Jaarverslag 2017 - Planning 2018 by Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 – Planning 2018

Werkingsverslag 2017 – Jaarplanning 2018 Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete Auteurs: Bas Van der Veken, Tilly Mertens, Charlotte Corthals, Suzy Volckaerts, Joke Maes, Tom Snoeckx, Els Oostvogels, Karen De Schutter, Hanne Govaers, Wim Debaene (VIA), Lieven Lavrijsen (VLM). _ Coverfoto: Collage (Aanplantingen Malou Balen en Le Paige Herentals door RLKGN, landschapsfoto’s Retie en Oud-Turnhout door Karel Lavrijsen)

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 – Planning 2018

Voorwoord Beste lezer Hierbij stellen we u het jaarverslag 2017 en de planning 2018 van Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete voor. In 2017 werden opnieuw heel wat concrete projecten gerealiseerd, nog steeds de basis van onze werking. Op tientallen locaties in het werkingsgebied werden landschapsprojecten gerealiseerd. Vrijwilligers van ons knotteam zijn her en der in de weer om knotbomen en houtkanten opnieuw het gepaste beheer te geven. Kilometers hagen, houtkanten, dreven en knotbomenrijen werden aangeplant en onderhouden. Gespecialiseerde verzorgers pakten heel wat sites met monumentale bomen aan en kleinschalig erfgoed, zoals de kapellen in Dessel, werd vakkundig onder handen genomen. In het kader van de Europese natuurdoelen herstelden we diverse habitats en leefgebieden van zeldzame soorten bij particuliere eigenaars. Een opvallende trend is dat we dit steeds meer doen binnen het kader van gebiedsgerichte projecten. Kleinere, zoals de Malou in Balen of de Kempense Heuvelrug in Kasterlee, twee gebieden waar de toekomstvisie volop omgezet wordt in realisaties. Of grotere, zoals het Strategisch Project rond de Kleine Nete met zes hefboomprojecten en dat rond de Grote Nete dat we met onze partners willen voorbereiden in 2018. Daarnaast blijven er een aantal horizontale thema’s die een grote impact (kunnen) hebben op het landschap in de Kempen, zoals de professionalisering van landschapsbeheer (iLandschap), het structurele onderhoud van houtkanten (LEADER) en de valorisatie ervan via Kempens Energiehout (PDPO). Verschillende scholen gingen, samen met ons team, de uitdaging aan om hun terrein te vergroenen. In Herentals, Geel, Mol en Balen werken we volop aan de herwaardering van trage wegen. Lille en Arendonk staan op het programma voor 2018. 2017 werd ook een jaar van samenwerking met onze partners. Samen met de erfgoedcellen k.Erf en Kempens Karakter richtten we twee nieuwe IOED’s op waardoor ons ganse werkingsgebied nu kan genieten van deze ondersteuning. Met partners als Ar-Tur werkten we aan de Kempenatlas, een standaardwerk over de regio en met Rurant, Ar-Tur en het Streekplatform werd het Kempens Open Ruimte Platform boven de doopvond gehouden. Dit zal verder vorm krijgen in 2018. Benieuwd geworden naar nog meer van onze realisaties en toekomstplannen? Lees dan snel verder! Rik Röttger Voorzitter Gedeputeerde van Leefmilieu

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 â&#x20AC;&#x201C; Planning 2018

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete vzw Werkingsverslag 2017 â&#x20AC;&#x201C; Planning 2018 Inhoud

1 Organisatie en structuur 1.1 1.2 1.3

Werkingsgebied Bestuursorganen Personeel

2 Werking 2017 in het kort 3 Planning 2018 in het kort 4 Jaarverslag en planning 4.1 4.2 4.3

Natuurbehoud en landschapszorg Recreatief medegebruik en natuurrecreatie Strategische projecten

5 Financieel overzicht 5.1 5.2 5.3 5.4 5.5

6 Bijlagen

Balans en resultatenrekening 2017 Begroting 2018 Toelichting door de penningmeester Provinciale basissubsidie voor uitvoering acties ikv landschapszorg Projectsubsidies DMN

5 5 6 9

13 16 17 17 142 193

196 196 196 196 198 199

201

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 â&#x20AC;&#x201C; Planning 2018

1 Organisatie en structuur 1.1 Werkingsgebied Het werkingsgebied van Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete ligt in het oosten van de provincie Antwerpen, en strekte zich tot en met 2017 uit over het grondgebied van 18 gemeenten: Arendonk, Balen, Beerse, Dessel, Geel, Grobbendonk, Herentals, Herenthout, Kasterlee, Lille, Meerhout, Mol, Olen, Oud-Turnhout, Retie, Turnhout, Vorselaar en Vosselaar. .

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete is gelegen in het oosten van de provincie Antwerpen en omvat 18 gemeenten.

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 – Planning 2018

1.2 Bestuursorganen Algemene vergadering De Algemene vergadering van Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete is samengesteld uit de provincie Antwerpen, alle 18 aangesloten gemeenten en de erkende verenigingen voor natuur, landbouw, recreatie en wildbeheer, en uit een aantal adviserende instanties.

GROEP B - Erkende milieuen natuurverenigingen

GROEP A - Provincie- en gemeentebesturen

Wijzigingen samenstelling van de Algemene Vergadering (sinds 20 februari 2018) aangeduid in het vet.. Organisatie VASTE LEDEN (stemgerechtigd) Provincie Antwerpen Gemeente Arendonk Gemeente Balen Gemeente Beerse Gemeente Dessel Stad Geel Gemeente Grobbendonk Stad Herentals Gemeente Herenthout Gemeente Kasterlee Gemeente Lille Gemeente Meerhout Stad Mol Gemeente Olen Gemeente Oud-Turnhout Gemeente Retie Stad Turnhout Gemeente Vorselaar Gemeente Vosselaar Natuurpunt vzw Natuurpunt beheer vzw Natuurpunt De Kievit Natuurpunt De Wulp Natuurpunt Geel-Meerhout kern Geel Natuurpunt Geel-Meerhout kern Meerhout Natuurpunt Kasterlee Natuurpunt Lille Natuurpunt Nete en Aa kern Vorselaar Natuurpunt Nete en Aa kern Grobbendonk-Herenthout Natuurpunt Nete en Aa kern Herentals-Olen Natuurpunt Netebronnen kern Balen Natuurpunt Netebronnen kern Mol Natuurpunt De Turnhoutse Kempen Natuurpunt Wamp en Neten Koninklijke Vereniging voor Natuur- en Stedenschoon vzw Natuurpunt CVN Actiegroep Leefmilieu Kempen (VALK) vzw JNM Neteland

effectief vertegenwoordiger plaatsvervanger Rik Röttger Ann Hermans Wim Wouters August Adriaensen Kris Van Dijck Benny Eyckmans Veroniek Hoorelbeke Mien Van Olmen Wim Van Looy Guy Van de Perre Michel Leys Jan Melis Christophe Verdonck Seppe Bouquillon Marleen Gabiëls Karolien Adriaensen Hannes Anaf Filip Van den Broek Marc Soontjens Hendrik Hendrix Jos Gysels Luc Van der Eycken Dirk Geysels Marc Verachtert Dirk De Schutter Paul Dekker Nico Paepen Marleen Jansen

Peter Bellens Joke Segers Mien Vanden Broek Dirk Proost Ellen Broeckx Staf Kauwenberghs Hilde Leens Ludo Van den Broeck Leo Van Herck Nick Stevens Jef Meeuws Jos Tondoor Paul Rotthier Jan Verbist Jé Peeters Lut Hermans Luc Hermans Lieven Janssens Chris Schoenmakers Gerd Zonnenberg Stefan Versweyveld Paul Prinsen Wouter Vanreusel Koen Thibau Luc Van den Bergh Juul Appels

Julien Bouwen

Eddy Vercammen

Willy Vanberghen Jan Mallants Jan De Schepper Gerd Zonnenberg Kris Van der Steen

Herman Puls Herman Bijnens Johan Van Genechten Frank Van Gorp Vital Van Gorp

Rutger Steenmeijer

Frank Hye

Oscar Vanderborght Rik Puls

Arthur Vleugels Tessa Boeykens

Dirk Willems

Toegetreden leden

GROEP C - Erkende verenigingen voor landbouw - toerisme - wildbeheer

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 â&#x20AC;&#x201C; Planning 2018

Landelijke Beweging Boerenbond Bedrijfsgilden Bedrijfskringen Landelijke Gilden KVLV KVLV/AGRA Agrakring Groene Kring vzw / KLJ

Jelle Claes Marcel Heylen Alfons Gios Eddy de Hoon Rita Geerts Hilda Van den Broeck Rosa Helsen Dorien Dickens

Regioraden Algemeen Boerensyndicaat Vlaams Agrarisch Centrum vzw WBE Retie vzw WBE De Vart vzw WEB Geel-Olen 1 vzw WBE Het Netebroek Balen WBE 4B vzw WBE Bos&Duin Kasterlee vzw WBE Groot-Lille vzw WBE Nete&Wimp vzw TPA vzw Pasar vzw Kempens Landschap vzw Land van Turnhout vzw Vallei van de Grote Nete vzw Het Groene Neteland vzw Kempense Meren vzw vvv Balen vzw vvv Retie vzw vvv Vorselaar vzw vvv Dessel vzw vvv Mol vzw VormingPlus Kempen Provinciale Landbouwkamer Cultuurraad voor de Kempen vzw KEMP Den Bunt vzw Nationale Boomgaardenstichting Landschapszorg vzw Bosgroep Kempen Noord Bosgroep Zuiderkempen Rurant vzw VVV Geel Departement Landbouw en Visserij

Michiel Sels Luc Huybrechts Carine Ceusters Roger Ooms Jozef Schryvers Jan Lavrijsen Marc Geuens Aloys Verherstraeten Carlo Carpentier Geert Van den Bosch Bie De Busser Hilsande Sels Tine Van den Broeck Jan Aerts Cris Rutten Ingrid Ryken Vincent Kolen Walter Van de Poel Marcel Moons Luc Van Hoof Annie Michielsen Guido Van Hoof Christa Truyen Gert Van de Moortel Willy De Ceulaer Maarten D'Hondt Roger Damen Marc Boermans Chris Caerts Marieke Verreet Jan Seynaeve Wim Poelmans Bert Goeman Van Vlierberghe Sam

Ludo Vansant Jorie Boyen Liliane Aerts

Luc Van Dommelen Danny Meeusen Willy Van der Veken Gerard Lammers Paul Verluyten Jozef Marien Marc Ooms Karel Dierckx Eric Van Echelpoel Dries Daems Ann Kersemans Rob Huyskens Annemie Nagels Nik Tuytelaers Kris Alen Lisette Boeckx Herman Sannen Marcel Belmans Jules Mermans Guy Peeters Roger Damen Staf Heurckmans Martine Coppieters Frans Vangenechten Guide Van Hoof Brigitte Van Dongen Ludo Royen Guy Tilkin Willy Van De Velde Jan Millis Kristien Vanlommel Kris Alen Marcipont Yves

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 â&#x20AC;&#x201C; Planning 2018

Raad van bestuur De Raad van Bestuur van Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete is samengesteld uit de provincie Antwerpen, alle 18 aangesloten gemeenten en de erkende verenigingen voor natuur, landbouw en recreatie en de wildbeheereenheden.

GROEP C Erkende verenigingen voor Landbouw - toerisme - wildbeheer

GROEP B Erkende milieuen natuurverenigingen

GROEP A Provincie- en gemeentebesturen

Wijzigingen samenstelling van de Raad van Bestuur (sinds 20 februari 2018) aangeduid in het vet vertegenwoordiger Organisatie LEDEN RAAD VAN BESTUUR (stemgerechtigd) Rik RĂśttger Provincie Antwerpen Ann Hermans Gemeente Arendonk Wim Wouters Gemeente Balen Peter Helsen Gemeente Beerse Kris Van Dijck Gemeente Dessel Griet Smaers Stad Geel Gemeente Grobbendonk Mien Van Olmen Stad Herentals Tine Witvrouwen Gemeente Herenthout Guy Van de Perre Gemeente Kasterlee Gemeente Lille Kris Breugelmans Jan Melis Gemeente Meerhout Christophe Verdonck Stad Mol Marc T'Syen Gemeente Olen Leo Van Miert Gemeente Oud-Turnhout Kristel Pelckmans Gemeente Retie Hannes Annaf Stad Turnhout Filip Van den Broeck Gemeente Vorselaar Marc Soontjens Gemeente Vosselaar Hendrik Hendrix Natuurpunt vzw Jos Gysels Natuurpunt beheer vzw Paul Prinsen Natuurpunt De Kievit Dirk Geysels Natuurpunt De Wulp Marc Verachtert Natuurpunt Geel-Meerhout kern Geel Dirk De Schutter Natuurpunt Geel-Meerhout kern Meerhout Paul Dekker Natuurpunt Kasterlee Nico Paepen Natuurpunt Lille Marleen Jansen Natuurpunt Nete en Aa kern Vorselaar Eddy Vercammen Natuurpunt Nete en Aa kern GrobbendonkHerenthout Nete en Aa kern Herentals-Olen Herman Puls Natuurpunt Jan Mallants Natuurpunt Netebronnen kern Balen Johan Van Genechten Natuurpunt Netebronnen kern Mol Gerd Zonnenberg Natuurpunt Turnhoutse Kempen Kris Van der Steen Natuurpunt Wamp en Neten Frank Hye KVNS vzw Natuurpunt CVN Oscar Vanderborght Actiegroep Leefmilieu Kempen (VALK) vzw Jelle Claes Landelijke Beweging Boerenbond Marcel Heylen Bedrijfsgilden Alfons Gios Bedrijfskringen Eddy de Hoon Landelijke Gilden Rita Geerts KVLV Hilda Van den Broeck KVLV/AGRA Rosa Helsen Agrakring Dorien Dickens Groene Kring vzw - KLJ Michiel Sels Regioraden Luc Huybrechts Algemeen Boerensyndicaat Bie De Busser TPA vzw Vincent Kolen Kempense Meren vzw Tine Van den Broeck Kempens Landschap vzw

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jan Aerts Ingrid Ryken Marcel Moons Bart Claes Carlo Carpentier

Jaarverslag 2017 – Planning 2018

Land van Turnhout vzw Het Groene Neteland vzw VVV Retie WBE regio 1 (Dessel) WBE regio 2 (Balen)

14 15 16 17 18

Dagelijks bestuur De Raad van Bestuur verdeelt onder haar leden de functies van voorzitter, ondervoorzitter, secretaris en penningmeester. Het dagelijks bestuur bestaat uit maximaal 5 personen. Huidige samenstelling Dagelijks Bestuur RLKGN (sinds 20 februari 2018) naam Rik Röttger Kris Van Dijck Michiel Sels Jos Geysels Bas Van der Veken

vertegenwoordiger provincie Antwerpen gemeente Dessel Regioraden Boerenbond Natuurpunt RLKGN

functie voorzitter ondervoorzitter secretaris penningmeester coördinator

1.3 Personeel Personeelsbestand RLKGN regime

loonrol

Indienst vanaf

Bas Van der Veken

100%

RLKGN

1/5/2009

Medewerker communicatie

Tilly Mertens

50%

RLKGN

3/10/2016

Projectmedewerker landschap en erfgoed

Els Oostvogels

80%

RLKGN

1/11/2009

Projectmedewerker landschapsbeelden

Steve Meuris

100%

RLKGN

1/7/2012

Administratief medewerker

Suzy Volckaerts

80%

RLKGN

1/8/2011

Projectmedewerker trage wegen en MOS

Hanne Govaers

100%

RLKGN

1/1/2012

Projectmedewerker agrarisch Joke Maes natuur- en landschapsbeheer

100%

RLKGN

1/9/2015

Projectmedewerker landschap

Karen De Schutter

100%

RLKGN

23/2/2015

Projectmedewerker trage wegen

Charlotte Corthals

100%

Projectmedewerker biodiversiteit

Tom Snoeckx

100%

functie

naam

Coördinator

Stafmedewerker Antwerpse Wim Debaene regionale landschappen Bedrijfsplanner

Lieven Lavrijsen

uit dienst vanaf

23/9/2017

RLKGN 18/7/2016

RLKGN

werkt 100% RLDV* voor 4 RL Antwerps e100% RL’en VLM

1/6/2015

3/6/2017

RLKGN = basisfinanciering voorzien door provincie en gemeenten * met VIA-subsidies van de Vlaamse overheid (werkt voor alle Antwerpse RL’en) Volgende personeelswijzigingen vonden plaats in 2017 : 9

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

  

Jaarverslag 2017 – Planning 2018

Steve Meuris ging, na zijn tijdskrediet, uit dienst op 23 september 2017. Joke Maes nam tot en met 31 juli 2017 1 dag ouderschapsverlof op. Vanaf 1 september 2017 ging zij weer voltijds werken. Hanne Govaers ging in bevallingsrust vanaf 30 januari 2017 tot en met 16 mei 2017. Ze heeft ook tijdskrediet opgenomen van 1 juni 2017 tot en met 31 augustus 2017. Tijdens haar afwezigheid werden haar taken intern binnen het team overgenomen.

Personeel RLKGN 2017 functie

naam

regime

loonrol

j f m a m j j a s o n d

Coördinator

Bas Van der Veken

100%

RLKGN

x x x

x x

x x x x x x x

Medewerker communicatie

Tilly Mertens

50%

RLKGN

x x x

x x

x x x x x x x

Projectmedewerker biodiversiteit

Tom Snoeckx

100%

RLKGN

x x x

x x

x x x x x x x

Els Oostvogels

80%

RLKGN

x x x

x x

x x x x x x x

Projectmedewerker landschapsbeelden

Steve Meuris

RLKGN

Administratief medewerker

Suzy Volckaerts

80 %

RLKGN

x x x

x x

x x x x x x x

Projectmedewerker trage wegen en MOS

Hanne Govaers

100%

RLKGN

Projectmedewerker trage wegen

Charlotte Corthals

% 100%

Projectmedewerker landschap

Karen De Schutter

100%

Projectmedewerker agrarisch Joke Maes natuur- en landschapsbeheer

100%

Stafmedewerker Antwerpse regionale landschappen

Wim Debaene

werkt 100% voor RLDV* 4 RL’en

Bedrijfsplanner

Lieven Lavrijsen

100%

Projectmedewerker en erfgoed

landschap

x x x x

x x x

x x

x x x x x x x

RLKGN

x x x

x x

x x x x x x x

RLKGN

x x

x x x x x x x

VLM

RLKGN = basisfinanciering voorzien door provincie en gemeenten * met VIA-subsidies van de Vlaamse overheid (werkt

x x x x x x x

x x x

voor

alle

x x

x x x x x x x

Antwerpse

RL’en)

In 2018 worden enkele verschuivingen in het personeelsbestand verwacht. Joke Maes zal vanaf mei 2018 in zwangerschapsverlof gaan en daarna ouderschapsverlof opnemen tot en met december 2018. Er zal tijdelijk iemand aangenomen worden om de taken van Joke over te nemen. In februari 2018 zal een projectcoördinator aangeworven worden om het Strategisch Project Kleine Nete in goede banen te leiden. Projectmedewerker landschap Karen De Schutter liet in februari 2018 weten een andere job in de privésector aan te gaan. Deze functie dient dus ook opnieuw uitgeschreven en ingevuld te worden.

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 – Planning 2018

Personeelsverwachting RLKGN 2018 functie Coördinator

naam Bas Van der Veken

regime

loonrol

m a

m j j

a s o n d

100%

RLKGN

x x x x x x x x

Medewerker communicatie

Tilly Mertens

50%

RLKGN

x x x x x x x x

Projectmedewerker biodiversiteit

Tom Snoeckx

100%

RLKGN

x x x x x x x x

Projectmedewerker trage wegen

Hanne Govaers

100%

RLKGN

x x x x x x x x

Projectmedewerker trage wegen

Charlotte Corthals

100%

RLKGN

x x x x x x x x

80%

RLKGN

x x x x x x x x

100%

RLKGN

x x x x x x x x

Projectmedewerker agrarisch Joke Maes natuur- en landschapsbeheer

100%

RLGKN

Projectmedewerker agrarisch Tijdelijke natuur- en landschapsbeheer vervanging

100%

RLKGN

x x x x x x x x

Administratief medewerker

Suzy Volckaerts

80%

RLKGN

x x x x x x x x

Projectmedewerker landschap

Karen De Schutter

100%

RLKGN

Projectmedewerker landschap

Nieuwe medewerker

100%

RLKGN

x x x x x x x x

Stafmedewerker Antwerpse regionale landschappen

Wim Debaene

100%

RLDV*

x x x x x x x x

Bedrijfsplanner

Lieven Lavrijsen

100%

VLM

x x x x x x x x

Projectmedewerker landschap Els Oostvogels en erfgoed Projectcoördinator Kleine Nete

Nieuwe medewerker

RLKGN = basisfinanciering voorzien door provincie en gemeenten * met VIA-subsidies van de Vlaamse overheid (werkt voor alle Antwerpse RL’en)

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 – Planning 2018

Taakomschrijving huidige teamleden functie

naam

regime

Coördinator

Bas Van der Veken

100%

Medewerker communicatie

Tilly Mertens

50%

Communicatie: website, facebook, nieuwsbrief, folders, tentoonstellingen. Organisatie evenementen.

Projectmedewerker biodiversiteit

Tom Snoeckx

100%

Projecten natuurbehoud, monitoring, IHD

100%

Projecten rond agrarisch natuur- en lanschapsbeheer

Projectmedewerker trage Hanne Govaers wegen

100%

Project trage wegen, communicatie, publieksactiviteiten, Groen op School

vormingen

Projectmedewerker trage Charlotte Corthals wegen

100%

Project trage wegen, publieksactiviteiten

vormingen

Projectmedewerker landschap en erfgoed

Els Oostvogels

80%

Landschapszorg, landschapsvisies, projecten, IOED pijler landschap

Projectmedewerker landschapsbeelden

Karen De Schutter

100%

Landschapszorg en -ontwikkeling

Administratief medewerker

Suzy Volckaerts

80%

Algemene administratie, boekhouding, personeel

Lieven Lavrysen

100% (VLM)

Promotie, afsluiten en opvolgen van beheerovereenkomsten met landbouwers voor agromilieumaatregelen op landbouwbedrijven; participatie in RLKGN-projecten met landbouwraakvlakken

100% (Antw. RL’en)

Organisatie samenwerking tussen provincie en Antwerpse regionale landschappen en RL’en onderling in beleidsdomeinen natuur, soorten & biodiversiteit, landschap, erfgoed, recreatief medegebruik (uitwerken van gemeenschappelijke projecten; afstemming op het vlak van potentiële synergieën; centrale spil in samenwerking tussen provincie, RL’en en andere partners)

Projectmedewerker agrarisch natuurlandschapsbeheer

Bedrijfsplanner

Stafmedewerker Antwerpse regionale landschappen

en Joke Maes

Wim Debaene

taakomschrijving Algemene coördinatie team, eindverantwoordelijkheid jaarprogrammatie en werking, contacten bestuur en leden, overkoepelende projecten, eindredactie communicatie

communicatie,

gebiedsgerichte

Een teamvergadering vindt in de regel plaats om de drie weken, afwisselend op kantoor (donderdagvoormiddag) en op verplaatsing (donderdagnamiddag) waarbij een van de projecten bezocht wordt.

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 – Planning 2018

2 Werking 2017 in het kort 2017 werd opnieuw een jaar van veel projecten en terreinrealisaties voor RLKGN, nog steeds de basis van onze werking. Zo konden we op 36 locaties in ons werkingsgebied projecten realiseren rond landschapsherstel, kleinschalig erfgoed en kleine landschapselementen: meer dan 7500 nieuwe bomen en struiken (waarvan zo’n 75 procent autochtoon) werden aangeplant, zo’n 5km nieuwe houtkanten, hagen en heggen werden aangeplant en nog eens evenveel onderhouden en bijna 500 monumentale bomen werden door profesionele boomverzorgers onder handen genomen. Opvallend is dat we dit steeds meer doen in het kader van grotere, gebiedsgerichte projecten. Kleinere, zoals de Malou in Balen of de Kempense Heuvelrug in Kasterlee, twee gebieden waar de toekomstvisie volop omgezet wordt in realisaties. Of grotere, zoals het Strategisch Project rond de Kleine Nete met zes hefboomprojecten en dat rond de Grote Nete dat we met onze partners willen voorbereiden in 2018.

Daarnaast blijven er een aantal horizontale thema’s die een grote impact (kunnen) hebben op het landschap in de Kempen, zoals de professionalisering van landschapsbeheer (iLandschap), het structurele onderhoud van houtkanten (LEADER) en de valorisatie ervan via Kempens Energiehout (PDPO). Verschillende scholen gingen, samen met ons team, de uitdaging aan om hun terrein te vergroenen. In Herentals, Geel, Mol en Balen werken we volop aan de herwaardering van trage wegen. Lille en Arendonk staan op het programma voor 2018. In het kader van de Europese natuurdoelen herstelden we diverse habitats en leefgebieden van zeldzame soorten bij particuliere eigenaars. En ook voor de andere typische soorten van het Kempense platteland blijven we ons inzetten.

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 â&#x20AC;&#x201C; Planning 2018

2017 werd ook een jaar van samenwerking met onze partners. Samen met de erfgoedcellen k.Erf en Kempens Karakter richtten we twee nieuwe IOEDâ&#x20AC;&#x2122;s op waardoor ons ganse werkingsgebied nu kan genieten van deze ondersteuning. Met partners als Ar-Tur werkten we aan de Kempenatlas, een standaardwerk over de regio en met Rurant, Ar-Tur en het Streekplatform werd het Kempens Open Ruimte Platform boven de doopvond gehouden. Dit zal verder vorm krijgen in 2018.

Op onderstaande figuur wordt een overizcht gegeven van een aantal van onze acties in 2017. 14

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 â&#x20AC;&#x201C; Planning 2018

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 – Planning 2018

3 Planning 2018 in het kort In 2018 willen we in de eerste plaats verder doen met waar we goed in zijn: concrete terreinrealisaties in ons werkingsgebied, kaderend in gemeentelijke, provinciale, Vlaamse en/of Europese beleidsdoelstellingen en in nauw overleg met alle betrokken particulieren, organisaties en overheden. De ingeslagen trend om dit steeds meer te doen binnen het kader van grotere, ambitieuze gebiedsprojecten willen we daarbij verderzetten. Zo starten we in 2018 volop met het Strategisch Project Kleine Nete en bereiden we samen met de betrokken partners een aanvraag voor voor de Grote Nete, als vervolg op het Strategisch Project ‘Landduinen in Actie’. Lopende projecten, zoals de Kempense Heuvelrug / Slapende Reus in Kasterlee, worden volop verder uitgevoerd en krijgen een officieel openingsmoment in september 2018. In 2018 bestaan de Antwerpse regionale landschappen 10 jaar. Dat laten we uiteraard niet onopgemerkt voorbijgaan. Samen met al onze partners houden we op 21 juni een colloquium en feest in de Warande in Turnhout. Binnen de eigen organisatie zetten we verder in op professionalisering. In aanloop naar 2019, het jaar waarin RLKGN - een jaar later dan de andere Antwerpse regionale landschappen - 10 jaar bestaat, willen we met bestuur en partners onze missie en visie hernieuwen. Zowel onze organsiatie als de wereld rondom zijn immers erg veranderd de laatste tien jaar. Verder zetten we in op digitalisering: door de implementatie van CRM als centraal databanksysteem, DIPLA voor landschapsinventarisatie en –onderhoud en CMSi voor beheerplanning. In 2018 werken we ook gestaag verder aan de uitbouw van Oude Pastorie in Oosthoven tot een landschapshuis, onze toekomstige uitvalsbasis.

Tenslotte blijft het financieel gezond houden van onze organsiatie zoals steeds een aandachtspunt, net als het uitbouwen van een degelijk personeelsbeleid, nu het aantal medewerkers de kaap van 10 overschreden heeft.

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 – Planning 2018

4 Jaarverslag en planning 4.1 Natuurbehoud en landschapszorg Actie 1. Kleine Landschapselementen

Initiatiefnemer/trekker Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete Contactpersoon: Els Oostvogels - Karen De Schutter Partners: provincie Antwerpen, Agentschap natuur en bos, Agentschap onroerend erfgoed, gemeenten Doelgroep: Diverse grondeigenaars: landbouwers, particulieren, openbare besturen, verenigingen Doelstelling Behoud, herstel en uitbreiding van het netwerk van houtige kleine landschapselementen (houtkanten, hagen, dreven en hoogstamboomgaarden) in functie van landschapsherstel, landschapsbeleving, natuurbehoud, erfgoedherstel, natuurverbindingen, versterking van ecologische corridors, en behoud van autochtone bomen en struiken. Omschrijving Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete wil meewerken aan het behoud, herstel en uitbreiding van landschappelijk en cultuurhistorisch waardevolle houtige landschapselementen met een hoge ecologische en erfgoedwaarde, zoals hoogstamboomgaarden, dreven, hagen en houtkanten. Met bijzondere aandacht voor het historisch voorkomen van kleine landschapselementen in het landschap willen we de missing links binnen het KLE-netwerk in kaart brengen en waar mogelijk en wenselijk herstellen. Als basis voor de selectie van missing links willen we historische kaarten vergelijken met actuele inventarisaties (onder meer de provinciale landschapskaart). Naast het landschappelijk en cultuurhistorische aspect, is ook het behoud van materiaal en versterking van biodiversiteit een doelstelling. KLE’s worden aanwezigheid van autochtone genenbronnen en bij aanwezigheid wordt deze mogelijk verder opgekweekt. De aanplantingen van nieuwe KLE’s gebeuren autochtoon plantgoed.

streekeigen genetisch steeds gescreend op vrijgesteld, en indien dan ook steeds met

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 – Planning 2018

Hagen, houtkanten en (knot)bomenrijen zijn belangrijke landschapsbepalende elementen met een grote waarde als habitat, fourageerplaats of migratieroute voor talrijke dieren en planten. De laatste jaren is hun dichtheid echter sterk afgenomen.

KLE’s zullen hersteld, uitgebreid en nieuw aangelegd worden. Bij het herstel van deze kleine landschapselementen wordt rekening gehouden met:  cultuurhistorisch voorkomen van KLE’s  wenselijkheid van heraanplant uitgaande van de huidige natuur- en landschapswaarden  het voorhande opgekweekte autochtoon plantgoed.  meerwaarde van de locatie voor heraanplant: voldoende landschappelijke en/of natuurwaarde in de nabijheid (liefst nabij andere KLE, bos, natuurgebieden, groenblauwe verbindingen), exacte ligging niet in ‘vertuinde’ plek, voldoende ruimte voor aanplant (min. 10 meter haag / houtkant).  haalbaarheid, b.v. in functie van landbouwbedrijfsvoering Verloop Actie Uitgevoerd 2017  Op 36 locaties binnen het werkingsgebied van RLKGN werd gewerkt aan herstel of uitbreiding van kleine landschapselementen.

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 – Planning 2018



Aanplant van een totaal van 7667 stuks plantgoed, waarvan 5860 stuks autochtoon plantgoed



aanplant van 2,7 kilometer nieuwe heggen en hagen



aanplant van 2,8 kilometer nieuwe houtkanten



onderhoud van 4,7 km houtkanten, voornamelijk exotenbestrijding in de houtkanten van Amerikaanse vogelkers



aanplant van 227 solitaire bomen



boombeheer van 493 monumentale bomen



aanplant van 55 fruitbomen met een totaal van 12000m² nieuwe hoogstamboomgaard, 23 verzorgde oude hoogstamfruitbomen.



aanplant van 127 hoogstammige bomen in dreefverband, met een realisatie van 1km nieuwe dreven



boomverzorging van 433 bomen in dreefverband, 1,65 km beheerde dreven



1,6 ha park in herstel



89 beheerde knotbomen

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 – Planning 2018

Actie 1-1. Retie, landschapsherstel

Contact: Karen De Schutter Een particuliere eigenares uit Retie nam in februari contact met ons op, ze wilde graag het landbouwperceel acher haar boerderij verder aanplanten. Het weiland van 1ha had ze op eigen houtje al voorzien van een houtkant en een elzensingel, maar ze wilde ook graag een boomgaard met fruitbomen, kastanjebomen, notelaars en hazelaars. Haar perceel ligt ten westen van retie naast het Loeijens Neetje, in relictzone ’het Interfluviaal bosgebied Looieindse Bergen, Beverdonkheide en Hoeven-Straaleind’.

Uitgevoerd 2017  Advies en ontwerp  Leveren plantgoed Planning 2018  Aanleg poel 20

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 â&#x20AC;&#x201C; Planning 2018

Actie 1-2. Geel, landschapsherstel Contact: Karen De Schutter Particuliere eigenaars uit Geel hebben een landbouwperceel aangekocht met relicten van eiken houtkanten. Van het weiland schoot uiteindelijk niet veel meer over doordat het vol stond met spontaan opgeschoten eiken maar vooraal heel veel Amerikaanse vogelkers. Samen met de nieuwe eigenaars maakten we eerst een stappenplan op. Bovenaan het lijstje stond het verwijderen van de Amerikaanse vogelkers, deze werd machinaal uitgetrokken en op hopen verzameld. Ook de wortels werden zoveel mogelijk verwijderd. De hopen met takken en wortels werden door de chipper gehaald en verwerkt tot fijne snippers voor biomassa. Na deze werken reed de bosfrees nog enkele malen over het perceel om de achtergebleven wortels en takjes te verhakselen. Er werd uiteraard voldoende afstand gehouden bij de bestaande bomen en de nest van de rode bosmier. Na de laatste kleine grondbewerkingen lag het terrein klaar voor het inzaaien met een aangepast mengsel.

Bestaande toestand â&#x20AC;&#x201C; Machinaal uittrekken en verwijderen van Amerikaanse vogelkers

De takken en wortels van de Amerikaanse vogelkers werd op hopen verzameld en gechipd.

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 â&#x20AC;&#x201C; Planning 2018

De bosfrees versnipperd de achtergebleven wortels in de ondergrond en de twijgjes aan de oppervlakte. Het terrein is klaar voor de laatste grondbewerking om het vervolgens in te zaaien.

Een groene gloed komt tevoorschijn op het veld, het gras is gekiemd!

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 – Planning 2018

Samen met de eigenaars werd besproken waar er opnieuw plantgoed mag aangeplant worden. Aan de straatzijde komt een lage haag die aan de zijkanten overgaat in een wilde heg. Achteraan komt ook nog een stuk houtkant. Een groot deel blijft achteraan ook open, om het zicht naar de achterliggende weilanden te behouden. Op bovenstaand plan staan niet alle bestaande eiken ingetekend. Uitgevoerd 2017  Advies en terreincontroles  Verwijderen Amerikaanse vogelkers: kraanwerk, chippen  Bosfrezen van het perceel  Egaliseren van het perceel en zaaiklaar maken  Inzaaien van het perceel  Leveren plantgoed Planning 2018  Controle Amerikaanse vogelkers

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 – Planning 2018

Actie 1-3. Geel - landschapsherstel aan biologische varkensboerderij De Steenovens

Contact: Karen De Schutter Deze boerderij met 5 ha landbouwgrond zorgt voor de opkweek van biologische varkens, kippen, aardappelen en granen. De boer kwam in 2015 ten rade bij Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete om de terreinen in te richten met houtkanten, bomenrijen en fruitbomen. De aanplantingen met bosgoed en hoogstamfruit dienen schaduw te leveren voor de varkens. Het fruit zal daarbij in de toekomst geoogst worden om sap van te persen en te verwerken tot biologisch sap. Daarnaast wordt ook met aanplantingen een buffer aangelegd naar de zuidelijk aangrenzende bedrijven aan de Antwerpseweg. Samen met de boer werd een plan uitgewerkt. De weilanden en akkers in de omgeving van “De Steenovens” bevatten nog heel wat relicten van het oude landbouwlandschap. De landbouwer schakelde ook de landschapsplanner van VLM in. De eikenrijen, houtkanten en een aarden wal met houtkant zijn hier nog de sporen van. Er wordt binnen het plan gekeken of bij de inrichting van de gronden opnieuw de oude, kleinere percelering (ten dele) hersteld kan worden. Uitgevoerd 2017 - Inboet plantgoed - Leveren steenuilkast Gepland 2018 - Leveren wilgentenen voor wilgenhut - Inboet plantgoed

Boomgaard – De eigenaar heeft zelf ook een Kempens Veken gemaakt.

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 – Planning 2018

Actie 1-4. Mol, landschapsherstel Contact: Karen De Schutter CSA Het Mosterdzaadje is een zelfoogstboerderij in Mol. Boer Tuur kweekt daar op een biologischdynamische wijze groenten voor zijn leden. Bij Het Mosterdzaadje oogst je zelf je voedsel bij de lokale boer. Seizoensgebonden, kraakverse en biologische groenten, fruit en kruiden van het veld rechtstreeks op je bord! Boer Tuur wilde graag zijn perceel extra bufferen tegen insijpeling van bestrijdingsmiddelen en bemesting. Hiervoor klopte hij aan bij Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete. Uitgevoerd 2017  Leveren plantgoed voor 500lm vlechtheg Aanplanting nog niet uitgevoerd, wegens te natte grond. Planning 2018  Aanplantingswerken door boer Tuur en vrijwilligers. Tuur organiseert een samenwerkdag op 10/2/2018.

Het plantgoed ligt ondertussen ingekuild ten velde.

Actie 1-5. Beerse, landschapsherstel Contact: Karen De Schutter Een particuliere eigenaar in Beerse heeft bij zijn woning een weiland in eigendom dat hij wilde inrichten met een hoogstamboomgaard, hagen, knotbomen en houtkanten. Vooraf had hij al een aantal ideeën, maar vroeg RLKGN voor de opmaak van een ontwerpplan en steun voor uitvoering. Uitgevoerd 2017  Leveren plantgoed: nieuwe aanplant en inboet.

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 – Planning 2018

Actie 1-6. Herentals – vergroening IBIS Contact: Karen De Schutter Vorig jaar vergroenden we met de MOS-werking de speelplaats van Freinetschool IBIS in Herentals. De school is de trotse eigenaar van een heideveldje, we zorgden er toen voor dat het een onderhoudsbeurt kreeg om verruiging tegen te gaan. Verder zaaiden we een bloemenweide in voor schrale gronden en plantten we aan de schooltuintjes en parking gemengde hagen aan. Spijtig genoeg hebben vele plantjes het niet gehaald en moesten ze vervangen worden. De school zal nu ook extra veel water geven tijdens droge periodes.

Actie 1-7. Turnhout – Scouts Sint-Joris Turnhout Scouts Sint-Joris in Turnhout wilde hun speelveld graag landschappelijker aankleden met knotbomen en bosgoed. Wij leverden het plantgoed en de leiding plantte zelf het plantgoed aan met hun leden. We kozen voor knoteiken en knotessen en verschillende soorten bosgoed. Uitgevoerd 2017  Levering plantgoed  Uitvoering aanplantingswerken door Scouts

Actie 1-8. Oud-Turnhout - vergroening de Reuzepas Contact: Karen De Schutter De Reuzepas nam dit jaar contact met ons op om hun speelplaats mee te vergroenen. Als toekomstige buren willen we hen graag helpen met de plantenkeuze van de borders naast hun speelveld. Door het aanplanten van een gemengde heg, verschillende hoogstambomen, vele vasteplanten en bessenstruiken zal de speelplaats binnenkort een kleurijke plek worden om te spelen! Uitgevoerd 2017  Beplantingsvoorstel

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 – Planning 2018

Actie 1-9. Geel - vergroening de Toverboom Contact: Karen De Schutter Midden in dorp van Geel Bel vinden we bassischool de Toverboom. De school heeft het afgelopen jaar gronden bij aangekocht waar ze een avontuurlijke, groene speelzone willen inrichten. Het perceel is deels gelegen in het beschermde cultuurhistorisch landschap ‘Landschap van Bel’. Stad Geel bracht ons in contact met de school om hen in eerste instantie financiëel te ondersteunen bij de uitvoering. Ondertussen namen we een adviserende en ondersteunende rol op in de stuurgroep. We gaven het voorontwerp mee vorm en maakten het beplantingsplan op. De speelzone zal voor het grote publiek opgensteld worden en niet alleen door de school gebruikt worden. Na de schooluren zal iederen uit de buurt hier kunnen vertoeven. In het ontwerp zijn verschillende zones terug te vinden: - Een natuureducatieve zone met halfstamboomgaard, zithoekjes, groenten- en kruidenbakken en een grasveldje met takkenwal. - Een speelheuvelzone met spelelementen en een amfitheater als buitenklas. - De actieve speelzone met een trapveld en een verspring- zandbak. Het grote grasveld kan flexibel gebruikt worden. Voor een schoolfeest kan er een grote tent geplaatst worden of bij een optreden of voetbalmatch kan de speelheuvel dienst doen als tribune. - In de ervaringzone worden de zintuigen van de kinderen geprikkeld. Een hindernissenparcour draagt bij tot de ontwikkeling van de motoriek maar ook het voelen en ruiken zal geprikkeld worden in deze zone door de aangepaste beplanting. - Ook kinderen die een momentje van rust nodig hebben voelen zich thuis in de stille zone. Waar verschillende zitmogelijkheden voorzien zijn en plekjes om zich in te verstoppen. Uitgevoerd 2017  Overlegmomenten met de Toverboom, Onroerend Erfgoed en Stad Geel  Finaliseren van het ontwerp en beplantingsplan.  Opmaak planning voor uitvoering  Advies rond speelgroen  Realisatie trage weg Planning 2018  Start uitvoering en aanplantingswerken  Ondersteunende rol voor speelgroen, planning en uitvoer

Het perceel werd tot 2016 jaar ingezaaid met maïs. Momenteel is het een strak grasveld, maar hier zal weldra verandering in komen.

