Jaarverslag 2020 - Planning 2021 by Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

VOORWOORD Beste lezer 2020 werd – onverwacht – een zeer bijzonder jaar, ook voor RLKGN. Corona dwong ons tot heel wat creativiteit op organisatorisch vlak, maar de inhoudelijke werking bleef gelukkig meer dan overeind. We kunnen dus ook dit jaar een boel projecten en terreinrealisaties voorleggen, nog steeds de basis van onze werking. Heel wat cijfers overtreffen zelfs deze van de voorgaande jaren. Zo realiseerden we op 44 locaties binnen ons werkingsgebied projecten rond landschapsherstel en kleine landschapselementen: 20287 nieuwe bomen en struiken (waarvan 10380 met het label Plant van Hier) werden aangeplant, alsook een recordaantal van 6,9 kilometer aan nieuwe heggen, hagen en houtkanten alsook 700m aan nieuwe dreven met 101 hoogstammige bomen. 252 solitaire bomen werden aangeplant net als 229 hoogstamfruitbomen. 380m houtkanten werden onderhouden. Onze knotters namen dit jaar 76 knotbomen onder handen en de grondwerkers creëerden 2 nieuwe poelen en één poel werd hersteld. Wat betreft landschappelijk en klein bouwkundig erfgoed is het restaureren van enkele kapellen zoals deze aan de Lovenhoek in Vorselaar vermeldenswaardig, net als de verderzetting van de uitvoering van het beheerplan van kasteeldomein Le Paige. Samen met de IOED’s Land van Nete en Aa en k.ERF gaven we tientallen adviezen aan openbare besturen en particuliere eigenaars. Voor beide IOED’s werd ook een missie-visie opgemaakt die werd vertaald in strategische en operationele doelstellingen. Ons INTERREG-project ‘Recapture the Fortress Cities’ rond vestingsteden kreeg haar Europese aftrap in Herentals en loopt verder in 2021. Via Kansenkavels experimenteren we met het open houden, vergroene en (her-)inrichting van strategisch gelegen, onbebouwde percelen. De werking rond de Kempense Heuvelrug werd verdergezet met o.a. een aantal realisaties in het deel Kasterlee zoals de ontwikkeling van een prikkelpad, opmaak visie rond omgeving Keesemolen en Heemerf, verschillende terreinacties, … en de biografie werd uitgebreid richting Herentals en Grobbendonk. De oplevering van dit werk is voorzien in het voorjaar van 2021 waarna we aan de slag gaan met de realisatie ervan. Samen met de IOED en erfgoedcel werd ook het LEADER-project rond het koninklijk (ontginnings-)verleden van de Kempen opgestart. Het strategisch project ‘Veerkracht in de vallei van de Kleine Nete’ draaide in 2020, ondanks een wissel van de projectcoördinator, opnieuw op volle toeren in elke van de zes hefboomprojecten. Ook werden aanvragen ingediend en (reeds gedeeltelijk) goedgekeurd voor de volle pot van 500.000 euro aan verwervingssubsidies. Eind 2020 kwam het goede nieuws dat het vervolgproject ‘Meer veerkracht in de vallei van de Kleine Nete’ werd goedgekeurd. De zes hefboomprojecten zullen hierin nog ambitieuzer worden omgevormd tot vier klimaatprogramma’s (resp. rond droogte en ontharding, bebossing en vergroening, bodem en ontsluiting) en drie focusgebieden, waaronder nieuw de bovenlopen in Retie en Dessel. Ook voor de vallei van de Grote Nete wordt in samenwerking met de provincie een gelijkaardig gebiedsprogramma voorbereid met gelijklopende ambities. Dit zou in de loop van 2021 een doorstart 3

moeten kennen. In de Noorderkempen, ons derde deelgebied, werd verder gewerkt o.a. aan de trajectbiografie voor het Bels Lijntje en de werking rond ARO, beide in samenwerking met de provincie / TPA. Naast onze gebiedsgerichte werking blijven er een aantal horizontale thema’s die een grote impact hebben op het landschap en de beeldkwaliteit in de Kempen. We trachten deze horizontale thema’s in de toekomst meer en meer in te bedden in onze gebiedsgerichte werking. Zo werd het Loket Onderhoud Buitengebied (LOB) rond het structureel beheer van het buitengebied opgestart in twee gemeenten en zijn gesprekken met nog andere lopende. Ook het beheer van houtkanten als een van onze belangrijkste Kempense KLE’s blijft veel aandacht krijgen in al zijn facetten: in de opmaak van beheervisies en –plannen, de aanplant en het onderhoud ervan, de relatie met vleermuizen (met een nieuw PDPO project rond de ingekorven vleermuis) tot de valorisatie via PDPO Kempens Energiehout. Via Loslopend Vee experimenteren we samen met lokale landbouwers rond de inzet van virtuele rasters in begrazingsprojecten. De trage wegenwerking werd – op vraag van onze lokale besturen – nog verder uitgebreid met plannen voor o.a. Retie en Grobbendonk en verschillende realisaties zoals een nieuwe fietsverbinding in Kasterlee. De opstart in Dessel werd door corona uitgesteld naar voorjaar 2021. Ook in de vergroening van scholen schakelen we nog een tandje bij met niet minder dan 28 Kempense scholen die tussen 2020 en 2022 een groene metamorfose ondergaan. Hetzelfde zal gebeuren met minstens 17 speelpleintjes. In het kader van de samenwerkingsovereenkomst met ANB werd op verschillende plekken ingezet op het realiseren van Europese topnatuur, op bebossing en toegankelijkheid van natuur. Voorbeelden zijn de inrichting van een winterverblijf voor vleermuizen op La Bonne Esperance (Turnhout) en het herstel van 2ha heide en duinlandschap op de Bremberg (Lichtaart), aansluitend op Grote Neerheide waar ook projecten lopende zijn. Ook onze andere biodiversiteitsprojecten zoals fauna-akkers (met niet minder dan 76ha ingezaaid in RLKGN in 2020), de harkwesp (met 81 getelde individuen opnieuw een stijging van de aantallen tegenover het al goede jaar 2019, te danken aan een combinatie van warme zomers en kleinschalige beheeringrepen) en kunstnesten voor o.a. zwaluwen werden verdergezet. Ook qua draagvlakvorming en communicatie zaten we niet stil, met een verdere uitbreiding en professionalisering van onze communicatiekanalen. In print, folders en landschapsmagazine, werf- en infoborden en educatieve pakketten (zoals een geslaagde valleicursus) maar ook digitaal met sociale media, onze website en de nieuwe websites www.kleinenete.be en www.kempenseheuvelrug.be. Ook wordt er meer ingezet op video, met o.a. een kortere promofilm en een langere documentaire over de Kempense Heuvelrug. Er werd gestart aan de opmaak van een nieuwe website, die bovendien zal ingebed zijn in een overkoepelende website van de Vlaamse regionale landschappen. In 2021 willen we in de eerste plaats verder doen met waar we goed in zijn: concrete terreinrealisaties in ons werkingsgebied waarbij we gemeentelijk, provinciaal, Vlaams en Europees beleid integreren en dat in nauw overleg met alle betrokken particulieren, organisaties en overheden.

Zoals beschreven in onze ambitienota kaderen we deze concrete acties zoveel mogelijk in bovenlokale visies voor de grote deelgebieden binnen ons werkingsgebied: de vallei van de Kleine Nete, de vallei van de Grote Nete, de Kempense Meren (deze eerste drie zijn niet toevallig ook speerpuntgebieden in het nieuwe strategisch plan van Toerisme Kempen, naast de Kalmthoutse Heide en Kolonies) en de Noorderkempen. In de vallei van de Kleine Nete bereiden we ons samen met de partners voor op op de start van het nieuwe strategisch project en meer concreet op de vier klimaatprogramma’s. We zetten ook in op nieuwe projectoproepen zoals PSN, Blue Deal, LEADER, PDPO, … om de gestelde doelen te realiseren. We publiceren de uitgebreide landschapsbiografie en maken de eerste stappen in de realisatie ervan. In de vallei van de Grote Nete bekijken we samen met provincie, betrokken gemeentebesturen en lokale partners of we een gelijkaardig programma als in de Kleine Nete kunnen opstarten. We bereiden ons voor op een traject richting gebiedsdekkendheid (binnen het arrondissement Turnhout) en onderzoeken, eens het Vlaams beleidskader rond nationale en landschapsparken duidelijk wordt begin 2021, samen met de partners de mogelijkheden voor de Kempen. We starten een aantal projecten op in samenwerking met collega-RL zoals Buiten-zorg rond de inrichting van de groene buitenruimten bij zorginstellingen en Landschapsvrijwilligers rond het professionaliseren van onze vrijwilligerswerking i.s.m. RL Westhoek en Landschapsbeheer Nederland. In het LEADER-project Verbindend Landschap experimeteren we met participatieve en co-creatieve manieren om functionele, ecologische verbindingen te realiseren. Binnen de eigen organisatie willen we – onder meer door de aanwerving van een nieuwe projectmedewerker landschap en een LOB-medewerker – verder inzetten op sterke landschapsontwerpen en visualisaties enerzijds en het structrueel onderhoud van het buitengebied en onze eigen projecten anderzijds. We zetten verder in op efficiëntie en digitalisering door de implementatie van CRM als centraal databanksysteem en DIPLA als digitale tool voor inventarisatie, beheerplanning en –monitoring. We ontwikkelen een nieuwe website voor RLKGN (samen met 11 andere RL-en). Tot slot moet 2021 het jaar worden waarin we ook effectief gebruik kunnen maken van de voormalige pastorie van Oosthoven als uitvalsbasis. Hoewel we na de verhuis in augustus 2020 vooral via telewerk hebben gewerkt, bleek toch dat we nu eindelijk over een professionele werkomgeving beschikken die onze werking zeker ten goede zal komen. Samen met de collega’s van Bosgroep Noorderkempen willen we van huis en tuin een levend(ig) landschapshuis maken voor de regio! Veel leesplezier!

INHOUD Voorwoord .............................................................................................................................................. 3 Inhoud ..................................................................................................................................................... 6 1.

Organisatie en structuur.................................................................................................................. 7 1.1

Werkingsgebied ....................................................................................................................... 7

1.2

Bestuursorganen ..................................................................................................................... 8

1.2.1

Algemene vergadering .................................................................................................... 8

1.2.2

Raad van bestuur ........................................................................................................... 10

1.2.3

Dagelijks bestuur ........................................................................................................... 12

1.3

Personeel ............................................................................................................................... 12

1.3.1

Personeelsbestand RLKGN ............................................................................................ 12

Werking 2020 (in het kort) ............................................................................................................ 16

Planning 2021 (in het kort) ............................................................................................................ 22

Jaarverslag en planning ................................................................................................................. 23 4.1

Natuurbehoud en landschapszorg ........................................................................................ 23

4.1.1

Kleine landschapselementen ......................................................................................... 23

4.1.2

Boomverzorgingswerken ............................................................................................... 79

4.1.3

Klein bouwkundig erfgoed............................................................................................. 80

4.1.4

Kasteeldomeinen en parken.......................................................................................... 83

4.1.5

Recapture the Fortress Cities ........................................................................................ 85

4.1.6

Intergemeentelijke Onroerende Erfgoeddiensten (IOED)............................................. 87

4.1.7

Beheerovereenkomsten en bedrijfsplanner ................................................................. 99

4.1.8

Fauna-akkers ............................................................................................................... 102

4.1.9

Kempisch energiehout................................................................................................. 103

4.1.10

Loket Onderhoud Buitengebied (LOB) ........................................................................ 108

4.1.11

Adviesverlening rond biodiversiteit ............................................................................ 112

4.1.12

Vleermuizen thuis in het landbouwlandschap ............................................................ 114

4.1.13

Zwaluwen en gierzwaluwen ........................................................................................ 118

4.1.14

Soortenprojecten ........................................................................................................ 119

4.1.15

Knotteam ..................................................................................................................... 121

4.1.16

IHD’s door middel van particulier natuurbeheer ........................................................ 123

4.1.17

Bebossing..................................................................................................................... 128

4.1.18

Natuur in je buurt ........................................................................................................ 129

4.1.19

Kansenkavels ............................................................................................................... 131

4.1.20

Loslopend Vee ............................................................................................................. 133

4.1.21

Pastorie Oosthoven ..................................................................................................... 136 6

4.1.22

Landschapsvrijwilligers ................................................................................................ 138

4.1.23

Verbindend Landschap ................................................................................................ 139

4.1.24

Buitenzorg ................................................................................................................... 142

4.2

4.2.1

Trage wegen ................................................................................................................ 143

4.2.2

Milieuzorg op school ................................................................................................... 165

4.3

Recreatief medegebruik en natuurrecreatie....................................................................... 143

Gebiedsgerichte werking ..................................................................................................... 174

4.3.1

Strategisch Project “Veerkracht in de Vallei van de Kleine Nete”............................... 174

4.3.2

Kempense Heuvelrug .................................................................................................. 195

4.3.3

Koninklijk domein ........................................................................................................ 203

Communicatie ............................................................................................................................. 209 5.1

Communicatie RLKGN ......................................................................................................... 209

5.1.1

Communicatie - print................................................................................................... 209

5.1.2

Communicatie - digitaal............................................................................................... 212

5.2

Communicatie Vlaamse Regionale Landschappen .............................................................. 217

5.2.1 6.

Website + communicatieplan ...................................................................................... 217

Financieel..................................................................................................................................... 219 6.1

Balans en resultatenrekening 2020 ..................................................................................... 219

6.2

Begroting 2021 .................................................................................................................... 219

6.3

Toelichting door de penningmeester .................................................................................. 219

6.4

Provinciale basissubsidie voor uitvoering acties i.k.v. landschapszorg ............................... 220

6.5

Projectsubsidies DMN ......................................................................................................... 221

Bijlagen ................................................................................................................................................ 222

1. ORGANISATIE EN STRUCTUUR 1.1

WERKINGSGEBIED

Het werkingsgebied van Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete ligt in het oosten van de provincie Antwerpen, en strekte zich tot en met 2020 uit over het grondgebied van 18 gemeenten: Arendonk, Balen, Beerse, Dessel, Geel, Grobbendonk, Herentals, Herenthout, Kasterlee, Lille, Meerhout, Mol, Olen, Oud-Turnhout, Retie, Turnhout, Vorselaar en Vosselaar.

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete is gelegen in het oosten van de provincie Antwerpen en omvat 18 gemeenten.

1.2

BESTUURSORGANEN

1.2.1 ALGEMENE VERGADERING Namen nog door te geven en te verkiezen op de AV. De Algemene vergadering van Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete is samengesteld uit de provincie Antwerpen, alle 18 aangesloten gemeenten en de erkende verenigingen voor natuur, landbouw, recreatie en wildbeheer, en uit een aantal adviserende instanties. 8

Wijzigingen samenstelling van de Algemene Vergadering (sinds 23 februari 2021) aangeduid in het vet en cursief. OV : werden goedgekeurd op de Algemene Vergadering onder voorbehoud van de stemming van de gemeenteraad. Organisatie

effectief vertegenwoordiger

plaatsvervanger

Provincie Antwerpen

Jan De Haes

Kathleen Helsen

Gemeente Arendonk

Ann Hermans

Rudi Panis

Gemeente Balen

Wim Wouters

Evert Mol

Gemeente Beerse

Isabelle Druyts

Ingrid Van Genechten

Gemeente Dessel

Kris Van Dijck

Willy Broeckx

Gemeente Geel

Bart Julliams

Lieve Rombauts

Gemeente Grobbendonk

Jelena Cecelja

Greet Van Peer

Gemeente Herentals

Rutger Moons

Ludo Van den Broeck

Gemeente Herenthout

Machteld Ledegen

Hugo Cambre

Gemeente Kasterlee

Jan Biermans

Rob Guns

Gemeente Lille

Ann Kersemans

Elien Leys

Gemeente Meerhout

Jan Melis

Griet Convens

Gemeente Mol

Hans De Groof

Jan Vangheel

Gemeente Olen

Michel De Maeyer

Seppe Bouquillon

Gemeente Oud-Turnhout

Bart Vermeiren

Jan Sels

Gemeente Retie

Karolien Adriaensen

Lut Hermans

Gemeente Turnhout

Astrid Wittebolle

Els Baeten

Gemeente Vorselaar

Sara Van Rooy

Lieven Janssens

Gemeente Vosselaar

Jo Dehouwer

Wouter Vochten

Natuurpunt vzw

Hendrik Hendrix

Gerd Zonnenberg

Natuurpunt beheer vzw

Jos Gysels

Stefan Versweyveld

Natuurpunt De Kievit

Luc Van der Eycken

Paul Prinsen

Natuurpunt De Wulp

Jessy Broeckx

Wouter Vanreusel

Natuurpunt Geel-Meerhout kern Geel

Marc Verachtert

Koen Thibau

Natuurpunt Geel-Meerhout kern Meerhout

Dirk De Schutter

Luc Van den Bergh

Natuurpunt Kasterlee

Guido Verdyck

Juul Appels

Natuurpunt Lille

Nico Paepen

in te vullen

Natuurpunt Nete en Aa kern Vorselaar

Marleen Jansen

Dirk Willems

Natuurpunt Nete en Aa kern Grobbendonk-Herenthout

Julien Bouwen

Eddy Vercammen

Natuurpunt Nete en Aa kern Herentals-Olen

Willy Vanberghen

Herman Puls

Natuurpunt Netebronnen kern Balen

Jan Mallants

Herman Bijnens

Natuurpunt Netebronnen kern Mol

Jan De Schepper

Johan Van Genechten

Natuurpunt De Turnhoutse Kempen

Gerd Zonnenberg

Frank Van Gorp

Natuurpunt Wamp en Neten

Kris Van der Steen

Vital Van Gorp

Koninklijke Vereniging voor Natuur- en Stedenschoon

Rutger Steenmeijer

in te vullen

Actiegroep Leefmilieu Kempen (VALK) vzw

Oscar Vanderborght

Arthur Vleugels

JNM Neteland

Floris Sanczuk

Iris Van Cleuvenbergen

Landelijke Beweging Boerenbond

Jelle Claes

in te vullen

Bedrijfsgilden Boerenbond

Marcel Heylen

in te vullen

Bedrijfskringen Boerenbond

Alfons Gios

in te vullen

Landelijke Gilden Boerenbond

in te vullen

KVLV

Rita Geerts

Nele Nackaerts

GROEP C - Erkende verenigingen voor landbouw toerisme wildbeheer

GROEP B - Erkende mileu- en natuurverenigingen

GROEP A - Provincie- en gemeentebesturen

VASTE LEDEN (stemgerechtigd)

KVLV/AGRA

Hilde Van den Broeck

in te vullen

Agrakring

Rosa Helsen

Liliane Aerts

Groene Kring vzw/KLJ

Ben Verbist

in te vullen

Regioraden Boerenbond

Michiel Sels

in te vullen

Algemeen Boerensyndicaat

Luc Huybrechts

Luc Van Dommelen

Vlaams Agrarisch Centrum

Carine Ceusters

Danny Meeusen

Wildbeheereenheid De Vart vzw

Sven Sels

Gerard Lammers

Wildbeheereenheid Retie vzw

Roger Ooms

Willy Van der Veken

Wildbeheereenheid Geel-Olen 1 vzw

Jan Lavrijsen

Paul Verluyten

Wildbeheereenheid Het Netebroek Balen vzw

Marc Geuens

In te vullen

Wildbeheereenheid 4B vzw

Aloys Verherstraeten

Marc Ooms

Wildbeheereenheid Bos&Duin Kasterlee vzw

Bruno Willemsens

Karel Dierckx

Wildbeheereenheid Groot-Lille vzw

Carlo Carpentier

Eric Van Echelpoel

Wildbeheereenheid Nete&Wimp vzw

Geert Van den Bosch

Dries Daems

TPA vzw

Gaston Maes

Gilles Facon

Pasar Kempen vzw

Heidi De Smedt

In te vullen

Kempens Landschap vzw

Tine Vandenbroeck

Annemie Nagels

Toerisme Noorderkempen

Jan Aerts

Nik Tuytelaers

vvv Balen vzw

Walter Van de Poel

Marcel Belmans

vvv Retie vzw

Marcel Moons

Jules Mermans

vvv Vorselaar vzw

Luc Van Hoof

Guy Peeters

vvv Dessel vzw

Annie Michielsen

Roger Damen

vvv Mol vzw

Guido Van Hoof

Staf Heurckmans

Avansa Kempen

Christa Truyen

Martine Coppieters

Provinciale Landbouwkamer

Gert Van de Moortel

in te vullen

Cultuurraad voor de Kempen

Davy De Proost

Frans Vangenechten

vzw KEMP

Maarten D'Hondt

Guido Van Hoof

Den Bunt vzw

Roger Damen

in te vullen

Landschapszorg ABL

Chris Caerts

Guy Tilkin

Nationale Boomgaardenstichting

Marc Boermans

Ludo Royen

Bosgroep Zuiderkempen

Jan Seynaeve

Jan Millis

Bosgroep Kempen Noord

Marieke Verreet

Willy Van De Velde

Rurant

Wim Poelmans

Kristien Vanlommel

VVV Geel

Bert Goeman

Kris Alen

Departement Landbouw en Visserijk

Van Vlierberghe Sam

Marcipont Yves

Natuurpunt CVN

Joke Flour

Erik Vervoort

KMDA

Jef Dupain

Dries Herpoelaert

2019

2016

2011

2010

TOEGETREDEN LEDEN (niet-stemgerechtigd)

1.2.2 RAAD VAN BESTUUR De Raad van Bestuur van Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete is samengesteld uit de provincie Antwerpen, alle 18 aangesloten gemeenten en de erkende verenigingen voor natuur, landbouw en recreatie en de wildbeheereenheden. 10

Wijzigingen samenstelling van de Raad van Bestuur (sinds 23 februari 2021) aangeduid in het vet en cursief.

OV : werden goedgekeurd op de Algemene Vergadering onder voorbehoud van de stemming van de gemeenteraad. vertegenwoordiger

Organisatie

Provincie- en gemeentebesturen Erkende mileu- en natuurverenigingen

Jan De Haes

Provincie Antwerpen

Kenny Viskens

Gemeente Arendonk

Werner Hens

Gemeente Balen

Stefan Poortmans

Gemeente Beerse

Kris Van Dijck

Gemeente Dessel

Ben Van Looveren

Gemeente Geel

Fatima De Smedt

Gemeente Grobbendonk

Mien Van Olmen

Gemeente Herentals

Stefanie Vrins

Gemeente Herenthout

Gert Storms

Gemeente Kasterlee

Luc De Backer

Gemeente Lille

Jan Melis

Gemeente Meerhout

Hans De Groof

Gemeente Mol

Gert Dierckx

Gemeente Olen

Bob Coppens

Gemeente Oud-Turnhout

Luc Janssens

Gemeente Retie

Astrid Wittebolle

Gemeente Turnhout

Jos Bouly

Gemeente Vorselaar

Jo Dehouwer

Gemeente Vosselaar

Hendrik Hendrix

Natuurpunt vzw

Jos Gysels

Natuurpunt beheer vzw

Paul Prinsen

Natuurpunt De Kievit

Jessy Broeckx

Natuurpunt De Wulp

Marc Verachtert

Natuurpunt Geel-Meerhout kern Geel

Dirk De Schutter

Natuurpunt Geel-Meerhout kern Meerhout

Guido Verdyck

Natuurpunt Kasterlee

Nico Paepen

Natuurpunt Lille

Marleen Jansen

Natuurpunt Nete en Aa kern Vorselaar

Eddy Vercammen

Natuurpunt Nete en Aa kern Grobbendonk-Herenthout

Herman Puls

Natuurpunt Nete en Aa kern Herentals-Olen

Jan Mallants

Natuurpunt Netebronnen kern Balen

Johan Van Genechten

Natuurpunt Netebronnen kern Mol

Gerd Zonnenberg

Natuurpunt De Turnhoutse Kempen

Kris Van der Steen in te vullen

Natuurpunt Wamp en Neten Koninklijke Vereniging voor Natuur- en Stedenschoon

15 16

Oscar Vanderborght

Actiegroep Leefmilieu Kempen (VALK) vzw

Erkende vereningingen landbouw-toerismewildbeheer

GROEP C

GROEP B

GROEP A

LEDEN RAAD VAN BESTUUR (stemgerechtigd)

Jelle Claes

Landelijke Beweging Boerenbond

Marcel Heylen

Bedrijfsgilden Boerenbond

Alfons Gios

Bedrijfskringen Boerenbond

in te vullen

Landelijke Gilden Boerenbond

Rita Geerts

KVLV

Hilde Van den Broeck

KVLV/AGRA

Rosa Helsen

Agrakring

Ben Verbist

Groene Kring vzw/KLJ

Michiel Sels

Regioraden Boerenbond

Luc Huybrechts

Algemeen Boerensyndicaat

Bart Claes

Wildbeheereenheid regio Dessel

Carlo Carpentier

Wildbeheereenheid Groot-Lille vzw

Lies Heylen

TPA vzw

Tine Vandenbroeck

Kempens Landschap vzw

Jan Aerts Adri Versteyen

Toerisme Noorderkempen vvv Retie vzw

15 16

1.2.3 DAGELIJKS BESTUUR De Raad van Bestuur verdeelt onder haar leden de functies van voorzitter, ondervoorzitter, secretaris en penningmeester. Het dagelijks bestuur bestaat uit maximaal 5 personen. Huidige samenstelling Dagelijks Bestuur RLKGN (sinds 23 februari 2021) naam

vertegenwoordiger

functie

Jan De Haes

provincie Antwerpen

voorzitter

Kris Van Dijck

gemeente Dessel

ondervoorzitter

Michiel Sels

Regioraden Boerenbond

secretaris

Jos Gysels

Natuurpunt

penningmeester

Bas Van der Veken

RLKGN

coördinator

1.3

PERSONEEL

1.3.1 PERSONEELSBESTAND RLKGN functie

naam

Coördinator

Bas Van der Veken

100%

RLKGN

In dienst vanaf 1/5/2009

Medewerker communicatie

Tilly Mertens

80%

RLKGN

3/10/2016

Projectmedewerker landschap, erfgoed en stafmedewerker

Els Oostvogels

100%

RLKGN

1/11/2009

Lotte Deman

100%

RLKGN

19/3/2018

Suzy Volckaerts

80%

RLKGN

1/8/2011

Joke Maes

100%

RLKGN

1/9/2015

Projectmedewerker trage wegen & ondersteuning Kleine Nete Projectcoördinator Kleine Nete

Charlotte Corthals

100%

RLKGN

18/7/2016

Jef De Schutter

100%

RLKGN

1/06/2020

Projectmedewerker PDPO en Leader Projectmedewerker landschap

Daan Janssens

100%

RLKGN

0 23/4/2018

Karen De Schutter

100%

RLKGN

30/03/2020

Projectmedewerker Loket Onderhoud Buitengebied Administratief medewerker en stafmedewerker Projectmedewerker agrarisch natuur- en landschapsbeheer

regime

loonrol

uit dienst vanaf

Projectmedewerker biodiversiteit

Tom Snoeckx

Stafmedewerker Antwerpse regionale landschappen

Wim Debaene

Bedrijfsplanner

Lieven Lavrijsen

100% werkt 100% voor 4 RL Antwerpse 100% RL’en

RLKGN

1/6/2015

RLDV*

3/6/2017

VLM

RLKGN = basisfinanciering voorzien door provincie en gemeenten * met VIA-subsidies van de Vlaamse overheid (werkt voor alle Antwerpse RL’en) Volgende personeelswijzigingen vonden plaats in 2020 :  Joke heeft in januari 1/5 tijdskrediet opgenomen. Ze was met zwangerschapsverlof van 20/4/20 tot en met 31/7/20. Daarna heeft ze 2 maanden voltijds ouderschapsverlof opgenomen in augustus en september. Vanaf oktober heeft zij halftijds ouderschapsverlof opgenomen tot het einde van het jaar.  Bas Van der Veken was in ziekteverlof van 14 juli tot en met 30 oktober.  Els Oostvogels is voltijds beginnen werken vanaf september. Daarvoor werkte zijn 4/5.  Kirsten Schoonaert heeft ontslag genomen op 31/5/20. Jef De Schutter heeft haar vervangen vanaf 1/6/20.  Karen De Schutter is vanaf 1/4/20 in dienst gekomen om de landschapswerking mee te versterken. Personeel RLKGN 2020 functie

naam

regime

loonrol

j f m a m j j

Coördinator

Bas Van der Veken

100%

RLKGN

x x x

x x

Medewerker communicatie

Tilly Mertens

80%

RLKGN

x x x

x x

x x x x x x x

100%

RLKGN

x x x

x x

x x x x x x x

Els Oostvogels

80%

RLKGN

x x x

x x

x x x

Els Oostvogels

100%

RLKGN

Lotte Deman

100%

RLKGN

x x x

x x

x x x x x x x

RLKGN

x x x

x x

x x x x x x x

x x

x x x x x x x

Projectmedewerker biodiversiteit Tom Snoeckx Projectmedewerker landschap, erfgoed en stafmedewerker Projectmedewerker landschap, erfgoed en stafmedewerker Projectmedewerker loket onderhoud buitengebied Administratief medewerker en stafmedewerker Projectmedewerker trage wegen en ondersteuning Kleine Nete

Suzy Volckaerts

80 %

a s o n d x x

x x x x

Charlotte Corthals

100%

RLKGN

x x x

Projectmedewerker agrarisch natuur- en landschapsbeheer

Joke Maes

80% %

RLKGN

Projectmedewerker agrarisch natuur- en landschapsbeheer

Joke Maes

100%

RLKGN

Projectmedewerker agrarisch natuur- en landschapsbeheer

Joke Maes

50%

RLKGN

Projectmedewerker PDPO en Leader

Daan Janssens

100%

RLKGN

Projectmedewerker landschap

Karen De Schutter

100%

RLKGN

x x

x x x x

x x x

x x

x x x x x x x

x x

x x x x x x x

Projectcoördinator Kleine Nete

Kirsten Schoonaert

100%

RLKGN

x x x

x x

Projectcoördinator Kleine Nete

Jef De Schutter

100%

RLKGN

Stafmedewerker Antwerpse regionale landschappen

Wim Debaene

werkt 100% voor 4 RL’en

RLDV*

x x x

x x

x x x x x x x

Bedrijfsplanner

Lieven Lavrijsen

100%

VLM

x x x

x x

x x x x x x x

x x x x x x

RLKGN = basisfinanciering voorzien door provincie en gemeenten * met VIA-subsidies van de Vlaamse overheid (werkt voor alle Antwerpse RL’en) In 2021 worden enkele verschuivingen in het personeelsbestand verwacht. Joke Maes zal in 2021 halftijds ouderschapsverlof opnemen. Lotte Deman ondersteunt Charlotte Corthals bij de Trage Wegen projecten. Er zal een extra landschapsmedewerker worden aangeworven, alsook een LOBmedewerker. Personeelsverwachting RLKGN 2021 functie

naam

Coördinator

Bas Van der Veken

Medewerker communicatie

regime

loonrol

m a

m j j

a s o n d

100%

RLKGN

x x x x x x x

Tilly Mertens

80%

RLKGN

x x x x x x x

Projectmedewerker biodiversiteit

Tom Snoeckx

100%

RLKGN

x x x x x x x

Projectmedewerker trage wegen

Charlotte Corthals

100%

RLKGN

x x x x x x x

Projectmedewerker landschap en erfgoed

Els Oostvogels

100%

RLKGN

x x x x x x x

Projectcoördinator Kleine Nete

Jef De Schutter

100%

RLKGN

x x x x x x x

Projectmedewerker agrarisch natuur- en landschapsbeheer

Joke Maes

50%

RLGKN

x x x x x x x

Projectmedewerker loket onderhoud buitengebied

Lotte Deman

100%

RLKGN

x x x x x x x

Administratief medewerker

Suzy Volckaerts

80%

RLKGN

x x x x x x x

Projectmedewerker PDPO en Leader

Daan Janssens

100%

RLKGN

x x x x x x x

Projectmedewerker landschap

Karen De Schutter

100%

RLKGN

x x x x x x x

Projectmedewerker landschap

100%

RLKGN

x x x x x x x

Projectmedewerker LOB

100%

RLKGN

x x x x x x x

Stafmedewerker Antwerpse regionale landschappen

Wim Debaene

100%

RLDV*

x x x x x x x

Bedrijfsplanner

Lieven Lavrijsen

100%

VLM

x x x x x x x

RLKGN = basisfinanciering voorzien door provincie en gemeenten * met VIA-subsidies van de Vlaamse overheid (werkt voor alle Antwerpse RL’en) Taakomschrijving huidige teamleden

functie

naam

regime

taakomschrijving

Coördinator

Bas Van der Veken

100%

Algemene coördinatie team, eindverantwoordelijkheid jaarprogrammatie en werking, contacten bestuur en leden, overkoepelende projecten, eindredactie communicatie

Medewerker communicatie

Tilly Mertens

80%

Communicatie: website, facebook, nieuwsbrief, folders, tentoonstellingen. Organisatie evenementen.

Projectmedewerker biodiversiteit

Tom Snoeckx

100%

Projecten natuurbehoud, monitoring, IHD

Projectmedewerker agrarisch natuur- en landschapsbeheer

Joke Maes

50%

Projecten rond agrarisch natuur- en landschapsbeheer

Projectmedewerker trage wegen en Kleine Nete

Charlotte Corthals

100%

Project trage wegen, communicatie, vormingen en publieksactiviteiten

Projectmedewerker LOB en trage wegen

Lotte Deman

100%

Project trage wegen en Loket Onderhoud Buitengebied

Projectmedewerker landschap en erfgoed

Els Oostvogels

100%

Landschapszorg, landschapsvisies, gebiedsgerichte projecten, IOED pijler landschap

Projectcoördinator Kleine Nete

Jef De Schutter

100%

Coördineren strategisch project Kleine Nete

Projectmedewerker PDPO en Leader

Daan Janssens

100%

Project loslopend vee, ontharddingdossiers,…

Projectmedewerker landschapsbeelden

Karen De Schutter

100%

Projectmedewerker landschap

Projectmedewerker landschapsbeelden

100%

Projectmedewerker landschap

Projectmedewerker LOB

100%

Projectmedewerker Loket Onderhoud Buitengebied

Suzy Volckaerts

80%

Algemene administratie, boekhouding, personeel

Bedrijfsplanner

Lieven Lavrysen

100% (VLM)

Stafmedewerker Antwerpse regionale landschappen

Wim Debaene

100% (Antw. RL’en)

Administratief medewerker

Promotie, afsluiten en opvolgen van beheerovereenkomsten met landbouwers voor agromilieumaatregelen op landbouwbedrijven; participatie in RLKGN-projecten met landbouwraakvlakken Organisatie samenwerking tussen provincie en Antwerpse regionale landschappen en RL’en onderling in beleidsdomeinen natuur, soorten & biodiversiteit, landschap, erfgoed, recreatief medegebruik (uitwerken van gemeenschappelijke projecten; afstemming op het vlak van potentiële synergieën; centrale spil in samenwerking tussen provincie, RL’en en andere partners)

Een teamvergadering vindt in de regel plaats om de twee maanden, in coronatijden is dit om de drie weken. Daarnaast worden er ook drie wintersessies georganiseerd waar meer inhoudelijk gediscussieerd kan worden. Vier maal per jaar is er een stafvergadering waar men individueel zijn projecten/ideeën/bevindingen … kan bespreken. Om de twee maanden wordt er een opleidingswandeling georganiseerd voor heel het team in het werkingsgebied gekoppeld aan een van de gebieden en/of projecten.

2. WERKING 2020 (IN HET KORT) 2020 werd – onverwacht – een zeer bijzonder jaar, ook voor RLKGN. Corona dwong ons tot heel wat creativiteit op organisatorisch vlak, maar de inhoudelijke werking bleef gelukkig meer dan overeind. We kunnen dus ook dit jaar een boel projecten en terreinrealisaties voorleggen, nog steeds de basis van onze werking. Heel wat cijfers overtreffen zelfs deze van de voorgaande jaren. Zo realiseerden we op 44 locaties binnen ons werkingsgebied projecten rond landschapsherstel en kleine landschapselementen: 20287 nieuwe bomen en struiken (waarvan 10380 met het label Plant van Hier) werden aangeplant, alsook een recordaantal van 6,9 kilometer aan nieuwe heggen, hagen en houtkanten alsook 700m aan nieuwe dreven met 101 hoogstammige bomen. 252 solitaire bomen werden aangeplant net als 229 hoogstamfruitbomen. 380m houtkanten werden onderhouden. Onze knotters namen dit jaar 76 knotbomen onder handen en de grondwerkers creëerden 2 nieuwe poelen en één poel werd hersteld.

Bericht over onze lopende aanplantingen in GvA, 22 april 2020

Wat betreft landschappelijk en klein bouwkundig erfgoed is het restaureren van enkele kapellen zoals deze aan de Lovenhoek in Vorselaar vermeldenswaardig, net als de verderzetting van de uitvoering van het beheerplan van kasteeldomein Le Paige. Samen met de IOED’s Land van Nete en Aa en k.ERF gaven we tientallen adviezen aan openbare besturen en particuliere eigenaars. Voor beide IOED’s werd ook een missie-visie opgemaakt die werd vertaald in strategische en operationele doelstellingen. Ons INTERREG-project ‘Recapture the Fortress Cities’ rond vestingsteden kreeg haar Europese aftrap in Herentals en loopt verder in 2021. Via Kansenkavels experimenteren we met het open houden, vergroene en (her-)inrichting van strategisch gelegen, onbebouwde percelen. De werking rond de Kempense Heuvelrug werd verdergezet met o.a. een aantal realisaties in het deel Kasterlee zoals de ontwikkeling van een prikkelpad, opmaak visie rond omgeving Keesemolen en Heemerf, verschillende terreinacties, … en de biografie werd uitgebreid richting Herentals en 16

Grobbendonk. De oplevering van dit werk is voorzien in het voorjaar van 2021 waarna we aan de slag gaan met de realisatie ervan. Samen met de IOED en erfgoedcel werd ook het LEADER-project rond het koninklijk (ontginnings-)verleden van de Kempen opgestart. Het strategisch project ‘Veerkracht in de vallei van de Kleine Nete’ draaide in 2020, ondanks een wissel van de projectcoördinator, opnieuw op volle toeren in elke van de zes hefboomprojecten. Ook werden aanvragen ingediend en (reeds gedeeltelijk) goedgekeurd voor de volle pot van 500.000 euro aan verwervingssubsidies.

Bericht over de verwervingssubsidie voor de kasteelhoeve in GvA, 4 december 2020

Eind 2020 kwam het goede nieuws dat het vervolgproject ‘Meer veerkracht in de vallei van de Kleine Nete’ werd goedgekeurd. De zes hefboomprojecten zullen hierin nog ambitieuzer worden omgevormd tot vier klimaatprogramma’s (resp. rond droogte en ontharding, bebossing en vergroening, bodem en ontsluiting) en drie focusgebieden, waaronder nieuw de bovenlopen in Retie en Dessel. Ook voor de vallei van de Grote Nete wordt in samenwerking met de provincie een gelijkaardig gebiedsprogramma voorbereid met gelijklopende ambities. Dit zou in de loop van 2021 een doorstart moeten kennen. In de Noorderkempen, ons derde deelgebied, werd verder gewerkt o.a. aan de trajectbiografie voor het Bels Lijntje en de werking rond ARO, beide in samenwerking met de provincie / TPA.

Naast onze gebiedsgerichte werking blijven er een aantal horizontale thema’s die een grote impact hebben op het landschap en de beeldkwaliteit in de Kempen. We trachten deze horizontale thema’s in de toekomst meer en meer in te bedden in onze gebiedsgerichte werking. Zo werd het Loket Onderhoud Buitengebied (LOB) rond het structureel beheer van het buitengebied opgestart in twee gemeenten en zijn gesprekken met nog andere lopende. Ook het beheer van houtkanten als een van onze belangrijkste Kempense KLE’s blijft veel aandacht krijgen in al zijn facetten: in de opmaak van beheervisies en –plannen, de aanplant en het onderhoud ervan, de relatie met vleermuizen (met een nieuw PDPO project rond de ingekorven vleermuis) tot de valorisatie via PDPO Kempens Energiehout. Via Loslopend Vee experimenteren we samen met lokale landbouwers rond de inzet van virtuele rasters in begrazingsprojecten. Bericht over Loslopend Vee in GvA, 22 juli 2020

De trage wegenwerking werd – op vraag van onze lokale besturen – nog verder uitgebreid met plannen voor o.a. Retie en Grobbendonk en verschillende realisaties zoals een nieuwe fietsverbinding in Kasterlee. De opstart in Dessel werd door corona uitgesteld naar voorjaar 2021. Ook in de vergroening van scholen schakelen we nog een tandje bij met niet minder dan 28 Kempense scholen die tussen 2020 en 2022 een groene metamorfose ondergaan. Hetzelfde zal gebeuren met minstens 17 speelpleintjes.

Bericht over de vergroening van speelplaatsen, in GvA op 25 januari 2020

In het kader van de samenwerkingsovereenkomst met ANB werd op verschillende plekken ingezet op het realiseren van Europese topnatuur, op bebossing en toegankelijkheid van natuur. Voorbeelden zijn de inrichting van een winterverblijf voor vleermuizen op La Bonne Esperance (Turnhout) en het herstel van 2ha heide en duinlandschap op de Bremberg (Lichtaart), aansluitend op Grote Neerheide waar ook projecten lopende zijn.

Bericht rond het heide- en duinherstel op de Bremberg in GvA, 2 december 2020

Ook onze andere biodiversiteitsprojecten zoals fauna-akkers (met niet minder dan 76ha ingezaaid in RLKGN in 2020), de harkwesp (met 81 getelde individuen opnieuw een stijging van de aantallen tegenover het al goede jaar 2019, te danken aan een combinatie van warme zomers en kleinschalige beheeringrepen) en kunstnesten voor o.a. zwaluwen werden verdergezet.

Ook qua draagvlakvorming en communicatie zaten we niet stil, met een verdere uitbreiding en professionalisering van onze communicatiekanalen. In print, folders en landschapsmagazine, werf- en infoborden en educatieve pakketten (zoals een geslaagde valleicursus) maar ook digitaal met sociale media, onze website en de nieuwe websites www.kleinenete.be en www.kempenseheuvelrug.be. Ook wordt er meer ingezet op video, met o.a. een kortere promofilm en een langere documentaire over de Kempense Heuvelrug. Er werd gestart aan de opmaak van een nieuwe website, die bovendien zal ingebed zijn in een overkoepelende website van de Vlaamse regionale landschappen.

3. PLANNING 2021 (IN HET KORT) In 2021 willen we in de eerste plaats verder doen met waar we goed in zijn: concrete terreinrealisaties in ons werkingsgebied waarbij we gemeentelijk, provinciaal, Vlaams en Europees beleid integreren en dat in nauw overleg met alle betrokken particulieren, organisaties en overheden. Zoals beschreven in onze ambitienota kaderen we deze concrete acties zoveel mogelijk in bovenlokale visies voor de grote deelgebieden binnen ons werkingsgebied: de vallei van de Kleine Nete, de vallei van de Grote Nete, de Kempense Meren (deze eerste drie zijn niet toevallig ook speerpuntgebieden in het nieuwe strategisch plan van Toerisme Kempen, naast de Kalmthoutse Heide en Kolonies) en de Noorderkempen. In de vallei van de Kleine Nete bereiden we ons samen met de partners voor op op de start van het nieuwe strategisch project en meer concreet op de vier klimaatprogramma’s. We zetten ook in op nieuwe projectoproepen zoals PSN, Blue Deal, LEADER, PDPO, … om de gestelde doelen te realiseren. We publiceren de uitgebreide landschapsbiografie en maken de eerste stappen in de realisatie ervan. In de vallei van de Grote Nete bekijken we samen met provincie, betrokken gemeentebesturen en lokale partners of we een gelijkaardig programma als in de Kleine Nete kunnen opstarten. We bereiden ons voor op een traject richting gebiedsdekkendheid (binnen het arrondissement Turnhout) en onderzoeken, eens het Vlaams beleidskader rond nationale en landschapsparken duidelijk wordt begin 2021, samen met de partners de mogelijkheden voor de Kempen. We starten een aantal projecten op in samenwerking met collega-RL zoals Buiten-zorg rond de inrichting van de groene buitenruimten bij zorginstellingen en Landschapsvrijwilligers rond het professionaliseren van onze vrijwilligerswerking i.s.m. RL Westhoek en Landschapsbeheer Nederland. In het LEADER-project Verbindend Landschap experimeteren we met participatieve en co-creatieve manieren om functionele, ecologische verbindingen te realiseren. Binnen de eigen organisatie willen we – onder meer door de aanwerving van een nieuwe projectmedewerker landschap en een LOB-medewerker – verder inzetten op sterke landschapsontwerpen en visualisaties enerzijds en het structrueel onderhoud van het buitengebied en onze eigen projecten anderzijds. We zetten verder in op efficiëntie en digitalisering door de implementatie van CRM als centraal databanksysteem en DIPLA als digitale tool voor inventarisatie, beheerplanning en –monitoring. We ontwikkelen een nieuwe website voor RLKGN (samen met 11 andere RL-en). Tot slot moet 2021 het jaar worden waarin we ook effectief gebruik kunnen maken van de voormalige pastorie van Oosthoven als uitvalsbasis. Hoewel we na de verhuis in augustus 2020 vooral via telewerk hebben gewerkt, bleek toch dat we nu eindelijk over een professionele werkomgeving beschikken die onze werking zeker ten goede zal komen. Samen met de collega’s van Bosgroep Noorderkempen willen we van huis en tuin een levend(ig) landschapshuis maken voor de regio!

4. JAARVERSLAG EN PLANNING 4.1 NATUURBEHOUD EN LANDSCHAPSZORG 4.1.1 KLEINE LANDSCHAPSELEMENTEN ALGEMEEN Trekker Contactpersoon (RLKGN) Partners Doelgroep Doelstelling

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete Karen De Schutter, Daan Janssens, Els Oostvogels Provincie Antwerpen, Agentschap Natuur en Bos, Agentschap Onroerend Erfgoed, gemeenten Diverse grondeigenaars: landbouwers, particulieren, openbare besturen, verenigingen Behoud, herstel en uitbreiding van het netwerk van houtige kleine landschapselementen (houtkanten, hagen, dreven en hoogstamboomgaarden) in functie van landschapsherstel, landschapsbeleving, natuurbehoud, erfgoedherstel, natuurverbindingen, versterking van ecologische corridors, en behoud van autochtone bomen en struiken.

OMSCHRIJVING Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete wil meewerken aan het behoud, herstel en uitbreiding van landschappelijk en cultuurhistorisch waardevolle houtige landschapselementen met een hoge ecologische en erfgoedwaarde, zoals hoogstamboomgaarden, dreven, hagen en houtkanten. Met bijzondere aandacht voor het historisch voorkomen van kleine landschapselementen in het landschap willen we de missing links binnen het KLE-netwerk in kaart brengen en waar mogelijk en wenselijk herstellen. Als basis voor de selectie van missing links willen we historische kaarten vergelijken met actuele inventarisaties (onder meer de provinciale landschapskaart). Naast het landschappelijk en cultuurhistorische aspect, is ook het behoud van streekeigen genetisch materiaal en versterking van biodiversiteit een doelstelling. KLE’s worden steeds gescreend op aanwezigheid van autochtone genenbronnen en bij aanwezigheid wordt deze vrijgesteld, en indien mogelijk verder opgekweekt. De aanplantingen van nieuwe KLE’s gebeuren dan ook steeds met autochtoon plantgoed. Hagen, houtkanten en (knot)bomenrijen zijn belangrijke landschapsbepalende elementen met een grote waarde als habitat, fourageerplaats of migratieroute voor talrijke dieren en planten. De laatste jaren is hun dichtheid echter sterk afgenomen.

