Jaarverslag 2013 en planning 2014 by Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2013 – Planning 2014

Werkingsverslag 2013 – Jaarplanning 2014 Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete Auteurs: Bas Van der Veken, Suzy Volckaerts, Karlien Maes, Joris Matthé, Els Oostvogels, Steve Meuris, Hanne Govaers, Leen Gielis, Moïra Heyn (VIA), Lieven Lavrijsen (VLM). 2

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2013 – Planning 2014

Voorwoord Beste lezer, Voor u ligt het jaarrapport van Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete, dat dit jaar 5 jaar bestaat. 2013 was een zeer dynamisch jaar voor onze organisatie. Door de interne staatshervorming kwam vanaf 1 januari 2014 de bevoegdheid voor erkenning, subsidiëring en opvolging van de regionale landschappen en bosgroepen, en dus ook Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete, bij de provincie te liggen. Als gedeputeerde voor leefmilieu wil ik u hierbij garanderen deze taak en verantwoordelijkheid grondig ter harte te zullen nemen. Nog meer dan vroeger willen we het landschapsbeleid in onze provincie Antwerpen mee vorm geven via de doelgerichte aanpak van het regionaal landschap, zonder daarbij te raken aan de kernwaarden zoals overleg en participatie, flexibiliteit, klantvriendelijkheid en doelgerichtheid. Integendeel, het zijn net deze waarden die ook in 2014 weer voor tal van (terrein-)realisaties gezorgd hebben. De Kempen is weer heel wat mooie plekjes, hagen en houtkanten, poelen, trage wegen, hoogstamboomgaarden, … rijker. En minstens even belangrijk: dit gebeurde met draagvlak van de eigenaars, gebruikers, aangelanden, … . Zo zorgen we niet alleen voor ‘de juiste boom op de juiste plaats’ maar ook voor het juiste beheer achteraf (door opleiding van de eigenaars, door inzet van vrijwilligers, door samenwerking met scholen en bedrijven, sociale economie, …) zodat ook binnen 50 jaar onze kinderen kunnen genieten van een mooie streek. Identiteit en duurzaamheid zijn dan ook de twee kernwoorden in de toekomstvisie van Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete. Het mag dan ook niet verwonderen dat minister Schauvliege onze organisatie recent definitief erkend heeft voor een periode van zes jaar. Om dit succes te vieren, samen met de tientallen organisaties en honderden individuen die RLKGN dagdagelijks mee vorm geven, organiseerden we op 18 februari 2014 een open algemene vergadering. Het voorliggende rapport werd er warm onthaald, met nog meer enthousiasme voor de komende jaren.

Veel leesplezier! Rik Röttger Voorzitter Gedeputeerde voor Leefmilieu

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2013 â&#x20AC;&#x201C; Planning 2014

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete vzw Werkingsverslag 2013 â&#x20AC;&#x201C; Planning 2014 Inhoud Vooraf: Regionaal Landschap 2.0 1 Organisatie en structuur 1.1 1.2 1.2.1 1.3 1.3.1 1.3.2 1.3.3 1.4 1.4.1 1.4.2 1.5 1.5.1 1.5.2 1.5.3 1.6 1.7 1.7.1 1.7.2 1.7.3 1.7.4 1.7.5 1.7.6 1.7.7 1.7.8 1.7.9 1.7.10 1.7.11 1.7.12 1.7.13 1.7.14 1.7.15 1.7.16 1.7.17 1.7.18 1.7.19 1.8 1.8.1 1.8.2 1.8.3 1.8.4 1.8.5 1.8.6 1.8.7 1.8.8

Werkingsgebied Statutaire zaken Definitieve erkenning Bestuursorganen Algemene vergadering Raad van bestuur Dagelijks bestuur Personeel Personeelsbestand RLKGN Deelname aan studiedagen en vormingen Professionalisering van de organisatie Personeelsbeleid Administratief beleid Financieel beheer Huisvesting Overleg en samenwerking met actoren Provinciaal beleid en overleg regionale landschappen Gemeentelijk beleid Natuurorganisaties Toerisme en recreatie-overleg Landbouworganisaties Wildbeheereenheden Waterlopenoverleg Bosgroepen Kempens Landschap vzw RURANT LEADER Midden-Kempen beweegt! Ankona - Antwerpse koepel voor Natuurstudie Erfgoedcellen VormingPlus Kempen Thomas More Andere wetenschappelijke instellingen Andere Vlaams overleg Europese samenwerking Communicatie Naam, logo en huisstijl Voorstellingsposter Website Facebook Electronische nieuwsbrief Landschapskrant Promotiemateriaal Perscontacten en persartikels

9 10 10 11 11 11 11 14 16 17 17 20 20 20 21 22 22 23 23 24 24 24 25 25 25 25 26 26 26 26 26 27 27 27 27 27 28 29 29 29 30 31 32 32 33 33 4

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

1.8.9

Jaarverslag 2013 – Planning 2014

Voorstelling op studiedagen en andere evenementen

2 Werkingsverslag 2013 en planning 2014 lopende activiteiten en projecten Actie 1. Geel-zwart in Geel-Bel (harkwesp) Actie 2. Boerenzwaluw, huiszwaluw en gierzwaluw Actie 3. Oeverzwaluwen Actie 4. Vleermuizen Actie 5. Fauna-akkers Actie 6. Antwerpen Visprovincie Actie 7. IHD’s door middel van particulier natuurbeheer Actie 8. Andere soortenprojecten Actie 9. Biodiversiteitstoren Actie 10. Plant van Hier Actie 11. Groen op School Actie 12. Andere scholensamenwerking Actie 13. Kleine landschapselementen Actie 14. Hoogstamboomgaarden Actie 15. Aanleg & inrichting ecologische poelen Actie 16. Hagen, houtkanten en bomen(rijen) met erfgoedwaarde Actie 17. Landschapsanimator en landschapsteams Actie 18. Herstel kleinschalig religieus erfgoed Actie 19. Knotteam (Landschap zoekt Kapper m/v) Actie 20. Buiten-gewone plekjes Actie 21. Holle wegen Actie 22. Taplopen Actie 23. Waterconservering door agrarisch stuwpeilbeheer Actie 24. Bodemerfgoed en aardkundige waarden Actie 25. Beheerovereenkomsten en bedrijfsplanner Actie 26. Weidemelk (draagvlakverbreding) Actie 27. Stroomlijnen gemeentelijke subsidie-reglementen inzake natuur en landschap Actie 28. Geïntegreerde gebiedsgerichte projecten Actie 29. Trage wegen Actie 30. Landschapsbelevenissen Actie 31. Kempen-Hagelandroute Actie 32. Cursus knotbeheer Actie 33. Cursus beheer van hoogstamboomgaard Actie 34. Ja(a)zzPicknick! Actie 35. Dag van de trage weg Actie 36. Natuurfilms en DVD “Natuurparels uit de Antwerpse Kempen” Actie 37. Natuur en cultuur / Het Gedroomde Landschap Actie 38. Landschapskrant, website, Facebook en e-nieuwsbrief 3 Verplichte activiteiten 3.1 Landschapskrant 3.2 Vormingsactiviteiten De cursussen Beheer van hoogstamboomgaarden en Knotbeheer worden jaarlijks herhaald. 3.3 Publieksactviteiten 4 Relatie doelstellingen-activiteiten en geografische spreiding

36 37 39 42 45 50 56 60 62 64 68 70 72 73 78 83 85 87 90 109 110 112 113 116 118 120 121 124 126 128 129 140 142 145 147 148 151 154 155 156 160 160 160 162 162 163

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

5 FinanciĂŤn 1.1 1.2 1.3 6 Bijlagen

Jaarverslag 2013 â&#x20AC;&#x201C; Planning 2014

165 Balans en resultatenrekening 2013 Begroting 2014 Toelichting door de penningmeester

165 165 165 166

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2013 â&#x20AC;&#x201C; Planning 2014

Lijst van tabellen Tabel 1-1 Huidige samenstelling van de Algemene Vergadering (sinds 18 februari 2013) 11 Tabel 1-2 Huidige samenstelling van de Raad van Bestuur (opnieuw samengetseld op AV van 18/02/2014) 14 Tabel 1-3 Vergaderingen van de Raad van Bestuur in 2013 16 Tabel 1-4 Huidige samenstelling Dagelijks Bestuur RLKGN (sinds 18 februari 2014) 16 Tabel 1-5 Personeel RLKGN 2013 18 Tabel 1-6 Personeelsverwachting RLKGN 2014 18 Tabel 1-7 Taakomschrijving huidige teamleden 19 Tabel 1-8 Overzicht studiedagen en vormingen 2013 20 Tabel 1-9 Overzicht persartikels 2013 34 Tabel 2-1 Overzicht actiefiches RLKGN 2013-2014, met timing en relatie tot doelstellingen. Acties met een directe link naar de IHDâ&#x20AC;&#x2122;s worden gemarkeerd met een *. 37 Tabel 2-2. Beheerovereenkomsten in het werkingsgebied van RLKGN (stand van zaken januari 2014) en vergelijking met de voorgaande jaren 122 Tabel 3-1 Vormingsactiviteiten 2013 160 Tabel 3-2 Publieksactiviteiten 2013 162 Tabel 4-1 Acties RLKGN 2012-2014 163

Lijst van figuren Fig. 1-1 Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete is gelegen in het oosten van de provincie Antwerpen en omvat 17 gemeenten 10 Fig. 1-2 Logo Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete 29 Fig. 1-3 Voorstellingsposter RLKGN 29 Fig. 1-4 Een blik op de website Plant van Hier 30 Fig. 1-5 Een blik op de website Plant van Hier 30 Fig. 1-6 Een blik op de website rond de Staaltjes Natuur 31 Fig. 1-7 Screenshot facebookpagina 31 Fig 1-8 voorbeeld Nieuwsbrief 32 Fig 1-9 Landschapskrant voorjaar 2013 32 Fig 1-10 Landschapskrant najaar 2013 33 Fig. 1-11 Promotiemateriaal RLKGN 33 Fig 1-12 Vleermuizentoren op RTV 35

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2013 â&#x20AC;&#x201C; Planning 2014

Lijst van bijlagen Bijlage 1 Boekhoudkundige documenten Bijlage 1a Jaarrekening en balans 2013 Bijlage 1b Begroting 2014 Bijlage 2 Administratieve documenten Bijlage 2a Ledenregister Bijlage 2b Verslagen Algemene Vergadering Bijlage 2c Verslagen Raden van Bestuur Bijlage 3 Landschapskranten Bijlage 3a Landschapskrant nr. 8, jaargang 5, voorjaar 2013 Bijlage 3b Landschapskrant nr. 9, jaargang 5, najaar 2013 Bijlage 4 Documentatie en fotoâ&#x20AC;&#x2122;s vormingsen publiekactiviteiten 2013 Bijlage 5 Extra tabellen Bijlage 5a Thematische overlegmomenten 2013 Bijlage 5b Overzicht persartikels 2013 en selectie

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2013 – Planning 2014

Vooraf: Regionaal Landschap 2.0 Op 1 januari 2014, het scharniermoment tussen het jaarverslag 2013 en de jaarplanning 2014 in dit document, verandert er heel wat voor de regionale landschappen: -

De regionale landschappen komen voor wat betreft erkenning, subsidiëring en opvolging onder de bevoegdheid van de provincies. Gezien de al bestaande goede contacten met de provincie Antwerpen zal dit voor de concrete werking van RLKGN op het terrein op korte termijn wellicht weinig veranderen. Wel wordt er – op termijn – nagedacht over een nog betere afstemming van de organsiatie op het landschap, de mensen en de andere organsiaties. Pistes zoals het gebiedsdekkend maken van de regionale landschappen, een betere afstemming en/of integratie met de bosgroepen en/of andere organisaties, … worden onderzocht. Waar er wel concrete wijzigingen te zien zijn op korte termijn, zijn de financiën. Omdat slechts 70 procent van de structurele middelen – gebaseerd op referentiejaar 2011 waarin RLKGN slechts beperkte middelen ontving - overgedragen worden van het Vlaamse niveau naar de provincie (voor ANB, niet voor OE), en de provincie dit slechts ten dele opvangt, dalen de structurele middelen van de organisatie. Tegelijk bieden er zich kansen aan i.v.m. mogelijke projecten, zowel in functie van de overige 30 procent van ANB in het kader van de Instandhoudingsdoelstellingen, Groen in de Stad en toegankelijkheid, als bij de nieuwe (Europese) subsidieprogramma’s die worden opgestart in de loop van 2014. De wetgeving die de decretale basis voor de regionale landschappen vormt (Natuurdecreet) wordt, net als het Bosdecreet (decretale basis voor de bosgroepen) momenteel grondig gewijzigd in een nieuw Decreet Geïntegreerd Natuurbeheer. Naast nieuwe definities voor beide instrumenten, die naar alle waarschijnlijkheid sterk aansluiten bij de bestaande, zijn hier toch een aantal nieuwe insteken te vinden: o Particulier natuurbeheer: wint aan belang en kan vanaf nu aan dezelfde voorwaarden en doelen als b.v. erkende natuurverenigingen. Er is een duidelijke rol weggelegd voor zowel bosgroepen als regionale landschappen in het ondersteunen van deze particulieren. o Het vervagen van het (juridisch) onderscheid tussen bossen en andere (natuur)terreinen. Dit maakt een meer geïntegreerde aanpak mogelijk, maar vraagt tegelijk een betere afstemming tussen b.v. bosgroepen en regionale landschappen.

Het mag duidelijk zijn dat de regionale landschappen voor een aantal uitdagingen geplaatst worden, maar ze – gewapend met de ervaring uit het verleden – de kansen die er liggen volop willen grijpen!

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2013 â&#x20AC;&#x201C; Planning 2014

1 Organisatie en structuur 1.1 Werkingsgebied Het werkingsgebied van Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete ligt in het oosten van de provincie Antwerpen, en strekt zich uit over het grondgebied van 17 gemeenten: Balen, Beerse, Dessel, Geel, Grobbendonk, Herentals, Herenthout, Kasterlee, Lille, Meerhout, Mol, Olen, Oud-Turnhout, Retie, Turnhout, Vorselaar en Vosselaar (Fig. 1-1).

Fig. 1-1 Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete is gelegen in het oosten van de provincie Antwerpen en omvat 17 gemeenten

Een aantal gemeenten, zowel ten noorden als ten zuiden van het huidige werkingsgebied, hebben aangegeven interesse te hebben in een mogelijke toetreding tot RLKGN. Met deze besturen zal in de loop van 2014 een gesprek plaatsvinden. Hierin zal een mogelijk traject tot toetreding besproken worden, rekening houdend met de piste om tot gebiedsdekkende regionale landschappen te komen in de provincie Antwerpen. 10

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2013 – Planning 2014

1.2 Statutaire zaken 1.2.1 Definitieve erkenning Op 28 juni 2013 werd de aanvraag tot definitieve erkenning neergelegd bij het Agentschap voor Natuur en Bos en het kabinet van de Minister. Op 12 september 2013 bracht de MINA-raad een positief advies uit over deze aanvraag. Op 19 november ontving RLKGN het positieve besluit van de Minister. Vanaf 1 juni 2014 wordt RL Kleine en Grote Nete definitef erkend voor een periode van 6 jaar (dus tot 31 mei 2020).

1.3 Bestuursorganen 1.3.1 Algemene vergadering De Algemene vergadering van Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete is samengesteld uit de provincie Antwerpen, alle 17 aangesloten gemeenten en de erkende verenigingen voor natuur, landbouw, recreatie en wildbeheer, en uit een aantal adviserende instanties, conform het ‘Besluit van de Vlaamse regering tot vaststelling van de regelen voor de voorlopige en definitieve erkenning van regionale landschappen’ van 08 december 1998. Op vraag van verschillende organisaties werd in de statuten voorzien dat de Algemene Vergadering kan worden uitgebreid met ‘toegetreden leden’, die zonder stemrecht de vergaderingen kunnen bijwonen. De Algemene Vergadering werd voor het eerst samengesteld tijdens de oprichtingsvergadering op 10 maart 2009, en gewijzigd tijdens de Algemene Vergadering van 13 april 2010, 29 maart 2011, 20 februari 2012, 18 februari 2013 en 18 februari 2014. In Tabel is de huidige samenstelling van de Algemene Vergadering weergegeven (de vorige samenstelling is te vinden in de neerleggingsdocumenten). De verslagen van de Algemene Vergadering zijn te vinden in Bijlage 2. Van de 130 vertegenwoordigers van de 70 vaste leden van de Algemene Vergadering zijn 105 mannen (81%) en 25 vrouwen (19%). Het 8-koppig team van RLKGN bestaat momenteel uit 5 vrouwen (62%) en 3 mannen (38%).