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 â&#x20AC;&#x201C; Planning 2018

Tussen de nieuwe speelterreinen van de school en de Sint-Lambertuskerk in Bel lag een smal zandpaadje. Dit paadje werd heel intensief gebruikt door de schoolgaande jeugd en de vele wandelaars. Samen met Stad Geel zorgden we ervoor dat deze trage weg nu mooi verhard is met porfiersplit, zodat iedereen ook in nattere periodes kan genieten van deze gemakkelijke verbinding!

ÂŠ Johan Stassijns Enkele referentiebeelden voor de vergroening van speelzone De Toverboom.

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 – Planning 2018

Actie 1-10. Turnhout – Advies beplantingsplan Sint-Pieterinstituut Contact: Joke Maes De omgeving/speelplaatsen van het Sint-Pieterinstituut in Turnhout (Jubileumlaan 1) worden volledig heraangelegd. Momenteel is er reeds gestart met de locatie waar de nieuwe fietsenstallingen komen. Hier zijn verschillende plantenvakken voorzien die op korte termijn ingericht kunnen worden. Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete werd gevraagd om advies te geven. Uitgevoerd 2017  Terreinbezoek met technisch directeur  Opstellen nota

Planning 2018  Opvolging van werken en indien nodig geven van bijkomend advies

Foto’s: Locatie school en in te richten plantvakken

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 – Planning 2018

Actie 1-11. Mol – exotenbeheer aan ecologische omgevormde visvijver Ten zuiden van de Wezelhoevenweg in Mol liggen een aantal visvijvers. Eén van deze vijvers werd opgekocht door een eigenaar die het perceel ecologisch wenste om te vormen. In 2016 vormden we de omsloten vijver die ecologisch gezien weinig waardevol was naar een poel met maximale lichtinval en ruimte voor biodiversiteit. Contact: Karen De Schutter

Voor de werken – Na de omvormings werken.

Na de aanplantingwerken werd duidelijk dat de Amerikaanse vogelkers nog niet verdwenen was. Dit jaar werden de jonge plantjes manueel uitgetrokken.

Uitgevoerd 2017  Verwijderen Amerikaanse vogelkers.

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 – Planning 2018

Actie 1-12 Geel, Inrichting en herstel broekbos Contact: Karen De Schutter Een Geels bedrijf contacteerde ons om de gronden naast hun bedrijf mee te vergroenen. De ligging van de gronden is zeer interessant (gelegen in natuurgebied en in relictzone, naast de Grote Nete en deels gelegen in habitatrichtlijngebied.) De vorige eigenaar had op verschillende locaties poelen en grachten gegraven om de percelen te ontwateren. Deze uitdiepingen hebben we terug dicht gedaan om het broekbos terug te herstellen. Op onderstaand kaartje zien we in het rood de percelen die onder handen genomen kunnen worden.

Uitgevoerd 2017  Terreinbezoeken met de eigenaar, verschillende aannemers, ANB  Opvraag offertes en inwinnen advies  Planning en organisatie voor uitvoering  Uitvoer van de werken: Opruimen van het terrein manueel en machinaal: verwijderen van bamboe en andere nietinheemse beplanting, metaal, afval, steenpuin, draadafsluitingen, dierenhokjes, … Exoten beheren: Op het terrein werd op verschillende plaatsen parelvederkuid, Japanse duizenknoop en Canadese kornoelje waargenomen. Er werden zones afgebakend rond deze exoten. De waterplanten werden zo veel als mogelijk uit de poelen geschept waarna ze met de kraan werden gedicht. De Japanse duizendknoop en Canadese kornoelje werden verschillende malen afgemaaid, de achtergebleven grond met wortels werd gebruik om onderaan de poelen te dichten. Kraanwerk: afvoer en verplaatsen van afval, opschonen van het terrein. Door de vorige eigenaar werden allerlei grachten gemaakt en poelen gegraven. Deze ingrepen werden weggewerkt zodat het terrein 1 glooiend geheeld werd. Geschikt voor de verdere ontwikkeling tot broekbos. Planning 2018  Opvolgen uitgevoerde werken en exotengroei  Aanplantingswerken

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 â&#x20AC;&#x201C; Planning 2018

Voor de werken was er veel materiaal en afval terug te vinden op het terrein. De vorige eigenaar had ook verschillende poelen en grachten gegraven om de percelen te ontwateren. Deze uitdiepingen herstelden we terug tot een egaler geheel.

Bergen grond werden gebruikt om gegraven poelen en grachten opnieuw te dichten.

We kijken samen met de eigenaar uit naar de vegetatie die hier spontaan zal ontwikkelen.

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 – Planning 2018

Actie 1-13. Landschapsherstel bij een langgevelhoeve te Geel

Contact: Els Oostvogels Bij een hoeve met bijhorende weilanden in Geel, gelegen tussen de Zegge en het kanaal BocholtHerentals, werd een landschapsontwerp opgemaakt en uitgevoerd in 2016. De omringende weilanden worden begraasd door paarden. Het erf is gelegen binnen het gehucht ’Worfthoeven’. Dit gehucht bestaat uit een vijftal hoeves en wordt omringd door landbouwlandschap en sluit verderop aan bij het natuurgebied ‘De Zegge’. Het vergelijk van enkele historische kaarten toont een zeer fijnmazig cultuurlandschap met akkers, weilanden, houtkanten en veldwegen. Relicten van de historische percelering zijn in de aangrenzende percelen hier en daar te herkennen. Het landschapsontwerp takt aan op deze relicten en herstelt heel wat van de verdwenen KLE’s. Het plan voorziet zo in de aanleg van:  een hoogstamboomgaard met 16 fruitbomen (oude rassen),  een dreef van 250m lengte met 60 hoogstammige lindenbomen,  250m houtkant rondom de weilanden,  220m hagen rondom het erf en boomgaard

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 – Planning 2018

Het plan werd uitgevoerd in de winter van 2016 en werd deels gefinancierd door het LEADER-project ‘paard en landschap’ en deels door vanuit de landschapswerking.

Uitgevoerd 2017  Slotmoment Paard en Landschap 15 september met 150 bezoekers  Advisering aanplant kruidentuin

Actie 1-14. Herenthout, inrichting site vogelopvangcentrum

Contact: Els Oostvogels Het vogelopvangcentrum van Herenthout kocht een zestal jaar geleden een oude voetbalkantine met bijhorende terreinen aan ter hoogte van de Langstraat in Herenthout. De terreinen werden opnieuw natuurlijk ingericht en zoveel mogelijk opgenomen in het aansluitend landschap en bosgebied. In 2013 werd al gestart met de eerste fase van uitvoering. In verschillende fases wordt de buitenruimte en voormalig voetbalterrein heringericht tot een geschikte en biodiverse buitenopvang en bezoekersruimte. Uitgevoerd 2017  Afbraak terreinvreemde constructies en afrastering. Gepland 2018  Opvolging aanplant

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 – Planning 2018

Actie 1-15. Site Kabouterberg, Kasterlee – bomenbeheerplan

Contact: Els Oostvogels In 2013 werd een bomenbeheerplan opgemaakt voor de kabouterberg in Kasterlee. Het boombeheerplan heeft naast het garanderen van de veiligheid voor de bezoekers (meer dan 10.000 geleide bezoekertjes per jaar!) van de kabouterberg, het doel de markante bomen te bewaren voor de toekomst en beter zichtbaar te maken op de site. Intussen zijn de voorbije vier jaren alle bomen op de site beheerd. Alle markante eiken, het oude eikenhakkout en de luchtworteldennen kregen een eerste snoeibeurt. De voorgaande snoeifasen werden telkens opgevolgd samen met boomverzorger en de gemeente en de bomenspecialist van het agentschap voor natuur en bos. De opmaak van het bomenbeheerplan opende het gesprek om het gehele landschap van de heuvelrug onder de loop te nemen en gaf de noodzaak aan van een overkoepelende visie op het landschap en het bijhorende landschapstoerisme van Kasterlee. Dit resulteerde intussen in de realisatie van een landschapsvisie en toeristisch ontwikkelingsplan voor de Kempense Heuvelrug tussen Kasterlee en Lichtaart. Uitgevoerd 2017  Opvolgen van bomenbeheerplan in samenwerking met gemeente Kasterlee, toerisme Kasterlee en agentschap Natuur en Bos - advies in noodsnoei Gepland 2018  Vrijstellen markante eiken

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 – Planning 2018

Actie 1-16. Landschapsherstel bij hoeve in Morkhoven, saffraanboerderij – fase 3 Contact: Els Oostvogels De eigenaars van deze percelen en oude hoeve richten een aantal jaren geleden ‘de saffraanboerderij’ op. De hoeve met bakhuis is recent gerenoveerd en de eigenaars maakten al een uitgebreide moestuin, pluktuin en boomgaard aan de woning. De percelen zijn gelegen in open landbouwgebied met in de omgeving relicten van kleinschalig landschap. De eigenaars willen de bezoekers ontvangen in een zo authentiek mogelijk landschap. Samen met het Regionaal Landschap werd een plan opgemaakt. Dit plan werd volledig in uitvoering gebracht einde 2013. In 2016 werden bijkomend nog fruitbomen aangeplant en knoteiken ingeboet; het plantgoed hiervoor werd door het regionaal landschap aangeleverd.

Uitgevoerd 2017  Aanleveren fruitbomen saffraanboerderij en inboeten knoteiken Gepland 2018  Opvolgen aanplant

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 – Planning 2018

Actie 1-17. Samentuinproject ‘Lichtaarde’

Contact: Els Oostvogels Het samentuinproject ‘Lichtaarde’ verbindt een tiental burgers die samen tuinieren op een perceel tussen Lichtaart en Tielen. Het perceel is gelegen in open landbouwgebied, en sluit aan bij de vallei van de Kaliebeek. Het perceel is omzoomd met historisch eikenhakhout. Het regionaal landschap gaf advies omtrent het beheer van de houtkant en leverde plantgoed aan voor de uitbreiding van hun hoogstamboomgaard, de houtkant en de aanplant van een eikenrij.

Uitgevoerd 2017  Inboeten plantgoed en aanplant extra fruitbomen Gepland 2018  Opvolgen aanplant

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 – Planning 2018

Actie 1-18. WO II-erfgoed: Flakstellung Langenberg, Lichtaart Contact: Els Oostvogels Tussen Lichtaart en Herentals, in de omgeving van Snepkensvijver, op de zuidelijke flank van de Kempense Heuvelrug is de ‘flakstellung Langenberg’ gelegen. Verspreid in het boscomplex en op de open heide is de structuur van de ‘flakstellung’ terug te vinden onder de vorm van vergravingen en restanten van munitiebunkertjes. Het digitaal hoogtemodel geeft mooi weer hoe de stelling is opgebouwd en toont eveneens een goed bewaard loopgravensysteem, gelegen iets verderop op de Kempense Heuvelrug, richting Herentals. De ‘flakstellung Langenberg’ is hoofdzakelijk in openbare eigendom, maar bij de beheerders niet of maar oppervlakkig bekend. Het loopgravensysteem is in particuliere eigendom. Het regionaal landschap wil dit WOII-erfgoed in kaart brengen, beschermen en beter ontsluiten.

Het digitale hoogtemodel geeft duidelijk kijk op de ‘flakstellung’, iets verderop ten westen, richting Herentals, is in relatie tot de ‘flakstellung’ een complex van loopgraven te vinden.

Uitgevoerd 2017  Terreinbezoek  Overleg gemeente Kasterlee Gepland 2018  Verder documenteren, in kaart brengen en ontsluiten van dit WOII-erfgoed 38

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 – Planning 2018

Actie 1-19. De Zeggenhoeve Geel Contact: Els Oostvogels De Zeggenhoeve aan de Zeggendijk in Geel werd recent verkocht, de eigenaar heeft interesse om de 5ha rondom de hoeve om te vormen tot natuurgebied, en zo bij de Zegge te voegen. De gronden van Natuurreservaat De Zegge grenzen direct aan de percelen (zie kaart). In samenwerking met de beheerder van De Zegge (De Zoo van Antwerpen) werd een conceptplan uitgewerkt als besprekingsbasis met de nieuwe eigenaar.

Uitgevoerd 2017  Terreinbezoek  Historische kaartstudie  Analyse  concept Gepland 2018  prospectie richting uitvoering

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 – Planning 2018

Actie 1-20. Landschapsherstel bij hoeve in Poederlee – Aa-vallei Contact: Els Oostvogels Adviesverlening aan de nieuwe eigenaars van een hoeve in Poederlee, gehucht Heerle, gelegen in de vallei van de Aa. Er werd advies verleent naar erfinrichting, hooilandherstel, vijveromvorming, biodivers bouwen (maatregelen vleermuizen) en hakhoutbeheer.

Uitgevoerd 2017  Terreinbezoeken  Historische kaartstudie  Analyse Gepland 2018  Uitwerking plan en uitvoering

Actie 1-21. Advies landschapsherstel vallei Kleine Nete, Retie Contact: Els Oostvogels Mevrouw Avonds vroeg advies naar het beheer van haar eigendommen in de vallei van de Kleine Nete, Retie. Een eerste terreinbezoek van haar eigendommen (ong. 10ha) vond plaats, alsook eerste kaartstudie en historische analyse. We bekijken of stapsgewijs in de toekomst een aantal herstelprojecten kunnen uitvoeren, voornamelijk aanplant en herstel van KLE’s. Daarnaast wordt getracht om opening te vinden om te werken rond ’s Gravendel. Dit waardevol natuurgebied in private handen, heeft te kampen met verdroging en eutrofiëring. ’s Gravendel is een relict in intensief landbouwgebied. Een overleg en samenwerking met de omringende landbouwers is nodig, alsook het wegwerken van achterstallig beheer (tegengaan verbossing) van ’s Gravendel.

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 – Planning 2018

Uitgevoerd 2017  Terreinbezoek  Historische kaartstudie  Analyse Gepland 2018  prospectie richting uitvoering

Actie 1-22. Een blik op 2018 Contact: Karen De Schutter -

Landschapsherstel Kluterstraat Meerhout Houtkanten herstellen, boomgaard aanplanten en poel graven.

Kasteelpark in Grobbendonk Lindedreef aanplanten i.s.m. Bosgroep Kempen Noord

Dreefomvorming in Bouwel Dreef van fijnspar omvormen naar een dreef van inheemse bomven i.s.m. Bosgroep Kempen Noord

Erfinrichting te Geel Aanplanten van houtkanten en boomgaarden

Landschappelijke inrichting van CSA boerderij Plantenadvies en leveren plantgoed. De zelfoogsttuin zal mooi geïntegreerd worden in het landschap en hiermee worden de nadelige effecten van de traditionele landbouw op hun gewassen tot een minimum beperkt.

Landschapsherstel Kasterlee Aanplant van heggen en fruitbomen.

Verbinding van landschap en architectuur Aanplant boomgaard bij architectenwoning op het hoogste punt van de Hoogt, de ‘berg’, met zicht op de Aa-vallei en de Liereman.

Erfinrichting Oud-Turnhout Boerderij met stallingen mooi in het landschap integreren.

Aanleg poelen Contact eigenaars – ontwerp – vergunning – offerte – aanleg

Boomverzorgingswerken Lindeproject Geel, Kasteeldreef Tielen, Lindebromen rond dries - Olen Centrum

Kempens Veken Zoeken naar geschikte locaties om een Kempens Veken te plaatsen

Speelgroen: Natuurlijk en avondtuurlijke speelplekken creëren door te kiezen voor boomstammen, heuvels, water, wiglo’s, …

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 â&#x20AC;&#x201C; Planning 2018

Actie 2. Boomverzorgingswerken

Contactpersoon: Karen De Schutter - Els Oostvogels â&#x20AC;&#x201C; Joke Maes Partners: Gemeenten Doelgroep: Diverse grondeigenaars: landbouwers, particulieren, openbare besturen. Doelstelling Herstel van kleinschalig (bouwkundig) erfgoed en omgeving. Omschrijving Regionaal landschap Kleine en Grote Nete ondersteund herstel van klein bouwkundig erfgoed en herstel van de omgeving van zulke relicten.

Situering In 2017 werd gewerkt rond de sites op de volgende kaart..

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 â&#x20AC;&#x201C; Planning 2018

Actie 2-1. Geel â&#x20AC;&#x201C; lindeproject Contact: Karen De Schutter Het dorp Zammel in Geel telt heel wat waardevolle lindebomen. In 2014 ging Stad Geel en Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete op pad met een gespecialiseerde boomverzorger om de locaties te bekijken. Bergen boomverzorging maakte dat jaar ook een bomenbeheerplan voor deze waardevolle lindebomen van Zammel. Stapsgewijs wordt dit bomenbeheerplan uitgevoerd en worden de bomen opgevolgd zodat ze nog vele jaren in het straatbeeld van Geel kunnen blijven staan. De locaties betreffen: 1. 2. 3. 4. 5. 6.

Kapellinde Sint Dimpnakapel Sint-Gerebernusstraat Knotlinde te Geel Zammel (perceel kerkfabriek - Tongerlosebinnenweg) Erflinde naast nieuwbouw thv Zammelsweg Knotlinde en Amerikaanse eik nabij watermolen Eindhoutseweg Lindedreef Berthoutsedreef) Linde Zammelseweg

Uitgevoerd 2017 Onderhoudsnoei Kapellinde bij Sint Dimpnakapel (fase 2) Aangezien er op deze boom verschillende vruchtlichamen te zien zijn van de Tonderzwam, is het noodzakelijk om de boom nauw op te volgen. Spijtiggenoeg kreeg de boom een zware klap door een hevige rukwind in juni waardoor een zware gesteltak uitscheurde. Kort erna kreeg de boom een stevige snoei door het reduceren van zware gesteltakken en de kroonomvang.

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 – Planning 2018

Door een storm is een zware gesteltak van de kapellinde uitgescheurd.

Tijdens de snoeiwerken.

Planning 2018  Standplaatsverbetering bij verschillende lindebomen door bladvangkorven te maken van natuurlijke materialen.  Bij de erflinde, Zammelseweg zijn grotere werkzaamheden voorzien. De bodem rondom de boom is te verdicht door parkerende auto’s en verhardingen. Stad Geel zal hierdoor verhinderen dat auto’s vlakbij de boom parkeren. Er zal ook een stuk overbodige stoep opgebroken worden.  Nadien zal de boomspiegel losgewerkt worden en zal er extra teelaarde aangebracht worden. Mulching met bladgrond en het aanplanten van bodembedekker staan ook op het programma. Knotlinde aan kerkfabriek  Knotlinde Tongerlosebinnenweg: Deze lindeboom kreeg in 2015 al een snoeibeurt. Ondertussen is de tijd rijp om de populieren en de hulst die vlak naast de boom staan, stelselmatig te vellen.  Momenteel lopen er nog gesprekken met Stad Geel en de kerkfabriek voor een eventuele omvorming naar ontmoetings-speelplek.

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 â&#x20AC;&#x201C; Planning 2018

De standplaats van deze erflinde zal verbeterd worden. Parkeren vlakbij de boom zal niet meer mogelijk zijn, alsook zal er een stuk verharding opgebroken worden. De bodem rondom de boom zal ook verbeterd worden.

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 – Planning 2018

Actie 2-2. Geel – beuken Groenenheuvel Contact: Karen De Schutter Even voorbij de St.-Dimpnakerk in de richting van Mol bevindt zich aan de linkerkant van de baan de kapel van de Groenenheuvel, toegewijd aan de Heilige Dimpna. Het kapelletje staat op een driehoekig grasveldje omring door beuken. Uitgevoerd 2017  Om de gezondheid van deze monumentale bomen te kennen hebben we een VTA-onderzoek (Visual Tree Assessment) laten uitvoeren. Hierbij wordt de standplaats van de boom bekeken en onderzoekt men mogelijke gebreken of gevaarlijke situaties. Uit het VTA onderzoek met bijhorend verslag is gebleken dat het nodig is om een inspectieklim uit te laten voeren, om de aanwezige holtes en zwammen van dichtbij te onderzoeken en het dood hout te verwijderen.  Inspectieklim en verwijderen van dood hout.

Planning 2018  Bijkomende snoeiwerken: plakoksel, inspectieklim naar zwamaantasting  Standplaatsverbetering

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 – Planning 2018

Actie 2-3. Tielen – Kasteeldreef Contact: Karen De Schutter Om de gezondheidstoestand van 35 rode en 3 groene beuken in de Kasteeldreef in Tielen in kaart te brengen, is door een boombezorger (European Tree Worker en European Tree Technician) een visuele boomveiligheidscontrole uitgevoerd. Bij dergelijke onderzoeken wordt elke boom individueel bekeken en onderzocht op defecten zoals de aanweizgheid van holtes, vruchtlichamen en schimmels, scheuren en de aanwezigheid van zware takken. De uitwendige symptomen kunnen een indicatie zijn voor een inwendige verzwakking en verhoogd risico op breuk van de stam en takken of windworp van de gehele boom. Op basis van de verkregen restulaten wordt een advies opgesteld om de bomen veilig en duurzaam te kunnen behouden.

Elke boom kreeg in de Kasteeldreef een uniek nummer. Bij elke boom hoort een inventarisatiefiche.

Na de boomveiligheidscontrole, bleek dat een aantal bomen een bijkomend onderzoek nodig hebben. Bij enkele bomen werd een schimmelaantasting waargenomen op de stamboet. Om de stabiliteit van deze bomen in te schatten werd hierop een trekproef uitgevoerd. Voor beide bomen werd ook geadviseerd om een tomograafmeting uit te voeren. Dit is een techniek waarbij de boom onderzocht wordt met behulp van geluidsgolven. Uitgevoerd 2017  Opmaak bomenbeheerplan: VTA + verslag  Snoeien: uitvoer bomenbeheerplan  Uitvoer nader onderzoek van 2 bomen Planning 2018  Kroonreductie van 2 bomen

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 – Planning 2018

Actie 2-4. Oud-Turnhout, boomgaard Fam. Kinschots Contact: Karen De Schutter In de vallei van de Aa, op wandelafstand van Landschap De Liereman ligt deze oude boomgaard. Een van de weinige of zelfs de laatste oude hoogstamboomgaard binnen ons werkingsgebied. De fruitbomen zijn rond de 80 jaar oud en hadden dringend een snoeibeurt nodig. In overleg met de eigenaar worden krijgen de fruitbomen een winter- en zomersnoei. Uitgevoerd 2017  Wintersnoei van fruitbomen  Bezoek aan de oude boomgaard met cursisten Fruitcursus  Zomersnoei van fruitbomen Planning 2018  Mogelijk worden nog nog een 10-tal bomen bij geplant in de boomgaard.

Voor de werken – tijdens de wintersnoei

Tijdens de zomersnoei

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 – Planning 2018

Actie 2-5. Onderhoud bomen aan Kruiskapel, Dessel

Contact: Karen De Schutter De Kruiskapel staat op een heuvel centraal gelegen in het gehucht Dessel-Heide. De kapel was toe aan restauratie, alsook de oude linde en het omringende eikenhakhout vroegen verzorging. Deze intacte site is momenteel niet waarneembaar bij het doorrijden van het gehucht. Er zijn heel wat potenties naar herintegratie en herinrichting van de kapel in het gehucht. Rondom de site is een buurthuis en dagcentrum ‘De Hei’. De buurt staat momenteel al in voor het dagelijkse onderhoud van de kapel. Het project verloopt samen met de gemeente Dessel, de heemkring en bij voorkeur met betrokkenheid van het buurthuis en dagcentrum. Voor de renovatie van de kapel werken we samen met de leerlingen van het Sint-Jozefinstituut in Geel, Kogeka. Uitgevoerd 2017 Onderhoudssnoei van oude lindeboom en eiken hakhout. De mechanische belasting van de topzware takken van de linde werd verminderd, zodat er meer licht in de binnenkroon komt. Ook het dood hout werd verwijderd. De eiken werden gesnoeid in functie van het vrijstellen van de linde. Hier werden ook de topzware takken weggehaald om de binnenkroon te stimuleren voor nieuwe takvorming. Het was geen optie om de eiken opnieuw in hakhout te zetten.

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 – Planning 2018

Actie 2-6. Geel – beuken kasteeltuin Gooreind Contact: Joke Maes In de tuin van het kasteel op het landschap Gooreind in Geel staan enkele monumentale beuken. Dit landschap is gelegen ten zuiden van het kanaal Bocholt-Herentals en ten oosten van de N19. Enkele van deze beuken vertoonden tekenen van mindere vitaliteit. Een gespecialiseerde boomverzorger werd ingeschakeld om eerste visuele inspectie met bijbehorende adviezen te geven zodat men optimale omstandigheden kan creëren voor deze bomen en hun levensduur te verlengen. Uitgevoerd 2017  Terreinbezoek door RLKGN  Terreinbezoek met eigenaars en boomverzorger  Mailing verslag Planning 2018  Opvolging en nodige ondersteuning voor onderhoud

x x

Beuken in kasteeltuin (rode x). (Groen = beschermd cultuurhistorisch Landschap 'Gooreind' beschermd door het ministerieel besluit van 06/02/1995)

Oude beuken met windschade en/of reuzenzwamaantasting in de kasteeltuin.

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 – Planning 2018

Actie 2-7. Boomverzorging kapelbomen Kempenstraat, Kasterlee

Contact: Els Oostvogels

Deze monumentale beuken bij een kapel in de Kempenstraat in Kasterlee waren toe aan verzorging, ze hadden te lijden onder de recente bouwwerkzaamheden aan de aangrenzende appartementen. De bomen zijn beeldbepalend in de omgeving als monumentale hoekbomen van de Kempenstraat en begeleidende bomen bij de kapel, het regionaal landschap zet in samenwerking met de gemeente Kasterlee in op de zorg voor deze beuken door het aanstellen van een erkende boomverzorger. De werken werden uitgevoerd juni 2017.

Uitgevoerd 2017  Terreinbezoeken  Uitvoering  werfopvolging

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 – Planning 2018

Actie 2-8. Boomverzorging kapelboom Tielen

Contact: Els Oostvogels Op het kruispunt ter hoogte van het Pleintje in Tielen staat deze charmante kapel met bijhorende monumentale linde. De aangrenzende eigenaars plaatsten recent zonnepanelen en stelden zich vragen bij de vitaliteit van de boom en de veiligheid. De vraag kwam om de boom sterk te reduceren. De milieuambtenaar van Kasterlee vroeg om vanuit het regionaal landschap te bemiddelen door een goede boomverzorger aan te stellen. De boom werd in goede conditie bevonden en kreeg een snoeibeurt om de kroon uit te lichten, en groei binnen de kroon te stimuleren. De werken werden uitgevoerd juni 2017. Uitgevoerd 2017  Terreinbezoeken  Uitvoering  werfopvolging

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 – Planning 2018

Actie 2-9. Boomverzorging De Ghellincklaan en Kruisstraat, Morkhoven Contact: Els Oostvogels In 2012 werd een bomenbeheerplan opgemaakt voor de Ghellincklaan en Kruisstraat in Noorderwijk. In 2013 werd een herstelsnoei uitgevoerd voor beide dreven. De Ghellinklaan is een bijzondere dubbele lindendreef met een lengte van 850 meter, deze verbindt het centrum met het kasteel van Noorderwijk. Een controle en opvolging van de dreven dient zich aan. Ook zijn er enkele belangrijke aandachtspunten en aanbevelingen naar beheer en herstel. Daarnaast kadert de zorg voor deze dreven in het lopende project ‘Vleermuis Charlotte’. Tip en aandachtspunten meegegeven aan stad Herentals: 1. Let op bij verwijderen van wortelopslag! De voorbije jaren is ernstig schade toegebracht aan de bomen, ingang voor aantasting en ziekte! Geen stamschade toebrengen bij het verwijderen van de wortelopslag, de stam niet inzagen! enkel de wortelopslag.

Toegebrachte ernstige schade bij het verwijderen van de wortelopslag (foto rechts: recente schade, foto links: onderaan recente schade, bovenaan schade die al overgroeid is, schade tweetal jaren geleden)

2. Parkeren tussen de bomen bij het begin van de Ghellincklaan Bij voorkeur wordt dit vermeden, ongunstige situatie voor de bomen.

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 – Planning 2018

3. Voorkom snoei door buurtbewoners Op het einde van de Kruisstraat aan de rechterkant, ter hoogte van onderstaande woning zijn twee lindes sterk teruggesnoeid, vermoedelijk door de aanpalende eigenaar. Ten einde een consequente dreefbeeld en om een correcte en kwalitatieve snoei te kunnen garanderen, dienen zulke situaties vermeden te worden. 4. Er vallen gaten in de dreef Kruisstraat

Aanbevelingen acties: 

VTA controle van de dreven Kruisstraat en Ghellincklaan (najaar 2017, offerte door Bergen Boomverzoring) Controle, met extra aandacht voor de aangeduide ‘te vellen’ bomen in de Ghellincklaan



Snoei van de dreven augustus – september 2018, offerte op basis van VTA controle, door Bergen Boomverzorging  Bij voorkeur staan bij de snoeiwerkzaamheden de bomen nog in blad.  Augustus – september is de meest optimale periode voor snoei i.f.v. de aanwezige populatie vleermuizen.  Verwijderen van de opslag in de dreef Bij voorkeur wordt de opslag onder de bomen verwijderd om de leesbaarheid van de dreef, zowel intern in de dreef als de relatie met het omringende open landschap te vrijwaren.

Uitgevoerd 2017  Terreinbezoeken  VTA boomcontrole  Beheernota stad Herentals Gepland 2018  Verwijderen opslag dreef  Boomverzorging  Aanplant 54

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 – Planning 2018

Actie 3. Klein bouwkundig erfgoed

Contactpersoon: Karen De Schutter - Els Oostvogels – Tilly Mertens Partners: heemkringen, erfgoedcellen, IOED Erfgoed Noorderkempen, agentschap onroerend erfgoed, gemeenten, technische scholen, Doelgroep: Diverse grondeigenaars Doelstelling Herstel van kleinschalig (bouwkundig) erfgoed en omgeving. Omschrijving Regionaal landschap Kleine en Grote Nete ondersteund herstel van klein bouwkundig erfgoed en herstel van de omgeving van zulke relicten.

Situering In 2017 werd gewerkt rond deze sites  Kruiskapel in Dessel  Kapelletjes in Dessel  Kapel Schuurhoven in Oud-Turnhout

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 â&#x20AC;&#x201C; Planning 2018

Actie 3-1. Dessel, herstel Kruiskapel en site Kruiskapel te Dessel-Heide

Contact: Karen De Schutter

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 – Planning 2018

De Kruiskapel staat op een heuvel centraal gelegen in het gehucht Dessel-Heide. Tegen de gevel pronkt een oude lindeboom met errond een relict van oud eikenhakhout. De kapel was toe aan restauratie, alsook de linde en de omringde eiken vragen verzorging. Na verschillende terreinbezoeken met Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete gemeente Dessel, heemkundige kring Griffioen en technische school Kogeka uit Geel werd het startschot gegeven voor de renovatiewerken. Kogeka Geel betrekt verschillende studierichtingen bij het project, zowel de afdeling bouw, de afdeling hout, de afdeling metaal als de schilders zullen een steentje bijdragen. De gevel van de kapel werd ondertussen gezandstraald door een externe firma. Begin oktober zijn de leerlingen gestart met het uitslijpen van de voegen en werd ook het dak stapsgewijs gerenoveerd. Vervolgens zijn de muren opgevoegd en kan de gevel opnieuw wit/zwart gekaleid worden. De school neemt ook de bezetting- en schilderwerken binnenin op zich. Om het Maria-beeldje tegen diefstal en beschadiging te beschermen werd door de school al een rooster gelast. Deze intacte site is momenteel niet waarneembaar bij het doorrijden van het gehucht. Er zijn heel wat potenties naar herintegratie en herinrichting van de kapel in het gehucht. Rondom de site is een buurthuis en dagcentrum ‘De Hei’. De buurt staat momenteel al in voor het dagelijkse onderhoud van de kapel. Het project verloopt samen met de gemeente Dessel, de heemkring en bij voorkeur met betrokkenheid van het buurthuis en dagcentrum. Voor de renovatie van de kapel werken we samen met de leerlingen van het Sint-Jozefinstituut in Geel, Kogeka. Uitgevoerd 2017  Bouwkundig herstel van de kapel: renovatie door Kogeka Geel. o Opvoegen van de gevel, renovatie van het dak, muurankers inmetsen, plaatsen van het kruis en rooster voor Maria beeld, opbreken van de vloer en nieuwe vloer leggen.  Prospectie naar inrichting van de ruimere omgeving van de kapel in het gehucht Dessel Heide

Planning 2018  Verdere renovatie van de Kruiskapel door Kogeka. o Kaleien, gyproc en schilderwerken, afwerking binnen door leerlingen schrijnwerk.  Voorbereidingen en officiële opening op 1 mei.

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 â&#x20AC;&#x201C; Planning 2018

ÂŠ Joren De Weerdt - Renovatie door leerlingen van Kogeka.

Persbericht in Citty A van GVA.

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 â&#x20AC;&#x201C; Planning 2018

Actie 3-2. Dessel, kapelletjessafari Contact: Tilly Mertens - Karen De Schutter Je kan er niet naast kijken, Dessel is rijk aan kapelletjes! Oude en minder oude kapelletjes, allemaal met hun geschiedenis en hun eigen verhaal. In 2016 renoveerden we al het veldkapelletje op de Kleine Heide en zijn we van start gegaan met de renovatie van de Kruiskapel. Maar we hebben nog veel meer in petto om de Mariamaand in 2018 in de kijker te zetten! Recent maakten we samen met Gemeente Dessel en de Heemkundige kring een inventarisatie op van alle kapelletjes langs de Desselse wegen, momenteel staat onze teller op 27! Enkelen zijn in slechte staat en dringend toe aan renovatie of onderhoud, andere kapellen zien er dan weer zeer mooi en verzorgd uit. We zetten deze samenwerking nu verder voor de renovatie of een grondige onderhoudsbeurt van alle openbare kapelletjes langs onze wegen. Rond de kapelletjes zullen Lieve Vrouwenkruiden en Maria planten worden aangeplant. Maar we houden het niet alleen bij de renovatie van de kapelletjes en de aanplantingswerken errond. Samen met Erfgoedcel k.ERF, heemkundige kring Dessel en de gemeente Dessel gaan we een fietsbrochure maken met een route langs alle kapelletjes. In de fietsbrochure verwijzen we naar de vele religieuze verhalen die de Desselse kapelletjes rijk zijn. Op 1 mei zal de Kruiskapel officiĂŤel ingewijd worden. Op deze feestelijke dag zal ook de fietstocht langsheen de kapelletjes gelanceerd worden. Ook de betrokken buurtbewoners zullen in de bloemetjes gezet worden die hun handen uit de mouwen steken voor de vele Desselse kapelletjes. Denk maar aan de altijd brandende kaarstjes en de blauw-witte bloemen die de kapelletjes helemaal opfleuren.

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 – Planning 2018

Uitgevoerd 2017  Overlegmomenten met gemeente Dessel, Heemkundige kring en k.ERF  Inventarisatie Desselse kapelletjes  Prijsvraag voor renovatie van de kapelletjes  Oproep: wie kent mooie verhalen over de Desselse kapelletjes, wie neemt het onderhoud van een kapel ter harte, wie zou zich graag inzetten voor een kapelletjes in jouw buurt.  Start renovatie kapelletjes Planning 2018  Renovatie kapelletjes  Aanplantingswerken rondom de kapelletjes met Lieve Vrouwenkruiden en Maria planten.  Voorbereiden feestleijke opening op 1 mei

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 – Planning 2018

Actie 3-3. Kapel aan Schuurhoven, Oud-Turnhout

Contact: Els Oostvogels In het gehucht Schuurhoven, Oud-Turnhout, in het open landschap naast de Aa, staat de kapel van Schuurhoven. Toerisme Oud-Turnhout werkte samen met de studenten bouwkunde van de hogeschool Thomas More in Geel aan de renovatie van de kapel en het herinrichten van de site met een bank. Gemeente Oud-Turnhout vroeg het regionaal landschap te adviseren omtrent het ontwerp en te zorgen voor een gepast beplanting bij de kapel. Uitgevoerd 2016  Aanplant hagen en lindebomen bij de kapel Gepland 2017  Opvolgen van aanplant

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 – Planning 2018

Actie 3-4. Huis Misonne, Liereman, Oud-Turnhout

Het voormalige landhuis/jachthuis van de familie Misonne, is gelegen te midden van het natuurgebied Landschap De Liereman, aan de zogenaamde "Echelkuil": eertijds de befaamde echelkwekerij van Dr. Smagghe uit Turnhout. De echels of bloedzuigers, een onmisbaar element in de toenmalige geneeskunde, plantten zich voort op basis van het warme bloed van oude paarden die men in kuilen dreef. Typisch aan het huis, gebouwd in de jaren 1930, is de cementrustiek, te zien in diverse ornamenten aan het huis zelf maar ook aan de brug in de vorm van een omgevallen boomstam over een van de vijvers van het bijhorende landschapspark.

Foto: Rotswerkers sculpteren de boombrug in cementrustiek aan de vijver bij Huis ‘Misonne’

Contact: Bas Van der Veken

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 â&#x20AC;&#x201C; Planning 2018

Het landhuis en het omliggende landschapspark van 22ha zijn sinds 2000 eigendom van het Agentschap voor Natuur en Bos met een langlopend gebruikcontract voor de familie Misonne. Aangzien het huis in steeds slechtere staat verkeert, maar het niet (meer) de corebusiness van ANB is dergelijke monumenten te onderhouden, wordt actief gezocht naar een nieuwe oplossing. Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete werg gevraagd te bemiddelen tussen de betrokken actoren: - Familie Misonne - Agentschap voor Natuur en Bos - Agentschap Onroerend Erfgoed - Natuurpunt - Gemeente Oud-Turnhout En oplossingsrichtingen uit te werken. Uitgevoerd 2017 In het verlengde van de provinciale landschapsdag die in 2015 in Landschap De Liereman doorging, maakte Monumentenwacht reeds een rapport op met de voornaamste bouwkundige gebreken. Op vraag van RLKGN vertaalden zij dit in 2016 in een meerjarenonderhoudsplan, wat de basis van een erfgoedbeheerplan kan zijn. Tegelijk werd met Agentschap Onroerend Erfgoed een proces opgestart om het huis als monument te beschermen; het huis is nu voorlopig berschermd. De omliggende landschap werd reeds lang geleden beschermd als cultuurhistorisch landschap. Met Natuurpunt wordt bekeken of zij mogelijk de nieuwe eigenaar(s) zouden kunnen worden. Uiteraard ook in nauw overleg met de familie met wie een mogelijke nieuwe constructie bekeken wordt, ook in functie van valorisering van het gebouw t.b.v. restfinanciering van de renovaties. Gepland 2018 Verder afronden van hogergenoemde processen teneinde een duurzame oplossing voor het gebouw en de omliggende gronden te vinden.

