak kan je niet toveren, draagvlak groeit… Binnen onze IOED zullen we zeer voorzichtig en beredeneerd omgaan met het ontwikkelen van het o zo noodzakelijke draagvlak voor erfgoed bij zowel besturen als publiek. Op die manier ontstaat verantwoordelijkheid en engagement, essentiële zaken voor draagvlak, draagkracht en dynamiek! Voor de besturen en verenigingen betekent dat vooral ‘er zijn’, vertrouwen scheppen en hebben: besturen en verenigingen kunnen rekenen op de IOED Land van Nete en Aa in functie van het adviserende vermogen, het delen van kennis en ervaring, het ondersteunen en begeleiden in complexe dossiers of projecten. Voor het publiek, iedereen dus, betekent dat vooral de erfgoedreflex volledig laten doorsijpelen in denken en doen; men kan er niet meer om heen erfgoed maakt integraal deel uit van onze leefwereld.

Onze tamtam roffelt en blijft roffelen en zwijgt pas als de zorg voor en de voeling met ons erfgoed ‘incontournable’ zijn…

Hoofdstuk 2: De organisatie en werkstructuur van de IOED Land van Nete en Aa

Een ideaal team voor de IOED Land van Nete en Aa

Zoals voordien al meermaals gezegd, ligt er aan de basis van deze IOED een regio bol van erfgoed, zes gemotiveerde besturen, tientallen enthousiaste vrijwilligers en twee professionele organisaties die al jaren samen- en netwerken rond erfgoed… Tussen onze 6 gemeenten (Grobbendonk, Herentals, Herenthout, Lille, Olen en Vorselaar) is er al een jarenlange traditie van samenwerking op allerhande niveaus. Ook heel wat vrijwilligersorganisaties binnen deze regio hebben al structurele of projectmatige kruisverbanden, bijvoorbeeld samenwerking tussen Vorselaar en Grobbendonk rond monumenten, Open Monumentendag, erfgoed en toerisme; onderlinge samenwerking tussen heemkringen, verregaande samenwerking tussen 5 gemeenten rond cultuur, vrije tijd, bibliotheek… Onze 6 besturen zijn ook allen formeel maar vooral inhoudelijk vertegenwoordigd in de projectvereniging KK en de vzw RLKGN. Dit Regionaal Landschap is een zeer sterke speler binnen onze regio als het over samenwerking, verbinding, erfgoed en landschap gaat. Voor de IOED dus een ‘copromotor’ om U tegen te zeggen. Het Regionaal landschap heeft bovendien een zeer hechte band met Kempens Karakter, de projectvereniging rond cultuur erfgoed waar deze IOED zal ondergebracht worden. RLKGN en KK hebben elkaar al heel vaak gevonden in diverse samenwerkingsverbanden (bijvoorbeeld gespreksavonden over erfgoed in de regio, toeristische projecten, Europees project over Kempense identiteit, subsidieprojecten inzake plattelandsontwikkeling). Maar ook Kempens Karakter heeft haar rol van verbinder en netwerker al ten volle gespeeld, bijvoorbeeld door de initiator te zijn van een expertisenetwerk tussen de erfgoedcellen in de Kempen en door met andere partners allerlei projecten op te zetten zoals de jaarlijkse Nacht van het Kempens Erfgoed, het erfgoedspel, het Europees project Kempen Kookt en Kempen Zingt. Kempens Karakter nam daarin meestal de leiding en is bij de Vlaamse overheid dus ook gekend omwille van haar voortrekkersrol.

Kempens Karakter als thuishaven voor de IOED Land van Nete en Aa

De IOED Land van Nete en Aa zal administratief ondergebracht worden bij de projectvereniging Kempens Karakter. Een IOED moet wettelijk een intergemeentelijk samenwerkingsverband zijn. De besturen en de raden van bestuur van RLKGN en KK kozen ervoor geen nieuwe projectvereniging op te richten, maar de IOED onder te brengen binnen een bestaande projectvereniging waar dezelfde gemeenten in vertegenwoordigd zijn. Deze 8 besturen hebben zich ondertussen ook formeel akkoord verklaard om de IOED Land van Nete en Aa onder Kempens Karakter onder te brengen. Alle colleges verklaarden zich via collegebesluiten akkoord met deze organisatiestructuur en met dit plan. Kempens Karakter (zie ook hoger voor een uitgebreide voorstelling van deze projectvereniging) werd in 2007 opgericht als intergemeentelijk samenwerkingsverband van 7 gemeenten waaronder de 6 gemeenten die dit dossier mee indienen. Op basis van de voorwaarden van het cultureel erfgoeddecreet en de dynamiek die onze werking typeert, werd het samenwerkingsverband in 2013 uitgebreid tot de 12 gemeenten van vandaag. Initieel werkte deze organisatie enkel rond roerend en immaterieel erfgoed. Ondertussen is hier ook de intergemeentelijk werking rond toerisme en bibliotheken in ondergebracht. Met KK is de IOED in zeer goede handen (zie ook hoger). Deze organisatie heeft in de regio (en ook buiten de regio) al heel wat credibiliteit opgebouwd in haar rol van verbinder, netwerker en erfgoedwerking. Maar ook op administratief vlak kan er een kwaliteitslabel op KK gekleefd worden. Uit een recente audit door de Vlaamse overheid bleek immers dat deze projectvereniging al haar administratieve taken zoals personeelsbeleid (rechtspositieregeling incl.), financieel management (revisor incl). en het opvolgen van de wet op overheidsopdrachten op een zeer correcte manier uitvoert.

Organisatiestructuur van Kempens Karakter

In bijlage 4 is de organisatiestructuur van Kempens Karakter opgenomen. We verwijzen voor meer informatie naar deze tekst. Voor de duidelijkheid- en voor wat komt - nemen we hieronder het huidige organogram samen met enkele relevant inhoud voor wat komt, over: PROJECTVERENIGING KEMPENS KARAKTER Raad van Bestuur Dagelijks bestuur

Deelwerking Erfgoed

Cultureel Deelwerking Toerisme

Deelwerking Bibliotheken

Erfgoedcel + Coördinatie

Coördinatie

Stuurgroep

Ambtelijke werkgroep

1 keer per jaar: ontmoetingsmoment met alle actoren van alle deelwerkingen A. Raad van Bestuur:   

samenstelling: 2 gemeenteraadsleden per aangesloten gemeente (zie namen in de bijlage) vergaderfrequentie: minstens 2x per jaar (in praktijk 4x per jaar) bevoegdheden: statuten, huishoudelijk reglement, benoeming, ontslag en bezoldiging personeel, goedkeuring actieplannen en begrotingen, vastleggen dotaties aangesloten gemeenten.

B. Dagelijks bestuur:   

samenstelling: voorzitter, 3 ondervoorzitters vergaderfrequentie: voor elke Raad van Bestuur en verder zoveel mogelijk digitaal bevoegdheden: coördinatie projectvereniging; voorbereiding, opvolging en verslaggeving vergaderingen RvB; opvolging beslissingen RvB; opvolging lopende projecten en acties; aansturing en evaluatie personeel; bevoegdheden inzake handtekenen, toewijzen opdrachten en betalingen in zoverre dat ze hiervoor een volmacht kreeg van de RvB.

Deelwerkingen algemeen: 



elke deelwerking heeft een eigen stuurgroep en ambtelijke werkgroep, telkens bestaande uit één of meerdere vertegenwoordigers uit elke gemeente. De concrete werking en samenstelling van deze overlegorganen wordt geregeld per deelwerking in overeenstemming met bestaande praktijken en tradities. Binnen elke deelwerking kunnen er ook extra werkgroepen opgericht worden. in overeenstemming met de organisatiecultuur van Kempens Karakter wordt er in alle overlegorganen gestreefd naar consensus bij de besluitvorming. Als er toch moet worden gestemd, heeft elke gemeente 1 stem (ongeacht het aantal aanwezige vertegenwoordigers). de coördinatie van elke deelwerking is in handen van één van de aangesloten gemeenten (ondervoorzitter projectvereniging + ambtelijke ondersteuning vanuit betreffende

gemeente) of in handen van het personeel dat binnen de betreffende deelwerkingen is tewerkgesteld. C. Deelwerking IOED Land van Nete en Aa Zoals eerder in onze visie al gezegd zetten we onze IOED uit binnen een netwerkmodel. Daar zijn meerdere redenen voor: -1. De informele en formele netwerken die er al zijn worden nu verbonden in één netwerk rond onroerend erfgoed én verrijkt door de context van een lerend netwerk. -2. De structuur van een netwerk is van nature geïntegreerd en integraal: sowieso benaderen we het onroerend erfgoed vanuit behoud & beheer, ontsluiting, onderzoek, ontwikkeling… We brengen partners samen die binnen onroerend erfgoed, maar ook in en met andere beleidsdomeinen werken; wij zijn meer dan een open netwerk; onze randen zijn ‘permeabel’ waarbij we vooral binnenbrengen wat nodig is, maar zeker ook expertise en leermateriaal uit naar buiten willen teruggeven. -3. Gaandeweg – en we zetten vanaf dag één in op dat groeien ontwikkelingsscenario- kan de IOED zal ook eigen expertise opbouwen en in de IOED inbedden en op die manier haar rol van ondersteuner en adviseur verder versterken. -4. We beseffen zeer goed dat de middelen (lees ook mensen en instrumenten) van onze IOED beperkt zijn: we kunnen (zeker bij de start -we kijken uiteraard naar een groeimodel-) niet ‘alles’ doen; een netwerk waarin meerdere actoren verantwoordelijkheden en actie opnemen, biedt ook voor deze nood een oplossing. Hieronder wordt duidelijk welke plaats de netwerkorganisatie IOED Land van Nete en Aa binnen de projectvereniging Kempens Karakter zal krijgen. Structureel/administratief ziet dat er als volgt uit (aansluitend bij het organogram van KK): PROJECTVERENIGING KEMPENS KARAKTER Raad van Bestuur Dagelijks bestuur Deelwerking Cultureel Deelwerking Toerisme Erfgoed

Deelwerking Bibliotheken

Deelwerking IOED

Erfgoedcel Coördinatie

+ Coördinatie

Coördinatie

Stuurgroep

Ambtelijke werkgroep

Actoren in het netwerk

1 keer per jaar: ontmoetingsmoment met alle actoren van alle deelwerkingen (info en netwerking) D. Organisatie deelwerking IOED Stuurgroep 

samenstelling: vertegenwoordiging per gemeente (bevoegde schepenen en bevoegde ambtenaren + 2 vrijwilligers (1), RLKGN (2 en 5) + erfgoedcel (3) (4)

(1) de vrijwilligerswerking rond onroerend erfgoed in onze regio, is een van de pijlers van onze IOED; vandaar dat we vinden dat ze formele plek verdienen en thuis horen in de stuurgroep. De vrijwilligers die we hier aantrekken zijn mensen die vanuit een helikopterperspectief naar de werking van de IOED kunnen kijken (dus ook los van de eigen werking) en die het vermogen hebben om de IOED kritisch te beschouwen, maar zeker ook te verrijken. (2) het RLKGN is een organisatie die al jaren intergemeentelijk en verbindend werkt (vaak ook tussen ogenschijnlijk tegengestelde partijen). Onroerend erfgoed is een van haar belangrijk speerpunten. Deze deskundigheid, en het feit dat het RLKGN samen met Kempens Karakter de grote trekkers zijn van de aanvraag voor de IOED, maakt dat ze in deze stuurgroep thuishoren. (3) we benoemen de erfgoedcel hier apart. De erfgoedcel is de uitvoerder van de cultureel erfgoedwerking van Kempens Karakter. We vinden het belangrijk dat de mensen van de erfgoedcel, die zeer veel expertise hebben op vlak van beleid, communicatie, expertisedeling, vrijwilligerswerking, projectmatig werken en netwerking, deel uitmaken van de stuurgroep van onze IOED. (4) op dit niveau ligt er ook een grote opportuniteit voor RLKGN en KK samen; mits de juiste mindset en methodieken kunnen deze twee organisaties elkaar hier echt versterken en dat zal ons erfgoed en de actoren binnen onze regio alleen maar ten goede komen. (5) De voorzittersrol van de stuurgroep wordt toegewezen worden aan het RLKGN omdat op die manier dat wat voor ons ‘evident’ is ook geformaliseerd wordt: deze organisatie op die manier ook een formele rol krijgt in de IOED; dat de inhoudelijke link van aanjager en expertisedeling op die manier vertrekt wordt.  

vergaderfrequentie: elk seizoen (of in functie van noodwendigheid) bevoegdheden en agenda: visie en strategische lijnen van de IOED bepalen, bewaken en uitvoeren, aansturing van het personeel, aansturing van de expertisegroepen en werkgroepen, beslissingen van de Raad van Bestuur voorbereiden… 88

E. De dagelijkse werking van de IOED Afhankelijk van de middelen zullen er (alvast bij de start) 1 tot 2 personeelsleden kunnen ingezet worden in de IOED. Zoals eerder al gezegd moet dit personeelslid, naast de belangrijke affiniteit met onroerend erfgoed ‘breed’, een netwerker, een facilitator zijn; iemand die vooral in staat is heel veel ‘op te slorpen’, te verbinden en op die manier te verrijken. Iemand die vanuit een waarderende aanpak mensen mee op sleeptouw kan nemen en mensen kan motiveren er mee voor te gaan. Deze persoon moet ook en vooral gericht zijn op het realiseren van doorbraken zodat er echt stappen vooruit kunnen worden gezet binnen de IOED. Dat is wat de structuur van de dagelijkse werking beoogt, zoals uitgewerkt in de tekst en het schema hieronder. Deelwerking IOED Stuurgroep Personeel Structurele Ad hoc zelfsturende werkgroepen expertisegroepjes voor tijdelijke projecten X1

… Y1 Y2 Y3 …

O2-groep en expertisekamer Alle actoren van de IOED + het publiek schragen deze structuur en maken deel uit van het netwerk Figuur 43: Netwerkstructuur IOED Land van Nete en Aa



Structurele zelfsturende expertisegroepjes: tijdens de verkenningsronde naar aanleiding van de opmaak van dit plan, merkten we heel wat animo op bij de actoren om als satellietjes van de IOED werkgroepen te vormen rond bepaalde specifieke expertises (bijvoorbeeld architecten rond specifiek advies op vlak van restauratie, vrijwilligers op vlak van beheersplannen…). Deze ideeën kwamen zowel van professionals als vrijwilligers, maar zouden wel vanuit een vrijwillig engagement aangegaan worden. De IOED is partner, actor in deze groepjes en faciliteert deze groepjes, maar de spirit is hier 89

wel van onderuit, eigen engagement, zelfsturing. De ervaring leert immers dat ‘dwang’ hier niet werkt. “Als het belangrijk en sterk genoeg is, blijft het bestaan en vindt het zijn weg”. Onze expertisekamer (zie verder) kan mee aan de basis liggen van nieuwe expertisegroepjes. Expertisegroepjes zijn bijvoorbeeld de stedenbouwkundige ambtenaren van de gemeenten die samenwerken rond ‘beheersplannen’ archeologische nota’s of ook kerkfabrieken en kerkbesturen die expertise delen rond de opmaak van restauratiedossiers. 

Ad hoc werkgroepen voor tijdelijke projecten: voor specifieke projecten worden er tijdelijke werkgroepen opgericht. De rol van de IOED kan hier (maar moet niet) iets meer naar trekker gaan dan bijvoorbeeld bij de expertisegroepen, te meer omdat hier vaak mensen worden uitgenodigd (omwille van hun specifiek expertise) om hier deel van uit te maken. Een ad hoc werkgroep kan bij voorbeeld samen geroepen worden om een tweejaar durend project rond ‘Ondernemende Kempen’ te managen.



O2-groep: de groep die zuurstof geeft aan dit geheel; we noemen het bewust niet ‘klankbordgroep’ omdat we van deze groep meer verwachten dan een ‘klassieke’ klankbordgroep die de dingen binnenpakt en teruggeeft. Deze groep kan en mag zich positief kritisch (constructief dus) opstellen en er vooral op toezien dat er winsten worden geboekt: wat is er anders dan voordien? Waar zijn we echt geëvolueerd? Wat heeft dan gemaakt dat we vooruitgang hebben geboekt? Hoe kunnen we die winst benutten om ook in andere dossiers of op andere expertises vooruit te gaan? In deze groep zetelen vooral mensen die hier goesting in hebben en geloven in onze IOED. Sowieso is een aanwezigheid van de gemeenten, KK en RLKGN en de vrijwilligers een ‘evidentie’ aangezien het engagement voor deze IOED dààr ligt. Maar we laten de samenstelling ook een work in progress zijn zodat ook hier de groep zelf daar mee de eigenaar van kan zijn. Ook afspraken over de frequentie en het aansturen van deze groep laten we aan deze groep zelf.



Expertisekamer: deze groep is een permanent overlegplatform binnen de IOED. Deze groep heeft meerdere opdrachten. Enerzijds is ze een plek waar expertise die er in de regio is, formeel bij elkaar komt en ook wordt gedeeld. Maar deze expertisekamer kan ook het initiatief nemen tot het oprichten van specifieke expertisegroepjes, lacunes opsporen op vlak van expertise en onderzoeken hoe we die expertise kunnen binnenhalen.

We zien hier vooral professionals aan zet, met bijvoorbeeld een aantal inhoudelijke medewerkers van Kempens karakter (met expertise op vlak van communicatie, archeologie…), van RLKGN (expertise onroerend erfgoed…), stedenbouwkundig ambtenaren uit de gemeenten, de stadsarchivaris van Herentals, (landschaps)architecten uit de regio, archeologen uit de regio…Er is al een inventaris van die bestaande expertise en bovendien zijn er al engagementen van verscheidenen mensen die vrijwillig een (actief) steentje willen bijdragen tot deze groep. F. Huisvesting van de IOED De IOED zal ook fysiek onderdak vinden bij Kempens Karakter. De thuisbasis van de erfgoedcel is het Fundatiehuis van het Begijnhof, eigendom van het OCMW Herentals en door de stad Herentals ter beschikking gesteld aan de projectvereniging Kempens Karakter. Het Fundatiehuis is een representatieve plek17 voor onroerend, bevindt zich in het centrum van Herentals en het werkingsgebied en ligt op wandelafstand van het station. Samen met de collega’s van de erfgoedcel die vooral actief zijn rond communicatie, beheer, beleid, vrijwilligerswerking… rond roerend en immaterieel erfgoed, kan hier interessante interactie en expertisedeling ontstaan. Het is de vaste wens op synergie in die werking en maximale valorisatie in de regio (en naar het publiek toe) te bewerkstelligen door intensief af te stemmen.

Hoofdstuk 3: Strategische en operationele doelen met (voorbeeld)acties

Het is verleidelijk (ook omdat het zo broodnodig is) om hier doelstellingen en acties te formuleren alsof ‘the sky the limit’ is. Dat is dus niet zo. En dat beseffen we maar al te goed. Onze middelen en mogelijkheden zijn beperkt, maar onze ambities voor een zeer sterke en performante IOED die uiteraard moet groeien, zijn dus wél groot. We hebben deze doelstellingen, na rijp beraad met besturen en andere stakeholders, zo uitgewerkt om met beperkte mogelijkheden, zo veel mogelijk winst te boeken.

STRATEGISCHE DOELSTELLING 1: ONZE IOED STAAT ER De IOED Land van Nete en Aa is een professionele en kwaliteitsvolle netwerkorganisatie rond onroerend erfgoed. We zetten dit netwerk en de werking meteen krachtig in de wereld.

Het Fundatiehuis werd opgericht in het midden van de 17de eeuw binnen het Begijnhof en is gelegen in de as van de pad naar de stemmige Sint-Catharinakerk. Naast de mooie begijnhofhuisjes bevinden zich in en rondom het begijnhof nog het Begijnhofmuseum, het convent, een Lourdesgrot en enkele beeldbepalende schoolgebouwen met een prachtige historische gaanderij in glas met uitzicht op het Begijnhof.

Operationele doelstelling 1: de IOED heeft een heldere organisatiestructuur; er is duidelijkheid over mensen, middelen en instrumenten      

  

het aanwerven van personeel subsidies opvragen bij de Vlaamse overheid (agentschap onroerend erfgoed) onderzoeken welke vorm van cofinanciering er vanuit de gemeente kan komen onderzoeken of er andere vormen van cofinanciering of subsidiëring zijn inzetten op projectsubsidies de opmaak van een actieplan voor de opbouw en implementatie van het netwerkmodel × opstart, samenstelling en opdracht O2-groep en expertisekamer × opstart eerste expertisegroepje (expertise, samenstelling, ambitie en werkmethode); voorstel is een expertisegroep rond archeologie, voortspruitend uit bestaande Mercuriusgroep uit Grobbendonk waarbij zowel rond publiekswerking, maar ook rond beheer wordt gewerkt (bijvoorbeeld infotraject rond openbaar onderzoek archeologische zones) × opstart eerste projectwerkgroepje (expertise, samenstelling, ambitie en werkmethode); voorstel is een project rond Vrome Kempen, aansluitend bij het thema Religieus erfgoed van KK in 2019-2020 en een project met vrijwilligers rond het opsporen en in kaart brengen van lokaal klein, onbemind erfgoed (zie ook verder). evaluatiemodel en -methodiek uitwerken om uit de ervaring van de opstart te leren voor wat er komt onze mosterd gaan zoeken bij andere netwerkorganisaties en putten uit de do’s en don’ts …

Operationele doelstelling 2: de IOED heeft een stevige, maar ook zeer concrete visie waarin alle partners deelgenoot zijn; co-creatie, samenwerking en creativiteit zijn hier leidmotieven 



de O2-groep werkt de bestaande visie en doelstellingen uit tot een helder, tastbaar en bruikbaar kader met concrete actieplannen en kwaliteitscriteria × Actieplan communicatie × Actieplan advisering & ondersteuning × Actieplan expertisedeling × … uitrollen van een vormingstraject met daaraan gekoppeld ontwerpen van een methodiek waarbij besturen en vrijwilligersorganisaties de intergemeentelijke visie in de eigen werking implementeren en eigen maken bij de achterban. …

Operationele doelstelling 3: onze collega-organisaties uit belendende sectoren (cultureel erfgoed, toerisme, landschapszorg, natuurbehoud, cultuur, ruimtelijke ordening…) binnen onze regio, zijn onze natuurlijke partners; dat betekent dat we samen voor een sterke regio 92

gaan, dat we samen aan projectwerking en expertisedeling doen en dat we in overlappende dossiers en projecten steeds de win-win kiezen 

 

deze partners zijn vertegenwoordigd in de specifieke en voor hen relevante platformen van onze netwerkstructuur (O2-groep, expertisekamer, expertisegroepjes, projectmatige werkgroepjes) in zowel sectorale als publieksgerichte projecten en processen, zijn deze partners steeds ons eerste aanspreekpunt in functie van samenwerking en ‘doorontwikkeling’. …

Operationele doelstelling 4: het netwerk van onze IOED werkt naar binnen (in de regio zelf) maar ook naar buiten de regio in een context van ‘delen en win-win’. 



de IOED Land van Nete en Aa neemt deel aan het Vlaams overleg dat door de afdeling onroerend erfgoed wordt georganiseerd (in functie van wederzijds informeren en expertisedeling) met de IOED’s uit de omgeving worden structurele of tijdelijke expertisegroepjes gevormd; momenteel bestaat er een Kempenoverleg met Kempens Karakter, Erfgoed Noorderkempen en k.ERF voor de erfgoedcellenwerking (circa 3x per jaar); dit resulteert in samenwerking rond concrete projecten en uitwisseling van expertise. Deze werkvorm kunnen we doortrekken voor de IOED’s, bijvoorbeeld IOED’s van Land van Nete en Aa, Berg & Nete, k.ERF, Erfgoed Noorderkempen, de Merode… en eventueel aangevuld met Regionale Landschappen en erfgoedcellen. wanneer nodig worden er samenwerkingen opgezet of expertise binnengebracht van regionale of thematische landelijke organisaties (bijvoorbeeld Kempens Landschap, Toerisme Antwerpen, Centrum Agrarische Geschiedenis, Natuurpunt, ETWIE…) …

STRATEGISCHE NETE EN AA

DOELSTELLING

DE ERFGOEDTAMTAM ROFFELT EN RESONEERT IN HET

LAND

VAN

De ‘erfgoedreflex’ zit in het hoofd en hart van actoren en publiek; het maatschappelijk draagvlak voor onroerend erfgoed is groot. We leggen accenten op zinderende maar gerichte communicatie en laagdrempelige publiekswerking.