GROEP A - Provincie- en gemeentebesturen

Tabel 1-1 Huidige samenstelling van de Algemene Vergadering (sinds 18 februari 2014). Organisatie VASTE LEDEN (stemgerechtigd) Provincie Antwerpen Gemeente Balen Gemeente Beerse Gemeente Dessel Stad Geel Gemeente Grobbendonk Stad Herentals Gemeente Herenthout Gemeente Kasterlee Gemeente Lille Gemeente Meerhout Stad Mol Gemeente Olen Gemeente Oud-Turnhout Gemeente Retie Stad Turnhout Gemeente Vorselaar

effectief vertegenwoordiger plaatsvervanger Rik Röttger Mien Vanden Broek August Adriaensen Kris Van Dijck Benny Eyckmans Vincent Van Genechten Mien Van Olmen Ingrid Verheyen Guy Van de Perre Michel Leys Jan Melis Christophe Verdonck Seppe Bouquillon Marleen Gabiëls Karolien Adriaensen Hannes Anaf Filip Van den Broek

Peter Bellens Petra Geukens Dirk Proost Ellen Broeckx Staf Kauwenberghs Hilde Leens Ludo Van den Broeck Leo Van Herck Griet Noyens Jef Meeuws Jos Tondoor Paul Rotthier Jan Verbist Jé Peeters Lut Hermans Luc Hermans Lieven Janssens

GROEP C - Erkende verenigingen voor landbouw - toerisme - wildbeheer

GROEP B - Erkende milieu- en natuurverenigingen

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Gemeente Vosselaar Natuurpunt vzw Natuurpunt beheer vzw Natuurpunt De Kievit Natuurpunt De Wulp Natuurpunt Geel-Meerhout kern Geel Natuurpunt Geel-Meerhout kern Meerhout Natuurpunt Kasterlee Natuurpunt Lille Natuurpunt Nete en Aa kern Vorselaar Natuurpunt Nete en Aa kern Grobbendonk-Herenthout Natuurpunt Nete en Aa kern Herentals-Olen Natuurpunt Netebronnen kern Balen Natuurpunt Netebronnen kern Mol Natuurpunt De Turnhoutse Kempen Natuurpunt Wamp en Neten Koninklijke Vereniging voor Natuur- en Stedenschoon vzw VMPA vzw Actiegroep Leefmilieu Kempen (VALK) vzw JNM Neteland Landelijke Beweging Boerenbond Bedrijfsgilden Bedrijfskringen Landelijke Gilden KVLV KVLV/AGRA Agrakring Groene Kring vzw / KLJ Regioraden Algemeen Boerensyndicaat Vlaams Agrarisch Centrum vzw WBE De Vart vzw WBE Retie vzw WBE Postel-Noord vzw WEB Geel-Olen 1 vzw WBE Het Netebroek Balen WBE 4B vzw WBE Bos&Duin Kasterlee vzw WBE Groot-Lille vzw WBE Nete&Wimp vzw TPA vzw Pasar vzw Kempens Landschap vzw Land van Turnhout vzw Vallei van de Grote Nete vzw Het Groene Neteland vzw

Jaarverslag 2013 â&#x20AC;&#x201C; Planning 2014

Marc Soontjens Hendrik Hendrix Jan Van den Berghe Luc Van der Eycken Dirk Geysels

Chris Schoenmakers Gerd Zonnenberg Stefan Versweyveld Paul Prinsen Wouter Vanreusel

Marc Verachtert

Koen Thibau

Dirk De Schutter Paul Dekker Chris Van Den Bosch

Luc Van den Bergh Juul Appels

Marleen Jansen

Dirk Willems

Julien Bouwen

Eddy Vercammen

Willy Vanberghen

Herman Puls

Jan Mallants

Herman Bijnens

Jan De Schepper

Jef Sas

Dirk Segers Kris Van der Steen

Frank Van Gorp Tom Snoeckx

Rutger Steenmeijer Geert Bekaert

Frank Hye Jean Quetin

Oscar Vanderborght Rik Puls Ludo Pluym Marcel Heylen Alfons Gios Eddy de Hoon Rita Geerts Hilda Van den Broeck Rosa Helsen Ellen Vos Sarah Seyen Luc Huybrechts Carine Ceusters Jozef Schryvers Roger Ooms Jan Lavrijsen Marc Geuens Rudi Van Decraen Paul Hermans Carlo Carpentier Rudi Liekens Gilles Facon Hilsande Sels Philippe De Backer Jan Aerts Cris Rutten Ingrid Ryken

Tessa Boeykens

Ludo Vansant Kathleen Janssen Liliane Aerts Geert Haepers Luc Van Dommelen Danny Meeusen Gerard Lammers Willy Van der Veken Philippe Van Bockselaere Paul Verluyten Jozef Marien Marc Ooms Karel Dierckx Eric Van Echelpoel Dries Daems Bie De Busser Leo Verheijen Annemie Nagels Nik Tuytelaers Kris Alen Lisette Boeckx

Toegetreden leden

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Kempense Meren vzw vvv Balen vzw vvv Retie vzw vvv Vorselaar vzw vvv Dessel vzw vvv Mol vzw VormingPlus Kempen Provinciale Landbouwkamer Cultuurraad voor de Kempen vzw KEMP Den Bunt vzw Nationale Boomgaardenstichting vzw landschapszorg Bosgroep Noorderkempen Bosgroep Kempense Heuvelrug Bosgroep Zuiderkempen Rurant vzw

Jaarverslag 2013 – Planning 2014

Vincent Kolen Marcel Belmans Marcel Moons Luc Van Hoof Annie Michielsen Guido Van Hoof Christa Truyen Gert Van de Moortel Willy De Ceulaer Maarten D'Hondt Roger Damen Marc Boermans Chris Caerts Jan Seynaeve Noor De Laat Wim Boonen Johny Geerinckx

Herman Sannen Walter Van de Poel Jules Mermans Guy Peeters Roger Damen Staf Heurckmans Martine Coppieters Wim Van Hout Guide Van Hoof Brigitte Van Dongen Ludo Royen Guy Tilkin Jan Millis Willy Van De Velde André Van Rooy Wim Poelmans

Daarnaast kunnen volgende personen de vergaderingen van de Algemene Vergadering ambtshalve bijwonen:  



 

twee vertegenwoordigers van het Intern Verzelfstandigd Agentschap voor Natuur en Bos van het beleidsdomein Leefmilieu, Natuur en Energie van de Vlaamse Overheid; een vertegenwoordiger van het Intern Verzelfstandigd Agentschap Ruimtelijke Ordening Onroerend Erfgoed Vlaanderen van het beleidsdomein Ruimtelijke Ordening, Woonbeleid en Onroerend Erfgoed van de Vlaamse Overheid; een vertegenwoordiger van het Extern Verzelfstandigd Agentschap Vlaamse Landmaatschappij indien in het werkingsgebied een land- of natuurinrichtingsproject of een ruilverkaveling plaatsvindt; een vertegenwoordiger van de Afdeling Land en Bodembescherming, Ondergrond, Natuurlijke Rijkdommen van het beleidsdomein Leefmilieu, Natuur en Energie van de Vlaamse Overheid; een vertegenwoordiger van de Afdeling Duurzame Landbouwontwikkeling van het beleidsdomein Landbouw en Visserij van de Vlaamse Overheid; een vertegenwoordiger van het Intern Verzelfstandigd Agentschap met rechtspersoonlijkheid Toerisme Vlaanderen van het beleidsdomein Buitenlands Beleid, Buitenlandse Handel, Internationale Samenwerking en Toerisme; een vertegenwoordiger van de provinciale dienst milieu en natuurbehoud van de provincie Antwerpen; 1 milieuambtenaar per deelnemende gemeente;

Volgende ‘toegetreden leden’ maken sinds de Algemene Vergadering van 13 april 2010 deel uit van de Algemene Vergadering van RL Kleine en Grote Nete:  VormingPlus Kempen  Provinciale Landbouwkamer  Cultuurraad voor de Kempen  vzw KEMP  Den Bunt vzw Volgende ‘toegetreden leden’ maken sinds de Algemene Vergadering van 29 maart 2011 deel uit van de Algemene Vergadering van RL Kleine en Grote Nete:  Nationale Boomgaardenstichting  vzw Landschapszorg  Bosgroep Noorderkempen vzw 13

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

 

Jaarverslag 2013 – Planning 2014

Bosgroep Kempense Heuvelrug vzw Bosgroep Zuiderkempen vzw

Voor de Algemene Vergadering van 2012 waren er geen kandidaturen. Volgende ‘toegetreden leden’ maken sinds de Algemene Vergadering van 18 februari 2013 deel uit van de Algemene Vergadering van RL Kleine en Grote Nete:  RURANT vzw In 2014 is de Algemene Vergadering éénmaal samengekomen op 18 februari. Volgende punten stonden op de agenda: -

verwelkoming en inleiding goedkeuring verslag vorige vergadering wijziging Algemene vergadering kandidaturen nieuwe leden RLKGN samenstelling Raad van Bestuur jaarverslag en jaarrekening 2013 jaarprogramma en begroting 2014 voorstelling boek ‘Levende Landschappen’ over 20 jaar regionale landschappen receptie

1.3.2 Raad van bestuur De Raad van Bestuur van Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete is samengesteld uit de provincie Antwerpen, alle aangesloten gemeenten en de erkende verenigingen voor natuur, landbouw en recreatie en de wildbeheereenheden. De Raad van Bestuur werd voor het eerst samengesteld tijdens de oprichtingsvergadering (10 maart 2009), en gewijzigd tijdens de Algemene Vergadering van 13 april 2010 en 29 maart 2011. Op de Algemene Vergadering van 18 februari 2013 werden de leden van de Raad van Bestuur opnieuw herkozen en werden er nieuwe bestuurders aangeduid. In onderstaande tabel is de huidige samenstelling van de Raad van Bestuur weergegeven (vorige samenstellingen zijn te vinden in de neerleggingsdocumenten). De verslagen van de Raad van Bestuur zijn te vinden in Bijlage. De 1/3-regel uit het Besluit op de regionale landschappen werd geëerbiedigd: 1/3 van de bestuurders komt uit de groep van overheden, 1/3 uit de groep van erkende natuur- en milieuverenigingen, en 1/3 uit de groep van erkende landbouwverenigingen, erkende toerismeverenigingen en erkende wildbeheereenheden. De samenstelling van de Raad van Bestuur is naar Vlaamse normen erg uitgebreid (cf. Advies 2010/42 van de MINA-raad). Dit is echter een bewuste keuze. Zeker in de startfase van een regionaal landschap en bijkomend in 2013 nieuwe gemeentelijke besturen biedt een grote vertegenwoordiging van alle leden (overheden, verenigingen) de garantie dat zij van nabij betrokken worden bij de beslissingen, en zo het draagvlak ervoor vergroot. Nadeel is uiteraard dat een vergadering van dergelijke omvang niet flexibel genoeg is om snel terug te koppelen of dringende beslissingen te nemen wanneer nodig. Hiervoor werd dan ook een Dagelijks Bestuur opgericht. In de toekomst zal binnen de Raad van Bestuur bekeken worden of, eens de organsiatie vlot draait en na een definitieve erkenning, een afslanking van de Raad van Bestuur wenselijk is. Van de 54 bestuurders + 1 adviserende bestuurder zijn 43 mannen (78%) en 12 vrouwen (22%). Tabel 1-2 Huidige samenstelling van de Raad van Bestuur (opnieuw samengesteld op AV van 18/02/2014)

GROEP C - Erkende verenigingen voor landbouw - toerisme - wildbeheer

GROEP B Erkende milieu- en natuurverenigingen

GROEP A Provincie- en gemeentebesturen

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

vertegenwoordiger LEDEN RAAD VAN BESTUUR (stemgerechtigd) Rik Röttger Mien Vanden Broek Willy Bollansée Kris Van Dijck Griet Smaers Peter Van Pelt Mien Van Olmen Tine Witvrouwen Guy Van de Perre Kris Breugelmans Jan Melis Christophe Verdonck Marc T'Syen Leo Van Miert Kristel Pelckmans Hannes Annaf Filip Van den Broeck Marc Soontjens Hendrik Hendrix Jan Van den Berghe Paul Prinsen Dirk Geysels Marc Verachtert Dirk De Schutter Paul Dekker Chris Van Den Bosch Marleen Jansen Eddy Vercammen Herman Puls Jan Mallants Jef Sas Dirk Segers Kris Van der Steen Frank Hye Geert Bekaert Oscar Vanderborght Ludo Pluym Marcel Heylen Alfons Gios Eddy de Hoon Rita Geerts Hilda Van den Broeck Rosa Helsen Ellen Vos Sarah Seyen Luc Huybrechts Gilles Facon Vincent Kolen Philippe De Backer Jan Aerts Ingrid Ryken Marcel Moons Bart Claes Marc Geuens ADVISEREND LID (niet stemgerechtigd) Hans De Schryver

Jaarverslag 2013 – Planning 2014

Organisatie Provincie Antwerpen Gemeente Balen Gemeente Beerse Gemeente Dessel Stad Geel Gemeente Grobbendonk Stad Herentals Gemeente Herenthout Gemeente Kasterlee Gemeente Lille Gemeente Meerhout Stad Mol Gemeente Olen Gemeente Oud-Turnhout Gemeente Retie Stad Turnhout Gemeente Vorselaar Gemeente Vosselaar Natuurpunt vzw Natuurpunt beheer vzw Natuurpunt De Kievit Natuurpunt De Wulp Natuurpunt Geel-Meerhout kern Geel Natuurpunt Geel-Meerhout kern Meerhout Natuurpunt Kasterlee Natuurpunt Lille Natuurpunt Nete en Aa kern Vorselaar Natuurpunt Nete en Aa kern GrobbendonkHerenthout Nete en Aa kern Herentals-Olen Natuurpunt Natuurpunt Netebronnen kern Balen Natuurpunt Netebronnen kern Mol Natuurpunt Turnhoutse Kempen Natuurpunt Wamp en Neten KVNS vzw VMPA vzw Actiegroep Leefmilieu Kempen (VALK) vzw Landelijke Beweging Boerenbond Bedrijfsgilden Bedrijfskringen Landelijke Gilden KVLV KVLV/AGRA Agrakring Groene Kring vzw - KLJ Regioraden Algemeen Boerensyndicaat TPA vzw Kempense Meren vzw Kempens Landschap vzw Land van Turnhout vzw Het Groene Neteland vzw VVV Retie WBE regio 1 (Dessel) WBE regio 2 (Balen)

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18

Agentschap voor Natuur en Bos

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2013 – Planning 2014

Tabel 1-3 Vergaderingen van de Raad van Bestuur in 2013

Datum en plaats

Agenda

18 februari 2013 Turnhout

- goedkeuring vorig verslag - samenstelling Dagelijks Bestuur - voorstelling projecten - kalender 2013 - varia - voorstelling gemeente Vorselaar - goedkeuring vorig verslag - stand van zaken witboek – overdracht RL’en - discussie i.f.v. definitieve erkenning - presentatie Gilles Facon (toerisme – recreatie vs. regionale landschappen) - lopende en nieuwe projectvoorstelling - varia - voorstelling gemeente Meerhout - goedkeuring en terugkoppeling verslag - stand van zaken witboek interne staatshervorming – overdracht RL’en - stand van zaken definitieve erkenning - lopende en nieuwe projectvoorstellen - principebeslissing opsplitsing basiswerking en project werking - presentatie ‘Het gedroomde landschap. Over de identiteit van de Kempen’ (Bas Van der Veken) - varia - voorstelling gemeente Grobbendonk - goedkeuring vorig verslag - stand van zaken interne staatshervorming – overdracht RL’en - definitieve erkenning - prijs Prima Plattelandsproject – Plant van Hier -discussie ontwerp overeenkomst gemeenten - discussie ontwerp begrotingg en jaarprogramma 2014 - varia

7 mei 2013 Vorselaar

26 september 2013 Meerhout

11 december 2013 Grobbendonk

De vergaderingen van de Raad van Bestuur vinden steeds plaats op wisselende locaties, telkens in een andere van de 17 deelnemende gemeenten. De vergadering start steeds met een voorstelling van het natuur- en landschapsbeleid van de ontvangende gemeente en wordt afgesloten met een receptie met een lokale streekproducten, aangeboden door de gastgemeente. Ook in 2014 zal de Raad van Bestuur regelmatig samenkomen met een richtfrequentie van een vergadering om de drie maand.