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 â&#x20AC;&#x201C; Planning 2018

Actie 4. Kasteeldomeinen en parken

Initiatiefnemer/trekker Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete Contactpersoon: Els Oostvogels â&#x20AC;&#x201C; Karen De Schutter Partners: Provincie Antwerpen, Agentschap Natuur en Bos, Agentschap Onroerend Erfgoed, gemeentes Doelgroep: Diverse grondeigenaars met de nadruk op openbare besturen en verenigingen

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 – Planning 2018

Doelstelling Behoud, herstel en opwaardering van de ecologische en historische waarde van kasteeldomeinen, parken, historische tuinen, abdijen & kloosters, pastoriesites, etc… Omschrijving Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete wil meewerken aan het behoud, herstel en opwaardering van de ecologische en historische waarde van kasteeldomeinen, parken, historische tuinen, abdijen & kloosters, pastoriesites, etc…. Hierbij worden historische kaarten vergeleken met actuele terreinsituaties en wordt in overleg met de huidige eigenaars een visie opgesteld met het oog op concrete terreinrealisaties.

Actie 4-1. Pastoriesite - Olen

De Gemeente Olen wil samen met Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete de pastorie-site met de ringgracht, het aansluitende parkdomein en de parking her opwaarderen.

Contact: Karen De Schutter

Foto uit de oude doos - Het ontwerp kan nog niet volledig uitgevoerd worden doordat de pastorie nog gerenoveerd dient te worden.

Gemeente Olen heeft een renovatiedossier ingediend bij Onroerend Erfgoed om de pastorie met bijhorende tuinmuur te renoveren. Rekening houdend met de renovatiewerken kan stapsgewijs de site worden heringericht. In samenspraak met de milieuambtenaar en de groendienst maakten we een ontwerp op voor de pastorietuin en de parkzonde. Onderhoudsvriendelijkheid, toegankelijkheid, ecologisch, biodiversiteit en cultuurhistorisch karakter waren enkele zaken die zeer belangrijk waren in het ontwerp. In de pastorietuin zal een kruidentuin en boomgaard aangeplant worden en zullen bloemen uit grootmoeders tijd terugkomen. Door een aangepast maaibeheer zullen bepaalde zones intensief beheerd worden en andere zones minder frequent gemaaid worden. Er zullen ook stroken ingezaaid worden met bloemenzaad die een kleurrijk beeld geven in de zomer. In het gras worden ook bloembollen aangeplant die in het voorjaar de lente aankondigen. De bloembollen zouden door schoolkinderen aangeplant kunnen worden. 65

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 – Planning 2018

Uitgevoerd 2017  Terreinbezoeken  Ontwerpen  Verschillende overlegmomenten met gemeente Olen over de inrichting en beplantingskeuze Gepland 2018  Ontwerp uitwerken en voorstel parking 66

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 – Planning 2018

 Stapsgewijs uitvoer ontwerpplan

Actie 4-2. Beheerplan Domein Hof Le Paige, Herentals

Initiatiefnemer/trekker Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete i.s.m. Erfgoedcel Kempens Karakter, Architect Herman Adriaensen, Stad Herentals Contactpersoon: Els Oostvogels en Wim Debaene Partners: Stad Herentals, AOE, ANB, kerkfabriek, VMM, Provincie Antwerpen, Herentals geschiedkundige kring, strategisch open ruimte project ‘Kleine Nete’ Doelstelling 1. Opmaak van een beheersplan voor beschermd monument kasteel en park Hof Le Paige, Herentals. 2. Verankering van het kasteel in de projecten op ruimere schaal ;  onderdeel van het hefboomproject ‘Olympiadelaan’ uit het strategisch project ‘Kleine Nete’  poortfunctie van Le Paige voor de stad Herentals,  schakel in het complex van beschermde monumenten en patrimonium van de stad Herentals  het park als schakel in en relict van oude vestenstructuur. Omschrijving Hof Le Paige is als historisch gebouw, park en site aan de Kleine Nete en als onderdeel van het beschermd stads- en dorpsgezicht bepalend voor de identiteit van de stad Herentals. Het Hof Le Paige heeft op verschillende schaalniveaus heel wat potentieel te vervullen. Om de historische ontwikkeling, de erfgoedwaarden, en de potenties van de site volledig in kaart te brengen is het nodig de site in de ruimere omgeving te plaatsen. Verschillende schaalniveaus kunnen gedefinieerd worden:  Plangebied ‘Hof Le Paige’: 67

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 – Planning 2018

Dit omschrijft het onderwerp van het beheersplan; het beschermd bouwkundig erfgoed en de perimeter van het beschermd monument Kasteel Hof Le Paige met park.  Beschermd stads- en dorpsgezicht ‘Sint Elisabethgasthuis, Kleine Nete, woningen met tuinen en stadsomwalling’ Het beschermde stadsgezicht omvat het Sint-Elisabethgasthuis, de restanten van de stadsomwalling in een meander van de Kleine Nete en de woningen aan de overzijde van de Kleine Nete, namelijk het Hof Le Paige en de herberg in neotraditionele stijl met de omringende tuinen. RLKGN bewaakt de verankering van Le Paige in het geheel van het beschermde stads- en dorpsgezicht en wil daarbij het potentieel van de relatie van Le Paige met het oude gasthuis, de Kleine Nete onderzoeken en in kaart brengen.  Le paige als schakel tussen stad en buitengebied Hof Le Paige heeft door zijn ligging aan de rand van de stad en aan de oever van de Kleine Nete heel wat potentieel om een toegangspoort tot de stad te vormen of opnieuw te vormen (cfr. Historische vesten). De aanwezigheid van de veelzijdigheid aan historische monumenten aan de Nete (restanten oud gasthuis, Hof Le Paige, Begijnhof) bieden heel wat potentieel naar recreatief medegebruik en aansterken van de algemene ruimtelijke kwaliteit in de stad. De continuïteit van de open ruimte is binnen de Netevallei en de Kempense Heuvelrug door de jaren grotendeels gevrijwaard gebleven van stedelijke ontwikkeling, zelfs ter hoogte van het centrum van Herentals. Deze meerwaarde kan nog versterkt worden door ook de landschapskwaliteit in de stad te vergroten en in te zetten op de linken tussen stad en buitengebied. Hof Le Paige is een sterke schakel in deze groenblauwe dooradering van Herentals, de link met de Kleine Nete, de aanwezige landschapskwaliteiten en link met de vallei en Kempense Heuvelrug kunnen nog versterkt worden.

Uitgevoerd 2017  4 projectgroepen  1 werkgroep (inclusief afstemming ruimere omgeving & projectwerking)  4 terreinbezoeken  Literatuuronderzoek  Omgevingsanalyse  Fase I inventarisatiefase  Beheerwerken fase I: vrijstellen prieel en maaien onder begroeiing rondom vesten en prieel

Gepland 2018  Finaliseren beheerplan  Communicatie  Participatiemoment  Activiteit  Uitvoering Financiering Stad Herentals, landschapswerking. IOED-werking (2018), AOE (2018)

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 – Planning 2018

Actie 5. Bos en Boer, een goede buur Initiatiefnemer/trekker Bosgroep Kempen Noord Contactpersoon RLKGN Joke Maes Partners Vlaamse Landmaatschappij, Agrobeheercentrum Eco² Doelgroepen Landbouwers, boseigenaars Doelstelling  In contact brengen van landbouwers en boseigenaars die aan elkaar grenzende percelen hebben.  Sensibilisatie omtrent de ecologische en economische voordelen van geleidelijke bosranden  Creëren van enkele goede praktijkvoorbeelden waarin geleidelijke overgangen tussen landbouw- en bosperceel zijn gerealiseerd binnen een duurzaam kader. Omschrijving De minst productieve en moeilijk te bewerken meters van een landbouwperceel liggen langs randen met bos. Deze delen zijn vanuit bedrijfseconomisch standpunt weinig interessant omwille van beschaduwing, verdroging en bladval. Op de perceelrand kunnen landbouwers, voor de vermindering van bestrijdingsmiddelen, gronden maaiwerken, momenteel een vergoeding ontvangen via beheerovereenkomsten (VLM). De Bosgroep wil samen met het regionaal landschap een stapje verder gaan en mede zorg dragen voor de voorlichting en inrichting van een geleidelijke overgang tussen wei of akker enerzijds en bos anderzijds. De boseigenaar zal daartoe op de rand van zijn perceel (mantel) een brede strook vrij maken door boomkappingen uit te voeren. Op de perceelrand van het landbouwperceel (grasland en zoom) wordt gefaseerd maaien, met afvoeren en eventueel het inzaaien met ruigtekruiden gefaciliteerd. De biodiversiteit in de bosranden kan nog meer verhoogd worden door laagblijvende struiksoorten aan te planten in de mantel. Het resultaat is een bosrand die bedrijfskundig, landschappelijk én ecologisch interessanter is dan de huidige strakke overgang van landbouwperceel naar bos. Uitgevoerd 2017  Intern overleg de projectpartners  Terreinprospecties naar locaties die geslecteerd zijn op basis van de eerdere prospectie in GIS. Wegens ziekte en jobverandering binnen het personeel van de bosgroep werd een opschorting aangevraagd en goedgekeurd van één jaar (vanaf juli 2017) Gepland 2018  Start realisatie van 2 km aan voorbeeldbosranden  Vooronderzoek op terrein voor mogelijke projectlocaties  Contacteren van de boseigenaars en landbouwers als potentiële partners in het project  Inhoudelijke en financiële steun aan de realisaties van de geleidelijke bosranden  Overleg met de projectpartners  Ontwerp flyer  Start organisatie workshop over samenwerking over d eperceelrandenn heen 69

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 â&#x20AC;&#x201C; Planning 2018

Samenwerking en financiering 65% cofinanciering: PDPO III 2014-2020 Bos en Boer, een goede buur (projectcode ANT16/SW/03) 35% cofinanciering: Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete Bosgroep Kempen Noord.

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 â&#x20AC;&#x201C; Planning 2018

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 – Planning 2018

Actie 6. GEBIEDSWERKING Kempense Heuvelrug

Actie 6.1. Kempense heuvelrug tussen Kasterlee en Lichtaart, landschapsvisie en toeristisch ontwikkelingsplan

Initiatiefnemer/trekker Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete Contactpersoon: Els Oostvogels Partners: Provincie Antwerpen, gemeente Kasterlee, Toerisme Kasterlee, Toerisme Provincie Antwerpen, Agentschap Onroerend Erfgoed Doelstelling Ontwikkelen van een duurzaam toerisme op de Kempense Heuvelrug in Kasterlee op basis van de methodiek van de landschapsbiografie. Vergroten van draagvlak voor het landschap en erfgoed van de Kempense Heuvelrug. Omschrijving De Kempense Heuvelrug heeft in Kasterlee een lange traditie in ‘landschapstoerisme’. Verschillende generaties inwoners en toeristen hebben goede herinneringen aan het spelen in het zand van de Hoge Mouw of het klimmen op de luchtwortels van de dennen op Kabouterberg. Het is echter vandaag een uitdaging om het toenemende toerisme in balans te houden met het behoud en beheer van de landschappelijke kwaliteiten van de Kempense Heuvelrug. Het project werd opgebouwd om vanuit de 72

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 – Planning 2018

eigenheid en uniciteit van het gebied een duurzaam toerisme te promoten dat zorgt voor een unieke beleving, maar tegelijk voor het behoud van dit bijzonder landschap. Vanuit deze ambitie zetten de verschillende partners hun schouders onder dit project dat leidde tot de Slapende Reus, een innovatief concept waarbij de toeristische ontwikkeling steunt op een vooruitstrevende landschapsvisie en doorgedreven landschapsbiografie. In 2016 werd het plan afgerond en in boekvorm gegoten. Het samenwerkingsverband tussen regionaal landschap, gemeente Kasterlee, Toerisme Provincie Antwerpen en Provincie Antwerpen zet zich door om verder uitvoering te geven aan het project en blijven afstemmen in een stuurgroepoverleg. In de loop van 2016 werd een dossier ingediend bij Toerisme Vlaanderen onder leiding van Toerisme Provincie Antwerpen met het regionaal landschap als partner. Het project werd goedgekeurd en laat toe om meer dan 500.000 euro te investeren in de Kempense Heuvelrug tussen Kasterlee en Lichtaart en een deel van het toeristisch ontwikkelingsplan en de landschapsvisie tot uitvoering te brengen. Uitgevoerd 2017  Inspiratiebezoek voor de betrokkenen bij de uitvoering van de landschapsvisie en ‘De Slapende Reus’ naar Nationaal Park De Hoge Kempen.  Aanvraag Platteland + dossier  Uitvoering Toerisme Vlaanderen dossier in samenwerking met stuurgroep  Opmaak van een huisstijl  2 stuurgroep vergaderingen  2 overlegmomenten in kader van Platteland + dossier  2 interne overlegmomenten  Terreinwerk en overleg ter voorbereiding van de uitvoering van landschapsacties en beheerwerken  Fase I landschapsbeheerwerken  Afstemming met LEADER-project ‘landschapseducatie, Beleving in/rond Kempense landschap’ i.s.m. Hooibeekhoeve  Contact met ENEA, netwerkbeheerder van de hoogspanningslijn in Kasterlee die dwars doorheen het projectgebied loopt  Afstemming met gemeente Kasterlee betreft de heraanleg van Goorseweg en knippen van Hoge Weg  Afstemmen met IOED Erfgoed Noorderkempen Gepland 2018  Verdere uitvoering van Platteland + project, Toerisme Vlaanderen dossier  Publieksmoment 29 september 2018  Participatie archeologietentoonstelling / opzet (mobiele) landschapstentoonstelling Financiering Landschapswerking RLKGN, Toerisme Vlaanderen, LEADER, Platteland +

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 – Planning 2018

Actie 6-2. Een huisstijl en kwaliteitskader: Slapende Reus als merk

Een samenwerking met vele partners op vele terreinen: nood aan een kwaliteitskader In samenwerking met Ontwerpbureau Bailleul werd een huisstijl ontwikkeld. Om tot uitvoering te komen werken heel wat verschillende partners samen, op verschillende eigendommen en terreinen. Om de kwaliteit en eenvormigheid te blijven bew aken beslist de stuurgroep om een huisstijl en kwaliteitskader uit te werken. Waarom ook voor de ambassadeurs deze gids? Dit kwaliteitskader werd eveneens uitgewerkt in brochurevorm om ook de ambassadeurs en vrijwilligers mee te nemen en te inspireren. Deze gids zet de neuzen van alle Slapende Reus-ambassadeurs in dezelfde richting. Enkel als alle initiatieven aanhaken bij het grotere verhaal, kan Slapende Reus slagen. In deze gids ontdek je wat de Slapende Reus concreet betekent, in woord, beeld en vorm. Laat je inspireren door de foto’s, de kleuren, de woorden in deze gids. Heb je een plan voor de Kempense Heuvelrug? Toets je ideeën af aan het concept van Slapende Reus. Er is ook een afvinklijst bijgevoegd. Hierbij een greep uit het kwaliteitskader- materialen en huisstijlkleuren:

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 â&#x20AC;&#x201C; Planning 2018

Bouwstenen van het kwaliteitskader:

De eigenheiden van het landschap bepalen de spreiding van de doelgroepen en actiezones:

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 â&#x20AC;&#x201C; Planning 2018

Het landschap en lokale verhalen geven inspiratie voor uitwerking van recreatie en toerisme:

De huisstijl geeft een afvinklijst mee voor nieuwe initiatieven of producten:

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 â&#x20AC;&#x201C; Planning 2018

Actie 6-3. Een gepaste ontvangstinfrastructuur over de eigendommen heen: Slapende Reus als merk De Kempense heuvelrug in Kasterlee kent verschillende eigenaars, Kabouterberg en Zwarte Berg vormen gemeentelijke eigendom met daarop aansluitend het Provinciaal groendomein Hoge Mouw. Elke beheerder en deelgebied kent zijn eigen werking en manier van mensen te ontvangen. Vanuit het project wordt een eenvormigheid in ontvangstinfrastructuur uitgewerkt en daarbij een gezamenlijke communicatie gevoerd.

Een greep uit de ontvangstinfrastructuur Onthaalbakens die de bezoekers ontvangen, langs de openbare weg:

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 – Planning 2018

Infoborden op de startplaatsen die de bezoeker de weg wijzen en info geven over de Kempense heuvelrug en het gebied:

Actie 6-4. Inspiratiebezoeken van referentieprojecten Hoge Kempen & De Veluwe  Inspiratie uitstap met ambassadeurs en stuurgroep naar het Nationaal Park De Hoge Kempen – 16 mei

Samen met een diverse groep van 30-tal betrokkenen bij de Kempense Heuvelrug in Kasterlee en het toeristisch ontwikkelingsplan ‘Slapende Reus’, gingen we met een volle bus, op 16 mei 2017, op stap naar Nationaal Park Hoge Kempen, om ons te laten inspireren door dit mooie voorbeeld, maar ook om stand van zaken toe te lichten omtrent de uitvoering van de landschapsvisie en ‘Slapende Reus’. Johan Van Den Bosch, Projectleider Nationaal Park Hoge Kempen bij het Regionaal Landschap Kempen en Maasland vzw nam ons op sleeptouw door het Nationaal Park en toonde ons de ambitieuze werking van het park. We bezochten twee van de zes toegangspoorten die het Nationaal Park Hoge Kempen ontsluiten, ‘Lieteberg’ en ‘Mechelse Heide’. Een aanrader voor natuurbeleving en vakantie in eigen land!

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete



Jaarverslag 2017 – Planning 2018

Inspiratie uitstap met het team RLKGN naar De Veluwe

Op 5 juni bezochten we met het team het park De Veluwe in Nederland. We bezochten het park, de onthaalpoorten, nieuwe kijktoren, het museum, en Kootwijkerzand. Het doel van de uitstap was om inzicht te verkrijgen in de werking en organisatie van het park, de communicatie en ontvangst van de bezoekers, alsook hoe het beheer en inrichting van het landschap gevoerd worden.

Actie 6-5. Toerisme Vlaanderen - Uitvoering van de landschapsvisie en het toeristisch ontwikkelingsplan ‘Slapende Reus’

Initiatiefnemer/trekker Toerisme Provincie Antwerpen i.s.m. RLKGN, Gemeente Kasterlee, Provincie Antwerpen Contactpersoon: Els Oostvogels Doelstelling Realisatie van de landschapsvisie en toeristisch ontwikkelingsplan ‘Slapende Reus’ Omschrijving Na het voltooien van de studie en publicatie van het boek wordt buiten de reguliere middelen van de partners gezocht naar uitvoeringsmiddelen. In de zomer 2016 werd een toerisme Vlaanderen dossier aangevraagd en goedgekeurd. Toerisme Provincie Antwerpen is de trekker in samenspraak met de 79

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 â&#x20AC;&#x201C; Planning 2018

stuurgroep Slapende Reus. Het toerisme Vlaanderen dossier focust voornamelijk op de realisatie van de onthaal- en ontvangstinfrastructuur en het uitwerken van toeristische producten. Daarnaast zijn er een aantal acties rond het ontsluiten van erfgoedrelicten voorzien, getrokken door het RLKGN.

Geplande acties in kader van Toerisme Vlaanderen dossier op Kempense Heuvelrug tussen Kasterlee en Lichtaart getrokken door het RLKGN: Actie 6-5.1 PARTIZAANSBERG: ontsluiten, beschermen en documenteren De Partizaansberg is een goed bewaarde grafheuvel en een archeologisch monument van grote waarde. Hij is gelegen op de grens met Lichtaart en Kasterlee, net binnen het domein van de Hoge Rielen. De grafheuvel ligt aan de rand van beide gemeenten, de grafheuvel werd gebruikt als gekend richtpunt bij de afbakening van de gemeentelijke territoria. De heuvel kreeg tegelijkertijd ook een rol toebedeeld in de rechtsbedeling, het was een gerechts- en executieplaats. Deze berg is vernoemd naar een partizaan die zelfmoord pleegde en als voorbeeld op de berg werd opgehangen. Bij een archeologisch onderzoek uit 1977 door L. Van Impe & W. Groenman-Van Waateringe is de Partizaansberg onderzocht. Er is nog weinig onderzoek gedaan naar de omgeving van deze site. Het verdient aanbeveling om dit onderzoek in de toekomst te doen. Verdere aanknopingspunten kunnen geleverd worden door het digitale hoogtemodel dat binnenkort in een verfijndere versie ter beschikking zal zijn.

Voorstel tot vrijmaken van de zone rondom de grafheuvel Partizaansberg en oppervlakkig plaggen met als doel herstel van de heischrale vegetatie

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 – Planning 2018

Uitgevoerd 2017  Terreinbezoek met erfgoed Noorderkempen en agentschap Onroerend Erfgoed  Overleg en terreinbezoek met De Hoge Rielen  Afstemming met agentschap natuur en bos over het beheer  Opmaak van een beheernota voor het agentschap voor Natuur en Bos  Overleg met Erfgoed Noorderkempen over mogelijke acties in 2018  Gepland 2018  Beheer van de grafheuvel  Activiteit – ontsluiting van de grafheuvel Actie 6-5.2. Beleefbaar maken en ontsluiten van de lijkweg en duivelskuilen

Uitsnede uit de landschapsvisie toont de lijkweg en duivelskuilen in de zone van de paraboolduin Hoge Mouw

Duivelskuilen Ten zuiden van de landduin de Hoge Mouw liggen twee kleine waterplassen, de duivelskuilen, pal langs twee wegen. Aan hun vorm te zien, gaat het niet om natuurlijke vennen, maar zijn ze antropogeen van oorsprong, toch zeker in huidige rechthoekige vormgeving – op de 19de eeuwse kaart van de Atlas van de Buurtwegen staan ze rond ingetekend. De functie van de duivelskuilen is onduidelijk: dienden de poelen als drinkpoel voor het vee dat voor de 19de eeuw op de Hoge Mouw werd gestouwd, om hout te wateren, voor de ontwatering van natte zones langs de wegen? Of dienden ze voor nog andere doeleinden? De oudste bekende vermelding van het toponiem ‘duivelskuil’ dateert van 1671. Hierin is sprake van slechts één duivelskuil. Ook op de primitieve kadasterplannen (1834) en in de Atlas der Buurtwegen (1841) komt slechts één duivelskuil voor, meer bepaald die ten zuiden van de huidige Goorseweg, die nu de nieuwe duivelskuil wordt genoemd. Dat wijst erop dat één van de twee duivelskuilen rond of na 1850 is ontstaan én dat de namen van de ‘oude’ en ‘nieuwe duivelskuil’ zijn omgewisseld. In de volksmond worden de poelen ‘duivelskuilen’ genoemd, verwijzend naar 81

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 – Planning 2018

zogenaamde aloude heidense praktijken uit ‘pre-christelijke’ culturen die zich om en bij deze kuilen zouden hebben voorgedaan. In 1943 werd overigens bij het ruimen van één van de waterplassen nog vastgesteld dat ze de recente resten van een tiental varkenspoten bevatten, een gebruik dat met het afweren van de ‘kwade hand’ wordt geassocieerd. Feit is dat amateur-archeologen bij de duivelskuilen al in het begin van de 20ste eeuw vondsten deden, die wijzen op de aanwezigheid van prehistorische grafvelden. De uitoefening van ‘heidense’ offergebruiken nabij de duivelskuilen en de naamgeving van de duivelskuilen zelf, is hier mogelijk mee verbonden. In 2017 wordt gewerkt aan de ontsluiting van deze twee duivelskuilen, zowel het toegankelijk maken van de kuilen als het opnemen van de informatie over de ontstaansgeschiedenis van deze putten in de toeristisch- educatieve werking. In fases wordt eveneens uitvoering gegeven aan de landschapsvisie zodanig ook het kader en de landschapsbeleving op deze plekken kan uitgebouwd worden. Uitgevoerd 2017  Terreinbezoek met stuurgroep  Overleg over ideeën Gepland 2018  Plaatsen van zitbank met toelichting bij de Duivelskuil Lijkweg De Lijkweg is een overblijfsel van een oude weg tussen het gehucht Goor en het dorp van Kasterlee. De oudste historische kaarten - de Ferrariskaart (1771) en de Atlas der Buurtwegen (1841) – situeren het tracé van de oorspronkelijke weg wat meer naar het noordwesten. Het huidige tracé is pas op de topografische kaart van 1869 voor het eerst zichtbaar. Een precieze datering is niet mogelijk, maar over het algemeen moet het ontstaan van lijkwegen en kerkwegen in de volle middeleeuwen gesitueerd worden, wanneer het christendom ook doordringt in ieders dagelijkse leven en in het landschap. In feite gaat het bij lijk- en kerkwegen over dezelfde weg waarlangs ’s zondags van een gehucht zonder kerk naar het dorp met kerk gegaan werd en waarlangs dus ook het lichaam van een overledene naar de kerk gebracht werd. Het gebruik als lijkweg was gebonden aan allerlei regels: de rouwstoet marcheerde op instructie van het kleppen van de kerkklok, de rouwstoet had voorrang op ander verkeer (ander gebruik van de weg werd stilgelegd), … Het patroon van lijk- en kerkwegen in het landschap was heel anders dan dat van doorgaande wegen en andere profane wegen: typisch is het ‘spaakvormig’ patroon, van de gehuchten recht naar de kerk, met de kerk als middelpunt. Opvallend is dat er in Kasterlee een Lijkweg en een Kerkweg parallel aan elkaar voorkomen, over een afstand van 650 meter, op amper 15 tot 20 meter van elkaar. Volgens een 20ste-eeuwse getuigenis zou de Lijkweg een ontdubbeling zijn van de Kerkweg, met de bedoeling het vervoer van overledenen uit Goor naar Kasterlee gescheiden te kunnen houden van het pad dat de gewone kerkganger volgde. In de onmiddellijke omgeving en parallel 82

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 – Planning 2018

aan de twee tracés die nu de Lijkweg en de Kerkweg genoemd worden, liggen nog meer oude stukken weg, uitgesleten in de zandige bodem. Begroeid en bedekt met afgevallen takken en strooisel allerhande zijn ze soms nog moeilijk leesbaar op het terrein, maar op het digitale hoogtemodel is de bundel karrensporen goed zichtbaar. Hun oorsprong hangt samen met de periode van vóór de 19de eeuwse bebossing. In open terrein maakte het niet zoveel uit waar de weg precies liep. Was het ene karrespoor moeilijk berijdbaar, dan nam men gewoon een ander. Zo ontstond een bundel karrensporen. In 2017 wordt gewerkt aan het opnieuw visueel maken van deze bundel van kerkweg en lijkweg. Het padennetwerk wordt hierop afgestemd. Ook de informatie over de lijkweg wordt ontsloten en geïntegreerd in de toeristisch-educatieve werking. Uitgevoerd 2017  Terreinbezoek met stuurgroep  prospectie ideeën Gepland 2018  verder uitwerking

Actie 6-6. Platteland + ‘Kempense heuvelrug tussen Kasterlee en Lichtaart, Slapende Reus – uitvoering landschapsvisie en toeristisch ontwikkelingsplan

Initiatiefnemer/trekker RLKGN i.s.m. Toerisme Provincie Antwerpen, Gemeente Kasterlee, Provincie Antwerpen Contactpersoon: Els Oostvogels Doelstelling Realisatie van de landschapsvisie en toeristisch ontwikkelingsplan ‘Slapende Reus’ Het project werd opgebouwd om vanuit de eigenheid en het unieke van het gebied een duurzaam toerisme te promoten dat zorgt voor een bijzondere beleving, maar tegelijk voor het behoud van dit bijzonder landschap en het vergroten van de bekendheid en gedragenheid bij de inwoners en Kempenaars. Omschrijving Naast het Toerisme Vlaanderen dossier wordt ingezet op subsidies via Platteland +. Het Toerisme Vlaanderen dossier focust voornamelijk op de realisatie van de onthaalinfrastructuur en toeristische producten, slechts een klein aandeel gaat naar ontsluiting van erfgoed, voor landschapsherstel zijn er geen middelen voorzien. De belevingselementen en infrastructuur kunnen niet los gezien worden van het 83

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 – Planning 2018

landschap en de kwaliteit en leesbaarheid van het landschap. Dat is dan ook de insteek van het Platteland + dossier. Het project is van start gegaan in september 2017 en loopt tot juni 2019. Het dossier is opgebouwd rond volgende acties: 1. Kijken naar het landschap – landschapskunstenproject 2. Zitten in het landschap – bijzondere zitplaatsen – huisstijl in zitplaatsen – uitkijkpunt met periscoop 3. Zorg voor het landschap – uitvoering van de landschapsvisie - landschapsbeheerwerken in de zone Hoge Mouw, landschappelijke inpassing van de heraanleg van Goorseweg – realisatie van zichtassen – beleefbaar maken van het reliëf – aanplant van nieuwe markante bomen – tonen en beheer van de bijzonder holle wegen in het gebied – tonen van het akkerverleden op de Kempense heuvelrug

Actie 6-6.1. Kijken naar het landschap -Landart vormt een belangrijk onderdeel van de beleving van de Slapende Reus en wijst op een impliciete manier naar de bijzonderheden. Met artistieke ingrepen zullen we bijzondere plekken en hoofdwegen in het gebied in de verf zetten. Artistieke vensters op het landschap tonen het erfgoed en vergezichten. Uitgevoerd 2017  Overleg met De Warande over mogelijke samenwerking  Overleg met De Hoge Rielen over

mogelijke

samenwerking

Gepland 2018  Verder uitwerking richting voorjaar 2019

- Uitkijkpunt op de top van de Hoge Mouw (trekker Provincie Antwerpen - PGRK) Op de Hoge Mouw flirt een periscoop met de grenzen onder en boven. Met de periscoop kunnen bezoekers over de boomtoppen heen kijken, zonder een klassieke uitkijktoren neer te zetten. De realisatie staat gepland voor het najaar 2018. Er is een kunstenopdracht uitgeschreven aan het architectenduo: Gijs – Van Vaerenbergh http://www.gijsvanvaerenbergh.com/

Referentieproject Gijs Van Vaerenbergh

Actie 6-6.2. Zitten in het landschap Er worden op bijzondere plaatsen zitplaatsen uitgewerkt. Op de flank van Kabouterberg zal tussen de luchtworteldennen een ‘wortelbank’ uitgewerkt worden. Deze bank sluit met zijn grillige vormen aan bij de sfeer van de luchtwortels. Het is een zitbank, maar tegelijkertijd een spelelement zodanig ook de 84

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 â&#x20AC;&#x201C; Planning 2018

luchtworteldennen deels gevrijwaard worden. Daarnaast wordt de verouderde zitinfrastructuur en veelheid aan bebording en vuilbakken uit het gebied weggehaald. Op de mooiste plekken en bijzondere plaatsen bij erfgoedrelicten worden nieuwe zitelementen geplaatst. De bestaande infrastructuur werd als voorbereidende actie in kaart gebracht, daarbij komt de overdaad aan infrastructuur naar voren en de noodzaak aan het afstemmen van de onthaalinfrastructuur. In deze fase werden eveneens de bijzonder plaatsen en plaatsen waar een nieuwe zitbank kan komen opgelijst. De onderstaande kaart geeft overzicht van deze zones, en de locaties waar de infrastructuur geĂŻnventariseerd werd. De opgemaakte inventaris geeft uiting aan de veelheid aan diverse en verouderde infrastructuur, en het nog veelvuldig gebruik van vuilbakken. Binnen het project wordt getracht de beeldkwaliteit in deze zones te vergroten en de infrastructuur te stroomlijnen. Het project wil nieuwe infrastructuur op een betere manier integreren, en tracht de landschapskwaliteit te vrijwaren.

Een greep uit het document dat de bestaande infrastructuur op Kabouterberg, Zwarte Berg en Hoge Mouw in kaart brengt:

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 â&#x20AC;&#x201C; Planning 2018

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 â&#x20AC;&#x201C; Planning 2018

Voorstel en eerste aanzet voor nieuwe basis bank en picknickbank voor het gebied:

Uitgevoerd 2017 ď&#x192;ź Inventaris bestaande infrastructuur 87

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 – Planning 2018

 Overleg met Bailleul en stuurgroep ifv nieuwe infrastructuur  Eerste concepten en voorstellen  Gepland 2018  Verder uitwerken basisbanken en infrastructuur  Realisatie

Actie 6-6.3. Kijken naar het landschap 

Herstel van akkerverleden op de Kempense Heuvelrug – integratie hoogspanningslijn

De Hoogspanningslijn kruist het boscomplex van de Kempense Heuvelrug tussen Lichtaart en Kasterlee. Onder de hoogspanningslijn is het niet toegestaan hoogstammige bomen te laten doorgroeien. Bij gevolg wordt door de netwerkbeheerder ELIA periodiek beheerwerken uitgevoerd. Dit resulteert in een uniforme strook van opslag of hakhout, voornamelijk van Amerikaanse vogelkers. Dit deel van de Kempense Heuvelrug tussen de Holle Weg en het centrum van Lichtaart wordt gekenmerkt door naald- en gemengd bos, kent relicten van historische akkers met oude eiken rondom, holle wegen, een jeugdverblijfsdomein, en hier en daar weekendverblijven. Verschillende boswegen, alsook het wandelnetwerk, kruisen regelmatig het tracé onder de hoogspanningslijn. In dit bosgebied onderzoeken we vanuit de landschapsvisie, mogelijkheden om de historische akkers opnieuw zichtbaar te maken, als kleine open plekken in het bos, omzoomd met eiken. Na kaartstudie en afstemming op terrein met Agentschap Natuur en Bos, Provinciaal Domein Hoge Mouw, Toerisme Provincie Antwerpen en regionaal landschap wordt de hoogspanningslijn als potentiele strook hiervoor aangeduid. Een herinrichting en gepast beheer van deze strook zorgt voor directe opwaardering van de landschaps- en ecologische waarden, alsook de globale beleving van dit bosdeel. Voorstel inrichting strook onder de hoogspanningsleiding  Landschapsontwerp om de beleving in het boscomplex te vergroten.  Realisatie van soortenrijke graslanden met nieuw eikenhakhout, geeft de mogelijkheid om te refereren naar het akkerverleden op dit deel van de Kempense Heuvelrug. Beheer is in afstemming met netwerkbeheerder ELIA  Potentieel om de strook interessant te maken voor bijen, in te schakelen in het bijenproject en samenwerking op te zetten met lokale imkers.  Hakhoutbeheer kan met periode van 8-10 jaar uitgevoerd worden.

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 â&#x20AC;&#x201C; Planning 2018

Bestaande situatie: uniforme strook en beeld van opslag van Amerikaanse vogelkers

Conceptschets mogelijke inrichting

Referentiebeelden

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 – Planning 2018

Uitgevoerd 2017  Terreinbezoek  Overleg ANB / PGRK / TPA  Terreinbezoek ANB / PGRK / TPA  Opmaak conceptschets en beheernota voor de partners  Eerste contacten met netwerkbeheerder ELIA Gepland 2018  Overleg en afstemming met ELIA  Samenbrengen van de eigenaars  Realisatie (fase1)



Beheerwerken: landschapsherstel en ontsluiten van erfgoed

De landschapsvisie heeft tot doel de bijzondere kwaliteiten van het landschap meer te laten spreken en werd opgebouwd uit zes ambities.  Ondergrond meer laten spreken  Eenheid in het recreatieve netwerk brengen  Relicten beleefbaar maken  Verhalen uit het landschap vertellen  Ecologische waarden vergroten  Belevingswaarde vergroten Uitgevoerde werken in de zone Hoge Mouw : exotenbestrijding – terugdringen struiklaag op top Hoge Mouw - vrijmaken duivelskuilen – heideherstel Enkele beelden van de werken uitgevoerd in december 2017:

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete



Jaarverslag 2017 – Planning 2018

Beheer holle wegen – knippen holle weg ‘Hoge Weg'.

De Hoge Weg is een historische tracé door het bos tussen Lichtaart en Kasterlee, waarvan een deel gevormd wordt door een diepe holle weg, de holle weg maakt deel uit van het beschermde landschap. De holle weg is moeilijk toegankelijk, heeft achterstallig beheer en is uitnodigend voor crossverkeer. Het juiste gebruik en beheer van dit bijzonder relict dient zich aan. In 2013 werd een beheerplan opgemaakt voor alle holle wegen in het werkingsgebied van regionaal landschap Kleine en Grote Nete, een belangrijke cluster is gelegen op de zuidelijke flank van de Kempense Heuvelrug in Kasterlee. Op de voorstelling van ‘Slapende Reus’ in het voorjaar 2016 werd door enkele burgers de crossproblematiek in deze holle weg aangehaald, en hoe dit in contrast staat met de eigenheid en kwetsbaarheid van het bosgebied en beschermd landschap . Als gevolg hiervan wordt voorgesteld de weg te knippen voor gemotoriseerd verkeer, toegankelijk te maken voor wandelaars door het plaatsen van stapstenen, de weg in te schakelen in het wandelknooppuntennetwerk, en het nodige herstel en randbeheer te geven in samenwerking met de aangelande eigenaars. Hiervoor zijn middelen en ondersteuning voorzien vanuit het regionaal landschap via een Platteland + project. De foto’s geven kijk op de huidige staat van de weg.

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 – Planning 2018

Schade door crossverkeer - middenstuk van de holle weg is permanent waterhoudend

Motivatie knippen holle weg:  Het diepste punt van de Hoge Weg is niet toegankelijk voor wandelaar wegens permanent waterhoudend. Het water infiltreert niet en is eveneens niet af te wateren naar de omgeving. Daardoor ontstaat recreatie op de schouders van de holle weg, waardoor erosiegeulen en bijkomende degradatie van de holle weg ontstaat. 

De weg is niet toegankelijk voor autoverkeer, het officieel knippen van de weg zal het gebruik niet veranderen, maar kan daarbij wel het ongewenste crossverkeer vermijden. Deze modderige en natte zone nodigt regelmatig uit tot crossen, dit tast de holle weg aan en zorgt sterke voor degradatie.



Deze holle weg is een bijzonder landschapselement, een stille plek met een zeer hoge belevingswaarde. De flanken van de holle weg vragen om middelhoutbeheer. Dit komt de bijzondere flora, eigen aan holle wegen ten goede en zorgt voor een evenwichtige opbouw van kruid-, struik-, naar boomlaag. Deze gelaagde opbouw is daarbij de beste garantie tegen het eroderen van de steile flanken.



Deze holle weg maakt deel uit van beschermd landschap, en is opgenomen als bijzonder relict en potentieel belevingselement in landschapsvisie en toeristisch ontwikkelingsplan ‘Slapende Reus’.



Nodige beheermaatregelen zijn gespecifieerd in een beheerplan voor de holle wegen op de Kempense Heuvelrug.



Binnen het Platteland + project ‘Slapende Reus, Kempense Heuvelrug tussen Kasterlee en Lichtaart’ zijn middelen beschikbaar voor herstelmaatregelen en het inrichten van de weg.

Uitgevoerd 2017  Overleg ANB / PGRK 92

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

   

Jaarverslag 2017 – Planning 2018

Opzoeken eigendomssituatie Verzamelen van referentieprojecten Opmaak beheernota Overleg gemeente Kasterlee

Gepland 2018  Samenbrengen eigenaars, uitwerken beheer  Uitwerken ontwerp stapstenen  Realisatie (fase1)

 Downgrade en heraanleg van de Goorseweg De Goorseweg wordt heraangelegd in maart 2018 van een brede asfaltweg naar een twee sporenbetonweg, enkel voor bestemmingsverkeer. Begin en het einde van de weg worden wildroosters geplaatst, om aan te geven dat de automobilist te gast is in natuurgebied. De Goorseweg loopt centraal door het gebied, fietsnetwerk en een belangrijke route voor schoolgaande kinderen.

