Jaarverslag 2015 planning 2016

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2015 – Planning 2016

Werkingsverslag 2015 – Jaarplanning 2016 Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete Auteurs: Bas Van der Veken, Suzy Volckaerts, Joke Maes, Tom Snoeckx, Els Oostvogels, Karen De Schutter, Hanne Govaers, Moïra Heyn (VIA), Lieven Lavrijsen (VLM).

Coverfoto: Dreefaanplant in Mol-Postel (december 2015) 2

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2015 – Planning 2016

Voorwoord Beste lezer Hierbij stellen we u het jaarverslag 2015 en de planning 2016 van Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete voor.

In 2015 werden opnieuw heel wat concrete projecten gerealiseerd: landschapsteams gingen op tientallen locaties in het werkingsgebied aan de slag, er werden poelen gegraven en vrijwilligers van ons knotteam waren her en der actief in het landschap. Kilometers hagen, houtkanten, dreven en knotbomenrijen werden aangeplant en onderhouden. Gespecialiseerde verzorgers pakten ook heel wat sites met kleinschalig erfgoed en monumentale bomen aan. In het kader van de Europese natuurdoelen herstelden we venhabitats, heide en bossen in onder meer Postel en de Grote Neerheide.

Drie scholen gingen, samen met ons team, de uitdaging aan om hun terrein te vergroenen. In 2015 zetten we ook in op recreatie en de beleving van natuur: zo kwamen er onder meer nieuwe beleefbare wandelpaden en -bruggen in de Landduinenregio. Voor de Kempense Heuvelrug stelden we een landschapsvisie en een toeristisch ontwikkelingsplan op, voor het Turnhouts Vennengebied realiseerden we een toegankelijkheidsregeling. Voor Olen en Geel zijn er alvast trage wegenplannen in opmaak.

2015 was ook het Internationale Jaar van de Bodem en dat is ons niet ontgaan. We hadden aandacht voor het belang van bodems voor landbouw, natuur en streekidentiteit in verschillende projecten, zoals het evenement op de Konijnenberg of de bodemschuif in Landschap De Liereman. 35 hectaren fauna-akkers – die niet alleen mooi, maar ook goed zijn voor de biodiversiteit - sierden ons werkingsgebied in 2015.

Enkele nieuwe projecten werden opgestart op die de kloof tussen landbouw en natuur moeten verkleinen.

Ook voor 2016 hebben we grootse plannen. Naast de intussen honderden kleine ingrepen in het landschap – iets waaraan we willen verder werken in de toekomst – willen we onze impact ook vergroten door in te zetten op gebiedsgerichte projecten. Zo willen we de aanpak rond de Kempense Heuvelrug uitbreiden naar alle betrokken gemeenten. We zullen ook verder inzetten op de Landduinenregio en de mogelijkheden in de andere deelregio’s van ons werkingsgebied verkennen.

Benieuwd naar onze realisaties en toekomstplannen? Lees dan snel verder!

Rik Röttger Voorzitter Gedeputeerde voor Leefmilieu

3

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2015 – Planning 2016

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete vzw Werkingsverslag 2015 – Planning 2016 Inhoud

1 Organisatie en structuur 1.1 1.2 1.2.1 1.2.2 1.2.3 1.3 1.3.1

Werkingsgebied Bestuursorganen Algemene vergadering Raad van bestuur Dagelijks bestuur Personeel Personeelsbestand RLKGN

2 Werking 2015 in het kort 3 Planning 2016 in het kort 4 Jaarverslag en planning 4.1 4.2 4.3 4.4

Natuurbehoud en landschapszorg Recreatief medegebruik en natuurrecreatie Natuureducatie en draagvlakvorming Projecten ANB

5 Financiel overzicht 5.1 5.2 5.3 5.4 5.5

Balans en resultatenrekening 2015 Begroting 2016 Toelichting door de penningmeester Provinciale basissubsidie voor uitvoering acties ikv landschapszorg Projectsubsidies DMN

6 Bijlagen

5 5 6 6 8 9 9 9

13 17 18 18 99 114 137

144 144 144 144 145 145

147

4

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2015 – Planning 2016

1 Organisatie en structuur 1.1 Werkingsgebied Het werkingsgebied van Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete ligt in het oosten van de provincie Antwerpen, en strekte zich tot en met 2015 uit over het grondgebied van 18 gemeenten: Arendonk, Balen, Beerse, Dessel, Geel, Grobbendonk, Herentals, Herenthout, Kasterlee, Lille, Meerhout, Mol, Olen, Oud-Turnhout, Retie, Turnhout, Vorselaar en Vosselaar. . .

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete is gelegen in het oosten van de provincie Antwerpen en omvat 18 gemeenten.

5

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2015 – Planning 2016

1.2 Bestuursorganen Algemene vergadering De Algemene vergadering van Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete is samengesteld uit de provincie Antwerpen, alle 18 aangesloten gemeenten en de erkende verenigingen voor natuur, landbouw, recreatie en wildbeheer, en uit een aantal adviserende instanties.

GROEP B - Erkende milieu- en natuurverenigingen

GROEP A - Provincie- en gemeentebesturen

Wijzigingen samenstelling van de Algemene Vergadering (sinds 23 februari 2016 aangeduid in het vet).

Organisatie VASTE LEDEN (stemgerechtigd) Provincie Antwerpen Gemeente Arendonk Gemeente Balen Gemeente Beerse Gemeente Dessel Stad Geel Gemeente Grobbendonk Stad Herentals Gemeente Herenthout Gemeente Kasterlee Gemeente Lille Gemeente Meerhout Stad Mol Gemeente Olen Gemeente Oud-Turnhout Gemeente Retie Stad Turnhout Gemeente Vorselaar Gemeente Vosselaar Natuurpunt vzw Natuurpunt beheer vzw Natuurpunt De Kievit Natuurpunt De Wulp Natuurpunt Geel-Meerhout kern Geel Natuurpunt Geel-Meerhout kern Meerhout Natuurpunt Kasterlee Natuurpunt Lille Natuurpunt Nete en Aa kern Vorselaar Natuurpunt Nete en Aa kern Grobbendonk-Herenthout Natuurpunt Nete en Aa kern Herentals-Olen Natuurpunt Netebronnen kern Balen Natuurpunt Netebronnen kern Mol Natuurpunt De Turnhoutse Kempen Natuurpunt Wamp en Neten Koninklijke Vereniging voor Natuur- en Stedenschoon vzw VMPA vzw Actiegroep Leefmilieu Kempen (VALK) vzw JNM Neteland

effectief vertegenwoordiger plaatsvervanger Rik Röttger Ann Hermans Wim Wouters August Adriaensen Kris Van Dijck Benny Eyckmans Vincent Van Genechten Mien Van Olmen Ingrid Verheyen Guy Van de Perre Michel Leys Jan Melis Christophe Verdonck Seppe Bouquillon Marleen Gabiëls Karolien Adriaensen Hannes Anaf Filip Van den Broek Marc Soontjens Hendrik Hendrix Jan Van den Berghe Luc Van der Eycken Dirk Geysels Marc Verachtert Dirk De Schutter Paul Dekker Nico Paepen Marleen Jansen

Peter Bellens Joke Segers Mien Vanden Broek Dirk Proost Ellen Broeckx Staf Kauwenberghs Hilde Leens Ludo Van den Broeck Leo Van Herck Griet Noyens Jef Meeuws Jos Tondoor Paul Rotthier Jan Verbist Jé Peeters Lut Hermans Luc Hermans Lieven Janssens Chris Schoenmakers Gerd Zonnenberg Stefan Versweyveld Paul Prinsen Wouter Vanreusel Koen Thibau Luc Van den Bergh Juul Appels Chris Van Den Bosch Dirk Willems

Julien Bouwen

Eddy Vercammen

Willy Vanberghen Jan Mallants Jan De Schepper Gerd Zonnenberg Kris Van der Steen

Herman Puls Herman Bijnens Jef Sas Frank Van Gorp Vital Van Gorp

Rutger Steenmeijer Geert Bekaert Oscar Vanderborght Rik Puls

Frank Hye Jean Quetin Arthur Vleugels Tessa Boeykens

6

Toegetreden leden

GROEP C - Erkende verenigingen voor landbouw - toerisme - wildbeheer

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Landelijke Beweging Boerenbond Bedrijfsgilden Bedrijfskringen Landelijke Gilden KVLV KVLV/AGRA Agrakring Groene Kring vzw / KLJ Regioraden Algemeen Boerensyndicaat Vlaams Agrarisch Centrum vzw WBE Retie vzw WBE De Vart vzw WEB Geel-Olen 1 vzw WBE Het Netebroek Balen WBE 4B vzw WBE Bos&Duin Kasterlee vzw WBE Groot-Lille vzw WBE Nete&Wimp vzw TPA vzw Pasar vzw Kempens Landschap vzw Land van Turnhout vzw Vallei van de Grote Nete vzw Het Groene Neteland vzw Kempense Meren vzw vvv Balen vzw vvv Retie vzw vvv Vorselaar vzw vvv Dessel vzw vvv Mol vzw VormingPlus Kempen Provinciale Landbouwkamer Cultuurraad voor de Kempen vzw KEMP Den Bunt vzw Nationale Boomgaardenstichting Landschapszorg vzw Bosgroep Noorderkempen Bosgroep Kempense Heuvelrug Bosgroep Zuiderkempen Rurant vzw VVV Geel Departement Landbouw en Visserij

Jaarverslag 2015 – Planning 2016

Jelle Claes Marcel Heylen Alfons Gios Eddy de Hoon Rita Geerts Hilda Van den Broeck Rosa Helsen Ellen Vos Sarah Seyen Luc Huybrechts Carine Ceusters Roger Ooms Jozef Schryvers Jan Lavrijsen Marc Geuens Aloys Verherstraeten Paul Hermans Carlo Carpentier Geert Van den Bosch Bie De Busser Hilsande Sels Tine Van den Broeck Jan Aerts Cris Rutten Ingrid Ryken Vincent Kolen Marcel Belmans Marcel Moons Luc Van Hoof Annie Michielsen Guido Van Hoof Christa Truyen Gert Van de Moortel Willy De Ceulaer Maarten D'Hondt Roger Damen Marc Boermans Chris Caerts Wim Boonen Noor De Laat Jan Seynaeve Wim Poelmans Bert Goeman Van Vlierberghe Sam

Ludo Vansant Kathleen Janssen Liliane Aerts

Luc Van Dommelen Danny Meeusen Willy Van der Veken Gerard Lammers Paul Verluyten Jozef Marien Marc Ooms Karel Dierckx Eric Van Echelpoel Dries Daems Ann Kersemans Rob Huyskens Annemie Nagels Nik Tuytelaers Kris Alen Lisette Boeckx Herman Sannen Walter Van de Poel Jules Mermans Guy Peeters Roger Damen Staf Heurckmans Martine Coppieters Wim Van Hout Guide Van Hoof Brigitte Van Dongen Ludo Royen Guy Tilkin André Van Rooy Willy Van De Velde Jan Millis Kristien Vanlommel Kris Alen Marcipont Yves

7

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2015 – Planning 2016

Raad van bestuur De Raad van Bestuur van Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete is samengesteld uit de provincie Antwerpen, alle 18 aangesloten gemeenten en de erkende verenigingen voor natuur, landbouw en recreatie en de wildbeheereenheden.

GROEP C Erkende verenigingen voor landbouw - toerisme - wildbeheer

GROEP B Erkende milieu- en natuurverenigingen

GROEP A Provincie- en gemeentebesturen

Wijzigingen samenstelling van de Raad van Bestuur (sinds 23 februari 2016) aangeduid in het vet vertegenwoordiger Organisatie LEDEN RAAD VAN BESTUUR (stemgerechtigd) Rik RĂśttger Provincie Antwerpen Ann Hermans Gemeente Arendonk Wim Wouters Gemeente Balen Peter Helsen Gemeente Beerse Kris Van Dijck Gemeente Dessel Griet Smaers Stad Geel Peter Van Pelt Gemeente Grobbendonk Mien Van Olmen Stad Herentals Tine Witvrouwen Gemeente Herenthout Guy Van de Perre Gemeente Kasterlee Gemeente Lille Kris Breugelmans Jan Melis Gemeente Meerhout Christophe Verdonck Stad Mol Marc T'Syen Gemeente Olen Leo Van Miert Gemeente Oud-Turnhout Kristel Pelckmans Gemeente Retie Hannes Annaf Stad Turnhout Filip Van den Broeck Gemeente Vorselaar Marc Soontjens Gemeente Vosselaar Hendrik Hendrix Natuurpunt vzw Jan Van den Berghe Natuurpunt beheer vzw Paul Prinsen Natuurpunt De Kievit Dirk Geysels Natuurpunt De Wulp Marc Verachtert Natuurpunt Geel-Meerhout kern Geel Dirk De Schutter Natuurpunt Geel-Meerhout kern Meerhout Paul Dekker Natuurpunt Kasterlee Nico Paepen Natuurpunt Lille Marleen Jansen Natuurpunt Nete en Aa kern Vorselaar Eddy Vercammen Natuurpunt Nete en Aa kern GrobbendonkHerenthout Nete en Aa kern Herentals-Olen Herman Puls Natuurpunt Jan Mallants Natuurpunt Netebronnen kern Balen Jef Sas Natuurpunt Netebronnen kern Mol Gerd Zonnenberg Natuurpunt Turnhoutse Kempen Kris Van der Steen Natuurpunt Wamp en Neten Frank Hye KVNS vzw Geert Bekaert VMPA vzw Oscar Vanderborght Actiegroep Leefmilieu Kempen (VALK) vzw Jelle Claes Landelijke Beweging Boerenbond Marcel Heylen Bedrijfsgilden Alfons Gios Bedrijfskringen Eddy de Hoon Landelijke Gilden Rita Geerts KVLV Hilda Van den Broeck KVLV/AGRA Rosa Helsen Agrakring Giel Boey Groene Kring vzw - KLJ Sarah Seyen Regioraden Luc Huybrechts Algemeen Boerensyndicaat Bie De Busser TPA vzw Vincent Kolen Kempense Meren vzw Tine Van den Broeck Kempens Landschap vzw

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13

8

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jan Aerts Ingrid Ryken Marcel Moons Bart Claes Carlo Carpentier

Jaarverslag 2015 – Planning 2016

Land van Turnhout vzw Het Groene Neteland vzw VVV Retie WBE regio 1 (Dessel) WBE regio 2 (Balen)

14 15 16 17 18

Dagelijks bestuur De Raad van Bestuur verdeelt onder haar leden de functies van voorzitter, ondervoorzitter, secretaris en penningmeester. Het dagelijks bestuur bestaat uit maximaal 5 personen.

Huidige samenstelling Dagelijks Bestuur RLKGN (sinds 23 februari 2016) naam Rik Röttger Kris Van Dijck Sarah Seyen Jan Van den Berghe Bas Van der Veken

vertegenwoordiger provincie Antwerpen gemeente Dessel Regioraden Boerenbond Natuurpunt RLKGN

functie voorzitter ondervoorzitter secretaris penningmeester coördinator

1.3 Personeel Personeelsbestand RLKGN regime

loonrol

Indienst vanaf

Bas Van der Veken

100%

RLKGN

1/5/2009

Joris Matthé

100%

RLKGN

1/6/2009

Els Oostvogels

90%

RLKGN

1/11/2009

projectmedewerker landschapsbeelden

Steve Meuris

100%

RLKGN

1/7/2012

administratief medewerker

Suzy Volckaerts

80%

RLKGN

1/8/2011

projectmedewerker trage wegen en MOS

Hanne Govaers

100%

RLKGN

1/1/2012

projectmedewerker agrarisch Joke Maes natuur- en landschapsbeheer

100%

RLKGN

1/9/2015

projectmedewerker landschap en communicatie

Karen De Schutter

50% 100%

RLKGN

23/2/2015 5/3/2015

Projectmedewerke biodiversiteit

Tom Snoeckx

100%

RLKGN

1/6/2015

functie

naam

coördinator projectmedewerker biodiversiteit projectmedewerker landschap en erfgoed

stafmedewerker Antwerpse Moira Heyn regionale landschappen bedrijfsplanner

Lieven Lavrijsen

uit dienst vanaf

30/6/2015

1 jaar tijdskrediet in 2016

werkt 80% voor RLDV* de 4 RL Antwerps e100% RL’en VLM

RLKGN = basisfinanciering voorzien door provincie en gemeenten * met VIA-subsidies van de Vlaamse overheid en provincie Antwerpen (werkt voor alle Antwerpse RL’en)

9

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2015 – Planning 2016

Volgende personeelswijzigingen vonden plaats in 2015 : Karen De Schutter kwam indienst vanaf 23 februari 2015. In het begin halftijds, maar vanaf 5 maart 2015 voltijds. Zij nam de taken over van Steve Meuris (die vanaf 1 januari 2015 tijdskrediet opnam). Zij is ook verantwoordelijk voor de communicatie.

Tom Snoeckx kwam indienst vanaf 1 juni 2015 als projectmedewerker biodiversiteit ter vervanging van Joris Matthe die uit dienst is vanaf 30 juni 2015.

Els Oostvogels ging in bevallingsverlof vanaf 27 juli 2015 en nam daarna ouderschapsverlof tot en met 3 december 2015. Tijdens haar afwezigheid werden haar taken intern binnen het team overgenomen.

Joke Maes kwam indienst vanaf 1 september 2015 als medewerker agrarisch natuur- en landschapsbeheer.

Personeel RLKGN 2015 functie

naam

regime

loonrol

j f m a m j j a s o n d

coördinator

Bas Van der Veken

100%

RLKGN

x x x

x x

x x x x x x x

projectmedewerker biodiversiteit

Joris Matthé

100%

RLKGN

x x x

x x

x

projectmedewerker biodiversiteit

Tom Snoeckx

100%

RLKGN

Els Oostvogels

90%

RLKGN

x x x

x x

x x x x x x x

projectmedewerker landschapsbeelden

Steve Meuris

0%

RLKGN

x x x

x x

x x

administratief medewerker

Suzy Volckaerts

80 %

RLKGN

x x x

x x

x x x x x x x

projectmedewerker trage wegen en MOS

Hanne Govaers

100%

RLKGN

x x x

x x

x x x x x x x

projectmedewerker landschap en communicatie

Karen De Schutter

% 100%

RLKGN

x

x x

x x x x x x x

100%

RLKGN

projectmedewerker en erfgoed

landschap

projectmedewerker agrarisch Joke Maes natuur- en landschapsbeheer stafmedewerker Antwerpse regionale landschappen

Moira Heyn

bedrijfsplanner

Lieven Lavrijsen

werkt 80% voor de 4 RLDV* Antwerpse RL’en 100% VLM

x x x x x x x

x

x x x x

x x x

x x

x x x x x x X

x x x

x x

x x x x x x x

RLKGN = basisfinanciering voorzien door provincie en gemeenten * met VIA-subsidies van de Vlaamse overheid en provincie Antwerpen (werkt voor alle Antwerpse RL’en) In 2016 worden enkele verschuivingen in het personeelsbestand verwacht. Joke Maes zal waarschijnlijk vanaf 28 januari 2016 in zwangerschapsverlof gaan tot 27 mei 2016. Steve Meuris neemt nog 1 jaar tijdskrediet en Karen De Schutter neemt zijn taken over. Els Oostvogels neemt 1 dag in de week ouderschapsverlof. In de loop van 2016 willen wij ook een communicatiemedewerken aannemen via de ‘Startjob 2016-2017’.

10

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2015 – Planning 2016

Personeelsverwachting RLKGN 2016 functie coördinator

naam Bas Van der Veken

regime

loonrol

j

f

m a

m j j

a s o n d

100%

RLKGN

x

x

x

x

x x x x x x x x

projectmedewerker biodiversiteit

Tom Snoeckx

100%

RLKGN

x

x

x

x

x x x x x x x x

projectmedewerker trage wegen

Hanne Govaers

100%

RLKGN

x

x

x

x

x x x x x x x x

projectmedewerker landschap Els Oostvogels en erfgoed

80%

RLKGN

x

x

x

x

x x x x x x x x

projectmedewerker landschapsbeelden

0%

RLKGN

x

x

x

x

x x x x x x x x

projectmedewerker agrarisch Joke Maes natuur- en landschapsbeheer

100%

RLGKN

x

administratief medewerker

Suzy Volckaerts

80%

RLKGN

x

x

x

x

x x x x x x x x

projectmedewerker landschap en communicatie

Karen De Schutter

100%

RLKGN

x

x

x

x

x x x x x x x x

stafmedewerker Antwerpse regionale landschappen

Moïra Heyn

100%

RLDV*

x

x

x

x

x x x x x x x x

bedrijfsplanner

Lieven Lavrijsen

100%

VLM

x

x

x

x

x x x x x x x x

Steve Meuris

x x x x x x x

RLKGN = basisfinanciering voorzien door provincie en gemeenten * met VIA-subsidies van de Vlaamse overheid en provincie Antwerpen (werkt voor alle Antwerpse RL’en)

11

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2015 – Planning 2016

Taakomschrijving huidige teamleden functie

naam

regime

coördinator

Bas Van der Veken

100%

projectmedewerker biodiversiteit

Tom Snoeckx

100%

Projecten natuurbehoud, monitoring, IHD

100%

Projecten rond agrarisch natuur- en lanschapsbeheer

projectmedewerker trage Hanne Govaers wegen

100%

Project trage wegen, communicatie, publieksactiviteiten, Groen op School

projectmedewerker landschap en erfgoed

Els Oostvogels

80%

Landschapszorg, landschapsvisies, gebiedsgerichte projecten

projectmedewerken landschapsbeelden en communicatie

Karen De Schutter

100%

Communicatie : website, facebook, nieuwsbrief, folders, tentoonstellingen. Landschapszorg

administratief medewerker

Suzy Volckaerts

80%

Algemene administratie, boekhouding, personeel

Lieven Lavrysen

100% (VLM)

Promotie, afsluiten en opvolgen van beheerovereenkomsten met landbouwers voor agromilieumaatregelen op landbouwbedrijven; participatie in RLKGN-projecten met landbouwraakvlakken

100% (Antw.

RL’en)

Organisatie samenwerking tussen provincie en Antwerpse regionale landschappen en RL’en onderling in beleidsdomeinen natuur, soorten & biodiversiteit, landschap, erfgoed, recreatief medegebruik (uitwerken van gemeenschappelijke projecten; afstemming op het vlak van potentiële synergieën; centrale spil in samenwerking tussen provincie, RL’en en andere partners)

projectmedewerker agrarisch natuurlandschapsbeheer

bedrijfsplanner

stafmedewerker Antwerpse regionale landschappen

en Joke Maes

Moïra Heyn

taakomschrijving Algemene coördinatie team, eindverantwoordelijkheid jaarprogrammatie en werking, contacten bestuur en leden, overkoepelende projecten, eindredactie communicatie

vormingen

Een teamvergadering vindt in de regel plaats om de drie weken, afwisselend op kantoor (dinsdagvoormiddag) en op verplaatsing (dinsdagnamiddag) waarbij een van de projecten bezocht wordt.

12

en

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2015 – Planning 2016

2 Werking 2015 in het kort 2015 werd opnieuw een jaar van veel projecten en terreinrealisaties voor RLKGN. Zo konden we op 38 locaties in ons werkingsgebied projecten realiseren rond landschapsherstel, kleinschalig erfgoed en kleine landschapselementen: 2,5km nieuwe hagen en houtkanten werden aangeplant, meer dan 1km bomenrijen met hoogstam- en knotbomen, 2 boomgaarden werden hersteld en 5 nieuwe aangeplant en niet minder dan 94 monumentale bomen werden door profesionele boomverzorgers aangepakt. Enkele sites met kleinschalig bouwkundig erfgoed worden – vaak gespreid over meerdere jaren – aangepakt.

Er werden 6 nieuwe poelen gegraven en of voormalige vis- of zwemvijvers werden ecologisch omgevormd.

Voor de Kempense Heuvelrug tussen Kasterlee en Lichtaart maakten we een landschapsbiografie en hierop gebaseerd een toeristisch ontsluitingsplan. Op basis van dit plan voorzien we de uitvoering van een aantal acties in 2016. Verder willen we het georgafisch uitbreiden naar alle (vier) gemeenten die op de Kempense Heuvelrug liggen.

De vrijwilligers van ons knotteam beheerden opnieuw heel wat knotbomen en houtkanten en een PDPOproject rond beheer van houtkanten in agrarisch gebied werd voorbereid. Het LEADER-project rond de voormalige landbouwkolonie Malou in Balen werd afgewerkt en meteen werd een vervolg gepland. 86 landbouwers in ons werkingsgebied sloten een beheerovereenkomst af voor in totaal 538 objecten. Bijna 35 hectaren fauna-akkers werden opnieuw ingezaaid in samenwerking met wildbeheereenheden en landbouwers.

13

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2015 – Planning 2016

Binnen ons project rond zwaluwen en gierzwaluwen werden nieuwe kunstnesten gehangen, met in het bijzonder een inhaaloperatie in onze nieuwe gemeente (sinds 2015) Arendonk. Ook andere soortgerichte projecten, zoals deze rond vleermuizen en gladde slang, werden vergezet in 2015. In het kader van Europese natuurdoelen bij particulieren werden venhabitats, heide en bossen hersteld in Posten en de Grote Neerheide op de grens van Lichtaart en Herentals.

Ook qua recreatie en natuurbeleving zaten we zeker niet stil. Het trage wegenplan voor de gemeente Olen is bijna afgewerkt en in Geel zijn we halfweg, mede dankzij de hulp van een dertigtal vrijwilligers die mee op pad gaan! Het LEADER-project rond trage wegen in de Zuiderkempen werd afgewerkt, met onder meer de plaatsing van twee fiets- en wandelbruggen. Zoals elk jaar ondergingen drie scholen een groene metamorfose binnen onze MOS-werking, ditmaal in Balen, Turnhout en Herentals. De laatste buitengewone plekjes werden afgewerkt.

14

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2015 – Planning 2016

Rond educatie en draagvlakverbreding werkten we door in de omgeving van het ecoduct Kempengrens in Mol-Postel. De fietsbrochure Sporen in het Zand geeft fietsers in drie thematische lussen heel wat historische weetjes en achtergrondinfo mee. In het Internationale Jaar van de Bodem hadden we ook bijzondere aandacht voor dit thema, met naast de opening van de bodemschuif ook een zeer geslaagd evenement op en over de Konijnenberg in Vosselaar.

Op de volgende pagina vind je een overzicht van de belangrijkste terreinrealisaties van RLKGN in 2015!

15

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2015 – Planning 2016

16

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2015 – Planning 2016

3 Planning 2016 in het kort In 2016 willen we in de eerste plaats verder doen met waar we goed in zijn: concrete terreinrealisaties in ons werkingsgebied, kaderend in gemeentelijke, provinciale, Vlaamse en/of Europese beleidsdoelstellingen en in nauw overleg met alle betrokken particulieren, organisaties en overheden.

De structurele werking rond landschap en erfgoed, biodiversiteit en trage wegen loopt dan ook gewoon verder, met reeds een heel aantal interessante projecten die gepland zijn: - Integratie van kleine en grote paardenhouderijen in het landschap (PDPO) - Werken rond houtkanten in agrarisch gebied (LEADER) - Uitvoering van de landschapsvisie in Malou (LEADER) - Projecten rond landschapsherstel en bouwkundig erfgoed, onder meer in uitvoering van de landschapvisie op de Kempense Heuvelrug - Graven van nieuwe poelen en bufferstroken - Inzaaien van nieuwe fauna-akkers - Acties ikv particulier natuurbeheer voor Europese natuurdoelen, onder meer in Arendonk, Beerse en Kasterlee - Etc. Daarnaast dienen zich een aantal nieuwe gebiedsgerichte projecten aan. De landschapsvisie en toeristisch ontsluitingsplan dat we opmaakten voor de Kempense Heuvelrug tussen Kasterlee en Lichtaart (en gepubliceerd zal worden in 2016) willen we opentrekken naar de andere gemeenten op de Heuvelrug. In de Landduinenregio willen we verder werken aan het beleefbaar maken van het landschap, met onder meer de uitvoering van het project ‘Avontuurlijk wandelen in het Grote Netewoud’.

We hebben ook al een aantal mooie, leuke of boeiende evenementen in het verschiet: - Openingsfeest van De Vaart Verjaart (met tentoonstelling op de boot) op 23 april - Opening van het herstelde parkje en Lourdesgrot in Turnhout op de Dag van het Park op 29 mei - Groot publieksevenement op en over het Ecoduct Kempensgrens op zondag 28 augustus - Vernissage van onze bodemtentoonstelling ‘Soil on canvas’ op vrijdag 30 september - Boekvoorstelling ‘Landschapsvisie en toeristisch ontwikkelingsplan voor de Kempense Heuvelrug tussen Kasterlee en Lichtaart’ (voorjaar) - Filmvoorstelling van onz film ism Frans Verhoeven over Turnhouts Vennengebied in Utopolis Turnhout (zomer) - Premiere voorstelling Kempen-karavaan (najaar) - Opening divers einrichtingsprojecten waaronder 3 scholen - Evenementen ikv 350 jaar grove dennen in de Kempen Ook in 2016 zitten we dus niet stil.

Intussen bereiden we ons voor op de toekomst in een wijzigende beleidsmatige en financiële context.

Belangrijke aandachtspunten daarbij zijn een gezond financieel en personeelsbeleid, het zoeken en vinden van een geschikte huisvesting, het verder professionaliseren van de werking (projectendatabank, GIS, monitoring, …) etc. Tegelijk gaan we het gesprek aan met onze partners in het buitengebied rond duurzame samenwerking voor een optimale landschapskwaliteit in de Kempen.

17

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2015 – Planning 2016

4 Jaarverslag en planning 4.1 Natuurbehoud en landschapszorg Actie 1. Kleine Landschapselementen

Initiatiefnemer/trekker Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete Contactpersoon: Els Oostvogels - Karen De Schutter Partners: provincie Antwerpen, Agentschap natuur en bos, Agentschap onroerend erfgoed, gemeenten Doelgroep: Diverse grondeigenaars: landbouwers, particulieren, openbare besturen, verenigingen Doelstelling Behoud, herstel en uitbreiding van het netwerk van houtige kleine landschapselementen (houtkanten, hagen, dreven en hoogstamboomgaarden) in functie van landschapsherstel, landschapsbeleving, natuurbehoud, erfgoedherstel, natuurverbindingen, versterking van ecologische corridors, en behoud van autochtone bomen en struiken.

Omschrijving Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete wil meewerken aan het behoud, herstel en uitbreiding van landschappelijk en cultuurhistorisch waardevolle houtige landschapselementen met een hoge ecologische en erfgoedwaarde, zoals hoogstamboomgaarden, dreven, hagen en houtkanten.

Met bijzondere aandacht voor het historisch voorkomen van kleine landschapselementen in het landschap willen we de missing links binnen het KLE-netwerk in kaart brengen en waar mogelijk en wenselijk herstellen. Als basis voor de selectie van missing links willen we historische kaarten vergelijken met actuele inventarisaties (onder meer de provinciale landschapskaart).