1.3.3 Dagelijks bestuur De Raad van Bestuur verdeelt onder haar leden de functies van voorzitter, ondervoorzitter, secretaris en penningmeester. Het dagelijks bestuur bestaat uit maximaal 5 personen. Het Dagelijks Bestuur werd voor het eerst samengesteld tijdens de oprichtingsvergadering (10 maart 2009), en gewijzigd tijdens de Algemene Vergadering van 13 april 2010. Op de Raad van Bestuur van 18 februari 2013 werden de leden van het Dagelijk Bestuur opnieuw verkozen. In Tabel 1-4 is de huidige samenstelling van het Dagelijks Bestuur weergegeven (vorige samenstellingen zijn te vinden in de neerleggingsdocumenten). Tabel 1-4 Huidige samenstelling Dagelijks Bestuur RLKGN (sinds 18 februari 2013) naam Rik Röttger Kris Van Dijck Ludo Pluym Jan Van den Berghe Bas Van der Veken

vertegenwoordiger provincie Antwerpen gemeente Dessel Arrondissementsraad Boerenbond Natuurpunt RLKGN

functie voorzitter ondervoorzitter secretaris penningmeester personeel

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2013 – Planning 2014

In 2013 kwam het Dagelijks Bestuur vier maal samen: 31 januari, 8 mei, 4 september en 20 november, telkens in het gemeentehuis van Dessel. Het Dagelijks Bestuur komt in principe tweemaandelijks samen en vergadert in de schepenzaal van het gemeentehuis te Dessel (kabinet ondervoorzitter Kris Van Dijck). Volgende agendapunten staan steeds op de agenda : - Goedkeuring vorig verslag - Voorbereiding Raad van Bestuur - Personeelszaken - Financiën - Stand van zake lopende en nieuwe projectvoorstellen - Voorbije en geplande activiteiten

1.4 Personeel 1.4.1 Personeelsbestand RLKGN functie

naam

regime

loonrol

Indienst vanaf

coördinator

Bas Van der Veken

100%

RLKGN

1/5/2009

projectmedewerker natuur en landschap

Joris Matthé

100%

RLKGN

1/6/2009

landschapsanimator

Els Oostvogels

100%

RLKGN

1/11/2009

Landschapsanimator (vervanging bevallingsverlof)

Kevin Grieten

100%

RLKGN

1/1/2012

projectmedewerker Plant van Steve Meuris Hier

100%

RLKGN

1/7/2012

administratief medewerker

Suzy Volckaerts

80%

RLKGN

1/8/2011

projectmedewerker Trage Wegen

Hanne Govaers

100%

RLKGN

1/1/2012

communicatiemedewerker

Karlien Maes

80%

RLKGN

1/3/2012

Projectmedewerker platteland

Leen Gielis

100%

RLKGN

1/4/2014

stafmedewerker Antwerpse regionale landschappen

Moira Heyn

bedrijfsplanner

Lieven Lavrijsen

uit dienst vanaf

30/6/2012

werkt 80% voor RLDV* de 4 Antwerps e RL’en 100% VLM

RLKGN = basisfinanciering voorzien door provincie en gemeenten * met VIA-subsidies van de Vlaamse overheid en provincie Antwerpen (werkt voor alle Antwerpse RL’en) Volgende personeelswijzigingen vonden plaats in 2013 : 17

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2013 – Planning 2014

Hanne Govaers ging in ziekteverlof vanaf 1 maart 2013. Vanaf 1 juli 2013 kwam ze halftijds terug werken en vanaf 1 september 2013 werkt zij terug voltijds. Tijdens haar afwezigheid werden haar taken intern binnen het team overgenomen. Tabel 1-5 Personeel RLKGN 2013 functie

naam

regime

loonrol

j f m a m j j a s o n d

coördinator

Bas Van der Veken

100%

RLKGN

x x x

x x

x x x x x x x

projectmedewerker natuur en landschap

Joris Matthé

100%

RLKGN

x x x

x x

x x x x x x x

landschapsanimator

Els Oostvogels

100%

RLKGN

x x x

x x

x x x x x x x

projectmedewerker Plant van Hier

Steve Meuris

100%

RLKGN

x x x

x x

x x x x x x X

administratief medewerker

Suzy Volckaerts

80 %

RLKGN

x x x

x x

x x x x x x x

Projectmedewerker Trage Wegen

Hanne Govaers

100%

RLKGN

x x

Karlien Maes

% 100%

RLKGN

x x x

x x

x x x x x x x

x x x

x x

x x x x x x x

x x x

x x

x x x x x x x

communicatiemedewerker stafmedewerker Antwerpse regionale landschappen

Moira Heyn

werkt 80% voor de 4 RLDV* Antwerpse RL’en

bedrijfsplanner

Lieven Lavrijsen

100%

VLM

x x x x x x

RLKGN = basisfinanciering voorzien door provincie en gemeenten * met VIA-subsidies van de Vlaamse overheid en provincie Antwerpen (werkt voor alle Antwerpse RL’en) In 2014 worden enkele verschuivingen in het personeelsbestand verwacht. Hanne Govaers zal waarschijnlijk vanaf 1 september 2014 in zwangerschapsverlof gaan tot het einde van het jaar. Leen Gielis zal vanaf 1 januari 2014 op de loonrol van RLKGN (in 2013 stond zijn bij RLDV op de loonlijst). Karlien Maes gaat halftijds voor RLDV werken en blijft halftijds voor RLKGN werken. Tabel 1-6 Personeelsverwachting RLKGN 2014 functie

naam

regime

loonrol

m a

m j j

coördinator

Bas Van der Veken

100%

RLKGN

x x x x x x x x

projectmedewerker natuur en landschap

Joris Matthé

100%

RLKGN

x x x x x x x x

projectmedewerker wegen

Hanne Govaers

100%

RLKGN

x x x x x x x x

Projectmedewerker platteland

Leen Gielis

100%

RLKGN

x x x x x x x x

landschapsanimator

Els Oostvogels

100%

RLKGN

x x x x x x x x

100%

RLKGN

x x x x x x x x

trage

projectmedewerker Plant van Steve Meuris Hier

a s o n d

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2013 – Planning 2014

administratief medewerker

Suzy Volckaerts

80%

RLKGN

x x x x x x x x

communicatiemedewerker

Karlien Maes

50%

RLKGN

x x x x x x x x

stafmedewerker Antwerpse regionale landschappen

Moïra Heyn

100%

RLDV*

x x x x x x x x

bedrijfsplanner

Lieven Lavrijsen

100%

VLM

x x x x x x x x

RLKGN = basisfinanciering voorzien door provincie en gemeenten * met VIA-subsidies van de Vlaamse overheid en provincie Antwerpen (werkt voor alle Antwerpse RL’en) Tabel 1-7 Taakomschrijving huidige teamleden functie

naam

regime

coördinator

Bas Van der Veken

100%

projectmedewerker natuur en landschap

Joris Matthé

100%

Projecten natuurbehoud, natuureducatie, natuurrecreatie, vormingen en publieksactiviteiten

projectmedewerker Plant Steve Meuris van Hier

100%

Trekker project Plant van Hier (voor gans Vlaanderen) + PDPO project provincie Antwerpen ‘Plant van Hier, Platteland van Hier’. Poelenproject, Groen in de Stad.

projectmedewerker trage Hanne Govaers wegen

100%

Project trage wegen, communicatie, vormingen en publieksactiviteiten, Groen op School, Buitengewoen Plekjes

Projectmedewerker platteland

Leen Gielis

100%

Projecten rond agrarisch natuur- en landschapsbeheer

landschapsanimator

Els Oostvogels

100%

Landschapszorg

communicatiemedwerker Karlien Maes

50%

Communicatie : website, facebook, nieuwsbrief, folders, tentoonstellingen.

administratief medewerker

Suzy Volckaerts

80%

Algemene administratie, boekhouding, personeel

Lieven Lavrysen

100% (VLM)

Promotie, afsluiten en opvolgen van beheerovereenkomsten met landbouwers voor agromilieumaatregelen op landbouwbedrijven; participatie in RLKGN-projecten met landbouwraakvlakken

100% (Antw. RL’en)

Organisatie samenwerking tussen provincie en Antwerpse regionale landschappen en RL’en onderling in beleidsdomeinen natuur, soorten & biodiversiteit, landschap, erfgoed, recreatief medegebruik (uitwerken van gemeenschappelijke projecten; afstemming op het vlak van potentiële synergieën; centrale spil in samenwerking tussen provincie, RL’en en andere partners)

bedrijfsplanner

stafmedewerker Antwerpse regionale landschappen

Moïra Heyn

taakomschrijving Algemene coördinatie team, eindverantwoordelijkheid jaarprogrammatie en werking, contacten bestuur en leden, overkoepelende projecten, eindredactie communicatie

Een teamvergadering vindt in de regel plaats om de drie weken, afwisselend op kantoor (dinsdagvoormiddag) en op verplaatsing (dinsdagnamiddag) waarbij een van de projecten bezocht wordt.

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2013 – Planning 2014

1.4.2 Deelname aan studiedagen en vormingen Het personeel van RLKGN neemt deel aan relevante studiedagen en/of opleidingen in het kader van projecten of specifieke taken. Tabel 1-8 Overzicht studiedagen en vormingen 2013

Omschrijving VORL-tweedaagse ontpoldering - kansen voor natuur hout voor vele toepassingen de rol van collectieven binnen het nieuwe gemeenschappelijk landbouwbeleid

opleiding Arcgis opleiding Arcgis opleiding Arcgis ontmoetingsdag studiedag alternatieve financiering studiedag: landschapscontactdag landschap en landbouw intervisie Omgaan met een team in Verandering intervisie Omgaan met een team in Verandering cusus agrarisch natuur- en landschapsbeheer cusus agrarisch natuur- en landschapsbeheer symposium korte keten prijsuitreiking prima plattelandsproject infosessie subsidies voor plattelandsontwikkeling in de nieuwe Europese programmaperiode

Organisator VORL NA ODE bioenergieplatform landelijke ANV dag: agrarische natuurverenigingen, vogelbescherming Nederland, veelzijdig boerenland GIS cel Provant GIS cel Provant GIS cel Provant Boerenbond, Antwerpen RURANT, KL agentschap onroerend erfgoed VORL

Datum 8/09/13 7/03/13 8/03/2013

Deelnemer(s) Bas Steve Leen

14/03/2013

Leen

20/06/2013 24/06/2013 27/06/2013 23/04/2013

Leen Leen Leen Leen

26/04/2013 4/10/2013

Bas Leen, Els

10/10/2013

Bas

VORL

24/10/2013

Bas

Wageningen Academy, WUR Wageningen Academy, WUR provincie Limburg ea ruraal netwerk DLP, Rurant

13/11/2013

Leen

14/11/2013

Leen

1/07/2013

Leen

7/11/2013 12/12/2013

Leen, Bas, Steve Leen

De coördinator en administratief medewerker werden daarnaast nog via een aantal informele vormingsen begeleidingsmomenten bijgestaan inzake financieel en personeelsbeleid:  advies door financieel expert, boekhouder/accountant (SBB)  advies en begeleiding door sociaal secretariaat (SD Worx)

1.5 Professionalisering van de organisatie 1.5.1 Personeelsbeleid Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete streeft naar een efficiënt, duurzaam en personeelsvriendelijk personeelsbeleid. In dat kader wordt volgende werkwijze gehanteerd:

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2013 – Planning 2014

Electronische prestatie-ingaven en agendabeheer  

Prestatiestaten en verlofplanning worden bijgehouden in het personeelsprogramma (Payroll). Afspraken worden door ieder teamlid ingevoerd op een gedeelde online agenda (Outlook).

Personeelsvriendelijk en duurzaam vervoersbeleid Woonwerkvervoer met het openbaar vervoer wordt volledig terugbetaald via een ‘derdebetalersovereenkomst’, en woonwerkvervoer met de fiets wordt vergoed via een fietsvergoeding.

Gunstig personeelsbeleid Medewerkers van RLKGN krijgen gratis woonwerkverkeer met het openbaar vervoer, fietsvergoeding, een hospitalisatieverzekering en maaltijdcheques.

Regelmatig teamoverleg Tweewekelijks worden algemene zaken, lopende en komende projecten en varia besproken tijdens het teamoverleg (zie hoger). Daarnaast is er frequent informeel overleg en uitwisseling over de dagdagelijkse werking.

Ruimte voor vorming en bijscholing Medewerkers krijgen de kans om hun kennis en vaardigheden uit te breiden door deelname aan studiedagen, workshops, vormingen en bijscholing. Medewerkers kunnen erg zelfstandig werken en krijgen veel ruimte voor eigen inbreng.

Jaarlijkse functioneringsgesprekken Jaarlijks is er een functioneringsgesprek, normaal in de loop van februari, tussen de coördinator en elke medewerker. Medewerkers kunnen doorheen het jaar beroep doen op de coördinator om persoonlijke verwachtingen, problemen e.d te bespreken. Voor zaken die binnen het team niet kunnen opgelost worden, wordt het Dagelijks Bestuur betrokken.

1.5.2 Administratief beleid Ter ondersteuning van het administratief beleid werden volgende stappen ondernomen:

Opstellen van een huishoudelijk reglement In de huishoudelijk reglementen van respectievelijk Algemene Vergadering, Raad van Bestuur en Dagelijks Bestuur wordt bepaald hoe de dagelijkse werking van RLKGN verloopt (verantwoordelijkheden coördinator, teamwerking en teamoverleg, organisatie en opvolging van Algemene Vergadering, Raad van Bestuur, Dagelijks Bestuur, werkgroepen).

Administratief medewerker en communicatiemedewerker In vorige verslagen werd de nood aan een medewerker communicatie aangehaald. De communicatiemedewerker is in dienst sinds 1 maart 2012 maar werkt sinds 1 januari 2014 slechts halftijds wegens bezuinigingen. Onze administratief medewerker werkt vanaf 1 oktober 4/5 i.p.v. 3/5 omwille van de toenemende administratieve druk.

Ondersteuning projectwerking 1.

RLKGN kan beroep doen op het provinciale IT-netwerk, op de GIS-licentie ESRI ArcGIS en op GISdatabank van de provincie. Zo kunnen alle raster- en vectoriële gegevens over het werkingsgebied vlot geraadpleegd en bewerkt worden. Er werden een aantal naslagwerken voor de interne bibliotheek aangekocht om de interne kennis te vergroten (o.a. flora’s, vaktijdschriften). 21

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2013 – Planning 2014

Voor specifieke projecten werd een basisuitrusting aangekocht (bv. GPS, oogstmateriaal voor autochtone bomen en struiken, fototoestel, ipad, baddetector, cameraval…).

1.5.3 Financieel beheer Automatisering van de financiële verrichtingen en keuze voor duurzaam sparen Betalingen worden online uitgevoerd; de coördinator is gemachtigd betalingen uit te voeren binnen de perken van de goedgekeurde begroting (cf. huishoudelijk reglement, door Raad van Bestuur bekrachtigd). Uitbetalingen van bezoldigingen en patronale RSZ-bijdragen gebeuren via een automatische betalingsopdracht. Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete beschikt over een bankkaart voor electronische betalingen op verplaatsing. De spaarrekening van RLKGN is ondergebracht bij Triodos Bank, die veruit het hoogst scoort qua duurzaamheid (investeringen in ethisch verantwoorde projecten). In 2012 werd ook een spaarrekening geopend, om in tijden van kredietoverschot toch een klein percentage rente te verkrijgen op dit geld.

Professionalisering van de boekhouding Vanaf de opstart van Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete werd een dubbele boekhouding gevoerd. Hiertoe huren we het professioneel boekhoudpakket ‘WinBooks’. Deze toepassing draait op de server van het accountantkantoor zodat zij te allen tijde problemen kunnen oplossen, de PC virtueel kunnen overnemen en er geen risico op gegevensverlies bestaat. Investeringen worden afgeschreven conform de waarderingsregels vastgelegd door de Raad van Bestuur. Een erkend accountant volgt de boekhouding op en doet jaarlijks de controle van de jaarrekening. Sinds 2011 werd een systeem van analytisch boekhouden ingevoerd, wat afrekeningen per project makkelijker maakt. In 2012 werd er ook een module aangekocht om de gegevens van de boekhouding te kunnen exporteren naar excel. Dit is tijdsbesparend voor het berekenen en indienen van financiële projectdossiers.

Navolging van de wet op de overheidsopdrachten Als vzw die een aanzienlijk deel van haar inkomsten haalt uit overheidssubsidies, past Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete de wetgeving op de overheidsopdrachten toe. In 2014 zal een werknemer een basisopleiding overheidsopdrachten volgen.

1.6 Huisvesting Het secretariaat van RL Kleine en Grote Nete was ook in 2013 gevestigd in de gebouwen van het Provinciaal Groendomein Hoge Mouw, Lichtaartsebaan 45 in 2460 Kasterlee. Van deze locatie kan voorlopig gratis gebruikt gemaakt worden (geen huurkosten aan de provincie Antwerpen, enkel vaste kosten). Bovendien ligt ze zeer centraal in het werkingsgebied. Op termijn wordt uitgekeken naar een nieuwe locatie omdat de huidige een aantal beperkingen heeft: - zeer beperkte ruimte - beperkte ontvangstmogelijkheden van bezoekers - geen uitstraling en/of binding met de thematiek van het Regionaal Landschap Er zal worden uitgekeken naar een nieuwe locatie die voldoet aan de volgende criteria: - ligging binnen het werkingsgebied - voldoende werk-, vergaderen ontvangstruimte - vlotte bereikbaarheid - binding met de missie van het Regionaal Landschap (locatie met landschappelijke en/of erfgoedwaarde, uitstraling, …) 22

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2013 – Planning 2014

Momenteel wordt een verhuis naar Campus Blairon in Turnhout voorbereid. Voordelen zijn de centrale ligging en vlotte bereikbaarheid met het openbaar vervoer, samen zitten met andere organisaties zoals Natuurwerk vzw (=landschapsteams), mogelijkheid tot delen van faciliteiten (vergaderzalen, ICT, poetsen, …), moderne werk-, vergaderen ontvangstruimten. Nadeel is de moeilijkere bereikbaarheid met de wagen en de opsplitsing met de bosgroepen (met wie nu de huisvesting – en meer en meer inhoudelijke werking - gedeeld wordt). Om die reden blijven we uitkijken naar een definitieve locatie die aan alle criteria kan voldoen.

1.7 Overleg en samenwerking met actoren Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete streeft naar een grote betrokkenheid van de participerende doelgroepen. Naast overleg in het kader van de lopende acties, neemt RLKGN ook deel aan werkgroepen en vergaderingen van derden. Doelstelling is om de verschillende visies in de regio maximaal op elkaar af te stemmen. Telefonische adviesverlening aan de inwoners van het werkingsgebied behoort ook tot het takenpakket van het regionaal landschap.