KLE’s zullen hersteld, uitgebreid en nieuw aangelegd worden. Bij het herstel van deze kleine landschapselementen wordt rekening gehouden met: -

Cultuurhistorisch voorkomen van KLE’s

Wenselijkheid van heraanplant uitgaande van de huidige natuur- en landschapswaarden

Het voorhanden autochtoon plantgoed.

Meerwaarde van de locatie voor heraanplant: voldoende landschappelijke en/of natuurwaarde in de nabijheid (liefst nabij andere KLE, bos, natuurgebieden, groenblauwe verbindingen), exacte ligging niet in ‘vertuinde’ plek, voldoende ruimte voor aanplant (min. 10 meter haag / houtkant).

Haalbaarheid, b.v. in functie van landbouwbedrijfsvoering

Overzicht locaties adviezen landschapsherstel

Overzicht locaties landschapsherstel

UITGEVOERD 2020 

        

Op een recordaantal van 44 locaties binnen het werkingsgebied van RLKGN werd gewerkt aan herstel of uitbreiding van kleine landschapselementen. Aanplant van een totaal van 20287 stuks plantgoed, waarvan 10380 stuks autochtoon gelabeld als Plant van Hier. Aanplant van een recordaantal van 6,9 kilometer nieuwe heggen, hagen en houtkanten Onderhoud en herstel van 380m houtkanten Aanplant van 252 solitaire bomen Aanplant van 229 hoogstamfruitbomen verspreid over verschillende locaties en 8 nieuwe hoogstamboomgaarden, 156 hoogstamfruitbomen werden onderhouden. In totaal werd voor een totaal van 76Ha aan biodiversiteitsmengsels verdeeld. Aanplant van 101 hoogstammige bomen in dreefverband, met een realisatie van 700m nieuwe dreven 300m² poelen werd hersteld en 2 amfibieënpoelen werden nieuw aangelegd. 76 knotbomen werden beheerd en 91 werden nieuw aangeplant

BOOMGAARD - TURNHOUT OMSCHRIJVING Bij dit landgoed in Turnhout hoorde vroeger ook een hoogtamboomgaard. De eigenaar wilde deze graag opnieuw aanplanten met oude streekeigen rassen. In het midden van het park omzoomd met grachten staat een mooi beschermd kasteeltje. De percelen die bij het landgoed horen zijn nog heel intact en omgeven door grote beuken- en eikendreven. In de boomgaard zijn 30 hoogstambomen en kweeperen aangeplant.

UITGEVOERD IN 2020  Opmaak plan boomgaard GEPLAND IN 2021  Levering plantgoed (januari 2021)

KEMPENS VEKEN OMSCHRIJVING Een Kempens veken is een typische houten weidepoort uit onze streek. Eeuwenlang werden ze gebruikt als afsluiting van akkers, beemden en weiden om dieren binnen of net buiten te houden. Het was een vast onderdeel van het landschap in de Kempen. De poorten of ‘vekens’ verdwenen uit het landschap met de opkomst van metalen hekken en prikkeldraad. Er zijn drie types van Kempense vekens: een exemplaar met een driehoekige constructie bovenaan die voor stabiliteit zorgt, een eenvoudige rechthoekige poort en een groot veken gebaseerd op een liggende boom of stevige balk. Ook vroeger zag niet elk veken er hetzelfde uit, en was de materiaalkeuze (eik, spar, es, ...) verschillend. Sinds kort kan je deze vekens spotten aan de Keesesmolen in Katerlee, aan de Klein Engelandhoeve in Turnhout en in Vorselaar. De karaktervolle weidepoorten zijn volledig gemaakt uit Robinia. Deze houtsoort leent zich uitstekend voor de vervaardigiging van poorten en heeft een hoge weerstand tegen aantasting door insecten en rot. De stammen zijn afkomstig van lokale kap uit beheer. Het is een arbeidsintensieve job, het hout werd ontschorst en ontspint op de werkplaats van onze lokale boomverzorger, en zo zijn ze minstens 20 jaar bestand tegen gure weerselementen.

Elk Kempens Veken draagt het autenthieke ‘Kempens Veken ‘ brandmerk.

Kasterlee – Keesesmolen: Kempens veken met topdriehoek en bijkomende treillage.

Turnhout – Klein Engelandhoeve: Kempens veken met liggende boom

Vorselaar - particulier: Kempens veken met topdriehoek

UITGEVOERD IN 2020 - Contact met eigenaars - Opvragen offertes - Communicatie met aannemer en werfopvolging

POELEN OMSCHRIJVING Het historische landbouwlandschap was rijk aan poelen. Door de evolutie in het landgebruik en de landbouwmethoden zijn dergelijke poelen zeldzaam geworden. Om dit cultuurhistorische en landschappelijk erfgoed te herstellen, worden vijvers omgevormd en poelen hersteld of aangelegd. Bijkomend wordt het leefgebied voor watergebonden planten en dieren verbeterd en uitgebreid door de versterking van het al bestaande poelennetwerk. Voorkeur wordt gegeven aan locaties met een historische aanwezigheid van een poel of op plaatsen met voldoende landschapsen natuurwaarde. Doelstelling - Het historische poelennetwerk in het werkingsgebied versterken om zo de landschapskwaliteit te verbeteren en bijkomend het leefgebied voor watergebonden fauna en flora te verbeteren, verbinden en uit te breiden. - De omvorming van bestaande waterpartijen naar meer ecologische aquatische habitats. - Aanleg van waterbuffers - Via sensibilisatie en promotie verschillende doelgroepen overtuigen van de waarde van poelen.

UITGEVOERD IN 2020  Omgevingsvergunningen  Fam. Verachtert Retie, Fam. de Witte Vorselaar, Fam. Michiels Balen, Fam. Vangeel Kasterlee  Detailontwerpen  Bestek  Uitvoering  Aanleg van 2 nieuwe poelen: Fam. Verachtert Retie, Fam. de Witte Vorselaar  Ruimen van 1 poel: Fam. Dams Geel

Poel Fam. Verachert – Retie

Poel Fam. de Witte - Vorselaar

GEPLAND IN 2021  Omgevingsvergunningen o

Fam. Kolen Balen, Fam. Dams Geel, Fam. Vanduffel Mol, Fam. Verrezen Retie, Fam. Van Hoof Geel, Fam. Sierens Arendonk

 Detailontwerpen  Uitvoering o

Fam. Michiels Balen, Fam. Vangeel Kasterlee

LANDSCHAPSHERSTEL HARTJESVEN - GROBBENDONK OMSCHRIJVING

Het historische ven ‘Hartjesven’ is gelegen, vlakbij de straten Kapelletjesweg en Het Ven in Grobbendonk.

Het ven is momenteel eerder ei-vormig. Op de Ferrariskaart uit 1777 merken we op dat het ven eerder hart-vormig was. Het ven is dus deels gedempt. Aan de hand van grondboringen hebben Eddy Vercammen en Jan Laureys kunnen achterhalen waar de historische venbodem nog aanwezig is en hoe diep deze ligt. Aangezien de aanpalende percelen nu ook in het bezit zijn van PIDPA, kan er aan landschapsherstel gedaan worden en kan de grond lokaal verwerkt worden. 30

Werkzaamheden: -

Grondwerken: het ven uitbreiden en indien mogelijk uitgraven tot op de historische venbodem. De grond lokaal verwerken in het dempen van grachten, het aanschuinen van zones en het uitbreiden van de bestaande duin. Bij het duin herstel zal de schrale grond opnieuw bovenaan verwerkt worden, de voedselrijkere grond uit het ven zal onderaan in de duin verwerkt worden. Een zone ontbossen om het ven te kunnen uitbreiden. Boscompensatie – ter plaatse nieuw bos aanplanten. Wilgenkoepels terugzetten of uittrekken. Een interne bosrand creëren voor meer biodiversiteit en meer doozicht naar het achterliggende permanente grasland. Exotenbestrijding in de bossen Afsluiting verwijderen en een schapenraster plaatsen.

UITGEVOERD IN 2020  Verschillende terreinbezoeken met de stuurgroep: Pidpa, Eddy Vercammen ANB  Terreinbezoek met gemeente Grobbendonk en aannemer  Visievorming en opmaak plannen grondverzet  Aanvraag: ontheffing op ontbossingsverbod  Voorbereiding en communicatie omgevingsvergunning, boscompensatie, archeologienota GEPLAND IN 2021  Online overleg met stuurgroep voor verdere afspraken 31

   

Verfijnen uitvoeringsplannen Uitwerken en indienen omgevingsvergunning Terreinbezoek met aannemers Uitvoering en werfopvolging

KONIJNENBERG - GROBBENDONK OMSCHRIJVING

Deze beboste duinengordel loopt parallel met de straat Bergen in Grobbendonk en is een uitloper van de Kempense Heuvelrug. De duin is bebost met bijzondere markante bomen. Het zijn restanten van oude eiken hakhoutstoven en grove dennen die door de specifieke groeiomstandigheden op de zandrug een bijzondere verschijningsvorm hebben. Het behouden en beschermen van dit unieke landschap is van groot belang, ze zijn niet alleen cultuurhistorisch waardevol maar ook ecologisch zeer interessant. In dit gebied wordt veelvuldig gerecreëerd, vele wandelaars al dan niet met hond, spelende kinderen maar jammer genoeg ook mountainbikers komen ontspannen op de Konijnenberg. Deze recreanten veroorzaken onbewust veel erosie op de kwetsbare duinrug. Dit heeft nefaste gevolgen voor de grove dennen en de eikenhakhoutstoven, waarvan het wortelstelsel door erosie steeds meer wordt blootgelegd. Om overmatige betreding in dit gebied tegen te gaan is het belangrijk om de paden duidelijk te markeren. De paden lopen bij voorkeur bovenop de duinrug. Erosie ontstaat vooral op de hellende delen. Neven paden worden best afgesloten zodat bijkomende betreding op de flanken vermeden wordt. Het is erg aanlokkelijk voor mountainbikers om te fietsen over de duinrug maar dit is i.v.m. erosie niet aangewezen. De wandelpaden worden voorzien van fietssluizen. Verspreid over het terrein komen zaailingen van Amerikaanse eik, Amerikaanse vogelkers en acacia voor. In verschillende zones domineren deze zaailingen zelfs de struiklaag. Een gefaseerde bestrijding van deze exoten is noodzakelijk. Op deze manier krijgen ook de inheemse soorten zoals zomereik, spork en o.a. lijsterbes de kans om te groeien op de vrijgekomen open plekken om zo de bodem te fixeren.

Doel De Konijnenberg op een duurzame manier beheren door verdere erosie van de duinenrug tegen te gaan, de oorzaak van verkeerde recreatie aan te pakken. Het is de bedoeling om het beheerplan gefaseerd uit te voeren. Dit jaar willen we een eerste deel van de werken uitvoeren, na ongeveer 3 jaar kan een volgende fase aangepakt worden. -

Maximale aandacht om erosie van de duin te voorkomen 33

Een duurzame oplossing zoeken voor de bestrijding van de exoten (vnl. Amerikaanse vogelkers en Amerikaanse eik) door het trekken en uitfrezen van de stronken.

Recreanten beter sturen in het gebied. Mountainbikers zullen geweerd worden op de duin en de hellingen, zij kunnen gebruik blijven maken van het aanwezige MTB-parcours dat behouden blijft rond de duin.

Uitbreiding van de speelzone/ open duin

UITGEVOERD IN 2020  Terreinbezoeken met Eddy Vercammen ANB, gemeente Grobbendonk  Voorstel van de uit te voeren werken op het Schepencollege Grobbendonk  Infowandelingen voor de buurtbewoners  Overleg met Onroerend Erfgoed, aanvraag toelating Onroerend Erfgoed  Terreinbezoek met aannemer GEPLAND IN 2021  Uitvoer van de werken na het broedseizoen  Werfopvolging

AANPLANT HOUTKANT EN MANTELZOOM TIKKEBROEKEN - KASTERLEE OMSCHRIJVING Ook vanuit Natuurpunt wordt actief meegewerkt aan de creatie van ecologische verbindingen in en om het geïsoleerde natuurreservaat de Tikkebroeken, één van de oudste natuurreservaten van Vlaanderen. Enkele vrijwilligers van Natuurpunt hebben samen in het voorjaar een houtkant 34

aangeplant van 289m en met hun bubbel in het najaar een bosrand. Dankzij deze bosrand is de overgang van bos naar grasland minder scherp. Deze struiken in combinatie met ruigtekruiden zijn zeer waardevol voor o.a. vogels, vlinders en insecten. Hier hebben we winter- en zomereik, kleinbladige linde, hazelaar, spork, lijsterbes en gladde iep aangeplant.

UITGEVOERD IN 2020  Aanplant houtkant van 289m in het voorjaar van 2020  Terreinbezoek en voorbereiding aanplant  Aanplant mantelzoom in het najaar door vrijwilligers van Natuurpunt Kasterlee in bubbels

INBOET HOUTKANTEN OMGEVING SNEPKENSVIJVER/BREMBERG - KASTERLEE OMSCHRIJVING Bij een woning met bijhorende weilanden in Lichtaart, gelegen op de Kempense Heuvelrug in de omgeving van de Bremberg en Snepkensvijver werden twee houtkanten aangeplant in 2016. Een deel van het plantgoed is toen niet aangeslagen. Er werd gekozen om de houtkanten aan te vullen met spork, lijsterbes, brem, gaspeldoorn en boswilg. Zo wordt aangesloten op het historisch hakhout van zomereik en is de houtkant aangepast aan de zandige ondergrond van de Kempense Heuvelrug.

UITGEVOERD IN 2020  Terreinbezoek  Beplantingsplan, offertevraag  Uitvoering door landschapsteam, opvolging

EDUCATIEVE BIJENHAL - ARENDONK OMSCHRIJVING De biegilde Sint-Ambrosius in Arendonk heeft met zijn leden een bijenhal gebouwd. In deze bijenhal staan enkele bijenkasten en er is een aparte stand waar de leden kunnen experimenteren met biologisch en natuurlijk imkeren. In de toekomst zullen hier ook imkercursussen georganiseerd worden en zal het een ontmoetingsplaats vormen voor de leden. Aan deze bijenhal zullen imkercursussen georganiseerd worden en het zal een ontmoetingsplaats worden. In eerste instantie voor de biegilde zelf, maar ook het brede publiek is er welkom. Zo zal elke bezoeker over de bij leren en het belang van biodiversiteit. Dit educatieve luik voor scholen, verenigingen en passanten wordt nog verder ontwikkeld. Ons landschapsteam plantte ween wilgenstruweel, een gemengde houtkant, verschillende lindebomen en een gemengde haag aan. We plaatsen ook twee picknickbanken, verplaatsbare zitstammetjes en fietsleunhekken voor bezoekers. Ook een torenvalkenbak krijgt een mooi plekje in een van de bestaande eikenbomen.

Tijdens de werken

UITGEVOERD IN 2020  Terreinbezoeken met de Bijenbond, boswachter en kerkfabriek  Opmaak inrichtingsplan GEPLAND IN 2021  Uitvoer door landschapsteam: aanplantingswerken, zitstammetjes, torenvalkenbak  Leveren picknickbanken  Werfcontrole

HOUTKANTEN VEKEMANS - KASTERLEE OMSCHRIJVING De dierenkliniek Equinox werd enkele jaren geleden gebouwd. Twee percelen aan de overzijde worden ingericht om paarden te laten revalideren. Aan de zuidkant werd daarom het bestaande houtkantje verder oostwaarts doorgetrokken tot aan de straat. De bedoeling is dat dit kan uitgroeien tot een heg en mogelijks een vlechtheg die meteen als veekering kan dienstdoen op termijn en eetbaar is voor de paarden. Aan de straatkant wordt geopteerd voor een dreef van ruwe berken, een streekeigen landschapselement dat haast verdwenen is. Dit najaar hebben we een deel van het bosgoed ingeboet dat door de droogte niet was aangeslagen. Deze beplanting zal mee een ecologische verbinding realiseren in het uitgeklede landbouwlandschap. UITGEVOERD IN 2020  Voorjaar: aanplant 275m houtkant  Najaar: inboet plantgoed en hakhoutbeheer door knotteam

ERFBEPLANTING EN POEL TE VORSEL - KASTERLEE OMSCHRIJVING In het gehucht Vorsel hebben we al verschillende keren aanplantingswerken mogen uitvoeren. Deze eigenaar contacteerde ons in eerste instatie voor het realiseren van een poel. Na een advies ter plaatse maakten we ook een erfbegplantingsplan op dat de eigenaars stapsgewijs aan het realiseren is. Bomenrijen van zomereik al dan niet met een houtkant als onderbegroeiing, een elzensingel en hagen rondom de privéwoning.

UITGEVOERD IN 2020  Terreinbezoeken en communicatie met eigenaar en gemeente  Ontwerp poel + vergunningsaanvraag  Opmaak erfbeplantingsplan  Leveren plantgoed GEPLAND IN  Uitvoer poel mits vergunning  Opmaak erfbeplantingsplan - uitbreiding

BEPLANTINGSADVIES SPORTPARK DE HOOGT – OUD-TURNHOUT OMSCHRIJVING Gemeente Oud-Turnhout vroeg advies en een beplantingsvoorstel voor hun gemeentelijk sportpark De Hoogt. Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete schonk ook hier veel aandacht aan de landschappelijk een ecologische inrichting met inheemse bomen en struiken. Zo werden hier maar liefst 3010 streekeigen bomen en struiken aangeplant in de vorm van bosplantsoen en 76 hoogstambomen. In een laatste fase namen we de border aan de inkom van de sporthal onder handen. We maakten een beplantingsplan op met robuuste bijvriendelijke vasteplanten.

UITGEVOERD IN 2020  Opmaak beplantingsplan en communicatie met gemeente  Leveren plantgoed  Opvolging

BUURTEN OP DEN BUITEN - RETIE OMSCHRIJVING Gemeente Retie vroeg na de inrichting van het speelplein de Middenakkers (zie actie 13) ondersteuning voor de inrichting van twee buurtplekken in Retie. Beide locaties werden geselecteerd bij de Koning Boudewijnstichting en kregen een budget om in te zetten op vergroening en ontmoeting. HODONK

De bijenbond uit Retie, stelde de locatie Hodonk voor, hier bevindt zich het oude stort van Retie.

In het ontwerp is rekening gehouden met de specifieke wensen van de bijenbond van Retie voor meer biodiversiteit en bij-vriendelijkeheid maar er is ook ruimte voor enkele ontmoetinsplekjes en educatieve speelaanleidingen. Uitgegroeide elzensingels worden hersteld, houtkanten worden verder aangeplant, het bosje wordt omgevormd naar een loofhout-speelbosje. Verder werken we graag met intensief- en extensief 41

gemaaid gras en verschillende bloemenweides. Er zijn een aantal picknickbanken voorzien en de kinderen kunnen spelen op de speelheuvel of aan de poel. We realiseren ook een bruggetje over de Zwarte Neet, zodat wandelaars een ommetje kunnen maken. PONTFORT

Het buurtcomité Pontfort uit Retie, stelde de locatie Pontfort voor.

De buurt wil graag een ontmoetingsplek met avontuurlijke- en natuurlijke speelelementen. De gemeentelijke percelen waar het toekomstige plekje zal komen grenst tussen het Pontfortse heike met zandweg en de achtertuinen van de buurtbewoners. We maakten een ontwerp op met gemengde hagen, vogels- en speelbosjes, delen intensief- en extensief gras, verschillende bomen, een open ruimte voor kubb of een partytent, een ruige speelzone voor de kids, verschillende zitplekken voor de jeugd en de volwassenen en een speelbosje. UITGEVOERD IN 2020  Terreinbezoek met gemeente Retie Hodonk en Pontfort  Opmaak ontwerp Hodonk GEPLAND IN 2021  Opmaak ontwerp Pontfort  Opvolging

SPEELPLEIN MIDDENAKKERS – GEMEENTE RETIE 42

OMSCHRIJVING De nieuwe inrichting van het speelplein gelegen in de Middenakkers is gebaseerd op een brief van de buurtbewoners dd 21/03/2019 aan de gemeente Retie. Kort erna contacteerde de gemeente Retie ons Regionaal Landschap en we schoten in actie waardoor we reeds in september op een bewonersvergadering een ontwerp konden voorleggen. Na verdere participatie en aftoetsing bij de gemeente werd in het voorjaar van 2020 een gloednieuw speelplein gerealiseerd. De oorspronkelijke beplanting met naaldbomen coniferen, Corsicaanse den, fijnspar, lork was helaas allemaal aangetast door de blauwe dennenprachtkever. Een groot deel fijnsparren werden in 2019 al gerooid en waren wellicht afgestorven door een combinatie van aantastingen door blauwe dennenprachtkever en letterzetter. De overige naaldbomen vormen potentieel een gevaar voor de veiligheid. Hoe spijtig ook werd besloten om alles te rooien en bosfrezen en geen naaldbomen meer aan te planten om verdere infectie te vermijden.

Beeld oorspronkelijke situatie (na eerste kap in 2019). Je merkt dat de aantasting doorzet op de resterende bomen.

Voorgesteld ontwerp: De nieuwe vormgeving is aangepakt met oog voor het creëren van een natuurlijk gevoel waar rust, spel en (natuur)beleving centraal staan, een ontmoetingsplaats voor jong en oud zoals de brief stelt. In het Noorden van de Middenakkers werd voorgesteld het sportterrein met infrastructuur (goal met ballennet) te behouden. Ook het grote grasveld ten zuiden van de voetbalnetten kan worden ingevuld voor vrij sport en spel. Op het grasveld kan tevens het buurtfeest georganiseerd worden, daarvoor is ruimte voorzien voor een tent van 10m x 10m. Verder werd een nieuwe zandbak voorzien voor de kleinere kinderen met (natuurlijke) speelinfrastructuur. In het gazon naast de zandbak werden nog enkele speelaanleidingen geplaatst zoals een klimpaal, boomstammen en zitstammetjes. In het zuiden van het speelplein werd op vraag van de bewoners een pumptrack gevormd (natuurlijk parcours met verhogingen en bochten voor fietsende kinderen). De ontsluiting van het terrein gebeurt aan de hand van nieuwe paden die gevormd worden met een halfverharding in de vorm van ternari zand zodat er vlot over kan gefietst worden.

Tot slot wordt alles uiteraard zo biodivers en natuurlijk mogelijk ingericht met op vraag van de omwonenden veel aandacht voor de beleefbaarheid in de vorm van zoveel mogelijk eetbaar groen. Er wordt aandacht gegeven aan de aanplant van inheemse (pluk)struiken en bomen. Verder werd er gewerkt met intensief en extensief maaibeheer om de natuurlijke waarde te vergroten en afwisseling te creëren.

Ontwerp en beeld na aanplanting

Aanplant fruitbomen links, lindebomen midden en hazelaarheg rechts. Rechts ziet u een beeld van de gerecupereerde boomstammen als natuurlijke afboording van de zandbak.

De aangelegde pumptrack

Natuurlijke zitinfrastructuur en extra snoepstruiken op de foto rechts met verschillende soorten bessen.

UITGEVOERD IN 2020  Offertevraag sociaal economiebedrijf voor uitvoering werken  Rooien zieke bomen: stammen werden bewaard ifv afbakeningen zandbak en natuurlijke speelelementen  Hakselen takkenhout + bewaren hakselhout als mulch  Bosfrezen (rodungsfrees) voormalige boszone  Herinrichten reliëf ifv pumptrack, uitgraven koffers halfverharding en zandbak  Invoeren ternair zand  Frezen ifv aanplant, inzaaien, invoer hakselhout ifv uitdroging  Plaatsen speeltuigen, speelaanleidingen, schuilhut en zitinfrastructuur GEPLAND IN 2021  Openstellen / officiële opening (kon door corona nog niet plaatsvinden)

PASTORIETUIN - OOSTHOVEN OMSCHRIJVING Na de renovatie van de pastorie van Oosthoven verhuisden Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete en Bosgroep Kempen-Noord afgelopen zomer met hun kantoren. We willen deze plek een nieuwe toekomst geven en omvormen naar een inspirerende ontmoetingsplek die mensen en organisaties op verschillende schaalniveaus verbindt rond thema's als platteland, landbouw, natuur, landschap, bos, stilte, erfgoed, streekproducten, ... Nadat de renovatie van de pastorie volledig achter de rug is, werd het tijd om ook de buitenruimte in te richten. De tuin en het terras zullen ingericht worden als ontmoetingsplek, als park in dorpsomgeving die zowel dagdagelijks als met speciale evenementen kan gebruikt worden. De keuken wordt ingericht om grote groepen te kunnen bedienen. Daarom zijn bepaalde punten van belang bij de inrichting. In een eerste fase werden de verhardingen van de straatzijde naar de centrale toegang achteraan en de terraszone aangelegd. We kozen om gerecycleerde en bij uitstek duurzame en natuurlijke 45

materialen te gebruiken, uitgewassen beton en breukstenen. Een karrenspoor brengt je naar de achtertuin waar deze overgaat in een speels patroon van breukstenen in ternair zand. De fundering is voorzien op een vrachtwagen die kan komen laden en lossen voor een evenement. Overal waar mogelijk grijpt de beplanting in op de verharding, dit door hoge inheemse gemengde heggen, vasteplantenborders of bloemenmengsels. In een volgende fase zullen de verhardingen en beplantingen in de voor- en rechterzijtuin onder handen genomen worden alsook de fietsenstalling. Tegen het najaar, wanneer het volgende plantseizoen weer aanbreekt wensen we een goed beeld te krijgen over de ecologische herinrichting van de achtertuin.

UITGEVOERD IN 2020  Aanleg en inrichting van de tuin: aanbesteding terras en buitenruimte  Brainstorm en opmaak voorontwerp achtertuin Pastorie  Offertevragen GEPLAND IN 2021  Gemengde hagen aanplanten aan de perceelsgrenzen.  Offertevraag fase 2: verhardingen voor- en zijtuin  Brainstorm en opmaak ontwerp achtertuin Pastorie  Uitvoering achtertuin

SPEELPLEINEN - MOL

OMSCHRIJVING Gemeente Mol contacteerde begin 2020 Regionaal Landschap Kleine een Grote Nete om hen te ondersteunen bij de omvorming van een 12-tal groene-,sport-,spelen ontmoetingspleintjes deze legislatuur. We trappen de samenwerking af met 3 pleinen: rond het kerkplein in Gompel, de Kiosk in Wezel en het Rijtenhof in Millegem. Het is de ambitie van gemeente Mol om jaarlijks enkele pleintjes om te vormen. De kerngroep speelruimte bekijkt jaarlijks welke pleinen aangepakt kunnen worden. Hiervoor houdt de kerngroep rekening met de vragen van hun inwoners maar ook bekijken ze steeds nieuwe locaties voor speelpleinen. In 2020 werd de samenwerkingsvorm geconcretiseerd met een samenwerkingsovereenkomst en werd geopteerd om het Rijtenhof meteen al uit te voeren na een participatietraject met de buurt. In Gompel loopt samen met het Innovatiesteunpunt, Rurant en de Provincie Antwerpen een intensief participatietraject in het kader van veerkrachtige dorpen. Als dorp samen met alle betrokken stakeholders beslissen ze om het projectgebied te verruimen tot de hele zone rond de kerk, parochiezaal, chirogebouwen, BKO en de school. Ze kiezen voor uitvoering in 2021 en een grondig participatietraject om te komen in 2020 tot een ontwerpconcept. Als Regionaal Landschap ondersteunen we het participatietraject met de buurt, de school, parochie, dekenaat, kerkfabriek, chiro, BKO en de gemeente in de vorm van 8 (grotendeels online wegens corona) contactmomenten in 2020 met tussentijds de mogelijkheid om ook online hun ideeën te geven voor het ontwerp dmv het ‘innovatieatelier’.

Voorlopig ontwerpconcept groene speel- en ontmoetingsruimte Gompel

De Kiosk in Wezel is een prachtig en ruim buurtpark waar helaas veel uitval is van de beplanting die in 2014 werd gerealiseerd. Na advies van ons Regionaal Landschap en bodemstalen die we laten uitvoeren, besluiten we dat wellicht de historische vervuiling een belangrijke oorzaak is van de uitval. 47

Daarom contacteerden we als Regionaal Landschap de OVAM voor ondersteuning bij het uitwerken van een beplantingsplan dat betracht de vervuiling te milderen dmv technieken van NBS (Nature Based Solutions). In 2021 hopen we met de meest recente wetenschappelijke inzichten van o.m. de Universiteit van Hasselt en het studiebureau Arcadis deze aanplant te kunnen uitvoeren. Rijtenhof Het Rijtenhof is een plein in het gehucht Millegem, gelegen tussen de Arendstraat, Bosduifstraat en Rijtenhof. Het speelveld bestond tot voor de heraanleg uit een groot graveld, petanquebanen, een groot basketbalveld, een speelheuvel en een bomenrij. Vanuit de jeugd- en sportdienst bekeek het gemeentebestuur hoe we dit plein konden herinrichten. Om de inrichting van het plein zoveel mogelijk af te stemmen op de wensen en noden van de buurt, werd met een participatietraject gewerkt. Buurtbewoners, vereningingen, schoolkinderen en andere geïnteresseerde inwoners konden hun ideeën en suggesties geven. Op basis van deze input gingen wij in opdracht van gemeente Mol aan de slag voor het ontwerpen van een natuurlijk – en uitdagend speelterrein. Momenteel zijn de werken aan het Rijtenhof grotendeels achter de rug en volgen we de vooropgestelde timing. Nu is het wachten op de lente voor het inzaaien van het terrein met een biodivers grasmengsel of bloemenweide. Vervolgens zal ook de toplaag van de halfverharding aangelegd worden. Nu de voorbereidende werken op het Rijtenhof grotendeels afgerond zijn, wordt het voor de buurt stilaan duidelijk hoe het plein er in werkelijkheid zal uitzien. Tegen de zomer is het plein speelklaar en zullen kinderen er naar hartenlust kunnen ravotten. Het wordt een gezellige plek waar jong en oud elkaar kunnen ontmoeten om zich uit te leven of even te verpozen.

Het uitbreken van het bestaande basketbalveld en de petanquebaan was de eerste stap.

Inheemse bomen klaar om aangeplant te worden.

De Robiniaspeelelementen worden geplaatst.

Speelbosje met kamp en klimboom 49

Hier kan je kampen bouwen, in de boom klimmen, beestjes zoeken tussen de bladeren, gewoon ravotten tussen de struiken of schuilen voor de regen in hét kamp. Of kom je verstoppertje spelen achter de struiken of liever in de plassen springen of net een toneeltje spelen met je vrienden? Picknick- en ligweide met vogelnest en speelelement Wil jij ook graag picknicken met je vriendjes of familie? Dan is dit de ideale plek om neer te strijken met meegebrachte versnaperingen. Vanop deze banken kan je ook je oogappels in de gaten houden als ze balanceren op de boomstammen mikado of snoezig heen en weer wiegen in het vogelnest. Het vogelnest is gemakkelijk bereikbaar met de rolstoel, zo kunnen mensen met een beperking of zij die moeilijk te been zijn ook genieten van deze grote schommel. Bloemenweide en bijenhotel We zien onze zoemende vrienden maar al te graag rondvliegen in onze gemeente. Want zij zijn de belangrijkste bestuivers van planten en land-en tuinbouwgewassen. We hebben er alles aan gedaan om het hen naar hun zin te maken. Zo voorzien we vele inheemse struiken met bloessems, een bloemenweide en zorgen we voor een aangepast maaibeheer zodat we kort gemaaid gras hebben en langer gras met bloemetjes. Een echt bijenhotel mag ook niet ontbreken, in de houtblokken en holle stengels maken de solitaire bijen hun nestje. Ook thuis kan je de bijen een handje helpen! Laat de margrietjes groeien in het gazon, gebruik geen pesticiden, leg een bloemenborder aan, plant bloembollen en timmer een bijenhotel. Het bijenhotel plaats je beschut tegen regen en wind en gericht op het zuiden op een zonnige plek. Kleuterhoek De kleinsten krijgen een rustig plekje, afgeschermd van het pad door een vlechtscherm. In deze hoek plaatsen we ook een aantal zitbanken, zodat mama, papa, oma of opa dichtbij zijn en toch een babbeltje kunnen slaan met andere bezoekers. Je kan hier op en af de heuvel rennen, door het lage of iets hogere gras kruipen en op de houten speelelementen klauteren. Kom je ook eens op onze kikker wippen? Zandberg met speelelementen De bestaande zandberg willen we absoluut behouden. We maken hem alleen nóg leuker en groter! Door meer hoogteverschillen te creëren krijgen we meer heuvels en kuilen, goed voor urenlang ravotten. Via de boomstammentrap en de liggende boom kan je een heus parcours maken en met de glijbaan weer naar benden schuiven. Trapveldje sport en spel Op dit grasveldje komen twee voetbalgoals, maar je kan er ook andere sporten beoefenen of spelletjes spelen. Denk maar aan kubb, dikke Bertha, honkbal, handbal, … Pumptrack

Ben je gek op crossen met je fiets of BMX? Dan is deze pumptrack iets voor jou! We maken een circuit met bulten en putten van grond. Zijn de putten iets te diep of de heuvels net iets te laag? Ga je schop halen en pas ze maar aan!

UITGEVOERD IN 2020  Overlegmomenten met de stuurgroep voor de pleinen Gompel, Wezel en Rijtenhof  Terreinbezoeken: Gompel, Wezel en Rijtenhof  Participatie: Gompel, Wezel en Rijtenhof  Rijtenhof: Opmaak voorontwerp en terugkoppeling aan stuurgroep en buurt o Opmaak definitief ontwerp, uitvoeringsplan en beplantingsplan o Terreinbezoeken met landschapsteam, prijsvraag aanleg en speelelementen o Coördinatie en werfopvolging GEPLAND IN 2021  Rijtenhof: Afwerking speelterrein en officiële opening  Verderzetting samenwerking gemeente Mol

ERFBEPLANTING BOERDERIJ DE STEENOVENS - GEEL OMSCHRIJVING Op deze bio-boerderij richten ze zich op de biologische akkerbouw, vooral granen (spelt), aardappelen en Campina’s (Kempisch hoen) zijn de hoofdactiviteit. Al deze eigen gekweekte producten worden op de boerderij verkocht. Daarnaast fungeren ze als afhaalpunt voor lokaal vlees en biologische groentenen fruitpaketten, bakken ze zelf brood in hun bakoven en zorgen hun bijen voor een lekker potje honing. De afgelopen jaren hebben we hier al verschillende malen aanplantingswerken uitgevoerd: het aanplanten van bomenrijen zomereik, elzensingels, meidoornhagen, houtkanten en boomgaarden. In 2020 plantten we een hoogstamfruitboomgaard van 7500m² met 62 fruitbomen en 245m houtkant aan en vormden we een bestaande poel om tot amfibieënpoel. De eigenaars willen dit nieuwe perceel omvormen tot voedselbos met een poel. Helaas zijn er door de droogte verschillende fruitbomen en bosplantsoen gesneuveld van eerdere aanplantingen. We willen deze in 2021 graag vervangen en voorzien van de nodige boombescherming. Zo kunnen de boomgaarden begraasd worden door de schapen.

Weiland met jonge boomgaard en ruimte voor poel.

UITGEVOERD IN 2020  Aanplant hoogstamfruitboomgaard met houtkant van  Ruimen poel  Terreinbezoek, inventaris fruitbomen  Reservatie fruitbomen bij kweker  Ontwerp extra poel  GEPLAND IN 2021  Aanplantingswerken: fruitbomen, hagen en houtkanten  Leveren van wilgentenen voor wilgenhut  Afwerken plannen poel en vergunningsaanvraag  Uitvoering extra poel

GROENE JEUGDVERBLIJFPLAATS DE BRINK - HERENTALS OMSCHRIJVING

Jeugdverblijf de Brink ligt midden in de bossen van de Kempense Heuvelrug, nabij het centrum van Herentals. Jaarlijks ontvangen zij tal van jeugdgroepen en scholen die op zoek zijn naar de ideale kampplaats locatie voor hun bos- en openluchtklassen. De groepen komen spelen en genieten van de natuur, het samenzijn bij het kampvuur, …

Door de droogte en de letterzetter kever hebben veel bomen rondom de vuurplek en het onthaalgebouw het moeilijk. Bosgroep Kempen Noord heeft verschillende bomen aangeduid die geveld moeten worden. Nadien zullen er zones uitgerasterd worden met schapendraad waarbinnen we bosgoed aanplanten en vrij spel geven aan spontane ontwikkeling. Het is belangrijk om deze zones uit te rasteren zodat de spelende kinderen enkele jaren geweerd worden uit de beplanting. De Brink zal deze werken uitvoeren met enkele vrijwilligers.

UITGEVOERD IN 2020  Terreinbezoeken met De Brink, Bosgroep Kempen Noord  Voorstel uitwerken en beplantingskeuze  Offertevraag GEPLAND IN 2021  Leveren plantgoed en materiaal  Werfopvolging

LANDSCHAPPELIJKE INPLANTING KEMPENSE HOEVE - RETIE OMSCHRIJVING Een oude boerderij in de Goorstraat in Retie veranderde onlangs van eigenaar. De huiskavel is volledig ontdaan van kleine landschapselementen op enkele grote zomereiken na. De eigenaars willen graag een bijdrage leveren aan de biodiversiteit en zo ook aan het welzijn van hun paarden. In 2018 plantten we al gemengde heggen, knotbomen en verschillende hoogstammen aan de perceelsranden. Nu de verbouwingswerken aan het huis vorderen denken de eigenaars aan een volgende aanplant en een poel.

De hoeve omkaderen met een lage gemengde haag waar siertuin en nutstuin een mooi plekje krijgen. Langs de straatzijde achter de gemengde heg is ruimte voor een boomgaardje. Op het laagste stuk van het perceel voorzien we een poel met gradiënt. Om de grote weilanden te doorbreken zijn elzensingels of gemengde houtkanten voorzien.

UITGEVOERD IN 2020  Terreinbezoek met eigenaar  Opmaak erfbeplantingsplan GEPLAND IN 2021 54

 Aanvraag vergunning poel  Uitvoer erfbeplantingsplan

EXTRA AANPLANTINGEN WOUWERSHOEVE TALANDER - ARENDONK OMSCHRIJVING Zorginstelling Talander vzw baadt in een groene oase van rust, want men bouwt op en rond de Wouwershoeve aan een gemeenschap met actieve natuur- en cultuurbeleving. De bewoners van Talander zijn dan ook, dankzij gespecialiseerde begeleiding, zelf de gastheren en -vrouwen voor de activiteiten en initiatieven die er plaatsvinden. En daarvoor kunnen ze alle extra hulp gebruiken. De afgelopen jaren genoot de Wouwershoeve alvast een grondige renovatie, om zo dienst te kunnen doen als ontmoetingsruimte in de vorm van een gezellig theehuisje met vergaderruimte. Momenteel wordt ook het woonhuis afgewerkt tot studio's voor de bewoners van Talander vzw. RLKGN zorgde met mussenpannen, een muddenvide, vleermuizenkasten, een kerkuilkast etc voor enkele ingebouwde nestgelegenheden (natuurinclusief bouwen). Na de recente renovatie van de Wouwershoeve was er nog vraag naar voldoende landschappelijke inkleding. Zo werd er beroep gedaan op Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete vzw voor een beplantingsplan en plantgoed voor het domein. Deels werd dit najaar 2019 uitgevoerd en de laatste aanplantingen gebeurden in 2020.

Foto boven: de ligging van de Wouwershoeve Onder: beplantingsplan rondom de Wouwershoeve

UITGEVOERD IN 2020  Extra aanplantingen om het volledige beplantingsplan te realiseren GEPLAND IN 2021  Talander vzw vroeg verdere ondersteuning bij het uitwerken van een fruitboomgaard aan de pluktuin en de inrichting van de buitenruimte van de Reuzetuin in het centrum van Arendonk. Een opdracht die we zullen opnemen binnen het nieuwe PDPO-project Buitenzorg.

EXTRA TERREINPROJECTEN MALOU - BALEN OMSCHRIJVING Na 2 opeenvolgende leaderprojecten ‘Landschapsherstel en agrarisch natuurbeheer in de jonge landbouwontginning Malou in Balen’ en ‘Landschapsherstel en agrarisch natuurbeheer in Malou te Balen (fase 2)’, wilden we graag samen met de gemeente Balen nog enkele realisaties doen aan het klein historisch erfgoed (het Kruis in Balen en het kapelletje in de Antverpialaan) en qua aanplant van laanbomen in de Antverpialaan en omgeving. Het College van Burgemeester en Schepenen keurde de nieuwe inrichting van het Oorlogskruis van de Malou goed. Uiteindelijk werd geopteerd om de bestaande (zieke) Italiaanse populieren en de taxusstruiken te rooien en het monument een hele nieuwe make-over te geven. Voorjaar 2020 werd dit uitgevoerd. Tevens werd de kapel in de Antverpialaan aangekleed met een zitbank en heg en opgeruimd.

Foto links: Oorspronkelijke situatie monument Oorlogskruis van de Malou Foto Rechts: Het nieuwe inrichtingsplan van de Calvarieberg of het ‘Oorlogskruis van de Malou’ in Balen. De (vele) zieke Italiaanse populieren ruimen plaats voor lindes en meidoorn.

Foto’s van tijdens de werken

We pakten het klein bouwkundig erfgoed aan in samenwerking met de gemeente Balen in het oude landbouwlandschap van de Malou. Het zogenaamde Oorlogskruis van de Malou, ook bekend als de ‘Calvarieberg’ en een kapelletje op de Antverpialaan, werden landschappelijk beter ingepast met nieuwe dreven en hagen. Enkele eerder aangeplante bomenrijen (bij Luc Nouwen) en langs de Antverpialaan, die de droge zomers van 2018 en 2019 niet overleefden, werden vervangen, zodat met deze acties het slotstuk van een hele landschappelijke en ecologische opwaardering van het oude landbouwlandschap werd gerealiseerd.

De Italiaanse populieren waren volwassen en begonnen in hun laatste levensfase takken af te werpen. Enkele populieren waren al serieus aangetast door verschillende soorten zwammen wat maakt dat naast de bestaande gaten van windval de laatste jaren, wellicht de hele rij tussen de volgende 10 jaar had uitgevallen.

De hoge populieren afgewisseld met de struiken van taxus gaven het geheel een plechtstatig karakter. Dit open karakter, de zichtas van aan de weg en het plechtstatige beeld werden gevrijwaard en duurzaam opgewaardeerd met de aanplant van lindebomen in de plaats van de Italiaanse populieren en taxussen. Halfverharding De bestaande halfverharding werd gereduceerd en binnen boordstenen gehouden om een wat strakker beeld te creëren voor zichtas richting het kruis. De aanwezige kiezel kon worden gerecupereerd en de kleine oppervlakte betonklinkers die gelegen zijn aan de weg en voor het herdenkingsmonument werden verwijderd om een symmetrisch beeld te creëren. Graszone De graszone werd omgevormd tot een kruidenrijk grasland om een verhoogde biodiversiteit te verkrijgen ter plaatse. Het kruidenrijk grasland is goed betreedbaar voor de gebruikers van het terrein. Op het oostelijk grasveld werden subtiel inpasbare picknickbanken en een kleine natuurlijke fietsenstaanplaats voorzien voor fietsers en wandelaars. Zo wordt een extra functie/meerwaarde toegevoegd aan de plaats. Meidoornheg Aan de noordkant om het zicht vooral te oriënteren naar het kruis en het open landschap aan de oostkant werd een meidoornheg aangeplant voor extra natuurwaarde en als natuurlijke afsluiting naar de achterliggende percelen. In het oosten werd geen heg voorzien om het zicht naar het omliggende landschap en de zichtas vanuit de steenweg te behouden.

Restauratie kruisbeeld Het kruisbeeld werd gerestaureerd: schilderen van het Christusbeeld, de sokkel en het houten kruis. De sokkel van het monument werd vervangen.

Het kruisbeeld was aan restauratie toe

Kruisbeeld na restauratie

De oorspronkelijke populieren vertoonden ziektes en begonnen meer en meer uit te vallen

Boven: Aanplant met lindebomen

Midden: Tijdens de werken: de gerooide bomen werden gehakseld en als mulch gebruikt om de nieuwe aanplant te beschermen. Onder: De oorspronkelijke halfverharding (foto links) werd gereduceerd en afgeboord (foto rechts) tvv heischraal grasland.

Kapel Antverpialaan Rond de kapel van de Antverpialaan zijn nog een aantal bouwmaterialen en afval achtergebleven, beton en asbest werden afgevoerd. Als extra toevoeging werd een meidoornheg aangeplant in een gebogen vorm rond de kapel van de Antverpialaan. De heg van meidoorn kan een breedte krijgen van zo’n 80cm en biedt op termijn wat geslotenheid en ingetogenheid rond aan de kapel. De grond rond de kapel werd bewerkt met een heischraal grasland om de biodiversiteit te verhogen en ifv minimaal onderhoud. 60

Links: Oorspronkelijke situatie Rechts: De gemeente nam het initiatief om een bank te plaatsen. Alles werd opgeruimd en inmiddels aangeplant met een meidoornheg en ingezaaid met een mengsel voor heischraal grasland.

Inboet laanbomen Bij voorgaande werken werden bomen aangeplant in de straten Antverpialaan, Belgenlaan en Emiel de Baecklaan. Er werd nagegaan hoeveel uitval er plaatsgevonden heeft. Deze bomen werden tijdens de werken ook vervangen.

Uitgevallen laanbomen werden vervangen van een eerdere aanplant bij B&B De Zandput en op 3 publieke terreinen

UITGEVOERD IN 2020  Uitvoering terreinwerken aan de Calvarieberg, de kapel in de Antverpialaan en inboeten van plantgoed van de laanbomen die werden geplaatst in 2017 aan de Antverpialaan en omgeving.  Inboet plantgoed laanbomen op privédomein B&B De Zandput (Nouwen) en de Antverpialaan GEPLAND IN 2021  Opvolging aanplant

INBOET HOUTKANT PLATBOS - GEEL OMSCHRIJVING Op het Kempisch Domein, gelegen aan het Kanaal Bocholt-Herentals in Ten Aard, Platbos, ligt de nieuwe site van Kemp vzw. KEMP vzw is een natuurvereniging die met oog voor onze cultuur en geschiedenis, en met inschakeling van sociale tewerkstelling, haar steentje wil bijdragen aan een ecologisch en toeristisch waardevolle streek. De honderden schapen die ze herbergen in de kenmerkende hoeve van het voormalige koninklijke domein, brengen ook landschapsontsierende elementen mee zoals hooibalen, machines etc. Om deze wat aan het oog te onttrekken en in de bedoeling om educatieve activiteiten uit te bouwen op de site werd geopteerd om een gemengde heg aan te planten, een welkomstboom aan de boerderij en enkele hoogstamfruitbomen. Op de site werd ook een Kempens Veken geplaatst in het kader van het LEADER-project Kempens Veken, terug van weg geweest. De droge jaren 2018 en 2019 eisten hun tol op de eerdere aanplant. In voorjaar 2020 werd een deel van het plantgoed vervangen.

UITGEVOERD IN 2020  Inboet plantgoed

GEPLAND IN 2021  Eventueel uitdiepen ‘zwaluwpoel’ ifv amfibieën

AANPLANT HOOGSTAMFRUITBOOMGAARD POIEL - GEEL OMSCHRIJVING De biologische zelfoogstbedrijf ‘CSA de Plantentrekker’ verdween helaas aan de Poiel in Geel. De eigenaars van de gronden willen echter doorgaan met het realiseren van de eerder geplande en deels geplante hoogstamboomgaard. Vandaag is dit een open landbouwlandschap maar een historische kaartanalyse gaf weer dat er vroeger verschillende boomgaarden stonden op deze zandleembodem. Een oud relict van een hoogstamfruitboomgaard herinnert daar nog aan. Daarom werd geopteerd om een deel nieuw in te richten als hoogstamfruitboomgaard omzoomd door houtkanten en een knotwilgenrij. Onder de boomgaard grazen schapen waardoor een veebscherming noodzakelijk was. Een steenuil kan niet wachten tot de bomen wat groter zijn en nam alvast zijn intrek in de stuinuilkast in de naastgelegen oude boomgaard.