Naast het landschappelijk en cultuurhistorische aspect, is ook het behoud van streekeigen genetisch materiaal en versterking van biodiversiteit een doelstelling. KLE’s worden steeds gescreend op aanwezigheid van autochtone genenbronnen en bij aanwezigheid wordt deze vrijgesteld, en indien mogelijk verder opgekweekt. De aanplantingen van nieuwe KLE’s gebeuren dan ook steeds met autochtoon plantgoed.

Hagen, houtkanten en (knot)bomenrijen zijn belangrijke landschapsbepalende elementen met een grote waarde als habitat, fourageerplaats of migratieroute voor talrijke dieren en planten. De laatste jaren is hun dichtheid echter sterk afgenomen.

KLE’s zullen hersteld, uitgebreid en nieuw aangelegd worden. Bij het herstel van deze kleine landschapselementen wordt rekening gehouden met: 18

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

   



Jaarverslag 2015 – Planning 2016

cultuurhistorisch voorkomen van KLE’s wenselijkheid van heraanplant uitgaande van de huidige natuur- en landschapswaarden het voorhande opgekweekte autochtoon plantgoed. meerwaarde van de locatie voor heraanplant: voldoende landschappelijke en/of natuurwaarde in de nabijheid (liefst nabij andere KLE, bos, natuurgebieden, groenblauwe verbindingen), exacte ligging niet in ‘vertuinde’ plek, voldoende ruimte voor aanplant (min.

10 meter haag / houtkant). haalbaarheid, b.v. in functie van landbouwbedrijfsvoering

Verloop Actie Uitgevoerd 2015  Op 38 locaties binnen het werkingsgebied van RLKGN werd gewerkt aan herstel of uitbreiding van kleine landschapselementen.

19

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2015 – Planning 2016



aanplant van 2430 meter nieuwe hagen en houtkanten, met een totaal van 3528 stuks plantgoed



aanplant van 1160 meter bomenrij, totaal 145 hoogstammen en knotbomen.



aanplant van 77 fruitbomen in 7 boomgaarden, waarvan 2 herstellingen en aanleg van 5 nieuwe boomgaarden.



In 2014 werden voor 3 sites een erkend boomverzorger aangesteld. In totaal kregen 94 monumentale bomen een herstelsnoei en verzorging.



Voor één particuliere site (deel duinengordel aan De Bergen in Grobbendonk) werd een bomenbeheervisie uitgewerkt in 2015



Totaal van 4302 stuks plantgoed werd aangeplant in 2015, waarvan 3367 stuks met het label ‘Plant van Hier‘

Volgende acties zijn uitgevoerd in 2015 en/of staan gepland in 2016:

Actie 1-1.Landschapsherstel bij hoeve Beerse, vogelzang – aanplant KLE’s

Bij een langgevelhoeve in Beerse aan de Vogelzang werd een landschapsbeheerplan opgemaakt. Er werden eiken, houtkanten en gepaste afrastering geplaatst.

Wegens de aanwezigheid van weidevogels, met name een populatie grutto’s werden enkel bestaande KLE’s versterkt en nieuwe aangeplant aansluitend bij bestaande groenstructuren gehouden. Het open landschap dat voor weidevogels van belang is, blijft zo veel als mogelijk behouden.

Contact: Els Oostvogels 20

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2015 – Planning 2016

Uitgevoerd 2015  Aanplant erf met hagen en houtkanten  Plaatsen van afrastering en poorten Gepland 2016  Inboeten eikenrij

Actie 1-2.KLE-studie Kasterlee

Voor Kasterlee werd in 2013 de start gemaakt voor een inventaris van alle KLE’s binnen de gemeentegrenzen. Deze inventaris werd opgemaakt in kader van een eindwerk van studenten van de Hogeschool Thomas More uit Geel. De inventaris werd opgemaakt samen met een team van vrijwilligers.

Het eindwerk vormt voor de gemeente een nulmeting van het aandeel KLE’s en zal daarnaast aanbevelingen doen omtrent KLE-beheer in de gemeente, hier zullen potentiële projecten uit verder vloeien.

Contact: Els Oostvogels Uitgevoerd 2015  Finaliseren van het project samen met de studenten  Implementatie inventaris en beheeraanbevelingen in GIS-systeem gemeente Kasterlee  Onderzoek naar raakvlakken met landschapsvisie Kempense Heuvelrug Gepland 2016  Beheer van enkele locaties uit de inventaris via het knotteam  Onderzoek naar bescherming van houtig erfgoed in Kasterlee  Onderzoeken van de link met Leader - ‘Houtkanten: natuurlijk kapitaal voor landbouw, natuur en landschap’

Actie 1-3.Inventaris van houtige beplanting met erfgoedwaarde in Oud-Turnhout, Schuurhoven

21

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2015 – Planning 2016

Stephan Delaruelle van de intergemeentelijke archeologische dienst, onderdeel van Projectvereniging Erfgoed Noorderkempen, heeft in het kader van de omvorming van hun organisatie tot IOED, waarbij ze, naast archeologie en monumenten in de toekomst ook rond landschap zullen werken, stage gelopen bij RLKGN. Er werd door Steven een methodiek rond inventariseren van houtig erfgoed ontwikkeld en toegepast op het deelgebied Schuurhoven in Oud-Turnhout (tussen de dorpskern en de Liereman).

Contact:Bas Van der Veken Uitgevoerd 2015  Begeleiding van Stephan Delaruelle bij het uitwerken van de studie Gepland 2016  Prospectie naar acties die kunnen verdervloeien uit de studie

Actie 1-4.Turnhout, park met Lourdesgrot

Deze grot hoorde van oorsprong bij de gronden aan het Sint-Jozefcollege van Turnhout, bij de bouw van de ring werd de grot afgesloten van het schooldomein en raakte in onbruik. Het project beoogt het heropenen van het parkje bij de grot, het bouwkundig herstel van de grot en het ontsluiten van het parkje met een nieuw pad.

In 2013 werd het overwoekerd park opnieuw gemaaid en de grot vrijgesteld. Er werd een buffer aangeplant naar de ring en een takkenril aangelegd. De stad liet in eigen beheer in 2014 een nieuw pad aanleggen dat verbinding maakt met achterliggende bosgebied, op deze manier raakte het park uit isolement en ontsloten voor wandelaar en fietser. In 2015 werd de grot gerestaureerd, de cementrustiek werd door een gespecialiseerde firma hersteld. De grot kreeg nadien ook een nieuw Mariabeeld.

Dit project verloopt in samenspraak met de stad Turnhout die het beheer van de gronden van de school heeft overgenomen.

Contact: Els Oostvogels Uitgevoerd 2015  Renovatie van de Lourdesgrot (zie fiche herstel klein bouwkundig erfgoed) Gepland 2016  Inhuldiging en opening van het nieuwe wandelpad, parkje en de herstelde Lourdesgrot op 29 mei 2016 tijends ‘dag van het park’.

22

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2015 – Planning 2016

Actie 1-5.Landschapsontwerp binnengebied Schambraken , Olen

Deze paardenhouder kocht recent het binnengebied op te Schambraken in Olen. Deze voormalige akkers en weilanden met houtkanten van eik worden ingericht als paardenweides. De gemeente Olen vroeg het regionaal landschap om advies bij het inrichten van de weides waarbij oude buurtwegen en historisch hakhout en monumentale eiken zoveel als mogelijk gevrijwaard blijven. Er werden ook voorstellen opgenomen in het plan om een aantal houtkanten te herstellen Contact: Els Oostvogels Uitgevoerd 2015  Contact met eigenaars  Terreinbezoek met gemeente , eigenaar en architect  Opmaak adviesplan  Advies bij vergunningsaanvragen Gepland 2016  Opvolging van het plan en ondersteuning bij uitvoering

23

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2015 – Planning 2016

Actie 1-6.Herenthout, inrichting site vogelopvangcentrum

Het vogelopvangcentrum van Herenthout kocht een oude voetbalkantine met bijhorende terreinen aan ter hoogte van de Langstraat in Herenthout. De terreinen werden opnieuw natuurlijk ingericht en zoveel mogelijk opgenomen in het aansluitend landschap en bosgebied. In 2013 werd al gestart met de eerste fase van uitvoering.

Contact: Els Oostvogels Uitgevoerd 2015  Aanplant houtkant Gepland 2016  /

Actie 1-7.Site Kabouterberg, Kasterlee – bomenbeheerplan Het gebied kabouterberg en directe omgeving in Kasterlee herbergt heel wat kwaliteiten. De zandduinen, dennen met luchtwortels, eikenhakhoutstoven en bosgebied zorgen voor een belevingswaarde en hebben een grote aantrekkingskracht op (dagjes)toeristen.

Dit alles gelegen in en nabij de dorpskern van Kasterlee zorgt voor een belangrijke economische return voor de gemeente.

Naast het garanderen van de veiligheid voor de bezoekers van de kabouterberg is het behoud en versterken van de gebiedskwaliteiten op lange termijn voornaam. Naast de huidige beleving ligt er nog heel wat potentie verborgen in de kabouterberg en omgeving, dit geeft extra mogelijkheden naar natuureducatie en –recreatie en het bekendmaken van de cultuurhistorie van deze site en gemeente.

De opmaak van een landschapsbeheerplan met een lange termijnvisie voor deze site is aangewezen.

Onderdeel en eerste stap om te komen tot dit landschapsbeheerplan was de opmaak zijn van een bomenbeheerplan. Het plan werd opgemaakt in 2013.

Contact: Els Oostvogels Uitgevoerd 2015  Uitvoering fase II snoei van de luchtworteldennen  Uitvoering fase I snoei van de oude eiken  Evaluatie van snoei fase I luchtworteldennen Gepland 2016  Opvolgen van bomenbeheerplan in samenwerking met gemeente Kasterlee en agentschap Natuur en Bos 24

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2015 – Planning 2016

Actie 1-8.Landschapsherstel in de Kindernauwvallei, Lille Een particuliere eigenaar in Lille heeft gronden bij zijn langgevelhoeve die aansluiten bij natuurgebied en vallei Kindernauw. De eigenaar vraagt advies over de inrichting van zijn percelen ikv landschaps- en natuurinrichting (ong. 3ha).

Contact: Els Oostvogels Uitgevoerd 2015  Wegens verkoop van de woning is het project niet doorgegaan.

Gepland 2016  /

Actie 1-9.Kluis van Moria, Landschapsherstel in Vorselaar

Een gedeelte van het domein van de ‘broeders van liefde’ is in bruikleen gegeven aan ‘Kluis van Moria vzw’. Samen met Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete wil Kluis van Moria de terreinen, voornamelijk beplant met sparren en dennen, omvormen naar inheems loofhout, de acties zoals aangevraagd in deze natuurvergunning passen binnen een landschapsplan. Naast de omvorming van de stroken van spar en den naar inheems hakhout voorziet het plan in de aanplant van hagen, knotbomen en hoogstam- en halfstamboomgaard. De aangeduide oppervlakten bos worden behouden en ook omgevormd. Het plan werd al opgemaakt in 2013.

Contact: Els Oostvogels Uitgevoerd 2015  Wegens wijzigingen in bestuur van ‘de Kluis van Moria’ heeft de uitvoering van het project vertraging opgelopen. Deze wordt verschoven naar 2016.

Gepland 2016  Uitvoering landschapsplan – aanplant houtkanten, hoogstamboomgaard, hagen, knotbomen

25

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2015 – Planning 2016

Actie 1-10.Landschapsherstel aan de Hulzen, Herentals/Lille

Deze eigenaar vroegen advies aan het RLKGN omtrent het beheer van de houtkanten, bosjes en weiland.

Het weiland is gelegen in Lille, Herentals in de vallei van de Aa, het gaat over een klein perceel omzoomd met houtkanten, gelegen in open landbouwgebied. Samen met de bosgroep Kempense Heuvelrug werd een beheer en toekomstbeeld uitgewerkt.

Contact: Els Oostvogels Uitgevoerd 2015  Bosbeheer Gepland 2016  Vervolledigen houtkant

Actie 1-11.Duinengordel, Grobbendonk

Deze beboste duinengordel loopt parallel met de straat Bergen in Grobbendonk en is een uitloper van de Kempense Heuvelrug. De duin is bebost met grove den en eikenhakhout. Er wordt veelvuldig gerecreëerd op de duinenrug wat zorgt voor erosie. Een aantal percelen zijn gelegen tegen de duinenrug wat vertuining met zich meebrengt. Voor de gemeentelijke eigendommen op de rug wordt een beheervisie uitgewerkt. De visie geeft de richtlijnen aan hoe omgaan met het bosbeheer, aanplant, recreatie en erosie.

Contact: Els Oostvogels Uitgevoerd 2015  Beheervisie voor de duinenrug opgemaakt door erkend boomverzorger in samenspraak met RLKGN Gepland 2016  Terugkoppeling met gemeente, ANB en Bosgroep Kempense Heuvelrug  Prospectie naar koppeling van dit project aan opschaling van landschapsvisie Kempense Heuvelrug.

26

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2015 – Planning 2016

Actie 1-12.Dreefherstel, Postel

Het project is gelegen op het contactvlak tussen de deelgebieden “8. Grootbos” en “9.

Luikgestelse Heide” van het SBZ-gebied Valleigebieden van de Kleine Nete met brongebieden, moerassen en hei. Om de corridor tussen deze twee gebieden te versterken werd een populierendreef omgevormd naar een dubbele eikendreef. De aanplant kadert eveneens binnen de begeleidende maatregelen bij het ecoduct Kempengrens in Postel.

De huidige driedubbele populierendreef was aan vervanging toe. De oostelijke rij heeft door vermoedelijke compactering door (landbouw)voertuigen schade opgelopen met de dood van bijna alle exemplaren tot gevolg. De middelste rij is voor 75% verdwenen door lichten plaatsgebrek. De westelijke rij verkeerde in slechte gezondheidstoestand of is kaprijp.

Aantal populieren die geveld zijn bedraagt 251 waaronder 39 rechtstaande dode bomen.

Uitgevoerd 2015  Vervanging dreef door eiken (2x570m)  Aanvullen houtkant (bosrand 187m)  Aanvullen hakhoutkant (50m) Gepland 2016  Opvolgen aanplant

27

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2015 – Planning 2016

Actie 1-13.Aanplant knoteikenrij en houtkanten te Meerhout

Bij een particulier in Meerhout, in het gehuchte Gebergte werd een hooiland opnieuw omzoomd met een houtkant van eiken en een knoteikenrij. De eigenaar zal het hooiland in extensief beheer brengen zodanig na een aantal jaren een soortenrijker hooiland kan ontstaan.

Uitgevoerd 2015  Aanplant van knoteikenrij en houtkant ter versterking van het kleinschalig landschap bij het Gebergte Gepland 2016  Opvolgen aanplant

28

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2015 – Planning 2016

Actie 1-14.Aanplant houtkant bij bufferstrook aan het Olens Broek, Olen In 2014 werd deze bufferstrook gegraven aan het Olens Broek in Olen, dit ter verhoging van de buffercapaciteit en de natuur- en belevingswaarde. Dit door het creëren van meer gradiënten en ter vernatting van het natuurgebied Olens Broek, en buffering van het aangrenzende landbouwgebied. Er werd in een laatste fase een houtkant aangeplant.

Bovenstaande foto bij hoge waterstand, genomen na aanleg. Op de voorgrond in de foto is de geplaatste stuw te zien, rechts op de foto de opgeworpen talud naar het aangrenzende landbouwgebied. Momenteel loopt nu het water in het natuurgebied Olens Broek. Tot voor de aanleg van de bufferstrook liep het water dat vanuit de Kleine Nete overstroomde in het landbouwgebied. Door de aanleg van een dijk bleef het nu binnen het bufferbekken, liep het over de stuw en zo in het Olens Broek. Naar schatting wordt met de bufferstrook een 25.000 à 30.000m³ water geborgen in het Olens Broek.

Uitgevoerd 2015  Aanplant van houtkant bij bufferstrook (aangelegd in 2014) in het Olens Broek Gepland 2016  Opvolgen aanplant en bufferbekken

Actie 1-15.Aanplant hoogstamboomgaard bij hoeve te Geel, Roshoevendijk In 2013 werd gestart met dit project bij een particulier in Geel. De voorbije jaren werd uitvoering gegeven aan het plan, er werden knotelzenrijen, houtkanten, hagen en solitaire bomen geplant. in een laatste fase werd de hoogstamboomgaard aangelegd.

Uitgevoerd 2015  Aanplant van hoogstamboomgaard bij hoeve (fase II uitvoering plan) Gepland 2016  Opvolgen aanplant 29

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2015 – Planning 2016

Actie 1-16.Geel - lindeproject Na overleg tussen de Stad Geel en het Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete werden in 2014 zes locaties in Geel Zammel bezocht met waardevolle lindebomen. Deze zes locaties werden bezocht door vertegenwoordigers van de kerkfabriek, Bart De Boel (Stad Geel), Steve Meuris (RLKGN) en Ben Bergen (boomverzorger).

De locaties betreffen: Knotlinde te Geel Zammel (perceel kerkfabriek - Tongerlosebinnenweg), Linde Zammelsweg, Kapellinde Sint Dimpnakapel Sint-Gerebernusstraat, Erflinde naast nieuwbouw thv Zammelsweg 14, Knotlinde nabij watermolen Eindhoutseweg 37, Lindedreef Berthoutsedreef) Contact: Karen De Schutter Uitgevoerd 2014  Prospectie en overleg  Offerte-aanvraag opmaak overkoepelend beheerplan  Offerte-aanvraag onderhoudsnoei Kapellinde Uitgevoerd 2015  Opmaak overkoepelend beheerplan  Offerteaanvragen  Uitvoer: Onderhoudsnoei Kapellinde bij Sint Dimpnakapel  Uitvoer: Herknotten van knotlinde  Uitvoer: Snoeiwerken van Erflinde naast nieuwbouw  Uitvoer: Herknotten van knotlinde en Amerikaanse eik nabij Watermolen Gepland 2016  Mits goedkeuring schepencollege en geldige kapvergunning: Vellen van Amerikaanse knoteik nabij oeroude knotlinde bij de Watermolen in de Eindhoutseweg in Geel. De Amerikaanse eik overschaduwde de knotlinde. Momenteel zijn beide bomen in herknot. De Amerikaanse eik beschadigt het gebouw en zal op termijn opnieuw de linde overschaduwen.  Mits goedkeuring schepencollege: snoeiwerken aan Berthoutsedreef  Mits goedkeuring schepencollege: snoeiwerken linde aan Zammelseweg 185H

30

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2015 – Planning 2016

Uitleg bij foto’s van links naar rechts van boven naar onder: 1. Opmaak en stapsgewijze uitvoer van het bomenbeheerplan opgesteld door Bergen Boomverzorging.

2. Zeer dringende onderhoudssnoei aan Kapellinde, Sint Gerebernusstraat in Geel.

3. Snoeiwerken aan erflinde t.h.v. Zammelseweg 11 in Geel.

4. Herknotten van de majusteuse knotlinde en vellen van enkele populieren om de lichtconcurrentie weg te nemen, Tongerlosebinnenweg in Geel.

5. Herknotten van knotlinde en Amerikaanse eik nabij Watermolen, Eindhoutseweg in Geel.

31

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2015 – Planning 2016

Actie 1-17.Beerse, Landschapsherstel Een particuliere eigenaar in Beerse heeft bij zijn woning een weiland in eigendom dat hij wilde inrichten met een hoogstamboomgaard, hagen, knotbomen en houtkanten.

Vooraf had hij al een aantal ideeën, maar vroeg RLKGN voor de opmaak van een ontwerpplan en steun voor uitvoering.

Contact: Els Oostvogels en Karen De Schutter

Schets door eigenaar – Luchtfoto met ruimere omgeving van de hoeve en groot landbouwperceel Uitgevoerd 2014  Terreinbezoeken met eigenaar  Landschapsstudie: historische kaartanalyse Uitgevoerd 2015  Terreinbezoeken met eigenaar  Opmaak ontwerpplan  Opmaak beplantingsplan  Uitvoering plan: afrastering door natuurwerk vzw Gepland 2016  Uitvoering plan: Aanleveren plantgoed en aanplantingswerken door Natuurwerk vzw  Terreinbezoek met eigenaar voor Poel  Aanvraag vergunningen voor poelen

32

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2015 – Planning 2016

Actie 1-18.Geel, Landschapsherstel aan biologische varkensboerderij De Steenovens in Geel

Contact: Karen De Schutter Deze boerderij met 5ha landbouwgrond zorgt voor de opkweek van biologische varkens, kippen, aardappelen en granen. De boer komt ten rade bij Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete om de terreinen in te richten met houtkanten, bomenrijen en fruitbomen. De aanplantingen met bosgoed en hoogstamfruit dienen schaduw te leveren voor de varkens. Het fruit zal daarbij in de toekomst geoogst worden om sap van te persen en te verwerken door de 3 wilgen. Daarnaast wordt ook met aanplantingen een buffer aangelegd naar de zuidelijk aangrenzende bedrijven aan de Antwerpseweg.

Samen met de boer wordt een plan uitgewerkt. De weilanden en akkers in de omgeving van ‘de Steenovens’ bevatten nog heel wat relicten van het oude landbouwlandschap. De landbouwer schakelde ook de landschapsplanner van VLM in. De eikenrijen, houtkanten en een aarden wal met houtkant zijn hier nog de sporen van. Er wordt binnen het plan gekeken of bij de inrichting van de gronden opnieuw de oude, kleinere percelering (ten dele) hersteld kan worden.

Uitgevoerd 2015  Terreinbezoeken met eigenaar  Terreinbezoek met Landschapsplanner VLM  Terreinbezoek door Natuurwerk vzw voor uitvoering  Aanvraag kapvergunning voor het verwijderen van bestaande houtkanten  Enkele houtkanten werden overwoekerd door populier. De houtkanten werden verwijderd, de grond omgefreesd en in een droge periode in 2016 opnieuw aangeplant  Aanleveren plantgoed deel 1 en materialen Gepland 2016  Nazorg van het project, advies aan eigenaar  Aanleveren plantgoed deel 2 33

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2015 – Planning 2016

Woordje uitleg bij het ontwerp  Boomgaard met 53 hoogstambomen, extra aandacht voor sterke, oude rassen uit deze streek.  Vervolledigen van bestaande eikenrijen.

De varkens van Fam. Verachtert lopen los in de weides. In het verleden hebben de varkens een aantal bomen beschadigd door hun gewroet. Hierdoor is bij de nieuwe aanplanting rekening gehouden met het uitrasteren van de bomen en de houtkanten.  Deze bio-boer ontvangt veel klanten in hun bio-winkeltje dat tevens dienst doet als verkooppunt van groentenpakketten en diverse andere streekproducten. Het is belangrijk om het bedrijf een mooie uitstraling te geven waaronder ook het vernieuwen van de bestaande afsluiting en poorten onder valt.  Gemengde hagen, knotbomen, bessenstruiken, elzensingels, omhaagde moestuin met meidoorn en houtkanten.

34

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2015 – Planning 2016

Actie 1-19. Retie, landschapsherstel bij hoeve – zorgboerderij Trezemieke Landschapsherstel rond een hoeve in Retie door de aanplant van KLE’s in een KLE-arm landschap: houtkanten, (gemengde) hagen, knotbomen, hoogstamboomgaard bij de hoeve.

De eigenaars starten ondertussen met en wensten hun aanplantingswerken te vervolledigen.

Bovendien was er ook een deel uitval van het plantgoed dat de eigenaars zelf wensten te vervangen.

De fruitcursus gaat dit jaar door op het erf van deze eigenaar. Zijn vrouw baat een zorgboerderij uit en zij stellen een lokaal en hun boomgaard ter beschikking voor de cursus.

Contact: Karen De Schutter Uitgevoerd 2015  Aanleveren plantgoed (incl. inboet)

Actie 1-20. Meerhout, inpassing woning in waardevol en kleinschalig landschap Dit project beoogt het inpassen van de percelen in het kleinschalig landschap met houtkanten en hooilandjes. De exoten (coniferen) zijn verwijderd, de boomgaard hersteld en streekeigen hagen, houtkanten en knotbomen aangeplant. Alle exoten worden verwijderd en vervangen door inheemse en streekeigen hagen en houtkanten.

Contact: Karen De Schutter Uitgevoerd 2015  Aanleveren plantgoed (inboet)

35

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2015 – Planning 2016

Actie 1-21. Mol, perceel aan Vleminksloop Contact: Karen De Schutter Uitgevoerd 2015  Terreinbezoeken met eigenaar  Uitwerpen ontwerp en beplantingsplan  Terreinbezoek door Natuurwerk vzw voor offerte aanleg  Opmaak offerte plantgoed Gepland 2016  Plantgoed Het landbouwperceel is gelegen aan de Vleminksloop in Mol. De eigenaars vroegen advies van RLKGN om hun perceel dat oeverwoekerd was met brandnetels en bramen om te vormen. De eigenaars wensen aanplantingswerken uit te voeren die vogel- en insectenvriendelijk zijn en waar zijzelf vruchten van kunnen oogsten.

Woordje uitleg bij het ontwerp: Op de perceelsgrenzen zijn gemengde hagen en houtkanten voorzien. De eigenaars toonden ook interesse voor een poel en fruitbomen.

36

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2015 – Planning 2016

Actie 1-22. Geel, De plantentrekker CSA De Plantentrekker is een zelfoogstboerderij in Geel. Boer Tim kweekt daar op een biologischdynamische wijze groenten voor zijn leden. Bij De Plantentrekker oogst je zelf je voedsel bij de lokale boer. Seizoensgebonden, kraakverse en biologische groenten, fruit en kruiden van het veld rechtstreeks op je bord!

Boer Tim wilde graag zijn perceel extra bufferen tegen insijpeling van bestrijdingsmiddelen en bemesting.

Hiervoor klopte hij aan bij Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete. In overleg met de Landschapsplanner van VLM werd de bestaande heg en de knotbomenrij vervolledigd.

Contact: Karen De Schutter Uitgevoerd 2015  Terreinbezoek met Lieven Lavrysen, Bedrijfsplanner bij VLM  Aanleveren plantgoed (inboet)

Actie 1-23. Lichtaart, Aanplant na vijveromvorming Eigenaar Jan contacteerde ons voor het ecologisch omvormen van zijn vijver. Na de omvormingswerken wilde hij graag nog enkele heggen en houtkanten aanplanten met inheems plantgoed.

Contact: Karen De Schutter Uitgevoerd 2015  Terreinbezoeken voor vijveromvormingswerk (zie vijveromvormingsproject p.)  Aanleveren plantgoed

37

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2015 – Planning 2016

Actie 1-24. Turnhout, Basisschool De Smiskens

Een mama die in de ouderenraad van de Smiskensschool zetelt, contacteerde Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete voor bomenadvies. De school wenst graag enkele bomen aan te planten die op termijn schaduw geven voor de warme zomerdagen. Momenteel is er voor de kleuters op hun speelplaats onvoldoende schaduw.

Na overleg wenst de school 9 kleinbladige lindebomen aan te planten. Deze bomen zijn zeer insecten- en kindvriendelijk. Bovendien verspreiden ze een aangename geur tijdens hun bloei.

De School gaat samen met de groenman en hun leerlingen de aanplantingswerken uitvoeren. Natuurwerk vzw zal wel het nodige materiaal aanleveren.

Contact: Karen De Schutter Uitgevoerd 2015  Terreinbezoek met contactpersoon uit ouderenraad en leerkracht van basisschool De Smisskens  Uitwerking bomenvoorstel voor speelplaats  Aanvraag prijsofferte bij Natuurwerk vzw Gepland 2016  Aanleveren plantgoed Financiering Financieringskanalen 2015: 70% door RLKGN via subsidies landschapswerking of DMN, 30% door grondeigenaars.

Financieringskanalen 2016:  70% door RLKGN via subsidies landschapswerking of DMN, 30% door grondeigenaars.  Aanvraag projectsubsidies bij AOE Gelinkte acties  Communicatie, sensibilisatie rond landschap en erfgoed  Klein bouwkundig erfgoed  Leader-project Malou  Leader-project Houtkanten  Poelen

38

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2015 – Planning 2016

Actie 2. Klein bouwkundig erfgoed

Contactpersoon: Karen De Schutter – Els Oostvogels Partners: provincie Antwerpen, heemkring, erfgoedcellen, Agentschap voor Onroerend Erfgoed, gemeenten Doelgroep: Diverse grondeigenaars Situering Doelstelling Herstel van kleinschalig (bouwkundig) erfgoed en omgeving.

Omschrijving Regionaal landschap Kleine en Grote Nete ondersteund herstel van klein bouwkundig erfgoed en herstel van de omgeving van zulke relicten.

Actie 2-1.Dessel, herstel Kruiskapel en site Kruistkapel te Dessel Heide

39

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2015 – Planning 2016

Deze kapel op een heuvel is centraal gelegen in het gehucht Dessel-Heide. De kapel is toe aan restauratie, alsook de oude linde en het omringende eikenhakhout vragen verzorging.

Deze intacte site is momenteel niet waarneembaar bij het doorrijden van het gehucht. Er zijn heel wat potenties naar herintegratie en herinrichting van de kapel in het gehucht. Rondom de site is een buurthuis en dagcentrum ‘De Hei’. De buurt staat momenteel al in voor het dagelijkse onderhoud van de kapel. Het project verloopt samen met de gemeente Dessel, de heemkring en bij voorkeur met betrokkenheid van het buurthuis en dagcentrum.

Een eerste verkennend terreinbezoek met de gemeente Dessel en de heemkring vond al plaats, Uitgevoerd 2014  Prospectie  Terreinbezoek met gemeente Dessel en heemkring Dessel Uitgevoerd 2015  Terreinbezoek met gemeente Dessel, Heemkundige kring, Bergen boomverzorging en een aannemer die tevens leerkracht is op een technische school  Onderzoek linde door boomverzorger  Onderzoek naar mogelijkheden bouwkundig herstel van de kapel Gepland 2016  Bouwkundig herstel van de kapel  Participatie aangrenzend zorgtehuis en buurthuis  Prospectie naar inrichting van de ruimere omgeving van de kapel in het gehucht Dessel Heide

Actie 2-2.Dessel, renovatie veldkapelletje Kleine Heide nabij hoeve

Uitgevoerd 2015  Prospectie: het veldkapelletje wordt scheefgeduwd door de berk die er vlak naast staat  Terreinbezoek en offerteaanvraag bij Natuurwerk vzw Gepland 2016  Het kapelletje naar voor verplaatsen zodat het terug recht staat. Boordstenen en beplanting rondom in ere herstellen.

40

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2015 – Planning 2016

Actie 2-3. Lourdesgrot, Turnhout

Bouwkundig herstel van de Lourdesgrot aan de voormalige gronden van het Sint-Jozefscollege in Turnhout. De site vaan de Lourdesgrot is jarenlang overwoekerd geweest en werd in 2014 vrijgesteld. Het park werd hersteld en heraangeplant in 2013, in 2014 werd een nieuw wandelpad aangelegd, in een laatste fase werd de grot gerestaureerd. Bouwkundig herstel van de cementrustiek in functie van het behoud van dit religieus erfgoed werd dus uitgevoerd in 2015.

Uitgevoerd 2015  Bouwkundig herstel van de grot en de cementrustiek Gepland 2016  Opening en inhuldiging van de gerenoveerde Lourdesgrot met heraangelegd parkje en nieuwe wandelpad in kader van de ‘dag van het park’ op 29 mei 2016

Actie 2-4. Herstel van Kempense stal in landschap Lovenhoek, Vorselaar Deze oude Kempense stal is gelegen in het gebied Lovenhoek, te midden een historisch landschap.