1.7.1 Provinciaal beleid en overleg regionale landschappen  Antwerps Overleg Regionale Landschappen (AORL): forum tot uitwisseling, afstemming en overleg tussen de coördinatoren van de Antwerpse regionale landschappen en de Dienst Duurzaam Milieu- en Natuurbeleid van de provincie (bij gelegenheid ook andere diensten). De vergadering wordt voorbereid door de VIA-medewerker voor de Antwerpse regionale landschappen. Deze medewerker schrijft samen met de Antwerpse coördinatoren nieuwe projecten uit om zo extra middelen voor realisaties op terrein te verwerven. Regelmatig worden ook andere actoren uitgenodigd (ANKONA, Hooibeekhoeve, PIME, MOS, ILVO…). In 2013 vond een AORL plaats op 12/03/13, 13/06/13, 10/06/13, 9/09/2013, 28/10/13 en 9/12/13.  Contacten met provinciale diensten: de stafmedewerker Antwerpse regionale landschappen verzorgt contacten met de Dienst Integraal Waterbeleid, Recreatie en Toerisme, Landbouw en plattelandsbeleid, Rurant, Duurzaam milieu- en Natuurbeleid.  Publicaties over RL’en in tijdschrift ‘ZOOM’ en Antenne van de provincie (brugwerking RL’en) en vermelding op website provincie,  Coördinatie brochure ‘Samenwerken aan natuur en landschap’ (oplage 2000 ex.), gericht op gemeenten en organisaties, om een duidelijk en praktisch overzicht te maken van de bestaande samenwerkingsverbanden in het werkingsveld van natuur en landschap; door VIA-medewerker; brochure downloadbaar op http://www.provant.be/publicaties/  Geregeld informeel overleg tussen de Antwerpse regionale landschappen onderling  Gezamenlijke projecten met de Antwerpse regionale landschappen om kennis en investeringen beter te laten renderen: samenwerking in het kader van project(aanvrag)en en activiteiten (bv. project Landschapsbelevenissen, PDPO Autochtone bomen en struiken, PDPO Fauna-akkers, PDPO Buitengewone plekjes). Het uitwerken van een aantal gezamenlijke projecten behoort ook tot het takenpakket van de VIA-medewerker, vanaf 2014 nog meer gericht op Europese projecten i.f.v. de nieuwe programma’s rond PDPO, LEADER, Interreg, … .  Samenwerking ikv projecten samen met de provincie: zo werd in 2013 samengewerkt rond participtie in de landduinenregio van de Zuiderkempen, trage wegen, soortenprojecten, Landschapsbeelden, … .  Samenwerking met Toerisme Provincie Antwerpen (TPA): in kader van een de wandelknooppuntennetwerken binnen RL Kleine en Grote Nete en hieraan gekoppelde projecten, b.v. Landschapsbelevenissen.  Afstemming met de studiedienst van de provincie: afstemming van projecten op bestaande studies van het PIH/DMN (bv. provinciale landschapskaart, landschapsbeelden, …)  Afstemming met het PIME (Provinciaal Instituut voor Milieueducatie ikv educatieve projecten. Zo is PIME aanwezig op KomeNete waar waterbeestjes geschept worden. In 2013 werd ook gedeeltelijk de MOS-werking overgenomen door de Antwerpse RL’en.  Participatie aan contactdagen en tijdschrift van ANKONA, de Antwerpse koepel voor Natuurstudie. 23

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2013 – Planning 2014

1.7.2 Gemeentelijk beleid RLKGN wil een goede voeling houden met het gemeentelijke beleid, zodat optimaal kan samengewerkt worden en kan ingespeeld worden op lokale kansen.  RLKGN probeert jaarlijks minstens éénmaal een overleg met de milieuambtenaren van de aangesloten gemeenten te organiseren over de samenwerking met RLKGN en projecten die rechtstreeks de gemeentelijke diensten (milieu, eventueel ook mobiliteit, ruimtelijke ordening, technische dienst, …) aanbelangen, zoals het gebruik van autochtoon materiaal bij aanplanten, uniform subsidiereglement zwaluwen, … . Idealiter wordt hierbij aangesloten bij de regiovergadering.  Overleg tussen RLKGN en alle individuele gemeenten van het werkingsgebied (coördinator van RLKGN met de respectieve colleges of een afvaardiging daarvan) over de werking en projecten van RLKGN, en over de prioriteiten en kansen tot samenwerking in elke individuele gemeente. Er wordt een nieuwe ronde gepland in voorjaar 2014.  Op vraag geeft RLKGN toelichtingen over de werking op milieuraden, landbouwraden, colleges en andere vergaderingen.  Terugkoppeling met regiocoördinator van de provincie, die regiovergaderingen organiseert met de milieuambtenaren van de gemeenten.  Afstemming van de projectwerking op de werking van de intercommunale IOK, onder andere rond Plant van Hier en Fauna-akkers  Samenwerking i.k.v. wandelprojecten  Bij de opmaak van het jaarprogramma wordt teruggekoppeld met de gemeenten, om publieksmomenten op elkaar af te stemmen of samen te organiseren. o In 2013: Jazz-picknick aan de Aa, Dag van de Trage Weg, etc.  RLKGN werkte ook in 2013 aan de vergelijking en afstemming van de gemeentelijke subsidiereglementen rond zwaluwen, met de bedoeling om naar een uniform reglement toe te werken voor heel het werkingsgebied van RLKGN. Het merendeel van de gemeente keurde dit intussen goed.  Samenwerking ikv soortbeschermingsprojecten: b.v. project rond de vleermuizentoren in Vorselaar, biodiversiteitstoren in Dessel, oeverzwaluwenwand in Grobbendonk, … .  Ondersteuning ikv gebiedsgerichte projecten: bv. Wieltjes in Turnhout, Malou in Balen  Publicatie van artikels in gemeentebladen of specifieke folders die in een gemeente verspreid worden

1.7.3 Natuurorganisaties De lokale Natuurpuntafdelingen en andere natuur- en milieuverenigingen worden betrokken bij de werking van RLKGN door inhoudelijk overleg en praktische samenwerking bij de planning, organisatie en uitvoering van projecten, publieksacties en educatieve activiteiten.  Sectoroverleg met alle natuurverenigingen in het werkingsgebied in het kader van programmatie, afstemming en samenwerking.  Samenwerking bij vormingen: zoals de cursus Bekenwatch, Stiltegids, vleermuizen en Kempense Landschapsgids.  Bij de opmaak van het jaarprogramma wordt teruggekoppeld met de natuursector, om publieksmomenten op elkaar af te stemmen en samen te organiseren. Zo nam Natuurpunt in 2013 deel aan de Jazz-picknick met het afvissen van de Aa.

1.7.4 Toerisme en recreatie-overleg Rond bevordering en promotie van natuurgerichte recreatie en recreatief medegebruik wordt samengewerkt en overlegd met de toeristische verenigingen.  Regelmatig overleg met Toerisme Provincie Antwerpen  Deelname planningsgroep Strategisch Plan Toerisme Antwerpse Kempen 2013-2019.  Samenwerking ikv projecten: b.v. afstemming projecten op wandelnetwerk TPA, KempenHagelandroute op fiets-o-strade, … .  Bij de opmaak van het jaarprogramma wordt teruggekoppeld met de toeristische sector, om publieksmomenten op elkaar af te stemmen of samen te organiseren 24

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2013 – Planning 2014

1.7.5 Landbouworganisaties De landbouworganisaties worden betrokken bij thema’s van RLKGN.  Regelmatig sectoroverleg met alle landbouwverenigingen in het werkingsgebied via vertegenwoordiger dagelijks bestuur.  Samenwerking met de Vlaamse Landmaatschappij in het kader van de werking van een bedrijfsplanner in de regio van RLKGN, om de lokale landbouwers te informeren over de mogelijkheden tot het afsluiten van beheerovereenkomsten. Stilaan wordt ook toegewerkt naar een meer gebiedsgerichte inzet van dit instrument, gekoppeld aan projecten van RLKGN. Zo wordt samengewerkt rond de gebiedsgerichte projecten in de Malou, Wieltjes, Olen, … en is er samenwerking rond het stuwtjesproject en PDPO Publieke diensten door landbouwers.  De inzet van een specifieke projectmedewerker agrarisch natuur- en landschapsbeleid bij RLKGN heeft deze samenwerking, en de specifieke ondersteuning naar landbouwers toe, uiteraard nog versterkt. Ook de werking van de landschapsanimator speelt zich voor een deel af op gronden van landbouwers?  Nieuwe initiatieven die startten in 2013 zijn een LEADER-project rond waterconservering in Lille en Kasterlee, een PDPO-project rond ‘Publieke diensten door landbouwers’ in Oud-Turnhout en een draagvlakverbredingsproject (LNE) rond Weidemelk (onderzoek vergoedingen voor beweiding en weidevogelbeheer in de Noorderkempen).  Bij de opmaak van het jaarprogramma wordt teruggekoppeld met de landbouwsector, om eventueel publieksmomenten op elkaar af te stemmen of samen te organiseren.

1.7.6 Wildbeheereenheden De wildbeheereenheden traden toe tot het Regionaal Landschap op de Algemene vergadering van 14 april 2010. Sindsien groeide het overleg en de samenwerking gestaag.  projecten ism wildbeheereenheden bv. projecten rond aanleg van hagen en houtkanten, fauna-akkers, vleermuizen, biodiversiteitstoren, het project rond de taplopen, waarvan heel wat vergunningen bij WBE’s zitten.  Bij de opmaak van het jaarprogramma wordt teruggekoppeld met de wildbeheereenheden, om eventueel publieksmomenten op elkaar te kunnen afstemmen of samen te organiseren.

1.7.7 Waterlopenoverleg  Gezien het belang van waterlopen in RL Kleine en Grote Nete is er een structureel overleg met de bekkenbeheerder van VMM en de deelbekkenbeheerders (waterschapsteams).  Er vonden diverse overlegmomenten plaats  Ook voor evenementen wordt een nauw samengewerkt, zo waren er stands van bijvoorbeeld VMM en INBO over het beheer van de Aa, de voorkomende vissoorten, … tijdens de voorbije edities van KomeNete!, ook tijdens de Jazz-picknick in 2013.  Het geplande project rond de taplopen in het werkingsgebied is een samenwerking tussen de bekkenbeheerders en RLKGN. Hieruit voelide ook het project rond de Malou in Balen voort.

1.7.8 Bosgroepen De samenwerking met de drie bosgroepen in het werkingsgebied van RLKGN wordt almaar intensiever. Dat heeft verschillende redenen: - Gezamenlijke overdracht van bosgroepen en regionale landschappen naar de provincies - Nieuwe wetgeving geïntegreerd beheer waardoor onderscheid tussen bos en natuur vervaagt - Opstart van diverse gezamenlijke projecten:  Gebiedsgericht project Wieltjes i.s.m. BGNK  Gebiedsgericht project Postel i.s.m. BGKH (in opstart)  Gebiedsgericht project Scherpenbergen – De Hutten i.s.m. BGZK (in opstart) 25

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2013 – Planning 2014



Gezamenlijke werking rond Instandhoudingsdoelstellingen bij particulieren Mogelijkheden rond een meer verregaande samenwerking, o.a. rond communicatie, houtverkoop, gebiedsgerichte aanpak, etc. wordt momenteel onderzocht.

1.7.9 Kempens Landschap vzw RLKGN stemt af met de vzw Kempens Landschap, die zich inzet voor het behoud van het Kempisch landschap en cultuurpatrimonium. Binnen het werkingsgebied van RLKGN zijn een 20-tal domeinen in eigendom van Kempens Landschap. In Geel-Bel komt een van de drie resterende populaties harkwesp voor op eigendom van Kempens Landschap en wordt er nauw samengewerkt rond de inrichtingsmaatregelen. Het project Kempen-Hagelandroute is een gezamenlijk initiatief van RLKGN en Kempens Landschap. Een mogelijk thema voor toekomstige samenwerking is het beheer van kasteelparken. Hierover vond in 2013 een eerste overleg plaats.

1.7.10 RURANT De vzw Rurant ijvert voor het behoud en het versterken van een aantrekkelijk, leefbaar en vitaal platteland met een sleutelfunctie voor een duurzame land- en tuinbouw via het versterken van de economische structuur, educatie en de uitbouw van een kenniscentrum. Sinds 1 januari 2013 maakt RLKGN deel uit van de stuurgroep van Pure Kempen, het regional branding project van RURANT. Omgekeerd werd RURANT per 18 februari 2013 adviserend lid van de Algemene Vergadering van RLKGN.

1.7.11 LEADER Midden-Kempen beweegt! Het LEADER-gebied Midden-Kempen beweegt! ligt volledig binnen het werkingsgebied van RLKGN. Het LEADER-project rond trage wegen (pilootproject in elk van de zeven gemeenten) werd goedgekeurd door de lokale groep en startte in 2012. De nieuwe LEADER-groepen en –gebieden zullen hoogstwaarschijnlijk worden afgebakend in de loop van 2014 met start in 2015.

1.7.12 Ankona - Antwerpse koepel voor Natuurstudie RLKGN wil in overleg blijven met de Antwerpse Koepel voor Natuurstudie (Ankona), om de mogelijkheden te bekijken voor het enten/bijschaven van projecten op basis van resultaten van lokaal studiewerk. RLKGN participeert aan contactdagen en aan het tijdschrift van ANKONA. Jaarlijks hebben de Antwerpse regionale landschappen een gemeenschappelijke infostand op de contactdag van Ankona. In 2012 werd ook een lezing over Plant van Hier gegeven, in 2013 over de harkwesp in Geel-Bel. Daarnaast publiceerde RLKGN i.s een artikel over Plant van Hier in het tijdschrift ‘ANTenne’. De DVD ‘Natuurparels van de Kempen’ is een gezamenlijk initiatief van de provincie, RLKGN en ANKONA, alsook de film ‘Oerkempens Landschap De Liereman’, die voor het eerst publiek vertoond werd op de Ankona-dag van 2013. De DVD met drie films van lokale cineast Frans verhoeven werd verdeeld over alle scholen en bibliotheken in het werkingsgebied. Momenteel wordt gewerkt aan een nieuwe film over ‘De bronnen van de Nete’.

1.7.13 Erfgoedcellen RLKGN werkt in nauw overleg met de drie erfgoedcellen in het werkingsgebied: Noorderkempen, Kempens Karakter en k.Erf. Een CD met de verhalen (‘Pesjoenkelen’) werd samen uitgegeven en verspreid. Ook op PROMinANT hebben RLKGN en de erfgoedcellen jaarlijks een gezamenlijke infostand. In 2011 werd een fotowedstrijd ‘Liefste foto’ georganiseerd i.s.m. Erfgoedcel Noorderkempen, waarbij mensen gevraagd werden de locatie van een oude foto terug op de zoeken in het landschap. Eind 2013 vond een overleg met Erfgoedcel Noorderkempen plaats over mogelijke samenwerking. Thema’s zoals de wereldoorlogen en valkerij kwamen daarbij aan bod. Met Erfgoedcel k.Erf werd begin 2014 een gezamenlijk project rond een Landschapsbelevenissen-route in de Zuiderkempen opgezet. 26

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2013 – Planning 2014

1.7.14 VormingPlus Kempen VormingPlus Kempen is een vormingsinstelling voor volwassenen. Vanuit RLKGN wordt op verschillende manieren samengewerkt met deze organsiatie. Er is een structurele samenwerking rond het thema ‘Stilte, rust en ruimte’ in het kader van het trage wegen- en stilteproject.

1.7.15 Thomas More RLKGN onderhoudt goede contacten met Thomas More, voorheen Katholieke Hogeschool Kempen in Geel (en de KULeuven die samen een associatie vormen). Zo geeft de coördinator jaarlijks enkele gastlessen en excursies in de richting Master ‘Natuur en Milieu’ over het samengaan van landbouw en natuur, streekidentiteit, landschapsherstel, … . Daarnaast maken ook jaarlijks een of enkele studenten uit de bachelor bio-techniek of master natuur en milieu hun eindwerk binnen RLKGN. Zo worden er in 2012 thesissen gemaakt over holle wegen binnen RLKGN, de harkwesp en de Kempen-Hagelandroute, in 2013 rond KLE’s in de gemeente Kasterlee. Ook op onderzoeksmatig (b.v. project over waardevolle bodems, project over plaggenbodems, …) en onderwijsvlak (jurering van eindwerken, bijsturing curriculum, …) wordt er regelmatig samengewerkt.

1.7.16 Andere wetenschappelijke instellingen Ook met andere universiteiten (KULeuven, UGent, VUB), hogescholen (Hogeschool Gent, Hogere Agrarische School ’s Hertogenbosch) en wetenschappelijke instellingen (INBO, VIOE, …) wordt er samengewerkt rond stages, wetenschappelijke onderzoeken of projecten.

1.7.17 Andere In het kader van specifieke projecten betrekt RLKGN zoveel mogelijk relevante organisaties: 

   

Voor diverse communiatie-acties zoals de landschapskrant, de verhalenwedstrijd, … wordt samengewerkt met schrijver, dichter, natuurfotograaf en –filmer Geert De Kockere die in het werkingsgebied woont. Samenwerking met Ar-Tur, Turnhoutse architectuurvereniging, rond ‘Grensgevallen’, een inzending voor de Biënnale van Venetië en in 2013 rond Het Gedroomde Land i.s.m. de Warande Voor het publieksevenement KomeNete! werd er samengewerkt met 15 organisaties, een aantal structurele (zie hoger) en telkens een aantal lokale verenigingen Samenwerking met de vzw Trage Wegen ifv trage Nog voor het trage wegenproject wordt er samengewerkt met diverse adviesraden (senioren, milieu, sport, jeugd, …) en verenigingen (wandelclubs, mountainbikers, ruiterverenigingen, …).

1.7.18 Vlaams overleg 

Vlaams Overleg Regionale Landschappen (VORL): Regelmatig vergaderen de coördinatoren van de Vlaamse regionale landschappen, onder voorzitterschap van Dirk Cuvelier van RLWH. Doel: bespreken gemeenschappelijke problemen, belangen en doelstellingen; uitwisselen van ideeën…. Tussen de regionale landschappen onderling is er ook frequent informeel overleg. Op 8 en 9/01/2013 organiseerde het Vlaams Overleg Regionaal Landschappen een tweedaags conclaaf voor de coördinatoren in Haspengouw. Andere vergaderingen van het VORL gingen in 2013 door op 15/03, 13/05, 8/07, 5/09, 31/10 en 6/12.

Het VORL was als lid van Civilscape (d.i. het netwerk van Europese ngo’s ter ondersteuning van de Europese Landschapsconventie) vertegenwoordigd op de Algemene Vergadering en is via Pauwel Bogaert ook lid van de Raad van Bestuur van Civilscape.  overleg met buitendienst van het Agentschap voor Natuur en Bos in het kader van afstemming, jaarprogrammatie en samenwerking.  overleg met VLM – in 2013 vond een overleg plaats met de bedrijfsplanner en diens diensthoofd rond de invulling van scharnierjaren 2013 en 2014 ikv GLB waarin nauwelijks nieuwe BO’s worden afgesloten. 27

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2013 – Planning 2014

1.7.19 Europese samenwerking Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete diende in 2012 een projectaanvraag in voor Europese subsidies bij: 



LIFE+: een gezamenlijk dossier van bosgroepen en regionale landschappen rond (communicatie) voor particuliere eigenaars en Instandhoudingsdoelstellingen. Dit werd helaas niet goedgekeurd (informele boodschap, formele communicatie wordt nog verwacht). Afhankelijk van de argumentatie wordt herindienen overwogen. PDPO/LEADER: in 2013 werden twee dossier ingediend bij LEADER Midden-Kempen beweegt!: o Houtig erfgoed o Malou Enkel het dossier rond de Malou in Balen werd goedgekeurd.