Positionering 18 extra hoogstamfruitbomen aan de Poiel. De actieve buurtwerking rond o.m. de kerststal zal binnen enkele jaren mee kunnen genieten van het fruit. Ook de houtkanten kregen nog 100 extra bomen en struiken.

UITGEVOERD IN 2020  Verdere aanplant hoogstamboomgaard met veebescherming

GEPLAND IN 2021  Eventuele inboet van fruitbomen

AANPLANT HOUTKANT EN FRUITBOMEN LEEKS - GEEL OMSCHRIJVING Aan de Leeks in Geel grenst een prachtig landbouwgebied gekenmerkt door vele houtkanten met veel eikenhakhout. Dit boccageachtige landschap willen we lokaal versterken met nog meer houtkanten. Naast een houtkant van bijna 100m realiseerden we ook een kleine hoogstamfruitboomgaard die de eigenaar verder wil verrijken met nog aanplant van bessenstruiken, laag- en halfstamfruit. Gezien we enkel hoogstamfruit ondersteunen, staan deze enkel op onderstaand plan.

UITGEVOERD IN 2020  Aanplant boomgaard en houtkant

GEPLAND IN 2021  Opvolging aanplant

INBOET HOUTKANT DRIESSTRAAT - KASTERLEE OMSCHRIJVING Het samentuinproject ‘Lichtaarde’ verbindt een tiental burgers die samen tuinieren op een perceel tussen Lichtaart en Tielen. Het perceel is gelegen in open landbouwgebied, en sluit aan bij de vallei van de Kaliebeek. Het perceel is omzoomd met historisch eikenhakhout. Het regionaal landschap gaf advies omtrent het beheer van de houtkant en leverde plantgoed aan voor de uitbreiding van hun hoogstamboomgaard, de houtkant en de aanplant van een eikenrij in 2016-2017. In 2018 werd onder de overstaanders van zomereik een dichte houtkant geplant. In hetzelfde jaar ontsproot vzw ‘de 64

wildernij’ uit dit perceel. In 2019 werd deze met 340 bomen en struiken nog een 10-tal meter breder gemaakt teneinde een mooie gradiënt te creëren van laag naar hoog en cultuurgewassen naar natuurgewassen, van de groentetuin naar kleinfruit, laagstamfruit, voedselproducerende autochtone struiken en tenslotte de boomlaag en houtkant van wilde planten. In 2020 werd een deel van deze houtkant ingeboet die de droge zomer van 2019 op deze zandrug niet had overleefd.

UITGEVOERD IN 2020  Inboet plantgoed

GEPLAND IN 2021  Opvolging aanplant

AANPLANT ELZENSINGEL IN GIERLE - LILLE OMSCHRIJVING Naast een akkaerrand en mooie bestaande en nieuwe houtkant wil deze landbouwer verder investeren in biodiversiteit, koolstofopslag en kleine landschapselementen. Hij verrijkt zijn terrein daarom verder met een elzensingel met 125 zwarte elzen.

UITGEVOERD IN 2020  Aanplanting elzensingel met 125 zwarte elzen

GEPLAND IN 2021  Opvolging aanplant

ERFBEPLANTING WESPEDONGEN - LILLE OMSCHRIJVING Dit landbouwbedrijf organiseert o.m. vele bedrijfsbezoeken en wil uitpakken met een natuurlijke en smakelijke erfbeplanting met oog voor biodiversiteit. Daarom plantten we 10 hoogstamfruitbomen aan en gemengde heggen met een hoofdtoon van meidoorn.

UITGEVOERD IN 2020 66

 Aanplanting heggen en fruitbomen

GEPLAND IN 2021  Opvolging aanplant en eventueel extra houtkant

AANPLANT HOUTKANT KLUTERSTRAAT - MEERHOUT OMSCHRIJVING De eigenaar wou zijn schapenweide en gronden ecologisch inrichten en start met een brede houtkant ten zuiden van zijn percelen. Gezien de context rondom van ecologisch zeer interessant verbindingsgebied met veel houtkanten, investeren we graag in meer kleine landschapselementen in deze streek.

Positionering nieuwe brede houtkanten met rechts een beeld van de oorspronkelijke situatie

UITGEVOERD IN 2020  Aanplanting houtkanten

GEPLAND IN 2021  Opvolging aanplant en eventueel inboet

AANPLANT HOUTKANT EN HOOGSTAMFRUITBOOMGAARD KWACHTSTRAAT ALVINNENBERG - MEERHOUT OMSCHRIJVING

Aanplant boomgaard en houtkant aan hoeve in Meerhout. De eigenaar wil ecologische meerwaarde creëren, door een grote hoogstamfruitboomgaard te zetten met 35 bomen en om nog meer beslotenheid te creëren komt er een nieuwe houtkant aan de Noordzijde en wordt de bestaande 67

houtkant van voornamelijk groot eikenhakhout verder uitgebreid. 510 extra bomen en struiken worden daarom bij aangeplant bovenop het fruit.

Plan en beeld aanplant hoogstamfruitboomgaard en houtkant

UITGEVOERD IN 2020  Aanplanting houtkanten (65m + verbreding bestaande) en hoogstamfruitboomgaard 35 fruitbomen

GEPLAND IN 2021  Opvolging aanplant en eventueel inboet

AANPLANT HEG KLEINE HEEREWEG – OUD-TURNHOUT OMSCHRIJVING Deze landbouwer had interesse om een heg en knotwilgen aan te planten in de bedoeling eventueel op termijn een vlechtheg te maken die kan dienst doen als veekering. Het gaat om een gemengde heg van 125m aan de Oostkant en 62m aan de Noordzijde van de percelen. Aan de Oostzijde worden ook knotwilgen geplant.

UITGEVOERD IN 2020  Aanplanting heggen (184m) en 25 knotwilgen

GEPLAND IN 2021  Opvolging aanplant en eventueel inboet

AANLEG HOUTKANT LICHTAARTSESTEENWEG - LILLE OMSCHRIJVING Aan een rustieke hoeve nabij het natuurgebied Den Haerd aan de Lichtaartsesteenweg in Poederlee lag een verlandde poel. Om de methaanemissie te stoppen, eutrofiëring tegen te gaan en amfibieën weer alle kansen te geven, ruimden we in 2019 de poel tot op de minerale laag. Op de percelen rondom werden 2 houtkanten geplant in 2020.

Eén houtkant werd geplant op de grens met een landbouwperceel, de andere aan de Noordzijde van de poel (foto links) zodat de poel voldoende direct zonlicht houdt. UITGEVOERD IN 2020  Aanplanting 2 houtkanten van samen ongeveer 115m.

GEPLAND IN 2021  Opvolging aanplant en eerste monitoring poel

AANPLANT BOMENRIJ GOORSTRAAT - RETIE OMSCHRIJVING Rondom dit landbouwbedrijf plantte de eigenaar destijds laanbomen van paardenkastanje. Gezien alle bomen ziek waren, liet hij ze rooien en in de zoektocht naar een alternatief kwam hij bij ons aan. Gezien we bij de naburige percelen in de Goorstraat aan de straatkant opteerden voor winterlinde, trokken we dit beeld verder door waardoor op termijn een mooie bomenrij van winterlindes ontstaat. UITGEVOERD IN 2020  Aanplant van 25 winterlindes

GEPLAND IN 2021  Opvolging aanplant

AANPLANT HOUTKANT SCHUPLEER - VORSELAAR OMSCHRIJVING Natuurpunt Vorselaar plantte een stukje houtkant bij op de percelen langs de Tweede Beek temidden van het natuurgebied het Groot Schupleer. 70

UITGEVOERD IN 2020  Aanplanting van een houtkant

GEPLAND IN 2021  Opvolging aanplant

AANPLANT HOUTKANT EN DREEF PHILIPSBOS - GROBBENDONK OMSCHRIJVING In overleg met ANB, de Bosgroep Noorderkempen en de eigenaar werd op één van de open stukken van het Philipsbos een houtkant geplant die als mantelzoom kan dienst doen voor het belendende naaldbos. De oude dreefstructuren van voornamelijk Amerikaanse eik die de bossen doorkruisen werden hier verder uitgebreid met een bomenrij van winterlinde.

Langs deze weg werd een lindedreef aangeplant met een ruime mantelzoom. Aan de Noordzijde van het perceel zet de Bosgroep in op spontane verbossing. UITGEVOERD IN 2020  Aanplanting van 145m houtkant en lindedreef

GEPLAND IN 2021  Opvolging aanplant

AANPLANT HEG MET OVERSTAANDERS BEKENBAAN - KASTERLEE OMSCHRIJVING Ter hoogte van de Bekenbaan tegen de bossen van de Kempense Heuvelrug is de landbouwer bereid om een bomenrij aan te planten van winterlinde. Langs de bomenrij wordt een gemengde heg

geplant met een hoofdtoon van meidoorn over een lengte van 210m. Op termijn kunnen de lindes schaduw geven aan de koeien en zou de heg kunnen worden ingevlochten tot een veekering.

Foto links: beeld voor de aanplant. Foto rechts: aanplant van een heg met op enkele meters de bomenrij van winterlinde.

UITGEVOERD IN 2020  Aanplanting van 210m gemengde heg met overstaanders van winterlinde

GEPLAND IN 2021  Opvolging aanplant

INRICHTING SAMENHOF ZAMMEL - GEEL OMSCHRIJVING Het oude voetbalveld in het centrum van Zammel werd enkele jaren geleden omgevormd tot samentuin genaamd de ‘Samenhof Zammel’. Een gebruiksrecht werd door de Kerkfabriek verleend aan Erica Baeck en een groep vrijwilligers. Stad Geel steunt dit initiatief en kon bij VLM middelen verkrijgen voor de inrichting. De oorspronkelijke inrichting werd gedaan zonder planmatige aanpak waardoor er letterlijk en figuurlijk een wildgroei ontstond wat een verrommeld beeld opleverde. De Stad Geel en de Samenhof vroegen aan het Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete om een ontwerp te maken om de verrommeling tegen te gaan en het onderhoud haalbaar te houden. Een uitvoeringsplan werd opgemaakt en de aanplant met bijna 1000 bomen werd een feit. Heggen, houtkanten en een voedselbosje moeten bescherming bieden en het microklimaat positief beïnvloeden. We slaagden erin 12 grote hoogstamfruitbomen met enthout van Kempense boerenerven via de Nationale Boomgaardenstichting te reserveren voor de aanplant in de Samenhof. Heel wat kleinfruit kan dienen als snoephaagjes voor bezoekers of tuiniers en een fraaie bloemenweide zorgt voor nectar voor de bijenkorven die worden geplaatst. Op de speelweide en speelheuvel na wordt overal gekozen voor extensief beheerd grasland.

Na intensief overleg met de werkgroep Samenhof Zammel en afstemming met de Stad Geel werd gekozen voor onderstaand ontwerp:

Een beeld van enkele van de fruitbomen in de Samenhof.

UITGEVOERD IN 2020  Opmaak ontwerp dmv intensief participatieproces  Uitvoering van het ontwerp met o.a. 43 verschillende fruitboomrassen en 950 stuks bosplantsoen.

GEPLAND IN 2021  Opvolging aanplanting

AANPLANT HOUTKANT STRAALEIND - KASTERLEE OMSCHRIJVING Op de hoek van Straaleind en Vorsel bevindt zich de nieuw ingerichte B&B de Driehoekshoeve. De eigenaars diversifiëren hun landbouwbedrijf met hoevetoerisme en o.a. bijenteelt. Een boomgaard, lindendreef, heggen en houtkanten werden aangelegd in 2017-2018 op 7 verschillende percelen van deze landbouwersfamilie. Het resultaat mag er wezen, 14 hoogstamfruitbomen, 27 hoogstamlindes en 1600 inheemse bomen en struiken in heggen en houtkanten. Als kers op de taart werden in 2019 nog 2 Kempense Vekens geplaatst aan de B&B. De klassieke landbouwers zien de meerwaarde in van hun investering in de landschapskwaliteit voor hun dieren, bijen en voor de toeristen en recreanten die hun B&B bezoeken en beslisten begin 2020 om nog een houtkant bij te plaatsen aan de percelen ten Noordoosten van de B&B op de huiskavel van het landbouwbedrijf van Straaleind 3 over een lengte van 187m.

Het oorspronkelijk beplantingsplan gaf aanleiding tot veel enthousiasme van omliggende landbouwers en van de eigenaars zelf. Inmiddels is bovenop deze aanplant al meer dan 400m aan nieuwe houtkanten en bomenrijen geplant en 2 extra hoogstamboomgaarden bij dezelfde eigenaars.

De laatste realisatie van 2020 was een houtkant van 187m op de huiskavel van het rundveebedrijf gelegen op Straaleind 3 en de inboet van eerder aangeplant plantgoed.

UITGEVOERD IN 2020  Aanplanting van een houtkant van 187m en inboet van eerdere beplanting

GEPLAND IN 2021  Opvolging diverse aanplantingen

INBOET HOUTKANT VOSSENHAAG - KASTERLEE OMSCHRIJVING Aan de Vossenhaag in Kasterlee werd in januari 2019 een grote hoeve en de huiskavels landschappelijk ingericht. Verschillende gemengde heggen werden aangeplant, een bomenrij, samen goed voor 2676 bomen. Ook werden enkele schuilbossen voor de paarden aangeplant van zo’n 600m². In de toekomst zijn er nog verschillende hectaren die de eigenaar verder ecologisch wil inrichten. Na de droge zomer van 2019 bleek heel wat plantsoen het niet gehaald te hebben. Dat werd ingeboet in januari 2020.

Levering plantgoed

Oorspronkelijk ontwerp (realisatie 2019, inboet 2020)

UITGEVOERD IN 2020  Inboet van eerdere aanplant in 2019

GEPLAND IN 2021  Opvolging aanplant en ontwerp (en eventueel aanleg) resterende landbouwpercelen

AANPLANT HEG EN KNOTWILGEN HEULTJENS - KASTERLEE OMSCHRIJVING Rondom deze gerenoveerde hoeve aan Vorsel in Kasterlee ligt een weiland waar de eigenaars een paard houden. Ze wilden de weide omheinen met een gemengde heg van 10 eetbare streekeigen soorten voor paarden. Het perceel ligt temidden van het ruilverkavelde landschap met nog weinig resterende lijnvormige elementen. De eerste heg Noord-Zuid gericht aan de westkant meet ongeveer 68m, de Oost-West gerichte heg aan de zuidkant meet 110m en de heg aan de kant van de straat Vorsel (N-Z, oostkant) meet ongeveer 49m tot aan de bestaande haag op het erf rond de hoeve. Zo komen we tot een totaal van 227m heg.

In de heg aan de westkant, over een afstand van 68m wordt gekozen om knotwilgen te planten om de 5m.

Beeld aanplant langs Vorsel aan de oostzijde

Aanplant met knotwilgen aan de westzijde

UITGEVOERD IN 2020  Ontwerp en aanplanting heg met knotwilgen GEPLAND IN 2021  Opvolging aanplant

ADVIES 2020 OMSCHRIJVING Eenmalige adviesverlening: - Balen: Fam. Embrechts – beplantingsadvies - Geel: Fam. Mertens – landschapsinrichting - Geel: Fam. Boonen - landschapsinrichting 77

Geel: Fam. Hannes – boomgaard Geel: Fam. Belmans – houtkant Geel: Steinerschool Novalis – exotenbestrijding Kasterlee: Architect Pabian – poel Kasterlee: Fam. Engelen – landschapsinrichting Laakdal: Fam. Bergmans – poel Laakdal: Fam. Patron – vijveromvorming en natuurinrichting Laakdal: Fam. Dilissen – poel Lille: gemeente Lille - Schoolomgeving Kerkeppad Mol: gemeente Mol – poel/vijveromvorming Fam. Dings – advies boomverzorging Fam. Adriaensen – beplantingsadvies …

EEN BLIK OP 2021 OMSCHRIJVING -

Arendonk Lusthoven Poel Geel, Rendersvensedijk Houtkanten, poel, bomenrijen Geel Ganzenstraat Poel Geel, Gooreind Houtkanten, poel Herenthout, Gemeente Herenthout: Site Serneels Gemeente Herenthout kocht in 2013 de site Serneels, een verlaten KMO-zone tegen de Itegemse Steenweg waarop een bouwbedrijf was gevestigd. Vooraan zal een KMO-zone worden gerealiseerd waar de technische dienst van de gemeente, de brandweer en het Rode Kruis gevestigd zullen worden. De achterliggende zone krijgt een groene bestemming. Het omliggende landschap is nog heel gaaf en herkenbaar. Afwisseling in het landschap met enkele waterlopen, uitgestrekte bossen, weilanden, hooilanden, broekbossen, dreven, houtkanten, een kasteeldomein en oude boerderijen. Aanpalend aan het gebied liggen percelen van Natuurpunt en iets verderop van het Vogelopvangcentrum Netland vzw. Voorjaar 2021 starten we met de opmaak van doordacht voorontwerp. Start uitvoering is voorzien voor najaar 2021. Herenthout, Bevelse Steenweg Houtkanten, elzensingel, bomengroepen, bomenrijen, poel Kasterlee, Vossenhaag Houtkanten, poel, bomenrijen Kasterlee, Kluis Houtkanten, elzensingel, bomengroepen, poel Kasterlee, Lage Rielen 78

Hoogstamboomgaard Kasterlee, Camping Houtum De eigenaars van Camping Houtum willen hun camping vergroenen. De aanplantingen zijn verouderd, ziek en vaak uitheems. De bomen zijn slecht onderhouden en aan vervanging toe. De camping diende een dossier in bij Toerisme Vlaanderen, ze doorlopen momenteel een begeleidingstraject voor de opmaak van een masterplan. Ondersteuning bij de aankoop van streekeigen plantgoed. Kasterlee, Tielensteenweg Heggen, solitaire bomen, poel Mol Wezelhoevenweg Poel Turnhout: Buren van Bink Landschappelijke inpassing en ecologische insteek van een deeltuin. Landschapsadvies bij particulieren en gemeentes op vraag. Contact met eigenaars, opmaak ontwerp, vergunningaanvraag, offertes, voorbereiding uitvoering. Speelgroen: Natuurlijk en avondtuurlijke speelplekken creëren door te kiezen voor boomstammen, heuvels, laagtes, wiglo’s, speel- en vogelbosjes

4.1.2 BOOMVERZORGINGSWERKEN ALGEMEEN Trekker Contactpersoon (RLKGN) Partners Doelgroep Doelstelling

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete Tom Snoeckx Gemeente Oud-Turnhout, Landschap De Liereman Diverse grondeigenaars, landbouwers, particulieren, openbare besturen Toekomst bieden aan de monumentale en waardevolle bomen in ons landschap

BOOMVERZORINGSWERKEN LANDSCHAP DE LIEREMAN - OUD-TURNHOUT OMSCHRIJVING In de buurt van bezoekerscentrum De Liereman werden eind mei 113 zomereiken geringd door onbekenden. Dit houtig erfgoed bestaat enerzijds uit éénstammige bomen en anderzijds hoofdzakelijk uit oude hakhoutstoven. Er werd een stappenplan opgemaakt door een gespecialiseerd boomverzorginsbedrijf waarmee lokale vrijwilligers en de gemeente Oud-Turnhout mee aan de slag kunnen. Op deze manier hopen we dat de gehavende bomen en hakhoutstoven overleven en nog lange tijd de zone rond het bezoekerscentrum kunnen sieren.

UITGEVOERD IN 2021 - Opmaak beheerplan

4.1.3 KLEIN BOUWKUNDIG ERFGOED ALGEMEEN Trekker Contactpersoon (RLKGN) Partners Doelgroep Doelstelling

Regionaal landschap Kleine en Grote Nete Karen De Schutter Gemeente Dessel, Natuurpunt Vorselaar, Kogeka Sint-Jozef in Geel, Erfgoed Noorderkempen, IOED k.ERF Burgers - recreanten Herstel van kleinschalig (bouwkundig) erfgoed en omgeving

RENOVATIE KAPEL BLEUKENSTRAAT - DESSEL OMSCHRIJVING

De afgelopen jaren werden er maar liefst 12 kapelletjes gerenoveerd in Dessel. Deze kapel, die op de splitsing van de Lorzestraat en de Bleukenstraat in Dessel staat, had nog een fikse onderhoudsbeurt nog te goed. Het driehoekige kapelletje van 1951 verkeerde de laatste jaren in een minder goede conditie doordat het dak niet meer waterdicht was. De tegelpannen die trapsgewijs op het dak lagen werden door Boskat vzw vervangen door moeilijk vindbare recup tegelpannen. Gemeente Dessel heeft het metselwerk laten reinigen en ook het offerblok en de kandelaar in ere hersteld.

Het kapelletje kwam er op initiatief van 17 handelaars uit de Lorzestraat die de komst van de betonnen baan en het afscheid van de zandige straat officieel en plechtig wilden vieren. De handelaars en buurtbewoners zamelden geld in door het organiseren van een tombola, een voetbalwedstrijd en ontvingen vele schenkingen, goed voor een bedrag van 8800 frank. Op de Melkmarkt in Antwerpen kocht men voor 2000fr. een Mariabeeld van 29kg. Met het resterende budget van 6800fr. kwam men echter niet ver. Maar men kon opnieuw rekenen op de goede wil en vrijgevigheid van de buurt. Na de schenking van een vrachtwagen zand en 2500 stenen kon men aan de slag. Omdat alle Desselse metsers de komende maanden te veel werk hadden, werd het kapelletje uiteindelijk gebouwd door een Arendonkse metser. De kapel werd feestelijk ingehuldigd op 8 september 1951, op het feest van Onze-Lieve-Vrouwgeboorte.

UITGEVOERD IN 2020  Volledige renovatie van de kapel

RENOVATIE KAPEL LOVENHOEK - VORSELAAR

OMSCHRIJVING De renovatie loopt van een leien dakje! Welkom in de Lovenhoek, één van de oudste gehuchten van Vorselaar. Hier pronkt een mooi kapelletje dat al dateert van omstreeks 1900. Het werd opgetrokken met stenen van een huisje dat in de onmiddellijke omgeving was afgebroken. Natuurpunt Vorselaar contacteerde ons met de vraag of we samen het dak van het kapelletje konden renoveren. Uit goede bron hebben we vernomen dat er ooit op het kapelletje leien lagen, welke we graag in ere herstellen. Om deze renovatie tot een goed einde te brengen werken we samen met Natuurpunt Vorselaar en de middelbare school Kogeka Sint-Jozef in Geel. De leerlingen uit het 7de jaar renovatie bouw gaan de dakconstructie vernieuwen maar ook de vloer, deurdorpel en de buitenpaadjes onder handen nemen. Niet alleen de kapel krijgt een opknap beurt, ook de monumentale lindeboom en de omstaande bomen krijgen een onderhoudssnoei. UITGEVOERD IN 2020  Boomverzorgingswerken, onderhoudssnoei en dood hout verwijderen rondom kapel  Voorbereiding renovatie kapel: overlegmomenten, offertevraag GEPLAND IN 2021  Januari 2021: renovatie kapel door leerlingen Sint-Jozef Kogeka Geel.

RENOVATIE KAPEL HEIZIJDE - TURNHOUT OMSCHRIJVING

Dit kapelletje staat langs de straat Heizijde in Turnhout, maar paalde vroeger aan een schuur. De schuur in kwestie is reeds geruimte tijd gesloopt. De scheidingsmuur is echter nooit opgevoegd of hersteld en het voegwerk is grotendeels uitgespoeld met vochtproblemen in de kapel als gevolg. De dakbedekking bestaat uit asbestleien, de houten windborden verkeren aan de westzijde in slechte staat. Het kapelletje is in privé-eigendom, de eigenaars zouden heel graag het kapelletje in ere herstellen.

UITGEVOERD IN 2020  Bezoek kapel  Contact met eigenaar, technische scholen en Erfgoed Noorderkempen GEPLAND IN 2021  Voorbereiding renovatie kapel  Renovatie kapel door technische school (mogelijks 2022)

4.1.4 KASTEELDOMEINEN EN PARKEN KASTEEL LE PAIGE Trekker Contactpersoon (RLKGN) Partners Doelgroep Doelstelling

Regionaal landschap Kleine en Grote Nete i.s.m. architect Herman Adriaensens Els Oostvogels IOED Land van Nete en Aa Stad Herentals – burgers Realisatie en opvolging van het onroerend erfgoed beheersplan voor beschermd monument kasteel en park Hof Le Paige in Herentals.

OMSCHRIJVING

Toekomstbeeld Le Paige: uitbouw tot een volwaardig stadspark

Hof Le Paige is als historisch site aan de Kleine Nete en als onderdeel van het beschermd stads- en dorpsgezicht beeldbepalend voor de stad Herentals. Het kasteel vormt samen met het koesthuis, de oude gasthuissite en relicten van de vesten een erfgoedcluster aan de ingang van de stad. De ligging aan de stadrand geeft Le Paige een poortfunctie naar de stad, maar ook naar het buitengebied. Via de oever van de Kleine Nete kan je de verderop gelegen natuurgebieden ontdekken; de Roest, Vuilvoort, Olens Broek en ook de duinen van de Kempense Heuvelrug liggen op wandelafstand. In 2018 werd het beheerplan voor het beschermde park en kasteel opgemaakt in samenwerking met IOED Land van Nete en Aa en architect Herman Adriaensens. In 2019 begeleidden we de stad in de fasering van de uitvoering en aanvraag van subsidies en werden eerste werken uitgevoerd. Om de historiek, erfgoedwaarden, en de potenties van de site tot uiting te brengen zoals uitgestippeld in het beheersplan is ook blijvende opvolging en verankering in bovenlokale processen en stedelijke projecten nodig. Na oplevering van het beheerplan blijven we actief betrokken en volgen vanuit regionaal landschap en de IOED Land van Nete en Aa de realisatie op en zoeken samen met de stad Herentals naar subsidies. Naast de restauratie van het park, en uitbouw tot stadspark voor Herentals, behartigen we het potentieel van de site voor Herentals in de bovenlokale processen (PRUP Olympiadelaan, INTERREG ‘Recapture the Fortress Cities’, SORP Kleine Nete, …).

OPVOLGING BEHEERPLAN LE PAIGE OMSCHRIJVING  Opvolgen uitvoering beheersplan Le Paige i.s.m. IOED Land van Nete en Aa  Ondersteuning stad Herentals in premieaanvragen, fasering werken en zoeken naar subsidies: UITGEVOERD IN 2020  Opvolging uitvoering – zoeken naar middelen: herindiening NIJB  Afstemming met project Recapture The fortress cities’  Aanvraag en goedkeuring blue deal project Kroonwerk Herentals: watervoerend maken vesten in kasteel Le Paige. GEPLAND IN 2021  Opvolging uitvoering en afstemming flankerende projecten 84

 Verdere prospectie financiering

4.1.5 RECAPTURE THE FORTRESS CITIES ALGEMEEN Trekker Contactpersoon (RLKGN) Partners

Doelgroep Doelstelling

RLDV Wim Debaene RLRL, RLKGN, RLSD, Provincie Antwerpen, Provincie Oost-Vlaanderen, stad Antwerpen district Berendrecht-Zandvliet-Lillo, Lier, Herentals, Mechelen, Dendermonde, EU partners Usti Regio (CZ), Cluj regio (RO), Magdeburg (DUI), Komotini (GR), Presov (SL), Teruel (SP), EFFORTS, Simon Stevin Stichting Provincie- en gemeentebesturen, eigenaars, ontwikkelaars, bevolking, vrijwilligers, beheerders  Interreg Europe: Environment and resource efficiency  Sustainable Development Goals (VN): SDG 11: veerkrachtige en duurzame steden en gemeenschappen (o.a. duurzame planning, gebiedsontwikkeling, klimaatmitigatie …)  Provincie Antwerpen: geïntegreerde gebiedsgerichte werking

OMSCHRIJVING Het verduurzamen van vestingsteden en naburige forten. Het project beoogt duurzame revitalisering van erfgoedgebouwen door de co-existentie van versterkte steden en aangrenzende forten in stedelijke regio's te verbeteren. Er is een groot aantal voormalige forten en versterkte sites van grote historische waarde in Europa, die in verschillende tijden zijn gevestigd. Dit versterkte erfgoed bepaalt het beeld van het landschap van vandaag en de strijd en oorlog rond deze steden bepalen de huidige grenzen van gemeenten, regio's, landen en Europa. Maar in veel gevallen

worden dergelijke constructies verwaarloosd, sommige vervallen, sommige gepresenteerd als historische monumenten, of slechts gedeeltelijk gebruikt. In de meeste gevallen zijn ze gefragmenteerd en is er een probleem om ze te handhaven, omdat dit grote financiële investeringen en een sterke samenwerking vereist. Het voorgestelde project richt zich op een innovatieve aanpak door slimme manieren te ontwikkelen om oude forten te gebruiken. Het doel is om hun onderhoud gemakkelijker te maken en de forten in het leven van de stad op te nemen door de ontwikkeling van duurzame strategieën voor het onderhoud en de exploitatie van dit erfgoed. Aangezien fortstructuren vaak vanuit één gezichtspunt worden bekeken, meestal op een conservatieve manier als beschermd erfgoed of milieu, stelt dit project een geïntegreerde aanpak voor. Zowel natuurlijk als cultureel (militair) erfgoed moet worden aangepast en gebruikt voor huidige en toekomstige uitdagingen. Concreet: - kennisuitwisseling en samenwerking binnen een Europees en regionaal netwerk - organisatie en bijeenkomst van lokale projectgroepen - opmaak van 1 (hoofd)actieplan: analyse / visie / actie - onderzoek naar verduurzaming aan de hand van 6 thema’s: erfgoed, groenblauw netwerk, financieel, recreatie/toerisme, ruimtelijke planning, innovatie - gezamenlijk draaiboek/brochure met resultaten, infodag en draagvlakvergroting UITGEVOERD IN 2020  1 x study visits (online) Usti regio (Tsjechië),  2 x thematic workshops (online): innovatie (juli) groen en blauw (dec)  Analyse en opmaak visie  Infodag(en) Herentals (aug) en Dendermonde (13 sept Open Monumentendag)  Opmaak projectdefinitie en startnota ifv samenwerkingsovereenkomsten  Lokaal overlegmomenten met vestingsteden en forten  Overleg Fortengordels  Partnerschappen en samenwerkingsovereenkomsten met alle RFC steden: Antwerpen, Lier, Herentals, Mechelen, Dendermonde

GEPLAND IN 2021  3 x regional stakeholdersmeetings: Dendermonde groen en blauw (jan), Lier thema financiering (lente), Mechelen recreatie, toerisme en beleving (sept)  Study visits Magdeburg (Duitsland) 86

   

Actieplan ontwikkelen – focus vanuit elke vestingstad en fort Samenwerking vzw Fortengordels (in oprichting) Publieksmomenten in Fort Lier (zomerprogramma) Ondersteuning Prof Piet Lombaerde (artikels, overleg, publicaties, referenties …)

4.1.6 INTERGEMEENTELIJKE ONROERENDE ERFGOEDDIENSTEN (IOED) IOED LAND VAN NETE EN AA Trekker Contactpersoon (RLKGN) Partners Doelgroep Doelstelling

RLGKN, Erfgoedcel Kempens Karakter Els Oostvogels Lille, Grobbendonk, Herentals, Olen, Vorselaar, Herenthout, Gemeenten, middenveld en burgers inventaris, advisering, ontsluiting onroerend erfgoed (archeologisch, bouwkundig en landschappelijk erfgoed)

OMSCHRIJVING De nieuwe onroerend erfgoedregelgeving geeft gemeenten de mogelijkheid om zelf meer bevoegdheden inzake onroerend erfgoed te nemen. De IOED Land van Nete en Aa werd begin 2017 erkend door de Vlaamse overheid. IOED Land van Nete en Aa bestaat intussen drie jaar. In 2021 snijden we een nieuwe beleidsperiode aan met een organisatie die op snelheid is gekomen. De missie en visie van IOED Land van Nete werd aangescherpt in het nieuwe beleidsplan 2021-2026, dat ook door de minister werd goedgekeurd. Alle betrokkenen engageren zich om ook de komende zes jaar verder te bouwen op de gelegde funderingen. Kempens Karakter is de projectvereniging waaronder IOED Land van Nete en Aa werkt. Voor het landschappelijk erfgoed heeft de IOED een structurele samenwerking opgezet met het Regionaal Landschap.

IOED Land van Nete en Aa binnen het werkingsgebied van RLKGN en Kempens Karakter

ADVIES IOED LAND VAN NETE EN AA OMSCHRIJVING De IOED adviseert en begeleidt zowel in bouwkundige, landschappelijke als archeologische dossiers en start eigen projecten op om het lokale erfgoedbeleid uit te bouwen of te versterken. De intensieve samenwerking tussen regionaal landschaps en de IOED maakt dat dossiers integraal bekeken worden. De IOED gaf advies in 126-tal dossiers in 2020. In een 30-tal dossiers en projecten werd samengewerkt rond landschappelijk erfgoed, of integraal, vanuit landschap, archeologie en/of bouwkunde, een dossier benaderd of behandeld. Het team van IOED Land van Nete en Aa bestaat uit volgende personen:  expert bouwkundig en archeologisch erfgoed (Ellen Van de Velde)  expert landschappelijk erfgoed (Els Oostvogels)  expert publiekswerking en communicatie (vacature wordt momenteel ingevuld)

UITGEVOERD IN 2020  Hieronder een greep uit enkele van deze dossiers:  Aanmelden LEADER-project Buurten over landschap en erfgoed – niet verder uitgewerkt wegens te weinig match met de LEADER-doelstellingen  Opvolging landschapsbiografie en –visie Kempense Heuvelrug  Advies omgevingsaanleg hoeve Sassenhout, Vorselaar  Begeleiding opstart restauratie Heggekapel, Heerle, Lille  Wandelverbinding Graafweide – Schupleer centrum Grobbendonk – Kasteelhoeve  Kapel Lovenhoek, advies renovatie  Werkgroep Kruisberg Herentals, problematiek MTB  Beheersplan Ten Troon  Lille, advies hoeve en schuur Lille  Opvolging landschapsgidsen en educatief project De Brink  Advies begeleiding inventarisatie en/of bescherming 2 markante bomen in Herenthout  Integratie en ontharding Heistraat, Kempense Heuvelrug, Herentals  Input en opvolging INTERREG Recapture the Fortress Cities  …

Landschapsgidsen bouwen aan een prehistorisch opslagschuurtje op domein De Brink in Herentals

STRATEGISCHE EN OPERATIONELE DOELEN EN ACTIES 2021 Onze strategische en operationele doelen komen voort uit de missie en visie van de IOED en vormen voor de periode 2021-2026 het toetsingskader voor acties. In een actieplan voor 2021 werken werden volgende strategische en operationele doelen en acties uit: SD1 De IOED graaft dieper in het erfgoed van Land van Nete en Aa  OD1 De IOED zet projecten op binnen volgende thema's uit het verbindend of gemeenschappelijk erfogedpakket: ondernemende Kempen, militair erfgoed en vrome Kempen o Actie: inventarisatie trafohuisjes en elementen van elektrificatie  OD2 De IOED bouwt de eigen expertise verder uit o studie in functie van lopende dossiers o deelname aan de werkgroep archeologie en groenerfgoed van Monumentenwacht  OD3 De IOED verdiept en versterkt de kennis over ons erfgoed o aanvullen onroerenderfgoedinventarissen: - in 2021 in het bijzonder de vastgestelde inventaris van het bouwkundig erfgoed o kennisopbouw archeologische collecties of ensembles in privébezit - Inventaris Archeologische Ensembles - Opgevist Verleden o syntheseonderzoek archeologie: hernemen kandidatuur: 14.000 jaar bewoningsdynamiek in de Kempen o werken in buurten: - mini-landschapsbiografie als methodiek om integraal rond erfgoed te werken samen met de gemeenschap - samenwerking erfgoedcel rond buurtwerking 2021-2023 - buurten met erfgoed schooljaar 2021-2022 o inventariseren bouwkundig erfgoed: - goedkeuring resultaten waardering door colleges en gemeenteraad - opmaak kader/methodiek voor herinventarisatie van bouwkundig erfgoed o inventariseren landschappelijk erfgoed: - testcase Herenthout

De merkwaardig gevormde den die tot enkele decennia geleden op Den Haert te zien was. (bron: Merkwaardige bomen van België, 1978)

SD2 Het gaat goed met ons erfgoed  OD1 De IOED neemt 'actief behoud' als uitgangspunt o advies dossiers o begeleiding dossiers o coördinatie dossiers  OD2 De IOED gaat proactief te werk binnen de sector en daarbuiten o expertiseopbouw andere sectoren: regelmatig erfgoedoverleg met IOK (nieuw vanaf 2021), activiteiten met zorg als insteek voor Open Monumentendag 2021 o ondersteuning melding toevalsvondsten en metaaldetectie: oproep naar metaaldetectoristen actief in het Land van Nete en Aa, advies bij detectieaanvragen via gemeentebesturen, advies bij inschatten of vondsten gemeld moeten worden o elk dossier integraal benaderen  OD3 Bouwen aan of versterken van de gemeentelijke erfgoedreflex o doorvertalen en/of opvolgen van plannen voor gemeentelijk erfgoed: beheersplan kerkruïne Onze-Lieve-Vrouw Ten Troon, Grobbendonk, beheersplan kasteel Le Paige, stad Herentals, … o voorbereiden van een lokaal onroerenderfgoedbeleid

Kruisweg, Herentals: vermoedelijk oudste kruisweg van het land (1460-1461) Bron: Stadsarchief Herentals (sah_117)

SD3 Onze erfgoedactoren maken het verschil en voelen zich thuis in onze netwerkorganisatie  OD1 De IOED ondersteunt en versterkt lokale vrijwilligerswerking voor onroerend erfgoed o versterken van lokale (publieks)projecten: 650 jaar Noorderwijk, De mey op de spijker, Niet van GISteren, Naar een publiekswerking voor de Wagenmakerij in Olen, … o werking in de kijker zetten: communicatiekanalen IOED, doorstroom communicatiekanalen RLKGN en de lokale besturen o erkennen en valideren van het vrijwilligerswerk ingezet voor het onroerend erfgoed: actie week van de vrijwilliger, opvolgen vergaderingen om to the point te kunnen ondersteunen, activiteiten bijwonen o vorming voor vrijwilligers en erfgoedactoren: infosessies werken met archeologische vondsten, uitschrijven syllabus en opnemen webinars cursus Landschapsgids 2019  OD2 De IOED faciliteert een actief netwerk rond onroerend erfgoed o onderhouden bestaande contacten o opbouw nieuwe contacten o organisatie broodje erfgoed of corona-alternatief o organisatie ontmoetingsmoment 2020-2021 (corona-alternatief) en opmaak brochure beleidsplan 2021-2026 SD4 De erfgoedtamtam roffelt en resoneert in het Land van Nete en Aa  OD1 De IOED communiceert op een kwalitatieve manier o actief communiceren via daarvoor voorziene eigen kanalen o communiceren van activiteiten van partners o overzicht bijhouden communicatiekanalen partners in ons netwerk  OD2 Erfgoed binnen de perimeter van de IOED (her)kenbaar maken o onroerend erfgoed in de etalage zetten: 1e reeks van 12 informatieve artikels publiceren via onze eigen kanalen, aanvullen Erfgoedbank Kempens Karakter vanuit lopende en afgesloten dossiers 92

o o

inzetten op bestaande erfgoedevenementen: Archeologiedagen, Nacht van het Kempens Erfgoed, Open Monumentendag educatieve werkingen: eventueel heropstart Buurten met Erfgoed in Grobbendonk schooljaar 2021-2022(door corona uitgesteld), (her)lancering educatief pakket archeologie provincie Antwerpen tijdens Archeologiedagen pionieren in erfgoed en zorg

Jef Vervecken, schaapsherder te Bouwel (1837-1906). (bron: Drijbooms, 1999)

SD5 Onze IOED staat er OD1 De IOED heeft een heldere organisatiestructuur  OD1 goede opvolging en ondersteuning van personeel o onderhouden van een gepaste werkplek voor het personeel o organiseren van interne overlegstructuren: - raad van bestuur Kempens Karakter dagelijks bestuur Kempens Karakter - stuurgroep IOED - teamoverleg - vraaggestuurde overlegmomenten o overleg ambtenaren en schepenen o dotaties opvragen bij de aangesloten gemeenten o inzetten op andere vormen van financiering of subsidiëring  OD2 De IOED is een waardevolle partner in de sector o actieve deelname aan het Netwerk Onroerend Erfgoed o structureel contact met het agentschap Onroerend Erfgoed o deelname aan het Kempenoverleg o opzetten van tijdelijke samenwerkingen o delen van eigen kennis en expertise  OD3 De IOED heeft een transparante werking o opmaak folder beleidsplan 2021-2026 o opmaak financieel en inhoudelijk verslag van 2020 o opmaak actieplan 2022 o opmaak begroting 2022

IOED K.ERF Trekker Contactpersoon (RLKGN) Partners Doelgroep Doelstelling

Erfgoedcel k.ERF Els Oostvogels Mol, Balen, Retie, Meerhout, Dessel, Geel gemeenten en burgers inventaris, advisering, ontsluiting onroerend erfgoed (archeologisch, bouwkundig en landschappelijk erfgoed)

OMSCHRIJVING

Regio IOED k.ERF

In 2017 diende IOED k.ERF, kort voor Kempens erfgoed, voor de eerste keer een aanvraag in bij de Vlaamse Overheid om erkend te worden als onroerend erfgoeddienst, met succes. De IOED k.ERF groeide uit tot een dynamische dienst. In 2019 werd een nieuwe aanvraag ingediend omdat de stad Geel toetreedt tot IOED k.ERF, dit plan werd ook goedgekeurd door de minister. De IOED k.ERF bestaat nu uit de gemeenten Balen, Dessel, Geel, Meerhout, Mol en Retie. De IOED speelt een vanuit expertise opgebouwde dienstbare rol, die lokale overheden, het onroerend erfgoedweefsel en bewoners met een relatie tot onroerend erfgoed helpt de juiste beslissingen te nemen in het belang van de rijke bouwkundige, archeologische en landschappelijke kwaliteit van het gebied en de bijhorende beeldkwaliteit. De IOED k.ERF wil daarbij tevens de rol van bruggenbouwer tussen verschillende actoren, beleidsdomeinen en beleidsniveaus opnemen. Het team van IOED k.ERF bestaat uit volgende personen:  expert bouwkundig erfgoed (Martijn Willems)  expert landschappelijk erfgoed (Els Oostvogels)  expert publiekswerking en communicatie (Thomas Ceusters)

De IOED werkt vanuit vijf gemeenschappelijke erfgoedthema’s, die de eigenheid, de uniciteit van de regio uitmaken:  het ontginningslandschap  het waterlandschap  het zorglandschap  het religieus en funeraire landschap  het agrarische landschap

Zandlandschap: de duinen van Geel Bel

Waterlandschap: Vallei van de Grote Nete

Agrarisch landschap: beemden met houtkanten van zwarte els in de Vennen in Balen

IOED k.ERF werkt binnen onderstaande strategische en operationele doelstellingen om zo tegemoet te komen SD 1 IOED k.ERF is een sterke, professionele organisatie met een soepele werking in een geïntegreerd samenwerkingsverband.  OD 1.1 IOED k.ERF zet sterk in op inhoudelijke expertise en dat voor alle deelaspecten van de werking.  OD 1.2 IOED k.ERF heeft een duidelijk mandaat van de Raad van Bestuu  OD 1.3 Er is een geïntegreerde samenwerking met erfgoedcel k.ERF en Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete. 95

o o o

Lancering nieuwe website erfgoeddienst k.ERF Lancering nieuwe huisstijl erfgoeddienst k.ERF Samenwerkingsproject 'Koning te Rijk', een onderzoek naar de ontginning van de Kempen door de koninklijke familie en de relicten die daarvan overblijven o Lerend Netwerk 'Archeologie & Postel', naar aanleiding van de bescherming van verschillende grafheuvels in het gebied o Samenwerkingsprojecten van de erfgoedcel met inhoudelijke steun van IOED SD2 IOED k.ERF ondersteunt gemeenten en andere actoren in hun onroerenderfgoedbeleid vanuit een gemeenschappelijk beleidskader  OD 2.1. Op basis van een grondige waardering van de inventaris bouwkundig erfgoed wordt er een afwegingskader gecreëerd waarop het lokale onroerend erfgoedbeleid zich ent. o Waardering inventaris bouwkundig erfgoed op vraag van gemeente en/of erfgoedgemeenschap. o Organisatie publieksacties rond bouwkundig erfgoed en de inventaris 

OD 2.2 IOED k.ERF adviseert en ondersteunt zowel lokale besturen als verenigingen en privéactoren bij beheersplannen, herbestemmings- en restauratiedossiers. o Advisering en doorverwijzing naar studiebureaus voor beheersplannen. Lopende en op te starten trajecten: Kerkhof en St.-Trudokerk Meerhout, Ondersteunen stad Geel bij het vergroenen van historische kerkhoven, Kasseiweg Dessel/Retie,… o Ondersteuning lokale besturen en kerkbesturen bij de uitvoering van het kerkenbeleidsplan o Ondersteuning herbestemmings- en activeringstrajecten: Kempense Dwarsschuur Sluis 'Schuur in beweging’, Leaderproject levend erfgoed op den Bogaert Geel (oude landbouwschool), Casino Mol Gompel (culturele ontmoetingsplek, feestzaal), …



OD 2.3 IOED k.ERF bouwt bruggen over verschillende gemeentelijke diensten en beleidsdomeinen heen om een geïntegreerde en integrale benadering van onroerend erfgoed mogelijk te maken. o Faciliteren van overleg tussen verschillende diensten (stuurgroepen, projectgroepen): Lerend netwerk 'Archeologie Postel' i.s.m. AOE, verschillende gemeentelijke diensten, ANB, lokale experts, opstart netwerk rond bakhuizen, … o Ondersteunen voorbeeldtrajecten onroerend erfgoed i.s.m. andere beleidsdomeinen (landbouw, cultuur, toerisme, educatie) SD 3 IOED k.ERF laat het lokale onroerend erfgoed én de erfgoedgemeenschappen errond schitteren  OD 3.1 Integrale thematische projecten brengen erfgoedgemeenschappen samen en bereiken een nieuw publiek o AGRARISCH & ONTGINNING | Project Koning te Rijk i.s.m. landbouw, toerisme, natuurorganisaties rond ontginning van de Kempen door de koning (leader) o ZORG | Ondersteuning herbestemming Gasthuisschuur door Gasthuismuseum Geel voor doelgroepenwerking, ontmoetingsplekRELIGIEUS | Trajecten begraafplaatsen in Mol, Geel, Meerhout aan elkaar verbinden (lerend netwerk, publieksmomenten)  OD 3.2 IOED k.ERF betrekt erfgoedgemeenschappen en vrijwilligersorganisaties bij de eigen werking en biedt inhoudelijke ondersteuning. 96

Inventariseringstrajecten i.s.m. vrijwilligers: Koning te rijk | inventariseren relicten en archiefonderzoek 'koninklijk' erfgoed in Dessel, Geel, Retie en Mol, ondersteuning kapellentraject Mol - in kaart brengen kapellen, … o Ondersteunen lokale kerkbesturen bij herbestemmings- en restauratiedossiers o Opvolgen erfgoedoverleg (heemkringen) dat minstens 3 keer per jaar doorgaat o Ontwikkeling vrijwiligersbeleidsplan en -gids i.s.m. de erfgoedcel  OD 3.3 IOED k.ERF zet voor haar publiekswerking in op sterke, positieve erfgoedverhalen die zorgen voor fiere erfgoedgemeenschappen én een fier publiek. o Begeleiden van organisaties bij het zoeken naar samenwerking of schaalvergroting o Regionale communicatie erfgoedactiviteiten (erfgoednacht, archeologiedagen, OMD, week van de begraafplaatsen) o Blog voor/door/met mensen met een hart voor hun onroerend erfgoedpand o.a. op onze eigen website en sociale media o Actieve samenwerking aan het online Kempens Erfgoedportaal met o.a. online thematische expo's  OD 3.4 Kinderen worden gesensibiliseerd over onroerend erfgoedwaarden om hen heen o Ondersteuning bieden aan 'Buurten met erfgoed'-trajecten o Bundelen van educatieve pakketten en ander aanbod via onze website SD 4 IOED k.ERF functioneert als een kennisknooppunt rond onroerend erfgoed in de regio en bouwt het eigen consultatienetwerk steeds verder en breder uit.  OD 4.1 De IOED verknoopt de eigen werking met een breder netwerk (Kempenoverleg, NOE, deelname netwerkmomenten AOE voor Vlaamse IOED’s, ondersteuning landschapsdag Provant)  OD 4.2 IOED k.ERF neemt een loketfunctie op met betrekking tot onroerend erfgoed voor zowel de lokale besturen als het brede publiek. o Beantwoorden vragen rond onroerend erfgoedbeleid o Doorverwijzen naar ons netwerk o Opvolgen van subsidielijnen en andere financieringskanalen  OD 4.3 IOED k.ERF actualiseert de bestaande kennis over het onroerend erfgoed en maakt deze beschikbaar (kennisdeling studiedagen, workshops, lijst thesisonderwerpen, …)  OD 4.4 Er wordt breed en laagdrempelig gecommuniceerd over erfgoeddienst k.ERF, waardoor de IOED haar rol als kennisknooppunt voluit kan opnemen.