Operationele doelstelling 1: kwaliteitsvolle communicatie is dé uitdaging in functie van maatschappelijk draagvlak; communicatie is in het Land van Nete en Aa meer dan de boodschap overbrengen en binnenhalen; de boodschap moet ‘beroeren’, dingen ‘in gang zetten’. 93

   



opmaak van een communicatiestrategie met communicatieplan, de erfgoedactoren zijn volwaardige partners en uiterst belangrijke ‘tussenstations’ bij de communicatie de IOED beschikt over een overzicht van de communicatiekanalen van de partners er komt een sectorale en publieksgerichte sensibiliseringscampagne voor onroerend erfgoed waar we meteen de IOED in de etalage zetten we zetten een vormingstraject op (eventueel met IOED’s uit regio) rond publieksgerichte communicatie (wanneer en wat communiceren, ‘doseren’ van communicatie, interactieve sessie met lokale en regionale journalisten over ‘nieuwswaarde’, testcase met ‘publiek’, hoe ook het kleine verhaal brengen, hoe omgaan met technische kwesties – bijvoorbeeld een archeologische nota? – enzovoort. …

Operationele doelstelling 2: in de publiekswerking kiezen we de moeilijke, maar de effectieve en duurzame weg: laagdrempelige, creatieve en kwaliteitsvolle erfgoedprojecten; we brengen bestaande projecten binnen en zetten gericht nieuwe projecten op (steeds vanuit integrale, geïntegreerde visie en vanuit onze inhoudelijke thema’s) 

  



 

we zetten een samenwerkingstraject op rond één van onze inhoudelijke thema’s met alle betrokken partners. Bijvoorbeeld Vrome Kempen, aansluitend bij de themawerking rond religieus erfgoed voor de periode 2019-2020 bij KK. omdat we specifiek op archeologie willen inzetten organiseren we een Archeodag in de zomer of Open Sleuvendagen bij lopend archeologisch onderzoek. in de Nacht van het Kempens erfgoed (NachtvanhetKempensErfgoed) wordt vanaf nu ook het onroerend erfgoed voluit geïntegreerd. de Open Monumentendag, de hoogdag van het onroerend erfgoed, wordt een intergemeentelijke event waarbij de expertise van de lokale monumentenwerkgroep uit Herentals en de samenwerking tussen Grobbendonk en Vorselaar ten volle worden ingezet. bestaande ‘landelijke’ activiteiten zoals Open Kerkendagen, Week van de Begraafplaatsen, Dag van het Park en Dag van de Trage Weg krijgen een plaats in onze publiekswerking. we zijn een regio van scholen: onze doelgroepenwerking zal de eerste jaren op deze groep gericht worden. …

STRATEGISCHE DOELSTELLING 3:

ONZE ERFGOEDACTOREN MAKEN HET VERSCHIL

De IOED versterkt en ondersteunt de regionale erfgoedactoren en is een huis van vertrouwen. Onze rol van netwerkorganisatie, verbinder, facilitator en ondersteuner wordt ter harte genomen en gewaardeerd. 94

Operationele doelstelling 1: onze actoren hebben een plaats in ons netwerk; expertise en kennis verzamelen én delen is hier onze grote uitdaging    

 

onderzoek naar de manier waarop we reeds gekende expertise kunnen ‘borgen’ (expertisebank, kaarten… eventueel samen met andere IOED’s) voorlopig onbekende expertise opzoeken, bijvoorbeeld door een expertise-speeddate tijdens het jaarlijks ontmoetingsmoment van Kempens Karakter de IOED bouwt zijn/haar rol als facilitator en ondersteuner van het steeds groter wordende expertisenetwerk (verder) uit de expertisekamer en de expertisegroepjes zijn de structuren bij uitstek om expertise verder te verzamelen, op te bouwen en te delen; zowel professionals als vrijwilligers hebben hier hun rol te spelen noodzakelijke expertise wordt binnen of buiten de regio opgezocht (en eventueel ingekocht) en indien nodig wordt nieuwe expertise ontwikkeld …

Operationele doelstelling 2: de IOED bouwt zich (steeds verder) uit als advies- en ondersteuningscentrum. Dus naast facilitator van expertisedeler is de IOED stapsgewijs ook zelf ondersteuner in functie van gespecialiseerde erfgoedproblematieken. 



op vlak van adviesverlening en ondersteuning kan de IOED een beroep doen op de specifieke kennis die er bij het personeel van de IOED aanwezig is, maar ook bij de expertise binnen KK en RLKGN. vragen die vanuit het veld of de sector komen worden geclusterd. Zo zijn er op dit moment veel vragen over openbaar onderzoek naar archeologische zones en beheersplannen. Deze vragen zullen collectief en procesmatig behandeld worden. er komt een groot inventarisproject (zie ook OD 4 hieronder) rond onbekend en onbemind lokaal erfgoed; deze kaart zal door de IOED beheerd worden; van daaruit kan er ondersteunend gewerkt worden in functie van toekomstig gebruik of bestemming van dit erfgoed. de IOED zet in op de integratie en de waardering van erfgoedelementen (klein en groot) in complexe stads- en streekontwikkelingsprojecten waarbij meerdere maatschappelijke ‘claims’ bij elkaar komen. De IOED zal gericht enkele lopende dossiers volgen en van hieruit ondersteuning en procesbegeleiding van besturen op dat vlak uitbouwen. …

Operationele doelstelling 3: de IOED is het aanspreekpunt bij het publiek voor het regionale erfgoed. 

de IOED zal hetzij de vraag zelf behandelen hetzij de vraag neerleggen en opvolgen bij de juiste partner. 95

 

via website en gerichte projecten vindt het publiek zijn weg naar de IOED. …

Operationele doelstelling 4: de IOED geeft een boost aan de lokale vrijwilligerswerking(en) 



 

we zetten een onroerend erfgoedproject op waarbij de verscheidene vormen en engagementen van vrijwilligers worden ingezet; ook hier is leren en uit de comfortzone komen een criterium. samen met vrijwilligers (bijvoorbeeld de werkingen rond Open Monumentendag) zetten de besturen, ondersteund door de IOED, een groot inventarisproject op waarbij klein of onbemind erfgoed in kaart word gebracht. Deze ‘atlas’ kan gebruikt worden in functie van projectwerking, maar biedt ook een kader voor besturen om mogelijke sloop of onoordeelkundige restauraties door derden voorgoed tegen te gaan; we organiseren een weekend ‘werktitel: erfgoed van naast de deur’ waar dit erfgoed wordt getoond aan het publiek vrijwilligers krijgen door de IOED een platform om met hun eigen werking naar buiten kunnen komen. …

Operationele doelstelling 5: bepaalde groepen actoren verdienen onze extra aandacht 



heel wat monumenteneigenaars of projectontwikkelaars zijn onvoldoende op de hoogte van de waarde, belang maar vooral van de mogelijkheden en opportuniteiten van ons erfgoed; samen met de besturen zal de IOED deze mensen en bedrijven meer in de wereld van de erfgoedzorg’ trekken’ en de erfgoedreflex ook bij hen stapsgewijs laten groeien; we zetten goede voorbeelden in de kijker binnen onze regio zijn er ook nog heel wat monumentenbeheerders actief die het erfgoed een zeer warm hart toedragen, maar die omwille van hun achtergrond, beroep of profiel niet in de mogelijkheid zijn in allerhande externe netwerken aanwezig te zijn. Deze mensen hebben vaak heel veel kennis en ook impact. We willen hen graag in ons netwerk betrekken, ‘in touch blijven met hen’, maar dan op hun manier, bijvoorbeeld door verder te inventariseren wie dat allemaal zijn, een-op-een gesprekken met hen te hebben en hen jaarlijks bij elkaar te brengen in een trefmoment. …

STRATEGISCHE DOELSTELLING 4: HET GAAT GOED MET ONS ERFGOED De IOED versterkt het bouwkundig, landschappelijk en archeologisch erfgoed van de regio. Onze focus is hier aandacht voor de gezonde fysieke toestand van ons erfgoed, integrale zorg en ontwikkeling van erfgoed. 96

Operationele doelstelling 1: we zetten vorming, ondersteuning, begeleiding, advisering … op en dat vanuit de integrale omgang (namelijk landschappelijk, bouwkundig en archeologisch) met erfgoed, maar ook vanuit de verscheidene erfgoedfuncties (namelijk behoud & beheer, onderzoeken, ontwikkeling en/of herbestemming, publiekswerking…); we werken hier ‘van onderuit’, met andere woorden op basis van noden en vragen vanuit het veld zelf. 



de IOED is op de hoogte van ‘alle’ ondersteuningsmogelijkheden (vorming, subsidies…) die er vanuit Vlaanderen, provincie en andere ondersteuningsorganisaties worden aangeboden. eigenaars en beheerders kennen het instrumentarium (lokaal, provinciaal, Vlaams) om de werken aan de optimale zorg van hun erfgoed (bijvoorbeeld lidmaatschap Monumentenwacht en subsidiemogelijkheden provincie) we organiseren eenmaal om de twee jaar (samen met andere IOED’s) een workshop ‘erfgoedzorg’ waar in een notendop de wereld van de erfgoedzorg wordt voorgesteld aan onze actoren. …

Operationele doelstelling 2: ‘een monument staat niet alleen…’: erfgoed krijgt een prominentere plek in de wereld (lees: stad/streek); er wordt meer rekening gehouden met de erfgoedwaarden binnen stads- en streekontwikkelingsdossier.  

de IOED wil zich hier op toeleggen (zie ook SD3 OD 2 en hieronder) door actief mee projecten te volgen en hier expertise in op te bouwen. …

Operationele doelstelling 3: de IOED brengt de methodiek van ontwerpend onderzoek18 binnen in complexe dossiers rond stads- en streekontwikkeling waarbij meerdere functies (waaronder erfgoedzorg) interveniëren.   

we selecteren gericht enkele interessante concrete dossiers met veel leervermogen om vanuit de IOED mee te volgen en te begeleiden; het leermateriaal wordt verzameld. we organiseren workshops met actoren, architecten, projectontwikkelaars, stedenbouwkundigen om ervaringen te delen en hier onszelf ook in te verbeteren. …

Ontwerpend onderzoek is een creatieve onderzoeksmethode die het mogelijk maakt om verschillende ideeën te onderzoeken en uit te werken. Typisch hierbij is dat er vaak 'out of the box' wordt gedacht. De resultaten hiervan zijn geen bindende plannen. Het gaat om denkoefeningen met als doel oa het op gang brengen van een dialoog.

Operationele doelstelling 4: bepaalde vormen van erfgoed of facetten van de erfgoedzorg hebben echt speciale aandacht of zorg nodig in onze regio; de IOED zet in eerste instantie in op: 



zoals hoger ook al gezegd, zal zowel bij publiek als bij sector de gevoeligheid voor archeologie verhoogd worden door specifieke info en vorming (bijvoorbeeld wat met archeologienota), maar ook door communicatie en publiekswerking rond archeologisch erfgoed heel wat klein maar ook recenter erfgoed wordt gewoon ‘vergeten’ en dus onoordeelkundig aangepakt of gewoonweg gesloopt; we zetten ‘goede voorbeelden’ in de kijker; we maken een kaart op van dit onbekend en dus onbeminde erfgoed. …

Sluitstuk ? Dit aanvraagdossier is het sluitstuk van een werking die in onze regio al lang aanwezig is. Hier wordt er immers al heel lang en heel actief samengewerkt rond erfgoed. Onze regio heeft die dynamiek te danken aan haar rijke erfgoed en dan hebben we het zowel over bouwkundig erfgoed als over cultuurlandschappen en archeologische sites. Maar een sluitstuk heeft ook altijd een nieuw begin. En dit is de IOED Land van Nete en Aa. Met deze IOED zullen we wat er allemaal al lang is, een structurele en professionele basis kunnen geven. Dit aanvraagdossier geeft dus de gemeenschappelijke ambitie weer van de gemeenten Grobbendonk, Herentals, Herenthout, Lille, Olen en Vorselaar rond het bouwkundig, archeologisch en landschappelijk erfgoed in de regio. En aan de hand van dit beleidsplan willen we het bestaande bewustzijn voor dat onroerend erfgoed bij inwoners, bezoekers en beleidsmakers alleen maar vergroten, en het goed beheer ervan stimuleren en het erfgoed een doordachte plek geven in de wereld van vandaag én morgen. En dit vanuit een netwerk van samenwerkingen en kennisdeling over de gemeentegrenzen heen; met zowel professionelen als vrijwilligers. Onze ambitie is dus terug te brengen tot een eenvoudig rekensommetje: 1 + 1 = 3. De eerste 1 staat voor ons waardevolle erfgoed; de tweede 1 is onze grote groep erfgoedactoren. De 3 is de IOED die ervoor zal zorgen dat middels structurele samenwerking en netwerking (veel!) meer zal worden bereikt dan de som van de delen en die ons erfgoed en onze erfgoedwerkers zal verrijken. Graag bedanken we hierbij iedereen die meewerkte aan de opmaak van dit plan en iedereen die de IOED Land van Nete en Aa een warm hart toedraagt. Het enthousiasme was aanstekelijk, de goesting overduidelijk. We kijken dus met veel vertrouwen uit naar wat er komt…

Namens de besturen van Grobbendonk, Herentals, Herenthout, Lille, Olen en Vorselaar, de voorzitters van het Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete en van Kempens Karakter

Rik Röttger

Lieven Janssens

Bijlagen Bijlage 1: Ankerplaatsen

1. Grotenhoutbos - Gierlebos Wetenschappelijke waarde Als oud boscomplex herbergt het Grotenhoutbos waardevolle oude bosvegetaties en dankzij het voorkomen van een dicht slotenstelsel, verschillende bodemtypen en een uitgesproken microreliĂŤf, worden vele overgangssituaties gecreĂŤerd tussen verschillende biotooptype, wat resulteert een rijke variatie aan planten- en diersoorten. Dit oude en uitgestrekte bosgebied fungeert bovendien als een kerngebied in het ecologische netwerk voor een aantal minder algemene diersoorten en vormt het een uiterst waardevol gebied voor autochtone genenbronnen voor bosplanten. Historische waarde Het Grotenhoutbos betreft een aanzienlijk restant van een eertijds domaniaal bos dat dienst deed als jachtgebied voor de Hertogen van Brabant. De naam van het Grotenhoutbos duikt voor het eerst op in 1302; bij Ferraris (1777) en Vandermaelen (1854) is er sprake van 'Grooten Houts Bosch' en betreft het een uitgestrekt bosgebied met afwisseling van loof- en naaldhout. De bosstructuur met open stukken is gaaf gebleven sinds het begin van de 20ste eeuw (MGI,1909). De drogere gebieden -droge zandruggen langsheen de beekvalleienhebben een belangrijk archeologisch potentieel omdat zij van oudsher uitgelezen nederzettingszones zijn. Esthetische waarde Het aaneengesloten bosgebied vormt een mooi contrast met het open, gave landbouwgebied rondom. De indrukwekkende dreven, het uitgebreide grachtenstelsel en de verspreid voorkomende open percelen resulteren in afwisseling en mooie zichten binnen het beboste complex. Sociaal-culturele waarde Geen. Ruimtelijk-structurerende waarde Ruimtelijk structureel vormt het gesloten bos met een aantal imposante dreven en een uitgebreid grachtenstelsel een sterk contrasterend element binnen het omliggende open landbouwgebied.

100

2. Domein Blommerschot en Beulkbeemden Wetenschappelijke waarde Door de verscheidenheid in reliĂŤf en vochtigheidsgraad van de bodem treffen we in dit gebied -met beekvalleien, stuifduinen, vennen, bossen en heide- een grote verscheidenheid aan biotooptypen aan, wat gepaard gaat met een rijke plantengroei. Het vliegveld en omgeving vormt een uiterst waardevol gebied voor broedvogels en ligt bovendien op een belangrijke vogeltrekroute. Historische waarde De eerste vermelding van Blommerschot -toen een groot Riddergoed- dateert uit 1432. De huidige bosstructuur van Blommerschot is gaaf en herkenbaar in vergelijking tot de historische kaarten van het MGI (1909). De nog steeds aanwezige en centraal gelegen monumentale dreef is echter reeds herkenbaar op de kaart van Ferraris uit 1777. Het landgoed 'Heiligenaert' gaat in oorsprong terug tot 1846, maar werd ondertussen wel sterk verbouwd. De kapel van O.-L.-Vrouw van Lourdes werd opgericht in 1900. Esthetische waarde Het landschap van Blommerschot en Beulkbeemden is zeer divers in opbouw en structuur met een afwisseling van kleinschalige landbouw in de beekvalleien, stuifduinen, heide en bossen. De verschijningsvorm van het landschap, aangevuld met de landelijke bebouwing en klein historisch erfgoed resulteert in een esthetisch aantrekkelijk en daarmee waardevol geheel. Sociaal-culturele waarde Geen. Ruimtelijk-structurerende waarde Deze ankerplaats betreft een centraal gelegen bosgebied dat zowel langs oost- als west wordt omsloten door een kleinschalig valleilandschap. De open plekken ter hoogte van de landbouwenclave vormen een mooie afwisseling temidden van de dichte bosstructuur. Grenzend aan de landschappen 'Het Zalfens gebroekt' en ''s Herenbos-Heihuizen', vormt deze ankerplaats een onderdeel van een uitgestrekte en landschappelijk waardevolle open ruimte tussen Oostmalle, Zoersel en Wechelderzande. 3. Domein Krabbelshof, Lovenhoek en Krabbels Broek Wetenschappelijke waarde Door de overgang van valleigebied naar hogere, drogere gronden, wordt de wetenschappelijke waarde van deze ankerplaats in de eerste plaats bepaald door de afwisseling in abiotische condities, wat resulteert in een rijke schakering aan vegetatietypes. 101

Verder vertoont het beekdal van de Molenbeek-Pulse beek een aantal bijzondere kwaliteiten met een goede waterkwaliteit en nog vrijwel intacte structuurkenmerken en wordt de winterbedding nog gekenmerkt door een overwegend extensief bodemgebruik, waardoor de beekdal-beekrelatie nog steeds aanwezig is. Historische waarde Deze ankerplaats betreft een valleigebied dat relatief ongeschonden is gebleven en daardoor nog heel wat kenmerken van het 'oude landschap' vertoont. We vermelden de dreven, bomenrijen, kleine percelen en typische beemden. Het Krabbelshof wordt reeds bij Ferraris vermeld als 'Heerlijkheid Crabbosch'. De domeinstructuur is herkenbaar en relatief gaaf in vergelijking tot de kaart van het MGI uit het begin van de 20ste eeuw; doch het kasteel werd verwoest tijdens WOII. Het ten zuiden van het Krabbelshof gelegen 'Driehoekhof' betreft een landhuis uit het einde van de 19de eeuw. Het kapelletje, gelegen in het natuurgebied 'De Krabbels' en toegewijd aan O.-L.-Vrouw, klimt op tot de 2de helft van de 19de eeuw. Esthetische waarde De afwisseling van kleinschalig valleigebied, naar gesloten en hoger gelegen bosgebied en langs de rand open cultuurland met kleine landschapselementen geeft dit landschap een belangrijke esthetische waarde. De uitgestrektheid, de relatieve ongeschondenheid en de variatie in opbouw en structuur dragen eveneens bij tot de belevingswaarde van dit gebied. Sociaal-culturele waarde Tot in de jaren 50 zou in het beekdal van de Pulse beek een galg -een oud terechtstellingsinstrument op de grens tussen verschillende gemeenten- hebben gestaan, waarnaar de naam 'Galgevoortsebrug' nog verwijst. Ruimtelijk-structurerende waarde Dit landschap vertoont een mooie overgang van laaggelegen valleigebied over hoger gelegen bosgebied naar open cultuurland. De kavelstructuur varieert van klein, onregelmatig in de vallei tot groot blokvormig op de cultuurgronden. In het noorden aansluitend -doch onderbroken door de autoweg E34- op de landschappen van het Zalfens Gebroekt en Blommerschot, is deze ankerplaats deel van een veel uitgestrekter relatief gaaf gebied in de Antwerpse Kempen. 4. Visbeekvallei Wetenschappelijke waarde Hoewel bijna alle biotopen in de vallei van de Visbeek door de mens werden gecreĂŤerd of beĂŻnvloed, vertegenwoordigt het geheel een belangrijke vegetatiekundige en floristische waarde. Deze is te danken aan de structuurdiversiteit van het gebied waarbij vooral de aanwezige landschapsecologische infrastructuur van houtkanten, bomenrijen, bermen e.d. 102

van groot belang is voor het voorkomen van heel wat planten diersoorten. Dit gebied betreft bovendien 1 van de zeldzame vindplaatsen van de Adder in Vlaanderen. De Visbeek zelf heeft nog een gezonde beekstructuur in een niet geheel ongeschonden beekvallei. Men treft er nog typische vissoorten voor 'zuiver' water aan. Historische waarde Op de historische kaart van Ferraris (1777) zien we dat de Visbeek op een aantal details na hetzelfde traject volgt als vandaag. Van de aanplanting van naaldbos zijn de eerste tekenen terug te vinden bij Vandermaelen (1854). De repelpercelering, het resultaat van turfontginningen tijdens het einde van de 19de en begin van de 20ste eeuw (cfr. MGI, 1909), is nog duidelijk herkenbaar en de aanwezigheid van vele lijnvormige landschapselementen als bomenrijen en houtkanten benadrukken het kleinschalige karakter van het vroegere gebruik van het gebied. De heidegedeelten, die eertijds een belangrijke oppervlakte innamen (cfr. Ferraris, Vandermaelen), zijn vandaag op enkele relicten na volledig verdwenen en omgezet in akker- of weiland. Esthetische waarde De Visbeek betreft een mooi en authentiek restant van een valleigebied met een gesloten karakter. De aaneenschakeling van verruigde kruidenvegetaties, zeggenrijke hooilanden, natte en droge heide, enz. temidden van kleinschalig landbouwland en aansluitend op uitgestrekt gemeentelijk bosgebied geeft het een gevarieerd en aantrekkelijk karakter. Sociaal-culturele waarde De vallei van de Visbeek deed vroeger dienst als turfwin- en schaddengebied en was zo leverancier van brandstof voor de plaatselijke bevolking. Ruimtelijk-structurerende waarde De ruimtelijk-structurerende waarde van dit gebied wordt met name bepaald door de kleinschaligheid en het gesloten karakter dat wordt verkregen door de afwisseling van open en gesloten structuren, aangevuld met talrijke lijnvormige landschapselementen. 5. Vallei van de Kindernouwbeek Wetenschappelijke waarde Als intact gebleven valleigebied van een laaglandbeek vertegenwoordigt deze ankerplaats een belangrijke geomorfologische waarde. Door de sterk variĂŤrende milieuomstandigheden zoals vochtigheidsgradiĂŤnten, bodemtypen, verschillen in voedselrijkdom en dankzij de goede waterkwaliteit van het hydrografisch net, vinden we hier op een eerder beperkte oppervlakte een rijke verscheidenheid aan begroeiingen. Deze floristische rijkdom gaat gepaard met een gevarieerde en soms zeldzame fauna.