Via het VORL zijn de regionale landschappen lid van ‘Civilscape’, een Europees netwerk van nietgouvernementele organisaties die zich inzetten in het kader van de Europese Landschapsconventie (www.civilscape.org). In 2014 wordt ook toetreding tot EUROPARC, de grootste natuur- en landschapsfederatie van Europa, bekeken tijdens een overleg in Antwerpen in maart 2014. De tabellen met externe overlegmomenten, 292 in 2013, zijn opgenomen in de extra tabellen in Bijlage 5.

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2013 – Planning 2014

1.8 Communicatie 1.8.1 Naam, logo en huisstijl Bij de start in 2009 werd een huisstijl ontwikkeld voor de landschapskrant, website, nieuwsbrief, presentaties, en diverse andere publicaties. Er werden ook briefpapier, enveloppen, vlaggen, mappen en naamkaartjes ontwikkeld.

Fig. 1-2 Logo Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Als ‘symbool’ van het regionaal landschap werd voor een libel gekozen omdat het werkingsgebied van RLKGN de meest libellenrijke regio van Vlaanderen is, de soort typerend is voor de vele vennen, poelen, rivieren en kanalen in de regio én het bovendien een aaibare ‘ambassadeur’ is. De libel komt steeds terug in de diverse huisstijlelementen. Daarnaast is er gekozen voor de kleuren paars en groen die respectievelijk de typische kempense heidelandschappen en de vele bossen en natuurgebieden symboliseren.

1.8.2 Voorstellingsposter In 2009 ontwierp het regionaal landschap een poster die gebruikt wordt tijdens vormingen en publiekactiviteiten, en via de aangesloten gemeenten en organisaties. De poster licht via foto’s bondig toe wat een regionaal landschap is en kan betekenen.

Fig. 1-3 Voorstellingsposter RLKGN

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2013 – Planning 2014

1.8.3 Website De website is als medium één van de belangrijkste dragers van informatie. RLKGN kan via deze weg snel en effectief communiceren naar het brede publiek. Elke week is er iets nieuws te lezen op de homepage. Hierdoor is de website ook een dynamisch medium en binden we de bezoekers aan ons door ze telkens nieuwe informatie te verschaffen. Ze blijven dus geprikkeld en zullen daardoor sneller en meer nog eens naar onze site surfen. Uit de cijfers blijkt dat de website maandelijks bezocht wordt door gemiddeld 530 unieke bezoekers. Tijdens de maanden mei en augustus zijn er meer dan 700 unieke bezoeken geweest, dit omwille van het festival het Gedroomde Landschap (zie actie …) en ons jaarlijks zomerevenement dat dit jaar omgedoopt werd tot JazzPicknick (voorheen KomeNete).

Fig. 1-4 Een blik op de website Plant van Hier

Daarnaast beschikt RLKGN nog over twee projectgebonden websites. De eerste www.plantvanhier.be is verbonden aan het project Plant van Hier, dat de voorbije jaren werd opgestart door de Limburgse RL’en maar vanaf 2011 getrokken wordt door RLKGN (Steve Meuris). De website werd in 2011 genomineerd voor de wedstrijd Site van het Jaar door het magazine Clickx.

Fig. 1-5 Een blik op de website Plant van Hier

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2013 – Planning 2014

Ook voor de wandeling met Staaltjes natuur van kunstenaar Geert De Kockere, gekoppeld aan de werking in het Turnhouts Vennengebied, werd een speciale website www.litenatuurtjes.net/vennengebied ontwikkeld. Hierop kan de bezoeker de ‘making of’ zien, alsook de wandeling virtueel maken.

Fig. 1-6 Een blik op de website rond de Staaltjes Natuur

Ook voor de projecten Bekenwatch en Kempengids werden een speciale projectwebsite ontwikkeld: https://sites.google.com/a/natuurpunt.be/beekwatch/ en https://sites.google.com/a/natuurpunt.be/kempengids-retie/ Deze wordt echter onderhouden door NP Educatie.

1.8.4 Facebook Naast een webpagina heeft RLKGN ook een eigen Facebook-pagina. Uit het proces rond visievorming kwamen het gebruik van moderne multimedia en jongeren als specifieke doelgroep als twee aandachtspunten naar voren, en mede door dit kanaal wil RLKGN dit verder uitbouwen. Op de pagina worden zeer regelmatig korte berichten, nieuwsberichten, foto’s, ludieke intermezzi, … geplaatst. Facebook laat ook toe dat mensen hier zelf op kunnen reageren, zodat er een hoge vorm van interactie met de bezoeker ontstaat. Het plaatsen van foto’s en topics gebeurt door RLKGN zelf. Met regelmaat wordt er gepost op de pagina. Op basis van de evolutie van het aantal fans, kunnen we vaststellen dat hebben we een zicht op hoe intensief de website bezocht wordt. Eind december 2011 had de Facebook-pagina van RLKGN 281 fans, anno januari 2014 kan RLKGN rekenen op 574 fans. Fig. 1-7 Screenshot facebookpagina

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2013 – Planning 2014

1.8.5 Electronische nieuwsbrief Op maandelijkse basis wordt een elektronische nieuwsbrief verstuurd naar het adressenbestand van RLKGN. Het adressenbestand is ingedeeld in een aantal categorieën, zoals Regionale Landschappen, RVB, Pers, Geïnteresseerden, Plant van Hier … Er kan dus gericht gekozen worden naar welke doelgroep de opgemaakte nieuwsbrief verstuurd wordt. Vanaf april 2012 wordt er maandelijks een e-nieuwsbrief uitgestuurd vanuit RLKGN en in november 2012 vertrok ook de halfjaarlijkse nieuwsbrief van Plant van Hier. RLKGN kan rekenen op een adressenbestand van een 1000-tal geïnteresseerden.

Fig 1-8 voorbeeld Nieuwsbrief

1.8.6 Landschapskrant Tweemaal per jaar wordt een landschapskrant uitgegeven, waarin volgende rubrieken aan bod komen:     

Voorwoord Artikels i.k.v. natuurbehoud en KLE, landschap en streekeigen karakter, natuureducatie, natuurrecreatie Verslagen van concrete projecten en activiteiten Oproepen voor deelname aan projecten Activiteitenkalender

De redactie en de layout gebeuren door RLKGN zelf. Druk en bedeling worden uitbesteed. De bedeling gebeurt in alle gemeenten bus aan bus (ook de bussen met sticker ‘geen reclame’); totale oplage 140.000 exemplaren. In de landschapskrant van het voorjaar 2013 kwamen volgende thema's aan bod:        

Colofon Voorwoord van de voorzitter Buitengewone Plekjes oproep Linde, populairste boom Leve(n)de poel Fauna(r)akkers Waterconservering Leader Regio Midden Kempen Fig 1-9 Landschapskrant voorjaar 2013

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

   

Jaarverslag 2013 – Planning 2014

Oude Bossen van de Antwerpse Kempen Het gedroomde Landschap 60 jaar natuurreservaten Cursus agenda

In de landschapskrant van het najaar 2013 kwamen volgende thema's aan bod:          

Colofon Voorwoord van de voorzitter Eerste Vleermuizentoren Landschapsquiz Prima Plattelandsprijzen; u stemt toch ook? Buitengewone Plekjes Bewegen langs trage wegen – Dag van de Trage Weg Melk van Hier Week van het bos Jazzpicknick aan de Aa

Fig 1-10 Landschapskrant najaar 2013

1.8.7 Promotiemateriaal Voor de zichtbaarheid van Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete op evenementen en studiedagen gebruiken we een poster, spandoek, banners, landschapskranten en eventueel specifieke informatie over bepaalde projecten.

Fig. 1-11 Promotiemateriaal RLKGN

1.8.8 Perscontacten en persartikels Persberichten Regelmatig worden persberichten verstuurd om activiteiten of weetjes ivm projecten van RLKGN aan te kondigen. Via onze eigen perscontacten bereiken we een groot aantal van de regionale pers. De communicatiedienst van de Provincie Antwerpen verspreidt onze persberichten mee naar de nationale 33

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2013 – Planning 2014

pers. In 2013 werden er in totaal een 25-tal berichten uitgestuurd. Zo goed als 90% van de persberichten werd opgenomen door de pers.

Persmomenten Bij belangrijke momenten of projectrealisaties organiseert RLKGN persmomenten. In 2013 organiseerde we op zondag 2 juni een persmoment ter gelegenheid van de feestelijke opening van de Vleermuizentoren. Bij de start van het graven van poelen in Olen en bij de snoeibeurt van de stokoude Linde in Morkhoven, kreeg de pers ook ruim te kans interviews af te nemen van medewerkers van het Regionaal Landschap.

Persartikels Een overzicht van de verschenen persartikels in 2013 wordt weergegeven in Tabel 3-10. Een selectie van persartikels is opgenomen in Bijlage 5. Tabel 1-9 Overzicht persartikels 2013 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25

titel Spoor van vernieling In de hoofdrol – Cineast Frans Verhoeven Molse cineast maakt film over de Liereman Het Gedroomde Landschap Eerste vleermuizentoren in België ingehuldigd Ssst, hier slapen overdag vleermuizen Batman krijgt een huis in Vorselaar Feest in zestig jaar oude natuurgebieden Twee nieuwe trage wegen Zinnenprikkelend wandelen in Oosterlo Schansdijkbrug gerestaureerd Nieuw stukje natuur rond windmolen Olen werkt aan biodiversiteit Picknick in ’t Hofke Gratis muziek en picknicken in Hofke Buitengewone plekjes Herenthout Imkers lokken bijen naar fauna-akkers Buitengewone Plekjes Vorselaar Gewone plekjes krijgen groene opknapbeurt Buitengewoon plekje Herentals Trage wegen nodigen uit tot genieten Linde pronkt sinds 18730 in Morkhoven Wij willen onze fruitkennis doorgeven Zes plattelandsprojecten krijgen Europese Steun Knotters snoeien natuurgebied

medium Het Nieuwsblad De Streekkrant Het Nieuwsblad De Morgen De Standaard Het Laatste Nieuws Gazet van Antwerpen Het Nieuwsblad Het Nieuwsblad De Streekkrant Het Laatste Nieuws Gazet van Antwerpen Het Nieuwsblad Het Laatste Nieuws Het nieuwsblad Gazet van Antwerpen Het Nieuwsblad Gazet van Antwerpen Het Nieuwsblad Gazet van antwerpen Gazet van Antwerpen Gazet van antwerpen Gazet van Antwerpen Het Nieuwsblad Gazet van antwerpen

datum 2 februari 2013 24 april 2013 26 april 2013 17 mei 2013 1 juni 2013 1 juni 2013 3 juni 2013 15 juni 2013 15 juni 2013 19 juni 2013 7 juli 2013 7 juli 2013 9 juli 2013 12 augustus 2013 17 augustus 2013 6 september 2013 10 september 2013 25 september 2013 7 oktober 2013 10 oktober 2013 17 oktober 2013 30 oktober 2013 4 december 2013 4 december 2013 19 december 2013

Regionale televisie De regionale televisie, in het geval van RLKGN is dit RTV-Kempen, is de belangrijkste mediapartner uit het werkingsgebied om grote aantallen inwoners te bereiken. Bij belangrijke evenementen van RLKGN komt de nieuwsdienst van RTV terplaatse voor het maken van reportages in het avondnieuws. In 2013 gebeurde dit 4 keer: voor het herstel van de Schansdijkbrug in Retie, Het poelenproject in Olen, de onderhoudssnoei van de stokoude Linde in Morkhoven en de inhuldiging van het kapelletje aan de Ghellincklaan in Herentals.

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2013 â&#x20AC;&#x201C; Planning 2014

Benieuwd naar de reportages? Bekijk ze hier: Leader Retie

Poelenproject Olen

Onderhoudssnoei Linde Kapelletje Ghellincklaan

Ook op hun website krijgen we de nodige aandacht.

Fig 1-12 Vleermuizentoren op RTV

Ook een enkele lokale radiostations, zoals Radio TOS en Radio Noorderkempen, brengen op regelmatige basis reportages over projecten en acties van RL Kleine en Grote Nete. Ook provinciaal kregen we in 2013 de nodige aandacht op Radio 2. Beluister hier het interview met biodiversiteitsmedewerker Joris over de Vleermuizentoren en met landschapanimator Els:

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2013 – Planning 2014

Gemeentelijke communicatiekanalen Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete houdt er een goed contact op na met de gemeentelijke communicatiediensten en de desbetreffende communicatieambtenaar. Rekening houdende met hun deadlines stuurt RLKGN op regelmatige basis persberichten uit gericht naar de gemeenten uit het werkingsgebied. Indien er een nieuwtje specifiek voor één van haar gemeenten geldt, wordt met communicatiedienst vriendelijke verzocht het persbericht mee op te nemen in al hun gemeentelijke communicatiekanalen (infoblad, nieuwsbrief,…) RLKGN kan dus rekenen op 17 gemeentelijke communicatiekanalen waarop ze beroep kan doen.

1.8.9 Voorstelling op studiedagen en andere evenementen Regelmatig neemt RLKGN deel aan studiedagen, om de kennis te vergroten over bepaalde thema’s, de zichtbaarheid van de verenigingen te vergroten en te netwerken. Regelmatig is onze aanwezigheid gekoppeld aan een infostand (b.v. ANKONA contactdagen, PROMinANT, …), een presentatie (provinciale landschapsdag, symposia …) of een excursie.

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2013 – Planning 2014

2 Werkingsverslag 2013 en planning 2014 lopende activiteiten en projecten Tabel 2-1 Overzicht actiefiches RLKGN 2013-2014, met timing en relatie tot doelstellingen. Acties met een directe link naar de IHD’s worden gemarkeerd met een *.

17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28

12 / 13 15 17 18 19 20 21 22 24 /

29 30 31

27 28 29

x X X

x x x

X X

x x x

x x x x x

x x

x x x x x

x x x x

x x

x x x x x x x x x x x x

x x x x x x x

x x X x x x

x x x x x

x x x X x x X x x x x x

x x x

x x

x x x x x

x x x x x x x x x x x x

x x

x x x

x x x x x X x x x x x x x x x

x x x x x x x x x x x x

Natuurrecreatie Draagvlak natuurdecreet Doelgroepen

x x x x x

x x x

x x x x x x x x x x

Recreatief medegebruik

x x x x x x x x x x x x x

Natuureducatie

x x x x x x x

Streekeigen karakter

x x x x x x x

Landschapszorg

x x

Beheer, herstel aanleg KLE

x x

Natuurbehoud

2014

/ /

2013

14 15 16

2012

1 2 3 4 5 6 / / / 8 / / 11

Natuurbehoud en KLE’s Geel-zwart in Geel-Bel (harkwesp)* Zwaluwen in nesten (huis- boeren-gierzwaluw) Oeverzwaluwen* Vleermuizen* Fauna-akkers* Antwerpen Visprovincie* IHD’S door middel van particulier natuurbeheer* Andere Soortenprojecten Biodiversiteitstoren Plant van hier Groen op School Andere Scholensamenwerking Kleine landschapselementen* Landschapszorg en streekeigen karakter Hoogstamboomgaarden Aanleg & inrichting ecologische poelen Hagen, houtkanten en bomerijen met erfgoedwaarde Landschapsanimator en landschapsteams* Herstel Kleinschalig religieus erfgoed Knotteam (Landschap zoekt kapper m/v) Buiten-gewone plekjes Holle wegen Taplopen* Waterconservering Bodemerfgoed en aardkundige waarden Beheerovereenkomsten en bedrijfsplanner* Weidemelk (draagvlakverbreding) Stroomlijnen gemeentelijke subsidiereglementen Geïntegreerde gebiedsgerichte projecten Recreatief medegebruik en natuurrecreatie Trage wegen Landschapsbelevenissen Kempen-Hagelandroute Natuureducatie en sensibilisatie Cursus Knotbeheer

2011

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13

TITEL ACTIE 2010

nr. actie 2012-2013

nr. actie 2013-2014

Acties Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete 2013-2014 Doelstellingen regionale landschappen

x x

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

33 34 35 36 37 38

36 37 38 41 / 40

Cursus Hoogstamboomgaarden Jazzpicknick (KomeNete)* Dag van de Trage Weg Natuurfilms Natuur en Cultuur: het gedroomde landschap Landschapskrant, website, facebook en enieuwsbrief

Jaarverslag 2013 â&#x20AC;&#x201C; Planning 2014

x x x

x x x x x x

x x

x x x

x x

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2013 – Planning 2014

I - Natuurbehoud en kleine landschapselementen Actie 1. Geel-zwart in Geel-Bel (harkwesp) Initiatiefnemer/trekker RLKGN Contactpersoon RLKGN Joris Matthé Partners Privé-eigenaar, KL vzw, Natuurpunt, stad Geel, provincie, vrijwilliger Yves Lesseliers, jeugdverenigingen, bosgroep Zuiderkempen, VLM, ANB, experts Doelgroepen Eigenaars, jeugdverenigingen, recreanten Doelstelling Een evenwicht zoeken tussen een succesvol voortbestaan van de zeldzame harkwesp en leefbare speelzones in Geel-Bel door gerichte beheermaatregelen, monitoring en sensibilisatie. Omschrijving De harkwesp (Bembix rostrata) is een uiterst zeldzame graafwespensoort die in Vlaanderen enkel nog in De Panne en in Geel-Bel voorkomt. In Geel-Bel plant de harkwesp zich voort in twee speelzones. Recreatie hoeft in principe geen probleem te vormen. Spelende kinderen zorgen er zelfs voor dat er steeds open zand, nodig voor het maken van nesten, beschikbaar blijft voor de aanwezige harkwespen. Tijdens de voortplantingsperiode van eind juni tot eind augustus zijn de nesten echter wel gevoelig voor betreding. Een dichtgetrapte nestgang leidt in de regel tot een mislukte broedpoging.