Villa De Schans Dessel, bron : Woestijnpaleis

Begraafplaats Mol Wezel, bron : IOED k.ERF

Grafkelder baron Coppens, bron: Stad Geel

Postels Grootbos op TOPO MGI 1884

 Infomoment Molse gidsen en heemkring over beschermde archeologische zone met grafheuvels in Postel  Herbestemming religieus onroerend erfgoed Meerhout  Projectdefinitie opstellen met bestuur Meerhout  Denk- en inspiratiedag met gemeentebestuur, kerkfabrieken, experten (Agentschap Onroerend Erfgoed, provincie Antwerpen, Ar-Tur)  Inspiratienota met SWOR per site voor een versterkte visie omtrent het onroerend erfgoed binnen de gemeente. De nota formuleert ook aanbevelingen om het groene karakter van de kern te versterken en in te zetten op het behoud van de landschapskwaliteit in de dorpsranden en de verbinding met het Grote Netewoud te versterken De nota formuleert aanbevelingen over volgende sites en hun omgeving:  Kapel met oude naaischool  St. Trudopastorie  St.Trudokerk met kerkhof  St. Jozefkerk (Meerhout, Berg)  Onze-Lieve-Vrouwekerk (Gestel)  Sint-Bavokerk Zittaart  Hernieuwen beleidsplan IOED k.ERF omwille van het toetreden van de stad Geel tot de IOED.

GEPLAND IN 2021  Advisering en uitbouw lokaal erfgoedbeleid  Werking vanuit onderstaande vijf erfgoedthema’s:  het ontginningslandschap  het waterlandschap  het zorglandschap  het religieus en funeraire landschap  het agrarische landschap  LEADER-projecten Koning Te Rijk – Koninklijk Domein  Testcase inventariseren en waarderen bouwkundig en landschappelijk erfgoed  (zie ook fiche ‘Koninklijk Domein’) 98

4.1.7 BEHEEROVEREENKOMSTEN EN BEDRIJFSPLANNER ALGEMEEN Trekker Contactpersoon (RLKGN) Partners Doelgroep Doelstelling

VLM Lieven Lavrijsen Landbouwverenigingen, VLM Landbouwers Via het afsluiten van beheerovereenkomsten agromilieumaatregelen op landbouwbedrijven stimuleren, met de focus op ‘aandachtsgebieden’, waar de inzet van beheerovereenkomsten een duidelijke meerwaarde heeft.

OMSCHRIJVING Het sluiten van beheerovereenkomsten biedt de landbouwer de mogelijkheid om naast voedselproductie, ook een vergoeding te ontvangen voor zijn bijdrage aan landschapsbeheer. Het derde Vlaamse programma voor plattelandsontwikkeling liep ten einde op 31/12/2020. Vermits de inhoud voor de nieuwe periode nog niet beslist werd, werd er voorzien in een overgangsregeling binnen het GLB. Het voorbije jaar was binnen deze overgangsregeling het enkel mogelijk om aflopende contracten te hernieuwen voor een periode van 2 jaar om de continuïteit te garanderen. Deze regeling was op de meeste beheerpakketten van toepassing, met uitzondering voor het beheer van houtige landschapselementen. Enkel houtige landschapselementen met een jaarlijkse beheerfrequentie (hagen), konden wel hernieuwd worden. Ondanks dat er geen nieuwe beheerovereenkomsten konden gesloten worden, blijft het aantal vrij contant, wat erop wijst dat er een grote continuïteit is bij de uitgevoerde beheerovereenkomsten. Binnen het RLKGN zijn er heel wat beheerovereenkomsten aanwezig die inzetten op extensief graslandbeheer. Zo zijn er nog steeds meer dan 150ha extensieve, kruidenrijke grasstroken aanwezig. We merken dat mits een goede afweging vooraf en het bieden van voldoende rechtszekerheid, deze grasstroken voor een langere periode (>10 jaar) worden aangehouden wat de duurzaamheid en de ecologische waarde ervan sterk verhoogd. Heel wat grasstroken kennen een goed maaibeheer en ontwikkelen tot kruidenrijke hooilanden. Ze vervullen diverse functies waaronder het bufferen van een waterloop of houtkant, de mogelijkheid tot infiltratie van afspoelend regenwater, koolstofopslag via de aanwezige graszode,… . En ze hebben ook een belangrijke functie als natuurlijke verbinding en biotoop voor tal van insecten, vlinders en vogels. Patrijzen en kieviten maken er dankbaar gebruik van. Het geoogste ruwvoeder kan vaak via diverse toepassingen duurzaam aangewend worden in de aanwezige landbouwbedrijven, onder meer als mineraalrijk structuurvoeder. Voor de campagne in 2021 (aanvragen voor startjaar 2022) is er nog een overgangsregeling van toepassing en kunnen overeenkomsten gesloten worden voor een periode van 2 jaar. Er is de 99

mogelijkheid voorzien om de aflopende contracten te hernieuwen, en bijkomend nieuwe beheerovereenkomsten te sluiten binnen de afgebakende beheergebieden voor akkervogels en weidevogels. Wat de toekomstige mogelijkheden onder het nieuwe landbouwbeleid vanaf startjaar 2023 zullen zijn voor het sluiten van beheerovereenkomsten is op dit moment nog niet definitief beslist.

Grasstrook met bloemrijke hooilandvegetatie

100

101

4.1.8 FAUNA-AKKERS ALGEMEEN Trekker Contactpersoon (RLKGN) Partners Doelgroep Doelstelling

RLDV, RLKGN, RLRL, RLSD Tom Snoeckx Antwerpse RL’en, WBE’s, ANB, landbouwers, gemeentes, imkerverenigingen WBE’s, landbouwers, imkers, gemeentes  Terreinbeheerders van praktische informatie voorzien voor het aanleggen en beheren van fauna-akkers  Via terreinbezoeken bij WBE’s waar mogelijk en wenselijk fauna-akkers herevalueren en plaatsen in een ruimere landschappelijke context en mogelijk andere bijkomende inrichtingen evalueren  Bestellen en verspreiding van zaadmengels voor het inzaaien van fauna-akkers.

OMSCHRIJVING

Fauna-akker

Sinds 2009 werkt RL de Voorkempen voornamelijk met de wildbeheereenheden (WBE) samen rond het aanleggen van fauna-akkers. Een gedeelte van enkele maïsakkers, die enkel interessant zijn voor ree en fazant, werden omgevormd naar fauna – akkertjes die schuilen voedselmogelijkheden bieden voor een ruime groep dieren (insecten, zoogdieren, (akker)vogels). Meestal gaat het om overstukjes die voor een commercieel landbouwtype niet rendabel zijn. Fauna-akkers bepalen op die manier ook mee het uitzicht, de beleving en de appreciatie van het landschap. Bovendien kon vanuit het thema bijen, met zowel aandacht voor honingbijen als de vele soorten solitaire bijen, zowel WBE’s als het brede publiek warm gemaakt worden om mee actie te ondernemen. Deze bestuivers hebben sterk te lijden onder habitatfragmentatie, drachtverarming (aanbod stuifmeel en nectar), grootschalige landbouw, steriele sierplanten in tuinen en gebruik van herbiciden en pesticiden.

De aanleg van tijdelijke fauna-akkers kan bijdragen tot een oplossing. Op 2 jaar tijd groeide het project totdat alle WBE’s binnen de Voorkempen participeerden in het project. Ook buiten het werkingsgebied van RL de Voorkempen was er reeds interesse.

102

Omwille van de voordelen op vlak van biodiversiteit, de ecologische waarde en de beeldkwaliteit van het platteland wilde RLDV het bestaande fauna-akkerproject uitbreiden naar het volledige grondgebied van de provincie Antwerpen. De RL’en willen streven naar meer fauna-akkers in de provincie om zo op termijn een ecologisch netwerk te kunnen vormen waarlangs fauna kan migreren door het landschap. Het gebruik van typische gewasteelten (mede door de streekgebonden bodemkenmerken maar ook door streektradities) bepaalt ook mee de streekidentiteit. Burgers, fietsers en andere recreanten die het platteland bezoeken zullen bovendien ook een mooi aangenaam landschap beleven. Het doel en andere praktische (technische) informatie om fauna-akkers aan te leggen zullen promoot worden bij potentiële partners. Het project resulteerde inmiddels in een brede samenwerking met de WBE’s en andere landschapsbeheerders waardoor tot heden in RLKGN jaarlijks tientallen hectaren fauna-akkers en bloemrijke akkerranden aangelegd werden. UITGEVOERD IN 2020  Verdeling van de zaadmengsels via centraal afhaalpunt (Prinsenpark)  Communicatie en sensibilisatie naar doelgroepen, brede publiek  In het werkingsgebied van RLKGN werd in 2020 30 ha landbouwmengsel, 8 ha akkervogelmengsel en 38 ha Tübingermengsel besteld. De bestelde hoeveelheden liggen in dezelfde lijn als in 2019. De totale oppervlakte ingezaaide fauna-akkers (totaal 4 RL’en) in 2020 bedraagt 83 ha landbouwmengsel, 25,5 ha akkervogelmengsel en 97 ha Tübingermengsel.

GEPLAND IN 2021  Organisatie bestellingen en opvolging van de inschrijvingen voor de samen-aankoop  Verdeling van de zaadmengsels via centraal afhaalpunt (Prinsenpark).  Administratieve afhandeling van de samen-aankoop  Communicatie en sensibilisatie naar doelgroepen, brede publiek.

4.1.9 KEMPISCH ENERGIEHOUT ALGEMEEN Trekker Contactpersoon (RLKGN) Partners Doelgroep Doelstelling

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete Joke Maes IOK, Agrobeheercentrum Eco2, Provincie Antwerpen Landbouwers, gemeenten, scholen, terreinbeheerders Dit project heeft de volgende doelstellingen: (1) houtkantenvisie en bijhorende beheerplannning opstellen ter garantie van een ecologisch en landschappelijk correct beheer; (2) definiëren en kwantificeren van de kritische parameters voor een marktconform buninessmodel bij inzet van houtsnippers uit reststromen als alternatieve energiebron; en (3) activeren van meerdere cases.

103

OMSCHRIJVING

Projectgebied – Kempens Energiehout

Dit project heeft als doel om in de Kempen een werkbaar economisch model op regioniveau te realiseren dat de link legt tussen een duurzame energetische valorisatie van houtige reststromen (hernieuwbare energie) en ecologisch landschapsbeheer. Dit is een hefboom voor de optimalisatie van het landschapsen biodiversiteitsbeheer en een verbreding binnen de landbouwsector die bijdraagt aan de klimaatdoelstellingen. De economische opbrengst wordt berekend op basis van zowel de valorisatie van de houtsnippers als de valorisatie van de verschillende ecosysteemdiensten. De ecologische meerwaarde van het project bestaat uit een goed beheerd landschap met een duidelijk KLE-netwerk. Voor elke pilotcase wordt een houtkantenvisie en een beheerplanning opgesteld, om zo een goed beheer te garanderen en kaalkap van het landschap voor de economische opbrengsten te vermijden.

ACTIE 1: CONCRETISERING VAN HET REGIONALE WERKVELD OMSCHRIJVING Op regionaal niveau wordt de nodige kennis vergaard en de mogelijkheden in kaart gebracht: het gebiedsgericht kwantificeren van het biomassa-aanbod, prospectie van afzetmogelijkheden en identificeren van logistieke faciliteiten. Daarnaast streven we er ook naar de optimale schaal voor het gebruik van houtige biomassa voor de Kempen te bepalen en een businessmodel op te zetten, op basis van het aanwezige aanbod, vraag en faciliteiten. Hierbij wordt rekening gehouden met rendabiliteit, efficiëntie en garanties op levering. Het basisdoel blijft echter altijd een ecologisch en landschappelijk beheer van de houtkanten toepassen.

UITGEVOERD IN 2020 Ten eerste, wat betreft de schatting van het biomassa-aanbod, wordt de GIS-analyse, uitgevoerd door Provincie Antwerpen op basis van een aantal basiskaarten, gevalideerd aan de hand van terreininventarisaties in Kasterlee, Raves en Meerhout en beheerplannen (afgerond: Kasterlee, opstart: Ravels en Mol-Sluis) die uitgevoerd worden in kader van het PDPO-project. Ook is er een belangrijke GIS-laag ter beschikking gesteld van Departement Landbouw en Visserij die gebaseerd is op Lidar-data en welke een belangrijke bijdrage zal leveren aan de verfijnde schatting van het biomassa-aanbod. Parallel wordt binnen het project door RLKGN in overleg met de verschillende partners een methodiek/draaiboek ontwikkeld voor de opmaak van een dergelijke landschapsvisie en beheerplannen wat betreft houtkanten. Deze methodiek wordt geënt op de Verkenningsnota, een verplicht onderdeel van de officiële natuurbeheerplannen type 2, om zo vlot te kunnen inspelen op mogelijke voordelen van natuurbeheerplannen, veranderende voorwaarden, etc. 104

Ten tweede, wordt de afzet en logistieke faciliteiten verkend op basis van bedrijfsbezoeken en overleg met projectpartners. Omwille van de wetgeving rond privacy is het moeilijker dan aanvankelijk aangenomen om gegevens te verzamelen van de bestaande afnemers van houtsnippers. De verschillende bedrijfsbezoeken die in 2019 werden uitgevoerd door RLKGN en ABC Eco² in Kasterlee, Ravels en Meerhout hebben echter al waardevolle informatie vrijgegeven over een aantal bestaande ketens tussen gemeentes, loonwerkers en/of landbouwbedrijven. Via interviews werden een interessante samenwerkingen bekendgemaakt, die mogelijk een belangrijke rol kunnen spelen elders in de Kempen of Vlaanderen. Ook werden er bepaalde knelpunten en bezorgdheden geuit, waar we binnen dit project mee aan de slag zijn gegaan. Zo was er o.a. een mogelijke verbetering vn de indviduele opslagfaciliteiten in Ravels, mogelijk gebruik van restwarmte bij biogasinstallaties in Meerhout. Daarnaast werden de structurele logistieke faciliteiten van IOK die aanwezig zijn binnen de regio in beeld gebracht. Specifiek voor Meerhout worden momenteel de mogelijkheden onderzocht om vanuit IOK ondersteuning te geven in de logistieke keten. Hiervoor werden in 2020 voorbereidingen getroffen om in begin 2021 een demo uit te voeren, die zal helpen alle nodige schakels en mogelijke valkuilen in kaart te brengen én welke ingezet zal worden in communicatie naar lokale grondeigenaars en beheerders. Ten derde, zal binnen het project aanbevelingen gedaan worden voor de gewenste schaal/schalen om op Kempisch niveau aan de slag te gaan met het gebruik van biomassa uit houtkantenbeheer. ABC Eco² heeft de eerste berekeningen uitgevoerd en afgetoetst aan de stuurgroep om de rendabiliteit van de verschillende schaalgroottes te analyseren. Deze werden in overleg met alle projectpartners nog verfijnd en indien nodig aangepast. GEPLAND IN 2021  Afronding beheervisies- en plannen voor gemeente Ravels en Mol-Sluis.  Verfijning van gebiedsdekkende schatting biomassa-aanbod op basis van de beheerplannen die in opmaak zijn (Ravels en Mol-Sluis) met behulp van extrapolatie in GIS én met behulp van de KLE-GISlaag van Departement Landbouw en Visserij.  Organisatie en uitbreiding overlegstructuur rond visievorming en instrumentarium beheerplanning.  Afwerking draaiboek visievorming houtkanten  Aanvulling gegevens logistieke faciliteiten  Businessmodellen: verfijnen, herhalen van de verschillende berekeningen op basis van nieuwe financiële gegevens (o.a. op basis van de eerste praktijktesten tijdens winter 2021. Rapporteren van deze berekeningen en formuleren van advies op schaal niveau Kempen.

ACTIE 2: OPTIMALISATIE EN ACTIVATIE VAN CASES OMSCHRIJVING Op basis van de regionale kennis werden verschillende pilotcases geselecteerd voor begeleiding.

UITGEVOERD IN 2020 De gemeente Kasterlee heeft een snipperketel die wordt gestookt op houtsnippers van stamhout uit gemeentelijke bossen. Binnen dit project streven we steeds naar de hoogst mogelijke toepassing van 105

het hout volgens het cascadeprincipe. Daarom begeleidt RLKGN de milieudienst van de gemeente in het gebruik van houtsnippers afkomstig van hakhoutbeheer i.p.v. stamhout. • •

Begeleiding bij gebruik Dipla Begeleiding bij planning beheerplan

Gemeente Meerhout had aanvankelijk het plan om een vernieuwde scholencampus te verwarmen met snippers uit lokaal houtkantenbeheer. Deze houtkanten zijn eigendom van zowel de gemeente zelf, maar ook van landbouwers, Natuurpunt, de Vlaamse Waterweg, en anderen. Binnen dit project werd de gemeente door RLKGN en ABC Eco² ondersteund bij de doorstart van het project (Meer)houtwarmte volgens de volgende drie pijlers: (1) engageren van de nodige schakels in de biomassa-keten (o.a. eigenaars van houtkanten en mogelijke beheerders); (2) in kaart brengen van alle ecosysteemdiensten van de houtkanten plus opmaak van een duurzame houtkantenvisie welke vertaald zal worden in een beheer-/oogstplan (in nauw overleg met Provincie Antwerpen en met extra begeleiding door INBO); en (3) het uittekenen en opstarten van een duurzame organisatiestructuur voor de coördinatie van de gehele biomassaketen. Omwille van budgettaire redenen wordt het gebruik van biomassa voor de scholencampus voorlopig on hold gezet. Binnen het project wordt de gemeente nog wel ondersteund in haar engagement voor het bevorderen en verduurzamen van het landschapsbeheer. • • • • •

Overleg Provincie Antwerpen voor opmaak beheerplan Overleg mogelijke aannemers beheerwerken Overleg IOK voor alternatieve bestemmingen van reststromen van landschapsbeheer Voorbereidingen demo Begeleiding student Thomas More bij inventarsatie en landschaposvisie Meerhout

In Ravels is de gemeente sinds een enkele jaren gestart om de houtkanten die zijn aangeplant bij de ruilverkaveling in de jaren 90, weer in hakhout te zetten. Deze werken worden uitgevoerd door een lokale aannemer die de houtsnippers verkoopt aan lokale landbouwers. Zowel de gemeente als de beheerder en de gebruikers waren vragende partij voor ondersteuning bij enkele organisatorische en praktische vraagstukken. Daarnaast bestaat er een samenwerking tussen de Wildbeheereenheden en een lokale landbouwer rond het beheer van de houtkanten die in eigendom zijn van Departement Landbouw en Visserij. Binnen dit project ondersteunen RLKGN en ABC Eco² de volgende acties: (1) digitalisering van houtkanten op gemeente-eigendom (2) in kaart brengen van alle ecosysteemdiensten van de houtkanten plus opmaak van een duurzame houtkantenvisie welke vertaald zal worden in een beheer-/oogstplan en welke makkelijk te raadplegen door de technische diensten van de gemeente en beheerder. (3) optimalisatie van de logistieke faciliteiten in combinatie met het sensibiliseren en informeren voor het verbeteren van de houtsnipperkwaliteit en dus verbranding. • Opstart en afronding gedetaileerde terreininventarisatie van gemeente-eigendom ter ondersteuning van opmaak behervisie- en planning • Opmaak beheerplan Samen met RLKGN en verschillende studiebureaus onderzoekt het Sint-Pieterinstituut of houtkanten uit de omgeving ingezet kunnen worden als duurzame en CO2-neutrale energiebron om de schoolgebouwen te verwarmen. Parallel wordt reeds gestart met een educatief traject dat ook aantakt 106

op de geplande vergroening van de schoolomgeving. Een haalbaarheidsstudie over het gebruik van houtsnippers als groene warmte op de school werd gegund en uitgevoerd door Ingenium. Uit de studie blijkt hoeveel ton droge houtsnippers geleverd zouden moeten worden aan de school. RLKGN zal onderzoeken in welke radius deze kan geoogst worden a.d.h.v. de verfijning van het biomassa-aanbod.

Een van de resultaten van de haalbaarheidsstudie voor Sint-Pieterinstituut. GEPLAND Kasterlee:   

IN 2021 Monitoring verbranding houtsnippers van houtkanten Verdere begeleiding van gemeente Kasterlee bij gebruik visie- en beheerplan en Dipla Organiseren uitwisselingsmomenten huidige landbouwers en aannemers ter versterking van de link tussen het biomassa-gebruik en landschapsbeheer

Meerhout:  Afronding terreininventarisatie  Ecaluatie eindwerk student Thomas More als gebruikstool in beheerplanning  Onderzoek naar rendabiliteit en eventueel uitvoering van samenwerkingsverband voor beheer van houtkanten tussen beheerder, eigenaar en IOK  Uitvoeren en communiceren van demo Ravels  Toepassing draaiboek visievorming en vertaling daarvan in beheerplan/oogstplan.  Organisatie uitwisseling in samenwerking met ZLTO uit Nederland tussen de ‘Coöperatie duurzame energieketen de Baronie’ (CDEB) in Baarle Nasseau’ (https://cdebblog.wordpress.com/)  Organiseren contactmoment ter sensibilisatie van kwaliteit houtsnippers Sint-Pieterinstituut  Verdere begeleiding en aanleveren input bij haalbaarheidsstudie over het gebruik van biomassa

107

COMMUNICATIE OMSCHRIJVING De verzamelde kennis op regio-schaal, concrete ondersteuning en activatie van cases, promotie van de kansen voor landbouw etc. worden gecommuniceerd via o.a. de eigen kanalen en kanalen van de partners. UITGEVOERD IN 2020 Wat betreft interne communicatie, zowel het RLKGN-team al de projectgroep kwam verschillende keren (digitaal) bij elkaar en doorlopend vonden er bilaterale terugkoppelmomenten plaats tussen de verschillende partners. Doorheen de projectduur zijn er thematische klankbordgroepen ontstaan rond thema’s instrumentarium beheerplan (ANB, Provincie Antwerpen, ABC Eco² en RLKGN), opmaak beheervisie en –plan (Provincie Antwerpen, RLKGN, ABC Eco² en INBO), duurzaamheidscriteria (OVAM, VEA, ODE, BB, RLKGN en ANB). Tenslotte werden volgende uitwisselingsmomenten georganiseerd of bijgewoond: GEPLAND IN 2021  Doorlopende interne communicatie met het RLKGN-team en de stuurgroep behouden  Slotmoment om de belangrijkste resultaten van het project te presenteren  Verdere communicatie en sensibilisatie van de doelgroepen uitbouwen op lokaal- en regioniveau

4.1.10 LOKET ONDERHOUD BUITENGEBIED (LOB) LOB-PROJECTEN RLKGN Trekker Contactpersoon (RLKGN) Partners Doelgroep Doelstelling

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete Lotte Deman Provincie Antwerpen, gemeenten, andere Regionale Landschappen, … Gemeenten Via het LOB of Loket Onderhoud Buitengebied willen de verschillende Regionale Landschappen gemeenten ondersteunen bij het regulier landschapsonderhoud van hun buitengebied. Via kennisuitwisseling en een digitaal programma zal het beheer niet alleen kwaliteitsvoller en duurzamer uitgevoerd worden maar ook tijdsefficiënter worden opgevolgd.

108

OMSCHRIJVING Via het LOB of Loket Onderhoud Buitengebied willen de verschillende Regionale Landschappen gemeenten ondersteunen bij het regulier landschapsonderhoud van hun buitengebied. Via kennisuitwisseling over inverstarisatie en beheeracties en het toepassen van een digitaal programma zal het beheer niet alleen kwaliteitsvoller en duurzaam uitgevoerd worden maar ook tijdsefficiënter worden opgevolgd. Een LOB-project bestaat klassiek uit drie onderdelen, die al dan niet alle drie worden uitgevoerd, afhankelijk van de bestaande gegevens en de wensen van een gemeente.

Inventarisatie: verzamelen en analyseren van bestaande gegevens tot een bruikbare werkkaart en inventariseren van de kleine landschapselementen. Het resultaat is een digitale inventarisatie.

Opmaak beheerplan*: vanuit de gegevens van een nieuwe of bestaande inventarisatie een digitaal beheerplan opmaken, waarbij voor elk element afzonderlijk wordt bekeken welke opeenvolgende beheeracties nodig zullen zijn.

109

Coördinatie uitvoering: het beheerplan opvolgen en uitvoerders (aannemers of technische dienst) zoeken, aansturen en controleren, zodat de taken op de juiste manier worden uitgevoerd, op het juiste moment. *Opgelet: hiermee wordt niet een goedgekeurd beheerplan van ANB bedoeld, maar een digitaal en uitvoeringsgericht plan dat aangeeft wanneer bepaalde beheeracties moeten worden uitgevoerd.

LOB-PROJECT LILLE OMSCHRIJVING In gemeente Lille werden reeds twee van de drie onderdelen van een LOB-project uitgevoerd, namelijk de inventarisatie en de opmaak van een digitaal beheerplan. Daarnaast werd er een optie genomen om ook het derde onderdeel, coördinatie van de uitvoering, mee op te nemen. Deze taken worden uitgevoerd voor het landschapselement laanbomen, met een uitbreiding naar knotbomen waar deze voorkomen. Alle laan- en knotbomen in eigendom van de gemeente worden meegenomen. UITGEVOERD IN 2020  Inventarisatie van de laanbomen in gemeentelijk eigendom  Overlegmomenten met de betrokken diensten  Opmaak van een digitaal beheerplan GEPLAND IN 2021  Overlegmomenten met de betrokken schepenen en diensten  Goedkeuring digitaal beheerplan  Goedkeuring offerte voor coördinatie van de uitvoering door het CBS  Opmaak bestek voor een professionele boomverzorger  Coördinatie van de uitvoer, gebaseerd op het beheerplan

LOB-PROJECT OUD-TURNHOUT OMSCHRIJVING In gemeente Oud-Turnhout zullen alle drie de onderdelen van een LOB-project worden uitgevoerd, voor het landschapselement laanbomen. Zowel inventarisatie, opmaak beheerplan als coördinatie van de uitvoer wordt uitgevoerd in vijf straten, namelijk Ganzendreef, Kerkstraat, Leeuwerkstraat, Oude Retiese Baan en Werkendam. Daarbij wordt ook een inschatting gemaakt van de eigendomssituatie van de bomen. UITGEVOERD IN 2020  Inventarisatie van de laanbomen + inschatting eigendomssituatie  Start opmaak van een digitaal beheerplan

110

GEPLAND IN 2021  Overlegmomenten met de betrokken diensten  Afwerking en goedkeuring digitaal beheerplan  Goedkeuring inhoud coördinatie van de uitvoering door het CBS  Coördinatie van de uitvoer, gebaseerd op het beheerplan

LOB-PROJECT GEEL OMSCHRIJVING In stad Geel is er interesse in het LOB voor verschillende thema’s. Na een startoverleg begin 2021 zal duidelijker worden welke taken en thema’s juist aan bod zullen komen. UITGEVOERD IN 2020  Telefonisch interesse getoont door de betrokken diensten GEPLAND IN 2021  Overlegmomenten met betrokken schepenen en diensten  Goedkeuring door het CBS

LOB IN DE ALGEMENE WERKING - RLKGN Trekker Contactpersoon (RLKGN) Partners Doelgroep Doelstelling

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete Lotte Deman Provincie Antwerpen, gemeenten, particulieren, andere Regionale Landschappen, … Gemeenten, particulieren Meer garantie hebben dat aanplantingen, gedaan binnen de reguliere landschapswerking, in een goede staat in het landschap behouden blijven. Door meteen beheerschema’s aan de aanplantingen te koppelen en de mogelijkheid tot coördinatie vanuit het Regionaal Landschap aan te bieden, in eerste instantie aan gemeenten (bv. vergroening van speelpleinen), maar gaandeweg ook aan particulieren (bv. bij de aanleg van een poel of houtkant, of de ontharding en vergroening van een school).

UITGEVOERD IN 2020  Overlegmomenten en brainstorm over de mogelijke aanpak met het team GEPLAND IN 2021  Opstart LOB binnen de algemene landschapswerking, zoals toegelicht in puntje 1.4.1

LOB – PROVINCIE ANTWERPEN Trekker Contactpersoon (RLKGN)

Provincie Antwerpen (DMN) Lotte Deman

111

Partners Doelgroep Doelstelling

Provincie Antwerpen, Regionaal Landschap Schelde-Durme, Regionaal Landschap Rivierenland en Regionaal Landschap de Voorkempen Gemeenten, andere Regionale Landschappen, .. Het LOB als methodiek samen verder op punt zetten via een brede kennisdeling. Daarbij wordt ingezet op de LOB-omgeving in DIPLA (beheerschema’s, werkschema’s, opvolgen nieuwe ontwikkelingen, ..), het verfijnen van de LOB-methodiek (aanbod, kosten, communicatie, ..) en de uitwerking van modeldocumenten (offertes, contracten, visieteksten, ..).

UITGEVOERD IN 2020  Projectaanvraag ingediend en goedgekeurd  Overlegmomenten met de partners  Beheerschema’s en werkschema’s (graslanden en fauna-akkers, laanbomen en knotbomen, poelen) op punt gezet  Kennisdeling rond eigen LOB-projecten GEPLAND IN 2021  Overlegmomenten met de partners  Beheerschema’s en werkschema’s (recreatieve randinfrastructuur, trage wegen, fruitbomen, bescherming, ..) verder op punt zetten.  Kennisdeling rond eigen LOB-projecten

LOB - VORL Trekker Contactpersoon (RLKGN) Partners Doelgroep Doelstelling

LOB-werkgroep VORL Lotte Deman (LOB-)medewerkers Regionale Landschappen De LOB-werking versterken en uitbouwen bij alle Regionale Landschappen en kennisdeling hieromtrent stimuleren tussen de verschillende LOBmedewerkers. Één aanspreekpunt zorgt voor deze kennisdeling rond de LOBmethodiek in het algemeen en de werking van DIPLA en kan tips en tricks meegeven om de eigen LOB-werking op te starten of verder uit te werken.

UITGEVOERD IN 2020 / GEPLAND IN 2021  Overlegmomenten met LOB-werkgroep VORL en LOB-medewerkers  Kennisdeling tussen alle (LOB-)medewerkers

4.1.11 ADVIESVERLENING ROND BIODIVERSITEIT ALGEMEEN 112

Trekker Contactpersoon (RLKGN) Partners Doelgroep Doelstelling

RLKGN Tom Snoeckx Bosgroep Kempen Noord Bosgroepen, steden en gemeenten, provincie Antwerpen, particulieren  Verbeteren van ruimtelijke en ecologische connectiviteit in het landschap  Sensibilisering van particulieren/openbare besturen en hen motiveren voor een duurzaam beheer van hun terreinen.  Aanmoedigen van habitatherstel in SBZ-gebieden.  Soortgerichte maatregelen in functie van Europees beschermde soorten en/of Provinciaal Prioritaire soorten

OMSCHRIJVING

Adviesverlening Kasterlee

Werken aan een duurzaam en kwaliteitsvol landschap is niet evident en Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete probeert sinds jaren, samen met andere partners in het buitengebied, hiertoe bij te dragen. Steeds meer particulieren en openbare besturen in ons werkingsgebied vinden de weg naar de loketfunctie van het Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete en hebben vertrouwen in de deskundigheid en de neutrale opstelling van de organisatie. Hierdoor kunnen de adviezen ook dienst doen als een springplank voor verdere gesprekken.

Inkomende vragen bij het Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete worden op een professionele wijze verwerkt waarbij steeds het wettelijk kader, kaartonderzoek (Gewestplan, bodemkaart, Natura 2000, …), potenties e.d. worden afgetoetst aan de vraagstelling. Uiteindelijk is het de bedoeling , om in overleg met de (verschillende) partij(en), te komen tot een gedragen, kwaliteitsvol advies. Vaak handelt het over adviezen in de natuursfeer die gelegen zijn in een bosomgeving. Hieruit blijkt opnieuw dat het landschap niet stopt aan de administratieve grenzen en dat een samenwerking tussen het Regionaal Landschap en Bosgroepen zorgt voor een consequent bos- en landschapsbeheer.

113

UITGEVOERD IN 2020  Advies rond zwaluwen aan particulieren in Beerse, Oud-Turnhout, Arendonk, Kasterlee, …  Beheeradvies Harkwesp op de Kapucienenberg (Geel-Bel) voor Kempens Landschap  Adviesverlening bij particulier over vervolgbeheer na inrichtingswerken in de Balderij en Bremberg.  Verder nog adviesverlening bij een 20-tal particulieren/openbare besturen/vzw’s/…

GEPLAND IN 2021  Voortzetting adviesverlening rond nieuwe en bestaande projecten in 2021

4.1.12 VLEERMUIZEN THUIS IN HET LANDBOUWLANDSCHAP ALGEMEEN Trekker Contactpersoon (RLKGN) Partners Doelgroep Doelstelling

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete Joke Maes Stad Herentals, gemeente Olen, Vleermuizenwerkgroep natuurpunt, Vlaamse Landmaatschappij, Agrobeheercentrum Eco², Agentschap voro natuur en Bos Landbouwers, openbare besturen en andere grondeigenaars De uitzonderlijke aanwezigheid van de grootste Vlaamse kolonie van de zeer zeldzame ingekorven vleermuis wordt binnen deze acties aangegrepen om samen met de lokale landbouwers en de openbare besturen acties rond agrobiodiversiteit op te starten in Herentals en Olen. Hierbij leggen we de

114

nadruk op herstel en beheer van groen-blauwe elementen en op een brede communicatie naar de bevolking.

OMSCHRIJVING

De ingekorven vleermuis (Myotis emarginatus)

Het hoofddoel van dit project is om uitzonderlijke aanwezigheid van grootste Vlaamse kolonie van de zeldzame ingekorven vleermuis te verheffen naar een lokale mascotte ter bevordering van een duurzaam landbouwlandschap. De vleermuisvriendelijke acties zijn maatregelen die (1) gedragen zijn door alle sectoren en (2) die standhouden en uitgebreid worden na het verloop van het project. De maatregelen die hiervoor in aanmerking komen, zullen ook een positief effect hebben op andere dieren plantensoorten en landschapsbeleving. Via een brede communicatie streven we er bovendien naar om de bevolking te laten kennis maken met de brede waaier aan positieve effecten van agrarisch natuurbeheer (natuur, educatie, klimaat, landschapsbeleving, etc.).

Concreet worden volgende acties voorzien: (1) Ontwikkeling van een landschapsvisie (2) Kennisuitwisseling en overleg met Vleermuizenwerkgroep Natuurpunt door o.a. monitoring (3) Actief benaderen van landbouwers én gebruik maken van algemene oproepen voor samenwerkingen (4) Financiële en inhoudelijke steun van landbouwers, stad Herentals, gemeente Olen en andere grondeigenaars bij terreinrealisaties (5) Organisatie, ontwikkeling en lancering van communicatie ten behoeve van educatie en sensibilisatie van het brede publiek, omwonenden en landbouwers in het algemeen. (6) Structurele verankering van het beheer en uitbreiding van nieuwe aanplantingen na het verloop van de projectperiode.

MONITORING OMSCHRIJVING In overleg met Vleermuizenwerkgroep van Natuurpunt, de Vlaamse Landmaatschappij en Agentschap voor Natuur en Bos is de vleermuizenmonitoring opgestart. Hierbij werd rekening gehouden met vragen omtrent verschillende soorten landschapselementen (bosjes, bosranden, houtkanten, perceelranden) en locaties (daar waar plantacties te verwachten zijn).

115

UITGEVOERD IN 2020  Overleg met de projectpartners  Aankoop bat recorder  Uitvoeren van eerste monitoringsseizoen GEPLAND IN 2021 Evaluatie eerste monitoringsseizoen en planning en uitvoer tweede monitoringsseizoen.

TERREINREALISATIES Een van de belangrijkste doelen van het project is het versteren van de groen/blauwe structuren doorheen het landbouwlandschap ter bevordering van de permeabiliteit voor de vleermuizen en andere dieren. OMSCHRIJVING Er werd een beplantingsplannen en –lijsten opgesteld in overleg met twee grondeigenaars. De plantleveringen en het uitvoeren van de plantwerken door sociale economie werden gecoördineerd.

UITGEVOERD IN 2020 Er werd een beplantingsplannen en –lijsten opgesteld in overleg met twee grondeigenaars. De plantleveringen en het uitvoeren van de plantwerken door sociale economie werden gecoördineerd. Daarnaast werden op basis van desktopanalyse, overleg met experten en parate terreinkennis enkele prioritaire (op te volgen) terreinacties geïdentificeerd. De terreineigenaars zullen actief benaderd worden.

116

Beplantingsplan voor PDPO Vleermuizen

GEPLAND IN 2021  Uitvoeren van de eerste terreinrealisaties  Terreinbezoeken en overlegmomenten in kader van nieuwe terreinacties met zowel private eigenaars als met stad Herentals en Olen.  Samenstellen werkgroep voor opstellen landschapsvisie die een kader schept voor nieuwe aanplantingen en omvormingsbeheer.

COMMUNICATIE UITGEVOERD IN 2020  De projectpagina werd ontworpen en gelanceerd op de RLKGN-website: https://www.rlkgn.be/projecten/biodiversiteit/de-vleermuis-als-katalysator-vooragrarisch-natuurbeheer/6162 GEPLAND IN 2021  Beeldende communicatie over de monitoringsresultaten en de terreinrealisaties  Opstart overlegstructuur wat betreft aanpak en stijl van communicatie welke doorheen het hele project gehanteerd zal worden (o.a. voor de educatieve fietsroute).

117

4.1.13 ZWALUWEN EN GIERZWALUWEN ALGEMEEN Trekker Contactpersoon (RLKGN) Partners Doelgroep Doelstelling

RLKGN Tom Snoeckx Natuurpunt, ANB, gemeenten Eigenaars, bewoners, bedrijven, scholen, wijkverenigingen  Vergroten van het aantal populaties door het nemen van enkele eenvoudige maatregelen  Sensibilisatie omtrent het voorkomen en de bijzondere ecologie van gierzwaluwen  Het plaatsen van kunstnesten en advies bij het inrichten van de omgeving.  Eenvormige subsidie aanbieden voor de eigenaars van een kolonie zwaluwen (en dus ook eenvormige subsidieaanvraagformulieren) en afspraken maken over de loketfunctie (bij de gemeenten of bij RL)

OMSCHRIJVING

2 jonge steenuiltjes onder het kunstnest

Het zwaluwenproject van RLKGN spitste zich aanvankelijk toe op de boerenzwaluw en de huiszwaluw, twee soorten die vaak op het platteland of in de dorpsranden terug te vinden zijn, maar minder in verstedelijkte milieus. Omwille van de grote vraag van bewoners van de stedelijke gebieden Turnhout, Herentals, Mol en Geel is het oorspronkelijke projectinitiatief uitgebreid met gierzwaluwen vanaf 2011. Vanaf 2016 bestaat ook de mogelijkheid voor het verkrijgen van steenuil-, kerkuil- en torenvalknestkasten. Deze nestkasten worden in potentieel interessante zones (oude boomgaarden, kleinschalig landschap, …) opgehangen waardoor gezorgd wordt dat de nestgelegenheid voor deze soort uitbreidt. Een voorstel voor een éénvormig gemeentelijk subsidiereglement werd in juli 2011 ter goedkeuring voorgelegd aan de 17 gemeentes van het werkingsgebied. Heel wat gemeentes reageerden reeds positief. Naast een subsidie voor boeren- en huiszwaluwkolonies werd ook een subsidie voor kolonies van gierzwaluwen reeds opgenomen.

118

UITGEVOERD IN 2020  Telefonisch advies en advies per e-mail aan particuliere geïnteresseerden en gemeentebesturen  In 2020 werden 11 overeenkomsten afgesloten. Er werden 5 huiszwaluwnesten, 8 boerenzwaluwnesten, 2 torenvalknestkasten en 3 steenuilnestkasten verdeeld. Dat brengt het totaal op 204 kunstnesten voor huiszwaluw, 237 boerenzwaluwnesten, 110 gierzwaluwnesten, 2 kerkuilnestkasten, 4 torenvalknestkasten en 9 steenuilennestkasten. GEPLAND IN 2021  Hernieuwing oproep. Geïnteresseerden dienen een uitgebreide vragenlijst in te vullen waaruit moet blijken of de woning, stal en/of schuur en omgeving geschikt zijn voor boeren-, huisen/of gierzwaluwen. Deze werkwijze moet vermijden dat er teveel onnodige verplaatsingen met de wagen gedaan worden. Na een positieve evaluatie kunnen nesten opgehaald worden op het kantoor of enkele centraal gelegen afhaalplaatsen in het werkingsgebied.  Voortzetten van de bestaande werking.

4.1.14 SOORTENPROJECTEN ALGEMEEN Trekker Contactpersoon (RLKGN)

RLKGN Tom Snoeckx

119

Partners Doelgroep Doelstelling

Natuurpunt, gemeentes, ANB, Boerenbond, VLM,… Burgers, terreinbeheerders 



IHD’s: realisatie van geschikte habitats en/of inrichtingen die Europees beschermde dier-en plantensoorten ten goede komen. PPS: realisatie van geschikte habitats en/of inrichtingen die de Provinciaal Prioritaire Soorten ten goede komen.

OMSCHRIJVING

Vliegplaats harkwesp

Door inzet van de Vlaamse Regering op Europese instandhoudingsdoelstellingen en de bijhorende financiële ondersteuning, zullen allerhande soortenprojecten nu en in de toekomst een nog prominentere rol gaan spelen in de werking van het Regionaal Landschap. In het verleden zijn reeds diverse initiatieven rond soorten opgezet (fauna-akkersoorten, bijen, Harkwesp, zwaluwen en gierzwaluwen, vleermuizen,…). De focus zal in de toekomst meer op Europees beschermde soorten, Provinciaal Prioritaire Soorten, Rode Lijstsoorten,… komen te liggen. In eerste instantie gaat het om advies, sensibilisering en terreiningrepen bij particulieren. Dit om tegemoet te kunnen komen aan de eisen die Europa stelt en om het resterende saldo van IHD’s – naast dus de “evidenties” bij ANB en Natuurpunt - te kunnen realiseren.

UITGEVOERD IN 2020  Monitoring Harkwesp Geel-Bel Het aantal waargenomen Harkwespen op 26/06/2020 bedroeg 81 stuks. Het aantal waarnemingen ligt opnieuw fors hoger dan deze van 2019. De toename kan verklaard worden door een combinatie van warme zomers en het gevoerde kleinschalige beheer.  SBP Grote Modderkruiper Momenteel wordt, door INBO, een soortbeschermingsplan (SBP) voor de Habitatrichtlijnsoort grote modderkruiper opgesteld. Een belangrijk onderdeel van dit SBP omvat de uitwerking van een concreet actieplan betreffende leefgebiedherstel en maatregelen voor de herinrichting en het beheer van gebieden als leefgebied voor de Grote Modderkruiper zodat er een voldoende groot potentieel leefgebied voor deze soort ter beschikking kan komen in Vlaanderen. In eerste instantie zal dit actieplan worden uitgewerkt voor de locaties waar Grote

120

Modderkruiper recent nog werd aangetroffen, meer concreet in het werkingsgebied van RLKGN: Het Goorken, Rode Del en Hooyput (Arendonk). Hiervoor werd nog één terreinbezoek (15/01/2020) voorzien met de verschillende partners (ANB, Natuurpunt, Gemeente Arendonk, Provincie Antwerpen (DIW), RLKGN, Landbouworganisatie, …).  Opvolging Vleermuizentoren Door werkzaamheden langs de Kleine Nete werd de vleermuistoren naar een naburige locatie verplaatst.

GEPLAND IN 2021  Opvolging en monitoring van bestaande initiatieven  Implementatie in IHD-werking

4.1.15 KNOTTEAM ALGEMEEN Trekker Contactpersoon (RLKGN) Partners

Doelgroep Doelstelling

RLKGN Tom Snoeckx Vrijwilligers van het knotteam, Agentschap Onroerend Erfgoed, Agentschap voor Natuur en Bos, Bosgroep Noorderkempen, Bosgroep Kempense Heuvelrug, Bosgroep Zuiderkempen. Grondeigenaars en –pachters, lokale overheden en verenigingen Herstel en beheer van knotbomen en hakhout.

OMSCHRIJVING

121

Er zijn heel wat houtkanten en knotbomen met achterstallig beheer, voornamelijk in particulier bezit. Met dit project dat knotbomen en hakhout in de kijker zet, willen we herstelmaatregelen uitvoeren en beheeradvies advies meegeven ter behoud van deze cultuurhistorische landschapselementen. Bijkomend willen we sensibiliseren over knotbomen, houtkanten en goede praktijken van beheer. Het RLKGN ging in 2012 daarom van start met het oprichten van een knotteam. Dit team van vrijwillgers voert knotbeheer en hakhoutbeheer uit bij particulieren in ruil voor het brandhout. Het RLKGN stemt vraag en aanbod op elkaar af. Knotcursus januari 2020

UITGEVOERD IN 2020  Oproep vrijwillgers  Oproep te knotten bomen / hakhout  Eerste contact met knotters en eigenaars van knotbomen of hakhout  Uitvoering werken waarbij 76 knotbomen en 380 meter houtkant werden beheerd.  Knotcursus met 9 deelnemers op 18/01/2020 in Mol

122

GEPLAND IN 2021  Werking van het knotteam verderzetten en eventueel optimaliseren via het project dat recent werd opgestart rond de vrijwilligerswerking. Nazorg en opvolging De vrijwilligers worden opgevolgd, alsook het goede verloop van de werken. De beheerde locatie worden samen met de eigenaar opgevolgd en bij voorkeur wordt een beheerplan voor de knotbomen en houtkanten opgemaakt zodat consequent beheer op lange termijn gebeuren kan.