103

Historische waarde De historische waarde van dit landschap wordt bepaald door de nog steeds aanwezige en herkenbare oude landschapsstructuur en landschapsopbouw van een Kempens valleigebied, die de verschillende historische ontginningsfazen perfect weerspiegelen. Bij Ferraris en Vandermaelen herkennen we deze ankerplaats reeds als een opvallend stuk beekvallei, gedomineerd door moerassige graslanden, doorweven met grachten, afgewisseld met stukjes heide en enkele percelen bos. De kaarten van het MGI geven de situatie in het begin van de 20ste eeuw: grote delen van het grasland zijn opgedeeld in smalle rechthoekige percelen. Deze perceelsstructuur wijst op vroegere turfontginningen en bleef tot vandaag in het landschap bewaard. Esthetische waarde Door de kleinschalige variatie van open, halfopen en gesloten structuren met een zeer verscheiden opbouw, heeft dit valleilandschap een veelzijdig uitzicht. De talrijke zandwegen met brede bermen, het complex van houtkanten en bomenrijen en de smalle perceleringen benadrukken samen het traditionele landelijk aspect van het geheel.. Sociaal-culturele waarde Als turfwingebied was de Kindernouwbeekvallei vroeger een leverancier van brandstof voor de plaatselijke bevolking. Ruimtelijk-structurerende waarde Het landschap van de Kindernouwbeek betreft een gaaf fragment van een goed bewaarde landschappelijke chronosequentie die het resultaat is van een opeenvolging van verschillende ontginningsfazen. Verder heeft het een veelzijdig uitzicht door het op een kleine schaal voorkomen van structureel sterk verschillende begroeiingen en vormt het zo een sterk contrast met de monotone omgeving. 6. Kasteel van Vorselaar Wetenschappelijke waarde Deze ankerplaats wordt voor een belangrijk gedeelte gekenmerkt door goed ontwikkelde bossen. De oorspronkelijke loop van de Bosbeek (die verlegd is rondom het kasteelpark) en de vallei is nog herkenbaar in het vegetatiebeeld. De combinatie van waterpartijen en zeer oude bomen in het kasteelpark vormt zowel voor vogels als vleermuizen een ideaal broed- en foerageergebied en het kasteelpark en de dreven vertegenwoordigen samen een aanzienlijke dendrologische waarde. Als onderdeel van het beekdal van de Bosbeek, met een uitgesproken noord-zuid oriĂŤntatie, vormt deze ankerplaats een verbindingselement voor fauna en flora tussen de open ruimten in het noorden en het zuiden van de gemeente Vorselaar.

104

Historische waarde Volgens literaire bronnen zou reeds in de Romeinse periode op de plaats van het kasteel van Vorselaar een villa hebben gestaan. De plattegrond van het kasteel gaat terug op een waterburcht uit de 13de eeuw, doch de huidige gebouwen werden opgericht in de17de en 18de eeuw. De structuur van het kasteelpark, zoals weergegeven bij Ferraris is nog grotendeels gaaf. Opvallende ook is de dreef van het kasteel naar het dorpscentrum van Vorselaar, die werd aangelegd in de 17de eeuw en nog steeds de historische link tussen de kerkelijke en de wereldlijke macht weerspiegelt. De voormalige kasteelhoeve klimt op tot 1686, een gedeelte werd wel in 1920 bij een brand vernietigd. De kleinschaligheid van het landschap in de noordelijke rand van de ankerplaats refereert naar de ontstaansgeschiedenis van het gebied als oude ontginning en vertegenwoordigt daarmee op zich een cultuurhistorische waarde. Het oudste gedeelte van de parochiekerk St.-Pieter, de toren, gaat terug tot de 13de-14de eeuw, de rest van de kerk dateert uit de 17de eeuw. De pastorie met omringende, deels ommuurde tuin werd opgetrokken in 1785 Esthetische waarde Gelegen in een eeuwenoude omgeving van de schilderachtige Kasteeldreef, uitgestrekte bossen en enkele boerderijen, geeft het Kasteel van Vorselaar een grootse en weelderige indruk. De verbinding tussen het kasteel en de mooi bewaarde kerk en pastorie, door middel van een eeuwenoude dreef, weerspiegelt nog heel sterk een stukje uit het verleden. Het geheel van historische waardevolle gebouwen binnen een gaaf bewaard landschap in de vallei van de Bosbeek vertegenwoordigt dan ook een aanzienlijke esthetische waarde. Sociaal-culturele waarde Aan het kasteel van Vorselaar zijn de namen van talrijke illustere families verbonden. Ruimtelijk-structurerende waarde Gedomineerd door bos en dreven, geeft het landschap een sterk gesloten indruk, met als zwaartepunt het centraal gelegen kasteel. De Bosbeek, die zich van door de ankerplaats slingert, heeft het uitzicht van en diepe gracht met oevers doordat de omgevende gronden een stuk hoger liggen. De 'Kasteeldreef', die de verbinding vormt tussen de St.-Pieterskerk en het kasteel, is een duidelijke verwijzing naar de vroegere samenhang tussen wereldlijke en kerkelijke macht. Deze dreef vormt net als de 'Hoevedreef' ĂŠĂŠn van de assen van het kasteelpark. Doordat het kasteelpark doordringt tot in de dorpskern, vormt het een belangrijk groenelement in de 'stedelijke' sfeer en als het ware een poort van stedelijk naar landelijk gebied. 7. Kasteel en Kleine Netebeemden van Grobbendonk Wetenschappelijke waarde Deze ankerplaats vertegenwoordigt met het alluvium van de Kleine Nete en de Aa en de 105

heuvel- en duinenrug die de waterscheiding vormt tussen beide rivieren, in de eerste plaats een belangrijke geomorfologische waarde. Ten gevolge van deze geomorfologie, vertoont dit gebied een rijke verscheidenheid aan abiotische condities met nattere, alluviale bodems in de valleien en drogere gronden op de heuvel- en duinenrug. De variatie in abiotiek geeft ontstaan aan een rijke plantengroei die tot uiting komt in een zeer afwisselende vegetatiestructuur. Daarnaast vinden ook verschillende faunasoorten geschikt voedsel- en broedhabitat in dit valleilandschap. Historische waarde In dit landschap in de vallei van de Kleine Nete en de Aa vinden we talrijke sporen die de geschiedenis van het gebied weerspiegelen. De beemden vertonen nog een relatief gave perceelsstructuur met veel perceelsrandbegroeiing in vergelijking tot wat we terugvinden op de historische kaart van het MGI uit het begin van de 20ste eeuw. Ook het wegenpatroon en een aantal dreven zijn mooi bewaard gebleven. Verder herkennen we langsheen de Kleine Nete verschillende oude meanders die verwijzen naar de oorspronkelijke loop van deze rivier. Op verschillende plaatsen treffen we bovendien plaggenbodems aan, wat wijst op vroegere landbouwactiviteiten. Ook belangrijk voor de geschiedenis van het gebied was de stichting en vestiging van de priorij O.-L.-Vrouw -ten-Troon in 1414, net ten zuiden van de Kleine Nete. De kerkruĂŻne, en de bewaarde oostelijke kloostervleugel en afsluitingsmuur gaan allen terug tot de 15de eeuw. De watermolen en de voorgebouwen van het oude kasteel vormen de historische kern van de noordwestelijke helft van het gebied. De molen werd voor de eerste keer vermeld in 1254; doch de huidige molen dateert van de 17de eeuw. De nog resterende gebouwen van het voormalige Hof van Grobbendonk werden opgericht in 1540. Achter het Hof ligt nog steeds 'het domein van de graaf' of de 'beemden'. Ook op andere plaatsen in het gebied komen historische bouwwerken voor. Ter hoogte van Heiken staat de z.g. 'Kapel Heiken', een neotraditionele constructie die in 1905 werd opgericht als dankkapel. Verder vermelden we een hoeve met losstaande stal en schuur, opklimmend tot de eerste helft van de 19de eeuw, alsook een alleenstaand woonhuis, teruggaande tot het einde van de 19de en begin van de 20ste eeuw. Esthetische waarde De esthetische waarde van deze ankerplaats wordt in de eerste plaats bepaald door de variatie in vegetatietypes met gesloten naald- en loofbossen en struwelen en open, natte weilanden. Talrijke lintvormige en andere kleine landschapselementen als beken, grachten, bomenrijen, dreven, e.d., alsook de nog aanwezige duinrestanten geven het landschap een visueel erg aantrekkelijk karakter. Het verspreid doorheen het gebied voorkomend bouwkundig erfgoed draagt eveneens bij tot de belevingswaarde van dit valleilandschap. Sociaal-culturele waarde De priorij O.-L.-Vrouw-ten-Troon, bestemd voor de broedergemeente van de Reguliere Kanunniken van Sint-Augustinus, werd na haar oprichting in 1414 al vlug een 106

wetenschappelijk en literair centrum -een zogenaamd scriptorium- ter verspreiding van de geestescultuur. Ruimtelijk-structurerende waarde Het landschapsbeeld van deze ankerplaats wordt zeer sterk beïnvloed door het hydrografisch net, waarbij vooral de Kleine Nete en de Aa met hun respectievelijke valleien belangrijke structurerende elementen zijn. De onregelmatige perceelsvormen en de afwisseling in vegetatie met dichte, gesloten bossen en open weilanden geven ontstaan aan een gevarieerd, kleinschalig en typisch Kempisch valleilandschap. In het oosten aansluitend op de het landschap van de 'Heuvelrug tussen Herentals en Lichtaart met Netevallei', maakt deze ankerplaats deel uit van een groter aaneengesloten gebied met stuifduinen en valleien. 8. Heuvelrug tussen Herentals en Lichtaart met de Netevallei Wetenschappelijke waarde Deze ankerplaats heeft een belangrijke geologische waarde als schakel in de duinenketen tussen Nijlen en Kasterlee, met een duidelijke steilrand naar de vallei van de Kleine Nete. De afwisseling van depressies en zandruggen resulteert in een gradiënt van droog naar nat en eutrofiëring door de Boterpottenloop en een kokmeeuwenkolonie geeft een gradiënt van voedselrijk naar voedselarm. Deze wisselende abiotische condities leveren een karakteristieke en gevarieerde plantengroei op. Het open water van 'Het Zwarte Water' en 'Snepkesvijver' in combinatie met het uitgestrekte bosgebied enerzijds en de weilanden langsheen de Kleine Nete anderzijds, biedt een geschikt habitat voor talrijke broed- en watervogels. Historische waarde De huidige structuur van dit landschap en met name het rastervormige wegenpatroon is nog herkenbaar en gaaf in vergelijking tot het begin van de 20ste eeuw (historische kaarten MGI, 1909). Het Zwarte Water, Snepkesvijver en het Lavendelven zijn restanten van vroegere turfwinningen en weerspiegelen samen met de naaldbebossing de antropogene invloed op dit landschap. In de oostelijke rand van de ankerplaats (ter hoogte van de Kruisberg) bevindt zich een kruisweg van 14 staties en 7 kapellen; vermoedelijk de oudste kruisweg van België en opklimmend tot het midden van de 15de eeuw. Esthetische waarde Dankzij de grote reliëfverschillen en de variatie in vegetatietypes, hebben we hier te maken met een afwisselend en daarmee esthetisch aantrekkelijk landschap. Het noordelijke deel, een gaaf en groot bosgebied op een uitgesproken reliëf, biedt mooie zichten op 'Snepkensvijver' en de vallei van de Kleine Nete.

107

Sociaal-culturele waarde De kruisweg nabij de Kruisberg is vermoedelijk de oudste in België en heeft allicht in het verleden een belangrijke rol gespeeld in de geloofsbeleving van de plaatselijke bevolking. Delen van deze ankerplaats vervulden in de 18de en 19de eeuw de functie van turfwingebied. Ruimtelijk-structurerende waarde Deze ankerplaats betreft enerzijds een hoger gelegen uitgestrekt en reliëfrijk bosgebied op de zandrug Kasterlee-Lichtaart, en anderzijds de lager gelegen Kleine Nete met weilanden in de vallei. Deze combinatie resulteert in een contrastrijke ruimtelijke structuur. De heuvelrug is een schakel uit de duinenketen Nijlen-Kasterlee en vormt de natuurlijke grens tussen de vallei van de Kleine Nete en de valleien van de waterlopen die uitmonden in de Aa. 9. Vallei van de Wimp en de Grote Nete te Herenthout Wetenschappelijke waarde De natuurwetenschappelijke waarde van deze ankerplaats wordt in de eerste plaats bepaald door de oude, goed ontwikkelde loofbossen met hun kenmerkende flora, alsook door de structuurrijke en botanisch waardevolle graslanden met verlandingsvegetaties en relicten van zuur laagveenmoeras. De combinatie van vochtige vegetatietypes met rijpe bossen biedt ideale habitatmogelijkheden voor tal van zeldzame en minder zeldzame broedvogels, alsook voor amfibieën en zoogdieren. Historische waarde Deze ankerplaats met de meanderende Grote Nete en de Wimp, restanten van de oude perceelsstructuur en het wegenpatroon, oude bossen en dreven en hooilanden weerspiegelt tot op vandaag de geschiedenis van dit gebied sinds de 18de eeuw. Naast de historische waarde van het landschap, is er nog deze van het bouwkundig erfgoed. Zo gaan de grondvesten van het kasteel van Herlaar terug tot de 13de eeuw. Het huidige uitzicht kreeg het echter in 1704. Het molenhuis op de Wimp werd opgetrokken in de 15de eeuw en de bijhorende molen is de enige molen in de Antwerpse Kempen met een bewaard traditioneel 'Kempens' waterwiel en een geheel bewaard houten binnenwerk uit de 17de eeuw. De herberg ''t Schipke', eertijds ook veerhuis, klimt op tot de eerste helft van de 19de eeuw. Esthetische waarde De afwisseling in dit landschap met een aantal waterlopen, restanten van de oude perceelsstructuur en het wegenpatroon, oude bossen, broekbossen, dreven en hooilanden weerspiegelt duidelijk de geschiedenis van dit gebied sinds de 18de eeuw. Aangevuld met bouwkundig erfgoed waaronder een kasteel en watermolen, vertegenwoordigt dit valleigebied dan ook een belangrijke esthetische waarde. Ruimtelijk-structurerende waarde 108

De verschillende waterlopen met hun valleien geven samen met de opvallende reliĂŤfverschillen ontstaan aan een structuurrijk landschap. Open en gesloten structuren wisselen elkaar af en de aanwezigheid van dreven en bomenrijen zorgt voor filterwerking. Opvallend ook is het centraal gelegen kasteel van Herlaar met omgevend park. 10. Dal van de Kleine Nete tussen Nijlen en Grobbendonk Wetenschappelijke waarde Binnen de ankerplaats heeft de Kleine Nete nog een aantal typische kenmerken van een vallei van een Kempische laaglandbeek met kwelsituaties, natte weilanden en lintvormige kleine landschapselementen. Door de ver landinwaarts reikende getijdenwerking wordt in de lager gelegen delen van de vallei een uniek zoetwatergetijdesysteem in stand gehouden. In het valleigebied liggen een aantal zandige pleistocene donken die zorgen voor een variatie aan natte en droge biotopen. Langs de Molenbeek liggen graslanden op een venige ondergrond. De aaneenschakeling van open en beboste percelen en de overwegend natte condities verlenen dit gebied belangrijke natuurwaarden. De combinatie van getijdenwerking, overstroming en een hoge grondwaterdruk zorgt ervoor dat in de Kleine Netevallei in de beemden en graslanden zeldzame dieren plantensoorten voorkomen. Historische waarde In de vallei van de Kleine Nete zijn verschillende kenmerken van de oorspronkelijke landschapsstructuur intact gebleven evenals relicten van ontginning en inrichting. Het relatief gaaf bewaarde landschap rondom een laaglandbeek vertaalt zich vooral in een historisch stabiel grondgebruik. Sinds de 17de eeuw wordt de vallei van de Kleine Nete nog steeds gedomineerd door een brede strook natte weilanden, al dan niet van elkaar gescheiden door lintvormige landschapselementen. In het Viersels Gebroekt is nog een fijnmazig netwerk van sloten herkenbaar wat herinnert aan de oorspronkelijke inrichting van vloeibeemden. Aansluitend bij de nederzettingen op de hoger gelegen droge gronden of donken liggen een aantal grote hoeves op de overgang naar de natte beekvallei waarvan de oorspronkelijke configuratie en toegangsweg nog refereert naar de historische situatie/bewaard is gebleven. Bij de 18de-eeuwse Scheidsbroeckhoeve vormt een rij eiken een relict van de oorspronkelijke omgrachting. Rondom de dorpen liggen plaggenbodems als relicten van een specifieke intensieve landbouwpraktijk die gedurende eeuwen kenmerkend was voor deze regio en bedoeld was om de arme zandbodem te verrijken. Enkele afgesneden meanders zijn de laatste relicten van de oorspronkelijke loop van de Kleine Nete. Toponiemen en straatnamen herinneren nog aan de talrijke oversteekplaatsen of wadden op de rivier. De sluis en bijhorende sluiswachterswoning van Sas Drie zijn materiĂŤle getuigen van de intense kanalisatiecampagnes van de Kleine Nete en de oorspronkelijke bevaarbaarheid van deze rivier. In het valleigebied en op de zandige opduikingen werden talrijke vondsten uit de steentijd aangetroffen. Langs het Netekanaal, op de oever van de Kleine Pulse Beek, werd een bronsdepot met artefacten uit de late bronstijd teruggevonden. De alluviale context

109

biedt bovendien perspectieven op gunstige bewaringsomstandigheden van archeologische sites. Esthetische waarde De gaafheid, kleinschaligheid en structurele diversiteit van dit landschap geven het een aanzienlijke esthetische waarde. De openheid van het geheel wordt enkel onderbroken door kleine, lintvormige landschapselementen, waardoor mooie, onbelemmerde zichten ontstaan. De beperkte verstening in de vallei geeft dit gebied een hoge landschapsbelevingswaarde. Ruimtelijk-structurerende waarde De ankerplaats wordt ruimtelijk gestructureerd door de waterlopen. Centraal loopt de meanderende Kleine Nete, opvallend geflankeerd door de parallel lopende Kleine Pulse Beek en Laak. Het strak aangelegde Netekanaal doorsnijdt de ankerplaats in het westen en loopt evenwijdig met de Molenbeek en Kleine Beek. Door de flankerende bomenrij is het kanaal van ver zichtbaar en doet het dienst als referentie- en herkenningspunt. De kanaaldijk biedt op zijn beurt een wijds zicht op het valleigebied, de uitgestrekte graslanden en de omliggende dorpen. 11. Kruiskensberg

De â&#x20AC;&#x2DC;Kruiskensberg en Zwart Waterâ&#x20AC;&#x2122; is gelegen op grondgebied van de gemeenten Bevel, Nijlen en Itegem in de Zuiderkempen. De begrenzing wordt gevormd door de Herenthoutsesteenweg in het noorden, de 'Merodese bossen' en Niemandshoek in het oosten, de Grote Nete in het zuiden en het centrum van Bevel in het westen. Op de kabinetskaart van Ferraris (1770-1778) herkennen we het gebied als een samengaan van beemden langsheen de Nete en dan verder noordwaarts bos, akkers en overwegend heide. Op de kaart van Vandermaelen (1854) was het grootste gedeelte van het landschap bebost, enkel langsheen de Nete herkennen we nog de beemden van bij Ferraris. Het toponiem Zwart Waterbossen, gebruikt voor het noordelijke deel van het gebied, gaat terug tot die tijd. De bossen hebben daar ondertussen echter al plaats moeten maken voor weiland. Op de topografische kaarten uit het begin van de 20ste eeuw is de situatie maar weinig veranderd. Het landschap wordt nog steeds gedomineerd door bos; de oude Nete-arm heeft elk contact met de rivier verloren. In het landschap van vandaag vinden we nog heel wat structurerende elementen terug die reeds aanwezig waren in de tweede helft van de 19de eeuw. Zo is er het herkenbare wegenpatroon, de oude Nete-arm, alsook een gedeelte van de percelering. Wat wel sterk veranderd is, is de vegetatie en dan vooral in het gedeelte ten noorden, waar nu de natte weilanden domineren en de bossen zijn teruggedrongen tot relicten.