Lovenhoek vormt samen met ‘de Krabbels ‘ in de gemeente Zandhoven een onversnipperd en waardevol geheel van ongeveer 500ha. Langsheen de stal loopt een druk gebruikt wandel- en ruiterpad.

De Lovenhoek was van oudsher een gehucht met een groepering van een 10-tal boerderijen omgeven door akkers. De laatste 50 jaar is het gehucht stilaan leeggelopen en zijn de Kempense stal, de kapel van Lovenhoek, een monumentale eik en de verderop gelegen hoeve nog de enige getuigen van deze eeuwenoude gemeenschap. De Kempense stal is opgenomen in de inventaris van Onroerend Erfgoed (http://inventaris.vioe.be/dibe/relict/47551) en maakte initieel deel uit van een boerderij, het woonhuis is echter afgebroken. In de zijgevel en fundamenten zijn hiervan nog relicten te vinden.

De oude koeienstal werd jarenlang gebruikt door jagers als rust- en ontmoetingslokaal, maar werd nadien verwaarloosd. De stal is in verval, maar heeft nog de originele staat (metselwerk, bakstenen vloer, kribbes, eiken gebinte) en toont goed het vroegere boerenleven. Intussen is het gebouw in eigendom van natuurpunt en heeft de stal elementaire opsmukwerken gekregen om verder verval tegen te gaan.

Er wordt heel wat gerecreëerd in dit voor Vorselaar één van de meest aantrekkelijke landschappen. Het gebied kent echter geen duidelijk vertrek of ontmoetingspunt en 41

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2015 – Planning 2016

Natuurpunt en gemeente Vorselaar krijgen steeds meer vragen van andere verenigingen als de VVV, wandel- en fietsclubs, scholen, … om het gebouw te kunnen gebruiken of aan te wenden als vertrekpunt voor wandelingen.

Het toekennen van een actieve functie aan de stal als ontvangstruimte, educatieve ruimte, gemeenschapshuis of vertrekpunt van wandelingen zou het gehucht Lovenhoek opnieuw leven inblazen en dit Kempens erfgoed ontsluiten en in de kijker zetten. Daarbij vergroot het de beleefbaarheid voor de passant en recreant en toont het oude boerenleven.

Het project voorziet in een authentiek herstel van de stal in zijn omgeving, de uitbouw van de Kempense stal als ontmoetingsruimte, gemeenschapshuis en vertrekpunt en het versterken van de link met het gebied Krabbels, recreatieve netwerken en trage wegennetwerk van Zandhoven.

In 2011 werden in de buurt van de stal 2 nieuwe poelen gegraven in functie van herstel historisch nat landschap en habitatuitbreiding van de kamsalamander.

Uitgevoerd 2015  Overleg en terreinbezoek met natuurpunt in kader aanvraag LEADER-project  Aanvraag LEADERsteun – niet goedgekeurd  Contacten met gemeente Vorselaar, VVV, Regionaal Landschap De Voorkempen over mogelijkheden tot samenwerking en vergroten gebiedswerking in Lovenhoek en inpassing van de stal in ruimer landschap.

Gepland 2016  Verdere prospectie naar mogelijkheden via LEADER met herschrijven van het project  Fase I van noodzakelijke eerste bouwkundig herstel in functie van behoud.  Bij bekomen van extra financiële ondersteuning via aanvullende projectmiddelen wordt aanstelling van architect en verdere uitbouw en herstel van de stal en uitbouw tot educatieve plek en poort tot het gebied bekeken.

Actie 2-5. Kapel aan Schuurhoven, Oud-Turnhout

Het project voorziet in de ondersteuning van de hogeschool Thomas More bij het herstel van de kapel aan Schuurhoven in Oud-Turnhout. RLKGN geeft advies naar opmaak van het ontwerp en bekijkt de mogelijkheden tot financiële ondersteuning via de landschapswerking. Het project verloopt verder in samenwerking met Toerisme Oud-Turnhout.

Gepland 2016  Overleg met Thomas More en Toerisme Kasterlee en terreinbezoek  Kaartanalyse en advisering ontwerp (behoud openheid, zichtbaarheid, maximaliseren erfgoedwaarde)  Restauratie van de kapel en herinrichting van de site rond de kapel in samenwerking met studenten bouwkunde van de hogeschool Thomas More in Geel.

42

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2015 – Planning 2016

Actie 2-6 Kapellen in de Malou, Balen

Binnen het Leader-project van de Malou in Balen werden drie veldkappelen onder handen genomen. De kapellen werden gerestaureerd.

Uitgevoerd 2015  Bouwkundig herstel van drie veldkappelen.

Gepland 2016  Aanplant bij de kapel aan de Antverpialaan aan de hoofdtoegangsweg naar de Malou.  Zie acties bij Leader-project Malou

Actie 2-7 Sint-Jozefskapel, Lichtaart

Momenteel is de kapel in bosverband gelegen, op een kruising van twee holle wegen. Het kapelletje wordt goed onderhouden, er wordt gekeken met de aangelande eigenaars hoe de kapel opnieuw zichtbaarder beleefbaarder gemaakt kan worden in het bos.

Uitgevoerd 2015  / Gepland 2016  Terreinbezoek en overleg met bosgroep  Overleg met aangelande eigenaars 43

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2015 – Planning 2016

Actie 3. Ecologische poelen en vijveromvorming

Initiatiefnemer/trekker Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete Contactpersoon: Karen De Schutter Partners: provincie Antwerpen, Agentschap voor Natuur en Bos, Agentschap voor Onroerend Erfgoed, gemeentes Doelgroep: Diverse grondeigenaars: landbouwers, particulieren, openbare besturen, verenigingen Situering

Doelstelling 

  

Het historische poelennetwerk in het werkingsgebied versterken om zo de landschapskwaliteit te verbeteren en bijkomend het leefgebied voor watergebonden fauna en flora te verbeteren, verbinden en uit te breiden.

De omvorming van bestaande waterpartijen naar meer ecologische aquatische habitats.

Aanleg van waterbuffers Via sensibilisatie en promotie verschillende doelgroepen overtuigen van de waarde van poelen.

Omschrijving Het historische landbouwlandschap was rijk aan poelen. Door de evolutie in het landgebruik en de landbouwmethoden zijn dergelijke poelen zeldzaam geworden. Om dit cultuurhistorische en landschappelijk erfgoed te herstellen, worden vijvers omgevormd en poelen hersteld of aangelegd.

Bijkomend wordt het leefgebied voor watergebonden planten en dieren verbeterd en uitgebreid door de versterking van het al bestaande poelennetwerk. Voorkeur wordt gegeven aan locaties met een historische aanwezigheid van een poel of op plaatsen met voldoende landschaps- en natuurwaarde.

44

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2015 – Planning 2016

Actie 3-1.Geel, Aanleg van een poel in agrarisch gebied De terreineigenaars bekeken in samenspraak met het Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete hoe de ecologische, landschappelijke en praktische inrichting van het terrein kon worden geoptimaliseerd.

Naast de opmaak van een aanplantingsplan door de landschapsanimator met ondermeer de aanplant van enkele hagen en een hoogstamboomgaard werd ook de waterhuishouding van het terrein onder de loep genomen en werd geopteerd om op het perceel ook de aanleg van een natuurlijke poel met ecologische functie te voorzien.

Het realiseren van een natuurlijke poel zal leiden tot een betere waterhuishouding van het terrein en opwaardering van de ecologische en landschappelijke waarde van de omegeving.

Bestaande situatie voor de graafwerken

45

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2015 – Planning 2016

Uitgevoerd 2014  Terreinbezoek  Aanvraag stedenbouwkundige vergunning voor de realisatie van de poel  Terreinbezoek - offerteaanvraag Uitgevoerd 2015  Onderhoud houtkant  Uitvoering: Graafwerk poel

46

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2015 – Planning 2016

Actie 3-2.Geel, ecologische inrichting landbouwbedrijf in omvorming naar zorgboerderij met poel De Hoeve van Fam. Dams is een van de typische witte hoeves van het Kempisch Domein in Geel.

Bij de omvorming van het bestaande landbouwbedrijf naar een zorgboerderij met een socio-educatieve functie werd in samenspraak met het Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete bekeken hoe de ecologische, landschappelijke en praktische inrichting van het terrein kon worden geoptimaliseerd.

Naast de opmaak van een aanplantingsplan ism de Hooibeekhoeve (het praktijk- en voorlichtingscentrum voor melkveehouderij, gewassen en plattelandsontwikkeling in de provincie Antwerpen) met ondermeer de aanplant van enkele hagen, de aanleg van een kruidentuin en speelzone en het herstel van een hoogstamboomgaard werd ook de waterhuishouding van het terrein onder de loep genomen. Daarbij werd geopteerd voor de aanleg van een natuurlijke poel met ecologische functie als opvangbekken voor overtollig water in de natte maanden.

Wanneer de aanplantingswerken aangevat zouden worden is het project door persoonlijke omstandigheden van de eigenaar on hold gezet.

Foto genomen tijdens de graafwerken.

1 Maand na de graafwerken is al duidelijk dat de poel mooi op gaat in het achterliggende landschap.

Bovendien hebben de eerste kikkers al hun eerste intrede genomen in de poel.

47

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2015 – Planning 2016

Uitgevoerd 2015  Terreinbezoeken met eigenaar  Terreinbezoek door aannemer voor uitvoering poel  Aanvraag vergunning voor de aanleg van een poel  Aanleg poel  Terreinbezoeken met eigenaar en Hooibeekhoeve voor beplanting Gepland 2016  Afwachtende houding van RLKGN – aanplantingswerken

48

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2015 – Planning 2016

Actie 3-3.Balen, Aanleg van een poel in privaat natuurgebied

Foto links: Bestaande toestand met een dichte begroeiing Foto rechts: Veel meer openheid na het geleverde werk van Bosgroep Noorderkempen.

Het perceel van Mia zag er tot voor kort heel anders uit. Hoge bomen overschaduwden het perceel en verkleinden het ruimtelijkgevoel heel sterk.

De poel is in een organische vorm uitgegevragen voor een optimale oeverhabitat te verkrijgen.

De poel draagt bij tot het ecologische en landschappelijke aspect van het perceel in zijn omgeving.

Op bovenstaande foto zie je links een grote poel die kan overlopen in het kleinere poeltje rechts. Het perceel loopt bij natte winters onder water, de poelen zullen al een groot deel van dit water bufferen.

Uitgevoerd 2015  Terreinbezoek  Aanvraag vergunning  Vellen van bomen door Bosgroep Zuiderkempen Gepland 2016  Uitvoering: Graafwerk poel

49

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2015 – Planning 2016

Actie 3-4.Meerhout, Ecologische omvorming van voormalige visvijver Te Meerhout binnen de zone van het beperkt bosbeheerplan Schepenenbroek ligt een voormalige visvijver van 35m x 15m. voor

-

-

Coniferen en bamboe begroeien de directe omgeving van het vijverterrein.

De omgeving van het vijverterrein betreft een elzenbroekbos. De bamboevegetatie en de coniferen in de onmiddelijke nabijheid van het wateroppervlak worden het best verijwderd. Enkele elzen kunnen in hakhout worden omgezet. De wortelstokken van de bamboe dienen ook uitgegraven te worden om hergroei via de rizomen te vermijden.

Door de weinige lichtinval en de kunstmatige, rechte oevers is deze waterpartij niet optimaal voor de biodiversiteit. De vijver is zeer voedselrijk door een overdaad aan slib. Het is aangewezen om de slibhoeveelheid terug op peil te brengen via een ruiming. Rechte oevers zijn niet interessant voor de biodiversiteit. De vijver mag afgeschuind worden voor een betere opwarming van het water.

Verwijderen van exoten zoals bamboe

Uitgevoerd 2014  Prospectie: van het terrein  Terreinbezoek en offerteaanvraag  Vellen van bomen door Bosgroep Zuiderkempen Uitgevoerd 2015  Uitvoering: ecologische omvorming van de waterpartij

50

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2015 – Planning 2016

Kraanman aan het werk – slibruiming met kantelbak.

NA

Na de kapwerken door de Bosgroep werden de achtergebleven takken en stronken op hopen verzameld.

De woekerende bamboe en het riet werden verwijderd. De oevers werden ook geplagd en de noordwestelijke oevers afgeschuind met het vrijgekomen materiaal, zodat het water hier sneller kan opwarmen voor de amfibieën.

51

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2015 – Planning 2016

Actie 3-5.Kasterlee, Ecologische herinrichting van ven in ankerplaats Het perceel is gelegen in landschappelijk waardevol agrarisch gebied en in ankerplaatszone Priorij van Corsendonck en de Tikkebroeken.

Bosgroep Kempense Heuvelrug voerde eerst een aantal bosbeheerwerken uit in het kader van het lopende beheerplan. Hierbij werd een open plek in het bos gemaakt door de vergunde kap van een bestand kaprijpe populieren. De eigenaar contacteerde Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete voor het terrein optimaal interichten naar landschappelijke en ecologsiche normen.

Het terrein was in het verleden fel opgehoogd en de toenmalige vochtige zone werd daarbij grotendeels gedempt en de resterende waterpartij kwam daarbij vrij diep te liggen.

Zowel eigenaar als de bosgroep en het regionaal landschap wilden graag meewerken aan de opwaardering van het perceel in zijn landschappelijke context. Ten midden van intensief landbouwgebied vormt dit perceel immers een waardevol gebied met belangrijke visuele en ecologische waarden.

Doel: Het deels herstellen van de grondtoestand uit het verleden en de huidige steile oevers afschuinen om de biodiversiteit maximale kansen te geven.

De foto hierboven geeft de bestaande situatie van het ven weer.

De rode lijn toont aan dat het ven rechte oevers had, in het blauw kan je zien hoe de oever is afgeschuind om de biotoopwaarde van de waterpartij de verbeteren.

De waterpartij kende een oppverlakte van 570m² die werd uitgebreid naar het noorden met maximaal 730m² met een maximum diepte van 1,7m. De noordwestelijke helling van de poel krijgt een zachte helling om de biodiversiteit maximale kansen te geven.

Het uitgegraven grondverzet van (160m³) wordt ter plaatse gehouden en verwerkt in een talud.

52

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2015 – Planning 2016

Talu d

Met de uitgegraven grond werd een talud opgeworpen tegen de bestaande bosrand. Deze zal spontaan begroeiien met inheemse planten die de gekapte populieren vervangen op een ecologische manier.

De eigenaar heeft ondertussen ook heidemaaisel uit de Tikkebroeken verspreid op deze talud. De heide zal er voor zorgen dat op termijn de oevers niet meer zullen inkalven.

Uitgevoerd in 2014  Bosbeheerwerken door Bosgroep Kempense Heuvelrug  Terreinbezoek met Bosgroep, Regionaal Landschap, Lokale boswachter van Agentschap Natuur en Bos en de milieuambtenaar van Kasterlee  Terreinbezoek met aannemer voor de grondwerken en de ambtenaar ruimtelijke ordening Kasterlee  Onroerend Erfgoed op de hoogte brengen van de plannen.

Uitgevoerd in 2015  Uitvoering graafwerk  Eigenaar verspreid heidemaaisel uit Tikkebroeken op talud

‘Eigenaar Sjoerd: Deze ecologische herinrichting van het ven is meer dan geslaagd.

Ik kijk uit naar het moment dat alles weer groen ziet.’

53

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2015 – Planning 2016

Actie 3-6.Lichtaart, Slibruiming van voormalige visvijver In Lichtaart langsheen de Papendijk ligt een vijver van 60m x 10m.

De vijver vormt een langwerpige plas in het bosperceel en is op een aanzienlijk deel van de oppervlakte nagenoeg verland. De overvloedige bladinval en de schaduwrijke condities maken dat de waterpartij zeer snel verzadigd raakt met organisch afval.

Slibruiming Het was abosluut noodzakelijk de slibhoeveelheid terug te brengen via een ruiming.

Verwijderen van bomen Langsheen de vijverrand werden de elzen in hakhout gezet om de hoogte van de bomen te beperken en zo de lichtinval te maximaliseren. Deze onderhoudswerken voerde de eigenaar zelf uit. Elders op het perceel plantte de eigenaar nog inheemse planten aan voor een gemengde heg en houtkant.

Uitgevoerd in 2015  Terreinbezoek Regionaal Landschap en aannemer  Uitvoering graafwerk  Levering plantgoed

54

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2015 – Planning 2016

Actie 3-7.Mol, Ecologische omvorming van visvijver Ten zuiden van de wezelhoevenweg liggen een aantal visvijvers. EĂŠn van deze vijvers werd opgekocht door een eigenaar die het perceel ecologisch wenst om te vormen.

Eigenschappen vijver Het terrein herbergt een rechthoekige visvijver van circa 65m lang op 20m breed die gelegen is op een perceel van een goeie 65 are. Op zijn diepste punt (zuidwesthoek) was de vijver oorspronkelijk (jaren 70) een kleine twee meter diep, al is de diepte vermoedelijk al afgenomen door het overtollige slib gezien de rijkelijke toevoer van bladafval.

Begroeiing De vijver is omzoomd door berken, elzen en coniferen die over de ganse omtrek staan op de oostelijke korte zijde na. Langsheen de vijver loopt een dreef van spar, berk en conifeer (die tegen de noordzijde van de vijver staan). Het merendeel van de bomen op het perceel is volgroeid (> 15m) en een groot aandeel van het bomenbestand bestaat uit exoten.

Ten westen van de vijver bevindt zich nog een klein open stuk ruigte.

Ecologische waarde Ecologisch gezien kan de vijver drastisch opgewaardeerd worden.

Momenteel is er te weinig lichtinval, teveel bladinval en zijn de kunstmatige, rechte oevers niet optimaal voor de biodiversiteit. De waterpartij is zeer voedselrijk en bevat weinig interessante soorten, vnl pissebedden en andere afvaleters, alsook enkele rovers zoals Gewoon bootsmannetje.

55

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2015 – Planning 2016

Te ondernemen acties Verwijderen van bomen – maaibeheer – aanplant aangepaste KLE’s De aanwezige exoten op het perceel worden verwijderd. Langsheen de vijver zijn nagenoeg alle bomen gekapt op enkele berken en elzen na aan de zuid (zuidwest/zuidoost) zijde om aquafauna als houtpantserjuffer en kokerjuffer van voldoende overhangende takken te voorzien (waar ze hun eitjes leggen) en om de ijsvogel(s) die hier af en toe worden opgemerkt enkele permanente uitkijkpost aan te bieden.

Langsheen de vijverrand worden de elzen in hakhout gezet om de hoogte van de bomen te beperken en zo de lichtinval te maximaliseren.

De ruigte ten westen van de vijver wordt zo open mogelijk gehouden en kan jaarlijks gefaseerd gemaaid worden in september.

Langsheen de perceelsranden kunnen enkele inheemse soorten worden aangeplant zoals wilg, els, hazelaar en spork.

Afvissen Indien hiervoor voldoende economisch haalbare mogelijkheden worden gevonden kunnen best zoveel mogelijk bodemwoelers worden afgevist.

Heraanleg van de bestaande afvoer Het bestaande afvoersysteem kan best worden heraangelegd en worden voorzien van een hanteerbare Lvormige buis die afhankelijk van de gewenste waterstand verder naar beneden kan worden gedraaid om zo het waterpeil tot waarop wordt afgevoerd te doen dalen.

Afschuinen van de oevers & slibruiming De oevers worden over de gehele lengte of minstens langsheen de noordelijke zijde afgeschuind. De kunstmatige oeverrand dient hierbij te worden verwijderd.

De vorm van de vijver wordt bij voorkeur meer organisch gemaakt, zodat een boonvormig of zelfs zwak Svormig element wordt bekomen (zie gele stippellijn).

RLKGN vroeg een stedenbouwkundige vergunning aan voor het vellen van de bomen en voor het ecologisch omvormen van de waterpartij. De geplande werken mogen uitgevoerd worden.

56

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2015 – Planning 2016

Na de werken wil de eigenaar het perceel laten begrazen door schapen die enkele dagen per jaar een stootbegrazing uitvoeren en het perceel verschralen op termijn.

Uitgevoerd in 2013  Terreinbezoek met aannemer, Regionaal Landschap Lage Kempen en eigenaar.

Uitgevoerd in 2014  Verdere uitwerking plannen, gesprekken met Bosgroep Uitgevoerd in 2015  Terreinbezoek met ANB en Bosgroep Zuiderkempen  Terreinbezoeken met eigenaar  Opmaak Stedenbouwkundige vergunning Planning voor 2016  Kappingswerken door Bosgroep Zuiderkempen  Uitvoering graafwerk  Opmaak beplantingsplan, beheerplan en heraanplantin 

57

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2015 – Planning 2016

Actie 3-8.Retie, Ecologische omvorming van vijver

Uitgevoerd in 2015  Terreinbezoeken met eigenares  Terreinbezoek met Bosgroep Kempense Heuvelrug en eigenares  Opmaak Stedenbouwkundige vergunning voor het vellen van bomen  Kappingswerken door Bosgroep Kempense Heuvelrug Planning voor 2016  Kappingswerken door Bosgroep Kempense Heuvelrug  Uitvoering slibruiming  Opmaak beplantingsplan, beheerplan en heraanplanting

58

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2015 – Planning 2016

Actie 4. Kasteeldomeinen en parken

Initiatiefnemer/trekker Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete Contactpersoon: Els Oostvogels – Karen De Schutter Partners: provincie Antwerpen, Agentschap Natuur en Bos, Agentschap Onroerend Erfgoed, gemeentes Doelgroep: Diverse grondeigenaars met de nadruk op openbare besturen en verenigingen Doelstelling Behoud, herstel en opwaardering van de ecologische en historische waarde van kasteeldomeinen, parken, historische tuinen, abdijen & kloosters, pastoriesites, etc…

Omschrijving Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete wil meewerken aan het behoud, herstel en opwaardering van de ecologische en historische waarde van kasteeldomeinen, parken, historische tuinen, abdijen & kloosters, pastoriesites, etc….

Hierbij worden historische kaarten vergeleken met actuele terreinsituaties en wordt in overleg met de huidige eigenaars een visie opgesteld met het oog op concrete terreinrealisaties.

Verloop Actie

Actie 4-1. Kasteelpark – Hof d’Intere Wechelderzande De Gemeente Lille vroeg RLKGN om advies bij het herstel van de site rondom Hof d’Intere. Het gaat om een kasteelpark bij Hof d’Intere dat dateert uit 1649. Het geheel is gelegen binnen de dorpskern van Wechelderzande. Momenteel wordt door studiebureau omgeving een masterplan opgemaakt voor de dorpskern van Wechelderzande. RL zetelt in de stuurgroep en doet prospectie naar mogelijke ondersteuning in de toekomst.

Uitgevoerd 2015  Begeleiding van gemeente Lille bij uitwerking van projectdefinitie Gepland 2015  Opvolging van de uitwerking van het project door deelname in stuurgroep

59

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2015 – Planning 2016

Actie 4-2. Kasteelpark – Retie

De eigenaar van het kasteel Du Four uit Retie vraagt RLKGN om advies bij het herstel en beheer van het kasteelpark. Het ‘Kasteel van Rethy’ vierde in 2006 zijn honderdste verjaardag. Het landelijke kasteel in neo-Vlaamse renaissancestijl ligt in de drassige vlakte van de Kleine Nete. Het werd gebouwd naar een ontwerp van de Leuvense architect Langerock in opdracht van François du Four, destijds burgemeester van Turnhout en eigenaar van de drukkerij Brepols. Sedert 1948 was het kasteel eigendom van de Christelijke Belgische Diamantbewerkerscentrale. Tot 1976 was het een herstellingoord, Levenslust.

Momenteel is het in privébezit.

Het prachtige park in Engelse stijl werd aangelegd door de Brusselse landschapsarchitect Jules Buyssens.

Centraal en ietwat hoger geleden domineert het kasteel over zo'n dertig hectaren loofbomen, heesters, vijvers en grasvelden.

Uitgevoerd 2015  eerste contact met eigenaar  kaartstudie Gepland 2016  terreinbezoeken met eigenaar, agentschap Onroerend Erfgoed, agentschap Natuur en Bos

Gelinkte acties  

Communicatie, sensibilisatie rond landschap en erfgoed Kleine landschapselementen

60

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2015 – Planning 2016

Actie 4-3. Pastoriesite - Olen

De gemeente Olen is op zoek naar de meest adequate aanpak om de ringgracht rond de pastorie te Dorp, Olen in ere te herstellen. Na overleg tussen de gemeente Olen en het Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete werd besloten om de ganse pastorie-site + aansluitend parkdomein te heropwaarderen. De belangrijkste structuren die dienen te worden bekeken zijn de pastorie en de pastoriemuur, de ringgracht, de pastorietuin en het aansluitende park.

Boomverzorgingsmaatregelen pastoriesite

In samenwerking met de gemeente Olen wordt de pastoriesite in Olen centrum opgewaardeerd. In eerste instantie wordt het houtig erfgoed aangepakt via een op maat gemaakt beheerplan voor zowel de pastorietuin als de aansluitende parkzone. De snoei- en kapwerken werden uitgevoerd door een team van boomverzorgers.

In de toekomst zullen ook de pastoriewoning, de pastoriemuur en de ringgracht op het terrein worden onderworpen aan een evaluatie, gevolgd door inrichtingswerken. Verder is ook de aanplant van een nieuwe boomgaard voorzien en een hoogdringende slibruiming.

Uitgevoerd 2014  Prospectie en overleg  Excursie met leden van het schepencollege bij gelijkaardig project in RLLK  Terreinvisite met Agenschap Onroerend Erfgoed  Terreinvisite met boomverzorger  Terreinvisite met grondwerker  Opmaak beheerplan en VTA-controle pastorietuin en parkdomein  Samenvatten mogelijkheden aanpak ringgracht Uitgevoerd 2015  Uitvoering snoeiwerken door boomverzorger  Kappen deel van bomenbestand (vnl. pastorietuin), heraanplant met ondermeer lindes.  Terreinbezoeken met Gemeente Olen, Agentschap Onroerend Erfgoed  Uitwerking ontwerpplan 61

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2015 – Planning 2016

Gepland 2016  Uitwerking ontwerpplan  Terreinvisite met aannemers  Uitvoering ontwerp mits goedkeuring van het Schepencollege

62

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2015 – Planning 2016

Actie 5. Dorpskernvernieuwing Wechelderzande Initiatiefnemer/trekker Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete Contactpersoon: Els Oostvogels Partners: Ar-Tur, gemeente Lille

Doelstelling Begeleiding dorpskernvernieuwstraject door RLKGN en AR-Tur in samenwerking met het gemeentebestuur Lille. Voorstudie en begeleiding in identiteitsbepaling van dorp Wechelderzande, opmaak van een projectdefinitie en begeleiding bij aanstelling van bureau/ architect.

Omschrijving De vraagstelling vertrekt vanuit de nood aan een totaalvisie voor de dorpskern van Wechelderzande naar aanleiding van een projectplan voor de site rond de oude jongensschool. De projectaanpak focust op de versterking van de leefbaarheid en identiteit van Wechelderzande, de versterking van het patrimonium, het vergroten van het ontmoetingsaspect, met als bijkomend gevolg een nieuwe impuls voor het dorpsleven, recreatie, toerisme en lokale economie. Door de bundeling van de expertise van beide streekorganisaties AR-TUR en Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete kan maximaal ingezet worden op een integrale aanpak en duurzame uitkomst.

Uitgevoerd 2015  Begeleiding van gemeente Lille bij uitwerking van projectdefinitie Gepland 2016  Opvolging van de uitwerking van het project door deelname in stuurgroep Financiering Financiering door gemeente Lille.

Gelinkte acties  Kasteeldomeinen en parken  Trage wegen  Kleine landschapselementen

63

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2015 – Planning 2016

Actie 6. GEBIEDSWERKING Kempense Heuvelrug

6.1. Landschapsvisie & toeristisch ontwikkelingsplan voor de Kempense heuvelrug tussen Kasterlee en Lichtaart.

Initiatiefnemer/trekker Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete Contactpersoon: Els Oostvogels Partners: Provincie Antwerpen, gemeente Kasterlee, Toerisme Kasterlee, Toerisme Provincie Antwerpen, Agentschap Onroerend Erfgoed Doelstelling Ontwikkelen van een duurzaam toeristisch ontsluitingsplan voor de openbare gronden in de gemeente Kasterlee, geĂŤnt op een landschapsbiografie en landschapsvisie voor de Kempense Heuvelrug. Samenwerking met Gemeente Kasterlee, Toerisme Provincie Antwerpen, Provincie Antwerpen Omschrijving Het bijzondere landschap van de Kempense Heuvelrug oefent al lang grote aantrekkingskracht uit op bezoekers. De cultuurhistorische, ecologische en visuele waarden van het gebied zijn groot, maar nog niet goed in beeld gebracht.

In die landschappelijke waarden schuilt nog veel potentieel voor de verdere uitbouw van het toeristischrecreatieve aanbod en het vergroten van het draagvlak voor natuur, landschap en streekidentiteit.

Tegelijkertijd heeft het huidige recreatieve gebruik op sommige plaatsen de grenzen bereikt van wat het gebied aankan. Naast het in beeld brengen van de landschappelijke waarden, en een samenhangende visie op het verder ontwikkelen daarvan, is er dus ook een visie nodig op het toeristisch-recreatieve 64

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2015 – Planning 2016

gebruik van die kwaliteiten. De ambitie van de Gemeente Kasterlee, Provincie Antwerpen, Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete en Toerisme Provincie Antwerpen is een sterke toeristischrecreatieve werking uit te bouwen, geënt op een beleefbaar en duurzaam landschap. Namens deze partijen is het project in 2015 opgestart voor het opmaken van een landschaps- en toeristisch ontsluitingsplan voor de Kempense Heuvelrug in Kasterlee, waarin deze ambitie tot uiting moet komen. Dit plan ligt intussen op tafel en krijgt begin 2016 nog de laatste aanpassingen.

Het projectgebied waarvoor het plan werd uitgewerkt ligt tussen de dorpen Kasterlee en Lichtaart. De perimeter komt overeen met de Ankerplaats, en omvat ongeveer 300 hectare. Aan de noordkant wordt het gebied begrenst door de Lichtaartsebaan en aan de zuidkant door de grens tussen heuvelrug en beekdal.

Landschaps- en toeristische ontsluitingsplan in grote lijnen Verbijzonderen van het bos Onder een tapijt van bos ligt een langgerekte heuvelrug met aan de zuidkant een steile en aan de noordkant een flauwe helling. Op deze rug zijn door de krachten van de natuur en eeuwenlang gebruik door mensen sporen aangebracht en uitgekerfd. De duinen en het door de eeuwen uitgesleten holle wegen zijn daarvan de getuigen. Van een veelzijdig bodemgebruik is de heuvelrug ontwikkeld naar een groot aaneengesloten bos waar bijna letterlijk door de bomen het ‘echte’ bos niet meer te zien is.

Het rapport bevat een landschapsbiografie met een uitgebreide beschrijving van de ontwikkeling van de heuvelrug en van de elementen uit de geschiedenis die nu nog aanwezig zijn in het projectgebied. Deze historische studie is gedaan door Jan Bastiaens en Hilde Verboven van het Agentschap Onroerend Erfgoed, en is de basis voor het landschapsplan- en toeristisch ontsluitingsplan.

