Landschapsmagazine 2020

LANDSCHAPSMAGAZINE Wat leeft er in de Kempen? Ontdek het binnenin!

EDITIE 2020 Je tuin inrichten met inheems plantgoed - Enkele gidsen van de Kempense Heuvelrug aan het woord - 16 mooie wandelroutes - Loslopende koeien, schapen en geiten

KLEINE EN GROTE NETE PAGINA 1

Ons Een

regionaal landschap? voor de K empe n !

In Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete werken we – zoals de naam al zegt – aan de valleien van de twee Neten maar bijvoorbeeld ook aan de Kempense Heuvelrug, het meest imposante reliëf in de Kempen. Via netwerken van trage wegen verbeteren we de toegankelijkheid van ons landschap, hand in hand met biodiversiteit en cultuurhistorie!

Via de regionale landschappen werkt de provincie aan ecologische natuurverbindingsgebieden.

Concreet ligt de focus op het herstel van beekvalleien, ontharding, vergroening van de leefomgeving en beschermen van de biodiversiteit.

Andere mogelijkheden zijn het planten van hoogstamfruitbomen, aanleggen van poelen en gehele landschapszorg zoals beheer van oude dorpsbomen, kasteeldreven, houtkanten en oude veldwegen.

Het zijn bijzondere tijden. Omwille van de huidige omstandigheden genieten we dus meer dan ooit van onze eigen streek. Daarom ontdek je in dit landschapsmagazine maar liefst 18 wandelingen in de 18 Kempense gemeenten die ons werkingsgebied rijk is. En ken je de Groenzoeker al? We praten ook met de gidsen van de Kempense Heuvelrug en leggen uit waarom je best voor inheems plantgoed kiest bij het inrichten van je tuin.

Veel leesplezier!

Jan De Haes

Voorzitter Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete Gedeputeerde voor Leefmilieu Provincie Antwerpen

INHEEMSE PLANTEN Inheemse planten, struiken en bomen zijn soorten die zich gedurende millennia op spontane wijze gevestigd hebben in onze streek, zonder invloed van de mens. Gedurende deze lange periode zijn deze plantengemeenschappen geëvolueerd naar rijke, diverse faunagemeenschappen.

UITHEEMSE PLANTEN De laatste eeuwen werden duizenden plantensoorten van over de hele aardbol geïmporteerd in Europa, meestal met het doel om onze tuinen en parken te verfraaien.

Een aantal van deze exotische soorten zoals de Japanse duizendknoop, reuzenbalsemien en Pontische rododendron hebben zich ontpopt tot ware woekeraars die hierdoor de inheemse flora en biodiversiteit bedreigen. Het beste wat we kunnen doen is ervoor zorgen dat deze uitheemse soorten geen vaste plek krijgen in de tuin, want ze ontpoppen zich als stapsteen om de ganse buurt te veroveren!

LANDSCHAPSMAGAZINE

PAGINA 2

Waarom kiezen voor streekeigen plantgoed, ook in je tuin!

Je kan talloze plant- en heestersoorten van over de ganse wereld aankopen via tuincentra en webshops. Maar waarom en voor welke soorten kies je best bij het inrichten van een natuurlijke tuin? We zetten het even op een rijtje!

Wil je leven in je tuin? Dan brengt inheems plantgoed een grotere soortenrijkdom met zich mee. Uitheemse planten kunnen zeer bloemrijk zijn en bezocht worden door een hele rits van niet-kieskeurige bestuivers, maar inheemse plantenetende insecten zal men niet snel vinden op deze uitheemse planten. Deze insecten zijn gewoon niet aangepast aan deze voor hen onbekende planten.

Het risico bestaat dat jouw uitheemse plant op een dag invasief kan worden.

Is dat geen goede reden om zoveel mogelijk voor inheemse flora te kiezen?