110

Kruiskensberg betreft een bedevaartsoord dat volgens de legende ontstond toen circa 1260 een schaapsherder van koorts genas door de heilzame werking van het water uit de bron op de Lieve-Vrouweheide te Bevel. Als aandenken plaatste hij een houten kruis op de berg waar de bron ontsprong. In 1691 werd de bron van de bedevaartsplaats omgevormd tot vijf waterputten. De kapel van Kruiskensberg gaat terug tot 1861 en het bijhorende ijzeren kruis -dat het oorspronkelijke houten vervangt- tot 1865. De zeven omgevende kapelletjes van de kruisweg zijn van 1895. De langgestrekte ‘Blauwe Hoeve’ zou in kern opklimmen tot de 18de eeuw; het huidige uitzicht is echter het resultaat van veel later uitgevoerde aanpassingen. De kern van Nijlen ligt op een hoge (droge tot zeer droge) zanduitloper van het Bouwelse duinencomplex. Ter hoogte van Bevel is deze zandformatie minder groot, niettegenstaande treffen we in deze omgeving iets hoger gelegen gebieden aan, waarvan de Kruiskensberg een mooi voorbeeld is. De wetenschappelijke waarde van dit gebied wordt bepaald door deze vrij grote reliëfverschillen en de talrijke gradiënten in de abiotische condities, zoals nat-droog en kleibodem-zandbodem. Dit alles resulteert in een gevarieerd landschap met een opmerkelijke vegetatie. Deze variatie wordt nog verrijkt door de verschillende verlandingsstadia ter hoogte van de afgesneden Nete-arm. Het zuidelijke gedeelte biedt ideale mogelijkheden voor libellen en vleermuizen. Dit gebied betreft een zeldzame en intacte natuurlijke overgang tussen heide- en beemdenlandschap. De Kruiskensberg is naar de Grote Nete toe plaatselijk abrupt afgesneden door de Netevallei, wat zich uit onder de vorm van steilranden langsheen de afgesneden Nete-armen. Aansluitend op deze vallei van de Grote Nete in het zuiden en de Merodese bossen in het oosten, is dit landschap bovendien onderdeel van een uitgestrekt groengebied. Het uitgesproken reliëf en de sterk wisselende landschapsvormen met open gedeelten, reliëfrijke wei- en akkerlanden en heiderelicten, alsook de aanwezigheid van tal van landschapselementen geven dit gebied een hoge belevingswaarde. De reliëfverschillen laten bovendien prachtige zichten toe op de vallei van de Grote Nete toe. Dit landschap vertegenwoordig dan ook zowel vanuit landschappelijk, esthetisch, wetenschappelijk als historisch oogpunt belangrijke waarden. 12. Merodese bossen De ‘Merodese Bossen’ is gelegen in de gemeenten Herenthout en Bevel, net ten noorden van de vallei van de Grote Nete in de Zuiderkempen. De begrenzing wordt gevormd door de Nijlense Steenweg in het noorden, het centrum van Herenthout in het oosten, de Bevelse Steenweg in het zuiden en de ankerplaats ‘Kruiskensberg’ in het westen. Op de kabinetskaart van de Ferraris (1770-1778) herkennen we het gebied van de Merodese bossen als heide met enkele delen onbegaanbaar moeras. Bijna een eeuw later (kaart van Vandermaelen, 1854) is dat open heidegebied volledig ontgonnen en is er een sterk bebost landschap voor in de plaats gekomen. Deze dichte bebossing zal het landschap tot op vandaag blijven domineren. De talrijke dreven die het gebied doorkruisen zijn van latere datum, doch reeds herkenbaar op de topografische kaarten uit het begin van de 20ste eeuw. 111

De huidige structuur van dit landschap is zeer goed herkenbaar in vergelijking met deze historische situatie en kan dan ook als historisch stabiel worden bestempeld. Ten noorden van het kasteel herinneren heiderelicten, alsook restanten van vroegere vennen ons nog aan de tijd van Ferraris, toen men hier één groot heidegebied had. Kasteel ‘Steyenhof’, gelegen ten westen van de eigenlijke Merodese bossen betreft een neotraditioneel kasteel dat naar verluidt in de kern opklimt tot ongeveer 1850. In 1930 werd het echter vergroot en ingrijpend aangepast. Het wordt omgeven door een beboomd domein, waarin eertijds de Stynenhoeven lagen, die reeds worden vermeld op de kaart van Vandermaelen uit 1854. Het ‘Prinsenhof’ is een oude afspanning uit het einde van de 18de en het begin van de 19de eeuw. De eigenlijke herberg wordt geflankeerd door een schuur en stallen, allen gegroepeerd rond een aarden binnenplaats zodat een nagenoeg gesloten complex wordt gevormd. De wetenschappelijke waarde van dit gebied wordt in de eerste plaats bepaald door het oude bomenbestand van bossen en dreven, dat een aanzienlijke dendrologische waarde vertegenwoordigt. Daarnaast biedt het ideale mogelijkheden als habitat voor tal van vogelsoorten. Dit dicht beboste en daarmee landschappelijk volledig gesloten landschap is een opvallend en verrassend element binnen een verder zo goed als open landschap. Indrukwekkend zijn de oude dreven en rijen van boomgroepen die het landschap doorkruisen. Samen met het kasteel ‘Steyenhof’ en omgevend domein, vormt dit boscomplex dan ook een esthetisch aantrekkelijk geheel. Grenzend aan de ‘Kruiskensberg’ en de vallei van de Grote Nete, zijn de Merodese bossen deel van een veel uitgestrekter landschappelijk waardevol gebied.

112

Bijlage 2: Lijst archeologisch erfgoed

1. Grobbendonk ID

gemeente

naam vindplaats

10008 9 100142

Grobbendon k Grobbendon k Grobbendon k Grobbendon k Grobbendon k

Bouwelhoeve (Schrans van Bouwel) Steenberg 1

100146

Grobbendon k

Wijngaardstraat III (oostelijk grafveld)

100147

Grobbendon k Grobbendon k Grobbendon k Grobbendon k Grobbendon k

Vorselaarse Baan I

Hanegoon 4 (HB 30)

10049 2

Grobbendon k Grobbendon k Grobbendon k Grobbendon k

10049 3 10049 4

Grobbendon k Grobbendon k

Vorselaarse baan I

10049 5

Grobbendon k

Dijkstraat I

100143 100144 100145

100149 10028 6 10029 2 100487

10048 9 10049 0 100491

Steenberg 2 (G2) Wijngaardstraat II Wijngaardstraat 7

Schransstraat 30 Abroek 1 (Eisterleese beek) Abroek 2 Kapelstraat 2

Bosch Hovensche Heide 1 Kwaede Blok 1 Nijverheidsstraat II

Kerkeveld 1

datering (Ruw > Verfijning 1 > Verfijning 2 (Interpretatie hoofdklasse > klasse > subklasse)) Middeleeuwen > Late middeleeuwen > Onbepaald (Bewoning > Alleenstaand > Hoeve); Romeinse Tijd > Midden-Romeinse tijd > Onbepaald (Bewoning > Gegroepeerd > Vicus); Romeinse Tijd > Onbepaald > Onbepaald (Bewoning > Gegroepeerd > Afvalputten / beerputten); Romeinse Tijd > Midden-Romeinse tijd > Onbepaald (Bewoning > Gegroepeerd > Vicus); Romeinse Tijd > Midden-Romeinse tijd > Onbepaald (Bewoning > Gegroepeerd > Vicus); Romeinse Tijd > Midden-Romeinse tijd > Onbepaald (Begraving > EĂ&#x192;ÂŠn structuur > Vlakgraf); Romeinse Tijd > Midden-Romeinse tijd > Onbepaald (Begraving > Meerdere structuren > Vlakgraf); Romeinse Tijd > Midden-Romeinse tijd > Onbepaald (Onbepaald > Onbepaald > Onbepaald); Steentijd > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Lithisch Materiaal); Romeinse Tijd > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Glas); Romeinse Tijd > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Metaal); Onbepaald > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Metaal); Romeinse Tijd > Onbepaald > Onbepaald (Bewoning > Onbepaald > Onbepaald); Metaaltijden > Onbepaald > Onbepaald (Begraving > Meerdere structuren > Onbepaald); Nieuwe Tijd > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Lithisch Materiaal); Steentijd > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Lithisch Materiaal); Middeleeuwen > Vroege middeleeuwen > Onbepaald (Bewoning > Onbepaald > Onbepaald); Middeleeuwen > Volle middeleeuwen > Onbepaald (Bewoning > Onbepaald > Onbepaald); Steentijd > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Lithisch Materiaal); Metaaltijden > Bronstijd > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Aardewerk); Romeinse Tijd > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Aardewerk); Romeinse Tijd > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Aardewerk); Steentijd > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Lithisch Materiaal); Romeinse Tijd > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Aardewerk); Romeinse Tijd > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Aardewerk); Middeleeuwen > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Aardewerk); Middeleeuwen > Volle middeleeuwen > Onbepaald (Bewoning > Alleenstaand > Waterput);

113

100497

Grobbendon k

Kremergat II

10049 8 10049 9 10050 0 100501

Grobbendon k Grobbendon k Grobbendon k Grobbendon k Grobbendon k

Watermolenweg V

Grobbendon k Grobbendon k

Ravensdreef-Mussendreef I

100700

Grobbendon k

Hoogveldstraat 8

100887

Grobbendon k

Melkerijstraat I

10089 3

Grobbendon k

Pulse Pad 4

101001

Grobbendon k

Hoogveldstraat 13

101017

Grobbendon k

Floris Primsstraat II

10054 9

100550 100565

Hofeinde I Steenberg 3 Steenberg 4 Pulsepad I

Nijverheidsstraat I

Romeinse Tijd > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Aardewerk); Middeleeuwen > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Aardewerk); Middeleeuwen > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Aardewerk); Middeleeuwen > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Aardewerk); Romeinse Tijd > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Aardewerk); Romeinse Tijd > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Aardewerk); Middeleeuwen > Vroege middeleeuwen > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Aardewerk); Middeleeuwen > Volle middeleeuwen > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Aardewerk); Onbepaald > Onbepaald > Onbepaald (Onbepaald > Onbepaald > Onbepaald); Middeleeuwen > Volle middeleeuwen > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Aardewerk); Middeleeuwen > Volle middeleeuwen > Onbepaald (Bewoning > Gegroepeerd > Nederzetting); Romeinse Tijd > Onbepaald > Onbepaald (Onbepaald > Onbepaald > Onbepaald); Metaaltijden > Ijzertijd > Onbepaald (Onbepaald > Onbepaald > Onbepaald); Romeinse Tijd > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Aardewerk); Romeinse Tijd > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Munten); Metaaltijden > Ijzertijd > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Aardewerk); Middeleeuwen > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Aardewerk); Onbepaald > Onbepaald > Onbepaald (Onbepaald > Onbepaald > Onbepaald); Metaaltijden > Ijzertijd > Onbepaald (Onbepaald > Onbepaald > Onbepaald); Romeinse Tijd > MiddenRomeinse tijd > Onbepaald (Bewoning > Onbepaald > Onbepaald); Romeinse Tijd > Midden-Romeinse tijd > Onbepaald (Bewoning > Gegroepeerd > Waterputten); Romeinse Tijd > Midden-Romeinse tijd > Onbepaald (Bewoning > Onbepaald > Onbepaald); Middeleeuwen > Late middeleeuwen > Onbepaald (Bewoning > Onbepaald > Onbepaald); Romeinse Tijd > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Aardewerk); Metaaltijden > Ijzertijd > Onbepaald (Onbepaald > Onbepaald > Onbepaald); Romeinse Tijd > Midden-Romeinse tijd > Onbepaald (Economie > Industrie > Pottenbakkerij); Romeinse Tijd > Midden-Romeinse tijd > Onbepaald (Bewoning > Gegroepeerd > Gebouw plattegronden); Romeinse Tijd > Midden-Romeinse tijd > Onbepaald (Bewoning > Alleenstaand > Waterput); Romeinse Tijd > MiddenRomeinse tijd > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Metaal); Romeinse Tijd > MiddenRomeinse tijd > Onbepaald (Economie > Grondstofwinning > Ertswinning); Middeleeuwen > Onbepaald > Onbepaald (Begraving > EĂ&#x192;ÂŠn structuur > Onbepaald); Metaaltijden > Bronstijd > Midden-bronstijd (Onbepaald > Onbepaald > Onbepaald); Onbepaald > Onbepaald > Onbepaald (Onbepaald > Onbepaald > Onbepaald); Romeinse Tijd > Onbepaald >

114

101317

Grobbendon k

Floris Primsstraat I

101415

Grobbendon k

Kapel van Ouwen

101418

Grobbendon k

Floris Primsstraat 15

101839

Grobbendon k

Klooster De Troon

101841

Grobbendon k Grobbendon k

Oud Kasteel- Watermolenweg

Grobbendon k Grobbendon k Grobbendon k

Hoeve De Troon

Grobbendon k Grobbendon k

Koekoekstraat I

102171

Grobbendon k

Scheidhaag 1

102630

Grobbendon k Grobbendon k Grobbendon k Grobbendon k Grobbendon k Grobbendon k

Grobbendonk G8

101842

101843 101844 101845

101991 10200 0

10360 4 10360 6 10360 8 103610 103651

Kremergat I

Wijngaardstraat I Grobbendonk 1

Kerkeput 1

Kattestaart 1 (Gr 2) Duivelsberg Gr 3 Klokkeven Gr 4 Rey Wykel Gr 5 Hoogveldstraat 4

Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Aardewerk); Romeinse Tijd > Midden-Romeinse tijd > Onbepaald (Begraving > Meerdere structuren > Vlakgraf); Romeinse Tijd > Midden-Romeinse tijd > Onbepaald (Begraving > EĂ&#x192;ÂŠn structuur > Grafheuvel); Romeinse Tijd > MiddenRomeinse tijd > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Vondstenconcentratie > Aardewerk); Middeleeuwen > Vroege middeleeuwen > Merovingische periode (Begraving > Meerdere structuren > Vlakgraf); Middeleeuwen > Volle middeleeuwen > Onbepaald (Begraving > Meerdere structuren > Vlakgraf); Middeleeuwen > Late middeleeuwen > Onbepaald (Begraving > Meerdere structuren > Vlakgraf); Middeleeuwen > Vroege middeleeuwen > Karolingische periode (Religie > Religie > Kerk); Middeleeuwen > Volle middeleeuwen > Onbepaald (Religie > Religie > Kerk); Middeleeuwen > Vroege middeleeuwen > Merovingische periode (Begraving > Meerdere structuren > Vlakgraf); Romeinse Tijd > Midden-Romeinse tijd > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Munten); Nieuwe Tijd > Onbepaald > Onbepaald (Religie > Religie > Klooster); Middeleeuwen > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Aardewerk); Middeleeuwen > Late middeleeuwen > Onbepaald (Bewoning > Alleenstaand > Lusthof); Romeinse Tijd > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Vondstenconcentratie > Aardewerk); Metaaltijden > Ijzertijd > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Vondstenconcentratie > Aardewerk); Middeleeuwen > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Vondstenconcentratie > Aardewerk); Middeleeuwen > Onbepaald > Onbepaald (Bewoning > Alleenstaand > Hoeve); Onbepaald > Onbepaald > Onbepaald (Versterking > Verdedigingselementen > Wal); Romeinse Tijd > Onbepaald > Onbepaald (Bewoning > Alleenstaand > Waterput); Romeinse Tijd > Onbepaald > Onbepaald (Bewoning > Gegroepeerd > Afvalputten / beerputten); Metaaltijden > Ijzertijd > Late ijzertijd (Oosten) (Onbepaald > Onbepaald > Onbepaald); Romeinse Tijd > Onbepaald > Onbepaald (Bewoning > Onbepaald > Onbepaald); Middeleeuwen > Onbepaald > Onbepaald (Bewoning > Onbepaald > Onbepaald); Metaaltijden > Bronstijd > Late bronstijd (Begraving > Meerdere structuren > Vlakgraf); Metaaltijden > Bronstijd > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Aardewerk); Steentijd > Paleolithicum > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Lithisch Materiaal); Metaaltijden > Onbepaald > Onbepaald (Begraving > Meerdere structuren > Onbepaald); Metaaltijden > Onbepaald > Onbepaald (Begraving > Meerdere structuren > Onbepaald); Metaaltijden > Onbepaald > Onbepaald (Begraving > Meerdere structuren > Vlakgraf); Metaaltijden > Onbepaald > Onbepaald (Begraving > Meerdere structuren > Onbepaald); Romeinse Tijd > Midden-Romeinse tijd > Onbepaald (Bewoning > Alleenstaand > Afvalput / beerput);

115

104587

Grobbendon k

Waterwinningsstraat 44

105270

Grobbendon k

Kasteel van Bouwel

105271

Grobbendon k Grobbendon k Grobbendon k Grobbendon k Grobbendon k Grobbendon k Grobbendon k Grobbendon k

Hoeve Het Schrans

Grobbendon k Grobbendon k Grobbendon k Grobbendon k Grobbendon k Grobbendon k Grobbendon k Grobbendon k Grobbendon k

Hoeve ter Vaecken

Grobbendon k Grobbendon k Grobbendon k Grobbendon k

Beverdonk 1

Grobbendon k

Abroek 1

105272 10528 0 105281 10528 2 105283 10528 4 105285

10528 6 105287 10528 8 10528 9 10529 0 105291 10529 2 105293 10540 6

105507 105508 105509 105510

105511

Hoeve Meerhoeven Herberg Slijpsteen Herberg het Schaakberd Huis die Lazarije Hoeve van Frans van Hoof Hoeve Scotenvelt Hoeve te Boschoven

Hoeve ter Vloet Hof ter Hulsdonck Hoeve Eisterlee Eikeschranshoeve De Mutsaard De Leeuw Watermolenweg I Schransstraat 53

Derde Sas 1 Hooidonk 1 Hooidonk 2

Onbepaald > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse vondst > Aardewerk); Onbepaald > Onbepaald > Onbepaald (Onbepaald > Onbepaald > Onbepaald); Middeleeuwen > Late middeleeuwen > Onbepaald (Bewoning > Alleenstaand > Hoeve); Middeleeuwen > Late middeleeuwen > Onbepaald (Bewoning > Alleenstaand > Lusthof); Nieuwe Tijd > 18de eeuw > Onbepaald (Bewoning > Alleenstaand > Hoeve); Nieuwe Tijd > 18de eeuw > Onbepaald (Bewoning > Alleenstaand > Hoeve); Nieuwe Tijd > 16de eeuw > Onbepaald (Bewoning > Alleenstaand > Openbare gebouwen); Nieuwe Tijd > 16de eeuw > Onbepaald (Bewoning > Alleenstaand > Openbare gebouwen); Nieuwe Tijd > 16de eeuw > Onbepaald (Bewoning > Alleenstaand > Openbare gebouwen); Nieuwe Tijd > 16de eeuw > Onbepaald (Bewoning > Alleenstaand > Hoeve); Middeleeuwen > Late middeleeuwen > Onbepaald (Bewoning > Alleenstaand > Hoeve); Middeleeuwen > Late middeleeuwen > Onbepaald (Bewoning > Alleenstaand > Hoeve); Middeleeuwen > Late middeleeuwen > Onbepaald (Bewoning > Alleenstaand > Hoeve); Middeleeuwen > Late middeleeuwen > Onbepaald (Bewoning > Alleenstaand > Hoeve); Middeleeuwen > Late middeleeuwen > Onbepaald (Bewoning > Alleenstaand > Hoeve); Middeleeuwen > Late middeleeuwen > Onbepaald (Bewoning > Alleenstaand > Hoeve); Middeleeuwen > Late middeleeuwen > Onbepaald (Bewoning > Alleenstaand > Hoeve); Middeleeuwen > Late middeleeuwen > Onbepaald (Bewoning > Alleenstaand > Hoeve); Nieuwe Tijd > Onbepaald > Onbepaald (Bewoning > Alleenstaand > Openbare gebouwen); Nieuwe Tijd > Onbepaald > Onbepaald (Bewoning > Alleenstaand > Openbare gebouwen); Middeleeuwen > Late middeleeuwen > Onbepaald (Economie > Industrie > Molen); Middeleeuwen > Late middeleeuwen > Onbepaald (Bewoning > Alleenstaand > Openbare gebouwen); Middeleeuwen > Late middeleeuwen > Onbepaald (Bewoning > Alleenstaand > Openbare gebouwen); Steentijd > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Lithisch Materiaal); Steentijd > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Lithisch Materiaal); Steentijd > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Lithisch Materiaal); Steentijd > Neolithicum > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Vondstenconcentratie > Lithisch materiaal); Steentijd > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Vondstenconcentratie > Lithisch Materiaal); Romeinse Tijd > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Aardewerk); Middeleeuwen > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Aardewerk);

116

105512

Grobbendon k Grobbendon k Grobbendon k

Niereik 1

Grobbendon k Grobbendon k Grobbendon k Grobbendon k

Eekhout 1

Grobbendon k Grobbendon k Grobbendon k Grobbendon k

Het Neerveld 1

Grobbendon k Grobbendon k Grobbendon k Grobbendon k Grobbendon k Grobbendon k

Watermolenweg II

105529

Grobbendon k

Hofeinde 1

105530

Grobbendon k Grobbendon k Grobbendon k Grobbendon k Grobbendon k

Kattestaart 2

Grobbendon k

Hanegoon 2 (HB 33)

105513 105514

105515 105516 105517 105518

105519 105520 105521 105522

105523 105524 105525 105526 105527 105528

105531 105532 105533 105567

105568

Kretbosveld 1 Eikenlei I

Viersel Heide 1 Viersel Heide 2 Viersel Heide 3

Royaarden 1 De Schrans 1 Graafweide 1

Watermolenweg III Watermolenweg IV Troonsche Heide 1 De Troon 1 Bosduifstraat I

Kattestaart 3 Kattestaart 4 Boshoven I Hanegoon 1 (HB 31)

Romeinse Tijd > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Aardewerk); Romeinse Tijd > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Aardewerk); Romeinse Tijd > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Aardewerk); Middeleeuwen > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Aardewerk); Romeinse Tijd > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Aardewerk); Romeinse Tijd > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Aardewerk); Romeinse Tijd > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Aardewerk); Middeleeuwen > Vroege middeleeuwen > Merovingische periode (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Aardewerk); Romeinse Tijd > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Aardewerk); Romeinse Tijd > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Aardewerk); Romeinse Tijd > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Aardewerk); Romeinse Tijd > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Aardewerk); Middeleeuwen > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Aardewerk); Romeinse Tijd > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Aardewerk); Romeinse Tijd > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Aardewerk); Romeinse Tijd > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Aardewerk); Middeleeuwen > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Aardewerk); Middeleeuwen > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Aardewerk); Middeleeuwen > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Aardewerk); Romeinse Tijd > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Aardewerk); Middeleeuwen > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Aardewerk); Romeinse Tijd > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Aardewerk); Steentijd > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Lithisch Materiaal); Steentijd > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Lithisch Materiaal); Steentijd > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Lithisch Materiaal); Steentijd > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Lithisch Materiaal); Steentijd > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Vondstenconcentratie > Lithisch materiaal); Middeleeuwen > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Aardewerk); Steentijd > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Lithisch Materiaal); Middeleeuwen > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Aardewerk);

117

10556 9

Grobbendon k

Hanegoon 3 (HB 34)

105577

Grobbendon k

Hanegoon 5 (HB 70)

105691

Grobbendon k

Koekoekstraat II

150850

Grobbendon k

Steenberg 3

150871

Grobbendon k Grobbendon k Grobbendon k Grobbendon k

Steenberg 4 (G4)

150875

Grobbendon k

Steenberg 8

151426

Grobbendon k Grobbendon k Grobbendon k

Grobbendonk 2

Grobbendon k Grobbendon k Grobbendon k Grobbendon k Grobbendon k Grobbendon k

Klokkeven 1

150872 150873 150874

151435 151436

151437 151438 151439 151440 151441 151442

Steenberg 5 (G3) Steenberg 6 (G5) Steenberg 7

Doodsberg Grobbendonk 3

Grobbendonk 4 Grobbendonk 5 Grobbendonk 6 Grobbendonk 7 Grobbendonk 8

Romeinse Tijd > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Aardewerk); Middeleeuwen > Volle middeleeuwen > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Aardewerk); Metaaltijden > Ijzertijd > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Aardewerk); Romeinse Tijd > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Aardewerk); Metaaltijden > Ijzertijd > Late ijzertijd (Oosten) (Onbepaald > Onbepaald > Onbepaald); Metaaltijden > Ijzertijd > Late ijzertijd (Oosten) (Roerende Archaeologica > Losse vondst > Aardewerk); Metaaltijden > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Vondstenconcentratie > Metaal); Metaaltijden > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Aardewerk); Romeinse Tijd > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Vondstenconcentratie > Bouwmateriaal); Romeinse Tijd > Onbepaald > Onbepaald (Bewoning > Onbepaald > Onbepaald); Romeinse Tijd > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Vondstenconcentratie > Aardewerk); Romeinse Tijd > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Vondstenconcentratie > Aardewerk); Romeinse Tijd > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Aardewerk); Metaaltijden > Ijzertijd > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Aardewerk); Middeleeuwen > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Aardewerk); Romeinse Tijd > Midden-Romeinse tijd > Onbepaald (Bewoning > Gegroepeerd > Gebouw plattegronden); Romeinse Tijd > Midden-Romeinse tijd > Onbepaald (Bewoning > Gegroepeerd > Bijgebouw plattegronden); Romeinse Tijd > Midden-Romeinse tijd > Onbepaald (Bewoning > Gegroepeerd > Afvalputten / beerputten); Romeinse Tijd > Midden-Romeinse tijd > Onbepaald (Bewoning > Gegroepeerd > Waterputten); Romeinse Tijd > Midden-Romeinse tijd > Onbepaald (Bewoning > Gegroepeerd > Silos); Metaaltijden > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Aardewerk); Metaaltijden > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Aardewerk); Romeinse Tijd > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Aardewerk); Romeinse Tijd > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Munten); Romeinse Tijd > Midden-Romeinse tijd > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Munten); Romeinse Tijd > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Vondstenconcentratie > Munten); Romeinse Tijd > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Metaal); Romeinse Tijd > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Vondstenconcentratie > Bouwmateriaal); Romeinse Tijd > Onbepaald > Onbepaald (Versterking > Onbepaald > Onbepaald); Romeinse Tijd > Onbepaald > Onbepaald (Begraving > EĂ&#x192;ÂŠn structuur > Grafheuvel);