Het landschapsplan omvat 6 hoofdambities met voorstellen voor hoe het projectgebied in de toekomst nóg sprekender kan worden en de geschiedenis nóg beter beleefbaar.

Verbeteren van de recreatieve zonering De huidige recreatie heeft op sommige plekken zijn grenzen bereikt. Het duingebied, met zijn spectaculaire hoogtes zoals de Kabouterberg, de Zwarte Berg en de Hoge Mouw worden door vele recreanten erg gewaardeerd, terwijl de zandduinen ook kwetsbaar zijn voor erosie. Zo populair als het duingebied is, zo onbekend is de rest van het bos. Ook hier geldt dat er veel meer potentieel aanwezig is 65

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2015 – Planning 2016

dan tot nu toe wordt benut. In hoofdstuk 4 doen we concrete voorstellen voor toeristische attracties en evenementen die perfect binnen de identiteit van het gebied passen en gebruikers enthousiast zullen maken om de heuvelrug in zijn totaliteit te leren kennen.

Uitgevoerd 2015  Realisatie landschapsvisie en toeristisch ontwikkelingsplan voor de Kempense heuvelrug in Kasterlee  Organisatie van 5 stuurgroepvergaderingen  Organisatie van 3 themagroepvergaderingen met themagroep Landschap & erfgoed en themagroep Recreatie & toerisme  Veldwerk in samenwerking met agentschap onroerend erfgoed: o 5 terreinbezoeken: verkennen en onderzoeken plangebied  Veldwerk in samenwerking met de studiebureau’s: o 3 terreinbezoeken: Inventariseren en onderzoeken plangebied  Terreinbezoek ter uitstippeling nieuwe wandelpad op steilfront  Verwerken en verzamelen van studiemateriaal  Opmaken van beeldmontages met toekomstbeelden  Overleg met college van Burgemeester en Schepenen van Kasterlee betreft voorstellen over downgraden van de Goorseweg en beeldmontages  Organisatie van inspiratiebezoek naar de Drentsche Aa  Prospectie naar subsidiekanalen voor uitvoering van het plan  Uitwerking van planning ter realisatie van de mogelijke acties via RLKGN Gepland 2016  Gefasseerde uitvoering van de landschapsvisie voor de Kempense heuvelrug in Kasterlee Financiering Landschapswerking RLKGN, aanvraag subsidie bij agentschap onroerend erfgoed

66

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2015 – Planning 2016

Geplande acties in kader van landschapsvisie Kempense heuvelrug 2016 6.1.1 Inrichting van de groeve te Hukkelbergen, Lichtaart

Initiatiefnemer/trekker Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete Contactpersoon: Els Oostvogels Partners: Agentschap Onroerend Erfgoed, betrokken particuliere eigenaars, Gemeente Kasterlee, Provincie Antwerpen Doelstelling Ontsluiten en inrichten van de groeve aan Hukkelbergen Omschrijving De groeve van Hukkelbergen is een bijzondere plek in het verhaal van de ontginningen. De groeve wordt nog altijd door liefhebbers en experts gebruikt voor geologisch onderzoek.

Een belangrijk deel van de het geologisch onderzoek naar het Plioceen, van in de 19de eeuw tot nu, heeft zich op de heuvelrug afgespeeld, met de groeve van Hukkelbergen, de groeve achter taverne de Lork in Lichtaart en de holle wegen als belangrijkste plekken waar de bodem te bestuderen is. Elk jaar bezoeken heel wat studenten geologie de groeve aan Hukkelbergen. Deze is momenteel niet ingericht of officieel ontsloten, maar biedt wel heel wat potentie op de tertiaire geschiedenis op bovenlokaal niveau te kunnen tonen. De groeve van Hukkelbergen leent er zich toe om meer dan alleen de groeve te tonen. Het geeft de aanknoping om de ontstaansgeschiedenis van de heuvelrug uitgebreider en voor verschillende doelgroepen te duiden. De zone kan zich op termijn in samengang met de zone van de oude hondeschool (ontvangstinfrastructuur) ontwikkelen als toegangspoort voor de meerwaardezoeker die de Kempense heuvelrug komt bezoeken.

67

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2015 – Planning 2016

Achtergrond – vorming van de Kempense heuvelrug In de heuvelrug van Herentals-Lichtaart-Kasterlee dagzomen Tertiaire mariene zanden: de basis van de heuvelrug bestaat uit de Formatie van Kasterlee, het heuvellichaam zelf bestaat grotendeels uit de Formatie van Poederlee. Aan het einde van het Tertiair, in het Plioceen, werden de Formatie van Kasterlee(7,5-5,3 miljoen jaar geleden) en daarbovenop de Formatie van Poederlee (3,6-2,8 miljoen jaar geleden) afgezet, in zee maar dicht bij de kust. De Formatie van Kasterlee bestaat uit licht glauconiethoudende, kleihoudende fijne zanden. De Formatie van Poederlee bestaat uit licht glauconiethoudende fijne zanden, met limonietbanken en fossielen (schelpafdrukken en steenkernen).

Aan de basis van de Formatie van Poederlee komt het grind van Hukkelberg(en) voor, genoemd naar de zandgroeve in Hukkelbergen, waar het beschreven werd. Het grind van Hukkelberg scheidt de Formatie van Kasterlee van de Formatie van Poederlee. Na de afzetting van de Poederleezanden wordt het land verder opgestuwd en trekt de zee zich terug naar het noorden, door de algemene daling van het zeeniveau. Het gebied van wat nu de heuvelrug is komt droog te liggen en er ontwikkelt zich een rivierstelsel dat afwatert naar het noorden, naar de nieuwe zee. Het is pas veel later in het Quartair dat het rivierpatroon in zijn huidige plooi komt te liggen. De richting van de rivieren verandert geleidelijk omdat de positie van de kust verandert. De rivieren beginnen meer naar het westen te stromen, daarbij ook gestuurd door de al aanwezige geologische lagen, overeenkomstig de oudere kustlijn. De Kleine Nete stroomt vanaf dan van NNO naar ZZW, zoals dat nu nog het geval is. Erosie ruimt de sedimenten in de valleien op en de heuvelrug raakt ‘uitgeprepareerd’. Hij blijft boven de valleien uitsteken. De reden hiervoor is te zoeken bij de limonietbanken van de Poederliaanformatie. Die zijn hard en bieden weerstand tegen erosie, als een beschermende kap. Ze zijn ontstaan na het droogvallen van de Poederliaansedimenten. De heuvelrug raakt later nog afgedekt met jongere sedimenten. In de laatste ijstijd wordt er dekzand afgezet, opgewaaid uit de op dat moment droogliggende Noordzee. Op het einde van de laatste ijstijd en heel recent nog vanaf de Middeleeuwen wordt een deel van het dekzand herwerkt tot stuifzand. Vooral de lagere delen aan de noordrand van de rug hebben nu een dek- en stuifzanddek.

De hogere zones van de heuvelrug zijn (grotendeels) vrij van dekzand: bij de kamlijn van de heuvelrug ligt het Tertiair substraat gewoon aan het oppervlak en ook elders gaat het vaak om in het Quartair herwerkt Tertiair materiaal.

Uitgevoerd 2015  Landschapsvisie Kempense heuvelrug Gepland 2016  Opzoeken en bezoek referentieprojecten  Samenbrengen van experten omtrent inhoudelijke uitwerking  Prospectie projectmiddelen bij agentschap onroerend erfgoed  Samenwerking en stagemogelijkheden onderzoeken met de Universiteit Antwerpen voor ontsluiting van erfgoedsites op de Kempense heuvelrug

68

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2015 – Planning 2016

6.1.2 Ontsluiten, beschermen en documenteren van de Partizaansberg en andere grafheuvels

Initiatiefnemer/trekker Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete Contactpersoon: Els Oostvogels Partners: Agentschap Onroerend Erfgoed, Erfgoed Noorderkempen, Hoge Rielen, betrokken particuliere eigenaars Doelstelling Ontsluiten, documenteren en beschermen van grafheuvel(s) Omschrijving De Partizaansberg is een goed bewaarde grafheuvel en een archeologisch monument van grote waarde.

Hij is gelegen op de grens met Lichtaart en Kasterlee, net binnen het domein van de Hoge Rielen. De grafheuvel ligt aan de rand van beide gemeenten, de grafheuvel werd gebruikt als gekend richtpunt bij de afbakening van de gemeentelijke territoria. De heuvel kreeg tegelijkertijd ook een rol toebedeeld in de rechtsbedeling, het was een gerechts- en executieplaats. Deze berg is vernoemd naar een partizaan die zelfmoord pleegde en als voorbeeld op de berg werd opgehangen.

Bij een archeologisch onderzoek uit 1977 door L. Van Impe & W. Groenman-Van Waateringe is de Partizaansberg onderzocht. Er is nog weinig onderzoek gedaan naar de omgeving van deze site. Het verdient aanbeveling om dit onderzoek in de toekomst te doen. Verdere aanknopingspunten kunnen geleverd worden door het digitale hoogtemodel dat binnenkort in een verfijndere versie ter beschikking zal zijn.

Uitgevoerd 2015  Literatuur en archiefonderzoek  Landschapsvisie Kempense heuvelrug Gepland 2016  Verder onderzoek naar grafheuvels en archeologisch erfgoed in de omgeving van de Partizaansberg  Opwaarderen en beschermen van de Partizaansberg en eventueel andere erfgoedrelicten  Ontsluiten van de site in samenspraak met de Hoge Rielen, gemeente Kasterlee en indien mogelijk in samenwerking met studenten van de Universiteit Antwerpen Financiering Landschapswerking RLKGN, aanvraag subsidie bij agentschap onroerend erfgoed 69

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2015 – Planning 2016

6.1.3 Beschermen van holle wegen op de Kempense Heuvelrug Initiatiefnemer/trekker Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete Contactpersoon: Els Oostvogels Partners: Gemeente Kasterlee, Provincie Antwerpen, Bosgroep Kempense Heuvelrug Doelstelling Beschermen en vergroten van de beleving van de holle wegen Omschrijving Holle wegen zijn kenmerkend voor de heuvelrug. Langs het zuidfront komen er veel voor, diep ingesneden in de zanden en ijzerzandsteen van de Formatie van Poederlee. Het hoogteverschil is op korte afstand groot, van de ‘kamlijn’ van de heuvelrug naar de voet; de wegen snijden zich snel diep in de heuvelrug in.

Het hoogteverschil tussen het wegoppervlak en de ‘schouders’ kan tot meer dan 4 meter oplopen.

Typisch zijn het voorkomen van ijzerzandsteen in de flanken (vooral goed zichtbaar in de Pastoor Dergenstraat) en hakhout . Opvallend is dat ook de Hoge weg, de oude doorgaande weg in de lengterichting van de rug, zich diep ingesneden heeft waar hij de haakse holle wegen kruist. De trajecten van de holle wegen kunnen geïdentificeerd met wegen die ook al op de 18de-eeuwse Ferrariskaart zichtbaar zijn. Heel wat holle wegen hebben te lijden onder erosieproblematieken, vaak veroorzaakt door overrecreatie of corssverkeer. We trachten acties uit te werken ter bescherming van de holle wegen en gepaste vormen van recreatie beter mogelijk te maken in de holle wegen.

Uitgevoerd 2015  Landschapsvisie Kempense heuvelrug  Gepland 2016  Acties ter herstel en bescherming van de holle wegen, kader daarbij is de studie van Dries Martens over holle wegen in het werkingsgebied van RLKGN en de landschapsvisie van de Kempense Heuvelrug  Financiering Landschapswerking RLKGN, aanvraag subsidie bij agentschap onroerend erfgoed

70

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2015 – Planning 2016

6.1.4 Herstel oud akkercomplex op de Kempense Heuvelrug

Initiatiefnemer/trekker Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete Contactpersoon: Els Oostvogels Partners: Gemeente Kasterlee, Provincie Antwerpen, Bosgroep Kempense Heuvelrug, particuliere grondeigenaars Doelstelling Beschermen en herstellen van de oude akkerranden, openmaken van verboste akkers. Aanleggen van nieuwe houtkanten van eik.

Omschrijving In het westelijke deel van het bos tussen Kasterlee en Lichtaart liggen nog vele restanten van akkerranden met eiken die herinneren aan de tijden dat dit nog een groot akkercomplex was bij Lichtaart. Inmiddels zijn deze akkers allemaal in het grote bos opgenomen. Om de beleefbaarheid van dit hoofdstuk uit de geschiedenis te vergroten worden enkele van deze voormalige akkertjes weer omgevormd tot open ruimte, vooral op locaties waar de akkerranden nog aanwezig zijn. Voor het omvormen van bos naar open ruimte op particulier eigendom zullen we overleggen met deze eigenaren. Indien het juridisch kader niet toelaat te ontbossen om akkers te herstellen kan het eikenhakhout vrijgesteld worden door bosranden aan te leggen of aangrenzende bospercelen om te vormen tot hakhout of middelhout bosjes.

Uitgevoerd 2015  Landschapsvisie Kempense heuvelrug Gepland 2016  Acties ter herstel en bescherming van de oude akkerranden van eikenhakhout  Aanleg van jong eikenhakhout  Onderzoek naar vrijmaken van verboste akkers Financiering Landschapswerking RLKGN, aanvraag subsidie bij agentschap onroerend erfgoed 71

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2015 – Planning 2016

6.1.5 Inpassing van de gronden onder de hoogspanningslijn

Initiatiefnemer/trekker Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete Contactpersoon: Els Oostvogels Partners: Gemeente Kasterlee, Provincie Antwerpen, Bosgroep Kempense Heuvelrug, particuliere grondeigenaars Doelstelling Verzachten van de boomloze strook in het bosgebied.

Omschrijving Sinds de jaren 1960 en nog recenter in 2014 zijn voor infrastructuurwerken twee nieuwe boomloze stroken ontstaan, resp. voor de aanleg van de hoogspanningslijn tussen Lichtaart en Goor en voor de aanleg van een tunnel als verbindingsweg tussen Geel en Kasterlee. Om veiligheidsredenen zijn opgaande bomen in de strook onder de hoogspanningslijn niet toegelaten. Daardoor oogt de grens tussen bos en strook hard. Doordat opgaande bomen niet toegelaten zijn biedt deze strook die door het voormalige akkercomplex loopt potentieel om jong eikenhakhout aan te leggen. Deze nieuwe houtkanten kunnen zorgen voor begeleiding van de paden over deze strook en kunnen een kans zijn om het cultuurlandschap met kleine akkers en houtkanten opnieuw te tonen.

Uitgevoerd 2015  Landschapsvisie Kempense heuvelrug Gepland 2016  Overleg met Enea en aangelangde grondeigenaars over de mogelijkheden van aanplant van hakhout onder de hoogspanningslijn  Opmaak van ontwervoorstel Financiering Landschapswerking RLKGN, aanvraag subsidie bij agentschap onroerend erfgoed

72

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2015 – Planning 2016

6.1.6 Ontwikkelen van een nieuw wandelpad op het steilfront

Het gele tracé op de kaart geeft de zoekzone aan waar het nieuwe wandelpad ontwikkeld kan worden.

Initiatiefnemer/trekker Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete Contactpersoon: Els Oostvogels Partners: Gemeente Kasterlee, Provincie Antwerpen, Bosgroep Kempense Heuvelrug, particuliere grondeigenaars Doelstelling Vergroten van de beleving van de heuvelrug als landschapselement.

Omschrijving Om de sporen van de ijzerwinning, zoals de groeves, bereikbaar te maken en om het spectaculaire hoogteverschil tussen de rug en het beekdal te kunnen ervaren, maken we een nieuw wandelpad langs de steilrand. Dit wandelpad ligt grotendeels op de hoogste zijde van de heuvelrug en soms aan de voet van een afgraving. Bij de twee kruisingen met een diepe holle weg komt er een bruggetje. Het nieuwe pad takt aan op bestaande paden en is gemakkelijk te bereiken via de nieuwe parkeerplaats bij de groeve van Hukkelbergen.

Het nieuwe wandelpad over de steilrand biedt de mogelijkheid om op een aantal punten een mooi uitzicht te hebben over het beekdal. De plekken zijn zorgvuldig gekozen vanwege het vrije uitzicht of het spectaculaire hoogteverschil.

Uitgevoerd 2015  Landschapsvisie Kempense heuvelrug  Terreinbezoek verkennen mogelijkheden nieuw wandelpad  Uitwerken van eerste voorstel voor nieuw wandelpad Gepland 2016  Realiseren van nieuw wandelpad Financiering Combinatie projectmiddellen vanuit de verschillende partners.

73

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2015 – Planning 2016

Actie 7. Plant van Hier Initiatiefnemer/trekker Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete Contactpersoon: Bas Van der Veken Partners: provincie Antwerpen, Agentschap voor Natuur en Bos, Agentschap voor Landbouw en Visserij, SPK, Regionale Landschappen, private sector (kwekerijen, plantencentra, …)

Doelgroep: Kwekers en eindgebruikers natuurliefhebbers

van

plantgoed,

terreinbeherende

organisaties

en

instellingen,

Situering

Doelstelling    

Beschermen en herstellen van de belangrijkste autochtone groeiplaatsen in de provincie Antwerpen Het aanbod van autochtoon plantgoed opdrijven Via samenwerkingsverbanden vraag en aanbod op elkaar afstemmen Communicatie en sensibilisatie rond autochtoon plantgoed opentrekken naar een breed publiek

Omschrijving Autochtone bomen en struiken (Planten van Hier) stammen rechtstreeks af van de moederplanten die zich na de laatste ijstijd in onze streken hebben gevestigd. De nog resterende autochtone bomen en struiken in onze regio zijn echter zeer zeldzaam geworden. De overblijvende relicten bevatten meestal zeer kleine en geïsoleerde populaties die doorgaans geen bescherming genieten en vaak bedreigd worden door verkavelingen, slecht beheer, onwetenheid van grondeigenaars en grondgebruikers, kapping en kruising met niet-autochtoon genetisch materiaal.

Geen fraaie vaststelling, en dat is bijzonder jammer, want ‘Planten van Hier’ hebben een aantal voordelen die erg belangrijk zijn. Niet alleen vormen ze de laatste relicten van ons houtig levend erfgoed, ‘planten van hier’ zijn vermoedelijk ook evolutionair het best aangepast aan onze lokale groeiomstandigheden zoals klimaat, bodem, ziekten en plagen (Vander Mijnsbrugge et al., 2010). Verder bevorderen ze de streekeigen identiteit en bovendien betekenen ze vaak een exclusieve voedselbron voor bepaalde organismen. Bomen en struiken die uit Zuid-Europa of de Balkan worden ingevoerd hebben bijvoorbeeld een vroegere bloeitijd dan de vanouds groeiende populaties in Vlaanderen. De lokale insecten die afhankelijk zijn van de nectar, het stuifmeel of de vruchten van deze soorten komen zo al snel in de problemen.

Het PDPO-project ‘Plant van Hier, Platteland van Hier’ trachtte in de provincie Antwerpen deze negatieve tendens tegen te gaan door enerzijds de laatste autochtone groeiplaatsen in de provincie te beschermen en te herstellen, en anderzijds het aanbod aan autochtoon plantgoed in Vlaanderen te verhogen door 74

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2015 – Planning 2016

de oogst en opkweek ervan onder het kwaliteitslabel ‘Plant van Hier’ te coördineren. Ondermeer ondersteund vanuit de Regionale Landschappen vormt dit label een kwaliteitskenmerk voor autochtoon plantsoen waarmee het aanbod op de reguliere markt wordt opgedreven. Zaden worden geoogst op autochtone groeiplaatsen om vervolgens te worden opgekweekt tot volwaardig plantgoed dat kan worden ingeschakeld bij aanplantingen per herkomstgebied over heel Vlaanderen. In de keten van oogst over opkweek tot aanplant wordt zoveel mogelijk gebruik gemaakt van de lokale economie. Zo wordt momenteel nauw samengewerkt met enkele sociale economie-bedrijven die mee instaan voor de oogstacties op het terrein. Naast de ecologische voordelen van het autochtone groen wordt zo ook de plaatselijke werkgelegenheid bevorderd en de CO2-impact verlaagd.

Verloop Actie Uitgevoerd 2015 Beschermen en herstellen autochtone groeiplaatsen  Opvolgen beheer en oogst locaties binnen werkingsgebied Verhogen aanbod autochtoon plantgoed  Overleg met private partners (kwekerijen), Antwerpse Regionale Landschappen, ANB en ALV, SPK  Onderhandelingen met ANB vormgeving project optimalisering keten autochtoon plantsoen Sensibilisatie en promotie rond autochtone bomen en struiken:  infostand op publieksdagen  communicatie (RLKGN nieuwsbrief, website Plant van Hier)  loketfunctie webmail Plant van Hier Gepland 2016 en verder  Verdere opvolging noodzakelijke beheerswerken  Blijvende communicatie & sensibilisatie via website, landschapskrant, publieksacties, infostand, …  Planten van Hier gebruiken en promoten  Blijvende ondersteuning door Vlaamse Regionale Landschappen, ANB en ALV wat betreft de opkweek van autochtoon plantgoed via samenwerking met de private sector.  RLKGN vormt een blijvend aanspreekpunt voor eigenaars van autochtone relicten binnen het werkingsgebied Er wordt reeds twee jaar gewacht op de aanbesteding van een vervolgproject rond ‘Plant van Hier’ door ANB. In tussentijd worden verdere acties on hold gezet, maar wordt de loketfunctie naar eigenaars, kwekers, etc. zo goed mogelijk verzorgd.

Na nieuwe wetenschappelijke inzichten over o.a. de herkomstgebieden, waaruit blijkt dat deze problematiek eigenlijk best Europees wordt aangepakt, wordt ook de piste onderzocht een project in te dienen bij INTERREG VC, het pas-Europese programma waarbinnen genetische diversiteit een thema is.

Financiering Restsubsidie project ALV Gelinkte acties  Alle acties waar aanplantingen aan te pas komen

75

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2015 – Planning 2016

Actie 8. Paard en Landschap

Initiatiefnemer/trekker Regionaal Landschap Rivierenland – copromotor: Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete Contactpersoon RLKGN Els Oostvogels Partners provincie, paardenhouders, Vlaams Paardenloket, Landelijke Rijverenigingen, Hooibeekhoeve, Vlaamse Landmaatschappij Bijdrage Natuurbehoud en landschapszorg Natuureducatie en draagvlakvorming Doelgroepen Paardenhouders en aangelande grondeigenaars Doelstelling Land- en tuinbouwgronden worden steeds meer ingenomen door recreatieve en professionele paardenhouderijen. Paard(en)Landschap wil paardenhouders en andere betrokken provinciebreed informeren, inspireren en sensibiliseren over de kansen voor biodiversiteit en landschapszorg op en rond paardenweides en de bijdrage daarvan aan het milieu. De ontsloten kennis en best practices worden doorgegeven via een draaiboek, inspiratiebrochures en ambassadeurs op het terrein. Zo vormt dit project de hefboom om paardenhouders als nieuwe doelgroep in te schakelen in natuur- en landschapszorg.

Omschrijving De laatste decennia is het aantal paarden in Vlaanderen sterk toegenomen. Land- en tuinbouwgronden worden steeds vaker gebruikt voor recreatieve en professionele paardenhouderij. Verpaarding leidt er dikwijls toe dat de landschappelijke kwaliteit sterk achteruitgaat. Het ruimtelijk belang van de verpaarding is aanzienlijk, zeker in onze provincie.

Verloop actie Het project paard en landschap wil samen met de sector een aantal voorbeeldprojecten uitwerken. Voor ons regionaal landschap zullen drie kleine paardenhouders en 1 grote paardehouderij (geen manege) begeleiding krijgen om de kwaliteit van hun percelen op te waarderen. Geflankeerd aan deze terreinacties wordt een sensibilisatiecampagne uitgewerkt zowel lokaal als op provinciaal niveau.

Uitgevoerd 2015  Overleg met de partners binnen het project ‘Paard en Landschap’  Prospectie naar mogelijke cases/gebieden die binnen het project uitvoering kunnen krijgen. (onder andere aan het binnengebied Schambraken in Olen (zie acties kleine landschapselementen), acties gelinkt aan historisch eikenhakhout in het werkingsgebied) 76

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2015 – Planning 2016

Planning 2016  Contact met paardenhouders  Landschappelijke inpassing van 3 kleine paardenhouderijen  Overleg met de sector  Overleg en uitwisseling met de partners binnen het project Samenwerking en financiering  PDPO project Paard en Landschap Gelinkte acties  Kleine landschapselementen

77

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2015 – Planning 2016

Actie 9. Knotteam Contactpersoon RLKGN Tom Snoeckx Partners Vrijwilligers van het knotteam, Agentschap Onroerend Erfgoed, Agentschap voor Natuur en Bos, Bosgroep Noorderkempen, Bosgroep Kempense Heuvelrug, Bosgroep Zuiderkempen Doelgroepen Grondeigenaars en –pachters, lokale overheden en verenigingen Doelstelling Herstel en beheer van knotbomen en hakhout.

Omschrijving Er zijn heel wat houtkanten en knotbomen met achterstallig beheer, voornamelijk in particulier bezit. Met dit project dat knotbomen en hakhout in de kijker zet, willen we herstelmaatregelen uitvoeren en beheeradvies advies meegeven ter behoud van deze cultuurhistorische landschapselementen. Bijkomend willen we sensibiliseren over knotbomen, houtkanten en goede praktijken van beheer.

Het RLKGN ging in 2012 daarom van start met het oprichten van een knotteam. Dit team van vrijwillgers voert knotbeheer en hakhoutbeheer uit bij particulieren in ruil voor het brandhout. Het RLKGN stemt vraag en aanbod op elkaar af.

In 2015 werd opnieuw de oproep voor knotters en locaties met knotbomen en houtkanten verspreid in de Landschapskrant en via tal van digitale kanalen. Ondertussen zijn er 24 vrijwilligers die zich engageren om deel uit te maken van het knotteam.

Voorafgaand aan actie op terrein wordt een opleiding knotbeheer gegeven aan de vrijwilligers zodat het knotten volgens de goede praktijken verloopt.

Verloop actie Uitgevoerd 2015  Oproep vrijwillgers  Oproep te knotten bomen / hakhout  Eerste contact met knotters en eigenaars van knotbomen of hakhout  Uitvoering werken waarbij 80 knotbomen en 250 meter houtkant werden beheerd.  Brainstormsessie “knotapp” met een tiental RL’en te Mechelen (18/12/2015). Hierbij werd gekeken of een uniforme en digitale werkwijze ontwikkeld kan worden voor de verschillende knotteams waarbij het de bedoeling is op termijn de tussenkomst van de RL’en te beperken.

Gepland 2016  Opleiding knot- en hakhoutbeheer (zaterdag 06 februari 2016: Bezoekerscentrum Landschap De Liereman te Oud-Turnhout)  Werking van het knotteam verder optimaliseren.  Verder uitwerken van het “knotapp” concept.

78

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2015 – Planning 2016

Nazorg en opvolging De vrijwilligers worden opgevolgd, alsook het goede verloop van de werken. De beheerde locatie worden samen met de eigenaar opgevolgd en bij voorkeur wordt een beheerplan voor de knotbomen en houtkanten opgemaakt zodat consequent beheer op lange termijn gebeuren kan.

Samenwerking en financiering 2015: Structurele middelen 2016: Structurele middelen Gelinkte acties Actie …: Kleine landschapselementen (hagen, houtkanten, poelen) Actie …: Landschapsanimator en Landschapsteam

79

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2015 – Planning 2016

Actie 10. Beheerovereenkomsten en bedrijfsplanner Initiatiefnemer/trekker VLM Contactpersoon RLKGN Lieven Lavrysen Partners Landbouwverenigingen, VLM Doelgroepen Landbouwers Doelstelling Via het afsluiten van beheerovereenkomsten agromilieumaatregelen op landbouwbedrijven stimuleren, met de focus op ‘aandachtsgebieden’, waar de inzet van beheerovereenkomsten een duidelijke meerwaarde heeft.

Omschrijving Regionale landschappen werken traditioneel samen met een bedrijfsplanner van de Vlaamse Landmaatschappij, die zich toelegt op het afsluiten van beheerovereenkomsten met landbouwers.

Landbouwers die vrijwillig inspanningen leveren voor natuur, landschap of milieu kunnen hiervoor vanuit diverse overheden (in het bijzonder VLM, maar ook Departement Landbouw en Visserij, provincie en gemeenten) een vergoeding ontvangen door het afsluiten van een beheerovereenkomst. Zo kunnen de landbouwers zelf voor een beter milieu en meer natuur zorgen en bijdragen tot een mooier landschap in Vlaanderen. Omdat het voor een landbouwer niet altijd even makkelijk is om na te gaan welke beheerovereenkomsten aangewezen zijn voor zijn bedrijf, kan er beroep gedaan worden op een bedrijfsplanner. Die stelt samen met de landbouwer, gratis en vrijblijvend, een bedrijfsplan op maat op.

Ook de administratieve beslommeringen in verband met de aanvraag nemen de bedrijfsplanners voor hun rekening.

Verloop actie De implementatie van het nieuwe Gemeenschappelijk Landbouwbeleid, in het bijzonder de vergroeningsmaatregelen, alsook het in voege treden van MAP 5, zorgt ervoor dat landbouwers in de Kempen heel wat huiswerk moeten maken om dit binnen hun bedrijfsvoering in te passen.

Beheerovereenkomsten kunnen in bepaalde gevallen bijdragen om te voldoen aan de vergroeningsmaatregelen, maar kunnen anderzijds een impact hebben op de mestafzet ruimte.

Landbouwers moeten deze puzzel voor hun bedrijf in elkaar passen.

Als landschapsgebruiker zijn ze ook landschapsbeheerder. Via beheerovereenkomsten kunnen ze een vergoeding ontvangen voor niet of minder rendabel landschapsbeheer. Het landschap en de erin aanwezige biodiversiteit kan op deze wijze beheerd en/of ontwikkeld worden. Milieu impact van de bedrijfsvoering naar vb. grond- en oppervlaktewater door mest of bestrijdingsmiddelen kan gemilderd of vermeden worden.

Ondanks het complexer worden om aan alle voorwaarden te voldoen, zien we binnen het Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete dat het aantal landbouwers met een beheerovereenkomst (86) vrij constant blijft (lichte daling). Landbouwers die ermee vertrouwd zijn, blijven vaak beheerovereenkomsten behouden. Bij landbouwers die de beheerovereenkomst niet verderzetten, is dit de laatste jaren vaak omdat het beheer niet meer in aanmerking komt voor het sluiten van een beheerovereenkomst.

Het aantal beheerde objecten (538) (grasstroken, houtkanten, percelen met botanisch beheer, …) daalt licht, en dit reeds sinds 2014.

80

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2015 – Planning 2016

Het beheer van onbemeste grasstroken langs vb. een waterloop of houtkant, stijgt echter naar meer dan 95 ha. We zien een verschuiving binnen dit beheerpakket van grasstroken die vanaf 15 juni werden gemaaid naar een uitgestelde maaidatum van 15 juli. Hoewel stroken met een maaidatum van 15 juni als duurzame basismaatregel kunnen beschouwd worden in de regio.