4.1.16 IHD’S DOOR MIDDEL VAN PARTICULIER NATUURBEHEER ALGEMEEN Trekker Contactpersoon (RLKGN) Partners Doelgroep Doelstelling

RLKGN Tom Snoeckx, Bas Van der Veken ANB, Natuurpunt, private grondeigenaars, gemeenten, provincie Antwerpen, Particulieren, openbare besturen, … Onderstaande thema’s kaderen in de samenwerkingsovereenkomst tussen het Agentschap voor Natuur en Bos en de provincies die de Vlaamse financiering regelt van een projectwerking uitgevoerd door regionale landschappen en bosgroepen. De projectwerking wordt specifiek gericht op de uitvoering van 5 Vlaamse beleidsdoelstellingen:  Instandhoudingsdoelstellingen (IHD’s) voor de Europees beschermde natuur  Bosuitbreiding  Verhogen van de recreatieve toegankelijkheid  Meer en beter groen bij steden en woonkernen  Uitvoering van soortenbeschermingsprogramma’s In onderstaande worden de verschillende thema’s en acties verder besproken.

OMSCHRIJVING Het regionaal landschap (RL) draagt vanuit zijn missie en eigenheid bij tot de realisatie van de instandhoudingsdoelstellingen. Het RL richt zich in eerste instantie op het maximaal activeren, stimuleren en engageren van private eigenaars, lokale besturen, landbouwers en andere gebruikers en beheerders van de open ruimte, voor de concrete realisatie van de instandhoudingsdoelstellingen op het terrein binnen ons werkingsgebied. Hieronder worden de verschillende acties kort toegelicht.

123

GROTE NEERHEIDE (KASTERLEE/HERENTALS) OMSCHRIJVING De Grote Neerheide op de grens van Kasterlee en Herentals markeert de zone tussen de Natuurreservaten Snepkensvijver en Olens Broek. Door de ligging in de oorspronkelijke Kleine Netevallei aan de voet van de Kempense Heuvelrug, herbergt dit gebied een kleinschalige mozaïek van bos-, heide- en venbiotopen. Het gebied is ontoegankelijk voor bezoekers en is daardoor een foerageer- en broedgebied voor heel wat dieren, waaronder heikikker, blauwborst, nachtzwaluw, kamsalamander , hazelworm, levendbarende hagedis, diverse vleermuizensoorten, venwitsnuitlibel en gevlekte witsnuitlibel (nabijgelegen Schoutenheideven). De grote natuurwaarde kan slechts behouden worden door een doordacht beheer van dit privéterrein. De gebiedsvisie van het NRP voor Snepkensvijver en Grote Neerheide omschrijft het herstel van een biotoop van “vennen met natte heide, struweel en droog bos”. Na uitvoering van de eerste fase wordt tegen 2024 – 2025 gemikt om fase 2 uit te voeren.

UITGEVOERD IN 2020  Het project werd door de overheid in december 2019 goedgekeurd  Terreinbezoeken met de eigenaar en de verschillende belanghebbende (ANB, OE, beheerder …)  Er worden de nodige vergunningen/aanpassingen van het beheerplan aangevraagd. 124

GEPLAND IN 2021  Terreinbezoek(en) met belanghebbende (ANB, erfgoed, beheerder, eigenaar, …)  Opmaak bestek en aannemer aanduiden  Najaar 2021: uitvoering werken  Rapportering van de werken

BREMBERG (KASTERLEE) OMSCHRIJVING De Bremberg met duinzandvlakte is gelegen langs de steilrand die de weg Herentals – Lichtaart volgt en onderdeel uitmaakt van de Kempense Heuvelrug. Lokaal vindt men op het perceel goed ontwikkelde maar beperkte voorbeelden terug van duinzandvegetaties en droge heide (habitattypes 2330 en 4030). De duinzandvegetaties die voorkomen in het gebied bestaan o.a. uit Buntgras, Dwergviltkruid, Klein tasjeskruid, Schapenzuring, Zandzegge, Rood bekermos, Gevorkt heidestaartje, Open rendiermos en tal van andere (korst)mossen. In de duinzandvegetatie bevinden zich Bastaardzandloopkever, Zandroofvlieg en een grote kolonie Pluimvoetbijen. Tegen de noordhelling van de Bremberg vinden we vooral vegetaties terug van het habitattype 4030, droge heide met als kenmerkende plantensoort Struikhei. Momenteel worden beide habitattypes (2330 en 4030) sterk bedreigt door de voortschrijdende successie op het perceel. Het gebied is in principe ontoegankelijk voor bezoekers en is daardoor een broedgebied voor o.a. Boomleeuwerik, Nachtzwaluw en Levendbarende hagedis. De eigenaar van deze gronden maakt met zijn percelen onderdeel uit van het Uitgebreid Bosbeheerplan (UBP/AN/07/05) en neemt deel aan de realisatie van het Natuurrichtplan “het Vlaams Ecologisch Netwerk (VEN), de Speciale Beschermingszones (SBZ) en de groene bestemmingsgebieden van de Heuvelrug-benedenstrooms”(NRP A07a). De werken voorzien het herstel van habitattypes 2330 (0,80 ha) en 4030 (1 ha) langs de noordelijke helling van de Bremberg die op deze manier een corridor vormt tussen de Vlaamse Natuurreservaten Snepkesvijver en Zwart Water enerzijds en Vlaams Natuurreservaat Snepkesvijver en Grote Heide (oost) anderzijds. Het beoogde resultaat bestaat uit een afwisseling van open landduinvegetaties en droge heide met her en der enkele vliegdennen of een klein bosje. Op termijn wordt dit alles omgeven door een structuurrijk eiken- berkenbos.

125

GEPLAND IN 2021  Rapportering van de werken

LA BONNE ESPÉRANCE (TURNHOUT) OMSCHRIJVING Het projectgebied situeert zich op de site van het voormalige steen- en cementfabriek "La Bonne Espérance" gelegen langs het kanaal Dessel - Schoten op grondgebied Turnhout. Eind 19de eeuw werd het fabriek gebouwd, maar door de economische crisis moest de fabriek in 1930 haar deuren sluiten en bleef ze leeg staan. Sindsdien is een groot deel van de gebouwen ingestort en resten er enkel nog ruïnes die na verloop van tijd terug zijn overgenomen door de natuur. Het maakt deel uit van het EUhabitatrichtlijngebied BE21000024 vennen, heiden en moerassen rond Turnhout, deelgebied 6 Geleeg. In 2010 - 2011 werd de site door Natuurpunt, met de steun van de stad Turnhout, aangekocht. Sinds de aankoop worden de ruïnes stelselmatig opgeruimd en ingericht tot een winterverblijfplaats voor vleermuizen. Tot nu toe werden al 250 m² ingericht, met heel positieve resultaten. De overwinterende vleermuizen met o.a. soorten als Meervleermuis, Watervleermuis, Baardvleermuizen, Franjestaart, 126

Ingekorven vleermuis, Gewone dwergvleermuis en Grootoorvleermuizen kennen een gestage groei van 80 exemplaren in 2010 naar 521 exemplaren in 2016. Tijdens de zwermperiode is er vanaf september tot december een grote activiteit van vleermuizen in de winterverblijven. Des te groter het zwermgedrag des te meer overwinterende dieren. Ondertussen kan de site bij de betere overwinteringsplaatsen in Vlaanderen (top 5) gerekend worden. De waarde is des te groter omdat het de enige grote winterverblijfplaats is in de Antwerpse Kempen. Alle andere grote winterverblijven situeren zich in de fortengordel rond Antwerpen of in de Limburgse mergelgroeven. Het verder uitbouwen van het winterverblijf in Turnhout zal alleen maar een grotere aantrekkingskracht uitoefen op dieren die een overwinteringsplaats zoeken. Ook de ligging naast het kanaal heeft een positief effect omdat het kanaal fungeert als migratieroute voor vleermuizen tussen hun winter- en zomerverblijf. Verder vormt de site ook een interessant biotoop voor verschillende andere organismen waaronder een groot aantal amfibieën. Door het industriële verleden is er zeer veel kalk in de bodem terechtgekomen waardoor een atypische flora tot ontwikkeling kwam met soorten zoals Donderkruid, Grote keverorchis, Sleutelbloem, Longkruid, Steentijm, Tongvaren... . In de ruimte (78m²) worden werken voorzien die moeten resulteren in gunstige overwinteringscondities (temperatuur boven het vriespunt houden, hoge luchtvochtigheid en rust) voor verschillende vleermuissoorten. Het onderverdelen van de ruimte in compartimenten en de variatie in grootte van de twee invliegopeningen moet voor een variërende temperatuur en vochtigheid zorgen. Op deze manier kan een ruim aanbod aan overwinteringsomstandigheden worden aangeboden. In het bijzonder wordt rekening gehouden met de ecologische vereisten van de Ingekorven vleermuis. Deze soort heeft in de momenteel ingerichte verblijven geen optimaal biotoop (warmteminnende soort) en komt nu slechts in beperkte aantallen voor, ondanks de aanwezigheid van een grote zomerkolonie op relatief beperkte afstand (Mol-Postel). De potentiële overwinteringsplaats zal worden gerestaureerd om verder verval tegen te gaan en de locatie veilig te stellen voor de toekomst. De actieve groep vrijwilligers die werkzaam is op de site van LBE heeft in het verleden veel expertise opgedaan in het succesvol inrichten van vleermuisverblijven. Dit project zal een volgende stap zijn in hun succesverhaal.

UITGEVOERD IN 2020  Uitvoeren en beëindigen van de werkzaamheden  Rapportering van het dossier

GEPLAND IN 2021  Zomer 2021: infowandeling (deze werd wegens het coronavirus uitgesteld).

127

4.1.17 BEBOSSING ALGEMEEN Trekker Contactpersoon (RLKGN) Partners Doelgroep Doelstelling

RLKGN Tom Snoeckx NIRAS, ANB, Stora, gemeente Dessel, WBE Dessel Particulieren, openbare besturen, … Onderstaande thema’s kaderen in de samenwerkingsovereenkomst tussen het Agentschap voor Natuur en Bos en de provincies die de Vlaamse financiering regelt van een projectwerking uitgevoerd door regionale landschappen en bosgroepen. De projectwerking wordt specifiek gericht op de uitvoering van 5 Vlaamse beleidsdoelstellingen: Instandhoudingsdoelstellingen (IHD’s) voor de Europees beschermde natuur Bosuitbreiding Verhogen van de recreatieve toegankelijkheid Meer en beter groen bij steden en woonkernen Uitvoering van soortenbeschermingsprogramma’s   In onderstaande worden de verschillende thema’s en acties verder besproken.

OMSCHRIJVING Voor de opdracht bosuitbreiding voorziet de samenwerkingsovereenkomst in de realisatie van een concreet doel: 150 hectare nieuw bos in Vlaanderen tegen 2022. Dit wil zeggen dat per provincie 30ha bos gerealiseerd moet worden door de verschillende bosgroepen en regionaal landschappen. Voor Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete wil dit zeggen dat tegen 2022, 4 ha bos gerealiseerd dient te worden. De realisatie hiervan wordt gekoppeld aan een projectplan met potentiële locatie voor bebossing en aan de ontwikkeling van een lokaal draagvlak.

128

UITGEVOERD IN 2020  In de gemeente Dessel zijn verschillende overlegmomenten geweest om de compenstatiebebossing (12,93ha) in goede banen te leiden. De 2de en finale fase van de herbebossing vond plaats in het najaar van 2020.  Actieplan bebossing Kasterlee  Verkennen en terreinbezoek met eigenaar van een drietal potentiële bebossingslocaties (Geel, Turnhout en Arendonk).

GEPLAND IN 2021 Verder verkennen van mogelijke concrete acties in de geselecteerde bebossingslocaties

4.1.18 NATUUR IN JE BUURT ALGEMEEN Trekker Contactpersoon (RLKGN) Partners Doelgroep Doelstelling

RLKGN Tom Snoeckx Gemeente Oud-Turnhout, Natuurpunt, Psychiatrisch verzorgingstehuis, VLM, Particulieren, openbare besturen, … Onderstaande thema’s kaderen in de samenwerkingsovereenkomst tussen het Agentschap voor Natuur en Bos en de provincies die de Vlaamse financiering regelt van een projectwerking uitgevoerd door regionale landschappen en bosgroepen. De projectwerking wordt specifiek gericht op de uitvoering van 5 Vlaamse beleidsdoelstellingen: Instandhoudingsdoelstellingen (IHD’s) voor de Europees beschermde natuur Bosuitbreiding Verhogen van de recreatieve toegankelijkheid Uitvoering van soortenbeschermingsprogramma’s In onderstaande worden de verschillende thema’s en acties verder besproken.

OMSCHRIJVING Er wordt meer en meer bewijs verzameld dat de natuur positieve effecten heeft op onze lichamelijke en geestelijke gezondheid. Mensen voelen zich gezonder en komen minder bij de huisarts als ze in een groene buurt wonen. Het gezonde effect gaat verder dan de zuivere lucht of een mooie omgeving. De ervaring van de natuur zelf heeft een positieve invloed op de manier waarop onze hersenen informatie verwerken en op het herstel bij stress en ziekte. Met deze projectoproep wil de overheid dan ook projecten ondersteunen die zorgen voor meer bereikbare en toegankelijke natuur in de nabijheid van mensen, voor natuurontwikkeling die zich focust op het lichamelijk en geestelijk welzijn van mensen, en/of ten behoeve van het verbeteren van

129

de milieukwaliteit. Bij dit alles wordt gestreefd naar meer en meer robuuste natuur zodat ook de biodiversiteit ondersteund wordt. Onze visie bestaat eruit om het bezoekerscentrum (BC) en omgeving beter te integreren in een landschappelijke context waardoor de zone aantrekkelijker en beleefbaarder wordt gemaakt voor de vele bezoekers. Door integratie in het landduinencomplex wordt ook een ecologische kwaliteitsinput nagestreefd. Om bovenstaande visie te realiseren worden binnen het project zowel recreatieve als natuurdoelstellingen nagestreefd. De recreatieve doelstellingen rond het BC/psychiatrisch verzorgingstehuis (PVT) worden in hoofdzaak ingevuld door een kwalitatieve ontsluiting en het beleefbaar maken van de zone. Dit zal gebeuren via onderstaande maatregelen: -

Verplaatsen van de bestaande parking Aanleggen van een nieuw wandelpad waardoor een kleine wandellus wordt vervolledigd Centraliseren van de bebording Integreren van de buitenruimte PVT in het bredere landschapsverhaal.

Naast de recreatieve doelstellingen worden ook natuurdoelstellingen nagestreefd op de Broederspleinen/zone rond het BC. Momenteel bestaan de Broederspleinen uit een genivelleerde zandvlakte met scherpe overgangen naar naburige heide- en bosbestanden. Het is de bedoeling om binnen het project het omringende heide-, bos- en landduinenlandschap door te trekken tot tegen het terras van het BC/PVT. Dit zal gebeuren door een herprofilering van de zone en het doorvoeren van een doordacht bosbeheer waardoor bestaande (harde) grenzen zullen vervagen en uiteindelijk verdwijnen. Via deze ingrepen zullen Europees beschermde habitats (2310, 2330, 4030) hersteld worden waardoor het leefgebied van boomleeuwerik, nachtzwaluw en blauwvleugelsprinkhaan wordt uitgebreid. Kortom het project beoogt … -

… een gunstig effect gezondheid en beleving … landschappelijke inkleding …relatie tussen zorginstelling en omgeving …kwalitatieve natuurinput.

Bovenstaande doelstellingen zullen ertoe bijdragen dat het BC en omgeving een blijvende aantrekkingskracht zal uitoefenen op toekomstige bezoekers, patiënten en omwonende. UITGEVOERD IN 2020  Overlegmomenten met de verschillende partners (gemeente Oud-Turnhout, Natuurpunt, Psychiatrisch verzorgingstehuis, VLM, …) organiseren waarbij o.a. visie, planning en uitvoering van de werken zal besproken worden.  Opstellen en indienen van omgevingsvergunningen

GEPLAND IN 2021  Opstellen en indienen van omgevingsvergunning  2de helft 2021: uitvoering van de werken.

130

Technische tekening inrichting Broederspleinen

Technische tekening nieuwe parking

4.1.19 KANSENKAVELS ALGEMEEN Trekker Contactpersoon (RLKGN) Partners Doelgroep Doelstelling

RLDV Wim Debaene gemeente Wuustwezel, gemeente Willebroek, gemeente Geel, RLKGN, RLRL, Vereniging Ruimtelijke Planning (VRP), Kenniscentrum tuin+ gemeentebesturen, eigenaars, ontwikkelaars, bevolking, vrijwilligers, beheerders  Sustainable Development Goals (VN): SDG 11: veerkrachtige en duurzame steden en gemeenschappen (o.a. duurzame planning, gebiedsontwikkeling, klimaatmitigatie …)  1 Beleidsplan Ruimte Vlaanderen: ruimtebeslag (betonstop), behoud open ruimte  1 Nota Ruimte Provincie Antwerpen: offensieve open ruimte

131

OMSCHRIJVING Dit project stelt een integrale vernieuwde aanpak voor met concrete maatregelen, op korte en lange termijn rond het vrijwaren én invullen van open ruimte(verbindingen) in en rond de plattelandsdorpen ter bevordering van de leefbaarheid, streekidentiteit, klimaatadaptatie, trage weggebruiker, … Er wordt gewerkt aan de open ruimte van morgen via kansenkavels - en routes, een methodiek die de regionale landschappen willen doorvertalen naar andere gemeenten in provincie Antwerpen en Vlaanderen. De gemeenten hebben al een sterke basis om een degelijke visie uit te bouwen. Wuustwezel heeft al een kernstudie laten uitvoeren naar aanleiding van sterke ontwikkelingsdruk, Geel is bezig met de opmaak van een beleidsplan ruimte en neemt de open ruimte ‘mal’ als uitgangspunt. Willebroek is mee opgenomen in het werkingsgebied van strategisch project ‘ORIOM’ Open Ruimte In en Om Mechelen. Concreet: - 3 open ruimtescans plattelandsdorpen met bijhorende methodiek. (Wuustwezel, Geel, Willebroek) - 3 terreinbezoeken - workshops met betrokken besturen en partners i.f.v. een pilootgebied. Bv. via een fietstocht - 3 pilootgebieden met ontwerpend en beeldend onderzoek, advies (rand)beplanting, inrichtingsprincipes en beeldkwaliteit landschap - 3 terreinrealisaties en inrichtingen, quick wins - Gezamenlijk draaiboek met de resultaten van de 3 pilootgebieden dat als voorbeeld voor andere gemeenten in Vlaanderen kan dienen. - doorlopend: kennisdeling vanuit de ene gemeente naar andere gemeente via gezamenlijk overleg, workshop, persmoment, infomoment, studiemoment, brochure(s) … UITGEVOERD IN 2020  Naar een operationeel programma (jan – juli 2020)  Workshops open ruimte (jan – mei 2020)  Beeldend onderzoek 3 pilootgebieden (jan– okt 2020)  Overleg met gemeenten Wuustwezel, Willebroek, geel  Aanstellen bureaus voor het ontwerpend onderzoek: Omgeving en tuin + (Wuustwezel en Willebroek), Atelier-Romain en Forest (Geel)  Overleg met Erasmushogeschool, Geert Meysmans en studenten (ikv studentenoefeningen kansenkavels in Wuustwezel en Willebroek)  Webpagina’s over kansenkavels (RLDV, RLRL, RLKGN)  Kansenkavels is opgenomen onder de Green Deal natuurlijke tuinen  Verlenging aangevraagd in plattelandsloket – tot einde 2021.

GEPLAND IN 2021 132

 Workshops open ruimte (voorjaar 2021)  Beeldend onderzoek 3 pilootgebieden (voorjaar 2021)  Inbreng expertise in ruimtelijke opgaven en vraagstukken via laboratorium publieke ruimte (KORP, Rurant – voorjaar 2021)  Realisatie 3 quick wins en terreinrealisaties (najaar)  Draaiboek/brochure resultaten  Studiedag

4.1.20 LOSLOPEND VEE ALGEMEEN Trekker Contactpersoon (RLKGN) Partners Doelgroep Doelstelling

RLKGN Daan Janssens Natuurpunt, ANB, gemeente Balen, gemeente Mol, Robin Mens, Kemp vzw Natuurbeheerders, landbouwers, beleid en toeristische sector Nieuwe technologie van virtuele afrastering voor het eerst uittesten in België

OMSCHRIJVING Met middelen van Leader, van het Europees Landbouwfonds voor plattelandsontwikkeling ging begin 2020 het project ‘Loslopend Vee’ van start. Hiermee willen RLKGN en de KULeuven virtuele afrastering bekend maken bij de natuursector, landbouwsector, het beleid en de toeristische sector. De GPSgestuurde technologie brengt vele opportuniteiten om betere resultaten te bereiken qua diergezondheid, dierenwelzijn, milieu (en klimaat) en biodiversiteit. Deze mogelijkheden brengen we in kaart en communiceren we naar de sectoren met de finaliteit de veetelers en natuurbeheerders meer en duurzamer te laten samenwerken enerzijds en burgers en recreanten een hogere belevingswaarde en betere landschapskwaliteit te bieden anderzijds door een directer contact met grazers en minder landschapsontsierende afrasteringen te hebben. Aanleiding Verschillende terreinbeherende organisaties zoals ANB en Natuurpunt werken op verschillende plaatsen samen met lokale landbouwers voor natuurbeheer met kleine en grote grazers. In het projectgebied Leader Kempen Oost zijn verschillende voorbeelden waarbij particuliere landbouwers worden betrokken bij natuurbeheer. Er is een groeiende vraag bij natuur en landbouw en het is een mooi voorbeeld van landbouwverbreding. RLKGN en KULeuven Campus Kempen begeleidden al eerder verschillende thesisstudenten over (natuur-) begrazing met resp. Koniks, Shetlanders, Galloways, Kempens heideschaap en de Kempense geit. RLKGN ziet in ‘Loslopend Vee’ grote kansen in de winsten voor landschapskwaliteit en de ontplooiing in de Kempen van een gediversifieerd en duurzaam landbouwmodel waarbij landbouwers ook worden ingezet als landschapsen natuurbeheerders. Virtuele afrastering

133

De technologie van ‘virtual fencing’ waarbij dieren een GPS-gestuurde halsband met zonnepanelen om krijgen, zorgt ervoor dat landschapsontsierende omheiningen of flexinetten niet meer nodig zijn. Met een app kan de landbouwer de begrenzing aangeven. De dieren leren zeer snel het auditieve waarschuwingssignaal dat ze krijgen als ze op 3m van de virtuele grens komen. Als ze toch de grens bereiken krijgen ze via de halsband een elektrische schok die het equivalent is van 1 à 2% van de maximale schok op klassieke schrikdraden. Doelstellingen: 1. De invoering van de technologie van virtuele afrastering wordt erkend als een belangrijke innovatie door de natuursector, de landbouwsector, de toeristische sector en het beleid. 2. De invoering van de technologie van virtuele afrastering biedt dankzij de gedetailleerde GPSmonitoring kansen om systemen te testen die de impact op milieu en klimaat van veehouderij en natuurbeheer kunnen verkleinen, biodiversiteit kan verhogen en dierenwelzijn en diergezondheid kan verbeteren. Partners: Naast de KULeuven als copromotor gingen we verder op zoek naar partners om het project in de praktijk te brengen. -

Aan de Maat in Mol vonden we Kemp vzw bereid om 5 geiten en 5 schapen op de stukken van Natuurpunt te zetten. Natuurpunt engageerde zich mee in het project en ook de gemeente Mol investeerde mee voor dit innovatief project. Aan het Scheps in Balen kon de landbouwer Robin Mens 10 Aberdeen Angus koeien een halsband rondbinden. Ook de gemeente Balen en de beheerder van het natuurgebied ANB stapten mee in het project. De KULeuven, professoren Ben Aernouts en Karen Vancampenhout vonden 4 thesisstudenten en één onderzoekster die het dierenwelzijn en o.a. de impact op bodem en flora intensief monitoren. Meer dan 500 uren hebben deze studenten alvast observaties gedaan.

Voortgang project: -

De website www.loslopendvee.be en de facebookpagina www.facebook.com/loslopendvee staan online, een huisstijl werd ontworpen en een fotodatabank werd opgemaakt. Er is al veel media-aandacht geweest o.a. op VRT, RTV, ATV, groot artikel in landbouwleven, de meeste kranten,… De eerste onderzoeksresultaten in de vorm van een masterthesis zijn erg veelbelovend mbt de werkzaamheid en de effecten op dierenwelzijn. In 2021 worden de pilootprojecten voortgezet en zal nog veel worden ingezet op communicatie naar specifieke doelgroepen.

134

De hoogtechnologische natuurschapen van Kemp vzw

Met de app kan je eenvoudig het gebied instellen waar de dieren mogen grazen. De app geeft ook exact weer wanneer welk dier waar is, hoeveel ze in contact komen met de virtuele grens, etc.

135

De fotogenieke koeien van Robin Mens in het natuurgebied Scheps in Balen. Hier is geen prikkeldraad meer nodig.

Coördinator Bas met de gedeputeerde Kathleen Helsen en de filmploeg van ATV voor een reportage over Loslopend Vee

4.1.21 PASTORIE OOSTHOVEN Trekker Contactpersoon (RLKGN)

RLKGN Tom Snoeckx

136

Partners Doelgroep Doelstelling

BGKN, Provincie Antwerpen, aannemers, … Particulieren, openbare besturen, … Realisatie van een open levend(ig) landschapshuis met educatieve toegankelijke tuin, en kantoren voor RLKGN en bosgroep Kempen-Noord

OMSCHRIJVING Met dit project wil het Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete (RLKGN) en Bosgroep Kempen-Noord (BGKN) de voormalige pastorie in Oosthoven (Oud-Turnhout) een nieuwe toekomst geven en omvormen naar een inspirerende ontmoetingsplek die mensen en organisaties op verschillende schaalniveaus (Oosthoven, Oud-Turnhout, ARO, Kempen) verbindt rond thema's als platteland, landbouw, natuur, landschap, bos, stilte, erfgoed, streekproducten, ... Dit doen we via een concept van een 'open' levend(ig) landschapshuis waarbij mensen en organisaties betrokken worden niet alleen bij het eindresultaat maar ook bij het tot stand komen ervan. Concreet investeren we in het gemeenschappelijk gebruik van het huis, de buitenomgeving en de tuin. We geven het dorp hiermee een nieuwe ontmoetingsplek en de Kempen een bijkomende uitvalsbasis rond streekidentiteit en de bijhorende plattelandsthema's. Regionaal landschap en bosgroep namen voor de verwezenlijking hiervan, het architectenbureau Burobill onder arm. Wij werkten een ontwerp uit voor de renovatie van de pastorie, rekening houdend met de verschillende doelen voor het gebouw. De tuin en het terras zullen ingericht worden als ontmoetingsplek, als park in dorpsomgeving die zowel dagdagelijks als met speciale evenementen kan gebruikt worden. De keuken wordt ingericht om grote groepen te kunnen bedienen. Daarom zijn bepaalde punten van belang in de inrichting: - toegankelijkheid voor iedereen, ook mindervaliden - gebruik van natuurlijke materialen, in overeenstemming met gebouw en gebruik door landschappen bosorganisatie - multifunctioneel gebruik van de keuken, refter en sanitair: zowel voor personeel als voor bezoekers - aantrekkelijke ingang die mensen verwelkomt Het huidige ontwerp houdt rekening met deze punten. We voorzien daarvoor: - een groot, verhoogd terras, met rolstoelhellingen, multifunctioneel te gebruiken, ingesloten tussen 3 gebouwen, waardoor een erf-gevoel ontstaat - toegankelijkheid voor iedereen van de belangrijkste ruimten zowel binnen (gelijkvloers) als buiten - een mindervaliden toilet - een ingerichte keuken en refter, die flexibel ingezet kan worden - een mooi en functioneel ingerichte tuin voor medewerkers, omwonende en evenementen UITGEVOERD IN 2020  In de zomer van 2019 werd gestart met de renovatiewerken  Wekelijks opvolging van de werfvergaderingen. 137

 September 2020: einde van de renovatiewerken.  Aanleg buitenruimte

4.1.22 LANDSCHAPSVRIJWILLIGERS ALGEMEEN Trekker Contactpersoon (RLKGN) Partners Doelgroep Doelstelling

RL Westhoek Daan Janssens RLKGN, RLDV, Stad Ieper Burgers Een goed georganiseerde vrijwilligerswerking Landschapsbeheer waarin minstens 300 vrijwilligers actief zijn. Deze vrijwilligers worden omkaderd, elke vrijwilligersgroep beschikt over het nodige materiaal.

OMSCHRIJVING Dit project is binnen PDPO een samenwerkingproject tussen Leader Westhoek en Leader Kempen Zuid. Regionaal Landschap Westhoek, de stad Ieper, Regionaal Landschap Kleine en grote Nete en Regionaal Landschap de Voorkempen willen via samenwerking ervaring opdoen/ uitwisselen ivm het opstarten – omkaderen – stimuleren van vrijwilligers bij het beheer van het landschap. Inspirerend voorbeeld hierbij zijn de stichtingen Landschapsbeheer Nederland die jaarlijks 75.000 vrijwilligers omkaderen die samen 5.250.000 uren actief zijn in allerlei vormen van landschapsbeheer. Concreet willen we in 2021-2022 vrijwilligersgroepen opstarten en omkaderen die werken aan het beheer van bvb. knotbomen en houtkanten, hoogstamboomgaarden, wandelroutes en ommetjes, klein historisch erfgoed (kapelletjes, calvaries, funerair erfgoed, ….), groene schoolomgeving, groengebieden op openbaar domein, gebiedsgerichte projecten, weidevogelbeheer, etc. Ervaring uit Nederland leert dat een succesvolle vrijwilligerswerking staat of valt met een professionele omkadering door een coördinator vrijwilligerswerking. Hiervoor voorzien we bij RLKGN 0,4 VTE. De coördinator vrijwilligerswerking staat o.m. in voor:

138

• • • • • • • • • • • • • • • •

Ontwikkelen van het concept ‘landschapsvrijwilligers’ op maat van RLKGN Begeleiding bij de opstart van nieuwe vrijwilligersgroepen Koppelen van taken en vrijwilligerswerking Organiseren van vorming voor de lokale coördinatoren van de groepen Organiseren van cursussen (veiligheid, kettingzaag European Chainsaw Certificate, biodiversiteit, … ) Afsluiten nodige verzekeringen Digitale nieuwsbrief Organiseren jaarlijkse vrijwilligersdag Uitleendienst gespecialiseerd materiaal of groepsaankoop materiaal Jaarlijkse regiobijeenkomst coördinatoren Professionele begeleiding vrijwilligersgroepen Samenwerking/overleg met lokale besturen Samenwerking met (technische) scholen en bedrijven Samenwerking /overleg met andere actoren actief binnen natuurbeheer, b.v. sociale economiebedrijven, bosgroepen, groene zorg, Natuurpunt Uitwerken ‘business model’ voor structurele financiering na einde project Onderzoek naar het op termijn genereren van inkomsten uit de werking

Betrachting is om in 2021 een kader te creëren om alle bestaande acties met vrijwilligers vanuit RLKGN te omkaderen. Daarenboven wil ‘landschapsvrijwilligers’ een proeftuin zijn om te kijken welke rol diverse types vrijwilligers kunnen spelen in landschapsherstel en landschapsbeheer. Alle vrijwilligers of organisaties die hier mee over willen nadenken of mee de handen uit de mouwen willen steken, mogen zich melden!

4.1.23 VERBINDEND LANDSCHAP ALGEMEEN Trekker Contactpersoon (RLKGN) Partners

RLKGN Daan Janssens Gemeente Grobbendonk en Gemeente Vorselaar

139

Doelgroep Doelstelling

Grondeigenaars vnl landbouwers langsheen recreatieve verbindingen en burgers Langs (toekomstige) recreatieve verbindingen wordt het landbouwlandschap in Vorselaar en Grobbendonk verfraaid, verduurzaamd en aantrekkelijker voor (meerdaagse) recreanten vanuit een breed afgetoetste visie op de toekomst van het platteland

OMSCHRIJVING De Kempen en specifiek Vorselaar en Grobbendonk hebben een onderbenut toeristisch en recreatief potentieel. De grote natuureenheden in en rond Grobbendonk en Vorselaar zoals de Lovenhoek, het Molenbos, de vallei van de Kleine Nete met graafweide Schupleer en de watermolen van Grobbendonk, de Visbeekvallei en het Kindernouw, de kasteeldomeinen, bieden nog veel kansen voor verdere toeristische ontwikkeling en recreatieve ontsluiting. De geologie, landschappen en ons erfgoed vertellen een rijk en uniek historisch verhaal van het pleistoceen tot vandaag dat leesbaar kan gemaakt worden zowel voor de lokale recreant en bewoner als voor toeristen op zoek naar rust in dit unieke landschap. Tussen de natuurgebieden ligt een gevarieerd kleinschalig landschap van professionele en hobby-landbouw, bosjes en resterende kleine landschapselementen (KLE’s), waarin de cultuurhistorische lagen van het rijke landbouwverleden nog goed zichtbaar zijn. Tegelijk is het een actief landschap waar verschillende actoren en grondeigenaars hun bijdrage leveren aan de landschapskwaliteit. Toch geloven we met dit project Verbindend Landschap dat landbouwlandschap nog vele troeven kan uitspelen voor recreanten. Tegelijk grijpen we deze kans aan om het landschap te verfraaien en verduurzamen en zo ‘futureproof’ te maken. We willen daarin zoveel mogelijk actoren mee betrekken als landschapsbeheerders. Ook burgers en recreanten, verenigingen en beleid kunnen de grondeigenaars hierin ondersteunen als belanghebbenden. Daarom denken we vanuit een analyse van het verleden en heden na over het ideale toekomstbeeld voor het landbouwlandschap. Een duurzaam en fraai landschap is immers ook een aantrekkelijk landschap voor recreanten en toeristen. Dmv een vorming en participatie/co-creatietraject voor burgers en grondeigenaars stimuleren we reflectie en streekidentiteit. Hiervoor zetten we een landschapsscan op om het verleden en heden van deze verbindingsstroken van het landschap in kaart te brengen. Van hieruit werken we toekomstscenario’s dmv visualisaties waarop burgers hun mening kunnen geven en worden uitgedaagd om dit zelf mee in de praktijk te brengen. Dmv 2 landschapswerkdagen mobiliseren we burgers en verenigingen om concreet de handen uit de mouwen te steken. Een duurzaam en aantrekkelijk landschap zorgt tevens voor een veerkrachtige landbouwsector met meer inkomensdiversificatie, contact met consument en burger en trots voor de boerenstiel. Om dit concreet te realiseren werken we win-winscenario’s uit tussen boer en burger. Landbouwers en andere eigenaars worden financieel ondersteund met ‘landschapspakketten’ om aan de bedrijfsvoering en het landschap van de toekomst te werken. Grondeigenaars, landschapsvrijwilligers en de landschapsteams van het Regionaal Landschap kunnen worden ingeschakeld om bv oude, niet gebruikte omheiningen weg te nemen, verwaarloosde stallen zonder functie af te breken, kleine landschapselementen aan te planten of Kempense Vekens te installeren, vlechtheggen aan te planten als toekomstige veekering, opruimen en beter beheer van bosranden, ongebruikte verwaarloosde 140

weekendverblijven, afval of andere landschapsontsierende elementen te verwijderen, verbindingen te creëren of opwaarderen, kleine landschapselementen te beheren, historische relicten te opwaarderen (bv kapelletjes),... Zo hopen we van dit project ook een proeftuin te maken voor ons Regionaal Landschap om o.m. een sterke methodologie uit te werken om gebiedsgericht meer aanbodgestuurd te werken, om een landschapsscan uit te voeren, om co-creatie en sterke visualisaties in te zetten om boer en burger te mobiliseren voor het landschap,… De opgedane kennis en ervaring zien we dan ook als belangrijk deel van kennisopbouw binnen onze organisatie alsook als inspiratie voor andere gemeenten, partners en andere regionale landschappen. Daartoe zal in 2022 een inspiratiedag worden georganiseerd.

141

4.1.24 BUITENZORG ALGEMEEN Trekker Contactpersoon (RLKGN) Partners Doelgroep Doelstelling

Universiteit Antwerpen Leerstoel Zorg en Natuurlijke Leefomgeving Daan Janssens RLDV, RLSD, RLRL, RLKGN Zorginstellingen Wetenschappelijk inzicht over de weldadige effecten van groen op gezondheid neemt toe. Dit project beoogt de optimale koppeling van natuurontwikkeling aan zorgnoden van diverse zorginstellingen.

OMSCHRIJVING Dit PDPO-project gaat over de vergroening op maat van zorginstellingen, omdat natuur een gunstig effect heeft op de gezondheid. In de eerste plaats voor de patiënten, maar ook voor het personeel, de bezoekers en de omwonenden. De UA zal instaan voor de geneeskundige kant van het verhaal met meetbare indicatoren. Doel is een deel van de zorgwerking van ‘binnen’ naar ‘buiten’ te brengen. Dit is waar de RLen verder aanpikken om zowel de natuur- en landschapswaarden als de beleving en gevoelsmatige aspecten verder te vertalen in de praktijk en effectieve vergroening. Deze werking wordt in een tool ontwikkeld. In totaal worden minstens 3 zorginstellingen binnen RLKGN betrokken gaande van effectieve (her)aanleg van de buitenruimte, planvorming van buitenruimte, relaties leggen tussen zorginstelling en groene/natuurlijke omgeving buiten de eigen grenzen, geslaagde projecten als inspiratie en referentie … zowel in een stedelijke als een landschappelijke context. Omdat het project gelooft dat het via deze aanpak met o.a. bewijsvoering, proces, draagvlak … nog meer zorginstellingen kan enthousiasmeren en overtuigen om het contact met de natuur of het landschap op te zoeken. Tegelijk is het voor RLKGN een proeftuin om verdere expertise te ontwikkelen om ook naar andere doelgroepen te communiceren over secundaire functie van een aantrekkelijk en groen landschap zoals gezondheid. Met zorginstellingen Talander ism De Reuzetuin vzw in Arendonk, Alfons Smet Residenties in Dessel en het OPZ in Geel wordt in 2021 een samenwerking in de steigers gezet. In samenwerking met de werkgroep Natuur en Gezondheid zal via zorgnet Icuro bij Vlaamse zorginstellingen een filmpje en inspiratiegids worden verspreid over realisaties van de 16 Regionale Landschappen in Vlaanderen bij zorginstellingen. Zo willen we ons in de toekomst ook verder profileren op dit thema.

142

4.2

RECREATIEF MEDEGEBRUIK EN NATUURRECREATIE 4.2.1 TRAGE WEGEN

ALGEMEEN Trekker Contactpersoon (RLKGN) Partners Doelgroep Doelstelling

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete vzw Charlotte Corthals Gemeenten, provincie, recreanten, aangelanden, landbouwers, padvinders, Trage wegen vzw, … Lokale bewoners, schoolgaande jeugd en recreanten Uitbouwen van een fijnmazig en kwaliteitsvol trage wegennetwerk. Promoten van functionele (school)verbindingen en recreatieve trajecten in ons werkingsgebied. Adviesverlening omtrent het juridisch kader en de landschappelijke inrichting van alle trage wegen. Dit met aandacht voor de cultuurhistorische betekenis en de ecologische en landschappelijke waarde. Trage wegen als katalisator voor landschapsherstel

143

OMSCHRIJVING Trage wegen zijn verbindingen met een openbaar karakter die voornamelijk gebruikt worden door niet-gemotoriseerd verkeer. Vaak zijn dit smalle doorsteekjes in de dorpskern, onverharde veldwegen of kronkelende bospaadjes. Het behoud en herstel van het trage wegennetwerk is belangrijk want op de fiets springen, een toertje joggen of de hond uitlaten wordt dubbel zo aangenaam langs autoluwe paadjes. Deze wegen vervullen een belangrijke rol als toegang- en doorgangsweg voor landbouwverkeer en worden veel gebruikt door jongeren als veilige fietsverbinding naar hun school of plaatselijke jeugdbeweging. Deze paadjes doorsnijden het open landschap en geven zo een kijk achter de lintbebouwing. Door deze paadjes ecologisch in te richten met aandacht voor landschappelijk context ontstaan nieuwe verbindingen en toevluchtoorden voor heel wat flora en fauna. Als extra troef herbergen trage wegen meestal een hoge cultuurhistorische waarde. Vroeger moesten trage wegen vaak wijken voor bestemmingen of functies waar op dat moment meer belang aan werd gehecht. Vandaag zien we dat er opnieuw aandacht is voor de trage wegen en de verscheidenheid aan functies die deze (kunnen) vervullen. Heel wat gemeentebesturen werken plannen en acties uit om hun trage wegennetwerk te herwaarderen.

144

Trage wegen zijn vaak een complexe materie. Het regionaal landschap wilt voor de betrokken gemeentes een regisseursrol vervullen en de coördinatie op zich nemen om waar mogelijk een intergemeentelijk, fijnmazig en kwaliteitsvol trage wegennetwerk uit te bouwen. We streven naar draagvlak op lange termijn voor het herstellen en behouden van de trage wegen. Bijkomend zijn de trage wegen vaak een plaatselijke materie. De lokale gebruikers, eigenaars en aangelanden zijn meestal de experts ter zaken. Een volledig trage wegenproject bestaat klassiek uit drie fases:  Fase 1: Inventarisatie van trage wegen en opstellen van een trage wegenplan: het resultaat is een digitale inventarisatie en een trage wegenplan. Daarbij zal de gehanteerde methodiek sterk gericht zijn op draagvlak en participatie. In het gehele proces, dat wil zeggen vanaf het inventariseren, afwegen van de mogelijkheden, het opmaken van ontwerp tot de inrichting en het onderhoud van de trage wegen wordt rekening gehouden en samengewerkt met eigenaars, gebruikers en aangelanden.  Fase 2: Uitvoeren van trage wegenplan. De uitvoering van een trage wegenplan betreft de opmaak van een prioriteitenstelling, een timing van de uitvoering en een financieringsplan i.v.m. de inrichting van trage wegen.  Fase 2+: Opmaak van een beheerplan voor het onderhoud van de trage wegen (en hun bermen). Wij geven hierbij de voorkeur aan een beheerplan in Dipla, aangezien dit kadert binnen onze werking omtrent Loket Onderhoud Buitengebied (LOB - hoofdstuk 4.1.10).  Fase 3: Effectieve realisatie van de trage wegen uitgewerkt in de tweede fase. Het Regionaal Landschap volgt het goede verloop van de effectieve terreinwerken nauwgezet op. Naast ons standaardpakket nemen we steeds vaker een coördinerende rol op in projecten op maat en geven we uitgebreid juridische en inhoudelijk advies aan gemeenten en particulieren.

OPMAKEN VAN EEN TRAGE WEGENPLAN VOOR ARO OMSCHRIJVING ARO is een gebiedsprogramma dat zijn naam ontleent aan de 3 betrokken gemeenten Arendonk, Ravels, Oud-Turnhout. Het gebiedsprogramma wordt getrokken door de dienst gebiedsgericht beleid van de Provincie Antwerpen, dat hiervoor nauw samenwerkt met de 3 gemeentebesturen. De centrale ambitie van de partners is het realiseren van een sterkere economische én maatschappelijke valorisatie van de open ruimte in het werkingsgebied. In samenwerking met besturen en de lokale actoren willen de partners inzetten op een betere ontsluiting en inrichting van de open ruimte als hefboom voor een hogere beleefbaarheid, meer bestedingen, nieuwe economische dragers en een verhoogde maatschappelijke waardering en appreciatie, … Het gebiedsprogramma ARO coördineert en monitort een programma van projecten ter uitvoering van de studie ‘valoriseren en herwaarderen van de open ruimte in de gemeenten Arendonk, Ravels en Oud-Turnhout (ARO). De werking splitst zich uit via 3 werksporen:  Beleefbare landschappen  (Be)leefbare landbouw 145



Levende landgoederen

Het rollend programma van projecten voorziet als actie de verdere inrichting en promotie van de kern van Arendonk als vertrekpunt voor recreatieve wandelaars en fietsers. De kern van Arendonk is een goed uitgeruste kern met veel groen. Doorheen de kern lopen tal van kerkwegels, Hufkens genoemd, die interessant zijn voor wandelaars. Langsheen deze trage wegen loopt men, vaak via groen, zo de open ruimte in. De afstanden vanuit de kern naar het kanaal en de achtergelegen natuurgebieden (Rode Del, Hoge Vijverbossen) en naar de Liereman is vrij groot, maar door een goeie ligging van op het fietsknooppuntennetwerk is Arendonk ook een prima vertrekpunt voor fietsers. Deze opportuniteit gaf aanleiding tot de studie trage wegen ARO. Het Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete brengt binnen ARO verschillende strategische trage verbindingen tussen kernen en de open ruimte in kaart. De ontsluiting van de kern van Arendonk naar de open ruimte ten zuiden, langsheen en ten noorden van het kanaal is het vertrekpunt. Daarnaast werkt RLKGN ook voorstellen uit voor de ontsluiting van de kern van Oud-Turnhout en de kernen van Ravels naar de verschillende open ruimtegebieden via zachte verbindingen. Dit trage wegenplan (-netwerk) beantwoordt maximaal aan de geformuleerde doelstellingen:  Bijdrage tot het optimaliseren van het functionele netwerk aan TW in de kern en verhogen van de beleefbaarheid ervan  Bijdragen tot de recreatieve doorwandelbaarheid en beleefbaarheid van kern van Arendonk via TW voor wandelaars en fietsers en bekendmaking/promotie ervan (link met wandelen fietskaarten).  Verbeteren van de kwaliteit, belevingswaarde, bekendheid, … van TW als recreatieve (en in ondergeschikte mate functionele) verbinding voor stevige stappers en fietsers tussen de kern en belangrijkste open-ruimtegebieden (Liereman, Vijverbossen, Kanaal, Goorken, Rode Del, .. .) Het trage wegennetwerk in kaart te brengen, is noodzakelijk om missing links en mogelijke potenties te kunnen detecteren. Aan de hand van terreininventarisaties kan er een goed beeld gevormd worden van de huidige toestand van de trage wegen. Aan deze inventarisaties wordt een trage wegenplan en potentiekaart gekoppeld. Deze kaart zal aangeven waar er zich missing links voordoen en waar er zich mogelijke potenties bevinden binnen het bestaande netwerk. Met dit trage wegenplan kunnen de verschillende partners binnen het projectgebied aan de slag gaan om het trage wegennetwerk (over de landen gemeentegrenzen heen) uit te bouwen, missing links op te lossen en mogelijke potenties te realiseren. Hierbij willen we rekening houden met een aantal aandachtspunten. Zo moeten de trage wegen een hefboom zijn voor de omgevingskwaliteit waarbij er voldoende aandacht is voor het Kempische karakter en de ontwikkeling van stiltegebieden. Bij het onderzoeken van de missing links, wordt er gekeken naar de doorwaadbaarheid van de grote groengebieden (vliegveld Weelde, Staatsbossen, …), maar ook de verbinding tussen de kern en de belangrijkste open-ruimtegebieden (De Liereman, Sportcluster, Vijverbossen, Kanaal, Goorken, Rode del, …). Ook het grensverhaal moet een plaats krijgen binnen dit project (referentie: Vallei van het Merkske in Hoogstraten). Op basis van de toeristisch-recreatieve aandachtspunten werden een aantal zoekzones (= focusgebieden) geselecteerd: 146



De kern van Arendonk ontwikkelen als uitvalsbasis voor recreanten en toeristen: o Verbeteren van de ontsluiting van de kern met de open ruimte ( o Kern Arendonk aantrekkelijker maken: voldoende horeca, wandelingen met erfgoedwaarde, … Missing links: o In kaart brengen van de te realiseren missing links ter realisatie van een recreatieve verbinding op de grens tussen België en Nederland. o Toegankelijkheid van grote groengebieden verbeteren: militair domein, gewestbossen, … o Toegankelijkheid landsgoederen ‘de Cartier’ en ‘de 600’ De kernen van Ravels, Poppel en Weelde ontwikkelen als uitvalsbasis voor recreanten en toeristen: o In kaart brengen van mogelijke, verkeersveilige verbindingen tussen de kern van Ravels en het Bels Lijntje. o Verbeteren van de ontsluiting van de kern van Poppel met de open ruimte (staatsbossen, grensverbinding, natuurgebieden in Nederland, …).