118

151443

Grobbendon k

Grobbendonk 9

151444

Grobbendon k Grobbendon k

Boshoven 1

Grobbendon k Grobbendon k Grobbendon k

Ouwen 1

Grobbendon k Grobbendon k Grobbendon k Grobbendon k

Wijngaardstraat IV (Verkaveling Zonnige Kempen) Hoogveldstraat I

159011

Grobbendon k

Steenbergstraat I

16520 9 20697 6 207076

Grobbendon k Grobbendon k Grobbendon k

Nederviersel I

207144

Grobbendon k

Troon - Watermolenweg

207156

Grobbendon k

Floris Primsstraat III saunacomplex

151445

151446 154011 158043

159001 159003 15900 6 15900 8

Boshoven 2

Boshoven Wijngaardstraat 7C

Kapelstraat I Wijngaardstraat 40

Vorselaarse baan Hoogveldstraat Nijverheidsstraat 2-4

Middeleeuwen > Vroege middeleeuwen > Frankische periode (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Metaal); Onbepaald > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Munten); Middeleeuwen > Vroege middeleeuwen > Frankische periode (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Metaal); Romeinse Tijd > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Vondstenconcentratie > Bouwmateriaal); Romeinse Tijd > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Munten); Romeinse Tijd > Midden-Romeinse tijd > Onbepaald (Bewoning > Onbepaald > Onbepaald); Romeinse Tijd > Midden-Romeinse tijd > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Munten); Romeinse Tijd > Vroeg-Romeinse tijd > Onbepaald (Begraving > EÃ©n structuur > Vlakgraf); Romeinse Tijd > Vroeg-Romeinse tijd > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Aardewerk); Metaaltijden > Bronstijd > Onbepaald (Begraving > EÃ©n structuur > Grafstructuur); Romeinse Tijd > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Vondstenconcentratie > Aardewerk); Romeinse Tijd > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Vondstenconcentratie > Bouwmateriaal); Romeinse Tijd > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Vondstenconcentratie > Metaal); Middeleeuwen > Volle middeleeuwen > Onbepaald (Onbepaald > Onbepaald > Onbepaald); Romeinse Tijd > Midden-Romeinse tijd > Onbepaald (Bewoning > Alleenstaand > Onbepaald); Middeleeuwen > Volle middeleeuwen > Onbepaald (Bewoning > Onbepaald > Onbepaald); Romeinse Tijd > Onbepaald > Onbepaald (Onbepaald > Onbepaald > Onbepaald); Onbepaald > Onbepaald > Onbepaald (Onbepaald > Onbepaald > Onbepaald); Romeinse Tijd > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Aardewerk); Middeleeuwen > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Aardewerk); Onbepaald > Onbepaald > Onbepaald (Onbepaald > Onbepaald > Onbepaald); Steentijd > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Lithisch Materiaal); Romeinse Tijd > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Munten); Romeinse Tijd > Midden-Romeinse tijd > Onbepaald (Bewoning > Gegroepeerd > Gebouw plattegronden); Romeinse Tijd > Midden-Romeinse tijd > Onbepaald (Bewoning > Alleenstaand > Waterput); Metaaltijden > Ijzertijd > Onbepaald (Bewoning > Alleenstaand > Gebouw plattegrond); Romeinse Tijd > Midden-Romeinse tijd > Onbepaald (Infrastructuur > Lijnelementen > Weg); Nieuwste Tijd > 19de eeuw > Onbepaald (Economie > Grondstofwinning > Ertswinning); Nieuwe Tijd > Onbepaald > Onbepaald (Onbepaald > Onbepaald > Onbepaald); Metaaltijden > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Aardewerk); Romeinse Tijd > Midden-Romeinse tijd > Onbepaald (Begraving > EÃ©n structuur > Grafstructuur); Romeinse Tijd > Onbepaald > Onbepaald (Bewoning > Onbepaald > Onbepaald); Onbepaald > Onbepaald > Onbepaald

119

207216

Grobbendon k

Vorselaarsebaan Uitbreiding begraafplaats Kerkenput

208231

Grobbendon k Grobbendon k Grobbendon k

Klooster De Troon 2

Grobbendon k

Floris Primsstraat 5

20878 2 20881 4

212276

Bovenpad Koekoekstraat

(Onbepaald > Onbepaald > Onbepaald); Onbepaald > Onbepaald > Onbepaald (Economie > Landbouw > Ploegsporen); Romeinse Tijd > Midden-Romeinse tijd > Onbepaald (Economie > Industrie > Metaalbewerking); Romeinse Tijd > Midden-Romeinse tijd > Onbepaald (Onbepaald > Onbepaald > Onbepaald); Romeinse Tijd > MiddenRomeinse tijd > Onbepaald (Bewoning > Alleenstaand > Gebouw plattegrond); Romeinse Tijd > Midden-Romeinse tijd > Onbepaald (Bewoning > Alleenstaand > Onbepaald); Romeinse Tijd > Midden-Romeinse tijd > Onbepaald (Versterking > Verdedigingselementen > Gracht); Middeleeuwen > Vroege middeleeuwen > Frankische periode (Bewoning > Alleenstaand > Onbepaald); Middeleeuwen > Late middeleeuwen > Onbepaald (Religie > Religie > Klooster); Metaaltijden > Ijzertijd > Onbepaald (Bewoning > Gegroepeerd > Spiekers); Romeinse Tijd > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Aardewerk); Middeleeuwen > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Aardewerk); Metaaltijden > Onbepaald > Onbepaald (Onbepaald > Onbepaald > Onbepaald); Middeleeuwen > Onbepaald > Onbepaald (Onbepaald > Onbepaald > Onbepaald);

2. Herentals ID

gemeente

naam vindplaats

100110

Herentals

De Hellekes 1

100168

Herentals

Herentals 1

100577

Herentals

Floristoren

100578

Herentals

Croonenput

10069 6 100704

Herentals

Grote Markt - Zandstraat I

Herentals

Leemputten 18

100763

Herentals

Wolfstee-Lierseweg I

100770

Herentals

Wolfstee 1

10080 6 100901

Herentals

Addernesten 1

Herentals

Rietbroek-Wolfstee I

10094 9 101015

Herentals

Zandpoort

Herentals

Servaas Daemsstraat I

datering (Ruw > Verfijning 1 > Verfijning 2 (Interpretatie hoofdklasse > klasse > subklasse)) Steentijd > Mesolithicum > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Vondstenconcentratie > Lithisch materiaal); Middeleeuwen > Vroege middeleeuwen > Karolingische periode (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Aardewerk); Middeleeuwen > Late middeleeuwen > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Vondstenconcentratie > Aardewerk); Middeleeuwen > Onbepaald > Onbepaald (Versterking > Verdedigingselementen > Wal); Nieuwe Tijd > 17de eeuw > Onbepaald (Bewoning > Alleenstaand > Waterput); Middeleeuwen > Late middeleeuwen > Onbepaald (Bewoning > Onbepaald > Onbepaald); Metaaltijden > Bronstijd > Midden-bronstijd (Begraving > EĂ&#x192;ÂŠn structuur > Onbepaald); Metaaltijden > Bronstijd > Late bronstijd (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Metaal); Nieuwe Tijd > 17de eeuw > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Metaal); Steentijd > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Lithisch Materiaal); Nieuwste Tijd > 20ste eeuw > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Wereldoorlogen (Roerende Archaeologica) > Voertuigen); Middeleeuwen > Late middeleeuwen > Onbepaald (Versterking > Verdedigingselementen > Stadspoort); Nieuwe Tijd > 18de eeuw > Onbepaald (Bewoning > Alleenstaand > Huis); Nieuwste Tijd > 19de eeuw > Onbepaald (Bewoning > Alleenstaand > Huis); Nieuwe

120

101036

Herentals

Nonnenvest I

101772

Herentals

Sint-Bavokerk

101989

Herentals

Vest I

102021

Herentals

Zandstraat I

102022

Herentals

walgrachtsite/ Neteoever

102023

Herentals

Kattenberg 1

102024

Herentals

Sportcentrum Heikenstraat

102025

Herentals

Herentals 3

102070

Herentals

Hoogton 1

102164

Herentals

Herentals 1

102283

Herentals

Kleine Nete 1

105681

Herentals

Herentals 2

105685

Herentals

St. Peetersgodshuis

105686

Herentals

105687

Herentals

St. MarienMagdalenengodshuis St. Annengodshuis

105688

Herentals

105690

Herentals

Godshuis der Heilige Drievuldigheid De Augustijn

105693

Herentals

De Luypaert

105694

Herentals

De Oude Zalm

105695

Herentals

Het Schalieken

105696

Herentals

Grote Markt 32

105701

Herentals

Berteneindse hoeve

105702

Herentals

Pastorij St.- Waldetrudis

105785

Herentals

Sint-Antoniusstraat I

113091

Herentals

Sint-Niklaaskerk

113092

Herentals

Hermitage

113093

Herentals

Cluijse Hoeve

Tijd > 18de eeuw > Onbepaald (Infrastructuur > Lijnelementen > Weg); Middeleeuwen > Onbepaald > Onbepaald (Versterking > Verdedigingselementen > Wal); Nieuwe Tijd > 18de eeuw > Onbepaald (Religie > Religie > Kerk); Middeleeuwen > Volle middeleeuwen > Onbepaald (Bewoning > Gegroepeerd > Onbepaald); Middeleeuwen > Onbepaald > Onbepaald (Versterking > Verdedigingselementen > Gracht); Nieuwe Tijd > 17de eeuw > Onbepaald (Depot > Landvondst > Muntschat); Nieuwste Tijd > Onbepaald > Onbepaald (Onbepaald > Onbepaald > Onbepaald); Nieuwe Tijd > 17de eeuw > Onbepaald (Versterking > Verdedigingselementen > Wal); Metaaltijden > Ijzertijd > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Glas); Metaaltijden > Onbepaald > Onbepaald (Begraving > EĂ&#x192;ÂŠn structuur > Grafheuvel); Onbepaald > Onbepaald > Onbepaald (Begraving > Onbepaald > Onbepaald); Metaaltijden > Bronstijd > Late bronstijd (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Aardewerk); Onbepaald > Onbepaald > Onbepaald (Economie > Grondstofwinning > Veenwinning); Onbepaald > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Metaal); Middeleeuwen > Volle middeleeuwen > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Vondstenconcentratie > Aardewerk); Steentijd > Neolithicum > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Lithisch Materiaal); Middeleeuwen > Late middeleeuwen > Onbepaald (Bewoning > Alleenstaand > Openbare gebouwen); Middeleeuwen > Late middeleeuwen > Onbepaald (Bewoning > Alleenstaand > Openbare gebouwen); Middeleeuwen > Late middeleeuwen > Onbepaald (Bewoning > Alleenstaand > Openbare gebouwen); Middeleeuwen > Late middeleeuwen > Onbepaald (Bewoning > Alleenstaand > Openbare gebouwen); Nieuwe Tijd > 17de eeuw > Onbepaald (Bewoning > Alleenstaand > Huis); Middeleeuwen > Late middeleeuwen > Onbepaald (Bewoning > Alleenstaand > Huis); Nieuwe Tijd > 16de eeuw > Onbepaald (Economie > Industrie > Brouwerij); Middeleeuwen > Late middeleeuwen > Onbepaald (Economie > Industrie > Brouwerij); Nieuwe Tijd > 16de eeuw > Onbepaald (Bewoning > Alleenstaand > Huis); Nieuwe Tijd > 17de eeuw > Onbepaald (Bewoning > Alleenstaand > Hoeve); Nieuwe Tijd > 18de eeuw > Onbepaald (Religie > Religie > Pastorij); Nieuwe Tijd > 16de eeuw > Onbepaald (Infrastructuur > Bouwkundige elementen > Sluis); Middeleeuwen > Late middeleeuwen > Onbepaald (Religie > Religie > Kerk); Nieuwe Tijd > 18de eeuw > Onbepaald (Bewoning > Alleenstaand > Site met Walgracht); Nieuwe Tijd > 18de eeuw > Onbepaald (Bewoning > Alleenstaand > Hoeve);

121

113094

Herentals

Fermereihoeve

113095

Herentals

Kruisberg 1

113096

Herentals

OLV van 't Zand-kapel

113097

Herentals

Haanheuvelhoeve

113098

Herentals

Strooy kapel

113100

Herentals

St.-Jan-Ter-Lazerijen

113101

Herentals

St-Jobskapel

113102

Herentals

Stadsmolen

113104

Herentals

Kasteel De Warande

113105

Herentals

Roetaardshoek

113106

Herentals

Herentalse molen

113107

Herentals

Kapel van OLV op 't Zand

113108

Herentals

Schranshoeve

113115

Herentals

Leefdaalhoeve

113116

Herentals

Tempels 1

113117

Herentals

Broekhoven I

113136

Herentals

Bovenpoort

113138

Herentals

Herentalse Schorsmolen

113139

Herentals

Begijnhof en Sint-Catharinakerk

113140

Herentals

O.-L.-Vrouw-ten-Troostkapel

113142

Herentals

Schoutenhoeve

113145

Herentals

St.-Elisabethgasthuis

113147

Herentals

pastorij begijnhof

113148

Herentals

Besloten Hof

113149

Herentals

St.- Waldetrudiskerk

113150

Herentals

Lakenhal

113151

Herentals

Herentals pesthuis

113152

Herentals

Ten Dorpe molen

Nieuwe Tijd > 17de eeuw > Onbepaald (Bewoning > Alleenstaand > Hoeve); Middeleeuwen > Late middeleeuwen > Onbepaald (Religie > Religie > Kapel); Nieuwe Tijd > 18de eeuw > Onbepaald (Religie > Religie > Kapel); Nieuwe Tijd > 18de eeuw > Onbepaald (Religie > Religie > Kapel); Nieuwe Tijd > 18de eeuw > Onbepaald (Bewoning > Alleenstaand > Hoeve); Nieuwe Tijd > 18de eeuw > Onbepaald (Religie > Religie > Kapel); Middeleeuwen > Late middeleeuwen > Onbepaald (Bewoning > Alleenstaand > Openbare gebouwen); Nieuwe Tijd > 18de eeuw > Onbepaald (Religie > Religie > Kapel); Middeleeuwen > Late middeleeuwen > Onbepaald (Economie > Industrie > Molen); Middeleeuwen > Late middeleeuwen > Onbepaald (Versterking > Gebouwen > Versterkt kasteel); Nieuwe Tijd > 18de eeuw > Onbepaald (Bewoning > Alleenstaand > Hoeve); Nieuwe Tijd > 18de eeuw > Onbepaald (Economie > Industrie > Molen); Nieuwe Tijd > 17de eeuw > Onbepaald (Religie > Religie > Kapel); Nieuwe Tijd > 17de eeuw > Onbepaald (Bewoning > Alleenstaand > Site met Walgracht); Nieuwe Tijd > 18de eeuw > Onbepaald (Bewoning > Alleenstaand > Hoeve); Nieuwe Tijd > 18de eeuw > Onbepaald (Bewoning > Alleenstaand > Site met Walgracht); Nieuwe Tijd > 18de eeuw > Onbepaald (Bewoning > Alleenstaand > Site met Walgracht); Middeleeuwen > Late middeleeuwen > Onbepaald (Versterking > Verdedigingselementen > Stadspoort); Nieuwe Tijd > 16de eeuw > Onbepaald (Economie > Industrie > Molen); Middeleeuwen > Late middeleeuwen > Onbepaald (Religie > Religie > Kerk); Nieuwe Tijd > 17de eeuw > Onbepaald (Religie > Religie > Kapel); Nieuwe Tijd > 17de eeuw > Onbepaald (Bewoning > Alleenstaand > Hoeve); Middeleeuwen > Late middeleeuwen > Onbepaald (Bewoning > Alleenstaand > Openbare gebouwen); Nieuwe Tijd > 17de eeuw > Onbepaald (Religie > Religie > Pastorij); Middeleeuwen > Late middeleeuwen > Onbepaald (Religie > Religie > Klooster); Middeleeuwen > Late middeleeuwen > Onbepaald (Religie > Religie > Kerk); Nieuwe Tijd > 16de eeuw > Onbepaald (Bewoning > Alleenstaand > Openbare gebouwen); Middeleeuwen > Late middeleeuwen > Onbepaald (Bewoning > Alleenstaand > Openbare gebouwen); Middeleeuwen > Volle middeleeuwen > Onbepaald (Economie > Onbepaald > Onbepaald); Nieuwe Tijd > 17de eeuw > Onbepaald (Bewoning > Alleenstaand > Openbare gebouwen); Middeleeuwen > Late middeleeuwen > Onbepaald (Economie > Industrie > Molen);

122

113153

Herentals

Molen van Abroek

113154

Herentals

Slagmolen

113155

Herentals

Schorsmolen

113156

Herentals

Te Venne-molen

113199

Herentals

Cardijnlaan 1

113202

Herentals

Minderbroederklooster

113204

Herentals

Augustijnenklooster

151448

Herentals

Herentals 4

151449

Herentals

Herentals 5

151450

Herentals

Sint-Pieters-Lille

158451

Herentals

Bertheide 1

158725

Herentals

Wolfstee I (FLX-WL-26)

160591

Herentals

Grote Plek I

162338

Herentals

Roggestraat I

162421

Herentals

Nonnenvest I

16242 2

Herentals

Grote Markt I

164118

Herentals

Stadsomwalling

20828 2 208851

Herentals

Langepad I

Herentals

Draaiboomstraat

Middeleeuwen > Late middeleeuwen > Onbepaald (Economie > Industrie > Molen); Nieuwe Tijd > 16de eeuw > Onbepaald (Economie > Industrie > Molen); Middeleeuwen > Late middeleeuwen > Onbepaald (Economie > Industrie > Molen); Nieuwe Tijd > 16de eeuw > Onbepaald (Economie > Industrie > Molen); Middeleeuwen > Late middeleeuwen > Onbepaald (Economie > Industrie > Molen); Nieuwe Tijd > 16de eeuw > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Vondstenconcentratie > Aardewerk); Nieuwe Tijd > 16de eeuw > Onbepaald (Onbepaald > Onbepaald > Onbepaald); Nieuwe Tijd > 16de eeuw > Onbepaald (Onbepaald > Onbepaald > Onbepaald); Middeleeuwen > Late middeleeuwen > Onbepaald (Religie > Religie > Klooster); Nieuwe Tijd > 17de eeuw > Onbepaald (Religie > Religie > Klooster); Onbepaald > Onbepaald > Onbepaald (Begraving > Meerdere structuren > Grafheuvel); Romeinse Tijd > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Munten); Romeinse Tijd > Onbepaald > Onbepaald (Infrastructuur > Lijnelementen > Weg); Steentijd > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Lithisch materiaal); Nieuwe Tijd > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Aardewerk); Romeinse Tijd > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Metaal); Metaaltijden > Ijzertijd > Onbepaald (Bewoning > Onbepaald > Onbepaald); Middeleeuwen > Vroege middeleeuwen > Onbepaald (Begraving > Meerdere structuren > Vlakgraf); Romeinse Tijd > Onbepaald > Onbepaald (Bewoning > Gegroepeerd > Waterputten); Middeleeuwen > Volle middeleeuwen > Onbepaald (Bewoning > Onbepaald > Onbepaald); Middeleeuwen > Late middeleeuwen > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Munten); Middeleeuwen > Late middeleeuwen > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Munten); Middeleeuwen > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Aardewerk); Middeleeuwen > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Metaal); Middeleeuwen > Late middeleeuwen > Onbepaald (Versterking > Verdedigingselementen > Gracht); Middeleeuwen > Late middeleeuwen > Onbepaald (Versterking > Verdedigingselementen > Wal); Nieuwe Tijd > 16de eeuw > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Metaal); Metaaltijden > Ijzertijd > Onbepaald (Bewoning > Onbepaald > Onbepaald); Metaaltijden > Ijzertijd > Onbepaald (Begraving > EĂ&#x192;ÂŠn structuur > Onbepaald); Metaaltijden > Ijzertijd > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Vondstenconcentratie > Aardewerk); Romeinse Tijd > Vroeg-Romeinse tijd > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Aardewerk); Middeleeuwen > Vroege middeleeuwen > Onbepaald (Bewoning > Onbepaald > Onbepaald); Middeleeuwen > Vroege middeleeuwen > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Aardewerk);

123

20904 2 210573

Herentals

Hofkwartier

Herentals

Ieperstraat

210627

Herentals

Schransstraat

Middeleeuwen > Late middeleeuwen > Onbepaald (Infrastructuur > Lijnelementen > Onbepaald); Middeleeuwen > Late middeleeuwen > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Aardewerk); Middeleeuwen > Volle middeleeuwen > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Aardewerk); Middeleeuwen > Volle middeleeuwen > Onbepaald (Onbepaald > Onbepaald > Onbepaald); Middeleeuwen > Volle middeleeuwen > Onbepaald (Onbepaald > Onbepaald > Onbepaald); Middeleeuwen > Late middeleeuwen > Onbepaald (Onbepaald > Onbepaald > Onbepaald); Metaaltijden > Onbepaald > Onbepaald (Bewoning > Alleenstaand > Bijgebouw plattegrond);

3. Herenthout ID

gemeente

naam vindplaats

10050 2

Herenthout

Niemandshoek 1 (Herberg 't Schipke)

10098 3

Herenthout

Itegemse steenweg I (crash site 1)

