Jaarverslag 2016 Planning 2017 by Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 – Planning 2017

Werkingsverslag 2016 – Jaarplanning 2017 Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete Auteurs: Bas Van der Veken, Tilly Mertens, Charlotte Corthals, Suzy Volckaerts, Joke Maes, Tom Snoeckx, Els Oostvogels, Karen De Schutter, Hanne Govaers, Moïra Heyn (VIA), Lieven Lavrijsen (VLM). _ Coverfoto: Collage (Grensstraat Dessel/Retie door Jan Caers, Vaartbos Arendonk door Ann Palinckx, Olens Broek door Michiel Vanhoudt, Paddestoelen in de Bosbergen Herentals door Gitte Mertens, Dreef Vorselaar door Chris Huysmans)

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 – Planning 2017

Voorwoord Beste lezer Hierbij stellen we u het jaarverslag 2016 en de planning 2017 van Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete voor. In 2016 werden opnieuw heel wat concrete projecten gerealiseerd, nog steeds de basis van onze werking. Op tientallen locaties in het werkingsgebied werden landschapsprojecten gerealiseerd. Vrijwilligers van ons knotteam zijn her en der in de weer om knotbomen en houtkanten opnieuw het gepaste beheer te geven. Kilometers hagen, houtkanten, dreven en knotbomenrijen werden aangeplant en onderhouden. Gespecialiseerde verzorgers pakten heel wat sites met monumentale bomen aan en kleinschalig erfgoed werd vakkundig onder handen genomen door studenten. In het kader van de Europese natuurdoelen herstelden we diverse habitats en leefgebieden van zeldzame soorten bij particuliere eigenaars. Drie scholen gingen, samen met ons team, de uitdaging aan om hun terrein te vergroenen. In Olen, Geel, Mol en Balen werken we volop aan de herwaardering van trage wegen. Voor de Kempense Heuvelrug stelden we een prachtig boek voor met de landschapsvisie en het toeristisch ontwikkelingsplan. Meteen gingen we ook met onze partners aan de slag om deze toekomstvisie in de praktijk om te zetten. Meer dan 1500 enthousiastelingen bezochten ons Feest op het Ecoduct in Mol-Postel en maakten er kennis met het belang van ontsnippering. Honderden bezoekers bezochten onze bodemtentoonstelling (S)oil on Canvas in de Warande in Turnhout. Via onze (digitale) communicatiemiddelen bereiken we op regelmatige basis duizenden Kempenaars. Ook voor 2017 hebben we grootse plannen. Naast de intussen honderden kleine ingrepen in het landschap – iets waaraan we willen verder werken in de toekomst – willen we onze impact ook vergroten door in te zetten op gebiedsgerichte projecten. Naast de Kempense Heuvelrug bekijken we ook in de valleien van de Kleine en Grote Nete, de Kempense Meren, de Stadsregio en het ARO-gebied, … hoe we alle partners in het buitengebied kunnen ondersteunen voor een kwaliteitsvolle open ruimte. Thematisch bekijken we hoe we het beheer van houtkanten en andere KLE’s kunnen optimaliseren voor natuur, landbouw, landschap en cultuurhistorie. Benieuwd geworden naar nog meer van onze realisaties en toekomstplannen? Lees dan snel verder!

Rik Röttger Voorzitter Gedeputeerde voor Leefmilieu

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 â&#x20AC;&#x201C; Planning 2017

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete vzw Werkingsverslag 2016 â&#x20AC;&#x201C; Planning 2017 Inhoud

1 Organisatie en structuur 1.1 1.2 1.2.1 1.2.2 1.2.3 1.3 1.3.1

Werkingsgebied Bestuursorganen Algemene vergadering Raad van bestuur Dagelijks bestuur Personeel Personeelsbestand RLKGN

2 Werking 2016 in het kort 3 Planning 2017 in het kort 4 Jaarverslag en planning 4.1 4.2 4.3 4.4

Natuurbehoud en landschapszorg Recreatief medegebruik en natuurrecreatie Natuureducatie en draagvlakvorming Projecten ANB

5 Financieel overzicht 5.1 5.2 5.3 5.4 5.5

Balans en resultatenrekening 2016 Begroting 2017 Toelichting door de penningmeester Provinciale basissubsidie voor uitvoering acties ikv landschapszorg Projectsubsidies DMN

6 Bijlagen

5 5 6 6 8 9 9 9

13 17 18 18 147 161 191

204 204 204 204 205 206

207

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 â&#x20AC;&#x201C; Planning 2017

1 Organisatie en structuur 1.1 Werkingsgebied Het werkingsgebied van Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete ligt in het oosten van de provincie Antwerpen, en strekte zich tot en met 2016 uit over het grondgebied van 18 gemeenten: Arendonk, Balen, Beerse, Dessel, Geel, Grobbendonk, Herentals, Herenthout, Kasterlee, Lille, Meerhout, Mol, Olen, Oud-Turnhout, Retie, Turnhout, Vorselaar en Vosselaar. .

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete is gelegen in het oosten van de provincie Antwerpen en omvat 18 gemeenten.

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 – Planning 2017

1.2 Bestuursorganen Algemene vergadering De Algemene vergadering van Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete is samengesteld uit de provincie Antwerpen, alle 18 aangesloten gemeenten en de erkende verenigingen voor natuur, landbouw, recreatie en wildbeheer, en uit een aantal adviserende instanties.

GROEP B - Erkende milieuen natuurverenigingen

GROEP A - Provincie- en gemeentebesturen

Wijzigingen samenstelling van de Algemene Vergadering (sinds 21 februari 2017) aangeduid in het vet.. Organisatie VASTE LEDEN (stemgerechtigd) Provincie Antwerpen Gemeente Arendonk Gemeente Balen Gemeente Beerse Gemeente Dessel Stad Geel Gemeente Grobbendonk Stad Herentals Gemeente Herenthout Gemeente Kasterlee Gemeente Lille Gemeente Meerhout Stad Mol Gemeente Olen Gemeente Oud-Turnhout Gemeente Retie Stad Turnhout Gemeente Vorselaar Gemeente Vosselaar Natuurpunt vzw Natuurpunt beheer vzw Natuurpunt De Kievit Natuurpunt De Wulp Natuurpunt Geel-Meerhout kern Geel Natuurpunt Geel-Meerhout kern Meerhout Natuurpunt Kasterlee Natuurpunt Lille Natuurpunt Nete en Aa kern Vorselaar Natuurpunt Nete en Aa kern Grobbendonk-Herenthout Natuurpunt Nete en Aa kern Herentals-Olen Natuurpunt Netebronnen kern Balen Natuurpunt Netebronnen kern Mol Natuurpunt De Turnhoutse Kempen Natuurpunt Wamp en Neten Koninklijke Vereniging voor Natuur- en Stedenschoon vzw VMPA vzw Actiegroep Leefmilieu Kempen (VALK) vzw JNM Neteland

effectief vertegenwoordiger plaatsvervanger Rik Röttger Ann Hermans Wim Wouters August Adriaensen Kris Van Dijck Benny Eyckmans Veroniek Hoorelbeke Mien Van Olmen Wim Van Looy Guy Van de Perre Michel Leys Jan Melis Christophe Verdonck Seppe Bouquillon Marleen Gabiëls Karolien Adriaensen Hannes Anaf Filip Van den Broek Marc Soontjens Hendrik Hendrix Jan Van den Berghe Luc Van der Eycken Dirk Geysels Marc Verachtert Dirk De Schutter Paul Dekker Nico Paepen Marleen Jansen

Peter Bellens Joke Segers Mien Vanden Broek Dirk Proost Ellen Broeckx Staf Kauwenberghs Hilde Leens Ludo Van den Broeck Leo Van Herck Griet Noyens Jef Meeuws Jos Tondoor Paul Rotthier Jan Verbist Jé Peeters Lut Hermans Luc Hermans Lieven Janssens Chris Schoenmakers Gerd Zonnenberg Stefan Versweyveld Paul Prinsen Wouter Vanreusel Koen Thibau Luc Van den Bergh Juul Appels Chris Van Den Bosch Dirk Willems

Julien Bouwen

Eddy Vercammen

Willy Vanberghen Jan Mallants Jan De Schepper Gerd Zonnenberg Kris Van der Steen

Herman Puls Herman Bijnens Jef Sas Frank Van Gorp Vital Van Gorp

Rutger Steenmeijer Geert Bekaert Oscar Vanderborght Rik Puls

Frank Hye Jean Quetin Arthur Vleugels Tessa Boeykens

Toegetreden leden

GROEP C - Erkende verenigingen voor landbouw - toerisme - wildbeheer

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Landelijke Beweging Boerenbond Bedrijfsgilden Bedrijfskringen Landelijke Gilden KVLV KVLV/AGRA Agrakring Groene Kring vzw / KLJ Regioraden Algemeen Boerensyndicaat Vlaams Agrarisch Centrum vzw WBE Retie vzw WBE De Vart vzw WEB Geel-Olen 1 vzw WBE Het Netebroek Balen WBE 4B vzw WBE Bos&Duin Kasterlee vzw WBE Groot-Lille vzw WBE Nete&Wimp vzw TPA vzw Pasar vzw Kempens Landschap vzw Land van Turnhout vzw Vallei van de Grote Nete vzw Het Groene Neteland vzw Kempense Meren vzw vvv Balen vzw vvv Retie vzw vvv Vorselaar vzw vvv Dessel vzw vvv Mol vzw VormingPlus Kempen Provinciale Landbouwkamer Cultuurraad voor de Kempen vzw KEMP Den Bunt vzw Nationale Boomgaardenstichting Landschapszorg vzw Bosgroep Kempen Noord Bosgroep Zuiderkempen Rurant vzw VVV Geel Departement Landbouw en Visserij

Jaarverslag 2016 â&#x20AC;&#x201C; Planning 2017

Jelle Claes Marcel Heylen Alfons Gios Eddy de Hoon Rita Geerts Hilda Van den Broeck Rosa Helsen Dorien Dickens Sarah Seyen Luc Huybrechts Carine Ceusters Roger Ooms Jozef Schryvers Jan Lavrijsen Marc Geuens Aloys Verherstraeten Paul Hermans Carlo Carpentier Geert Van den Bosch Bie De Busser Hilsande Sels Tine Van den Broeck Jan Aerts Cris Rutten Ingrid Ryken Vincent Kolen Marcel Belmans Marcel Moons Luc Van Hoof Annie Michielsen Guido Van Hoof Christa Truyen Gert Van de Moortel Willy De Ceulaer Maarten D'Hondt Roger Damen Marc Boermans Chris Caerts Willy Van De Velde Jan Seynaeve Wim Poelmans Bert Goeman Van Vlierberghe Sam

Ludo Vansant Kathleen Janssen Liliane Aerts

Luc Van Dommelen Danny Meeusen Willy Van der Veken Gerard Lammers Paul Verluyten Jozef Marien Marc Ooms Karel Dierckx Eric Van Echelpoel Dries Daems Ann Kersemans Rob Huyskens Annemie Nagels Nik Tuytelaers Kris Alen Lisette Boeckx Herman Sannen Walter Van de Poel Jules Mermans Guy Peeters Roger Damen Staf Heurckmans Martine Coppieters Wim Van Hout Guide Van Hoof Brigitte Van Dongen Ludo Royen Guy Tilkin Wim Boonen Jan Millis Kristien Vanlommel Kris Alen Marcipont Yves

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 â&#x20AC;&#x201C; Planning 2017

Raad van bestuur De Raad van Bestuur van Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete is samengesteld uit de provincie Antwerpen, alle 18 aangesloten gemeenten en de erkende verenigingen voor natuur, landbouw en recreatie en de wildbeheereenheden.

GROEP C Erkende verenigingen voor Landbouw - toerisme - wildbeheer

GROEP B Erkende milieuen natuurverenigingen

GROEP A Provincie- en gemeentebesturen

Wijzigingen samenstelling van de Raad van Bestuur (sinds 21 februari 2017) aangeduid in het vet vertegenwoordiger Organisatie LEDEN RAAD VAN BESTUUR (stemgerechtigd) Rik RĂśttger Provincie Antwerpen Ann Hermans Gemeente Arendonk Wim Wouters Gemeente Balen Peter Helsen Gemeente Beerse Kris Van Dijck Gemeente Dessel Griet Smaers Stad Geel Peter Van Pelt Gemeente Grobbendonk Mien Van Olmen Stad Herentals Tine Witvrouwen Gemeente Herenthout Guy Van de Perre Gemeente Kasterlee Gemeente Lille Kris Breugelmans Jan Melis Gemeente Meerhout Christophe Verdonck Stad Mol Marc T'Syen Gemeente Olen Leo Van Miert Gemeente Oud-Turnhout Kristel Pelckmans Gemeente Retie Hannes Annaf Stad Turnhout Filip Van den Broeck Gemeente Vorselaar Marc Soontjens Gemeente Vosselaar Hendrik Hendrix Natuurpunt vzw Jan Van den Berghe Natuurpunt beheer vzw Paul Prinsen Natuurpunt De Kievit Dirk Geysels Natuurpunt De Wulp Marc Verachtert Natuurpunt Geel-Meerhout kern Geel Dirk De Schutter Natuurpunt Geel-Meerhout kern Meerhout Paul Dekker Natuurpunt Kasterlee Nico Paepen Natuurpunt Lille Marleen Jansen Natuurpunt Nete en Aa kern Vorselaar Eddy Vercammen Natuurpunt Nete en Aa kern GrobbendonkHerenthout Nete en Aa kern Herentals-Olen Herman Puls Natuurpunt Jan Mallants Natuurpunt Netebronnen kern Balen Jef Sas Natuurpunt Netebronnen kern Mol Gerd Zonnenberg Natuurpunt Turnhoutse Kempen Kris Van der Steen Natuurpunt Wamp en Neten Frank Hye KVNS vzw Geert Bekaert VMPA vzw Oscar Vanderborght Actiegroep Leefmilieu Kempen (VALK) vzw Jelle Claes Landelijke Beweging Boerenbond Marcel Heylen Bedrijfsgilden Alfons Gios Bedrijfskringen Eddy de Hoon Landelijke Gilden Rita Geerts KVLV Hilda Van den Broeck KVLV/AGRA Rosa Helsen Agrakring Dorien Dickens Groene Kring vzw - KLJ Sarah Seyen Regioraden Luc Huybrechts Algemeen Boerensyndicaat Bie De Busser TPA vzw Vincent Kolen Kempense Meren vzw Tine Van den Broeck Kempens Landschap vzw

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jan Aerts Ingrid Ryken Marcel Moons Bart Claes Carlo Carpentier

Jaarverslag 2016 – Planning 2017

Land van Turnhout vzw Het Groene Neteland vzw VVV Retie WBE regio 1 (Dessel) WBE regio 2 (Balen)

14 15 16 17 18

Dagelijks bestuur De Raad van Bestuur verdeelt onder haar leden de functies van voorzitter, ondervoorzitter, secretaris en penningmeester. Het dagelijks bestuur bestaat uit maximaal 5 personen. Huidige samenstelling Dagelijks Bestuur RLKGN (sinds 21 februari 2017) naam Rik Röttger Kris Van Dijck Sarah Seyen Jan Van den Berghe Bas Van der Veken

vertegenwoordiger provincie Antwerpen gemeente Dessel Regioraden Boerenbond Natuurpunt RLKGN

functie voorzitter ondervoorzitter secretaris penningmeester coördinator

1.3 Personeel Personeelsbestand RLKGN regime

loonrol

Indienst vanaf

Bas Van der Veken

100%

RLKGN

1/5/2009

Medewerker communicatie

Tilly Mertens

50%

RLKGN

3/10/2016

Projectmedewerker landschap en erfgoed

Els Oostvogels

80%

RLKGN

1/11/2009

Projectmedewerker landschapsbeelden

Steve Meuris

100%

RLKGN

1/7/2012

Administratief medewerker

Suzy Volckaerts

80%

RLKGN

1/8/2011

Projectmedewerker trage wegen en MOS

Hanne Govaers

100%

RLKGN

1/1/2012

Projectmedewerker agrarisch Joke Maes natuuren landschapsbeheer

100%

RLKGN

1/9/2015

Projectmedewerker landschap

Karen De Schutter

100%

RLKGN

23/2/2015

Projectmedewerker trage wegen

Charlotte Corthals

100%

VDAB 18/7/2016 RLKGN

Projectmedewerker biodiversiteit

Tom Snoeckx

100%

RLKGN

functie

naam

Coördinator

Stafmedewerker Antwerpse Moira Heyn regionale landschappen Bedrijfsplanner

Lieven Lavrijsen

werkt 80% voor RLDV* de 4 RL Antwerps e100% RL’en VLM

uit dienst vanaf

tijdskrediet 1 j.in 2016 & 6 m. in 2017

1/6/2015 Vanaf 1/11/2016 nieuwe functie

RLKGN = basisfinanciering voorzien door provincie en gemeenten * met VIA-subsidies van de Vlaamse overheid en provincie Antwerpen (werkt voor alle Antwerpse RL’en) Volgende personeelswijzigingen vonden plaats in 2016 : 9

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete



 

Jaarverslag 2016 – Planning 2017

Joke Maes ging in bevallingsverlof vanaf 28 januari 2016. Tijdens haar afwezigheid werden haar taken intern binnen het team overgenomen. Vanaf 1 oktober 2017 nam zij 1 dag in de week ouderschapsverlof op. Charlotte Corthals kwam in dienst vanaf 18 juli 2016 onder het IBO-statuut. Zij kwam ons team versterken als projectmedewerker Trage Wegen. Tilly Mertens werd halftijds aangenomen vanaf 3 oktober 2016. Zij nam de taken rond communicatie over van Karen De Schutter, zodat Karen zich volledig kan richten op de projecten rond landschap.

Personeel RLKGN 2016 functie

naam

regime

loonrol

j f m a m j j a s o n d

Coördinator

Bas Van der Veken

100%

RLKGN

x x x

Medewerker communicatie

Tilly Mertens

50%

RLKGN

Projectmedewerker biodiversiteit

Tom Snoeckx

100%

RLKGN

x x x

x x

x x x x x x x

Els Oostvogels

80%

RLKGN

x x x

x x

x x x x x x x

Projectmedewerker landschapsbeelden

Steve Meuris

RLKGN

Administratief medewerker

Suzy Volckaerts

80 %

RLKGN

x x x

x x

x x x x x x x

Projectmedewerker trage wegen en MOS

Hanne Govaers

100%

RLKGN

x x x

x x

x x x x x x x

Projectmedewerker trage wegen

Charlotte Corthals

% 100%

Projectmedewerker landschap

Karen De Schutter

100%

RLKGN

x x x

100%

RLKGN

Projectmedewerker en erfgoed

landschap

Projectmedewerker agrarisch Joke Maes natuuren landschapsbeheer Stafmedewerker Antwerpse regionale landschappen

Moira Heyn

Bedrijfsplanner

Lieven Lavrijsen

x x

x x x x x x x x x x

x x x x x x

werkt 80% voor de 4 RLDV* Antwerpse RL’en 100% VLM

x x

x x x x x x x

x x x

x x

x x x x x

x x x

x x

x x x x x x x

RLKGN = basisfinanciering voorzien door provincie en gemeenten * met VIA-subsidies van de Vlaamse overheid en provincie Antwerpen (werkt voor alle Antwerpse RL’en) Begin 2017 startten de aanwervingen voor een nieuwe stafmedewerker. De vorige VIA-medewerker, Moïra Heyn, veranderde van functie in oktober 2016. In 2017 worden enkele verschuivingen in het personeelsbestand verwacht. Hanne Govaers zal vanaf 30 januari 2017 in zwangerschapsverlof gaan en daarna ouderschapsverlof opnemen tot en met eind augustus 2017. Steve Meuris neemt nog 6 maanden tijdskrediet en Karen De Schutter neemt zijn taken over. Els Oostvogels neemt 1 dag in de week ouderschapsverlof. Het IBO-contract van Charlotte Corthals loopt af op 15 januari 2017. Zij zal daarna vast in dienst worden genomen. Joke Maes neemt 1 dag in de week ouderschapsverlof op tot en met 28 februari 2017.

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 – Planning 2017

Personeelsverwachting RLKGN 2017 functie Coördinator

naam Bas Van der Veken

regime

loonrol

m a

m j j

a s o n d

100%

RLKGN

x x x x x x x x

Medewerker communicatie

Tilly Mertens

50%

RLKGN

x x x x x x x x

Projectmedewerker biodiversiteit

Tom Snoeckx

100%

RLKGN

x x x x x x x x

Projectmedewerker trage wegen

Hanne Govaers

100%

RLKGN

Projectmedewerker trage wegen

Charlotte Corthals

100%

RLKGN

x x x x x x x x

Projectmedewerker landschap Els Oostvogels en erfgoed

80%

RLKGN

x x x x x x x x

Projectmedewerker landschapsbeelden

100%

RLKGN

Projectmedewerker agrarisch Joke Maes natuuren landschapsbeheer

100%

RLGKN

x x x x x x x x

Administratief medewerker

Suzy Volckaerts

80%

RLKGN

x x x x x x x x

Projectmedewerker landschap en communicatie

Karen De Schutter

100%

RLKGN

x x x x x x x x

Stafmedewerker Antwerpse regionale landschappen

Nog onder voorbehoud

100%

RLDV*

x x x x x x x x

Bedrijfsplanner

Lieven Lavrijsen

100%

VLM

x x x x x x x x

Steve Meuris

x x x x

x x x x x x

RLKGN = basisfinanciering voorzien door provincie en gemeenten * met VIA-subsidies van de Vlaamse overheid en provincie Antwerpen (werkt voor alle Antwerpse RL’en)

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 – Planning 2017

Taakomschrijving huidige teamleden functie

naam

regime

Coördinator

Bas Van der Veken

100%

Medewerker communicatie

Tilly Mertens

50%

Communicatie: website, facebook, nieuwsbrief, folders, tentoonstellingen.

Projectmedewerker biodiversiteit

Tom Snoeckx

100%

Projecten natuurbehoud, monitoring, IHD

100%

Projecten rond agrarisch natuuren lanschapsbeheer

Projectmedewerker trage Hanne Govaers wegen

100%

Project trage wegen, communicatie, publieksactiviteiten, Groen op School

vormingen

Projectmedewerker trage Charlotte Corthals wegen

100%

Project trage wegen, publieksactiviteiten

vormingen

Projectmedewerker landschap en erfgoed

Els Oostvogels

80%

Landschapszorg, landschapsvisies, gebiedsgerichte projecten

Projectmedewerker landschapsbeelden

Karen De Schutter

100%

Landschapszorg

Administratief medewerker

Suzy Volckaerts

80%

Algemene administratie, boekhouding, personeel

Lieven Lavrysen

100% (VLM)

Promotie, afsluiten en opvolgen van beheerovereenkomsten met landbouwers voor agromilieumaatregelen op landbouwbedrijven; participatie in RLKGN-projecten met landbouwraakvlakken

100% (Antw. RL’en)

Organisatie samenwerking tussen provincie en Antwerpse regionale landschappen en RL’en onderling in beleidsdomeinen natuur, soorten & biodiversiteit, landschap, erfgoed, recreatief medegebruik (uitwerken van gemeenschappelijke projecten; afstemming op het vlak van potentiële synergieën; centrale spil in samenwerking tussen provincie, RL’en en andere partners)

Projectmedewerker agrarisch natuurlandschapsbeheer

Bedrijfsplanner

Stafmedewerker Antwerpse regionale landschappen

en Joke Maes

Nog onder voorbehoud

taakomschrijving Algemene coördinatie team, eindverantwoordelijkheid jaarprogrammatie en werking, contacten bestuur en leden, overkoepelende projecten, eindredactie communicatie

communicatie,

Een teamvergadering vindt in de regel plaats om de drie weken, afwisselend op kantoor (dinsdagvoormiddag) en op verplaatsing (dinsdagnamiddag) waarbij een van de projecten bezocht wordt.

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 – Planning 2017

2 Werking 2016 in het kort 2016 werd opnieuw een jaar van veel projecten en terreinrealisaties voor RLKGN, nog steeds de basis van onze werking. Zo konden we op 29 locaties in ons werkingsgebied projecten realiseren rond landschapsherstel, kleinschalig erfgoed en kleine landschapselementen: meer dan 11.000 nieuwe bomen en struiken (waarvan zo’n 75 procent autochtoon) werden aangeplant, 6 sites met bouwkundig erfgoed werden aangepakt, er kwamen 6,75km nieuwe hagen en houtkanten bij, 143 nieuwe fruitbomen en niet minder dan 93 monumentale bomen werden door profesionele boomverzorgers onder handen genomen. Er werden 8 poelen hersteld of nieuw gegraven. Voor de Kempense Heuvelrug tussen Kasterlee en Lichtaart publiceerden we een rijk geïllustreerd boek met een landschapsbiografie en hierop gebaseerd een toeristisch ontsluitingsplan. Op basis van dit plan gingen we samen met onze partners meteen aan de slag om dit in uitvoering te brengen; een actie die ook de komende jaren nog zal verder lopen.

De vrijwilligers van ons knotteam beheerden opnieuw heel wat knotbomen en houtkanten en PDPOprojecten rond het optimaliseren van houtkantenbeheer, rond bosranden langs landbouwpercelen en rond het landschappelijk inpassen van paardenhouderijen, gingen van start. Het LEADER-project rond de voormalige landbouwkolonie Malou in Balen kende een doostart en de eerste terreinrealisaties op basis van de toekomstvisie worden momenteel uitgevoerd. 75 landbouwers in ons werkingsgebied sloten een beheerovereenkomst af voor in totaal 466 objecten. Meer dan 25 hectaren fauna-akkers werden opnieuw ingezaaid in samenwerking met wildbeheereenheden en landbouwers.

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 â&#x20AC;&#x201C; Planning 2017

Binnen ons project rond zwaluwen en gierzwaluwen werden nieuwe kunstnesten gehangen, met in het bijzonder een inhaaloperatie in onze nieuwe gemeente (sinds 2015) Arendonk. Ook andere soortgerichte projecten, zoals deze rond de harkwesp, vleermuizen en de gladde slang, werden vergezet in 2016. In het kader van Europese natuurdoelen bij particulieren werden venhabitats, heide en bossen hersteld en diverse nieuwe dossiers zijn in voorbereiding. Ook qua recreatie en natuurbeleving zaten we zeker niet stil. Het trage wegenplan voor de gemeente Olen is afgewerkt en in Geel en Herentals zijn we, mede dankzij de hulp van een dertigtal vrijwilligers die mee op pad gaan, zeer ver gevorderd. Ook in de Landduinenregio, op de grens van Mol en Balen, gingen we aan de slag. Dit jaar ondergingen vier scholen een groene metamorfose binnen onze MOS-werking, ditmaal in Mol, Lille en Herentals.

Rond educatie en draagvlakverbreding sloten we twee jaar werking rond het ecoduct Kempengrens in Mol-Postel af met een publieksfeest dat ruim 1500 bezoekers naar de natuurbrug wist te brengen.

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 â&#x20AC;&#x201C; Planning 2017

Als uitloper van het Internationale Jaar van de Bodem maakten we de bodemtentoonstelling (S)oil on Canvas die in oktober in de Warande in Turnhout te zien was en nu de rest van de Kempen zal rondreizen. Ook met andere bodem- en erfgoedthemaâ&#x20AC;&#x2122;s wisten we de pers te halen eind 2016: de leeftijdsbepaling van de hoogste boom in Turnhout en de ontdekking van ijstijdrelicten op diverse plekken in de Kempen.

Op de volgende pagina vind je een overzicht van de belangrijkste terreinrealisaties van RLKGN in 2016!

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 â&#x20AC;&#x201C; Planning 2017

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 – Planning 2017

3 Planning 2017 in het kort In 2017 willen we in de eerste plaats verder doen met waar we goed in zijn: concrete terreinrealisaties in ons werkingsgebied, kaderend in gemeentelijke, provinciale, Vlaamse en/of Europese beleidsdoelstellingen en in nauw overleg met alle betrokken particulieren, organisaties en overheden. De structurele werking rond landschap en erfgoed, biodiversiteit en trage wegen loopt dan ook gewoon verder, met reeds een heel aantal interessante projecten die lopende en/of gepland zijn: - Optimaliseren van houtkantenbeheer in de regio (PDPO en LEADER) - Werken rond bosranden langs landbouwpercelen (PDPO) - Integratie van kleine en grote paardenhouderijen in het landschap (PDPO) - Uitvoering van de landschapsvisie in Malou (LEADER) - Projecten rond landschapsherstel en bouwkundig erfgoed, onder meer in uitvoering van de landschapvisie op de Kempense Heuvelrug - Graven van nieuwe poelen en bufferstroken - Inzaaien van nieuwe fauna-akkers - Acties ikv particulier natuurbeheer voor Europese natuurdoelen, onder meer in Turnhout en Kasterlee - Etc. Daarnaast dienen zich een aantal nieuwe gebiedsgerichte projecten aan. Naast de Kempense Heuvelrug bekijken we ook in de valleien van Kleine en Grote Nete, de Landduinenregio, de Kempense Meren, de stadsregio en het ARO-gebied hoe we alle partners in het buitengebied kunnen ondersteunen voor een kwaliteitsvolle open ruimte. Samen met twee erfgoedcellen, resp. k.ERF en Kempens Karakter, maakten we erkenningsdossiers op voor twee Intergemeentelijke Onroerend Erfgoed Diensten in ons werkingsgebied: IOED k.ERF, Land van water en zand en IOED Land van Nete en Aa. In de loop van 2017 hopen we deze bij goedkeuring concreet op de rails te zetten. 2017 wordt ook het jaar waarop we – eindelijk – onze verhuis naar een vaste stek in de voormalige pastorie in Oosthoven (Oud-Turnhout) kunnen voorbereiden. We hebben ook al een aantal mooie, leuke of boeiende evenementen in het verschiet: - KomeNete / Netedag 2017 i.s.m. OC/PMC en Bekkensecretariaat (juni) - Boekvoorstelling en expo KEMPENATLAS i.s.m. Ar-Tur (september) - Filmvoorstelling van onz film ism Frans Verhoeven over Turnhouts Vennengebied (september) - Premiere voorstelling Kempen-karavaan - Opening divers einrichtingsprojecten waaronder 3 scholen - Evenementen ikv 350 jaar grove dennen in de Kempen (oktober) Ook in 2017 zitten we dus niet stil. Intussen bereiden we ons voor op de toekomst in een wijzigende beleidsmatige en financiële context. Belangrijke aandachtspunten daarbij zijn een gezond financieel en personeelsbeleid, het verder professionaliseren van de werking (projectendatabank, GIS, monitoring, …) etc. Tegelijk gaan we het gesprek aan met onze partners in het buitengebied rond duurzame samenwerking voor een optimale landschapskwaliteit in de Kempen.

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 – Planning 2017

4 Jaarverslag en planning 4.1 Natuurbehoud en landschapszorg Actie 1. Kleine Landschapselementen

Initiatiefnemer/trekker Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete Contactpersoon: Els Oostvogels - Karen De Schutter Partners: provincie Antwerpen, Agentschap natuur en bos, Agentschap onroerend erfgoed, gemeenten Doelgroep: Diverse grondeigenaars: landbouwers, particulieren, openbare besturen, verenigingen Doelstelling Behoud, herstel en uitbreiding van het netwerk van houtige kleine landschapselementen (houtkanten, hagen, dreven en hoogstamboomgaarden) in functie van landschapsherstel, landschapsbeleving, natuurbehoud, erfgoedherstel, natuurverbindingen, versterking van ecologische corridors, en behoud van autochtone bomen en struiken. Omschrijving Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete wil meewerken aan het behoud, herstel en uitbreiding van landschappelijk en cultuurhistorisch waardevolle houtige landschapselementen met een hoge ecologische en erfgoedwaarde, zoals hoogstamboomgaarden, dreven, hagen en houtkanten. Met bijzondere aandacht voor het historisch voorkomen van kleine landschapselementen in het landschap willen we de missing links binnen het KLE-netwerk in kaart brengen en waar mogelijk en wenselijk herstellen. Als basis voor de selectie van missing links willen we historische kaarten vergelijken met actuele inventarisaties (onder meer de provinciale landschapskaart). Naast het landschappelijk en cultuurhistorische aspect, is ook het behoud van streekeigen genetisch materiaal en versterking van biodiversiteit een doelstelling. KLE’s worden steeds gescreend op aanwezigheid van autochtone genenbronnen en bij aanwezigheid wordt deze vrijgesteld, en indien mogelijk verder opgekweekt. De aanplantingen van nieuwe KLE’s gebeuren dan ook steeds met autochtoon plantgoed.

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 – Planning 2017

Hagen, houtkanten en (knot)bomenrijen zijn belangrijke landschapsbepalende elementen met een grote waarde als habitat, fourageerplaats of migratieroute voor talrijke dieren en planten. De laatste jaren is hun dichtheid echter sterk afgenomen. KLE’s zullen hersteld, uitgebreid en nieuw aangelegd worden. Bij het herstel van deze kleine landschapselementen wordt rekening gehouden met:  cultuurhistorisch voorkomen van KLE’s  wenselijkheid van heraanplant uitgaande van de huidige natuuren landschapswaarden  het voorhande opgekweekte autochtoon plantgoed.  meerwaarde van de locatie voor heraanplant: voldoende landschappelijke en/of natuurwaarde in de nabijheid (liefst nabij andere KLE, bos, natuurgebieden, groenblauwe verbindingen), exacte ligging niet in ‘vertuinde’ plek, voldoende ruimte voor aanplant (min. 10 meter haag / houtkant).  haalbaarheid, b.v. in functie van landbouwbedrijfsvoering Verloop Actie Uitgevoerd 2016  Op 29 locaties binnen het werkingsgebied van RLKGN werd gewerkt aan herstel of uitbreiding van kleine landschapselementen.

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 – Planning 2017



Aanplant van een totaal van 11.361 stuks plantgoed, waarvan 8.416 stuks autochtoon plantgoed



Aanplant van 2,27 kilometer nieuwe heggen en hagen



Aanplant van 4,47 kilometer nieuwe houtkanten



Onderhoud van 3,075 km houtkanten, waarvan 920 meter exotenbestrijding van voornamelijk Amerikaanse vogelkers



Aanplant van 225 solitaire bomen



Boomverzorging van 36 monumentale bomen



Aanplant van 143 fruitbomen met een totaal van 5900m² nieuwe hoogstamboomgaard



Aanplant van 79 hoogstammige bomen in dreefverband, met een realisatie van 0.44km nieuwe dreven



Boomverzorging van 57 bomen in dreefverband



Aanleg van 1 nieuwe poel (zie actie: ecologische poelen en vijveromvorming)



Herstel van 6 poelen, in totaal 1950m² hersteld (zie actie: ecologische poelen en vijveromvorming)



1 omvorming van vijver naar natuurlijke poel met een totaal van 1750m² (zie actie: ecologische poelen en vijveromvorming)



Klein landschappelijk erfgoed: werking rond 6 sites (Kruiskapel in Dessel, Lourdesgrot in Turnhout, kapel van Schuurhoven, Partizaansberg in Kasterlee, Sint-Jozefskapel in Lichtaart, Huis Misonne in Oud-Turnhout) (zie actie klein bouwkundig erfgoed).

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 â&#x20AC;&#x201C; Planning 2017

Volgende acties zijn uitgevoerd in 2016 en/of staan gepland in 2017:

Actie 1-1.Geel â&#x20AC;&#x201C; lindeproject Het dorp Zammel in Geel telt heel wat waardevolle lindebomen. In 2014 ging Stad Geel en Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete op pad met een gespecialiseerde boomverzorger om de locaties te bekijken. Bergen boomverzorging maakte dat jaar ook een bomenbeheerplan voor deze waardevolle lindebomen van Zammel. Stapsgewijs wordt dit bomenbeheerplan uitgevoerd en worden de bomen opgevolgd zodat ze nog vele jaren in het straatbeeld van Geel kunnen blijven staan. De locaties betreffen: 1. Kapellinde Sint Dimpnakapel Sint-Gerebernusstraat 2. Knotlinde te Geel Zammel (perceel kerkfabriek - Tongerlosebinnenweg) 3. Erflinde naast nieuwbouw thv Zammelsweg 14 4. Knotlinde en Amerikaanse eik nabij watermolen Eindhoutseweg 37 5. Lindedreef Berthoutsedreef) 6. Linde Zammelseweg

Contact: Karen De Schutter Uitgevoerd 2016 - Vellen van Amerikaanse knoteik nabij oeroude knotlinde bij de Watermolen in de Eindhoutseweg. De Amerikaanse eik groede veel sneller en overschaduwde hierdoor de knotlinde. Door het vellen van deze eik heeft de linde meer licht, voeding en water wat deze oude knar alleen maar ten goede zal komen. - Snoeiwerken aan Berthoutsedreef (onderhoudssnoei) - Tomografisch onderzoek en snoei van linde aan Zammelseweg Planning 2017 - Onderhoudsnoei Kapellinde bij Sint Dimpnakapel (fase 2) Op deze boom zijn verschillende vruchtlichamen te zien van de Tonderzwam, nauwe opvolging is noodzakelijk. - Knotlinde aan kerkfabriek Deze lindeboom kreeg in 2015 al een snoeibeurt. Ondertussen is de tijd rijp om de populieren en de hulst die vlak naast de boom staan, stelselmatig te vellen.

Knotlinde nabij watermolen in de Eindhoutseweg in Geel:

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 â&#x20AC;&#x201C; Planning 2017

Afb. 1: De linde is opnieuw geknot. Afb. 2: De linde aan de watermolen heeft goed gereageerd op zijn knotbeurt.

Snoeiwerken aan de Berthoutsedreef, onderhoudssnoei van 96 lindebomen.

Linde Zammelseweg Afb. 1: Uitvoer van een tomografisch onderzoek om de breukgevoeligheid van de stam te meten. De tomograaftest wordt op 90cm boven het maaiveld uitgevoerd. Afb. 2: Tomogram van de linde, uit het tomogram blijkt dat de stam op een hoogte van 90cm boven het maaiveld een grote centrale holte heeft. Gelukkig heeft de boom nog voldoende restwand en werden sterk verdikte wortelaanzetten opgemerkt om stam met kroon te kunnen dragen. ď&#x192; Na dit onderzoek werd het dood hout uit de kroon gehaald en een grote gesteltak die voor 1/3 van de omtrek ingerot was. De boom zal in de toekomst nauw opgevolgd worden.

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 – Planning 2017

Actie 1-2. Geel – beuken Groenenheuvel Even voorbij de St.-Dimpnakerk in de richting van Mol bevindt zich aan de linkerkant van de baan de kapel van de Groenenheuvel, toegewijd aan de Heilige Dimpna. Het kapelletje staat op een driehoekig grasveldje omring door beuken. Contact: Karen De Schutter Uitgevoerd 2016  Terreinbezoek met boomverzorger van het landschapsteam  Inspectie van de bomen door ons landschapsteam incl. opmaak verslag

Om de gezondheid van deze monumentale bomen te kennen hebben we een VTA-onderzoek (Visual Tree Assessment) laten uitvoeren. Hierbij wordt de standplaats van de boom bekeken en onderzoekt men mogelijke gebreken of gevaarlijke situaties. Afhankelijk van deze resultaten van deze visuele controle zal een krooninspectie uitgevoerd worden met bijhorende onderhoudssnoei.

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 â&#x20AC;&#x201C; Planning 2017

Actie 1-3. Beerse - ecologische snoei kastanjedreef

Locatie van de tamme kastanjedreef. Gelegen in relictzone: Bos- en akkercomplex Ekstergoor, Epelaar, Breevennen en Beerse Heide.