Nog een reden om voor inheemse planten te kiezen is de hogere milieukost voor de opkweek van exotisch plantgoed. Veel van deze uitheemse planten worden opgekweekt in verwarmde serres, al eens behandeld met bestrijdingsmiddelen en vaak opgekweekt in compost op basis van turf.

In het verleden gebeurde deze turfwinning in West-Europa maar de laatste decennia gebeurd dit vaker in de Baltische staten en ScandinaviĂŤ. Hierdoor gaan rijke ecosystemen letterlijk en figuurlijk op de schop.

We moeten spaarzaam omspringen met onze veengebieden. Ze hebben het vermogen om gigantische hoeveelheden water en koolstof op te slaan. Hierdoor zijn veengebieden rechtstreeks verbonden aan ons toekomstig klimaat. Naar schatting zou in veenland dubbel zoveel koolstof opgeslagen zijn als in alle bomen ter wereld en dit op slechts 3 procent van het aardoppervlak!

Oude reuzen op Kabouterberg: deze grillige autochtone eiken sieren de duintoppen in Kasterlee

Kempens en niet duur!

Ga aan de slag!

Streekeigen bomen en struiken zijn aangepast aan onze zandige Kempen.

Wil je weten welke soorten je best aanplant? Kijk in de eerste plaats in je buurt welke inheemse beplantingen het goed doen, de standplaatsgeschiktheid zal meestal overeenkomen met je eigen tuin.

Hou jij van onze schone landschappen? Door te kiezen voor de soorten die ons landschap vormgeven, breng je een beetje Kempen in je eigen tuin.

Bijkomend voordeel, deze soorten zijn niet duur en beter bestand tegen ziekten en plagen.

Wil je meer info, dan geeft ook de PLANTWIJZER geschikt plantadvies voor bomen en struiken in de provincie Antwerpen.

Groen erfgoed!

Wist je dat ook boom- en struiksoorten kunnen bedreigd zijn in hun voortbestaan? Het aandeel van de wilde bomen en struiken op het totaal van het bosoppervlak en de landschapselementen is schaars. Daarom zet regionaal landschap graag deze soorten in de kijker. Want je kan inheemse soorten aanplanten, maar ook nog kiezen voor autochtoon materiaal, want ook dat is erfgoed! Wij zorgen mee voor het behoud van deze soorten in de oude cultuurlandschappen in onze Kempen. Jij kan je steentje bijdragen door ze ook aan te planten in je tuin!

Š Kristine Vander Mijnsbrugge PAGINA 3

ENKELE GIDSEN VAN DE KEMPENSE HEUVELRUG AAN HET WOORD

Het is midden augustus, een koelere dag tijdens de hittegolf, en we maken een wandeling met 4 enthousiaste gidsen. Allen volgden ze de cursus tot gids van de Kempense Heuvelrug.

Het gidsen staat door de huidige omstandigheden op een laag pitje, maar (v.l.n.r) Anne-Marie Henderickx, Raf De Houwer, Annemie Eelen en Marc Keyenberg popelen om weer enkele groepen mee op sleeptouw te nemen. De bezoekers boeien met de intrigerende verhalen en mythes van de Kempense Heuvelrug en Slapende Reus, is wat deze landschapsgidsen verbindt.

Wat was je motivatie om zelf te gaan gidsen?

Anne-Marie: We gingen met enkele mensen op vakantie naar Oostenrijk en daar vroegen ze me te gidsen. Dat was de allereerste keer, daarom volgde ik eerst de opleiding tot gids van de Kempense Heuvelrug, om wat extra tips in te winnen. Ik leerde heel wat bij over onze Kempense Heuvelrug en zijn rijkdom aan geschiedenis.

Annemie: Na het opzeggen van mijn vorige job zocht ik een nieuwe tijdsinvulling. En zo ging de bal aan het rollen: ik volgde een opleiding tot gids via Toerisme Vlaanderen en begon te gidsen in Kasterlee, op het Heemerf, op volksverhaalwandelingen, ‌ En nu dus ook op de Kempense Heuvelrug! De berg waar ik vroeger als kind op speelde is nu geen gewone berg met bomen meer. De duin heeft intussen z’n geheimen prijsgegeven!