Structuurschets

UITGEVOERD IN 2020 147

 Overlegmomenten met betrokken schepenen en diensten (mobiliteit, cultuur, milieu, …) van de verschillende gemeenten  Overlegmomenten met de gebiedswerking ARO  Adviesverlening inzake trage wegen  Definitieve oplevering van het trage wegenplan o Voorstellen van het trage wegenplan o Verwerken van de opmerkingen partners o Definitieve oplevering trage wegenplan  Goedkeuring van het trage wegenplan door colleges van de verschillende gemeenten.  Startvergadering en terreinbezoeken ter voorbereiding van een fase 2 (en 3) waarbij een aantal voorstellen uit het trage wegenplan worden gerealiseerd.  Uitschrijven en aanleveren van het projectvoorstel voor fase 2 (en 3) GEPLAND IN 2021  Goedkeuring projectvoorstel fase 2 (en 3) door de colleges van de verschillende gemeenten.  Officiële start fase 2 (en 3).

OPMAKEN VAN EEN TRAGE WEGENPLAN VOOR RETIE OMSCHRIJVING Het project trage wegen kadert binnen het beleidskader ‘publieke ruimte en mobiliteit’ waarin de koppeling gemaakt wordt tussen de ruimtelijke ontwikkeling, publieke ruimte en de mobiliteitsaspecten. Retie ligt bezaaid met mooie, maar vaak ongekende, trage wegen waardoor ze weinig gebruikt worden. Dat is jammer want deze trage wegen hebben niet alleen een recreatief belangrijke functie te vervullen, maar zijn ook vaak een veilig alternatief voor zwakke weggebruikers zoals bijvoorbeeld schoolgaande jeugd. Om deze trage wegen niet verloren te laten gaan en om hierrond een goed beleid te vormen, heeft Retie het initiatief genomen om, samen met het Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete vzw, een trage wegenplan op te maken voor de trage wegen in de gemeente Retie. Aan de hand van een participatief traject wordt een trage wegenplan (-netwerk) dat maximaal beantwoordt aan de huidige maatschappelijke behoefte op vlak van recreatief gebruik, mobiliteit, natuur- en landschappelijke beleving. Een belangrijk onderdeel van dit trage wegenplan is de inventaris van de trage wegen, die een volledig beeld geeft van de actuele toestand van het trage wegennetwerk. In een eerste stap worden de trage wegen in kaart gebracht. Daarvoor moet er heel wat inventarisatiewerk gebeuren, waarbij de kaartgegevens afgetoetst worden aan de situatie op het terrein. Vervolgens krijgen alle betrokkenen de mogelijkheid om hun steentje bij te dragen tijdens de evaluatievergaderingen. Met behulp van thema werktafels worden de noden en wensen van de schoolgaande jeugd, wandelaars, mountainbikers, landbouwers, ruiters, … in kaart gebracht. De samenvatting van deze bevraging vormt de basis voor het trage wegenplan. Dat trage wegenplan vormt op zijn beurt dan weer de basis voor een trage wegen beleid op maat van de lokale bewoners. 148

UITGEVOERD IN 2020  Overlegmomenten met de betrokken schepenen en diensten  Inventariseren van de trage wegen binnen het afgebakende studiegebied o Organisatie van twee vormingsmomenten “inventarisateren van trage wegen” o Aansturen en begeleiden van het vrijwilligersteam bij het inventariseren van de trage wegen  Verwerken van de inventarisaties en opstellen actuele werkkaart

GEPLAND IN 2021  Organiseren en begeleiden van een digitale evaluatievergadering in Miro o Fysieke vergadering in november werd geanuleerd en uitgesteld omwille van corona. o Deelnemers: alle lokale geïnteresseerden en de betrokken ambtenaren en schepenen o Werktafels rond verschillende thema’s (mobiliteit, sport en recreatie, jong en oud, trage wegen in wijken, …) - op zoek naar concrete voorstellen voor een kwaliteitsvol en fijnmazig trage wegennetwerk. Hiermee brengen we in kaart welke trage wegen een opknapbeurt verdienen en waar potenties zijn voor het realiseren van (nieuwe) veilige en kwaliteitsvolle verbindingen. o Analoog alternatief voorzien  Opstellen van een trage wegenplan op maat van de lokale gebruikers  Adviesverlening inzake trage wegen  Opzetten van een communicatie- en sensibilisatiecampagne rond trage wegen in Retie. Instrumenten die hierbij ingezet worden, zijn de gemeentelijke infobladen, website van de gemeente Retie en het Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete, brede publieksactiviteiten, straatnaamborden, … 149

OPMAKEN VAN EEN TRAGE WEGENPLAN VOOR KASTERLEE OMSCHRIJVING Het project trage wegen kadert binnen het beleidskader ‘publieke ruimte en mobiliteit’ waarin de koppeling gemaakt wordt tussen de ruimtelijke ontwikkeling, publieke ruimte en de mobiliteitsaspecten. Kasterlee ligt bezaaid met mooie, maar vaak ongekende, trage wegen waardoor ze weinig gebruikt worden. Dat is jammer want deze trage wegen hebben niet alleen een recreatief belangrijke functie te vervullen, maar zijn ook vaak een veilig alternatief voor zwakke weggebruikers zoals bijvoorbeeld schoolgaande jeugd. Om deze trage wegen niet verloren te laten gaan en om hierrond een goed beleid te vormen, heeft Kasterlee het initiatief genomen om, samen met het Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete vzw, een trage wegenplan op te maken voor de trage wegen in de gemeente Kasterlee. Aan de hand van een participatief traject wordt een trage wegenplan (-netwerk) dat maximaal beantwoordt aan de huidige maatschappelijke behoefte op vlak van recreatief gebruik, mobiliteit, natuur- en landschappelijke beleving. Een belangrijk onderdeel van dit trage wegenplan is de inventaris van de trage wegen, die een volledig beeld geeft van de actuele toestand van het trage wegennetwerk. In een eerste stap worden de trage wegen in kaart gebracht. Daarvoor moet er heel wat inventarisatiewerk gebeuren, waarbij de kaartgegevens afgetoetst worden aan de situatie op het terrein. Vervolgens krijgen alle betrokkenen de mogelijkheid om hun steentje bij te dragen tijdens de evaluatievergaderingen. Met behulp van thema werktafels worden de noden en wensen van de schoolgaande jeugd, wandelaars, mountainbikers, landbouwers, ruiters, … in kaart gebracht. De samenvatting van deze bevraging vormt de basis voor het trage wegenplan. Dat trage wegenplan vormt op zijn beurt dan weer de basis voor een trage wegen beleid op maat van de lokale bewoners.

UITGEVOERD IN 2020  Overlegmomenten met de betrokken schepenen en diensten  Organiseren van een infovergadering met als doel:

150

Het informeren van de betrokkenen en geïnteresseerden. Waarover gaat het trage wegenproject en waarover gaat het zeker niet. o Opzetten van een vrijwilligerswerking voor de inventarisatie van het trage wegennetwerk o Samenwerking opzetten tussen vrijwilligers en lokaal bestuur o (Lokale) visievorming in vroeg stadium  Opmaken van de werkkaarten  Overlegmomenten met de betrokken schepenen en diensten  Inventariseren van de trage wegen binnen het afgebakende studiegebied o Organisatie van één digitaal vormingsmoment “inventarisateren van trage wegen” o Aansturen en begeleiden van het vrijwilligersteam bij het inventariseren van de trage wegen GEPLAND IN 2021  Verwerken van de inventarisaties en opstellen actuele werkkaart  Organiseren en begeleiden van twee evaluatievergaderingen o Fysieke vergaderingen hebben de voorkeur. Digitaal met analoog alternatief indien nodig. o Deelnemers: alle lokale geïnteresseerden en de betrokken ambtenaren en schepenen o Werktafels rond verschillende thema’s (mobiliteit, sport en recreatie, jong en oud, trage wegen in wijken, …) - op zoek naar concrete voorstellen voor een kwaliteitsvol en fijnmazig trage wegennetwerk. Hiermee brengen we in kaart welke trage wegen een opknapbeurt verdienen en waar potenties zijn voor het realiseren van (nieuwe) veilige en kwaliteitsvolle verbindingen.  Opstellen van een tragewegenplan op maat van de lokale gebruikers  Adviesverlening inzake trage wegen  Opzetten van een communicatie- en sensibilisatiecampagne rond trage wegen in Kasterlee. Instrumenten die hierbij ingezet worden, zijn de gemeentelijke infobladen, website van de gemeente Kasterlee en het Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete, brede publieksactiviteiten, straatnaamborden, …

OPMAKEN VAN EEN TRAGE WEGENPLAN VOOR DESSEL OMSCHRIJVING Het project trage wegen kadert binnen het beleidskader ‘publieke ruimte en mobiliteit’ waarin de koppeling gemaakt wordt tussen de ruimtelijke ontwikkeling, publieke ruimte en de mobiliteitsaspecten. Dessel ligt bezaaid met mooie, maar vaak ongekende, trage wegen waardoor ze weinig gebruikt worden. Dat is jammer want deze trage wegen hebben niet alleen een recreatief belangrijke functie te vervullen, maar zijn ook vaak een veilig alternatief voor zwakke weggebruikers zoals bijvoorbeeld schoolgaande jeugd.

151

Om deze trage wegen niet verloren te laten gaan en om hierrond een goed beleid te vormen, heeft Dessel het initiatief genomen om, samen met het Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete vzw, een trage wegenplan op te maken voor de trage wegen in de gemeente Dessel. Aan de hand van een participatief traject wordt een trage wegenplan (-netwerk) dat maximaal beantwoordt aan de huidige maatschappelijke behoefte op vlak van recreatief gebruik, mobiliteit, natuur- en landschappelijke beleving. Een belangrijk onderdeel van dit trage wegenplan is de inventaris van de trage wegen, die een volledig beeld geeft van de actuele toestand van het trage wegennetwerk. In een eerste stap worden de trage wegen in kaart gebracht. Daarvoor moet er heel wat inventarisatiewerk gebeuren, waarbij de kaartgegevens afgetoetst worden aan de situatie op het terrein. Vervolgens krijgen alle betrokkenen de mogelijkheid om hun steentje bij te dragen tijdens de evaluatievergaderingen. Met behulp van thema werktafels worden de noden en wensen van de schoolgaande jeugd, wandelaars, mountainbikers, landbouwers, ruiters, … in kaart gebracht. De samenvatting van deze bevraging vormt de basis voor het trage wegenplan. Dat trage wegenplan vormt op zijn beurt dan weer de basis voor een trage wegen beleid op maat van de lokale bewoners.

UITGEVOERD IN 2020  Uitwerken projectvoorstel: o Voorstellen trage wegenwerking o Opmaken offerte  Overlegmomenten met betrokken schepenen en diensten  Opmaken van de werkkaarten Start van dit project werd uitgesteld omwille van corona.

GEPLAND IN 2021  Overlegmomenten met betrokken schepenen en diensten  Organiseren van een infovergadering met als doel: 152

  

 

Het informeren van de betrokkenen en geïnteresseerden. Waarover gaat het trage wegenproject en waarover gaat het zeker niet. o Opzetten van een vrijwilligerswerking voor de inventarisatie van het trage wegennetwerk o Samenwerking opzetten tussen vrijwilligers en lokaal bestuur o (Lokale) visievorming in vroeg stadium Opmaken van de werkkaarten Overlegmomenten met de betrokken schepenen en diensten Inventariseren van de trage wegen binnen het afgebakende studiegebied o Organisatie van twee vormingsmomenten “inventarisateren van trage wegen” o Aansturen en begeleiden van het vrijwilligersteam bij het inventariseren van de trage wegen Verwerken van de inventarisaties en opstellen actuele werkkaart Organiseren en begeleiden van een evaluatievergadering volgens de Map-it methode o Deelnemers: alle geïnteresseerden en de betrokken ambtenaren en schepenen o Werktafels rond verschillende thema’s (mobiliteit, sport en recreatie, jong en oud, trage wegen in wijken, …) - op zoek naar concrete voorstellen voor een kwaliteitsvol en fijnmazig trage wegennetwerk. Hiermee brengen we in kaart welke trage wegen een opknapbeurt verdienen en waar potenties zijn voor het realiseren van (nieuwe) veilige en kwaliteitsvolle verbindingen. Opstellen van een tragewegenplan op maat van de lokale gebruikers Adviesverlening inzake trage wegen

OPMAKEN VAN EEN MEERJARENPLAN VOOR LILLE OMSCHRIJVING Onder de begeleiding van het Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete is voor de gemeente Lille een trage wegenactieplan opgemaakt. Dit trage wegenplan is een toekomstgericht herstel- en ontwikkelingsplan voor het lokaal patrimonium aan trage wegen. Het legt de wensen en bezorgdheden van de stad en haar inwoners bloot. Het is een goed instrument om trage wegen nog meer op de gemeentelijke kaart te zetten. In een tweede fase gaat Lille, in nauwe samenwerking met het Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete, aan de slag om hun beleid rond de trage wegen te versterken en realisaties op het terrein uit te voeren. In de loop van de tweede fase gaan we verder met het uitwerken van een haalbaar planning voor de komende 3 jaar. Dit uitvoeringsplan omvat een selectie van enkele weloverwogen acties uit het trage wegenactieplan van de gemeente. Deze selectie is het resultaat van een beperkte burgerparticipatie en een wenselijkheids- en haalbaarheidsanalyse uitgevoerd door de werkgroep. De keuze werd gebaseerd op het beleid van het gemeentebestuur en de beschikbare budgetten. Alle geselecteerde acties vallen binnen één of meerdere van onderstaande pijlers uit het trage wegenbeleid van de gemeente:  trage wegen in de schoolomgevingen en verkeersveilige schoolroutes;  verkeersveilige routes naar jeugd- en sportterreinen; 153

 verkeersveilige routes naar attractie-polen (bv. bibliotheek, natuurgebied, …)  evenwicht tussen de 4 dorpen  De gemeente voorziet jaarlijks een budget van 15.000€ voor de realisatie van alle geselecteerde actie uit het uitvoeringsplan.

UITGEVOERD IN 2020  Adviesverlening inzake trage wegen  Goedkeuring van het trage wegenplan door colleges van de verschillende gemeenten.  Startvergadering en terreinbezoeken ter voorbereiding van een vervolgproject.  Uitschrijven en aanleveren van het projectvoorstel voor de opmaak van een meerjarenplan. 154

 Goedkeuring projectvoorstel.  Overlegmomenten en terreinbezoeken met de betrokken ambtenaren en schepen.  Participatiemoment met de betrokken vrijwilligers o Voorbereiden participatiemoment o Begeleiden participatiemoment o Verwerken input vrijwilligers  Meerjarenplanning opmaken  Definitieve goedkeuring

GEPLAND IN 2021  Definitieve goedkeuring meerjarenplanning door het CBS.  Communicatie-actie voor de betrokken vrijwilligers en alle lokale geïnteresseerden.  Ondersteunen bij de uitwerking van de acties uit het meerjarenplan.  Adviesverlening inzake trage wegen

UITVOEREN VAN HET TRAGE WEGENPLAN IN GEEL OMSCHRIJVING Onder de begeleiding van het Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete is voor Stad Geel een gedragen herwaarderingsplan opgemaakt voor de trage wegen in Geel. Dit herwaarderingsplan is een toekomstgericht herstel- en ontwikkelingsplan voor het lokaal patrimonium aan trage wegen. Het legt de wensen en bezorgdheden van de stad en haar inwoners bloot. Het is een goedinstrument om trage wegen nog meer op de gemeentelijke kaart te zetten. In 2019 startte Geel, in nauwe samenwerking met het Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete, met de vertaling van dit trage wegenplan naar terreinrealisaties. Geel is momenteel nog een grijze zone in het wandelknooppuntennetwerk. Bij de keuze voor prioriteiten werd dan ook ingezet op het uitstippelen van een fijnmazig recreatief netwerk met aandacht voor meerdaagse recreatie. De geselecteerde prioriteiten zijn bestaande knelpunten in dit recreatief netwerk waarbij eveneens rekening werd gehouden met gemeentelijk duurzaam mobiliteitsbeleid. Voor deze prioriteiten werd vervolgens een uitvoeringsplan opgemaakt. Dit omvat voor elke prioriteit de mogelijkheden, moeilijkheden en de eigendomssituaties. Op basis van het uitvoeringsplan werd een plan van aanpak voorgesteld, gaande van onderhandelingen, materiaalkeuze en aanleg tot onderhoud van de trage wegen nadat deze werd gerealiseerd. Na een startoverleg werd op basis van een gedetailleerde analyse van de trage wegeninventaris een optimaal en fijnmazig recreatief netwerk uitgewerkt met als werktitel ‘trage wegen doen bewegen’. Vervolgens werd op basis van het trage wegenplan alle knelpunten in kaart gebracht. Hieruit selecteerde de werkgroep enkele prioriteiten. Bij de keuze werd rekening gehouden met het huidige mobiliteitsbeleid, lopende processen, het burgeradvies, de haalbaarheid en de positieve impact op het uitgestippelde recreatieve netwerk.

155

Voor iedere prioriteit werd door Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete de eigendomsgegevens, de juridische statuten en geschiedenis van gronden en wegen onderzocht. Met behulp van GISsoftware werden luchtfoto’s en historische, topografische en kadastrale kaarten geanalyseerd en werden voor iedere trage weg de meest haalbare trajecten uitgestippeld. Hiervoor werden verschillende detailkaarten opgemaakt. Op basis van terreinbezoeken, gesprekken met de stad, gesprekken met de betrokken aangelanden, de noden van de gebruikers en een analyse van de fysieke omgeving worden in de uitvoeringsplannen enkele ingrepen en materialen voorgesteld. Elk voorstel werd bijgevolg op maat van de prioriteit opgemaakt.

UITGEVOERD IN 2020  Overlegmomenten met trage wegenambtenaar  Overlegmomenten met betrokken schepenen en diensten (mobiliteit, cultuur, milieu, …)  Ondersteunen en bij uitwerking van een 5-tal potenties tot ‘net voor de schop in de grond’. o Gedetailleerde uitwerking van de situatie: 156

  

Wat is de vraag? Wat is de huidige toestand? Wat is de gewenste toestand? Er wordt een inrichtingsplan uitgewerkt. Vb. rolstoeltoegankelijk, speelinfrastructuur aanleggen in de berm, ontharden … Hierbij wordt uitgebreid afgestemd met alle betrokken partners Contact en onderhandelingen met betrokken eigenaars of aangelanden

Het project ligt stil omwille van een personeelstekort bij Geel. Daarnaast maken de coronamaatregelen onderhandelingsgesprekken met betrokken aangelanden onmogelijk. De stad maakte reeds budgetten vrij voor de realisatie van het trage wegenplan en het fijnmazig recreatief netwerk ‘ trage wegen doen bewegen’

UITVOEREN VAN HET TRAGE WEGENPLAN IN HERENTALS OMSCHRIJVING Onder de begeleiding van het Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete is voor Stad Herentals een gedragen herwaarderingsplan opgemaakt voor de trage wegen in Herentals. Dit herwaarderingsplan is een toekomstgericht herstel- en ontwikkelingsplan voor het lokaal patrimonium aan trage wegen. Het legt de wensen en bezorgdheden van de stad en haar inwoners bloot. Het is een goedinstrument om trage wegen nog meer op de gemeentelijke kaart te zetten. In 2019 startte Herentals, in nauwe samenwerking met het Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete, met de vertaling van dit trage wegenplan naar terreinrealisaties. Tijdens een startoverleg op 13/09/2019 kreeg elke dienst de kans om mogelijke potenties voor te stellen. De focus lag op gekende kansen die verankert zitten in het beleid van stad Herentals. De geselecteerde prioriteiten kaderen allemaal binnen het in 2019 goedgekeurde speelruimteplan. Dit plan geeft een duidelijk beeld van de huidige situatie en formuleert enkele concrete werkpunten voor de toekomst. Naast het inrichten van voldoende en veilige speelterreinen focust het plan ook op verkeersveilige verbindingen. Bij selectie werd rekening gehouden met geografische spreiding, haalbaarheid, timing, draagvlak en de meerwaarde voor de lokale gebruikers. Voor deze prioriteiten werd vervolgens een uitvoeringsplan opgemaakt. Dit omvat voor elke prioriteit de mogelijkheden, moeilijkheden en de eigendomssituaties. Op basis van het uitvoeringsplan werd een plan van aanpak voorgesteld, gaande van onderhandelingen, materiaalkeuze en aanleg tot onderhoud van de trage wegen nadat deze werd gerealiseerd. Voor iedere prioriteit werd door Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete de eigendomsgegevens, de juridische statuten en geschiedenis van gronden en wegen onderzocht. Met behulp van GISsoftware werden luchtfoto’s en historische, topografische en kadastrale kaarten geanalyseerd en werden voor iedere trage weg de meest haalbare trajecten uitgestippeld. Hiervoor werden verschillende detailkaarten opgemaakt. Op basis van terreinbezoeken, gesprekken met de stad, gesprekken met de betrokken aangelanden, de noden van de gebruikers en een analyse van de fysieke omgeving worden in de uitvoeringsplannen enkele ingrepen en materialen voorgesteld. Elk voorstel werd bijgevolg op maat van de prioriteit opgemaakt. 157

De uitvoeringsplannen opgemaakt binnen dit project beogen de realisatie van 5 van deze missing links.

UITGEVOERD IN 2020  Overlegmomenten met betrokken schepenen en diensten (mobiliteit, cultuur, milieu, …)  Ondersteunen en bij uitwerking van een 5-tal potenties tot ‘net voor de schop in de grond’. o Gedetailleerde uitwerking van de situatie:  Wat is de vraag?  Wat is de huidige toestand?  Wat is de gewenste toestand? Er wordt een inrichtingsplan uitgewerkt. Vb. rolstoeltoegankelijk, speelinfrastructuur aanleggen in de berm, ontharden … Hierbij wordt uitgebreid afgestemd met alle betrokken partners o Opmaak van een gedetailleerd plan van aanpak. o Opmaak ontwerpplannen GEPLAND IN 2021  Verkennend gesprek met betrokken eigenaars of aangelanden  Ontwerpplannen voor pad langs begraafplaats Morkhoven, het doorsteekje in het centrum van Morkhoven en het pad naast de begraafplaats in Noorderwijk.  Contact met man Fluvius omtrent de verlichting

158

UITVOEREN VAN HET TRAGE WEGENPLAN IN ARO OMSCHRIJVING Wandelen over de landgrens, door een afwisselend landschap dat tal van prachtige vergezichten én een rijke natuur te bieden heeft. Het is een paradijs voor liefhebbers van weelderige bossen en oeverloze rust. De grensroute is in Arendonk en Ravels al grotendeels toegankelijk voor wandelaars. De gebiedswerking ARO heeft de ambitie om de grensroute langs Arendonk en Ravels te vervolledigen door enkele bestaande knelpunten aan te pakken:  Missing link tussen de Hoge Vijvers en De Rode Del o Optimaliseren van de grensverbinding aan het Galgeven en Langschelpen. o Realiseren van de missing link door of over de Duitse Basis  Missing link tussen Hoge Vijvers en de Gewestbossen De gebiedswerking ARO en de gemeenten Arendonk, Ravels en Oud-Turnhout wensen hiervoor beroep te doen op de expertise van het Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete vzw. Dit projectvoorstel betreft de personeelstijd noodzakelijk voor begeleiding bij de realisatie van bovenstaande missing links. De grensroute heeft een enorme toeristische potentie. Wandelaars kunnen er kilometerslang wandelen in een decor van uitgestrekte akkers en weilanden, fraaie natuur en een overweldigende stilte. De gebiedswerking ARO zal de komende jaren investeren in toegankelijke communicatie om lange dagtochten en meerdaags wandelen langs dit unieke traject te promoten. Het Regionaal Landschap neemt de opmaak van een haalbaar communicatieplan mee op in dit projectvoorstel. Dit is echter volledig vrijblijvend. Door het wegwerken van bestaande knelpunten en een goed uitgewerkt communicatieplan verwachten we dat heel wat toeristen en recreanten de weg zullen vinden naar de grensroute. Het is daarbij belangrijk dat de paden er goed bij liggen. Hierin speelt het regulier onderhoud van de wandelroute en zijn natuurlijke omgeving van centrale rol. Het Regionaal Landschap neemt volledig vrijblijvend de opmaak van een beheerplan voor de grensroute mee op in dit projectvoorstel.

UITGEVOERD IN 2020  Goedkeuring van het trage wegenplan door colleges van de verschillende gemeenten.  Startvergadering en terreinbezoeken ter voorbereiding van een fase 2 (en 3) waarbij een aantal voorstellen uit het trage wegenplan worden gerealiseerd.  Uitschrijven en aanleveren van het projectvoorstel voor fase 2 (en 3)

GEPLAND IN 2021  Overlegmomenten met betrokken schepenen en diensten (mobiliteit, cultuur, milieu, …)  Ondersteunen en bij uitwerking van een 5-tal potenties tot ‘net voor de schop in de grond’: o Gesprekken met de betrokken partners (aangelanden, beheerders, …) o o Opstellen en afsluiten overeenkomsten rond toegankelijkheid. Een alternatief voor het opkopen van de grond. Dit is het geval bij het realiseren van nieuwe

159

verbindingen of het verankeren van het openbaar karakter van wegen die bedreigd zijn of waarvan het publiek karakter onduidelijk is. o Opmaken omgevingsvergunning. Deze wordt volledig voorbereid door het Regionaal Landschap, maar wordt uiteindelijk ingediend door de stad zelf. o Contact met aannemers:  Terreinbezoeken  Prijsvraag  Opstellen bestek  Gunnen  … o Uitwerken van een beheerplan voor de trage weg. Zo blijft de goede kwaliteit van de aangepakte trage weg ook op langere termijn gegarandeerd. Dit beheerplan kan erg eenvoudig zijn.  Opvolgen van de terreinwerken  Opzetten van een communicatiecampagne.

REALISEREN VAN EEN WENSVERBINDING LANGS DE MOLSE NETE (BALEN) OMSCHRIJVING Dit project werd in 2016 opgestart ter realisatie van een wensverbinding tussen het station van Mol en de Keiheuvel in Balen met de focus op avontuurlijk (en meerdaags) wandelen. Het exacte traject is vastgelegd in nauw overleg met Natuurpunt (lokaal en nationaal), de Dienst Integraal Waterbeleid en de gemeenten Mol en Balen. Hierbij werd rekening gehouden met de regelmatige ruiming van de Molse Nete en vormen de vastgelegde terreinacties geen beperking voor de natuurlijke hermeandering van de Molse Nete. Dit uit zich voornamelijk de keuze voor eenvoudige overbruggingen (planken bruggetjes, …) voor grachtjes. Soms werd bewust gekozen om geen bijkomende ingrepen te doen en het ‘avontuurlijke’ modderpad in zijn huidige toestand te behouden. Daar tegenover staat dat regelmatige controle (minimaal 4 keer per jaar) van het volledige traject noodzakelijk om voldoende kwaliteit te garanderen. De wandelroute is enkel toegankelijk met aangepast schoeisel (rubber laarzen of stevige wandelschoenen). In extreme omstandigheden zijn delen van de route ontoegankelijk hiervoor worden ‘drogere’ alternatieven voorzien. Honden (aan de leiband) zijn over het gehele traject welkom. Naast het traject tussen het station van Mol en de Keiheuvel in Balen, waarbij de focus om meerdaags wandelen ligt, werd ook aan de ééndagstoerist gedacht. Een lus van 3 tot 4 kilometer vertrekkende vanop de parking van voetbalclub werd uitgestippeld. Tot slot wordt de belevingswaarde van dit traject (en de wandellus) verder verhoogt doordat de mogelijkheid bestaat om een leuk ommetje te maken langs de galloways van Natuurpunt. In een eerste fase wordt een knuppelpad aangelegd en enkele grachtjes die het wandelpad kruisen worden in buizen gelegd. Het Regionaal Landschap en de gemeente Balen kregen een subsidie van de Provincie Antwerpen voor de realisatie van het knuppelpad. Het knuppelpad verbindt Wildenest met de dijk van de Molse Nete en zal deel uitmaken van een wandelverbinding door de vallei van de Molse Nete. Er ligt momenteel reeds een smal, kronkelend bospaadje en geeft toegang tot een prachtig 160

rivierlandschap. Het paadje is opgenomen in het knooppuntennetwerk maar is enkel in de droge periodes goed toegankelijk. Door de realisatie van dit kastanje houten knuppelpad verbetert de toegankelijkheid van het actuele wandelknooppuntennetwerk. Het maakt deel uit van het aanbod avontuurlijke wandelingen in het Grote Netewoud en kadert binnen de ambitie van de gemeente Balen om de algemene kwaliteit van het knooppuntennetwerk binnen de gemeente sterk te verbeteren.

UITGEVOERD IN 2020  Overlegmomenten met betrokken schepenen en diensten van de gemeente Balen  Overlegmomenten en terreinbezoeken met alle betrokken organisaties (Natuurpunt, Dienst Integraal Waterbeleid, …)  Opmaken van een inrichtingsplan.  Contact met de betrokken eigenaars en aangelanden (o.a. Natuurpunt). De afspraken werden samengevat in een samenwerkingsovereenkomst van onbepaalde duur.  Contact met aannemers: o Terreinbezoeken o Prijsvraag o Opstellen bestek o Gunnen o …  Opmaken omgevingsvergunning. Deze wordt volledig voorbereid door het Regionaal Landschap, maar werd ingediend door de gemeente zelf.

GEPLAND IN 2021  Goedkeuring van de omgevingsvergunning voor de aanleg van het knuppelpad  Aanleg van het knuppelpad  In buizen leggen van de grachten  Opvolgen van de kwaliteit van de wandelverbinding. Indien nodig bijkomende maatregelen nemen in samenwerking met de gemeente Balen. 161

REALISEREN VAN EEN FIETSBRUG IN KASTERLEE OMSCHRIJVING Om de bestaande trage wegen niet verloren te laten gaan en om hierrond een goed beleid te vormen, heeft Kasterlee het initiatief genomen om in 2020, samen met het Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete vzw, een trage wegenplan op te maken voor de trage wegen in de gemeente Kasterlee. Daarnaast is de gemeente Kasterlee in 2019 reeds gestart met de realisatie van een gekende missing link tussen de dorpskernen Tielen en Lichtaart, als verkeersveilig alternatief voor de Tielensesteenweg. Het doel is om de gedeeltelijk verdwenen officiële buurtweg sentier 98 terug volledig te herstellen. Sentier 98 is een zuidelijke zijstraat van de Broekstraat die op enkele meters van de Grote Kaliebeek en de Harredonken doodloopt in de velden. De gemeente verwierf reeds de gronden tussen het paadje en de Grote Kaliebeek maar de verbinding werd nog niet gerealiseerd. De gemeente doet hiervoor nu beroep op de expertise van het Regionaal Landschap voor de inrichting van het pad (wegbedding en begeleidende groenelementen) en de plaatsing van de brug. Het Regionaal Landschap en de gemeente Kasterlee kregen een subsidie van de Provincie Antwerpen voor de realisatie van de brug. Er werd reeds een aannemer aangesteld voor het plaatsen van de brug en de opmaak van de nodig technische tekeningen bij de aanvraag omgevingsvergunning. De opmaak van de aanvraag heeft langer geduurd dan verwacht, wegens corona en miscommunicatie rond het al dan niet moeten toevoegen van een rooilijnenplan. Begin oktober werd de aanvraag omgevingsvergunning voor het plaatsen van de brug uiteindelijk ingediend met toevoeging van een rooilijnenplan wegenis. Na het bekomen van de vergunning wordt opnieuw met de aannemer bekeken wanneer de brug geplaatst kan worden. Voor de aanleg van het gedeelte nieuwe weg tussen de brug en de huidige zandweg wordt een tweede aanvraag omgevingsvergunning voorbereid. De gemeente koos hier voor een pad in dolomiet. UITGEVOERD IN 2020  Overlegmomenten met de betrokken ambtenaren en schepen  Opmaken en indienen van de omgevingsvergunning.  Contact met aannemers: o Terreinbezoeken o Prijsvraag o Opstellen bestek o Gunnen o …  Advies omtrent de inrichting van de trage weg. GEPLAND IN 2021  Goedkeuring omgevingsvergunning van de brug  Opmaken en indienen van de omgevingsvergunning voor de trage weg  Opvolgen van de uitvoering van de werken  Opzetten van een communicatie omtrent de realisatie van de verbinding

162

TRAGE WEGENPROJECT OP MAAT VOOR GROBBENDONK OMSCHRIJVING In 2014 maakte Grobbendonk, in samenwerking met de trage wegen vzw, een trage wegenplan op. Dit was een pilootproject en de eerste aanzet tot de huidige, geüniformeerde trage wegenwerking. Dit plan omvatte talrijke acties ter verbetering van de kwantiteit en kwaliteit van het trage wegennetwerk. Het legde de wensen en bezorgdheden van de gemeente en haar inwoners bloot. Het is een goed instrument om trage wegen nog meer op de gemeentelijke kaart te zetten. De gemeente startte ambitieus, en enkele acties werden gerealiseerd. Nadien viel de trage wegenwerking tijdelijk stil. Vandaag is de gemeente klaar om, samen met het Regionaal Landschap, te werken aan een kwaliteitsvoller en fijnmazig trage wegennetwerk. Hiervoor start zij met een actualisatie van de bestaande inventaris. Zo wordt in kaart gebracht welke potenties reeds gerealiseerd werden, waar nieuwe knelpunten ontstonden en of er verschuivingen zijn in de noden en wensen van de lokale gebruiker. Op vraag van de gemeente worden parallel reeds een aantal gekende potenties (al dan niet uit het bestaande trage wegenplan) onderzocht. Met dit positief signaal aan haar burgers, laat de gemeente weten dat ze erg gemotiveerd zijn om aan de slag te gaan met de trage wegen. Tot slot wordt dit gehele trage wegenproject ondersteund door een uitgebreid communicatietraject. Hierbij wordt gedacht aan geslaagde communicatietools zoals de trage wegenkaarten van Vorselaar en het openbaar beschikbare uitvoeringsplan in Zemst.

UITGEVOERD IN 2020  Overlegmomenten met betrokken schepenen en diensten  Organiseren van een infovergadering met als doel: o Het informeren van de betrokkenen en geïnteresseerden. Waarover gaat het trage wegenproject en waarover gaat het zeker niet. o Opzetten van een vrijwilligerswerking voor de inventarisatie van het trage wegennetwerk o Samenwerking opzetten tussen vrijwilligers en lokaal bestuur 163

  

 

o (Lokale) visievorming in vroeg stadium Opmaken van de werkkaarten Overlegmomenten met de betrokken schepenen en diensten Inventariseren van de trage wegen binnen het afgebakende studiegebied o Organisatie van twee vormingsmomenten “inventarisateren van trage wegen” o Aansturen en begeleiden van het vrijwilligersteam bij het inventariseren van de trage wegen Verwerken van de inventarisaties en opstellen actuele werkkaart Contact met betrokken aangelanden van enkele van de gekende potenties

GEPLAND IN 2021  Organiseren en begeleiden van een digitale evaluatievergadering in Miro o Fysieke vergadering in november werd geanuleerd en uitgesteld omwille van corona. o Deelnemers: alle lokale geïnteresseerden en de betrokken ambtenaren en schepenen o Werktafels rond verschillende thema’s (mobiliteit, sport en recreatie, jong en oud, trage wegen in wijken, …) - op zoek naar concrete voorstellen voor een kwaliteitsvol en fijnmazig trage wegennetwerk. Hiermee brengen we in kaart welke trage wegen een opknapbeurt verdienen en waar potenties zijn voor het realiseren van (nieuwe) veilige en kwaliteitsvolle verbindingen. o Analoog alternatief voorzien  Opstellen van een trage wegenplan op maat van de lokale gebruikers  Adviesverlening inzake trage wegen  Opzetten van een communicatie- en sensibilisatiecampagne rond trage wegen in Grobbendonk. Instrumenten die hierbij ingezet worden, zijn de gemeentelijke infobladen, website van de gemeente Grobbendonk en het Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete, brede publieksactiviteiten, straatnaamborden, …  Contact met betrokken aangelanden van enkele van de gekende potenties  Afspraken vastleggen in een samenwerkingsovereenkomst  Voorbereiden en uitvoeren van de werken.

TRAGE WEGENPROJECT OP MAAT VOOR OLEN OMSCHRIJVING In 2015 maakte Olen, in samenwerking met het Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete, een trage wegenplan op. Dit plan omvatte talrijke acties ter verbetering van de kwantiteit en kwaliteit van het trage wegennetwerk. Het legde de wensen en bezorgdheden van de gemeente en haar inwoners bloot. Het is een goed instrument om trage wegen nog meer op de gemeentelijke kaart te zetten. De gemeente startte ambitieus, en enkele acties werden gerealiseerd. Nadien viel de trage wegenwerking tijdelijk stil. Vandaag is de gemeente klaar om, samen met het Regionaal Landschap, te werken aan een kwaliteitsvoller en fijnmazig trage wegennetwerk. Hiervoor start zij met een (gedeeltelijke) actualisatie van de bestaande inventaris. Zo wordt in kaart gebracht welke potenties reeds gerealiseerd werden en waar mogelijks nieuwe knelpunten ontstonden. Het Regionaal 164

Landschap hanteert het gestandaardiseerde inventarisatiesysteem dat recent werd ontwikkeld in samenwerking met verschillende Vlaamse trage wegenexperten. Parallel aan de (gedeeltelijke) actualisatie van de bestaande inventaris en in afwachting van het nieuwe mobiliteitsplan wenst de gemeente alvast te starten met de opmaak van een consistente en duurzaam trage wegenbeleid en enkele reeds gekende potenties te realiseren. Zij doet hiervoor beroep op de expertise van het Regionaal Landschap. In een volgende fase wenst de gemeente Olen, in nauwe samenwerking met het Regionaal Landschap, hun beleid rond de trage wegen verder uit te werken en een gedragen meerjarenplan op te maken. Bij het opmaken van het meerjarenplan wordt rekening gehouden met de financiële en praktische haalbaarheid. Daarnaast hecht de gemeente er veel belang aan om de lokale betrokkenen en geïnteresseerden maximaal te betrekken. UITGEVOERD IN 2020  Overlegmomenten met de betrokken ambtenaar.  Uitschrijven en aanleveren van het projectvoorstel op maat.  Goedkeuring projectvoorstel op college van burgemeester en schepenen. GEPLAND IN 2021  Afspraken vastleggen in een samenwerkingsovereenkomst.  Overlegmomenten met de betrokken ambtenaren en schepenen.  Inventarisatie van de trage wegen door een projectmedewerker van het Regionaal Landschap.  Opmaken van een kader voor een consistente en duurzaam trage wegenbeleid.

4.2.2 MILIEUZORG OP SCHOOL ALGEMEEN Trekker Contactpersoon (RLKGN) Partners Doelgroep Doelstelling

RLKGN, Provincie Antwerpen (MOS) Daan Janssens, Karen De Schutter Provincie Antwerpen (PIME/MOS), basisscholen en secundaire scholen, Natuurpunt, VELT,… Schoolgaande kinderen (basisschool en secundair onderwijs), onderwijzend personeel Schoolgaande jeugd in contact brengen met groen op de schoolterreinen en opwaarderen van de ecologische functie van de schoolinfrastructuur

OMSCHRIJVING Overal in de Westerse wereld verliezen kinderen het contact met hun natuurlijke omgeving. Oorzaken zijn onder meer het gebrek aan groene ruimte in de buurt, gevaarlijk verkeer, een onveiligheidsgevoel van de ouders en de overvloed aan binnenhuis-impulsen zoals TV en computer. Vooral in een 165

versnipperde regio als Vlaanderen dreigt een vervreemding met de groene leefomgeving sterk tot uiting te komen. Het is bewezen dat voldoende contact met natuurlijke elementen noodzakelijk is voor de fysieke, mentale en sociale ontwikkeling van kinderen. Op meerdere manieren trachten beleidsmakers en initiatiefnemers dan ook het tij te keren en de jeugd opnieuw dichter bij het groen te brengen. Door de schoolomgeving groener in te richten en te voorzien in een breed gamma aan natuurlijke elementen wordt zowel de ecologische als de belevingswaarde van de schoolinfrastructuur vergroot. In samenwerking met de Provincie Antwerpen en MOS wordt een traject uitgewerkt om een aantal geïnteresseerde scholen intensief te begeleiden bij hun participatieproces aan een groenere schoolomgeving. Naast deze MOS-scholen financieren we sommige scholen ook additioneel vanuit de landschapswerking. Ook deze scholen zijn vermeld in onderstaand overzicht.

VERGROENEN SPEELWEIDE DE TOVERBOOM - GEEL OMSCHRIJVING Midden in het dorp van Geel Bel vinden we bassischool de Toverboom. De school heeft in 2019 extra gronden aangekocht waardoor hun speeloppervlakte meer dan verdubbeld is! De speelzone wordt ook voor het grote publiek opgensteld, ook na de schooluren zal iederen uit de buurt hier kunnen vertoeven. De speelzone is gelegen in het beschermde cultuurhistorisch landschap

166

‘Landschap van Bel’. Het Agentschap Onroerend Erfgoed erkende deze zone achter de St Lambertuskerk als beschermd dorpsgezicht. De laatste Jaren realiseerden we al heel wat vergroening in een vruchtbaar samenwerkingsverband tussen stad Geel, Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete, MOS, leerlingenraad, oudercomité e.a. Zo werd een breed gedragen ontwerp gemaakt wat stapsgewijs tot uitvoering komt. Een amfitheater en een avonturenparcours als natuurlijk speelgroen werden aangelegd ism. Hogeschool Thomas More. In 2020 werd de projectsubsidie Natuur in je buurt goedgekeurd en konden we starten met de plannen voor het realiseren van een wadi met educatief reservaatje. Verder willen we ook elders maximaal inzetten op biodiversiteit met een beestentoren en andere (kunst)nestgelegenheden. Water is in deze droge ecosystemen echter van levensbelang. Daarom willen we een wadi creëren die wordt gevuld met het regenwater van de daken van de schoolgebouwen. Rondom komt het 'natuurgebiedje' dat wordt afgezet met kastanjehek en waarin een talud komt (grond uit de wadi) waar we open zand creëren voor o.a. zandbijen. Op de gradiënt richting de bodem van de wadi kan een enorme diversiteit qua fauna en flora zijn plaatsje natuurlijk ontwikkelen. Een klein hooilandje, kleine takkenril, wat struweel van boswilg en spork en een beestentoren maken het 'educatief reservaatje' af. Met in diverse nestgelegenheden verspreid over het speeibos, de fruitboomgaard en de oostelijk gerichte gevels willen we kansen bieden aan nog tal van andere diersoorten.

UITGEVOERD IN 2020  Terreinbezoeken en overlegmomenten met school en architect GEPLAND IN 2021  Overleg met de aannemer(s) en architect om de mogelijkheden van natuurinclusief bouwen te bekijken  Ontwerp speelweide, biodiversiteitstoren en ecologische inrichting wadi  Realisatie ‘Natuur in je buurt’ dossier

HET SINT-PIETERSINSTITUUT ONTHARDT! - TURNHOUT OMSCHRIJVING De speelplaatsen van het Sint-Pieterinstituut in Turnhout worden in 2021 volledig heraangelegd. Al het regenweter dat nu valt stroomt momenteel onmiddelijk af naar de stadsriolering. Na de herinrichting zal er veel minder verharding zijn en wordt het regenwater opgevangen in een gracht of wadi, waarna het rustig kan infilteren. De school wil een groene, rustige omgeving maar tegelijkertijd ook een sportieve, uitdagende en avondtuurlijke speelomgeving creëren voor hun leerlingen. 167

In 2019 plantten we reeds aan aan de nieuwe fietsenstallingen. Hiervoor werd gebruik gemaakt van inheemse hagen, bomen en klimplanten die een positieve invloed zullen hebben op de lokale biodiversiteit in de stad. Aan de hoofdingang van het schoolgebouw werd ook al een houtkant aangeplant. UITGEVOERD IN 2020  Terreinbezoeken en deelname stuurgroep groene speelomgeving  Beplantingsadvies GEPLAND IN 2021  Offertevraag groenjobs voor uitvoering  Aanplantingswerken  Boomverzorgingswerken o Werfopvolging en coördinatie

VERGROENEN GVBS DE WINGERD - LILLE OMSCHRIJVING In 2019 onderging GVBS De Wingerd in Poederlee een grote metamorfose door het ontwerp dat we maakten om de speelplaats van de lagere school onder handen te nemen. Met de middelen voor de vergroening van speelplaatsen van de Provincie Antwerpen, Vlaamse middelen van MOEV en de eigen middelen van de school werd een ambitieus plan uitgevoerd waarbij een belangrijk deel van de speelplaats werd onthard ifv ifiltratie van regenwater dmv een finse piste die werd aangelegd. Achteraan werd een speelheuvel gerealiseerd en werden in totaal 591 bomen geplant waaronder 16 fruitbomen en 114 snoepstruikjes (kleinfruit). Dit was mogelijk dankzij de enorme betrokkenheid van de directie, ouders, leerkrachten en de kinderen. We startten het schooljaar 2019-2020 met het goede nieuws dat de school ook werd goedgekeurd binnen het onthardingsproject ‘Kempense scholen breken uit!’. Dat maakte dat de school met des te meer enthousiasme en ambitie startte met de plannen voor de aanleg van de kleuterspeelplaats. 168

Echter al snel kwam ook het bericht vanuit de scholengroep dat de oude kleuterblok ‘mogelijks nog dit schooljaar’ zou worden afgebroken. Inmiddels weten we dat de effectieve werken pas zullen starten in het voorjaar van 2021. Dat zette heel wat van de plannen ‘on hold’ omdat het gebouw dat zou worden gesloopt langs de kleuterspeelplaats ligt en de kleuterspeelplaats sowieso sterk zou veranderen hierdoor. Uiteindelijk werd beslist om in de grote vakantie van 2020 toch enkele werken al te laten plaatsvinden die hoe dan ook moeten worden gerealiseerd in casu een omheining van kastanjehekwerk met poorten vooraan en het verwijderen van de beplanting met exoten en de garage en tuinhok met corresponderende betonplaten. Een bestek werd uitgeschreven en gegund voor deze opdracht en de materialen werden aangekocht.

Beeld van de uitvoering van de onthardingswerken aan de kleuterspeeltuin.

UITGEVOERD IN 2020  Voorbereidende werken: verwijderen verharding garage, deels van de oprit, verwijderen oude omheining en plantvakken met exoten. GEPLAND IN 2021  Verdere planning uitvoering stappenplan o.a. inrichting kleutertuin, amfitheater, kruidentuin, verplaatsen dierenverblijven, ecologisch speeltuig, aanleg schoolmoestuin,…  Gezamenlijk traject doorlopen ifv de proeftuin ontharding ‘Kempense Scholen Breken Uit!’ (afbreken oude kleuterblok + ontwerpen en inrichten van de nieuwe kleuterspeelplaats)

VERGROENEN FREINETSCHOOL DE VLINDERTUIN - LILLE OMSCHRIJVING Freinetschool de Vlindertuin heeft een zeer mooie speelplaats met veel ruimte en veel groen. In 2018 startte de Vlindertuin met een schoolmoestuin. RLKGN legde ook de vijver en het natuurreservaatje mee aan, zorgde voor snoephaagjes, enkele ter ziele gegane fruitbomen werden vervangen en hun vijver en natuurreservaatje werden heraangelegd met de reguliere landschapsmiddelen. RLKGN gaf advies, tekende een plan en ondersteunde deze werken financieel.