Deze kastanjedreef (Castanea sativa) kon wel een flinke onderhoudssnoei gebruiken. De eigenaar wilde in eerste instantie de dreef graag volledig vervangen omdat er zoveel dood hout aanwezig was. Door de omvang van de bomen waren er ook veel exemplaren met interessante holtes, waar de vleermuizen dankbaar gebruik van maken. Na overleg konden we de eigenaar overtuigen om de bomen ecologisch te snoeien. Het dode hout werd door ons landschapsteam aan de kant van de oprit weggesnoeid. Aan de kant van de weide en het bos opteerden we om het dood hout in de bomen te laten. Contact: Karen De Schutter Uitgevoerd 2016 ď&#x192;ź Ecologische snoei van dreef 24

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 – Planning 2017

Actie 1-4. Meerhout - snoei Fruitbomen

De eigenaars van deze 3 fruitbomen namen contact op met ons Regionaal Landschap voor het knotten van hun houtkant. Toen onze knotspecialist ter plaatste kwam bleken de eigenaars ook vragende partij voor het snoeien van hun oude fruitbomen. Onze regio kent maar weinig oude hoogstamfruitboomgaarden, daarom is het des te belangrijker om deze oude exemplaren te koesteren. Her perceel is gelegen ten zuid-westen van Meerhout, in de vallei van de Halfwegloop vlakbij relictzone: ‘Bos- en akkercomplex Meerhout – Olmen en rug Eindhout – Zittaart’. We gaven de snoeiploeg van de Nationale Boomgaardenstichting de opdracht om deze 2 appelbomen en 1 perelaar onder handen te nemen, zij voerden een herstelsnoei uit. In 2017 gaan de eigenaars ook het betonnen hok naast de fruitbomen afbreken, zodat de bomen vrij komen te staan en er een mooi open zicht is. Contact: Karen De Schutter Uitgevoerd 2016  Terreinbezoek met eigenaar  Snoei van fruitbomen

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 – Planning 2017

Actie 1-5. Beerse, landschapsherstel Een particuliere eigenaar in Beerse heeft bij zijn woning een weiland in eigendom dat hij wilde inrichten met een hoogstamboomgaard, hagen, knotbomen en houtkanten. Vooraf had hij al een aantal ideeën, maar vroeg RLKGN voor de opmaak van een ontwerpplan en steun voor uitvoering. Contact: Els Oostvogels & Karen De Schutter Uitgevoerd 2016  Voorjaar - Uitvoering plan: Aanleveren plantgoed en aanplantingswerken door Natuurwerk vzw  Terreinbezoek met eigenaar voor Poel  Najaar - Inboet plantgoed: door het natte voorjaar van 2016 is een deel van het plantgoed afgestorven.  Leveren steenuilkast

Schets door eigenaar – Ontwerpplan opgemaakt door RLKGN.

Elke fruitboom in de boomgaard heeft door de eigenaar een label gekregen.

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 â&#x20AC;&#x201C; Planning 2017

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 – Planning 2017

Actie 1-6. Geel - landschapsherstel aan biologische varkensboerderij De Steenovens

Deze boerderij met 5 ha landbouwgrond zorgt voor de opkweek van biologische varkens, kippen, aardappelen en granen. De boer komt ten rade bij Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete om de terreinen in te richten met houtkanten, bomenrijen en fruitbomen. De aanplantingen met bosgoed en hoogstamfruit dienen schaduw te leveren voor de varkens. Het fruit zal daarbij in de toekomst geoogst worden om sap van te persen en te verwerken door de 3 Wilgen. Daarnaast wordt ook met aanplantingen een buffer aangelegd naar de zuidelijk aangrenzende bedrijven aan de Antwerpseweg. Samen met de boer wordt een plan uitgewerkt. De weilanden en akkers in de omgeving van “De Steenovens” bevatten nog heel wat relicten van het oude landbouwlandschap. De landbouwer schakelde ook de landschapsplanner van VLM in. De eikenrijen, houtkanten en een aarden wal met houtkant zijn hier nog de sporen van. Er wordt binnen het plan gekeken of bij de inrichting van de gronden opnieuw de oude, kleinere percelering (ten dele) hersteld kan worden. Contact: Karen De Schutter Gepland 2016 - Nazorg van het project, advies aan eigenaar - Aanleveren plantgoed deel 2 - Inboet plantgoed: door het natte voorjaar van 2016 is een deel van het plantgoed afgestorven. Gepland 2017: - Inboet plantgoed - Leveren wilgentenen voor wilgenhut

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 â&#x20AC;&#x201C; Planning 2017

Woordje uitleg bij het ontwerp - Boomgaard met 53 hoogstambomen, extra aandacht voor sterke, oude rassen uit deze streek. - Vervolledigen van bestaande eikenrijen. De varkens van Fam. Verachtert lopen los in de weides. In het verleden hebben de varkens een aantal bomen beschadigd door hun gewroet. Hierdoor is bij de nieuwe aanplanting rekening gehouden met het uitrasteren van de bomen en de houtkanten. - Deze bio-boer ontvangt veel klanten in hun bio-winkeltje dat tevens dienst doet als verkooppunt van groentenpakketten en diverse andere streekproducten. Het is belangrijk om het bedrijf een mooie uitstraling te geven waaronder ook het vernieuwen van de bestaande afsluiting en poorten onder valt. - Gemengde hagen, knotbomen, bessenstruiken, elzensingels, omhaagde moestuin met meidoorn en houtkanten.

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 â&#x20AC;&#x201C; Planning 2017

Actie 1-7.Turnhout - natuurgaard De Wending

Karen De Schutter van (toen nog) Natuurpunt Educatie werkte een plan uit voor en met de bewoners van Woonzorgcentrum De Wending aan het AZ Turnhout. Een tuin waar de bewoners in kunnen vertoeven en de natuur opnieuw kunnen ontdekken. Contact: Karen De Schutter Uitgevoerd 2016 - Levering plantgoed

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 â&#x20AC;&#x201C; Planning 2017

Actie 1-8. Meerhout - inpassing woning in waardevol en kleinschalig landschap Dit project beoogt het inpassen van de percelen in het kleinschalig landschap met houtkanten en hooilandjes. De exoten (coniferen) zijn verwijderd, de boomgaard hersteld en streekeigen hagen, houtkanten en knotbomen aangeplant. Alle exoten worden verwijderd en vervangen door inheemse en streekeigen hagen en houtkanten. Contact: Els Oostvogels & Karen De Schutter Uitgevoerd 2016 ď&#x192;ź Aanleveren plantgoed (inboet)

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 â&#x20AC;&#x201C; Planning 2017

Actie 1-9. Arendonk - landschappelijke inrichting van Wouwershoeve De Lusthoven â&#x20AC;&#x201C; Talander vzw

Talander vzw is een plek gelegen in Arendonk midden in de natuur, waar volwassen mensen met een verstandelijke beperking hun werken woonplek hebben. Vlakbij hun huidige locatie staat de Wouwershoeve, deze hoeve met aanhorige gebouwen werd in september 2015 door ANB in concessie gegeven aan Talander vzw. Contact: Tom Snoeckx & Karen De Schutter

De Wouwershoeve is gelegen in het domeinbos Hoge Vijvers te Arendonk. Het landschap wordt gekenmerkt door naaldbossen met brede dreven en open plekken tussen bospercelen met heide. Door het gebied lopen verschillende wandelen fietsroutes alsook een ruiterpad die aansluiten op verschillende Nederlandse routes. Momenteel is de Vlaamse Overheid bezig met de aanleg van een vrijliggend fietspad, die het gebied verbindt met de Ravelse Staatsbossen en Landschap De Liereman. 32

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 – Planning 2017

Talander wil op en rond de site van de Wouwershoeve een gemeenschap uitbouwen rond actieve natuuren cultuurbeleving. De bewoners van Talander zullen binnenkort helpen bij de renovatie van de gebouwen. Het huidige theehuisje zal zijn nieuwe stek krijgen in de schuur die ook dienst zal doen als ontmoetingsruimte en vergaderzaal en de hoeve wordt ingericht als woonhuis met enkele (vakantie)studio’s. Om de Wouwershoeve landschappelijk in te richten nam Talander vzw contact op met RLKGN. In het ontwerp werd rekening gehouden met het private karakter van de wooneenheden en de publieke sfeer van de schuur met zijn theehuisje en terrasfunctie. Verder kiest Talander vzw om de site landschappelijk en natuurlijk in te richten. Dit voorjaar werd al een gemengde haag aangeplant rond de moes- en bloemenpluktuin.

Uitgevoerd 2016  Verschillende terreinbezoeken met Talander vzw  Opmaak voorontwerp  Opmaak poster voor opendeurdag  Levering plantgoed voor gemende haag rond moes- en bloemenpluktuin  Het knotteam zet een rand in hakhoutbeheer – fase 1 Planning 2017  Het knotteam zet een rand in hakhoutbeheer – fase 2 Planning 2018 - …  Talander vzw zal in eerste instantie het gebouw renoveren dat in de toekomst het nieuwe theehuisje/bezoekerscentrum zal worden. Afhankelijk van het renovatie-tempo zal Regionaal Landschap de buiteninrichting rond deze zone mee verzorgen.

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 – Planning 2017

Actie 1-10. Retie - aanplant boomgaard

In de vallei van de Kleine Neet, vlakbij het beschermd landschap ‘watermolen en omgeving’ ligt een verwilderd perceel dat de eigenaars graag willen omvormen tot boomgaard. Het perceel is gelegen in relictzone ’Vallei van de Zwarte, Witte en Desselse Nete’. Samen met de eigenaars werd een beplantingpslan voor de boomgaard uitgewerkt. Er werd gekozen voor een hoogstamboomgaard met oude en streekeigen appel, - peer, - kers en pruimenrassen. De eigenaar bewerkte zelf het perceel en zaaide het in. Vervolgens kon ons landschapsteam de aanplantingswerken uitvoeren.

Contact: Karen De Schutter Uitgevoerd 2016  Terreinbezoek met eigenaar  Opmaak beplantingsplan voor boomgaard  Terreinbzoek met Landschapsteam voor offerte  Uitzetten van de boomgaard met het landschapsteam  Aanplanting van de boomgaard door het landschapsteam

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 – Planning 2017

Actie 1-11. Retie - aanplant Biegilde Dankzij onze Landschapskrant kwamen we opnieuw in contact met de Biegilde St. Ambrosius van Retie. Zij zaaien al verschillende jaren hun perceel van 2ha in als fauna akker. Maar nu contacteerden ze ons voor het aanplanten van houtkanten. Na een terreinbezoek met de biegilde werden de ideeën overlopen. Dat de plantenkeuze volledig in het teken staat van bijvriendelijkheid kunnen we alleen maar toejuichen. Regionaal Landschap werkte een voorstel uit en leverde het plantgoed. De Biegilde voerde zelf de aanplantingwerken uit met leden uit hun bijenbond.

7 kleinbladige lindes en 270lm houtkant werd aangeplant.

©Biegilde Retie

Contact: Karen De Schutter Uitgevoerd 2016  Terreinbezoek met Biegilde Retie  Beplantingsvoorstel uitwerken door RLKGN  Leveren plantgoed

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 – Planning 2017

Actie 1-12. Geel - vergroening de Toverboom Midden in dorp van Geel Bel vinden we bassischool de Toverboom. De school heeft het afgelopen jaar gronden bij aangekocht waar ze een avontuurlijke, groene speelzone willen inrichten. Het perceel is deels gelegen in het beschermde cultuurhistorisch landschap ‘Landschap van Bel’. Stad Geel bracht ons in contact met de school om hen in eerste instantie financiëel te ondersteunen bij de uitvoering. Ondertussen namen we een adviserende en ondersteunende rol op in de stuurgroep. We gaven het voorontwerp mee vorm en maakten het beplantingsplan op. De speelzone zal voor het grote publiek opgensteld worden en niet alleen door de school gebruikt worden. Na de schooluren zal iederen uit de buurt hier kunnen vertoeven.

In het ontwerp zijn verschillende zones terug te vinden: -

Een natuureducatieve zone met halfstamboomgaard, zithoekjes, groenten- en kruidenbakken en een grasveldje met takkenwal. 36

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 â&#x20AC;&#x201C; Planning 2017

Een speelheuvelzone met spelelementen en een amfitheater als buitenklas. De actieve speelzone met een trapveld en een verspring- zandbak. Het grote grasveld kan flexibel gebruikt worden. Voor een schoolfeest kan er een grote tent geplaatst worden of bij een optreden of voetbalmatch kan de speelheuvel dienst doen als tribune. In de ervaringzone worden de zintuigen van de kinderen geprikkeld. Een hindernissenparcour draagt bij tot de ontwikkeling van de motoriek maar ook het voelen en ruiken zal geprikkeld worden in deze zone door de aangepaste beplanting. Ook kinderen die een momentje van rust nodig hebben voelen zich thuis in de stille zone. Waar verschillende zitmogelijkheden voorzien zijn en plekjes om zich in te verstoppen.

ÂŠ Johan Stassijns

Enkele referentiebeelden voor de vergroening van speelzone De Toverboom.

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 – Planning 2017

Het perceel werd tot vorig jaar ingezaaid met maïs. Momenteel is het een strak grasveld, maar hier zal weldra verandering in komen.

Overleg met directie van de Toverboom, speelgroenambtenaar Stad Geel, onroerend erfgoed en architect Christian Chody. Contact: Karen De Schutter Uitgevoerd 2016  Terreinbezoeken en overlegmomenten met de Toverboom, Stad Geel en Architecten bureau Unplugged.  Bijsturing voorontwerp speelzone  Uitwerking beplantingsvoorstel Planning 2017  Terreinbezoeken en overlegmomenten met de Toverboom, Stad Geel, Onroerend Erfgoed en Architecten bureau Unplugged.  Finaliseren van het ontwerp en beplantingsplan  Start uitvoering en aanplantingswerken

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 – Planning 2017

Actie 1-13. Landschapswerken - De Most in Balen

Nabij het kasteel ‘De Most’ in Balen, temidden het groot natuuren boscomplex van De Most, is een hoeve gelegen met bijhorende weilanden. De eigenaars houden enkele paarden op deze site volgens de principes van ‘paddock paradise’. Samen met de eigenaars werd nagedacht over het vergroten van de landschapskwaliteit en de biodiversiteit op hun erf. Er werd een concept uitgewerkt voor het hele erf. In een eerste fase zullen in het voorjaar van 2017 een houtkant en poel worden aangelegd. De foto geeft zich op de locatie van de nieuwe houtkant en het weiland waarin de poel gegraven zal worden. Contact: Els Oostvogels Uitgevoerd 2016  Veldwerk  Opmaak concept  Opmaak beplantingsplan fase 1  Offertevraag uitvoering via landschapsteam Gepland 2017  Uitvoering fase 1

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 – Planning 2017

Actie 1-14.Landschapsherstel bij hoeve Beerse, vogelzang – aanplant KLE’s

In 2015 werd van start gegaan met de opmaak van een landschapsbeheerplan bij een particuliere eigenaar aan de Vogelzang in Beerse. Het ontwerp zorgde voor herstel van het cultuurhistorische 40

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 – Planning 2017

kleinschalige landschap van het gehucht Vogelzang. Wegens de aanwezigheid van een populatie grutto’s werden de bestaande KLE’s uitgebreid en hersteld, de nieuwe aanplant sluit zo aan bij het erf en de bestaande beplanting. De omringende akkers worden gevrijwaard van aanplant omwille van de populatie weidevogels. Het plan werd uitgevoerd in 2015. Ondanks een goed uitgevoerde aanplant en opvolging door de eigenaar sloegen een groot aandeel van de eiken niet aan. Opdat de eikenrij gelijk zou kunnen doorgroeien werden dit jaar de verloren eiken ingeboet, het gaat om 19 stuks hoogstammige zomereiken. Contact: Els Oostvogels Uitgevoerd 2016  Inboeten eikenrij Gepland 2017  Opvolgen aanplantingen

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 – Planning 2017

Actie 1-15. Landschapsherstel bij een langgevelhoeve te Geel

Bij een hoeve met bijhorende weilanden in Geel, gelegen tussen de Zegge en het kanaal BocholtHerentals, werd een landschapsontwerp opgemaakt en uitgevoerd in 2016. De omringende weilanden worden begraasd door paarden. Het erf is gelegen binnen het gehucht’Worfthoeven’. Dit gehucht bestaat uit een vijftal hoeves en wordt omringd door landbouwlandschap en sluit verderop aan bij het natuurgebied ‘De Zegge’. Het vergelijk van enkele historische kaarten toont een zeer fijnmazig cultuurlandschap met akkers, weilanden, houtkanten en veldwegen. Relicten van de historische percelering zijn in de aangrenzende percelen hier en daar te herkennen. Het landschapsontwerp takt aan op deze relicten en herstelt heel wat van de verdwenen KLE’s. Het plan voorziet zo in de aanleg van:  Een hoogstamboomgaard met 16 fruitbomen (oude rassen),  Een dreef van 250m lengte met 60 hoogstammige lindenbomen,  250m houtkant rondom de weilanden,  220m hagen rondom het erf en boomgaard.

Het plan werd uitgevoerd in de winter van 2016 en werd deels gefinancierd door het LEADER-project ‘paard en landschap’ en deels door vanuit de landschapswerking.

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 – Planning 2017

Foto tijdens aanplantingswerken: aanleg van heg met hoogstamboomgaard Contact: Els Oostvogels Uitgevoerd 2016  Terreinwerk en kaartstudie  Opmaak landschapsontwerp  Opmaak beplantingsplan met houtkanten, hagen, dreef, boomgaard en bloemenhof  Voorbereiding uitvoering: offertevragen, terreinbezoek, uitzetten werf  Opvolgen uitvoering Gepland 2017  Opvolging van de site

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 – Planning 2017

Actie 1-16. Herenthout, inrichting site vogelopvangcentrum

Het vogelopvangcentrum van Herenthout kocht een vijftal jaar geleden een oude voetbalkantine met bijhorende terreinen aan ter hoogte van de Langstraat in Herenthout. De terreinen werden opnieuw natuurlijk ingericht en zoveel mogelijk opgenomen in het aansluitend landschap en bosgebied. In 2013 werd al gestart met de eerste fase van uitvoering. In verschillende fases wordt de buitenruimte en voormalig voetbalterrein heringericht tot een geschikte en biodiverse buitenopvang en bezoekersruimte.

Contact: Els Oostvogels Uitgevoerd 2016  Aanplant heggen en houtkant Gepland 2017  Opvolging aanplant

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 – Planning 2017

Actie 1-17. Werken aan KLE’s in het kleinschalig landschap ‘De Hellekens’ in Herentals

De Kleine Nete stroomt dwars door het centrum van Herentals. De weilanden en akkers met heggen en houtkanten van de Hellekens begeleiden de Nete de stad binnen. De Hellekens verbinden zo het omringende landschap met de stad tot aan het Begijnhofpark, op een beugscheut van de Grote Markt. Om het kleinschalige cultuurlandschap van de Hellekens te versterken en in ere te houden werden deze winter heel wat heggen beheerd en hersteld. Het landschapsteam van het regionaal landschap ging er aan de slag met aanplanten van honderden meters meidoornheggen, het terugzetten van houtkanten en het ruimen van het poeltje in het binnengebied van de Hellekens.

Vanuit de stad kan je via de Kleine Nete doorsteken naar de Kempense Heuvelrug of het Olens Broek voor uren wandelplezier. Maak je deze wandeling, passeer je langs een vijftal poelen aan de Koulaak. De poelen werden eveneens in kader van landschapsherstel door het landschapsteam van regionaal landschap vrijgemaakt.

De omlijnde houtkanten op de kaart zijn beheerd of aangeplant in de winter 2016 45

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 – Planning 2017

Deze winter werden in De Hellekens:  200m nieuwe heggen aangeplant.  2900m2 houtkanten en heggen beheerd (exotenbestrijding, achterstallig beheer wegwerken, bij planten)  1 poel hersteld Contact: Els Oostvogels Uitgevoerd 2016  Terreinwerk en kaartstudie  Opmaak landschapsontwerp  Opmaak beplantingsplan  Voorbereiding uitvoering: offertevragen, terreinbezoek, uitzetten werf  Opvolgen uitvoering Gepland 2017  Opvolging aanplant

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 – Planning 2017

Actie 1-18. Aanplant van houtkanten in Lichtaart (omgeving Snepkesvijver/Bremberg)

Bij een woning met bijhorende weilanden in Lichtaart, gelegen op de Kempense Heuvelrug in de omgeving van de Bremberg en Snepkensvijver werden twee houtkanten aangeplant. Er werd gekozen om hoofdzakelijk zomereik aan te planten, zo wordt aangesloten op het historisch hakhout van zomereik en is de houtkant aangepast aan de zandige ondergrond van de Kempense Heuvelrug.  500m nieuwe houtkant van hoofdzakelijk zomereik, met inmenging van spork, lijsterbes, hazelaar, spork, kamperfoelie en zoete kers. De werken werden uitgevoerd in de winter van 2016 door het landschapsteam. Contact: Els Oostvogels

Het plan toont de aangelegde eerste houtkant, aan de westelijke zijde van de weg wordt een tweede houtkant/bosrand aangelegd. Uitgevoerd 2016  Terreinwerk en kaartstudie  Opmaak beplantingsplan  Voorbereiding uitvoering: offertevraag, terreinbezoek, uitzetten werf  Opvolgen uitvoering Gepland 2017  Opvolging van de site

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 â&#x20AC;&#x201C; Planning 2017

Actie 1-19. Site Kabouterberg, Kasterlee â&#x20AC;&#x201C; bomenbeheerplan

In 2013 werd een bomenbeheerplan opgemaakt voor de kabouterberg in Kasterlee. Het boombeheerplan heeft naast het garanderen van de veiligheid voor de bezoekers (meer dan 10.000 geleide bezoekertjes per jaar!) van de kabouterberg, het doel de markante bomen te bewaren voor de toekomst en beter zichtbaar te maken op de site. Intussen zijn de voorbije vier jaren alle bomen op de site beheerd. Alle markante eiken, het oude eikenhakkout en de luchtworteldennen kregen een eerste snoeibeurt. De voorgaande snoeifasen werden telkens opgevolgd samen met boomverzorger en de gemeente en de bomenspecialist van het agentschap voor natuur en bos. De opmaak van het bomenbeheerplan opende het gesprek om het gehele landschap van de heuvelrug onder de loop te nemen en gaf de noodzaak aan van een overkoepelende visie op het landschap en het bijhorende landschapstoerisme van Kasterlee. Dit resulteerde intussen in de realisatie van een landschapsvisie en toeristisch ontwikkelingsplan voor de Kempense Heuvelrug tussen Kasterlee en Lichtaart. Contact: Els Oostvogels

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 – Planning 2017

Uitgevoerd 2016  Evaluatie snoei fase II met boomverzorger, milieuambtenaar en boswachter  Overleg met boomverzorger, gemeente Kasterlee, toerisme Kasterlee  Uitvoering finale fase III van het bomenbeheerplan Gepland 2017  Opvolgen van bomenbeheerplan in samenwerking met gemeente Kasterlee, toerisme Kasterlee en agentschap Natuur en Bos  Opmaak van een landschapsontwerp voor Kabouterberg zodanig dat o.a. de markten eiken op de toppen en de luchtworteldennen, maar eveneens het reliëf, beter zichtbaar gemaakt worden voor de bezoekers

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 – Planning 2017

Actie 1-20. Landschapsherstel bij hoeve in Lille/Beerse in de omgeving van de Visbeekvallei

Op het einde van het gehucht Wetschot op de grens Beerse/ Lille ligt een kleinschalig landbouwbedrijf en zelfplukboerder ‘Het Plukkertje’. Hun eigendom sluit aan op de Bosbeek, en verderop bij de Visbeekvallei. De landbouwer beheert enkele gronden in eigendom van Natuurpunt. Het wandelknooppuntennetwerk loopt langs hun erf. De eigenaars vroegen raad aan het regionaal landschap om hun erf landschappelijker in te richten. Er werd een landschapsontwerp opgemaakt voor hun eigendom. Het project voorziet in de aanleg van een hoogstamboombaard, heggen rondom de pluktuin en erf en aanleg van een picknickplaats met fruitbomen en bessenstruiken. In een eerste fase werd deze winter het erf aangeplant. Contact: Els Oostvogels 50

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 – Planning 2017

Uitgevoerd 2016  Veldwerk en kaartstudie  Opmaak landschapsontwerp  Opmaak beplantingsplan fase 1 – erf  Voorbereiding uitvoering, uitzetten werf, opvolgen uitvoering Gepland 2017  Opvolging aanplant  Bekijken mogelijkheden realisatie fase 2

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 – Planning 2017

Actie 1-21. Landschapsherstel bij hoeve in Morkhoven, saffraanboerderij – fase 3 De eigenaars van deze percelen en oude hoeve richten een aantal jaren geleden ‘de saffraanboerderij’ op. De hoeve met bakhuis is recent gerenoveerd en de eigenaars maakten al een uitgebreide moestuin, pluktuin en boomgaard aan de woning. De percelen zijn gelegen in open landbouwgebied met in de omgeving relicten van kleinschalig landschap. De eigenaars willen de bezoekers ontvangen in een zo authentiek mogelijk landschap. Samen met het Regionaal Landschap werd een plan opgemaakt. Dit plan werd volledig in uitvoering gebracht einde 2013. In 2016 werden bijkomend nog fruitbomen aangeplant en knoteiken ingeboet; het plantgoed hiervoor werd door het regionaal landschap aangeleverd.

Contact: Els Oostvogels Uitgevoerd 2016  Aanleveren fruitbomen saffraanboerderij en inboeten knoteiken Gepland 2017  Opvolgen aanplant

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 – Planning 2017

Actie 1-22. Landschapsherstel bij particuliere eigenaar in Olen – aanplant meidoornheggen en hoogstamfruit

Bij een particuliere eigenaar in Olen, omgeving Draaivennen/Doffen werd een landschapsplan opgemaakt. De percelen liggen in de omgeving van Umicore, ten zuiden van de spoorweg. De weilanden sluiten aan op kleinschalig landschap met heel wat relicten van houtkanten. Het plan wil hierop aansluiten en het landschap versterken. Het plan voorziet in de aanleg van:  460m nieuwe meidoornheggen  12 hoogstammige fruitbomen, oude rassen  1 poel Contact: Els Oostvogels Uitgevoerd 2016  Veldwerk en kaartstudie  Overleg met eigenaar en boswachter  Opmaak beplantingsplan  Uitzetten poel  Graven poel door eigenaar met eigen kraan Gepland 2017  Opvolgen aanplant 53

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 – Planning 2017

Actie 1-23. Realisatie erfbeplanting en aanleg KLE’s bij melkveebedrijf te Tielen, gehucht Mazel

Bij een melkveebedrijf in Tielen werd in samenspraak met hooibeekhoeve en de landbouwers een erfbeplantingsplan opgemaakt. Het plan werd opgemaakt in kader van de uitbreiding van het landbouwbedrijf. Het bedrijf is gelegen in het gehucht Mazel, in open landbouwgebied. In de omgeving zijn relicten van historisch eikenhakhout te vinden. Het plan wil het bedrijf landschappelijk inpassen, het erf vergroenen en ook aantrekkelijk maken voor bezoekers. De landbouwers willen in de toekomst de verkoop van hoeveijs verder uitbouwen. Het plan voorziet in de aanleg van een houtkanten, een eikenheg, boomgaard en loofbosje. In een eerste fase werd door de landbouwers einde 2016 de eikenheggen en het loofbosje aangeplant. Het regionaal landschap zorgde voor het aanleveren van het plantgoed. Contact: Els Oostvogels Uitgevoerd 2016  Overleg met landbouwers  Opmaak ontwerp en beplantingsplan  Aanleveren plantgoed Gepland 2017  Opvolgen van aanplant, prospectie naar verdere uitvoering van het erfbeplantingsplan

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 – Planning 2017

Actie 1-24. Samentuinproject ‘Lichtaarde’

Het samentuinproject ‘Lichtaarde’ verbindt een tiental burgers die samen tuinieren op een perceel tussen Lichtaart en Tielen. Het perceel is gelegen in open landbouwgebied, en sluit aan bij de vallei van de Kaliebeek. Het perceel is omzoomd met historisch eikenhakhout. Het regionaal landschap gaf advies omtrent het beheer van de houtkant en leverde plantgoed aan voor de uitbreiding van hun hoogstamboomgaard, de houtkant en de aanplant van een eikenrij. Contact: Els Oostvogels Uitgevoerd 2016  Terreinbezoek met boswachter, collega’s van het regionaal landschap en de eigenaars om een duurzaam beheer uit te stippelen voor de historische houtkant. .  Opmaak beplantingsplan  Aanleveren van plantgoed Gepland 2017  Uitwerken van een rustpunt en picknickplaats voor bezoekers en passanten op het terrein van de samentuin ‘Lichtaarde’.

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 – Planning 2017

Actie 1-25.Kluis van Moria, Landschapsherstel in Vorselaar

Een gedeelte van het domein van de ‘broeders van liefde’ is in bruikleen gegeven aan ‘Kluis van Moria vzw’. Samen met Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete wil Kluis van Moria de terreinen, voornamelijk beplant met sparren en dennen, omvormen naar inheems loofhout. Naast de omvorming van de stroken van spar en den naar inheems hakhout voorziet het plan in de aanplant van hagen, knotbomen en hoogstam- en halfstamboomgaard. De aangeduide oppervlakten bos worden behouden en ook omgevormd. Het plan werd al opgemaakt in 2013. De uitvoering heeft enkel jaren op zich laten wachten omwille van een bestuurswissel binnen de vzw Kluis van Moria. In 2016 werd uitvoering gegeven aan het plan. . Contact: Els Oostvogels Uitgevoerd 2016  Omvormen van bosbestanden en houtkanten (van spar naar inheems loofhout)  Rooien van sparren  Bosfrezen  Aanplanten van houtkanten en knotbomen Gepland 2017  Opvolgen van de aanplant

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 – Planning 2017

Actie 1-26.WO II-erfgoed: Flakstellung Langenberg, Lichtaart

Tussen Lichtaart en Herentals, in de omgeving van Snepkensvijver, op de zuidelijke flank van de Kempense Heuvelrug is de ‘flakstellung Langenberg’ gelegen. Verspreid in het boscomplex en op de open heide is de structuur van de ‘flakstellung’ terug te vinden onder de vorm van vergravingen en restanten van munitiebunkertjes. Het digitaal hoogtemodel geeft mooi weer hoe de stelling is opgebouwd en toont eveneens een goed bewaard loopgravensysteem, gelegen iets verderop op de Kempense Heuvelrug, richting Herentals. De ‘flakstellung Langenberg’ is hoofdzakelijk in openbare eigendom, maar bij de beheerders niet of maar oppervlakkig bekend. Het loopgravensysteem is in particuliere eigendom. Het regionaal landschap wil dit WOII-erfgoed in kaart brengen, beschermen en beter ontsluiten.

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 – Planning 2017

Het digitale hoogtemodel geeft duidelijk kijk op de ‘flakstellung’, iets verderop ten westen, richting Herentals, is in relatie tot de ‘flakstellung’ een complex van loopgraven te vinden. Contact: Els Oostvogels Uitgevoerd 2016  Terreinbezoek met het agentschap onroerend erfgoed en Erfgoed Noorderkempen  Kaartstudie  Overleg met gemeente Kasterlee  Opvragen oude militaire luchtfoto’s van het projectgebied Gepland 2017  Verder documenteren, in kaart brengen en ontsluiten van dit WOII-erfgoed

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 â&#x20AC;&#x201C; Planning 2017

Actie 2. Klein bouwkundig erfgoed

Contactpersoon: Karen De Schutter â&#x20AC;&#x201C; Els Oostvogels Partners: heemkringen, erfgoedcellen, IOED Erfgoed Noorderkempen, agentschap onroerend erfgoed, gemeenten, technische scholen, Doelgroep: Diverse grondeigenaars Doelstelling Herstel van kleinschalig (bouwkundig) erfgoed en omgeving. Omschrijving Regionaal landschap Kleine en Grote Nete ondersteund herstel van klein bouwkundig erfgoed en herstel van de omgeving van zulke relicten.

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 – Planning 2017

Situering

In 2016 werd gewerkt rond 5 sites     

Kruiskapel in Dessel, Lourdesgrot in Turnhout, kapel van Schuurhoven, Sint-Jozefskapel in Lichtaart, Huis Misonne in Oud-Turnhout

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 – Planning 2017

Actie 2-1. Kapel aan Schuurhoven, Oud-Turnhout

In het gehucht Schuurhoven, Oud-Turnhout, in het open landschap naast de Aa, staat de kapel van Schuurhoven. Toerisme Oud-Turnhout werkte samen met de studenten bouwkunde van de hogeschool Thomas More in Geel aan de renovatie van de kapel en het herinrichten van de site met een bank. Gemeente Oud-Turnhout vroeg het regionaal landschap te adviseren omtrent het ontwerp en te zorgen voor een gepast beplanting bij de kapel. Contact: Els Oostvogels Uitgevoerd 2016  Terreinbezoek  Kaartstudie  Deelname in de jury bij het voorstellen van de ontwerpvoorstellen door de studenten van Thomas More  Aankleden van de kapel met perkplanten bij de inhuldiging Gepland 2017  Aanplanting en inkleding van de site met lindebomen en beukenhaag 61

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 – Planning 2017

Actie 2-2. Sint-Jozefskapel, Lichtaart

De Sint-Jozefskapel is gelegen op de Kempense Heuvelrug nabij het centrum van Lichtaart waar de Hoge Weg en de Pastoor Dergentstraat elkaar kruisen. De kapel ligt op de kruising van deze twee holle wegen, omsloten door bos. Er wordt gekeken met de eigenaars en aangelande eigenaars hoe deze kapel opnieuw zichtbaarder gemaakt kan worden op de top van de heuvelrug. De kapel op zich is in behoorlijke goede staat en wordt actief onderhouden door enkele omwonenden. In 2016 vond een eerste afstemmen plaats met de bosgroep Kempense Heuvelrug over het nodige bosbeheer in de omringende holle wegen en de omringende percelen. Contact: Els Oostvogels Uitgevoerd 2016  Terreinbezoek met bosgroep Kempen Noord. Gepland 2017  Prospectie naar verdere uitvoering

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 – Planning 2017

Actie 2-3. Dessel, herstel Kruiskapel en site Kruiskapel te Dessel Heide

Deze kapel op een heuvel is centraal gelegen in het gehucht Dessel-Heide. De kapel is toe aan restauratie, alsook de oude linde en het omringende eikenhakhout vragen verzorging. Deze intacte site is momenteel niet waarneembaar bij het doorrijden van het gehucht. Er zijn heel wat potenties naar herintegratie en herinrichting van de kapel in het gehucht. Rondom de site is een buurthuis en dagcentrum ‘De Hei’. De buurt staat momenteel al in voor het dagelijkse onderhoud van de kapel. Het project verloopt samen met de gemeente Dessel, de heemkring en bij voorkeur met betrokkenheid van het buurthuis en dagcentrum. Voor de renovatie van de kapel werken we samen met de leerlingen van het Sint-Jozefinstituut in Geel, Kogeka. Contact: Karen De Schutter Uitgevoerd 2016 - Bouwkundig herstel van de kapel Zandstralen van kapel en renovatie door Kogeka Geel. - Participatie aangrenzend zorgtehuis en buurthuis - Prospectie naar inrichting van de ruimere omgeving van de kapel in het gehucht Dessel Heide - Reportage door RTV

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Zandstralen van de gevel.

Jaarverslag 2016 â&#x20AC;&#x201C; Planning 2017

Renovatie van het dak door leerlingen van Kogeka.

RTV maakte een reportage van de leerlingen die de kruiskapel aan het renoveren zijn .

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 â&#x20AC;&#x201C; Planning 2017

Planning 2017 - Renovatie van Kruiskapel door Kogeka Geel - Onderhoudssnoei van oude lindeboom en eiken hakhout

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 â&#x20AC;&#x201C; Planning 2017

Actie 2-4. Dessel, renovatie veldkapelletje Kleine Heide nabij hoeve

In 2015 gaf gemeente Dessel aan dat niet enkel de Kruiskapel in Dessel onder handen genomen mocht worden maar ook het veldkapelletje in de Kleine Heide. Het kapelletje dat vlakbij een hoevetje staat is aan het scheefzakken door een boom. Na een terreinbezoek met Natuurwerk vzw en de Technische dienst van de gemeente Dessel kon het kapelletje verplaatst worden. Het kapelletje werd 1m naar voor gezet en de boordstenen en beplanting rondom in ere hersteld. Contact: Karen De Schutter Uitgevoerd in 2016 - Het kapelletje naar voor verplaatsen zodat het terug recht staat. Boordstenen en beplanting rondom in ere herstellen.

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 â&#x20AC;&#x201C; Planning 2017

Actie 2-5. Lourdesgrot met park, Turnhout

Het park met Lourdesgrot vormt een stapsteen tussen de stad Turnhout en het omringende landschap. Het regionaal landschap werkt al verschillende jaren in samenwerking met de stad Turnhout aan het opwaarderen en ontsluiten van deze site. Deze grot hoorde van oorsprong bij de gronden aan het Sint-Jozefcollege van Turnhout, bij de bouw van de ring werd de grot afgesloten van het schooldomein en raakte in onbruik. Het project zorgde de voorbije jaren voor het heropenen van het parkje bij de grot, het bouwkundig herstel van de grot en het ontsluiten van het parkje met een nieuw pad. In 2013 werd het overwoekerd park opnieuw gemaaid en de grot vrijgesteld. Er werd een buffer aangeplant naar de ring en een takkenril aangelegd, deze buffer begint na 3 groeiseizoenen intussen vorm te krijgen. De stad liet in eigen beheer, met begeleiding van het regionaal landschap, in 2014 een nieuw pad aanleggen dat verbinding maakt met achterliggende bosgebied. Daarbij werd een wandelen fietsbrug over de aangrenzende waterloop gelegd zodanig het park verbonden raakte met het aangrenzende stadsbos. Wandelaars uit de aangrenzende wijken kunnen nu een ommetje maken langs het stadbos. Stadsbewoners kunnen nu langs een mooie groene verbinding vanuit de stad richting BeerseVosselaar fietsen. In 2015 werd de grot gerestaureerd, de cementrustiek werd door een gespecialiseerde firma hersteld. De grot kreeg nadien ook een nieuw Mariabeeld. Dit jaar werd een beplantingsvoorstel uitgewerkt voor de directe omgeving van de Lourdesgrot. De heemkring Taxandria leverde inspiratie aan om de beplantings samen te stellen met typsiche Mariaplanten. Heel wat kruiden en vaste planten kennen een symboliek verwijzende naar de Maagd Maria. Zo werd de Lourdesgrot ingebed in perkjes van lievevrouwebedstro, longkruid, lelietje van Dalen, dalkruid, daslook, sedum, salie en kruiptijm. In 2017 werd de werken aan het park afgerond en werd het park ingehuldigd en de grot gezegend tijdens de Dag van het Park, op 29 mei. Een 40-tal omwonenden en betrokkenen woonden de viering en activiteiten bij.

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 â&#x20AC;&#x201C; Planning 2017

Foto: Feestelijke inhuldiging van de Lourdesgrot door pastoor samen met betrokkenen en omwonenden.

Foto: De nieuwe brug die het parkje verbindt met het omliggende landschap.