Locaties van de populaties harkwespen in Geel-Bel en een typisch beeld van het biotoop (Kapucienenberg, de westelijke populatie op de topografische kaart).

Concreet willen we volgende doelstellingen realiseren binnen het project:  Behouden van de huidige harkwesppopulaties op de twee speelzones.  Wenselijk een uitbreiding van de populatie om de bestaanszekerheid te vergroten  Draagvlakverbreding bij de jeugdverenigingen en inwoners van Geel-Bel  Kleine inrichtingsmaatregelen (paaltjes afbakening + infoborden)  Opvolging garanderen via vrijwilligers  Doorgedreven monitoring om een beter inzicht te verwerven in populatiegrootte, levenswijze, succesfactoren,… 39

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete



Jaarverslag 2013 – Planning 2014

Monitoring van omgevingsfactoren: nectarplanten, geschikt uitbreidingsgebied, jachtgebieden van de harkwesp,…

Verloop actie Uitgevoerd 2010 - 2013  Opzet vrijwilligerswerking  voorbereiding en begeleiding van thesisstudent (2012)  De populaties werden 2 tot 4 keer per week bezocht. Het resultaat is een gedetailleerde inventarisatie van gravende harkwespvrouwtjes, individuele nesten, prooien, nectarplanten, bloembezoek, melding van problemen, …  Analyse en evaluatie van de resultaten  Verslaggeving  Bijsturing op terrein (terreinwerken) en ifv het terreingebruik door jeugdverenigingen en andere recreanten  Minimale en oppervlakkige grondbewerking op Kapucienenberg om de vergrassing tegen te gaan. Dit zal vleksgewijs gebeuren d.m.v. plagzones van 50cm x 50cm  In kaart brengen van het nectaraanbod in stralen van 300m van de populatiezones. De inventarisatiemethodiek is sinds 2010 licht bijgestuurd. Dit omwille van nieuwe inzichten als gevolg van de resultaten van voorgaande inventarisaties. Vanaf 2011 werden gedurende de hele vliegperiode nesten van gravende harkwespvrouwtjes genummerd. Aangezien elk harkwespvrouwtje slechts één larve (= één nest) tegelijkertijd groot brengt, kan op basis van de gegevens niet alleen uitgemaakt worden hoeveel harkwespvrouwtjes er zijn in Geel-Bel, maar ook hoeveel broedpogingen er gedaan werden. Een broedpoging duurt gemiddeld 10 dagen, dus elk nest is ongeveer 3 tot 5 keer opnieuw gemonitord om de vooruitgang op te meten. Hieruit werden nesten als gelukt of mislukt beoordeeld zodat er een gedetailleerde voorspelling van de populatiegrootte het jaar nadien kon gedaan worden. Mannetjes werden niet geteld aangezien dit door hun hectisch vlieggedrag quasi onmogelijk is.

Evolutie van het aantal harkwespvrouwtjes per populatie. Opmerkelijk is de spectaculaire toename van de populatie op Malpertuus in 2011, maar ook de afname twee jaar later en de blijvende toename op Kapucienberg.

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2013 – Planning 2014

Gepland 2014 - 2018  verder overleg eigenaars, partners en recreanten ifv van monitoring door vrijwilligers en/of thesisstudent  opvolgen van de inrichting. Dit omvat zowel het herstel van schade als het aanpassen van de omzoming met paaltjes aan de nieuwe grenzen van de voortplantingszones  Verderzetting inventarisaties door zelfde thesisstudent van 2012. Bijkomend zullen de aangrenzende nieuwe kap-en plagzones van Natuurpunt gemonitord worden op mogelijke kolonisatie van harkwespen.  Analyse en verslaggeving van resultaten  Communicatie via landschapskrant, gemeentelijk infoblad stad Geel, lokale en nationale pers, website, facebook,…  Overleg Kempens Landschap ifv optimale beheer gericht op open zand met zandzegges en op het vergroten van het nectaraanbod in Geel-Bel. Nazorg en opvolging De inrichting op het terrein (omzoming van paaltjes met logo van de harkwesp van twee van de drie populatiezones en infoborden) worden opgevolgd m.b.t. vandalisme. De evolutie van de populaties wordt ook de volgende jaren opgevolgd. Samenwerking en financiering Privé-eigenaar, KL vzw, Natuurpunt, stad Geel, provincie, vrijwilligers, jeugdverenigingen, bosgroep Zuiderkempen, experts. Financiering via subsidie van de Dienst Milieu en Natuur van de provincie Antwerpen ter waarde van 1525 euro. Deze middelen zijn inmiddels besteed, maar we blijven het project op de voet volgen. Gelinkte acties /

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2013 – Planning 2014

Actie 2. Boerenzwaluw, huiszwaluw en gierzwaluw Partners Natuurpunt, ANB, gemeenten Doelgroepen eigenaars, bewoners, scholen, wijkverenigingen

Doelstelling    

bedrijven,

Vergroten van het aantal populaties door het nemen van enkele eenvoudige maatregelen Sensibilisatie omtrent het voorkomen en de bijzondere ecologie van (gier)zwaluwen Het plaatsen van kunstnesten en advies bij het inrichten van de omgeving. Eenvormige subsidie aanbieden voor de eigenaars van een kolonie zwaluwen (en dus ook eenvormige subsidieaanvraagformulieren) en afspraken maken over de loketfunctie (bij de gemeenten of bij RL)

Omschrijving Het zwaluwenproject van RLKGN spitste zich aanvankelijk toe op de boerenzwaluw en de huiszwaluw, twee soorten die vaak op het platteland of in de dorpsranden terug te vinden zijn, maar minder in verstedelijkte milieus. Omwille van de grote vraag van bewoners van de stedelijke gebieden Turnhout, Herentals, Mol en Geel is het oorspronkelijke projectinitiatief uitgebreid met gierzwaluwen vanaf 2011 en oeverzwaluwen vanaf 2012 (zie actiefiche oeverzwaluwen). Een voorstel voor een eenvormig gemeentelijk subsidiereglement werd in juli 2011 ter goedkeuring voorgelegd aan de 17 gemeentes van het werkingsgebied. Heel wat gemeentes reageerden reeds positief. Naast een subsidie voor boeren- en huiszwaluwkolonies werd ook een subsidie voor kolonies van gierzwaluwen reeds opgenomen.

Situatie 2009

Situatie 2013

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2013 – Planning 2014

Verloop actie Uitgevoerd 2009 – medio 2013  Telefonisch advies en advies per e-mail aan particuliere geïnteresseerden en gemeentebesturen  Er werden 135 overeenkomsten afgesloten voor een totaal van 246 huiszwaluwnesten verdeeld (123 dubbele exemplaren), 151 boerenzwaluwnesten en 80 nestkasten voor gierzwaluwen.  Het gemeentelijk subsidiemodel voor huiszwaluw, boerenzwaluw en gierzwaluw werd inmiddels goedgekeurd door 4 gemeentes. Gemeentes Mol, Kasterlee en Meerhout bevestigden reeds geen subsidie voor “eigenaars” van zwaluwkolonies te willen uitkeren.  Er werden voor het hele werkingsgebied 30 hotspots voor huiszwaluwen uitgekozen op basis van criteria als oriëntatie, ligging t.o.v. van bebouwde kernen en open landbouwlandschap, de aanwezigheid van huiszwaluwen en aanwezigheid van waterpartijen.  Alle bewoners in deze hotspots werden geïnformeerd en uitgenodigd om nesten te hangen. Van de 200 adressen die bevraagd zijn hebben 5 bewoners een aanvraag voor kunstnesten ingediend.  Inrichting watertoren van Meerhout met 12 gierzwaluwnestkasten.

Inrichting andere openbare gebouwen, bedrijven en aanverwante structuren: 5 gemeentelijke gebouwen Herentals, waterzuiveringsstation Lichtaart, Watermolen Meerhout, Eandiskantoor Turnhout, gemeentehuis Beerse, bloemmolens Geel, kanaalbrug Sint-Jozef Olen en de Hooibeekhoeve.

Hieronder vindt u een overzicht van het aantal gehangen nestkasten per gemeente van 2009 tot heden en een ruimtelijke spreiding van deze nesten.

Aantal nestkasten van huis-, boeren- en gierzwaluw per gemeente 43

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2013 – Planning 2014

Spreiding van de verschillende nestkasttypes. De gerealiseerde oeverzwaluwwanden en deze in voorbereiding zijn eveneens opgenomen. Gepland medio 2013 - 2019 Uitbreiding van de webstek over zwaluwen op de website van RLKGN. Dit omvat alle informatie over kunstnesten, levenswijze van de verschillende soorten, tips, randvoorwaarden, downloaden van aanvraagformulier, hotspots van RLKGN per soort, …  Hernieuwing oproep waarbij we anders te werk zullen gaan. Geïnteresseerden dienen een uitgebreide vragenlijst in te vullen waaruit moet blijken of de woning, stal en/of schuur en omgeving geschikt zijn voor boeren-, huis- en/of gierzwaluwen. Deze werkwijze moet vermijden dat er teveel onnodige verplaatsingen met de wagen gedaan worden. Na een positieve evaluatie kunnen nesten opgehaald worden op het kantoor of enkele centraal gelegen afhaalplaatsen in het werkingsgebied.  In 2013 zullen alvast verschillende gebouwen van de KOGEKA-scholengemeenschap ingericht worden met gierzwaluwnestkasten.  Vermoedelijk zullen we in het schooljaar van 2014 – 2015 een zwaluwtil maken – een toren die plaats biedt aan een 100-tal huiszwaluwen. Samenwerking en financiering  Voor dit project werd een subsidie van 7475.5 euro verleend van DMN van de provincie Antwerpen. Deze ondersteuning eindigde in augustus 2010. Vermits we nog een voorraad nesten hebben, kunnen we zonder bijkomende financiële ondersteuning onze werking verder zetten.  Gemeentelijke subsidies ondersteunen “eigenaars” van zwaluwkolonies in inmiddels 10 gemeentes van het werkingsgebied Gelinkte acties Actie 3. Oeverzwaluwenproject 44

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2013 – Planning 2014

Actie 3. Oeverzwaluwen Initiatiefnemer RLKGN Contactpersoon Joris Matthé Partners Natuurpunt, gemeentebesturen, ANB, private grondeigenaars, nv De Scheepvaart, provincie Antwerpen Doelgroepen Alle private en openbare grondeigenaars met geschikte eigendommen Doelstelling  Natuureducatie: het brede publiek dichter bij de natuur brengen en hen te informeren  Natuurbehoud en KLE’s: het behoud van biodiversiteit en stimuleren van inrichting van de omgeving  Bouw van oeverzwaluwwallen en advies bij het inrichten van de omgeving.  Afgraven van geschikte zandwanden  Gratis en vrijblijvend advies Omschrijving Door het succes van het huis-en boerenzwaluwenproject werd het initiatief – op aansturen van de Raad van Bestuur - uitgebreid met oeverzwaluwen (en gierzwaluwen). De oeverzwaluw (Riparia riparia) heeft het in een vlak en sterk verstedelijkt landschap niet gemakkelijk. Sommige rivieren zijn rechtgetrokken waardoor het natuurlijk proces van afkalvende oevers gestopt wordt. Ook kanaaldijken zijn sinds de verstevigingswerken met houten of stalen staketsels niet meer geschikt als nestlocatie voor oeverzwaluwen. Het verder verdwijnen van geschikt habitat door toenemende bebouwing en versnipperende infrastructuur en de daarbij horende verstoringsfactoren hebben ervoor gezorgd dat de Vlaamse populatie oeverzwaluwen sterk teruggedrongen werd. Sinds de jaren 90 zijn de oeverzwaluwen echter terug aan een opmars bezig. Door het verkleinen van het aanbod geschikte nestplaatsen beroepen de oeverzwaluwen meer en meer op kunstmatige toevalstreffers. Het gaat dan om bouwputten of zandbergen bij grondaannemers of wegenwerken. Dikwijls gaat het om een tijdelijk fenomeen of worden de vogels verjaagd omwille van de hinder voor een vlotte bedrijfsvoering. Kunstwanden bieden echter een goed en permanent alternatief. Een studie van het INBO heeft aangewezen dat oeverzwaluwen deze wanden ook erg aantrekkelijk vinden. Er treedt een zelfs een verschuiving op van natuurlijke naar kunstmatige wanden. Niet alleen worden kunstmatige wanden meer en meer uitgekozen door de oeverzwaluwen, de populaties per wand worden ook groter en groter terwijl een omgekeerde trend merkbaar is bij de natuurlijke wanden. Om de oeverzwaluwen in Vlaanderen te mogen blijven verwelkomen, is het interessant om goede alternatieven aan te bieden. Als deze alternatieven niet op natuurlijke wijze kunnen gestimuleerd worden, is een kunstmatige wand vaak wel een elegante oplossing. Verloop actie Uitgevoerd 2012 - 2013  overleg met gemeente Olen, nv De Scheepvaart en het Prinsenpark i.v.m. de uitvoering van de oeverzwaluwwanden aan het kanaal in Sint-Jozef-Olen en het Prinsenpark  aanleg twee oeverzwaluwwanden  overleg particuliere grondeigenaars Beerse 45

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

   

Jaarverslag 2013 – Planning 2014

opmaak en opvolging stedenbouwkundige vergunningsaanvraag voor de bouw van een derde oeverzwaluwwand in Grobbendonk overleg met grondaannemers en bedrijven ifv materialen en grondwerken ontwerpen van nieuw model oeverzwaluwwand + ontwerp van mobiele wandmodules start met de bouw van mobiele oeverzwaluwwanden.

Oeverzwaluwwand Retie

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2013 – Planning 2014

Oeverzwaluwwand Olen Gepland 2013 - 2018  Naar aanleiding van een overleg met ANB en de Scheepvaart zal het initiatief in Grobbendonk overgedragen worden naar ANB. Aangezien er voor de afbraak / vernieuwing van alle bruggen over het Albertkanaal compenserende maatregelen moeten worden doorgevoerd inzake zwaluwen maar ook vleermuizen, werkt ANB een nieuw model van oeverzwaluwwand uit met geïntegreerd vleermuizen-winterverblijf. Daardoor zetten we onze middelen in op verplaatsbare oeverzwaluwmodules. Deze zullen in afwachting van de permanente wand in Grobbendonk geplaatst worden in het voorjaar van 2014.  Opvolging wanden Olen en Retie.  Uitvoering van de mobiele wanden ism KOGEKA ’t Peperstraatje in Geel.  Planning en uitvoering werken

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2013 â&#x20AC;&#x201C; Planning 2014

Het werken met mobiele wanden heeft heel wat voordelen. Het is goedkoper dan een permanente wand en kan flexibel ingezet worden op locaties waar de nood het hoogst is. Bijvoorbeeld op bedrijventerreinen waar tijdelijk een opvang van een populatie moet voorzien worden of als tussentijdse oplossing bij de aanleg van een permanente wand. Mobiele oeverzwaluwwanden kunnen relatief eenvoudig ontworpen en gemaakt worden in samenwerking met scholen van het werkingsgebied. Een leuk educatief project dat volledig binnen de doelstellingen van een Regionaal Landschap past. Hieronder een voorbeeld van de mobiele oeverzwaluwwanden die de Sand Martin Trust in Groot-BrittanniĂŤ met veel succes inzet. Deze wand is het resultaat van 27 jaar experimenteren met verschillende modellen en materialen.

Op basis van dit model ontwierpen we nestmodules die momenteel in productie zijn in de school. Ze bestaan uit een gladde betonnen voetstukken die niet verankerd moeten worden in de grond. Daar bovenop komen de nestmodules die elk plaats bieden voor 33 koppels.

Samenwerking en financiering Een DMN-subsidieaanvraag werd goedgekeurd voor een bedrag van 10.000 euro. Hiervan werden reeds de oeverzwaluwwanden van Retie en Olen bekostigd. De overschot werd ingezet op de aankoop van materialen voor de nestmodules. Aangezien Regionaal Landschap Rivierenland voor hun oeverzwaluwproject (DMN) ook nog een overschot had die onvoldoende was voor een volledig nieuwe wand te bekostigen, hebben we de middelen gebundeld. RLRL neemt de kosten en levering van de betonnen voetstukken voor hun rekening, RLKGN zorgt voor het ontwerp, productie en levering van de nestmodules. Acties partners In buurlanden (met Nederland als koploper) worden gelijkaardige initiatieven opgezet. RLRL is eveneens betrokken met hun oeverzwaluwproject. Nazorg Jaarlijks dienen oeverzwaluwwallen klaargemaakt te worden voor het nieuwe seizoen. Dit houdt in: 48

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2013 â&#x20AC;&#x201C; Planning 2014

ledigen van gebruikte nestgaten + eventueel fumigeren tegen parasieten. opnieuw opvullen van geledigde nestgaten met zand eventueel maaiwerken om hoge grassen en struikopslag aan de voorzijde van de wal te verwijderen

In het prinsenpark gebeuren deze jaarlijkse werken door de arbeiders van het domein. In Olen en Grobbendonk zullen we met een jaarlijkse educatieve actie met vrijwilligers de wanden klaarmaken. De bedoeling is om daar een vrijwilligersgroep samen te stellen die in de komende jaren deze taak op zich zal nemen. Ondertussen hebben ook vier andere gemeentes zich reeds kandidaat gesteld als gastheer van de mobiele oeverzwaluwwanden in de komende jaren. Zij gaan bij een plaatsing van de mobiele wanden het engagement aan om een permanent initiatief uit te werken. Gelinkte acties Natuurpunt realiseerde reeds een oeverzwaluwwal in Geel aan de dekshoevevijver en leverden heel wat informatie aan voor de bouw van deze van RLKGN. Onze Nederlandse noorderburen van Brabants Landschap bouwden reeds enkele oeverzwaluwwanden met de betonnen L-keerwanden. Deze zijn bijzonder succesvol.