Situatie nu en beeldsimulatie heraanleg

Uitgevoerd 2017  Terreinbezoek  Overleg gemeente Kasterlee Gepland 2018  Ontwerp landschapsintegratie heraanleg Goorseweg  Opvolging werken: markante bomen

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 – Planning 2018

Actie 6-6.4 Inrichting van de groeve van Hukkelbergen, Lichtaart

Initiatiefnemer/trekker Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete Contactpersoon: Els Oostvogels Partners: Toerisme Provincie Antwerpen, Agentschap Onroerend Erfgoed, betrokken particuliere eigenaars, Gemeente Kasterlee, Provincie Antwerpen Doelstelling Ontsluiten en inrichten van de groeve aan Hukkelbergen Omschrijving De groeve van Hukkelbergen is een bijzondere plek in het verhaal van de ontginningen. De groeve wordt nog altijd door liefhebbers en experts gebruikt voor geologisch onderzoek. Een belangrijk deel van de het geologisch onderzoek naar het Plioceen, van in de 19de eeuw tot nu, heeft zich op de heuvelrug afgespeeld, met de groeve van Hukkelbergen, de groeve achter taverne de Lork in Lichtaart en de holle wegen als belangrijkste plekken waar de bodem te bestuderen is. Elk jaar bezoeken heel wat studenten geologie de groeve aan Hukkelbergen. Deze is momenteel niet ingericht of officieel ontsloten, maar biedt wel heel wat potentie op de tertiaire geschiedenis op bovenlokaal niveau te kunnen tonen. De groeve van Hukkelbergen leent er zich toe om meer dan alleen de groeve te tonen. Het geeft de aanknoping om de ontstaansgeschiedenis van de heuvelrug uitgebreider en voor verschillende doelgroepen te duiden. De zone kan zich op termijn in samenhang met de zone van de oude hondeschool (ontvangstinfrastructuur) ontwikkelen als toegangspoort voor de meerwaardezoeker die de Kempense heuvelrug komt bezoeken. Uitgevoerd 2017  Prospectie referentieprojecten ingerichte groeves Gepland 2018  Onderzoek naar ontsluiten van de groeve – uitpluizen eigendomssituatie en betrekken eigenaars

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 – Planning 2018

Actie 6-7. LEADER - Landschapseducatie op de Kempense Heuvelrug

Initiatiefnemer/trekker: Hooibeekhoeve promotor / RLKGN copromotor Contactpersoon: Els Oostvogels Partners: Provincie Antwerpen, gemeente Kasterlee, Toerisme Provincie Antwerpen, secundaire scholen uit de omgeving Doelstelling Landschapseducatie voor het brede publiek en de secundaire scholen uit de omgeving Omschrijving Het verkennen van het landschap is expliciet opgenomen in de vakspecifieke eindtermen aardrijkskunde voor de eerste graad. Het leren kennen van geologische lagen is dan weer opgenomen voor de derde graad. Deze thema's komen aan bod in het lessenpakket, maar worden niet verrijkt met echte, authentieke beleving. Uit gesprekken met leerkrachten blijkt dat het huidige aanbod van excursies onvoldoende meerwaarde biedt. Daarom willen we inzetten op het uitwerken van 3 excursies voor het secundair onderwijs (eerste graad, tweede graad en derde graad) in nauw overleg met leerkrachten. We kiezen ervoor om deze 3 excursies op te bouwen rond het landschap van de Kempense Heuvelrug in relatie tot de vallei van de Kleine Nete. Eenmaal de 3 excursies volledig op punt staan, wordt het volledige aanbod ontsloten via de website van de provincie Antwerpen. Zo kunnen alle scholen uit de provincie deze excursies plannen. Er werd gekozen voor 3 thematische excursies voor telkens een andere doelgroep: de eerste graad, tweede graad en derde graad secundair onderwijs. Daarnaast wordt voor het brede publiek een educatie wandeling uitgewerkt. Dit initiatief takt aan op de infrastructuur en producten die worden uitgewerkt binnen het project en de huisstijl van de Kempense Heuvelrug en ‘de slapende reus’. Uitgevoerd 2017  Overleg met Hooibeekhoeve (2)  Startmoment met partners  Verzamelen info  Overleg gidsenopleiding Gepland 2018  Realiseren landschapswandeling  Realiseren app  Realiseren lespaketten Financiering LEADER 95

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 – Planning 2018

Actie 7. Paard en Landschap

Initiatiefnemer/trekker Regionaal Landschap Rivierenland – copromotor: Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete Contactpersoon RLKGN; Els Oostvogels Partners provincie, paardenhouders, Vlaams Paardenloket, Landelijke Rijverenigingen, Hooibeekhoeve, Vlaamse Landmaatschappij Doelgroepen Paardenhouders en aangelande grondeigenaars Doelstelling Land- en tuinbouwgronden worden steeds meer ingenomen door recreatieve en professionele paardenhouderijen. Paard(en)Landschap wil paardenhouders en andere betrokken provinciebreed informeren, inspireren en sensibiliseren over de kansen voor biodiversiteit en landschapszorg op en rond paardenweides en de bijdrage daarvan aan het milieu. De ontsloten kennis en best practices worden doorgegeven via een draaiboek, inspiratiebrochures en ambassadeurs op het terrein. Zo vormt dit project de hefboom om paardenhouders als nieuwe doelgroep in te schakelen in natuur- en landschapszorg. Omschrijving De laatste decennia is het aantal paarden in Vlaanderen sterk toegenomen. Land- en tuinbouwgronden worden steeds vaker gebruikt voor recreatieve en professionele paardenhouderij. Verpaarding leidt er dikwijls toe dat de landschappelijke kwaliteit sterk achteruitgaat. Het ruimtelijk belang van de verpaarding is aanzienlijk, zeker in onze provincie. Verloop actie Het project paard en landschap wil samen met de sector een aantal voorbeeldprojecten uitwerken. Voor ons regionaal landschap zullen drie kleine paardenhouders en 1 grote paardehouderij (geen manege) begeleiding krijgen om de kwaliteit van hun percelen op te waarderen. Geflankeerd aan deze terreinacties wordt een sensibilisatiecampagne uitgewerkt zowel lokaal als op provinciaal niveau. Uitgevoerd 2017  Overleg met de partners binnen het project ‘Paard en Landschap’  Slotmoment Paard&Landschap in Geel, Worfthoeven, 15 september met activiteiten en infomarkt  Opmaak van persberichten, uitbouw van communicatie  Telefonisch advies aan 5-tal paardenhouders  Terreinadvies aan 3-tal paardenhouders  Opmaak van landschapsplan voor 1 paardenhouders 96

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 – Planning 2018

Gepland 2018  Afstemming en overleg met partners en de paardensector  Adviesverlening paardenhouders Samenwerking en financiering  PDPO project Paard en Landschap

Volgende deelprojecten worden uitgewerkt binnen ‘Paard en Landschap’:

Actie 7-1. Landschappelijke inpassing van paardenweide in Kasterlee, Isschot

Een kleine paardenhouder vroeg advies over de aankleding van de paardenweides en het erf. Het perceel is gelegen in het gehucht Isschot in Kasterlee. Er werd een historische kaartanalyse gemaakt en advies gegeven op terrein. De eigenaar wacht nog af om concreet tot aanplanten over te gaan. Uitgevoerd 2017 97

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 – Planning 2018

 Kaartanalyse  Communicatie met eigenaars  Terreinbezoek Gepland 2018  opvolging project, eventueel interesse in aanplant in 2018?

Actie 7-2. Landschapsherstel bij een langgevelhoeve te Geel

Bij een hoeve met bijhorende weilanden in Geel, gelegen tussen de Zegge en het kanaal BocholtHerentals, werd een landschapsontwerp opgemaakt en uitgevoerd in 2016. De omringende weilanden worden begraasd door paarden. Het erf is gelegen binnen het gehucht’Worfthoeven’. Dit gehucht bestaat uit een vijftal hoeves en wordt omringd door landbouwlandschap en sluit verderop aan bij het natuurgebied ‘De Zegge’. Het vergelijk van enkele historische kaarten toont een zeer fijnmazig cultuurlandschap met akkers, weilanden, houtkanten en veldwegen. Aangelegd in 2016  een hoogstamboomgaard met 16 fruitbomen (oude rassen),  een dreef van 250m lengte met 60 hoogstammige lindenbomen,  250m houtkant rondom de weilanden,  220m hagen rondom het erf en boomgaard Uitgevoerd 2017  Slotmoment paard & landschap: sensibilisering rond integratie van paardenhouderijen op het terrein van deze particuliere eigenaars met een 150 aanwezigen.  Advisering aanplant kruidentuin Gepland 2018  Aanplanting fase III

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 – Planning 2018

Actie 7-3. Advisering van een particuliere eigenaar in Tielen aan de Loozijde.

Deze particuliere kleine paardenhouder heeft één paard op een weiland van ongeveer 0.4 ha, met stalling en schuur. De eigenaar vraagt advies naar landschappelijke integratie.

Uitgevoerd 2017  Kaartanalyse  2 terreinbezoek  Opmaak landschapsplan Gepland 2018  Opvolging  Aanplant

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 – Planning 2018

Actie 7-4. Landschappelijke inpassing van paardenbedrijf in Gierle, Oude Lillebaan.

Het initiatief ‘Soulhourses’ combineert het houden van een tiental paarden met therapie en groepsactiviteiten met de paarden. De noordelijke percelen kennen een hoge natuurwaarde en bestaan uit hooilanden omzoomd met hakhout gelegen in een beekvallei. De zuidelijke percelen worden gekenmerkt door een eerder vertuinde situatie. De percelen werden in de jaren 70 als park aangelegd, dennenbestanden, beukenbosjes, solitaire bomen en tuinbeplanting wisselen elkaar af, enkele kleine weides bleven behouden. De eigenares vraagt advies over de inrichting van haar percelen en het ecologisch en landschappelijk verbeteren van de wijze van paardenhouden. Er werd advies verleent ter plaatse, daarnaast vond een terreinbezoek plaats met de bosgroep Kempen Noord. De percelen worden door het agentschap natuur en bos aanzien als bosbestanden, de eigenaar gaat in eerste instantie in verdere samenwerking met de bosgroep. Uitgevoerd 2017  Kaartanalyse  Communicatie met eigenaars, afstemming met bosgroep Kempen Noord  Terreinbezoek Gepland 2018  /

100

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 â&#x20AC;&#x201C; Planning 2018

Actie 8. Knotteam

Contactpersoon RLKGN Tom Snoeckx Partners Vrijwilligers van het knotteam, Agentschap Onroerend Erfgoed, Agentschap voor Natuur en Bos, Bosgroep Noorderkempen, Bosgroep Kempense Heuvelrug, Bosgroep Zuiderkempen Doelgroepen Grondeigenaars en â&#x20AC;&#x201C;pachters, lokale overheden en verenigingen Doelstelling Herstel en beheer van knotbomen en hakhout. Omschrijving Er zijn heel wat houtkanten en knotbomen met achterstallig beheer, voornamelijk in particulier bezit. Met dit project dat knotbomen en hakhout in de kijker zet, willen we herstelmaatregelen uitvoeren en beheeradvies advies meegeven ter behoud van deze cultuurhistorische landschapselementen. Bijkomend willen we sensibiliseren over knotbomen, houtkanten en goede praktijken van beheer. Het RLKGN ging in 2012 daarom van start met het oprichten van een knotteam. Dit team van vrijwillgers voert knotbeheer en hakhoutbeheer uit bij particulieren in ruil voor het brandhout. Het RLKGN stemt vraag en aanbod op elkaar af. In 2016 werd opnieuw de oproep voor knotters en locaties met knotbomen en houtkanten verspreid in de Landschapskrant en via tal van digitale kanalen. Ondertussen zijn er 29 vrijwilligers die zich engageren om deel uit te maken van het knotteam. Voorafgaand aan actie op terrein wordt een opleiding knotbeheer gegeven aan de vrijwilligers zodat het knotten volgens de goede praktijken verloopt.

101

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 – Planning 2018

Verloop actie Uitgevoerd 2017  Oproep vrijwillgers  Oproep te knotten bomen / hakhout  Eerste contact met knotters en eigenaars van knotbomen of hakhout  Terugkommoment knotteam op 17/03/2017 in Kasterlee  Uitvoering werken waarbij 89 knotbomen en 355 meter houtkant werden beheerd.  Overlegmomenten in verband met de uitwerking van de “knotmodule” met een achttal RL’en te Dendermonde. Ontwikkeling van een website “Goed Geknot” www.goedgeknot.be waarbij het de bedoeling is op termijn de tussenkomst van de RL’en te beperken. Gepland 2018  Opleiding knot- en hakhoutbeheer wordt voorzien op 17 februari 2018 (Oosthoven, OudTurnhout) in samenwerking met regionaal landschap De Voorkempen  Werking van het knotteam verder optimaliseren.

Nazorg en opvolging De vrijwilligers worden opgevolgd, alsook het goede verloop van de werken. De beheerde locatie worden samen met de eigenaar opgevolgd en bij voorkeur wordt een beheerplan voor de knotbomen en houtkanten opgemaakt zodat consequent beheer op lange termijn gebeuren kan. Samenwerking en financiering 2017: Structurele middelen 2018: Structurele middelen Gelinkte acties Actie 1: Kleine landschapselementen (hagen, houtkanten, poelen)

102

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 – Planning 2018

Actie 9. Beheerovereenkomsten en bedrijfsplanner Initiatiefnemer/trekker VLM Contactpersoon RLKGN Lieven Lavrysen Partners Landbouwverenigingen, VLM Doelgroepen Landbouwers Doelstelling Via het afsluiten van beheerovereenkomsten agromilieumaatregelen op landbouwbedrijven stimuleren, met de focus op ‘aandachtsgebieden’, waar de inzet van beheerovereenkomsten een duidelijke meerwaarde heeft. Omschrijving Regionale landschappen werken traditioneel samen met een bedrijfsplanner van de Vlaamse Landmaatschappij, die zich toelegt op het afsluiten van beheerovereenkomsten met landbouwers. Landbouwers die vrijwillig inspanningen leveren voor natuur, landschap of milieu kunnen hiervoor vanuit diverse overheden (in het bijzonder VLM, maar ook Departement Landbouw en Visserij, provincie en gemeenten) een vergoeding ontvangen door het afsluiten van een beheerovereenkomst. Zo kunnen de landbouwers zelf voor een beter milieu en meer natuur zorgen en bijdragen tot een mooier landschap in Vlaanderen. Omdat het voor een landbouwer niet altijd even makkelijk is om na te gaan welke beheerovereenkomsten aangewezen zijn voor zijn bedrijf, kan er beroep gedaan worden op een bedrijfsplanner. Die stelt samen met de landbouwer, gratis en vrijblijvend, een bedrijfsplan op maat op. Ook de administratieve beslommeringen in verband met de aanvraag nemen de bedrijfsplanners voor hun rekening.

103

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 – Planning 2018

Verloop actie Het sluiten van beheerovereenkomsten biedt de landbouwer de mogelijkheid om naast voedselproductie, ook een vergoeding te ontvangen voor zijn bijdrage aan landschapsbeheer. Het aantal landbouwers met een beheerovereenkomst stijgt terug van 75 in 2017 naar 81 in 2018. We zien dat landbouwers die ermee vertrouwd zijn, vaak een beheerovereenkomst blijven behouden voor een langere periode. Globaal resulteert dit in een stijging van het aantal beheerobjecten van 466 naar 507. De algemene trend van daling sinds PDPO3 wordt hiermee omgebogen. Net als voorgaande jaren ziet men dat vooral de beheermaatregelen van extensieve grasstroken in oppervlakte blijven stijgen. Het beheer van deze extensieve grasstroken (incl. vluchtstroken) blijft stijgen naar meer dan 125ha. Rekening houdend met de eigenheid van de regio en de eigenheid van de landbouw blijft het bufferen van waterlopen met een extensieve grasstrook één van de hoofddoelen. Dit extensief grasstrokenbeheer creëert soortenrijke graslanden, en heeft een logische verbondenheid met de regio en de aanwezige landbouw. Door de aanwezige melkvee – of vleesveebedrijven kan het maaisel hiervan op duurzame wijze gebruikt worden bij de voedselproductie. Landbouwers in de regio blijven vragende partij voor een meer op hooilandbeheer gericht beheerpakket van deze extensieve grasstroken.

104

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 – Planning 2018

Grasstrook

Houtkantenbeheer blijft opmerkelijk dalen tot een totale oppervlakte van 3 ha voor de ganse regio ondanks dat de identiteit van deze regio sterk wordt bepaald door de aanwezigheid van houtkanten. Het beheersen van de Amerikaanse vogelkers en het ontwikkelen van een gesloten begroeiing blijft een uitdaging voor de zandgronden in de Kempen. Het beheerpakket ‘houtsingel’ (opgaande bomen met een dichte ondergroei van struiken) is voor de regio een kans om de aanwezige robuuste landschapselementen te beheren.

Houtsingel

105

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 â&#x20AC;&#x201C; Planning 2018

Het beheer van soortenrijke graslanden (botanisch beheer) daalt naar 18,98ha. Het areaal weidevogelbeheer (uitgestelde maaidatum) stijgt naar bijna 15ha. Het areaal faunavoedselgewas blijft stabiel op 3,60ha. Deze beheermaatregelen kunnen in een beperkt aantal beheergebieden binnen de regio ingezet worden. Geel blijft met voorsprong de gemeente waar het meeste beheerovereenkomsten worden gesloten. Alsook van het aantal landbouwers (18) dat een beheerovereenkomst heeft gesloten. Voor 2018 moet rekening gehouden worden met de focus die vanuit beheerovereenkomsten gelegd wordt op de prioritaire gebieden. In deze gebieden wordt ingeschat dat beheerovereenkomsten het meeste impact hebben. Voor VLM regio Oost (Antwerpen, Limburg en Vlaams-Brabant) liggen deze prioritaire gebieden in hoofdzaak in de akkervogelgebieden in Vlaams-Brabant en het zuiden van Limburg. Hier wordt de klemtoon gelegd voor de besteding van het budget van beheerovereenkomsten. Landbouwers uit Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete kunnen nog wel spontaan een beheerovereenkomst aanvragen. Bij interesse nemen zij best zelf zo snel mogelijk contact op met hun bedrijfsplanner. Een lopend gebiedsgericht initiatief rond het bufferen van waterlopen in Retie wordt echter in 2018 verdergezet in Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete. Hier zullen landbouwers door de bedrijfsplanner gecontacteerd worden.

106

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 â&#x20AC;&#x201C; Planning 2018

Nazorg en opvolging De bedrijfsplanner staat in voor opvolging van de correcte uitvoering en evaluatie van de beheerovereenkomsten gedurende de contractperiode (5 jaar). Samenwerking en financiering Betaling van bedrijfsplanner en vergoedingen voor beheerovereenkomsten door VLM met Europese steun.

107

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 – Planning 2018

Actie 10. Gebiedswerking landbouwlandschap De Malou, Balen Initiatiefnemer/trekker RLKGN Contactpersoon RLKGN Joke Maes Partners Gemeente Balen, Erfgoed Balen, Vlaamse landmaatschappij, Agrobeheercentrum Eco² Doelgroepen Lokale ondernemers, lokale bewoners, gemeente Balen Doelstelling  Opzetten van een duurzaam kader voor het behoud van culturele identiteit binnen een modern landbouwlandschap  Versterken van erfgoedelementen zoals de dreefstructuur, erfbeplanting, etc. binnen het kader van de ontwikkelde gebiedsvisie  Sensibilisatie voor de agrarische, landschappelijke en ecologische waarde van het domein bij zowel de lokale actoren als het brede publiek Omschrijving Het voormalig jachtdomein Maloudomein groeide in de periode 1933-1953 uit tot een moderne en goed uitgeruste landbouwuitbating met dreven en een duidelijke perceelsstructuur. Er werd een bevloeiingssysteem aangelegd (via taplopen op het Kanaal naar Beverlo), stadsmest aangevoerd en de drie reeds bestaande boswachterswoningen werden omgevormd tot modelhoeven en er werden maar liefst 17 andere modelhoeven gebouwd met elk hun eigen naam. Elke hoeve werd verpacht en beschikte over een terrein van 8 à 10 ha waarvan een halve hectare diende voor het aanleggen van een koer, lusthof, moestuin en boomgaard. Veel van deze unieke erfgoedwaarden zijn de laatste jaren sterk verkommerd of verdwenen. De dreefstructuren langs de ontginningswegen en taplopen zijn reeds gedeeltelijk in verval. Ook voor de aanleg van de hoogspanningslijnen werden dreven onderbroken. Door het ontbreken van een duidelijke landschapsvisie wordt niet altijd eenzelfde advies gegeven voor herbeplanting na het verlenen van een kapvergunning. Hierdoor ging de landschapsstructuur meer en meer verloren. Het verdwijnen van de dreven zorgde voor meer lichtinval, oevererosie en inspoeling van meststoffen in de taploop of waterloop waardoor de onderhoudskosten toenamen, en het achterstallige onderhoud van wegen, dreven en erfgoedelementen werkte verrommeling en sluikstort in de hand. In de vorige LEADER-periode startte, in 2014, het project ‘Landschapsherstel en agrarisch natuurbeheer in de jonge landbouwontginning Malou in Balen’ onder coördinatie van Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete (RLKGN). Binnen dit project werden de lokale actoren (landbouwers, gemeente, VLM, lokale verenigingen, etc.) samengebracht om samen de landschappelijke en agrarische kwaliteiten van het gebied te herontdekken en te versterken. Dit resulteerde in een gedragen visie voor het gebied dat uitspraken doet over de functietoekenning van de (zand-)wegen, erfbeplantingsplannen, bouwkundig erfgoed en het groen-blauwe netwerk in het gebied zoals de taplopen, bermen, dreven en houtkanten. Passend binnen de opgemaakte landschapsvisie werden reeds een aantal erfgoedelementen die de identiteit van de Malou bepalen gerestaureerd. Binnen het nieuwe LEADER project ‘Landschapsherstel en agrarisch natuurbeheer in Malou te Balen (fase 2)’ willen we onderzoeken hoe het behoud van de identiteit van deze voormalige landbouwontginning, dat beschreven staat in de recent ontwikkelde gebiedsvisie, in de praktijk kan samen gaan met de verdere 108

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 – Planning 2018

ontwikkeling als modern landbouwlandschap. Dit doen we door samen met de landbouwers en de gemeente een duurzaam kader te ontwikkelen voor landschapsbeheer (indien mogelijk in de vorm van een verdienmodel) met aandacht voor de dreefstructuur, de taplopen en waterlopen en hun ecologische verbindingsfunctie zonder daarbij de moderne landbouwpraktijk te belemmeren. Daarnaast willen we dankzij dit project enkele landschapsherstelwerken ondersteunen om reeds op korte termijn de identiteit van het domein extra in de verf te kunnen zetten. Uiteindelijk willen we komen tot een duidelijk en hanteerbaar kader voor zowel de landbouw als de gemeente dat er voor zorgt dat het duurzaam landschapsbeheer ook in de toekomst wordt verdergezet in samenhang met de intensieve en moderne landbouw.

Luchtfoto Maloudomein

Verloop actie Uitgevoerd 2017  Onderzoek voor landschapsherstelwerken via gisanalyses en literatuuronderzoek  Kennisuitwisseling over en promotie voor het uitvoeren van landschapsherstelwerken  Voorbereiding, organisatie en verslaggeving werkgroep (17/05) over de geplande terreinwerken en nieuwe win-winsituaties voor zowel landbouw, natuur, erfgoed als landschap en geplande of lopende terreinwerken  Mailing werkgroep over vorderingen (doorlopend)  Dreefomvorming kernzone  Overleg met alle eigenaars (werkgroep (17/05), plus individueel overleg met Romain Schildermans 4/01, 30/05 en 1/12)  Gunning van de terreinwerken (effenen berm, frezen van stronken)  Aanpassing herbeplantingsplan  Eind januari: ontwerp en plaatsing infobord  Terreinbezoek met aannemer terreineffening (1/02)  Eerste week van februari: effening van bermen door Dilissen BVBA  Tweede week van februari: kappen en frezen van alle populieren op privé-gronden 109

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 – Planning 2018

   

    



Bestelling plantgoed en coördinatie levering Inspectie werken op terrein en overleg met eigenaar (19/04) Terreinbezoek met gemeente (28/09) Terreinbezoek kapwerken en freeswerken populieren op gemeente-eigendom door aannemer (1/12)  Uitzetten plantvakken met Natuurwerk vzw (5/12)  Opvolging plantwerken op terrein (12 en 14/12) Aanpassing herbeplantingsplan en aanplant (12-14/12) voor erf van gerestaureerde kapel langs Antwerpialaan. Overleg omvorming groen van monument het Kruis van Balen (06/09) Geplande toegangsdreef Emiel De Baecklaan 2: Terreinbezoek (30/05 en 21/11), Opmaak en mailing beplantingsplan en kostenraming Houtkant langs Brisdilloop en inrichting erf Sint-Jozefhoeve: terreinbezoek (30/05 en 21/11), opmaak en mailing beplantingsplan en kostenraming, levering plantgoed en aanleg (15/12). Onderzoek Italiaanse populieren langs Belgenlaan plus populieren langs wandelpad Antverpialaan (beide gemeente-eigendom): overleg gemeente en terreinbezoek (30/05), formulering en mailing advies (14/06) Communicatie  Opnames reportage RTV (interview RLKGN, Schepen Vincent Kolen, lokale landbouwer Luc Nouwen) (24/01) (gedeeld op 2 RLKGN-Facebook-berichten: 837 + 1311 bereikte personen)  Publicatie artikel in gemeenteblad Balen van februari  Update projectpagina op RLKGN-website  Ontwerp en plaatsing werfbord  Facebook bericht heraanpkant dreef (18/12) (3094 bereikte personen)

Gepland 2018  Ontwerpvoorstellen uitwerken voor monument het Kruis  Uitvoeren aanplant erf van gerestaureerde kapel langs Antwerpialaan fase 2.  Uitvoeren toegangsdreef Emiel De Baecklaan  Promotie nieuwe landschapswerken  Kennisuitwisseling over verschillende formules van agrarisch natuurbeheer o.a. in de vorm van een infoavond in samenwerking met Vlaamse Landmaatschappij  Voorbereiding en organisatie werkgroep over de mogelijke win-winsituaties voor zowel landbouw, natuur, erfgoed als landschap en geplande of lopende terreinwerken, plus mogelijkheden verankering duurzaam landschapsbeheer (eventueel in de vorm van agrobeheergroep).  Organisatie publieksevenement Samenwerking en financiering  januari 2014 - juni 2015: 65% cofinanciering: LEADER Regio Midden-Kempen beweegt! ‘Landschapsherstel en agrarisch natuurbeheer in de recente landbouwontginning Malou te Balen’ (projectcode MIK2013- 03) 10% cofinanciering: gemeente Balen 25% cofinanciering: basismiddelen Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete  januari 2016 – juni 2018: 65% cofinanciering: LEADER Regio Kempen Oost ‘Landschapsherstel en agrarisch natuurbeheer in Malou te Balen (fase 2)’ (projectcode KO_2015_04) 20% cofinanciering: gemeente Balen 15% cofinanciering: basismiddelen Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete Gelinkte acties  Actie 9: Beheerovereenkomsten 110

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 â&#x20AC;&#x201C; Planning 2018

Foto van L naar R, van boven naar onder: opnames RTV, kapwerken populieren op gemeente-eigendom, levering plantgoed, aanleg nieuwe dreef, jonge winterlindes van de nieuwe dreef, beplantingsplan SintJozefhoeve.

111

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 – Planning 2018

Actie 11. Houtkanten: natuurlijk kapitaal voor landbouw, natuur en landschap Initiatiefnemer/trekker RLKGN Contactpersoon RLKGN Joke Maes Partners Gemeente Olen, gemeente Kasterlee, Boerenbond, Vlaamse landmaatschappij, Agrobeheercentrum Eco² Doelgroepen Lokale ondernemers/grondeigenaars, vergunningverlendende instanties Doelstelling  Opzetten van een overlegmodel/-cultuur tussen landbouwers, gemeente, ANB, VLM, RLKGN en Boerenbond rond het beheer van houtkanten  Werken aan een gedragen visie op de KLE's binnen elk pilootgebied, afgestemd op de eigenheid (agrarisch gebied, historisch houtkantennetwerk, ecologische potenties …)  Organiseren van acties rond kennisuitwisseling i.k.v. goede beheerpraktijk van KLE's  Landbouwers begeleiden bij het beheer en inrichting van houtkanten afgestemd op het bedrijf en de gebiedsvisie  Realiseren van goede voorbeelden van inrichting en/of beheer van KLE's op het terrein  Opzetten van een duurzaam beheermodel aangepast aan het betreffende pilootgebied

Omschrijving RLKGN heeft geregeld contact met landbouwers die o.w.v. bedrijfsuitbreiding, achterstallig beheer van KLE's en daardoor een negatieve invloed op de landbouwuitbating advies, begeleiding en hulp bij de uitvoering wensen voor een (bos)compensatievoorstel, herstel, aanleg of beheer van KLE's, vergunningsaanvragen, landschapsadvies,... Ook ANB of gemeenten nemen steeds vaker contact op met RLKGN om een bemiddelende rol te spelen bij overtredingen, compensatievoorstellen, begeleiden van vergunningsaanvragen, minder goede beheerpraktijken, herstelmaatregelen, landschappelijke integratie,… De ad hoc-contacten en samenwerkingen rond KLE’s met landbouwers en andere partners hebben in o.a. Kasterlee en Olen aanleiding gegeven tot het verzoek aan RLKGN om een constructieve en gebiedsgerichte aanpak uit te werken voor een beter behoud, beheer en herstel van de houtige KLE's. Met behulp van dit gebiedsplan kunnen erfgoedwaarde, ecologische en landschappelijke potenties en gebiedsgerelateerde belangen van de lokale landbouw snel geïdentificeerd worden, waardoor beslissingen op terrein efficiënt en duidelijk omkaderd genomen kunnen worden. Ten tweede zal RLKGN binnen dit project actief landbouwers coachen rond het gebruik van KLE’s en de deelnemende gemeentes begeleiden bij eventuele vragen of conflictsituaties. Een eerste pilootgebied is gelegen in de gemeente Olen tussen E313 en het kanaal Bocholt-Herentals en tussen Herentals en de dorpskern van OLV-Olen. Het landschap heeft in deze streek een typische kleinschalige structuur waarin nog veel oude, historische houtkanten van voornamelijk zomereik aanwezig zijn. Een aantal van deze landschapselementen zijn terug te vinden op de kaart van Ferraris. Echter de meeste houtkanten werden sinds Wereldoorlog II niet meer gekapt, en zijn vaak uitgegroeid tot hoge houtkanten of bomenrijen. De bomenrijen bestaan nu voornamelijk uit zomereiken, met in de onderetage vaak pioniers als berk, ratelpopulier, grauwe abeel, vlier, Amerikaanse vogelkers of valse acacia. Op deze wijze geven deze landschapselementen een zekere last voor de landbouwer (beschaduwing, wortelconcurrentie, inwaaien bladeren…) en blijven ze ver onder hun ecologisch potentieel. Met voldoende aandacht voor de landbouwuitbating, de bedrijfszekerheid en de vrijwilligheid voor uitvoeren 112

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 – Planning 2018

van beheeracties zal RLKGN samen met alle actoren een duidelijk kader creëren voor en adviseren en begeleiden bij het beheer van houtkanten. Het tweede pilootgebied bevindt zich in de gemeente Kasterlee, met een eerste focus op de agrarische eenheden Mazel of Achterlee o.w.v. eerdere positieve samenwerkingen met landbouwers en concrete vragen rond landschapsbeheer. Hier zijn de houtige KLE's vaak in openbare eigendom of privé-eigendom, maar altijd hebben ze een invloed op de naast gelegen landbouwgronden en geven ze mee kleur en gestalte aan het landschap. Wanneer KLE's een kwalitatief netwerk vormen, kunnen deze een positieve invloed hebben op de nabijgelegen landbouwgronden (functionele agrobiodiversiteit, bv. windwering, toevoer van organische stof, pestcontrole, levering van hakhout), maar wanneer beheer en onderhoud achterwege blijven kunnen ze ook erg hinderlijk worden. Ook voor de landschapsbeleving en welbevinden van omwonende en recreanten, en als ecologische corridors is zowel behoud als onderhoud van KLE’s van belang. Gemeente Kasterlee wil de achteruitgang stoppen en samen met partners werk maken van een duurzaam beheer van houtige KLE's in landbouwgebieden. Binnen dit project zullen de mogelijkheden onderzocht worden voor de valorisatie van de beheerresten van KLE's, wat mogelijks ook landbouwers kan inspireren voor toekomstige innovaties en toepassingen van houtige biomassa in het eigen bedrijf.

Foto van L naar R, van boven naar onder: lang verwaarloosde houtkant van Amerikaanse eik (Doffen, Olen); opslag van Amerikaanse vogelkers (© Sus Willems); recent heraangeplante historische houtkant in Olen en; houtkant onder hakhoutbeheer (© Sus Willems).

Verloop actie Uitgevoerd 2017  Geven van toelichting aan Schepencollege Olen (19/01)  Geven van toelichting ‘Belang van houtkanten voor natuur, landschap en landbouw’ in Laakdal (22/02). Deze toelichting werd gegeven als onderdeel van Lessenreeks ‘werken in de houtkant’ dat georganiseerd werd door Agrobeheercentrum Eco². Deze presentatie behandelde o.a. het 113

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

   

Jaarverslag 2017 – Planning 2018

belang van houtkanten als bron voor functionele agrobiodiversiteit en de mogelijkheden binnen de vergroeningsmaatregelen Geven van toelichting op Algemene Vergadering van Landelijke raad Kasterlee (23/02) Geven van toelichting aan Landbouwraad in Geel over kansen in houtkantenbeheer (21/03) Geven van toelichting aan Landbouwraad in Herentals over kansen in houtkantenbeheer (o.a. in kader van vleermuizen) (6/11) Deelname aan de PDPO projectgroep Dorp van de 7 Neten (15/03). Binnen dit project wordt o.a. een rekentool ontwikkeld dat de economische inpasbaarheid van agromilieumaatregelen in het landbouwbedrijf in kaart brengt. Dit is dus ook interessant in het kader van vergroeningsmaatregelen in de vorm van houtkanten Deelname cursus Vergroening en beheerovereenkomsten in Vrieselhof (17/01) Deelname Cursus Inverde - Wetgeving over kappen en planten van bomen (28/03) Deelname en opvolging van ontwikkelingen van Dipla, een online software platform voor landschapsbeheer (30/09) Ontwikkeling gebiedsvisie  Ontwikkeling van typologie van de verschillende beheertypes van houtkanten, desktopanalyse van de verschillende gebiedskaarten (landbouw, erfgoed, natuur, KLEstudies, etc.) en aanzet voor toetsingskader voor het gewenste beheertype. Deze bevindingen werden gepresenteerd en bediscussieerd op de werkgroepen.  Bezoek aan Bocholt met Agrobeheercentrum Eco² en Vlaamse Landmaatschappij waar enkele jaren geleden hakhoutbeheer is heropgestart ter evaluatie van de soortenontwikkelingen/regeneratie (19/06).  Voorbereiding, uitnodiging en organisatie van de werkgroepen voor zowel Olen als Kasterlee. Werkgroep Olen (10/04)  Overleg met ANB AVES (Adviezen en Vergunningen) over aanpak werkgroep (4/04)  Overleg Vlaamse Landmaatschappij over aanpak werkgroep en typologie (6/04)  Overleg met ANB (Boswachter) en gemeente Olen over aanpak werkgroep (6/04)  Nabespreking met milieuambtenaar en Burgemeester van Olen (24/05) Werkgroep Kasterlee (11/05)  Overleg met milieuambtenaar en schepen van landbouw over aanpak werkgroep (9/05)

 Individuele coaching van landbouwers voor het (herstel)beheer van houtkanten, op vraag van de gemeente, Agentschap voor Natuur en Bos, of de eigenaar zelf. Individuele coaching van landbouwers bij het beheer van houtkanten omvat o.a. desktopanalyse, terreinbezoek, mailing, aanschrijven aannemers, opmaak vergunningsaanvraag, ontwerp beplantingsplan, coördinatie werkzaamheden, plaatsing werfborden, etc.  Honingstraat, Olen: mondeling advies over uitgegroeide houtkant nabij bebouwing  Heidestraat, Kasterlee: advies, opmaak en indiening van aanvraag voor stedenbouwkundige vergunning voor herstelbeheer van uitgegroeide houtkant. Opmaak beplantingsplan en bestelling en levering plantgoed (22/03). Terreinbezoeken met o.a. ANB en gemeente (4/01, 13/02, 04/04 en 31/05).  Umicor (Houtkanten Kempens Landschap), Olen: terreinbezoek en mondeling advies (10/01: RLKGN en Kempens Landschap en 28/06: RLKGN, Kempens Landschap, gemeente en ANB).  Langepad (op grens tussen Herentals en Olen): (1) advies en ondersteuning bij onderhoudssnoei van uitgegroeide houtkant, en (2) opmaak beplantingsplan, bestelling en levering plantgoed voor een te versterken houtkant. Terreinbezoeken: 23/01 (met boomverzorger), 13/02 (start werken), 1/03 (controle werken), 22/03 (levering 114

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 – Planning 2018

plantgoed), 15/06 (evaluatie van aanplant door dezelfde eigenaar in 2014 Sluizenweg, Olen).  Doffen, Olen: leveren van advies voor het gewenste omvormingsbeheer van een uitgegroeide houtkant van Amerikaanse eik in kader van vergunningsvoorwaarden. Gunning en coördinatie van de nodige freeswerken (terreinbezoek tijdens werken, 1/03, opmaak van herbeplantingsplan, bestelling plantgoed.  Bushagen, Kasterlee: terreinbezoek, adviesverlening over het gewenste houtkantenbeheer op vraag van de gemeente (27/02).  Olenseweg, Olen: terreinbezoek, adviesverlening over het gewenste houtkantenbeheer plus mogelijkheden om houtkanten op te nemen als ecologische aandachtsgebied in kader van verplichte vergroeningsmaateregelen (14/03), bezoek met VLM (29/08).  Heidewind, Kasterlee: terreinbezoek, (schriftelijk) advies en opmaak beplantingsplan houtkant op vraag van de gemeente in kader van regularisatie van gekapte bomen (9/05), opstellen beplantingslijst en bestelling en levering plantgoed.  Kluterstraat, Meerhout: terreinbezoek, advies houtkantenbeheer, opmaak beplantingsplan en plantenlijst (30/05, 5/10).  Rijtestraat, Olen: terreinbezoek en mondeling advies houtkant met robinia (7/08)  Duipt, Herentals: opmaak nota over heraanplant voor stedenbouwkundige vergunning voor het kappen van populieren (terreinbezoek: 16/08, bespreking voorstel: 8/09)  Molenstraat, Kasterlee: terreinbezoek achterstallig beheer (13/09), overleg gemeente (26/10), terreinbezoek met eigenaar en gemeente (30/10), terreinbezoek met Natuurwerk (21/11), start snoeiwerken (13/12)  Eerselingestraat, Kasterlee: mondeling advies voor heraanplant van relicten vanhoutkant gedegradeerd door vertuining, terreinbezoek (7/11)  Sluizenweg, Olen: mondeling advies over beheer van uitgegroeide houtkant (terreinbezoek: 7/11), prijsvraag exotenbestrijding, planning uitvoering werken.  Van Hese, Kasterlee: opmaak beschrijvende nota en beplantingsplan voor landschappelijke integratie van woonerf en percelen, opmaak beplantingslijst, bestelling en levering plantgoed (terreinbezoek: 20/11)  Straaleind/Vorsel, Kasterlee: opmaak beschrijvende nota en beplantingsplan voor landschappelijke integratie van woonerf en percelen, opmaak beplantingslijst, bestelling plantgoed (terreinbezoek 1/12)  Kluis, Kasterlee: onderzoek eigendomssituatie en mondeling advies over hakhoutbeheer, planning uitvoeren van werken  Hoek, Tielen (Kasterlee): Advies over aanplant voor landschappelijke inrichting van percelen (terreinbezoek 4/12)  Gooreind, Geel: Beschrijvende nota en herbeplantingsplan en –lijst in kader van vergunningsaanvraag voor omvorming van dreven (terreinbezoeken: 04/07, 26/09, 13/10)  ‘Houtkantensafari’ Olen (6/09): bezoek aan reeks houtkanten met milieuambtenaar ter bespreking van de mogelijkheden voor het beheer en een eerste toetsing van een afwegingskader.  Communicatie  Opnames voor het projectfilmpje op initiatief van LEADER Provincie Antwerpen (Kempen Zuid) www.youtube.com/watch?v=tTi1_ZpWSxM&t=42s (13/02).  Publicatie van artikel over dit houtkantenproject in gemeentebladen van Olen en Kasterlee (editie april).  Opmaak en lancering van projectpagina op RLKGN-website: www.rlkgn.be/projecten/landschap-en-erfgoed/houtkanten/5628

115

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 – Planning 2018

Gepland 2018 

   



Ontwikkeling gebiedsvisie  Doorlopend bilateraal overleg met de projectpartners. Voorbereiding, uitnodiging en organisatie van de bijeenkomsten van de werkgroep (samenvattende nota over houtkantensafari Olen).  Verwerking en concretisering van de reeds uitgevoerde onderzoeken, werkgroepen, bilaterale overlegmomenten.  Neerschrijven documenteren van de gebiedsvisie  Toetsing van vorderingen binnen de werkgroepen Opvolging van reeds opgestarte individuele adviesverlening aan grondeigenaars over het (herstel)beheer van houtkanten Contacteren van nieuwe eigenaars op vraag van de gemeente, Agentschap voor Natuur en Bos, of de eigenaar zelf. Promotie en sensibilisatie via eigen en externe kanalen Verzamelen en delen van kennis rond houtige KLE's (randvoorwaarden, potenties, goede praktijken, etc.) met de projectpartners  Organiseren van uitwisselingsmomenten rond goede praktijkvoorbeelden (via toelichtingen, workshops en gezamenlijke terreinbezoeken aan praktijkvoorbeelden, tijdens deelnames aan evenementen, etc.) Bedrijfsbezoeken aan landbouwers die het gebruik van de houtige stromen toepassen op het eigen bedrijf  Workshop onderhoud hakhout  Info-avond beheerovereenkomst en vergroening Start van de ontwikkeling van een duurzaam beheermodel (agrobeheergroep, afzet biomassa, …)

Samenwerking en financiering  januari 2016 – juni 2018: 65% cofinanciering: LEADER Regio Kempen Zuid ‘Houtkanten: natuurlijk kapitaal voor landbouw, natuur en landschap’ (projectcode KZ_2015_07) 20% cofinanciering: gemeente Kasterlee en gemeente Olen 15% cofinanciering: basismiddelen Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete Gelinkte acties  Actie - Knotteam  Actie - Kleine Landschapselementen – Houtkanten/Bomen/Dreven  Kempens energiehout

116

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 â&#x20AC;&#x201C; Planning 2018

Foto van L naar R, van boven naar onder: Opsleunen van oude eikenhoutkant, bezoek aan verschillende types houtkanten met Provincie Antwerpen en VLM, freeswerken ter voorbereiding van aanplant, aanplantingsplan zijloop de Wamp, herstel eikenhoutkant, aanplantingsplan ter vervanging van oude populieren, werkgroep Olen, terreinbezoek houtkantenbeheer van Bocholt.