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 – Planning 2017

Contact: Els Oostvogels Uitgevoerd 2016  Onderzoek naar Mariaplanten en sacrale landschappen  Deelname studiedag ‘Sacrale landschappen’ van het agentschap onroerend erfgoed  Opmaak beplantingsplan Lourdesgrot  Aanleg perken rond Lourdesgrot  Opening en inhuldiging tijdens ‘de dag van het park’ op 31 mei met een 40-tal bezoekers Gepland 2017  Opvolging van de site

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 – Planning 2017

Actie 2-6. Kapel Tielen en kapelboom

Op de kruising van het Pleintje en de Hofdreef in Tielen staat een kapel met bijhorende kapellinde. De gemeente Kasterlee vraagt het regionaal landschap om advies bij het beheer van de lindeboom en het behoud en renovatie van het kapelletje. De kapel is doorheen de jaren, door de groei van de boom scheef geduwd. Contact: Els Oostvogels Uitgevoerd 2016  Overleg met gemeente Kasterlee Gepland 2017  Terreinbezoek  Boomverzorging van de kapellinde  Onderzoek naar het rechtzetten en verplaatsen van de kapel. ( vergelijkbare omstandigheden bij de gerestaureerde kapel in Dessel; zie Actie 2-…)

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 – Planning 2017

Actie 2-7. Huis Misonne, Liereman, Oud-Turnhout

Het voormalige landhuis/jachthuis van de familie Misonne, is gelegen te midden van het natuurgebied Landschap De Liereman, aan de zogenaamde "Echelkuil": eertijds de befaamde echelkwekerij van Dr. Smagghe uit Turnhout. De echels of bloedzuigers, een onmisbaar element in de toenmalige geneeskunde, plantten zich voort op basis van het warme bloed van oude paarden die men in kuilen dreef. Typisch aan het huis, gebouwd in de jaren 1930, is de cementrustiek, te zien in diverse ornamenten aan het huis zelf maar ook aan de brug in de vorm van een omgevallen boomstam over een van de vijvers van het bijhorende landschapspark.

Foto: Rotswerkers sculpteren de boombrug in cementrustiek aan de vijver bij Huis ‘Misonne’

Contact: Bas Van der Veken

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 â&#x20AC;&#x201C; Planning 2017

Het landhuis en het omliggende landschapspark van 22ha zijn sinds 2000 eigendom van het Agentschap voor Natuur en Bos met een langlopend gebruikcontract voor de familie Misonne. Aangzien het huis in steeds slechtere staat verkeert, maar het niet (meer) de corebusiness van ANB is dergelijke monumenten te onderhouden, wordt actief gezocht naar een nieuwe oplossing. Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete werg gevraagd te bemiddelen tussen de betrokken actoren: - Familie Misonne - Agentschap voor Natuur en Bos - Agentschap Onroerend Erfgoed - Natuurpunt - Gemeente Oud-Turnhout En oplossingsrichtingen uit te werken. Uitgevoerd 2016 In het verlengde van de provinciale landschapsdag die in 2015 in Landschap De Liereman doorging, maakte Monumentenwacht reeds een rapport op met de voornaamste bouwkundige gebreken. Op vraag van RLKGN vertaalden zij dit in 2016 in een meerjarenonderhoudsplan, wat de basis van een erfgoedbeheerplan kan zijn. Tegelijk werd met Agentschap Onroerend Erfgoed een proces opgestart om het huis als monument te beschermen (en tevens ook te kunnen rekenen op onderhoudspremies). De omliggende landschap werd reeds lang geleden beschermd als cultuurhistorisch landschap. Met Natuurpunt en het gemeentebestuur werd bekeken of zij mogelijk de nieuwe eigenaar(s) zouden kunnen worden. Uiteraard ook in nauw overleg met de familie met wie een mogelijke nieuwe constructie bekeken wordt, ook in functie van valorisering van het gebouw t.b.v. restfinanciering van de renovaties. Gepland 2017 Verder afronden van hogergenoemde processen teneinde een duurzame oplossing voor het gebouw en de omliggende gronden te vinden.

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 â&#x20AC;&#x201C; Planning 2017

Actie 3. Ecologische poelen en vijveromvorming

Initiatiefnemer/trekker Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete Contactpersoon: Karen De Schutter , Els Oostvogels Partners: Provincie Antwerpen, Agentschap voor Natuur en Bos, Agentschap voor Onroerend Erfgoed, gemeentes Doelgroep: Diverse grondeigenaars: landbouwers, particulieren, openbare besturen, verenigingen

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 – Planning 2017

Situering

Doelstelling 

  

Het historische poelennetwerk in het werkingsgebied versterken om zo de landschapskwaliteit te verbeteren en bijkomend het leefgebied voor watergebonden fauna en flora te verbeteren, verbinden en uit te breiden. De omvorming van bestaande waterpartijen naar meer ecologische aquatische habitats. Aanleg van waterbuffers Via sensibilisatie en promotie verschillende doelgroepen overtuigen van de waarde van poelen.

Omschrijving Het historische landbouwlandschap was rijk aan poelen. Door de evolutie in het landgebruik en de landbouwmethoden zijn dergelijke poelen zeldzaam geworden. Om dit cultuurhistorische en landschappelijk erfgoed te herstellen, worden vijvers omgevormd en poelen hersteld of aangelegd. Bijkomend wordt het leefgebied voor watergebonden planten en dieren verbeterd en uitgebreid door de versterking van het al bestaande poelennetwerk. Voorkeur wordt gegeven aan locaties met een historische aanwezigheid van een poel of op plaatsen met voldoende landschaps- en natuurwaarde. In 2016 werden volgende acties uitgevoerd: 

aanleg van 1 nieuwe poel



herstel van 6 poelen, in totaal 1950m² hersteld



1 omvorming van vijver naar natuurlijke poel met een totaal van 1750m²

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 – Planning 2017

Actie 3-1. Herstelwerkzaamheden aan 5 poelen aan de Koulaak, Herentals

In de omgeving van de Koulaak in Herentals, tegen de spoorweg, in de vallei van de Kleine Nete zijn vijf poelen gelegen. Deze vijf poelen vormen de toegangspoort richting het Olens Broek, de poelen geven al een voorsmaakje van het valleilandschap van de Kleine Nete in het Olens Broek en de Langendonk. De poelen dreigden te verlanden, het wegwerken van achterstallig beheer was nodig. De vijf poelen werden door het landschapsteam manueel geruimd in het najaar van 2016 in samenwerking met het agentschap voor natuur en bos.

Foto: het landschapsteam aan het werk, manueel ruimen van 5 poelen aan de Koulaak, Herentals

Contact: Els Oostvogels Uitgevoerd 2016  Veldwerk en overleg  Opmaak offertevraag  Begeleiding werken Gepland 2017  Opvolging vegetatiegroei  Prospectie naar activiteit in de Netevallei

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 – Planning 2017

Actie 3-2. Herstel van poel aan De Hellekens, Herentals

De Hellekens in Herentals is overblijfsel van kleinschalig cultuurlandschap met weilanden omzoomd met heggen en houtkanten in de vallei van de Kleine Nete. Het gebied loopt door tot in het centrum van Herentals, binnen de ringweg. Voor vele stadsbewoners is het een rustpunt in de stad en biedt het ruimte voor een ommetje of de start van een mooie wandeling. De wandelling doorheen de Hellekens start aan een knuppelpad over een poel. Deze poel dreigde echter te verlanden. Het landschapsteam zorgde voor het manueel ruimen en het opnieuw zichtbaar maken van dit poeltje in de Hellekens. Contact: Els Oostvogels Uitgevoerd 2016  Veldwerk en overleg  Opmaak offertevraag  Begeleiding werken Gepland 2017  Opvolging vegetatiegroei  Prospectie naar activiteit in de Netevallei

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 – Planning 2017

Actie 3-3. Mol - ecologische omvorming van visvijver

Ten zuiden van de Wezelhoevenweg in Mol liggen een aantal visvijvers. Eén van deze vijvers werd opgekocht door een eigenaar die het perceel ecologisch wenste om te vormen. De rechthoekige visvijver van circa 65m lang op 20m breed is was in de jaren 70 een kleine 2 meter diep.

De vijver was omzoomd door berken, elzen en coniferen, langsheen de vijver stond ook een dreef van spark, berk en conifeer. Het merendeel van de bomen op het perceel was volgroeid (>15m) en een groot aandeel van het bomenbestand bestond uit exoten. De rode pijl op de foto’s geeft de locatie van het stalletje weer op de foto’s. Zo kan u de terreinwerken beter visualiseren. De vijver was ecologisch gezien weinig waardevol en kon een drastische opwaardering gebruiken. Weinig lichtinval, teveel bladval en zijn kunstmaige, rechte oevers zijn niet optimaal voor de biodiversiteit. De waterpartij was zeer voedselrijk en bevatte weinig interessante soorten, voornamelijk pissebedden en andere afvaleters, alsook enkele rovers zoals Gewoon bootsmannetje.

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 â&#x20AC;&#x201C; Planning 2017

In eerste instantie verwijderde Bosgroep Zuiderkempen de aanwezige exoten op het perceel. Langsheen de vijver zijn nagenoeg alle bomen gekapt op enkele berken en elzen na om aquafauna als houtpantserjuffer en kokerjuffer van voldoende overhangde takken te voorzien, ook de ijsvogel zijn uitkijkpost bleef bewaard. Langsheen de vijverrand worden de elzen in hakhout gezet om de hoogte van de bomen te beperken en zo de lichtinval te maximaliseren.

Vervolgens werd het kraanwerk uitgevoerd. De kraanman maakte een grote takkenwal met al het takhout dat op het perceel achter bleef en verwijderde de kunstmatige oeverbeschoeiing. Er werd ook slib geruimd vanaf de oever. De vorm van de rechthoekige visvijver werd niet bewaard, we kozen voor een organische vorm met zacht glooiende oevers en verschillende inhammen voor meer biodiversiteit.

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 â&#x20AC;&#x201C; Planning 2017

Door de slibruiming werd het water troebel, deze troebelheid verdween kort na de werken.

In het najaar werden ook de aanplantingswerken uitgevoerd door ons landschapsteam. Zij plantten 1 hoogstam zomereik, 130mÂ˛ vogelbosje en 150 lm heg aan.

De glooiiende vorm is ook bij vorst goed waar te nemen. 79

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 – Planning 2017

De ruigte zal jaarlijks gefaseerd gemaaid worden of begraasd worden door schapen.

Contact: Karen De Schutter Uitgevoerd in 2016  Goedkeuring stedenbouwkundige vergunning  Kappingswerken door Bosgroep Zuiderkempen  Uitvoering kraanwerken  Opmaak beplantingsplan  Uitvoer aanplantingwerken door landschapsteam Planning 2017  Terreinbezoek met eigenaar: evaluatie gesprek

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 – Planning 2017

Actie 3-4. Aanleg van een nieuwe poel, Draaivennen, Olen

Bij een particuliere eigenaar in Olen, omgeving Draaivennen/ Doffen werd een landschapsplan opgemaakt. De percelen liggen in de omgeving van Umicore, ten zuiden van de spoorweg. De weilanden sluiten aan op kleinschalig landschap met heel wat relicten van houtkanten, doorheen de weilanden loopt een gracht, in de nattere zone van het weiland werd een poel gegraven door de eigenaar met eigen kraan. Het regionaal landschap gaf advies. Contact: Els Oostvogels Uitgevoerd 2016  Veldwerk en kaartstudie  Overleg met eigenaar en boswachter  Uitzetten poel  Graven poel door eigenaar met eigen kraan Gepland 2017  Opvolgen poel

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 – Planning 2017

Actie 3-5. Aanleg van een nieuwe poel, De Most, Balen

Temidden het groot natuuren boscomplex van De Most, is een hoeve gelegen met bijhorende weilanden. Samen met de eigenaars werd nagedacht over het vergroten van de landschapskwaliteit en de biodiversiteit op hun erf. Er werd een concept uitgewerkt voor het hele erf. In een eerste fase zullen in het voorjaar van 2017 een houtkant en poel worden aangelegd. De foto geeft zicht op het weiland waar de poel gegraven zal worden, de poel zal achteraan in de weide op het natste gedeelte gegraven worden, aansluitend op de strook sparren. Contact: Els Oostvogels Uitgevoerd 2016  Veldwerk  Opmaak concept  Opmaak beplantingsplan fase 1  Offertevraag uitvoering via landschapsteam Gepland 2017  Uitvoering fase 1

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 – Planning 2017

Actie 4. Kasteeldomeinen en parken

Initiatiefnemer/trekker Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete Contactpersoon: Els Oostvogels – Karen De Schutter Partners: provincie Antwerpen, Agentschap Natuur en Bos, Agentschap Onroerend Erfgoed, gemeentes Doelgroep: Diverse grondeigenaars met de nadruk op openbare besturen en verenigingen Doelstelling Behoud, herstel en opwaardering van de ecologische en historische waarde van kasteeldomeinen, parken, historische tuinen, abdijen & kloosters, pastoriesites, etc… Omschrijving Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete wil meewerken aan het behoud, herstel en opwaardering van de ecologische en historische waarde van kasteeldomeinen, parken, historische tuinen, abdijen & kloosters, pastoriesites, etc…. Hierbij worden historische kaarten vergeleken met actuele terreinsituaties en wordt in overleg met de huidige eigenaars een visie opgesteld met het oog op concrete terreinrealisaties.

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 â&#x20AC;&#x201C; Planning 2017

Actie 4-1. Pastoriesite - Olen

De Gemeente Olen wil samen met Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete de pastorie-site met de ringgracht, het aansluitende parkdomein en de parking her opwaarderen.

Gemeente Olen heeft een renovatiedossier ingediend bij Onroerend Erfgoed om de pastorie met bijhorende tuinmuur te renoveren. Rekening houdend met de renovatiewerken kan stapsgewijs de site worden heringericht. In samenspraak met de milieuambtenaar en de groendienst maakten we een ontwerp op voor de pastorietuin en de parkzonde. Onderhoudsvriendelijkheid, toegankelijkheid, ecologisch, biodiversiteit en cultuurhistorisch karakter waren enkele zaken die zeer belangrijk waren in het ontwerp. In de pastorietuin zal een kruidentuin en boomgaard aangeplant worden en zullen bloemen uit grootmoeders tijd terugkomen. Door een aangepast maaibeheer zullen bepaalde zones intensief beheerd worden en andere zones minder frequent gemaaid worden. Er zullen ook stroken ingezaaid worden met bloemenzaad die een kleurrijk beeld geven in de zomer. In het gras worden ook bloembollen aangeplant die in het voorjaar de lente aankondigen. De bloembollen zouden door schoolkinderen aangeplant kunnen worden.

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 â&#x20AC;&#x201C; Planning 2017

Het houtig erfgoed werd aangepakt via een op maat gemaakt beheerplan voor zowel de pastorietuin als de aansluitende parkzone. De snoeien kapwerken werden uitgevoerd door een team van boomverzorgers.

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 – Planning 2017

Het ontwerp kan nog niet volledig uitgevoerd worden doordat de pastorie nog gerenoveerd dient te worden.

Uitvoer 2016  Uitwerking ontwerpplan  Overleg met Onroerend Erfgoed: vest  Terreinvisite met aannemers voor de gracht te ruimen en de betuining te herstellen.  Voorstel van het ontwerpplan van de pastorietuin op het schepencollege van Olen  30 maart 2016: eerste slibbehandeling met micro-organismen  21 september 2016: tweede slibbehandeling met micro-organismen  Inzaaien bloemenweide  Uitwerking ontwerpplan park aan pastorietuin Gepland 2017  Overleg met Onroerend erfgoed: pastorijtuin en park  Overleg met gemeente Olen over de inrichting en beplantingskeuze  Stapsgewijs het project uitvoeren

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 – Planning 2017

Actie 5. Bos en Boer, een goede buur Initiatiefnemer/trekker Bosgroep Kempen Noord Contactpersoon RLKGN Joke Maes Partners Vlaamse Landmaatschappij, Agrobeheercentrum Eco² Doelgroepen Landbouwers, boseigenaars Doelstelling  In contact brengen van landbouwers en boseigenaars die aan elkaar grenzende percelen hebben.  Sensibilisatie omtrent de ecologische en economische voordelen van geleidelijke bosranden  Creëren van enkele goede praktijkvoorbeelden waarin geleidelijke overgangen tussen landbouw- en bosperceel zijn gerealiseerd binnen een duurzaam kader. Omschrijving De minst productieve en moeilijk te bewerken meters van een landbouwperceel liggen langs randen met bos. Deze delen zijn vanuit bedrijfseconomisch standpunt weinig interessant omwille van beschaduwing, verdroging en bladval. Op de perceelrand kunnen landbouwers, voor de vermindering van bestrijdingsmiddelen, gronden maaiwerken, momenteel een vergoeding ontvangen via beheerovereenkomsten (VLM). De Bosgroep wil samen met het regionaal landschap een stapje verder gaan en mede zorg dragen voor de voorlichting en inrichting van een geleidelijke overgang tussen wei of akker enerzijds en bos anderzijds. De boseigenaar zal daartoe op de rand van zijn perceel (mantel) een brede strook vrij maken door boomkappingen uit te voeren. Op de perceelrand van het landbouwperceel (grasland en zoom) wordt gefaseerd maaien, met afvoeren en eventueel het inzaaien met ruigtekruiden gefaciliteerd. De biodiversiteit in de bosranden kan nog meer verhoogd worden door laagblijvende struiksoorten aan te planten in de mantel. Het resultaat is een bosrand die bedrijfskundig, landschappelijk én ecologisch interessanter is dan de huidige strakke overgang van landbouwperceel naar bos.

Uitgevoerd 2016  Indiening en goedkeuring van het project bij PDPO (projectduur: oktober 2016 - juni 2018)  Overleg met de projectpartners (21/11/2016 en 20/12/2016)  Desktopanalyse: vooronderzoek over locatie van landbouwpercelen grenzend aan bosranden (peer teelt, volgens lengte, in relatie tot bestaande beheerovereenkomsten bij de Vlaamse Landmaatschappij Gepland 2016  Start realisatie van 2 km aan voorbeeldbosranden  Vooronderzoek op terrein voor mogelijke projectlocaties  Contacteren van de boseigenaars en landbouwers als potentiële partners in het project  Inhoudelijke en financiële steun aan de realisaties van de geleidelijke bosranden  Overleg met d eprojectpartners plus  Ontwerp flyer  Start organisatie workshop over samenwerking over d eperceelrandenn heen

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 â&#x20AC;&#x201C; Planning 2017

Situering

Samenwerking en financiering 65% cofinanciering: PDPO III 2014-2020 Bos en Boer, een goede buur (projectcode ANT16/SW/03) 35% cofinanciering: Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete Bosgroep Kempen Noord.

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 â&#x20AC;&#x201C; Planning 2017

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 – Planning 2017

Actie 6. GEBIEDSWERKING Kempense Heuvelrug

6-1. Kempense heuvelrug tussen Kasterlee en Lichtaart, landschapsvisie en toeristisch ontwikkelingsplan

Initiatiefnemer/trekker Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete Contactpersoon: Els Oostvogels Partners: Provincie Antwerpen, gemeente Kasterlee, Toerisme Kasterlee, Toerisme Provincie Antwerpen, Agentschap Onroerend Erfgoed Doelstelling Ontwikkelen van een duurzaam toerisme op de Kempense Heuvelrug in Kasterlee op basis van de methodiek van de landschapsbiografie. Vergroten van draagvlak voor het landschap en erfgoed van de Kempense Heuvelrug. Omschrijving De Kempense Heuvelrug heeft in Kasterlee een lange traditie in ‘landschapstoerisme’. Verschillende generaties inwoners en toeristen hebben goede herinneringen aan het spelen in het zand van de Hoge 90

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 – Planning 2017

Mouw of het klimmen op de luchtwortels van de dennen op Kabouterberg. Het is echter vandaag een uitdaging om het toenemende toerisme in balans te houden met het behoud en beheer van de landschappelijke kwaliteiten van de Kempense Heuvelrug. Het project werd opgebouwd om vanuit de eigenheid en uniciteit van het gebied een duurzaam toerisme te promoten dat zorgt voor een unieke beleving, maar tegelijk voor het behoud van dit bijzonder landschap. Vanuit deze ambitie zetten de verschillende partners hun schouders onder dit project dat leidde tot de Slapende Reus, een innovatief concept waarbij de toeristische ontwikkeling steunt op een vooruitstrevende landschapsvisie en doorgedreven landschapsbiografie. In 2016 werd het plan afgerond en in boekvorm gegoten. Het samenwerkingsverband tussen regionaal landschap, gemeente Kasterlee, Toerisme Provincie Antwerpen en Provincie Antwerpen zet zich door om verder uitvoering te geven aan het project en blijven afstemmen in een stuurgroepoverleg. In de loop van 2016 werd een dossier ingediend bij Toerisme Vlaanderen onder leiding van Toerisme Provincie Antwerpen met het regionaal landschap als partner. Het project werd goedgekeurd en laat toe om meer dan 500.000 euro te investeren in de Kempense Heuvelrug tussen Kasterlee en Lichtaart en een deel van het toeristisch ontwikkelingsplan en de landschapsvisie tot uitvoering te brengen. Uitgevoerd 2016  Realisatie landschapsvisie en toeristisch ontwikkelingsplan voor de Kempense heuvelrug in Kasterlee  Uitgave van het boek: ‘Kempense Heuvelrug tussen Kasterlee en Lichtaart, landschapsvisie en toeristisch ontwikkelingsplan’  2 stuurgroep vergaderingen  2 overlegmomenten in kader van aanvraag Toerisme Vlaanderen dossier  Aanvraag van toerisme Vlaanderen dossier voor de uitwerking van het toeristisch ontwikkelingsplan, in samenwerking met Toerisme Provincie Antwerpen.  Terreinbezoek met toegankelijkheidsbureau  Terreinwerk en overleg ter voorbereiding van de uitvoering van landschapsacties (zie deelacties hieronder) Gepland 2017  Gefaseerde uitvoering van de landschapsvisie voor de Kempense heuvelrug in Kasterlee  Inspiratiebezoek voor de betrokkenen bij de uitvoering van de landschapsvisie en ‘De Slapende Reus’ naar Nationaal Park De Hoge Kempen.  Aanvraag PDPO – Platteland + project in samenwerking met Toerisme Provincie Antwerpen  Start uitvoering LEADERproject ‘landschapseducatie op de Kempense Heuvelrug’ in samenwerking met de Hooibeekhoeve Financiering Landschapswerking RLKGN, Toerisme Vlaanderen, LEADER, Platteland + bij goedkeuring

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 – Planning 2017

Geplande acties in kader van landschapsvisie Kempense heuvelrug 2017 6.1.1. Realisatie van de landschapsvisie

Beeldmontage: toekomstig zicht op de duivelskuil en paraboolduin.

De landschapsvisie heeft tot doel de bijzondere kwaliteiten van het landschap meer te laten spreken en werd opgebouwd uit zes ambities.  Ondergrond meer laten spreken  Eenheid in het recreatieve netwerk brengen  Relicten beleefbaar maken  Verhalen uit het landschap vertellen  Ecologische waarden vergroten  Belevingswaarde vergroten De landschapsvisie is volgens deze zes ambities in planvorm uitgewerkt. Daarnaast vullen doorsnedes, beeldmontages en detailplannen het plan in hoofdlijnen aan zodanig alle partners op de juiste wijze tot uitvoering kunnen overgaan en er ook heldere communicatie gevoerd kan worden over beheerwerken en het toekomstbeeld. Het regionaal landschap zet de komende jaren, samen met de betrokken partners in op de realisatie van de landschapsvisie.

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 – Planning 2017

6.1.2 Inrichting van de groeve van Hukkelbergen, Lichtaart

Initiatiefnemer/trekker Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete Contactpersoon: Els Oostvogels Partners: Toerisme Provincie Antwerpen, Agentschap Onroerend Erfgoed, betrokken particuliere eigenaars, Gemeente Kasterlee, Provincie Antwerpen Doelstelling Ontsluiten en inrichten van de groeve aan Hukkelbergen Omschrijving De groeve van Hukkelbergen is een bijzondere plek in het verhaal van de ontginningen. De groeve wordt nog altijd door liefhebbers en experts gebruikt voor geologisch onderzoek. Een belangrijk deel van de het geologisch onderzoek naar het Plioceen, van in de 19de eeuw tot nu, heeft zich op de heuvelrug afgespeeld, met de groeve van Hukkelbergen, de groeve achter taverne de Lork in Lichtaart en de holle wegen als belangrijkste plekken waar de bodem te bestuderen is. Elk jaar bezoeken heel wat studenten geologie de groeve aan Hukkelbergen. Deze is momenteel niet ingericht of officieel ontsloten, maar biedt wel heel wat potentie op de tertiaire geschiedenis op bovenlokaal niveau te kunnen tonen. De groeve van Hukkelbergen leent er zich toe om meer dan alleen de groeve te tonen. Het geeft de aanknoping om de ontstaansgeschiedenis van de heuvelrug uitgebreider en voor verschillende doelgroepen te duiden. De zone kan zich op termijn in samenhang met de zone van de oude hondeschool (ontvangstinfrastructuur) ontwikkelen als toegangspoort voor de meerwaardezoeker die de Kempense heuvelrug komt bezoeken. Uitgevoerd 2016  Landschapsvisie Kempense heuvelrug  Terreinbezoek  Opzoeken eigendomssituatie  Verzamelen van referentieprojecten Gepland 2017  bezoek referentieprojecten  Samenbrengen van experten omtrent inhoudelijke uitwerking  Prospectie projectmiddelen om tot uitvoering te brengen 93

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 – Planning 2017

6-2. Uitvoering van de landschapsvisie en het toeristisch ontwikkelingsplan ‘De Slapende Reus’ via Toerisme Vlaanderen

Initiatiefnemer/trekker Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete + Toerisme Provincie Antwerpen Contactpersoon: Els Oostvogels Partners: Agentschap Onroerend Erfgoed, Agentschap Natuur en Bos, Erfgoed Noorderkempen, Hoge Rielen, Toerisme Provincie Antwerpen, Provincie Antwerpen, gemeente Kasterlee Doelstelling Uitwerken van een duurzaam toerisme en landschapsbeleving Omschrijving De identiteit van het landschap van de Kempense Heuvelrug levert genoeg voer op om een inspirerend en doordacht toeristisch aanbod uit te werken. In het toeristisch plan werden een huisstijl, toeristische producten, wandelingen en zit- en uitkijkplaatsen uitgewerkt. Het aanbod richt zich van kinderen tot de meerwaarde zoeker die interesse heeft in de geologie, landschap of ecologie van de Kempense Heuvelrug. Waarom een reus? De Kempense Heuvelrug is een lang, groot volume van ijzerzandsteenbanken. Door zijn lengte en hoogte is dit het meest imposante reliëf van de Kempen: dit is reusachtig. Het bos, de heide en het zand op de heuvelrug inspireerden mensen al eeuwenlang tot sagen over mythische wezens. De reus is in die familie van fantastische wezens veruit de grootste. Waarom een slapende reus? Door zijn uitgestrekte vorm lijkt de reus te liggen in het landschap. Paraboolduinen verplaatsen zich doorgaans aan 5 meter per jaar, maar de duinen op de Kempense Heuvelrug verplaatsen zich niet meer. De begroeiing op de duinen bracht ze tot stilstand. Zolang die begroeiing er is, blijven deze duinen ‘slapen’. Samen met regionaal landschap, gemeente Kasterlee, Provincie Antwerpen, met Toerisme Provincie 94

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 – Planning 2017

Antwerpen als trekker, werd in de zomer 2016 een Toerisme Vlaanderen dossier aangevraagd tot uitvoering van het toeristisch ontwikkelingsplan. Het dossier werd goedgekeurd en zal zo al een groot aandeel van de producten en infrastructuur realiseerbaar maken. Financiering Landschapswerking RLKGN, Toerisme Vlaanderen

Geplande acties in kader van Toerisme Vlaanderen dossier op Kempense Heuvelrug tussen Kasterlee en Lichtaart getrokken door het RLKGN 6.1.2 Ontsluiten, beschermen en documenteren van de Partizaansberg en urnenveld

De Partizaansberg is een goed bewaarde grafheuvel en een archeologisch monument van grote waarde. Hij is gelegen op de grens met Lichtaart en Kasterlee, net binnen het domein van de Hoge Rielen. De grafheuvel ligt aan de rand van beide gemeenten, de grafheuvel werd gebruikt als gekend richtpunt bij de afbakening van de gemeentelijke territoria. De heuvel kreeg tegelijkertijd ook een rol toebedeeld in de rechtsbedeling, het was een gerechts- en executieplaats. Deze berg is vernoemd naar een partizaan die zelfmoord pleegde en als voorbeeld op de berg werd opgehangen. Bij een archeologisch onderzoek uit 1977 door L. Van Impe & W. Groenman-Van Waateringe is de Partizaansberg onderzocht. Er is nog weinig onderzoek gedaan naar de omgeving van deze site. Het verdient aanbeveling om dit onderzoek in de toekomst te doen. Verdere aanknopingspunten kunnen geleverd worden door het digitale hoogtemodel dat binnenkort in een verfijndere versie ter beschikking zal zijn. Uitgevoerd 2016  Literatuur en archiefonderzoek  Terreinbezoek met erfgoed Noorderkempen en agentschap Onroerend Erfgoed  Concept landschapsontwerp Gepland 2017  Uitwerken van landschapsontwerp en afstemmen met de Hoge Rielen  Eerste fase van uitvoering en herstel van de grafheuvel en ontsluiten van de site  uitwerking van een educatieve werking/ pakket 95

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 – Planning 2017

6.1.2 Beleefbaar maken en ontsluiten van de lijkweg en duivelskuilen

Uitsnede uit de landschapsvisie toont de lijkweg en duivelskuilen in de zone van de paraboolduin Hoge Mouw

Duivelskuilen Ten zuiden van de landduin de Hoge Mouw liggen twee kleine waterplassen, de duivelskuilen, pal langs twee wegen. Aan hun vorm te zien, gaat het niet om natuurlijke vennen, maar zijn ze antropogeen van oorsprong, toch zeker in huidige rechthoekige vormgeving – op de 19de eeuwse kaart van de Atlas van de Buurtwegen staan ze rond ingetekend. De functie van de duivelskuilen is onduidelijk: dienden de poelen de als drinkpoel voor het vee dat voor de 19 eeuw op de Hoge Mouw werd gestouwd, om hout te wateren, voor de ontwatering van natte zones langs de wegen? Of dienden ze voor nog andere doeleinden? De oudste bekende vermelding van het toponiem ‘duivelskuil’ dateert van 1671. Hierin is sprake van slechts één duivelskuil. Ook op de primitieve kadasterplannen (1834) en in de Atlas der Buurtwegen (1841) komt slechts één duivelskuil voor, meer bepaald die ten zuiden van de huidige Goorseweg, die nu de nieuwe duivelskuil wordt genoemd. Dat wijst erop dat één van de twee duivelskuilen rond of na 1850 is ontstaan én dat de namen van de ‘oude’ en ‘nieuwe duivelskuil’ zijn omgewisseld. In de volksmond worden de poelen ‘duivelskuilen’ genoemd, verwijzend naar zogenaamde aloude heidense praktijken uit ‘pre-christelijke’ culturen die zich om en bij deze kuilen zouden hebben voorgedaan. In 1943 werd overigens bij het ruimen van één van de waterplassen nog vastgesteld dat ze de recente resten van een tiental varkenspoten bevatten, een gebruik dat met het afweren van de ‘kwade hand’ wordt geassocieerd. Feit is dat amateur-archeologen bij de duivelskuilen al in het begin van de 20ste eeuw vondsten deden, die wijzen op de aanwezigheid van prehistorische grafvelden. De uitoefening van ‘heidense’ offergebruiken nabij de duivelskuilen en de naamgeving van de duivelskuilen zelf, is hier mogelijk mee verbonden. 96

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 – Planning 2017

In 2017 wordt gewerkt aan de ontsluiting van deze twee duivelskuilen, zowel het toegankelijk maken van de kuilen als het opnemen van de informatie over de ontstaansgeschiedenis van deze putten in de toeristisch- educatieve werking. In fases wordt eveneens uitvoering gegeven aan de landschapsvisie zodanig ook het kader en de landschapsbeleving op deze plekken kan uitgebouwd worden.

Toekomstbeeld van de duivelskuil en paraboolduin de Hoge Mouw

Lijkweg De Lijkweg is een overblijfsel van een oude weg tussen het gehucht Goor en het dorp van Kasterlee. De oudste historische kaarten - de Ferrariskaart (1771) en de Atlas der Buurtwegen (1841) – situeren het tracé van de oorspronkelijke weg wat meer naar het noordwesten. Het huidige tracé is pas op de topografische kaart van 1869 voor het eerst zichtbaar. Een precieze datering is niet mogelijk, maar over het algemeen moet het ontstaan van lijkwegen en kerkwegen in de volle middeleeuwen gesitueerd worden, wanneer het christendom ook doordringt in ieders dagelijkse leven en in het landschap. In feite gaat het bij lijk- en kerkwegen over dezelfde weg waarlangs ’s zondags van een gehucht zonder kerk naar het dorp met kerk gegaan werd en waarlangs dus ook het lichaam van een overledene naar de kerk gebracht werd. Het gebruik als lijkweg was gebonden aan allerlei regels: de rouwstoet marcheerde op instructie van het kleppen van de kerkklok, de rouwstoet had voorrang op ander verkeer (ander gebruik van de weg werd stilgelegd), … Het patroon van lijk- en kerkwegen in het landschap was heel anders dan dat van doorgaande wegen en andere profane wegen: typisch is het ‘spaakvormig’ patroon, van de gehuchten recht naar de kerk, met de kerk als middelpunt. Opvallend is dat er in Kasterlee een Lijkweg en een Kerkweg parallel aan elkaar voorkomen, over een afstand van 650 meter, op amper 15 tot 20 meter van elkaar. Volgens een 20ste-eeuwse getuigenis zou de Lijkweg een ontdubbeling zijn van de Kerkweg, met de bedoeling het vervoer van overledenen uit Goor naar Kasterlee gescheiden te kunnen houden van het pad dat de gewone kerkganger volgde. In de onmiddellijke omgeving en parallel aan de twee tracés die nu de Lijkweg en de Kerkweg genoemd worden, liggen nog meer oude stukken weg, uitgesleten in de zandige 97

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 – Planning 2017

bodem. Begroeid en bedekt met afgevallen takken en strooisel allerhande zijn ze soms nog moeilijk leesbaar op het terrein, maar op het digitale hoogtemodel is de bundel karrensporen goed zichtbaar. Hun oorsprong hangt samen met de periode van vóór de 19de eeuwse bebossing. In open terrein maakte het niet zoveel uit waar de weg precies liep. Was het ene karrespoor moeilijk berijdbaar, dan nam men gewoon een ander. Zo ontstond een bundel karrensporen. In 2017 wordt gewerkt aan het opnieuw visueel maken van deze bundel van kerkweg en lijkweg. Het padennetwerk wordt hierop afgestemd. Ook de informatie over de lijkweg wordt ontsloten en geïntegreerd in de toeristisch-educatieve werking.

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 – Planning 2017

6-3. Aanvraag van ‘platteland+’ dossier voor Kempense Heuvelrug tussen Kasterlee en Lichtaart Initiatiefnemer/trekker Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete + Toerisme Provincie Antwerpen Contactpersoon: Els Oostvogels Partners: Agentschap Onroerend Erfgoed, Agentschap Natuur en Bos, Erfgoed Noorderkempen, Hoge Rielen, Toerisme Provincie Antwerpen, Provincie Antwerpen, gemeente Kasterlee Doelstelling Uitwerken van een duurzaam toerisme en landschapsbeleving Omschrijving Het toerisme Vlaanderen dossier geeft in hoofdzaak vorm aan de uitwerking van toeristische producten. Om het project in zijn volledigheid te kunnen uitvoeren wordt een ‘platteland +’ project aangevraagd. De goedkeuring van dit project zorgt ervoor dat gelijkwaardig en parallel met de opbouw van de onthaalinfrastructuur en toeristische producten ook de landschappelijke omkadering en artistieke integratie van het project kan uitgezet en uitgevoerd worden. Het onderdeel van de Slapende Reus waarover we het hier hebben, nl. het heropwaarderen en belevingsvol inrichten van het gebied en kansen creëren voor bezoekers om op een andere wijze naar dit unieke landschap en haar geschiedenis te kijken, zal bij goedkeuring van het project gerealiseerd worden in de periode 2017 – 2019. Volgende acties worden uitgewerkt binnen het project:  Landart : Historische tracés onderscheiden a.d.h.v. subtiele artistieke ingrepen en markante landschapselementen  Creëren van bijzondere zitplaatsen aangepast aan het desbetreffende bijzondere plekje : o.a. met uitzicht op de beekvallei, stilste plekje, hoogste plekje, …  Bijzondere holle wegen + steilrand toegankelijk en beleefbaar maken a.d.h.v. gootjes, stapstenen, knuppelpad, bruggetje, …  Recreatieweide in open akkers creëren a.d.h.v. plukweide, uitzichtpunt, belevingselementen, ... i.f.v. de sfeer van het vroegere open akkerlandschap  Uitvoering landschapsvisie / Inpassen van toeristische producten in het landschap  Uitwerken van uitkijkpunten

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 â&#x20AC;&#x201C; Planning 2017

Financiering Landschapswerking RLKGN, Toerisme Vlaanderen

100

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 – Planning 2017

6-4. Landschapseducatie op de Kempense Heuvelrug

Initiatiefnemer/trekker Hooibeekhoeve promotor / RLKGN copromotor Contactpersoon: Els Oostvogels Partners: Provincie Antwerpen, gemeente Kasterlee, Toerisme Provincie Antwerpen, secundaire scholen uit de omgeving Doelstelling Landschapseducatie voor het brede publiek en de secundaire scholen uit de omgeving Omschrijving Het verkennen van het landschap is expliciet opgenomen in de vakspecifieke eindtermen aardrijkskunde voor de eerste graad. Het leren kennen van geologische lagen is dan weer opgenomen voor de derde graad. Deze thema's komen aan bod in het lessenpakket, maar worden niet verrijkt met echte, authentieke beleving. Uit gesprekken met leerkrachten blijkt dat het huidige aanbod van excursies onvoldoende meerwaarde biedt. Daarom willen we inzetten op het uitwerken van 3 excursies voor het secundair onderwijs (eerste graad, tweede graad en derde graad) in nauw overleg met leerkrachten. We kiezen ervoor om deze 3 excursies op te bouwen rond het landschap van de Kempense Heuvelrug in relatie tot de vallei van de Kleine Nete. Eenmaal de 3 excursies volledig op punt staan, wordt het volledige aanbod ontsloten via de website van de provincie Antwerpen. Zo kunnen alle scholen uit de provincie deze excursies plannen. Er werd gekozen voor 3 thematische excursies voor telkens een andere doelgroep: de eerste graad, tweede graad en derde graad secundair onderwijs. Daarnaast wordt voor het brede publiek een educatie wandeling uitgewerkt. Dit initiatief takt aan op de infrastructuur en producten die worden uitgewerkt binnen het project en de huisstijl van de Kempense Heuvelrug en ‘de slapende reus’. Financiering LEADER

101

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 – Planning 2017

Actie 7. Paard en Landschap

Initiatiefnemer/trekker Regionaal Landschap Rivierenland – copromotor: Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete Contactpersoon RLKGN Els Oostvogels Partners provincie, paardenhouders, Vlaams Paardenloket, Landelijke Rijverenigingen, Hooibeekhoeve, Vlaamse Landmaatschappij Doelgroepen Paardenhouders en aangelande grondeigenaars Doelstelling Land- en tuinbouwgronden worden steeds meer ingenomen door recreatieve en professionele paardenhouderijen. Paard(en)Landschap wil paardenhouders en andere betrokken provinciebreed informeren, inspireren en sensibiliseren over de kansen voor biodiversiteit en landschapszorg op en rond paardenweides en de bijdrage daarvan aan het milieu. De ontsloten kennis en best practices worden doorgegeven via een draaiboek, inspiratiebrochures en ambassadeurs op het terrein. Zo vormt dit project de hefboom om paardenhouders als nieuwe doelgroep in te schakelen in natuuren landschapszorg. Omschrijving De laatste decennia is het aantal paarden in Vlaanderen sterk toegenomen. Land- en tuinbouwgronden worden steeds vaker gebruikt voor recreatieve en professionele paardenhouderij. Verpaarding leidt er dikwijls toe dat de landschappelijke kwaliteit sterk achteruitgaat. Het ruimtelijk belang van de verpaarding is aanzienlijk, zeker in onze provincie. Verloop actie Het project paard en landschap wil samen met de sector een aantal voorbeeldprojecten uitwerken. Voor ons regionaal landschap zullen drie kleine paardenhouders en 1 grote paardehouderij (geen manege) begeleiding krijgen om de kwaliteit van hun percelen op te waarderen. Geflankeerd aan deze terreinacties wordt een sensibilisatiecampagne uitgewerkt zowel lokaal als op provinciaal niveau. Uitgevoerd 2016  Overleg met de partners binnen het project ‘Paard en Landschap’  Inspiratie uitstap natuurlijk graslandbeheer  Inspiratiebezoek Limburgs project ‘paard en landschap’  Startmoment in samenwerking met de Hooibeekhoeve  Opmaak van persberichten, uitbouw van communicatie  Telefonisch advies aan 10-tal paardenhouders 102

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 – Planning 2017

 Terreinadvies aan 10-tal paardenhouders  Opmaak van landschapsplan voor 7 paardenhouders  Landschappelijke inpassing van 2 paardenhouderijen Gepland 2017     

Lezingenreeks voor paardenhouders Slotmoment paard en landschap Advisering paardenhouders en ondersteuning bij landschappelijke inpassing Overleg met de sector Overleg en uitwisseling met de partners binnen het project

Samenwerking en financiering  PDPO project Paard en Landschap Gelinkte acties  Kleine landschapselementen

Volgende deelprojecten worden uitgewerkt binnen ‘Paard en Landschap’:

103

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 – Planning 2017

Actie 7-1. Landschapsherstel bij een langgevelhoeve te Geel

Bij een hoeve met bijhorende weilanden in Geel, gelegen tussen de Zegge en het kanaal BocholtHerentals, werd een landschapsontwerp opgemaakt en uitgevoerd in 2016. De omringende weilanden worden begraasd door paarden. Het erf is gelegen binnen het gehucht’Worfthoeven’. Dit gehucht bestaat uit een vijftal hoeves en wordt omringd door landbouwlandschap en sluit verderop aan bij het natuurgebied ‘De Zegge’. Het vergelijk van enkele historische kaarten toont een zeer fijnmazig cultuurlandschap met akkers, weilanden, houtkanten en veldwegen. Relicten van de historische percelering zijn in de aangrenzende percelen hier en daar te herkennen. Het landschapsontwerp takt aan op deze relicten en herstelt heel wat van de verdwenen KLE’s. Het plan voorziet zo in de aanleg van:  een hoogstamboomgaard met 16 fruitbomen (oude rassen),  een dreef van 250m lengte met 60 hoogstammige lindenbomen,  250m houtkant rondom de weilanden,  220m hagen rondom het erf en boomgaard

104

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 – Planning 2017

Het plan werd uitgevoerd in de winter van 2016 en werd deels gefinancierd door het LEADER-project ‘paard en landschap’ en deels door vanuit de landschapswerking.