De beheermaatregel grasstrook uitgestelde maaidatum 15 juni, biedt de mogelijkheid om het maaisel als ruwvoeder te gebruiken voor de aanwezige veeteeltbedrijven in de Kempen. Bij beheerpakket maaien 15 juli is deze motivatie tot het uitvoeren van een verschralend hooilandbeheer minder aanwezig waardoor ook de kansen tot ontwikkeling van een insecten- en soortenrijk grasland afnemen. Op deze manier vindt het voor de Kempen minder gebruikelijke klepelmaaierbeheer zijn ingang. De zeer beperkte toepassingsmogelijkheden van beheerpakket 15 juni, en de hogere vergoeding voor het beheerpakket uitgestelde maaidatum 15 juli, verklaren deze evolutie.

Houtkantenbeheer blijft opmerkelijk dalen tot onder een totale oppervlakte van 10 ha voor de ganse regio door de strikte afbakening van het type houtkant dat in aanmerking komt voor het sluiten van een beheerovereenkomst. Terwijl de identiteit van deze regio sterk wordt bepaald door de aanwezigheid van houtkanten.

Het beheer van soortenrijke graslanden (botanisch beheer) stijgt terug (17,58ha). Sinds PDPO3 (2015) kan voor goed ontwikkelde soortenrijke graslanden in gans de regio een beheerovereenkomst worden gesloten.

Via het PDPO-project ‘Publieke diensten’ konden landbouwers uit Oud-Turnhout de voorbije jaren kennis maken met het inzaaien van faunavoedselgewassen voor vnl. akkervogels. Via de beheerovereenkomst faunavoedselgewas werden enkele maatregelen verdergezet binnen het akkervogelbeheergebied en weidevogelbeheergebied.

Nieuw vanaf 2015 is de mogelijkheid voor het beheer van knotbomen. Poelen kunnen in het nieuwe PDPO3 niet meer gesloten worden, waardoor dit pakket uitdovend is.

Een beheerovereenkomst waterkwaliteit is nog mogelijk maar binnen een andere gebiedsafbakening en andere voorwaarden. Binnen RLKGN is geen afgebakend beheergebied meer gelegen waardoor ook deze maatregel uitdovend is voor de regio.

De gemeente Geel blijft een uitschieter in aantal en oppervlakte van gesloten beheerovereenkomsten.

Alsook het aantal landbouwers (22) dat een beheerovereenkomst heeft gesloten. Onder meer in de 81

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2015 – Planning 2016

omgeving van ‘De Kasseman’ worden heel wat kansen geboden voor een biodivers landschap. Moderne landbouwbedrijfsvoering wordt hier gecombineerd met agrarisch natuurbeheer.

Nazorg en opvolging De bedrijfsplanner staat in voor opvolging van de correcte uitvoering en evaluatie van de beheerovereenkomsten gedurende de contractperiode (5 jaar).

Samenwerking en financiering Betaling van bedrijfsplanner en vergoedingen voor beheerovereenkomsten door VLM met Europese steun.

82

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2015 – Planning 2016

Actie 11. Gebiedswerking landbouwlandschap De Malou, Balen Initiatiefnemer/trekker RLKGN Contactpersoon RLKGN Joke Maes Partners Gemeente Balen, Erfgoed Balen, Vlaamse landmaatschappij, Agrobeheercentrum Eco² Doelgroepen Lokale ondernemers, lokale bewoners, gemeente Balen Doelstelling  Opzetten van een duurzaam kader voor het behoud van culturele identiteit binnen een modern landbouwlandschap  Versterken van erfgoedelementen zoals de dreefstructuur, erfbeplanting, etc. binnen het kader van de ontwikkelde gebiedsvisie  Sensibilisatie voor de agrarische, landschappelijke en ecologische waarde van het domein bij zowel de lokale actoren als het brede publiek Omschrijving Het voormalig jachtdomein Maloudomein groeide in de periode 1933-1953 uit tot een moderne en goed uitgeruste landbouwuitbating met dreven en een duidelijke perceelsstructuur. Er werd een bevloeiingssysteem aangelegd (via taplopen op het Kanaal naar Beverlo), stadsmest aangevoerd en de drie reeds bestaande boswachterswoningen werden omgevormd tot modelhoeven en er werden maar liefst 17 andere modelhoeven gebouwd met elk hun eigen naam. Elke hoeve werd verpacht en beschikte over een terrein van 8 à 10 ha waarvan een halve hectare diende voor het aanleggen van een koer, lusthof, moestuin en boomgaard.

Veel van deze unieke erfgoedwaarden zijn de laatste jaren sterk verkommerd of verdwenen. De dreefstructuren langs de ontginningswegen en taplopen zijn reeds gedeeltelijk in verval. Ook voor de aanleg van de hoogspanningslijnen werden dreven onderbroken. Door het ontbreken van een duidelijke landschapsvisie wordt niet altijd eenzelfde advies gegeven voor herbeplanting na het verlenen van een kapvergunning. Hierdoor ging de landschapsstructuur meer en meer verloren. Het verdwijnen van de dreven zorgde voor meer lichtinval, oevererosie en inspoeling van meststoffen in de taploop of waterloop waardoor de onderhoudskosten toenamen, en het achterstallige onderhoud van wegen, dreven en erfgoedelementen werkte verrommeling en sluikstort in de hand.

In de vorige LEADER-periode startte, in 2014, het project ‘Landschapsherstel en agrarisch natuurbeheer in de jonge landbouwontginning Malou in Balen’ onder coördinatie van Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete (RLKGN). Binnen dit project werden de lokale actoren (landbouwers, gemeente, VLM, lokale verenigingen, etc.) samengebracht om samen de landschappelijke en agrarische kwaliteiten van het gebied te herontdekken en te versterken. Dit resulteerde in een gedragen visie voor het gebied dat uitspraken doet over de functietoekenning van de (zand-)wegen, erfbeplantingsplannen, bouwkundig erfgoed en het groen-blauwe netwerk in het gebied zoals de taplopen, bermen, dreven en houtkanten. Passend binnen de opgemaakte landschapsvisie werden reeds een aantal erfgoedelementen die de identiteit van de Malou bepalen gerestaureerd.

Binnen het nieuwe LEADER project ‘Landschapsherstel en agrarisch natuurbeheer in Malou te Balen (fase 2)’ willen we onderzoeken hoe het behoud van de identiteit van deze voormalige landbouwontginning, dat beschreven staat in de recent ontwikkelde gebiedsvisie, in de praktijk kan samen gaan met de verdere ontwikkeling als modern landbouwlandschap. Dit doen we door samen met de landbouwers en de gemeente een duurzaam kader te ontwikkelen voor landschapsbeheer (indien mogelijk in de vorm van een verdienmodel) met aandacht voor de dreefstructuur, de taplopen en waterlopen en hun ecologische verbindingsfunctie zonder daarbij de moderne landbouwpraktijk te 83

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2015 – Planning 2016

belemmeren. Daarnaast willen we dankzij dit project enkele landschapsherstelwerken ondersteunen om reeds op korte termijn de identiteit van het domein extra in de verf te kunnen zetten. Uiteindelijk willen we komen tot een duidelijk en hanteerbaar kader voor zowel de landbouw als de gemeente dat er voor zorgt dat het duurzaam landschapsbeheer ook in de toekomst wordt verdergezet in samenhang met de intensieve en moderne landbouw.

Luchtfoto. Maloudomein Verloop actie Uitgevoerd 2015  Publicatie over Maloudomein in thematische fietsbrochure ‘Sporen in het zand’ (uitgegeven door k.ERF en Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete)  Opmaak gebiedsvisie ‘Landschapsplan domein De Malou – Balen’ (15 pagina’s)  Restauratie van drie veldkapellen en hun omgeving, twee toegangspoorten van het domein (gemetselde muurtjes) en een groter toegangselement.  Overleg met projectpartners  Indiening en goedkeuring LEADER-project bij Kempen Oost

84

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2015 – Planning 2016

Renovaties klein bouwkundig erfgoed

Visie toekomstig groen netwerk uit ‘Landschapsplan domein De Malou – Balen’

85

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2015 – Planning 2016

Gepland 2016  Individueel en gezamenlijk overleg met de lokale actoren over de mogelijke win-winsituaties voor zowel landbouw, natuur, erfgoed als landschap  Kennisuitwisseling over verschillende formules van agrarisch natuurbeheer  Kennisuitwisseling over en promotie voor het uitvoeren van landschapsherstelwerken  Coördinatie en inhoudelijke en financiële steun aan de uit te voeren landschapsherstelwerken en acties rond agrarisch natuurbeheer Samenwerking en financiering  januari 2014 - juni 2015: 65% cofinanciering: LEADER Regio Midden-Kempen beweegt! ‘Landschapsherstel en agrarisch natuurbeheer in de recente landbouwontginning Malou te Balen’ (projectcode MIK2013- 03) 10% cofinanciering: gemeente Balen 25% cofinanciering: basismiddelen Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete  januari 2016 – juni 2018: 65% cofinanciering: LEADER Regio Kempen Oost ‘Landschapsherstel en agrarisch natuurbeheer in Malou te Balen (fase 2)’ (projectcode KO_2015_04) 20% cofinanciering: gemeente Balen 15% cofinanciering: basismiddelen Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete Gelinkte acties  Actie - Klein bouwkundig erfgoed  Actie - Fietsbrochure ‘Sporen in het zand’

86

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2015 – Planning 2016

Actie 12. Houtkanten: natuurlijk kapitaal voor landbouw, natuur en landschap Initiatiefnemer/trekker RLKGN Contactpersoon RLKGN Joke Maes Partners Gemeente Olen, gemeente Kasterlee, Boerenbond, Vlaamse landmaatschappij, Agrobeheercentrum Eco² Doelgroepen Lokale ondernemers/grondeigenaars, vergunningverlendende instanties Doelstelling  Opzetten van een overlegmodel/-cultuur tussen landbouwers, gemeente, ANB, VLM, RLKGN en Boerenbond rond het beheer van houtkanten  Werken aan een gedragen visie op de KLE's binnen elk pilootgebied, afgestemd op de eigenheid (agrarisch gebied, historisch houtkantennetwerk, ecologische potenties …)  Organiseren van acties rond kennisuitwisseling i.k.v. goede beheerpraktijk van KLE's  Landbouwers begeleiden bij het beheer en inrichting van houtkanten afgestemd op het bedrijf en de gebiedsvisie  Realiseren van goede voorbeelden van inrichting en/of beheer van KLE's op het terrein  Opzetten van een duurzaam beheermodel aangepast aan het betreffende pilootgebied Omschrijving RLKGN heeft geregeld contact met landbouwers die o.w.v. bedrijfsuitbreiding, achterstallig beheer van KLE's en daardoor een negatieve invloed op de landbouwuitbating advies, begeleiding en hulp bij de uitvoering wensen voor een (bos)compensatievoorstel, herstel, aanleg of beheer van KLE's, vergunningsaanvragen, landschapsadvies,... Ook ANB of gemeenten nemen steeds vaker contact op met RLKGN om een bemiddelende rol te spelen bij overtredingen, compensatievoorstellen, begeleiden van vergunningsaanvragen, minder goede beheerpraktijken, herstelmaatregelen, landschappelijke integratie,… De ad hoc-contacten en samenwerkingen rond KLE’s met landbouwers en andere partners hebben in o.a. Kasterlee en Olen aanleiding gegeven tot het verzoek aan RLKGN om een constructieve en gebiedsgerichte aanpak uit te werken voor een beter behoud, beheer en herstel van de houtige KLE's.

Met behulp van dit gebiedsplan kunnen erfgoedwaarde, ecologische en landschappelijke potenties en gebiedsgerelateerde belangen van de lokale landbouw snel geïdentificeerd worden, waardoor beslissingen op terrein efficiënt en duidelijk omkaderd genomen kunnen worden. Ten tweede zal RLKGN binnen dit project actief landbouwers coachen rond het gebruik van KLE’s en de deelnemende gemeentes begeleiden bij eventuele vragen of conflictsituaties.

Een eerste pilootgebied is gelegen in de gemeente Olen tussen E313 en het kanaal Bocholt-Herentals en tussen Herentals en de dorpskern van OLV-Olen. Het landschap heeft in deze streek een typische kleinschalige structuur waarin nog veel oude, historische houtkanten van voornamelijk zomereik aanwezig zijn. Een aantal van deze landschapselementen zijn terug te vinden op de kaart van Ferraris. Echter de meeste houtkanten werden sinds Wereldoorlog II niet meer gekapt, en zijn vaak uitgegroeid tot hoge houtkanten of bomenrijen. De bomenrijen bestaan nu voornamelijk uit zomereiken, met in de onderetage vaak pioniers als berk, ratelpopulier, grauwe abeel, vlier, Amerikaanse vogelkers of valse acacia. Op deze wijze geven deze landschapselementen een zekere last voor de landbouwer (beschaduwing, wortelconcurrentie, inwaaien bladeren…) en blijven ze ver onder hun ecologisch potentieel. Met voldoende aandacht voor de landbouwuitbating, de bedrijfszekerheid en de vrijwilligheid voor uitvoeren van beheeracties zal RLKGN samen met alle actoren een duidelijk kader creëren voor en adviseren en begeleiden bij het beheer van houtkanten.

87

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2015 – Planning 2016

Het tweede pilootgebied bevindt zich in de gemeente Kasterlee, met een eerste focus op de agrarische eenheden Mazel of Achterlee o.w.v. eerdere positieve samenwerkingen met landbouwers en concrete vragen rond landschapsbeheer. Hier zijn de houtige KLE's vaak in openbare eigendom of privé-eigendom, maar altijd hebben ze een invloed op de naast gelegen landbouwgronden en geven ze mee kleur en gestalte aan het landschap. Wanneer KLE's een kwalitatief netwerk vormen, kunnen deze een positieve invloed hebben op de nabijgelegen landbouwgronden (functionele agrobiodiversiteit, bv. windwering, toevoer van organische stof, pestcontrole, levering van hakhout), maar wanneer beheer en onderhoud achterwege blijven kunnen ze ook erg hinderlijk worden. Ook voor de landschapsbeleving en welbevinden van omwonende en recreanten, en als ecologische corridors is zowel behoud als onderhoud van KLE’s van belang. Gemeente Kasterlee wil de achteruitgang stoppen en samen met partners werk maken van een duurzaam beheer van houtige KLE's in landbouwgebieden. Binnen dit project zullen de mogelijkheden onderzocht worden voor de valorisatie van de beheerresten van KLE's, wat mogelijks ook landbouwers kan inspireren voor toekomstige innovaties en toepassingen van houtige biomassa in het eigen bedrijf.

a)

c)

b)

d)

Foto (a) Lang verwaarloosde houtkant van Amerikaanse eik, (b) opslag van Amerikaanse vogelkers – © Sus Willems, (c) Recent heraangeplante historische houtkant in Olen en (d) houtkant onder hakhoutbeheer - © Sus Willems.

Verloop actie Uitgevoerd 2015  Vooronderzoek focusgebieden Olen en Kasterlee  Overleg met projectpartners  Indiening en goedkeuring LEADER-project bij Kempen Zuid

88

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2015 – Planning 2016

Gepland 2016  Per pilootgebied wordt een werkgroep samengesteld met alle betrokkenen (o.a. gemeente, Boerenbond, Agrobeheercentrum Eco², VLM, ANB en RLKGN)  Per pilootgebied wordt in overleg met de lokale werkgroep gestart met de opmaak van een gebiedsvisie met betrekking tot het behoud, beheer en inrichting van de KLE’s.  Individuele adviesverlening waarbij het gebiedsplan wordt vertaald naar het bedrijfsniveau en (netwerk van) individuele KLE's  Communicatie en sensibilisatie  Verzamelen en delen van kennis rond houtige KLE's (randvoorwaarden, potenties, goede praktijken, etc.) met de projectpartners  Organiseren van uitwisselingsmomenten rond goede praktijkvoorbeelden (via workshops en gezamenlijke terreinbezoeken aan praktijkvoorbeelden, tijdens deelnames aan evenementen, etc.)  Uitvoeren van terreinwerk (inrichting en/of beheer)  Start van de ontwikkeling van een duurzaam beheermodel (agrobeheergroep, afzet biomassa, …)

Samenwerking en financiering  januari 2016 – juni 2018: 65% cofinanciering: LEADER Regio Kempen Zuid ‘Houtkanten: natuurlijk kapitaal voor landbouw, natuur en landschap’ (projectcode KZ_2015_07) 20% cofinanciering: gemeente Kasterlee en gemeente Olen 15% cofinanciering: basismiddelen Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete Gelinkte acties  Actie - Knotteam  Actie - Kleine Landschapselementen – Houtkanten/Bomen/Dreven

89

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2015 – Planning 2016

Actie 13. Fauna-akkers Initiatiefnemer RLDV, RLKGN, RLRL Contactpersoon RLKGN Tom Snoeckx Partners Antwerpse RL’en, WBE’s, ANB, landbouwers, gemeentes, imkerverenigingen Doelgroepen WBE’s, landbouwers, imkers, gemeentes Doelstelling  terreinbeheerders van praktische informatie voorzien voor het aanleggen en beheren van fauna-akkers  Via terreinbezoeken bij WBE’s waar mogelijk en wenselijk fauna-akkers herevalueren en plaatsen in een ruimere landschappelijke context en mogelijk andere bijkomende inrichtingen evalueren  Aankoop en verspreiding van zaadmengels voor het inzaaien van fauna-akkers.

Fauna-akker tijdens de zomerperiode Omschrijving Sinds 2009 werken de Antwerpse regionale landschappen met de wildbeheereenheden (WBE) samen rond het aanleggen van fauna-akkers. Een gedeelte van enkele maïsakkers, die enkel interessant zijn voor ree en fazant, werden omgevormd naar fauna – akkertjes die schuil- en voedselmogelijkheden bieden voor een ruime groep dieren (insecten, zoogdieren, (akker)vogels). Meestal gaat het om overstukjes die voor een commercieel landbouwtype niet rendabel zijn. Fauna-akkers bepalen op die manier ook mee het uitzicht, de beleving en de appreciatie van het landschap. Bovendien kon vanuit het thema bijen, met zowel aandacht voor honingbijen als de vele soorten solitaire bijen, zowel WBE’s als het brede publiek warm gemaakt worden om mee actie te ondernemen. Deze bestuivers hebben sterk te lijden onder habitatfragmentatie, drachtverarming (aanbod stuifmeel en nectar), grootschalige landbouw, steriele sierplanten in tuinen en gebruik van herbiciden en pesticiden. De aanleg van tijdelijke fauna-akkers kan bijdragen tot een oplossing. De RL’en willen streven naar meer fauna-akkers in de provincie om zo op termijn een ecologisch netwerk te kunnen vormen waarlangs fauna kan migreren door het landschap.

Het gebruik van typische gewasteelten (mede door de streekgebonden bodemkenmerken maar ook door streektradities) bepaalt ook mee de streekidentiteit. Burgers, fietsers en andere recreanten die het platteland bezoeken zullen bovendien ook een mooi aangenaam landschap beleven. Het doel en andere praktische (technische) informatie om fauna-akkers aan te leggen zullen promoot worden bij potentiële 90

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2015 – Planning 2016

partners. Het project resulteerde inmiddels in een provinciebrede samenwerking met de WBE’s en andere landschapsbeheerders waardoor tot heden in RLKGN jaarlijks 40 ha fauna-akkers en bloemrijke akkerranden aangelegd werden.

Verloop actie Uitgevoerd 2015  Organisatie en opvolging inschrijvingen van geïnteresseerde WBE’s.  Organisatie bestellingen van zaadmengsels voor RLKGN.  Verdeling van de zaadmengsels via centraal afhaalpunt (prinsenpark).  Evaluatie van de ingezaaide akkers tijdens de bloeiperiode. Alle akkers waren ingezaaid op de aangegeven plaatsen uitgezonderd 2 locaties. Door verkoop van grond en door een niet geplande teelt waren de aanvragers genoodzaakt een andere locatie in te zaaien wat ook effectief gebeurd is.  In totaal werd 29,80ha van het landbouwmengsel en 4,65ha van het akkervogelmengsel ingezaaid  Vrijwilligers geven sporadisch vogelwaarnemingen van de fauna-akkers door. De mooiste waarnemingen zijn Patrijs (Retie), Spotvogel en Boompieper te Arendonk en Torenvalk in Turnhout. Andere interessante waarnemingen zijn: - Zoogdieren: Haas en Ree - Vlinders: Koevinkje, Koninginnepage en Kleine Vuurvlinder - Libellen: Weidebeekjuffer, Gewone Oeverlibel en Grote Keizerlibel  Aanvraag subsidies van ANB in naam van verschillende WBE’s. Deze middelen worden gebruikt om de aankoop van zaadmengsels te ondersteunen.

Balen doet het elk jaar opnieuw goed met het fauna-akkerproject. Dit heeft veel te maken met hun deelname aan de initiële projectoproep van RL de Voorkempen vanaf 2010. Maar ook Mol, Dessel en Retie blijven trouwe volgers van het project.

Planning 2016  Er wordt een uitgebreide monitoring voorzien in samenwerking met KULeuven Technologiecampus Geel. De kandidaten worden momenteel gescreend.  Overlegmoment met ANB in verband met de financiering van de fauna-akker in 2016 en volgende jaren (18/01/2016 Anna Bijnsgebouw te Antwerpen). Via dit overlegmoment hopen we te komen tot een duurzame en transparante financiële oplossing voor de komende jaren.

Doorlopend  opstarten/verder zetten van structureel lokaal WBE overleg.  communicatie en sensibilisatie naar doelgroepen, brede publiek 91

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2015 – Planning 2016

Samenwerking en financiering 2015: WBE-subsidie van ANB (100%) 2016: WBE-subsidie van ANB (100%) wordt aangevraagd; prefinanciering vanuit de regionale landschappen (structurele middelen) Acties partners  dit project wordt in alle Antwerpse RL’en uitgevoerd.  sommige WBE’s zaaien op eigen initiatief de voorbije jaren reeds fauna-akkers in, zij het wel op kleinere schaal.

92

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2015 – Planning 2016

Actie 14. Zwaluwen en gierzwaluwen Partners Natuurpunt, ANB, gemeenten Doelgroepen eigenaars, bewoners, bedrijven, scholen, wijkverenigingen

Doelstelling    

Vergroten van het aantal populaties door het nemen van enkele eenvoudige maatregelen Sensibilisatie omtrent het voorkomen en de bijzondere ecologie van gierzwaluwen Het plaatsen van kunstnesten en advies bij het inrichten van de omgeving.

Eenvormige subsidie aanbieden voor de eigenaars van een kolonie zwaluwen (en dus ook eenvormige subsidieaanvraagformulieren) en afspraken maken over de loketfunctie (bij de gemeenten of bij RL)

Omschrijving Het zwaluwenproject van RLKGN spitste zich aanvankelijk toe op de boerenzwaluw en de huiszwaluw, twee soorten die vaak op het platteland of in de dorpsranden terug te vinden zijn, maar minder in verstedelijkte milieus. Omwille van de grote vraag van bewoners van de stedelijke gebieden Turnhout, Herentals, Mol en Geel is het oorspronkelijke projectinitiatief uitgebreid met gierzwaluwen vanaf 2011.

Een voorstel voor een éénvormig gemeentelijk subsidiereglement werd in juli 2011 ter goedkeuring voorgelegd aan de 17 gemeentes van het werkingsgebied. Heel wat gemeentes reageerden reeds positief.

Naast een subsidie voor boeren- en huiszwaluwkolonies werd ook een subsidie voor kolonies van gierzwaluwen reeds opgenomen.

Verloop actie Uitgevoerd 2015  Telefonisch advies en advies per e-mail aan particuliere geïnteresseerden en gemeentebesturen  In 2015 werden 7 overeenkomsten afgesloten. Er werden 18 huiszwaluwnesten verdeeld (15 dubbele exemplaren), 25 boerenzwaluwnesten. Dat brengt het totaal op 134 kunstnesten voor huiszwaluw (54 dubbele exemplaren), 183 boerenzwaluwnesten en 79 gierzwaluwnesten.  Afspraken gemaakt met de gemeente Arendonk voor het hangen van 10 huiszwaluwnesten (10 dubbele exemplaren) aan de Gemeentelijke Basisschool Sint-Jan en 8 gierzwaluwnesten aan de Kunstacademie.

93

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2015 – Planning 2016

Hieronder vindt u een overzicht van het aantal gehangen nestkasten per gemeente van 2009 tot heden en een ruimtelijke spreiding van deze nesten.

Spreiding van de verschillende nestkasttypes. De gerealiseerde oeverzwaluwwanden en deze in voorbereiding zijn eveneens opgenomen.

Gepland 2016  Uitbreiding van de webstek over zwaluwen op de website van RLKGN. Dit omvat alle informatie over kunstnesten, levenswijze van de verschillende soorten, tips, randvoorwaarden, downloaden van aanvraagformulier, hotspots van RLKGN per soort, …  Hernieuwing oproep waarbij we vanaf 2016 anders te werk zullen gaan. Geïnteresseerden dienen een uitgebreide vragenlijst in te vullen waaruit moet blijken of de woning, stal en/of schuur en omgeving geschikt zijn voor boeren-, huis- en/of gierzwaluwen. Deze werkwijze moet vermijden dat er teveel onnodige verplaatsingen met de wagen gedaan worden. Na een positieve evaluatie kunnen nesten opgehaald worden op het kantoor of enkele centraal gelegen afhaalplaatsen in het werkingsgebied.  Voorzien van zwaluwworkshops op de gemeentelijke basisschool Sint-Jan te Arendonk zodat kinderen gesensibiliseerd worden over zwaluwen en hun problematiek. De workshops kunnen eventueel uitgebreid worden naar andere scholen.

94

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

 



Jaarverslag 2015 – Planning 2016

Plaatsen van huis- en gierzwaluwnesten in de gemeente Arendonk.

In het voorjaar van 2016 wordt een monitoring uitgevoerd van alle ooit geplaatste zwaluwnesten in het werkingsgebied van Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete. Deze monitoring zal een samenwerking zijn tussen het Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete en de KULeuven Technologiecampus Geel. De belangrijkste aspecten voor de monitoring zijn: bezettingsgraad van de geplaatste kunstnesten, oriëntatie, locatie, Bestaande kolonies in kaart brengen … . Met de bekomen resultaten hopen we een nog betere, efficiëntere werking te kunnen realiseren voor het zwaluwenproject waardoor de schaarse financiële middelen optimaal besteed kunnen worden.

De mogelijkheden aftoetsen voor de constructie van een huiszwaluwentil door een technische school in het werkingsgebied van Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete.

Samenwerking en financiering  Vermits we nog een voorraad nesten hebben, kunnen we zonder bijkomende financiële ondersteuning onze werking verder zetten in 2016.  Gemeentelijke subsidies ondersteunen “eigenaars” van zwaluwkolonies in inmiddels 10 gemeentes van het werkingsgebied.  De constructie van de huiszwaluwtil(len) wordt gefinancierd via DMN-middelen.

95

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2015 – Planning 2016

Actie 15. Soortenprojecten Initiatiefnemer/trekker RLKGN Contactpersoon RLKGN Tom Snoeckx Bas Van der Veken Partners Natuurpunt, gemeentes, ANB, Boerenbond, VLM,…

Doelgroepen Burgers, terreinbeheerders

Doelstelling - IHD’s: realisatie van geschikte habitats en/of inrichtingen die Europees beschermde dier-en plantensoorten ten goede komen.

- PPS: realisatie van geschikte habitats en/of inrichtingen die de Provinciaal Prioritaire Soorten ten goede komen.

Omschrijving Door inzet van de Vlaamse Regering op Europese instandhoudingsdoelstellingen en de bijhorende financiële ondersteuning, zullen allerhande soortenprojecten nu en in de toekomst een nog prominentere rol gaan spelen in de werking van het Regionaal Landschap. In het verleden zijn reeds diverse initiatieven rond soorten opgezet (fauna-akkersoorten, bijen, harkwesp, zwaluwen en gierzwaluwen, vleermuizen,…).

De focus zal in de toekomst meer op Europees beschermde soorten, Provinciaal Prioritaire Soorten, Rode Lijstsoorten,… komen te liggen. In eerste instantie gaat het om advies, sensibilisering en terreiningrepen bij particulieren. Dit om tegemoet te kunnen komen aan de eisen die Europa stelt en om het resterende saldo van IHD’s – naast dus de “evidenties” bij ANB en Natuurpunt - te kunnen realiseren.

Verloop actie Uitgevoerd 2015 - Voorbereiding LIFE vleermuizenverblijven (trekker: Centrum voor Duurzaam Groen): project werd niet goedgekeurd - Vereenvoudigde monitoring Harkwesp - Opvolging Vleermuizentoren - Opvolging oeverzwaluwmodules - Monitorroute Gladde Slang te Arendonk - Opvolging cameravallen Ecoduct Kempengrens Planning 2016 - Opvolging en monitoring van bestaande initiatieven (biodiversiteitstoren, vleermuistoren, Harkwesp, Monitorroute Gladde Slang, …)

- Implementatie in IHD-werking - Heropstart overleg project Bruine Eikenpage langs het Bels Lijntje en de spoorwegberm in Tielenkamp Samenwerking en financiering Mogelijkheid tot bekomen Investeringssubsidies Natuur (ISN) Gelinkte acties Actie - IHD’s door middel van particulier natuurbeheer 96

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2015 – Planning 2016

Actie 16. Adviesverlening rond biodiversiteit Initiatiefnemer RLKGN Contactpersoon RLKGN Tom Snoeckx Partners Bosgroepen Doelgroepen Bosgroepen, steden en gemeenten, provincie Antwerpen, particulieren

Doelstelling  Verbeteren van ruimtelijke en ecologische connectiviteit in het landschap  Sensibilisering van particulieren/openbare besturen en hen motiveren voor een duurzaam beheer van hun terreinen.  Aanmoedigen van habitatherstel in SBZ-gebieden.  Soortgerichte maatregelen in functie van Europees beschermde soorten en/of Provinciaal Prioritaire soorten

Breeven te Geel waarvoor beheeradvies werd gegeven aan Bosgroep Kempense Heuvelrug

Omschrijving Werken aan een duurzaam en kwaliteitsvol landschap is niet evident en Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete probeert sinds jaren, samen met andere partners in het buitengebied, hiertoe bij te dragen.

Steeds meer particulieren en openbare besturen in ons werkingsgebied vinden de weg naar de loketfunctie van het Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete en hebben vertrouwen in de deskundigheid en de neutrale opstelling van de organisatie. Hierdoor kunnen de adviezen ook dienst doen als een springplank voor verdere gesprekken.

Inkomende vragen bij het Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete worden op een professionele wijze verwerkt waarbij steeds het wettelijk kader, kaartonderzoek (Gewestplan, bodemkaart, Natura 2000, …), 97

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2015 – Planning 2016

potenties e.d. worden afgetoetst aan de vraagstelling. Uiteindelijk is het de bedoeling , om in overleg met de (verschillende) partij(en), te komen tot een gedragen, kwaliteitsvol advies.

Zoals blijkt uit onderstaande wordt het merendeel van het (beheer)advies aan de Bosgroepen (Kempense Heuvelrug en Noorderkempen) verstrekt. Vaak handelt het over adviezen in de natuursfeer die gelegen zijn in een bosomgeving. Hieruit blijkt opnieuw dat het landschap niet stopt aan de administratieve grenzen en dat een samenwerking tussen het Regionaal Landschap en Bosgroepen zorgt voor een consequent bos- en landschapsbeheer.