117

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 – Planning 2018

Actie 12. Kempens Energiehout Initiatiefnemer/trekker RLKGN Contactpersoon RLKGN Joke Maes Partners Agrobeheercentrum Eco², Provincie Antwerpen, IOK, Streekplatform Doelgroepen Landbouwers, gemeenten, scholen Doelstelling  Geïntegreerde beheerplanning (kwantificeren van het totaal aanwezige biomassapotentieel plus het aandeel dat aanspreekbaar is binnen duurzame en ecologische randvoorwaarden  Definiëren van de optimale schaal (of combinatie van schalen) voor een gehele regio (mogelijk gekoppeld aan typische regioparameters)  Leidraad coördinatie ten behoeve van integratie van verschillende eigendomssituaties  Definiëren en kwantificeren van de kritische parameters voor een marktconforme business model bij inzet van houtsnippers uit reststromen als alternatieve energiebron in diverse toepassingen (overheid- bedrijf)  Activeren van meerdere cases

118

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 – Planning 2018

Omschrijving Dit project heeft als doel om in de Kempen een werkbaar economisch model op regioniveau te realiseren dat de link legt tussen een duurzame energetische valorisatie van houtige reststromen (hernieuwbare energie) en ecologisch landschapsbeheer. Daarbij wordt in de eerste plaats geput uit de kennis en expertise opgebouwd in het pilootproject in Bocholt (Regionaal Landschap Lage Kempen en ABC Eco²). Concreet gaat het dan vooral over technische expertise inzake optimalisatie van beheer-, oogsttechnieken en droog- en verbrandingstechnieken. Deze kennis werd opgebouwd binnen een gesloten circuit in een 1 op 1 relatie tussen 1 grondeigenaar/-beheerder, m.n. de gemeente (aanbod) en 1 verbruiker (vraag). Dit project gaat op een aantal punten een stuk verder met in de eerste plaats nieuwe logistiekorganisatorische uitdagingen door het opentrekken van vraag en aanbod naar gemeenten en/of eigendom-overschrijdend niveau. Dit heeft uiteraard een rechtstreeks effect op de businesscases. Het vinden van de optimale schaal is daarbij een uitdaging op zich. De aanwezigheid van een gebiedsdekkend logistiek net (inzake diverse afvalstromen) – grotendeels opgebouwd rond het Kempense kanalennetwerk - vormt dan weer een sterke troef. De ambitie is om in de eerste plaats reële businesscases te initiëren en daarnaast om vanuit dit leertraject in de Kempen een modelaanpak te ontwikkelen die overdraagbaar is naar andere regio’s in Vlaanderen. Binnen dit project streven we er naar de optimale schaal voor het gebruik van houtige biomassa voor de Kempen te bepalen. Mogelijk kan het resultaat zijn dat verschillende business modellen, werkbaar op verschillende schaalniveaus, gewenst zijn op basis van het aanwezige aanbod, vraag én faciliteiten. Met het oog op rendabiliteit, efficiëntie, garanties op belevering is het noodzakelijk te zoeken naar de optimale schaal voor verschillende onderdelen van de keten. Geeft dit aanleiding tot het opzetten van verschillende biomassawerven of een grotere ‘hub’? Kunnen verschillende eigendomssituaties geïntegreerd worden in één keten? Hoe ziet de coördinatie eruit? Of is enkel een sterk lokale benadering haalbaar? Tenslotte wordt onderzocht hoe de organisatiestructuur er uit kan zien. In het bijzonder wordt in kaart gebracht of het model van een coöperatieve (CVBA) waarin alle betrokken actoren van de hele keten participeren, zoals daarvan een bepaald model ontwikkeld werd in Bocholt, ook in de Kempen een wenselijk model is. Dit kan o.a. worden vergeleken met het werken via bestaande structuren, het inschakelen van private partners of het opzetten van een PPS-constructie. Er worden 2 projectacties uitgevoerd: (1) Concretisering van het regionale kader en (2) optimalisatie en activatie van cases. Binnen de eerste projectactie worden volgende deelacties uitgevoerd: het gebiedsgericht kwantificeren van de potentie, prospectie van afzetmogelijkheden en identificeren van logistieke faciliteiten. De ruwe schatting van het energetisch potentieel uitgevoerd door de dienst Milieuen Natuurbeleid van Provincie Antwerpen (DMN) (op basis van bestaande GIS-lagen en KLE-inventarissen) wordt verder verfijnd. Voor het slagen van een lokale biomassaketen is het vervolgens belangrijk dat er voldoende structurele vraag is naar houtsnippers. Daarom worden de bestaande en potentiële warmtevragers in kaart gebracht. Ook de bestaande logistieke faciliteiten die gebruikt kunnen worden voor het wegen, drogen, opslag en transport worden in kaart gebracht. Daarbij denken we aan containerparken, technische faciliteiten van gemeenten, bedrijventerreinen en landbouwers. Tevens zullen ook bestaande producenten van restwarmte (bv. vergistingsinstallaties/WKK-installaties) mee in rekening gebracht worden, in functie van het geforceerd drogen van snippers. Op basis van bovenstaande voorbereiding en lokale engagementen zullen verschillende cases geselecteerd worden voor begeleiding. Uitgangspunt daarbij is dat activatie slechts zal plaatsvinden indien een businesscase economisch interessant is. Voor het economisch verhaal wordt de volledige keten in kaart gebracht (zie hieronder). De economische opbrengst wordt berekend op basis van zowel de valorisatie van de houtsnippers als de valorisatie van de verschillende ecosysteemdiensten. Volgende aspecten komen bij de begeleiding aan bod:  Opstellen van een visie houtkanten voor de regio  Vertaling van de visie naar concrete beheerplannen voor houtkanten op basis van gedetailleerde houtkanteninventarisatie. Binnen dit project wordt bovendien onderzocht of het juridisch verankeren van het beheerplan wenselijk is, zodat voor omvormingsbeheer geen stedenbouwkundige vergunning nodig is. 119

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 – Planning 2018

 Rekening houdend met dit beheerplan wordt de inventaris vertaald naar een gedetailleerde inschatting van hoeveelheden biomassa die duurzaam geproduceerd kan worden.  Lokale actoren worden geëngageerd ter realisatie van een samenwerkingsplan:  eigenaars van de houtkanten  uitvoerders oogst, hakselen en verzamelen  beschikbare locaties voor wegen, drogen en opslag  transport  Voor nieuwe installaties worden de volledige installatie en gebruik van de ketel begroot (ketel, infrastructuur, verbouwingen of meerprijs nieuwbouw, personeelsuren voor onderhoud en ontvangst levering houtsnippers, asverwerking, etc.)  Voor elke case wordt berekend aan welke prijs de houtsnipper kan geleverd worden, rekening houdend met aanbod, type beheerder, oogstmethode, faciliteiten voor versnippering, droging en opslag, etc..  In kaart brengen en valoriseren van de ecosysteemdiensten (CO2-reductie, biodiversiteit, landschapsbeleving, etc.) Het project loopt over 2,5 jaar (van 16 januari 2018 t/m 30 juni 2020) Uitgevoerd 2017  Schrijven en indienen van het de projectaanvraag.  Overleg met de partners  Overleg met experts en ervaringsdeskudigen  Neerschrijven en aftoetsen van de projectaanvraag binnen de partnergroep Planning 2018  Concretisering van het regionale werkveld  Kwantificering van het biomassa-aanbod: uitwerken en uitvoeren van methodiek voor inventarisatie en visievorming (in vorm van afwegingskader), en verkenning integrale beheerplanning  Verkenning van d eafzet: iIn kaart brengen bestaande en potentiële warmteafnemers  In kaart brengen bestaande en potentiële infrastructuur  Optimalisatie en activatie van cases  Selectie pilots op basis van regioscreening  Toepassen van afwegingskader op landschapsschaal voor visie houtkanten  Visie op landschapsschaal wordt vertaald naar een concreet beheerplan voor groepen houtkanten  Gedetailleerde inschatting van hoeveelheid en kwaliteit aan houtsnippers (biomassa)  Engageren van eigenaars houtkanten, uitvoerders oogst, hakselen, transporteurs, etc.  Volledige begroting van alle facetten van de installatie en het gebruik  Berekening prijs houtsnippers op basis van de hele keten van oogst tot levering  (Economisch) valoriseren van winsten voor biodiversiteit, CO2 beperking, landschapsbeleving, etc.  Communicatie  Interne communicatie: opvolging binnen projectgroep en evaluaties van projectacties, kennisuitwisseling, nieuwe vraagstukken, kansen, knelpunten, etc.  Organisatie klankbordgroep: met deze klankbordgroep beogen we onder meer de betrokkenheid van het Agentschap Natuur en Bos (ANB), de Vlaamse Landmaatschappij (VLM) en Openbare Vlaams Afvalstoffen Maatschappij (OVAM)  Versterking van het multiplicatoreffect via disseminatie van de resultaten Samenwerking en financiering  januari 2018 – juni 2020: 65% cofinanciering: PDPO Omgevingskwaliteit - Samenwerking 35% cofinanciering: RLKGN, Agrobeheercentrum Eco² 120

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 â&#x20AC;&#x201C; Planning 2018

Gelinkte acties -

Actie 12. Houtkanten: natuurlijk kapitaal voor landbouw, natuur en landschap

Foto (L) opslagplaats voor houtsnipper in Ravels en (R) verbrandingsketel bij landbouwers binnen het werkingsgebied van RLKGN.

121

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 – Planning 2018

Actie 13. Fauna-akkers Initiatiefnemer RLDV, RLKGN, RLRL Contactpersoon: Tom Snoeckx Partners Antwerpse RL’en, WBE’s, ANB, landbouwers, gemeentes, imkerverenigingen Doelgroepen WBE’s, landbouwers, imkers, gemeentes Doelstelling  terreinbeheerders van praktische informatie voorzien voor het aanleggen en beheren van fauna-akkers  Via terreinbezoeken bij WBE’s waar mogelijk en wenselijk fauna-akkers herevalueren en plaatsen in een ruimere landschappelijke context en mogelijk andere bijkomende inrichtingen evalueren  Bestellen en verspreiding van zaadmengels voor het inzaaien van fauna-akkers.

Fauna-akker tijdens de zomerperiode

Omschrijving Sinds 2009 werkt RL de Voorkempen voornamelijk met de wildbeheereenheden (WBE) samen rond het aanleggen van fauna-akkers. Een gedeelte van enkele maïsakkers, die enkel interessant zijn voor ree en fazant, werden omgevormd naar fauna – akkertjes die schuil- en voedselmogelijkheden bieden voor een ruime groep dieren (insecten, zoogdieren, (akker)vogels). Meestal gaat het om overstukjes die voor een commercieel landbouwtype niet rendabel zijn. Fauna-akkers bepalen op die manier ook mee het uitzicht, de beleving en de appreciatie van het landschap. Bovendien kon vanuit het thema bijen, met zowel aandacht voor honingbijen als de vele soorten solitaire bijen, zowel WBE’s als het brede publiek warm gemaakt worden om mee actie te ondernemen. Deze bestuivers hebben sterk te lijden onder habitatfragmentatie, drachtverarming (aanbod stuifmeel en nectar), grootschalige landbouw, steriele 122

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 – Planning 2018

sierplanten in tuinen en gebruik van herbiciden en pesticiden. De aanleg van tijdelijke fauna-akkers kan bijdragen tot een oplossing. Op 2 jaar tijd groeide het project totdat alle WBE’s binnen de Voorkempen participeerden in het project. Ook buiten het werkingsgebied van RL de Voorkempen was er reeds interesse. Omwille van de voordelen op vlak van biodiversiteit, de ecologische waarde en de beeldkwaliteit van het platteland wilde RLDV het bestaande fauna-akkerproject uitbreiden naar het volledige grondgebied van de provincie Antwerpen. De RL’en willen streven naar meer fauna-akkers in de provincie om zo op termijn een ecologisch netwerk te kunnen vormen waarlangs fauna kan migreren door het landschap. Het gebruik van typische gewasteelten (mede door de streekgebonden bodemkenmerken maar ook door streektradities) bepaalt ook mee de streekidentiteit. Burgers, fietsers en andere recreanten die het platteland bezoeken zullen bovendien ook een mooi aangenaam landschap beleven. Het doel en andere praktische (technische) informatie om fauna-akkers aan te leggen zullen promoot worden bij potentiële partners. Het project resulteerde inmiddels in een brede samenwerking met de WBE’s en andere landschapsbeheerders waardoor tot heden in RLKGN jaarlijks 40 ha fauna-akkers en bloemrijke akkerranden aangelegd werden. Uit de bevraging van 2017 werd geconcludeerd dat vanaf 2017 de Antwerpse regionale landschappen nog enkel een samen-aankoop organiseren voor de WBE’s. Verloop actie Uitgevoerd 2017  Organisatie en opvolging inschrijvingen van geïnteresseerde WBE’s.  Organisatie bestellingen van zaadmengsels voor RLKGN.  Verdeling van de zaadmengsels via centraal afhaalpunt (Prinsenpark).  In totaal werd 20,50ha van het landbouwmengsel, graanmengsel 5,93ha en 0,25ha van het klavermengsel ingezaaid. De bestelde hoeveelheden in 2017 zijn lager dan in 2016 maar dit komt doordat Hubertus Vereniging Vlaanderen in 2017 ook faunamengsels heeft aangeboden aan de verschillende Antwerpse WBE’s. De gemeenten met de grootste oppervlakten ingezaaide fauna-akkers blijven Dessel en Balen. Planning 2018   

Organisatie bestellingen en opvolging van de inschrijvingen voor de samen-aankoop Verdeling van de zaadmengsels via centraal afhaalpunt (Prinsenpark) Administratieve afhandeling van de samen-aankoop

Doorlopend  opstarten/verder zetten van structureel lokaal WBE overleg.  communicatie en sensibilisatie naar doelgroepen, brede publiek

Samenwerking en financiering 2017: Voor de ontvangen fauna-akkermengsels ontvangen de WBE’s een factuur. 2018: Voor de ontvangen fauna-akkermengsels ontvangen de WBE’s een factuur. Acties partners  dit project wordt in alle Antwerpse RL’en uitgevoerd.  sommige WBE’s zaaien op eigen initiatief de voorbije jaren reeds fauna-akkers in, zij het wel op kleinere schaal.

123

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 – Planning 2018

Actie 14. Zwaluwen en gierzwaluwen Partners Natuurpunt, ANB, gemeenten Doelgroepen eigenaars, bewoners, bedrijven, scholen, wijkverenigingen Doelstelling    

Vergroten van het aantal populaties door het nemen van enkele eenvoudige maatregelen Sensibilisatie omtrent het voorkomen en de bijzondere ecologie van gierzwaluwen Het plaatsen van kunstnesten en advies bij het inrichten van de omgeving. Eenvormige subsidie aanbieden voor de eigenaars van een kolonie zwaluwen (en dus ook eenvormige subsidieaanvraagformulieren) en afspraken maken over de loketfunctie (bij de gemeenten of bij RL)

Omschrijving Het zwaluwenproject van RLKGN spitste zich aanvankelijk toe op de boerenzwaluw en de huiszwaluw, twee soorten die vaak op het platteland of in de dorpsranden terug te vinden zijn, maar minder in verstedelijkte milieus. Omwille van de grote vraag van bewoners van de stedelijke gebieden Turnhout, Herentals, Mol en Geel is het oorspronkelijke projectinitiatief uitgebreid met gierzwaluwen vanaf 2011. Vanaf 2016 bestaat ook de mogelijkheid voor het verkrijgen van steenuilen-, kerkuilen en torenvalknestkasten. Deze nestkasten worden in potentieel interessante zones (oude boomgaarden, kleinschalig landschap, …) opgehangen waardoor gezorgd wordt dat de nestgelegenheid voor deze soort uitbreid. Een voorstel voor een éénvormig gemeentelijk subsidiereglement werd in juli 2011 ter goedkeuring voorgelegd aan de 17 gemeentes van het werkingsgebied. Heel wat gemeentes reageerden reeds positief. Naast een subsidie voor boeren- en huiszwaluwkolonies werd ook een subsidie voor kolonies van gierzwaluwen reeds opgenomen.

Verloop actie Uitgevoerd 2017  Telefonisch advies en advies per e-mail aan particuliere geïnteresseerden en gemeentebesturen  In 2017 werden 14 overeenkomsten afgesloten. Er werden 41 huiszwaluwnesten, 5 boerenzwaluwnesten, 5 gierzwaluwnesten en 3 steenuilennestkasten verdeeld. Dat brengt het totaal op 190 kunstnesten voor huiszwaluw, 202 boerenzwaluwnesten, 90 gierzwaluwnesten en 5 steenuilennestkasten.  Plaatsing van de huiszwaluwtil begin mei 2017. Een drietal weken later waren reeds 3 nesten bezet.  Uitbreiding webpagina over zwaluwen op de website van RLKGN. Dit omvat alle informatie over kunstnesten, levenswijze van de verschillende soorten, tips, randvoorwaarden, … . Hieronder vindt u een overzicht van het aantal gehangen nestkasten per gemeente van 2009 tot heden en een ruimtelijke spreiding van deze nesten.

124

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 – Planning 2018

Gepland 2018  Hernieuwing oproep. Geïnteresseerden dienen een uitgebreide vragenlijst in te vullen waaruit moet blijken of de woning, stal en/of schuur en omgeving geschikt zijn voor boeren-, huis- en/of gierzwaluwen. Deze werkwijze moet vermijden dat er teveel onnodige verplaatsingen met de wagen gedaan worden. Na een positieve evaluatie kunnen nesten opgehaald worden op het kantoor of enkele centraal gelegen afhaalplaatsen in het werkingsgebied.  Plaatsen van gierzwaluwnestkasten op het Sint-Victorinstituut te Turnhout.  Gesprekken zijn verregaande in Dessel voor het plaatsen van een oeverzwaluwenwand

Samenwerking en financiering  Vermits we nog een voorraad nesten hebben, kunnen we zonder bijkomende financiële ondersteuning onze werking verder zetten in 2017.  Gemeentelijke subsidies ondersteunen “eigenaars” van zwaluwkolonies in inmiddels 10 gemeentes van het werkingsgebied.  De constructie van de oeverzwaluwenwand wordt gefinancierd via DMN-middelen.

Huiszwaluwtil te Oud-Turnhout

125

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 – Planning 2018

Actie 15. Soortenprojecten Initiatiefnemer/trekker RLKGN Contactpersoon RLKGN Tom Snoeckx Bas Van der Veken Partners Natuurpunt, gemeentes, ANB, Boerenbond, VLM,… Doelgroepen Burgers, terreinbeheerders

Doelstelling - IHD’s: realisatie van geschikte habitats en/of inrichtingen die Europees beschermde dier-en plantensoorten ten goede komen. - PPS: realisatie van geschikte habitats en/of inrichtingen die de Provinciaal Prioritaire Soorten ten goede komen. Omschrijving Door inzet van de Vlaamse Regering op Europese instandhoudingsdoelstellingen en de bijhorende financiële ondersteuning, zullen allerhande soortenprojecten nu en in de toekomst een nog prominentere rol gaan spelen in de werking van het Regionaal Landschap. In het verleden zijn reeds diverse initiatieven rond soorten opgezet (fauna-akkersoorten, bijen, Harkwesp, zwaluwen en gierzwaluwen, vleermuizen,…). De focus zal in de toekomst meer op Europees beschermde soorten, Provinciaal Prioritaire Soorten, Rode Lijstsoorten,… komen te liggen. In eerste instantie gaat het om advies, sensibilisering en terreiningrepen bij particulieren. Dit om tegemoet te kunnen komen aan de eisen die Europa stelt en om het resterende saldo van IHD’s – naast dus de “evidenties” bij ANB en Natuurpunt - te kunnen realiseren. Verloop actie Uitgevoerd 2017 - Monitoring Harkwesp Geel-Bel Het aantal waargenomen Harkwespen op 18/07/2017 bedroeg 27 stuks, Het aantal waarnemingen is beduidend lager dan in voorgaande jaren. De achteruitgang werd vooral veroorzaakt door het kamperen op de vliegzone Malpertuus tijdens de vliegperiode. Overleg met de nieuwe privé eigenaar en stad Geel heeft geresulteerd in het afbakenen van de vliegzone. Hopelijk resulteert dit de komende jaren in een toename van het aantal exemplaren in deze vliegzone. -

Opvolging Vleermuizentoren Na inventarisatie blijken er nog steeds een tiental Gewone dwergvleermuizen gebruik te maken van de toren.

Opvolging oeverzwaluwmodules In 2017 waren de oeverzwaluwwanden niet in gebruik.

Monitorroute Gladde Slang te Arendonk Tijdens de maandelijkse monitoring (april – oktober) werden geen Gladde Slangen waargenomen wat niet wil zeggen dat ze er niet zitten. Gladde slangen laten zich niet snel zien en laten zich bijgevolg niet gemakkelijk inventariseren. Voor de inventarisatie wordt gebruik gemaakt van de 126

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 – Planning 2018

plaatjesmethode waarbij één van de prooisoorten, Levendbarende Hagedis, wel regelmatig werd waargenomen. In 2014 werd in de nabije omgeving nog een adulte Gladde slang waargenomen (op foto) door een wandelaar. Samen met Natuurpunt wordt bekeken hoe de Natuurpunt- en privéterreinen in de nabije toekomst (2018) reptielenvriendelijk kunnen worden ingericht.

Planning 2018 - Opvolging en monitoring van bestaande initiatieven (vleermuistoren, Harkwesp, Monitorroute Gladde Slang, …) - Implementatie in IHD-werking Samenwerking en financiering Mogelijkheid tot bekomen Investeringssubsidies Natuur (ISN)

127

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 – Planning 2018

Actie 16. Adviesverlening rond biodiversiteit Initiatiefnemer RLKGN Contactpersoon RLKGN Tom Snoeckx Partners Bosgroepen Doelgroepen Bosgroepen, steden en gemeenten, provincie Antwerpen, particulieren Doelstelling  Verbeteren van ruimtelijke en ecologische connectiviteit in het landschap  Sensibilisering van particulieren/openbare besturen en hen motiveren voor een duurzaam beheer van hun terreinen.  Aanmoedigen van habitatherstel in SBZ-gebieden.  Soortgerichte maatregelen in functie van Europees beschermde soorten en/of Provinciaal Prioritaire soorten Omschrijving Werken aan een duurzaam en kwaliteitsvol landschap is niet evident en Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete probeert sinds jaren, samen met andere partners in het buitengebied, hiertoe bij te dragen. Steeds meer particulieren en openbare besturen in ons werkingsgebied vinden de weg naar de loketfunctie van het Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete en hebben vertrouwen in de deskundigheid en de neutrale opstelling van de organisatie. Hierdoor kunnen de adviezen ook dienst doen als een springplank voor verdere gesprekken. Inkomende vragen bij het Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete worden op een professionele wijze verwerkt waarbij steeds het wettelijk kader, kaartonderzoek (Gewestplan, bodemkaart, Natura 2000, …), potenties e.d. worden afgetoetst aan de vraagstelling. Uiteindelijk is het de bedoeling , om in overleg met de (verschillende) partij(en), te komen tot een gedragen, kwaliteitsvol advies. Zoals blijkt uit onderstaande wordt het merendeel van het (beheer)advies aan de Bosgroepen (Kempen Noord) verstrekt. Vaak handelt het over adviezen in de natuursfeer die gelegen zijn in een bosomgeving. Hieruit blijkt opnieuw dat het landschap niet stopt aan de administratieve grenzen en dat een samenwerking tussen het Regionaal Landschap en Bosgroepen zorgt voor een consequent bos- en landschapsbeheer. Verloop actie Uitgevoerd 2017  Adviesverlening rond inrichting zorgtehuis Talander te Arendonk (particulier). Hierbij wordt vooral rekening gehouden met het goed inpassen van de bestaande bebouwing in de natuurlijke omgeving en natuurinclusief bouwen.  Advies rond zwaluwen aan particulieren in Retie, Turnhout, Arendonk, … .  Beheeradvies Harkwesp op de Kapucienenberg (Geel-Bel) voor Kempens Landschap  Adviesverlening inzake (inrichtingsbeheer)beheer voor de Bosgroepen op volgende locaties: 1) Pariculier te Olen (naast SBZ-gebied) 2) Postel (SBZ-gebied) 3) Heiken te Vorselaar (naast SBZ-gebied)  Adviesverlening bij verschillende particulieren in Arendonk, Geel, Tielen, … . Bij de eigenaar in Tielen, gelegen in SBZ-gebied werd een beheernota opgesteld voor het onderhoud van Europees beschermde habitats.  Adviesverlening inzake landschapsvisie bij twee families te Arendonk. 128

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 – Planning 2018

 Na poelenmonitoring wordt beheeradvies gegeven aan de eigenaar. Planning 2018  Verder zetten adviesverlening nieuwe projecten in 2017 Samenwerking en financiering 2017: Structurele middelen 2018: Structurele middelen

129

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 – Planning 2018

Actie 17. iLandschap

©Twecom

Initiatiefnemer/trekker Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete Copromotoren RL Rivierenland, RL de Voorkempen, RL Schelde-Durme Contactpersoon RLKGN Karen De Schutter Partners Provincie Antwerpen DMN, pilootgemeenten incl. gemeentelijke groendiensten – belangrijke spelers in het landschapsonderhoud in hun werkingsgebied (Agrobeheercentrum Eco² vzw – Natuur en Landschapszorg vzw – Natuurwerk vzw - boomverzorgers…) Doelgroepen 2 à 3 Gemeenten binnen ons werkingsgebied die openstaan om hun werking rond kleine landschapselementen te optimaliseren. Doelstelling De regionale landschappen willen de gemeenten ondersteunen bij hun landschapsonderhoud. Door het landschapsonderhoud tijds- en kostenefficiënt op bovenlokale schaal te reorganiseren en automatiseren, wordt gestreefd naar een kwaliteitsvol en duurzaam beheerd landschap. Omschrijving We staan in Vlaanderen voor grote uitdagingen m.b.t. regulier landschapsonderhoud van:  Kleine landschapselementen (KLE’s): houtkanten, hagen, poelen, boomgaarden, solitaire bomen, markante bomengroepen, bomenrijen, grazige bermen, trage wegen, …  Klein historisch erfgoed: veldkapellen, standbeelden, historische wegwijzers, grenspalen, herdenkingstekens, pompen, …  Recreatieve randinfrastructuur: picknickplaatsen, rustbanken, uitkijkpunten, informatiepanelen, wegwijzers, vuilbakken, …. 130

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 – Planning 2018

In dit project leggen we ons toe op het regulier onderhoud van KLE’s. Regulier onderhoud definiëren we als de gangbare, cyclisch of regelmatig terugkerende werken die nodig zijn om een KLE in goede staat te bewaren. Wij detecteren in Provincie Antwerpen (evenals de rest van Vlaanderen) volgende belangrijke knelpunten rond landschapsonderhoud (zie ook verder): 1. Verschillende gemeenten hebben nood aan kennis en ondersteuning bij landschapsonderhoud; 2. Grote beheernood op terrein; 3. Noodzaak aan een impuls om nieuwe aanpak te ontwikkelen.

A.d.h.v. een enquête informeerden we bij de Antwerpse gemeenten naar de noden bij landschapsonderhoud.

Actie 17-1. Samenwerking ontwikkelen Efficiënt landschapsonderhoud is pas mogelijk als alle relevante spelers samenwerken en deze samenwerking gecoördineerd verloopt. Dit project focust op landschapsonderhoud op openbaar domein, i.h.b. gemeentelijk eigendom, dus de samenwerking met gemeenten is cruciaal. In dit project wordt er samengewerkt met 8-12 pilootgemeenten. Om de prijs/kwaliteitsverhouding te optimaliseren is het noodzakelijk dat in een bepaalde regio de meest geschikte uitvoerder ( gemeentelijke dienst, sociaal economie, aannemer, …) gekoppeld wordt aan het landschapsonderhoud van een bepaald type (bv. knotbomen, dreven/laanbomen, houtkanten, poelen, …) & categorie landschapselement. Op het einde van het project wordt binnen elk regionaal Landschap een infomoment georganiseerd voor disseminatie resultaten en sensibilisatie andere gemeenten.

Actie 17-2. Pilootstudies ontwikkelen Het vooropgestelde iLandschap-systeem wordt ontwikkeld aan de hand van tests in pilootgebieden op een set van landschapselementen. In deze hoofdactiviteit worden deze tests voorbereid door: de pilootgebieden te selecteren (2.1); de set landschapselementen (2.2) te selecteren en deze set vervolgens gedetailleerd te inventariseren (2.3). Actie 17-2.1. Selectie en quickscan pilootgebieden In elk regionaal landschap worden 1 (groot) tot enkele (kleinere) pilootgebieden geselecteerd, in overleg met de gemeenten. Actie 17-2.2. Selectie landschapselementen Vervolgens komt de finale keuze van de types landschapselementen dat elk regionaal landschap meeneemt om beheertrajecten rond te ontwikkelen en testen. Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete wil hoofdzakelijk focussen op het beheer van houtkanten. 131

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 – Planning 2018

Actie 17-2.3. Detailinventarisatie De finaal geselecteerde landschapselementen worden tot slot gedetailleerd geïnventariseerd en ingegeven in het digitaal platform.

Slecht beheerde houtkanten ©Agro beheercentrum

Actie 17-3. Optimaliseren en automatiseren van kwaliteitsvol onderhoud Het huidige landschapsonderhoud gebeurt o.b.v. ervaring en expertise op een vrij intuïtieve manier. Door de aanpak grondig te herdenken en een meer systematische aanpak voorop te stellen, zouden grote efficiëntiewinsten geboekt kunnen worden. Het laat ook toe om de coördinatie en controle meer automatisch te laten gebeuren. Belangrijk is om daarbij de kwaliteit niet uit het oog te verliezen. We streven naar een nieuwe aanpak: Landschapsonderhoud 2.0 als het ware, waar landschapskwaliteit op een economische rendabele manier gegarandeerd wordt. Actie 17-3.1. Richtlijnen kwaliteitsvol beheer Er wordt gezocht naar de randvoorwaarden opdat de landschapselementen hun ecosysteemdiensten kunnen blijven vervullen voor landbouw, recreatie, biodiversiteit, erfgoed,… Dit gebeurt grotendeels door bestaande kennis samen te brengen (via eigen medewerkers, pilootuitvoerders, experten, literatuur, …). Deze randvoorwaarden worden vervolgens vertaald naar beheerrichtlijnen, zowel op vlak van individuele landschapselementen als op landschapsschaal (bv. spreiding van onderhoud in ruimte en tijd). Actie 17-3.2. Ontwikkeling beheertrajecten Per type landschapselement worden alle relevante beheertechnieken vergeleken, o.b.v. literatuur, expertenkennis, eigen ervaring, gangbare praktijken in binnen- en buitenland, Ook moet men zoeken naar meer automatisatie, o.a. door de beheertechnieken in zinnige stappenreeksen om te zetten. Voor verschillende uitgangssituaties en doelsituaties worden de meest relevante beheertrajecten gedefinieerd. Nadruk ligt hierbij op kwaliteitsvol beheer en het zoeken naar tijds- en kostenefficiëntie. Elk beheertraject wordt omgezet in een reeks beheernormen in een digitaal platform. Deze normenreeks kan men zien als een gedetailleerd stappenplan. Dit alles vergt de nodige tijd en een nieuwe manier van denken. Een opleiding is daarbij cruciaal. Actie 17-2.3. Tests in pilootgebieden De ontwikkelde beheertrajecten worden uitgetest in de pilootgebieden met behulp van de pilootuitvoerders. Ook de planmatige aanpak voor het hele pilootgebied wordt uitgetest, met veel aandacht voor schaalvoordelen. Bestaande instrumenten, machinerie, uitvoerders worden complementair ingezet. Voor elk regio wordt een budget van 10 000 euro voorzien voor de tests in (een) pilootgebied(en). Deze dragen de kosten voor machinegebruik, plantgoed en kleine materialen zoals afrastering en de personeelsinzet van externe uitvoerders. De betrokken pilootgemeenten zullen samen de 3500 euro cofinanciering voorzien. Indien gewenst kunnen zij ook zelf nog een bijkomend budget vrijmaken. Resultaten Hoofdactiviteit 3: 132

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 – Planning 2018



Beheertrajecten zijn gedefinieerd per type en categorie landschapselement, uitgetest in pilootgebieden en ingegeven in digitaal platform;



Beheerrichtlijnen voor kwaliteitsvol beheer werden hierin verwerkt;



Planmatige aanpak voor gebiedsgerichte coördinatie van landschapsonderhoud getest in pilootgebieden.

Houtkanten worden machinaal afgezet en versnipperd. De houtsnippers worden in een container verzameld en getransporteerd naar een opslagplaats. Foto’s genomen tijdens de demodag natuurlijk houtkanten beheer in Ravels georganiseerd door Agrobeheercentrum Eco²

Actie 17-4. iLandschap-tool als duurzaam systeem voor landschapsonderhoud Actie 17-4.1. Opschaling tot regionaal model De resultaten vanuit de pilootstudies worden opgeschaald tot een (digitaal) model dat bruikbaar is voor een ganse regio. Er wordt maximaal afgestemd tussen de 4 regio’s, maar verschillen blijven mogelijk op maat van de regio. Actie 17-4.2. Business model voor duurzaam landschapsonderhoud In samenwerking met de gemeenten wordt het kostenmodel van hun huidige aanpak berekend en vergeleken met het kostenmodel van de vernieuwde, gecoördineerde en geautomatiseerde aanpak. Bij positief resultaat worden “beheerpakketten” ontwikkelt die interessant zijn voor gemeenten om op in te tekenen. Waarschijnlijk zijn die gericht op types landschapselementen. Deelname aan de “iLandschap-tool” kan dan waarschijnlijk tegen een laagdrempelig “lidgeld”, waarnaast er per beheerpakket wordt betaald. De kostprijs voor coördinatie en onderhoud van het systeem worden telkens mee verrekend. We streven immers naar een zelfbedruipend systeem. Bedoeling is ook een –beperkte- reserve op te bouwen om verdere ontwikkelingen en innovatie mogelijk te maken. Actie 17-4.3. Finalisatie iLandschap-tool Voorgaande stappen worden gefinaliseerd in de ontwikkeling van de “iLandschap-tool” die regionaal ingezet wordt in de provincie Antwerpen. Verwachte voordelen van deze vernieuwde aanpak zijn:  hogere tijdsefficiëntie door geautomatiseerde en gecoördineerde aanpak;  drukken van de kostprijs door schaalvergroting;  een centraal meldpunt voor problemen (dit wordt voorlopig enkel voorzien voor de gemeenten en uitvoerders; het inschakelen van het bredere publiek kan bijkomend georganiseerd worden in de toekomst);  opsporen van knelpunten en opportuniteiten;  de opmaak van een goede werkplanning en –opvolging;  kwaliteitscontrole en evaluatie;  gedetailleerde prijsberekeningen; 133

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 – Planning 2018

DIGITAAL PLATFORM Cruciaal om dit project te doen slagen is een digitaal platform dat toelaat het landschapsonderhoud op regionaal niveau te plannen, aanbesteden, opvolgen en evalueren, inclusief inschatting en opvolging van de kostprijs, tijdsbesteding en inzet van diverse machinerie. vb.: http://www.dipla.be/energiek_landschap.html De kosten voor de opmaak van het digital platform onderdeel laanbomen worden gedragen door de Provincie Antwerpen.

Situering

Uitgevoerd 2017  Toelichting iLandschap voor het schepencollege van Olen (19/01/2017)  Overleg met de verschillende copromotoren. 20/01/2017  Eerste kennismaking met Dipla, een online software platform voor landschapsbeheer  Desktopanalyse van de KLE’s in Olen en Kasterlee. Selectie van de pilootgebieden in de pilootgemeenten.  Overleg met de sector  Overleg en uitwisseling met de partners binnen het project  Opleiding: Wetgeving over kappen en planten van bomen (28/03/2017)  Inspiratiebezoeken: Bedrijven bezoeken die het gebruik van houtige stromen toepassen op het eigen bedrijf. Vb. Verwarming van scholen, verwarmen van melk voor kalveren, …  Inventaris van houtkanten in de gemeenten Olen en Kasterlee. De inventaris werd ook ingegeven in Dipla.  Opstellen stappenplan voor het beheer van faunaakker, dit plan werd ook ingegeven in dipla.  Opleidingen Dipla. Gepland 2018  Opstellen van beheerrichtlijnen voor de pilootgebieden.  Contacten leggen met pilootuitvoerders.  Opleiding Dipla.  De opgestelde beheertrajecten uittesten in de pilootgebieden van Olen en Kasterlee. Er is 5000€ voorzien per gemeente om deze test uit te voeren.  De resultaten van de pilootstudies verwerken in Dipla. 134

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 – Planning 2018

 Opmaak kostenmodel van het huidige beheer van houtkanten in Kasterlee en Olen. Deze resultaten worden vergeleken met de vernieuwde, gecoördineerde en geautomatiseerde aanpak.  Opmaak van persberichten, uitbouw van communicatie

Samenwerking en financiering  PDPO  November 2016 – december 2018 Financiering zie onderstaande tabel. Er is 5000€ voorzien per gemeente voor het uitvoeren van tests.