Nieuwe houtkant van zwarte els

Uitgevoerd 2016  Terreinwerk en kaartstudie  Opmaak landschapsontwerp  Opmaak beplantingsplan met houtkanten, hagen, dreef, boomgaard en bloemenhof  Voorbereiding uitvoering: offertevragen, terreinbezoek, uitzetten werf  Opvolgen uitvoering Gepland 2017  Opvolging van de site

105

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 â&#x20AC;&#x201C; Planning 2017

Actie 7-2. Adviesverlening aan kleine paardenhouder in Geel, kruising Scheplakens en Wilderse Dijk.

De percelen zijn gelegen in de vallei van de Grote Nete. De omgeving bestaat uit akkers, weilanden en wordt gekenmerkt door de aanwezigheid van heel wat kleine landschapselementen. Deze particuliere eigendom beslaat twee weilanden omzoomd met historisch (eiken)hakhout. De bomen zijn vaak niet uitgerasterd, de oude afrastering in slechte staat bestaat uit prikkeldraad, de paarden hebben zich hier al meermaals aan bezeerd. De uitvoering richt zich op het uitrasteren van de monumentale bomen, het verwijderen van de prikkeldraad, het beheer van de houtkanten en monumentale bomen en het aanplant van een nieuwe houtkant van zwarte els. Door de eigenaar bij te staan in het beheer van de houtkanten wordt het voortbestaan van deze landschapselementen verlengd, de overhangende takken van zomereik wordt beperkt ten voordele van de paarden. De nieuwe houtkant in de westelijke weide zal zorgen voor extra beschutting en schaduw. Deze nieuwe houtkant geeft herstel aan het kleinschalige cultuurlandschap eigen aan het valleilandschap.

106

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 – Planning 2017

Uitgevoerd 2016  Terreinbezoek met eigenaar  Opmaak concept en afstemmen met eigenaar  Aanvullend terreinbezoek Gepland 2017  Prospectie naar mogelijke uitvoering binnen het project paard en landschap: o Houtkantenbeheer en beheer monumentale bomen o Uitrasteren historisch eikenhakhout en markante bomen o Prikkeldraad verwijderen o Aanplant nieuwe houtkant  Aanplant nieuwe houtkant

107

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 – Planning 2017

Actie 7-3. Landschappelijke inpassing van paardenweide in Kasterlee, Isschot

Een kleine paardenhouder vroeg advies over de aankleding van de paardenweides en het erf. Het perceel is gelegen in het gehucht Isschot in Kasterlee. Er werd een historische kaartanalyse gemaakt en telefonisch advies verleend in het najaar van 2016. In het voorjaar 2017 wordt een terreinbezoek ingepland en de verdere mogelijkheden bekeken. Uitgevoerd 2016  Kaartanalyse  Communicatie met eigenaars, telefonisch advies Gepland 2017  Terreinbezoek  Landschapsontwerp  Prospectie naar uitvoering binnen project paard en landschap

108

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 – Planning 2017

Actie 7-4. Advisering van een particuliere eigenaar in Geel, omgeving Poiel Deze particuliere kleine paardenhouders houden een tiental paarden op hun weilanden volgens het principe ‘paddock paradise’. Hun percelen zijn gelegen in het gehucht Poiel, een open landbouwgehucht tussen de ring van Geel en de Herentalsesteenweg. In de omgeving zijn hier en daar relicten te vinden van historische kleine landschapselementen. De eigenaars kregen advies omtrent landschappelijke inpassing van het paardenhouden. Op terrein werd een voorstel doorsproken om hun weilanden in te delen, stallen en de paddock te bufferen, schaduwbomen aan te planten en kleine landschapselementen te herstellen. De eigenaars gaan verder zelf aan de slag met uitvoering.

Uitgevoerd 2016  Kaartanalyse  Terreinbezoek en adviesverlening  Communicatie met eigenaars Gepland 2017 /

109

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 – Planning 2017

Actie 7-5. Landschappelijke inpassing van paardenweide in Geel, Zandstraat Deze kleine particuliere paardenhouder vroeg het regionaal landschap om advies bij de inrichting van hun perceel. Het perceel is gelegen in de Zandstraat in Geel, in de vallei van de Grote Nete, het omringende landschap wordt gekenmerkt door hooilanden en akkers omzoomd met houtkanten van zwarte els. Het plan wil het kleinschalige cultuurlandschap versterken en kader bieden voor het inpassen van het houden van paarden op deze percelen. Het onderstaande plan geeft indeling aan de weides en het erf door de aanplant van houtkanten. De natste delen van het weiland tegen de waterloop hebben potentie voor de aanleg van twee poelen.

De eigenaars gaan verder zelf aan de slag met de gefasseerde uitvoering van het plan. Uitgevoerd 2016  Kaartanalyse  Terreinbezoek en adviesverlening  Opmaak landschapsontwerp en voorstel aan eigenaars Gepland 2017 /

110

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 – Planning 2017

Actie 7-6. Cluster van kleine paardenhouders in Olen

In de omgeving van de Draaivennen in Olen zijn een aantal paardenhouder bij elkaar gelegen, er stellen zich tal van problematieken gekoppeld aan verpaarding (weinig kwalitatieve infrastructuur, aanvreten van de bomen, aanplant van uitheemse soorten, degradatie van solitaire bomen, houtkanten en landschapsstructuur). De aanleiding om rond dit gebied te werken werd gegeven door een paardenhouder waarvan één van de paarden eind 2015 stierf door het eten van eikels. De eigenaar, alsook de gemeente Olen vroeg het regionaal landschap te bekijken of een oplossing gevonden kon worden omtrent de eiken die zijn perceel integraal omzomen.

CASE 1: Paardenweide met aangevreten historisch eikenhakhout Doel is de paardenhouders te adviseren en te ondersteunen bij de landschappelijke inpassing van hun paardenweide en bijhorende infrastructuur en om de kwaliteit van het historisch eikenhakhout te vergroten en te verduurzamen. Door het opnieuw in hakhout brengen van de doorgegroeide historische houtkanten van zomereik kan antwoord gegeven worden aan de verschillende problematieken. 



Door het knagen van de paarden aan de schors van de eiken is een 65% van de bomen in gedegradeerde staat. Het opnieuw in hakhout brengen van deze bomen kan een verduurzaming betekenen van de houtkanten. Het in hakhout brengen van de eiken heeft als voordeel dat het aandeel eikels teruggedrongen wordt. Na het kappen van de eiken duurt het heel wat jaren vooraleer de eiken opnieuw vrucht beginnen dragen. De eiken worden door het hakhoutbeheer ook compacter gehouden, waardoor er bij vruchtdracht minder eikels in de weide kunnen vallen. Voorwaarden voor het hakhoutbeheer zijn het gefaseerd werken met begeleiding van RLKGN, evaluatie van het hakhoutbeheer, exotenbestrijding van Amerikaanse vogelkers en het uitrasteren van de bomen en houtkanten. Afspraak is daarbij de afsluiting van de weide te plaatsen op vier meter van de stambasis van de eiken. Door het opnieuw in hakhout brengen van de eiken wordt telkens om de 10 à 15 jaar gezorgd voor een aandeel brandhout. Dit geeft opnieuw een maatschappelijke functie en valorisatie aan de houtkanten, net zoals ze eeuwenlang door de mensen gebruikt zijn.

111

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 – Planning 2017

Er werd een vergunning aangevraagd tot het kappen van de eiken, om ze opnieuw in hakhout te brengen, het plan voorziet in de heraanplant van eik en het uitrasteren van de eiken. Omwille van gezondheidsproblemen van de eigenaar is het project in de loop van 2016 ‘on hold’ gezet. Er wordt bekeken of in de loop van 2017 continuïteit gegeven kan worden aan het project. Uitgevoerd 2016  Kaartanalyse  Terreinbezoek  Terreinbezoek met boswachter  Aanvraag stedenbouwkundige vergunning  Communicatie Gepland 2017  Prospectie naar mogelijke uitvoering

CASE 2: Paardenweide omzoomd met hakhout, niet uitgerasterd. De eigenaar van deze weide werd gevraagd de omheining te verplaatsen zodanig de bomen beschermd zouden worden. De eigenaar verplaatste de afrastering in de loop van de zomer 2016.

112

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 – Planning 2017

CASE 3: Aanplant van nieuwe heggen rondom paardenweides bij een kleine paardenhouder .

Bij een particuliere eigenaar in Olen, omgeving Draaivennen/ Doffen werd een landschapsplan opgemaakt. De percelen liggen ten zuiden van de spoorweg. Het plan wil versterking geven aan het kleinschalige landschap. Het plan voorziet in de aanleg van:  460m nieuwe meidoornheggen  12 hoogstammige fruitbomen, oude rassen  1 poel

113

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 – Planning 2017

Het regionaal landschap maakte het plan op, de eigenaar voerde de aanplant en de aanleg van de poel zelf uit in het najaar van 2017. Het regionaal landschap leverde het plantgoed hiervoor, ondersteund vanuit de landschapswerking. Uitgevoerd 2016  Kaartanalyse  Terreinbezoeken  Opmaak landschapsontwerp  Uitzetten poel, opvolging werken  Aanleveren plantgoed

Gepland 2017  Opvolging poel  Opvolgen aanplant

114

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 – Planning 2017

Actie 7-7. Advisering landschappelijke inpassing van een paardenstal in Lichtaart, omgeving Langenberg – Stenenstraat De eigenaar contacteerde het regionaal landschap kleine en grote nete met de vraag advies te geven naar keuze van beplanting om zijn nieuwe stalling in te kleden. Er vond een terreinbezoek plaats en een advies werd geformuleerd via mail, begeleid met referentiefoto’s en prijzen van plantgoed. De eigenaar ging hier vervolgens zelf mee aan de slag.

Referentiefoto van knotelzen

Uitgevoerd 2016  Kaartanalyse  Terreinbezoek  Opmaak beplantingsvoorstel  Advisering via mail Gepland 2017 / 115

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 â&#x20AC;&#x201C; Planning 2017

Actie 8. Knotteam

Contactpersoon RLKGN Tom Snoeckx Partners Vrijwilligers van het knotteam, Agentschap Onroerend Erfgoed, Agentschap voor Natuur en Bos, Bosgroep Kempen Noord en Bosgroep Zuiderkempen Doelgroepen Grondeigenaars en â&#x20AC;&#x201C;pachters, lokale overheden en verenigingen Doelstelling Herstel en beheer van knotbomen en hakhout. Omschrijving Er zijn heel wat houtkanten en knotbomen met achterstallig beheer, voornamelijk in particulier bezit. Met dit project dat knotbomen en hakhout in de kijker zet, willen we herstelmaatregelen uitvoeren en beheeradvies meegeven ter behoud van deze cultuurhistorische landschapselementen. Bijkomend willen we sensibiliseren over knotbomen, houtkanten en een goed beheer. Daarom ging het RLKGN in 2012 van start met het oprichten van een knotteam. Dit team van vrijwillgers voert knot- en hakhoutbeheer uit bij particulieren in ruil voor het brandhout. Het RLKGN stemt vraag en aanbod op elkaar af.

116

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 – Planning 2017

In 2016 werd opnieuw de oproep voor knotters en locaties met knotbomen en houtkanten verspreid in de Landschapskrant en via tal van digitale kanalen. Ondertussen zijn er 29 vrijwilligers die zich engageren om deel uit te maken van het knotteam. Voorafgaand aan actie op terrein wordt een opleiding knotbeheer gegeven aan de vrijwilligers zodat het knotten volgens de goede praktijken verloopt. Situering

Uitgevoerd 2016  Oproep vrijwillgers  Oproep te knotten bomen / hakhout  Eerste contact met knotters en eigenaars van knotbomen of hakhout  Uitvoering werken waarbij 103 knotbomen en 430 meter houtkant werden beheerd.  Overlegmomenten (15/04/2016 en 09/09/2016) in verband met de uitwerking van de “knotmodule” met een achttal RL’en te Dendermonde. Hierbij werd gekeken of een uniforme en digitale werkwijze ontwikkeld kan worden voor de verschillende knotteams waarbij het de bedoeling is op termijn de tussenkomst van de RL’en te beperken. Gepland 2017  In maart wordt een terugkommoment georganiseerd voor het knotteam.  Opleiding knot- en hakhoutbeheer wordt voorzien in november 2017 in samenwerking met regionaal landschap De Voorkempen  Werking van het knotteam verder optimaliseren.  De laatste hand leggen aan de uitwerking van de “knotmodule” Nazorg en opvolging De vrijwilligers worden opgevolgd, alsook het goede verloop van de werken. De beheerde locaties worden samen met de eigenaar opgevolgd en bij voorkeur wordt een beheerplan voor de knotbomen en houtkanten opgemaakt zodat consequent beheer op lange termijn kan gebeuren. Samenwerking en financiering 2016: Structurele middelen 2017: Structurele middelen 117

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 â&#x20AC;&#x201C; Planning 2017

Gelinkte acties Actie 1: Kleine landschapselementen (hagen, houtkanten, poelen)

118

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 – Planning 2017

Actie 9. Beheerovereenkomsten en bedrijfsplanner Initiatiefnemer/trekker VLM Contactpersoon RLKGN Lieven Lavrysen Partners Landbouwverenigingen, VLM Doelgroepen Landbouwers Doelstelling Via het afsluiten van beheerovereenkomsten agromilieumaatregelen op landbouwbedrijven stimuleren, met de focus op ‘aandachtsgebieden’, waar de inzet van beheerovereenkomsten een duidelijke meerwaarde heeft. Omschrijving Regionale landschappen werken traditioneel samen met een bedrijfsplanner van de Vlaamse Landmaatschappij, die zich toelegt op het afsluiten van beheerovereenkomsten met landbouwers. Landbouwers die vrijwillig inspanningen leveren voor natuur, landschap of milieu kunnen hiervoor vanuit diverse overheden (in het bijzonder VLM, maar ook Departement Landbouw en Visserij, provincie en gemeenten) een vergoeding ontvangen door het afsluiten van een beheerovereenkomst. Zo kunnen de landbouwers zelf voor een beter milieu en meer natuur zorgen en bijdragen tot een mooier landschap in Vlaanderen. Omdat het voor een landbouwer niet altijd even makkelijk is om na te gaan welke beheerovereenkomsten aangewezen zijn voor zijn bedrijf, kan er beroep gedaan worden op een bedrijfsplanner. Die stelt samen met de landbouwer, gratis en vrijblijvend, een bedrijfsplan op maat op. Ook de administratieve beslommeringen in verband met de aanvraag nemen de bedrijfsplanners voor hun rekening. Verloop actie Het sluiten van beheerovereenkomsten biedt de landbouwer de mogelijkheid om naast voedselproductie,ook een vergoeding te ontvangen voor zijn bijdrage aan landschapsbeheer. Landbouwers die ermee vertrouwd zijn, blijven vaak de beheerovereenkomst behouden. Het aantal landbouwers met een beheerovereenkomst daalt echter van 86 in 2016 naar 75 in 2017. Ingeschat wordt dat de daling hoofdzakelijk het gevolg is van de gewijzigde voorwaarden van de beheerovereenkomsten sinds PDPO3. Hierdoor konden heel wat overeenkomsten niet verdergezet worden. Algemeen merken we geen mindere interesse bij landbouwers in agrarisch natuurbeheer. Bepaalde beheermaatregelen blijven in oppervlakte stijgen (grasstroken, botanisch beheer). Specifieke maatregelen voor weide- of akkervogels stijgen beperkt. Het beheer van kleine landschapselementen kent een sterke daling. Globaal resulteert dit in een daling van het aantal beheerobjecten van 538 naar 466. Deze daling werd reeds ingezet vanaf 2014 maar is het sterkst in het afgelopen jaar. Het Regionaal Landschap bevat 5,52% van het Vlaamse landbouwareaal, terwijl slechts 2,4% van de Vlaamse (en Europese) middelen voor BO in het gebied besteed worden. Dat is dus 3,12% minder budget dan oppervlakte landbouwgrond. In verhouding tot het landbouwareaal, worden er minder middelen voor beheerovereenkomsten benut. Om op het gemiddeld Vlaamse niveau te komen is er dus nog ruimte voor groei. Dit vergt beheerpakketten die inspelen op de specifieke context van zowel het Kempense landschap, als van de Kempense landbouwer. 119

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 – Planning 2017

Het beheer van onbemeste grasstroken langs vb. een waterloop of houtkant, blijft constant stijgen naar ondertussen meer dan 104 ha. Dit beheerpakket komt op integrale wijze tegemoet aan heel wat milieuen natuurdoelstellingen. In de Kempen, met een uitgebreid netwerk aan waterlopen (met een relatief goede waterkwaliteit), en een uitgebreid netwerk van houtkanten, kunnen extensievere en hierdoor vaak soortenrijke grasstroken een biotoop of noodzakelijke verbinding vormen voor vogels, vleermuizen, vlinders, insecten,… Door de aanwezige melkvee – of vleesveebedrijven kan het maaisel hiervan op duurzame wijze gebruikt worden bij de voedselproductie.

Omdat het beheerpakket voor grasstroken die vanaf 15 juni werden gemaaid, niet meer kunnen toegepast worden op percelen die meer dan 1 jaar een graslandteelt bevatten, verschuift de beheermaatregel naar een uitgestelde maaidatum vanaf 15 juli. Dit bemoeilijkt de integrale doelstelling, maar desondanks zien we een constante groei van dit beheerpakket. Houtkantenbeheer blijft opmerkelijk dalen tot een totale oppervlakte van 4 ha voor de ganse regio door de strikte afbakening van het type houtkant dat in aanmerking komt voor het sluiten van een beheerovereenkomst. Terwijl de identiteit van deze regio sterk wordt bepaald door de aanwezigheid van houtkanten. Vanaf 2018 worden de beheermogelijkheden binnen een beheerovereenkomst verruimd voor het beheer van houtkanten. Het beheer van houtsingels (opgaande bomen met een dichte ondergroei van struiken) wordt een bijkomend beheerpakket. Ook voor houtkantenbeheer waarbij een gedeeltelijk hakhoutbeheer wordt uitgevoerd, kan in de toekomst een beheerovereenkomst gesloten worden. Het beheer van soortenrijke graslanden (botanisch beheer) stijgt verder (24,79ha). Sinds PDPO3 (2015) kan voor goed ontwikkelde soortenrijke graslanden in gans de regio een beheerovereenkomst worden gesloten. Dit verklaart de verdere stijging. Een beheerovereenkomst waterkwaliteit is nog mogelijk maar binnen een andere gebiedsafbakening en andere voorwaarden. Binnen RLKGN is er van deze beheerovereenkomst geen oppervlakte meer gelegen. 120

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 â&#x20AC;&#x201C; Planning 2017

Nieuw vanaf 2015 is de mogelijkheid voor het beheer van knotbomen. Poelen kunnen in het nieuwe PDPO3 niet meer gesloten worden, waardoor dit pakket uitdovend is. Het areaal weidevogelbeheer (uitgestelde maaidatum, vluchtstroken), alsook het areaal faunavoedselgewas, stijgt licht. Deze kunnen in een beperkt aantal beheergebieden binnen de regio ingezet worden.

121

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 â&#x20AC;&#x201C; Planning 2017

Koploper in aantal en oppervlakte van gesloten beheerovereenkomsten blijft de gemeente Geel. Alsook van het aantal landbouwers (18) dat een beheerovereenkomst heeft gesloten. Nazorg en opvolging De bedrijfsplanner staat in voor opvolging van de correcte uitvoering en evaluatie van de beheerovereenkomsten gedurende de contractperiode (5 jaar). Samenwerking en financiering Betaling van bedrijfsplanner en vergoedingen voor beheerovereenkomsten door VLM met Europese steun.

122

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 – Planning 2017

Actie 10. Gebiedswerking landbouwlandschap De Malou, Balen Initiatiefnemer/trekker RLKGN Contactpersoon RLKGN Joke Maes Partners Gemeente Balen, Erfgoed Balen, Vlaamse landmaatschappij, Agrobeheercentrum Eco² Doelgroepen Lokale ondernemers, lokale bewoners, gemeente Balen Doelstelling  Opzetten van een duurzaam kader voor het behoud van culturele identiteit binnen een modern landbouwlandschap  Versterken van erfgoedelementen zoals de dreefstructuur, erfbeplanting, etc. binnen het kader van de ontwikkelde gebiedsvisie  Sensibilisatie voor de agrarische, landschappelijke en ecologische waarde van het domein bij zowel de lokale actoren als het brede publiek Omschrijving Het voormalig jachtdomein Maloudomein groeide in de periode 1933-1953 uit tot een moderne en goed uitgeruste landbouwuitbating met dreven en een duidelijke perceelsstructuur. Er werd een bevloeiingssysteem aangelegd (via taplopen op het Kanaal naar Beverlo), stadsmest aangevoerd en de drie reeds bestaande boswachterswoningen werden omgevormd tot modelhoeven en er werden maar liefst 17 andere modelhoeven gebouwd met elk hun eigen naam. Elke hoeve werd verpacht en beschikte over een terrein van 8 à 10 ha waarvan een halve hectare diende voor het aanleggen van een koer, lusthof, moestuin en boomgaard. Veel van deze unieke erfgoedwaarden zijn de laatste jaren sterk verkommerd of verdwenen. De dreefstructuren langs de ontginningswegen en taplopen zijn reeds gedeeltelijk in verval. Ook voor de aanleg van de hoogspanningslijnen werden dreven onderbroken. Door het ontbreken van een duidelijke landschapsvisie wordt niet altijd eenzelfde advies gegeven voor herbeplanting na het verlenen van een kapvergunning. Hierdoor ging de landschapsstructuur meer en meer verloren. Het verdwijnen van de dreven zorgde voor meer lichtinval, oevererosie en inspoeling van meststoffen in de taploop of waterloop waardoor de onderhoudskosten toenamen, en het achterstallige onderhoud van wegen, dreven en erfgoedelementen werkte verrommeling en sluikstort in de hand. In de vorige LEADER-periode startte, in 2014, het project ‘Landschapsherstel en agrarisch natuurbeheer in de jonge landbouwontginning Malou in Balen’ onder coördinatie van Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete (RLKGN). Binnen dit project werden de lokale actoren (landbouwers, gemeente, VLM, lokale verenigingen, etc.) samengebracht om samen de landschappelijke en agrarische kwaliteiten van het gebied te herontdekken en te versterken. Dit resulteerde in een gedragen visie voor het gebied dat uitspraken doet over de functietoekenning van de (zand-)wegen, erfbeplantingsplannen, bouwkundig erfgoed en het groen-blauwe netwerk in het gebied zoals de taplopen, bermen, dreven en houtkanten. Passend binnen de opgemaakte landschapsvisie werden reeds een aantal erfgoedelementen die de identiteit van de Malou bepalen gerestaureerd. Binnen het nieuwe LEADER project ‘Landschapsherstel en agrarisch natuurbeheer in Malou te Balen (fase 2)’ willen we onderzoeken hoe het behoud van de identiteit van deze voormalige landbouwontginning, dat beschreven staat in de recent ontwikkelde gebiedsvisie, in de praktijk kan samen gaan met de verdere ontwikkeling als modern landbouwlandschap. Dit doen we door samen met de landbouwers en de 123

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 â&#x20AC;&#x201C; Planning 2017

gemeente een duurzaam kader te ontwikkelen voor landschapsbeheer (indien mogelijk in de vorm van een verdienmodel) met aandacht voor de dreefstructuur, de taplopen en waterlopen en hun ecologische verbindingsfunctie zonder daarbij de moderne landbouwpraktijk te belemmeren. Daarnaast willen we dankzij dit project enkele landschapsherstelwerken ondersteunen om reeds op korte termijn de identiteit van het domein extra in de verf te kunnen zetten. Uiteindelijk willen we komen tot een duidelijk en hanteerbaar kader voor zowel de landbouw als de gemeente dat er voor zorgt dat het duurzaam landschapsbeheer ook in de toekomst wordt verdergezet in samenhang met de intensieve en moderne landbouw.

Luchtfoto Maloudomein

Situering

124

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 – Planning 2017

Uitgevoerd 2016  Vooronderzoek voor mogelijke nieuwe landschapsherstelwerken via gisanalyses en literatuuronderzoek (onderhoud taplopen, eigendomsituatie, teelten, etc.).  Terreinbezoek en advies voor vergunningsaanvraag voor kappingen langs perceel 1200 Z (21/09)  Voorbereiding en organisatie werkgroep (5/07 en 14/11) over de mogelijke win-winsituaties voor zowel landbouw, natuur, erfgoed als landschap en geplande of lopende terreinwerken.  Terreinbezoek met Agrobeheercentrum Eco³ voor het identificeren van opportuniteiten of knelpunten wat betreft landschapsherstel op de Malou (17/08).  Deelname aan demonstratiedag voor landbouwers (20/10)  Toelichting functionele agrobiodiversteit met focus op EAG (Ecologisch Aandachtsgebied)  Toelichting Kosten baten van de verschillende EAG mogelijkheden  Demonstratie klepelmaaien  Terreinbezoek met Agentschap voor Natuur en Bos over aanpak dreefomvorming en omvorming populierenbestand (25/10).  Dreefomvorming kernzone  Terreinbezoek/overleg met alle eigenaars (13/09, 21/09,04/01)  Prijsaanvraag en terreinbezoeken met kandidaat-aannemers voor de terreinwerken  Opmaak herbeplantingsplan  Ondersteuning bij het indienen van de stedenbouwkundige vergunningen  Opmaak herbeplantingsplan voor erf van gerestaureerde kapel langs Antwerpialaan.  Ontwerp en lancering projectpagina op de nieuwe website van RLKGN  Aanreiken tekst en foto’s voor communicatie via gemeenteblad en –nieuwsbrief  Deelname aan studiedag 'Studiedag Dreven: biodiversiteit en beheer’ georganiseerd door Regionaal Landschap De Voorkempen en Inverde (15/12) Gepland 2017  Vooronderzoek, opstart en coördinatie van nieuwe landschapsherstelwerken (o.a. toepassing van beheerovereenkomsten en vergroeningsmaatregelen op landbouwbedrijven, aanleg erfbeplanting, etc.)  Kennisuitwisseling over en promotie voor het uitvoeren van landschapsherstelwerken  Voorbereiding en organisatie werkgroep over de mogelijke win-winsituaties voor zowel landbouw, natuur, erfgoed als landschap en geplande of lopende terreinwerken.  Individueel en gezamenlijk overleg met de lokale actoren  Terreinbezoeken en overleg met projectpartners  Dreefomvorming kernzone  Ontwerp en plaatsing werfbord  Opname RTV-rapportage, publiceren artikel in gemeenteblad en –nieuwsbrief  Update projectpagina op RLKGN-website  Coördinatie van de voorbereidende terreinwerken (begin februari)  Coördinatie van de kappingen (eerste fase: februari, tweede fase: maart)  Overleg over en mogelijke aanpassing van het herbeplantingsplan  Bestelling plantgoed en coördinatie van de heraanleg in najaar 2017  Kennisuitwisseling over verschillende formules van agrarisch natuurbeheer o.a. in de vorm van een infoavond in samenwerking met Vlaamse Landmaatschappij Samenwerking en financiering  januari 2014 - juni 2015: 65% cofinanciering: LEADER Regio Midden-Kempen beweegt! ‘Landschapsherstel en agrarisch natuurbeheer in de recente landbouwontginning Malou te Balen’ (projectcode MIK2013- 03) 10% cofinanciering: gemeente Balen 25% cofinanciering: basismiddelen Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete 125

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 – Planning 2017

 januari 2016 – juni 2018: 65% cofinanciering: LEADER Regio Kempen Oost ‘Landschapsherstel en agrarisch natuurbeheer in Malou te Balen (fase 2)’ (projectcode KO_2015_04) 20% cofinanciering: gemeente Balen 15% cofinanciering: basismiddelen Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Foto van L naar R, van boven naar onder: Taploop op het Maloudomein, deel van de om te vormen dreef, herbeplantingsplan voor de dreef, erfbeplantingskapel voor de kapel aan de Antverpialaan.

126

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 – Planning 2017

Actie 11. Houtkanten: natuurlijk kapitaal voor landbouw, natuur en landschap Initiatiefnemer/trekker RLKGN Contactpersoon RLKGN Joke Maes Partners Gemeente Olen, gemeente Kasterlee, Boerenbond, Vlaamse landmaatschappij, Agrobeheercentrum Eco² Doelgroepen Lokale ondernemers/grondeigenaars, vergunningverlendende instanties Doelstelling  Opzetten van een overlegmodel/-cultuur tussen landbouwers, gemeente, ANB, VLM, RLKGN en Boerenbond rond het beheer van houtkanten  Werken aan een gedragen visie op de KLE's binnen elk pilootgebied, afgestemd op de eigenheid (agrarisch gebied, historisch houtkantennetwerk, ecologische potenties …)  Organiseren van acties rond kennisuitwisseling i.k.v. goede beheerpraktijk van KLE's  Landbouwers begeleiden bij het beheer en inrichting van houtkanten afgestemd op het bedrijf en de gebiedsvisie  Realiseren van goede voorbeelden van inrichting en/of beheer van KLE's op het terrein  Opzetten van een duurzaam beheermodel aangepast aan het betreffende pilootgebied Omschrijving RLKGN heeft geregeld contact met landbouwers die o.w.v. bedrijfsuitbreiding, achterstallig beheer van KLE's en daardoor een negatieve invloed op de landbouwuitbating advies, begeleiding en hulp bij de uitvoering wensen voor een (bos)compensatievoorstel, herstel, aanleg of beheer van KLE's, vergunningsaanvragen, landschapsadvies,... Ook ANB of gemeenten nemen steeds vaker contact op met RLKGN om een bemiddelende rol te spelen bij overtredingen, compensatievoorstellen, begeleiden van vergunningsaanvragen, minder goede beheerpraktijken, herstelmaatregelen, landschappelijke integratie,… De ad hoc-contacten en samenwerkingen rond KLE’s met landbouwers en andere partners hebben in o.a. Kasterlee en Olen aanleiding gegeven tot het verzoek aan RLKGN om een constructieve en gebiedsgerichte aanpak uit te werken voor een beter behoud, beheer en herstel van de houtige KLE's. Met behulp van dit gebiedsplan kunnen erfgoedwaarde, ecologische en landschappelijke potenties en gebiedsgerelateerde belangen van de lokale landbouw snel geïdentificeerd worden, waardoor beslissingen op terrein efficiënt en duidelijk omkaderd genomen kunnen worden. Ten tweede zal RLKGN binnen dit project actief landbouwers coachen rond het gebruik van KLE’s en de deelnemende gemeentes begeleiden bij eventuele vragen of conflictsituaties. Een eerste pilootgebied is gelegen in de gemeente Olen tussen E313 en het kanaal Bocholt-Herentals en tussen Herentals en de dorpskern van OLV-Olen. Het landschap heeft in deze streek een typische kleinschalige structuur waarin nog veel oude, historische houtkanten van voornamelijk zomereik aanwezig zijn. Een aantal van deze landschapselementen zijn terug te vinden op de kaart van Ferraris. Echter de meeste houtkanten werden sinds Wereldoorlog II niet meer gekapt, en zijn vaak uitgegroeid tot hoge houtkanten of bomenrijen. De bomenrijen bestaan nu voornamelijk uit zomereiken, met in de onderetage vaak pioniers als berk, ratelpopulier, grauwe abeel, vlier, Amerikaanse vogelkers of valse acacia. Op deze wijze geven deze landschapselementen een zekere last voor de landbouwer (beschaduwing, wortelconcurrentie, inwaaien bladeren…) en blijven ze ver onder hun ecologisch potentieel. Met voldoende aandacht voor de landbouwuitbating, de bedrijfszekerheid en de vrijwilligheid voor uitvoeren van beheeracties zal RLKGN samen met alle actoren een duidelijk kader creëren voor en adviseren en begeleiden bij het beheer van houtkanten. 127

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 – Planning 2017

Het tweede pilootgebied bevindt zich in de gemeente Kasterlee, met een eerste focus op de agrarische eenheden Mazel of Achterlee o.w.v. eerdere positieve samenwerkingen met landbouwers en concrete vragen rond landschapsbeheer. Hier zijn de houtige KLE's vaak in openbare eigendom of privé-eigendom, maar altijd hebben ze een invloed op de naast gelegen landbouwgronden en geven ze mee kleur en gestalte aan het landschap. Wanneer KLE's een kwalitatief netwerk vormen, kunnen deze een positieve invloed hebben op de nabijgelegen landbouwgronden (functionele agrobiodiversiteit, bv. windwering, toevoer van organische stof, pestcontrole, levering van hakhout), maar wanneer beheer en onderhoud achterwege blijven kunnen ze ook erg hinderlijk worden. Ook voor de landschapsbeleving en welbevinden van omwonende en recreanten, en als ecologische corridors is zowel behoud als onderhoud van KLE’s van belang. Gemeente Kasterlee wil de achteruitgang stoppen en samen met partners werk maken van een duurzaam beheer van houtige KLE's in landbouwgebieden. Binnen dit project zullen de mogelijkheden onderzocht worden voor de valorisatie van de beheerresten van KLE's, wat mogelijks ook landbouwers kan inspireren voor toekomstige innovaties en toepassingen van houtige biomassa in het eigen bedrijf.

Foto van L naar R, van boven naar onder: lang verwaarloosde houtkant van Amerikaanse eik (Doffen, Olen); opslag van Amerikaanse vogelkers (© Sus Willems); recent heraangeplante historische houtkant in Olen en; houtkant onder hakhoutbeheer (© Sus Willems).