Verloop actie Uitgevoerd 2015  Adviesverlening Treskesvijver voor Stad Turnhout. Het advies spitst zich vooral toe op de constructie van een oeverzwaluwenwand waarin eventueel een verblijfplaats voor vleermuizen wordt geïntegreerd. In beperkte mate wordt ook beheeradvies verleend voor zowel de oeverzwaluwenwand als de vijver en omgeving.  Adviesverlening rond inrichting zorgtehuis Talander te Arendonk (particulier). Hierbij wordt vooral rekening gehouden met het goed inpassen van de bestaande bebouwing in de natuurlijke omgeving.  Adviesverlening rond de heropwaardering van de “Lamgodsberg” Te Arendonk.  Beheeradvies aan twee particulieren voor het regulier onderhoud van een twintigtal oude knoteiken op twee verschillende locaties (Turnhout en Oud-Turnhout)  Adviesverlening beheer ecoduct Kasterlee voor provincie Antwerpen  Adviesverlening in het kader van een compromisvoorstel rond het vellen van populieren bij een particulier (Van Asbroeck) te Morkhoven. Op vraag van de stad Herentals.  Adviesverlening in kader van een beheervraagstuk voor Stad Herentals: KempenHagelandroute.  Adviesverlening inzake (inrichtingsbeheer)beheer voor de Bosgroepen op volgende locaties: 1) Breeven te Geel 2) Hoogeind (Meersel) te Hoogstraten 3) Blakheide te Beerse 4) Schrieken-Epelaar te Beerse (SBZ-gebied) 5) Balderij en Tielenkamp te Tielen (SBZ-gebied) 6) Sassenhout te Vorselaar Planning 2016  Projecten waar de adviesverlening nog lopende is, worden verder afgewerkt: 1) Treskesvijver te Turnhout 2) Zorgtehuis Talander te Arendonk 3) “Lamgodsberg” te Arendonk  Verder zetten adviesverlening nieuwe projecten in 2016 Samenwerking en financiering 2015: Structurele middelen 2016: Structurele middelen Gelinkte acties  Actie - Kleine landschapselementen: houtkanten/bomen/dreven  Actie - Ecologische poelen en vijveromvorming  Actie - Kasteeldomeinen en parken  Actie - IHD’s door middel van particulier natuurbeheer

98

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2015 – Planning 2016

Recreatief medegebruik en natuurrecreatie Actie 17. Trage wegen Initiatiefnemer/trekker RLKGN, Provincie Antwerpen Contactpersoon RLKGN Hanne Govaers Partners gemeenten, provincie, recreanten, aangelanden, landbouwers, vrijwilligers, RURANT, vzw Trage Wegen, erfgoedcellen, LEADER, VLM, Vlaamse gemeenschap, Europees Landbouwfonds voor Plattelandsontwikkeling …

Doelgroepen Lokale bewoners, schoolgaande jeugd, recreanten Doelstelling  Versterken en opwaarderen van het trage wegen netwerk  Promoten van verkeersveilige verbindingen voor wandelaar en/of fietser, zowel functioneel als recreatief  Aandacht voor de cultuurhistorische betekenis en waarden van trage wegen  Aandacht voor de ecologische en landschappelijke waarde  Ontdekken van het omgevende landschap, de natuur en de cultuurhistorie  Versterken van de streekidentiteit Omschrijving Onder trage wegen verstaan we de wegen die hoofdzakelijk geschikt zijn voor niet-gemotoriseerd verkeer. Trage wegen kunnen buurtwegen, voetwegen, kerkwegen, jaagpaden,… zijn. Deze wegen kunnen zowel een privaat als publiek karakter hebben. Een buurtweg is een weg die is opgenomen in de Atlas van de Buurtwegen (1841), en dus een openbaar karakter heeft.

Heel wat gemeentebesturen werken plannen of acties uit om hun trage wegen te herwaarderen. Vroeger moesten trage wegen vaak wijken voor bestemmingen of functies waar op dat moment meer belang aan werd gehecht. Vandaag zien we dat er opnieuw aandacht is voor de trage wegen en de verscheidenheid aan functies die deze (kunnen) vervullen. Trage wegen bieden o.a. een grote kans voor duurzame lokale mobiliteit en verkeersveiligheid. Het zijn vaak veilige, functionele verbindingen waar kinderen maar al te graag gebruik van maken. Soms is een trage weg een ontbrekende schakel om een route voor de zachte weggebruiker compleet te maken. Daarnaast vervullen trage wegen een belangrijke rol als toegangs- en doorgangsweg voor landbouwverkeer.

Deze buurtwegen kunnen bijkomend deel uit maken van een recreatief netwerk waar ze er voor zorgen dat het wandelen en fietsen dubbel zo aangenaam wordt. De trage wegen brengen het landschap dichter bij de mensen. Ze doorsnijden het open landschap en geven zo een kijk achter de lintbebouwing. Het herwaarderen van deze wegels en paden brengt vaak met zich mee dat ze opnieuw worden ingericht. Dit zorgt landschappelijk en ecologisch voor het opnieuw inkleden van het landschap en maakt dat voor heel wat flora en fauna nieuwe verbindingen en toevluchtsoorden ontstaan. Als extra troef herbergen trage wegen meestal een hoge cultuurhistorische waarde.

Trage wegen zijn vaak een complexe materie. Het regionaal landschap wil voor de betrokken gemeentes een regisseursrol vervullen en de coördinatie op zich nemen om waar mogelijk een intergemeentelijk netwerk van trage wegen uit te bouwen. Daarbij zal de gehanteerde methodiek sterk gericht zijn op draagvlak en participatie. In het gehele proces, dat wil zeggen vanaf het inventariseren, afwegen van de mogelijkheden, het opmaken van ontwerp tot de inrichting en het onderhoud van de trage wegen wordt rekening gehouden en samengewerkt met eigenaars, gebruikers en aangelanden.

99

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2015 – Planning 2016

We streven we naar draagvlak op lange termijn voor het herstellen en behouden van de trage wegen.

Bijkomend zijn de trage wegen vaak een plaatselijke materie. De lokale gebruikers, eigenaars en aangelanden zijn meestal de experts ter zaken.

Verloop actie Overkoepelende aanpak trage wegen Er dient een onderscheid gemaakt te worden tussen een gebiedsdekkende aanpak per gemeente of de aanpak van individuele wegen. Momenteel zijn er in twee gemeenten gebiedsdekkende projecten lopende (Olen en Geel). De stad Herentals is vragende partij voor een gebiedsdekkende aanpak van de herwaardering van trage wegen.

Daarnaast wordt regelmatig advies of ondersteuning gegeven aan gemeentebesturen en/of belangengroepen:  Uitwerken herwaarderingsprojecten binnen gemeentebesturen  Implementatie waar mogelijk in intergemeentelijk trage wegen/recreatief netwerk  Stimuleren van de gemeentebesturen om de herwaarderingsplannen zoveel als mogelijk in uitvoering te brengen  Blijvend vervullen van loketfunctie rond trage wegen  Organiseren van publieksactiviteiten rond trage wegen (bv. Dag van de trage weg) Deelproject Ontsluiting Olen Onder de begeleiding van het Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete wordt er in de gemeente Olen een gedragen herwaarderingsplan opgemaakt voor de trage wegen binnen de gemeente.

Uitgevoerd 2015  Verwerken van de inventarisaties en het opstellen van een actuele trage wegenkaart.  Overlegmomenten met milieu- en duurzaamheidsambtenaar  Overlegmomenten met het gemeentebestuur  Organiseren van twee evaluatievergaderingen: o De gebruikers gaan zelf op zoek naar kansen en knelpunten o Actief zoeken naar oplossingen of voorstellen (sensibiliserende werking)

Fig. 1.1.1.Actuele werkkaart – gemeente Olen

100

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2015 – Planning 2016

Planning 2016  Uitwerken van een gedragen herwaarderingsplan  Begeleiding uitvoering:  De voorstellen van weg per weg in het herwaarderingsplan worden vertaald naar projecten die evident en duidelijk uitvoerbaar zijn. Wegen of verbindingen die uit het voorgaande proces te ambitieus of nog te onderzoek zijn worden verder bekeken naar haalbaarheid en prioriteit  Opzetten van een communicatie- en sensibilisatiecampagne rond trage wegen in Olen:  Instrumenten die hierbij ingezet worden, zijn de gemeentelijke infobladen, website van de gemeente Olen en het Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete, brede publieksactiviteiten, straatnaamborden, …

Deelproject Ontsluiting Geel Onder de begeleiding van het Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete wordt er in de stad Geel een gedragen herwaarderingsplan opgemaakt voor de trage wegen binnen de gemeente.

Uitgevoerd 2015  Overlegmomenten met trage wegenambtenaar  Organiseren van een drie infovergaderingen met als doel:  Het informeren van de betrokkenen en geïnteresseerden. Waarover gaat het trage wegen project en waarover gaat het zeker NIET  Opzetten van werking met vrijwilligers + start inventaris met als doel een plan op maat van noden en wensen van lokale gebruikers en betrokkenen.  Samenwerking opzetten tussen vrijwilligers en lokaal bestuur  (lokale) Visievorming in vroeg stadium (dus geen hoorzitting over bestaand voorontwerp)  streven naar garantie voor draagvlak en haalbaarheid  Organiseren van twee vormingsmomenten “Inventariseren van trage wegen”  Inventarisatie van de trage wegen binnen de deelgebieden van stad Geel

Fig. 1.2.1. Overzicht deelgebieden – stad Geel

Fig.1.2.2. Groepsfoto vormingsmoment – stad Geel

101

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2015 – Planning 2016

Planning 2016  Verwerken van de inventarisaties en opstellen actuele werkkaart per deelgebied  Opstellen visieplan per deelgebied e  Organiseren van evaluatievergadering (=2 infovergadering) per deelgebied van de trage wegen  Opstellen herwaarderings- en beheerplan  Begeleiding uitvoering:  De voorstellen van weg per weg in het herwaarderingsplan worden vertaald naar projecten die evident en duidelijk uitvoerbaar zijn. Wegen of verbindingen die uit het voorgaande proces te ambitieus of nog te onderzoek zijn worden verder bekeken naar haalbaarheid en prioriteit  Opzetten van een communicatie- en sensibilisatiecampagne rond trage wegen in Geel:  Instrumenten die hierbij ingezet worden, zijn de gemeentelijke infobladen, website van de stad Geel en het Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete, brede publieksactiviteiten, straatnaamborden, …  Opstart trage wegenwerking overige gebieden stad Geel Deelproject Ontsluiting Herentals

De stad Herentals wil onder begeleiding van het Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete een gedragen herwaarderingsplan uitwerken voor de trage wegen binnen stad Herentals.

Uitgevoerd 2015  Verkennende gesprekken met het gemeentebestuur Planning 2016 e  Organiseren van een 1 infovergadering per deelgebied met als doel:  Het informeren van de betrokkenen en geïnteresseerden. Waarover gaat het trage wegen project en waarover gaat het zeker NIET  Opzetten van werking met vrijwilligers + start inventaris met als doel een plan op maat van noden en wensen van lokale gebruikers en betrokkenen.  Samenwerking opzetten tussen vrijwilligers en lokaal bestuur  (lokale) Visievorming in vroeg stadium (dus geen hoorzitting over bestaand voorontwerp)  streven naar garantie voor draagvlak en haalbaarheid  Inventarisatie van de trage wegen per deelgebied binnen stad Herentals  Opstellen actuele werkkaart per deelgebied  Opstellen visieplan per deelgebied e  Organiseren van evaluatievergadering (=2 infovergadering) per deelgebied van de trage wegen  Opstellen herwaarderings- en beheerplan  Begeleiding uitvoering:  De voorstellen van weg per weg in het herwaarderingsplan worden vertaald naar projecten die evident en duidelijk uitvoerbaar zijn. Wegen of verbindingen die uit het voorgaande proces te ambitieus of nog te onderzoek zijn worden verder bekeken naar haalbaarheid en prioriteit  Opzetten van een communicatie- en sensibilisatiecampagne rond trage wegen in Herentals:  Instrumenten die hierbij ingezet worden, zijn de gemeentelijke infobladen, website van de gemeente Herentals en het Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete, brede publieksactiviteiten, straatnaamborden, …

102

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2015 – Planning 2016

-

LEADER-project ‘Regio Midden Kempen beweegt langs trage wegen! ’ Het LEADER-project ‘Regio Midden Kempen beweegt langs trage wegen!’ is een samenwerking tussen het Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete en 6 verschillende gemeentes:  Gemeente Balen  Gemeente Lille  Gemeente Vorselaar  Gemeente Meerhout  Gemeente Retie  Stad Geel

In dit LEADER-project liggen de aandachtspunten en accenten op duurzame mobiliteit, ecologische en landschappelijke waarden, draagvlak en participatie.

Door korte, verkeersveilige verbindingen aan te leggen, lossen gemeentes mobiliteitsproblemen op en bevorderen ze de sociale leefbaarheid van het platteland. Door trage wegen natuur-technisch in te richten, behouden of versterken we het open, groene karakter, het landschap en de daarbij horende biodiversiteit van het Kempische platteland. Dat groene karakter zorgt mee voor een aangename en kwalitatieve leefomgeving, voor zachte recreatiemogelijkheden en voor extra tewerkstellingskansen in de kwalitatieve landschapszorg. Verder wordt de streekeigen identiteit ook bevordert door niet-beschermd erfgoed te ontsluiten door trage wegen. Bovendien wordt er in het hele proces, dat wil zeggen vanaf het inventariseren, afwegen van de mogelijkheden, het opmaken van ontwerp tot de inrichting en het onderhoud van de trage wegen, rekening gehouden en samengewerkt met de doelgroepen op het terrein.

De volledige coördinatie van het project ligt in handen van het Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete (waarbij uiteraard wel gezorgd wordt voor een maximale afstemming met de gemeentes). Dit gaat van de aanbestedingen tot het opvolgen van de werken tot aan de officiële opening van de trage weg, die in volledige samenwerking met de gemeentes zal georganiseerd worden Deelproject Balen In de gemeente Balen is de trage weg ‘Vaantjesspoor’ een landschappelijk mooi en verkeersveilig alternatief voor de Oosthamsesteenweg. Een 100 meter van deze trage weg is onderbroken. Een stuk van het ‘Vaantjesspoor’ dat door een bosperceel loopt, is overgroeid. Een ander deel langs een akker is verdwenen. Bij het herstel van dit stukje sluit het spoor opnieuw aan op de Varenstraat. Via het traject Varenstraat, Vaantjesspoor, Lichtenboslaan wordt ook de verbinding van het centrum van Olmen naar de Olmense Zoo gemaakt voor traag verkeer.

De Varenstraat wordt veelvuldig gebruikt door landbouwverkeer, maar de zate van de weg ligt er het grootste deel van het jaar slecht bij. Binnen het LEADER-project wil de gemeente ook graag bekijken hoe de weg ten goede kan hersteld worden, dit in functie van landbouw- en traag verkeer.

Uitgevoerd 2015  Overlegmomenten met het gemeentebestuur  Aanvragen bouwvergunning voor het herstellen van het Vaantjesspoor en de Varenstraat In maart 2015 werd er voor een tweede keer een bouwvergunning aangevraagd zodat de werken aan het Vaantjesspoor en de Varenstraat verder opgevolgd en afgewerkt kunnen worden. Hier zijn echter klachten op gekomen. Het RLKGN heeft 1 april 2015 op het schepencollege het LEADER-project nogmaals toegelicht. Desalniettemin heeft de gemeente Balen beslist om de vergunning stilzwijgend te weigeren. Het deelproject in Balen is dan ook niet volledig uitgevoerd.

103

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2015 – Planning 2016

Deelproject Lille In de gemeente Lille staat de promotie van een veilige en kindvriendelijke verbinding tussen de school, jeugdlokalen, buitenschoolse kinderopvang van Wechelderzande en het speelveld ‘Boonhof’ op het programma.    

Hierbij dienen de schoolkinderen de drukke gewestweg Gebr. De Winterstraat en de Oostmallebaan niet over te steken.

De drukke en fietsonvriendelijke dorpskom zonder fietspad wordt op deze manier vermeden.

Het speelveld ‘Boonhof’ met omnisportveld is op deze manier vanuit de school en ook voor de beide jeugdverenigingen vanuit hun lokaal veilig bereikbaar.

Bijkomend wordt de buitenschoolse kinderopvang op korte termijn ondergebracht aan de school. Deze maken ook veelvuldig gebruik van het speelterrein aan het ‘Boonhof’.

Binnen het LEADER-project trage wegen wordt het kindlint gepromoot bij de jeugdbeweging (ook zomerkampen), school en buitenschoolse kinderopvang. Dit onder de vorm van een activiteit, spel, folder en eventueel infobordjes aan de jeugdlokalen van de scouts en KLJ. Een samenwerking wordt hiervoor opgezet met de school, de buitenschoolse kinderopvang, de jeugdbeweging (scouts en KLJ) en de jeugddienst van Lille.

Uitgevoerd 2015  Organisatie officiële opening van het speel- en kindlint  Opmaak van een sensibiliserende folder

Fig. 2.2.1. Opening ’t Klaverpadje – gemeente Lille

104

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2015 – Planning 2016

Deelproject Meerhout Herstel van de ‘Machielskesbrug’ De gemeente Meerhout wil de verbinding naar buurgemeente Balen versterken doorheen de vallei van de Grote Nete. Op deze manier zullen op termijn drie watermolens met elkaar verbonden worden. Om deze verbinding te kunnen maken, dient aan het startpunt aan de watermolen van Meerhout de ‘Machielskesbrug’ hersteld te worden. Na de ‘Machielskesbrug’ kan men doorsteken naar Balen en de Straal- en Hoolstmolen langsheen de Grote Nete. Toerisme Provincie Antwerpen werkt momenteel ook in deze zone aan de uitbreiding van het wandelnetwerk ‘Kempische Landduinen’. In de eerste aanzetten is deze weg en verbinding ook opgenomen.

Plaatsing nieuwe brug over de Grote Nete richting Balen Toerisme Provincie Antwerpen heeft een nieuw wandelnetwerk ‘Kempische Landduinen’ uitgewerkt waarin de Grote Nete prominent aanwezig is. Dit wandelnetwerk omvat een 340 kilometer wandelplezier in de gemeenten Balen, Geel, Meerhout en Mol (Heidehuizen). De intergemeentelijke verbinding tussen Meerhout en Balen over de Grote Nete is hier de missing link. De aanleg van een nieuwe brug over de Grote Nete richting Balen zal dan ook een mooie aanvulling zijn op dit wandelnetwerk.

Uitgevoerd 2015  Opvolgen en begeleiden van de werken  Organisatie van de officiële opening van de 2 fiets- en voetgangersbruggen (tijdens de Dag van de Trage weg)

Fig.2.3.1. Plaatsing van de twee fiets- en voetgangersbruggen – gemeente Meerhout

105

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2015 – Planning 2016

Samenwerking  LEADER, VLM, Vlaamse Gemeenschap, Provincie Antwerpen, Europees landbouwfonds voor plattelandsontwikkeling, gemeenten  Beleid trage wegen provincie Antwerpen Financiering 2015: LEADER-project ‘Regio Midden Kempen beweegt langs trage wegen!’: 65% LEADER + 35% gemeenten Gelinkte acties  Holle wegen  Dag van de trage weg

106

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2015 – Planning 2016

Actie 18. Avontuurlijk wandelen in het Grote Netewoud Initiatiefnemer/trekker Natuurpunt, Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete en TPA Contactpersoon RLKGN Hanne Govaers Partners VMM, VLM, ANB, Provincie Antwerpen, gemeente Meerhout, gemeente Balen, gemeente Mol en stad Geel Bijdrage Natuurbehoud en landschapszorg Natuureducatie en draagvlakvorming Doelgroepen Recreanten Doelstelling  Ontwikkelen van een duurzame gebiedsgerichte visie binnen het Grote Netewoud met aandacht voor het behoud en het versterken van de natuur-, landschaps-, en cultuurhistorische waarden van deze streek  Ontwikkelen van duurzame, toeristische producten die een extra belevingswaarde geven aan een meerdaags bezoek aan het Grote Netewoud Omschrijving In het hart van de groene Kempen vind je het Grote Netewoud, een reeks van natuurgebieden langs de Grote Nete en haar zijrivieren. Hier kan je wandelen van bloemrijke graslanden naar moerassen en vennen, passeert heide en landduinen en je kan verdwalen in de enorme uitgestrekte bossen. Dit uniek stuk wildernisnatuur is in volle ontwikkeling. Om ook de mens in de natuur hier een plaats te geven, is het uiterst belangrijk om met een integrale, gebiedsgerichte visie naar dit stuk van ons werkingsgebied te kijken en een blijvend, duurzaam netwerk van de verschillende partners in het gebied te behouden.

In een eerste fase van de ontwikkeling van dit gebied, hebben Natuurpunt, Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete en Toerisme Provincie Antwerpen samen een project ingediend bij Toerisme Vlaanderen. Met het project ‘Avontuurlijk wandelen in het Grote Netewoud – Fase 1’ willen we een uniek stuk wildernisnatuur toeristisch ontsluiten. Het is het gebied bij uitstek waar meerdaags wandelen en avontuurlijk kamperen in de natuur mogelijk zijn. Daarom wil dit project werken aan de verdere ontwikkeling van belevingsvolle infrastructuur langs het wandelnetwerk. Het projectgebied valt grotendeels samen met het bestaande wandelknooppuntennetwerk Kempense Landduinen.

Avontuurlijk wandelen in het Grote Netewoud – fase 1 Het uitgestrekte open ruimtegebied in het Grote Netewoud met Europese topnatuur (cf. Natura 2000) biedt een enorm toeristisch potentieel dat tot nog toe vrijwel onbenut bleef. De natuurgebieden in de gemeente Geel, Meerhout, Balen en Mol bestaan reeds langer, maar het is slechts met de start van de realisatie van het Grote Netewoud (= het aaneensluiten van al deze gebieden tot één groot natuurgebied) dat er zich een uitgesproken toeristische opportuniteit aandient. Het gegeven van meerdaags wandelen én het implementeren van overnachtingen in de wilde natuur, in combinatie met avontuurlijke belevingselementen, maakt het tot een uniek en aantrekkelijk geheel waartoe binnen- en buitenlandse toeristen zich aangesproken voelen. Die geïntegreerde aanpak zet de regio op de (inter)nationale kaart als attractief belevingsgebied met ruimte voor verwondering, avontuur, rust, ruimte en stilte. Het maakt het gebied de moeite waard om enkele dagen naar af te zakken en eventueel te combineren met andere toeristische aantrekkingspolen in de brede regio.

107

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2015 – Planning 2016

Binnen het Grote Netewoud wordt ook het bestaande verblijfstoerisme opgewaardeerd en verder aangevuld met de realisatie van bijzondere overnachtingsmogelijkheden in de natuur. Uiteraard worden de bestaande overnachtingsplaatsen gestimuleerd om het product ‘meerdaags avontuurlijk wandelen in het Grote Netewoud’ mee te promoten en als echte ambassadeurs voor het gebied op te treden.

Verloop actie Uitgevoerd 2015  Samenstellen van een stuurgroep  Organiseren van verschillende info- en overlegmomenten  Screenen van potenties binnen het Grote Netewoud  Realisatie van het belevingselement ‘de beverburcht’ aan het bezoekerscentrum De Wasserij  Realisatie van het belevingselement ‘de boombrug’ als avontuurlijke doorsteek over de Grote Nete naar natuurgebied De Vloyen  Uitschrijven van het project ‘Avontuurlijk wandelen in het Grote Netewoud – Fase 1’ Planning 2016  Realisatie van het project ‘Avontuurlijk wandelen in het Grote Netewoud – Fase 1’  Uitbouwen van een korte, avontuurlijke wandellus (=Totterpad) aan het bezoekerscentrum De Wasserij  Uitbouwen van een aantal belevingsvolle rustpunten in het ruimere gebied  Uitwerken van 2 aanlooproutes vanuit het NMBS-station van Geel naar het Grote Netewoud  Uitbouwen van een ambassadeurschap bij de lokale horeca-uitbaters, B&B ’s, …

108

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2015 – Planning 2016

Fig 1. Belevingselement ‘de boombrug’ en belevingselement ‘de beverburcht’ – gemeente Meerhout

Samenwerking en financiering 2015-2016: Toerisme Vlaanderen Gelinkte acties  Strategisch Project Kempense Landduinen  Trage wegen  Sporen in het zand  LEADER-project ‘Regio Midden Kempen beweegt langs trage wegen!’  Landschapsvisie Kempense Heuvelrug

109

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2015 – Planning 2016

Actie 19. Holle wegen

Initiatiefnemer/trekker Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete Contactpersoon RLKGN Hanne Govaers – Els Oostvogels Partners gemeentebesturen, provincie, aangelanden, geïnteresseerden Bijdrage Natuurbehoud en landschapszorg Natuureducatie en draagvlakvorming Doelgroepen natuurliefhebbers, recreanten, zachte weggebruikers Doelstelling  Behouden en herwaarderen van holle wegen binnen het werkingsgebied.  Opbouw en verspreiding expertise betreft het beheer van holle wegen naar gemeentebesturen en beheerders.  Opstart duurzame samenwerkingsverbanden privé eigenaars, landbouwers, gemeentes, recreanten Omschrijving Holle wegen kunnen als bijzondere landschapselementen in onze streek beschouwd worden. Het hoofdaandeel holle wegen zijn terug te vinden op de stuifzandruggen in de Zuiderkempen en op de Kempense Heuvelrug. Deze stuifduinen zijn landschapskenmerkende elementen voor de Kempen en het werkingsgebied van het Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete.

Verloop actie De holle wegen in het werkingsgebied werden uitgebreid geïnventariseerd, deze inventaris vertaalde zich in een beheerplan opgemaakt door een student, Dries Martens, van de hogeschool Thomas Moore in Geel. Hij inventariseerde en beschreef alle holle wegen in het werkingsgebied van RLKGN. Gekoppeld aan de landschapsvisie die uitgewerkt werd dit jaar voor de Kempense heuvelrug in Kasterlee zal dit beheerplan in uitvoering gaan voor de holle wegen gelegen binnen het plangebied van de landschapsvisie.

110

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2015 – Planning 2016

Uitgevoerd 2015  Terreinbezoeken aan de holle wegen op de Kempense heuvelrug.  Oplijsting van de knelpunten en potenties betreft recreatie in de holle wegen op de Kempense heuvelrug.  Landschapsvisie Kempense Heuvelrug; met aanbevelingen voor herstel en bescherming van de holle wegen.

Planning 2016  Uitvoering en opvolging van de landschapsvisie Kempense heuvelrug en beheerplan holle wegen voor het deel van Kasterlee.

Samenwerking en financiering  Structurele middelen van het Regionaal Landschap Gelinkte acties  Trage wegen  Landschaspvisie Kempense heuvelrug  Kleine landschapselementen

111

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2015 – Planning 2016

Actie 20. Milieuzorg op School Initiatiefnemer/trekker RLKGN, Provincie Antwerpen (PIME) Contactpersoon RLKGN Hanne Govaers Partners Provincie Antwerpen (PIME), basisscholen en secundaire scholen, Natuurpunt, …

Doelgroepen Schoolgaande kinderen (basisschool en secundair onderwijs), onderwijzend personeel Doelstelling  Schoolgaande jeugd in contact brengen met groen op de schoolterreinen  Opwaarderen ecologische functie schoolinfrastructuur Omschrijving Overal in de Westerse wereld verliezen kinderen het contact met hun natuurlijke omgeving. Oorzaken zijn onder meer het gebrek aan groene ruimte in de buurt, gevaarlijk verkeer, een onveiligheidsgevoel van de ouders en de overvloed aan binnenhuis-impulsen zoals TV en computer. Vooral in een versnipperde regio als Vlaanderen dreigt een vervreemding met de groene leefomgeving sterk tot uiting te komen.

Het is bewezen dat voldoende contact met natuurlijke elementen noodzakelijk is voor de fysieke, mentale en sociale ontwikkeling van kinderen. Op meerdere manieren trachten beleidsmakers en initiatiefnemers dan ook het tij te keren en de jeugd opnieuw dichter bij het groen te brengen. Door de schoolomgeving groener in te richten en te voorzien in een breed gamma aan natuurlijke elementen wordt zowel de ecologische als de belevingswaarde van de schoolinfrastructuur vergroot.

In samenwerking met de Provincie Antwerpen en het MOS wordt een traject uitgewerkt om een aantal geïnteresseerde scholen intensief te begeleiden bij hun participatieproces aan een groenere schoolomgeving.

Verloop actie Uitgevoerd 2015  Uittekenen ontwerpvoorstellen  Basisschool ‘De Klimboom’ te Balen  Basisschool ‘De Regenboog’ te Turnhout  MPI ‘De Mast’ te Herentals  Coördineren van de uitvoering in maximale samenwerking met de schoolkinderen en onderwijzend personeel  Opstarten ‘Groen op School’ in andere vestigingen Planning 2016  Uittekenen ontwerpvoorstellen  Basisschool ‘De Vlindertuin’ te Lille  Basisschool ‘De Mozawiek’ te Mol  MPI ‘De Mast’ te Herentals  Coördineren van de uitvoering in maximale samenwerking met de schoolkinderen en onderwijzend personeel  Opstarten ‘Groen op School’ in andere vestigingen 112

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2015 – Planning 2016

Samenwerking en financiering 2015-2016: 70% MOS/DMN + 30% scholen Gelinkte acties  Groen in de Stad  Groen op Bedrijven

Fig.1. Vergroening basisschool ‘De Klimboom’ – gemeente Balen

Fig.2. Vergroening basisschool ‘De Regenboog’ – stad Turnhout

113

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2015 – Planning 2016

4.2 Natuureducatie en draagvlakvorming Actie 21. Cursus knotbeheer Contactpersoon RLKGN Tom Snoeckx Partners Vrijwilligers van het knotteam, particulieren, gemeenten, Agentschap Onroerend Erfgoed, Agentschap voor Natuur en Bos, Bosgroep Noorderkempen, Bosgroep Kempense Heuvelrug,en Bosgroep Zuiderkempen Doelgroepen Vrijwillgers van het knotteam Doelstelling Herstel en beheer van knotbomen en hakhout. Sensibilisering rond goede praktijken van beheer van knotbomen en hakhout.

Omschrijving Er zijn heel wat houtkanten en knotbomen met achterstallig beheer, voornamelijk in particulier bezit. Het knotteam is in het leven geroepen om bij particulieren die zelf niet kunnen instaan voor het onderhoud, deze werken uit te voeren.

Voorafgaand aan actie op terrein wordt een opleiding knot- en hakhoutbeheer gegeven aan de vrijwilligers zodat het knotten volgens de goede praktijken verloopt.

Verloop actie Gepland 2016 In 2016, op 6 februari zal een cursus knotbeheer worden ingericht in het Bezoekerscentrum Landschap De Liereman te Oud-Turnhout. Er wordt één opleidingsdag voorzien. Het programma ziet er uit als volgt:  Halve dag theoretische uiteenzetting door een erkend lesgever harmonisch park en groenbeheer, volgende thema’s komen uitgebreid aan bod: ecologie van knotbomen, eigenschappen van diverse knotboomsoorten, juiste snoeiwonden, veltechnieken, hakhoutbeheer …)  Halve dag praktijk met lesgever en erkend boomverzorger: knotten van wilgen met achterstallig beheer bij particulier.