135

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 – Planning 2018

Actie 18. Intergemeentelijke Onroerend Erfgoeddiensten (IOED) Initiatiefnemer/trekker Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete, erfgoedcel Kempens Karakter, erfgoedcel k.Erf Contactpersoon: Els Oostvogels Partners:  IOED Land van Nete en Aa: Gemeenten Lille, Grobbendonk, Herentals, Olen, Vorselaar, Herenthout,  IOED k.Erf: Gemeenten Mol, Balen, Retie, Meerhout, Dessel Doelgroep: Gemeenten, burgers Doelstelling Inventaris, advisering, ontsluiting onroerend erfgoed (archeologisch, bouwkundig en landschappelijk erfgoed)

Omschrijving De nieuwe onroerend erfgoedregelgeving geeft gemeenten de mogelijkheid om zelf meer bevoegdheden inzake het onroerend erfgoed op te nemen, zoals beleid en zorg voor vastgestelde inventarisitems en zorg van houtig erfgoed opgenomen op de inventaris van beschermde relicten, meldingen bij archeologische ingrepen en toelatingen bij handelingen aan of in beschermde goederen. 136

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 – Planning 2018

Meerdere gemeenten kunnen zich verenigen om samen een IOED op te richten, die vrijwilligerswerk ondersteunt, draagvlak creëert, over de nodige expertise beschikt en een consultatienetwerk uitbouwt. Om erkend te worden als IOED moet het werkingsgebied over een aantoonbaar gemeenschappelijk erfgoedpakket beschikken en een onroerenderfgoedbeleidsplan indienen. Door het afsluiten van een samenwerkingsovereenkomst met de Vlaamse overheid kunnen subsidies aangevraagd worden. Belangrijke krijtlijnen: -eerste stap = opmaak onroerend erfgoedbeleidsplan en erkenning IOED (intergemeentelijke onroerend erfgoeddienst) -werking moet draaien rond bouwkundig erfgoed, archeologie en landschappen; er moet verplicht aandacht gaan naar elk van deze deelaspecten -aanvraag tot erkenning indienen tegen 15 januari 2016 -na erkenning zijn er subsidiemogelijkheden voor een IOED: 83.000 euro + bedrag afhankelijk van inwoners/oppervlakte (in de praktijk gaat het momenteel over een totaalbedrag van circa 90.000 euro) -dotatie is niet decretaal vastgelegd, maar er wordt wel duidelijk een substantiële cofinanciering verwacht (cfr. convenant cultureel erfgoed) Regeerakkoord Vlaamse Regering 2014-2019 De lokale besturen worden zo veel als mogelijk betrokken bij het onroerend erfgoedbeleid en bij maatregelen voor inventarisatie, bescherming en beheer. De Vlaamse overheid wil lokale besturen begeleiden bij samenwerking via IOED en erkenning als onroerend erfgoedgemeente. Men gaat bijzondere aandacht besteden aan de herbestemming van religieus erfgoed. Verder wordt er gestreefd naar een betere samenwerking met onder meer het cultuurbeleid en Ruimtelijke Ordening. Beleidsnota Onroerend Erfgoed 2014-2019 (Geert Bourgeois) De onroerend erfgoedzorg is een gedeelde verantwoordelijkheid van de verschillende beleidsniveaus. Gemeenten kunnen bepaalde bevoegdheden opnemen en zich als zodanig profileren, waarbij goede afspraken en een duidelijke rolverdeling ieders takenpakket definiëren. Een onroerend erfgoedbeleid op gemeentelijk niveau zorgt voor een grotere erfgoedbewustwording in de gemeenschap en men kan zich hiertoe laten ondersteunen door een erkende IOED. Het dichtbevolkte Vlaanderen kent een competitie om ruimte te mogen inrichten en gebruiken. Hierdoor komt onroerend erfgoed onder druk te staan. De zorg voor het onroerend erfgoed levert echter een positieve bijdrage aan de duurzame ontwikkeling van onze leefomgeving en heeft een positieve invloed op de ruimtelijke kwaliteit. Uitgevoerd 2017  Erkenning IOED Land van Nete en Aa & IOED k.erf: voortraject met gemeenten, opmaak onroerend erfgoed beleidsplan, aanwerving personeel IOED’s Gepland 2018  Opstart van de IOED’s: uitbouw van een goed beleid, ontsluiting en zorg voor bouwkundig, archeologisch en landschappelijk erfgoed

137

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 â&#x20AC;&#x201C; Planning 2018

Actie 4-1. IOED Land van Nete en Aa

Initiatiefnemer/trekker Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete, erfgoedcel Kempens Karakter Contactpersoon: Els Oostvogels Partners: Gemeenten Lille, Grobbendonk, Herentals, Olen, Vorselaar, Herenthout, Doelgroep: Gemeenten, burgers Doelstelling Inventaris, advisering, ontsluiting onroerend erfgoed (archeologisch, bouwkundig en landschappelijk erfgoed)

Omschrijving De Intergemeentelijke Onroerenderfgoeddienst (IOED) Land van Nete en Aa werd in 2017 erkend door de Vlaamse overheid. De IOED wil de zorg voor en de ontsluiting van het onroerend erfgoed van de gemeenten Grobbendonk, Herentals, Herenthout, Lille, Olen en Vorselaar bevorderen. Hiervoor wordt een nieuw team aangeworven: een expert onroerend erfgoed, een medewerker publiekswerking en een medewerker landschappelijk erfgoed (bij Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete). De eigenlijke opstart van de werking is voorzien op 1 januari 2018. Het kantoor van IOED land van Nete en Aa wordt opgenomen in de kantoren van erfgoedcel Kempens Karakter, in het Begijnhof van Herentals.

138

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Herentals: voedingswinkel ‘Verwimp’

Jaarverslag 2017 – Planning 2018

‘boswachtershuisje’, Grobbendonk

Uitgevoerd 2017  Erkenning IOED: voortraject met gemeenten, opmaak onroerend erfgoed beleidsplan ‘land van Nete en Aa’ Gepland 2018  Opstart van de IOED: uitbouw van een goed beleid, ontsluiting en zorg voor bouwkundig, archeologisch en landschappelijk erfgoed

139

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 – Planning 2018

Actie 4-2. IOED k.Erf Initiatiefnemer/trekker Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete, erfgoedcel k.Erf (cultuurnetwerk Kempen) Contactpersoon Els Oostvogels Partners: Gemeenten Mol, Balen, Retie, Meerhout, Dessel Doelgroep: Gemeenten, burgers Doelstelling Inventaris, advisering, ontsluiting onroerend erfgoed (archeologisch, bouwkundig en landschappelijk erfgoed) Omschrijving De Intergemeentelijke Onroerenderfgoeddienst (IOED) Land van water en zand werd in 2017 erkend door de Vlaamse overheid. De IOED wil de zorg voor en de ontsluiting van het onroerend erfgoed van de gemeenten Dessel, Mol, Balen, Meerhout en Retie bevorderen. Hiervoor wordt een nieuw team aangeworven: een coördinator erfgoed en cultuurnetwerk Kempen, een coördinator bouwkundig erfgoed en een medewerker landschappelijk erfgoed (via RLKGN)

140

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 – Planning 2018

De IOED land van water en zand wordt ondergebracht onder de projectvereniging Cultuurnetwerk Kempen en RLKGN. Cultuurnetwerk Kempe is een intergemeentelijk samenwerkingsverband, opgericht door de gemeenten Balen, Dessel, Geel, Laakdal, Meerhout, Mol en Retie. Binnen Cultuurnetwerk Kempen wordt er intergemeentelijk samen gewerkt rond bibliotheekbeleid, cultuurbeleid en cultureel erfgoed (erfgoedcel k.ERF). Uitgevoerd 2017  Erkenning IOED: voortraject met gemeenten, opmaak onroerend erfgoed beleidsplan ‘IOED k.Erf’ Gepland 2018  Opstart van de IOED: uitbouw van een goed beleid, ontsluiting en zorg voor bouwkundig, archeologisch en landschappelijk erfgoed

141

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 – Planning 2018

4.2 Recreatief medegebruik en natuurrecreatie Actie 19. Trage wegen

Initiatiefnemer/trekker RLKGN, Provincie Antwerpen Contactpersonen RLKGN Hanne Govaers, Charlotte Corthals Partners gemeenten, provincie, recreanten, aangelanden, landbouwers, vrijwilligers, RURANT, vzw Trage Wegen, erfgoedcellen, LEADER, VLM, Vlaamse gemeenschap, Europees Landbouwfonds voor Plattelandsontwikkeling … Doelgroepen Lokale bewoners, schoolgaande jeugd, recreanten Doelstelling  Versterken en opwaarderen van het trage wegen netwerk  Promoten van verkeersveilige verbindingen voor wandelaar en/of fietser, zowel functioneel als recreatief  Aandacht voor de cultuurhistorische betekenis en waarden van trage wegen  Aandacht voor de ecologische en landschappelijke waarde  Ontdekken van het omgevende landschap, de natuur en de cultuurhistorie  Versterken van de streekidentiteit Omschrijving Onder trage wegen verstaan we de wegen die hoofdzakelijk geschikt zijn voor niet-gemotoriseerd verkeer. Trage wegen kunnen buurtwegen, voetwegen, kerkwegen, jaagpaden,… zijn. Deze wegen kunnen zowel een privaat als publiek karakter hebben. Een buurtweg is een weg die is opgenomen in de Atlas van de Buurtwegen (1841), en dus een openbaar karakter heeft. Heel wat gemeentebesturen werken plannen of acties uit om hun trage wegen te herwaarderen. Vroeger moesten trage wegen vaak wijken voor bestemmingen of functies waar op dat moment meer belang aan werd gehecht. Vandaag zien we dat er opnieuw aandacht is voor de trage wegen en de verscheidenheid aan functies die deze (kunnen) vervullen. Trage wegen bieden o.a. een grote kans voor duurzame lokale mobiliteit en verkeersveiligheid. Het zijn vaak veilige, functionele verbindingen waar kinderen maar al te graag gebruik van maken. Soms is een trage weg een ontbrekende schakel om een route voor de zachte 142

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 – Planning 2018

weggebruiker compleet te maken. Daarnaast vervullen trage wegen een belangrijke rol als toegangs- en doorgangsweg voor landbouwverkeer. Deze buurtwegen kunnen bijkomend deel uit maken van een recreatief netwerk waar ze er voor zorgen dat het wandelen en fietsen dubbel zo aangenaam wordt. De trage wegen brengen het landschap dichter bij de mensen. Ze doorsnijden het open landschap en geven zo een kijk achter de lintbebouwing. Het herwaarderen van deze wegels en paden brengt vaak met zich mee dat ze opnieuw worden ingericht. Dit zorgt landschappelijk en ecologisch voor het opnieuw inkleden van het landschap en maakt dat voor heel wat flora en fauna nieuwe verbindingen en toevluchtsoorden ontstaan. Als extra troef herbergen trage wegen meestal een hoge cultuurhistorische waarde. Trage wegen zijn vaak een complexe materie. Het regionaal landschap wil voor de betrokken gemeentes een regisseursrol vervullen en de coördinatie op zich nemen om waar mogelijk een intergemeentelijk netwerk van trage wegen uit te bouwen. Daarbij zal de gehanteerde methodiek sterk gericht zijn op draagvlak en participatie. In het gehele proces, dat wil zeggen vanaf het inventariseren, afwegen van de mogelijkheden, het opmaken van ontwerp tot de inrichting en het onderhoud van de trage wegen wordt rekening gehouden en samengewerkt met eigenaars, gebruikers en aangelanden. We streven naar draagvlak op lange termijn voor het herstellen en behouden van de trage wegen. Bijkomend zijn de trage wegen vaak een plaatselijke materie. De lokale gebruikers, eigenaars en aangelanden zijn meestal de experts ter zaken. Overkoepelende aanpak trage wegen Er dient een onderscheid gemaakt te worden tussen een gebiedsdekkende aanpak per gemeente of studiegebied en de aanpak van individuele wegen. Momenteel zijn er in twee gemeenten gebiedsdekkende projecten lopende (Herentals en Geel). Voor de gemeente Lille starten we in januari 2018 met een gebiedsdekkende aanpak. Binnen ARO (Arendonk, Ravels en Oud-Turnhout) worden momenteel de grenzen van het studiegebied bekeken. Dit project start ook in 2018. Daarnaast wordt regelmatig advies of ondersteuning gegeven aan gemeentebesturen en/of belangengroepen:  Uitwerken herwaarderingsprojecten binnen gemeentebesturen  Implementatie, waar mogelijk, in intergemeentelijk trage wegen/recreatief netwerk  Stimuleren van de gemeentebesturen om de herwaarderingsplannen zoveel als mogelijk in uitvoering te brengen  Blijvend vervullen van loketfunctie rond trage wegen  Organiseren van publieksactiviteiten rond trage wegen (bv. Dag van de trage weg)

Actie 19-1. Deelproject Ontsluiting Geel Onder de begeleiding van het Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete wordt er in de stad Geel een gedragen herwaarderingsplan opgemaakt voor de trage wegen binnen de stad.

143

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 – Planning 2018

Definitieve trage wegenkaart na inventarisatie en evaluatie.

Uitgevoerd 2017  Overlegmomenten met trage wegenambtenaar  Overlegmomenten met betrokken schepenen en diensten (mobiliteit, cultuur, milieu, …)  Vervolg trage wegenwerking deelgebieden Kievermont, Bel, Winkelomheide en Ten Aard  Aansturen en begeleiden van het vrijwilligersteam bij het inventariseren van de trage wegen  Inventarisatie van de trage wegen binnen de deelgebieden van stad Geel  Verwerken van de inventarisaties en opstellen actuele werkkaart per deelgebied  Organiseren van een evaluatievergadering (volgens de Map-it methode) per deelgebied van de trage wegen  Actuele situatie van de trage wegen overlopen  De aanwezigen gaan zelf op zoek naar kansen en knelpunten  Actief zoeken naar oplossingen of voorstellen (sensibiliserende werking)  Streven naar garantie voor de draagvlak en haalbaarheid  Organiseren van twee vormingsmomenten “Inventariseren van trage wegen”  Opstellen herwaarderings- en beheerplan over alle deelgebieden heen  Opstellen visieplan per deelgebied  Opzetten van een communicatie- en sensibilisatiecampagne rond trage wegen in Geel:  Instrumenten die hierbij ingezet worden, zijn de gemeentelijke infobladen, website van de stad Geel en het Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete, brede publieksactiviteiten, straatnaamborden, … Planning 2018  Overlegmomenten met trage wegenambtenaar  Overlegmomenten met betrokken schepenen en diensten (mobiliteit, cultuur, milieu, …)  Opstellen herwaarderings- en beheerplan over alle deelgebieden heen 144

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 – Planning 2018

 Opstellen visieplan per deelgebied  Begeleiding uitvoering:  De voorstellen van weg per weg in het herwaarderingsplan worden vertaald naar projecten die evident en duidelijk uitvoerbaar zijn. Wegen of verbindingen die uit het voorgaande proces te ambitieus of nog te onderzoek zijn worden verder bekeken naar haalbaarheid en prioriteit  Opzetten van een communicatie- en sensibilisatiecampagne rond trage wegen in Geel:  Instrumenten die hierbij ingezet worden, zijn de gemeentelijke infobladen, website van de stad Geel en het Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete, brede publieksactiviteiten, straatnaamborden, …

Actie 19-2. Deelproject Ontsluiting Herentals Onder de begeleiding van het Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete wordt er in de stad Herentals een gedragen herwaarderingsplan opgemaakt voor de trage wegen binnen de stad.

Infovergadering project trage wegen – Herentals.

Vormingswandeling project trage wegen – Herentals.

145

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 – Planning 2018

Definitieve trage wegenkaart na inventarisatie

Uitgevoerd 2017  Overlegmomenten met de milieuambtenaar en de betrokken schepen  Overlegmomenten met betrokken diensten (jeugd, mobiliteit, milieu, …)  Inventarisatie van de trage wegen binnen de deelgebieden van stad Herentals  Aansturen en begeleiden van het vrijwilligersteam bij het inventariseren van de trage wegen  Verwerken van de inventarisaties en opstellen actuele werkkaart per deelgebied  Opzetten van een communicatie- en sensibilisatiecampagne rond trage wegen in Herentals: o Instrumenten die hierbij ingezet worden, zijn de gemeentelijke infobladen, website van de stad Herentals en het Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete, brede publieksactiviteiten (vb. dag van de Trage Weg), straatnaamborden, … Planning 2018  Organiseren van een evaluatievergadering (volgens de Map-it methode) per deelgebied van de trage wegen o Actuele situatie van de trage wegen overlopen o De aanwezigen gaan zelf op zoek naar kansen en knelpunten o Actief zoeken naar oplossingen of voorstellen (sensibiliserende werking) o Streven naar garantie voor de draagvlak en haalbaarheid  Opstellen herwaarderings- en beheerplan  Opstellen visieplan per deelgebied  Begeleiding uitvoering:  De voorstellen van weg per weg in het herwaarderingsplan worden vertaald naar projecten die evident en duidelijk uitvoerbaar zijn. Wegen of verbindingen die uit het voorgaande proces te ambitieus of nog te onderzoek zijn worden verder bekeken naar haalbaarheid en prioriteit  Opzetten van een communicatie- en sensibilisatiecampagne rond trage wegen in Herentals:  Instrumenten die hierbij ingezet worden, zijn de gemeentelijke infobladen, website van de stad Herentals en het Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete, brede publieksactiviteiten, straatnaamborden, … 146

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 – Planning 2018

Actie 19-3. Deelproject Ontsluiting ‘trage wegen op de grens tussen Mol en Balen’ Onder de begeleiding van het Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete wordt er in het grensgebied tussen Mol en Balen een herwaarderingsplan opgemaakt voor de trage wegen binnen het studiegebied. Deze opdracht kadert binnen het Strategisch Project Landschap in Actie! waarin op zoek wordt gegaan naar missing links en mogelijke potenties binnen het studiegebied.

Vormingswandeling trage wegen op de grens tussen Mol en Balen.

Uitgevoerd 2017  Overlegmomenten met het gemeentebestuur en betrokken ambtenaren van het Departement Leefmilieu van de provincie Antwerpen.  Organiseren van een 2e vormingsmoment “Inventariseren van trage wegen” o Aanvullen van werking met vrijwilligers + verderzetten inventaris met als doel een plan op maat van noden en wensen van lokale gebruikers en betrokkenen. o Samenwerking opzetten tussen vrijwilligers en lokaal bestuur  Inventarisatie van de trage wegen binnen de deelgebieden van het studiegebied  Terreinbezoeken  Verwerken van de inventarisaties en opstellen actuele werkkaart per deelgebied  Opstellen herwaarderings- en beheerplan  Begeleiding uitvoering:  De voorstellen van weg per weg in het herwaarderingsplan worden vertaald naar projecten die evident en duidelijk uitvoerbaar zijn. Wegen of verbindingen die uit het voorgaande proces te ambitieus of nog te onderzoek zijn worden verder bekeken naar haalbaarheid en prioriteit Planning 2018  Verkennende gesprekken met de schepenen en betrokken ambtenaren van de gemeenten met zicht op vervolgprojecten in de nabije toekomst

147

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 – Planning 2018

Actie 19-4. Deelproject Ontsluiting Lille De gemeente Lille wil onder begeleiding van het Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete een gedragen herwaarderingsplan uitwerken voor de trage wegen binnen gemeente Lille. Uitgevoerd 2017  Verkennende gesprekken met het gemeentebestuur  Aanvragen subsidies voor 1e fase bij Provincie Antwerpen. Planning 2018  Overlegmomenten met de betrokken schepenen en diensten  Organiseren van een 1e infovergadering per deelgebied met als doel:  Het informeren van de betrokkenen en geïnteresseerden. Waarover gaat het trage wegen project en waarover gaat het zeker NIET  Opzetten van werking met vrijwilligers + start inventaris met als doel een plan op maat van noden en wensen van lokale gebruikers en betrokkenen.  Samenwerking opzetten tussen vrijwilligers en lokaal bestuur  (lokale) Visievorming in vroeg stadium (dus geen hoorzitting over bestaand voorontwerp)  streven naar garantie voor draagvlak en haalbaarheid  Organiseren van twee vormingsmomenten “Inventariseren van trage wegen”:  Vormingsmoment inventariseren van trage wegen volgens de analoge methode  Vormingsmoment inventariseren van trage wegen volgens de digitale methode  Inventarisatie van de trage wegen binnen de deelgebieden van de gemeente Lille  Aansturen en begeleiden van het vrijwilligersteam bij het inventariseren van de trage wegen  Verwerken van de inventarisaties en opstellen actuele werkkaart  Opstellen visieplan per deelgebied  Opstellen herwaarderings- en beheerplan  Opzetten van een communicatie- en sensibilisatiecampagne rond trage wegen in Lille:  Instrumenten die hierbij ingezet worden, zijn de gemeentelijke infobladen, website van de stad Herentals en het Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete, brede publieksactiviteiten, straatnaamborden, …

Actie 19-5. Deelproject Ontsluiting ARO (Arendonk, Ravels en Oud-Turnhout) Aro wil onder begeleiding van het Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete een gedragen herwaarderingsplan uitwerken voor de trage wegen binnen ARO. Uitgevoerd 2017  Verkennende gesprekken met het bestuur en Provincie Antwerpen Planning 2018  Verkennende gesprekken met het bestuur en Provincie Antwerpen ter afbakening van het studiegebied  Overlegmomenten met de betrokken schepenen en diensten  Organiseren van een 1e infovergadering per deelgebied met als doel:  Het informeren van de betrokkenen en geïnteresseerden. Waarover gaat het trage wegen project en waarover gaat het zeker NIET  Opzetten van werking met vrijwilligers + start inventaris met als doel een plan op maat van noden en wensen van lokale gebruikers en betrokkenen.  Samenwerking opzetten tussen vrijwilligers en lokaal bestuur  (lokale) Visievorming in vroeg stadium (dus geen hoorzitting over bestaand voorontwerp) 148

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 – Planning 2018

 streven naar garantie voor draagvlak en haalbaarheid  Organiseren van twee vormingsmomenten “Inventariseren van trage wegen”:  Vormingsmoment inventariseren van trage wegen volgens de analoge methode  Vormingsmoment inventariseren van trage wegen volgens de digitale methode  Inventarisatie van de trage wegen binnen het afgebakende studiegebied  Aansturen en begeleiden van het vrijwilligersteam bij het inventariseren van de trage wegen  Verwerken van de inventarisaties en opstellen actuele werkkaart  Opstellen visieplan per deelgebied  Opstellen herwaarderings- en beheerplan  Opzetten van een communicatie- en sensibilisatiecampagne rond trage wegen in de betrokken gemeenten:  Instrumenten die hierbij ingezet worden, zijn de gemeentelijke infobladen, website van de betrokken gemeenten en het Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete, brede publieksactiviteiten, straatnaamborden, …

Actie 19-6. Deelproject Ontsluiting Speelbos Klein Engelandhoeve (Turnhout) Het project Klein Engelandhoeve is een samenwerking tussen de Stad Turnhout en ’t Trefpunt Toreke, met ondersteuning van verschillende partners zoals Aas+ vzw, Natuurpunt Turnhout, Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete, het Agentschap voor Natuur en Bos, de Vlaamse Landmaatschappij, Rurant,… In het project staan het bezoekerscentrum voor het Turnhouts Vennengebied en de vakantieruimten (Toerisme voor Allen) centraal. De Klein Engelandhoeve is het ideale vertrekpunt voor de verkenning van het Turnhouts Vennengebied, een prachtig natuurgebied van meer dan 200ha dat erkend is op Europees niveau. Op 300m van de Klein Engelandhoeve heeft de Stad Turnhout ook een speelbos aang elegd met natuurlijke speelelementen. Het speelbos is vrij toegankelijk maar in de winter en gedurende nattere periodes ligt de verbinding er slecht bij. Op vraag van Stad Turnhout gaat het Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete een plan uitwerken waarbij het speelbos toegankelijker wordt voor mensen met en zonder beperking (jonge gezinnen met kinderwagens, rolstoelgebruikers, …) en waarbij er ook een ommetje gemaakt kan worden door de bestaande trage wegen te herwaarderen.

149

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 – Planning 2018

Overzichtskaart Klein Engelandhoeve

Planning 2018  Verkennende gesprekken met de milieuambtenaar  Uitwerken plan voor het beter toegankelijk maken van de bestaande trage wegen  Offertes aanvragen voor de uitvoering van de werken  Begeleiden van de werken  Overlegmomenten met de betrokken schepenen en diensten  Opzetten van een communicatie- en sensibilisatiecampagne  Instrumenten die hierbij ingezet worden, zijn de gemeentelijke infobladen, website van de betrokken gemeente en het Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete, de maandelijkse nieuwsbrief van het Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete, …

150

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 – Planning 2018

Actie 19-7. Dag van de Trage Weg

Uitnodiging voor de dag van de trage weg 2017

Initiatiefnemer/trekker RLKGN, stad Herentals Contactpersoon RLKGN Hanne Govaers, Bas Van der Veken, Charlotte Corthals Partners Gemeente(n) Bijdrage Natuurbehoud en landschapszorg, natuureducatie en draagvlakvorming. Doelgroepen Brede publiek, inwoners van de gemeenten Doelstelling  Kennismaking met projecten rond trage wegen  Kennismaking met het ecologische, landschappelijke en sociale belang van trage wegen 151

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 – Planning 2018

Omschrijving De Dag van de Trage Weg is een actieweekend voor iedereen die trage wegen belangrijk vindt. Verenigingen, besturen en buurtbewoners slaan de handen in elkaar om een actie rond trage wegen op te zetten in hun buurt. Het doel van de Dag van de Trage Weg is trage wegen onder de aandacht te brengen en mensen te overtuigen van het belang van trage wegen. Want hoewel de nood aan trage wegen groot is, ze blijven bedreigd. Verloop actie Uitgevoerd 2017  Organisatie van het openingsmoment  Organisatie van een wandeling langsheen de trage wegen in de deelgemeente Noorderwijk Planning 2018  Organisatie van de Dag van de Trage in één of meerdere gemeentes uit het werkingsgebied Samenwerking en financiering Algemene organisatie door de gemeente i.s.m. RLKGN. Gelinkte acties  Trage wegen

152

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 – Planning 2018

Actie 20. Milieuzorg op School Initiatiefnemer/trekker RLKGN, Provincie Antwerpen (PIME) Contactpersoon RLKGN Hanne Govaers - Karen De Schutter Partners Provincie Antwerpen (PIME), basisscholen en secundaire scholen, Natuurpunt, … Doelgroepen Schoolgaande kinderen (basisschool en secundair onderwijs), onderwijzend personeel Doelstelling  Schoolgaande jeugd in contact brengen met groen op de schoolterreinen  Opwaarderen ecologische functie schoolinfrastructuur Omschrijving

Overal in de Westerse wereld verliezen kinderen het contact met hun natuurlijke omgeving. Oorzaken zijn onder meer het gebrek aan groene ruimte in de buurt, gevaarlijk verkeer, een onveiligheidsgevoel van de ouders en de overvloed aan binnenhuis-impulsen zoals TV en computer. Vooral in een versnipperde regio als Vlaanderen dreigt een vervreemding met de groene leefomgeving sterk tot uiting te komen. Het is bewezen dat voldoende contact met natuurlijke elementen noodzakelijk is voor de fysieke, mentale en sociale ontwikkeling van kinderen. Op meerdere manieren trachten beleidsmakers en initiatiefnemers dan ook het tij te keren en de jeugd opnieuw dichter bij het groen te brengen. Door de schoolomgeving groener in te richten en te voorzien in een breed gamma aan natuurlijke elementen wordt zowel de ecologische als de belevingswaarde van de schoolinfrastructuur vergroot. In samenwerking met de Provincie Antwerpen en het MOS wordt een traject uitgewerkt om een aantal geïnteresseerde scholen intensief te begeleiden bij hun participatieproces aan een groenere schoolomgeving.

153

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 – Planning 2018

Actie 20-1. Freinetschool Ibis in Herentals Freinetschool ‘Ibis’ heeft een heel nieuw schoolgebouw gezet en is trotse eigenaar van een heideveldje op hun speelplaats. De school wilde graag een bloemenweide en verschillende hagen voor de veiligheid van de kinderen of net voor meer beleving. Anderzijds begon de heide te verruigen en was hier onderhoud nodig. De school liet door een externe aannemer een fietspaadje aanleggen voor de kinderen. Naast het fietspad werden gemengde hagen aangeplant om de auto’s van de kinderen af te schermen. Aan de inkom van het nieuwe schoolgebouw maakten we de grond zaaiklaar en zaaiden we een bloemenweide in voor schrale gronden. Het heideveld werd onderhouden, de opslag aan berkjes en brem werden verwijderd en het gras ertussen gemaaid.

Hier worden de nodige grondvoorbereidingen gedaan voor het inzaaien van de bloemenweide. – Heide voor de werken.

De kinderen inspecteerden al het gereedschap.

Tussen de parking en het nieuwe fietspaadje is nu een gemengde haag aangeplant.

154

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 â&#x20AC;&#x201C; Planning 2018

Actie 20-2. SAIGO Sterrenbos in Mol Saigo Sterrenbos was vragende partij voor een zone op hun speelplaats waar de kinderen tot rust kunnen komen in de schaduw. Ze wilden ook graag meer vogels lokken naar hun speelplaats en meer bloemen zien. Wat is er leuker dan wroeten in de grond? Samen met de kinderen plantten we gemengde hagen aan rond twee grote veldesdoornbomen. Deze bomen zullen in de toekomst schaduw geven in de rustige zone. De saaie en verouderde beplanting in het smalle plantvak tussen de speelplaats en de turnzaal namen we ook onder handen. We kozen ervoor om heide aan te planten, een logische keuze op de schrale zandgrond daar bij Saigo. Een vogelbosje mocht ook niet ontbreken op de school, we kozen voor soorten die mooie bessen en bloemen geven. De school had vroeger te kampen met diefstal na de schooluren, daarom werd besloten om een stevige omheining rondom de school te plaatsen. De strakke zwarte omheining naast het basketbalveld zal binnen enkele jaren opgaan in het groen. Onder de eikenbomen hebben we voor een heg van zomereik gekozen.

Fotoâ&#x20AC;&#x2122;s: 1-2: Gemengde hagen aanplanten. De oude beplanting werd vervangen door heideplantjes. 3: De klus is geklaard! 4: Saigo Sterrenbos heeft nu ook een vogelbosje! 155

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 – Planning 2018

Actie 20-3. Freinetschool de Zeppelin te Geel

Freinetschool de Zeppelin was voor de vergroening al een vrij groene school. Maar de school wilde graag tuingereedschap aankopen zodat hun leerlingen en de moestuinouders samen in de moestuin en in de plantenborders kunnen werken. Samen met een juf en een moestuinmama kochten we tuingereedschap, alsook een kruiwagen, een regenton, moestuin- en bloemenweidezaad, gieters en compost. Enkele leerlingen hebben ook nog de handen uit de mouwen gestoken voor de bijen en de vlinders. Samen plantten de leerlingen bijenvriendelijke planten aan met bloemen die véél nectar en stuifmeel geven.

Met dit tuingereedschap kunnen de kinderen samen met de moestuinouders in de (groenten)tuin werken!

Aan het insectenhotel werden ook nog bij-vriendelijke planten aangeplant.

Voor de werken.

Senne en Ali planten het bloemenbordertje aan.

156

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 – Planning 2018

Actie 20-4. Steinerschool Novalis te Geel Steinerschool Novalis is een kleuter- en lagere school in Geel. In de zomer van 2016 verhuisde deze school van het idyllische doch sterk verouderde boerderijtje naar een steviger pand in Geel-Larum. Tijdens de zomervakantie werd zowel binnen als buiten hard gewerkt zodat ze in september konden starten met een warm schoolgebouw en een veilige speelplaats. Nu is een Steinerschool zonder échte tuin, geen Steinerschool. Toch zeker niet bij de school Novalis waar de klemtoon in het onderwijs ligt op de verbondenheid met de natuur. Het is zo belangrijk dat de kinderen de natuur kunnen ervaren: de seizoenen beleven, de levenscyclussen van planten en dieren ontdekken, vruchten proeven, verbondenheid en bewondering voelen en van daaruit ook respectvol omgaan met deze zo waardevolle natuur… Dit gebeurt spelenderwijs maar ook samen met de juf of meester tijdens de tuinbouwlessen. Omdat deze ervaringsgerichte lessen zo waardevol zijn, willen zij hun schooltuin ook graag openstellen voor andere schoolkinderen en jeugdverenigingen om te leren over en te genieten van de natuur. Bovendien zou hun groene speelplaats ook een mooie bijdrage leveren aan de biodiversiteit in hartje Larum. Dit kan dan weer kruisbestuivend werken voor de tuinen van de omwonenden, de bijenpopulatie een duwtje in de rug geven,…

Vergroeningsplan De tuinwerkgroep van Steinerschool Novalis in Geel maakte zelf al een ontwerp op voor hun school. Een ontwerp met aandacht voor alle zintuigen, een veilige en diverse speeltuin waar de kinderen ruimte vinden voor sport, spel, avontuur, (natuur)educatie, rust en ontspanning. Qua plantenkeuze kiezen we voor zo veel mogelijk inheemse beplanting en insecten- en bijvriendelijke planten die op een ecologische manier geteeld worden. Met hun schooltuin willen ze hun leerlingen leren om zorg te dragen voor de natuur en hun dieren. Tijdens de tuinbouwlessen gaan de leerlingen ook werken in de tuin waar ze ook groenten en fruit zullen telen. De school wil zo veel mogelijk gerecupereerd materiaal gebruiken om de belasting op het milieu minimaal te houden.

157

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 â&#x20AC;&#x201C; Planning 2018

Verloop actie Uitgevoerd 2017 1. Vergroenen van Freinetschool Ibis in Herentals + inboet plantgoed 2. Vergroenen van SAIGO Sterrenbos in Mol 3. Vergroenen van Freinetschool de Zeppelin in Geel 4. Verkennende gesprekken met Steinerschool Novalis te Geel Aanreiken van kennis en ondersteuning Uitleggen en verduidelijken van administratieve en inhoudelijke stappen Ontwerpvoorstel mee uittekenen en voorstellen Planning 2018 4. Steinerschool Novalis te Geel CoĂśrdineren van de uitvoering in maximale samenwerking met de schoolkinderen en onderwijzend personeel van Novalis in Geel. Opvolgen van de vergroening Samenwerking en financiering 2017-2018: 70% MOS/DMN + 30% scholen

158

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 – Planning 2018

Actie 21. Bodemerfgoed en aardkundige waarden Initiatiefnemer/trekker RLKGN Partners Provincie, Onroerend Erfgoed, KULeuven, ANB, Natuurpunt Doelgroepen Professionelen, brede publiek Doelstelling  betere kennis van het typisch Kempense bodemerfgoed  communicatie naar het brede publiek: bodemerfgoed als onderdeel van de Kempense identiteit  integratie van het thema bodemerfgoed in andere projecten en beleidsdomeinen (o.a. terreinbeheer en –inrichting) Omschrijving Bodemerfgoed en aardkundige waarden blijven vaak onderbelicht wanneer er over erfgoed of landschapszorg wordt gesproken. Nochtans zit ondergronds vaak evenveel of meer geschiedenis opgeslagen als in bovengronds erfgoed. De moeilijkheid zit uiteraard echter in het zichtbaar, kenbaar en leesbaar maken van deze aardkundige waarden, die zeer divers van aard kunnen zijn: typische bodemprofielen zoals podzols, anthrosols, … geomorfologische verschijnselen zoals stuifduinen, archeologische relicten, grafheuvels, … . In navolging van het Internationale Jaar van de Bodem van de Verenide Naties in 2015 willen we hier blijvend op inzetten. Verloop actie Uitgevoerd 2017 

   

Rondreizende tentoonstelling obv (S)oil on Canvas met lakprofielen van de voornaamste Kempense bodems: o Voorjaar – zomer: Ecocentrum De Goren o Najaar – winter: Oude Pastorie Oosthoven Ontsluiten van bodemerfgoed en aardkundige waarden in kader van project rond de Kempense Heuvelrug (b.v. Partisaensberg, lijkweg, duivelskuilen, holle wegen, groeve, Flakstellung, …) Thema-excursies voor professionals, landschapsgidsen, … rond de bodemschuif in Landschap De Liereman, b.v. excursie IALE op 13/9 (Europees Landschapsecologisch Congres, Gent) Mede-organisatie studiedag ‘SOS Peat’ over het belang van veenbodems i.s.m. KULeuven in BC De Liereman Persactie i.s.m. Onroerend Erfgoed naar aanleiding van de ontdekking van periglaciale polygonen (relicten van ijsmuren uit de laatste ijstijd) en celtic fields op diverse plaatsen in het werkingsgebied van RLKGN via een nieuwe radartechniek (LIDAR), o.a. in Kasterlee, Turnhout, Oud-Turnhout, PolPostel, Ravels, Vosselaar.