128

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 – Planning 2017

Uitgevoerd 2016  Enkele informele (bilaterale) overlegmomenten om eventuele conflictsituaties te identificeren en reeds mogelijke denkpistes bloot te leggen.  Op 4 februari bezocht de RLKGN-landschapsanimator een voorbeeldproject in Turnhout (Wieltjes) in aanwezigheid van o.a. partners van Vlaamse Landmaatschappij en Agentschap voor Natuur en Bos. Binnen dit project werden oude houtkanten terug in beheer genomen waarbij de restproducten als energiebron binnen hetzelfde landbouwbedrijf worden gebruikt.  Daarnaast werd in juni met Agentschap Natuur en Bos een overleg gepleegd en enkele terreinsituaties bezocht in Olen en Kasterlee (17 en 29/06 en 16/09/2016) die bepaalde conflictsituaties illustreren tussen landbouw, natuur, jacht, en vergunningenbeleid, maar ook mogelijke oplossingen. Hierbij werden ook verschillende beheertechnieken besproken (zoals ‘knippen en breken’).  Terreinbezoeken met jagers in Olen (6/07/2016)  Overleg Provincie Antwerpen rond samenwerking rond biomassa (7/07/2016)  Overleg met Vlaamse Landmaatschappij en Agrobeheercentrum Eco² over project en aanpak ontwikkeling gebiedsvisie (09/09/2016)  Overleg met gemeente Kasterlee (met focus op inventarisatie) (20/09/2016)  Terreinbezoeken met Agentschap Onroerend Erfgoed (23/11/2016)  Eerste opleidingsdag van Dipla, een online software platform voor landschapsbeheer (30/09)  Samenstelling van werkgroep met alle betrokkenen (o.a. gemeente, Boerenbond, Agrobeheercentrum Eco², VLM, ANB en RLKGN)  Eerste bijeenkomst van de werkgroep werd gezamenlijk georganiseerd voor Olen en Kasterlee (30/11/2016). Als startschot van de werkgroep kwamen enkele experts aan het woord die de verschillende aspecten van houtkanten belichtten:  Koen Smets - Onroerend Erfgoed (o.a. erfgoedwaarden, typologie en herstel van lijnvormige houtige beplantingen)  Kathleen Bervoets - Agrobeheercentrum Eco² (o.a. hakhoutbeheer voor lokale energievoorziening)  Jens Verwaerde – Natuurpunt (belang van houtkanten voor lokale biodiversiteit)  Lieven Lavrysen - Vlaamse Landsmaatschappij (o.a. Integratie van beheer van landschapselementen in het landbouwbedrijf)  Deelname demodag natuurlijk houtkanten beheer in Ravels georganiseerd door Agrobeheercentrum Eco² (8/12/2016)  Deelname aan studiedag 'Studiedag Dreven: biodiversiteit en beheer’ georganiseerd door Regionaal Landschap De Voorkempen en Inverde (15/12)  In kaart brengen van de meer of minder bruikbare KLE inventarisaties om binnen de opmaak van de gebiedsvisie, belangrijke ecologische verbindingen of net de missing links in kaart te brengen, als ook de bruikbaarheid voor het bepalen van beschikbare biomassa.  Vooronderzoek in GIS voor het in kaart brengen van houtkanten in eigendom van gemeente Kasterlee.  Toelichting Houtkanten voor het schepencollege van Kasterlee (19/12/2016)  Individuele coaching van landbouwers voor het (herstel)beheer van houtkanten, op vraag van de gemeente, Agentschap voor Natuur en Bos, of de eigenaar zelf:  Honingstraat, Olen: mondeling advies over uitgegroeide houtkant nabij bebouwing  Kluisberg, Kasterlee: mondeling advies voor heraanleg van houtkant  Sluizenweg, Olen: mondeling advies voor tweede fase van omvormingsbeheer in kader van vergunningsvoorwaarden  Doffen (1), Olen: mondeling advies over herstelbeheer en problematiek met paarden.  Doffen (2), Olen: opvragen prijs en advies voor heraanplant van gevelde houtkant van Amerikaanse eik in kader van vergunningsvoorwaarden  Langepad (op grens tussen Herentals en Olen): (1) advies en opmaak van aanvraag voor vergunningsplichtig herstelbeheer van uitgegroeide houtkant, en (2) advies en prijsvraag onderhoudssnoei van uitgegroeide houtkant nabiij woning. 129

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 – Planning 2017

 Heidestraat, Kasterlee: advies en opmaak van aanvraag voor vergunningsplichtig herstelbeheer van uitgegroeide houtkant.  Kattenberg, Kasterlee: mondeling advies voor regulier beheer van elzenhoutkant Individuele coaching van landbouwers bij het beheer van houtkanten omvat o.a. desktopanalyse, terreinbezoek, mailing, aanschrijven aannemers, opmaak vergunningsaanvraag, ontwerp beplantingsplan, coördinatie werkzaamheden, plaatsing werfborden, etc. Gepland 2017 



  



Ontwikkeling gebiedsvisie  Desktopanalyse van de verschillende gebiedskaarten (landbouw, erfgoed, natuur, KLE’studies) en voorstel van afbakening van zones.  Ontwikkeling van typologie van de verschillende beheertypes van houtkanten.  Doorlopend bilateraal overleg met de projectpartners. (reeds concreet gepland: Overleg Kempisch Landschap (10/01/2017)  Voorbereiding, uitnodiging en organisatie van de bijeenkomsten van de werkgroep.  Neerschrijven van de gebiedsvisie. Opvolging van reeds opgestarte individuele adviesverlening aan grondeigenaars over het (herstel)beheer van houtkanten  Honingstraat, Olen: contact met de eiganaars van de omliggende percelen voor mogelijk herstelbeheer van de houtkant  Sluizenweg, Olen: opvolging van tweede fase van omvormingsbeheer in kader van vergunningsvoorwaarden  Doffen (1), Olen: zodra gezondheid van eigenaar dit toelaat wordt dit project weer opgepikt  Doffen (2), Olen: inhoudelijke en financiële steun voor heraanplant van gevelde houtkant van Amerikaanse eik in kader van vergunningsvoorwaarden, aanschrijven aannemers, bestelling plantgoed, etc.  Langepad (op grens tussen Herentals en Olen): (1) indiening aanvraag voor vergunningsplichtig herstelbeheer van uitgegroeide houtkant, en (2) coördinatie onderhoudssnoei van uitgegroeide houtkant.  Heidestraat, Kasterlee: ontwerp en indiening van aanvraag voor vergunningsplichtig herstelbeheer van uitgegroeide houtkant en begeleiding bij uitvoeren van de acties  Kattenberg, Kasterlee: opvolging van de regeneratie van de beheerde elzenhoutkant Contacteren van nieuwe eigenaars op vraag van de gemeente, Agentschap voor Natuur en Bos, of de eigenaar zelf. Promotie en sensibilisatie via eigen en externe kanalen (Concreet gepland: aanreiken van tekst en foto voor gemeentelijke infolbladen Olen en Kasterlee (eind februari 2017) Verzamelen en delen van kennis rond houtige KLE's (randvoorwaarden, potenties, goede praktijken, etc.) met de projectpartners  Organiseren van uitwisselingsmomenten rond goede praktijkvoorbeelden (via toelichtingen, workshops en gezamenlijke terreinbezoeken aan praktijkvoorbeelden, tijdens deelnames aan evenementen, etc.) Bedrijfsbezoeken aan landbouwers die het gebruik van de houtige stromen toepassen op het eigen bedrijf  Workshop onderhoud hakhout  Info-avond beheerovereenkomst en vergroening  Reeds concreet gepland: - Toelichting Houtkanten voor het schepencollege van Olen (19/01/2017) - Opname LEADER filmpje (13/02/2017) - Toelichting project in lessenreeks ‘werken in houtkanten’ voor landbouwers (PDPO Looboeren) (22/02/2017) - Toelichting landelijke raad Kasterlee (23/02/2017) Start van de ontwikkeling van een duurzaam beheermodel (agrobeheergroep, afzet biomassa, …) 130

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 – Planning 2017

Samenwerking en financiering  januari 2016 – juni 2018: 65% cofinanciering: LEADER Regio Kempen Zuid ‘Houtkanten: natuurlijk kapitaal voor landbouw, natuur en landschap’ (projectcode KZ_2015_07) 20% cofinanciering: gemeente Kasterlee en gemeente Olen 15% cofinanciering: basismiddelen Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete Gelinkte acties Actie 8: Knotteam Actie 1: Kleine Landschapselementen – Houtkanten/Bomen/Dreven

Foto van L naar R, van boven naar onder: eerste bijeenkomst werkgroep; prospectie houtkanten in eigendom van gemeente kasterlee; te herstellen houtkant (Heidestraat, Kasterlee); houtsnippers bruikbaar voor energieopwekking; gerooide houtkant van Amerikaanse eik die heraangeplant moet worden; (actie) plan voor houtkant (Heidestraat, Kasterlee).

131

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 – Planning 2017

Actie 12. Fauna-akkers Initiatiefnemer RLDV, RLKGN, RLRL en RLSD Contactpersoon RLKGN Tom Snoeckx Partners Antwerpse RL’en, WBE’s, ANB, landbouwers, gemeentes, imkerverenigingen Doelgroepen WBE’s, landbouwers, imkers, gemeentes Doelstelling  terreinbeheerders van praktische informatie voorzien voor het aanleggen en beheren van fauna-akkers  Via terreinbezoeken bij WBE’s waar mogelijk en wenselijk fauna-akkers herevalueren en plaatsen in een ruimere landschappelijke context en mogelijk andere bijkomende inrichtingen evalueren  Aankoop en verspreiding van zaadmengels voor het inzaaien van fauna-akkers.

Fauna-akker tijdens de zomerperiode Omschrijving Sinds 2009 werkt RL de Voorkempen voornamelijk met de wildbeheereenheden (WBE) samen rond het aanleggen van fauna-akkers. Een gedeelte van enkele maïsakkers, die enkel interessant zijn voor ree en fazant, werden omgevormd naar fauna – akkertjes die schuil- en voedselmogelijkheden bieden voor een ruime groep dieren (insecten, zoogdieren, (akker)vogels). Meestal gaat het om overstukjes die voor een commercieel landbouwtype niet rendabel zijn. Fauna-akkers bepalen op die manier ook mee het uitzicht, de beleving en de appreciatie van het landschap. Bovendien kon vanuit het thema bijen, met zowel aandacht voor honingbijen als de vele soorten solitaire bijen, zowel WBE’s als het brede publiek warm gemaakt worden om mee actie te ondernemen. Deze bestuivers hebben sterk te lijden onder habitatfragmentatie, drachtverarming (aanbod stuifmeel en nectar), grootschalige landbouw, steriele sierplanten in tuinen en gebruik van herbiciden en pesticiden. De aanleg van tijdelijke fauna-akkers kan bijdragen tot een oplossing. Op 2 jaar tijd groeide het project totdat alle WBE’s binnen de Voorkempen participeerden in het project. Ook buiten het werkingsgebied van RL de Voorkempen was er reeds interesse. 132

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 – Planning 2017

Omwille van de voordelen op vlak van biodiversiteit, de ecologische waarde en de beeldkwaliteit van het platteland wilde RLdV het bestaande fauna-akkerproject uitbreiden naar het volledige grondgebied van de provincie Antwerpen. De RL’en willen streven naar meer fauna-akkers in de provincie om zo op termijn een ecologisch netwerk te kunnen vormen waarlangs fauna kan migreren door het landschap. Het gebruik van typische gewasteelten (mede door de streekgebonden bodemkenmerken maar ook door streektradities) bepaalt ook mee de streekidentiteit. Burgers, fietsers en andere recreanten die het platteland bezoeken zullen bovendien ook een mooi aangenaam landschap beleven. Het doel en andere praktische (technische) informatie om fauna-akkers aan te leggen zullen promoot worden bij potentiële partners. Het project resulteerde inmiddels in een brede samenwerking met de WBE’s en andere landschapsbeheerders waardoor tot heden in RLKGN jaarlijks 40 ha fauna-akkers en bloemrijke akkerranden aangelegd werden. Sinds 2014 gebeurt de financiering van de fauna-akkermengsels voor 100% door projectsubsidies die de WBE’s aanvragen bij Agentschap voor Natuur en Bos (ANB). Ondertussen zijn deze projectsubsidies van het Agentschap voor Natuur en Bos (ANB) onzeker en kunnen we hier niet duurzaam op rekenen. Met deze nieuwe ontwikkelingen hebben de Antwerpse regionale landschappen nagegaan bij de WBE’s hoe zij de verdere samenwerking zagen, er was de keuze uit 3 opties: - Regionale landschappen organiseren een samen-aankoop voor fauna-akkermengsels - Duurzaam project voor 6 jaar tussen WBE’s en Antwerpse regionale landschappen - Geen verdere samenwerking inzake fauna-akkermengsels De bevraging heeft ertoe geleid dat vanaf 2017 de Antwerpse regionale landschappen nog enkel een samen-aankoop organiseren voor de WBE’s. Verloop actie Uitgevoerd 2016  Organisatie en opvolging inschrijvingen van geïnteresseerde WBE’s.  Organisatie bestellingen van zaadmengsels voor RLKGN.  Verdeling van de zaadmengsels via centraal afhaalpunt (Prinsenpark).  In totaal werd 26,35ha van het landbouwmengsel, graanmengsel 9,61ha en 1,80ha van het klavermengsel ingezaaid.  Aanvraag subsidies van ANB in naam van verschillende WBE’s. Deze middelen worden gebruikt om de aankoop van zaadmengsels te ondersteunen. De gemeenten met de grootste oppervlakten ingezaaide fauna-akkers zijn Dessel en Balen maar verder blijven Retie, Arendonk en Mol ook trouwe volgers van het project. Planning 2017   

Organisatie bestellingen en opvolging van de inschrijvingen voor de samen-aankoop Verdeling van de zaadmengsels via centraal afhaalpunt (Prinsenpark) Administratieve afhandeling van de samen-aankoop

Doorlopend  opstarten/verder zetten van structureel lokaal WBE overleg.  communicatie en sensibilisatie naar doelgroepen, brede publiek Samenwerking en financiering 2016: WBE-subsidie van ANB (100%) 2017: Groepsaankoop fauna-akkermengsels gecoördineerd door RL maar betaald door de WBE’s zelf Acties partners  dit project wordt in alle Antwerpse RL’en uitgevoerd.  sommige WBE’s zaaien op eigen initiatief de voorbije jaren reeds fauna-akkers in, zij het wel op kleinere schaal. 133

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 – Planning 2017

Actie 13. Zwaluwen en gierzwaluwen Partners Natuurpunt, ANB, gemeenten Doelgroepen eigenaars, bewoners, bedrijven, scholen, wijkverenigingen Doelstelling    

Vergroten van het aantal populaties door het nemen van enkele eenvoudige maatregelen Sensibilisatie omtrent het voorkomen en de bijzondere ecologie van gierzwaluwen Het plaatsen van kunstnesten en advies bij het inrichten van de omgeving. Eenvormige subsidie aanbieden voor de eigenaars van een kolonie zwaluwen (en dus ook eenvormige subsidieaanvraagformulieren) en afspraken maken over de loketfunctie (bij de gemeenten of bij RL)

Omschrijving Het zwaluwenproject van RLKGN spitste zich aanvankelijk toe op de boerenzwaluw en de huiszwaluw, twee soorten die vaak op het platteland of in de dorpsranden terug te vinden zijn, maar minder in verstedelijkte milieus. Omwille van de grote vraag van bewoners van de stedelijke gebieden Turnhout, Herentals, Mol en Geel is het oorspronkelijke projectinitiatief uitgebreid met gierzwaluwen vanaf 2011. Vanaf 2016 bestaat ook de mogelijkheid voor het verkrijgen van een steenuilennestkast. Deze nestkasten worden in potentieel interessante zones (oude boomgaarden, kleinschalig landschap, …) opgehangen waardoor gezorgd wordt dat de nestgelegenheid voor deze soort uitbreid. Een voorstel voor een éénvormig gemeentelijk subsidiereglement werd in juli 2011 ter goedkeuring voorgelegd aan de 17 gemeentes van het werkingsgebied. Heel wat gemeentes reageerden reeds positief. Naast een subsidie voor boeren- en huiszwaluwkolonies werd ook een subsidie voor kolonies van gierzwaluwen reeds opgenomen.

Uitgevoerd 2016  Telefonisch advies en advies per e-mail aan particuliere geïnteresseerden en gemeentebesturen  In 2016 werden 7 overeenkomsten afgesloten. Er werden 15 huiszwaluwnesten, 17 boerenzwaluwnesten, 6 gierzwaluwnesten en 3 steenuilennestkasten verdeeld. Dat brengt het totaal op 149 kunstnesten voor huiszwaluw, 200 boerenzwaluwnesten, 85 gierzwaluwnesten en 2 steenuilennestkasten.  In de gemeente Arendonk werden aan de Gemeentelijke Basisschool Sint-Jan 7 huiszwaluwnesten gehangen en aan de Kunstacademie werden nog 6 gierzwaluwnesten voorzien op 07/04/2017. De installatie van de zwaluwnesten was een item in het RTV-nieuws van 07/04/2017. Op 17/06/2017 werd een zwaluwworkshop georganiseerd voor het 2de en 3de leerjaar van Basisschool Sint-Jan.  Constructie van een huiszwaluwentil door Vrije Technische Scholen Turnhout  Uitbreiding webpagina over zwaluwen op de website van RLKGN. Dit omvat alle informatie over kunstnesten, levenswijze van de verschillende soorten, tips, randvoorwaarden, … .

Hieronder vindt u een overzicht van het aantal gehangen nestkasten per gemeente van 2009 tot heden en een ruimtelijke spreiding van deze nesten. 134

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 – Planning 2017

Gepland 2017  Hernieuwing oproep. Geïnteresseerden dienen een uitgebreide vragenlijst in te vullen waaruit moet blijken of de woning, stal en/of schuur en omgeving geschikt zijn voor boeren-, huis- en/of gierzwaluwen. Deze werkwijze moet vermijden dat er teveel onnodige verplaatsingen met de wagen gedaan worden. Na een positieve evaluatie kunnen nesten opgehaald worden op het kantoor of enkele centraal gelegen afhaalplaatsen in het werkingsgebied.  Plaatsen van de huiszwaluwentil bij een landbouwer in de gemeente Oud-Turnhout.  Zwaluwworkshops organiseren in scholen. Samenwerking en financiering  Vermits we nog een voorraad nesten hebben, kunnen we zonder bijkomende financiële ondersteuning onze werking verder zetten in 2017.  Gemeentelijke subsidies ondersteunen “eigenaars” van zwaluwkolonies in inmiddels 10 gemeentes van het werkingsgebied.  De constructie van de huiszwaluwtil(len) wordt gefinancierd via DMN-middelen.

135

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 – Planning 2017

Actie 14. Soortenprojecten Initiatiefnemer/trekker RLKGN Contactpersoon RLKGN Tom Snoeckx Partners Natuurpunt, gemeentes, ANB, Kempens Landschap, Agentschap Wegen en Verkeer, … Doelgroepen Burgers, terreinbeheerders Doelstelling - IHD’s: realisatie van geschikte habitats en/of inrichtingen die Europees beschermde dier-en plantensoorten ten goede komen. - PPS: realisatie van geschikte habitats en/of inrichtingen die de Provinciaal Prioritaire Soorten ten goede komen. Omschrijving Door inzet van de Vlaamse Regering op Europese instandhoudingsdoelstellingen en de bijhorende financiële ondersteuning, zullen allerhande soortenprojecten nu en in de toekomst een nog prominentere rol gaan spelen in de werking van het Regionaal Landschap. In het verleden zijn reeds diverse initiatieven rond soorten opgezet (fauna-akkersoorten, bijen, Harkwesp, zwaluwen en gierzwaluwen, vleermuizen,…). De focus zal in de toekomst meer op Europees beschermde soorten, Provinciaal Prioritaire Soorten, Rode Lijstsoorten,… komen te liggen. In eerste instantie gaat het om advies, sensibilisering en terreiningrepen bij particulieren. Dit om tegemoet te kunnen komen aan de eisen die Europa stelt en om het resterende saldo van IHD’s – naast dus de “evidenties” bij ANB en Natuurpunt - te kunnen realiseren. Uitgevoerd 2016 - Monitoring Harkwesp Geel-Bel Het aantal waargenomen Harkwespen op 20/07/2016 bedroeg 38 stuks, dit is in overeenstemming met waarnemingen van de laatste jaren (2014: 41 stuks en 2015: 39 stuks). Uit de monitoring kwam naar voor dat potentieel interessante zones niet gebruikt werden door de Harkwespen door voortschrijdende successie. Daardoor werd in december 2016, in overleg met de eigenaar “(Kempens Landschap vzw), beslist om kleinschalig beheerwerken te laten uitvoeren die vooral gericht zijn om de successie van bomen en grassen tegen te gaan. Hopelijk worden deze ingrepen in de nabije toekomst vertaald in een stijgende populatie Harkwespen in Geel-Bel. -

Monitoring Ecoduct “Kempengrens” Op het ecoduct “Kempengrens” werd vanaf juli 2015 tot op heden en camera geplaatst. Hierop was te zien dat het ecoduct al vrij snel gebruikt werd door soorten als Haas, Konijn, Ree, Vos en Steenmarter. Everzwijnen werden tot op heden niet op het ecoduct waargenomen, sporen aan de zuidkant van het ecoduct werden wel regelmatig gezien. De belangrijkste broedvogels op het ecoduct zijn Boomleeuwerik (PPS), Boompieper (PPS) en Geelgors. In de nabije omgeving komen ook soorten voort als Zwarte Specht (PPS). In de winterperiode worden vogelsoorten als Klapekster en Blauwe kiekendief gespot. Andere zeldzame waarnemingen zijn: Bont dikkopje (dagvlinder en PPS), Schijnnonvlinder (nachtvlinder), Grondster (plant) en Boszandloopkever (insect).

136

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 – Planning 2017

Opvolging Vleermuizentoren Na inventarisatie blijken er nog steeds een tiental Gewone dwergvleermuizen gebruik te maken van de toren. Mogelijks wordt de vleermuizentoren ook gebruikt door een Gewone grootoorvleermuis, deze laatste werd herhaaldelijk jagend rond de toren aangetroffen.

Opvolging oeverzwaluwmodules In 2016 waren de oeverzwaluwwanden niet in gebruik.

Monitorroute Gladde Slang te Arendonk Tijdens de maandelijkse monitoring (april – oktober) werden geen Gladde Slangen waargenomen wat niet wil zeggen dat ze er niet zitten. Gladde slangen laten zich niet snel zien en laten zich bijgevolg niet makkelijk inventariseren. Voor de inventarisatie wordt gebruik gemaakt van de plaatjesmethode waarbij één van de prooisoorten, Levendbarende Hagedis, wel regelmatig werd waargenomen. In 2014 werd in de nabije omgeving nog een adulte Gladde slang waargenomen (op foto) door een wandelaar. Samen met Natuurpunt wordt bekeken hoe de Natuurpunt- en privéterreinen in de nabije toekomst (2018) reptielenvriendelijk kunnen worden ingericht.

Ingekorven vleermuis Herentals De grootste broedkolonie (830 exemplaren, dit vertegenwoordigt 2/3 van de Vlaamse populatie) van Ingekorven vleermuis bevindt zich al meer dan 30 jaar bij particulieren op zolder. Via overleg met stad Herentals, Vleermuizenwerkgroep (NP) en Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete wordt getracht om het landschap grenzend aan de kolonie te optimaliseren zodat foerageer- en migratiemogelijkheden behouden blijven en mogelijks versterkt worden. Dit kan bereikt worden door acties op het openbaar domein zoals b.v. uitbreiden/onderhouden van KLE’s, voorkomen van lichtpolutie, creëren van “hop-overs” over wegen, … .

Poelenmonitoring De poelen (6) die in 2016 over twee verschillende dagen (13 en 25 mei) werden gemonitord zijn in 2012 aangelegd of aangepast. Voor de monitoring van de poelen werd beroep gedaan op een ervaren en gemotiveerde groep van vrijwilligers (5). De dag voor de effectieve monitoring werden de verschillende fuiken, per poel werd gebruik gemaakt van een metalen en nylon fuik, geplaatst. Tijdens monitoringsdag zelf werden er verschillende wateranalyses uitgevoerd en bijkomend is de waterfauna onder de loep genomen. De belangrijkste waarnemingen tijdens de monitoring was een Kamsalamander (soort van bijlage 2 en 4 van de Habitatrichtlijn). Van de poelenmonitoring werd een verslag opgesteld, inclusief beheeradvies, en doorgestuurd naar de eigenaar. Voor de monitoring van 2017 (17 mei) staan 5 poelen in Olen op het programma. Deze werden in 2013 aangelegd naast het Albertkanaal.

137

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 â&#x20AC;&#x201C; Planning 2017

Planning 2017 - Opvolging en monitoring van bestaande initiatieven (vleermuistoren, Harkwesp, Monitorroute Gladde Slang, ecoduct, poelenmonitoring â&#x20AC;Ś) - Ingekorven vleermuis Herentals: Verder zetten overleg waarbij mogelijk op een later tijdstip concrete acties aan gekoppeld kunnen worden. - Implementatie in IHD-werking Samenwerking en financiering Mogelijkheid tot bekomen Investeringssubsidies Natuur (IVSN) Situering

138

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 – Planning 2017

Actie 15. Adviesverlening rond biodiversiteit Initiatiefnemer RLKGN Contactpersoon RLKGN Tom Snoeckx Partners Bosgroepen Doelgroepen Bosgroepen, steden en gemeenten, provincie Antwerpen, particulieren Doelstelling  Verbeteren van ruimtelijke en ecologische connectiviteit in het landschap  Sensibilisering van particulieren/openbare besturen en hen motiveren voor een duurzaam beheer van hun terreinen.  Aanmoedigen van habitatherstel in SBZ-gebieden.  Soortgerichte maatregelen in functie van Europees beschermde soorten en/of Provinciaal Prioritaire soorten Omschrijving Werken aan een duurzaam en kwaliteitsvol landschap is niet evident en Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete probeert sinds jaren, samen met andere partners in het buitengebied, hiertoe bij te dragen. Steeds meer particulieren en openbare besturen in ons werkingsgebied vinden de weg naar de loketfunctie van het Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete en hebben vertrouwen in de deskundigheid en de neutrale opstelling van de organisatie. Hierdoor kunnen de adviezen ook dienst doen als een springplank voor verdere gesprekken. Inkomende vragen bij het Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete worden op een professionele wijze verwerkt waarbij steeds het wettelijk kader, kaartonderzoek (Gewestplan, bodemkaart, Natura 2000, …), potenties e.d. worden afgetoetst aan de vraagstelling. Uiteindelijk is het de bedoeling , om in overleg met de (verschillende) partij(en), te komen tot een gedragen, kwaliteitsvol advies. Uitgevoerd 2016  Adviesverlening Treskesvijver voor Stad Turnhout. Het advies spitst zich vooral toe op de constructie van een oeverzwaluwenwand waarin eventueel een verblijfplaats voor vleermuizen wordt geïntegreerd. In beperkte mate wordt ook beheeradvies verleend voor zowel de oeverzwaluwenwand als de vijver en omgeving.  Adviesverlening rond de heropwaardering van de “Lamgodsberg” Te Arendonk. Hiervoor werd in 2016 een visie uitgewerkt die als leidraad kan gebruikt worden voor toekomstige inrichtings- en beheerwerken. Deze actie kadert tevens binnen de taakstelling van de samenwerkingsovereenkomst tussen ANB en de provincie waarbij hier wordt gewerkt rond kwalitatief groen van wijken en woonkernen.  Beheeradvies aan particulieren (Mol-Wezel) voor het regulier onderhoud van houtkanten.  Beheeradvies Harkwesp op de Kapucienenberg (Geel-Bel) voor Kempens Landschap.  Adviesverlening Veldparelmoervlinder (Postel)  Adviesverlening voor het inzaaien van bloemenmengsels bij 2 particulieren in Lille en Geel.  Adviesverlening inzake (inrichtingsbeheer)beheer voor de Bosgroepen op volgende locaties: 1) Breeven te Geel 2) Schrieken-Epelaar te Beerse (SBZ-gebied) 3) Postel (SBZ-gebied) 4) Rijkevorel (SBZ-gebied)  Adviesverlening inzake IHD bij 4 particulieren in de vallei van de Grote Nete te Geel. Bij één van deze particulieren treedt het regionaal landschap ook op als bemiddelingspersoon 139

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete



Jaarverslag 2016 – Planning 2017

tussen Natuurpunt, ANB en de particulier. Op termijn kunnen hieruit mogelijke acties voortvloeien. Adviesverlening inzake landschapsvisie bij zowel de familie De Cartier als van Puijenbroek, beide woonachtig te Arendonk.

Kapucienenberg na de kleinschalige beheeringrepen voor de Harkwesp

Planning 2017  Verder afwerken van de adviesverlening die opgestart werd in 2016.  Verder zetten adviesverlening nieuwe projecten in 2017 Samenwerking en financiering 2016: Structurele middelen 2017: Structurele middelen Gelinkte acties Actie 1: Kleine landschapselementen: houtkanten/bomen/dreven Actie 3: Ecologische poelen en vijveromvorming Actie 4: Kasteeldomeinen en parken

140

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 – Planning 2017

Actie 16. iLandschap

©Twecom

Initiatiefnemer/trekker Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete Copromotoren RL Rivierenland, RL de Voorkempen, RL Scherlde-Durme Contactpersoon RLKGN Karen De Schutter Partners Provincie Antwerpen DMN, pilootgemeenten incl. gemeentelijke groendiensten – belangrijke spelers in het landschapsonderhoud in hun werkingsgebied (Agrobeheercentrum Eco² vzw – Natuur en Landschapszorg vzw – Natuurwerk vzw - boomverzorgers…) Doelgroepen 2 à 3 Gemeenten binnen ons werkingsgebied die openstaan om hun werking rond kleine landschapselementen te optimaliseren. Doelstelling De regionale landschappen willen de gemeenten ondersteunen bij hun landschapsonderhoud. Door het landschapsonderhoud tijds- en kostenefficiënt op bovenlokale schaal te reorganiseren en automatiseren, wordt gestreefd naar een kwaliteitsvol en duurzaam beheerd landschap. Omschrijving Aanleiding en achtergrond We staan in Vlaanderen voor grote uitdagingen m.b.t. regulier landschapsonderhoud van:  Kleine landschapselementen (KLE’s): houtkanten, hagen, poelen, boomgaarden, solitaire bomen, markante bomengroepen, bomenrijen, grazige bermen, trage wegen, … 141

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

 

Jaarverslag 2016 – Planning 2017

Klein historisch erfgoed: veldkapellen, standbeelden, historische wegwijzers, grenspalen, herdenkingstekens, pompen, … Recreatieve randinfrastructuur: picknickplaatsen, rustbanken, uitkijkpunten, informatiepanelen, wegwijzers, vuilbakken, ….

In dit project leggen we ons toe op het regulier onderhoud van KLE’s. Regulier onderhoud definiëren we als de gangbare, cyclisch of regelmatig terugkerende werken die nodig zijn om een KLE in goede staat te bewaren. Wij detecteren in Provincie Antwerpen (evenals de rest van Vlaanderen) volgende belangrijke knelpunten rond landschapsonderhoud (zie ook verder): 1. Verschillende gemeenten hebben nood aan kennis en ondersteuning bij landschapsonderhoud; 2. Grote beheernood op terrein; 3. Noodzaak aan een impuls om nieuwe aanpak te ontwikkelen.

A.d.h.v. een enquête informeerden we bij de Antwerpse gemeenten naar de noden bij landschapsonderhoud.

Acties – activiteiten binnen het project 1. Samenwerking ontwikkelen Efficiënt landschapsonderhoud is pas mogelijk als alle relevante spelers samenwerken en deze samenwerking gecoördineerd verloopt. Dit project focust op landschapsonderhoud op openbaar domein, i.h.b. gemeentelijk eigendom, dus de samenwerking met gemeenten is cruciaal. In dit project wordt er samengewerkt met 8-12 pilootgemeenten. Om de prijs/kwaliteitsverhouding te optimaliseren is het noodzakelijk dat in een bepaalde regio de meest geschikte uitvoerder ( gemeentelijke dienst, sociaal economie, aannemer, …) gekoppeld wordt aan het landschapsonderhoud van een bepaald type (bv. knotbomen, dreven/laanbomen, houtkanten, poelen, …) & categorie landschapselement. Op het einde van het project wordt binnen elk regionaal Landschap een infomoment georganiseerd voor disseminatie resultaten en sensibilisatie andere gemeenten. 2. Pilootstudies ontwikkelen Het vooropgestelde iLandschap-systeem wordt ontwikkeld aan de hand van tests in pilootgebieden op een set van landschapselementen. In deze hoofdactiviteit worden deze tests voorbereid door: de pilootgebieden te selecteren (2.1); de set landschapselementen (2.2) te selecteren en deze set vervolgens gedetailleerd te inventariseren (2.3). 2.1. Selectie en quickscan pilootgebieden In elk regionaal landschap worden 1 (groot) tot enkele (kleinere) pilootgebieden geselecteerd, in overleg met de gemeenten. 2.2. Selectie landschapselementen 142

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 – Planning 2017

Vervolgens komt de finale keuze van de types landschapselementen dat elk regionaal landschap meeneemt om beheertrajecten rond te ontwikkelen en testen. Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete wil hoofdzakelijk focussen op het beheer van houtkanten. 2.3. Detailinventarisatie De finaal geselecteerde landschapselementen worden tot slot gedetailleerd geïnventariseerd en ingegeven in het digitaal platform.

Slecht beheerde houtkanten ©Agro beheercentrum

3. Optimaliseren en automatiseren van kwaliteitsvol onderhoud Het huidige landschapsonderhoud gebeurt o.b.v. ervaring en expertise op een vrij intuïtieve manier. Door de aanpak grondig te herdenken en een meer systematische aanpak voorop te stellen, zouden grote efficiëntiewinsten geboekt kunnen worden. Het laat ook toe om de coördinatie en controle meer automatisch te laten gebeuren. Belangrijk is om daarbij de kwaliteit niet uit het oog te verliezen. We streven naar een nieuwe aanpak: Landschapsonderhoud 2.0 als het ware, waar landschapskwaliteit op een economische rendabele manier gegarandeerd wordt. 3.1. Richtlijnen kwaliteitsvol beheer: Er wordt gezocht naar de randvoorwaarden opdat de landschapselementen hun ecosysteemdiensten kunnen blijven vervullen voor landbouw, recreatie, biodiversiteit, erfgoed,… Dit gebeurt grotendeels door bestaande kennis samen te brengen (via eigen medewerkers, pilootuitvoerders, experten, literatuur, …). Deze randvoorwaarden worden vervolgens vertaald naar beheerrichtlijnen, zowel op vlak van individuele landschapselementen als op landschapsschaal (bv. spreiding van onderhoud in ruimte en tijd). 3.2. Ontwikkeling beheertrajecten: Per type landschapselement worden alle relevante beheertechnieken vergeleken, o.b.v. literatuur, expertenkennis, eigen ervaring, gangbare praktijken in binnen- en buitenland, Ook moet men zoeken naar meer automatisatie, o.a. door de beheertechnieken in zinnige stappenreeksen om te zetten. Voor verschillende uitgangssituaties en doelsituaties worden de meest relevante beheertrajecten gedefinieerd. Nadruk ligt hierbij op kwaliteitsvol beheer en het zoeken naar tijds- en kostenefficiëntie. Elk beheertraject wordt omgezet in een reeks beheernormen in een digitaal platform. Deze normenreeks kan men zien als een gedetailleerd stappenplan. Dit alles vergt de nodige tijd en een nieuwe manier van denken. Een opleiding is daarbij cruciaal. 3.3. Tests in pilootgebieden De ontwikkelde beheertrajecten worden uitgetest in de pilootgebieden met behulp van de pilootuitvoerders. Ook de planmatige aanpak voor het hele pilootgebied wordt uitgetest, met veel aandacht voor schaalvoordelen. Bestaande instrumenten, machinerie, uitvoerders worden complementair ingezet. Voor elk regio wordt een budget van 10 000 euro voorzien voor de tests in (een) pilootgebied(en). Deze dragen de kosten voor machinegebruik, plantgoed en kleine materialen zoals afrastering en de personeelsinzet van externe uitvoerders. De betrokken pilootgemeenten zullen samen de 3500 euro cofinanciering voorzien. Indien gewenst kunnen zij ook zelf nog een bijkomend budget vrijmaken. 143

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 – Planning 2017

Resultaten Hoofdactiviteit 3:  Beheertrajecten zijn gedefinieerd per type en categorie landschapselement, uitgetest in pilootgebieden en ingegeven in digitaal platform; 

Beheerrichtlijnen voor kwaliteitsvol beheer werden hierin verwerkt;



Planmatige aanpak voor gebiedsgerichte coördinatie van landschapsonderhoud getest in pilootgebieden.

Houtkanten worden machinaal afgezet en versnipperd. De houtsnippers worden in een container verzameld en getransporteerd naar een opslagplaats. Foto’s genomen tijdens de demodag natuurlijk houtkanten beheer in Ravels georganiseerd door Agrobeheercentrum Eco² 4. iLandschap-tool als duurzaam systeem voor landschapsonderhoud 4.1. Opschaling tot regionaal model: De resultaten vanuit de pilootstudies worden opgeschaald tot een (digitaal) model dat bruikbaar is voor een ganse regio. Er wordt maximaal afgestemd tussen de 4 regio’s, maar verschillen blijven mogelijk op maat van de regio. 4.2. Business model voor duurzaam landschapsonderhoud: In samenwerking met de gemeenten wordt het kostenmodel van hun huidige aanpak berekend en vergeleken met het kostenmodel van de vernieuwde, gecoördineerde en geautomatiseerde aanpak. Bij positief resultaat worden “beheerpakketten” ontwikkelt die interessant zijn voor gemeenten om op in te tekenen. Waarschijnlijk zijn die gericht op types landschapselementen. Deelname aan de “iLandschap-tool” kan dan waarschijnlijk tegen een laagdrempelig “lidgeld”, waarnaast er per beheerpakket wordt betaald. De kostprijs voor coördinatie en onderhoud van het systeem worden telkens mee verrekend. We streven immers naar een zelfbedruipend systeem. Bedoeling is ook een –beperkte- reserve op te bouwen om verdere ontwikkelingen en innovatie mogelijk te maken.

4.3. Finalisatie iLandschap-tool Voorgaande stappen worden gefinaliseerd in de ontwikkeling van de “iLandschap-tool” die regionaal ingezet wordt in de provincie Antwerpen. Verwachte voordelen van deze vernieuwde aanpak zijn:  hogere tijdsefficiëntie door geautomatiseerde en gecoördineerde aanpak;  drukken van de kostprijs door schaalvergroting;  een centraal meldpunt voor problemen (dit wordt voorlopig enkel voorzien voor de gemeenten en uitvoerders; het inschakelen van het bredere publiek kan bijkomend georganiseerd worden in de toekomst);  opsporen van knelpunten en opportuniteiten;  de opmaak van een goede werkplanning en –opvolging;  kwaliteitscontrole en evaluatie;  gedetailleerde prijsberekeningen; 144

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 – Planning 2017

DIGITAAL PLATFORM Cruciaal om dit project te doen slagen is een digitaal platform dat toelaat het landschapsonderhoud op regionaal niveau te plannen, aanbesteden, opvolgen en evalueren, inclusief inschatting en opvolging van de kostprijs, tijdsbesteding en inzet van diverse machinerie. vb.: http://www.dipla.be/energiek_landschap.html De kosten voor de opmaak van het digital platform onderdeel laanbomen worden gedragen door de Provincie Antwerpen.

Situering

Uitgevoerd 2016 ste  Deelname 1 werkgroep Leader Houtkanten georganiseerd voor Olen en Kasterlee (30/11/2016). Als startschot van de werkgroep kwamen enkele experts aan het woord die de verschillende aspecten van houtkanten belichtten:  Koen Smets - Onroerend Erfgoed (o.a. erfgoedwaarden, typologie en herstel van lijnvormige houtige beplantingen)  Kathleen Bervoets - Agrobeheercentrum Eco² (o.a. hakhoutbeheer voor lokale energievoorziening)  Jens Verwaerde – Natuurpunt (belang van houtkanten voor lokale biodiversiteit)  Lieven Lavrysen - Vlaamse Landsmaatschappij (o.a. Integratie van beheer van landschapselementen in het landbouwbedrijf)  LOB overleg in Gent met collega’s van verschillende regionale landschappen. We stemden alle Loket Onderhoud Buitengebied- projecten op elkaar af en wisselden kennis uit. (13/12/2016)  Deelname demodag natuurlijk houtkanten beheer in Ravels georganiseerd door Agrobeheercentrum Eco² (8/12/2016)  Deelname aan studiedag 'Studiedag Dreven: biodiversiteit en beheer’ georganiseerd door Regionaal Landschap De Voorkempen en Inverde (15/12)  Overleg met gemeente Olen en Kasterlee. Selectie van de pilootgemeenten

145

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 – Planning 2017

Gepland 2017  Toelichting iLandschap voor het schepencollege van Olen (19/01/2017)  Overleg met de verschillende copromotoren. 20/01/2017  Eerste kennismaking met Dipla, een online software platform voor landschapsbeheer  Desktopanalyse van de KLE’s in Olen en Kasterlee. Selectie van de pilootgebieden in de pilootgemeenten.  Overleg met de sector  Overleg en uitwisseling met de partners binnen het project  Opleiding: Wetgeving over kappen en planten van bomen (28/03/2017)  Inspiratiebezoeken: Bedrijven bezoeken die het gebruik van houtige stromen toepassen op het eigen bedrijf. Vb. Verwarming van scholen, verwarmen van melk voor kalveren, …  Inventaris van houtkanten in de gemeenten Olen en Kasterlee. De inventaris zal ook ingegeven worden in Dipla.  Opstellen van beheerrichtlijnen voor de pilootgebieden.  Opstellen stappenplan voor het beheren van houtkanten. Dit stappenplan zal ook ingevoerd worden in Dipla.  Contacten leggen met pilootuitvoerders.  De opgestelde beheertrajecten uittesten in de pilootgebieden van Olen en Kasterlee. Er is 5000€ voorzien per gemeente om deze test uit te voeren.  De resultaten van de pilootstudies verwerken in Dipla.  Opmaak kostenmodel van het huidige beheer van houtkanten in Kasterlee en Olen. Deze resultaten worden vergeleken met de vernieuwde, gecoördineerde en geautomatiseerde aanpak.  Opmaak van persberichten, uitbouw van communicatie Samenwerking en financiering  PDPO  November 2016 – juni 2018 Financiering zie onderstaande tabel. Er is 5000€ voorzien per gemeente voor het uitvoeren van tests.