169

In 2019 schreven we i.s.m. MOS een dossier om voor het schooljaar 2019-2020 subsidies van de Provincie Antwerpen te kunnen krijgen. Hierin werd de ambitie geformuleerd om o.m. de exoten die aan het oude schoolgebouw staan te vervangen door een ecologische beplanting en de aanplantingen wat meer klimaatrobust te maken. Dit werd in het voorjaar van 2020 gerealiseerd.

Ontwerp van de nieuwe beplanting die in de plaats komt van de exoten

170

Alle aanplantingen kregen na het droge voorjaar van 2020 nog een extra laagje compost en hakselhout om de aanplant meer klimaatrobuust te maken.

Beeld van de voorzijde waar de exoten zijn gerooid en inmiddels de nieuwe inheems gemengde hagen en fruitbomen het goed doen

UITGEVOERD IN 2020 171

   

Ontwerp voorzijde school Rooien exoten Extra aanplant aan voorzijde en inboet van eerdere aanplant elders Invoeren van extra compost en hakselhout aan de aanplantingen

GEPLAND IN 2021  Ontharding en groene herbestemming van een stuk verharding aan de parking  Verdere samenwerking met MOS ihk van de proeftuin ontharding ‘Kempense scholen breken uit’

KEMPENSE SCHOLEN BREKEN UIT OMSCHRIJVING ‘Vlaanderen breekt uit’ met deze campagne worden 17 speelplaatsen in 6 Kempense gemeenten deels ‘uitgebroken’ en vergroend. Het Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete kreeg hiervoor van de Vlaamse overheid 250.000 euro. De grijze speelplaatsen, vaak betonzeeën zonder schaduw, worden tegen juni 2023 herschapen in groene speelplaatsen. Dat biedt tal van voordelen voor de leerlingen. De wetenschappelijke consensus groeit over de positieve effecten van groene speelplaatsen op de gezondheid van kinderen. Op vlak van sociale ontwikkeling, pestgedrag, welbevinden, zintuiglijke en motorische ontwikkeling, stress, angst, depressie, vermoeidheid,… blijkt het allemaal positieve effecten te hebben. En we kunnen ineens meer water laten infiltreren, regenwater beter opvangen, biodiversiteit verhogen en CO2 opslaan, dus ook voor het milieu zijn er grote voordelen. In nauwe samenwerking met de organisatie MOS van de provincie Antwerpen, gaan we voor 17 pareltjes van speelplaatsen die een voorbeeld kunnen zijn qua ‘ontharding’ en speelnatuur. Samen willen we 7500m² verharding opbreken en omtoveren in groen en speelnatuur. Partners: MOS Provincie Antwerpen, gemeente Grobbendonk, gemeente Vorselaar, gemeente Lille, Stad Geel, Gemeentelijke basisschool Klimopschool Bouwel, Gemeentelijke basisschool Klimopschool Grobbendonk, gemeentelijke basisschool De Knipoog Vorselaar, gemeentelijke Basisschool Gierle (Lille), Gemeentelijke basisschool 172

Het Trapleerke Lille, GVBS De Wingerd Poederlee, GVB De Springplank Lille, Freinetschool De Vlindertuin Lille, GVBS De Knipoog Olen, Stedelijke Basisschool Larum (Geel), Vrije Basisschool Millekemol (Mol Millegem) en Gemeentelijke jongensschool site Mollekemil ( Mol Millegem) UITGEVOERD IN 2020  Opstart met alle betrokken scholen en gemeentes (januari)  2 plenaire vormingsmomenten met alle scholen  Alle scholen werkten hun visie op de buitenruimte uit, doorliepen een intensief participatietraject met kinderen, leerkrachten, ouders, werkgroepen, rvb,… om zo tot een gescoorde wensenlijst te komen  Externe ontwerper Kris Schurmans (Natuurlijk Groen) werd geengageerd om mee de ontwerpen te maken  24 personeelsvergaderingen op diverse scholen om samen tot een ontwerp te komen  Al 2200m² onthard en vergroend  Ontwerp van al 8 schoolspeelplaatsen GEPLAND IN 2021  Finaliseren bijna alle ontwerpen, stappenplannen, uitvoeringsplannen, etc  Terreinrealisaties op verschillende lokaties vanaf juli 2021

173

De gemeente Lille had de primeur van dit project met het opbreken van de speelplaats aan de chiroterreinen

4.3

GEBIEDSGERICHTE WERKING 4.3.1 STRATEGISCH PROJECT “VEERKRACHT IN DE VALLEI VAN DE KLEINE NETE”

ALGEMEEN Trekker Contactpersoon (RLKGN) Partners

Doelgroep Doelstelling

Projectcoördinator strategisch project Kleine Nete Jef De Schutter Provincie Antwerpen, Departement Omgeving, diensten Gouverneur, gemeentebesturen, Natuurpunt, Boerenbond, Kempens Landschap, De Vlaamse Waterweg, RLRL, RLDV Overheden, middenveld, burgers Doel is het op elkaar afstemmen van complexe beleids- en gemeentegrensoverschrijdend initiatieven in de vallei om te komen tot concrete realisaties op het terrein.

OMSCHRIJVING

Situering projectgebied met de 6 hefboomprojecten

Het projectgebied omvat de vallei van de Kleine Nete en Aa van Kasterlee tot Lier op het grondgebied van elf gemeenten in de provincie Antwerpen: Kasterlee, Geel, Olen, Herentals, Lille, Vorselaar, Grobbendonk, Zandhoven, Ranst, Nijlen en Lier. Het projectgebied is een aaneengesloten gebied van ca. 11.000 ha dat een op Vlaams niveau bepalende openruimtestructuur vormt. Het omvat het valleisysteem van de Kleine Nete vanaf de N19 tot Lier. De Kleine Nete stroomt binnen het projectgebied door de kleinstedelijke gebieden Herentals en Lier en kruist ter hoogte van Grobbendonk het Albertkanaal.

Belangrijke delen van de Kleine Nete behoren tot het Natura 2000-netwerk, het Vlaams Ecologisch Netwerk en zijn opgenomen in de vastgestelde landschapsatlas. De vallei is ook een belangrijk landbouwgebied waarbij er aaneengesloten gebieden langs de Kleine Nete en in de vallei van de Aa liggen. De vallei ligt in een dicht bevolkt gebied met een sterk verspreide bebouwing waardoor de open ruimte gefragmenteerd is en onder druk staat. Verstedelijkingsprocessen hebben landbouw-, natuur- en 174

bosgebieden sterk versnipperd waardoor het moeilijker wordt essentiële openruimtefuncties zoals voedselproductie, waterberging, klimaatregulatie en het behoud van biodiversiteit goed samen te laten functioneren. Om de effecten van klimaatveranderingen op te vangen moet de ruimte veerkrachtig zijn. De landbouw-, natuur- en bosgebieden in de vallei moeten tegen een stootje kunnen en in zekere mate mee kunnen bewegen met de sterk wisselende omstandigheden zoals meer intense regenbuien en langere periodes van droogte. Dat vraagt een aangepaste inrichting van de vallei, maar ook een goed doordachte visie op stedelijke ontwikkelingen langs de Kleine Nete in Herentals en Lier. Daarom zijn er al verschillende entiteiten erg actief in de vallei. Grote lopende projecten zijn de opmaak van gewestelijke ruimtelijke uitvoeringsplannen, het bekkenbeheerplan, het sigmaplan, de uitvoering van de Europese natuurdoelen, het nemen van compenserende maatregelen in het kader van de Kempische Noordzuidverbinding, … Gouverneur Cathy Berx kreeg in 2012 de coördinatieopdracht van de Vlaamse regering om de verschillende lopende processen beter op elkaar af te stemmen. Het strategisch project moet dit complex samenspel mee vorm geven door een ambitieus beleidsniveau- en beleidsdomeinoverschrijdend samenwerkingsverband neerzetten met als doel de vallei van de Kleine Nete zo in te richten en te beheren dat ze de toekomstige schokken inzake klimaatverandering kan opvangen en tegelijkertijd kan blijven instaan voor voedsel-, water- en energievoorziening, waterberging en behoud van biodiversiteit, erfgoed en landschappelijke kwaliteit. Het actieprogramma van het strategisch project focust op korte termijn op de realisatie van zes hefboomprojecten die de ambitie om synergiën tussen bestaande initiatieven of nieuwe ideeën tot stand te brengen door de projecten te verbreden en meerdere doelen vanuit een gebiedsgerichte en geïntegreerde benadering te realiseren, concreet moeten maken. Het strategisch project omvat de volgende zes hefboomprojecten: 1. Landschapspark Pallieterland: Ontwikkeling van een randstedelijk groengebied langs de Benedennete stroomafwaarts Lier om bezoekers kennis te laten maken met een groene omgeving met o.a. speelbos, volkstuintjes en speelnatuur en om in te zetten op het realiseren van waterbergingsgebieden en topnatuur in het zuidelijke deel. 2. Vallei van de Kleine Nete tussen Molternetebrug (N116) en Lier: Versterken van de samenhang van het gebied en verbeteren van de water- en natuurfuncties van het door (verblijfs)recreatie versnipperde valleigebied tussen Nijlen en Lier en realiseren van recreatieve en functionele verbindingen. 3. Graafweide-Schupleer: het samenvloeiings-gebied van Kleine Nete en Aa: Inzetten op de realisatie van Natura 2000- doelen door middel van een inrichtingsproject waarbij ook de landschapsen erfgoedwaarden versterkt worden, de verwevenheid tussen landbouw, natuur en landschap vorm krijgt en de recreatieve infrastructuur wordt uitgewerkt. 4. Vallei van Aa: Vrijwaren van de Aa-vallei als verwevingsgebied voor de functies landbouw en water en het aanbod aan trage verbindingen tussen de dorpskernen uitbreiden met inclusie van de erfgoedsites. 5. Groenblauwe dooradering Herentals: Vrijwaren van de Netevallei ter hoogte van Herentals door niet te ontwikkelen delen van woonuitbreidingsgebied in te inrichten als groenblauwe ruimte. Het versterken van de relatie tussen het stedelijke gebied en de omliggende openruimtestructuren en inrichten van de Kempense Heuvelrug.

175

6. Zeggeloop (en andere zijlopen van de Kleine Nete tussen Geel en Herentals): Versterken groenblauwe dooradering van het bebouwde gebied en het landbouwgebied tussen Geel centrum en de Kleine Nete door het ontwikkelen van de Zeggeloop, Larumseloop en eventueel andere zijlopen.

LANDSCHAPSPARK PALLIETERLAND OMSCHRIJVING Het hefboomproject beoogt de geïntegreerde ontwikkeling van de open ruimte in de vallei van de Beneden-Nete in Lier waarbij doelstellingen op vlak van beveiliging tegen overstroming en natuurontwikkeling vanuit het Sigmaplan, behoud van onroerend erfgoed en randstedelijk groen (speelbos en volkstuinen) binnen één landschapspark Pallieterland gerealiseerd worden. UITGEVOERD IN 2020 

Grondenstrategie 

Een grondenstrategie wordt uitgewerkt om het aankoopbeleid van de stad Lier binnen Pallieterland te bepalen.

 Verwervingssubsidiedossiers 

Voor het hefboomproject rond Pallieterland werd aangevraagd ism de stad Lier voor aankoop van 2 percelen voor een betere toegankelijkheid tot het Pallieterland vanuit de aangrenzende woonwijk, en creatie van grotere wandellussen en bijkomende speelnatuur.



De verwervingssubsidie die in 2019 werd aangevraagd voor aankoop van een perceel voor realisatie van randstedelijk groen werd in 2020 goedgekeurd.

 Speelbos    

  

Afwerking kap- en opruimwerken van het zieke essenbestand door Polder van Lier ; Offertevraag en gunning voor ondersteuning van Polder bij uitvoeren van kap- en opruimwerken – gunning aan Natuur-en landschapszorg en houthakker.be; Opmaak finale versie van het beplantingsplan i.s.m. Bosgroep AntwerpenZuid; Voorbereiding plantdag (zoeken partnerschool, bestellen plantgoed, offertevraag en gunning boren plantgaten, voorzien bedankje (hapje, drankje, cadeautje), organisatie persmoment; Plantklaar maken van het terrein (boren van plantgaten) door Natuurwerk; Plantdag 20/02 door school Klimop, RLRL, Bosgroep Antwerpen Zuid, stad Lier; Offertevraag en gunning plaatsing kastanjehekwerk ter bescherming van aanplant tegen spelende kinderen;

176

      

Inrichting van het speelbos met een tweede deel speelaanleidingen en infrastructuur, namelijk: klimhut, vertelhoek, wilgentunnel en resterende picknickbanken; Plaatsing houtsculpturen (uil, specht, konijn, eekhoorn en ree). Beheerplan opgemaakt Beheerwerken nieuwe aanplant en wilgenhutten vrijstellen. Beheerwerken bestaand bos en bosrand dunning in januari 2021. Infobord in aanmaak (ism RLRL en stad Lier) Bestek voor infrastructuur gehele Landschapspark opgemaakt, nog uit te sturen naar gepaste grafische bureau’s

GEPLAND IN 2021  Speelbos     

Eventueel aanbrengen educatieve plaatjes bij de houtsculpturen; Plaatsing houtsnippers rond klimhut (bij drogere omstandigheden van de bosgrond); Risico-analyse en keuring van het speelbos; Opening speelbos met publieksactiviteit (speeldag) – datum nog te bepalen; Opmaak beheerplan voor speelbos.

 Volkstuinen     

Start begeleidingstraject nieuwe volkstuinen: infoavond, evaluatie kandidaatvolkstuiniers, cursus ecologisch tuinieren,…; Offerteaanvragen en inrichtingswerken nieuwe volkstuinen ‘Den Hof van Pallieter’ (grondwerken, aanplantingen); Start bewerken volkstuinpercelen met nieuwe volkstuiniersgroep; planning was voorzien voor najaar 2020; Op vraag van het college wordt onderzocht of er in dit deelgebied ruimte is voor een hondenlosloopweide; Er is de intentie om de recreatieve infrastructuur binnen Pallieterland volledig af te stemmen met de eigenaren.

 Acties omgeving PIME 

 

Signalisatie parking PIME, plannen van provincie Antwerpen binnen Pallieterland (algemeen) en infoborden te bespreken op volgende stuurgroep Pallieterland (april/ mei 2019); Opmaak van een inrichtingsschets voor PIME en Neteland door PIME en PGRM met betrokkenheid van TPA en RLRL; Te onderzoeken: composttoilet (cfr. provinciaal domein Hertberg en op CSA Grondsmaak in Kontich);

177



 

Te onderzoeken mogelijkheid voor stationsomgeving als onthaalpoort; PGRM plant dit najaar (2019) de realisatie van een verbindingspad. Deze werken gebeuren in overleg met De Vlaamse Waterweg.Overleg met Duffel en de andere partijen over de aanleg van de fietsbrug ter hoogte van PIME; Opvragen prijsraming voor de fietsbrug; Alternatief onderzoeken voor de fietsbrug bv. veerpontje.

VALLEI VAN DE KLEINE NETE TUSSEN MOLTERNETEBRUG EN LIER OMSCHRIJVING Tussen het Albertkanaal en Lier vormen de Kleine Nete, het Netekanaal en de Molenbeek-Bollaak samen een effectief overstromingsgevoelig valleigebied van ongeveer 6 km lang en 1 km breed. In dit valleigebied ontwikkelde zich in de loop der jaren een sterk gefragmenteerd recreatielandschap met kunstmatige vijvers en weekendverblijven, ophogingen allerhande... De vallei ligt hier op de grens van verschillende gemeenten zodat er nood is aan een bovenlokale aanpak van de knelpunten in het gebied. Een grensoverschrijdende visie en gecoördineerde herinrichting bieden enorme kansen om (1) heel wat extra waterberging te realiseren in het valleigebied (hermeandering Molenbeek-Bollaak), (2) bijkomende natuurwaarden te creëren (oa zomerklokje) en (3) het gebied beter te ontsluiten op het vlak van recreatie.

UITGEVOERD IN 2020

 Extra waterberging creëren 



Er werd een oplijsting gemaakt van de prioritair te verwerven percelen, zodat bij toekomstige oproepen rond blue deal /natte natuur of bij vrij komen van bepaalde percelen snel kan geschakeld worden. Via de subsidie-oproep “Hefboomprojecten Natte Natuur” werd via de gemeente Ranst subsidie aangevraagd voor de aankoop van enkele percelen met een totale oppervlakte van 8000 m2, ter creatie van natte natuur met extra waterberging en structuurherstel langs de Molenbeek-Bollaak. Deze subsidie werd ook toegekend 178

 Bijkomende natuurwaarden creëren 

Voor volgende dossiers werd een PSN-subsidie Natuur aangevraagd bij ANB in 2019, en goedgekeurd in 2020 Hiertoe werd een klaverbladfinanciering tussen de verschillende partners uitgewerkt. Beide PSN-subsidiedossiers werden goedgekeurd. o



Site Viersels Gebroekt: Deze site ligt centraal binnen het natuurgebied Viersels Gebroekt. Dit natuurgebied kende een belangrijke impuls vanuit het Life+ project Kleine Nete (2011-2016) en vormt een belangrijke schakel in de waterberging langsheen de Molenbeek-Bollaak en zijlopen zoals de Klein Beek en de Tappelbeek. De projectindiener voor dit dossier is Natuurpunt. Overige partners die wensen bij te dragen in dit project zijn De Vlaamse Waterweg, provincie Antwerpen en de Vlaamse Milieumaatschappij (VMM); o Site Zomerklokje: Deze site ligt ten noorden van de Dorpsbeek en het Netekanaal. Met dit project wordt habitat voor het Zomerklokje gecreëerd (abiotiek is grotendeels beperkt tot de vallei van de Kleine Nete van Albertkanaal tot Lier). De projectindiener voor dit dossier is het Regionaal landschap De Voorkempen. Ook de gemeente Ranst draagt financieel bij om dit project te verwezenlijken. Natuurpunt is projectpartner in dit dossier; Op 31 januari 2020 vond overleg plaats met OVAM om af te toetsen of zij kunnen bijdragen aan het opkuisen van illegale storten en ophogingen in de vallei. OVAM kan enkel optreden wanneer dit valt onder de toepassing van het bodemdecreet (humaantoxicologisch of ecotoxicologisch risico); asbest premies kunnen wel ingezet worden.

 Recreatieve ontsluiting  

Toelichting project ‘Samen op pad’ (ORIOM1) met focus op specifieke doelgroep en uitrol ism partners (WG 10/02/2020); Vooroverleg inrichting site Goormans en herlocalisatie visvijvers naar Heirbeemdenweg tussen DVW, ANB, gemeente Nijlen en bekkensecretariaat.

GEPLAND IN 2021  Extra waterberging creëren  Eindrapportage proeftuin ontharding en voorzien van visuals.  Dienstenbestek Kleine Nete met opmaak voorontwerp structuurherstel MolenbeekBollaak  Opmaak overzicht te verwerven en her in te richten percelen ifv toekomstige budgetten Blue Deal  Opmaak detailontwerp in 2021 lokale inrichting natte natuur nav goedkeuring subsidie hefboomproject natte natuur voor meandering Molenbeek-Bollaak.

https://www.rlrl.be/samen-op-pad/5590 179

Huidige toestand en wensbeeld hermeandering Bollaak

Luchtfoto van het gebied met de dragende structuren van het Netekaal en de Kleine Nete

 Bijkomende natuurwaarden creëren 

Uitvoering PSN’s in de vallei: o 20-000211, PSN2020 - herstel valleigebonden natuur in benedenloop van de Kleine Nete o 20-000209 - Habitatherstel Zomerklokje Leeuwerik – Emblem o PSN 2020 Kleine Netevallei - Herstel ruigte als leefgebied voor habitattypische soorten Zomerklokje en Blauwborst door afgraven ophoging in het kader van de instandhoudingsdoelstellingen in Vlaanderen

 Recreatieve ontsluiting 

  

Onderzoeken hoe het masterplan ‘Open Ruimte Perspectief’ van Nijlen als voorbeeld kan ingezet worden voor de recreatieve ontsluiting van het volledige strategisch projectgebied; Bestaande mogelijkheden en missing links verder in kaart brengen; Bekijken mogelijkheden implementeren ‘Samen op pad’ (ORIOM); Verder onderzoek naar onthaalpoorten voor het gebied afgestemd op onthaalvisie die momenteel in opmaak is door TPA.

180



Aanstellen studiebureau door ANB en opmaak inrichtingsvisie (Design and Build studie) thv verruimde perimeter Sigma Varenheuvel-Abroek, Molternetebrug, Heirbeemdenweg. Overleg recreatieve inrichting toekomstige onthaalpoort met partners.

 Structuurherstel Tappelbeek  Natuurpunt heeft heel wat gronden op de linkeroever. Er wordt nagegaan welke ingrepen met betrekking tot structuurkwaliteit er mogelijk/wenselijk zijn. Op de rechteroever heeft Natuurpunt geen eigendommen; de provincie wacht de gevolgen van de nieuwe beveractiviteiten ter hoogte van deze percelen af. Deze kunnen een significante bijdrage betekenen voor de vooropgestelde doelstellingen;  Verder afstemming tussen de verschillende partners zal gebeuren.  Structuurherstel Nijlense Beek-Krekelbeek  Toelichting hydrologische studie op WG hefboomproject van 25/01/2021. Te bekijken welke nieuwe scenario’s kunnen worden doorgerekend in 2021.  Plan van aanpak voor gebouwen zonder aansluiting op riolering of andere afvalwatervoorziening  Opnemen met betrokken gemeenten en rioolbeheerders; ingediende GIP-dossiers krijgen hogere prioriteit door integrale projectwerking;

GRAAFWEIDE – SCHUPLEER: HET SAMENVLOEIINGSGEBIED VAN KLEINE NETE EN AA OMSCHRIJVING Het gebied centraal in de vallei van de Kleine Nete tussen de woonkernen van Grobbendonk en Vorselaar werd aangeduid als gebied voor behoud en herstel van uitgesproken natuurwaarden met ruimte voor waterberging en ligt grotendeels in habitatrichtlijngebied waarvoor gebiedsspecifieke instandhoudingsdoelstellingen werden vastgesteld. Voor het Natura-2000 gebied werd in overleg met de actoren een ruimtelijk compromisvoorstel (= voorkeurscenario) voor de realisatie van een natte natuurkern van ongeveer 150 ha uitgewerkt dat de basis zal vormen van de procedure voor de opmaak van het GRUP Kleine Nete en Aa. De grote uitdagingen voor dit gebied zijn (1) het verder uitwerken van een gedragen geïntegreerde inrichtingsvisie, (2) de uitrol van een flankerend beleid voor de landbouwers waarvoor landbouw subeconomisch tot onmogelijk wordt wegens de vastgestelde natuurdoelen, (3) de opmaak van een geïntegreerd beheerplan voor het beschermd erfgoed Kasteelhoeve en omgeving en (4) de recreatieve ontsluiting.

181

Natuurgebied Schupleer

UITGEVOERD IN 2020  Uitrol Natuurinrichtingsproject en flankerend beleid voor de landbouwers      



  

VLM en ANB hebben het natuurinrichtingsproject opgestart en stelden een evenwichtig projectcomité en een projectcommissie voor het natuurinrichtingsproject samen. Startvergadering commissie (3 februari) en comité (11 februari 2020); Opvolgvergaderingen Natuurinrichtingscommissie 9 juni 2020 en 20 oktober 2020 Natuurinrichtingscomité op 29 oktober 2020 Infovergadering Natuurinrichting voor alle belanghebbenden in Grobbendonk (13 februari 2020) en Vorselaar (20 februari 2020); Overleg en terreinbezoeken met verschillende partners en de gegevens uit de ecohydrologische studie geven input voor de allocatie van de natuurdoelen. Deze oefening resulteerde in een eerste werkkaart. Er werden bilaterale overlegmomenten gehouden met alle eigenaars en gebruikers. Verder werden ook bilaterale overlegmomenten gehouden met een aantal administraties (waterloopbeheerders, erfgoed, …) en middenveldorganisaties (Boerenbond, Natuurpunt, …) Eerste infokrant Natuurinrichting ‘Graafweide – Schupleer’2. Grondenbank natuurdoelen goedgekeurd in juli 2020 Binnen perimeter Graafweide Schupleer is een eerste keer ‘Recht van Voorkoop’ in de praktijk toegepast. Onderhandelingen aankoop (Natuurpunt of VLM) zijn lopende

 Verwervingssubsidiedossiers 

In 2019 werd verwervingssubsidie aangevraagd, ism gemeente Grobbendonk, vzw Kempens Landschap en Natuurpunt, voor aankoop van de Kasteelhoeve in Grobbendonk. Dit dossier werd in 2020 goedgekeurd.

https://www.vlm.be/nl/SiteCollectionDocuments/Graafweide%20Schupleer/vijfluik%20Graafweide %20Schupleer%20LR.pdf 182



In 2020 werd verwervingssubsidie aangevraagd, ism gemeente Vorselaar, gemeente Grobbendonk en Natuurpunt, voor aankoop van enkele percelen voor creatie van een wandelverbinding tussen de kasteelhoeve in Grobbendonk en de Schapenstal in Vorselaar en een verdere verbinding met de reeds bestaande Derde Beek wandeling

 Recreatieve ontsluiting 



Er wordt gewerkt aan een wandelverbinding tussen de Kasteelhoeve in Grobbendonk en de Schapenstal in Vorselaar. Hiervoor werd verwervingssubsidie aangevraagd. Zie Verwervingssubsidies Verder wordt gewerkt aan een wandelverbinding tussen de Kasteelhoeve en het centrum van Grobbendonk langs de Kleine Nete. Hier zal een belevingstraject worden aangelegd met diverse speelelementen, een knuppelpad, een avontuurlijke wandelbrug, … Hiervoor is bij Toerisme Provincie Antwerpen subsidie aangevraagd. Deze is goedgekeurd in november 2020. Zodoende worden nu het concept en de belevingselementen uitgewerkt.

GEPLAND            

IN 2021 Tweede helft 2021: projectrapport in openbaar onderzoek Tweede infokrant Natuurinrichting Aanschrijven eigenaars en gebruikers Organiseren van infodagen en zitdagen Eind 2021: ontwerp MB maatregelen en modaliteiten bezorgen aan ANB Afstemmen openbaar onderzoek op openbaar onderzoek RUP Kleine Nete en Aa Verder bekijken mogelijkheden rond ontharding en inrichting van de onthaalpoorten Saswachterswoning/Troon en Schapenstal; verder onderzoek naar oude Watertoren als toeristische uitkijktoren over het gebied Graafweide/Schupleer; Verder verloop overlegmomenten projectcomité en de projectcommissie van het Natuurinrichtingsproject; Verder opvolgen van de opdracht tot opmaak geïntegreerd beheerplan van de Kasteelhoeve en omgeving. Uitwerking wandelverbinding kasteelhoeve – Schapenstal, waarvoor verwervingssubsidie is aangevraagd en goedgekeurd. Uitwerking wandelverbinding en belevingstraject kasteelhoeve – centrum Grobbendonk, waarvoor TPA subsidie is aangevraagd en goedgekeurd: o Vastleggen uiteindelijk tracé o uitwerking concept o Gunning aannemer

183

boven links: Gewijzigd voorkeurscenario; boven rechts: Wensbeeld uit de inrichtingsvisie met betrekking tot KLE's en recreatieve ontsluiting; onder: Kasteelhoeve aan het mondingsgebied van de Aa in de Kleine Nete te Grobbendonk

VALLEI VAN DE AA: EEN MULTIFUNCTIONEEL LANDBOUWLANDSCHAP OMSCHRIJVING De vallei van de Aa is een waardevolle openruimtestructuur die verschillende gemeenten en heel wat bijzonderheden verbindt. De vallei wordt gekenmerkt door weilanden en akkers, met relicten van mooie beemdenlandschappen en gehuchten aan de rand van de vallei. Dit hefboomproject heeft een meervoudig doel, dat bovenlokaal en geïntegreerd (landbouw, water, landschap, erfgoed, toerisme en recreatie) wordt aangepakt: (1) een klimaatrobuuste landbouw creëren (evenwicht tussen landbouw en water) o.a. door agrarisch stuwpeilbeheer en (2) het aanbod aan verbindingen over de Aa tussen de dorpskernen en recreatieve netwerken vergroten en de aanwezige landschapsen erfgoedwaarden beter ontsluiten en versterken.

184

Stuwtjes als demomaatregel in {beek.boer.bodem}

UITGEVOERD IN 2020  Klimaatrobuuste vallei  



  

Bodemcafé georganiseerd door agrobeheergroep Kasterlee-Lille 12 maart 2020. Opname van filmpje “Tournee Provinciale” op PlattelandsTV over Beek.Boer.bodem, te bekijken via https://www.plattelandstv.be/videos/boerenstebuiten/tournee-provincialeantwerpen-beek-boer-en-bodem Organisatie demodag beek.boer.bodem op 23/10/2020, waar een aantal demomaatregelen (randenbeheer, sorghum, stuwen) en de watersysteemkaarten van UA werden voorgesteld. De organisatie kon rekenen op een 45 deelnemers, waarvan meer dan 10 landbouwers. Indienen subsidie-aanvraag ikv Blue deal WLS 4/09/2020 (maatregelen ikv waterberging en –infiltratie: stuwen, infiltratiepoelen en innovatieve maatregel) -> goedgekeurd Aanvraag nieuwe PDPO-subsidie ‘Klimaatboeren versterken ecosysteemdiensten’, periode 2021-2023 -> goedgekeurd stuurgroep 3/12/2020: goedkeuring start landinrichtingsproject.

 Recreatieve verbindingen    

Gunning aannemer voor voorbereidend studiewerk en het aanleveren en plaatsen van de voetgangersbrug over de Aa; Productie en plaatsing voetgangersbrug besteld bij aannemer; Omgevingsvergunning voor voetgangersbrug aangevraagd; Opstart overkoepelende inventarisatie van alle informatie over trage wegen, recreatieve verbindingen en erfgoed elementen in de vallei van de Aa. De 1ste fase van de trage wegen projecten in Lille en Herentals zijn afgerond door het Regionaal Landschap kleine en Grote Nete. Dit betekent dat een inventarisatie van het trage wegennetwerk in Lille en Herentals voorhanden is. Vorselaar beschikt over een eigen inventarisatie van de trage wegen en erfgoed elementen.

185

links: Infovergadering voor landbouwers in het kader van {beek.boer.bodem}; rechts: locatie wandelbrug over de Aa

GEPLAND IN 2021  Klimaatrobuuste vallei 



Na een gunstige beslissing van de minister van Omgeving, Natuur en Landbouw met betrekking tot het OOH kan een verdere doorstart van het landinrichtingsproject Waterland-schap gebeuren. Dit houdt enerzijds het starten van de uitvoeringsinitiatieven in (quick-wins, uitvoeringstermijn is 2 jaar) en anderzijds een verdere uitwerking van het LIP; Uitvoeren demomaatregelen + monitoring: stuwen, klimaatrobuuste teelten, houtsnippers inwerken: 2020-voorjaar 2021

 Recreatieve verbindingen   

Plaatsing van de voetgangersbrug en aanleg van de wandelpaden in loop van 2021 Aanpassen van het wandelknooppuntennetwerk Verdere opmaak plan van aanpak missing links in recreatief netwerk en uitvoeren quick wins waarbij voornamelijk een plan van aanpak wordt opgemaakt voor de verbinding over de Aa tussen Herentals en Poederlee thv Sas 3.

GROENBLAUWE DOORADERING HERENTALS

OMSCHRIJVING Het hefboomproject wil enerzijds de continuïteit van de vallei van de Kleine Nete tussen stedelijk gebied en buitengebied versterken en anderzijds moet er de nodige aandacht gaan naar de relatie tussen de vallei en het omliggende (stedelijke) landschap. Het hefboomproject bestaat uit twee deelprojecten: (1) de realisatie van een aaneengesloten groenstructuur en zones waar stedelijke ontwikkelingen plaatsvinden in de vallei van de Kleine Nete, vnl. Olympiadelaan en (2) de opmaak en uitvoering van een landschapsbiografie en -visie en een toeristisch ontsluitingsplan voor de Kempense Heuvelrug.

186

Excursie op de Kempense Heuvelrug in het kader van de opleiding Landschapsgids

De geomorfologie van de Kempense Heuvelrug in kaart gebracht

UITGEVOERD IN 2020  Realisatie groenstructuur binnen zone stedelijke ontwikkeling 

 

Opdracht ‘veerkrachtige herinrichting signaalgebied Olympiadelaan’ werd gegund aan Witteveen + Bos en Cluster: verschillende werkgroepen hebben plaatsgevonden: keuze scenario’s voor zowel inrichting waterbergingsgebied als herinrichting Olympiadelaan ligt voor; er werden 2 scenario’s gekozen waarvoor een voorontwerp wordt opgemaakt en er werden afspraken gemaakt met betrekking tot het historisch dijkprofiel; Opstellen subsidiedossier ‘Natuur in je Buurt’ voor inrichten Le Paige volgens beheerplan; Indiening aanvraag natte natuur site Koetshuis + Le Paige: via de oproep voor lokale hefboomprojecten ‘Natte Natuur’ werd ism de stad Herentals subsidie aangevraagd voor inrichting van natte stadsnatuur, in lijn met de visienota opgemaakt in opdracht van de stad, en het vestenproject, gekoppeld aan RFC. In harmonie met de Open Oproep voor architecten mbt site het Koetshuis zal ruimte gemaakt worden voor water en natte natuur. Een aantal aanwezige vestingsgrachten zullen aangesloten worden op de Kleine Nete met heel wat bijkomende maatschappelijke positieve effecten: hogere leefkwaliteit, signaalfunctie, educatie, … De subsidie is eind 2020 goedgekeurd

 Kempense Heuvelrug   

 

Terreinbezoek met het studiebureau en de gebiedskenners bij opstart van de landschapsbiografie; Verzamelen relevante informatie als input voor de biografie door verschillende gebiedskenners; De landschapsbiografie werd afgerond. De eerste voorstellen voor de landschapsvisie en –inrichting werden op de stuurgroep voorgesteld; opmerkingen werden verzameld en worden momenteel verwerkt; Tweede terreinbezoek mbt input voor opmaak van de landschapsvisie samen met het studiebreau; Eerste versie van de landschapsvisie en –inrichting werd aangeleverd. Opmerkingen vanuit de kerngroep werden verzameld en doorgegeven aan het studiebueau;

187



Opmaak van een promofilm over de Kempense Heuvelrug werd gegund aan de Kijkhut. De opnames van de promofilm vonden de afgelopen maanden plaats. De promofilm werd afgewerkt in december 2020 en is te bekijken via https://www.youtube.com/watch?v=a14L94v4b6o&t=5s

 Andere  Verwervingssubsidie stadsrandbos: via het Strategisch Project werd verwervingssubsidie aangevraagd voor het Proostenbos: een stadsrandbos dat gebruikt zal worden als boscompensatiegebied binnen de gemeentegrenzen van Herentals, bijvoorbeeld de meanderingsprojecten van VMM rondom het Olens broek. zie 3.7 Verwervingssubsidies  Rivierherstel de Hellekens: momenteel wordt gewerkt aan een hermeanderingsproject aan de Hellekens, net stroomopwaarts van het stadscentrum van Herentals. Dit project zal zorgen voor een peilverhoging van de Kleine Nete van +/_ 50cm, met gevolgen die tot in het Olens Broek merkbaar zullen zijn. Hiermee wordt een belangrijke stap gezet in aanpak van de verdrogingsproblematiek van het Olens Broek.

links: projectperimeter vallei van de Kleine Nete binnen het kleinstedelijk gebied; rechts: Perimeter projectgebied landschapsbiografie Kempense Heuvelrug.

GEPLAND IN 2021  Realisatie groenstructuur binnen zone stedelijk ontwikkeling     

Studie-opdracht RUP en verder onderzoek; Verderzetten procedure PRUP Olympiadelaan en uitwerking actieplan; Opmaak samenwerkingsovereenkomst Recapture the Fortress Cities: verdere opvolging van het project. Uitvoering geven aan hefboomproject natte natuur site Koetshuis en Le Paige: stap 1: gunning studie en werkzaamheden

 Kempense Heuvelrug  

Verdere uitvoering van de landschapsen inrichtingsvisie (oplevering voorzien december 2020, datum verschoven naar eerste kwartaal 2021 wegens corona) Uitbrengen landschapsbiografie in boekvorm gekoppeld aan een wervend evenement; 188



  

Opleiding landschapsgidsen: o Een groot aantal cursisten gaf zich op voor een vervolgtraject waarbij er vanuit themagroepen insteek gegeven zal worden voor de landschapsen inrichtingsvisie van de Kempense Heuvelrug; o Geïnteresseerde cursisten zullen ondersteund worden bij hun gidsenwerking op de Heuvelrug; o De nauwe samenwerking met jeugdverblijf De Brink wordt behouden; educatieve pakketten worden verder uitgewerkt; Opvolgen site De Brink en natuureducatieve inrichting van een nieuw perceel ism Natuurpunt; Verder in kaart brengen quick-wins ter hoogte van de Kempense Heuvelrug; Toetsing draagvlak bij lokale en bovenlokale partners van het Geopark en voorbereiden 1ste fase haalbaarheidsdossier.

 Andere  Fiets-o-strade: verder uitwerken uitvoeringsplannen door de aannemer;  Uitwerking stadsrandbos bij goedkeuring verwervingssubsidie  RFC ‘Recapature the Fortress Cities’:  Verdere uitwerking RFC in de zone ‘kroonwerk’ = domein Le Paige en site Koetshuis  Deelname stad Herentals aan de regionale meeting vanuit Dendermonde – mbt het onderwerp ‘groenbeheer op fortificaties’ (gepland in januari 2021)  Opmaken van een ‘vestentoets’ als eerste stedenbouwkundige richtlijnen mbt projecten op en rond de stadsomwalling van Herentals  Opmaken van een artikel over de stadsomwalling van Herentals (context, kenmerken …) door Professor Piet Lombaerde (UA) specialist vestingbouwkunde  Opvragen offertes voor beeldvorming (360° en video) van de oude stadsomwalling ZEGGELOOP EN ANDERE ZIJLOPEN VAN DE KLEINE NETE TUSSEN GEEL EN HERENTALS

OMSCHRIJVING Dit hefboomproject heeft tot doel de Zeggeloop te ontwikkelen tot groenblauwe openruimtestructuur die vanuit het stadscentrum van Geel een verbinding maakt met de Kleine Nete. Zo wordt de vallei teruggebracht naar de stad, kunnen recreatieve verbindingen gerealiseerd worden, en kan er een bijdrage geleverd worden aan lokale waterberging. Ook kan onderzocht worden hoe andere zijlopen van de Kleine Nete tussen Geel en Herentals de groenblauwe dooradering kunnen versterken. Pas na het finaliseren van het Beleidskader Open Ruimte van de stad Geel kan er werk gemaakt worden van de uitvoering van de ruimtelijke visie in Geel (ikv landschapspark Holven).

UITGEVOERD IN 2020  Kansenkavels en kansenroutes te Geel: startvergadering met toelichting van het project en plan van aanpak; met dit project wordt gezocht naar onbebouwde percelen met harde bestemming die kunnen ingezet worden voor het behoud en versterken van de open ruimte; 189

     



in een eerste fase werd een open ruimte scan opgemaakt om kansen te detecteren; een aantal percelen rond de Zeggeloop komen in aanmerking en kunnen daarmee de belangrijkste open ruimte vinger voor de stad richting de Kleine Nette versterken; Opmaak bestek en gunningsprocedure voor de studie ‘Inrichtingsvisie en opmaken ruimtelijk uitvoeringsplan voor de groene dooradering van Geel’, opdrachtgever stad Geel; Gunning studiebureau Atelier Romain en Forst landschapsarchitectuur voor opmaak studie ‘Inrichtingsvisie en opmaken ruimtelijk uitvoeringsplan voor de groene dooradering van Geel’ Startvergadering en terreinbezoek met studiebureau bij opstart van de studie op 23 september 2020 Participatietraject van stad Geel ikv het project ‘groene dooradering stad Geel’ in december 2020 Onderzoek naar de mogelijkheid voor de integratie van de sanering van de Kneutersloop in het strategisch project; de integratie blijkt mogelijk met in eerste fase een waterbodemonderzoek; De input voor de opmaak van het bestek voor een waterbodemonderzoek werd door alle partners verzameld en overgemaakt aan OVAM; er is budget voorzien om dit waterbodemonderzoek aan te besteden; het bestek wordt momenteel opgemaakt; Verdrogingsproblematiek de Zegge: Natuurgebied de Zegge kampt met structurele verdrogingsproblemen, met gevolgen voor de aanwezige kwetsbare natte natuur. Samenwerking met de andere actoren in de vallei is noodzakelijk om de besliste Europese natuurdoelen en lokaal herstel van de natuurlijk hydrologie te kunnen realiseren. Het realiseren van de Europese natuurdoelen is een gezamenlijke zoektocht van administratie, middenveld en lokale besturen. Om deze problematiek aan te pakken, keurde de Opvolgingscommissie Kleine Nete in zitting van 28 januari 2020 een actieplan goed. Het actieplan is gevoegd als bijlage bij deze nota (bijlage 5) en bevat volgende acties:: o Actie 1: Herevalueren van de huidige pompactiviteiten. o Actie 2: Opmaak ecohydrologische studie o Actie 3: Uitwerken planalternatieven i.f.v. plan-MER RUP Kleine Nete en Aa o Actie 4: Opmaak van een landbouwstudie en een maatschappelijke kostenbatenstudie o Actie 5: Terughoudend vergunningenbeleid o Actie 6: Aanmelding LEADER Verdrogingsproblematiek Olens Broek/Langendonk: Ook het Olens Broek kampt met een structurele verdroging die het in stand houden van de actuele Europees beschermde habitats (stand still) en halen van Europese natuurdoelen hypothekeert. De problematiek wordt beschreven in de nota als bijlage 6. Een eerste overleg met een aantal betrokken actoren heeft geleid tot de hieronder opgesomde afspraken. Bedoeling is om de structurele aanpak van deze problematiek onder te brengen in een nieuw hefboomproject gekoppeld aan een (eventueel) tweede strategisch project in de vallei van de Kleine Nete. Acties Olens Broek: o Oprichting werkgroep in de schoot van de coördinatieopdracht Kleine Nete; o Delen van data tussen alle betrokken actoren, incl. naburige bedrijven Umicore en Aurubis; o Beide, bestaande grondwatermodellen (VMM, Umicore) zullen worden ingezet om de problematiek verder te onderzoeken. Aan INBO wordt gevraagd om het model van

190

VMM te laten lopen om na te gaan wat de impact van de voorgestelde hydrologische maatregelen is op de aanwezige habitats en te realiseren de Europese natuurdoelen; o OVAM laat een bodemonderzoek uitvoeren in functie van de beoogde verontdieping van de Kneutersloop. Bedoeling is om dit bodemonderzoek te financieren met middelen van het Stroomgebiedbeheerplan. De studie zal begin 2021 effectief opstarten. o Aanpak verdroging Olens Broek werd opgenomen als hefboomproject in de aanvraag voor het tweede strategisch project Kleine Nete.;  Indiening aanvraag natte natuur de Zegge: via de oproep voor lokale hefboomprojecten ‘Natte Natuur’ werd ism KMDA en de stad Geel subsidie aangevraagd voor beheerswerken in de Zegge. Concreet zal een vijftal hectare rietlandvegetatie worden gecreërd, als habitatgebied voor Roerdomp en, Bruine Kiekendief. De rietlandvegetatie zal zorgen voor een herstel van de veenvorming. Het subsidiedossier werd goedgekeurd  Organisatie van een Coronaproof Valleicursus in het deelgebied tussen Geel en Herentals, met een aantal theoretische webinars gevolgd door terreinbezoeken verspreid over een aantal zaterdagen in Breeven, Mosselgoren, De Zegge en ’t Olens Broek.  Kansenkavels: o Twee opvolgvergaderingen in 2019-2020 mbt de eerste fase en de open ruimte scan met als resultaat consensus voor verdere focus rond de Zeggeloop – als selectie voor pilootgebied tijdens de tweede fase van het ontwerpend onderzoek o Opmaak bestek en ontvangen van vijf offertes van ontwerpbureaus voor de gunning van het ontwerpend onderzoek binnen het project kansenkavels o Opmaak webpagina op de website van RLKGN met meer informatie over kansenkavels in Geel o Selectie van ontwerpers voor het ontwerpend onderzoek kansenkavels in Geel (Atelier Romain) o Startvergadering en terreinbezoek ontwerpend onderzoek kansenkavels en opdracht rond groene dooradering Geel, beide opdrachten worden uitgevoerd door Atelier Romain

GEPLAND IN 2021  Inventarisatie van potentiële nieuwe ecologische verbindingen;  Kwaliteitsbewaking van de uitwerking van de visienota met mogelijk toekomstperspectief en bouwstenen;  Afronden en aanbesteden waterbodemonderzoek voor de Kneutersloop;  Verdrogingsproblematiek Olens Broek/Langendonk: o analyse van ANB moet verder onderzocht worden zodat gerichte maatregelen kunnen genomen worden (hermeandering Kleine Nete (reeds voorzien VMM),te onderzoeken: sanering en verondieping Kneutersloop, verondiepen andere grachten, grondwatergebruik en terugpompen grondwater evalueren, …), verder opvolging van de grondwaterstanden en de ecologische waarden van het gebied is noodzakelijk. Hiervoor zullen de 2 bestaande grondwatermodellen (van VMM en Umicore) worden ingezet. 191

Opstart bodemonderzoek door OVAM ifv verontdieping Kneutersloop. De studie werd in 2019 aanbesteed en wordt momenteel uitgevoerd. o Inzetten grondwatermodel VMM op problematiek verder te onderzoeken en oplossingsscenario’s te modelleren  Verdrogingsproblematiek de Zegge: verder faciliteren van actieplan door de gouverneur en rapporteren aan de Vlaamse Regering. De studie werd in 2020 aanbesteed en in 2021 uitgevoerd.

links: Zeggeloop binnen kleinstedelijk gebied; rechts: Kleine Nete ter hoogte van Olens broek/Langendonk

AANVRAAG VOLGEND STRATEGISCH PROJECT: MÉÉR VEERKRACHT IN DE VALLEI VAN DE KLEINE NETE OMSCHRIJVING In april 2021 loopt de subsidieperiode van het huidige strategisch project ‘Veerkracht in de vallei van de Kleine Nete’ af. Op de opvolgingscommissie van januari 2020 gingen alle partners akkoord om een nieuwe aanvraag uit te werken. Ter voorbereiding van deze nieuwe aanvraag werd een workshop georganiseerd op 21 januari 2020 om nieuwe kansen en knelpunten in de vallei op de kaart te zetten. We mochten ongeveer 60 geïnteresseerde partners ontvangen. Het projectgebied werd uitgebreid met de gemeenten Dessel en Retie waar de Bovennete’s gelegen. Op de workshop kwamen een aantal mogelijke overkoepelende acties voor het hele valleigebied naar voren naast specifieke acties in de verschillende deelgebieden. Er bleek ook een mooie spreiding van acties over de hele vallei. De vallei-brede acties kunnen in een aantal thema’s ingedeeld worden (vnl. bebossen en groenblauw dooraderen, verdroging en ontharden, herstellen bodemsysteem en het toeristisch/recreatief ontsluiten en verbinden). Er is een duidelijk draagvlak om met deze thema’s aan de slag te gaan. Hiermee kan ook een belangrijke invulling gegeven worden aan de Vlaamse beleidslijnen. Er kwamen drie focusgebieden naar voren waarbinnen verschillende ruimtelijke uitdagingen in het bijzonder samenkomen (Bollaak, Olens Broek en de Bovennete’s).