159

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 – Planning 2018

Gepland 2018  Rondreizende tentoonstelling obv (S)oil on Canvas met lakprofielen van de voornaamste Kempense bodems  Verder ontsluiten van bodemerfgoed en aardkundige waarden in kader van project rond de Kempense Heuvelrug (b.v. Partisaensberg, lijkweg, duivelskuilen, holle wegen, groeve, Flakstellung, …)  Thema-excursies voor professionals, landschapsgidsen, … rond de bodemschuif in Landschap De Liereman

Actie 22. Natuurfilms over de Kempen Initiatiefnemer/trekker RLKGN, provincie Antwerpen Contactpersoon RLKGN Bas Van der Veken Partners RLKGN, provincie Antwerpen, ANKONA, cineast Frans Verhoeven (VRT) Doelgroepen Alle inwoners van het werkingsgebied en daarbuiten Doelstelling Produceren en vertonen van een aantal kwalitatieve films over natuur en landschap binnen de provincie Antwerpen en het werkingsgebied van RLKGN. Omschrijving Jaarlijks maken we samen met cineast Frans Verhoeven (ex-VRT; Mol) en provincie Antwerpen een film over een landschap of natuurgebied in onze regio. De avant-premiere gebeurt meestal op de ANKONA-dag op de tweede zaterdag van februari waarna een premiere volgt in Kristallijn in Mol. Vervolgens volgen meestal nog een aantal lokale vertoningen en komt de film ook op VRT en RTV. De films worden ook gebundeld uitgegeven op DVD in de reeks ‘Natuurparels uit de Antwerpse Kempen’. Momenteel wordt in overleg met provincie Antwerpen bekeken of de film ook via een digitaal aanbod (streaming) aangeboden kunnen worden. Verloop actie Uitgevoerd 2017 Tot voorjaar 2017 werd gedraaid voor de film over het Turnhouts Vennengebied. Zowel natuur, landschap als cultuurhistorie komen aan bod. Deze ging in premiere op het Vennenfestival in de zomer van 2017 en nadien in het Kristallijn in Mol. Tevens werd de film ‘Langs kabbelende Neetjes en stille waters’ over de bovenlopen van de beide Neten en de natuurgebieden in deze buurt (Scheps, Keiheuvel, Most, Wurft, Vennen, …) nog een aantal keer vertoond op diverse locaties, b.v. op 16 februari in de Kruierie in Balen. Gepland 2018

160

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 – Planning 2018

Eind 2017 werd gestart met de opnames van een film over de Kempense Heuvelrug (van Retie tot Grobbendonk) gekoppeld aan het gebiedsgerichte project dat we daar uitvoeren. Premiere is voorzien voorjaar 2019. Samenwerking en financiering  provincie Antwerpen  ANKONA  VRT  cineast Frans Verhoeven

Actie 23. Natuur, cultuur en open ruimte Initiatiefnemer/trekker RLKGN Contactpersoon RLKGN Bas Van der Veken Partners Ar-Tur, CRK, VALK, K.Erf, Erfgoed Noorderkempen, Kempens Karakter, TPA, RURANT Doelgroepen Alle inwoners van het werkingsgebied en daarbuiten Doelstelling De link tussen natuur, cultuur en streekidentiteit versterken en uitdragen naar het brede publiek

Actie 23-1. Kempen-karavaan Initiatiefnemer/trekker Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete Contactpersoon: Bas Van der Veken Partners: Ar-Tur, CRK, VALK, K.Erf, TPA, RURANT Omschrijving Samen met de Cultuurraad voor de Kempen, VALK en erfgoedcel k.Erf werd een avondvullend programma uitgewerkt waarin erfgoed, cultuur, natuur, folklore, muziek, poëzie en wetenschap elkaar op een ludieke dan weer ernstige manier afwisselen. In 2016 en 2017 wordt dit verder uitgewerkt en geprofessionaliseerd binnen een LEADER-project. Doel is de Kempenaar te laten kennis maken met datgene wat haar/zijn regio zo uniek maakt. Verloop actie Uitgevoerd 2017 Tijdens de vorige declaratieperiode werd gekozen om opnieuw nauwer aan te sluiten bij het oorspronkelijke voorstel: een voorstelling over de Kempen maar versterkt door professionele ondersteuning. We gingen daarvoor o.a. in zee met theatermaker Dominic Depreeuw en met fotograaf Bart van der Moeren. 161

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 – Planning 2018

Er vonden verschillende (brainstorm-)sessies plaats waarbij het project geduid werd, het bestaande materiaal (van de voorloper Het Gedroomde Land, van de KEMPENATLAS, etc.) getoond werd en er gebrainstormd werd over mogelijke voorstellingsvormen. Naast k.ERF sloot ook Ar-Tur hierbij aan om maximale afstemming met de gedeeltelijk nieuwe info uit de atlas te integreren in de voorstelling. Ook met het nieuw opgerichte Kempens Open Ruimte Platform (KORP) kwam er afstemming over de voorstelling. Dit alles leidde intussen tot een uitgewerkt concept dat het beste combineert van Het Gedroomde Land (de oorspronkelijke voorstelling), de TED-talks (een tussentijds idee met enkel externe sprekers dat moeilijk uitvoerbaar bleek) en de KEMPENATLAS (het boek en de tentoonstelling dat een standaardwerk is over de regio. Het concept bestaat uit een verteller, die vanuit een persoonlijk verhaal en anekdotes drie blokken aan elkaar praat: 1) Kempen als Zandland 2) Kempen als Randland 3) Kempen als Kantland / Het Gedroomde Land Elk van de inhoudelijke blokken omvat een TED-talk die ingevuld wordt door een van de auteurs van de betreffende hoofdstukken in de Kempenatlas of een andere specialist. B.v. het blok ‘Zandland’ omvat de hoofdstukken ‘Bodem’, ‘Water’, ‘Natuur’ en ‘’Landbouw’. Voor elk van de blokken werd zo een lijst van vijf tot tien mogelijke sprekers opgelijst. Door telkens te wisselen van spreker kunnen de voorstellingen ook als een reeks gezien worden, waarin de sprekers het hoofdthema telkens vanuit hun eigen expertise benaderen maar de hoofdlijnen wel aan bod komen. Hierbij worden van alle auteurs / sprekers ook foto’s gemaakt (Bart Van der Moeren), uitspraken genoteerd en korte video-quotes opgenomen die ook door andere sprekers gebruikt worden, samen met ander foto- en kaartmateriaal uit de KEMPENATLAS.

162

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 – Planning 2018

Gepland 2018 Momenteel worden een aantal zeer praktische zaken verder uitgewerkt om de voorstelling op poten te zetten: Uitwerken scenografie met theatermaker Opnemen foto’s en video-quotes Betrekken en briefen van vertellers en sprekers Bedoeling is om voor het einde van de projectperiode (juni 2018) een eerste voorstelling (première) te tonen aan het publiek; nadien zal de voorstelling (na de eigenlijke projectperiode) verder rondreizen in de Kempen zoals voorzien in het projectvoorstel. Samenwerking en financiering  LEADER: 65%; Structurele middelen: 35%

163

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 – Planning 2018

Actie 23-2. Kempen-atlas Initiatiefnemer/trekker Ar-Tur Contactpersoon: Bas Van der Veken Partners: Ar-Tur, UAntwerpen, Public Space, RLKGN Omschrijving Het project KEMPENATLAS omvat een boek-en-tentoonstelling. Het project levert een ambitieus standaardwerk op dat de kwaliteiten van de regio helder in kaart brengt, nu vele maatschappelijke uitdagingen met betrekking tot onder meer demografische samenstelling, energie- en voedselvoorziening het aanzien van de regio beginnen te wijzigen. De Kempenatlas bestaat uit drie delen of hoofdstukken: 1. Een cartografisch luik opgebouwd rond een tiental thema’s. 2. Interpretatieve landschapsfotografie. 3. Zoom op een twintigtal plekken in de Kempen. Verloop actie Uitgevoerd 2017 Overleg en werksessies met de redactie, de auteurs en het cartografisch bureau over de inhoudelijke invulling van het cartografisch luik van het boek en de bijhorende essays. Overleg met fotograaf Filip Dujardin rond de landschapsfotografie. Overleg met journaliste en schrijfster Leen Huet rond de 20 plekken die beschreven worden. Op 26 januari vond een KEMPENSAFARI plaats met de redactie, auteurs en andere makers van het boek en de tentoonstelling om het gebied (beter) te leren kennen.

De vernissage vond plaats in de Warande op 15 september met o.a. een panelgesprek waaraan RLKGN deelnam; de finnissage vond plaats op 16 november. Het boek is te koop in de betere boekhandel en via de websites van de Warande en RLKGN. Momenteel werden een kleine 2000 exemplaren Gepland 2018 Verdere communicatie en gebruik van het verzamelde materiaal, o.a. in de Kempenkaravaan. Samenwerking en financiering  Subsidie vanuit Kunstendecreet en provincie Antwerpen 164

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 – Planning 2018

Actie 23-3. Kempens Open Ruimte Platform (KORP) Initiatiefnemer/trekker RURANT vzw Contactpersoon: Bas Van der Veken Partners: Streekplatform vzw, Ar-Tur, RLKGN Het KORP is een open netwerk, een Kempense coalitie van actoren die zich inzetten voor het vrijwaren en versterken van de open ruimte in de regio. Zowel vanuit het middenveld als vanuit het beleid. Mensen en organisaties met verschillende perspectieven op de open ruimte. De organisatie van het KORP ligt in handen van 4 organisaties: RURANT vzw, Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete vzw, Ar-Tur vzw en Streekplatform Kempen vzw. Zij fungeren als een actieve redactieraad en gaan o.a. samen op zoek naar geschikte initiatieven, maken de initiatieven mee mogelijk (subsidiedossiers, politiek,…) en stellen de eigen communicatiekanalen ter beschikking voor KORPinitiatieven. RURANT vzw fungeert als aanjager van het KORP en zorgt o.a. voor de organisatie van de nodige bijeenkomsten van de redactieraad, voor het mee opzetten van diverse initiatieven, voor een actieve KORP-communicatie, voor het leggen van verbindingen en het stimuleren van samenwerking. Omschrijving Het KORP is een ontmoetingsplatform dat inspireert, uitdaagt en stimuleert met als doel om bij te dragen aan het vrijwaren en te versterken van de open ruimte in de Kempen. Het strategische doel van het KORP is het bijdragen aan het behoud van de open ruimte in de Kempen en waar mogelijk een kwaliteitsverhoging van de open ruimte. Operationeel waar te maken door ‘open ruimte’ hoger op de agenda te krijgen van streekontwikkeling in de Kempen en alle betrokken actoren. En door open ruimte als generieke toetssteen bij beleidsbepalingen te hanteren. Hiertoe verzamelt het KORP de expertise en creativiteit van regionale actoren. We gaan in dialoog, houden inspirerende lezingen, workshops, etc. De maatschappelijke waarde én sociaaleconomische waarde van de open ruimte en het samen nadenken over nieuwe concepten en denkwijzen staan hierbij centraal. Het KORP wil een veilige omgeving bieden waarin verschillende ruimtevragers, burgers, belanghebbenden en beleidsmakers in dialoog kunnen gaan met het oog op synergiewinsten én het vrijwaren en versterken van de Kempense open ruimte. Hierbij kan zowel vertrokken worden van een concrete uitdaging om met open vizier te dromen van oplossingen. Als vertrekken vanuit een ideaal beeld om te komen tot concrete voorstellen voor het beleid.

Met het KORP focussen we ons op het buitengebied, met inbegrip van de aanwezige bebouwde ruimtes. We spreken eerder van een open ruimte beleid wetende dat het buitengebied veel verstedelijkte functies 165

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 – Planning 2018

(bewoning, bedrijvigheid,…) bevat en landelijkheid ook in het dorp aan bod kan komen. We werken an sich niet rond thema’s uit de dicht bebouwde ruimte/dorpen, behoudens de raakvlakken waar ze elkaar tegenkomen (bv. de landschappelijke kwaliteit van de linten in de OR, de open ruimte aspecten in de bebouwde ruimte) en behoudens de thema’s die een integrale aanpak vragen om tot de gewenste ruimtelijke kwaliteit te komen (bv. kwaliteitskamers). Het KORP richt zich hiervoor in eerste instantie naar de actoren die betrokken zijn bij de socioeconomische streekontwikkeling vanuit het Streekplatform Kempen. Maar tegelijk wil het KORP ook een brug slaan naar andere actoren om ook hen te betrekken en/of te bereiken bij het open ruimte verhaal. Dit maakt dat o.a. de volgende actoren behoren tot de doelgroep van het KORP: 29 Kempense lokale besturen & administraties, Vlaamse administraties (ANB, VLM, Ruimte en erfgoed), Provinciaal bestuur & administraties (TPA, DMN, DLP,…), bovenlokale organisaties (RL KGN, Bosgroepen, IOK,…), middenveldorganisaties (Boerenbond, Natuurpunt, sociale partners,…), partners Streekplatform Kempen (VOKA, Confederatie Bouw,,….), kennisinstellingen (KU Leuven/Geel, Thomas More,…), Ar-Tur, stadsregio,… Het KORP is Kempens geïnspireerd. Gezien het feit dat het KORP zich situeert binnen het streekplatform ligt de hoofdfocus van het KORP op het werkingsgebied van het streekplatform Kempen, bestaande uit 29 Kempense gemeenten. Dit wordt echter niet beschouwd als een rigide grens, voor specifieke initiatieven en indien relevant is voor een succesvolle uitvoering kan hiervan afgeweken worden. Het KORP is geen governance van het Kempense ruimtelijke beleid en houdt in die zin geen beleidsengagementen in. De initiatieven van het KORP vertrekken niet vanuit een formele beleidssetting maar willen wel bijdragen aan een beter begrip en een kiem van oplossingen bieden voor de complexe (beleids)uitdagingen die zich stellen. Het KORP zet thema’s op de agenda als input voor en een opstap naar een uitgetekend regionaal beleid. Hiertoe wordt dialoog en samenwerking gezocht met de bestaande ruimtelijke (beleids)actoren (provincie, IOK). Afhankelijk van het thema of het onderwerp dient gezocht te worden naar aanpak, partnerschap en financiering. Verloop actie Uitgevoerd 2017 Kickoff op 30 november in Vorselaar. Gepland 2018 Gedurende een periode van 2 jaar zullen er vanuit het KORP verschillende activiteiten en acties opgezet worden. Enerzijds initiatieven die zorgen voor inspiratie, prikkeling, nieuwe inzichten en denkkaders. En anderzijds tot initiatieven die de ambitie hebben om het thema echt op de agenda van beleidsmakers te krijgen, die een opstap zijn naar een uitgetekend regionaal beleid. Hiertoe wordt dialoog en samenwerking gezocht met de bestaande ruimtelijke (beleids)actoren (zie samenwerkingsmodel in bijlage). Zowel voor het opstellen van het programma als voor de uitvoering ervan wordt er samenwerking gezocht met diverse organisaties, zowel vanuit het beleid als vanuit het middenveld. Een greep uit de organisaties die bevraagd worden naar thema’s en uitgenodigd worden om er mee vorm aan te geven: Provincie Antwerpen, IOK, Boerenbond, Natuurpunt, Bosgroep, TPA, VLM, VMM, ANB, Ruimte Vlaanderen, DLV, Vormingplus Kempen, Landelijke Gilden,..) De activiteiten en acties kunnen variëren van: de organisatie van publieksgerichte workshops, film- en theatervoorstellingen, lezingen,… het opzetten van nieuwe doelgerichte werkvormen (bv. Kempenlab 2.0, ontwerpend onderzoek,…) bruggen bouwen, het opzetten van samenwerking tussen verschillende actoren …

166

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 – Planning 2018

Belangrijke criteria voor weerhouden activiteiten en acties zijn: open ruimte als ‘core business’, representativiteit voor de regio, duidelijkheid over de achterliggende doelstelling en de mogelijke organisatorische samenwerking met partners.

167

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 – Planning 2018

Actie 24. Cursus: Hoogstamfruitbomen en klein fruit, aanplanting, kweek, snoei en verzorging. Contactpersoon: Karen De Schutter Partners Nationale Boomgaardenstichting, Velt Turnhout en Stadsboerderij Turnhout. Doelgroepen Eigenaars van fruitbomen en fruitliefhebbers. Doelstelling De laatste decennia zijn heel wat hoogstamboomgaarden uit ons landschap verdwenen. RLKGN wil hoogstamfruit opnieuw in de kijker plaatsen, de kennis erover vergroten en het herstel en de aanleg van hoogstamboomgaarden in het werkingsgebied ondersteunen, met bijzondere aandacht voor het gebruik van streekeigen variëteiten en een goed onderbouwde vorming van geïnteresseerde grondeigenaars. Het aandeel hoogstamboomgaarden in RLKGN is beperkt, maar daarom des te kwetsbaarder als biotoop en cultuurhistorisch landschapselement. Omschrijving Het aandeel hoogstamboomgaarden in RLKGN is beperkt, maar daarom des te kwetsbaarder als biotoop en cultuurhistorisch landschapselement.

168

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 – Planning 2018

Uitgevoerd 2017 Uitgebreide cursus ‘Hoogstamfruitbomen en klein fruit, aanplanting, kweek, snoei en verzorging. We organiseerden een langdurige lessenreeks ‘Hoogstamfruitbomen en klein fruit, aanplanting, kweek, snoei en verzorging’. 40 personen mochten deelnemen aan deze fruitcursus. RLKGN en BNS leverden beide 20 geïnteresseerden aan, de plaatsen waren zeer snel ingevuld. De theorielessen gingen door in de Stadsboerderij in Turnhout, de prakijklessen vonden plaats in boomgaarden in de ruime regio van Turnhout. Lesprogramma:  Les 1: fruitbiologie en de fruitboom als levend organisme (theorie)  Les 2: grondbewerking, planttechnieken en principes van de snoei (theorie)  Les 3: vormen onderhoudssnoei (praktijk)  Les 4: sleunen van fruitbomen (praktijk)  Les 5: enttechnieken (praktijk)  Les 6: kleinfruit (theorie)  Les 7: herkennen van ziektebeelden en hun biologische bestrijding (theorie)  Les 8: herkennen van ziektebeelden en hun biologische bestrijding (praktijk)  Les 9: oculeren en chipbudden (praktijk)  Les 10: zomersnoei (praktijk)  Les 11: variëteitenkeuze, het oogsten en bewaren van fruit (theorie)  Theoretisch examen voor het bekomen van een getuigschrift.

Gepland 2018 Dit jaar organiseren we opnieuw een korte fruitcrusus bestaande uit 2 lesdagen met Jan Gelders als lesgever (NBS). 20 Personen mogen deelnemen aan de cursus die bestaat uit 2 theorielessen en 2 praktijklessen. De theorielessen zullen plaatsvinden in de Stadsboerderij van Turnhout, de praktijklesssen gaan door in een Turnhoutse boomgaard. 169

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

 

Jaarverslag 2017 – Planning 2018

Les 1: theorie en praktijk – wintersnoei voor het vormen van de takken en het prikkelen van de groei Les 2: theorie en praktijk – Zomersnoei om de groei te remmen en takken te verwijderen.

Nazorg en opvolging De deelnemers en personen die zich als geïnteresseerde opgeven worden jaarlijks op de hoogte gehouden van de nieuwe fruitcursus. Samenwerking en financiering Structurele middelen RLKGN Gelinkte acties Aanplant en onderhoud van boomgaarden binnen de landschapswerking.

170

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 – Planning 2018

Actie 25. Communicatie Initiatiefnemer/trekker RLKGN Contactpersoon: Tilly Mertens Partners Alle doelgroepen van RLKGN Doelgroepen Breed publiek Doelstelling Het brede publiek sensibiliseren (draagvlak voor natuurbehoud) en betrekken bij acties van RLKGN; RLKGN bekendmaken; activiteiten aankondigen, thema’s belichten.

Actie 25-1. Landschapsmagazine Omschrijving Voorheen brachten we jaarlijks de Landschapskrant uit. In 2017 hebben we de stap gezet naar het Landschapsmagazine.  

 

Voorwoord Artikels i.f.v. natuurbehoud en KLE, landschap en streekeigen karakter, natuureducatie, natuurrecreatie, zoals: wandelroute langs Trage Wegen, verslagen van concrete projecten en activiteiten, streekrecept; … Wedstrijd Activiteitenkalender

De redactie en de lay-out gebeurde door RLKGN zelf. De druk en bedeling werden uitbesteed. De bedeling gebeurde in alle gemeenten bus-aan-bus (uitgezonderd de bussen met sticker ‘geen reclame’); de totale oplage in 2017 bedroeg 132.500 exemplaren. Nazorg en opvolging Een belangrijke vraag bij elk regionaal landschap luidt: “hoe bereik je zoveel mogelijk inwoners binnen je werkingsgebied?” Hen laagdrempelig bereiken blijft belangrijk. Online kan dit via onze nieuwsbrief, de sociale media en de website. Maar wat met oudere en zeker ook minder bereikbare mensen? Wanneer we een papieren infoblad huis-aan-huis kunnen bedelen lossen we de vraag gedeeltelijk op. Voorheen gebeurde dit steevast met de landschapskrant: rapporteringen gebundeld in een kleine “gazet”. Maar is het nog van deze tijd om braafjes projecten te rapporten? Mag het niet wat wervender om de aandacht van de potentiële lezer te trekken? In 2017 zochten we een alternatief om een enerzijds frisser te communiceren en anderzijds ons imago te versterken. Daaruit vloeide ons Landschapsmagazine voort: een samensmelting van groene doch laagdrempelige tips, inhoudelijke info omtrent projecten en eveneens speelse content rond natuur en landschap. We lieten ons hiervoor inspireren door het toffe Magjezien van RL Kempen en Maasland: een knap staaltje communicatie! Concreet stelden we bijvoorbeeld een recept samen rond streekproducten (gebaseerd op Lekker Lokaal) en stippelden we een wandelroute uit in Noorderwijk langs Trage Wegen (naar het gelijknamige project). Vervolgens schreven we tips uit om zelf een vogelvriendelijke tuin te creëren (biodiversiteit) en vertelden de historie van de Kempense Heuvelrug (Platteland + project rond Slapende reus). Verder schreven we een rubriek rond bosgeheimen. Lezers kregen de mogelijkheid om deel te nemen aan een bijhorende 171

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 – Planning 2018

wedstrijd om het Bosboek te winnen. Hierdoor komt ook het educatieve luik van onze werking naar boven. Het magazine werd enthousiast onthaald door de lezer, al blijft het landschapsmagazines effectief werden gelezen door de ontvanger.

moeilijk te meten hoeveel

Wat we wel kunnen doen is online iets meten. Wat blijkt nu? Na de lancering van ons Landschapsmagazine is er een duidelijke evolutie aan verkeer zichtbaar op de website. Zowel het aantal bezoekers als paginaweergaves stijgt aanzienlijk. In augustus hadden we maar liefst 2092 paginaweergaves, tegenover 1120 weergaves in juni. We spreken dus bijna van een verdubbeling. En wat zeker zo belangrijk is: de sessies van de surfers duren opmerkelijk langer. De bezoekers ‘hangt’ langer rond op de website om de aangereikte nieuwsitems te lezen. De surfer is niet vluchtig, meer nog: hij/zij neemt de teksten op de website door. Conclusie: het landschapsmagazine blijkt nog steeds een succesformule en doet wat het moet doen. Het moedigt mensen aan om onze website te bezoeken en zich bijgevolg te verdiepen in onze organisatie, onze projecten en onze doelstellingen. Hieruit blijkt nog maar eens: online kan moeilijk zonder offline. Het is een gekende handeling: iets werkelijks in handen willen nemen en er daarna virtueel verder op ingaan. Zo’n papieren informatieblad of magazine geeft een blijk van persoonlijkheid en ‘echtheid’. Daarom moet ook RLKGN zijn landschapsmagazine blijven benutten om info letterlijk aan de man te laten komen.

Gepland 2018 en volgende jaren We gaan door met het aanreiken van een jaarlijks landschapsmagazine voor alle inwoners uit ons werkingsgebied. Qua bedeling resten er zeker nog vragen. Door de hoge kosten van Bpost bleek het interessanter om te bedelen via een privé-bedrijf. Deze waren echter minder consequent in de bedeling. Bovendien hebben zulke bedrijven geen toegang tot reclamevrije brievenbussen. Hierdoor bereiken we een deel van ons doelpubliek niet. Samenwerking en financiering De lay-out verzorgde RLKGN zelf, druk en bedeling werden uitbesteed door RLKGN via basissubsidies. Gelinkte acties Actie 29-2. Website 172

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 – Planning 2018

Actie 25-2. Website Omschrijving De werking van je organisatie en projecten voorstellen kan uiteraard perfect via je website. Deze krijgt minstens wekelijks een update: nieuws, evenementen, vacatures en projecten worden steevast bijgewerkt. De website beschikt over verschillende pagina’s, opgedeeld in meerdere subpagina’s. In het menu kan je volgende onderdelen vinden: 

     



Homepagina – Link naar de Facebookpagina, inschrijven op de nieuwsbrief, introductietekst, nieuws- en agendapunten en een overzicht van het werkingsgebied. Streek – Informatie over het werkingsgebied, het landschap, de natuur en de belevenissen in de Antwerpse Kempen. Projecten – Biodiversiteit, landschap en erfgoed, educatie en recreatie. Publicaties – Gratis downloads en webwinkel. Zelf aan de slag – Als vrijwilliger, particulier, vereniging, bedrijf of als landbouwer. Organisatie – Bestuur, missie, partners, team, contact en vacatures. Agenda – Bevat onder meer activiteiten of evenementen in het werkingsgebied. Sommigen zijn zelf georganiseerd, anderen zijn extern. Van deze laatste activiteiten is RLKGN wel vaak partner. Nieuws – Actuele feiten over verwezenlijkte projecten of oproepen.

Nazorg en opvolging Sinds januari 2017 kunnen we ons websiteverkeer meten. Afgelopen jaar bezochten 4839 unieke bezoekers www.rlkgn.be, terwijl er 17640 pagina’s bezocht werden. Volgend jaar kunnen we de balans opmaken door die cijfers te vergelijken met 2017. Gepland 2018 en volgende jaren Op de planning van 2018 staat verdere opvolging van het website verkeer en een vernieuwing van inhoud. Samenwerking en financiering De hosting van de website gebeurt extern, het updaten van de info intern. Gelinkte acties De website bundelt projecten, evenementen en nieuwsfeiten. In principe weerspiegelt de website dus alle acties.

173

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 – Planning 2018

Actie 25-3. Facebook Omschrijving Wanneer RLKGN actualiteit verspreidt zijn er 2 veelgebruikte kanalen. Enerzijds is er uiteraard de website, anderzijds beheert RLKGN een eigen Facebookpagina. We rekenen op Facebook om zowel de toegankelijkheid als de aanspraakbaarheid te maximaliseren. Het voordeel van dit medium is het intensieve gebruik door het jongere publiek, en dat helemaal gratis. Op de pagina worden frequent korte berichten, foto’s en weetjes geplaatst. Verder worden ook evenementen en nieuws van partners gedeeld. Een belangrijk voordeel van Facebook is de directe vorm van interactie met de bezoeker. Soms ontvangen we via deze weg interessante input. We komen ook te weten wat er leeft bij de inwoners van ons werkingsgebied.

Actie 25-4. Nieuwsbrief Omschrijving Maandelijks wordt een elektronische nieuwsbrief verstuurd via het e-mailplatform Mailchimp. De ontvangers zijn personen of organisaties die zich hier spontaan voor inschreven. De nieuwsbrief – genaamd Landschapsflash – bevat maandelijkse nieuwtjes en plannen. De ontvangers bestaan zowel uit particulieren als uit professionelen. De nieuwsbrief verzamelt telkens 5 tot 8 onderwerpen. We verstuurden 10 nieuwsbrieven in 2017. Hierop zijn telkens een 1200-tal ingeschrevenen. Elke Landschapsflash wordt een 430 keer geopend, met telkens ook een 50-tal lezers die links openklikken. Meer dan 1/3 van de ontvangers leest onze flash, waardoor we als non-profit nieuwsbrief bovengemiddeld scoren.

Actie 25-5. Instagram Omschrijving Naar aanleiding van de fotowedstrijd zette RLKGN een eigen instagramaccount op. Dit past in onze communicatiestrategie. Door in te spelen op nieuwe media reiken we een jonger doelpubliek de hand. Instagram is van oorsprong ontwikkeld om leuke foto’s te delen. Iets dat wij als regionaal landschap zeker uitspelen om ook de schoonheid van de Kempen in de verf te zetten. De berichten zijn steeds laagdrempelig gepresenteerd. Een voorbeeld: eind 2016 lanceerden we, naar aanleiding van een fotowedstrijd, de hashtag #deknappekempen. Dit om de streekidentiteit te promoten. Ook vandaag wordt deze tag nog met regelmaat gebruikt. Begin 2018 werden maar liefst 219 foto’s gemerkt met de zinspeling.

174

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 – Planning 2018

Actie 25-6. Car wrap Omschrijving Na lang beraad was het besluit unaniem: een gemeenschappelijke auto binnen RLKGN zou zijn nut zeker bewijzen. Daarom gingen we in 2017 over tot de aankoop van een Volkswagen Caddy Trendline op CNG. Daarbij kwam ook de vraag om de wagen van een volledige wrap of enigszins een gedeeltelijke bestickering te voorzien. De keuze viel op het eerste. Nazorg en opvolging Door een goede samenwerking met de gekozen drukkerij werd er een tof ontwerp opgemaakt: een Kempisch heidelandschap met lokale dieren in silhouet op de voorgrond. Het resultaat mag er zijn. Als rijdend landschap communiceren we nu ook onderweg en zijn we goed zichtbaar. Gepland 2018 en volgende jaren Geen verdere acties. Samenwerking en financiering Voor de bedrukking werkten we samen met drukkerij Bulckens (ZwartopWit). Gelinkte acties De foto’s op de wagen zijn een resultaat van de fotowedstijd uit 2016.

Actie 25-7. Beeldsimulaties/referentiebeelden Omschrijving In april 2016 verscheen de publicatie ‘Kempense Heuvelrug, tussen Kasterlee en Lichtaart’. Dit toeristisch ontwikkelingsplan maakt gebruik van beeldsimulaties om het toekomstige landschap te visualiseren. Vanuit dit idee beslisten we om ook vanaf 2017 meer in te zetten op zulke artificiële beelden. Nazorg en opvolging De verlaten terreinen van Sibelco zullen in 2018 een nieuwe invulling krijgen. De bedoeling is om op deze site heide te creeëren. Om de directie van het bedrijf mee aan boord te krijgen, maakten we een simulatie. Gepland 2018 en volgende jaren De referentiebeelden zijn een vorm van communicatie waarin we ons de volgende jaren willen verdiepen. 175

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 – Planning 2018

Denk bijvoorbeeld aan het ‘manipuleren’ van speelplaatsen van potentiële MOS-scholen om ons idee te verkopen. Samenwerking en financiering De uitvoering van de beelden doen we zelf.

176

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 – Planning 2018

Actie 25-8. Fotografie Omschrijving. Een cover voor een boek, krant of album is van groot belang. Het doet kopen, lezen en/of luisteren. Omdat ons landschapsmagazine in vrij hoge oplage bedeeld wordt besloten we hier extra in te investeren. We beschikken over een heel resem aan knappe landschapsbeelden, maar personen het landschap ‘zien beleven’ spreekt zeker zo vaak tot de verbeelding. Daarom zochten we enkele jonge gezinnen bij mekaar die instemden met een kleine ‘fotoshoot’ op de Hoge Mauw. Fotograaf Bart van der Moeren verzorgde de beelden. Nazorg en opvolging De beelden werden verwerkt in het landschapsmagazine. Daarna werden ze ook gebruikt op sociale media. Gepland 2018 en volgende jaren Omdat de kostprijs voor het hele gebeuren enorm gunstig bleek, gaan we zeker verder inspelen op professionele fotografie. Het plan is om in zomer 2018 een fotograaf mee op pad te nemen langs verschillende projecten. Samenwerking en financiering In 2017 werkten we samen met een externe en plaatselijke (landschaps) fotograaf. Gelinkte acties Landschapsmagazine

177

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 â&#x20AC;&#x201C; Planning 2018

Actie 25-9. Colloquium Omschrijving Omdat de Antwerpse Regionale Landschappen in 2018 hun 10-jarig bestaan vieren, organiseren we een colloquium in de Warande, Turnhout. Deze namiddag en avond herbergen enkele interessante lezingen en festiviteiten.

Actie 25-10. Landschapsbar

Omschrijving Aansluitend met het 10-jarig bestaan lanceren we eveneneens een reizende landschapsbar. Deze zal aanpikken op de evenementen rond erfgoed die de Antwerpse RLâ&#x20AC;&#x2122;en in 2018, al dan niet als partner, organiseren.

De landschapsbar tracht zich te spreiden over de gehele provincie. Bovenstaande kaart bevat, onder voorbehoud, de locaties van de bar.

178

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 â&#x20AC;&#x201C; Planning 2018

Een impressie van de bar, in de vorm van een stretchtent en bijhorende strandstoelen, vlaggen, ... Zoals de foto toont mikken we op een setting met erfgoed.

179

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 – Planning 2018

Projecten ANB

Actie 26. IHD’s door middel van particulier natuurbeheer Initiatiefnemer RLKGN, bosgroepen, Contactpersoon RLKGN Tom Snoeckx, Bas Van der Veken Partners ANB, Natuurpunt, private grondeigenaars, gemeenten, provincie Antwerpen, … Doelgroepen Particulieren, openbare besturen, … Doelstelling Onderstaande thema’s kaderen in de samenwerkingsovereenkomst tussen het Agentschap voor Natuur en Bos en de provincies die de Vlaamse financiering regelt van een projectwerking uitgevoerd door regionale landschappen en bosgroepen. De projectwerking wordt specifiek gericht op de uitvoering van 5 Vlaamse beleidsdoelstellingen:  Instandhoudingsdoelstellingen (IHD’s) voor de Europees beschermde natuur  Bosuitbreiding  Verhogen van de recreatieve toegankelijkheid  Meer en beter groen bij steden en woonkernen  Uitvoering van soortenbeschermingsprogramma’s Uitgevoerd 2017  In onderstaande worden de verschillende thema’s en acties verder besproken. Gepland 2018:  Opvolging van lopende dossiers  Prospectie naar nieuwe projecten  Samenwerking en financiering  SO ANB:  2017: 24.748,53  2018: 24.748,53

180

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 – Planning 2018

A. Instandhoudingsdoelstellingen (IHD’s) voor de Europees beschermde natuur Taakstelling: Het regionaal landschap (RL) draagt vanuit zijn missie en eigenheid bij tot de realisatie van de instandhoudingsdoelstellingen. Het RL richt zich in eerste instantie op het maximaal activeren, stimuleren en engageren van private eigenaars, lokale besturen, landbouwers en andere gebruikers en beheerders van de open ruimte, voor de concrete realisatie van de instandhoudingsdoelstellingen op het terrein binnen ons werkingsgebied. Hieronder worden de verschillende acties kort toegelicht.

Actie 30-1: Grote Neerheide (Kasterlee/Herentals) De Grote Neerheide op de grens van Kasterlee en Herentals markeert de zone tussen de Natuurreservaten Snepkensvijver en Olens Broek. Door de ligging in de oorspronkelijke Kleine Netevallei aan de voet van de Kempense Heuvelrug, herbergt dit gebied een kleinschalige mozaïek van bos-, heideen venbiotopen. Het gebied is ontoegankelijk voor bezoekers en is daardoor een foerageer- en broedgebied voor heel wat dieren, waaronder heikikker, blauwborst, nachtzwaluw, kamsalamander , hazelworm, levendbarende hagedis, diverse vleermuizensoorten, venwitsnuitlibel en gevlekte witsnuitlibel (nabijgelegen Schoutenheideven). De grote natuurwaarde kan slechts behouden worden door een doordacht beheer van dit privéterrein. De gebiedsvisie van het NRP voor Snepkensvijver en Grote Neerheide omschrijft het herstel van een biotoop van “vennen met natte heide, struweel en droog bos”. In onderstaand plan worden de nodige acties van fase 1 weergegeven. Na uitvoering van de eerste fase wordt tegen 2021 – 2022 gemikt om fase 2 uit te voeren. Uitgevoerd 2017:  Overleg met eigenaar en Bosgroep Kempen Noord  Afbakening projectgebied fase 1 Gepland 2018:  Opstellen NPO-dossier en indienen bij ANB

Actie 30-2: Bremberg (Kasterlee) De Bremberg met duinzandvlakte is gelegen langs de steilrand die de weg Herentals – Lichtaart volgt en onderdeel uitmaakt van de Kempense Heuvelrug. Lokaal vindt men op het perceel goed ontwikkelde maar beperkte voorbeelden terug van duinzandvegetaties en droge heide (habitattypes 2330 en 4030). De duinzandvegetaties die voorkomen in het gebied bestaan o.a. uit Buntgras, Dwergviltkruid, Klein tasjeskruid, Schapenzuring, Zandzegge, Rood bekermos, Gevorkt heidestaartje, Open rendiermos en tal van andere (korst)mossen. In de duinzandvegetatie bevinden zich Bastaardzandloopkever, Zandroofvlieg en een grote kolonie Pluimvoetbijen. Tegen de noordhelling van de Bremberg vinden we vooral vegetaties terug van het habitattype 4030, droge heide met als kenmerkende plantensoort Struikhei. Momenteel worden beide habitattypes (2330 en 4030) sterk bedreigt door de voortschrijdende successie op het perceel. Het gebied is in principe ontoegankelijk voor bezoekers en is daardoor een broedgebied voor o.a. Boomleeuwerik , Nachtzwaluw en Levendbarende hagedis.

181

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 – Planning 2018

De eigenaar van deze gronden maakt met zijn percelen onderdeel uit van het Uitgebreid Bosbeheerplan (UBP/AN/07/05) en neemt deel aan de realisatie van het Natuurrichtplan “het Vlaams Ecologisch Netwerk (VEN), de Speciale Beschermingszones (SBZ) en de groene bestemmingsgebieden van de Heuvelrugbenedenstrooms”(NRP A07a). De mogelijke werken voorzien het herstel van habitattypes 2330 (0,80 ha) en 4030 (1 ha) langs de noordelijke helling van de Bremberg die op deze manier een corridor vormt tussen de Vlaamse Natuurreservaten Snepkesvijver en Zwart Water enerzijds en Vlaams Natuurreservaat Snepkesvijver en Grote Heide (oost) anderzijds. Het beoogde resultaat bestaat uit een afwisseling van open landduinvegetaties en droge heide met her en der enkele vliegdennen of een klein bosje. Op termijn wordt dit alles omgeven door een structuurrijk eiken- berkenbos. Uitgevoerd 2017:  NPO-dossier opgesteld in ingediend bij ANB Gepland 2018:  Indien NPO-dossier wordt goedgekeurd wordt een bestek opgemaakt en een terreinbezoek met aannemers voorzien.  Uitvoering van de werken (kan eventueel ook verschoven worden naar 2019).