Welke eigenschappen heeft een goede gids volgens jou?

Anne-Marie.: Jezelf vlot aanpassen aan de groep die je meeneemt!

Raf: Gidsen is ook entertainen. De wisselwerking tussen de gids en groep is belangrijk, je pikt dus best in op wat er leeft bij je publiek.

Annemie: Klopt, daarom moet je kennis breder zijn dan datgene je vertelt. Zo kan je ook nog inspelen op de vragen uit de groep. Ook kom je best niet te belerend over, maar wel informatief met een vleugje humor!

Marc: Een goede gids beleeft zelf ook plezier aan zijn/haar wandeltocht.

Interesse om zelf een (gidsen)cursus te volgen?

Abonneer je op onze nieuwsbrief (via www.rlkgn.be) en blijf op de hoogte!

Meer info over de Kempense Heuvelrug: www.kempenseheuvelrug.be LANDSCHAPSMAGAZINE

PAGINA 4

Waarom volgde je een opleiding tot gids van de Kempense Heuvelrug?

Wat is je persoonlijke favoriete plek op de Kempense Heuvelrug?

Raf: Ik vind de dynamiek van de heuvelrug inspirerend: je hebt de geologie, de mythologie maar ook veel waardevolle natuur. We kunnen deze elementen goed uitspelen om de mensen hier rond te gidsen en ze boeien met het verhaal over de Slapende Reus.

Marc: Mijn favoriete plek bij uitstek is de holle weg Hoge Weg. Daar kan je een historisch verhaal brengen met geesten en spoken in de hoofdrol... en er zelf bijna in gaan geloven.

Anne-Marie: Ik ben erg geboeid door geschiedenis. Je ziet hier vooral ‘maar’ zandgrond en uitgestrekte dennenbossen, maar er is veel meer, zoveel bijzondere plekken. In de prehistorie was er zelfs bewoning op de heuvelrug, in de middeleeuwen was het dan weer een jachtdomein voor de adel, …daar was ik erg door verrast.

Raf: De heide wanneer deze volop in bloei staat. Er is hier bovendien veel ontwikkeling naar nieuwe natuur en je kan hier bijzondere vogels spotten. De Boomleeuwerik vertoeft soms op de open plekken en de Zwarte specht vliegt wel eens langs de beukendreef. En ’s avonds hoor je hier af en toe een jonge havik, de stille killer van de Heuvelrug...

Wanneer is een gegidste wandeling geslaagd?

Waarom is de Kempense Heuvelrug zeker een bezoekje waard?

Anne-Marie: Als je de mensen echt iets nieuws kan meegeven over de plaats waar ze zich bevinden, zoals een leuk mythologisch verhaal.

Raf: Het is een aanrader voor families met kleine kinderen. Het wandelpad is kindvriendelijk en je kan zowel volwassenen als kinderen boeien met het verhaal van de Slapende Reus.

Marc: Voor mij is de wandeling geslaagd als je achteraf gezellig een pintje gaat drinken met de groep. Soms worden er dan nog heel wat verhalen opgerakeld rond het gebied!

Anne-Marie: Bovendien is het gebied niet heel groot, en toch is er veel te zien en te ontdekken!

Annemie: Als je mensen kan verwonderen en laten glimlachen.

En je krijgt een oprechte ‘dankjewel’ achteraf!

Raf: Als het verhaal intrigerend is, blijft de groep geboeid. De interactie als gids met de mensen geeft je dan veel voldoening.

En het pintje achteraf kan dan eens zo goed smaken, zoals Marc aanhaalde!

Marc: Het is hier vooral ’s ochtends heel erg gezellig, rustig en stil.

We genieten nu, omwille van de COVID-situatie, meer dan ooit van onze eigen streek. Waarom mogen we zo trots zijn op de Kempen?