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2013 – Planning 2014

Actie 4. Vleermuizen Initiatiefnemer RLKGN Contactpersoon RLKGN Joris Matthé Partners Provincie Antwerpen, ANB, Natuurpunt, vleermuizenwerkgroepen, private en openbare grondeigenaars, gemeenten, nv De Scheepvaart, scholengemeenschap KOGEKA Doelgroepen Private en openbare eigenaars van geschikte gebouwen en/of gronden. Doelstelling  optimaliseren van enkele geschikte bestaande en nieuwe gebouwen en structuren in het werkingsgebied  sensibilisatie en educatie rond de problematiek van vleermuizen in relatie tot een veranderend landschap  versterken van bestaande populaties van verschillende vleermuissoorten Omschrijving Vleermuizen maken gebruik van zowat alle landschapstypes zodat initiatieven rond vleermuizen makkelijk aan landschapsbeheer en vice versa te koppelen zijn. Vleermuizen oriënteren zich op markante elementen in het landschap. Een structuurrijke omgeving met voldoende KLE’s is daarom onontbeerlijk. Tegelijkertijd is het een landschapsbeeld dat het RLKGN wil nastreven. Werken rond KLE’s is ook een decretale verplichting van ieder Regionaal Landschap. Bovendien was 2012 het jaar van de vleermuis. Het werkingsgebied van RLKGN, per definitie het hart van de Kempen, leent zich uitstekend voor een projectinitiatief rond vleermuizen. De Kempen zijn geëvolueerd tot een regio met sterke lokale structuren in het landschap, met waardevolle KLE’s en voldoende variatie. Vooral in de zomerperiode blijkt de Kempen druk bezocht door alle 21 in Vlaanderen voorkomende soorten. In de winterperiode migreren de meesten naar de fortengordel rond Antwerpen. Enkelen blijven in de Kempen en overwinteren in oude steenbakkerijen (Beerse en Turnhout), Abdijen (Postel), ijskelders, oude grafheuvels (Baron Coppens in Geel) of oude bunkers van WO1 en WO2 (Olen, Turnhout).

Verloop actie Uitgevoerd 2012 - 2013  Inhoudelijke deelname in overleg rond het vleermuizenreservaat op de site van de oude steenbakkerij Bonne Espérance in Turnhout.  Inrichting bunker Sluizenweg Olen 50

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

ď&#x192;ź

Jaarverslag 2013 â&#x20AC;&#x201C; Planning 2014

Ontwerp, uitvoering en plaatsing van een vleermuizentoren. De toren bestaat uit drie verschillende compartimenten die elk verschilllen van grootte, indeling, vorm en binnenklimaat. Op deze manier hopen we verschillende vleermuissoorten aan te kunnen trekken. De toren is 6,5m hoog en heeft een grondvlak van 1,5m x 1,5m. Hij biedt plaats aan vermoedelijk enkele honderden en laat ons hopen enkele duizenden vleermuizen.

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2013 â&#x20AC;&#x201C; Planning 2014

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2013 â&#x20AC;&#x201C; Planning 2014

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete



 

Jaarverslag 2013 – Planning 2014

Ondersteuning van de opendeurdag van KOGEKA-scholengemeenschap waar de school ’t Peperstraatje haar werk rond vleermuizen tentoonstelde. Niet enkel de werken aan de toren draaide rond vleermuizen. Ook de lessen Nederlands, Plastische Opvoeding, Algemene Vorming en Biologie draaiden een jaar lang rond vleermuizen. cursus vleermuismonitor (tweedaagse) in het Prinsenpark in Retie. Activiteit in Postel. Infomoment met nieuw filmfragment van de vleermuizen in de abdij van Orval. Aansluitend werd een wandeling gemaakt doorheen de Postelse bossen op zoek naar verschillende vleermuissoorten + demonstratie bat-detector,…

Uitgebreid artikel in de landschapskrant. Ontwerp en druk van tentoonstelling.

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete



 

Jaarverslag 2013 – Planning 2014

Ontwerp vleermuizennestkasten volgens verschillende bouwprincipes. Deze nestkasten kregen vorm tijdens de opendeurdag van ’t Peperstraatje en werden ter beschikking gesteld van het RLKGN. De nestkasten werden in juni 2013 overhandigd en zullen snel een plaats krijgen. Feestelijke opening van de vleermuizentoren op 2 juni 2013 Hangen van 10 vleermuizennestkasten aan het dienstgebouw van de Hoge Mouw

Gepland 2013 -2018  Overleg met Antwerpse bosgroepen omtrent gezamenlijk project rond IHD’s in bosgebieden en het landschap eromheen (LIFE).  Bouw van een biodiversiteitstoren waarin plaats is voor diverse dieren plantensoorten waaronder vleermuizen. Samenwerking en financiering  Het project werd ondersteund door de Provincie Antwerpen (DMN) ter waarde van 9288 euro. We volgen de resultaten van de vleermuizentoren en bunker in Olen verder op. Acties partners  BatAction van ANB  Verschillende inspanningen van de vleermuiswerkgroepen Gelinkte acties Actie 13. KLE’s

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2013 – Planning 2014

Actie 5. Fauna-akkers Initiatiefnemer RLKGN Contactpersoon RLKGN Joris Matthé Partners Antwerpse RL’en, WBE’s, ANB, landbouwers Doelgroepen WBE’s, landbouwers Doelstelling  terreinbeheerders van praktische informatie voorzien voor het aanleggen en beheren van fauna-akkers  Via terreinbezoeken bij WBE’s waar mogelijk en wenselijk fauna-akkers herevalueren en plaatsen in een ruimere landschappelijke context en mogelijk andere bijkomende inrichtingen evalueren  Aankoop en verspreiding van zaadmengels voor het inzaaien van fauna-akkers voor een totale oppervlakte van 80ha in RLKGN verspreid over 2 jaren. De totale oppervlakte voor de provincie Antwerpen bedraagt 260ha.

Fauna-akker gerealiseerd in RL de Voorkempen in 2011 Omschrijving Sinds 2009 werkt RL de Voorkempen voornamelijk met de wildbeheereenheden (WBE) samen rond het aanleggen van fauna-akkers. Een gedeelte van enkele maïsakkers, die enkel interessant zijn voor ree en fazant, werden omgevormd naar fauna – akkertjes die schuil- en voedselmogelijkheden bieden voor een ruime groep dieren (insecten, zoogdieren, (akker)vogels). Meestal gaat het om overstukjes die voor een commercieel landbouwtype niet rendabel zijn. Fauna-akkers bepalen op die manier ook mee het uitzicht, de beleving en de appreciatie van het landschap. Bovendien kon vanuit het thema bijen, met zowel aandacht voor honingbijen als de vele soorten solitaire bijen, zowel WBE’s als het brede publiek warm gemaakt worden om mee actie te ondernemen. Deze bestuivers hebben sterk te lijden onder habitatfragmentatie, drachtverarming (aanbod stuifmeel en nectar), grootschalige landbouw, steriele sierplanten in tuinen en gebruik van herbiciden en pesticiden. De aanleg van tijdelijke fauna-akkers kan bijdragen tot een oplossing. Op 2 jaar tijd groeide het project totdat alle WBE’s binnen de Voorkempen participeerden in het project. Ook buiten het werkingsgebied van RL de Voorkempen was er reeds interesse. 56

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2013 – Planning 2014

Resultaten 2011: aantal ha ingezaaide fauna-akker als gevolg van de projectoproep van RLDV

Omwille van de voordelen op vlak van biodiversiteit, de ecologische waarde en de beeldkwaliteit van het platteland wilde RLdV het bestaande fauna-akkerproject uitbreiden naar het volledige grondgebied van de provincie Antwerpen. De RL’en willen streven naar meer fauna-akkers in de provincie om zo op termijn een ecologisch netwerk te kunnen vormen waarlangs fauna kan migreren door het landschap. Het gebruik van typische gewasteelten (mede door de streekgebonden bodemkenmerken maar ook door streektradities) bepaalt ook mee de streekidentiteit. Burgers, fietsers en andere recreanten die het platteland bezoeken zullen bovendien ook een mooi aangenaam landschap beleven. Het doel en andere praktische (technische) informatie om fauna-akkers aan te leggen zullen promoot worden bij potentiële partners. Het project resulteerde inmiddels in een provinciebrede samenwerking met de WBE’s en andere landschapsbeheerders waardoor in 2012 en 2013 er 260 ha fauna-akkertjes, en bloemrijke akkerranden aangelegd werden. Daarvan wordt 80ha gerealiseerd door RLKGN, 40ha in 2012 en 40ha in 2013. Het vervolgtraject is momenteel nog onzeker. De PDPO-ondersteuning eindigt in 2013. Samen met de andere Antwerpse Regionale Landschappen wordt dit jaar nog bekeken wat een vervolgtraject zou kunnen inhouden. Verschillende ideeën hieromtrent vindt u bij de planning. Verloop actie Uitgevoerd 2012 - 2013  Voorstelling fauna-akkerproject op 2 regiovergaderingen van de WBE’s.  Overleg met de Antwerpse RL’en inzake projectverloop, keuze zaadmengsels, kennisuitwisseling.  Organisatie en opvolging inschrijvingen van geïnteresseerde WBE’s.  Organisatie bestellingen van zaadmengsels voor RLKGN.  Verdeling van de zaadmengsels via centraal afhaalpunt (prinsenpark).  Evaluatie van de ingezaaide akkers tijdens de bloeiperiode  Ontmoetingsdag en praktijkmoment met 30 WBE-leden in de hooibeekhoeve en het Prinsenpark (27 april 2013)  Screening van alle aanvragen van 2013. Van het totaal van 43.58 hectare aangevraagde fauna-akkeroppervlakte is 1,10 hectare geweigerd wegens het in strijd zijn met de natuur- en boswetgeving. Diverse twijfelgevallen werden besproken met het ANB.  2012: Inzaaien van 40,83 hectare fauna-akkers in 16 verschillende gemeentes waarvan 10 gemeentes binnen het werkingsgebied van RLKGN. 57

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete



Jaarverslag 2013 – Planning 2014

2013: inzaaien van 42.48 hectare in 12 gemeenten waarvan 8 in het werkingsgebied van RLKGN.

Evolutie van de oppervlakte fauna-akkers per gemeente (in hectare) Balen doet het elk jaar opnieuw goed met het fauna-akkerproject. Dit heeft veel te maken met hun deelname aan de initiële projectoproep van RL de Voorkempen vanaf 2010. Maar ook Dessel, Retie en Turnhout konden we in 2013 nog meer bekoren. Enkele gemeentes die niet horen tot het RLKGN deden het minder in 2013 dan in 2012. Vooral in Arendonk en Ravels is het aandeel fauna-akkers sterk gedaald. Gemeentes van het werkingsgebied die in 2013 niet deelnemen zijn Beerse, Herentals, Kasterlee, Lille, Olen en Vosselaar. Dit heeft veel te maken met het feit dat niet de gemeenten maar de WBE’s bevraagd zijn. Zij zaaien de beste locaties van hun werkingsgebied in waardoor het bijvoorbeeld best mogelijk is dat enkele gemeenten uit de boot vallen.

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete



Jaarverslag 2013 – Planning 2014

Opzetten en opvolgen van een monitoringsproject in het Provinciaal Domein Prinsenpark. Hier werden 12 vlakken ingezaaid met 3 verschillende mengsels. Diverse insecten werden met kleurvallen gevangen en bewaard. Deze vangsten worden momenteel nog gedetermineerd. Binnenkort zijn de eerste resultaten beschikbaar.

twaalf verschillende fauna-akkers van 40m x 40m in het prinsenpark. 3 vlakken werden braak gehouden. Tussen de vlakken werd Italiaans raaigras ingezaaid om de toevallige uitwisseling tussen de vlakken onderling te beperken.   

Vrijwilligers geven sporadisch vogelwaarnemingen van de fauna-akkers in het prinsenpark door. Vooral groenling en brandganzen blijken daarbij een regelmatige bezoekers te zijn. Organisatie wandeling en tussentijdse evaluatievergadering met de WBE’s Aanvraag subsidies van ANB in naam van verschillende WBE’s. Deze middelen worden gebruikt om de aankoop van zaadmengsels te ondersteunen.

Gepland 2013 - 2018  Evaluatie met partners en andere Antwerpse RL’en ifv aanpak, samenstelling zaadmengsels, opvolging en monitoring.  Evaluatievergaderingen en wandelingen  Kerkfabriek Retie stelt 2ha akker ter beschikking van de plaatselijke imkers (Biebond). Er zullen bijenkasten geplaatst worden en het gehele project zal een sterk educatief en recreatief karakter uitstralen. We gaan ter plaatse met scholengroepen en bovendien ligt deze akker langs het fietsknooppuntennetwerk.  Uitwerken vervolgtraject met de Antwerpse RL’en.  Mogelijk aansluiting met de biodiversiteitstoren. Zie verder. Doorlopend  opstarten/verder zetten van structureel lokaal WBE overleg  communicatie en sensibilisatie naar doelgroepen, brede publiek Samenwerking en financiering Totale projectkost werd geraamd op 13.200 euro. Hierin zijn de aankoop van zaadmengsels, overheadkosten en communicatie vervat. 65% van deze kosten (8580 euro) wordt voorzien via PDPOmiddelen die inmiddels deels besteed zijn. De overige 4620 euro wordt gerecupereerd uit de projectmiddelen die ANB voorziet voor WBE’s. Dit bedrag dekt de projectkost van zowel het jaar 2012 als 2013. Het effectieve inzaaien van de fauna-akkers wordt uitgevoerd door de WBE’s. Aangezien alle PDPO-middelen voor de aankoop van zaden reeds besteed zijn en de implementatie van een BO rond fauna-akker(randen) pas voor 2015 zal zijn, zullen we voor een beperkt bedrag DMNmiddelen aanvragen om enerzijds nog zaden te kunnen aanbieden in 2014 en anderzijds de tekorten van PDPO (=35% van de totale kostprijs) op de nog te besteden kostenpost “publiciteit en promotie” op te vangen. Acties partners - dit project wordt in alle Antwerpse RL’en uitgevoerd. - sommige WBE’s zaaien op eigen initiatief de voorbije jaren reeds fauna-akkers in, zij het wel op kleinere schaal. 59

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2013 – Planning 2014

Actie 6. Antwerpen Visprovincie Initiatiefnemer ANB en provincie Antwerpen DIW Contactpersoon RLKGN Joris Matthé, Karlien Maes Partners ANB, provincie Antwerpen, Natuurpunt, Regionale landschappen, VMM, INBO, nv De Scheepvaart, Waterwegen en Zeekanalen,… Doelgroepen Particulieren Doelstelling - Promotie van Antwerpen als “visvriendelijke” provincie a.h.v enkele doelsoorten als de Grote Modderkruiper, Beekprik, Kopvoorn,… - Beter inzicht in de huidige visstand van de Antwerpse rivieren. - Draagvlak voor nieuwe visprojecten bijvoorbeeld in functie van de IHD en soortbeschermingsprogramma’s… - Promotie, bekendmaking en sensibilisatie van reeds gerealiseerde projecten - Kennismaking met het provinciaal integraal water- en visserijbeleid Omschrijving Antwerpen Visprovincie is een initiatief van het Agentschap voor Natuur en Bos en de provincie Antwerpen (Diensten integraal waterbeleid en duurzaam milieu- en natuurbeleid). Partners zijn onder meer VMM, Natuurpunt, INBO, Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete en erfgoedcellen. Met deze campagne willen de initiatiefnemers de kwaliteit van de waterlopen in onze provincie, inclusief het verbeterende visbestand, onder de aandacht brengen en een kader bieden voor geplande acties in de komende jaren. Er wordt gekozen voor een positieve insteek die eerder de voordelen, kansen en successen belicht, dan beperkingen of problemen. Tijdens eerste overlegrondes werden als projectlocaties gekozen voor enerzijds de bovenlopen van de Grote Nete (o.a. Lifeproject De Most) en anderzijds de bovenlopen van de Kleine Nete. Verloop actie Uitgevoerd 2012 - 2013  Overleg met Arjen Breevaert (ANB) – kennisname van het project en uitwisseling ideeën  Twee overlegmomenten met partners ifv uitzetten krijtlijnen van het project. Gepland 2013 – 2018 Agentschap voor Natuur en Bos:  Opstart project en communicatie. De rol die RLKGN kan (en gaat) vervullen is nog niet geheel duidelijk. Oprichting portaalsite zal in regie van ANB gebeuren. Inhoudelijk en structureel advies omtrent de portaalsite wordt verwacht van andere partners waaronder RLKGN. Voor de soorteninsteek wordt per voorkomende en te verwachten vissoort in de provincie Antwerpen een infofiche (algemene gegevens, interessante weetjes…) met verspreidingskaart opgemaakt. Een tastbare concrete verspreidingskaart bestaat nog niet tot op heden. Verder is veel te vinden informatie rond vissen op het internet in een wetenschappelijk kleedje gestoken. Hiervoor worden door het ANB de GIS-bestanden verzameld, wat op zijn beurt een goed afwegingskader vormt ‘waar best te werken is rond welke soort’. Daarnaast kunnen op de kaart tal van andere gegevens 60

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2013 – Planning 2014

weergegeven worden zoals vistechnische infrastructuur, infopunten… De hengelkaarten kunnen hiervoor als basis dienen. Rond invasieve exoten bestaat al een hele werking. Hier zal louter ter informatie naar gelinkt worden vanwege de klemtoon op het brengen van een positief verhaal. Mogelijke taken RLKGN De taken die RLKGN op zich zal nemen, zullen sterk afhankelijk zijn van de middelen (personeel en werkingsmiddelen) die beschikbaar gesteld worden door DIW van de provincie Antwerpen en het ANB. Onder de mogelijkheden behoren:  Minimaal 1x / jaar organisatie van praatcafé waarbij jong en oud de kennis over vissen bij elkaar gooien. Daarbij wordt zowel cultuurhistorische als actuele info verzameld.  Opmaak van reizende uitleenbare viskoffer gevuld met actuele info, determinatietabellen, microscoop, netjes,… Kortom de ideale koffer voor biologieleerkrachten om op terrein aan de slag te kunnen gaan met leerlingen.  Horecapakketten: diverse producten die via horeca kunnen ingezet worden om sensibilisatie en bekendmaking te ondersteunen.  VisApp voor Iphone: met actuele en plaatsgebonden informatie over de vissen in de Kleine (en Grote) Nete.  Inzet van plexiglazen kayaks om het waterleven van de Nete te kunnen ontdekken.  Land-Art ifv bekendmaking  Aanleg ijsvogelwanden  Begeleidende landschapswerken: aanleg paaiplaatsen, natte laagtes, …  Opmaak ABC van de Netevallei: Voor elke letter van het alfabet krijgt de lezer meer informatie over alle aspecten van vissen in de Netevallei.