Nazorg en opvolging De vrijwilligers worden opgevolgd, jaarlijks zal een vormingsmoment omtrent dit thema worden aangeboden.

Samenwerking en financiering Structurele middelen RLKGN Gelinkte acties Actie - Knotteam

114

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2015 – Planning 2016

Actie 22. Draagvlakverbreding Ecoduct Kempengrens Initiatiefnemer/trekker Departement Leefmilieu, Natuur en Energie (LNE), RLKGN Contactpersoon RLKGN Joke Maes Partners LNE, ANB Doelgroepen Sectoroverschrijdende terreinbeheerders aan Belgische en Nederlandse zijde van de landsgrens in Postel, private terreineigenaars, scholen Doelstelling  Primair: Vergroten van lokaal draagvlak in Postel voor terreininrichtingen, landschappelijke ingrepen ikv het ecoduct en maatregelen m.b.t. de bescherming van (Europees) beschermde diersoorten.  Secundair: Vergroten van lokaal draagvlak in Postel voor toekomstige ingrepen in de regio inzake Europese instandhoudingsdoelstellingen.

Omschrijving Het project loopt over twee jaar (tot 30 september 2016) en wordt uitgevoerd in opdracht van het Departement LNE van de Vlaamse Overheid.

De opdracht omvat volgende delen:  verderzetten geregeld overleg tussen betrokken actoren: 8 stuurgroepvergaderingen waarbij terreinbeherende partners en lokale overheden van België en Nederland de werking van het ecoduct en het landschap rondom verder optimaliseren.  onder de aandacht brengen van het ecoduct: inzet communicatiekanalen RLKGN, organisatie terreinbezoeken / wandelingen / infomomenten, plaatsing werfborden,…  communicatie monitoring ecoduct: verspreiden gegevens monitoring van Natuurpunt  communicatie en gebruik educatieve strip (Suske en Wiske), opzetten van educatieve initiatieven en promotiecampagnes  opzoeken, opvolgen, faciliteren en bekendmaken initiatieven derden ifv ecologische werking ecoduct  opvolging en bekendmaken initiatieven van overheden om ecologische werking ecoduct en bermen E34 te versterken  overleg met Nederlandse partners  organisatie Publieksevenement

115

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2015 – Planning 2016

© Jacob Van Den Borne Verloop actie Uitgevoerd 2015  voorbereiding, organisatie, uitvoering en verslaggeving van vier stuurgroepbijeenkomsten (12/09, 30/01, 24/04, 4/09 en 3/12).  voorbereiding en uitvoering van trefdag bij Ecoduct De Munt in Wuustwezel op 4 september in samenwerking met Regionaal Landschap De Voorkempen.  deelname overlegplatform voor IHD gebied ‘Valleigebied van de Kleine Nete met brongebieden, moerassen en heiden', in bijzonder voor SB-V: BE2101639 ‘Ronde Put’  plaatsbezoek abdij voor afspraken en planning, plus overleg Bosgroep Kempense Heuvelrug i.k.v. heide- en bosrandherstel en dreefherstel op gronden abdij  coördinatie en communicatie over terreinwerken dreefherstel (aanplant 200m hakhoutkant en aanplant dubbele 570m zomereikendreef)  coördinatie en communicatie over plagwerken heide- en bosrandherstel  levering zaadmengsel voor 15,25ha fauna-akker in Postel  overleg Dienstencentrum voor Bosbouw ikv beheerplan Kommiezenheide (De Broqueville)  doorlopende terugkoppeling en overleg met ANB, LNE, gemeente Mol en andere terreinbeheerders  monitoring van gebruik van ecoduct door twee cameravallen  plaatsbezoek ecoduct H. Van Rompuy (8 mei 2015)  ontwikkeling projectpagina (plus subpagina’s) voor nieuwe RLKGN-website over realisatie ecoduct, monitoring, toegankelijkheid en flankerende terreinrealisaties

a)

b)

Foto (a) Trefdag bij Ecoduct De Munt in Wuustwezel, (b) plagwerken voor heide- en bosrandherstel op grondgebied van de abdij van Postel

116

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2015 – Planning 2016

Persbericht Gazet Van Antwerpen 12 september 2015 Planning 2016  voorbereiding, organisatie, uitvoering en verslaggeving van 3 stuurgroepbijeenkomsten  overleg en organisatie publieksevenement eind augustus  overleg voor afstemming beheerkeuzes Nederland en België  communicatie naar en draagvlakverbreding bij lokale grondeigenaars voor beheerkeuzes Nederland en België.  promotie en ondersteuning van terreinrealisaties bij particuliere grondeigenaars ter versterking van de corridorfunctie van het ecoduct en realisatie van IHD’s op basis van doelsoorten en doelecotopen  communicatie over T2 monitoring in 2016, zowel binnen stuurgroep als naar het brede publiek

Samenwerking en financiering Het project wordt gefinancierd door het departement LNE van de Vlaamse Overheid Samenwerking verloopt met: Gemeente Arendonk, Mol, Bladel, Reusel, Bergeijk, ANB, LNE, Provincie Antwerpen, VLM, AWV, Natuurpunt, Boerenbond, ABS, INBO, Antwerpse jagersvereniging, provincie Noord-Brabant, Staatsbosbeheer, Bosgroep Zuid-Nederland, Natuurmonumenten, Faunabeheereenheid Noord-Brabant, ZLTO, LNV, Rijkswaterstaat, Huis van de Brabantse Kempen.

Gelinkte acties - IHD’s door middel van particulier natuurbeheer

117

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2015 – Planning 2016

Actie 23. Fietsbrochure: Sporen in het zand Initiatiefnemer/trekker RLKGN Contactpersoon RLKGN Bas Van der Veken en Karen De Schutter Partners Provincie Antwerpen (strategisch project Landduinenregio), k.Erf Doelgroepen Recreanten Doelstelling Ontwikkeling van een thematische fietroute in het werkingsgebied van Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete. De fietsbrochure omvat drie fietslussen die het verhaal van de Kempen vertellen aan recreanten aan de hand van zichtbare relichten in het landschap.

Omschrijving Samen met de provincie Antwerpen (Strategisch Project Landduinenregio) en erfgoedcel k.Erf werd in de regio van de Zuiderkempen, met de Wasserij in Meerhout als start- en eindpunt, een fietstocht in drie lussen uitgewerkt. De fietsroute volgt het netwerk van de fietsknooppunten Aan de hand van zichtbare relicten langsheen het parcours werden verhalen gezocht over het roerend (volksverhalen, oude ambachten, etc.) en onroerend (landschaps, landbouw, natuur, …) erfgoed dat deze regio rijk is.

Tegelijk werd gezocht naar analoge en digitale manieren om de informatie op de meest gepaste wijze te ontsluiten.

Verloop actie Uitgevoerd 2014  Uitwerken concept  Verkennende fietstochten (3)  Verzamelen informatie en uitschrijven teksten  Opzoeken analoge en digitale media  Overlegmoment stakeholders (TPA, VVV, heemkunde, …)

Uitgevoerd 2015  Uitschrijven teksten, opzoeken beeldmateriaal  Uitwerking van Lay-out door grafisch vormgeefster  Druk en verdeling fietsbrochure (VVV-kantoren, horeca en overnachtingsmogelijkheden)  Lancering van de fietsbrochure met presentatie en receptie met streekhapjes

Nazorg en opvolging  Vervolg verdeling fietsbrochures  Aangezien de fietsroute langsheen het fietsknooppuntennetwerk loopt, wordt het onderhoud van de fietspaden via de opvolging van TPA (routedokters) verzorgd.

Samenwerking en financiering 118

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2015 – Planning 2016

DMN-subsidie 2015

Uitnodiging: Lanceringsevenement Sporen in het zand – Foto genomen tijdens het lanceringsevenement

RTV maakte die dag ook een mooie reportage over het lanceringsevenement. Hierdoor hebben vele RTVkijkers ook kennis gemaakt met de fietsbrochure Sporen in het zand.

119

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2015 – Planning 2016

Actie 24. Bodemerfgoed en aardkundige waarden Initiatiefnemer/trekker RLKGN Partners Provincie, Onroerend Erfgoed, Thomas More / KULeuven, ANB, Natuurpunt Doelgroepen Professionelen, brede publiek Doelstelling  betere kennis van het typisch Kempense bodemerfgoed  communicatie naar het brede publiek: bodemerfgoed als onderdeel van de Kempense identiteit  integratie van het thema bodemerfgoed in andere projecten en beleidsdomeinen (o.a. terreinbeheer en –inrichting) Omschrijving Bodemerfgoed en aardkundige waarden blijven vaak onderbelicht wanneer er over erfgoed of landschapszorg wordt gesproken. Nochtans zit ondergronds vaak evenveel of meer geschiedenis opgeslagen als in bovengronds erfgoed. De moeilijkheid zit uiteraard echter in het zichtbaar, kenbaar en leesbaar maken van deze aardkundige waarden, die zeer divers van aard kunnen zijn: typische bodemprofielen zoals podzols, anthrosols, … geomorfologische verschijnselen zoals stuifduinen, archeologische relicten, grafheuvels, … .

We willen 2015 dat is uitgeroepen als wereldbodemjaar door de Verenigde Naties aangrijpen om dit thema meer onder de aandacht te brengen.

Verloop actie Uitgevoerd 2015  mede-organisatie cursus rond bodem ism ANKONA op 7 september met lezingen en terreinexcursie in Landschap De Liereman door Dr. Ir . Karen Vancampenhout, Jan Bastiaens en Bas Van der Veken (25 deelnemers) 

120

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2015 – Planning 2016



installatie van de allereerste ‘bodemschuif’ ter wereld in Landschap De Liereman en officiële opening op Open Monumentendag (75 deelnemers)

  

indiening project Soil on canvas begeleiding thesissen (Thomas More / K.U.Leuven) rond bodems publicatie artikel ovr podzols op https://soilsciencesocietyofbelgium.wordpress.com/2015/05/06/soil-of-the-month-april-podzolby-bas-van-der-veken-and-jan-bastiaens/ Evenement rond de datering van de leeftijd van de Konijnenberg in Vosselaar (100 deelnemers) op 9 juli 2015





lezingen rond de identiteit van de Kempen (inclusief bodemerfgoed)

Gepland 2016  Thema-avond / lezing rond de waarde van bodems voor streekidentieit, landbouw en natuur op 23 februari 2016 (na de Algemene Vergadering)  Uitwerken tentoonstelling Soil on canvas: opening in de Warande in Turnhout op 30 september 2016 (zie projectfiche Natuur en cultuur)  Thema-excursie voor professionals rond de bodemschuif in Landschap De Liereman

121

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2015 – Planning 2016

Actie 25. Dag van de trage weg Initiatiefnemer/trekker RLKGN, gemeente Olen, gemeente Meerhout Contactpersoon RLKGN Hanne Govaers, Bas Van der Veken Partners gemeenten Bijdrage Natuurbehoud en landschapszorg Natuureducatie en draagvlakvorming Doelgroepen Brede publiek, inwoners van de gemeenten Doelstelling  Kennismaking met projecten rond trage wegen  Kennismaking met het ecologische, landschappelijke en sociale belang van trage wegen Omschrijving De Dag van de Trage Weg is een actieweekend voor iedereen die trage wegen belangrijk vindt.

Verenigingen, besturen en buurtbewoners slaan de handen in elkaar om een actie rond trage wegen op te zetten in hun buurt. Het doel van de Dag van de Trage Weg is trage wegen onder de aandacht te brengen en mensen te overtuigen van het belang van trage wegen. Want hoewel de nood aan trage wegen groot is, ze blijven bedreigd.

Verloop actie Uitgevoerd 2015  Organisatie van het officiële openingsmoment van de twee fiets- en voetgangersbruggen en de beverburcht in gemeente Meerhout  Organisatie van een wandeling langsheen de trage wegen van gemeente Olen  Deelname aan Fessstival in Oud-Turnhout, Arendonk en Ravels in het kader van de Dag van de Trage Weg Planning 2016  Organisatie van de Dag van de Trage in één of meerdere gemeentes uit het werkingsgebied Samenwerking en financiering Algemene organisatie door de gemeente i.s.m. RLKGN. Gelinkte acties  Trage wegen

122

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2015 – Planning 2016

Fig.1. Officiële opening van de twee fiets- en voetgangersbruggen en beverburcht – gemeente Meerhout

Fig.2. Wandeling langsheen de trage wegen – gemeente Olen

123

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2015 – Planning 2016

Actie 26. Inspiratiebezoek Drentsche Aa

Initiatiefnemer/trekker Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete Contactpersoon: Els Oostvogels Partners: provincie Antwerpen Doelgroep: Partners strategisch project Landduinenregio Geel, Mol, Meerhout en Balen, partners project landschapsvisie en toeristisch ontsluitingsplan Kempense Heuvelrug, bestuurders RLKGN, agentschap Onroerend Erfgoed, Provincie Antwerpen Doelstelling Inspireren omtrent kwalitatieve gebiedsontwikkeling van landschappelijk waardevolle gebieden.

Omschrijving op 11 juni 2015 organiseerde Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete met steun van de Provincie Antwerpen een uitstap naar Nationaal Landschap ‘Drentsche Aa’ (http://www.drentscheaa.nl/). De uitstap werd gepland in kader van de betrokkenheid van RLKGN bij de opmaak van het toeristisch ontsluitingsplan voor de Kempense Heuvelrug in Kasterlee en het strategisch project ‘landduinnenregio Geel, Mol, Meerhout en Balen’.

Het landschap en de werking van het Nationaal Landschap Drentsche Aa inspireert het RLKGN al langer.

Het Drentsche Aa-gebied heeft binnen haar grenzen 21 dorpen en gehuchten en bestaat voor meer dan de helft uit landbouwgrond. Daardoor was een Nationaal Park in de traditionele zin (voornamelijk natuurgebied) geen optie. Zo ontstond het plan voor een bijzonder Nationaal Park: het 'Nationaal beeken esdorpenlandschap Drentsche Aa' dat de eigen sfeer en identiteit zou kunnen behouden. In 2015 was het 50 jaar geleden dat de aanzet werd gegeven voor de werking rond deze streek.

124

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2015 – Planning 2016

Het dagprogramma starte aan het bezoekerscentrum in Anloo. Naast een verkenning van het gebied (dat als streek veel raakvlakken heeft met de Kempen) kregen we ook inkijk in de integrale benadering en de manier waarop in verleden, heden en toekomst is gewerkt aan een succesvolle bescherming en ontwikkeling van dit gebied.

We kregen te horen hoe de opmaak van een landschapsbiografie een belangrijke rol heeft gespeeld, hoe omgegaan werd met bewonersparticipatie, hoe een levend bezoekersnetwerk uitgebouwd werd dat zorgt voor de verspreiding van educatie over het hele gebied. We hoorden een lokale wethouder, staatsbosbeheer (de grootste eigenaar binnen Drentsche Aa), een beherende landbouwer en historisch geograaf. Strootman Landschapsarchitecten zorgde voor de inhoudelijke organisatie van de uitstap. Dit bureau uit Amsterdam stond in voor de opmaak van de landschapsvisie van de Drentsche Aa en de inrichtings- en beheerplannen voor deelgebieden Balloërveld en Strubben Kniphorstbosch.

Danzij de steun van Provincie Antwerpen konden we de uitstap gratis aanbieden. Een 40-tal deelnemers voornamelijk vanuit Provincie Antwerpen, RLKGN, agentschap onroerend erfgoed, VLM, agentschap natuur en bos, Gemeente Kasterlee en Stad Herentals.

Het programma zag er uit als volgt: PROGRAMMA INSPIRATIEDAG NATIONAAL LANDSCHAP DRENTSCHE AA - 11 juni 2015 10:00 u

11.00 u 11.15 u 12.15 u 12:30 u

Aankomst ‘theeschenkerij Homanshof’ - Lunsenhof 20 te Anloo. Koffie/thee met iets lekkers.

Berno Strootman (Strootman Landschapsarchitecten): introductie op de planvorming voor het Drentsche Aagebied, samenwerking met Staatsbosbeheer, participatie e.a.

Jori Wolf (Staatsbosbeheer): korte toelichting op het (onbemande) bezoekerscentrum van Staatsbosbeheer Kort bezoek aan het bezoekerscentrum van Staatsbosbeheer in de Homanshof Met de bus naar de Strubbenweg.

Wandeling door Strubben Kniphorstbosch, met toelichting van Jori Wolf en Berno Strootman.

Met de bus naar Café ‘De Drentsche Aa’ – Ruiterweg 2 te Schipborg Lunch Café de Drentsche Aa Hendrik Oosterveld (voorzitter Overlegorgaan Nationaal Landschap): toelichting over het overlegorgaan, en de samenwerking tussen gemeenten, natuurorganisaties, provincies e.d. Wat is de rolverdeling? Hoe worden beslissingen genomen? Wie stuurt wie? Hoe is de participatie van landbouwers geregeld?

Henk Heijerman (wethouder gemeente Hunze en Aa): toelichting over de economische spin-off van de plannen voor het Drentsche Aa-gebied voor de gemeente(n). Kwaliteit in landschap is belangrijke motor voor toerisme.

125

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

14.00 u 14.15 u 14.30 u 14.45 u

15.00 u 15.30 u

16:30 u

17:30 u 20:30u 21:00u

Jaarverslag 2015 – Planning 2016

Deze kwaliteit zit niet enkel in afgebakende ‘reservaten’, maar loopt ook door in de bebouwde en publieke ruimte (bewaren markante gebouwen en hoeves, bewaren van het agrarische karakter van de dorpen, eenvoudige inrichting van de openbare ruimte e.a.).

Vertrek per bus naar de Kymmelsberg: een belvedère op een rivierduin.

Korte stop bij de Kymmelsberg, met toelichting van Jori Wolf en Berno Strootman Vertrek per bus naar de belvedère Westerse Lage Landen Korte stop bij de belvedère met toelichting van Jori Wolf en Berno Strootman Jori Wolf:  Belang van de opmaak van landschapsbiografie in zulke processen  Hoe vind je het evenwicht tussen bosbouw, natuurbeheer en cultuurhistorie in beheerplannen en gebiedswerkingen.  Wat is de meerwaarde van betrokkenheid van de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed (NL) c.q. Onroerend Erfgoed (VL) al in de studie- en planfase Met de bus naar het Ballooërveld Trekkertram Ballooërveld: langs een aantal bijzondere cultuurhistorische plekken Marten Dijken (Zorginstelling Van Boeijen): toelichting over het werk van mensen met een handicap op het Ballooërveld. Zorg en natuurbeheer zijn een goede combi. Gezond buiten werken in een mooie prikkelarme omgeving. En ieders werk doet er toe, samen dragen we zorg voor een betekenisvolle omgeving.

Schaapskooi Balloo – Broodje met lokale lekkernijen voor we weer huiswaarts gaan André Brasse (Coördinator communicatie en educatie bij het Instituut voor Natuureducatie en Duurzaamheid): toelichting over de rol van IVN, bewonersparticipatie, levend bezoekersnetwerk, etc.

Vertrek bus terug richting België Aankomst carpoolparking Beerse Aankomst Antwerpen Berchem – station

Verloop Actie Uitgevoerd 2015  Organisatie inspiratiebezoek  Inspiratiebezoek Drentsche Aa op 11 juni 2015  Prosepctie naar uitbouw gebiedswerking Kempense Heuvelrug  Nakaarten met partners en team over inspiratiebezoek

126

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2015 – Planning 2016

Actie 27. Natuurfilms over de Kempen Initiatiefnemer/trekker RLKGN, provincie Antwerpen Contactpersoon RLKGN Bas Van der Veken Partners RLKGN, provincie Antwerpen, ANKONA, cineast Frans Verhoeven (VRT) Doelgroepen Alle inwoners van het werkingsgebied en daarbuiten Doelstelling Produceren en vertonen van een aantal kwalitatieve films over natuur en landschap binnen de provincie Antwerpen en het werkingsgebied van RLKGN. Omschrijving Jaarlijks maken we samen met cineast Frans Verhoeven (ex-VRT; Mol) en provincie Antwerpen een film over een landschap of natuurgebied in onze regio.

De avant-premiere gebeurt meestal op de ANKONA-dag op de tweede zaterdag van februari waarna een premiere volgt in Kristallijn in Mol. Vervolgens volgen meestal nog een aantal lokale vertoningen en komt de film ook op VRT en RTV. De films worden ook gebundeld uitgegeven op DVD in de reeks ‘Natuurparels uit de Antwerpse Kempen’.

Verloop actie Uitgevoerd 2015 In 2015 werd de film ‘Langs kabbelende Neetjes en stille waters’ over de bovenlopen van de beide Neten en de natuurgebieden in deze buurt (Scheps, Keiheuvel, Most, Wurft, Vennen, …) afgewerkt en vertoond op diverse locaties: - Avant-premiere op ANKONA-dag op 14/2/2015 - Premiere op 8 mei in Kristallijn (Mol) - Vertoning op 24 september (met inleiding door RLKGN) in Kruierie (Balen - Vertoning op RTV en VRT In februari hrnam RTV ook een aantal van de oudere films, elk weekend in de programmatie.

Tegelijk werd gestart met het maken en filmen van een volgende film over het Turnhouts Vennengebied.

Vanaf voorjaar 2015 tot voorjaar 2016 wordt op regelmatige tijdstippen gefilmd op diverse locaties in het gebied, met aandacht voor zowel natuur als cultuurhistorie.

127

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2015 – Planning 2016

Krantenartikel in GVA naar aanleiding van de vertoning op VRT. Gepland 2016 Premiere is gepland in de zomer van 2016 in Utopolis Turnhout. Samen met provincie Antwerpen en ANKONA wordt ook bekeken of de laatste drie films (Landschap De Liereman – Kabbelende Neetjes – Turnhouts Vennengebied) opnieuw op DVD kunnen worden uitgegeven in de reeks ‘Natuurparels uit de Antwerpse Kempen’.

Voor een volgende film wordt gedacht aan een thematische film / documentaire over het belang van de valkerij voor de regio (Turnhout – Arendonk – Valkenswaard) Samenwerking en financiering  provincie Antwerpen  ANKONA  VRT  cineast Frans Verhoeven

128

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2015 – Planning 2016

Actie 28. Natuur en cultuur Initiatiefnemer/trekker RLKGN Contactpersoon RLKGN Bas Van der Veken Partners Ar-Tur, CRK, VALK, K.Erf, Erfgoed Noorderkempen, Kempens Karakter, TPA, RURANT Doelgroepen Alle inwoners van het werkingsgebied en daarbuiten Doelstelling De link tussen natuur, cultuur en streekidentiteit versterken en uitdragen naar het brede publiek Actie 27.1 Kempen-karavaan (Het Gedroomde Landschap) Initiatiefnemer/trekker Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete Contactpersoon: Bas Van der Veken Partners: Ar-Tur, CRK, VALK, K.Erf, TPA, RURANT Omschrijving Samen met de Cultuurraad voor de Kempen, VALK en erfgoedcel k.Erf werd een avondvullend programma uitgewerkt waarin erfgoed, cultuur, natuur, folklore, muziek, poëzie en wetenschap elkaar op een ludieke dan weer ernstige manier afwisselen. In 2016 wordt dit verder uitgewerkt en geprofessionaliseerd binnen een LEADER-project.

Doel is de Kempenaar te laten kennis maken met datgene wat haar/zijn regio zo uniek maakt.

Verloop actie Uitgevoerd 2015 In 2015 werd in het kader van de reeks Cafe Winterwoud in de Wasserij in Meerhout een voorstelling van ‘Het Gedroomde Landschap’ gehouden op 28 februari.

Vervolgens werd een projectvoorstel ‘Kempen-karavaan: in de voetsporen van Stephelinus’ uitgewerkt in het kader van de oproepen rond streekidentiteit in LEADER-gebieden Kempen Oost en Kempen Zuid, dat eind 2015 in beide gebieden ook werd goedgekeurd.

Met dit LEADER-project willen we het concept professionaliseren en verder uitdragen op twee manieren: 1) betrekken van extra partners en expertise, o.a. Pure Kempen en TPA, om het verhaal over de Kempen nog breder en rijker te maken en 2) betrekken van professionele ondersteuning qua scenografie, techniek, video en geluid, presentatie. Vervolgens willen we de baan opgaan met het programma om verschillende duizenden Kempenaars onder te dompelen in de rijke geschiedenis van hun regio en hen tot Kempenambassadeur te kronen!

Gepland 2016 1) Het (verder) uitwerken van een avondvullend programma 129

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2015 – Planning 2016

We willen het programma verder professionaliseren en dat op twee manieren: a) Betrekken van nog meer Kempense organisaties, zoals Rurant (Pure Kempen), TPA, andere erfgoedorganisaties, … om het verhaal nog breder en rijker te maken. Zij leveren informatie aan, werken samen aan de uitwerking van de voorstelling en kunnen ook betrokken zijn bij de voorstelling zelf (brengen van bepaalde onderdelen, presentatie, …). b) Samenwerken met een professionele scenograaf voor het uitwerken van de voorstelling.

Het programma bestaat nu uit een powerpoint-voorstelling (4 x 15 minuten), afgewisseld met livemuziek, gedichten, volksverhalen die aansluiten bij de gebrachte verhaal. We vragen een scenograaf (iemand die professioneel bezig is met decor, kostuums, licht, geluid, …) om de setting te professionaliseren, zodat de aanwezige mensen nog meer ondergedompeld worden in de Kempen-beleving. Dit betekent evenwel niet dat het om een grootschalige (theater-)productie zal gaan, we proberen het authentieke karakter te bewaren, maar origineler, verrassender uit de hoek te komen, door b.v. te werken met de ‘wonderkamer van de Kempen’, een ‘experimenteerlabo waar de verschillende onderdelen aan bod komen’, opstellingen waar gekookt wordt, kaarten verknipt en geplakt, etc. Bedoeling is om de voorstelling nog steeds te brengen vanuit de lokale mensen en daarbij de werken vanuit de lookand-feel van Pure Kempen, zie http://www.purekempen.be/ het kwaliteitslabel voor streekgebonden goederen en diensten in de Kempen. c)

Productie van de voorstelling 2.0: we voorzien de productie van nieuw materiaal (video, geluid, manier om streekproducten te presenteren, …) die meereizen met de karavaan en na het project via een uitleensysteem ook verder ter beschikking gesteld wordt van elke organisatie die het Kempen-verhaal mee wil uitdragen.

2) Karavaan door de Kempen met de voorstelling a. Brengen van de voorstelling op minstens 10 plaatsen in de Kempen (2016-2017): eens de productie klaar is, willen we deze brengen op 10 locaties (culturele centra, gemeenschapshuizen, op locatie in een bijzondere plek, …) in de Kempen. Hiervoor wordt overlegd met de betrokken gemeenten en hun toeristische en cultuurdiensten. b. Beschikbaar maken van de informatie: alle informatie die wordt gebundeld, alsook de manier waarop ze geproduceerd zal worden.

Samenwerking en financiering  LEADER: 65%; Structurele middelen: 35% Gelinkte acties De Vaart Verjaart 350 jaar Grove dennen in de Kempen Wikikempen Kempen-atlas Soil on canvas

130

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2015 – Planning 2016

Actie 27.2 De Vaart Verjaart Initiatiefnemer/trekker Tijdelijke vereniging De Vaart Verjaart Contactpersoon: Bas Van der Veken Partners: De tien gemeenten langs het kanaal Dessel-Schoten, Erfoed Noorderkempen, k.Erf, RLDV en RLKGN Omschrijving Een aantal partners sloegen de handen in elkaar om het feestjaar 2016, wanneer het kanaal DesselSchoten resp. 170 (deel tot Turnhout), 150 (tot Sint-Lenaarts) en 142 jaar (tot Schoten) wordt, niet onopgemerkt te laten voorbijgaan.

Een interlokale vereniging werd hiervoor opgericht en in diverse werkgroepen werd een zeer uiteenlopend feestprogramma uitgewerkt, met culturele activiteiten, sportwedstrijden, tentoonstellingen en lezingen, etc.

Verloop actie Uitgevoerd 2015 Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete is vooral actief in de werkgroep Erfgoed en werkte mee aan het uitwerken van een tentoonstelling over de geschiedenis van de vaart. Deze zal gerealiseerd worden in een boot, type Kempenaar, die gedurende 10 weken (april – juni 2016) zal aanmeren in de tien gemeenten langs de vaart.

Hieraan gekoppeld zullen tal van activiteiten in en langs de boot / kanaal georganiseerd worden.

Gepland 2016 Verder uitwerken van de tentoonstelling: - Finaliseren teksten, foto’s etc. in samenwzerking met Erfoed Noorderkempen, k.Erf en RLDV - Aanstellen scenograaf - Afwerken tentoonstelling tegen 23 april - Openingsfeest in Dessel aan de Sas4-toren op 23 april - Organiseren van activiteiten (lezingen) in de boot Samenwerking en financiering  NV De Scheepvaart, verschillende subsidieaanvragen lopende  RLKGN draagt 2000 euro bij aan de realisatie van de tentoonstelling

Actie 27.3 Soil on canvas (bodemtentoonstelling) Initiatiefnemer/trekker Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete Contactpersoon: Bas Van der Veken Partners: KULeuven, Onroerend Erfgoed, Warande Doelstelling In het internationale jaar van de bodem wil het Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete samen met haar partners het belang van bodems, vroeger en nu, beter bekend maken bij de doelgroepen (landbouwers, natuurbeschermers, beleidsmakers) en het brede publiek. In het bijzonder wil ze de historische relatie tussen Podzols en Anthrosols duiden alsook de kansen die er liggen voor landbouw en natuur door deze relatie terug te herstellen. Aanvullend op het lopende wetenschappelijke en 131

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2015 – Planning 2016

experimentele werk daarrond, willen we met een aantal laagdrempelige acties ook een breder publiek (dan de experten) bereiken. We willen daarvoor met een aantal toegankelijke, zelfs ludieke acties naar de mensen toe gaan.

De onterechte achterstand dat het thema bodem heeft ten opzichte van andere thema’s zoals water, afval, … omwille van het feit dat ze letterlijk veel minder zichtbaar zijn, zou met dit project minstens gedeeltelijk weggewerkt moeten worden.  Breder gedragen inzicht in het belang van bodems en bodemkwaliteit in het algemeen en in de historische en mogelijke toekomstige relatie tussen Podzols en Anthrosols, nu vaak gepercipieerd als een ‘natuurbodem’ vs. een ‘landbouwbodem’  Opzetten van een traject rond bodem dat mensen samen brengt en het thema meer besproken maakt (cf. water en waterkwaliteit)  Opstap naar verdere pilots en experimenten op de grens van landbouw en natuur Omschrijving Bodems zijn de grond van de zaak, en dat zowel voor landbouw als natuur. Ze vormden ook eeuwenlang een belangrijke connectie tussen de akkers (infields) en de heide (outfields) in de traditionele landbouw van de Kempen: vanuit de heidegebieden werd plagsel en maaisel naar de potstal gebracht, waar het vermengd werd met mest en later op de akkers uitgespreid om zo de bodemvruchtbaarheid van de arme zandgronden te verbeteren. De typische bodems van de heide (Podzols) ontwikkelden zich hierdoor sterk, terwijl de bodems van de akkers veranderden in plaggenbodems (Anthrosols), die sterk aangerijkt zijn met koolstof. Anthrosols en Podzols, exponenten van twee ‘andere werelden’, maakten dus onlosmakelijk deel uit van eenzelfde landbouwsysteem. Landbouw en natuur waren samen verbonden in koolstof- en nutriëntenkringlopen op landschapsschaal, met de beste akkers van de Kempen en paarse heidevelden tot gevolg.