Gelinkte acties Actie 8- Knotteam Actie 1 - Kleine landschapselementen - Houtkanten

146

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 – Planning 2017

Recreatief medegebruik en natuurrecreatie Actie 17. Trage wegen Initiatiefnemer/trekker RLKGN, Provincie Antwerpen Contactpersonen RLKGN Hanne Govaers, Charlotte Corthals Partners gemeenten, provincie, recreanten, aangelanden, landbouwers, vrijwilligers, RURANT, vzw Trage Wegen, erfgoedcellen, LEADER, VLM, Vlaamse gemeenschap, Europees Landbouwfonds voor Plattelandsontwikkeling … Doelgroepen Lokale bewoners, schoolgaande jeugd, recreanten Doelstelling  Versterken en opwaarderen van het trage wegen netwerk  Promoten van verkeersveilige verbindingen voor wandelaar en/of fietser, zowel functioneel als recreatief  Aandacht voor de cultuurhistorische betekenis en waarden van trage wegen  Aandacht voor de ecologische en landschappelijke waarde  Ontdekken van het omgevende landschap, de natuur en de cultuurhistorie  Versterken van de streekidentiteit Omschrijving Onder trage wegen verstaan we de wegen die hoofdzakelijk geschikt zijn voor niet-gemotoriseerd verkeer. Trage wegen kunnen buurtwegen, voetwegen, kerkwegen, jaagpaden,… zijn. Deze wegen kunnen zowel een privaat als publiek karakter hebben. Een buurtweg is een weg die is opgenomen in de Atlas van de Buurtwegen (1841), en dus een openbaar karakter heeft. Heel wat gemeentebesturen werken plannen of acties uit om hun trage wegen te herwaarderen. Vroeger moesten trage wegen vaak wijken voor bestemmingen of functies waar op dat moment meer belang aan werd gehecht. Vandaag zien we dat er opnieuw aandacht is voor de trage wegen en de verscheidenheid aan functies die deze (kunnen) vervullen. Trage wegen bieden o.a. een grote kans voor duurzame lokale mobiliteit en verkeersveiligheid. Het zijn vaak veilige, functionele verbindingen waar kinderen maar al te graag gebruik van maken. Soms is een trage weg een ontbrekende schakel om een route voor de zachte weggebruiker compleet te maken. Daarnaast vervullen trage wegen een belangrijke rol als toegangs- en doorgangsweg voor landbouwverkeer. Deze buurtwegen kunnen bijkomend deel uit maken van een recreatief netwerk waar ze er voor zorgen dat het wandelen en fietsen dubbel zo aangenaam wordt. De trage wegen brengen het landschap dichter bij de mensen. Ze doorsnijden het open landschap en geven zo een kijk achter de lintbebouwing. Het herwaarderen van deze wegels en paden brengt vaak met zich mee dat ze opnieuw worden ingericht. Dit zorgt landschappelijk en ecologisch voor het opnieuw inkleden van het landschap en maakt dat voor heel wat flora en fauna nieuwe verbindingen en toevluchtsoorden ontstaan. Als extra troef herbergen trage wegen meestal een hoge cultuurhistorische waarde. Trage wegen zijn vaak een complexe materie. Het regionaal landschap wil voor de betrokken gemeentes een regisseursrol vervullen en de coördinatie op zich nemen om waar mogelijk een intergemeentelijk netwerk van trage wegen uit te bouwen. Daarbij zal de gehanteerde methodiek sterk gericht zijn op draagvlak en participatie. In het gehele proces, dat wil zeggen vanaf het inventariseren, afwegen van de mogelijkheden, het opmaken van ontwerp tot de inrichting en het onderhoud van de trage wegen wordt rekening gehouden en samengewerkt met eigenaars, gebruikers en aangelanden. 147

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 – Planning 2017

We streven naar draagvlak op lange termijn voor het herstellen en behouden van de trage wegen. Bijkomend zijn de trage wegen vaak een plaatselijke materie. De lokale gebruikers, eigenaars en aangelanden zijn meestal de experts ter zaken.

Overkoepelende aanpak trage wegen Er dient een onderscheid gemaakt te worden tussen een gebiedsdekkende aanpak per gemeente of studiegebied en de aanpak van individuele wegen. Momenteel zijn er in vier gemeenten gebiedsdekkende projecten lopende (Herentals, Geel, Mol en Balen). De gebiedsdekkende aanpak per gemeente is van toepassing voor de steden Herentals en Geel. In de gemeenten Mol en Balen is een studiegebied afgebakend op de grens tussen Mol en Balen. De gemeente Lille is vragende partij voor een gebiedsdekkende aanpak van de herwaardering van trage wegen in 2018. Daarnaast wordt regelmatig advies of ondersteuning gegeven aan gemeentebesturen en/of belangengroepen:  Uitwerken herwaarderingsprojecten binnen gemeentebesturen  Implementatie waar mogelijk in intergemeentelijk trage wegen/recreatief netwerk  Stimuleren van de gemeentebesturen om de herwaarderingsplannen zoveel als mogelijk in uitvoering te brengen  Blijvend vervullen van loketfunctie rond trage wegen  Organiseren van publieksactiviteiten rond trage wegen (bv. Dag van de trage weg) Deelproject Ontsluiting Olen Onder de begeleiding van het Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete heeft de gemeente Olen een gedragen herwaarderingsplan opgemaakt voor de trage wegen binnen de gemeente. Uitgevoerd 2016  Uitwerken van een gedragen herwaarderingsplan  Begeleiding uitvoering:  De voorstellen van weg per weg in het herwaarderingsplan worden vertaald naar projecten die evident en duidelijk uitvoerbaar zijn. Wegen of verbindingen die uit het voorgaande proces te ambitieus of nog te onderzoek zijn worden verder bekeken naar haalbaarheid en prioriteit  Opzetten van een communicatie- en sensibilisatiecampagne rond trage wegen in Olen:  Instrumenten die hierbij ingezet worden, zijn de gemeentelijke infobladen, website van de gemeente Olen en het Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete, brede publieksactiviteiten, straatnaamborden, … Planning 2017  Loketfunctie:  Begeleiding bij de uitvoering: voorstellen uit het herwaarderingsplan helpen vertalen naar projecten die evident en duidelijk uitvoerbaar zijn.  Advies verstrekken voor wegen of verbindingen die in het voorgaande proces te ambitieus of nog te onderzoek werden omschreven. De haalbaarheid en prioriteit van ingrepen aan deze wegen, in overleg met de gemeente Olen, onderzoeken. Deelproject Ontsluiting Geel Onder de begeleiding van het Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete wordt er in de stad Geel een gedragen herwaarderingsplan opgemaakt voor de trage wegen binnen de stad. Uitgevoerd 2016  Overlegmomenten met trage wegenambtenaar  Overlegmomenten met betrokken schepenen en ambtenaren  Vervolg trage wegenwerking deelgebieden: Centrum, Larum, Punt, Zammel, Stelen en Oosterlo 148

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 – Planning 2017



Aansturen en begeleiden van het vrijwilligersteam bij het inventariseren van de trage wegen  Inventarisatie van de trage wegen binnen de deelgebieden van stad Geel  Verwerken van de inventarisaties en opstellen actuele werkkaart per deelgebied  Organiseren van 2 evaluatievergaderingen per deelgebied van de trage wegen  Evaluatievergadering I:  Actuele situatie van de trage weg overlopen  De gebruikers gaan zelf op zoek naar kansen en knelpunten  Evaluatievergadering II:  Bespreken resultaten evaluatievergadering I  Actief zoeken naar oplossingen of voorstellen (sensibiliserende werking)  Opstart trage wegenwerking overige gebieden: Kievermont, Bel, Winkelomheide en Ten Aard  Organiseren van één infovergadering per deelgebied met als doel:  Het informeren van de betrokkenen en geïnteresseerden. Waarover gaat het trage wegen project en waarover gaat het zeker NIET  (lokale) Visievorming in vroeg stadium (dus geen hoorzitting over bestaand voorontwerp)  Streven naar garantie voor draagvlak en haalbaarheid  Samenwerking opzetten tussen vrijwilligers en lokaal bestuur  Organiseren van twee vormingsmomenten “Inventariseren van trage wegen”  Opzetten van werking met vrijwilligers + start inventaris met als doel een plan op maat van noden en wensen van lokale gebruikers en betrokkenen.  Begeleiding uitvoering:  De voorstellen van weg per weg in het herwaarderingsplan worden vertaald naar projecten die evident en duidelijk uitvoerbaar zijn. Wegen of verbindingen die uit het voorgaande proces te ambitieus of nog te onderzoek zijn worden verder bekeken naar haalbaarheid en prioriteit  Opzetten van een communicatie- en sensibilisatiecampagne rond trage wegen in Geel:  Instrumenten die hierbij ingezet worden, zijn de gemeentelijke infobladen, website van de stad Geel en het Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete, brede publieksactiviteiten, straatnaamborden, …

Fig. Evaluatiemomenten – stad Geel (Larum, Punt, Centrum, Zammel, Stelen en Oosterlo)

149

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 – Planning 2017

Fig. Infomomenten – stad Geel (Kievermont, Bel, Winkelomheide en Ten Aard)

Fig. Vormingswandeling – stad Geel (Kievermont, Bel, Winkelomheide en Ten Aard)

Planning 2017  Overlegmomenten met trage wegenambtenaar  Overlegmomenten met betrokken schepenen en ambtenaren  Vervolg trage wegenwerking deelgebieden: Kievermont, Bel, Winkelomheide en Ten Aard  Aansturen en begeleiden van het vrijwilligersteam bij het inventariseren van de trage wegen o Inventarisatie van de trage wegen binnen de deelgebieden van stad Geel o Verwerken van de inventarisaties en opstellen actuele werkkaart per deelgebied o Organiseren van evaluatievergadering per deelgebied van de trage wegen  Evaluatievergadering I:  Actuele situatie van de trage weg overlopen  De gebruikers gaan zelf op zoek naar kansen en knelpunten. 150

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 – Planning 2017



  



Evaluatievergadering II:  Bespreken resultaten evaluatievergadering I  Actief zoeken naar oplossingen of voorstellen (sensibiliserende werking) Opstellen herwaarderings- en beheerplan over alle deelgebieden heen Opstellen visieplan per deelgebied Begeleiding uitvoering:  De voorstellen van weg per weg in het herwaarderingsplan worden vertaald naar projecten die evident en duidelijk uitvoerbaar zijn. Wegen of verbindingen die uit het voorgaande proces te ambitieus of nog te onderzoek zijn worden verder bekeken naar haalbaarheid en prioriteit Opzetten van een communicatie- en sensibilisatiecampagne rond trage wegen in Geel:  Instrumenten die hierbij ingezet worden, zijn de gemeentelijke infobladen, website van de stad Geel en het Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete, brede publieksactiviteiten, straatnaamborden, …

Deelproject Ontsluiting Herentals Onder de begeleiding van het Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete wordt er in de stad Herentals een gedragen herwaarderingsplan opgemaakt voor de trage wegen binnen de stad. Uitgevoerd 2016  Overlegmomenten met de milieuambtenaar en de betrokken schepen e  Organiseren van een 1 infovergadering per deelgebied met als doel:  Het informeren van de betrokkenen en geïnteresseerden. Waarover gaat het trage wegen project en waarover gaat het zeker NIET  Opzetten van werking met vrijwilligers + start inventaris met als doel een plan op maat van noden en wensen van lokale gebruikers en betrokkenen.  Samenwerking opzetten tussen vrijwilligers en lokaal bestuur  (lokale) Visievorming in vroeg stadium (dus geen hoorzitting over bestaand voorontwerp)  streven naar garantie voor draagvlak en haalbaarheid  Organiseren van één vormingsmoment “Inventariseren van trage wegen”  Inventarisatie van de trage wegen binnen de deelgebieden van stad Herentals  Aansturen en begeleiden van het vrijwilligersteam bij het inventariseren van de trage wegen

151

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Fig . Infomoment– stad Herentals

Jaarverslag 2016 – Planning 2017

Fig .Werkkaart – stad Herentals

Fig. Groepsfoto vormingsmoment – stad Herentals

Planning 2017  Inventarisatie van de trage wegen per deelgebied binnen stad Herentals  Aansturen en begeleiden van het vrijwilligersteam bij het inventariseren van de trage wegen  Verwerken van de inventarisaties en opstellen actuele werkkaart per deelgebied 152

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 – Planning 2017

   

Opstellen visieplan per deelgebied e Organiseren van evaluatievergadering (=2 infovergadering) per deelgebied van de trage wegen Opstellen herwaarderings- en beheerplan Begeleiding uitvoering:  De voorstellen van weg per weg in het herwaarderingsplan worden vertaald naar projecten die evident en duidelijk uitvoerbaar zijn. Wegen of verbindingen die uit het voorgaande proces te ambitieus of nog te onderzoek zijn worden verder bekeken naar haalbaarheid en prioriteit  Opzetten van een communicatie- en sensibilisatiecampagne rond trage wegen in Herentals:  Instrumenten die hierbij ingezet worden, zijn de gemeentelijke infobladen, website van de stad Herentals en het Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete, brede publieksactiviteiten, straatnaamborden, … Deelproject Ontsluiting ‘op de grens tussen Mol en Balen’ Onder de begeleiding van het Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete wordt er in het grensgebied tussen Mol en Balen een herwaarderingsplan opgemaakt voor de trage wegen binnen het studiegebied. Deze opdracht kadert binnen het Strategisch Project Landschap in Actie! waarin op zoek wordt gegaan naar missing links en mogelijke potenties binnen het studiegebied. Uitgevoerd 2016  Verkennende gesprekken met het gemeentebestuur en betrokken ambtenaren van het Departement Leefmilieu van de provincie Antwerpen.  Organiseren van één vormingsmoment “Inventariseren van trage wegen” o Opzetten van werking met vrijwilligers + start inventaris met als doel een plan op maat van noden en wensen van lokale gebruikers en betrokkenen. o Samenwerking opzetten tussen vrijwilligers en lokaal bestuur  Inventarisatie van de trage wegen binnen de deelgebieden van het studiegebied

Fig. Overzicht deelgebieden – trage wegen op de grens tussen Mol en Balen

Fig. Foto vormingsmoment – trage wegen op de grens tussen Mol en Balen

Planning 2017  Overlegmomenten met het gemeentebestuur en betrokken ambtenaren van het Departement Leefmilieu van de provincie Antwerpen.  Inventarisatie van de trage wegen per deelgebied binnen het studiegebied  Aansturen en begeleiden van het vrijwilligersteam bij het inventariseren van de trage wegen  Verwerken van de inventarisaties en opstellen actuele werkkaart per deelgebied  Opstellen herwaarderings- en beheerplan  Begeleiding uitvoering: 153

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 – Planning 2017



De voorstellen van weg per weg in het herwaarderingsplan worden vertaald naar projecten die evident en duidelijk uitvoerbaar zijn. Wegen of verbindingen die uit het voorgaande proces te ambitieus of nog te onderzoek zijn worden verder bekeken naar haalbaarheid en prioriteit  Opzetten van een communicatie- en sensibilisatiecampagne rond trage wegen in Herentals:  Instrumenten die hierbij ingezet worden, zijn de gemeentelijke infobladen, website van de gemeentes Balen, Mol en het Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete, brede publieksactiviteiten, straatnaamborden, …

Deelproject Ontsluiting Lille De gemeente Lille wil onder begeleiding van het Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete een gedragen herwaarderingsplan uitwerken voor de trage wegen binnen gemeente Lille. Uitgevoerd 2016  Verkennende gesprekken met het gemeentebestuur Planning 2017 e  Aanvragen subsidies voor 1 fase bij Provincie Antwerpen.

Aanpak van individuele trage wegen LEADER-project ‘Regio Midden Kempen beweegt langs trage wegen!’ Het LEADER-project ‘Regio Midden Kempen beweegt langs trage wegen!’ is een samenwerking tussen het Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete en 6 verschillende gemeentes:  Gemeente Balen  Gemeente Lille  Gemeente Vorselaar  Gemeente Meerhout  Gemeente Retie  Stad Geel

In dit LEADER-project liggen de aandachtspunten en accenten op duurzame mobiliteit, ecologische en landschappelijke waarden, draagvlak en participatie. Door korte, verkeersveilige verbindingen aan te leggen, lossen gemeentes mobiliteitsproblemen op en bevorderen ze de sociale leefbaarheid van het platteland. Door trage wegen natuur-technisch in te richten, behouden of versterken we het open, groene karakter, het landschap en de daarbij horende biodiversiteit van het Kempische platteland. Dat groene karakter zorgt mee voor een aangename en kwalitatieve leefomgeving, voor zachte recreatiemogelijkheden en voor extra tewerkstellingskansen in de kwalitatieve landschapszorg. Verder wordt de streekeigen identiteit ook bevordert door niet-beschermd erfgoed te ontsluiten door trage wegen. Gerealiseerde acties:  Lille: veilige en kindvriendelijke verbinding tussen de school, jeugdlokalen, buitenschoolse kinderopvang van Wechelderzande en het speelveld ‘Boonhof’.  Vorselaar: de historische verbinding naar haar buurgemeente Lille opwaarderen.  Meerhout: realisatie van 2 fietsen voetgangersbruggen over de Grote Nete, nl. Totterbrug en Savelbrug.  Retie: aanleg knuppelpad langs de Looiendse Nete van de E34 tot aan de ‘Schansdijksbrug’.  Geel: realisatie veilige en kindvriendelijke verbinding en versterking van het speelweefsel in deelgemeente Oosterlo. 154

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 – Planning 2017

De laatste realisaties zijn afgerond in 2015. In opvolging van dit LEADER-project vervult het Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete een loketfunctie voor de betrokken gemeenten. Zo willen we de kwaliteit en het behoud van de gerealiseerde verbindingen verzekeren. De Savelbrug, in Meerhout, is in juni 2015 gerealiseerd. VMM meldde intussen dat de brug onvoldoende hoog boven het waterniveau ligt om de noodzakelijk maaiwerken uit te voeren. Daarnaast is de waterstand van de Grote Nete op bepaalde momenten zo hoog dat de brug onder water komt te staan. Zowel VMM, als de gebruikers, zijn vragende partij om de dijk lokaal te verhogen waardoor de brug hoger boven het water ligt. Aangezien er een groot draagvlak is, zal het Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete, in 2017, samen met de betrokken partijen naar een constructieve oplossing zoeken.

Fig. Totterbrug – Gemeente Meerhout

Fig. Savelbrug – Gemeente Meerhout

155

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 – Planning 2017

Actie 18. Milieuzorg op School Initiatiefnemer/trekker RLKGN, Provincie Antwerpen (PIME) Contactpersoon RLKGN Hanne Govaers & Karen De Schutter Partners Provincie Antwerpen (PIME), basisscholen en secundaire scholen, Natuurpunt, … Doelgroepen Schoolgaande kinderen (basisschool en secundair onderwijs), onderwijzend personeel Doelstelling  Schoolgaande jeugd in contact brengen met groen op de schoolterreinen  Opwaarderen ecologische functie schoolinfrastructuur Omschrijving Overal in de Westerse wereld verliezen kinderen het contact met hun natuurlijke omgeving. Oorzaken zijn onder meer het gebrek aan groene ruimte in de buurt, gevaarlijk verkeer, een onveiligheidsgevoel van de ouders en de overvloed aan binnenhuis-impulsen zoals TV en computer. Vooral in een versnipperde regio als Vlaanderen dreigt een vervreemding met de groene leefomgeving sterk tot uiting te komen. Het is bewezen dat voldoende contact met natuurlijke elementen noodzakelijk is voor de fysieke, mentale en sociale ontwikkeling van kinderen. Op meerdere manieren trachten beleidsmakers en initiatiefnemers dan ook het tij te keren en de jeugd opnieuw dichter bij het groen te brengen. Door de schoolomgeving groener in te richten en te voorzien in een breed gamma aan natuurlijke elementen wordt zowel de ecologische als de belevingswaarde van de schoolinfrastructuur vergroot. In samenwerking met de Provincie Antwerpen en het MOS wordt een traject uitgewerkt om een aantal geïnteresseerde scholen intensief te begeleiden bij hun participatieproces aan een groenere schoolomgeving. Verloop actie Uitgevoerd 2016  Uittekenen ontwerpvoorstellen  Basisschool ‘De MOZAwIEK’ te Mol  Freinetschool ‘De Vlindertuin’ te Lille  Buitengewoon lager onderwijs ‘De 3Master’ te Herentals  Coördineren van de uitvoering in maximale samenwerking met de schoolkinderen en onderwijzend personeel  Opstarten ‘Groen op School’ in andere vestigingen Planning 2017  Uittekenen ontwerpvoorstellen  Freinetschool ‘DeZeppelin’ te Geel  Freinetschool ‘Ibis’ te Herentals  SAIGO ‘Sterrenbos’ te Mol  Coördineren van de uitvoering in maximale samenwerking met de schoolkinderen en onderwijzend personeel  Opstarten ‘Groen op School’ in andere vestigingen 156

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 – Planning 2017

Situering

Samenwerking en financiering 2016-2017: 70% MOS/DMN + 30% scholen Vergroening De MOZAwIEK te Mol Basisschool ‘De MOZAwIEK’ heeft al hard gewerkt aan de vergroening van hun speelplaats. Afgelopen schooljaar is de eindspurt van start gegaan. Op een stukje braakliggende grond wou de school een avontuurlijk en leerrijk speelterrein creëren. De school zelf heeft voor verschillende avontuurlijke en natuurlijke speeltoestellen gezorgd. Voor de inkleding van het terrein is er samen met het Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete een plan opgemaakt. Zo is er een kleurrijke vlinderborder aangeplant met zoveel mogelijk inheemse planten. Verder is het speelterrein afgebakend met een struikengordel om in te spelen. Ook hier hebben we zoveel mogelijk voor inheems plantgoed gekozen zoals hazelaar, vlier, spork, lijsterbes, … Ook zijn er knoteiken aangeplant om een natuurlijke afscheiding te creëren. Voor de kleuterhoek is er gekozen om te werken met snoephagen (bessenstruiken) zoals framboos, rode aalbes, witte aalbes en bosbessen.

Krantenartikel GVA. 157

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 â&#x20AC;&#x201C; Planning 2017

158

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 – Planning 2017

Vergroening De Vlindertuin te Lille Freinetschool ‘De Vlindertuin’ heeft een heel nieuw schoolgebouw gezet en was vragende partij om heel hun schooldomein avontuurlijk en natuurlijk aan te leggen. De school zelf heeft een aantal grondwerken laten uitvoeren om zo verschillende reliëfniveaus te creëren op hun domein. Het domein zelf wordt voor het grootste deel omringd door een mooie houtkant maar deze had een achterstallig beheer en er waren heel wat exoten zoals Amerikaanse vogelkers aanwezig. Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete heeft samen met Natuurwerk de exoten verwijderd en de houtkant opnieuw in hakhoutbeheer geplaatst. Verder is er een kleurrijke vlinderborder met stapstenen aangelegd, er zijn hagen (beuk en haagbeuk) aangeplant en snoephagen voorzien.

Beheren van de houtkant.

Uitzetten van de vlinderborder.

159

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 â&#x20AC;&#x201C; Planning 2017

Persbericht: Vlindertuin organiseert plantdag â&#x20AC;&#x201C; GVA 27 04 2016

Poel De 3Master te Herentals In 2015 hebben we bij MPI De Mast klastuintjes aangelegd door middel van gemengde hagen (beuk en haagbeuk) en snoephagen (verschillende bessenstruiken). Jammer genoeg hebben een deel van deze plantjes het vorige schooljaar niet overleefd dus hebben we dit plantgoed vervangen. Nochtans was de grote wens van de school om een educatieve poel aan te leggen. Dit schooljaar is het dan gelukt om extra budget bij te vragen waardoor het mogelijk werd om deze poel aan te leggen. Aangezien de grondwatertafel binnen het schooldomein niet hoog genoeg ligt, waren we genoodzaakt om te werken met een folie. De poel zelf werd uitgegraven door het MPI.

Tijdens de graafwerken van de poel.

160

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 â&#x20AC;&#x201C; Planning 2017

Natuureducatie en draagvlakvorming Actie 19. Opleiding knot- en hakhoutbeheer Contactpersoon RLKGN Tom Snoeckx Partners Bosgroep Kempen Noord en Bosgroep Zuiderkempen Doelgroepen Vrijwilligers van het knotteam

Doelstelling Herstel en beheer van knotbomen en hakhout. Sensibilisering rond goede beheerpraktijken van knotbomen en hakhout. Omschrijving Er zijn heel wat houtkanten en knotbomen met achterstallig beheer, voornamelijk in particulier bezit. Het knotteam is in het leven geroepen om bij particulieren die zelf niet kunnen instaan voor het onderhoud, deze werken uit te voeren. Voorafgaand aan actie op terrein wordt een opleiding knot- en hakhoutbeheer gegeven aan de vrijwilligers zodat het knotten volgens de goede praktijken verloopt.

161

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 – Planning 2017

Verloop actie 1 Uitgevoerd in 2016  Opleiding knot- en hakhoutbeheer (zaterdag 06 februari 2016: Bezoekerscentrum Landschap De Liereman te Oud-Turnhout). Op deze cursus waren 23 mensen aanwezig. 2 Gepland 2017  In november 2017 zal een cursus georganiseerd worden voor de knotteams van RL Kleine en Grote Nete en RL De Voorkempen op een nog te bepalen locatie. Momenteel wordt een bevraging bij de leden van de knotteams (RLKGN en RLDV) gedaan waarbij ze kunnen aangeven waar ze graag nog wat meer informatie over willen ontvangen. Niet behandelde onderwerpen in 2017 kunnen eventueel volgende jaren behandeld worden. Er wordt één opleidingsdag voorzien. Nazorg en opvolging De vrijwilligers worden opgevolgd, jaarlijks zal een vormingsmoment omtrent dit thema worden aangeboden. Samenwerking en financiering Landschapsmiddelen provincie Antwerpen Gelinkte acties Actie 8: Knotteam

162

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 – Planning 2017

Actie 20. Draagvlakverbreding Ecoduct Kempengrens Initiatiefnemer/trekker Departement Leefmilieu, Natuur en Energie (LNE), RLKGN Contactpersoon RLKGN Joke Maes Partners LNE, ANB Doelgroepen Sectoroverschrijdende terreinbeheerders aan Belgische en Nederlandse zijde van de landsgrens in Postel, private terreineigenaars, scholen Doelstelling  Primair: Vergroten van lokaal draagvlak in Postel voor terreininrichtingen, landschappelijke ingrepen ikv het ecoduct en maatregelen m.b.t. de bescherming van (Europees) beschermde diersoorten.  Secundair: Vergroten van lokaal draagvlak in Postel voor toekomstige ingrepen in de regio inzake Europese instandhoudingsdoelstellingen. Omschrijving Het project loopt over twee jaar (tot 30 september 2016) en wordt uitgevoerd in opdracht van het Departement LNE van de Vlaamse Overheid. De opdracht omvat volgende delen:  verderzetten geregeld overleg tussen betrokken actoren: 8 stuurgroepvergaderingen waarbij terreinbeherende partners en lokale overheden van België en Nederland de werking van het ecoduct en het landschap rondom verder optimaliseren.  onder de aandacht brengen van het ecoduct: inzet communicatiekanalen RLKGN, organisatie terreinbezoeken / wandelingen / infomomenten, plaatsing werfborden,…  communicatie monitoring ecoduct: verspreiden gegevens monitoring van Natuurpunt  communicatie en gebruik educatieve strip (Suske en Wiske), opzetten van educatieve initiatieven en promotiecampagnes  opzoeken, opvolgen, faciliteren en bekendmaken initiatieven derden ifv ecologische werking ecoduct  opvolging en bekendmaken initiatieven van overheden om ecologische werking ecoduct en bermen E34 te versterken  overleg met Nederlandse partners  organisatie Publieksevenement

163

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 – Planning 2017

Foto ecoduct (© Jacob Van Den Borne)

Uitgevoerd 2016  voorbereiding, organisatie, uitvoering en verslaggeving van drie stuurgroepbijeenkomsten (18/07, 28/08 en 26/09).  overleg Bosgroep Kempen Noord en Bosgroep Zuid Nederland i.k.v. creatie van corridors gladde slangen in de boscomplexen rondom het ecoduct. (7/11).  coördinatie, opvolging en communicatie over terreinwerken dreefherstel (aanplant 200m hakhoutkant en aanplant dubbele 570m zomereikendreef) (zie foto).  coördinatie, opvolging en communicatie over plagwerken heideen bosrandherstel (zie foto).  levering zaadmengsel voor fauna-akker in Postel.  aanschrijven van privé-eigenaars van percelen grenzend aan de Postelse Bossen (in beheer van ANB) ter versterking van de geplande corridors voor gladde slang.  doorlopende terugkoppeling en overleg met ANB, LNE, gemeente Mol en andere terreinbeheerders.  monitoring van gebruik van ecoduct door twee cameravallen.  communicatie over monitoring via sociale media..  lancering en update van de nieuwe projectpagina (plus subpagina’s) van de nieuwe RLKGNwebsite over realisatie ecoduct, monitoring, toegankelijkheid en flankerende terreinrealisaties  Indienen van het eindactiviteitenverslag voor de opdracht ‘Uitbouwen van een plaatselijk draagvlak voor het ecoduct Kempengrens (LNE/AMIS/2014/01)’.  overleg en organisatie publieksevenement op 28/08 (zie hieronder). Publieksevenement Op 28 augustus 2016 werd het ‘Feest op het Ecoduct’ georganiseerd. Tijdens dit publieksevenement kreeg het brede publiek de kans over het ecoduct te wandelen, toelichtingen te krijgen van experts ter zake en kennis te maken met verschillende organisaties die actief zijn in het landschap op zowel Belgisch als Nederlands grondgebied. Het feest werd officieel geopend met de verwelkoming door Molse Schepen van landbouw, Christophe Verdonck. In korte toespraken van Luc Janssens (Departement Leefmilieu, Natuur en Energie), Daniël Josten (Agentschap voor Natuur en Bos) en Bas Van der Veken (Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete) werden daarna o.a. het complexe voortraject, het belang van samenwerking (over de grenzen heen) en enkele toekomstbeelden toegelicht aan de genodigden (Figuur 18). Het officiële gedeelte werd afgesloten met een receptie en om 13u30 werd het feest geopend voor het brede publiek. Voor kinderen was er ook animatie met onder meer muziektheater. Doorlopend konden de bezoekers op de infomarkt kennismaken met de Vlaamse 164

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 – Planning 2017

Landmaatschappij, Bosgroep Kempen Noord, Natuurpunt Netebronnen, Agrarische Natuurvereniging Kempenland en Bosgroep Zuid-Nederland. Kinderen die een tekening maakten van de brug, kregen het Suske & Wiske-album 'De Beestige Brug' cadeau. De opkomt die dag is moeilijk te schatten, maar was duidelijk hoog (tussen de 1000 en 1500 bezoekers) en de reacties van de bezoekers waren zeer positief.

Planning 2017  ondersteuning van terreinrealisaties bij particuliere grondeigenaars ter versterking van de corridorfunctie van het ecoduct en realisatie van IHD’s op basis van doelsoorten en doelecotopen, binnen de reguliere werking van het regionaal landschap  communicatie over T2 monitoring (rapport ter beschikking vanaf januari 2017)

Samenwerking en financiering Het project wordt gefinancierd door het departement LNE van de Vlaamse Overheid Samenwerking verloopt met: Gemeente Arendonk, Mol, Bladel, Reusel, Bergeijk, ANB, LNE, Provincie Antwerpen, VLM, AWV, Natuurpunt, Boerenbond, ABS, INBO, Antwerpse jagersvereniging, provincie Noord-Brabant, Staatsbosbeheer, Bosgroep Zuid-Nederland, Natuurmonumenten, Faunabeheereenheid Noord-Brabant, ZLTO, LNV, Rijkswaterstaat, Huis van de Brabantse Kempen. Gelinkte acties - IHD’s door middel van particulier natuurbeheer

Figuur: Youtube-kanaal met mooiste beelden, gemaakt door cameraval. Artikel over het ecoduct uit het informatiemagazine van de gemeente Mol (juni 2016).

Foto links: regeneratie van heide op het geplagde terrein; foto rechts: nieuw aangeplante dreef (vóór de maaiwerken)

165

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 â&#x20AC;&#x201C; Planning 2017

Figuur 19. Enkele sfeerbeelden van het Feest op het Ecoduct van 28 augustus 2016.

166

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 – Planning 2017

Actie 21. Bodemerfgoed en aardkundige waarden Initiatiefnemer/trekker RLKGN Partners Provincie, Onroerend Erfgoed, KULeuven, ANB, Natuurpunt Doelgroepen Professionelen, brede publiek Doelstelling  betere kennis van het typisch Kempense bodemerfgoed  communicatie naar het brede publiek: bodemerfgoed als onderdeel van de Kempense identiteit  integratie van het thema bodemerfgoed in andere projecten en beleidsdomeinen (o.a. terreinbeheer en –inrichting) Omschrijving Bodemerfgoed en aardkundige waarden blijven vaak onderbelicht wanneer er over erfgoed of landschapszorg wordt gesproken. Nochtans zit ondergronds vaak evenveel of meer geschiedenis opgeslagen als in bovengronds erfgoed. De moeilijkheid zit uiteraard echter in het zichtbaar, kenbaar en leesbaar maken van deze aardkundige waarden, die zeer divers van aard kunnen zijn: typische bodemprofielen zoals podzols, anthrosols, … geomorfologische verschijnselen zoals stuifduinen, archeologische relicten, grafheuvels, … . In navolging van het Internationale Jaar van de Bodem van de Verenide Naties in 2015 willen we hier blijvend op inzetten. Verloop actie Uitgevoerd 2016    

Thema-avond / lezing rond de waarde van bodems voor streekidentieit, landbouw en natuur op 23 februari 2016 (na de Algemene Vergadering) Tentoonstelling (S)oil on Canvas in de Warande in oktober 2016 (zie fiche Natuur en Cultuur) Thema-excursies voor professionals, landschapsgidsen, … rond de bodemschuif in Landschap De Liereman Persactie i.s.m. Onroerend Erfgoed naar aanleiding van de ontdekking van periglaciale polygonen (relicten van ijsmuren uit de laatste ijstijd) op diverse plaatsen in het werkingsgebied van RLKGN via een nieuwe radartechniek (LIDAR), o.a. in Kasterlee, Turnhout, Oud-Turnhout, Pol-Postel, Ravels, Vosselaar.

167

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 – Planning 2017

Gepland 2017  Rondreizende tentoonstelling obv (S)oil on Canvas met lakprofielen van de voornaamste Kempense bodems  Ontsluiten van bodemerfgoed en aardkundige waarden in kader van project rond de Kempense Heuvelrug (b.v. Partisaensberg, lijkweg, duivelskuilen, holle wegen, groeve, Flakstellung, …)

168

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 – Planning 2017

Actie 22. Dag van de trage weg

Initiatiefnemer/trekker RLKGN, gemeente Geel Contactpersoon RLKGN Hanne Govaers, Bas Van der Veken, Charlotte Corthals Partners Gemeente(n) Bijdrage Natuurbehoud en landschapszorg, natuureducatie en draagvlakvorming. Doelgroepen Brede publiek, inwoners van de gemeenten Doelstelling  Kennismaking met projecten rond trage wegen  Kennismaking met het ecologische, landschappelijke en sociale belang van trage wegen Omschrijving De Dag van de Trage Weg is een actieweekend voor iedereen die trage wegen belangrijk vindt. Verenigingen, besturen en buurtbewoners slaan de handen in elkaar om een actie rond trage wegen op te zetten in hun buurt. Het doel van de Dag van de Trage Weg is trage wegen onder de aandacht te brengen en mensen te overtuigen van het belang van trage wegen. Want hoewel de nood aan trage wegen groot is, ze blijven bedreigd. Verloop actie Uitgevoerd 2016  Organisatie van het openingsmoment en receptie.  Organisatie van een wandeling langsheen de aanlooproutes naar het wandelnetwerk ‘Kempische Landduinen’ van gemeente Geel. Planning 2017  Organisatie van de Dag van de Trage in één of meerdere gemeentes uit het werkingsgebied Samenwerking en financiering Algemene organisatie door de gemeente i.s.m. RLKGN. Gelinkte acties  Trage wegen 169

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 – Planning 2017

Actie 23. Natuurfilms over de Kempen Initiatiefnemer/trekker RLKGN, provincie Antwerpen Contactpersoon RLKGN Bas Van der Veken Partners RLKGN, provincie Antwerpen, ANKONA, cineast Frans Verhoeven (VRT) Doelgroepen Alle inwoners van het werkingsgebied en daarbuiten Doelstelling Produceren en vertonen van een aantal kwalitatieve films over natuur en landschap binnen de provincie Antwerpen en het werkingsgebied van RLKGN. Omschrijving Jaarlijks maken we samen met cineast Frans Verhoeven (ex-VRT; Mol) en provincie Antwerpen een film over een landschap of natuurgebied in onze regio. De avant-premiere gebeurt meestal op de ANKONA-dag op de tweede zaterdag van februari waarna een premiere volgt in Kristallijn in Mol. Vervolgens volgen meestal nog een aantal lokale vertoningen en komt de film ook op VRT en RTV. De films worden ook gebundeld uitgegeven op DVD in de reeks ‘Natuurparels uit de Antwerpse Kempen’. Verloop actie Uitgevoerd 2016 Van voorjaar 2015 tot voorjaar 2016 werd gedraaid voor een volgende film, ditmaal over het Turnhouts Vennengebied. Zowel natuur, landschap als cultuurhistorie komen aan bod. Tevens werd de film ‘Langs kabbelende Neetjes en stille waters’ over de bovenlopen van de beide Neten en de natuurgebieden in deze buurt (Scheps, Keiheuvel, Most, Wurft, Vennen, …) nog een aantal keer vertoond op diverse locaties. Gepland 2017 Premiere is gepland in de zomer van 2017 tijdens het Vennenfestival in Turnhout. Samen met provincie Antwerpen en ANKONA wordt ook bekeken of de laatste drie films (Landschap De Liereman – Kabbelende Neetjes – Turnhouts Vennengebied) opnieuw op DVD kunnen worden uitgegeven in de reeks ‘Natuurparels uit de Antwerpse Kempen’. Op 16 februari 2017 wordt de film ‘Langs kabbelende Neetjes en stille waters’ wegens groot succes nogmaals hernomen in de Kruierie in Balen. Voor een volgende film wordt gedacht aan een thematische film / documentaire over het belang van de valkerij voor de regio (Turnhout – Arendonk – Valkenswaard) of aan een film over de Kempense Heuvelrug. Samenwerking en financiering  provincie Antwerpen  ANKONA  VRT  cineast Frans Verhoeven 170

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 – Planning 2017

Actie 24. Natuur en cultuur Initiatiefnemer/trekker RLKGN Contactpersoon RLKGN Bas Van der Veken Partners Ar-Tur, CRK, VALK, K.Erf, Erfgoed Noorderkempen, Kempens Karakter, TPA, RURANT Doelgroepen Alle inwoners van het werkingsgebied en daarbuiten Doelstelling De link tussen natuur, cultuur en streekidentiteit versterken en uitdragen naar het brede publiek Actie 27.1 Kempen-karavaan Initiatiefnemer/trekker Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete Contactpersoon: Bas Van der Veken Partners: Ar-Tur, CRK, VALK, K.Erf, TPA, RURANT Omschrijving Samen met de Cultuurraad voor de Kempen, VALK en erfgoedcel k.Erf werd een avondvullend programma uitgewerkt waarin erfgoed, cultuur, natuur, folklore, muziek, poëzie en wetenschap elkaar op een ludieke dan weer ernstige manier afwisselen. In 2016 en 2017 wordt dit verder uitgewerkt en geprofessionaliseerd binnen een LEADER-project. Doel is de Kempenaar te laten kennis maken met datgene wat haar/zijn regio zo uniek maakt. Verloop actie Uitgevoerd 2016 In 2015 werd een projectvoorstel ‘Kempen-karavaan: in de voetsporen van Stephelinus’ uitgewerkt in het kader van de oproepen rond streekidentiteit in LEADER-gebieden Kempen Oost en Kempen Zuid, dat eind 2015 in beide gebieden ook werd goedgekeurd. Met dit LEADER-project willen we het concept professionaliseren en verder uitdragen op twee manieren: 1) betrekken van extra partners en expertise, o.a. Pure Kempen en TPA, om het verhaal over de Kempen nog breder en rijker te maken en 2) betrekken van professionele ondersteuning qua scenografie, techniek, video en geluid, presentatie. Vervolgens willen we de baan opgaan met het programma om verschillende duizenden Kempenaars onder te dompelen in de rijke geschiedenis van hun regio en hen tot Kempenambassadeur te kronen! In 2016 werd het concept bijgestuurd door de stuurgroep tot een vorm van TED-talks voor en door Kempenaars. Nadat dit in de praktijk toch niet zo evident bleek, werd teruggegrepen naar het oorspronkelijke projectidee dat momenteel verder vorm gegeven wordt.