10201 0 102011

Herenthout

N. Vercammenstraat

Herenthout

Oud Kasteel

10280 1 10280 3 10280 5 102807

Herenthout Herenthout

Parochiekerk St.-Pieter- en Paulus Kasteel Herlaar

Herenthout

O.-L.-Vrouw Hofkapel

Herenthout

Watermolen

10280 8 10280 9

Herenthout

Molen van Herenthout

Herenthout

Hooghuis

102813

Herenthout

Uilenbergkapel

10281 4 102815

Herenthout

St.-Gummaruskapel

Herenthout

Liefkeshoek

10281 6 10281 9 10282 1 10282 3 10282 4

Herenthout

De Wimpschrans

Herenthout

Zellehoeve

Herenthout

Hoeve Hetsel

Herenthout

Blikse Hoeve

Herenthout

Zellese Hoeve

datering (Ruw > Verfijning 1 > Verfijning 2 (Interpretatie hoofdklasse > klasse > subklasse)) Steentijd > Mesolithicum > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Vondstenconcentratie > Lithisch materiaal); Nieuwste Tijd > 20ste eeuw > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Wereldoorlogen (Roerende Archaeologica) > Voertuigen); Metaaltijden > Ijzertijd > Onbepaald (Bewoning > Onbepaald > Onbepaald); Metaaltijden > Ijzertijd > Onbepaald (Begraving > Meerdere structuren > Vlakgraf); Nieuwe Tijd > 16de eeuw > Onbepaald (Religie > Religie > Kerk); Middeleeuwen > Late middeleeuwen > Onbepaald (Versterking > Gebouwen > Waterburcht); Middeleeuwen > Late middeleeuwen > Onbepaald (Religie > Religie > Kapel); Middeleeuwen > Late middeleeuwen > Onbepaald (Economie > Industrie > Molen); Middeleeuwen > Late middeleeuwen > Onbepaald (Bewoning > Alleenstaand > Huis); Nieuwe Tijd > 17de eeuw > Onbepaald (Economie > Industrie > Molen); Nieuwe Tijd > 16de eeuw > Onbepaald (Bewoning > Alleenstaand > Lusthof); Onbepaald > Onbepaald > Onbepaald (Economie > Industrie > Brouwerij); Nieuwe Tijd > 17de eeuw > Onbepaald (Religie > Religie > Kapel); Middeleeuwen > Late middeleeuwen > Onbepaald (Religie > Religie > Kapel); Nieuwe Tijd > 18de eeuw > Onbepaald (Bewoning > Alleenstaand > Site met Walgracht); Nieuwe Tijd > 18de eeuw > Onbepaald (Bewoning > Alleenstaand > Site met Walgracht); Nieuwe Tijd > 18de eeuw > Onbepaald (Bewoning > Alleenstaand > Site met Walgracht); Nieuwe Tijd > 18de eeuw > Onbepaald (Bewoning > Alleenstaand > Hoeve); Nieuwe Tijd > 18de eeuw > Onbepaald (Bewoning > Alleenstaand > Hoeve); Nieuwe Tijd > 18de eeuw > Onbepaald (Bewoning > Gegroepeerd > Hoeves);

124

105558

Herenthout

Herenthout-Bouwel 1 (HB 5)

105559

Herenthout

Herenthout-Bouwel 2 (HB 6)

10556 0

Herenthout

Herenthout-Bouwel 3 (HB 10)

105561

Herenthout

Herenthout-Bouwel 4 (HB 11)

10556 2

Herenthout

Herenthout-Bouwel 5 (HB 12)

105563

Herenthout

Herenthout-Bouwel 6 (HB 13)

10556 4

Herenthout

Herenthout-Bouwel 7 (HB 14)

105565

Herenthout

Herenthout-Bouwel 8 (HB 18)

10556 6 105570

Herenthout

Herenthout-Bouwel 9 (HB 20)

Herenthout

Herenthout-Bouwel 10 (HB 35)

105571

Herenthout

Herenthout-Bouwel 11 (HB 39)

105572

Herenthout

Herenthout-Bouwel 12 (HB 46)

105573

Herenthout

Herenthout-Bouwel 13 (HB 47)

Middeleeuwen > Volle middeleeuwen > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Aardewerk); Middeleeuwen > Late middeleeuwen > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Aardewerk); Middeleeuwen > Volle middeleeuwen > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Aardewerk); Steentijd > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Lithisch Materiaal); Romeinse Tijd > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Aardewerk); Middeleeuwen > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Aardewerk); Steentijd > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Lithisch Materiaal); Metaaltijden > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Aardewerk); Metaaltijden > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Aardewerk); Steentijd > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Lithisch Materiaal); Romeinse Tijd > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Aardewerk); Middeleeuwen > Volle middeleeuwen > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Aardewerk); Middeleeuwen > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Aardewerk); Steentijd > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Lithisch Materiaal); Metaaltijden > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Aardewerk); Middeleeuwen > Late middeleeuwen > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Aardewerk); Romeinse Tijd > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Aardewerk); Romeinse Tijd > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Aardewerk); Middeleeuwen > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Aardewerk); Middeleeuwen > Volle middeleeuwen > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Aardewerk); Middeleeuwen > Volle middeleeuwen > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Aardewerk); Steentijd > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Lithisch Materiaal); Romeinse Tijd > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Onbepaald); Steentijd > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Lithisch Materiaal); Steentijd > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Lithisch Materiaal); Romeinse Tijd > Midden-Romeinse tijd > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Aardewerk); Middeleeuwen > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Aardewerk); Steentijd > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Lithisch Materiaal); Steentijd > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Lithisch Materiaal); Steentijd > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Lithisch Materiaal); Metaaltijden > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Aardewerk);

125

105574

Herenthout

Herenthout-Bouwel 14 (HB 59)

105575

Herenthout

Herenthou-Bouwel 15 (HB 61)

105576

Herenthout

Herenthout-Bouwel 16 (HB 63)

105578

Herenthout

Herenhout-Bouwel 17 (HB 71)

105875

Herenthout

Herenthout 1

106657

Herenthout

Herenthout-Bouwel 18 (HB 88)

158423

Herenthout

Doornestraat

158719

Herenthout

Doornstraat (FLX-WL-19)

158720

Herenthout

Heikant I (FLX-WL-20)

158721

Herenthout

De Bist I (FLX-WL-22)

158722

Herenthout

De Bist II (FLX-WL-23)

158723

Herenthout

158724

Herenthout

163718

Herenthout

Bergense Steenweg I (FLX-WL24) Bergense Steenweg II (FLX-WL25) Cardijnlaan Fase 1

208237

Herenthout

Kapellekensboom

210534

Herenthout

Bouwelse Steenweg Albertstraat

Romeinse Tijd > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Aardewerk); Middeleeuwen > Late middeleeuwen > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Aardewerk); Middeleeuwen > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Aardewerk); Onbepaald > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Metaal); Romeinse Tijd > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Aardewerk); Onbepaald > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Natuursteen); Romeinse Tijd > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Aardewerk); Middeleeuwen > Volle middeleeuwen > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Aardewerk); Steentijd > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Lithisch Materiaal); Romeinse Tijd > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Aardewerk); Steentijd > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Lithisch Materiaal); Steentijd > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Vondstenconcentratie > Lithisch Materiaal); Steentijd > Mesolithicum > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Lithisch Materiaal); Nieuwe Tijd > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Aardewerk); Middeleeuwen > Late middeleeuwen > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Aardewerk); Nieuwe Tijd > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Aardewerk); Middeleeuwen > Late middeleeuwen > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Aardewerk); Nieuwe Tijd > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Aardewerk); Middeleeuwen > Late middeleeuwen > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Aardewerk); Nieuwe Tijd > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Aardewerk); Middeleeuwen > Late middeleeuwen > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Aardewerk); Nieuwe Tijd > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Aardewerk); Nieuwe Tijd > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Aardewerk); Metaaltijden > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Aardewerk); Nieuwe Tijd > Onbepaald > Onbepaald (Onbepaald > Onbepaald > Onbepaald); Metaaltijden > Ijzertijd > Onbepaald (Economie > Landbouw > Ploegsporen); Middeleeuwen > Late middeleeuwen > Onbepaald (Economie > Landbouw > Ploegsporen); Romeinse Tijd > Onbepaald > Onbepaald (Begraving > EÃ©n structuur > Onbepaald); Metaaltijden > Onbepaald > Onbepaald (Onbepaald > Onbepaald > Onbepaald); Metaaltijden > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Aardewerk); Romeinse Tijd > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Aardewerk);

126

21054 8

Herenthout

Uilenberg

Middeleeuwen > Late middeleeuwen > Onbepaald (Bewoning > Alleenstaand > Bijgebouw plattegrond); Middeleeuwen > Late middeleeuwen > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Aardewerk);

4. Lille ID

gemeente

naam vindplaats

100307

Lille

Gierle 1

100308

Lille

Lille 1

100373

Lille

MARU 2

100375

Lille

MARU 3

100398

Lille

MARU 23

10088 8 105133

Lille Lille

Endelenveld 1 (LilleEndelenveld) Rollekesbergen

105303

Lille

Galgenberg 1

105305

Lille

Gierle 2

105306

Lille

Verbrande hoeve (De Regendonk)

105308

Lille

Veenakkers 1

105309

Lille

St. Corneliuskapel (Heerlekapel)

105310

Lille

Schranshoeve

105311

Lille

Vorselaarheide 1

10652 9 150559

Lille

Ravenstraat I

Lille

Schrieken I

datering (Ruw > Verfijning 1 > Verfijning 2 (Interpretatie hoofdklasse > klasse > subklasse)) Steentijd > Mesolithicum > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Vondstenconcentratie > Lithisch materiaal); Metaaltijden > Onbepaald > Onbepaald (Begraving > Meerdere structuren > Onbepaald); Steentijd > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Lithisch Materiaal); Steentijd > Mesolithicum > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Lithisch Materiaal); Romeinse Tijd > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Aardewerk); Metaaltijden > Ijzertijd > Vroege ijzertijd (Economie > Industrie > Pottenbakkerij); Steentijd > Neolithicum > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Lithisch Materiaal); Romeinse Tijd > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Aardewerk); Romeinse Tijd > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Munten); Steentijd > Paleolithicum > Finaal-paleolithicum (Roerende Archaeologica > Vondstenconcentratie > Lithisch Materiaal); Middeleeuwen > Late middeleeuwen > Onbepaald (Bewoning > Alleenstaand > Site met Walgracht); Nieuwe Tijd > 16de eeuw > Onbepaald (Bewoning > Onbepaald > Onbepaald); Steentijd > Mesolithicum > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Lithisch Materiaal); Nieuwe Tijd > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Aardewerk); Metaaltijden > Ijzertijd > Late ijzertijd (Oosten) (Begraving > Meerdere structuren > Vlakgraf); Middeleeuwen > Onbepaald > Onbepaald (Bewoning > Onbepaald > Onbepaald); Nieuwe Tijd > 16de eeuw > Onbepaald (Religie > Religie > Kapel); Middeleeuwen > Onbepaald > Onbepaald (Bewoning > Alleenstaand > Hoeve); Onbepaald > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse vondst > Aardewerk); Onbepaald > Onbepaald > Onbepaald (Onbepaald > Onbepaald > Onbepaald); Metaaltijden > Onbepaald > Onbepaald (Begraving > EĂ&#x192;ÂŠn structuur > Grafstructuur); Metaaltijden > Onbepaald > Onbepaald (Onbepaald > Onbepaald > Onbepaald); Middeleeuwen > Volle middeleeuwen > Onbepaald (Bewoning > Gegroepeerd > Nederzetting); Middeleeuwen > Late middeleeuwen > Onbepaald (Bewoning > Gegroepeerd > Nederzetting); Romeinse Tijd > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Glas); Nieuwste Tijd > 20ste eeuw > Onbepaald (Depot > Wereldoorlogen (Depot) > Munitiedepot); Steentijd > Onbepaald > Onbepaald

127

151099

Lille

151679

Lille

Motte De Hoek - Hofberg Heksenberg Galgenberg 2

151680

Lille

Gierle 3

163767

Lille

Kloosterstraat

164513

Lille

Hof d' Intere

16452 6 164527

Lille

Molen van Wechelderzande

Lille

Rooienkapel

16452 9 164530

Lille Lille

Molen van Gierle (Molen In Stormen Sterk) Lozijde

164531

Lille

Heggekapel

164532

Lille

164611

Lille

Kapel "de la Vierge" (Kapel Onze-Lieve-Vrouw van Ackere) Heggekapel I

164919

Lille

Verkaveling Veenakkers vooronderzoek

208737

Lille

Houtzijde-Rolleken

210537

Lille

Verkaveling Veenakkers opgraving

210641

Lille

Het Beulk

212275

Lille

De Schrans

(Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Lithisch Materiaal); Middeleeuwen > Volle middeleeuwen > Onbepaald (Versterking > Gebouwen > Motte); Romeinse Tijd > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Aardewerk); Steentijd > Paleolithicum > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Lithisch Materiaal); Middeleeuwen > Late middeleeuwen > Onbepaald (Bewoning > Onbepaald > Onbepaald); Middeleeuwen > Volle middeleeuwen > Onbepaald (Bewoning > Alleenstaand > Gebouw plattegrond); Middeleeuwen > Volle middeleeuwen > Onbepaald (Bewoning > Alleenstaand > Waterput); Onbepaald > Onbepaald > Onbepaald (Bewoning > Alleenstaand > Waterput); Onbepaald > Onbepaald > Onbepaald (Onbepaald > Onbepaald > Onbepaald); Nieuwe Tijd > Onbepaald > Onbepaald (Bewoning > Gegroepeerd > Afvalputten / beerputten); Middeleeuwen > Late middeleeuwen > Onbepaald (Bewoning > Alleenstaand > Site met Walgracht); Nieuwe Tijd > 18de eeuw > Onbepaald (Economie > Industrie > Molen); Nieuwe Tijd > 16de eeuw > Onbepaald (Versterking > Verdedigingselementen > Schans); Nieuwe Tijd > 16de eeuw > Onbepaald (Religie > Religie > Kapel); Middeleeuwen > Late middeleeuwen > Onbepaald (Economie > Industrie > Molen); Nieuwe Tijd > 18de eeuw > Onbepaald (Bewoning > Alleenstaand > Hoeve); Middeleeuwen > Late middeleeuwen > Onbepaald (Religie > Religie > Kapel); Nieuwe Tijd > 18de eeuw > Onbepaald (Religie > Religie > Kapel); Nieuwe Tijd > 18de eeuw > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Munten); Middeleeuwen > Onbepaald > Onbepaald (Bewoning > Onbepaald > Onbepaald); Metaaltijden > Onbepaald > Onbepaald (Bewoning > Onbepaald > Onbepaald); Middeleeuwen > Late middeleeuwen > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Munten); Middeleeuwen > Vroege middeleeuwen > Onbepaald (Bewoning > Alleenstaand > Gebouw plattegrond); Middeleeuwen > Vroege middeleeuwen > Onbepaald (Bewoning > Alleenstaand > Waterput); Middeleeuwen > Onbepaald > Onbepaald (Bewoning > Alleenstaand > Spieker); Middeleeuwen > Late middeleeuwen > Onbepaald (Bewoning > Gegroepeerd > Onbepaald);

5. Olen ID

gemeente

naam vindplaats

100235

Olen

Hoogbuul I

102012

Olen

Olen 1

102013

Olen

Tuinsberg 1

datering (Ruw > Verfijning 1 > Verfijning 2 (Interpretatie hoofdklasse > klasse > subklasse)) Metaaltijden > Ijzertijd > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Aardewerk); Romeinse Tijd > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Aardewerk); Metaaltijden > Onbepaald > Onbepaald (Begraving > Meerdere structuren > Onbepaald);

128

102014

Olen

Berg 1

102015

Olen

Van den Becelaerheide 1

102017

Olen

Bank 1

102018

Olen

Industrielaan 5

102019

Olen

Olen 2

102333

Olen

Hagelberg-Den Heze

102825

Olen

Dorp 18

102826

Olen

St.-Sebastiaan (Den Bastiaan)

102827

Olen

Hoefsmidstraat I

102828

Olen

Vierhuizen I

105331

Olen

Olen 3

106530

Olen

Akkerstraat I

110177

Olen

Olen 4

110179

Olen

Molenstraat I

110180

Olen

Sint-Sebastiaankapel

110209

Olen

Sint-Martinus parochiekerk

110210

Olen

Kapel van Gestel

110211

Olen

St.-Willibrorduskapel

110212

Olen

Kapel op het kerkhof

110351

Olen

Olen 5

152230

Olen

Industrielaan 24

152314

Olen

Industrielaan I

157027

Olen

Wilgenstraat I

Metaaltijden > Onbepaald > Onbepaald (Begraving > Meerdere structuren > Onbepaald); Metaaltijden > Onbepaald > Onbepaald (Begraving > Meerdere structuren > Onbepaald); Metaaltijden > Bronstijd > Late bronstijd (Begraving > Meerdere structuren > Onbepaald); Metaaltijden > Ijzertijd > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Vondstenconcentratie > Aardewerk); Metaaltijden > Ijzertijd > Onbepaald (Onbepaald > Onbepaald > Onbepaald); Metaaltijden > Onbepaald > Onbepaald (Begraving > Meerdere structuren > Vlakgraf); Metaaltijden > Ijzertijd > Onbepaald (Onbepaald > Onbepaald > Onbepaald); Metaaltijden > Ijzertijd > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Aardewerk); Nieuwe Tijd > 18de eeuw > Onbepaald (Religie > Religie > Pastorij); Nieuwe Tijd > 17de eeuw > Onbepaald (Bewoning > Alleenstaand > Openbare gebouwen); Nieuwe Tijd > 18de eeuw > Onbepaald (Bewoning > Alleenstaand > Hoeve); Nieuwe Tijd > 18de eeuw > Onbepaald (Bewoning > Alleenstaand > Site met Walgracht); Middeleeuwen > Vroege middeleeuwen > Frankische periode (Begraving > Onbepaald > Onbepaald); Onbepaald > Onbepaald > Onbepaald (Onbepaald > Onbepaald > Onbepaald); Steentijd > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Lithisch Materiaal); Nieuwe Tijd > 18de eeuw > Onbepaald (Economie > Industrie > Molen); Nieuwe Tijd > 18de eeuw > Onbepaald (Religie > Religie > Kapel); Middeleeuwen > Late middeleeuwen > Onbepaald (Religie > Religie > Kerk); Middeleeuwen > Vroege middeleeuwen > Onbepaald (Religie > Religie > Kerk); Nieuwe Tijd > 16de eeuw > Onbepaald (Religie > Religie > Kapel); Middeleeuwen > Late middeleeuwen > Onbepaald (Religie > Religie > Kapel); Nieuwe Tijd > Onbepaald > Onbepaald (Religie > Religie > Kapel); Nieuwe Tijd > 18de eeuw > Onbepaald (Economie > Industrie > Molen); Metaaltijden > Ijzertijd > Onbepaald (Bewoning > Alleenstaand > Gebouw plattegrond); Nieuwe Tijd > Onbepaald > Onbepaald (Onbepaald > Onbepaald > Onbepaald); Middeleeuwen > Late middeleeuwen > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Aardewerk); Metaaltijden > Ijzertijd > Onbepaald (Begraving > EĂ&#x192;ÂŠn structuur > Onbepaald); Metaaltijden > Ijzertijd > Onbepaald (Bewoning > Onbepaald > Onbepaald); Middeleeuwen > Late middeleeuwen > Onbepaald (Onbepaald > Onbepaald > Onbepaald); Onbepaald > Onbepaald > Onbepaald (Onbepaald > Onbepaald > Onbepaald); Steentijd > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Lithisch Materiaal); Metaaltijden > Ijzertijd > Onbepaald (Bewoning > Alleenstaand > Bijgebouw plattegrond); Metaaltijden > Ijzertijd > Onbepaald (Bewoning > Alleenstaand > Waterput); Middeleeuwen > Vroege middeleeuwen > Onbepaald (Bewoning > Gegroepeerd > Gebouw plattegronden); Middeleeuwen > Vroege middeleeuwen > Onbepaald (Bewoning > Alleenstaand >

129

157470

Olen

Industrielaan 17

157485

Olen

Lammerdries-Winkelstraat I (deelgebied 1)

157582

Olen

Dorp I

160023

Olen

Lammerdries-Winkelstraat II

160025

Olen

Lammerdries-Winkelstraat III

162590

Olen

Hoogbuul 1

163717

Olen

Wilgenstraat II (Wilgenstraat Parking)

164854

Olen

Lammerdries-Winkelstraat II (deelgebied 2)

210486

Olen

Beilen

Waterput); Middeleeuwen > Vroege middeleeuwen > Onbepaald (Onbepaald > Onbepaald > Onbepaald); Middeleeuwen > Volle middeleeuwen > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Aardewerk); Onbepaald > Onbepaald > Onbepaald (Onbepaald > Onbepaald > Onbepaald); Nieuwe Tijd > Onbepaald > Onbepaald (Onbepaald > Onbepaald > Onbepaald); Metaaltijden > Ijzertijd > Onbepaald (Bewoning > Gegroepeerd > Bijgebouw plattegronden); Metaaltijden > Bronstijd > Onbepaald (Onbepaald > Onbepaald > Onbepaald); Steentijd > Neolithicum > Finaal-neolithicum (Onbepaald > Onbepaald > Onbepaald); Nieuwe Tijd > Onbepaald > Onbepaald (Bewoning > Alleenstaand > Waterput); Metaaltijden > Ijzertijd > Onbepaald (Onbepaald > Onbepaald > Onbepaald); Middeleeuwen > Late middeleeuwen > Onbepaald (Infrastructuur > Lijnelementen > Onbepaald); Metaaltijden > Bronstijd > Midden-bronstijd (Bewoning > Gegroepeerd > Afvalputten / beerputten); Metaaltijden > Ijzertijd > Vroege ijzertijd (Bewoning > Gegroepeerd > Nederzetting); Middeleeuwen > Vroege middeleeuwen > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Aardewerk); Middeleeuwen > Vroege middeleeuwen > Merovingische periode (Bewoning > Gegroepeerd > Gebouw plattegronden); Middeleeuwen > Volle middeleeuwen > Onbepaald (Onbepaald > Onbepaald > Onbepaald); Middeleeuwen > Volle middeleeuwen > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Aardewerk); Onbepaald > Onbepaald > Onbepaald (Bewoning > Gegroepeerd > Bijgebouw plattegronden); Middeleeuwen > Volle middeleeuwen > Onbepaald (Bewoning > Alleenstaand > Onbepaald); Middeleeuwen > Vroege middeleeuwen > Onbepaald (Bewoning > Gegroepeerd > Bijgebouw plattegronden); Middeleeuwen > Vroege middeleeuwen > Onbepaald (Bewoning > Alleenstaand > Waterput); Middeleeuwen > Late middeleeuwen > Onbepaald (Infrastructuur > Lijnelementen > Weg); Metaaltijden > Ijzertijd > Onbepaald (Bewoning > Alleenstaand > Bijgebouw plattegrond); Metaaltijden > Ijzertijd > Onbepaald (Bewoning > Alleenstaand > Gebouw plattegrond); Nieuwe Tijd > Onbepaald > Onbepaald (Onbepaald > Onbepaald > Onbepaald); Middeleeuwen > Volle middeleeuwen > Onbepaald (Bewoning > Alleenstaand > Gebouw plattegrond); Middeleeuwen > Volle middeleeuwen > Onbepaald (Bewoning > Alleenstaand > Bijgebouw plattegrond); Middeleeuwen > Volle middeleeuwen > Onbepaald (Onbepaald > Onbepaald > Onbepaald);

6. Vorselaar ID

gemeente

naam vindplaats

100128

Vorselaar

Molenbaan I

100325

Vorselaar

Dijkbaan I

100799

Vorselaar

Pulderbeek 1

datering (Ruw > Verfijning 1 > Verfijning 2 (Interpretatie hoofdklasse > klasse > subklasse)) Romeinse Tijd > Midden-Romeinse tijd > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Glas); Middeleeuwen > Onbepaald > Onbepaald (Bewoning > Alleenstaand > Site met Walgracht); Steentijd > Paleolithicum > Finaal-paleolithicum (Roerende Archaeologica > Vondstenconcentratie > Lithisch materiaal); Steentijd > Neolithicum > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Vondstenconcentratie > Lithisch materiaal);