Podzols en Anthrosols raken aan de ziel van de historische Kempen, maar sinds de opkomst van kunstmest is deze relatie veel minder aanwezig. Toch kennen landbouwers de Anthrosols nog steeds als de beste gronden van de Kempen. Bovendien liggen er een aantal kansen in het (gedeeltelijk) herstel van deze historische relatie zoals het gebruik van organisch materiaal (plagsel, chopper, strooisel) uit natuurgebieden op akkers om het C-gehalte te verhogen. Tegelijk kunnen relaties als deze, waarmee zowel landbouwers als natuurbeheerders affiniteit hebben, de polarisering tussen landbouw en natuur ombuigen in samenwerking. Het vergelijken van beide bodemtypes illustreert bovendien erg concreet het belang aan van organische stof in landbouwbodems: men kan zich bij het bekijken van de profielen de gigantische inspanning voorstellen die nodig was om de arme Kempische bodem zo drastisch om te vormen tot Anthrosols met dikke, koolstofrijke horizonten. Men zegt wel eens dat de Kempen vruchtbaar gemaakt werden door het zweet van de boer, en in de Anthrosols is dat harde werk voor iedereen concreet zichtbaar.

132

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2015 – Planning 2016

Deze drastische omvorming had ook een grote impact op het bodemleven: de Anthrosols werden niet alleen aangerijkt in organische stof, maar ook in nutriënten en kalk waardoor ze een geschikt habitat werden voor soorten interessant voor de landbouw, zoals regenwormen. De Podzols van de heide verzuurden nog verder, waardoor een ondergronds ecosysteem ontstond gedomineerd door schimmels.

Kleine ronde vlekjes in een Podzolprofiel verraden hun aanwezigheid, en zijn meteen een mooie manier om deze micro-organismen toch zichtbaar te maken voor het grote publiek.

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete werkt reeds enkele jaren samen met enkele partners (KU Leuven Technologiecampus Geel, Agentschap Onroerend Erfgoed) aan onderzoek en educatie rond Podzols, Anthrosols en bodems in het algemeen als ‘de onderbelichte kant van het ecosysteem’, letterlijk en figuurlijk. Er wordt samengewerkt aan onderzoek naar het duurzaam gebruik van natuurbeheerresten in de land- en tuinbouw (o.a. via thesisonderzoek en het MIP-ICON Heath4Peat project) en naar het ontsluiten van bodems en bodemerfgoed (bodemschuif, educatieve teksten en sociale media …). Deze ervaringen hebben ons geleerd dat bodem vaak een erg abstract begrip is voor onze doelgroepen, tenzij je vertrekt vanuit bodems die een verhaal vertellen. We kregen vaak ook verbaasde reacties wanneer we niet-bodemkundigen (zowel met landbouw- als natuurachtergrond) uitnodigden om een bodemprofielkuil te komen bekijken. Bij het zien van de kleurrijke horizonten viel meermaals de opmerking “dat lijkt wel een schilderij” of “dat is kunst” en ook “jammer dat er maar weinig mensen zijn die dit te zien krijgen”.

Vanuit deze reacties ontstond dan ook het idee om de schoonheid van bodemprofielen te gebruiken om het draagvlak voor gezonde bodems te verbreden onder niet-bodemkundigen.

Het Podzol-Anthrosol verhaal is er daarom letterlijk één van “finding common ground”: het vinden van een gemeenschappelijk verhaal dat zowel landbouwers als natuurbeschermers aanspreekt. Dit gemeenschappelijk verhaal heeft zowel een historische basis (potstalsysteem) als een toekomstperspectief (herstel van koolstofkringlopen tussen landbouw en natuur). Tenslotte onderschrijven zowel landbouwers als natuurbeschermers het belang van beroepstrots en streekidentiteit (zie bijvoorbeeld het werk van Stedula). In die context zijn Anthrosols en Podzols een mooi icoon.

Verloop actie Uitgevoerd 2015 Uitwerken van project ikv oproep draagvlakverbreding landbouw en natuur van LNE Voorbereidende acties gekoppeld aan activiteiten in het kader van het Internationale Jaar van de Bodem (zie ook fiche Bodemerfgoed en aardkundige waarden) Gepland 2016 We voorzien vier acties in het kader van dit project: 

Organisatie van een thema-avond rond bodems (in de Kempen) naar het model van de reeks ‘Het Gedroomde Landschap’ van Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete: een avondvullend programma met wetenschap, muziek, poëzie, volksverhalen en een vleugje humor (eerder al rond thema’s bossen en de identiteit van de Kempen). Zowel de landbouwsector als de natuursector 133

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2015 – Planning 2016

komen uitdrukkelijk aan bod. Na het programma kan er nagekaart worden bij een drankje zodat het tevens ook een netwerkmoment wordt tussen de deelnemers. 

Maken van mini-tentoonstelling met 2 ingekaderde lakprofielen (cf. Schilderij –met ‘Soil on canvas’ als verwijzing naar ‘Oil on canvas’) van resp. een Podzol en een Anthrosol en klein infopaneel en brochure met duiding. Bij deze techniek wordt de bodem geïmpregneerd met een dun laagje hars. Dit creëert een perfecte afdruk van de aanwezige bodemlagen, die kan gefixeerd en getransporteerd worden. Het profiel wordt afgewerkt in het labo en gemonteerd op een drager (houtplaat of canvas).

Collecties van dit soort lakprofielen en de dikkere monolieten zijn een waardevol item in bodemeducatie. Een mooi voorbeeld is de monolietencollectie van KU Leuven in het GeoInstituut. Op deze lakprofielen zijn ook duidelijk de sporen van het bodemleven te zien in de vorm van bioturbaties, graafgangen of gebleekte vlekken gemaakt door bodemschimmels.

Om het ludieke element van ‘bodemkunst’ verder uit te spelen en zo de nieuwsgierigheid van mensen te wekken, worden deze lakprofielen ingekaderd in ouderwetse vergulde kaders zoals men die eigenlijk in een museum voor klassieke kunst zou verwachten. Bij de lakprofielen wordt dan een klein infopaneel en informatiebrochure voorzien, die dan de verbredende informatie bevatten.



Reizende tentoonstelling: de artistieke bodemtentoonstelling reist vervolgens rond in de Kempen. Ze wordt telkens voor een beperkte periode uitgeleend om op externe locaties te worden opgesteld.

Drie groepen locaties komen in aanmerking: (i) drukbezochte openbare plaatsen, voor bewustmaking bij een breed publiek en beleidsmakers (gemeentehuizen, provinciekantoren, bibliotheken, scholen, culturele centra…); (ii) kantoren van landbouworganisaties (VLM, lokale afdelingen van boerenbond, hooibeekhoeve, beurzen en studiedagen, …); en natuurorganisaties (bezoekerscentra, kantoren van natuurorganisaties, …).



Terreinexcursie om Anthrosols en Podzols aan den lijve te zien en te voelen. Bij deze excursie worden Anthrosols en Podzols bestudeerd in veldcondities (profielkuilen) en wordt hun historische link met het landschap verder toegelicht. Ook worden de resultaten getoond van wetenschappelijke studies rond het herstellen van de koolstofkringloop tussen natuur en landbouw, met positieve toekomstperspectieven voor beiden.



Communicatietraject om hogergenoemde acties te begeleiden en bekend te maken

Samenwerking en financiering  LNE Draagvlakverbreding: 7500 euro subsidie  Samenwerking KULeuven, Onroerend Erfgoed en Warande 134

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2015 – Planning 2016

Actie 27.4 Kempen-atlas Initiatiefnemer/trekker Ar-Tur Contactpersoon: Bas Van der Veken Partners: Ar-Tur, UAntwerpen, Public Space, RLKGN Omschrijving Het project KEMPENATLAS omvat een boek-en-tentoonstelling. Het project levert een ambitieus standaardwerk op dat de kwaliteiten van de regio helder in kaart brengt, nu vele maatschappelijke uitdagingen met betrekking tot onder meer demografische samenstelling, energie- en voedselvoorziening het aanzien van de regio beginnen te wijzigen.

De Kempenatlas bestaat uit drie delen of hoofdstukken: 1. Een cartografisch luik opgebouwd rond een tiental thema’s.

2. Interpretatieve landschapsfotografie.

3. Zoom op een twintigtal plekken in de Kempen.

Verloop actie Uitgevoerd 2015 -

Voorbereidende (redactie-)vergaderingen Aanvraagdossiers, o.a. Kunstendecreet

Gepland 2016 en 2017 Verder uitwerken van boek en tentoonstelling: RLKGN ondersteunt in het cartografische deel (idm Maarten Van Acker; UAntwerpen), de redactie en het schrijven van een of enkele essays in het boek.

Voorstelling van het boek en opening van de tentoonstelling in de Warande in Turnhout is voorzien in september 2017.

Samenwerking en financiering  Subsidie vanuit Kunstendecreet

Actie 27.5 Wiki-Kempen Initiatiefnemer/trekker Kempens Karakter (en andere Kempense erfgoedcellen) Contactpersoon: Bas Van der Veken Partners: RLKGN, RLDV, RLRL, k.Erf, Erfgoed Noorderkempen, TPA, RURANT Doelstellingen -opmaken van een canon van de Kempen: een kwaliteitsvol overzicht van de belangrijkste elementen uit de geschiedenis en het erfgoed van de Kempen (zowel onroerend, roerend als immaterieel erfgoed) -vertalen van dit canon naar kwaliteitsvolle producten voor toeristen, recreanten en de eigen bevolking -zichtbaar maken van het erfgoed en de erfgoedactoren van de Kempen -opstarten van een maatschappelijk debat over het erfgoed van de Kempen

135

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2015 – Planning 2016

Omschrijving Het project valt uiteen in twee fasen: -fase 1 (WikiKempen): opmaken canon: selecteren elementen, redigeren van pagina’s per element op Wikipedia (participatief), opstarten maatschappelijk debat -fase 2: ontsluiten van canon: vertaling in producten voor toeristen, recreanten en de eigen bevolking Regio: We willen van dit project een echt Kempenverhaal maken met de ‘toeristische’ Kempen als geografische afbakening (46 gemeenten).

Verloop actie Uitgevoerd 2015 Voorbereidende (redactie-)vergaderingen Gepland 2016 Verder uitwerken van Wikikempen Samenwerking en financiering Subsidieaanvragen worden bekeken ifv verdere uitwerking

136

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2015 – Planning 2016

Actie 29. Landschapskrant, website, Facebook en e-nieuwsbrief Initiatiefnemer/trekker RLKGN Contactpersoon RLKGN Bas Van der Veken Joke Maes Karen De Schutter Partners Alle doelgroepen van RLKGN Doelgroepen Brede publiek Doelstelling Het brede publiek sensibiliseren (draagvlak voor natuurbehoud) en betrekken bij acties van RLKGN; RLKGN bekendmaken; activiteiten aankondigen, thema’s belichten.

Actie 29-1. Landschapskrant Omschrijving Eenmaal per jaar wordt een landschapskrant uitgegeven, waarin volgende rubrieken aan bod komen:  Voorwoord  Artikels i.k.v. natuurbehoud en KLE, landschap en streekeigen karakter, natuureducatie, natuurrecreatie  Verslagen van concrete projecten en activiteiten  Oproepen voor deelname aan projecten  Activiteitenkalender De redactie en de layout gebeurt door RLKGN zelf. Druk en bedeling worden uitbesteed. De bedeling gebeurt in alle gemeenten bus aan bus (ook de bussen met sticker ‘geen reclame’); totale oplage 153.100 exemplaren.

Nazorg en opvolging Via telefonische reacties of deelname aan wedstrijden de landschapskrant krijgen we een idee van de ‘effectiviteit’ of de impact van de landschapskrant.

In de landschapskrant van 2015 informeerde we naar de mening van de lezers.

We wilden graag weten of de lezers de landschapskrant verkiezen in papieren versie of dat ze voldoende hebben aan de website, nieuwsbrief en/of sociale media. Hierop hebben een aantal mensen gereageerd die we als beloning een exemplaar van de gloednieuwe Suske & Wiske strip ‘De Beestige Brug’ toestuurden.

De meningen van de ingestuurde reacties waren verdeeld.

De ene groep is niet vertrouwd met digitale kanalen en vinden lezen op papier aangenamer. De andere groep wenst de landschapskrant digitaal te ontvangen om te besparen op papier en postkosten.

Een andere groep gaf aan dat het fijn was om zowel digitaal als op papier informatie van ons te ontvangen.

Gepland 2016 en volgende jaren Er zal opnieuw één landschapskrant gemaakt worden die bedeeld zal worden in het volledige werkingsgebied.

137

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2015 – Planning 2016

Samenwerking en financiering Druk, layout en bedeling door RLKGN via basissubsidies Gelinkte acties Alle acties komen wel eens aan bod in de landschapskrant; de landschapskrant omvat ook een kalender met alle RLKGN-activiteiten.

Actie 29-2. Website Omschrijving De website is als medium één van de belangrijkste dragers van informatie. RLKGN kan via deze weg snel en effectief communiceren naar het brede publiek. Regelmatig is er iets nieuws te lezen op de homepage.

Hierdoor is de website ook een dynamisch medium en binden we de bezoekers aan ons door ze telkens nieuwe informatie te verschaffen. Ze blijven dus geprikkeld en zullen daardoor sneller en meer nog eens naar onze site surfen. Uit de cijfers blijkt dat de website maandelijks bezocht wordt door gemiddeld 500 uniek bezoekers.

Verloop actie In 2009 liet RLKGN een ontwerp maken voor een eigen website, www.rlkgn.be.

Deze website had volgende webpagina’s:  Homepagina – zet via vier sterke beelden lopende projecten, activiteiten, nieuwsberichten, … in de kijker. Daarnaast zijn er ook steeds wisselende natuurfilmpjes en litenatuurtjes (korte natuurgedichtjes) van Greenz  Nieuws – nieuwsberichten, aankodigingen, vacatures, …  Over ons - info over de missie, het werkingsgebied, bestuur, team, …  Projecten - info over de werking van RLKGN, opgebouwd rond de thema’s streekidentiteit, natuur, landschap, natuureducatie en natuurrecreatie  Activiteiten - aankondiging van cursussen, publieksactiviteiten, wandelingen, …  Publicaties - downloadbare publicaties in pfd-formaat (landschapskranten, e-nieuwsbrieven, brochures)  Media – fotoverslagen van activiteiten, filmpjes, …  Contact - contactgegevens en link Sinds de publicatie kent de website een duidelijke stijging van het aantal bezoekers. Ook in 2015 blijft het constant up-to-date houden van de website erg belangrijk in onze communicatiestrategie.

Samen met een aantal andere RL’en werd inmiddels het initiatief genomen de website(s) te herzien en een nieuw sjabloon te laten opmaken (zelfde voor alle RL’en) dat dan door elk RL met de eigen info en projecten ingevuld kan worden. Lancering van de website is voorzien in de loop van 2016.

Nazorg en opvolging De redactie en publicatie gebeurt door RLKGN zelf. Op basis van de evolutie van het aantal bezoekers hebben we een zicht op hoe intensief de website bezocht wordt.

Daarnaast beschikt RLKGN nog over twee projectgebonden websites. De eerste www.plantvanhier.be is verbonden aan het project Plant van Hier, dat de voorbije jaren werd opgestart door de Limburgse RL’en maar vanaf 2011 getrokken wordt door RLKGN (Steve Meuris). De website werd in 2011 genomineerd voor de wedstrijd Site van het Jaar door het magazine Clickx.

Ook voor de wandeling met Staaltjes natuur van kunstenaar Geert De Kockere, gekoppeld aan de werking in het Turnhouts Vennengebied, werd een speciale website www.litenatuurtjes.net/vennengebied ontwikkeld. Hierop kan de bezoeker de ‘making of’ zien, alsook de wandeling virtueel maken.

Ook voor de projecten Bekenwatch en Kempengids werden een speciale projectwebsite ontwikkeld: https://sites.google.com/a/natuurpunt.be/beekwatch/ en https://sites.google.com/a/natuurpunt.be/kempengids-retie/ Deze wordt echter ontderhouden door NP Educatie.

138

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2015 – Planning 2016

Actie 29-3. Facebook Omschrijving Naast een webpagina heeft RLKGN ook een eigen Facebook-pagina. Facebook is een van de belangrijkste communicatiemiddelen van jongeren. Daarom is het ook belangrijk om als RLKGN ook deze moderne multimedia te gebruiken als communicatiekanaal.

Op de pagina worden zeer regelmatig korte berichten, nieuwsberichten, foto’s, ludieke intermezzi, … geplaatst. Facebook laat ook toe dat mensen hier zelf op kunnen reageren, zodat er een hoge vorm van interactie met de bezoeker ontstaat.

Verloop Actie Het plaatsen van foto’s en topics gebeurt door RLKGN zelf. Met regelmaat wordt er gepost op de pagina.

Nazorg en opvolging Op basis van de evolutie van het aantal fans, hebben we een zicht op hoe intensief de website bezocht wordt. Eind december 2011 had de Facebook-pagina van RLKGN 281 fans, in december 2015 sloten we het jaar af met 835 fans.

Actie 29-4. E-nieuwsbrief Omschrijving Op regelmatige basis wordt een elektronische nieuwsbrief verstuurd naar het adressenbestand van RLKGN. Zij kunnen indien gewenst zich ook uitschrijven voor onze nieuwsbrief. Sinds eind 2015 werken wij met MailChimp voor de opmaak van nieuwsbrieven.

Verloop actie Vanaf april 2012 wordt er quasi maandelijks een e-nieuwsbrief uitgestuurd vanuit RLKGN. RLKGN kan rekenen op een adressenbestand van een 1115-tal geïnteresseerden.

Nazorg en opvolging Er zal op de website een invulformulier komen waarop geïnteresseerden zich op de nieuwsbrief kunnen inschrijven. Aan de hand van rapporten kunnen we duidelijk zien hoeveel personen de nieuwsbrief effectief hebben gelezen en welke links er zijn aangeklikt.

40-50% van onze LandschapsFlash werden geopend. Dit resultaat is goed, wetende dat dit gemiddeld tussen de 20 en 40% is.

139

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2015 – Planning 2016

140

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2015 – Planning 2016

Projecten ANB Actie 30. IHD’s door middel van particulier natuurbeheer Initiatiefnemer RLKGN, bosgroepen, Contactpersoon RLKGN Tom Snoeckx, Bas Van der Veken Partners ANB, Natuurpunt, private grondeigenaars, gemeentes, provincie Antwerpen Doelgroepen Particulieren

Doelstelling Algemeen  Verbeteren van ruimtelijk en ecologische connectiviteit in het landschap  Sensibilisering van particuliere grondeigenaars en hen motiveren voor een duurzaam beheer van hun grond(en) IHD  Habitatherstel in SBZ-gebieden van het RLKGN, m.n. SBZ-gebieden “valleigebieden van de Kleine Nete met brongebieden, moerassen en heiden”, “Vennen, heiden en moerassen rond Turnhout” en “Bos- en heidegebieden ten oosten van Antwerpen”.  Soortgerichte maatregelen in functie van Europees beschermde soorten: diverse vleermuizensoorten, Roerdomp, Bruine Kiekendief, Nachtzwaluw, ijsvogel, Boomleeuwerik, Blauwborst en Rugstreeppad, PPS  Soortgerichte maatregelen in functie van Provinciaal Prioritaire Soorten: Ronde Zonnedauw, Wilde Gagel, Gewone Dophei, Groentje, Bont Dikkopje, Rugstreeppad, Boompieper en Boomleeuwerik.

Omschrijving Van alle verenigingen die zich actief inzetten voor natuur en landschap zijn waarschijnlijk de bosgroepen en de regionale landschappen het meest betrokken bij particuliere grondeigenaars. Ruimtelijk zijn beide verenigingen echter vaak gescheiden. Bosgroepen (what’s in a name) helpen daarbij vooral particuliere boseigenaars bij het beheer van hun bossen terwijl regionale landschappen het landschap buiten de particuliere bossfeer aanpakt. Nochtans zijn er heel wat raakvlakken die nu nog te weinig benut worden.

We weten dat landschap niet stopt aan administratieve grenzen en dus ook niet aan perceelgrenzen. Een versterkte samenwerking tussen bosgroepen en regionale landschappen komt niet alleen de contacten tussen beide ten goede. Het zorgt ook voor een logische aanpak van het landschapsbeheer.

Verloop actie Uitgevoerd 2015  Doorlopend overleg met de provincie Antwerpen en de bosgroepen en regionale landschappen van het oosten van de provincie.  Keuze, opstart en afhandeling van 4 SBZ-deelgebieden (Postel Grootbos en Postel Luikgestelse Heide, Grote Neerheide in Kasterlee, Balderij te Tielen en Luifgoor in Arendonk)  Analyse S-IHD-rapporten  Opstartvergaderingen met geïnteresseerde betrokkenen 141

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

      

Jaarverslag 2015 – Planning 2016

Heraanplant gekapte populierendreef (december). Deze wordt vervangen door een dubbele zomereikendreef (570m) Aanplant houtkant en bosrandontwikkeling ten behoeve van de ecologische connectiviteit richting ecoduct Kempengrens in Postel (december) Herstel van droge heide door middel van plaggen te Postel (augustus) Herstel van 2 oligotrofe vennen (september) in Grote Neerheide (Kasterlee / Herentals) Afspraken tot het herstellen van drijfzomen en drijftillen (7140_mes) in de Balderij te Tielen Afspraken tot herstel van heidevegetaties en habitatherstel voor Roerdomp (Botaurus stellaris) te Arendonk Adviesverlening in SBZ-gebieden voor de Bosgroepen: Epelaar – de Schrieken (Beerse – Lille)

Planning 2016  Afspraken en terreinbezoeken in de opgestarte IHD-gebieden  Herstel van drijfzomen en drijftillen in de Balderij te Tielen  Wanneer de afspraken met de eigenaar gunstig verlopen kunnen de eerste acties eind 2016 uitgevoerd worden in het Luifgoor te Arendonk  Monitoring van de reeds uitgevoerde werken (Postel en Grote Neerheide) in samenwerking met KULeuven Technologiecampus Geel.  Verder overleg George Van der Vennet in kader van terreiningrepen 2016 - 2017 Samenwerking en financiering 30%-projecten van ANB: 2015: 24.748,53 euro 2016: 17.323,61 euro op personeel, 7.440,23 euro op uitvoering Gelinkte acties Actie …: Ecoduct Kempengrens

Tweede fase venherstel Grote Neerheide (Kasterlee/Herentals)

142

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Kleine Zonnedauw en Moeraswolfsklauw

Jaarverslag 2015 – Planning 2016

Duizendknoopfonteinkruid

Herstel van droge heidevegetaties door middel van plaggen (Postel)

Heraanplant dubbele eikendreef ten behoeve van de ecologische connectiviteit (Postel)

143

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2015 – Planning 2016

5 Financiel overzicht 5.1 Balans en resultatenrekening 2015 In bijlage 1 is de jaarrekening en balans van 2015 opgenomen, zoals geverifieerd door de externe accountant van SBB en goedgekeurd door de Algemene Vergadering op 23 februari 2016.

5.2 Begroting 2016 Zie bijlage 2. Deze begroting werd goedgekeurd door de Algemene vergadering op 23 februari 2016.

5.3 Toelichting door de penningmeester Het Regionaal Landschap heeft het jaar 2015 afgesloten met een positief resultaat van € 114.581,88. Dit is het resultaat van een opbrengstentotaal van € 743.342,56 en een kostentotaal € 628.760,68.

Dit resultaat is, voor het vijfde jaar op rij, beter dan de begroting 2015 voorspeld had. De cijfers liggen in lijn met de begroting, maar de inkomsten zijn lager dan begroot (- 49.000 €), maar ook de uitgaven zijn kleiner (- 134.000 €). De belangrijkste verschillen (= > € 5.000) zijn de volgende: 



Aan de inkomstenzijde: o Provinciale subsidie: - € 13.000 laatste schijf landschapsanimator 2013 o Ecoduct: - € 19.000 verplaatst naar 2016 o Via – akkoorden: + € 17.000 o Provinciale subsidies 2014 – 2015: - € 25.000 reeds geboekt in 2014 o Dorpskernvernieuwing Lille: € 6.000 o Trage Wegen: - € 59.000 niet uitgevoerd deel o Recuperatie personeelskosten: + € 40.000 tweede pensioenpijler Aan de uitgavenzijde: o Personeelskosten: - € 51.000 latere indiensttreding en niet vervanging o Algemene werking: - € 32.000 geen kosten huisvesting en één landschapskrant o Landschapswerking: + € 7.000 meer werken in het veld o Beleef het landschap Zuiderkempen: + € 9.000 uitgestelde werken 2014 o Grote Neerheide: + € 9.000 IHD – werken o Trage Wegen: - 51.000 niet uitgevoerd deel

Het balanstotaal op het einde van 2015 is € 452.584,70. Vanuit een standpunt van financiële gezondheid zijn daarbij de belangrijkste elementen:  Eigen vermogen: € 361.746,30  Liquide middelen: € 414.394,50 Het eigen vermogen is in 2015 toegenomen met het voormelde positief resultaat. De Algemene Vergadering heeft beslist om dit bedrag als volgt te bestemmen:  Fonds Bestemd voor sociaal passief: € 14.000,00 (totaal: € 116.421,50)  Provisie nieuwe werknemer : 15.000 €  Algemene werkingsreserve : 85.581,88 € De liquiditeitspositie is in 2015 fors verbeterd. In de balans 2014 waren er € 334.460,79 liquide middelen beschikbaar.

(Jan Van den Berghe – penningmeester RLKGN) 144

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2015 – Planning 2016

5.4 Provinciale basissubsidie voor uitvoering acties ikv landschapszorg

LANDSCHAPSWERKING 2015 - financieel overzicht loonkost Loonkost landschapsanimator (Els Oostvogels en Karen De Schutter)

subtotaal

62.500,00

subtotaal

8.725,00 Opdrachtgever

RLKGN (OE)

TOTAAL

werkingskost

projectkost P

BALEN - Landschapsherstel en agrarisch natuurbeheer in de Malou

P

BEERSE - Proost, landschapsherstel

24.422,40

795,64

23.626,76

398,94

199,47

199,47

P

BEERSE/MERKSPLAS - Van De Paer, landschapsherstel

O

GEEL - Snoeien kapellinde Zammel

7.657,39 1.185,80

830,06

355,74

O

GEEL - Snoeien linde, kappen Amerikaanse eik aan watermolen

1.687,95

1.181,57

506,39

O

GROBBENDONK - duinenrug beheervisie

P

HERENTHOUT - VOC, plantgoed

2.000,00 412,34

1.300,00 288,64

706,00 123,70

P

MEERHOUT - Pauwels, klepelen en frezen hooiland, plantgoed

1.484,32

1.039,66

444,66

O

KASTERLEE - Kabouterbos - Fase 1

O

KASTERLEE - Kabouterbos - Fase 2

P

MEERHOUT - Vandyck, inboeten plantgoed

P

MOL - dreefherstel Postel

O P O

TURNHOUT - herstel Lourdesgrot

P

ALGEMENE KOSTEN - inlegeren plantgoed

4.438,58 5.051,45 132,50

3.828,70

3.107,01 3.536,02 92,75

3.828,70

1.331,57 1.515,44 39,75

13.476,53

9.433,57

4.042,96

OLEN - ANB Olensbroek ANB, houtkant

543,25

380,43

162,82

Retie - Zorgboerderij Trezemieke, plantgoed

214,22

149,95

64,27

6.933,58

2.971,53

467,54 33.564,57

40.120,13

9.905,11

667,92 subtotaal

48.588,38

subtotaal

Deel laatste schijf 2013

200,38

13.189,73

studie & communicatie OB KASTERLEE - landschapsstudie kabouterberg subtotaal

TOTAAL

40.000,00

10.000,00

30.000,00

40.000,00

10.000,00

30.000,00

127.979,30

145

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2015 – Planning 2016

5.5 Projectsubsidies DMN

DMN 2015 Landschapsbeelden in de praktijk - financieel overzicht TOTAAL

Opdrachtgever of andere

DMN

realisaties BALEN - Bruyninckx, graven poel BALEN - landschapsherstel Malou GEEL - Dams, natuurlijk afschuinen grachten, graven poel GEEL - Van Heyste, aanleg ecologische poel Oosterlo GEEL - Verachtert, landschapsherstel biologische varkensboerderij fase 1 GEEL - Hermans Joke, lanschapsherstel aan hoeve fase 2 GEEL - beheerplan monumentale lindes, snoei erflinde (Zammel) GEEL - De Plantentrekker, plantgoed KASTERLEE - Gorrens pluktuin, plantgoed

1.772,65

1.240,86

531,80

24.422,40

7.752,20

16.670,20

605,00

423,50

181,50

3.690,50

2.583,35

1.107,15

13.794,21

7.217,01

6.577,20

906,35

634,45

271,91

2.412,74

1.688,92

723,82

376,57

263,60

112,97

173,00

121,10

KASTERLEE - De Kwaadsteniet, ecologische inrichting bosperceel Vorsel

5.082,00

3.557,40

1.524,60

LICHTAART - Campforts, vijveromvorming, beplanting

6.537,10 4.331,80

4.557,74 3.032,26

1.979,36 1.299,54

MOL - dreefherstel Postel

13.476,53

4.042,96

9.433,57

OLEN - vellen en onderhoud bomen pastorie Olen centrum

11.458,70

MEERHOUT - Noots, vijveromvorming

VORSELAAR - Valckx, plantgoed

113,47

ALGEMENE KOSTEN - inlegeren plantgoed

667,92 subtotaal

89.820,94

51,90

8.021,09

3.437,61

79,43

34,04

200,38

467,54

45.416,24

44.404,70

Groen op School 2015 - financieel overzicht TOTAAL

Opdrachtgever of andere

DMN

realisaties Freinetschool De Klimboom Balen Vergroenen speelplaats en uitbreiden schoolmoestuin

1.191,62

MPI De Mast Herentals Creëren van klastuintjes, aanbrengen van groene elementen om de zintuigen te prikkelen

-

357,49 -

618,61

883,73

Freinetschool De Regenboog Turnhout Aanleg moestuin, insectenvriendelijke planten, bloembakken met kruiden, tuinmateriaal

834,13

-

265,12 -

1.466,91

1.026,84

440,07

3.542,26

2.479,58

1.062,68

146

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2015 – Planning 2016

6 Bijlagen Bijlage 1 Jaarrekening en balans 2015 Bijlage 2 Begroting 2016 Bijlage 3 Accountantsverklaring Bijlage 4 Uittreksel notulen van de Algemene Vergadering van 23/02/2016 te Oud-Turnhout Bijlage 5 Kerncijfers Bijlage 6 Overzicht leden en vertegenwoordigers

147