Annemie: De Kempen kent een variatie aan landschappen: duingebieden zoals de bijzondere Heuvelrug, waterlandschappen, een aangenaam platteland en uitgestrekte bossen, … Er is voor ieder wat wils! Daarnaast vind je hier veel gezellige caféetjes en terrasjes, meer dan in de rest van ’t land! En de fietspaden zijn hier mooi en in goede staat.

Raf: De Kempen heeft potentie met zijn landschappelijke variatie. Het is de kunst om als gids deze landschappen leesbaar te maken voor je publiek. Heel waarderend als dit weer eens lukt!

Anne-Marie: Ik ga graag op vakantie, maar kom eens zo graag weer thuis. Wanneer er vrienden uit andere provincies op bezoek komen en zich laten verwonderen door de schoonheid van de Kempen, besef ik telkens weer hoe mooi het hier is.

Kunstwerk A Giant Sculpture - © Gijs Van Vaerenbergh

KRIEBELT HET OM DE KEMPENSE HEUVELRUG TE ONTDEKKEN? Meer info en boeking van deze landschapswandeling via de toeristische dienst van Kasterlee onder voorbehoud van de maatregelen.

PAGINA 5

De Kempen

4 x anders

De meest voorkomende biotopen verklappen we al, maar welke 4 verschillende soorten spotten jullie?

We verklappen het op onze Facebookpagina!

Heide

Landbouwlandschap

LANDSCHAPSMAGAZINE

PAGINA 6

Vallei

Landduin PAGINA 7

De mooiste wandelroutes in de Kempen

# Staycation LEGENDE Topnatuur Boswandeling Kinderwandeling Stevige stappers Platteland Netevallei Stadswandeling

Arendonk 10 km

Herentals 5 km

Olen 8 km

Balen 2 km

Herenthout 8 km

Oud-Turnhout 6 km

Beerse 10 km

Kasterlee 6 km

Retie 8 km

Dessel 11 km

Lille 8 km

Turnhout 7 km

Geel 5 km

Meerhout 11 km

Vorselaar 12 km

Grobbendonk 9 km

Mol 6 km

Vosselaar 5 km

Ons regionaal landschap zet zich dagelijks in voor het behoud en herstel van Trage Wegen.

Dit doen we met onze gemeentebesturen en vrijwilligers.

Trage wegen zijn verbindingen met een openbaar karakter, die meestal gebruikt worden door nietgemotoriseerd verkeer. Vaak zijn dit smalle doorsteekjes in de dorpskern, onverharde veldwegen of kronkelende bospaadjes.

LANDSCHAPSMAGAZINE

PAGINA 8

Is je dagelijkse wandelroute aan vernieuwing toe? En ben je benieuwd naar wat de Kempen nog te bieden heeft? Wij brachten, samen met onze 18 gemeentebesturen, evenveel leuke en gevarieerde wandelingen in kaart*. Er is voor elk wat wils: de ene wandeling is kindvriendelijk, de andere net wat avontuurlijker of bijzonder qua natuurwaarde. Bovendien kozen we ook vaak voor mindere bekende wandelingen.

Ik wil gaan wandelen!

1. Surf naar www.rlkgn.be/nieuws/staycation OF scan de QR-code

2. Zoom in op een gebied naar keuze met of door te scrollen, klik op de wandeling en ontdek de knooppunten (indien beschikbaar), de lengte van de wandeling en wat extra info.

MĂŠt knooppunten!

3. Klik links op het icoontje van de printer en vervolgens rechts op afdrukken.

4. Geniet van je wandeling! Deel gerust je wandelavontuur onder #DeKnappeKempen #Landschapsmagazine #Staycation #RegionaalLandschap

Nog meer wandelpret en fietsplezier!

Check ook zeker eens de nieuwe website www.groenzoeker.be Je ontdekt er de leukste onbewandelde paadjes, de mooiste fietsroutes en het ontspannende vakantiegevoel.