171

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 – Planning 2017

Gepland 2017 1) Het (verder) uitwerken van een avondvullend programma We willen het programma verder professionaliseren en dat op twee manieren: a) Betrekken van nog meer Kempense organisaties, zoals Rurant (Pure Kempen), TPA, andere erfgoedorganisaties, … om het verhaal nog breder en rijker te maken. Zij leveren informatie aan, werken samen aan de uitwerking van de voorstelling en kunnen ook betrokken zijn bij de voorstelling zelf (brengen van bepaalde onderdelen, presentatie, …). b) Samenwerken met een professionele scenograaf voor het uitwerken van de voorstelling. Het programma bestaat nu uit een powerpoint-voorstelling (4 x 15 minuten), afgewisseld met livemuziek, gedichten, volksverhalen die aansluiten bij de gebrachte verhaal. We vragen een scenograaf (iemand die professioneel bezig is met decor, kostuums, licht, geluid, …) om de setting te professionaliseren, zodat de aanwezige mensen nog meer ondergedompeld worden in de Kempen-beleving. Dit betekent evenwel niet dat het om een grootschalige (theater-)productie zal gaan, we proberen het authentieke karakter te bewaren, maar origineler, verrassender uit de hoek te komen, door b.v. te werken met de ‘wonderkamer van de Kempen’, een ‘experimenteerlabo waar de verschillende onderdelen aan bod komen’, opstellingen waar gekookt wordt, kaarten verknipt en geplakt, etc. Bedoeling is om de voorstelling nog steeds te brengen vanuit de lokale mensen en daarbij de werken vanuit de lookand-feel van Pure Kempen, zie http://www.purekempen.be/ het kwaliteitslabel voor streekgebonden goederen en diensten in de Kempen. c)

Productie van de voorstelling 2.0: we voorzien de productie van nieuw materiaal (video, geluid, manier om streekproducten te presenteren, …) die meereizen met de karavaan en na het project via een uitleensysteem ook verder ter beschikking gesteld wordt van elke organisatie die het Kempen-verhaal mee wil uitdragen.

2) Karavaan door de Kempen met de voorstelling a. Brengen van de voorstelling op minstens 10 plaatsen in de Kempen (2016-2017): eens de productie klaar is, willen we deze brengen op 10 locaties (culturele centra, gemeenschapshuizen, op locatie in een bijzondere plek, …) in de Kempen. Hiervoor wordt overlegd met de betrokken gemeenten en hun toeristische en cultuurdiensten. b. Beschikbaar maken van de informatie: alle informatie die wordt gebundeld, alsook de manier waarop ze geproduceerd zal worden. Samenwerking en financiering  LEADER: 65%; Structurele middelen: 35% Gelinkte acties De Vaart Verjaart 350 jaar Grove dennen in de Kempen Kempen-atlas Soil on canvas

172

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 – Planning 2017

Actie 27.2 De Vaart Verjaart Initiatiefnemer/trekker Tijdelijke vereniging De Vaart Verjaart Contactpersoon: Bas Van der Veken Partners: De tien gemeenten langs het kanaal Dessel-Schoten, Erfoed Noorderkempen, k.Erf, RLDV en RLKGN Omschrijving Een aantal partners sloegen de handen in elkaar om het feestjaar 2016, wanneer het kanaal DesselSchoten resp. 170 (deel tot Turnhout), 150 (tot Sint-Lenaarts) en 142 jaar (tot Schoten) werd, niet onopgemerkt te laten voorbijgaan. Een interlokale vereniging werd hiervoor opgericht en in diverse werkgroepen werd een zeer uiteenlopend feestprogramma uitgewerkt, met culturele activiteiten, sportwedstrijden, tentoonstellingen en lezingen, etc. Verloop actie Uitgevoerd 2016 Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete was vooral actief in de werkgroep Erfgoed en werkte mee aan het uitwerken van een tentoonstelling over de geschiedenis van de vaart. Deze vond plaats in een boot, type Kempenaar, die gedurende 10 weken (april – juni 2016) aanmeerde in de tien gemeenten langs de vaart.

Tal van activiteiten in en langs de boot / kanaal werden georganiseerd naar aanleiding van het feestjaar. Onze Raad van Bestuur van maandag 30 mei vond plaats op de boot waarbij ook een bezoek werd gebracht aan de tentoonstelling. Samenwerking en financiering  NV De Scheepvaart, verschillende subsidieaanvragen lopende  RLKGN draagt 2000 euro bij aan de realisatie van de tentoonstelling

Actie 27.3 Soil on canvas (bodemtentoonstelling) Initiatiefnemer/trekker Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete Contactpersoon: Bas Van der Veken 173

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 – Planning 2017

Partners: KULeuven, Onroerend Erfgoed, Warande Doelstelling In het internationale jaar van de bodem wil het Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete samen met haar partners het belang van bodems, vroeger en nu, beter bekend maken bij de doelgroepen (landbouwers, natuurbeschermers, beleidsmakers) en het brede publiek. In het bijzonder wil ze de historische relatie tussen Podzols en Anthrosols duiden alsook de kansen die er liggen voor landbouw en natuur door deze relatie terug te herstellen. Aanvullend op het lopende wetenschappelijke en experimentele werk daarrond, willen we met een aantal laagdrempelige acties ook een breder publiek (dan de experten) bereiken. We willen daarvoor met een aantal toegankelijke, zelfs ludieke acties naar de mensen toe gaan. De onterechte achterstand dat het thema bodem heeft ten opzichte van andere thema’s zoals water, afval, … omwille van het feit dat ze letterlijk veel minder zichtbaar zijn, zou met dit project minstens gedeeltelijk weggewerkt moeten worden.  Breder gedragen inzicht in het belang van bodems en bodemkwaliteit in het algemeen en in de historische en mogelijke toekomstige relatie tussen Podzols en Anthrosols, nu vaak gepercipieerd als een ‘natuurbodem’ vs. een ‘landbouwbodem’  Opzetten van een traject rond bodem dat mensen samen brengt en het thema meer besproken maakt (cf. water en waterkwaliteit)  Opstap naar verdere pilots en experimenten op de grens van landbouw en natuur Omschrijving Bodems zijn de grond van de zaak, en dat zowel voor landbouw als natuur. Ze vormden ook eeuwenlang een belangrijke connectie tussen de akkers (infields) en de heide (outfields) in de traditionele landbouw van de Kempen: vanuit de heidegebieden werd plagsel en maaisel naar de potstal gebracht, waar het vermengd werd met mest en later op de akkers uitgespreid om zo de bodemvruchtbaarheid van de arme zandgronden te verbeteren. De typische bodems van de heide (Podzols) ontwikkelden zich hierdoor sterk, terwijl de bodems van de akkers veranderden in plaggenbodems (Anthrosols), die sterk aangerijkt zijn met koolstof. Anthrosols en Podzols, exponenten van twee ‘andere werelden’, maakten dus onlosmakelijk deel uit van eenzelfde landbouwsysteem. Landbouw en natuur waren samen verbonden in koolstof- en nutriëntenkringlopen op landschapsschaal, met de beste akkers van de Kempen en paarse heidevelden tot gevolg. Podzols en Anthrosols raken aan de ziel van de historische Kempen, maar sinds de opkomst van kunstmest is deze relatie veel minder aanwezig. Toch kennen landbouwers de Anthrosols nog steeds als de beste gronden van de Kempen. Bovendien liggen er een aantal kansen in het (gedeeltelijk) herstel van deze historische relatie zoals het gebruik van organisch materiaal (plagsel, chopper, strooisel) uit natuurgebieden op akkers om het C-gehalte te verhogen. Tegelijk kunnen relaties als deze, waarmee zowel landbouwers als natuurbeheerders affiniteit hebben, de polarisering tussen landbouw en natuur ombuigen in samenwerking. Het vergelijken van beide bodemtypes illustreert bovendien erg concreet het belang aan van organische stof in landbouwbodems: men kan zich bij het bekijken van de profielen de gigantische inspanning voorstellen die nodig was om de arme Kempische bodem zo drastisch om te vormen tot Anthrosols met dikke, koolstofrijke horizonten. Men zegt wel eens dat de Kempen vruchtbaar gemaakt werden door het zweet van de boer, en in de Anthrosols is dat harde werk voor iedereen concreet zichtbaar.

174

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 – Planning 2017

Deze drastische omvorming had ook een grote impact op het bodemleven: de Anthrosols werden niet alleen aangerijkt in organische stof, maar ook in nutriënten en kalk waardoor ze een geschikt habitat werden voor soorten interessant voor de landbouw, zoals regenwormen. De Podzols van de heide verzuurden nog verder, waardoor een ondergronds ecosysteem ontstond gedomineerd door schimmels. Kleine ronde vlekjes in een Podzolprofiel verraden hun aanwezigheid, en zijn meteen een mooie manier om deze micro-organismen toch zichtbaar te maken voor het grote publiek. Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete werkt reeds enkele jaren samen met enkele partners (KU Leuven Technologiecampus Geel, Agentschap Onroerend Erfgoed) aan onderzoek en educatie rond Podzols, Anthrosols en bodems in het algemeen als ‘de onderbelichte kant van het ecosysteem’, letterlijk en figuurlijk. Er wordt samengewerkt aan onderzoek naar het duurzaam gebruik van natuurbeheerresten in de land- en tuinbouw (o.a. via thesisonderzoek en het MIP-ICON Heath4Peat project) en naar het ontsluiten van bodems en bodemerfgoed (bodemschuif, educatieve teksten en sociale media …). Deze ervaringen hebben ons geleerd dat bodem vaak een erg abstract begrip is voor onze doelgroepen, tenzij je vertrekt vanuit bodems die een verhaal vertellen. We kregen vaak ook verbaasde reacties wanneer we niet-bodemkundigen (zowel met landbouw- als natuurachtergrond) uitnodigden om een bodemprofielkuil te komen bekijken. Bij het zien van de kleurrijke horizonten viel meermaals de opmerking “dat lijkt wel een schilderij” of “dat is kunst” en ook “jammer dat er maar weinig mensen zijn die dit te zien krijgen”. Vanuit deze reacties ontstond dan ook het idee om de schoonheid van bodemprofielen te gebruiken om het draagvlak voor gezonde bodems te verbreden onder niet-bodemkundigen. Het Podzol-Anthrosol verhaal is er daarom letterlijk één van “finding common ground”: het vinden van een gemeenschappelijk verhaal dat zowel landbouwers als natuurbeschermers aanspreekt. Dit gemeenschappelijk verhaal heeft zowel een historische basis (potstalsysteem) als een 175

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 – Planning 2017

toekomstperspectief (herstel van koolstofkringlopen tussen landbouw en natuur). Tenslotte onderschrijven zowel landbouwers als natuurbeschermers het belang van beroepstrots en streekidentiteit (zie bijvoorbeeld het werk van Stedula). In die context zijn Anthrosols en Podzols een mooi icoon. Verloop actie Uitgevoerd 2016 

Lezing rond de waarde van bodems voor landbouw, landschap en natuur in de Kempen door prof. Karen Vancampenhout, aansluitend op de Algemene Vergadering in 2016. Tevens werden hier de ‘fab four’, de vier bekendste Kempense bodems (podzol, anthrosol, arenosol en histosol) voorgesteld en het concept van de bodemtentoonstelling (S)oil on Canvas.



Bodemtentoonstelling (S)oil on Canvas in de Luifelzaal van de Warande. Deze tentoonstelling werd een pak uitgebreider dan aanvankelijk voorzien, met naast lakprofielen van podzols en anthrosols ook artistieke installaties rond elk van de zes bodemvormende factoren: mens, water, zand, tijd, wind, organismen. Op de vernissage waren een 75-tal genodigden; in totaal kwamen er 300 tot 400 bezoekers kijken. Voor studenten en bodemprofessionals vond er een speciale dag plaats gekoppeld aan onderstaande excursie.

Linksboven: opening van de tentoonstelling door gedeputeerde Rik Röttger; rechtsboven: het geosmien-machien; linksonder: Schup-en-Boer; rechtsonder: Virtual Sand Box 

Terreinexcursie om Anthrosols en Podzols aan den lijve te zien en te voelen. Bij deze excursie werden Anthrosols en Podzols bestudeerd in veldcondities (profielkuilen) en werd hun historische link met het landschap verder toegelicht. Ook werden de resultaten getoond van wetenschappelijke studies rond het herstellen van de koolstofkringloop tussen natuur en landbouw, met positieve toekomstperspectieven voor beiden. Deze excursie vond plaats op vrijdag 28 oktober en had zo’n 25 deelnemers. 176

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 – Planning 2017

Gepland 2017  Reizende tentoonstelling obv (S)oil on Canvas: de artistieke bodemtentoonstelling reist vervolgens rond in de Kempen. Ze wordt telkens voor een beperkte periode uitgeleend om op externe locaties te worden opgesteld. Drie groepen locaties komen in aanmerking: (i) drukbezochte openbare plaatsen, voor bewustmaking bij een breed publiek en beleidsmakers (gemeentehuizen, provinciekantoren, bibliotheken, scholen, culturele centra…); (ii) kantoren van landbouworganisaties (VLM, lokale afdelingen van boerenbond, hooibeekhoeve, beurzen en studiedagen, …); en natuurorganisaties (bezoekerscentra, kantoren van natuurorganisaties, …). Samenwerking en financiering  LNE Draagvlakverbreding: 7500 euro subsidie  Samenwerking KULeuven, Onroerend Erfgoed en Warande

Actie 27.4 Kempen-atlas Initiatiefnemer/trekker Ar-Tur Contactpersoon: Bas Van der Veken Partners: Ar-Tur, UAntwerpen, Public Space, RLKGN Omschrijving Het project KEMPENATLAS omvat een boek-en-tentoonstelling. Het project levert een ambitieus standaardwerk op dat de kwaliteiten van de regio helder in kaart brengt, nu vele maatschappelijke uitdagingen met betrekking tot onder meer demografische samenstelling, energie- en voedselvoorziening het aanzien van de regio beginnen te wijzigen. De Kempenatlas bestaat uit drie delen of hoofdstukken: 1. Een cartografisch luik opgebouwd rond een tiental thema’s. 2. Interpretatieve landschapsfotografie. 3. Zoom op een twintigtal plekken in de Kempen. Verloop actie Uitgevoerd 2016 Overleg en werksessies met de redactie, de auteurs en het cartografisch bureau over de inhoudelijke invulling van het cartografisch luik van het boek en de bijhorende essays. Overleg met fotograaf Filip Dujardin rond de landschapsfotografie. Overleg met journaliste en schrijfster Leen Huet rond de 20 plekken die beschreven worden. Op 15 november vond in de Hoge Rielen een talkshow plaats rond ‘the making of’ de KEMPENATLAS waar een kleine 100 mensen aanwezig waren. RLKGN was een van de gasten in de talkshow. Gepland 2017 Verder uitwerken van boek en tentoonstelling: RLKGN ondersteunt in het cartografische deel, de redactie en het schrijven van twee essays in het boek. Voorstelling van het boek en opening van de tentoonstelling in de Warande in Turnhout is voorzien in september 2017. Op 26 januari vond een KEMPENSAFARI plaats met de redactie, auteurs en andere makers van het boek en de tentoonstelling om het gebied (beter) te leren kennen. Samenwerking en financiering  Subsidie vanuit Kunstendecreet en provincie Antwerpen 177

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 – Planning 2017

Actie 25. Cursus: Hoogstamfruitbomen en klein fruit, aanplanting, kweek, snoei en verzorging. Contactpersoon RLKGN Karen De Schutter Partners Nationale Boomgaardenstichting, Velt Turnhout, Stadsboerdeij Turnhout, Klein Engelandhoeve Turnhout en zorgboerderij Trezemieke Doelgroepen Eigenaars van fruitbomen en fruitliefhebbers. Doelstelling De laatste decennia zijn heel wat hoogstamboomgaarden uit ons landschap verdwenen. RLKGN wil hoogstamfruit opnieuw in de kijker plaatsen, de kennis erover vergroten en het herstel en de aanleg van hoogstamboomgaarden in het werkingsgebied ondersteunen, met bijzondere aandacht voor het gebruik van streekeigen variëteiten en een goed onderbouwde vorming van geïnteresseerde grondeigenaars. Het aandeel hoogstamboomgaarden in RLKGN is beperkt, maar daarom des te kwetsbaarder als biotoop en cultuurhistorisch landschapselement. Omschrijving Het aandeel hoogstamboomgaarden in RLKGN is beperkt, maar daarom des te kwetsbaarder als biotoop en cultuurhistorisch landschapselement. Na het aanplanten van een fruitboom of een hele boomgaard is snoei noodzakelijk voor een productieve oogst. Kan jou fruitboom ook dringend een snoeibeurt gebruiken? Krijgen jou appelen of pruiimen voldoende lucht of licht? Blijf niet bij de gebakken peren zitten. Tijdens het volgen van deze tweedelige cursus leer je zelf je fruitbomen snoeien en de snoeischaar goed te hanteren. Uitgevoerd 2016 Korte fruitcursus bestaande uit 2 lessen met Jos Van Troy als lesgever. 25 personen namen deel aan de cursus die bestond uit 1 theorieles en 2 praktijklessen. De lessen vonden plaats in de boomgaard van Zorgboerderij Trezemieke in Retie en bij Fam. Campfors in Lichtaart. Lesprogramma:  Les 1: theorie en praktijk – voorjaarssnoei voor het vormen van de takken en het prikkelen van de groei  Les 2: praktijk – Zomergroei om de groei te remmen en takken te verwijderen.

178

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 – Planning 2017

2016: Fruitcursus bij zorgboerderij Trezemieke in Retie.

2016: Fruitcursus bij Fam. Campforts in Lichtaart.

Persbericht: HLN 10/02/2016

Gepland 2017 Samen met Velt Turnhout en de Nationale Boomgaardenstichting organiseren we een langdurige lessenreeks ‘Hoogstamfruitbomen en klein fruit, aanplanting, kweek, snoei en verzorging’. 40 personen mogen deelnemen aan deze fruitcursus. RLKGN en BNS leverden beide 20 geïnteresseerden aan, de plaatsen waren snel ingevuld. De theorielessen gaan door in de Stadsboerderij in Turnhout, de prakijklessen vinden plaats in boomgaarden in de ruime regio van Turnhout. NBS is ook vragende partij om in 2018 elders in de provincie Antwerpen een lessenreeks rond fruit te organiseren.

179

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 – Planning 2017

Lesprogramma:  Les 1: fruitbiologie en de fruitboom als levend organisme (theorie)  Les 2: grondbewerking, planttechnieken en principes van de snoei (theorie)  Les 3: vormen onderhoudssnoei (praktijk)  Les 4: sleunen van fruitbomen (praktijk)  Les 5: enttechnieken (praktijk)  Les 6: kleinfruit (theorie)  Les 7: herkennen van ziektebeelden en hun biologische bestrijding (theorie)  Les 8: herkennen van ziektebeelden en hun biologische bestrijding (praktijk)  Les 9: oculeren en chipbudden (praktijk)  Les 10: zomersnoei (praktijk)  Les 11: variëteitenkeuze, het oogsten en bewaren van fruit (theorie)  Theoretisch examen voor het bekomen van een getuigschrift.

Gepland 2018: We organiseren opnieuw een korte fruitcrusus bestaande uit 2 lessen in samenwerking met Velt Turnhout. Nazorg en opvolging De deelnemers en personen die zich als geïnteresseerde opgeven worden jaarlijks op de hoogte gehouden van de nieuwe fruitcursus. Samenwerking en financiering Structurele middelen RLKGN Gelinkte acties Aanplant en onderhoud van boomgaarden binnen de landschapswerking.

180

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 – Planning 2017

Actie 29. Communicatie Initiatiefnemer/trekker RLKGN Contactpersoon RLKGN Bas Van der Veken, Tilly Mertens, Karen De Schutter en Joke Maes Partners Alle doelgroepen van RLKGN Doelgroepen Breed publiek Doelstelling Het brede publiek sensibiliseren (draagvlak voor natuurbehoud) en betrekken bij acties van RLKGN; RLKGN bekendmaken; activiteiten aankondigen, thema’s belichten.

Actie 29-1. Landschapskrant Omschrijving Eenmaal per jaar wordt een landschapskrant uitgegeven, waarin volgende rubrieken aan bod komen:     

Voorwoord Artikels i.f.v. natuurbehoud en KLE, landschap en streekeigen karakter, natuureducatie, natuurrecreatie Verslagen van concrete projecten en activiteiten Oproepen voor deelname aan projecten Activiteitenkalender

De redactie en de lay-out gebeurt door RLKGN zelf. De druk en bedeling worden uitbesteed. De bedeling gebeurt in alle gemeenten bus aan bus (ook de bussen met sticker ‘geen reclame’); de totale oplage in 2016 bedroeg 156.200 exemplaren. Nazorg en opvolging In een milieuvriendelijk beleid is het vaak de vraag of er wel gebruik moet gemaakt worden van geprinte media. Na wikken en wegen kwam de Raad van Bestuur tot het besluit om de landschapskrant één maal per jaar te ontwikkelen en te drukken. De landschapskrant blijft interessant voor diegene die nog steeds graag informatie op papier lezen. Daarom blijven we deze doelgroep aanspreken met ons krantje. Bovendien kregen we de vraag om in 2017 een educatieve rubriek voor kinderen te maken. Gepland 2017 en volgende jaren Er zal opnieuw één landschapskrant gemaakt worden die bedeeld zal worden in het volledige werkingsgebied. RLKGN zal ook overwegen om een educatieve rubriek voor lagere schoolkinderen te ontwikkelen, die later eventueel gebruikt kan worden op de infostand. Samenwerking en financiering De lay-out verzorgde RLKGN zelf, druk en bedeling werden uitbesteed door RLKGN via basissubsidies. Gelinkte acties Alle acties komen wel eens aan bod in de landschapskrant; de landschapskrant omvat ook een kalender met alle RLKGN-activiteiten.

181

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 – Planning 2017

Actie 29-2. Website Omschrijving Deze online identiteit is als medium één van de belangrijkste dragers van informatie. RLKGN kan via deze weg snel en effectief communiceren naar het brede publiek. Regelmatig - minstens wekelijks - is er iets nieuws te lezen op de homepage. Daardoor is de website een dynamisch medium en binden we de bezoekers aan ons door hen telkens nieuwe informatie te verschaffen. Ze blijven hierdoor geprikkeld en zullen als gevolg frequenter naar onze site surfen. Op de homepagina zie je ook telkens het tijdstip van nieuwe items. Hierdoor zien bezoekers hoe consequent en actueel onze website onderhouden wordt. Verloop actie In 2016 werd de online identiteit van RLKGN in een nieuw kleedje gestoken. De lancering van de nieuwe website gebeurde gezamenlijk met Regionaal Landschap Rivierenland en Regionaal Landschap de Voorkempen door Data-web.be. De nieuwe website oogt fris en helder. De webpagina is enerzijds gemakkelijk te bezoeken door de surfer en anderzijds eenvoud te onderhouden door RLKGN.

De website van RLKGN biedt talloze mogelijkheden doordat deze zo uitgebreid is. Deze nieuwe website beschikt over de volgende webpagina’s:        

Homepagina – Link naar de Facebookpagina, inschrijven op de nieuwsbrief, introductietekst, nieuwsen agendapunten en een overzicht van het werkingsgebied. Streek – Informatie over het werkingsgebied, het landschap, de natuur en de belevenissen in de Antwerpse Kempen. Projecten – Biodiversiteit, landschap en erfgoed, educatie en recreatie. Publicaties – Gratis downloads en webwinkel. Zelf aan de slag – Als vrijwilliger, particulier, vereniging, bedrijf of als landbouwer. Organisatie – Bestuur, missie, partners, team, contact en vacatures. Agenda – Bevat onder meer activiteiten of evenementen in het werkingsgebied. Sommigen zijn zelf georganiseerd, anderen zijn extern. Van deze laatste activiteiten is RLKGN wel vaak partner. Nieuws – Actuele feiten over verwezenlijkte projecten of oproepen.

182

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 – Planning 2017

De nieuwe website kon al op veel positieve reacties rekenen. Ook in 2017 blijft het constant up-to-date houden van de website erg belangrijk in onze communicatiestrategie.

Nazorg en opvolging De redactie en publicatie verzorgt RLKGN zelf. Op basis van de evolutie van het aantal bezoekers hebben we een zicht op hoe intensief de website bezocht wordt. Echter kunnen wij door de ontwikkeling van de nieuwe website in 2016 het websiteverkeer nog niet objectief meten. Dit kan pas opgenomen worden in ons jaarverslag voor 2017. Wij dragen alleszins zorg voor onze webpagina. Ook maken we vaak gebruik van onze Facebookpagina of nieuwsbrief om mensen te laten doorklikken naar onze website. Daar vinden ze dan meer uitgebreide informatie. Even illustreren: onderstaand overzicht toont de clicks van de digitale nieuwsbrief van november 2016. Maar liefst 60 keer werd er doorgeklikt naar een link over onze fotowedstrijd, terwijl 426 personen de nieuwsbrief effectief openden. Een mooi cijfer!

Verder beschikt RLKGN ook over een projectgebonden website. Voor de wandeling met Staaltjes natuur van kunstenaar Geert De Kockere, gekoppeld aan de werking in het Turnhouts Vennengebied, werd een speciale website ontwikkeld. Op www.litenatuurtjes.net/vennengebied kan de bezoeker de ‘making of’ bekijken, alsook de wandeling virtueel beleven.

Actie 29-3. Facebook Omschrijving Wanneer RLKGN actualiteit verspreidt zijn er 2 veelgebruikte kanalen. Enerzijds is er uiteraard de website, anderzijds beheert RLKGN een eigen Facebookpagina. We rekenen op Facebook om zowel de toegankelijkheid als de aanspraakbaarheid te maximaliseren. Het voordeel van dit medium is het intensieve gebruik door het jongere publiek. Op de pagina worden frequent korte berichten, foto’s en weetjes geplaatst. Verder worden ook evenementen en nieuws van partners gedeeld. Een belangrijk voordeel van Facebook is de directe vorm van interactie met de bezoeker. Soms ontvangen we via deze weg interessante input. We komen ook te weten wat er leeft bij de inwoners van ons werkingsgebied. Verloop actie Het plaatsen van foto’s en topics gebeurt door RLKGN zelf. Er wordt gemiddeld 3 wekelijks iets gepost op de pagina. Deze inhoud spreiden en plannen we over de gehele week. Er is een grote variatie qua onderwerpen, zodat elke Facebookfan iets ziet passeren dat hem/haar boeit. De teksten zijn vaak ingekort en afbeeldingen worden gebruikt ter visualisatie. We 183

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 – Planning 2017

vinden het belangrijk om de teksten steeds op een toegankelijke manier te schrijven. Sommige berichten verwijzen door naar onze website. Die webpagina bevat dan uitgebreidere informatie. Onderstaande berichten konden in 2016 op veel interesse rekenen. De meeste topics zijn eerder luchtig: van winnende foto’s uit de fotowedstrijd tot het team achter de schermen of van beelden van een lopende tentoonstelling tot een nabeschouwing van “Feest op het ecoduct”. Voor het publiek neemt visualisatie hier duidelijk de bovenhand.

184

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 â&#x20AC;&#x201C; Planning 2017

Nazorg en opvolging In december 2011 had de Facebookpagina van RLKGN 281 fans, in december 2015 sloten we het jaar af met 835 fans. Eind 2016 staat de teller op 1.015 vind-ik-leuks. Een positieve evolutie die erg constant verloopt. Ook zien we, dankzij een optie op Facebook, wanneer de fans vooral online zijn. De piek ligt rond 19 uur, waardoor het interessanter zou zijn om in 2017 onze berichten op dat tijdstip te lanceren. Zo bereiken we een groter publiek. Met al deze statistieken in het achterhoofd kunnen we besluiten dat Facebook een niet te onderschatten medium is. Door directe communicatie is het mogelijk om interactie aan te gaan met de inwoners van het werkingsgebied. Zij geven soms directe input omtrent projecten. Iets wat we in de loop van 2017 eveneens gaan gebruiken.

185

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 – Planning 2017

Actie 29-4. Nieuwsbrief Omschrijving Maandelijks wordt een elektronische nieuwsbrief verstuurd via het e-mailplatform Mailchimp. De ontvangers zijn personen of organisaties die zich hier spontaan voor inschreven. De nieuwsbrief – genaamd landschapsflash – bevat maandelijkse nieuwtjes en plannen. De ontvangers bestaan zowel uit particulieren als uit professionelen. De nieuwsbrief verzamelt telkens 5 tot 8 onderwerpen. Verloop actie Vanaf oktober 2016 wordt er maandelijks een elektronische nieuwsbrief uitgestuurd vanuit RLKGN. Dit past eveneens in ons milieuvriendelijk beleid. RLKGN kan rekenen op een adressenbestand van een 1115tal geïnteresseerden. Er wordt over het algemeen weinig uitgeschreven op de nieuwsbrief. Het aantal ingeschrevenen bleef het afgelopen jaar ook eerder stabiel. RLKGN vindt het belangrijk om alle inhoud op maat van een breed doelpubliek te schrijven. Daarom zijn de teksten voor iedereen begrijpbaar en wordt er gebruik gemaakt van foto’s om de tekst te ondersteunen. Dit maakt het geheel visueel aantrekkelijk.

Nazorg en opvolging Op de website en in de e-mailhandtekening van de teamleden verwijst RLKGN naar een link waarlangs geïnteresseerden zich op de nieuwsbrief kunnen inschrijven. Aan de hand van specifieke rapporten kunnen we duidelijk aflezen hoeveel personen de nieuwsbrief effectief hebben gelezen en welke links er zijn aangeklikt. Zoals onderstaande schermafbeelding ons toont opende 35-40% van de lezers de nieuwsbrief in de maanden oktober, november en december.

186

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 – Planning 2017

Dit resultaat is goed, wetende dat volgens de cijfers van Mailchimp (januari 2017) de gemiddelde Nonprofit organisatie kan rekenen op een openingspercentage van 24.90% op zijn nieuwsbrief. Ook het klikpercentage zit goed bij de Landschapsflash. Maar liefst 5 tot 8,5% klikt door op links, terwijl het gemiddelde op amper 2,77% zit. Onder links verstaan we knoppen en uitgelichte tekst die, in ons geval, meestal doorverwijst naar de eigen website.

Actie 29-5. Instagram Omschrijving Naar aanleiding van de fotowedstrijd zette RLKGN een eigen instagram-account op. Dit past in onze communicatiestrategie. Door in te spelen op nieuwe media reiken we een jonger doelpubliek de hand. Instagram is van oorsprong ontwikkeld om leuke foto’s te delen. Iets dat wij als regionaal landschap zeker uitspelen om ook de schoonheid van de Kempen in de verf te zetten. De berichten zijn steeds laagdrempelig gepresenteerd.

Verloop actie De pagina werd gelanceerd in oktober 2016 en rekent 3 maanden later op een 50-tal volgers. Wekelijks post RLKGN een nieuwe foto. Dit kan onder andere een foto uit ons archief of een actuele gebeurtenis zijn. Nazorg en opvolging We spreken allerminst over torenhoge cijfers als we de Instagramstatistieken bekijken. Toch scoren de foto’s best goed. Even vergelijken: volgende foto’s op Instagram worden interessant bevonden door een 187

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 – Planning 2017

20-tal personen. Ook de gemiddelde Facebookpost heeft meestal maar een 15-tal duimen omhoog. Instagram zal dus ook in de toekomst inzetbaar blijven. Het is niet tijdrovend omdat de meeste berichten spontaan en vluchtig zijn. Bovendien zijn er geen extra kosten aan verbonden. Het medium past in onze strategie omdat het zorgt toch voor een grotere naamsbekendheid.

Actie 29-6. Fotowedstrijd Omschrijving In oktober 2016 lanceerde RLKGN fotowedstrijd #deknappekempen. Mensen kregen gedurende 1 maand de tijd om maximum 5 kiekjes rond de Kempen in te sturen. Dit kon zowel via sociale media (Facebook en Instagram) als via e-mail. De winnaar werd een postkaartpakket beloofd van zijn/haar ingestuurde foto. Deze wedstrijd werd gelanceerd met verschillende doelen voor ogen: - Uitbreiden van de naamsbekendheid bij het grote publiek.  mensen lokken naar de website om hen op die manier te sensibiliseren. - Aanvulling van het eigen fotoarchief. - Verjonging van het imago door het gebruik van het medium Instagram. - Mensen warm maken voor de Kempen. - Amateurfotografie toejuichen. - Het werkingsgebied aanspreken door het verspreiden van postkaartjes in de deelgemeentes. - De digitale identiteit van RLKGN uitbreiden. Hiervoor spraken we zowel alle gemeenten als alle fotograafclubs uit ons werkingsgebied aan.

Verloop actie Mensen kregen de hele maand november de tijd om foto’s in te sturen. Ter preventie van eventuele problemen werd er eveneens een reglement opgesteld. Uiteindelijk kregen we inzendingen van maar liefst 50 enthousiastelingen in onze mailbox, goed voor 200 foto’s. Zowel de onderwerpen als de geografische locatie binnen ons werkingsgebied was erg gevarieerd. De 10 beste foto’s werden gekozen op basis van kwaliteit, compositie en originaliteit. Ook kozen we voor 10 verschillende fotografen. Verschillende burgers kwamen op die manier in contact met ons regionaal landschap.

188

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 – Planning 2017

Ook kozen om de 10 winnende foto’s 2500 (250 x 10) te laten drukken als postkaartje. Deze voorzagen we van de teksten “Groetjes uit de Kempen” en “Fijne feestdagen”. Een overzicht van de winnende foto’s zie je hieronder.

Nazorg en opvolging De foto’s werden na afloop van de wedstrijd digitaal gearchiveerd volgens plaats en onderwerp. Zo zijn er verschillende nieuwe foto’s die we in de toekomst kunnen inzetten voor onze communicatie. Ook kunnen we de foto’s delen op onze Instagrampagina. Door de postkaartjes niet te dateren kunnen we deze in de toekomst steeds blijven gebruiken. Landschapsfoto’s zijn immers – meestal - tijdloos. Een ecologisch en duurzaam idee.

189

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 â&#x20AC;&#x201C; Planning 2017

Actie 29-7. Animatiefilmpjes Omschrijving Om innovatief om te springen met communicatie kwam eind 2016 het idee om animatiefilmpjes te ontwikkelen. Deze videoâ&#x20AC;&#x2122;s kunnen dan de werking van RLKGN op een toegankelijke manier expliqueren aan het grote publiek. Verloop actie Momenteel zit dit project nog in een beginfase. In 2016 werd de hand gelegd aan een eerste ontwerp. Het eerste onderwerp dat behandeld zal worden is trage wegen. Nazorg en opvolging In 2017 zal dit medium verder vorm krijgen.

Actie 29-8. Werfborden Omschrijving De projectmedewerkers van RLKGN zijn constant in de weer om het landschap te verbeteren. Om passanten en inwoners van een bepaald gebied op de hoogte te stellen van projecten-in-ontwikkeling beschikken we over werfborden. Verloop actie Sinds het najaar van 2016 zijn we opnieuw gestart met het actualiseren van de werfborden. Nazorg en opvolging Ook in 2017 gaat RLKGN hier tijd in investeren. Zo blijven inwoners van ons werkingsgebied op de hoogte van nieuwe projecten.