Actie 30-3: Balderij (Kasterlee) Het projectgebied is gelegen in de Balderij te Tielen, deelgemeente van Kasterlee. Het maakt deel uit van het EU-habitatrichtlijngebied BE21000017, Bos- en heidegebieden ten oosten van Antwerpen en situeert zich specifiek in deelgebied 13, Tielenkamp. De Balderij is een onderdeel van een grotere landschappelijk en ecologisch verwante zone van ongeveer 1000ha. Binnen deze zone werken verschillende beheerders aan de instandhouding van de Europese natuurdoelstellingen. Het Agentschap voor Natuur en Bos (ANB) beheert het militair domein Tielenheide en verschillende percelen in de Balderij en het Rielenbroek. Natuurpunt vzw is actief in het Winkelsbroek en de Dongen. Binnen deze landschappelijke zone, in de 182

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 – Planning 2018

vallei van de Caliebeek, liggen de meeste privépercelen in de deelgebieden Balderij en Rielenbroek. In deze gebieden wil Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete in samenwerking met de Bosgroep Kempense Heuvelrug vzw (bosgroep) met de privéboseigenaars werken aan de realisatie van de Europese doelstellingen die geformuleerd zijn voor EU-habitatrichtlijngebied BE21000017. In dit kader stelde de bosgroep een Uitgebreid Bosbeheerplan (UBP) op voor de privéboseigenaars in de Balderij. In 2012 keurde het ANB dit beheerplan goed. Destijds stapten zes boseigenaars mee in het plan. Samen beheren zij 21,283ha bos in habitatrichtlijngebied. In tussentijd kocht ANB een aantal van deze percelen waardoor de resterende oppervlakte privé-eigendom in het UBP 15,593ha bedraagt. EU-habitatrichtlijngebied BE21000017-13 wordt als niet-prioritair wordt beschouwd. Toch geven de gewestelijke instandhoudingsdoelstellingen (IHD’s) aan dat dit habitatrichtlijngebied zeer belangrijk is voor habitattype 91E0 (Bossen op alluviale gronden met Alnus glutinosa en Fraxinus excelsior). In het projectgebied vinden we de in Vlaanderen zeldzame en sterk achteruitgaande grote watereppe in boszomen van elzenbroekbos. De boshabitats in het projectgebied worden vooral bedreigd door invasieve exoten (rododendron en bamboe). Enkele bosbestanden bestaan nog uit naaldhout (fijnspar en grove den). In het projectgebied komt habitattype 7140_MRD (Overgangs- en trilvenen, subtype varen- en/of (veen)mosrijke rietlanden op drijftillen) voor. De kwaliteit van deze drijftilvegetaties behoort tot de beste van provincie Antwerpen. Soorten als holpijp, snavelzegge, naaldwaterbies, moerashertshooi, grote boterbloem, grote egelskop, waterzuring, grote waterweegbree, wateraardbei, moeraswederik, waterviolier, veenmossen (o.a. haakveenmos), ... vormen vlottende matten langs de oevers en centraal in de waterpartij. Boringen op de landtongen bevestigen dat onder een dunne organische laag (kroonhout en wortelzone braamstruiken) zich nog een intact bodemprofiel bevind. Een veenlaag van gemiddeld 1,5m dikte bovenop een laat-glaciale gyttjalaag van ongeveer 0,40m dik. Verder komt habitattype 3150 (van nature eutrofe meren met vegetaties van het type Magnopotamion of Hydrocharition) voor in het projectgebied. De waterpartij situeert zich centraal in de vallei op venige bodem. De meest kenmerkende plantensoort van dit type in de waterpartij is kikkerbeet. De oorsprong van de waterpartij is waarschijnlijk terug te brengen tot de ontginningsperiode van turf/moerasijzererts in de 19de en begin 20ste eeuw. In een latere fase (2de helft 20ste eeuw) zijn nog werken uitgevoerd voor recreatiedoeleinden. De plas heeft vandaag nog een antropogeen karakter (steile oevers) en vele oevers zijn sterk bebost waardoor vegetatieontwikkeling/uitbreiding beperkt wordt. Uitgevoerd 2017:  91E0 (11,38ha): exotenbestrijding van vooral rododendron, bamboe en Amerikaanse vogelkers. Via kleinschalig, gefaseerd (in tijd en ruimte) hakhoutbeheer, dat zal gebeuren via het brandhoutcircuit, zal structuurvariatie en bosomvorming in de bosbestanden gerealiseerd worden.  7140_MRD: Verwijderen van houtopslag op de drijftil ten voordele van de bijzondere vegetaties. Plaggen van de 2 landtongen waardoor herstel- en ontwikkelingskansen gecreëerd worden voor dit vegetatietype.  3150 (1,70ha): Om te sterke beschaduwing en accumulatie van bladafval tegen te gaan werden bomen langs de noordwestelijke oever verwijderd. Deze maatregel in combinatie met de creatie van een zoom/mantelvegetatie zal een stimulans zijn om de verscheidenheid aan (water/verlandings)vegetaties opnieuw te doen toenemen.  Op 25/11/2017 werd een infomoment georganiseerd waarop 42 private eigenaars op aanwezig waren Gepland 2018:  Nabehandeling exotenbestrijding in nazomer van 2018

183

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 â&#x20AC;&#x201C; Planning 2018

Herstelde drijftil met rechts een geplagde landtong

Infowandeling van 25 november 2017

184

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 – Planning 2018

Actie 30-4: Ter Keyen (Dessel) Het projectgebied is gelegen in het Groesgoor te Dessel. Het maakt deel uit van het EUhebitatrichtlijngebied BE 2100026 'Valleigebied van de Kleine Nete, met brongebieden, moerassen en heiden'. Ter Keyen is onderdeel van een groter landschappelijk en ecologisch verwante zone. Binnen deze zone werken verschillende beheerders aan de instandhouding van de Europese natuurdoelstellingen. Het Agentschap voor Natuur en Bos (ANB) beheert de domeinen Koemook en Ronde Put ten noorden van het projectgebied en Natuurpunt beheert de natuurgebieden De Maat, Den Diel en Buitengoor ten zuiden van het projectgebied. Het projectgebied Ter Keyen kan de verbinding vormen tussen de verschillende domeinen en op deze manier dienst doen als groene corridor. De percelen zijn gelegen in het boscomplex Ter Keyen en worden momenteel gekenmerkt als grove dennenbos. Er zijn 3 zones die aangepakt zullen worden binnen het project. De noordelijke zone bevindt zich tegen de loop van de Desselse Nete. In deze zone komt er onder het bos een gevarieerde ondergroei voor met zowel beekbegeleidende indicatoren zoals riet, als kwelindicatoren zoals veenmossen en zeggesoorten. Op zeer korte afstand komen hier dus zones met riet, gagelstruweel, kleine zeggevegetaties en vochtige heide voor. De twee andere zones betreffen relicten van depressies die eveneens aangeplant werden met grove den. De depressies zijn nog zichtbaar op het digitaal hoogtemodel en ook een aantal aanwezige plantensoorten zijn goede indicatoren voor de aanwezigheid van relicten van een vochtige heidevegetatie (4010 Noord-Atlantische vochtige heide met Erica tetralix). Zo wordt er o.a. snavelzegge, dopheide, veenmos, moerasviooltje, ... aangetroffen. De depressies zijn momenteel echter doorsneden met rabatten en afwateringsgrachten waardoor er verdroging opgetreden heeft. Er wordt gestreefd om binnen dit boscomplex een aantal zones terug open de maken. In de eerste plaats om stapstenen te creëren voor gladde slang. Daarnaast zullen ook een aantal andere soorten mee profiteren en wordt de algemene kwaliteit van het bos verbetert. De open plekken worden gecreëerd op de plaatsen met de hoogste ecologische potenties. Nodige acties: In het noordelijke deel (6,3 ha), dit gebied is zich reeds aan het vormen, zal het zeer natte gedeelte met rust gelaten worden, enkel de waterhuishouding zal worden aangepast door de afvoergrachten te dempen. Het is nu al het ideale gebied voor de blauwborst en de Europese bever, die al is waargenomen. In het overige gedeelte zullen de dennenbomen worden gerooid en zal een deel worden geplagd. Door de waterhuishouding aan te passen zal een natuurlijk ven worden gecreëerd. De boomvalk is nu al aanwezig en zal meer kansen krijgen omdat er in het open gebied meer libellen en andere prooidieren zullen voorkomen. De ruime omgeving van het gebied is een ware hotspot voor libellen (Gewone bronlibel, Venglazenmaker, Hoogveenglanslibel, Noordse, Gevlekte en Venwitsnuitlibel, Bandheidelibel ...). Er wordt dan ook verwacht dat de inrichtingswerken ook voor een aantal zeldzame libellensoorten een meerwaarde zal betekenen. In het midden gedeelte (2,9 ha) zullen de bomen worden gerooid en de stronken worden gefreesd om een open gebied te creëren met ven. Ongeveer 1,5 ha zal worden geplagd. In het natte gedeelte zal een ven worden gemaakt en rondom worden gemaaid om de bestaande gagelstruwelen te optimaliseren. Als nazorg zal worden begraasd met schapen gedurende verschillende jaren. In deze zone wordt tevens een deel van de droge zandrug (westen) mee ontbost en omgevormd naar een structuurrijke, droge heide (4030). In het zuidelijke gedeelte (2,6 ha) zal een ven worden aangelegd met rondom heideherstel met de bedoeling de Gladde slang hier een leefgebied te geven. Er zal ongeveer 1 ha worden geplagd en de strooisellaag zal worden afgevoerd. Over een oppervlakte van ongeveer 0,4 ha zal het vensysteem terug worden hersteld en zal uitgegraven worden tot op de diepte van de bestaande grachten. In het overige deel worden de bomen verwijderd en de stronken gefreesd tot onder het maaiveld en wordt Struikheide, Dopheide en Pijpenstrootje behouden. Een deel van de boomstronken zullen worden gestapeld om een schuilplaats te creëren voor de Gladde slang en andere fauna elementen.De grote afwateringsgracht die 185

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 – Planning 2018

in de depressie vertrekt zal lokaal gedempt worden met de vrijgekomen grond. Op deze wijze wordt de lokale hydrologie hersteld en wordt het potentieel optimaal benut. De nazorg zal bestaan uit maaien en verwijderen van den en berk. Uitgevoerd 2017:  Infomoment in april 2017 voor omwonende en geïnteresseerden  Overleg en terreinbezoeken met partners voor verder afspraken

Gepland 2018:  Op partneroverleg werd beslist om de terreinacties op te schuiven in de tijd totdat het natuurbeheerplan voor de gemeentebossen in opmaak/goedgekeurd is.

Actie 30-5: La Bonne Espérance (Turnhout) Het projectgebied situeert zich op de site van het voormalige steen- en cementfabriek "La Bonne Espérance" gelegen langs het kanaal Dessel - Schoten op grondgebied Turnhout. Eind 19de eeuw werd het fabriek gebouwd, maar door de economische crisis moest de fabriek in 1930 haar deuren sluiten en bleef ze leeg staan. Sindsdien is een groot deel van de gebouwen ingestort en resten er enkel nog ruïnes die na verloop van tijd terug zijn overgenomen door de natuur. Het maakt deel uit van het EUhabitatrichtlijngebied BE21000024 vennen, heiden en moerassen rond Turnhout, deelgebied 6 Geleeg. In 2010 - 2011 werd de site door Natuurpunt, met de steun van de stad Turnhout, aangekocht. Sinds de aankoop worden de ruïnes stelselmatig opgeruimd en ingericht tot een winterverblijfplaats voor vleermuizen. Tot nu toe werden al 250 m² ingericht, met heel positieve resultaten. De overwinterende vleermuizen met o.a. soorten als Meervleermuis, Watervleermuis, Baardvleermuizen, Franjestaart, Ingekorven vleermuis, Gewone dwergvleermuis en Grootoorvleermuizen kennen een gestage groei van 80 exemplaren in 2010 naar 521 exemplaren in 2016. Tijdens de zwermperiode is er vanaf september tot december een grote activiteit van vleermuizen in de winterverblijven. Des te groter het zwermgedrag des te meer overwinterende dieren. Ondertussen kan de site bij de betere overwinteringsplaatsen in Vlaanderen (top 5) gerekend worden. De waarde is des te groter omdat het de enige grote winterverblijfplaats is in de Antwerpse Kempen. Alle andere grote winterverblijven situeren zich in de fortengordel rond Antwerpen of in de Limburgse mergelgroeven. Het verder uitbouwen van het winterverblijf in Turnhout zal alleen maar een grotere aantrekkingskracht uitoefen op dieren die een overwinteringsplaats zoeken. Ook de ligging naast het kanaal heeft een positief effect omdat het kanaal fungeert als migratieroute voor vleermuizen tussen hun winter- en zomerverblijf. Verder vormt de site ook een interessant biotoop voor verschillende andere organismen waaronder een groot aantal amfibieën. Door het industriële verleden is er zeer veel kalk in de bodem terechtgekomen waardoor een atypische flora tot ontwikkeling kwam met soorten zoals Donderkruid, Grote keverorchis, Sleutelbloem, Longkruid, Steentijm, Tongvaren... . In de ruimte (78m²) worden werken voorzien die moeten resulteren in gunstige overwinteringscondities (temperatuur boven het vriespunt houden, hoge luchtvochtigheid en rust) voor verschillende vleermuissoorten. Het onderverdelen van de ruimte in compartimenten en de variatie in grootte van de twee invliegopeningen moet voor een variërende temperatuur en vochtigheid zorgen. Op deze manier kan een ruim aanbod aan overwinteringsomstandigheden worden aangeboden. In het bijzonder wordt rekening gehouden met de ecologische vereisten van de Ingekorven vleermuis. Deze soort heeft in de momenteel ingerichte verblijven geen optimaal biotoop (warmteminnende soort) en komt nu slechts in beperkte aantallen voor, ondanks de aanwezigheid van een grote zomerkolonie op relatief beperkte afstand (Mol-Postel). De potentiële overwinteringsplaats zal worden gerestaureerd om verder verval tegen te gaan en de locatie veilig te stellen voor de toekomst. De actieve groep vrijwilligers die werkzaam is op de site van LBE heeft in het verleden veel expertise opgedaan in het succesvol inrichten van vleermuisverblijven. Dit project zal een volgende stap zijn in hun succesverhaal. 186

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 – Planning 2018

Uitgevoerd 2017:  Opstellen en indienen ISN-dossier bij ANB Gepland 2018:  Indien goedkeuring ISN-dossier kan gestart worden met de werken

Actie 30-6: 600 (Arendonk) Het projectgebied is gelegen op het domein "600", in het westen van Arendonk op de grens met de gemeente Oud-Turnhout. Het maakt deel uit van het EU-habitatrichtlijngebied BE21000024, Vennen, heiden en moerassen rond Turnhout en situeert zich specifiek in deelgebied 1, Liereman. De "600" vormt een onderdeel van een grotere landschappelijk en ecologisch verwante zone van ongeveer 1500ha. Binnen deze zone werken verschillende beheerders aan de instandhouding van de Europese natuurdoelstellingen. Het Agentschap voor Natuur en Bos (ANB) beheert de zone rond het landhuis Misonne. Natuurpunt vzw is actief in Landschap De Liereman waar de vereniging ongeveer 500ha beheerd. In september 2011 werd door de verschillende partners het raamakkoord ondertekend waardoor natuurontwikkeling en het flankerend landbouwbeleid in de omgeving van de Liereman op elkaar worden afgestemd. Sindsdien staat VLM in voor de uitvoering van het akkoord. De eventuele inrichtings- en beheermaatregelen in deze ISN-aanvraag zijn conform de visie van het raamakkoord en zijn afgestemd met de verschillende partners. Binnen deze landschappelijke zone vormt het domein "600", met een oppervlakte van ongeveer 440ha, een grote cluster bestaande uit vooral naaldhoutaanplanten en landbouwgronden op voormalige heidegronden. In deze gebieden wil Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete samen met de privé eigenaar werken aan de realisatie van de Europese doelstellingen die geformuleerd zijn voor EU-habitatrichtlijngebied BE21000024. Het overgrote deel van de bosbestanden in het projectgebied bestaat uit een naaldhoutaanplant (zone 1) van Grove den (Pinus sylvestris) met in de struiklaag vooral verjonging van Grove den (Pinus sylvestris) en Ruwe Berk (Betula pendula). In dit bestand bestaat de kruidlaag hoofdzakelijk uit pijpenstrootje (Molinea caerulea) met her en der nog relicten van struikhei (Calluna vulgaris)/gewone dophei (Erica tetralix). Op historische kaarten bestaan deze bosbestanden uit heidevegetaties (Ferrariskaart) en in een latere fase uit bosbestanden (Militaire kaarten). Ter info: aanpalende bosbestanden (eigendom Natuurpunt) die in het verleden eenzelfde gebruik kenden, die recent deels geplagd zijn, worden momenteel gekenmerkt door een goede ontwikkeling van droge heidevegetaties. Het originele, geaccidenteerde landschap van de 3 kilometer lange laatglaciale landduinen kent hier in deze bosbestanden zijn eindpunt. De kleine zone (zone 2) tussen het grove dennenbestand (zone 1) en de Rooise Loop bestaat uit een depressie met voornamelijk recente opslag van Zwarte els (Alnus glutinosa), Ruwe berk (Betula pendula) en op de droge zones met Fijnspar (Picea abies). In de onderetage vindt men op enkele plaatsen nog gewone dopheide (Erica tetralix) en wilde gagel (Myrica gale). Op kaarten uit de 19de en 20ste eeuw vormde deze zone een uitloper van het Luifgoor dat gekenmerkt werd door vochtige heide (4010). Er wordt gestreefd om binnen de bosbestanden tussen Korhaan en Rode Goor een open zone te creëren dat kan fungeren als verbinding/stapsteen tussen beide deelgebieden van Landschap De Liereman. Naast de verbindende functie voorziet de open locatie ook in de toename van habitattypes 4010 (vochtige heide: 0,50ha) en 4030 (droge heide: 1,50ha) waar soorten als Boomleeuwerik, Nachtzwaluw en Rugstreeppad opnieuw hun plaats zullen vinden. In het totaalproject wordt voorzien dat voor de akker ten oosten van de zone 1 en 2, die momenteel een intensief landbouwgebruik kent, vanaf 2018 een beheerovereenkomst (uitmijning) wordt afgesloten met VLM. Door deze actie wordt lokaal een hydrologisch knelpunt opgelost waardoor een groot deel van het intrekgebied (Rode Goor/Rooise Loop) gevrijwaard wordt van vermesting. Op middellange termijn kan het zuidelijke deel van de akker (4,50ha) ontwikkelen tot een soortenrijk heischraal grasland/struisgrasvegetaties (6230) terwijl de noordelijke helft (5,55ha) bebost wordt met de gewenste soorten en zich op termijn kan ontwikkelen tot een zuurminnend eikenbos (9190). De voorkeur voor 187

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 – Planning 2018

bebossing gaat uit naar een natuurlijke verjonging maar mocht deze methode na enkele jaren niet succesvol zijn, kan nog steeds overgeschakeld worden naar een kunstmatige verjonging. Voor deze laatste maatregelen (uitmijning + bebossing) worden momenteel geen projectsubsidies aangevraagd maar worden enkel meegegeven om het grotere geheel te schetsen (zie kaarten bijlage 3: bestandsnamen en bijlage 4: doelstellingen). Uitgevoerd 2017  Indienen ISN-dossier bij ANB. De maatregelen uit het dossier zijn integraal overgenomen in het nieuwe natuurbeheerplan dat wordt opgesteld. Gepland 2018  Voor de uitvoering van de werken wordt nog gewacht tot na de goedkeuring van het nieuwe natuurbeheerplan. De goedkeuring zal waarschijnlijk gebeuren tegen eind 2018.

Actie 30-7: Ingekorven vleermuis (Herentals) De grootste broedkolonie (830 exemplaren, dit vertegenwoordigt 2/3 van de Vlaamse populatie) van Ingekorven vleermuis bevindt zich al meer dan 30 jaar bij particulieren op zolder. Via overleg met stad Herentals, Vleermuizenwerkgroep (NP) en Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete wordt getracht om het landschap grenzend aan de kolonie te optimaliseren zodat foerageer- en migratiemogelijkheden behouden blijven en mogelijks versterkt worden. Dit kan bereikt worden door acties op het openbaar domein zoals b.v. uitbreiden/onderhouden van KLE’s, voorkomen van lichtpollutie, creëren van “hopovers” over wegen, … .

Uitgevoerd 2017  Overlegmomenten met de verschillende partners  Er werd een kaartstudie uitgevoerd waar vooral veel aandacht uitging naar onderzoek van de lijnvormige elementen, KLE’s en verlichting. Op deze manier konden eventuele probleemlocaties voor vleermuizen gedetecteerd worden.  Inventariseren van de probleemlocaties op openbaar domein, mogelijkheden van deze plaatsen bekijken en opstellen van een beplantingsplan op openbaar domein waardoor leemten in het landschap worden opgevuld.

Gepland 2018  In februari worden de eerste concrete plantacties uitgevoerd waarbij een 80-tal bomen zullen aangeplant worden.  Samen met VLM zal bekeken worden of eventuele terreinacties op private eigendom mogelijk zijn.  Voor problemen rond lichtpollutie wordt naar oplossingen gezocht.

B. Bosuitbreiding Taakstelling: Voor de opdracht bosuitbreiding voorziet de samenwerkingsovereenkomst in de realisatie van een concreet doel: 150 hectare nieuw bos in Vlaanderen tegen 2022. Dit wil zeggen dat per provincie 30ha bos gerealiseerd moet worden door de verschillende bosgroepen en regionaal landschappen. Voor Regionaal 188

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 – Planning 2018

Landschap Kleine en Grote Nete wil dit zeggen dat tegen 2022, 4 ha bos gerealiseerd dient te worden. De realisatie hiervan wordt gekoppeld aan een projectplan met potentiële locatie voor bebossing en aan de ontwikkeling van een lokaal draagvlak. Uitgevoerd 2017  Om een uniforme basis te verzekeren, werd gestart met een GIS-studie voor het grondgebied Vlaanderen op het niveau van de Koepel van de Bosgroepen en het VORL. Verder waren INBO en VVP (Vereniging voor Provincies) aanwezig tijdens deze overlegmomenten. Deze overlegmomenten resulteerden uiteindelijk in een theoretische lijst van potentiële bebossingslocaties.  Op regionaal niveau werden deze theoretische bebossingslocaties tijdens gezamenlijke overlegmomenten tussen de lokale bosgroepen (Kempen Noord en Zuiderkempen) en Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete beoordeeld. Via deze werkwijze werd een lijst van potentieel geschikte bebossingslocaties geselecteerd.  Deze lijst van potentiële bebossingslocaties werd afgetoetst met de lokale besturen wat opnieuw heel wat bruikbare input opleverde. Het rondje gemeentebesturen werd netjes verdeeld tussen bosgroepen en Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete.  In 2017 werden de eerste concrete acties opgestart: 1) Begeleiden/indienen van een projectvoorstel bij ANB voor de aankoop van te bebossen gronden voor stad Turnhout. 2) Bebossingsvoorstel opgemaakt voor een private eigenaar. De gronden zijn gelegen tegen De Zegge in Geel. 3) Gesprekken voor een mogelijke bebossing te Arendonk (bij private eigenaar) zijn lopende.

Gepland 2018  De acties van 2017 worden in 2018 verder uitgewerkt waardoor hopelijk op afzienbare termijn overgegaan kan worden tot concrete terreinrealisaties .  Verder verkennen van mogelijke concrete acties in de geselecteerde bebossingslocaties.

C. Verhogen van de recreatieve toegankelijkheid Taakstelling: Het ontwikkelen van acties die natuur- en landschapsbeleving en de recreatieve toegankelijkheid van natuurterreinen verhogen. In 2015 vroeg een breed partnerschap van beherende partijen rond het Turnhouts Vennengebied aan Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete om een werkgroep voor te zitten met als doel tot een gedragen visie op alle aspecten van toegankelijkheid en ontsluiting van het gebied te komen. Verschillende terreinbezoeken en overlegmomenten leidden tot een eerste visiekaart waar de hoofdlijnen aangeduid werden en alle partijen zich mee akkoord verklaarden. In een volgende fase werd deze visie verder doorvertaald in een formeel toegankelijkheidsreglement, tevens afgestemd met het UGP, waarbij RLKGN de werkgroep voorzat en in samenwerking met de stad Turnhout (die het secretariaat waarnam) en de andere partners uitgewerkt werd tot een volwaardig toegankelijkheidsreglement. Dit zit momenteel in een finale fase en kan hopelijk in de loop van 2017, tijdens het geplande Vennenfestival, officieel geopend worden. Naar analogie van bovenstaand project, en op vraag van o.a. gemeente Oud-Turnhout en Natuurpunt, wil RLKGN initiatief nemen om in 2017 ook in Landschap De Liereman (Oud-Turnhout / Arendonk) de verschillende partners samen te brengen en een toegankelijkheidsregeling op te maken. Dit sluit overigens aan bij de inspanningen van verschillende overheden en organisaties rond het Raamakkoord Landschap De Liereman en het lopende natuurinrichtingsproject. 189

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 – Planning 2018

Beide toegankelijkheidsregelingen willen alle aspecten van gebruik en ontsluiting in deze gebieden met zeer hoge natuurwaarden beter regelen en handhaafbaar maken. Enerzijds kunnen een aantal zaken die zich nu in een grijze zone bevinden (schaatsen, hondenlosloop, toegankelijkheid van bepaalde paden of wegen, …) geformaliseerd worden met een duidelijke visie en communicatie en kunnen een aantal eerder ongewenste gebruiken (storende en/of lawaaierige sporten of activiteiten) reglementeert of verboden worden. Tegelijk kan er een duidelijke bebording en communicatie naar de bezoekers aangebracht worden. De volgende actoren zijn betrokken bij het project: gemeentebesturen (Turnhout, Oud-Turnhout en Arendonk), ANB, VLM, Onroerend Erfgoed, Natuurpunt, toeristische dienst, TPA, politie, Bosgroep Kempen Noord, … Uitgevoerd 2017  Afwerken toegankelijkheidsregeling Turnhouts Vennengebied  Officiële voorstelling op Vennenfestival (september 2017)  Bekijken hoe toegankelijkheidsregeling LDL kan opgenomen worden in ARO-verhaal Gepland 2018  Opstart toegankelijkheidregeling LDL

D. Bevorderen van meer en beter groen Taakstelling: Bij dit thema wordt gewerkt rond projecten die meer en kwalitatief groen voorzien in de buurt van dorpscentra, bedrijven, scholen, … . In het werkingsgebied van Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete hebben we rond twee projecten gewerkt: 1. Lamgodsberg – Arendonk Park Lamgodsberg is een stukje natuur midden in het centrum van Arendonk. Het projectgebied (1,6ha) is eigendom van de gemeente Arendonk en is op slechts 100 meter van het gemeentehuis, gemeentelijk zwembad, cultureel centrum en het marktplein gelegen. Het park bestaat uit elzenbroekbos, ruigte- en rietvegetaties, hooiland en de Lamgodsberg, aangelegd in 1962 voor het 750 jarig bestaan van de gemeente te vieren. De laatste decennia doet de Lamgodsberg dienst als speelberg voor de lokale jeugd en jeugdverenigingen.

190

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 – Planning 2018

Zowel de natuur- als de belevingswaarde van het park hebben dringend nood aan een opknapbeurt. Door het jarenlang verwaarlozen van het park dringen beheeringrepen aan o.a. knuppel- en wandelpad, bos- en ruigtezone, poel en Lamgodsberg zich op. In overleg met Aquafin, verschillende gemeentelijke diensten, gemeentelijke basisscholen en milieuraad (laatste twee hebben ideeën gebundeld en input gegeven) heeft Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete een beheernota voor park Lamgodsberg uitgewerkt dat vanaf midden 2017 stelselmatig ten uitvoer gebracht zal worden. Uitgevoerd 2017  Terreinbezoeken/overlegmomenten met eigenaar, partners, beheerders, …  Opstellen beheernota  Uitvoeren van de eerste acties (opwaarderen Lamgodsberg, controle gevaarlijke bomen, achterstallig natuurbeheer, …) Gepland 2018  Verder uitvoeren van terreinacties  Zomer/najaar 2018: opening (persmoment)

2. Treskesvijver – Turnhout Treskesvijver is bij de ontwikkeling van de nieuwe industriezone (Veedijk) aangelegd als bufferbekken voor het capteren van oppervlaktewater uit het industriegebied. Het bufferbekken en de oeverzones werden op een natuurlijke manier ingericht waardoor een aangepast beheer zich opdringt. Voor de betrokken zone bestaat momenteel geen beheerplan. Met deze nota wordt een aanzet gegeven om Treskesvijver in de toekomst op een duurzame manier te beheren waarin vooral de recreatieve en ecologische doelstellingen voorop worden gesteld. Uitgevoerd 2017 191

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 – Planning 2018

 Terreinbezoeken/overlegmomenten met eigenaar, partners, beheerders, …  Opstellen beheernota Gepland 2018  Uitvoeren van de eerste terreinacties

192

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 – Planning 2018

4.3 Strategische projecten Actie 31. Strategische project Kleine Nete Initiatiefnemer/trekker Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete Contactpersoon RLKGN Bas Van der Veken Nog aan te werven projectcoördinator Kleine Nete Partners Provincie Antwerpen, Departement Omgeving, diensten Gouverneur, gemeentebesturen, VMM, Natuurpunt, Boerenbond, Kempens Landschap, ANB, OE, e.a. Doelstelling De projectpartners pakken de uitdaging en opdracht inzake ‘geïntegreerde gebiedsontwikkeling’ uit het Witboek Beleidsplan Ruimte Vlaanderen op: het Vlaams ruimtelijk beleid zet in op gebiedsontwikkeling en stimuleert bovenlokale geïntegreerde gebiedswerking als werkpraktijk waarbij pertinente maatschappelijke en ruimtelijke vraagstukken vanuit een bovenlokale dimensie geïntegreerd en gebiedsgericht aangepakt worden. Omschrijving Eind 2017 erkende Vlaams minister Joke Schauvlieghe en het Departement Omgeving het Strategisch Open Ruimte Project ‘Veerkracht in de vallei van de Kleine Nete’. De vallei van de Kleine Nete staat immers voor grote uitdagingen. De Vlaamse Regering, de provincie Antwerpen, de gemeenten Geel, Grobbendonk, Herentals, Kasterlee, Lier, Lille, Nijlen, Olen, Ranst, Vorselaar en Zandhoven keurden samen met de natuur- en landbouworganisaties in 2015 een intentieverklaring goed en zetten daarmee een ambitieus samenwerkingsverband op met als doel de vallei van de Kleine Nete zo in te richten en te beheren dat ze de toekomstige schokken inzake klimaatverandering kan opvangen en tegelijkertijd kan blijven instaan voor voedsel-, wateren energievoorziening, waterberging en behoud van biodiversiteit, erfgoed en landschappelijke kwaliteit. Deze aanpak vloeide voort uit de coördinatieopdracht van de provinciegouverneur (zie www.kleinenete.be). Met de opmaak van een kansenrapport in 2016 is al een eerste concrete stap voor deze nieuwe vorm van samenwerking gezet waarbij lokale maatschappelijke actoren van onderuit mee het ruimtelijk ontwikkelingsprogramma uittekenen: via een aantal werkateliers zijn opportuniteiten voor samenwerking en mogelijke synergiën in beeld gebracht. Dat leidde tot een projectvoorstel met zes strategische hefboomprojecten. Met provinciegouverneur Cathy Berx als trekker komt zo gebiedsontwikkeling via coproductie tot stand. Via het strategisch project zullen de projectpartners een gezamenlijke en overkoepelende communicatie over de toekomstige ruimtelijke ontwikkelingen in de vallei van de Kleine Nete opzetten en heel actief kansen voor synergiën en verbreding van projecten in de vallei benutten om meerdere doelstellingen vanuit lokale én bovenlokale agenda’s gelijktijdig te realiseren. Het actieprogramma met de zes hefboomprojecten dient als katalysator en voorbeeld voor een verdere geïntegreerde gebiedsontwikkeling in de vallei.

193

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 – Planning 2018

Indicatieve perimeter werkingsgebied strategisch project met situering zes hefboomprojecten.

(P1) Landschapspark Pallieterland (P2) Vallei van de Kleine Nete tussen Molternetebrug (N116) en Lier (P3) Graafweide-Schupleer: het samenvloeiingsgebied van Kleine Nete en Aa (P4) Vallei van Aa: een multifunctioneel landbouwlandschap (P5) Groenblauwe dooradering Herentals (P6) Zeggeloop (en andere zijlopen) van de Kleine Nete tussen Geel en Herentals

Verloop actie Uitgevoerd 2017  Opmaak aanvraagdossier Strategisch Project ‘Naar een veerkrachtige vallei van de Kleine Nete’  Mede-organsiatie van de Netedag met ondertekening charter en overhandiging dossier aan minister Schauvlieghe  Opstart project i.s.m. Programmacoördinator Kleine Nete binnen provincie Antwerpen; opmaak startnota’s van de verschillende hefboomprojecten Gepland 2018  Aanwerving projectcoördinator Kleine Nete. In nauwe samenwerking met de Programmacoördinator Kleine Nete van de provincie Antwerpen, de diensten van de gouverneur en het Departement Omgeving vormt zij/hij het ‘projectbureau’. De projectcoördinator coördineert, begeleidt en geeft mee inhoud aan de zes hefboomprojecten binnen het strategisch project. Per hefboomproject wordt gewerkt met een projectwerkgroep. Met de projectpartners zijn afspraken gemaakt over wie betrokken wordt bij de werking van de projectwerkgroep en welk bestuur of organisatie ‘trekker’ is. Deze werkgroepen zijn de kern van het strategisch project en de projectcoördinator heeft als rol om de werking van deze werkgroepen te faciliteren en aan te jagen en ondersteunt de trekkende instantie. Voor de hefboomprojecten waar het regionaal landschap trekker is, zal de projectcoördinator ook de trekker van de werkgroep zijn. 194

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 – Planning 2018

Binnen het projectbureau worden de vergaderingen voor van het Procesbeheercomité (afgekort PBC, het ambtelijk orgaan met alle projectleiders van de deelprojecten, voorgezeten door de gouverneur) en het Overlegcomité (afgekort OC, de beleidsmatige stuurgroep met gemeenten, provincie, Vlaamse overheidsdiensten, brugorganisaties en middenveld, eveneens voorgezeten door de gouverneur) voorbereid. Samenwerking en financiering Departement Omgeving (80%) en gemeenten/provincie (20%)

195

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 – Planning 2018

5 Financieel overzicht 5.1 Balans en resultatenrekening 2017 In bijlage 1 is de jaarrekening en balans van 2017 opgenomen, zoals geverifieerd door de externe accountant van SBB en goedgekeurd door de Algemene Vergadering op 20 februari 2018.

5.2 Begroting 2018 Zie bijlage 2. Deze begroting werd goedgekeurd door de Algemene vergadering op 20 februari 2018.

5.3 Toelichting door de penningmeester Het Regionaal Landschap heeft het jaar 2017 afgesloten met een positief resultaat van € 58.557,05. Dit is het resultaat van een opbrengstentotaal van € 783.818,78 en een kostentotaal € 725.261,73. Dit resultaat is, voor het zevende jaar op rij, beter dan de begroting 2017 voorspeld had. De cijfers liggen in lijn met de begroting, maar de inkomsten zijn lager dan begroot (- 66.000 €), maar ook de uitgaven zijn kleiner (- 124.000 €). De belangrijkste verschillen (= > € 5.000) zijn de volgende: 



Aan de inkomstenzijde: o Basissubsidie provincie : - € 5.000 o Via-akkoorden : + € 18.000 o ISN dossiers : + € 17.000 meer projecten ingediend dan voorzien (ook van 2016) o Grote Netewoud : - € 44.000 uitvoering goedkoper dan voorzien o PDPO Bosranden : - € 7.000 project werd uitgesteld o Leader Beleving Kempens Landschap : - € 7.000 subsidie 2017 nog niet volledig verwerkt o Leader Malou : - € 6.000, subsidie 2017 nog niet volledig verwerkt o Leader Kempen Karavaan : - € 6.000 alle investeringen zijn nog niet gebeurd o Leader Houtkanten :- € 6.000, subsidie 2017 nog niet volledig verwerkt o Doorrekenen landschapswerken : - € 21.000, uitvoering goedkoper dan voorzien Aan de uitgavenzijde: o Personeelskosten: - € 25.000 o Algemene werking: - € 20.000 landschapskrant verzonden via ander kanaal en minder huisvestingskosten o Landschapswerking: - € 9.000 uitvoering goedkoper dan voorzien o PDPO iLandschap : + € 5.000 o PDPO Paard en Landschap : - € 5.000 minder projecten uitgevoerd dan voorzien o Grote Netewoud : - € 66.000 uitvoering goedkoper dan voorzien o Leader Houkanten : - € 4.000 werken nog niet uitgevoerd o Leader Malou : + € 13.000 meer werken uitgevoerd dan voorzien o Leader Kempen Karavaan : - € 9.000 alle investeringen zijn niet uitgevoerd

Het balanstotaal op het einde van 2016 is € 650.805,15. Vanuit een standpunt van financiële gezondheid zijn daarbij de belangrijkste elementen:  Eigen vermogen: € 505.277,79  Liquide middelen: € 504.530,22 Het eigen vermogen is in 2017 toegenomen met het voormelde positief resultaat. De Algemene Vergadering heeft beslist om dit bedrag als volgt te bestemmen:  Algemene werkingsreserve : € 50.000,00 196

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete



Jaarverslag 2017 – Planning 2018

Sociaal passief : € 8.557,05

De liquiditeitspositie blijft uitstekend en is nog verder verbeterd. In de balans 2016 waren er € 469.446,87 liquide middelen beschikbaar.

197

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 – Planning 2018

5.4 Provinciale basissubsidie voor uitvoering acties ikv landschapszorg

LANDSCHAPSWERKING 2017 - financieel overzicht loonkost Loonkost landschapsanimator (Els Oostvogels en Karen De Schutter)

subtotaal

66.783,22

subtotaal

8.725,00

Opdrachtgever

RLKGN (OE)

TOTAAL

werkingskost

projectkost o/p

BALEN - Malou dreefomvorming

26.233,11

3.934,97

195,04

136,53

3.441,24

2.408,87

22.298,14

BEERSE - Van de Paer Inboet

DESSEL - Kapelletjessafari

GEEL - René Verachtert - inboet plantgoed

191,33

133,93

P O

GEEL - Van Houdt Eric - zaad en plantgoed - Fase 2 HERENTALS - inboet plantgoed - IBIS

797,55

416,79

57,40 380,76

645,00

312,25

332,75

HERENTALS - Le Paige

9.174,22

6.421,95

2.752,27

HERENTHOUT - VOC

529,13

370,39

158,74

19.376,34

8.500,00

10.876,34

9.020,60

3.647,03

5.373,57

280,70

196,49

2.228,27

1.559,79

84,21 668,48

58,51 1.032,37

KASTERLEE - Bomenbeheerplan en snoeiwerken Kasteeldreef KASTERLEE - Kempense Heuverug (beheerwerken Hoge Mouw - NATUURWERK)

KASTERLEE - Willems - plantgoed

LICHTAART - Licht-aarde

LILLE Smans-Van Den Heuvel - aanleg hagen, domen, bosgoed

644,18

450,93

193,25

MOL - Tuur Vangeel - plantgoed

1.970,43

1.294,78

675,65

MORKHOVEN - Leloup (inboet plantgoed)

217,30

152,11

NOORDERWIJK - Ghellincklaan - dreefherstel en boomverzorging

3.558,61

2.491,03

OUD-TURNHOUT - boomverzorging monumentale eik Schuurhovenberg

157,30

110,11

RETIE - Maria Verachtert (plantgoed en boompalen)

1.701,06

981,17

47,19 719,89

TURNHOUT - Klein Engelandhoeve

1.926,32

1.348,42

577,90

TURNHOUT - Scouts Sint-Joris

subtotaal

65,19 1.067,58

392,73

274,91

117,82

82.680,46

35.142,45

47.538,01

1.689,16

1.182,41

506,75

3.203,96

2.242,77

961,19

4.893,12

3.425,18

1.467,94

studie & communicatie boorgerief belettering auto RLKGN

subtotaal

TOTAAL

114.075,85

198

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 â&#x20AC;&#x201C; Planning 2018

5.5 Projectsubsidies DMN

DMN 2017 In de bres voor lansschapsbeelden en biodiversiteit / Landschap in beeld en actie - financieel overzicht TOTAAL

Opdracht- gever of andere

DMN

realisaties ARENDONK - 600

4.550,00

ARENDONK - Natuurinclusief bouwen - Talander

350,10

DESSEL - Boomverzorging linde Kruiskapel

5.009,40 1.554,85

1.088,40

466,46

GEEL - Hulter bosfrezen en chippen - Fase 1 - Van Houdt Eric

2.462,35

1.723,65

738,71

1.258,40 267,41

880,88

377,52

179,67

125,77

6.909,10

4.836,37

2.322,73

550,55

235,95

ARENDONK - Parkje De Berg, overige projecten

GEEL - Boomverzorging Groenenheuvel GEEL - Herstel trage weg , kerkpad Bel GEEL - Inboet plantgoed - Rene Verachtert GEEL - Inrichting en herstel broekbos - Vanuytven GEEL - Lindeproject, Boomverzorging Kapellinde Fase 2 HERENTALS - boomverzorgingswerken - Mon Van Turnhout HERENTALS - KLE-herstel in het kleinschalig landschap 'De Hellekens' Herentals

5.009,40

786,50 1.664,20

1.164,94

839,30

505,26

160,86

112,60

MOL POSTEL - Bevorderen nestgelenheid MOL POSTEL - Monitoring fauna met cameralval

1.434,35 557,96

1.162,85 557,96

MOL (Postel) - Yves Lesseliers : raster ter bescherming veldparelmoervinder

4.027,64

2.013,82

OLEN - Pastoriesite

174,38

122,07

OUD-TURNHOUT - aanplant bij kapel Schuurhoven

514,56 1.750,87

1.225,61

2.894,60

OUD-TURNHOUT- Pastorietuin

3.996,70

RLKGN - Boorgerief

1.689,16

TURNHOUT - Stadsboerderij : Fruitcursus 2017

48,26 271,50 2.013,82 52,31 154,37 525,26 1.182,41

23,09 660,66

2.038,85

1.427,20

48.412,82

499,26 334,04

506,75

32,99 943,80 2.364,82

subtotaal

80,22 53,90

360,19

OUD-TURNHOUT - Boomgaard Kinschots fase 1 en fase 2 OUD-TURNHOUT - Zwaluwenproject

TIELEN - Boombeheerplan Kasteeldreef TIELEN - Boomverzorging Kempenstraat en Pleintje

187,19

MOL - plantgoed leveren - Mosterdzaadje

RLKGN - Poelenwerking

9,90 283,14 611,65

1.724,39

640,43

37.760,98

10.901,84

199

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 â&#x20AC;&#x201C; Planning 2018

Groen op School 2017 - financieel overzicht TOTAAL

DMN

(MOS)

Opdrachtgever of andere

realisaties Freinetschool De Zeppelin in Geel Aankoop tuingereedschap en zaadmengsels bloemenweide

1.201,14

833,33

Freinetschool Ibis in Herentals Aanplant gemengde hagen, inzaaien bloemenweide en verwijderen jonge opslag

2.306,14

833,33

SAIGO Sterrenbos in Mol Aanplant gemengde hagen, heide en vogelbosjes

1.211,37

833,34

378,03

2.500,00

2.218,65

367,81 1.472,81 -

4.718,65

200

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2017 â&#x20AC;&#x201C; Planning 2018

6 Bijlagen Bijlage 1 Jaarrekening en balans 2017 Bijlage 2 Begroting 2018 Bijlage 3 Accountantsverklaring Bijlage 4 Uittreksel notulen van de Algemene Vergadering van 20/02/2017 te Mol Bijlage 5 Kerncijfers Bijlage 6 Overzicht leden en vertegenwoordigers

201