En dat allemaal in de grote achtertuin van provincie Antwerpen!

* of baseerden ons op reeds bestaande wandelingen, ontwikkeld door gemeentebesturen en/of hun partners.

Vragen over de wandelingen of de Trage Wegen in jouw gemeente? > Contacteer: info@rlkgn.be

PAGINA 9

Primeur in België

LOSLOPEND VEE IN MOL EN BALEN Is het einde van de prikkeldraad in zicht? Is een zogezegde ‘loempe koei’ slimmer dan een ‘arm schaap’? Op deze vragen krijgt u hieronder een antwoord, want sinds begin juli test het Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete een gloednieuwe technologie uit van ‘virtuele afrasteringen’. Koeien, schapen en geiten lopen nu vrij rond in Mol en Balen. Of tenminste, zo lijkt het.

Voor de eerste keer in België worden halsbanden gebruikt die het vee moeten sturen naar waar de landbouwer of natuurbeheerder het wil. Het vee lijkt los te lopen maar ze worden met de technologie binnen een ‘virtuele omheining’ gehouden.

Deze precisie is handig om grazers in te zetten in natuurgebieden.

Met enkele eenvoudige handelingen op de gsm of tablet kan de boer zijn vee een nieuwe weide toekennen. Deze flexibiliteit is belangrijk om grazers succesvol in te zetten bij natuurbeheer. Bijkomend voordeel: er zijn geen dure omheiningen of draden meer nodig die de natuurlandschappen ontsieren.

Als wandelaar krijg je het gevoel van tussen de dieren te kunnen lopen, wat een mooie troef is voor de bezoeker!

HOE WERKT HET? Elk dier krijgt een halsband met daarin een computertje. Dat registreert tot op enkele centimeters nauwkeurig de exacte locatie op elk moment. Dankzij een ingebouwde batterij met zonnepanelen blijft het computertje werken.

Landbouwers kunnen op hun computer of GSM aanduiden waar de dieren mogen grazen. Komen ze op enkele meters van de virtuele grens dan gaat een geluidsignaal af waardoor de dieren rechtsomkeer leren maken.

Doen ze dat niet, dan krijgen ze een kleine elektrische prikkel.* Negeren ze drie keer het geluidssignaal en de prikkel dan krijgt de landbouwer bericht op zijn gsm dat een dier is ontsnapt. In de praktijk blijkt dit echter zelden of nooit te gebeuren. * De prikkel is qua aantal joule ongeveer 1 à 2 procent van de klassieke schrikdraad.

LANDSCHAPSMAGAZINE

PAGINA 10

VELE VLIEGEN IN ÉÉN KLAP Als Regionaal Landschap is het onze missie om de kwaliteiten van ons landschap maximaal te versterken. Open ruimte in Vlaanderen is beperkt en elke sector wedijvert voor toegang tot de resterende gronden. Door landbouwers in te zetten in natuurgebieden combineren we interessante en noodzakelijke functies op ons platteland.

Als we de natuurgebieden daarmee interessanter maken voor recreanten hebben we 3 vliegen in één klap. Naast het testen en bekend maken van de technologie, toont het project hoe natuur en landbouw een rendabele en constructieve samenwerking kunnen opzetten.

KRACHTEN GEBUNDELD De innovatiegerichte landbouwer Robin Mens uit Balen kwam vorig jaar met de technologie op de proppen. Hij engageerde ons Regionaal Landschap en KULeuven om deze nieuwe technologie uit te testen in Mol en Balen. Het Vlaamse Agentschap Natuur en Bos (ANB), Natuurpunt, Kemp vzw en de gemeentes Mol en Balen sprongen mee op de kar.

Met deze partners gaan we tot eind volgend jaar de boer op om de eerste testresultaten te delen met andere landbouwers en natuurbeheerders. Ook in de klassieke veeteelt, kan deze technologie mogelijks interessante toepassingen hebben.