130

100889

Vorselaar

Fluxys Vorselaar-Vispluk 1

100890

Vorselaar

Fluxys Vorselaar-Vispluk 2

100891

Vorselaar

Fluxys Vorselaar-Plein

101016

Vorselaar

Vispluk I

101782

Vorselaar

Vorselaar 1

101825

Vorselaar

Vorselaar 2

101883

Vorselaar

Schranshoeve

101884

Vorselaar

Vispluk-Sassenhout

101885

Vorselaar

Sassenhoutbrug 1

101886

Vorselaar

Moleneinde 1

101887

Vorselaar

Binnen Bosch 1

101889

Vorselaar

Vorselaar 3

101890

Vorselaar

Heikant 21

101891

Vorselaar

Vorselaar 4

101892

Vorselaar

102146

Vorselaar

Kardinaal Van Roey-instituut (Heufstraat) Vorselaarse Heide 1

102830

Vorselaar

Parochiekerk St.-Pieter

102831

Vorselaar

Molenbaan 89

102832

Vorselaar

Molen van Vorselaar

102833

Vorselaar

Sassenhoeve

102836

Vorselaar

Gasthuishoeve

102837

Vorselaar

O.-L.-V.-uit-'t-Waesbroeck-Kapel

102839

Vorselaar

Strateneinde 6

102840

Vorselaar

Vispluk 5 (Kasteelhoeve)

102841

Vorselaar

Kasteel de Borrekens

102843

Vorselaar

Proosthoeven

105534

Vorselaar

Vorselaar 5

Metaaltijden > Bronstijd > Late bronstijd (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Aardewerk); Onbepaald > Onbepaald > Onbepaald (Onbepaald > Onbepaald > Onbepaald); Middeleeuwen > Late middeleeuwen > Onbepaald (Bewoning > Gegroepeerd > Nederzetting); Steentijd > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Lithisch Materiaal); Onbepaald > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Aardewerk); Middeleeuwen > Late middeleeuwen > Onbepaald (Bewoning > Gegroepeerd > Nederzetting); Onbepaald > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Aardewerk); Romeinse Tijd > Onbepaald > Onbepaald (Begraving > EĂ&#x192;ÂŠn structuur > Onbepaald); Romeinse Tijd > Midden-Romeinse tijd > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Munten); Middeleeuwen > Onbepaald > Onbepaald (Bewoning > Alleenstaand > Site met Walgracht); Steentijd > Neolithicum > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Lithisch Materiaal); Romeinse Tijd > Midden-Romeinse tijd > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Metaal); Steentijd > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Lithisch Materiaal); Steentijd > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Lithisch Materiaal); Steentijd > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Lithisch Materiaal); Romeinse Tijd > Midden-Romeinse tijd > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Munten); Steentijd > Neolithicum > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Lithisch Materiaal); Middeleeuwen > Vroege middeleeuwen > Onbepaald (Bewoning > Alleenstaand > Waterput); Metaaltijden > Ijzertijd > Onbepaald (Begraving > Meerdere structuren > Grafheuvel); Middeleeuwen > Volle middeleeuwen > Onbepaald (Religie > Religie > Kerk); Nieuwe Tijd > 18de eeuw > Onbepaald (Bewoning > Alleenstaand > Hoeve); Nieuwe Tijd > 18de eeuw > Onbepaald (Economie > Industrie > Molen); Nieuwe Tijd > 17de eeuw > Onbepaald (Bewoning > Alleenstaand > Hoeve); Nieuwe Tijd > 18de eeuw > Onbepaald (Bewoning > Alleenstaand > Hoeve); Nieuwe Tijd > 18de eeuw > Onbepaald (Religie > Religie > Kapel); Nieuwe Tijd > 17de eeuw > Onbepaald (Bewoning > Alleenstaand > Hoeve); Nieuwe Tijd > 17de eeuw > Onbepaald (Bewoning > Alleenstaand > Hoeve); Middeleeuwen > Late middeleeuwen > Onbepaald (Versterking > Gebouwen > Waterburcht); Romeinse Tijd > Onbepaald > Onbepaald (Bewoning > Alleenstaand > Onbepaald); Nieuwe Tijd > 18de eeuw > Onbepaald (Bewoning > Gegroepeerd > Hoeves); Steentijd > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Lithisch Materiaal);

131

105540

Vorselaar

Aabrug

206967

Vorselaar

Vispluk - Proosthoeveweg

208852

Vorselaar

Van de Wervelaan

211721

Vorselaar

Kabienstraat

Romeinse Tijd > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Aardewerk); Steentijd > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Lithisch Materiaal); Nieuwe Tijd > 16de eeuw > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Munten); Metaaltijden > Onbepaald > Onbepaald (Bewoning > Onbepaald > Onbepaald); Metaaltijden > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Natuursteen); Romeinse Tijd > Midden-Romeinse tijd > Onbepaald (Bewoning > Gegroepeerd > Nederzetting); Romeinse Tijd > Midden-Romeinse tijd > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Vondstenconcentratie > Aardewerk); Romeinse Tijd > Midden-Romeinse tijd > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Vondstenconcentratie > Bouwmateriaal); Romeinse Tijd > Midden-Romeinse tijd > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Metaal); Middeleeuwen > Volle middeleeuwen > Onbepaald (Bewoning > Onbepaald > Onbepaald); Middeleeuwen > Late middeleeuwen > Onbepaald (Infrastructuur > Lijnelementen > Onbepaald); Middeleeuwen > Volle middeleeuwen > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Losse Vondst > Aardewerk); Metaaltijden > Onbepaald > Onbepaald (Roerende Archaeologica > Vondstenconcentratie > Aardewerk); Middeleeuwen > Onbepaald > Onbepaald (Onbepaald > Onbepaald > Onbepaald);

132

Bijlage 3: Lijst bouwkundig erfgoed (beschermd of vastgesteld)

1. Grobbendonk id

naam

gemeente

status

beschermd

vastgesteld

46996

Afspanning De Kroon

Grobbendonk

Bewaard

46969

Afspanning De Leeuw

Grobbendonk

Bewaard

85532

Banmolen

Grobbendonk

Bewaard

85534

Boerenwoning

Grobbendonk

Bewaard

Nee

47008

Boswachtershuis

Grobbendonk

Bewaard

300179

Bouwel kerkomgeving

Grobbendonk

Nee

46961

Brugwachterswoning

Grobbendonk

Bewaard

46960

Classicistische pastorie

Grobbendonk

Bewaard

47006

Daglonerswoningen De Huiskens

Grobbendonk

Verbouwd of Gesloopt

Nee

46967

Dorpswoning

Grobbendonk

Bewaard

Nee

46983

Dorpswoning

Grobbendonk

Bewaard

Nee

47010

Dorpswoning

Grobbendonk

Bewaard

Nee

46955

Grobbendonk

Bewaard

Nee

46966

Dorpswoning Arbeid Adelt Anno 1915 Eisterleehoeve

Grobbendonk

Bewaard

Nee

46987

Gekoppelde dorpswoningen

Grobbendonk

Bewaard

Nee

46968

Goorkasteel

Grobbendonk

Bewaard

Nee

47000

Graanwindmolen en molenhuizen

Grobbendonk

Bewaard

46990

Herberg Engels Huis

Grobbendonk

Bewaard

Nee

46994

Herberg Palmenhof

Grobbendonk

Bewaard

Nee

47007

Hoeve Bouwelhoef

Grobbendonk

Bewaard

85518

Hoevecomplex

Grobbendonk

Bewaard

Nee

46986

Hoeve De Cramos

Grobbendonk

Deels Bewaard

Nee

46976

Hoeve De Roskam

Grobbendonk

Bewaard

46975

Hoeve Echelpoelschrans

Grobbendonk

Bewaard

Nee

85515

Hoeve Het Schranshof

Grobbendonk

Bewaard

85522

Hoeve Pullaardhoef

Grobbendonk

Bewaard

Nee

46973

Hoeve ter Hulsdonck

Grobbendonk

Bewaard

Nee

46964

Hofke van Eisterlee

Grobbendonk

Bewaard

Nee

46954

Huis De Ram

Grobbendonk

Bewaard

Nee

85513

Kapelletje van Eisterlee

Grobbendonk

Bewaard

Nee

85521

Grobbendonk

Bewaard

Nee

85514

Kapel Onze-Lieve-VrouwOnbevlekt-Ontvangen Kapel van Boshoven

Grobbendonk

Bewaard

Nee

46998

Kapel van de Langenheuvel

Grobbendonk

Bewaard

85525

Kapel van het rustoord Sint-MariaMagdalena Kasteeldomein Bouwelhof

Grobbendonk

Bewaard

Nee

Grobbendonk

Bewaard

Kleuterafdeling van de vrije basisschool Kostershuis-dorpsschool

Grobbendonk

Bewaard

Nee

Grobbendonk

Bewaard

Nee

46995 46984 46974

133

46965

Langgestrekte hoeve

Grobbendonk

Bewaard

Nee

46988

Langgestrekte hoeve

Grobbendonk

Bewaard

Nee

85512

Langgestrekte hoeve

Grobbendonk

Bewaard

Nee

85516

Langgestrekte hoeve

Grobbendonk

Bewaard

Nee

46977

Langgestrekte hoeve De Reykens

Grobbendonk

Bewaard

Nee

46989

Langgestrekte hoeve Het Huisveld

Grobbendonk

Bewaard

Nee

46999

Lourdesgrot

Grobbendonk

Bewaard

Nee

46982

Meisjesschool met bijhorend klooster Monument ter ere van de gesneuvelden Neoclassicistisch herenhuis

Grobbendonk

Bewaard

Grobbendonk

Bewaard

Grobbendonk

Bewaard

Nee

Neoclassicistisch herenhuis met beukenpark Oud postkantoor

Grobbendonk

Bewaard

Nee

Grobbendonk

Bewaard

Nee

Grobbendonk

Bewaard

46959

Parochiekerk Onze-Lieve-Vrouw ten Hemel Opgenomen met kerkhof Parochiekerk Sint-Lambertus

Grobbendonk

Bewaard

Nee

47004

Pastorie

Grobbendonk

Bewaard

46957

Pensionaat

Grobbendonk

Bewaard

Nee

46985

Personeelswoning

Grobbendonk

Bewaard

Nee

46992

Postkantoor

Grobbendonk

Bewaard

Nee

85527

Priorij Onze-Lieve-Vrouw-TenTroon Reeks arbeiderswoningen

Grobbendonk

Bewaard

Grobbendonk

Bewaard

Nee

Grobbendonk

Bewaard

85528

Rentmeesterwoning De Snippelingen Saswachterswoning

Grobbendonk

Bewaard

46963

Saswachterswoning en sluiskom

Grobbendonk

Bewaard

46972

Schandpaal

Grobbendonk

Bewaard

Nee

46991

Sint-Jozefskapel

Grobbendonk

Bewaard

Nee

85533

Sluizenstelsel

Grobbendonk

Bewaard

Nee

46958

Twee burgerhuizen

Grobbendonk

Bewaard

Nee

85524

Twee dorpswoningen

Grobbendonk

Bewaard

Nee

46956

Villa

Grobbendonk

Bewaard

Nee

47009

Villa

Grobbendonk

Bewaard

Nee

85517

Villa in Nieuwe Zakelijkheid

Grobbendonk

Bewaard

Nee

85530

Villa Natuurvriendenhuis

Grobbendonk

Bewaard

Nee

46970

Voorgebouw kasteel Grobbendonk

Grobbendonk

Bewaard

85526

Vrijstaand burgerhuis

Grobbendonk

Bewaard

Nee

46962

Vrijstaande dorpswoning

Grobbendonk

Bewaard

Nee

46978

Vrijstaande dorpswoning

Grobbendonk

Bewaard

Nee

46980

Vrijstaande dorpswoning

Grobbendonk

Bewaard

Nee

85529

Vrijstaande eengezinswoning

Grobbendonk

Bewaard

Nee

46971

Watertoren van 1961

Grobbendonk

Bewaard

Nee

85520

Woonstalhuis

Grobbendonk

Bewaard

Nee

46953 85523 85519 46993 46981

85531 47005

134

2. Herentals id

naam

gemeente

status

beschermd

vastgesteld

47061

Herentals

Bewaard

47236

Afspanning, herberg en brouwerij De Oude Zalm Alleenstaand burgerhuis

Herentals

Bewaard

Nee

47256

Alleenstaande dorpswoning

Herentals

Bewaard

Nee

47012

Arbeiderswoningen

Herentals

Bewaard

Nee

47031

Arbeiderswoningen

Herentals

Bewaard

Nee

47112

Architectenwoning van J. De Wit

Herentals

Bewaard

Nee

47252

Herentals

Bewaard

Herentals

Verbouwd of Gesloopt Bewaard

Nee

47019

Bedrijfsgebouw bij de Hogewegmolen Bedrijfsgebouwen van schrijnwerkerij Van Gelder Begijnenhuis

47020

Begijnenhuis

Herentals

Bewaard

47024

Begijnenhuis Convent

Herentals

Bewaard

47023

Begijnenhuizen

Herentals

Bewaard

47015

Begijnhofkerk Sint-Catharina

Herentals

Bewaard

106378

Begijnhof van Herentals

Herentals

47114

Beluik

Herentals

Bewaard

Nee

47129

Herentals

Bewaard

47055

Besloten Hof van het norbertinessenklooster Boerenkrijgmonument

Herentals

Bewaard

Nee

47248

Brouwerij Sint-Bavo

Herentals

Bewaard

Nee

47029

Burgerhuis

Herentals

Bewaard

Nee

47042

Burgerhuis

Herentals

Bewaard

Nee

47057

Burgerhuis

Herentals

Bewaard

47062

Burgerhuis

Herentals

Bewaard

Nee

47068

Burgerhuis

Herentals

Bewaard

Nee

47077

Burgerhuis

Herentals

Bewaard

Nee

47078

Burgerhuis

Herentals

Bewaard

Nee

47079

Burgerhuis

Herentals

Bewaard

Nee

47080

Burgerhuis

Herentals

Bewaard

Nee

47082

Burgerhuis

Herentals

Nee

47090

Burgerhuis

Herentals

Verbouwd of Gesloopt Bewaard

Nee

47097

Burgerhuis

Herentals

Bewaard

47098

Burgerhuis

Herentals

Bewaard

47102

Burgerhuis

Herentals

Bewaard

Nee

47104

Burgerhuis

Herentals

Bewaard

Nee

47115

Burgerhuis

Herentals

Bewaard

Nee

47118

Burgerhuis

Herentals

Bewaard

Nee

47126

Burgerhuis

Herentals

Bewaard

Nee

47127

Burgerhuis

Herentals

Bewaard

Nee

47145

Burgerhuis

Herentals

Bewaard

Nee

47064

Burgerhuis De Luypaert

Herentals

Bewaard

214958

Burgerhuis in cottagestijl

Herentals

Bewaard

Nee

47087

135

47135

Burgerhuis Molenhuis

Herentals

Bewaard

Nee

47083

Herentals

Bewaard

Nee

Herentals

Bewaard

Nee

Herentals

Bewaard

Nee

Herentals

Bewaard

Nee

Herentals

Bewaard

Nee

Herentals

Bewaard

Nee

Herentals

Bewaard

Nee

Herentals

Bewaard

Nee

Herentals

Bewaard

47142

Burgerhuis naar ontwerp van J.B. Van Bouchout Burgerhuis naar ontwerp van J. De Wit Burgerhuis naar ontwerp van K. Van Looy Burgerhuis naar ontwerp van K. Van Looy Burgerhuis naar ontwerp van K. Van Looy Burgerhuis ontworpen door F. Van Sand Burgerhuis ontworpen door K. Van Looy Burgerhuis ontworpen door P.J. Taeymans Burgerhuis ontworpen door P.J. Taeymans Burgerhuizen

Herentals

Bewaard

Nee

47036

Dokterswoning

Herentals

Bewaard

Nee

47122

Domein Hof Le Paige

Herentals

Bewaard

47013

Dorpswoning

Herentals

Bewaard

Nee

47045

Dorpswoning

Herentals

Bewaard

Nee

47156

Dorpswoning

Herentals

Bewaard

Nee

47247

Dorpswoning

Herentals

Bewaard

Nee

47249

Dorpswoning

Herentals

Bewaard

Nee

47261

Dorpswoning

Herentals

Bewaard

Nee

47270

Dorpswoning

Herentals

Bewaard

Nee

47014

Dorpswoning De Augustijn

Herentals

Bewaard

Nee

47038

Eenheidsbebouwing

Herentals

Bewaard

Nee

47070

Eenheidsbebouwing

Herentals

Bewaard

Nee

47108

Eenheidsbebouwing

Herentals

Bewaard

Nee

47146

Eenheidsbebouwing

Herentals

Bewaard

Nee

47017

Eenheidsbebouwing met pastorie en begijnenhuizen Eenheidsbebouwing naar ontwerp van L. Fels Eenheidsbebouwing ontworpen door E. Heylen Eenheidsbebouwing ontworpen door K. Van Looy Eenheidsbebouwing ontworpen door K. Van Looy Eenheidsbebouwing ontworpen door K. Van Looy Eenheidsbebouwing van begijnenhuizen Eenheidsbebouwing van stadswoningen Eenheidsbebouwing van stadswoningen Eenheidsbebouwing van stadswoningen Fermereihoeve

Herentals

Bewaard

Herentals

Bewaard

Nee

Herentals

Bewaard

Nee

Herentals

Bewaard

Nee

Herentals

Bewaard

Nee

Herentals

Bewaard

Nee

Herentals

Bewaard

Herentals

Bewaard

Nee

Herentals

Bewaard

Nee

Herentals

Deels Bewaard

Nee

Herentals

Bewaard

Nee

47120 47109 47110 47111 47030 47094 47088 47113

47069 47148 47134 47143 47147 47018 47044 47052 47084 47136

136

47026

Fundatiehuis voor 9 begijnen

Herentals

Bewaard

47231

Gemeentehuis van Morkhoven

Herentals

Bewaard

Nee

47074

Gemeentelijke jongensschool

Herentals

Bewaard

47021

Gildekamer van het begijnhof

Herentals

Bewaard

106386

Grote Markt

Herentals

Nee

47119

Herberg in neotraditionele stijl

Herentals

Bewaard

47076

Herenhuis

Herentals

Bewaard

Nee

47131

Herenhuis

Herentals

Bewaard

Nee

47157

Herenhuis Molenwaterhof en tuin

Herentals

Bewaard

47124

Herentals

Bewaard

Nee

47051

Herenhuis naar ontwerp van A. De Boodt Hoekcomplex

Herentals

Bewaard

Nee

47037

Hoekhuis

Herentals

Bewaard

Nee

47160

Hoekhuis

Herentals

Bewaard

Nee

47269

Hoekhuis Lindehoef

Herentals

Bewaard

Nee

47149

Hoekpand met winkelpui

Herentals

Bewaard

Nee

47099

Herentals

Bewaard

Nee

47155

Hoekpand ontworpen door P.J. Taeymans Hoeve

Herentals

Bewaard

Nee

47242

Hoeve

Herentals

Bewaard

Nee

47245

Hoeve Berteneindsehoeve

Herentals

Bewaard

Nee

47107

Hoeve met losse bestanddelen

Herentals

Bewaard

Nee

47230

Hoeve met woonstalhuis

Herentals

Bewaard

Nee

47265

Hoeve Schrans van Lankem

Herentals

Bewaard

47060

Hotel De Nieuwe Zalm

Herentals

Bewaard

47151

Hotel des Voyageurs

Herentals

Bewaard

Nee

47267

Herentals

Bewaard

Nee

47081

Hoveniersgebouw bij het kasteel van Noorderwijk Huis De Mortier

Herentals

Bewaard

Nee

47266

Huis Paviljoen

Herentals

Bewaard

47011

Infirmerie van het augustijnenklooster Infirmerie van het begijnhof

Herentals

Bewaard

Herentals

Bewaard

Herentals

Bewaard

Nee

Herentals

Bewaard

Nee

Herentals

Bewaard

47250

Kapel Onze-Lieve-Vrouw van 't Zand Kapel Onze-Lieve-Vrouw van Zeven WeeĂŤn Kapel van Onze-Lieve-Vrouw op 't Zand Kasteel van Noorderwijk

Herentals

Bewaard

47066

Kempische schuur

Herentals

Bewaard

Nee

47232

Klooster

Herentals

Bewaard

Nee

47065

Herentals

Bewaard

Herentals

Bewaard

47067

Klooster Sint-Jozefkarmel met kapel Klooster van de zusters annonciaden Kruisweg

Herentals

Bewaard

47072

Lage stadswoningen

Herentals

Bewaard

Nee

47054

Lakenhal en Belfort

Herentals

Bewaard

47022 47103 47239 47273

47257

137

47254

Langgestrekte hoeve Hooghe hoeve Lindedreef

Herentals

Bewaard

Nee

Herentals

Bewaard

Nee

Magazijn en bedrijfsgebouw van ijzergieterij A. Van Aerschot Middeleeuwse stadsomwalling

Herentals

Bewaard

Nee

Herentals

Bewaard

Nee

47048

Muurschilderingen SintWaldetrudiskerk Neoclassicistisch burgerhuis

Herentals

Bewaard

Nee

47049

Neoclassicistisch burgerhuis

Herentals

Bewaard

Nee

47071

Herentals

Bewaard

Nee

47073

Neoclassicistische stadswoningen Neoclassicistisch herenhuis

Herentals

Bewaard

47075

Neoclassicistisch herenhuis

Herentals

Bewaard

Nee

47095

Neoclassicistisch winkelhuis

Herentals

Bewaard

Nee

47259

Neoromaanse grafkapel

Herentals

Bewaard

47150

Neotraditioneel winkelhuis

Herentals

Bewaard

Nee

47059

Notariswoning

Herentals

Bewaard

47238

Onze-Lieve-Vrouwekapel

Herentals

Bewaard

Nee

47246

Herentals

Bewaard

47123

Onze-Lieve-Vrouw ten Troostkapel Parochiekerk Onze-Lieve-Vrouw

Herentals

Bewaard

Nee

47085

Parochiekerk Sint-Antonius

Herentals

Bewaard

Nee

47258

Parochiekerk Sint-Bavo

Herentals

Bewaard

47243

Parochiekerk Sint-Niklaas

Herentals

Bewaard

47091

Parochiekerk Sint-Waldetrudis

Herentals

Bewaard

47260

Pastorie Sint-Bavo

Herentals

Bewaard

47096

Herentals

Bewaard

47039

Pastorie van de SintWaldetrudisparochie Pastorie van het begijnhof

Herentals

Bewaard

47159

Personeelswoning

Herentals

Bewaard

Nee

47016

Poortgebouw

Herentals

Bewaard

47028

Poortgebouw

Herentals

Bewaard

47058

Postgebouw van 1912

Herentals

Bewaard

47132

Sashuis 11

Herentals

Bewaard

47235

School

Herentals

Bewaard

Nee

47244

Schoolgebouw

Herentals

Bewaard

Nee

47263

Schoolgebouw

Herentals

Bewaard

Nee

47139

Herentals

Bewaard

Nee

47141

School ontworpen door P.J. Taeymans School Scheppersinstituut

Herentals

Bewaard

Nee

47043

Sint-Jozefcollege

Herentals

Bewaard

Nee

47040

Sint-Jozefinstituut

Herentals

Bewaard

Nee

47255

Spoorwachterswoning

Herentals

Bewaard

Nee

47063

Stadsbrouwerij

Herentals

Bewaard

47035

Stadspoort Bovenpoort

Herentals

Bewaard

47161

Stadspoort Zandpoort

Herentals

Bewaard

47046

Stadswoning

Herentals

Bewaard

Nee

200490 47130 301174 301502

Herentals

138

47041

Stadswoning aansluitend bij begijnhofpoort Stadswoning met magazijn

Herentals

Bewaard

Herentals

Bewaard

Nee

Herentals

Bewaard

Nee

47128

Stadswoning naar ontwerp van J.B. Van Bouchout Tramstatie Wachtzaal

Herentals

Bewaard

Nee

47086

Twee burgerhuizen

Herentals

Bewaard

Nee

47089

Twee burgerhuizen

Herentals

Bewaard

Nee

47117

Twee burgerhuizen

Herentals

Bewaard

Nee

47144

Herentals

Bewaard

Nee

47053

Twee burgerhuizen ontworpen door A. Vanesse Twee dorpswoningen

Herentals

Bewaard

Nee

47101

Twee dorpswoningen

Herentals

Bewaard

Nee

47125

Twee dorpswoningen

Herentals

Bewaard

Nee

47268

Twee dorpswoningen

Herentals

Bewaard

Nee

47272

Twee dorpswoningen

Herentals

Bewaard

Nee

47271

Vakwerkhoeve

Herentals

Bewaard

47106

Villa

Herentals

Bewaard

Nee

47262

Villa

Herentals

Bewaard

Nee

47047

Vredegerecht

Herentals

Bewaard

47025

Vrijstaand begijnenhuis

Herentals

Bewaard

47034

Vrijstaand burgerhuis

Herentals

Bewaard

Nee

47033

Vrijstaande dokterswoning

Herentals

Bewaard

Nee

47234

Vrijstaande dorpswoning

Herentals

Bewaard

Nee

47133

Watertoren met woonhuis

Herentals

Bewaard

Nee

47158

Herentals

Bewaard

Nee

47251

Weeshuis Instituut van de Voorzienigheid Windmolen Hogewegmolen

Herentals

Bewaard

47154

Winkelhuis

Herentals

Bewaard

Nee

47056

Herentals

Bewaard

Nee

Herentals

Bewaard

Nee

47240

Winkelhuis naar ontwerp van K. Van Looy Winkelhuis ontworpen door K. Van Looy Woonstalhuis