192

Workshop Strategisch project KN II

Verschillende acties uit workshop KN II

De aanvraag van het nieuwe strategisch Project werd uitgeschreven en ingediend in juli 2020. Op 2 oktober 2020 vond het jurymoment plaats waar het nieuwe Strategisch Project mondeling werd toegelicht door de projectcoördinator samen met Bram Abrams, arrondissementscommissaris van het kabinet van Gouverneur Cathy Berx.

Projectperimeter van het nieuwe Strategisch Project

UITGEVOERD IN 2020  Organisatie workshop in januari 2020 om kansen en knelpunten binnen de vallei in kaart te zetten  Uitwerking structuur strategisch project met benoeming van 4 klimaatrpogramma’s en 3 focusgebieden: o Klimaatprogramma’s o Klimaatprogramma 1: Aanpak verdroging en ontharding o Klimaatprogramma 2: Bebossen en groenblauw dooraderen o Klimaatprogramma 3: Herstellen bodemsysteem o Klimaatprogramma 4: (recreatief) verbinden en onstluiten o Focusgebieden 193

o Bollaak o Olens Broek o Bovennetes  De aanvraag werd voorbereid en ingediend op 10 juli 2020, samen met engagementsverklaringen van de 13 betrokken gemeenten en de verschillende stakeholders  De aanvraag werd mondeling verdedigd voor een jury bij Departement Omgeving op 2 oktober 2020  Het nieuwe strategisch project werd goedgekeurd in december 2020

Aanduiding van de 3 focusgebieden van het nieuwe Strategisch Project

GEPLAND IN 2021 Het nieuwe strategisch project start aansluitend na het beëindigen van het huidige strategisch project. Om een vlotte start te kunnen nemen in het nieuwe project worden reeds in het eerste kwartaal een aantal stappen gezet:  Inplannen van startoverlegmomenten met de verschillende trekkers en stakeholders van de 4 klimaatprogramma’s  Overlegmomenten met de lokale besturen van de 13 betrokken gemeenten  Aanduiden van contactpersonen bij de 13 betrokken gemeenten en de betrokken middenveldorganisaties

194

4.3.2 KEMPENSE HEUVELRUG

Landschapsdoorsnede van de Kempense Heuvelrug en de aangrenzende valleien van de Aa en Kleine Nete met bodemopbouw. Bron: landschapsbiografie Herentals en omgeving, door Shera Van den Wittenboer

ALGEMEEN Trekker Contactpersoon (RLKGN) Partners Doelgroep Doelstelling

RLKGN Els Oostvogels Partnerschap Slapende Reus, projectgroep en stuurgroep Kempense Heuvelrug Herentals en omgeving Gemeenten, beheerders, burgers, recreanten en toeristen Ontwikkelen van een duurzaam landschapsbeheer en toerisme op de Kempense Heuvelrug in Kasterlee op basis van de methodiek van de landschapsbiografie. Vergroten van draagvlak, ontsluiting en betere zorg voor het landschap en erfgoed van de Kempense Heuvelrug.

OMSCHRIJVING De Kempense Heuvelrug is alom gekend in de Kempen en daarbuiten als het meest uitgesproken reliëf van de regio Grobbendonk tot Retie: met een lengte van ongeveer 14 km, een maximale breedte van 1 km en een maximale hoogte van 33 m. Het gebied heeft een specifieke ruimtelijke eigenheid door zijn unieke geologische ontstaansgeschiedenis. Van een veelzijdig bodemgebruik met vooral akkers en heide is de heuvelrug geëvolueerd tot een in hoofdzaak bosgebied met een hoge landschappelijke-, natuur-, geologische, pedologische, archeologische en erfgoedwaarde.

FASE I - KEMPENSE HEUVELRUG TUSSEN KASTERLEE EN LICHTAART LANDSCHAPSVISIE EN TOERISTISCH ONTWIKKELINGSPLAN KASTERLEE

195

LANDSCHAPSBIOGRAFIE ALS METHODIEK De Kempense Heuvelrug heeft in Kasterlee een lange traditie in ‘landschapstoerisme’. Verschillende generaties inwoners en toeristen hebben goede herinneringen aan het spelen in het zand van de Hoge Mouw of het klimmen op de luchtwortels van de dennen op Kabouterberg. Het is een uitdaging om het toenemende toerisme in balans te houden met het behoud en beheer van de landschappelijke kwaliteiten van de Kempense Heuvelrug. Om het landschap als uitgangspunt te nemen voor toeristisch ontwikkeling werd voor het eerst in Vlaanderen de methodiek van de landschapsbiografie toegepast. Vanuit deze ambitie zetten de verschillende partners hun schouders onder dit project dat leidde tot de Slapende Reus, een innovatief concept waarbij de toeristische ontwikkeling steunt op een vooruitstrevende landschapsvisie en doorgedreven landschapsbiografie. Strootman Landschapsarchitecten en Ontwerpbureau Bailleul werkte de de opdracht uit tot de publicatie ‘Kempense Heuvelrug tussen Lichtaart en Kasterlee, landschapsvisie en toeristisch ontwikkelignsplan’. Het boek is intussen uitverkocht, maar wel nog digitaal te raadplegen op de webiste van het RLKGN via deze link. In 2016 werd het plan afgerond en in boekvorm gegoten. Het samenwerkingsverband tussen regionaal landschap, gemeente Kasterlee, Toerisme Provincie Antwerpen en Provincie Antwerpen zet zich door om verder uitvoering te geven aan het project en blijven afstemmen in een stuurgroepoverleg. In de loop van 2016 werd een dossier ingediend bij Toerisme Vlaanderen onder leiding van Toerisme Provincie Antwerpen met het regionaal landschap als partner, daarnaast werd een Platteland + dossier en LEADER-dossier goedgekeurd door ons regionaal landschap getrokken. He Platteland + dossier is in november 2020 afgerond. Met deze projecten werd meer dan 500.000 euro geïnvesteerd in de Kempense Heuvelrug tussen Kasterlee en Lichtaart om het grootste deel van het toeristisch ontwikkelingsplan en de landschapsvisie tot uitvoering te brengen.

UITVOERING SLAPENDE REUS Toerisme Vlaanderen subsidie In de zomer 2016 werd een toerisme Vlaanderen dossier aangevraagd en goedgekeurd, dat loopt tot 2021. TPA is de trekker in samenspraak met de stuurgroep Slapende Reus. Het toerisme Vlaanderen dossier focust op de realisatie van de onthaal- en ontvangstinfrastructuur en het uitwerken van toeristische producten. Acties rond het ontsluiten van erfgoedrelicten, beheerwerken, landschapsherstel en integratie van infrastructuur worden getrokken door het RLKGN. Het project rond af juni 2021.

196

Infoborden geplaatst najaar 2020

Infobakens geplaatst voorjaar 2020

Platteland plus subsidie (Vlaanderen en Provincie Antwerpen) Het Platteland Plus dossier ging van start in september 2018 en werd afgerond in november 2020. Het grootste deel van de acties zijn gerealiseerd, waaronder ‘A Giant Sculpture’, landschapswerken en promofilm en communicatie.

Promofilm Kempense Heuvelrug – realisatie najaar 2020 i.s.m. De Kijkhut

‘Oude belgjes’ en andere figuranten in de promofilm Kempense Heuvelrug

Samenwerking school Go! de 3master – landschapsbeheer & belevingspad Regionaal Landschap neemt initiatief om samen met gemeente Kasterlee en provinciaal groendomein Hoge Mouw een structurele samenwerking uit te bouwen met de school de 3master voor het beheer van bepaalde zones op de Kempense Heuvelrug. Naast beheerwerken wil de groenafdeling van de 197

school ook mee zorgen voor opkweek van autochtoon plantgoed vanop de heuvelrug. Zo kunnen nakomelingen van de markante bomen in het gebied de heuvelrug verder koloniseren. Het vrijmaken van de top Hoge Mouw ter realisatie van de zichtassen stond op de planning, maar is door Corona niet uitgevoerd. We trachten dit te hernemen in het najaar. Dit samenwerkingsverband met de stuurgroep Slapende Reus, aangevuld met ANB en een boswachter op rust die de school mee wil begeleiden, is opgestart. De mogelijke te beheren zones en werken werden vastgelegd : - verwijderen exoten - hakhoutbeheer op flanken paraboolduinen - onderhoud zitmeubilair en speelinfrastructuur (aardewerk, archeologische zandbak, wortelbank, …) - verwijderen opslag dennen op heidevlakte aan Goorseweg - vrijstellen aanplant Goorseweg en startplaatsen G-ARDEN PROJECT – ‘PRIKKELPAD’ Uit dit overleg met de school en de betrokken partners worden ook kansen geformuleerd voor de uitbouw van een belevingspad. De leerlingen van de 3master maken dagelijks gebruik van de groene omgeving van de school, zowel richting Goorseweg, als Kabouterberg. WAT IS HET PRIKKELPAD? Een belevingspad voor kinderen met autisme en (mentale) beperking dat rolstoelvriendelijk ingericht wordt. De toegankelijkheid en inrichting houden rekening met de eigenheid van het bos- en duinenlandschap van de Kempense Heuvelrug. RLKNG trekt het project, brengt de partners samen, en zorgt samen met dienst toerisme en milieu voor afstemming met ANB en bosbeheerplan. Het prikkelpad verkrijgt subsidie via het G-arden project (BNP Fortis) aangevraagd door de 3master i.s.m. RLKGN. Daarnaast werken studenten van Thomas More aan een toegankelijk wandelpad tussen Kabouterberg en Hoge Mouw, initiatief van PGRK, overgenomen door Toerisme Kasterlee. Deze twee projecten worden verweven in één project. De studenten van Thomas More denken mee na over de uitwerking van het prikkelpad op basis van het aanvraagdossier G-arden en huisstijl Slapende Reus. De studenten doen eveneens een voorstel voor een verbeterde naam en communicatie van het prikkelpad (label toegankelijk toeristisch aanbod Kasterlee / Slapende Reus) Het prikkelpad zoekt eveneens afstemming met:  

het initiatief van TPA ‘Toerisme voor autisme’ (Camping Houtum). inrichtingsvisie voor Keesesmolen: RLKGN werkt in 2021 samen met gemeente Kasterlee aan een visie en inrichtingsplan voor de site. Ook hier ligt de kans om de toegankelijkheid rond de Keesesmolen te maximaliseren en een veilige, trage verbinding naar de Kleine Nete en cluster Houtum te versterken.

198

Route belevingspad omgeving Kabouterberg – Zwarte Berg, Kasterlee

‘het oor van de slapende reus’ als onderdeel van het autismevriendelijke ‘prikkelpad’ of belevingspad, een terugtrekplaats voor kinderen met autisme en attractief spelelement in de omgeving Kabouterberg – ontwerp december 2020 – realisatie 2021

Inrichtingsvisie Keesesmolen en omgeving De site Keesesmolen ligt ingebed in de schoot van de Kempense Heuvelrug, tussen Kabouterberg en recreatief knooppunt Houtum. De plek heeft potentieel om een schakel te zijn tussen Kabouterberg en Kleine Nete en de dorpskern Kasterlee. Een goede geleiding van de bezoekers en een kwalitatieve inrichting afgestemd op de het project Slapende Reus en het masterplan ‘de Met’ is van belang. De plek kan zich ontwikkelen tot een poort tot de dorpskern van Kasterlee en een infopunt om de natuurlijke en culturele bezienswaardigheden van Kasterlee te ontdekken. Gemeente Kasterlee geeft RLKNG de opdracht een inrichtingsplan uit te werken voor site Keesesmolen en een inrichtingsvisie voor Keesesmolen – Heemerf en omgeving.

199

Situering Keesesmolen in relatie tot heuvelrug, dorpskern Kasterlee en Kleine Nete

200

UITGEVOERD IN 2020  Promofilm Kempense Heuvelrug  Plaatsen infobakens en infoborden  Opstart en coördinatie werkgroep ‘belevingspad’ i.s.m. GO! De 3master  Communicatie:  Toelichting project en methodiek landschapsbiografie op lerend netwerk Vlaamse RL’n.

GEPLAND IN 2021  Opvolging stuurgroep Slapende Reus (Gemeente Kasterlee, TPA, PGRK, RLKGN)  Verdere promotie en communicatie project:  uitwerken website www.kempenseheuvelrug.be  samenwerking GO! De 3master:  opvolgen beheerwerken  prospectie opkweek autochtoon plantgoed  belevingspad bij Kabouterberg – vergroten toegankelijkheid en verkeersveiligheid in de schoolomgeving + realisatie van een autismevriendelijke wandeling ‘prikkelpad’  opvolgen Toerisme Vlaanderen (tot 2021)  landschappelijke integratie van toeristische infrastructuur,  bewaken inhoudelijke link van toeristische producten met landschap  inrichtingsvisie Keesesmolen en omgeving

FASE II - KEMPENSE HEUVELRUG HERENTALS EN OMGEVING

Toeristentoren Herentals - paraboolduinencomplex Herentals

OMSCHRIJVING In 2019 werd in opdracht van het regionaal landschap fase 2 voor de Kempense Heuvelrug opgestart. In opdracht van Strootman Landschapsarchitecten i.s.m. historisch geografe Shera van den Wittenboer wordt een een landschapsbiografie en -visie en een toeristisch ontsluitingsplan voor de Kempense Heuvelrug van Lichtaart tot Bouwel uitgewerkt. Dit project werd in 2020 uitgewerkt, voorjaar 2021 wordt het project opgeleverd. In 2015 is voor het noordelijk deel van de Kempense Heuvelrug tussen Kasterlee en Lichtaart een landschapsvisie en toeristisch ontwikkelingsplan gemaakt. Daarin staan twee belangrijke opgaven 201

centraal: het ‘verbijzonderen van het bos’, en het ‘verbeteren van de recreatieve zonering en de recreatieve ontsluiting’. Het plan heeft als doelstelling om de bijzondere kwaliteiten van het landschap meer te laten spreken, en zo te zorgen voor een prachtig landschap en inspiratie voor recreatieve mogelijkheden. In aansluiting met de doelstellingen uit het noordelijke deel van de Kempense Heuvelrug, is nu ook voor het resterende zuidelijke deel van de Kempense Heuvelrug tot aan Herentals een landschapsbiografie en een landschapsen inrichtingsvisie gemaakt. In vier tijdsfases neemt de biografie je mee in de totstandkoming van het landschap rond de Kempense Heuvelrug op macroschaal: van de vroege bewoningssporen 10.000 jaar geleden tot de 20e eeuw. In het derde hoofdstuk wordt ingegaan op het huidige landschap, met name op het vlak van natuur, watersysteem, recreatie en de zichtbaarheid van de grote rijkdom aan cultuurhistorische sporen. In hoofdstuk vier leest u de landschapsvisie, waarin een toekomstbeeld wordt Cover boek Kempense Heuvelrug geschetst waarin het landschap kan worden en valleien, Herentals en omgeving ontwikkelen. In het vijfde hoofdstuk wordt in een drietal focusgebieden dieper ingegaan op de uitwerking van de landschapsvisie. Het boek wordt in het voorjaar 2021 gedrukt.

Beeld uit de landschapsvisie: meer diverstiteit in bosstructuur en een leesbaar duinenlandschap

202

Fasering gebiedswerking Kempense Heuvelrug – fase 1 Kasterlee tot Lichtaart en fase 2 Herentals en omgeving op kaart

UITGEVOERD IN 2020 (zie ook strategisch project Kleine Nete)  De opdracht voor de opmaak van de landschapsbiografie en –visie werd gegund aan Strootman Landschapsarchitecten/Shera van den Wittenboer en Bailleul; in september 2019 werd gestart met de landschapsbiografie;  Opvolging van de opdracht, terreinbezoeken met studiebureau, gebiedskenners, overleg met projecgroep en stuurgroep;  Verzamelen relevante informatie als input voor de biografie door verschillende gebiedskenners;  Evaluatie landschapsvisie en voorstellen uitwerking focusgebied Abroek, Getlagen, Bosbergen

GEPLAND IN 2021 – KEMPENSE HEUVELRUG HERENTALS EN OMGEVING  Verdere uitvoering van de landschapsen inrichtingsvisie (oplevering voorzien december 2020, datum verschoven naar eerste kwartaal 2021 wegens corona)  Uitbrengen landschapsbiografie in boekvorm gekoppeld aan een wervend evenement;  Opleiding landschapsgidsen Kempense Heuvelrug: o De nauwe samenwerking met jeugdverblijf De Brink wordt behouden; educatieve pakketten worden verder uitgewerkt;  Verder in kaart brengen quick-wins ter hoogte van de Kempense Heuvelrug;  Prospectie naar subsidies en financiën voor uitvoering landschapsvisie

4.3.3 KONINKLIJK DOMEIN ALGEMEEN Trekker Contactpersoon (RLKGN)

RLKGN en IOED k.ERF Els Oostvogels

203

Partners Doelgroep Doelstelling

Erfgoedcel k.ERF, heemkringen, lokale experten, KEMP vzw, Hooibeekhoeve, Natuurpunt, TPA , Desse, Retie, Mol, Geel Gemeenten, burgers, bewoners, recreanten, landbouwers, WBE Het koninklijk (ontginnings)verleden van de Kempen onderzoeken en ontsluiten. Een gebiedswerking opstarten rond het Kempisch Domein in Geel, en De Graaf in Retie.

OMSCHRIJVING Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete en erfgoeddienst k.ERF zijn in samenwerking met de heemkringen aan de slag met het koninklijk verleden van de Kempen. De kroon in de Kempen is een nog niet aangesneden thema met veel potentieel dat vier Kempense gemeenten Geel, Retie, Dessel en Mol met elkaar verbindt. Met dit project willen we verhalen van vroeger en nu verzamelen, documenteren en dele. Het project resulteert in een royaal vormgegeven boek en een open platform waarin de spelers in het gebied uit kunnen putten. Met dit boek, platform, gerichte communicatie, fotoreportage en activiteiten hopen we de gemeenschap van het Kempisch Domein en partners te inspireren bij marketingcampagnes, branding van streekproducten, ontwikkeling van een toeristisch en recreatief aanbod en landbouwverbreding.

Album des extraits cadastraux du domaine Royal de la Campine – deelkaart MOL – kaartverwerking

EEN STUKJE GESCHIEDENIS: ONTGINNERS VAN DE KEMPEN BARON COPPENS investeerde nog voor de grote ontginningsgolf in gronden op de Geelse Aard. Als politicus in het prille België was hij goed op de hoogte van de ontginningswet en de ontsluiting van de Kempen. Er was de weg Diest-Turnhout, het pas gegraven Kempische Kanalennetwerk en het vooruitzicht op de spoorlijn Antwerpen- Mönchenglabach. Al in 1838 was hij eigenaar van een domein van 600 ha heidegrond met hoeve, ‘De Kievit’ genaamd. Hij was zo verknocht aan de Kempense gronden en zijn ontginningen dat hij er letterlijk begraven wilde worden. Hij liet op Ten Aard een grafkelder bouwen waarin hij, zijn vrouw en haar zoon die hij adopteerde werden begraven. Op het borstbeeld bovenop de tombe liet hij een quote noteren waaruit zijn ontginningsijver en -liefde blijkt: ‘Celui qui a fait pousser deux brins d’herbe o uil n’en poussait qu’un seul, a mieux fait pour l’humanité que le conquerant qui a gangné vingt batailles’.

204

KONING LEOPOLD I EN GRAAF FILIPS VAN VLAANDEREN waren twee opmerkelijke en grote investeerders in de ontginning van de Kempen. Leopold I kocht een groot stuk grond langs het kanaal Bocholt-Herentals. Het uitgestrekte gebied omvatte gronden in Geel, Retie, Dessel en Mol. Onder impuls van de koning werden deze gronden omgezet in bosbouw, hooilanden, een jachtpark en de koning waagde zich ook aan witzandwinning (gebied dat we nu kennen als de ‘Congovaart’, een zijtak van het kanaal ter hoogte van de Atoomwijk). Net als baron Coppens experimenteerde de koning met de nieuwste landbouwtechnieken en -machines. Zijn zoon Filips kocht grote stukken grond in PostelRetie. Hij kocht o.a. een, deel van de vroegere abdijgronden (zie stuk Candèle de Gijsegem). Dit stuk is beter gekend als de Koninklijke Schenking, dat nu in handen is van het Agentschap voor Natuur en Bos. Een ander deel van het gebied heet vandaag ‘De Graaf’, een verwijzing naar de titel Graaf van Vlaanderen. In de jaren 1950 werden de koninklijke gronden systematisch verkocht. Een stuk werd overgenomen door de provincie Antwerpen die er het Prinsenpark uitbouwde, een ander deel werd herbestemd als site voor Studiecentrum voor de Toepassingen van de Kernenergie met o.a. de modernistische Atoomwijk, een ander groot stuk werd in het kader van de reconversie van de landbouw door de maatschappij voor de Kleine Landeigendom het Kempisch Domein ingericht met boerderijen voor melkveehouderij.

Het koninklijk verleden van de Kempen met aanduding van de twee focusgebieden in de LEADER-projecten: Kempens Domein, Geel en De Graaf, Retie

DOELSTELLINGEN LEADER-PROJECTEN ‘KONING IN DE KEMPEN’

 Werken aan draagvlak voor landschap, erfgoed, agrobiodiversiteit en klimaatadaptatie (groenblauwe netwerken) zowel bij de lokale actoren als het brede publiek. Dit door de uitwerking van een gebiedsvisie voor het Kempens Domein en De Graaf in Retie die de verschillende tijdslagen erkend en een duurzaam en herkenbaar toekomstbeeld vooropstelt. Deze visie stapsgewijs in uitvoering brengen, in eerste instantie door de realisatie van quick wins.  Initiëren en ondersteunen van initiatieven rond ‘de koning in de Kempen’ (activiteiten, evenementen, nieuw koninklijk streekproduct)  Branding van de regio met een Koninklijk verleden binnen de Antwerpse Kempen door gerichte communicatie en promotie en het samenbrengen van een netwerk dat hier in de toekomst mee vorm aan kan geven. 205

 Verzamelen, in kaart brengen, digitaliseren en centraliseren van de collectie ‘Koninklijke Domeinen’. Deze kennis zit vandaag verspreid bij verschillende organisaties, privépersonen, archiefinstellingen. We brengen de verhalen, foto’s, filmpjes, kaartmateriaal samen in een publicatie die we naar het brede publiek verspreiden en ook in een centrale databank die we delen met alle spelers actief in het gebied.  Een sterke basis leggen voor verdere, authentieke storytelling (marketingtool) die de uitbouw van projecten en initiatieven van actoren in het gebied kan versterken  opzetten van een duurzaam kader voor het behoud en versterking van de culturerel identiteit, biodiversiteit en landschapskwaliteit binnen een modern (landbouw)landschap.

LEADER KEMPEN ZUID ‘KEMPENS DOMEIN, EEN LANDSCHAP MET EEN KONINKLIJK VERLEDEN’ OMSCHRIJVING KEMPISCH DOMEIN, GEEL Het Kempisch Domein met de kern op grondgebied Geel, vormt een samenhangend geheel waarin de verschillende tijdslagen en ontginningsgolven die sinds begin 19de eeuw het landschap gevormd hebben goed leesbaar zijn. RLKGN stelt samen met de stad Geel, de beheerders, eigenaars en landbouwers een duurzame visie op die landschapsrelicten versterkt en een duurzame landschapsbeheer wil initieren. Er wordt ook prospectie gedaan naar de uitbouw van een agrobeheergroep.

De Leopoldshoeve in Geel Ten Aard

Landbouwinnovatie in het Kempens Domein: schapen van Kemp vzw

UITGEVOERD IN 2020  Opstart LEADER-project  Samenbrengen projectgroep en stuurgroep  Opstart werkgroep publicatie – historisch onderzoek GEPLAND IN 2021 (PROJECT LOOPT TOT JUNI 2022)  Historisch onderzoek  Projectgroep en stuurgroep 206

 Samenbrengen en informeren gemeenschap en betrokkenen  Opbouw Open Online Databank: delen info, verhalen en beelden die voor de publicatie verzameld worden  Opstart visievorming Kempisch Domein  Prospectie oprichten agrobeheergroep  Prospectie landschapsherstel: quick wins  Portrettenreeks ‘Kempisch Domein en zijn bewoners (mensen, maar ook fauna, fora, markate plekken, landschappen)  Uitwerken van een wandeling (ism Natuurpunt en Hooibeekhoeve)  Publieksmoment met tentoonstelling

LEADER KEMPEN OOST ‘DE KONING TE RIJK, SAMEN WERKEN ROND HET HEDEN VERLEDEN EN TOEKOMST VAN HET KONINKLIJK DOMEIN’ OMSCHRIJVING DE GRAAF, RETIE In dit LEADER-gebied wordt naast het onderzoeken en onsluiten van het Koninklijk verlelden van Mol, Retie en Dessel ook gewerkt aan landschapsinrichting. Hiervoor nemen we het focusgebied De Graaf, een kenmerkend ontginningslandschap aan de Collateur. We werken er aan draagvlak voor landschap, erfgoed, agrobiodiversiteit en klimaatadaptatie (groenblauwe netwerken) zowel bij de lokale actoren als het brede publiek. Dit door de uitwerking van een gebiedsvisie die de verschillende tijdslagen erkend en een duurzaam en herkenbaar toekomstbeeld vooropstelt. Deze gebiedsvisie spoort samen met het project ‘Reties Open Ruimte Platform’. Deze visie stapsgewijs in uitvoering brengen, in eerste instantie door de realisatie van quick wins.

Het ontginningslandschap van De Graaf in Retie met de Colateur

UITGEVOERD IN 2020  Opstart LEADER-project  Samenbrengen projectgroep en stuurgroep  Opstart werkgroep publicatie – historisch onderzoek GEPLAND IN 2021 (PROJECT LOOPT TOT JUNI 2022) 207

         

Historisch onderzoek Projectgroep en stuurgroep Samenbrengen en informeren gemeenschap en betrokkenen Opbouw Open Online Databank: delen info, verhalen en beelden die voor de publicatie verzameld worden Osptart visievorming De Graaf + afstemming met Reties Open Ruimte Platform Prospectie oprichten agrobeheergroep Prospectie landschapsherstel: quick wins Portrettenreeks ‘Kempisch Domein en zijn bewoners (mensen, maar ook fauna, fora, markate plekken, landschappen) Uitwerken van een fietsroute Publieksmoment met tentoonstelling

208

5. COMMUNICATIE 5.1

COMMUNICATIE RLKGN

5.1.1 COMMUNICATIE - PRINT ALGEMEEN Trekker Contactpersoon (RLKGN) Partners Doelgroep Doelstelling

RLKGN Tilly Mertens Nvt Inwoners werkingsgebied RLKGN We willen onze inwoners, stakeholders en geïnteresseerden informatie aanreiken rond landschap, natuur, erfgoed, recreatieve mogelijkheden en biodiversiteit via diverse artikels en publicaties. Bovendien trachten we ook recreatie en waardering van de eigen omgeving te stimuleren. Verder kondigen we activiteiten aan en belichten we verscheidene thema’s via onze ‘offline’ kanalen.

OMSCHRIJVING Doorheen de jaren verschuiven we steeds meer naar digitale media. Toch blijft investeren in geprinte communicatie de moeite waard, mits aandacht voor o.a. papierkeuze, aantrekkelijke vormgeving en de correcte (minimale) oplage om papierverspilling te vermijden.

Ons landschapsmagazijne blijft echt een belangrijke drager om onze naamsbekendheid en boodschap breed en toegankelijk te verspreiden.

We verwijzen in geprinte communicatie ook naar digitale kanalen (crossmediaal posten)

LANDSCHAPSMAGAZINE 209

OMSCHRIJVING Het landschapsmagazine biedt ons de kans om op brede schaal onze inwoners te informeren. Dankzij de bedeling via Bpost krijgt elke inwoner (zo’n 164.000!) uit ons werkingsgebied een exemplaar in de bus. Door een frisse layout en diversiteit aan artikels trachten we een brede waaier aan ‘content’ aan te bieden. Zo bereiken we niet enkel de natuurfanaat, ook de gemiddelde burger leert RLKGN kennen.

Spread ‘Staycation

De inhoudstafel van landschapsmagazine 2020: Kiezen voor streekeigen plantgoed in je tuin Enkele gidsen van de KH aan het woord Staycation: wandellussen in alle gemeenten De Kempen 4x anders Loslopend Vee in Mol en Balen

UITGEVOERD IN 2020  Om in te spelen op de noden van inwoners tijdens een pandemie (= veel wandelen) kozen we ervoor om een spread te besteden aan ‘Staycation’, met een 20-tal diverse wandelingen verspreid over al onze gemeenten. De ene kort en kindvriendelijk, de andere lang en avontuurlijk. Dit artikel koppelden we dan ook aan onze Trage Wegen-werking.  Ook de andere hoofdstukken sluiten aan bij de voorgaande Landschapsmagazine’s (educatie – erfgoed – landschap – natuur – platteland). Steeds laagdrempelig maar toch voldoende gevoed met onze expertise.  Verder viel de beslissing om vanaf 2021 te werken met een gratis abonneeformule. GEPLAND IN 2021  Opzetten gratis abonneeformule (via CRM) voor onze lezers. We mikken op 1000 abonnees + 20-tal verdeelpunten.

WERFBORDEN EN INFOBORDEN OMSCHRIJVING Momenteel hebben we 5 werfborden in omloop die we inzetten om tijdelijke ingrepen te communiceren aan een plaatselijk publiek. Denk maar aan renovatiewerken van erfgoed, onderhoud van houtkanten, ingrepen om biodiversiteit te versterken, … UITGEVOERD IN 2020  Het kapelletje in de Lovenhoek werd voorzien van een nieuw infobord  Aan het Rijtenhof in Mol staat een infobord, opgemaakt door de gemeente Mol met onze input  Ook aan de Bremberg in Kasterlee plaatsten we een tijdelijk werfbord

210

Infobord Sint-Pieterinstituut Turnhout

Werfbord Kapel Lovenhoek

GEPLAND IN 2021 Dit is volledig afhankelijk van de projectwerking (vleermuizen, loslopend vee, Kempisch domein, nieuwe bruggen, IHD-projecten…)

211

EDUCATIEVE PRODUCTEN OMSCHRIJVING In functie van onze Vallei-cursus ontwikkelden we een papieren syllabus én een online cursus. Deze educatieve middelen vulden perfect onze uitstappen naar o.a. De Zegge en Olens Broek aan. Dit materiaal blijft ook in de toekomst bruikbaar voor andere doelgroepen en geïnteresseerden.

UITGEVOERD IN 2020 Ontwikkeling syllabus en online cursus

5.1.2 COMMUNICATIE - DIGITAAL ALGEMEEN Trekker Contactpersoon (RLKGN) Partners Doelgroep Doelstelling

RLKGN Tilly Mertens Nvt Inwoners werkingsgebied RLKGN, partners, scholen, gemeenten, landbouwers, stakeholders, geïnteresseerden In onze maandelijkse nieuwsbrief en op onze website publiceren we artikels, weetjes en rapporteringen. Ook delen we partnersinfo, interessante vacatures en evenementen. Via social media promoten we deze info op een laagdrempelige wijze.

OMSCHRIJVING Als regionaal landschap communiceren we zowel online als offline. Online bereik je, met een lage kost, een breed publiek via social media, de website en nieuwsbrief. Het vergt wel tijd en moeite, maar de return zit momenteel goed. Onze Facebookposts scoren goed, de Instagramcommunity groeit, de website wordt goed gelezen en de nieuwsbrief wordt nog steeds naarstig geopend. We kiezen niet meer enkel naar folders en flyers als communicatiekanaal in onze projecten, maar bekijken of ook video een rol kan spelen in het vertaalbaar maken van onze projecten.

212

WEBSITE OMSCHRIJVING De werking van je organisatie en je projecten voorstellen kan perfect via de website. Deze krijgt minstens wekelijks een update: nieuws, evenementen, vacatures en projecten worden steevast bijgewerkt. De website beschikt over verschillende pagina’s, opgedeeld in meerdere subpagina’s.

Website www.rlkgn.be

De meerderheid van de regionale landschappen gebruiken dezelfde lay-out, alsook enkele gemeenschappelijke websites met diezelfde structuur (goedgeknot.be, goedgeplukt.be). Dit zorgt voor een consistente en herkenbare stijl bij de regionale landschappen. Omdat het systeem van Drupal binnenkort niet meer wordt ondersteund kijken we intussen wel uit naar een nieuw systeem en gloednieuwe geïntegreerde websites.

UITGEVOERD IN 2020  We werkten aan het genereren van meer websiteverkeer dankzij crossposting waarbij je via andere kanalen doorlinkt en via call-to-action. De nieuwsberichten via socials media/website zijn steeds kort en bondig, meer info kan men dan lezen via de website.  We zien een duidelijke piek tijdens de verdeling van ons landschapsmagazine in september. Zo versterken offline en online mekaar.  Oude en afgesloten projecten werden verwijderd  Er werden een websites ontwikkeld voor project Loslopend Vee www.loslopendvee.be  We sleutelden verder aan o www.rlkgn.be - www.kleinenete.be – www.kempenseheuvelrug.be

Piek in grafiek na verdeling landschapsmagazine

213

GEPLAND IN 2020  Onze 4 websites blijven onderhouden en updaten  Geleidelijk aan blijven vernieuwen en tegen september 2021 alles finaliseren voor nieuwe website

FACEBOOK OMSCHRIJVING Onze Facebookpagina blijft een effectief medium om een breed publiek te bereiken. Het biedt de mogelijkheid om gratis en afwisselend te informeren. Zo delen we vacatures (intern en van partners), evenementen, nieuws, activiteiten, foto’s van projecten, etc. Door te variëren qua inhoud kunnen we meerdere doelgroepen aanspreken en creëren we een band met de volgers. Af en toe komen er ook privéberichten binnen, waardoor onze volgers ons rechtstreeks kunnen aanspreken. Verder creëren we interactie door berichten met vragen te posten (zie links).

Post Facebook –werken Bremberg

Op onze Facebookpagina communiceren we professioneel maar luchtig. Het mag allemaal wat frisser en toegankelijker ogen. De meer diepgaande info kan met vinden in de links (vaak op onze website).

UITGEVOERD IN 2020 Dankzij ons communicatieplan - mét content kalender - is de inhoud van de pagina minder ad hoc dan voorheen. We stippelen op voorhand een communicatietraject uit en posten soms iets extra actueel (top topical) of delen een vacature. Over het algemeen is de Facebookpagina opgebouwd uit luchtige posts en linken de artikels door naar onze website. GEPLAND IN 2021  Blijven inzetten op deze effectieve vorm van communicatie.  Opnieuw een communicatieplan opstellen en dit consequent volgen.  Variëren in het type content: niet enkel foto’s delen of berichten, maar ook enquêtse, survey, poll, video… om meer interactie te vergaren.

NIEUWSBRIEF OMSCHRIJVING De maandelijkse nieuwsbrief bevat vooral projectinfo en gegevens rond (partner)evenementen. 214

UITGEVOERD IN 2020  Nieuwbrieven uitsturen met aandacht voor fotomateriaal en vlotte teksten.  Monitoring van de nieuwsberichten

GEPLAND IN 2021  Maandelijks blijven inzetten op de nieuwsbrief.  Collega’s aansporen om interessante inhoud aan te leven.

SIMULATIEBEELDEN OMSCHRIJVING Om onze projecten te visualiseren en op die manier leesbaar te maken voor het grote publiek kiezen we in de toekomst meer en meer voor het gebruik van beeldsimulaties. Een heel dankbaar en persuasief middel!

UITGEVOERD IN 2020 Enkele eerste beeldsimulaties GEPLAND IN 2021 In functie van de juiste projecten vaker kiezen voor beeldsimulaties (uitwerking kan intern of extern)

INSTAGRAM OMSCHRIJVING

215

Via onze Instagrampagina en de #deknappekempen vergroten we ons netwerk.

UITGEVOERD IN 2020  Verdere uitbouw van een kleine community  Fotowedstrijden rond Trage Wegen op Vlaams niveau  Zorgvuldig posten van foto’s ifv ‘feed’ GEPLAND IN 2021 Tijd en expertise blijven investeren in dit online medium dankzij kwalitatieve content (mooie beelden, interessante captions, toffe fotowedstrijden, etc…)

VIDEO OMSCHRIJVING Video is een heel sterk medium om de aandacht van je doelgroep vast te girjpen én vooral ook vast te houden.

216

UITGEVOERD IN 2020  Lancering video Slapende Reus ism Frans Verhoeven  Promofilm Kempense Heuvelrug en Kleine Nete ism De Kijkhut GEPLAND IN 2021 Tijd en expertise blijven investeren in dit online medium dankzij kwalitatieve content (mooie beelden, interessante captions, toffe fotowedstrijden, etc…) Lancering video Jakob Smits en de Molse landschappen ims Frans Verhoeven Onderzoeken mogelijkheden online streaming voorgaande films

5.2

COMMUNICATIE VLAAMSE REGIONALE LANDSCHAPPEN

5.2.1 WEBSITE + COMMUNICATIEPLAN ALGEMEEN Trekker Contactpersoon (RLKGN) Partners Doelgroep Doelstelling

Vlaamse Regionale Landschappen Tilly Mertens Nvt Inwoners Vlaanderen De Vlaamse Regionale Landschappen willen hun onze inwoners warm maken voor de schoonheid van hun landschap en veelheid aan activiteiten en werking van de Regionale Landschappen.

WEBSITE OMSCHRIJVING Om onze gemeenschappelijke communicatie te optimaliseren én naamsbekendheid kracht bij te zetten werken we met alle Vlaamse communicatiemedewerkers aan een nieuwe strategie. In 2020 zijn we daarom gestart met een nieuw communicatieplan en traject naar gloednieuwe, verbeterde en geïntegreerde websites.

UITGEVOERD IN 2020  Op Vlaams niveau startten we een traject naar een totale vernieuwing en integratie van onze huidige websites (12 in totaal). Zo schreven we een uitgebreid gezamenlijk bestek uit en kozen we een communicatiebureau uit.

217

GEPLAND IN 2021  Uitwerking nieuwe websites voor Vlaamse RL’en (12) + gezamenlijk

COMMUNICATIEPLAN OMSCHRIJVING Om onze gemeenschappelijke communicatie meer te stroomlijnen en professionaliseren zijn we in 2020 gestart met het opstellen van een communicatieplan. Dit vertalen we in 2021 naar een aantal eerste concrete acties. - Strategisch doel 1 - gekend en gewaardeerd: Onze doelgroepen kennen ons als een betrouwbare, nabije en toegankelijke partner om regionaal en lokaal landschap, natuur en erfgoed te versterken. - Strategisch doel 2 - activerende affiniteit: Onze communicatie ontwikkelt affiniteit met de streek, en zet de doelgroepen aan om mee te werken aan acties voor onze streek. - Strategisch doel 3 - toegankelijk: Onze informatie is onderbouwd, makkelijk vindbaar, in klare taal, met een eigentijdse, aantrekkelijke vormgeving waarin streekgericht beeldmateriaal een prominente rol speelt. - Strategisch doel 4 - partners in communicatie: Medewerkers, bestuurders en partners zijn ook in communicatie onze ambassadeurs. UITGEVOERD IN 2020  Opstelling communicatieplan GEPLAND IN 2021  Uitvoering eerste acties

218

6. FINANCIEEL 6.1

BALANS EN RESULTATENREKENING 2020

In bijlage 1 is de jaarrekening en balans van 2020 opgenomen, zoals geverifieerd door de externe accountant van SBB en goedgekeurd door de Algemene Vergadering op 23 februari 2021

6.2

BEGROTING 2021

Zie bijlage 2. Deze begroting werd goedgekeurd door de Algemene vergadering op 23 februari 2021.

6.3

TOELICHTING DOOR DE PENNINGMEESTER

Het Regionaal Landschap heeft het jaar 2020 afgesloten met een positief resultaat van € 14.427,47. Dit is het resultaat van een opbrengstentotaal van € 1.141.869,96 en een kostentotaal € 1.127.442,49. Dit resultaat is, voor het tiende jaar op rij, beter dan de begroting 2020 voorspeld had. De cijfers liggen in lijn met de begroting, maar de uitgaven zijn lager dan begroot (- 111.000 €), maar ook de inkomsten zijn lager (- 96.000 €). Het balanstotaal op het einde van 2020 is € 893.861,38. Vanuit een standpunt van financiële gezondheid zijn daarbij de belangrijkste elementen: • Eigen vermogen: € 614.618,89 • Liquide middelen: € 517.793,52 Het eigen vermogen is in 2020 toegenomen met het voormelde positief resultaat. De Algemene Vergadering heeft beslist om dit bedrag als volgt te bestemmen: • Algemene werkingsreserve : € 14.427,47 De liquiditeitspositie blijft uitstekend : € 517.793,52. In de balans 2019 waren er € 642.092,56 liquide middelen beschikbaar.

219

6.4

PROVINCIALE BASISSUBSIDIE VOOR UITVOERING ACTIES I.K.V. LANDSCHAPSZORG LANDSCHAPSWERKING 2020 financieel overzicht loonkost Loonkost landschapsanimator (Daan Janssens & Karen De Schutter)

subtotaal

61.100,00

subtotaal

8.725,00

TOTAAL

RLKGN (OE)

Opdrachtgever

werkingskost

292,82

1.900,00

1.372,87

527,13

592,28

414,60

177,68

12.837,97

4.162,03

8.675,94

134,58

94,21

40,37

projectkost O/P ALGEMEEN - inlegeren bosgoed O/P Beek Boer Bodem : ondersteuning project P

ARENDONK - Talander : extra aanplantingen wouwershoeve

BALEN - Malou : extra terreinprojecten, bomen aan Kruis en kapel

GEEL - Platbos: inboet plantgoed houtkant

GEEL - Poiel: aanplant hoogstamfruiboomgaard

3.681,38

2.576,97

1.104,41

GEEL - Leeks: aanplant houtkant en fruitbomen

500,90

350,63

150,27

GEEL - De Steenovens Erfbeplanting

6.267,75

4.387,43

1.880,33

GEEL - De Steenovens poel ruimen

1.028,50

719,95

308,55

GEEL - Vrije basisschool Sint-Hubertus : aanplant speelplaats

215,92

151,14

64,78

GEEL - Samenhof Zammel : ontwerp en aanplant volkstuin

9.393,34

KASTERLEE - Driesstraat, Licht-Aarde: inboeten houtkant

110,24

77,17

33,07

LILLE - Middelveld Gierle :- aanplant elzenhakhout

70,49

49,34

21,15

LILLE - Wespendongen Poederlee: erfbeplanting heggen en fruitbomen

782,50

547,75

234,75

MEERHOUT - Kluterstraat : houtkant rond schapenweide

1.075,91

753,14

322,77

MEERHOUT - Alvinnenberg : houtkant en fruitboomgaard

4.925,88

3.448,12

1.477,76

MOL - vergroening speelpleinen: aanleg speelplein Rijtenhof

14.420,10

8.500,00

5.920,10

OUD-TURNHOUT - Kleine Heerestraat: aanleg vlechtheg

1.137,56

796,29

341,27

OUD-TURNHOUT - De Hoogt: beplantingsadvies Sportpark De Hoogt

14.154,52

OUD-TURNHOUT - Oosthoven kantoor RLKGN en Bosgroep: inrichting Pastorietuin

4.908,97

3.436,28

1.472,69

POEDERLEE - Lichtaartsesteenweg: aanplant houtkanten

317,69

222,38

95,31

RETIE - Gemeente Retie - Middenakkers: inrichting speelplein

35.308,25

8.500,00

26.808,25

RETIE - Goorstraat: Landschappelijke inplanting Kempense hoeve

534,77

374,34

160,43

RETIE - Goorstraat : aanplant 25 bomenrij winterlinde

3.105,40

2.173,78

O/P TURNHOUT - Bonne Esperance: inrichtingswerken voor vleermuizen

6.162,47

931,62 6.162,47

TURNHOUT - Kempens Veken aan de Klein Engelandhoeve

3.590,79

1.795,40

VORSELAAR - Heirbaan - aanleg poel

1.079,93

755,95

323,98

25,93

18,15

7,78

O/P VORSELAAR - Natuurpunt : aanplant houtkant Schupleer P

VORSELAAR - Kempense vekens - Maashoek

subtotaal

TOTAAL

5.490,40

3.843,28

1.647,12

134.047,24

49.814,00

84.233,24

119.639,00 220

6.5

PROJECTSUBSIDIES DMN

Verbindende landschappen Kempense Landschapsbeelden : waar cultuurhistorie en biodiversiteit elkaar ontmoeten TOTAAL

Opdracht- gever of andere

DMN

realisaties BALEN - Malou: Inboeten plantgoed

272,47

190,73

81,74

BALEN - Malou: Renovatie en landschappelijke inrichting Kruis en kapel

12.837,97

4.337,97

8.500,00

DESSEL - renovatie kapel Bleukenstraat

3.139,57

2.197,70

941,87

GROBBENDONK - Philipsbos: aanplant houtkant en dreef lindebomen

1.838,21

200,00

1.638,21

84,35

59,04

25,31

4.446,21

2.223,10

2.223,11

529,89

370,92

158,97 1.359,00

HERENTALS - Kempense Heuvelrug, Slapende Reus : De Brink deel 1 KASTERLEE - Kempense Vekens aan de Keesesmolen KASTERLEE - Vossenhaag : aanplantingen fase 2 + inboet KASTERLEE - inboet houtkanten - Vekemans

4.532,29

3.173,29

KASTERLEE - Straaleind : aanplant houtkanten + inboet

315,17

220,62

94,55

KASTERLEE - Heultjens : aanplanting heg met overstaanders

536,20

375,34

160,86

KASTERLEE - aanplant mantelzoom Tikkebroeken Natuurpunt

1.230,13

861,09

369,04

KASTERLEE - inboeten houtkanten (omgeving Snepkensvijver/Bremberg)

1.504,33

1.053,03

451,30

KASTERLEE - Heidestraat: aanplanting heg met overstaanders

1.414,74

990,32

424,42

LILLE - Kempense Heuvelrug, Slapende Reus: knotten haagbeuk Den Haert

326,70

1.089,00

762,30

OUD-TURNHOUT - Landschap De Lierenman : boomverzorging

657,94

RETIE - aanleg poel

598,95

419,27

179,69

VORSELAAR - Boomverzorging rondom kapel Lovenhoek VORSELAAR - Recreatieve doorsteek Aa-vallei deel 1

871,20

609,84

261,36

17.545,00

4.213,70

13.331,30

VORSELAAR : QR codes wandeling derde beek

57,03

Opleiding knotteam

508,20

Zwaluwenproject : aankoop nestkasten

479,04

54.487,89

23.960,47

30.527,42

TOTAAL

Groen op school 2020 TOTAAL

DMN (MOS)

Opdracht- gever of andere

2.800,00

1.205,10

realisaties De Wingerd Lille : vergroening speelplaats

4.005,10

De Vlindertuin Lille : vergroening speelplaats

TOTAAL

1.128,02

700,00

428,02

5.133,12

3.500,00

1.633,12

221

BIJLAGEN Bijlage 1 Jaarrekening en balans 2020 Bijlage 2 Begroting 2021 Bijlage 3 Accountantsverklaring Bijlage 4 Uittreksel notulen van de Algemene Vergadering van 23/02/2021 te Oud-Turnhout Bijlage 5 Kerncijfers Bijlage 6 Overzicht leden en vertegenwoordigers Bijlage 7 Verklaring op eer

222