Het Europees Landbouwfonds voor Plattelandsontwikkeling Leader waardeert innovatieve ideeën voor het platteland en gaf ons Regionaal Landschap het vertrouwen om dit project tot een goed einde te brengen.

DE EERSTE RESULTATEN: IS EEN ‘LOMPE KOE’ SLIMMER DAN EEN ‘DOMME GEIT’?

Vier thesisstudenten brachten deze zomer al vele uren door bij de dieren in Mol en Balen. Ze doen haptellingen, zien hoe het vee reageert op de geluidssignalen en checken zelfs waar ze hun gevoeg doen. Het lijken de meest vrije dieren onder de Kempense zon, maar veel privacy hebben ze voorlopig niet. Onder de hoede van professoren Karen Vancampenhout en Ben Aernouts wordt alles gemonitord om de resultaten op vlak van dierenwelzijn en natuurbeheer in kaart te brengen.

Uit de eerste bevindingen blijkt alvast dat de dieren het systeem snel leren kennen.

Binnen één dag tot maximaal enkele dagen hebben ze allemaal door dat ze bij het audiosignaal moeten terugkeren op hun stappen. En ja… misschien is een koe wel een tikkeltje lomper dan een geit. De geiten en schapen in Mol waren wel zeer snel weg met het systeem. Maar elk individu en elke soort blijkt hier anders mee om te gaan: onder de koeien, schapen en geiten spotten we zowel deugnieten als waaghalzen en volgzame types. De finale resultaten van deze onderzoeken verwachten we trouwens volgend jaar!

ZIN IN EEN KOE-BEZOEK OF SCHAAP-SPOTTEN? De dieren kan je dezer dagen ook zelf zien grazen en 'loslopen'. De 10 schapen en geiten zitten op de site van het ‘oud stort’ aan de Maat in Mol. Vanaf het ecocentrum de Goren ben je er op 10 minuutjes wandelen. De koeien, stier en kalfjes zijn te bezichtigen in het prachtige natuurgebied het Scheps in Balen. De Schepswandeling, in 2012 nog uitgeroepen tot de ‘wandeling van het jaar’ , brengt je langs de dieren en het infobord.

Meer info: www.loslopendvee.be

PAGINA 11

Tot volgende keer?

Leuk dat je een kijkje nam in dit LANDSCHAPSMAGAZINE. Elke inwoner uit ons werkingsgebied ontvangt een exemplaar.

WIL JE ONS MAGAZINE OPNIEUW ONTVANGEN IN 2021?

Surf: www.rlkgn.be/landschapsmagazine Mail: info@rlkgn.be In het kader van de privacy wetgeving: de gegevens zullen louter gebruikt worden ter verzending van het landschapsmagazine. Ze zullen om geen enkele andere reden verder verspreid worden.

Ons werkingsgebied omvat de gemeenten Arendonk, Balen, Beerse, Dessel, Geel, Grobbendonk, Herentals, Herenthout, Kasterlee, Lille, Meerhout, Mol, Olen, OudTurnhout, Retie, Turnhout, Vorselaar en Vosselaar.

COLOFON REDACTIE Charlotte Corthals, Daan Janssens, Tilly Mertens, Bas Van der Veken, Els Oostvogels, Suzy Volckaerts, Tom Snoeckx, Lotte Deman, Jef De Schutter, Karen De Schutter, Joke Maes FOTOGRAFIE Omslag: De Kijkhut p6-7 collage: Vilda VORMGEVING Tilly Mertens DRUKKERIJ Drukkerij Bosmans - gedrukt op FSC papier VERANTWOORDELIJKE UITGEVER Bas Van der Veken

Polderstraat 33, Oud-Turnhout CONTACTGEGEVENS

E info@rlkgn.be www.rlkgn.be

instagram.com/rlkgn facebook.com/rlkgn

KLEINE EN GROTE NETE

LANDSCHAPSMAGAZINE

PAGINA 12