Herentals

Bewaard

Nee

47253

Woonstalhuis

Herentals

Bewaard

47264

Woonstalhuis

Herentals

Bewaard

Nee

47237

Woonstalhuis Hemelshof

Herentals

Bewaard

Nee

47241

Woonstalhuis Heuvelheidehoeve

Herentals

Bewaard

Nee

47121

Ziekenhuis Sint-Elisabeth

Herentals

Bewaard

47153 47116

47105

3. Herenthout id

naam

gemeente

status

beschermd

vastgesteld

47166

Afspanning Prinsenhof

Herenthout

Bewaard

Nee

47222

Begraafplaats

Herenthout

Bewaard

Nee

47207

Burgerhuis

Herenthout

Bewaard

Nee

47211

Burgerhuis

Herenthout

Bewaard

Nee

139

47210

Burgerhuis Molenhuis

Herenthout

Bewaard

Nee

47182

Burgerhuis Rozenhof

Herenthout

Bewaard

Nee

47229

Café De Linde

Herenthout

Bewaard

Nee

47209

Café Den Toerist

Herenthout

Bewaard

Nee

47193

Café uit het interbellum

Herenthout

Bewaard

Nee

47168

Dorpswoning

Herenthout

Bewaard

Nee

47216

Dorpswoning

Herenthout

Bewaard

Nee

47220

Dorpswoning

Herenthout

Bewaard

Nee

47223

Dorpswoning

Herenthout

Bewaard

Nee

47226

Dorpswoning

Herenthout

Bewaard

Nee

47227

Dorpswoning

Herenthout

Bewaard

Nee

47228

Dorpswoning

Herenthout

Bewaard

Nee

47178

Gemeentehuis Herenthout

Herenthout

Bewaard

Nee

47179

Gemeentelijke meisjesschool

Herenthout

Bewaard

Nee

47213

Herberg 't Schipke

Herenthout

Bewaard

47208

Herenhuis

Herenthout

Bewaard

Nee

47184

Hoeve

Herenthout

Bewaard

Nee

47187

Hoeve

Herenthout

Bewaard

47172

Hoeve De Kroon

Herenthout

Bewaard

Nee

47191

Kapel

Herenthout

Bewaard

Nee

47204

Kapel

Herenthout

Bewaard

Nee

47188

Kasteel Herlaar

Herenthout

Bewaard

47167

Kempische hoeve

Herenthout

Bewaard

Nee

47163

Kempische schuur

Herenthout

Bewaard

Nee

47171

Kempische schuur

Herenthout

Bewaard

Nee

47183

Kempische schuur

Herenthout

Bewaard

Nee

47198

Kempische schuur

Herenthout

Bewaard

Nee

47200

Klooster met schoolgebouw

Herenthout

Bewaard

Nee

47217

Landhuis Hooghuys

Herenthout

Bewaard

Nee

47162

Langgestrekte hoeve

Herenthout

Bewaard

Nee

47165

Langgestrekte hoeve

Herenthout

Bewaard

Nee

47169

Langgestrekte hoeve

Herenthout

Bewaard

Nee

47185

Langgestrekte hoeve

Herenthout

Bewaard

Nee

47196

Langgestrekte hoeve

Herenthout

Bewaard

Nee

47197

Langgestrekte hoeve

Herenthout

Bewaard

Nee

47199

Langgestrekte hoeve

Herenthout

Bewaard

Nee

47202

Langgestrekte hoeve

Herenthout

Bewaard

Nee

47203

Langgestrekte hoeve

Herenthout

Bewaard

Nee

47218

Langgestrekte hoeve

Herenthout

Bewaard

Nee

47190

Molenhuis met watermolen en molenaarswoning Monument voor de gesneuvelden Neoclassicistisch hoekpand 't Kamereyck Neotraditionele dienstgebouwen

Herenthout

Bewaard

Herenthout

Bewaard

Herenthout

Bewaard

Nee

Herenthout

Bewaard

47214 47206 47189

140

47176

Herenthout

Bewaard

47201

Parochiekerk Sint-Pieter en Paulus Parochiezaal

Herenthout

Bewaard

Nee

47224

Pastorie

Herenthout

Bewaard

Nee

47177

Postkantoor met uitbreiding

Herenthout

Bewaard

Nee

47225

Sint-Gummaruskapel

Herenthout

Bewaard

47221

Uilenbergkapel

Herenthout

Bewaard

47181

Vrijstaand burgerhuis

Herenthout

Bewaard

Nee

47175

Vrijstaande dorpswoning

Herenthout

Bewaard

Nee

47192

Wegwijzer

Herenthout

Bewaard

Nee

47173

Wilgenhoeve

Herenthout

Bewaard

Nee

47215

Winkelhuis

Herenthout

Bewaard

Nee

4. Lille id

naam

gemeente

status

beschermd

47479

Afspanning Den Hert

Lille

Bewaard

Nee

vastgestel d Ja

47448

Lille

Bewaard

47429

Afspanning en dorpsherberg In den Eik Boerenwoning De Kemphaan

Lille

Bewaard

Nee

47407

Boskapel

Lille

Bewaard

47452

Burgerhuis

Lille

Bewaard

Nee

47455

Burgerhuis

Lille

Bewaard

Nee

47451

Dokterswoning

Lille

Bewaard

Nee

127495

Dorpskom Gierle

Lille

Nee

47410

Dorpswoning

Lille

Bewaard

Nee

47433

Dorpswoning

Lille

Bewaard

Nee

47443

Dorpswoning

Lille

Bewaard

47456

Dorpswoning

Lille

Bewaard

Nee

47459

Dorpswoning

Lille

Bewaard

Nee

47460

Dorpswoning

Lille

Bewaard

Nee

47485

Dorpswoning

Lille

Bewaard

Nee

47494

Dorpswoningen

Lille

Bewaard

Nee

47478

Gasthof De Keizer

Lille

Bewaard

47442

Gemeentehuis van Gierle

Lille

Bewaard

47422

Gemeentehuis van Lille

Lille

Bewaard

Nee

47457

Gemeentehuis van Poederlee

Lille

Bewaard

Nee

47440

Gemeentelijke jongensschool

Lille

Bewaard

Nee

47463

Heerlekapel

Lille

Bewaard

47467

Hoeve

Lille

Bewaard

Nee

47470

Hoeve

Lille

Bewaard

Nee

47445

Hoevecomplex

Lille

Bewaard

47491

Hoeve d'Akkere

Lille

Bewaard

Nee

47419

Hoeve De Schrans

Lille

Bewaard

47483

Hoeve met Kempische schuur

Lille

Bewaard

Nee

141

47437

Hoeve met losse bestanddelen

Lille

Bewaard

Nee

47468

Hoeve met losse bestanddelen

Lille

Bewaard

Nee

47458

Hoeve met woonstalhuis

Lille

Bewaard

Nee

47495

Johannahoeve

Lille

Bewaard

Nee

47471

Kapel

Lille

Bewaard

Nee

47496

Kapel

Lille

Bewaard

47436

Kapel De Haspel

Lille

Bewaard

Nee

47439

Lille

Bewaard

Lille

Bewaard

Nee

Lille

Bewaard

47473

Kapel Onze-Lieve-Vrouw Bezoeking Kapel toegewijd aan het Heilig Hart Kapel van het Eerwaardig Heilig Sacrament Kapel Zittaart

Lille

Bewaard

Nee

47446

Kempische langsschuur

Lille

Bewaard

47404

Kempische schuur

Lille

Bewaard

Nee

47424

Kempische schuur

Lille

Bewaard

Nee

47472

Kempische schuur

Lille

Bewaard

Nee

47490

Lille

Bewaard

Nee

47488

Kunstenaarswoning Jaak Rosseels Landhuis Hof d' Intere

Lille

Bewaard

47480

Landhuis Seringenhof

Lille

Bewaard

47420

Langgestrekte hoeve

Lille

Bewaard

Nee

47449

Langgestrekte hoeve

Lille

Bewaard

Nee

47469

Langgestrekte hoeve

Lille

Bewaard

Nee

47474

Langgestrekte hoeve

Lille

Bewaard

Nee

47486

Molenaarswoning

Lille

Bewaard

Nee

47409

Lille

Bewaard

47444

Molenaarswoning en olieslagmolen Neoclassicistisch burgerhuis

Lille

Bewaard

47431

Neotraditioneel pand

Lille

Bewaard

Nee

47414

Notariswoning

Lille

Bewaard

Nee

47427

Ommegang

Lille

Bewaard

Nee

216103

Oorlogsmonument Gierle

Lille

Bewaard

47441

Lille

Bewaard

47477

Parochiekerk Onze-LieveVrouw Parochiekerk Sint-Amelberga

Lille

Bewaard

47453

Parochiekerk Sint-Jan-Baptist

Lille

Bewaard

Nee

47413

Parochiekerk Sint-Pieter

Lille

Bewaard

47454

Pastorie

Lille

Bewaard

Nee

47417

Lille

Bewaard

Nee

Lille

Bewaard

Nee

Lille

Bewaard

Nee

106436

Pastorie ontworpen door P.J. Taeymans Pensionaat der Religieuze Ursulinen Pijlerkapelletjes De zeven weeĂŤn van Onze-Lieve-Vrouw Singel

Nee

47412

Sint-Annakapel

Lille

Bewaard

47461

Smidse

Lille

Bewaard

Nee

47421

Villa Hof op de Beek

Lille

Bewaard

Nee

47466 47464

47435 47465

Lille

142

47423

Villa in cottagestijl

Lille

Bewaard

Nee

47462

Villa Tricot

Lille

Bewaard

Nee

47487

Lille

Bewaard

Nee

47415

Vrije lagere school met bijhorend klooster Vrijstaand burgerhuis

Lille

Bewaard

Nee

47432

Vrijstaand burgerhuis

Lille

Bewaard

47447

Vrijstaand burgerhuis

Lille

Bewaard

47489

Vrijstaand burgerhuis

Lille

Bewaard

Nee

47426

Vrijstaande burgerwoning

Lille

Bewaard

Nee

47430

Vrijstaande dorpswoning

Lille

Bewaard

Nee

47434

Wegkapel

Lille

Bewaard

Nee

47450

Wegkapel

Lille

Bewaard

Nee

47438

Windmolen In Stormen Sterk

Lille

Bewaard

47425

Windmolen Zwarte Molen

Lille

Bewaard

Nee

47481

Woning Descamps

Lille

Bewaard

Nee

47482

Woning Helsen

Lille

Bewaard

Nee

47428

Woonstalhuis

Lille

Bewaard

Nee

47484

Woonstalhuis

Lille

Bewaard

Nee

47492

Woonstalhuis

Lille

Bewaard

Nee

47493

Woonstalhuis

Lille

Bewaard

Nee

47405

Woonstalhuis 't Hoefke

Lille

Bewaard

Nee

5. Olen id

naam

gemeente

status

beschermd

vastgesteld

47528

Afspanning Sint-Sebastiaan

Olen

Bewaard

Nee

47501

Burgerhuis

Olen

Bewaard

Nee

47502

Burgerhuis

Olen

Bewaard

Nee

47503

Burgerhuis

Olen

Bewaard

Nee

47510

Burgerhuis

Olen

Bewaard

Nee

47531

Burgerhuis

Olen

Bewaard

Nee

47505

Olen

Bewaard

Nee

47518

Complex in vakwerkbouw, gedateerd 1715 Dorpswoning

Olen

Bewaard

Nee

47526

Dorpswoning

Olen

Bewaard

Nee

47499

Olen

Bewaard

Nee

47515

Gemeentehuis van Olen en onderwijzerswoning Hoeve

Olen

Bewaard

Nee

47524

Hoeve Boekelhof

Olen

Bewaard

Nee

47504

Kapel

Olen

Bewaard

Nee

47525

Olen

Bewaard

Nee

Olen

Bewaard

Nee

47509

Kapel Onze-Lieve-Vrouw van het Heilig Hart Kapel ter ere van Onze-LieveVrouw Langgestrekte hoeve

Olen

Bewaard

Nee

121677

Olense CitÃ©

Olen

Nee

47508

143

47497

Olen

Bewaard

Nee

47523

Parochiekerk Onze-LieveVrouw Parochiekerk Sint-Jozef

Olen

Bewaard

Nee

47527

Parochiekerk Sint-Martinus

Olen

Bewaard

47500

Pastorie

Olen

Bewaard

47514

Olen

Bewaard

Nee

Olen

Bewaard

Nee

47519

Pastorie van de SintJozefparochie Personeelswoning Koperen huisje School van 1829 en 1872

Olen

Bewaard

Nee

47516

Schuur

Olen

Bewaard

Nee

47517

Sint-Willibrorduskapel

Olen

Bewaard

47529

Station Olen

Olen

Bewaard

Nee

47513

Villa Leemans

Olen

Bewaard

Nee

47520

Watertoren

Olen

Bewaard

Nee

47530

6. Vorselaar id

naam

gemeente

status

beschermd

vastgesteld

47537

Boshoeve

Vorselaar

Bewaard

Nee

47583

Boswachterswoning

Vorselaar

Bewaard

Nee

47549

Burgerhuis

Vorselaar

Bewaard

Nee

47556

Burgerhuis

Vorselaar

Bewaard

Nee

47557

Burgerhuis

Vorselaar

Bewaard

Nee

47558

Burgerhuis

Vorselaar

Bewaard

Nee

47559

Burgerhuis

Vorselaar

Bewaard

Nee

47564

Burgerhuis

Vorselaar

Bewaard

Nee

47533

Burgerwoning

Vorselaar

Bewaard

Nee

47579

Devotiekapel

Vorselaar

Bewaard

47544

Dorpswoning

Vorselaar

Bewaard

Nee

47545

Dorpswoning

Vorselaar

Bewaard

Nee

47546

Dorpswoning

Vorselaar

Bewaard

Nee

47548

Dorpswoning

Vorselaar

Bewaard

Nee

47562

Dorpswoning

Vorselaar

Bewaard

Nee

47563

Dorpswoning

Vorselaar

Bewaard

Nee

47536

Dorpswoningen

Vorselaar

Bewaard

Nee

47540

Dorpswoningen

Vorselaar

Bewaard

Nee

47571

Dorpswoningen

Vorselaar

Bewaard

Nee

47580

Dwarsschuur

Vorselaar

Bewaard

Nee

47547

Herberg

Vorselaar

Bewaard

Nee

47542

Hoeve

Vorselaar

Bewaard

Nee

47587

Hoevecomplex

Vorselaar

Bewaard

Nee

47576

Hoeve Sassenhout

Vorselaar

Bewaard

47573

Hoeve Ten Troon

Vorselaar

Bewaard

Nee

47552

Kapel

Vorselaar

Bewaard

Nee

47539

Kapel Heiken

Vorselaar

Bewaard

Nee

144

47582

Kasteeldomein de Borrekens

Vorselaar

Bewaard

47581

Kasteelhoeve

Vorselaar

Bewaard

Nee

47585

Kempische schuur

Vorselaar

Bewaard

Nee

47555

Klein kasteel

Vorselaar

Bewaard

Nee

47560

Vorselaar

Bewaard

Vorselaar

Bewaard

47553

Klooster- en scholencomplex van de zusters van de Heilige Jozef van Calasanz Kruisweg De Veertien Kapellekens Langgestrekte hoeve

Vorselaar

Bewaard

Nee

47568

Langgestrekte hoeve

Vorselaar

Bewaard

Nee

47575

Langgestrekte hoeve

Vorselaar

Bewaard

Nee

47577

Langgestrekte hoeve

Vorselaar

Bewaard

Nee

47584

Langgestrekte hoeve

Vorselaar

Bewaard

Nee

47586

Langgestrekte hoeve

Vorselaar

Bewaard

Nee

47561

Molenhuis

Vorselaar

Bewaard

Nee

47541

Parochiecentrum Den Engel

Vorselaar

Bewaard

Nee

47534

Parochiekerk Sint-Pieter

Vorselaar

Bewaard

47535

Pastorie Sint-Pietersparochie

Vorselaar

Bewaard

47588

Pijlerkapel

Vorselaar

Bewaard

Nee

47532

Pijlerkapelletje

Vorselaar

Bewaard

Nee

47567

Reeks dorpswoningen

Vorselaar

Bewaard

Nee

47574

Sassenhoeve

Vorselaar

Bewaard

Nee

47554

Schandpaal

Vorselaar

Bewaard

47566

Schranshoeve

Vorselaar

Bewaard

47551

Schuur

Vorselaar

Bewaard

Nee

47572

Sint-Bernardshoeve

Vorselaar

Bewaard

Nee

47570

Villa

Vorselaar

Bewaard

Nee

47569

Woonstalhuis

Vorselaar

Bewaard

Nee

47578

Woonstalhuis

Vorselaar

Bewaard

Nee

47538

145

Bijlage 4: Organogram Kempens Karakter

1.1. Organogram

Projectvereniging Kempens Karakter Raad van Bestuur Dagelijks Bestuur Deelwerking Cultureel Erfgoed

Deelwerking Toerisme

Deelwerking bib

Erfgoedcel + Coördinatie

Coördinatie

Stuurgroep

Ambtelijke werkgroep

1.2. Samenstelling en bevoegdheden Raad van Bestuur -samenstelling: 2 gemeenteraadsleden per aangesloten gemeente -vergaderfrequentie: minstens 2x per jaar (in praktijk 4x per jaar) -bevoegdheden: statuten, huishoudelijk reglement, benoeming, ontslag en bezoldiging personeel, goedkeuring actieplannen en begrotingen, vastleggen dotaties aangesloten gemeenten Dagelijks Bestuur: -samenstelling: voorzitter, 3 ondervoorzitters -vergaderfrequentie: voor elke Raad van Bestuur en verder zoveel mogelijk digitaal -bevoegdheden: coördinatie projectvereniging; voorbereiding, opvolging en verslaggeving vergaderingen RvB; opvolging beslissingen RvB; opvolging lopende projecten en acties; aansturing en evaluatie personeel; bevoegdheden inzake handtekenen, toewijzen opdrachten en betalingen in zoverre dat ze hiervoor een volmacht kreeg van de RvB Deelwerkingen algemeen: Elke deelwerking heeft een eigen stuurgroep en ambtelijke werkgroep, telkens bestaande uit één of meerdere vertegenwoordigers uit elke gemeente. De concrete werking en samenstelling van deze overlegorganen wordt geregeld per deelwerking in overeenstemming met bestaande praktijken en tradities. Binnen elke deelwerking kunnen er ook extra werkgroepen opgericht worden. 146

In overeenstemming met de organisatiecultuur van Kempens Karakter wordt er in alle overlegorganen gestreefd naar consensus bij de besluitvorming. Als er toch moet worden gestemd, heeft elke gemeente 1 stem (ongeacht het aantal aanwezige vertegenwoordigers). De coördinatie van elke deelwerking is in handen van één van de aangesloten gemeenten (ondervoorzitter projectvereniging + ambtelijke ondersteuning vanuit betreffende gemeente) of in handen van het personeel dat binnen de betreffende deelwerkingen is tewerkgesteld. Deelwerking Cultureel Erfgoed Stuurgroep Deelwerking Cultureel Erfgoed -samenstelling: 2 vertegenwoordigers per gemeente (bevoegde schepenen en ambtenaren) + ondervoorzitter of zijn afgevaardigde + erfgoedcel -vergaderfrequentie: 1x per jaar (voor actieplan) -bevoegdheden: inhoudelijke aansturing deelwerking Ambtelijke werkgroep Cultureel Erfgoed -samenstelling: 1 vertegenwoordiger per gemeente (bevoegde ambtenaren) + erfgoedcel -vergaderfrequentie: 4x per jaar -bevoegdheden: praktische opvolging en uitwerking deelwerking, voorbereiding stuurgroep Erfgoedcel: -3 coördinatoren (2,8 VTE) -bevoegdheden: opvolging/coördinatie deelwerking in haar aspecten; opvolging en uitvoering convenant met de Vlaamse overheid; bevoegdheden inzake handtekenen, toewijzen opdrachten en betalingen in zoverre dat ze hiervoor een volmacht kreeg van de RvB; voorbereiding, opvolging en verslaggeving vergaderingen RvB en DB Andere werkgroepen -Plenaire Vergadering -werkgroep bibliothecarissen -werkgroep jeugddiensten -werkgroep toerisme -projectmatige werkgroepen

Deelwerking Toerisme Stuurgroep Deelwerking Toerisme 147

-samenstelling: maximaal 3 vertegenwoordigers per gemeente (bevoegde schepenen, bevoegde ambtenaren en/of toeristische actor) + TPA + ondervoorzitter of zijn afgevaardigde + erfgoedcel -vergaderfrequentie: 4x per jaar -bevoegdheden: inhoudelijke aansturing deelwerking Ambtelijke werkgroep Toerisme -samenstelling: 1 vertegenwoordiger per gemeente: bevoegde ambtenaren of schepen/actor, TPA -bevoegdheden: praktische opvolging en uitwerking deelwerking, voorbereiding stuurgroep Deelwerking Bibliotheken Stuurgroep Deelwerking Bib -samenstelling: 2 vertegenwoordigers per gemeente: ondervoorzitter of zijn afgevaardigde , bevoegde schepenen en ambtenaren -vergaderfrequentie: 1x per jaar (voor actieplan) -bevoegdheden: inhoudelijke aansturing deelwerking Ambtelijke werkgroep Bib -samenstelling: 1 vertegenwoordiger per gemeente: bibliothecarissen -bevoegdheden: praktische opvolging en uitwerking deelwerking, voorbereiding stuurgroep

148

Bijlage 5: Statuten projectvereniging Kempens Karakter

149

Bijlage 6: Goedkeuring aanvraagdossier IOED door aangesloten gemeentebesturen

150

Bijlage 7: Goedkeuring aanvraagdossier IOED door Raad van Bestuur Kempens Karakter

151