Actie 29-9. Infoborden Omschrijving Vele afgewerkte projecten worden niet meteen herkend als door RLKGN uitgevoerd project. Om met terugwerkende kracht te werken maakten we in 2016 kleine infoborden aan. Verloop actie We bestelden in 2016 80 aluminium informatiebordjes. Deze zijn eenvoud te bevestigen aan palen en bomen. Nazorg en opvolging Het bleef belangrijk om subtiele kleine bordjes te bestellen, die het landschap niet verstoren. Door zowel bruin en groen te gebruiken, tevens onze huisstijlkleuren, vinden we het resultaat zeker geslaagd! 190

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 – Planning 2017

Projecten ANB Actie 27. IHD’s door middel van particulier natuurbeheer Initiatiefnemer RLKGN, bosgroepen, Contactpersoon RLKGN Tom Snoeckx, Bas Van der Veken Partners ANB, Natuurpunt, private grondeigenaars, gemeentes, provincie Antwerpen Doelgroepen Particulieren

Doelstelling Algemeen  Verbeteren van ruimtelijk en ecologische connectiviteit in het landschap  Sensibilisering van particuliere grondeigenaars en hen motiveren voor een duurzaam beheer van hun grond(en) IHD  Habitatherstel in SBZ-gebieden van het RLKGN, m.n. SBZ-gebieden “valleigebieden van de Kleine Nete met brongebieden, moerassen en heiden”, “Vennen, heiden en moerassen rond Turnhout”, “Bovenloop van de Grote Nete met Zammelsbroek, Langdonken en Goor” en “Bos- en heidegebieden ten oosten van Antwerpen”.  Soortgerichte maatregelen in functie van Europees beschermde soorten: diverse vleermuizensoorten, Nachtzwaluw, ijsvogel, Boomleeuwerik, Blauwborst, Heikikker en Rugstreeppad, PPS  Soortgerichte maatregelen in functie van Provinciaal Prioritaire Soorten: Buntgras, Moeraswederik, Wilde Gagel, Gewone Dophei, Noordse witsnuitlibel, Bosbeekjuffer, Beekoeverlibel, Tangpantserjuffer, Glassnijder, Bruine korenbout, Venglazenmaker, Gevlekte witsnuitlibel, Groentje, Bont Dikkopje, Heikikker, Rugstreeppad, Matkop, Ijsvogel, Zwarte specht, Boompieper, Boomleeuwerik, Ingekorven vleermuis, Meervleermuis, Watervleermuis, Baardvleermuis, Franjestaart en Grootoorvleermuizen. Omschrijving Van alle verenigingen die zich actief inzetten voor natuur en landschap zijn waarschijnlijk de bosgroepen en de regionale landschappen het meest betrokken bij particuliere grondeigenaars. Ruimtelijk zijn beide verenigingen echter vaak gescheiden. Bosgroepen (what’s in a name) helpen daarbij vooral particuliere boseigenaars bij het beheer van hun bossen terwijl regionale landschappen het landschap buiten de particuliere bossfeer aanpakt. Nochtans zijn er heel wat raakvlakken die nu nog te weinig benut worden. We weten dat landschap niet stopt aan administratieve grenzen en dus ook niet aan perceelgrenzen. Een versterkte samenwerking tussen bosgroepen en regionale landschappen komt niet alleen de contacten tussen beide ten goede. Het zorgt ook voor een logische aanpak van het landschapsbeheer. Uitgevoerd 2016  Doorlopend overleg met de provincie Antwerpen en de bosgroepen en regionale landschappen van het oosten van de provincie.  Keuze, opstart en afhandeling van 4 SBZ-deelgebieden (Grote Neerheide en Bremberg in Kasterlee, Balderij te Tielen, Ter Keyen Dessel, La Bonne Espérance te Turnhout en 600 in Arendonk) 191

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

 

Jaarverslag 2016 – Planning 2017

Analyse S-IHD-rapporten In samenwerking met Bosgroep Zuiderkempen werd op 15/09/2016 een infomoment georganiseerd voor eigenaars die gelegen waren in SBZ-gebied “Bovenloop van de Grote Nete met Zammelsbroek, Langdonken en Goor”. 45 personen kwamen opdagen waaruit zowel voor Bosgroep als Regionaal Landschap enkele terreinbezoeken (3) uit voortgevloeid zijn. De terreinbezoeken hebben tot op heden niets opgeleverd.

Gepland 2017:  Opvolging van lopende dossiers  Prospectie naar nieuwe projecten Samenwerking en financiering  30%-projecten van ANB:  2016: 17.323,61 euro op personeel, 7.440,23 euro op uitvoering  2017: nog te verdelen in overleg met ANB en provincie Indien ISN/NPO-middelen voor bovenstaande projecten worden goedgekeurd kunnen deze de volgende jaren van start gaan. Hieronder worden beknopt de verschillende projecten voorgesteld:

Actie 27-1: Grote Neerheide (Kasterlee/Herentals) De Grote Neerheide op de grens van Kasterlee en Herentals markeert de zone tussen de Natuurreservaten Snepkensvijver en Olens Broek. Door de ligging in de oorspronkelijke Kleine Netevallei aan de voet van de Kempense Heuvelrug, herbergt dit gebied een kleinschalige mozaïek van bos-, heideen venbiotopen. Het gebied is ontoegankelijk voor bezoekers en is daardoor een foerageer- en broedgebied voor heel wat dieren, waaronder heikikker, blauwborst, nachtzwaluw, kamsalamander , hazelworm, levendbarende hagedis, diverse vleermuizensoorten, venwitsnuitlibel en gevlekte witsnuitlibel (nabijgelegen Schoutenheideven). De grote natuurwaarde kan slechts behouden worden door een doordacht beheer van dit privéterrein. De gebiedsvisie van het NRP voor Snepkensvijver en Grote Neerheide omschrijft het herstel van een biotoop van “vennen met natte heide, struweel en droog bos”. Momenteel wordt met de eigenaar bekeken hoe en op welke termijn deze visie gerealiseerd kan worden in een zoekzone van ongeveer 50ha. Uitgevoerd 2016:  Overleg met eigenaar en Bosgroep Kempen Noord Gepland 2017:  Laatste overleg wordt voorzien in februari 2017  Opstellen NPO-dossier en indienen bij ANB

192

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 – Planning 2017

Actie 27-2: Bremberg (Kasterlee) De Bremberg met duinzandvlakte is gelegen langs de steilrand die de weg Herentals – Lichtaart volgt en onderdeel uitmaakt van de Kempense Heuvelrug. Lokaal vindt men op het perceel goed ontwikkelde maar beperkte voorbeelden terug van duinzandvegetaties en droge heide (habitattypes 2330 en 4030). De duinzandvegetaties die voorkomen in het gebied bestaan o.a. uit Buntgras, Dwergviltkruid, Klein tasjeskruid, Schapenzuring, Zandzegge, Rood bekermos, Gevorkt heidestaartje, Open rendiermos en tal van andere (korst)mossen. In de duinzandvegetatie bevinden zich Bastaardzandloopkever, Zandroofvlieg en een grote kolonie Pluimvoetbijen. Tegen de noordhelling van de Bremberg vinden we vooral vegetaties terug van het habitattype 4030, droge heide met als kenmerkende plantensoort Struikhei. Momenteel worden beide habitattypes (2330 en 4030) sterk bedreigt door de voortschrijdende successie op het perceel. Het gebied is in principe ontoegankelijk voor bezoekers en is daardoor een broedgebied voor o.a. Boomleeuwerik , Nachtzwaluw en Levendbarende hagedis. De eigenaar van deze gronden maakt met zijn percelen onderdeel uit van het Uitgebreid Bosbeheerplan (UBP/AN/07/05) en neemt deel aan de realisatie van het Natuurrichtplan “het Vlaams Ecologisch Netwerk (VEN), de Speciale Beschermingszones (SBZ) en de groene bestemmingsgebieden van de Heuvelrugbenedenstrooms”(NRP A07a). De mogelijke werken voorzien het herstel van habitattypes 2330 (0,80 ha) en 4030 (1 ha) langs de noordelijke helling van de Bremberg die op deze manier een corridor vormt tussen de Vlaamse Natuurreservaten Snepkesvijver en Zwart Water enerzijds en Vlaams Natuurreservaat Snepkesvijver en Grote Heide (oost) anderzijds. Het beoogde resultaat bestaat uit een afwisseling van open landduinvegetaties en droge heide met her en der enkele vliegdennen of een klein bosje. Op termijn wordt dit alles omgeven door een structuurrijk eiken- berkenbos. De mogelijke werken werden afgetoetst en besproken met ANB, die beheerder is van de omliggende openbare bossen. Door ANB worden daarom in de nabije toekomst werken gepland in de belendende bestanden die de connectiviteit en de openheid van het gebied zullen bevorderen.

193

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 – Planning 2017

Uitgevoerd 2016:  Overleg met Bosgroep Kempen Noord, ANB, eigenaar en huurders van de gronden  Opstellen van een NPO-dossier Gepland 2017:  Indienen NPO-dossier bij ANB  Indien NPO-dossier wordt goedgekeurd wordt een bestek opgemaakt en een terreinbezoek met aannemers voorzien (kan eventueel ook verschoven worden naar 2018).  Uitvoering van de werken (kan eventueel ook verschoven worden naar 2018).

194

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 â&#x20AC;&#x201C; Planning 2017

Actie 27-3: Balderij (Kasterlee) Het projectgebied is gelegen in de Balderij te Tielen, deelgemeente van Kasterlee. Het maakt deel uit van het EU-habitatrichtlijngebied BE21000017, Bos- en heidegebieden ten oosten van Antwerpen en situeert zich specifiek in deelgebied 13, Tielenkamp. De Balderij is een onderdeel van een grotere landschappelijk en ecologisch verwante zone van ongeveer 1000ha. Binnen deze zone werken verschillende beheerders aan de instandhouding van de Europese natuurdoelstellingen. Het Agentschap voor Natuur en Bos (ANB) beheert het militair domein Tielenheide en verschillende percelen in de Balderij en het Rielenbroek. Natuurpunt vzw is actief in het Winkelsbroek en de Dongen. Binnen deze landschappelijke zone, in de vallei van de Caliebeek, liggen de meeste privĂŠpercelen in de deelgebieden Balderij en Rielenbroek. In 195

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 – Planning 2017

deze gebieden wil Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete in samenwerking met de Bosgroep Kempen Noord met de privéboseigenaars werken aan de realisatie van de Europese doelstellingen die geformuleerd zijn voor EU-habitatrichtlijngebied BE21000017. In dit kader stelde de bosgroep een Uitgebreid Bosbeheerplan (UBP) op voor de privéboseigenaars in de Balderij. In 2012 keurde het ANB dit beheerplan goed. Destijds stapten zes boseigenaars mee in het plan. Samen beheren zij 21,283ha bos in habitatrichtlijngebied. In tussentijd kocht ANB een aantal van deze percelen waardoor de resterende oppervlakte privé-eigendom in het UBP 15,593ha bedraagt. EU-habitatrichtlijngebied BE21000017-13 wordt als niet-prioritair wordt beschouwd. Toch geven de gewestelijke instandhoudingsdoelstellingen (IHD’s) aan dat dit habitatrichtlijngebied zeer belangrijk is voor habitattype 91E0 (Bossen op alluviale gronden met Alnus glutinosa en Fraxinus excelsior). In het projectgebied vinden we de in Vlaanderen zeldzame en sterk achteruitgaande grote watereppe in boszomen van elzenbroekbos. De boshabitats in het projectgebied worden vooral bedreigd door invasieve exoten (rododendron en bamboe). Enkele bosbestanden bestaan nog uit naaldhout (fijnspar en grove den). In het projectgebied komt habitattype 7140_MRD (Overgangs- en trilvenen, subtype varen- en/of (veen)mosrijke rietlanden op drijftillen) voor. De kwaliteit van deze drijftilvegetaties behoort tot de beste van provincie Antwerpen. Soorten als holpijp, snavelzegge, naaldwaterbies, moerashertshooi, grote boterbloem, grote egelskop, waterzuring, grote waterweegbree, wateraardbei, moeraswederik, waterviolier, veenmossen (o.a. haakveenmos), ... vormen vlottende matten langs de oevers en centraal in de waterpartij. Boringen op de landtongen bevestigen dat onder een dunne organische laag (kroonhout en wortelzone braamstruiken) zich nog een intact bodemprofiel bevind. Een veenlaag van gemiddeld 1,5m dikte bovenop een laat-glaciale gyttjalaag van ongeveer 0,40m dik. Verder komt habitattype 3150 (van nature eutrofe meren met vegetaties van het type Magnopotamion of Hydrocharition) voor in het projectgebied. De waterpartij situeert zich centraal in de vallei op venige bodem. De meest kenmerkende plantensoort van dit type in de waterpartij is kikkerbeet. De oorsprong van de waterpartij is waarschijnlijk terug te brengen tot de ontginningsperiode van turf/moerasijzererts in de 19de en begin 20ste eeuw. In een latere fase (2de helft 20ste eeuw) zijn nog werken uitgevoerd voor recreatiedoeleinden. De plas heeft vandaag nog een antropogeen karakter (steile oevers) en vele oevers zijn sterk bebost waardoor vegetatieontwikkeling/uitbreiding beperkt wordt.

Voorgrond: drijftil waarvan de boomopslag is verwijderd Voorziene acties: 91E0 (11,38ha): In het verleden werd reeds een exotenbestrijding (rododendron en Amerikaanse vogelkers) uitgevoerd maar verspreid over het projectgebied lopen rododendronstruiken opnieuw uit. Het is aangewezen om een behandeling uit te voeren via stobbenbehandeling. Op verschillende locaties komt ook bamboe voor. Deze invasieve exoot willen we nu aanpakken voordat de soort verder uitbreidt. De bamboekluiten worden uitgegraven en afgevoerd. Het jaar volgend op de hoofdbehandeling, wordt tijdens de zomermaanden (juli - september) nog een nabehandeling uitgevoerd. De exotenbestrijding wordt uitbesteed aan derden. Via kleinschalig, gefaseerd (in tijd en ruimte) hakhoutbeheer, dat zal 196

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 – Planning 2017

gebeuren via het brandhoutcircuit, zal structuurvariatie en bosomvorming in de bosbestanden gerealiseerd worden. 7140_MRD: Doordat de successie op de drijftil (240m²) zich steeds verder uitbreidt, willen we in het project de houtopslag verwijderen. Aangezien het om zeer kwetsbare vegetaties gaat, wordt eventuele betreding tot een minimum beperkt. Om ervoor te zorgen dat dit habitattype herstel- en ontwikkelingskansen krijgt, wordt voor geleidelijk overgangen gezorgd langs de oevers. Hiervoor zullen de 2 landtongen (landtong 2 en 3) worden afgegraven (diepte 0,10m) waardoor een geleidelijke gradiënt ontstaat. Al deze werken zullen uitbesteed worden daar ze de inzet van gespecialiseerd materiaal vereisen. 3150 (1,70ha): Dit habitatype wordt gekenmerkt door de grote verscheidenheid aan (water)planten. Om een te sterke beschaduwing en accumulatie van bladafval tegen te gaan worden bomen langs de noordwestelijke oever verwijderd. Deze maatregel in combinatie met de creatie van een zoom/mantelvegetatie, waarbij de stronken in de zoom gestronkenfreesd worden, zal een stimulans zijn om de verscheidenheid aan (water/verlandings)vegetaties opnieuw te doen toenemen. Uitgevoerd 2016:  Overleg met eigenaar en Bosgroep Kempen Noord  Opstellen en indienen ISN-dossier bij ANB (goedkeuring)  Openmaken van de drijftil en kappen bomen op de noordwestelijke oever.  Exotenbestrijding (deels) Gepland 2017:  Inrichten van de 2 landtongen en de noordwestelijke oever  Exotenbestrijding

Actie 27-4: Ter Keyen (Dessel) Het projectgebied is gelegen in het Groesgoor te Dessel. Het maakt deel uit van het EUhebitatrichtlijngebied BE 2100026 'Valleigebied van de Kleine Nete, met brongebieden, moerassen en heiden'. Ter Keyen is onderdeel van een groter landschappelijk en ecologisch verwante zone. Binnen deze zone werken verschillende beheerders aan de instandhouding van de Europese natuurdoelstellingen. Het Agentschap voor Natuur en Bos (ANB) beheert de domeinen Koemook en Ronde Put ten noorden van het projectgebied en Natuurpunt beheert de natuurgebieden De Maat, Den Diel en Buitengoor ten zuiden van 197

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 – Planning 2017

het projectgebied. Het projectgebied Ter Keyen kan de verbinding vormen tussen de verschillende domeinen en op deze manier dienst doen als groene corridor. De percelen zijn gelegen in het boscomplex Ter Keyen en worden momenteel gekenmerkt als grove dennenbos. Er zijn 3 zones die aangepakt zullen worden binnen het project. De noordelijke zone bevindt zich tegen de loop van de Desselse Nete. In deze zone komt er onder het bos een gevarieerde ondergroei voor met zowel beekbegeleidende indicatoren zoals riet, als kwelindicatoren zoals veenmossen en zeggesoorten. Op zeer korte afstand komen hier dus zones met riet, gagelstruweel, kleine zeggevegetaties en vochtige heide voor. De twee andere zones betreffen relicten van depressies die eveneens aangeplant werden met grove den. De depressies zijn nog zichtbaar op het digitaal hoogtemodel en ook een aantal aanwezige plantensoorten zijn goede indicatoren voor de aanwezigheid van relicten van een vochtige heidevegetatie (4010 Noord-Atlantische vochtige heide met Erica tetralix). Zo wordt er o.a. snavelzegge, dopheide, veenmos, moerasviooltje, ... aangetroffen. De depressies zijn momenteel echter doorsneden met rabatten en afwateringsgrachten waardoor er verdroging opgetreden heeft. Er wordt gestreefd om binnen dit boscomplex een aantal zones terug open de maken. In de eerste plaats om stapstenen te creëren voor gladde slang. Daarnaast zullen ook een aantal andere soorten mee profiteren en wordt de algemene kwaliteit van het bos verbetert. De open plekken worden gecreëerd op de plaatsen met de hoogste ecologische potenties. Nodige acties: In het noordelijke deel (6,3 ha), dit gebied is zich reeds aan het vormen, zal het zeer natte gedeelte met rust gelaten worden, enkel de waterhuishouding zal worden aangepast door de afvoergrachten te dempen. Het is nu al het ideale gebied voor de blauwborst en de Europese bever, die al is waargenomen. In het overige gedeelte zullen de dennenbomen worden gerooid en zal een deel worden geplagd. Door de waterhuishouding aan te passen zal een natuurlijk ven worden gecreëerd. De boomvalk is nu al aanwezig en zal meer kansen krijgen omdat er in het open gebied meer libellen en andere prooidieren zullen voorkomen. De ruime omgeving van het gebied is een ware hotspot voor libellen (Gewone bronlibel, Venglazenmaker, Hoogveenglanslibel, Noordse, Gevlekte en Venwitsnuitlibel, Bandheidelibel ...). Er wordt dan ook verwacht dat de inrichtingswerken ook voor een aantal zeldzame libellensoorten een meerwaarde zal betekenen. In het midden gedeelte (2,9 ha) zullen de bomen worden gerooid en de stronken worden gefreesd om een open gebied te creëren met ven. Ongeveer 1,5 ha zal worden geplagd. In het natte gedeelte zal een ven worden gemaakt en rondom worden gemaaid om de bestaande gagelstruwelen te optimaliseren. Als nazorg zal worden begraasd met schapen gedurende verschillende jaren. In deze zone wordt tevens een deel van de droge zandrug (westen) mee ontbost en omgevormd naar een structuurrijke, droge heide (4030). In het zuidelijke gedeelte (2,6 ha) zal een ven worden aangelegd met rondom heideherstel met de bedoeling de Gladde slang hier een leefgebied te geven. Er zal ongeveer 1 ha worden geplagd en de strooisellaag zal worden afgevoerd. Over een oppervlakte van ongeveer 0,4 ha zal het vensysteem terug worden hersteld en zal uitgegraven worden tot op de diepte van de bestaande grachten. In het overige deel worden de bomen verwijderd en de stronken gefreesd tot onder het maaiveld en wordt Struikheide, Dopheide en Pijpenstrootje behouden. Een deel van de boomstronken zullen worden gestapeld om een schuilplaats te creëren voor de Gladde slang en andere fauna elementen.De grote afwateringsgracht die in de depressie vertrekt zal lokaal gedempt worden met de vrijgekomen grond. Op deze wijze wordt de lokale hydrologie hersteld en wordt het potentieel optimaal benut. De nazorg zal bestaan uit maaien en verwijderen van den en berk. Uitgevoerd 2016:  Overleg met partners (gemeente Dessel, ANB, natuurvereniging Den Bunt en Regionaal Landschap)  Opstellen en indienen ISN-dossier bij ANB (goedkeuring)

198

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 – Planning 2017

Gepland 2017:  Overleg en terreinbezoeken met partners voor verder afspraken  In april wordt een infomoment voorzien voor omwonenden  Juni: aanvraag stedenbouwkundige vergunningen  Acties op het terrein zullen van start gaan in 2018.

Actie 27-5: La Bonne Espérance (Turnhout) Het projectgebied situeert zich op de site van het voormalige steen- en cementfabriek "La Bonne Espérance" gelegen langs het kanaal Dessel - Schoten op grondgebied Turnhout. Eind 19de eeuw werd het fabriek gebouwd, maar door de economische crisis moest de fabriek in 1930 haar deuren sluiten en bleef ze leeg staan. Sindsdien is een groot deel van de gebouwen ingestort en resten er enkel nog ruïnes die na verloop van tijd terug zijn overgenomen door de natuur. Het maakt deel uit van het EUhabitatrichtlijngebied BE21000024 vennen, heiden en moerassen rond Turnhout, deelgebied 6 Geleeg. In 199

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 – Planning 2017

2010 - 2011 werd de site door Natuurpunt, met de steun van de stad Turnhout, aangekocht. Sinds de aankoop worden de ruïnes stelselmatig opgeruimd en ingericht tot een winterverblijfplaats voor vleermuizen. Tot nu toe werden al 250 m² ingericht, met heel positieve resultaten. De overwinterende vleermuizen met o.a. soorten als Meervleermuis, Watervleermuis, Baardvleermuizen, Franjestaart, Ingekorven vleermuis, Gewone dwergvleermuis en Grootoorvleermuizen kennen een gestage groei van 80 exemplaren in 2010 naar 521 exemplaren in 2016. Tijdens de zwermperiode is er vanaf september tot december een grote activiteit van vleermuizen in de winterverblijven. Des te groter het zwermgedrag des te meer overwinterende dieren. Ondertussen kan de site bij de betere overwinteringsplaatsen in Vlaanderen (top 5) gerekend worden. De waarde is des te groter omdat het de enige grote winterverblijfplaats is in de Antwerpse Kempen. Alle andere grote winterverblijven situeren zich in de fortengordel rond Antwerpen of in de Limburgse mergelgroeven. Het verder uitbouwen van het winterverblijf in Turnhout zal alleen maar een grotere aantrekkingskracht uitoefen op dieren die een overwinteringsplaats zoeken. Ook de ligging naast het kanaal heeft een positief effect omdat het kanaal fungeert als migratieroute voor vleermuizen tussen hun winter- en zomerverblijf. Verder vormt de site ook een interessant biotoop voor verschillende andere organismen waaronder een groot aantal amfibieën. Door het industriële verleden is er zeer veel kalk in de bodem terechtgekomen waardoor een atypische flora tot ontwikkeling kwam met soorten zoals Donderkruid, Grote keverorchis, Sleutelbloem, Longkruid, Steentijm, Tongvaren... . In de ruimte (78m²) worden werken voorzien die moeten resulteren in gunstige overwinteringscondities (temperatuur boven het vriespunt houden, hoge luchtvochtigheid en rust) voor verschillende vleermuissoorten. Het onderverdelen van de ruimte in compartimenten en de variatie in grootte van de twee invliegopeningen moet voor een variërende temperatuur en vochtigheid zorgen. Op deze manier kan een ruim aanbod aan overwinteringsomstandigheden worden aangeboden. In het bijzonder wordt rekening gehouden met de ecologische vereisten van de Ingekorven vleermuis. Deze soort heeft in de momenteel ingerichte verblijven geen optimaal biotoop (warmteminnende soort) en komt nu slechts in beperkte aantallen voor, ondanks de aanwezigheid van een grote zomerkolonie op relatief beperkte afstand (Mol-Postel). De potentiële overwinteringsplaats zal worden gerestaureerd om verder verval tegen te gaan en de locatie veilig te stellen voor de toekomst. De actieve groep vrijwilligers die werkzaam is op de site van LBE heeft in het verleden veel expertise opgedaan in het succesvol inrichten van vleermuisverblijven. Dit project zal een volgende stap zijn in hun succesverhaal.

Uitgevoerd 2016:  Overleg met lokale vrijwilligers Gepland 2017:  Opstellen en indienen ISN-dossier bij ANB  Indien goedkeuring ISN-dossier kan gestart worden met de werken

200

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 â&#x20AC;&#x201C; Planning 2017

Actie 27-6: 600 (Arendonk) Het projectgebied is gelegen op het domein "600", in het westen van Arendonk op de grens met de gemeente Oud-Turnhout. Het maakt deel uit van het EU-habitatrichtlijngebied BE21000024, Vennen, heiden en moerassen rond Turnhout en situeert zich specifiek in deelgebied 1, Liereman. De "600" vormt een onderdeel van een grotere landschappelijk en ecologisch verwante zone van ongeveer 1500ha. Binnen deze zone werken verschillende beheerders aan de instandhouding van de Europese natuurdoelstellingen. Het Agentschap voor Natuur en Bos (ANB) beheert de zone rond het landhuis Misonne. Natuurpunt vzw is actief in Landschap De Liereman waar de vereniging ongeveer 500ha 201

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 – Planning 2017

beheerd. In september 2011 werd door de verschillende partners het raamakkoord ondertekend waardoor natuurontwikkeling en het flankerend landbouwbeleid in de omgeving van de Liereman op elkaar worden afgestemd. Sindsdien staat VLM in voor de uitvoering van het akkoord. De eventuele inrichtings- en beheermaatregelen in deze ISN-aanvraag zijn conform de visie van het raamakkoord en zijn afgestemd met de verschillende partners. Binnen deze landschappelijke zone vormt het domein "600", met een oppervlakte van ongeveer 440ha, een grote cluster bestaande uit vooral naaldhoutaanplanten en landbouwgronden op voormalige heidegronden. In deze gebieden wil Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete samen met de privé eigenaar werken aan de realisatie van de Europese doelstellingen die geformuleerd zijn voor EU-habitatrichtlijngebied BE21000024. Het overgrote deel van de bosbestanden in het projectgebied bestaat uit een naaldhoutaanplant (zone 1) van Grove den (Pinus sylvestris) met in de struiklaag vooral verjonging van Grove den (Pinus sylvestris) en Ruwe Berk (Betula pendula). In dit bestand bestaat de kruidlaag hoofdzakelijk uit pijpenstrootje (Molinea caerulea) met her en der nog relicten van struikhei (Calluna vulgaris)/gewone dophei (Erica tetralix). Op historische kaarten bestaan deze bosbestanden uit heidevegetaties (Ferrariskaart) en in een latere fase uit bosbestanden (Militaire kaarten). Ter info: aanpalende bosbestanden (eigendom Natuurpunt) die in het verleden eenzelfde gebruik kenden, die recent deels geplagd zijn, worden momenteel gekenmerkt door een goede ontwikkeling van droge heidevegetaties. Het originele, geaccidenteerde landschap van de 3 kilometer lange laatglaciale landduinen kent hier in deze bosbestanden zijn eindpunt. De kleine zone (zone 2) tussen het grove dennenbestand (zone 1) en de Rooise Loop bestaat uit een depressie met voornamelijk recente opslag van Zwarte els (Alnus glutinosa), Ruwe berk (Betula pendula) en op de droge zones met Fijnspar (Picea abies). In de onderetage vindt men op enkele plaatsen nog gewone dopheide (Erica tetralix) en wilde gagel (Myrica gale). Op kaarten uit de 19de en 20ste eeuw vormde deze zone een uitloper van het Luifgoor dat gekenmerkt werd door vochtige heide (4010). Er wordt gestreefd om binnen de bosbestanden tussen Korhaan en Rode Goor een open zone te creëren dat kan fungeren als verbinding/stapsteen tussen beide deelgebieden van Landschap De Liereman. Naast de verbindende functie voorziet de open locatie ook in de toename van habitattypes 4010 (vochtige heide: 0,50ha) en 4030 (droge heide: 1,50ha) waar soorten als Boomleeuwerik, Nachtzwaluw en Rugstreeppad opnieuw hun plaats zullen vinden. In het totaalproject wordt voorzien dat voor de akker ten oosten van de zone 1 en 2, die momenteel een intensief landbouwgebruik kent, vanaf 2018 een beheerovereenkomst (uitmijning) wordt afgesloten met VLM. Door deze actie wordt lokaal een hydrologisch knelpunt opgelost waardoor een groot deel van het intrekgebied (Rode Goor/Rooise Loop) gevrijwaard wordt van vermesting. Op middellange termijn kan het zuidelijke deel van de akker (4,50ha) ontwikkelen tot een soortenrijk heischraal grasland/struisgrasvegetaties (6230) terwijl de noordelijke helft (5,55ha) bebost wordt met de gewenste soorten en zich op termijn kan ontwikkelen tot een zuurminnend eikenbos (9190). De voorkeur voor bebossing gaat uit naar een natuurlijke verjonging maar mocht deze methode na enkele jaren niet succesvol zijn, kan nog steeds overgeschakeld worden naar een kunstmatige verjonging. Voor deze laatste maatregelen (uitmijning + bebossing) worden momenteel geen projectsubsidies aangevraagd maar worden enkel meegegeven om het grotere geheel te schetsen (zie kaarten bijlage 3: bestandsnamen en bijlage 4: doelstellingen). Uitgevoerd 2016  Afspraken en terreinbezoeken met de eigenaar  Opstellen ISN-dossier

Gepland 2017  Indienen ISN-dossier bij ANB

202

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 â&#x20AC;&#x201C; Planning 2017

203

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 – Planning 2017

5 Financieel overzicht 5.1 Balans en resultatenrekening 2016 In bijlage 1 is de jaarrekening en balans van 2016 opgenomen, zoals geverifieerd door de externe accountant van SBB en goedgekeurd door de Algemene Vergadering op 21 februari 2017.

5.2 Begroting 2017 Zie bijlage 2. Deze begroting werd goedgekeurd door de Algemene vergadering op 21 februari 2017.

5.3 Toelichting door de penningmeester Het Regionaal Landschap heeft het jaar 2016 afgesloten met een positief resultaat van € 86.861,16. Dit is het resultaat van een opbrengstentotaal van € 692.161,83 en een kostentotaal € 605.300,67. Dit resultaat is, voor het zesde jaar op rij, beter dan de begroting 2016 voorspeld had. De cijfers liggen in lijn met de begroting, maar de inkomsten zijn lager dan begroot (- 146.000 €), maar ook de uitgaven zijn kleiner (- 233.000 €). De belangrijkste verschillen (= > € 5.000) zijn de volgende: 



Aan de inkomstenzijde: o Startjob IBO overeenkomst : € -29.000 subsidie kan pas in 2017 aangevraagd worden o Sociale Maribel : + € 5.000 o Groenjobs : - € 13.000 minder werken uitgevoerd dan aangevraagd o Grote Netewoud : - € 91.000, uitgesteld naar 2017 o Leader Malou : - € 19.000, werken nog niet uitgevoerd o Leader Houtkanten :- € 21.000, werken nog niet uitgevoerd o Overdrachtmiddelen 2015 : + € 15.000, is niet gebeurd o Doorrekenen landschapswerken : - € 10.000, minder werken uitgevoerd Aan de uitgavenzijde: o Personeelskosten: - € 45.000, verlaging RSZ, communicatie medewerker later indienst o Algemene werking: - € 16.000 weinig kosten huisvesting en één landschapskrant o Landschapswerking: - € 75.000 minder werken in het veld o Grote Netewoud : - € 91.000 uitgesteld naar 2017 o Leader Houkanten : - € 9.000 werken nog niet uitgevoerd o Leader Malou : - € 12.000 werken nog niet uitgevoerd o Leader Kempen Karavaan : - € 9.000 werken nog niet uitgevoerd

Het balanstotaal op het einde van 2016 is € 558.283,70. Vanuit een standpunt van financiële gezondheid zijn daarbij de belangrijkste elementen:  Eigen vermogen: € 448.607,46  Liquide middelen: € 469.446,87 Het eigen vermogen is in 2016 toegenomen met het voormelde positief resultaat. De Algemene Vergadering heeft beslist om dit bedrag als volgt te bestemmen:  Algemene werkingsreserve : 86.861,67 € De liquiditeitspositie is in 2016 fors verbeterd. In de balans 2015 waren er € 414.394,50 liquide middelen beschikbaar. (Jan Van den Berghe – penningmeester RLKGN)

204

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 â&#x20AC;&#x201C; Planning 2017

5.4 Provinciale basissubsidie voor uitvoering acties ikv landschapszorg

LANDSCHAPSWERKING 2016 - financieel overzicht loonkost Loonkost landschapsanimator (Els Oostvogels en Karen De Schutter)

subtotaal

62.500,00

subtotaal

8.725,00

werkingskost TOTAAL

RLKGN (OE)

Opdrachtgever

projectkost P/O ARENDONK - Talander, landschapsherstel : opmaken plan en leveren plantgoed P

BALEN - Van Hoecke-Hens ,landschapswerken aanplant houtkant

BEERSE - Verachtert Van der Veken , ecologische snoei kastanjedreef

BEERSE/MERKSPLAS - Davy Proost, aanplant KLE's, inboeten plantgoed

699,60

489,72

91,85

64,30

209,88 27,56

1.240,20

868,14

372,06

695,17

486,62

208,55

BEERSE/MERKSPLAS - Lucas Van De Paer, aanplanting en inboeten plantgoed

5.444,68

3.811,28

1.633,40

DESSEL - renovatie van kruiskapel - fase 1

4.687,33

3.281,13

1.406,20

GEEL - Willems Soontjes, aanleg van erfbeplanting, aanleg KLE's

7.707,31

2.895,12

4.812,19

GEEL - Inspectie bomen Kapel Groenenheuvel

338,80

237,16

101,64

HERENTALS - Koulaak, manueel ruimen van poelen

4.486,68

3.140,68

1.346,00

HERENTALS - De Hellekens, KLE beheer in de Netevallei

9.922,84

1.576,09

8.346,75

HERENTHOUT - VOC, leveren plantgoed voor landschapsherstel

476,05

333,24

142,82

KASTERLEE - Gerd Wellens, aanplant houtkant-bosrand

2.968,05

2.077,64

890,42

KASTERLEE - Bomenbeheerplan Kabouterberg uitvoering fase III

9.174,80

6.422,40

2.752,44

KASTERLEE - Sus Willems, aanleveren plantgoed voor landschapsherstel

87,14

61,00

26,14

LILLE - Smans-Van Den Heuvel, aanleg erfbeplanting

2.228,11

1.559,68

668,43

MEERHOUT - Carla Vanuytven, snoei fruitbomen

93,28

65,30

27,98

MEERHOUT - Youri Vandyck, levering fruitbomen

51,41

35,99

15,42

MOL - Dreefherstel Postel : vrijstellen aanplantingen

1.170,24

351,07

819,17

MOL - Jozef Beerens , vijveromvorming en aanplanting

5.674,20

3.971,94

1.702,26

MOL POSTEL - achterstallig beheer schrale vegetatie in bermen

1.330,70

931,49

399,21

MOL POSTEL - Yves Lesseliers, plaatsen raster ter bescherming veldparelmoervlinder

5.893,43

2.946,72

MORKHOVEN - Marc Leloup, leveren plantgoed voor landschapsherstel

325,21

227,65

97,56

OLEN - Andre Vermeulen, aanleg poel, aanplant meidoornheggen en hoogstamfruit

1.188,51

831,96

356,55

RETIE - Kris Mertens, aanleg boomgaard

1.754,96

1.228,47

526,49

TIELEN - Guns-Van den Broeck, Mazel - erfbeplanting en aanplant KLE's

945,29

661,70

283,59

TIELEN - Volkers, Balderij - vrijzetten pitrus en lisdodde, verwijderen dode bomen

585,12

409,58

175,54

TIELEN - Lichtaarde - aanplant houtkant, inboeten KLE's

359,82

251,87

107,95

TURNHOUT - Loudersgrot aanplant

VORSELAAR - Kluis Moria, landschapsherstel : klepelen takkenhout, aanplanting KLE's

subtotaal

144,63

101,24

43,39

2.315,61

1.618,86

696,75

72.081,02

40.938,02

31.143,05

studie & communicatie P

BALEN- Bodemonderzoek Malou

388,91

272,24

116,67

OUD-TURNHOUT - huis Misonne studie Monumentenwacht

720,03

504,02

216,01

KASTERLEE - Flakstellung Langenberg - luchtfoto's

260,95

182,67

78,29

KASTERLEE Proefput periglaciale polygonen

1.362,73

953,91

408,82

subtotaal

2.343,71

1.912,83

703,11

TOTAAL

114.075,85

205

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 – Planning 2017

5.5 Projectsubsidies DMN

DMN 2016 Bouwen aan landschapsbeelden - financieel overzicht TOTAAL

Opdrachtgever of andere

DMN

realisaties ARENDONK - Hoogtewerker zwaluwproject + nestkast

922,56

DESSEL - verplaatsen Kapel Kleine Heide

1.488,62

1.042,03

446,59

GEEL - Verachtert - Landschapsherstel aan biologische varkensboerderij - fase 2

3.790,20

2.653,14

1.137,06

GEEL - Kloosterpad, herstellen putdeksels

5.203,00

3.642,10

1.560,90

GEEL - Lindeproject

4.223,04 9.922,84

2.956,13 5.639,65

1.266,91 4.283,19

999,30

358,34

640,96

KASTERLEE - proefput periglaciale polygonen

1.362,73

408,82

953,91

LILLE - De Vlindertuin, verwijderen exoten, herstel houtkant, aanleg vlinderborder,…

3.804,24

870,84

2.933,40

MOL - MOzAWIEK: aanleg natuurlijk en leerrijk speelterrein

1.953,96

87,56

1.866,40

MOL POSTEL - achterstallig beheer schrale vegetatie in bermen

1.330,70

399,21

931,49

MOL - dreefherstel Postel : vrijstellen aanplantingen

1.170,24

819,17

351,07

OUD-TURNHOUT - aanplant kapel Schuurhoven

182,33 51,55

127,63 36,09

54,70 15,47

OUD-TURNHOUT - huis Misonne studie Monumentenwacht

720,03

HERENTALS - De Hellekens, KLE beheer in de Netevallei HERENTALS - De Mast, aanleg educatieve poel

OLEN - Pastoriesite - zaad bloemenweide

OUD-TURNHOUT - knotcursus RETIE - Biegilde: plantgoed - fase 1 TIELEN - Volkers, Balderij - landschapsherstel,vrijzetten pitrus en lisdodde, … TURNHOUT - Heizijde, bank + aanplanting

16,01

504,02

1.075,02 411,56

752,51

322,51

288,09

123,47

585,12

175,54

409,58

369,80

258,86

110,94

4.505,04

3.153,53

1.351,51

Steenuilenproject

674,75

Fruitcursus 2016 - Jos Van Troy Retie

490,95

260,95

230,00

2.068,90

1.448,23

620,67

930,00

651,00

279,00

48.236,48

27.842,74

20.393,75

TURNHOUT - Natuurgaard De Wending, plantgoed fase 3 en 4

De Vaart Verjaart Zwaluwenproject

subtotaal

Groen op School 2016 - financieel overzicht TOTAAL

DMN (MOS)

Opdrachtgever of andere

realisaties Basisschool De MOZAwIEK Mol Aanleg natuurlijk en leerrijk speelterrein

1.953,96

1.009,44

944,52

999,30

699,51

299,79

4.858,06

2.791,05

2.067,01

7.811,32

4.500,00

3.311,32

MPI De Mast Herentals Aanleg educatieve poel en inboeten plantgoed Freinetschool De Vlindertuin Lille Verwijderen exoten, beheer houtkant, aanleg vlinderborder, hagen en fruitbomen

206

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2016 â&#x20AC;&#x201C; Planning 2017

6 Bijlagen Bijlage 1 Jaarrekening en balans 2016 Bijlage 2 Begroting 2017 Bijlage 3 Accountantsverklaring Bijlage 4 Uittreksel notulen van de Algemene Vergadering van 21/02/2017 te Oud-Turnhout Bijlage 5 Kerncijfers Bijlage 6 Overzicht leden en vertegenwoordigers

207