Samenwerking en financiering Financiering is mogelijk via DIW van de provincie Antwerpen en via het ANB. We zijn momenteel nog in overleg met alle partners hoeveel financiële steun er kan voorzien worden en welke voorstellen daarmee gerealiseerd kunnen worden. Acties partners Erfgoedcellen K.Erf en Noorderkempen zijn eveneens betrokken bij Antwerpen Visprovincie en hebben voor dit project de meest directe link met de werking van RLKGN. Daarom zal samengewerkt worden voor de organisatie van de praatcafés, opmaak van het ABC van de Netevallei Gelinkte acties /

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2013 – Planning 2014

Actie 7. IHD’s door middel van particulier natuurbeheer Initiatiefnemer/trekker ANB, Vlaamse Koepel Bosgroepen en Vlaams Overleg Regionale Landschappen Contactpersoon RLKGN Bas Van der Veken, Joris Matthé, Els Oostvogels, Moïra Heyn (VIA) Partners Bosgroepen, regionale landschappen, ANB Doelgroepen Particuliere (bos-)eigenaars Doelstelling Het faciliteren van het leveren van een bijdrage door private eigenaars aan de realisatie van de instandhoudingsdoelstellingen (IHD’s) in Vlaanderen Omschrijving Vertrekpunt in het voorgestelde project is het nemen van acties op het terrein om een effectieve, wezenlijke en zichtbare bijdrage te leveren aan het implementeren van de IHD op private gronden. Hierbij willen we vertrekken vanuit een coherente visie. Het generieke idee is om op private eigendommen op grote schaal kleine, maar zinvolle maatregelen te nemen ten behoeve van amfibieën en vleermuizen die tot doel zijn gesteld voor Speciale beschermingszones in Vlaanderen. Om de samenwerking van bosgroepen en regionale landschappen maximaal tot expressie te laten komen, is het de bedoeling dat beide organisaties in de geselecteerde focusgebieden maatregelen plannen die elkaar wederzijds versterken. Om die reden worden soortgroepen gekozen die gebaat zijn bij de combinatie van rijk gestructureerde overgangen tussen bos en open landschap en waar (de som van vele) kleine maatregelen een echte meerwaarde zijn. Haast vanzelf kwamen we zo bij vleermuizen en amfibieën waarvoor gerichte realisatie van ‘kleine maatregelen’, geconcentreerd in NATURA2000 gebieden (of afgebakende delen ervan), erg waardevol zijn.

Verloop actie Uitgevoerd 2013  Uitwerken projectvoorstel  Engagementen partners 62

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete



Jaarverslag 2013 – Planning 2014

Indienen projectvoorstel LIFE

Gepland 2014  Mogelijke herindiening na (vermoedelijk) afkeuren van het project (informeel)  Uitwerken acties in kader van 30 procent middelen van ANB Samenwerking en financiering 50% financiering vanuit Europa, 50% cofinanciering vanuit de partners 30 procent middelen van ANB => verder uit te werken in 2014 Gelinkte acties Actie 4. Vleermuizen Actie 13. KLE’s

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2013 – Planning 2014

Actie 8. Andere soortenprojecten Initiatiefnemer/trekker RLKGN Contactpersoon RLKGN Joris Matthé Partners Scholen, Natuurpunt, ANB, gemeentes, provincie, VMM, INBO, VLM,… Doelgroepen Particuliere grondeigenaars, openbare grondeigenaars, particuliere en openbare gebouwen, … Doelstelling Via relatief eenvoudige ingrepen het biotoop van een kwetsbare soort (typisch voor het RLKGN) of nestgelegenheid verbeteren. Omschrijving Soortenprojecten is een algemene term voor alle projecten waarbij we werken rond één of enkele planten diersoorten. Voorbeelden hiervan die in het verleden reeds onder handen zijn genomen zijn zwaluwen en gierzwaluwen, vleermuizen en de harkwesp. Inmiddels werd een oplijsting gemaakt van mogelijke nieuwe soortenacties in het RLKGN. Deze projecten bestaan uit grotendeels uit faunagerichte acties die kwetsbare en typisch Kempense soorten prioriteit geeft. Het kan daarbij bijvoorbeeld gaan om: 

Weide- en akkervogels (kievit, veldleeuwerik, regenwulp, grutto, geelgors, scholekster,…): afsluiten beheerovereenkomsten ism VLM, het plaatsen van nestbescherming, het aanleggen van migratiestroken in landbouwgebied, …



Solitaire bijen, honingbijen, hommels: overleg fruit- en groententelers ifv verhoging landschappelijke kwaliteit om van nature voorkomende bijen en hommels aan te trekken voor bestuiving, het plaatsen van bijenhotels op het bedrijf,…

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2013 – Planning 2014



Grote Gele Kwikstaart: inventarisatie van geschikte nestlocaties, hangen van nestkasten onder bruggen en watermolens,…



Beekschaatsenrijder: monitoring waterkwaliteit en voorkomen van de soort, formuleren begeleidende maatregelen ter bevordering van de waterkwaliteit, overleg actoren en gebruikers van de waterloop,…



Steenuil: aanleg KLE’s, plaatsen nestkasten,…



Ijsvogel: aanleg kunstmatige nestwanden, afschuinen van natuurlijke oevers

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2013 – Planning 2014



Kleine- en Veldparelmoervlinder: aangepast beheer van de bestaande populaties in RLKGN (Balen, Mol) gericht op het behoud van een korte vegetatie met smalle weegbree (veldparelmoervlinder) en akkerviooltjes (kleine parelmoervlinder). Stroken van Margriet en Centaurie voorzien de veldparelmoervlinder van nectar. Verschraling is voor beide soorten van belang.



Gladde slang en adder: beide soorten zijn in zekere mate gebonden aan droge heidegebieden, hoewel gladde slang ook daarbuiten soms aangetroffen wordt op zuidgerichte hellingen van weilanden, spoorwegbermen,… . Adder komt in het werkingsgebied van RLKGN enkel nog voor in de Visbeekvallei in Lille. Daar werden in het verleden al heel wat inspanningen gedaan om de populatie te versterken. Maar mogelijk zijn er – eveneens voor de gladde slang – nog extra inspanningen te leveren, bijvoorbeeld onder de vorm van slangenbulten. Dit is een takken- en stronkenhoop die aan de noordzijde wordt afgedekt met grond en zoden. Binnenin ontstaat daardoor een geschikte temperatuurgradiënt.



Zwarte Stern: aanleg sterneneilandjes

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete



Jaarverslag 2013 – Planning 2014

Ooievaar: plaatsing nesten op geschikte locaties. Aanvraag in Kasterlee is lopende.

Verloop actie Uitgevoerd tot 2013 Zoals reeds vermeld zijn enkele soortenprojecten in het verleden reeds gerealiseerd en enkele lopen nog steeds. Zie actiefiches vleermuizen, boeren-, huis en gierzwaluwen, oeverzwaluwen en harkwesp voor meer informatie. Gepland 2013 – 2014  Momenteel wordt via de landschapswerking (deelacties aanleg hoogstamboomgaarden) meer en meer ingespeeld op de plaatsing van steenuilennestkasten. Deze kleine uilensoort heeft nood aan een structuurrijk, kleinschalig landschap met veel kleine landschapselementen. De steenuil houdt zich dan ook vaak op in boomgaarden. Nestkasten voor steenuil werken ook bijzonder goed.  Recent kwam de vraag van Kasterlee binnen voor de plaatsing van een ooievaarsnest. Een ambitieus plan maar een niet zo onlogische vraag. België en Nederland vormen samen de Noordwestelijke grens van de broedplaatsen van ooievaars. In Nederland is met de inrichting van ooievaarsdorpen de populatie spectaculair gestegen. In Vlaanderen nestelen ooievaars, buiten de bekende ooievaarsdorpen in het Zwin en Planckendael, slechts uitzonderlijk als solitaire broedvogel.  Zie biodiversiteitstoren Nazorg en opvolging Er zal samengewerkt worden met o.a. Natuurpunt en vrijwilligers van het RLKGN om de resultaten van terreiningrepen op te volgen. Samenwerking en financiering Concreet werden nog geen middelen aangevraagd voor nieuw geplande acties. Mogelijkheden zijn echter: Dienst Duurzaam Milieu- en Natuurbeleid van de Provincie Antwerpen, Quick Wins ikv IHD’s, beheerovereenkomsten via VLM, Leader, PDPO,… Gelinkte acties Actie 1. Harkwesp Actie 2. Huis-, boeren- en gierzwaluw Actie 3. Oeverzwaluwen Actie 4. Vleermuizen Actie 9. Biodiversiteitstoren Actie 17. Landschapsanimator 67

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2013 – Planning 2014

Actie 9. Biodiversiteitstoren Initiatiefnemer/trekker RLKGN Contactpersoon RLKGN Joris Matthé Partners Scholen uit het werkingsgebied, WBE’s, Natuurpunt, landbouwers, private grondeigenaars Doelgroepen Recreanten, WBE’s, private grondeigenaars Doelstelling - Hoogzitten van jagers herinrichten tot biodiversiteitstoren die een thuishaven is voor diverse dieren plantensoorten maar nog steeds haar functie voor de jacht vervuld. - Sensibilisatie jachtsector en verder aanhalen van de goede banden die door het faunaakkerproject tot stand zijn gekomen. - Leerlingen van diverse afdelingen van technische scholen de kans geven hun vaardigheden te toetsen. - Tot stand brengen van een duurzame samenwerking tussen projectpartners en hun publiek waaronder landbouwers, private boseigenaars,… Omschrijving Sinds 2012 neemt het Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete deel aan het fauna-akkerproject dat drie jaar eerder werd gestart door Regionaal Landschap de Voorkempen. Gedurende de gehele projectperiode zijn duurzame relaties tussen de verschillende projectpartners ontstaan, niet in het minst met landbouwers en wildbeheereenheden. Door de goede samenwerking in het fauna-akkerproject en naar aanleiding van de vleermuizentoren, werd door de wildbeheereenheden het voorstel van de biodiversiteitstoren gelanceerd die zowel de natuur ten goede komt als de wildbeheereenheden. Zij zijn belangrijke landschapsbeheerders maar worden in het biodiversiteitsverhaal vaak over het hoofd gezien. Op diverse plaatsen worden ook hoogzitten geplaatst. Deze hoogzitten zijn vaak niet meer dan een stoeltje waar je met een eenvoudige ladderconstructie naartoe kan klimmen. Ondanks de eenvoud van de constructie, blijken niet alle modellen op alle locaties zonder vergunning geplaatst te kunnen worden. Het is daarom ook de uitdrukkelijke vraag van de wildbeheereenheden om naast de effectieve uitvoering en expertise ook een ondersteuning te kunnen bieden ifv vergunningsaanvragen (hoogzitten, onderhoud houtkanten, infobord,…). Graag willen RLKGN in samenwerking met de wildbeheereenheden, landbouwers, ANB, gemeenten en scholen de huidige modellen van hoogzitten aanpassen tot een biodiversiteitstoren die meer functies kan vervullen. Hoogzitten worden vaak geplaatst in bosranden, langs open plekken, in dreven,… . Dit zijn locaties met een uniek bosklimaat. Doordat dit de zonnigste plaatsen zijn in het bosbiotoop zijn hier vaak de meest diverse planten en diersoorten te vinden. Vooral insecten waaronder in hoofdzaak vlinders, hommels, bijen, libellen, waterjuffers en sprinkhanen maar ook zoogdieren zoals diverse vleermuissoorten, knaagdieren, groter wild (ree),… voelen zich aangetrokken tot deze plaatsen. Een biodiversiteitstoren (in wezen dus een hoogzit) kan een thuishaven zijn voor deze dieren en planten. Mogelijke deelconstructies van de toren: bijen- of insectenhotel (zuiden), vleermuizennestkast (zuiden), groene wand met mossen en korstmossen (noorden), egelverblijf winter en zomer (onderaan) + integratie takkenril voor diverse knaagdieren en winterkoning, nestkasten voor vogels (oosten), bloeiende inheemse en standplaatsgebonden planten (oosten tot westen)

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2013 – Planning 2014

Hieronder een simulatie van de bestaande hoogzit met daaronder de biodiversiteitstoren.

Jagers zijn ook vragende partij voor hulp bij het aanvragen van de nodige vergunningen, het verzorgen van administratie en het leggen en onderhouden van contacten met andere projectpartners. Het Regionaal Landschap kan daarin de nodige ondersteuning bieden. Verloop actie Uitgevoerd 2013 - Intern overleg omtrent eerste projectideeën - Aftoetsing met WBE’s tijdens het sectoraal overleg en aansluitende excursie van 17 april 2013 - Vraagstelling drie geïnteresseerde scholen van het werkingsgebied. Ondertussen is de opdracht aan het Scheppers-instituut in Herentals gegeven. Zij zijn in oktober 2013 gestart met de bouw van de toren. Gepland 2013 – 2014 - Opmaak subsidieaanvraag bij ANB - Uitvoering tot voorjaar 2014 - Plaatsing zomer 2014 Nazorg en opvolging WBE’s zullen inventarisaties onderhouden op en om de toren. Samenwerking en financiering Verschillende subsidiekanalen worden nog overlopen. Subsidie via Dienst Duurzaam Milieu-en Natuurbeleid van de Provincie Antwerpen behoort tot de mogelijkheden. Een andere optie is via de Quick Wins van ANB of de Merode. Gelinkte acties Actie 5. Fauna-akkers

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2013 – Planning 2014

Actie 10. Plant van Hier Partners provincie Antwerpen, Agentschap voor Natuur en Bos, Agentschap voor Landbouw en Visserij, Vlaamse Overheid, ELFPO, RegionaleLandschappen, private sector (kwekerijen, plantencentra, …) Doelgroepen Kwekers en eindgebruikers van plantgoed, terreinbeherende organisaties en instellingen, natuurliefhebbers Doelstelling  Beschermen en herstellen van de belangrijkste autochtone groeiplaatsen in de provincie Antwerpen  Het aanbod van autochtoon plantgoed opdrijven  Via samenwerkingsverbanden vraag en aanbod op elkaar afstemmen  Communicatie en sensibilisatie rond autochtoon plantgoed opentrekken naar een breed publiek Omschrijving Autochtone bomen en struiken (Planten van Hier) stammen rechtstreeks af van de moederplanten die zich na de laatste ijstijd in onze streken hebben gevestigd. De nog resterende autochtone bomen en struiken in onze regio zijn echter zeer zeldzaam geworden. De overblijvende relicten bevatten meestal zeer kleine en geïsoleerde populaties die doorgaans geen bescherming genieten en vaak bedreigd worden door verkavelingen, slecht beheer, onwetenheid van grondeigenaars en grondgebruikers, kapping en kruising met niet-autochtoon genetisch materiaal. Geen fraaie vaststelling, en dat is bijzonder jammer, want ‘Planten van Hier’ hebben een aantal voordelen die erg belangrijk zijn. Niet alleen vormen ze de laatste relicten van ons houtig levend erfgoed, ‘planten van hier’ zijn vermoedelijk ook evolutionair het best aangepast aan onze lokale groeiomstandigheden zoals klimaat, bodem, ziekten en plagen (Vander Mijnsbrugge et al., 2010). Verder bevorderen ze de streekeigen identiteit en bovendien betekenen ze vaak een exclusieve voedselbron voor bepaalde organismen. Bomen en struiken die uit Zuid-Europa of de Balkan worden ingevoerd hebben bijvoorbeeld een vroegere bloeitijd dan de vanouds groeiende populaties in Vlaanderen. De lokale insecten die afhankelijk zijn van de nectar, het stuifmeel of de vruchten van deze soorten komen zo al snel in de problemen. Het PDPO-project ‘Plant van Hier, Platteland van Hier’ tracht in de provincie Antwerpen deze negatieve tendens tegen te gaan door enerzijds de laatste autochtone groeiplaatsen in de provincie te beschermen en te herstellen, en anderzijds het aanbod aan autochtoon plantgoed in Vlaanderen te verhogen door de oogst en opkweek ervan onder het kwaliteitslabel ‘Plant van Hier’ te coördineren. Ondermeer ondersteund vanuit de Regionale Landschappen vormt dit label een kwaliteitskenmerk voor autochtoon plantsoen waarmee het aanbod op de reguliere markt wordt opgedreven. Zaden worden geoogst op autochtone groeiplaatsen om vervolgens te worden opgekweekt tot volwaardig plantgoed dat kan worden ingeschakeld bij aanplantingen per herkomstgebied over heel Vlaanderen. In de keten van oogst over opkweek tot aanplant wordt zoveel mogelijk gebruik gemaakt van de lokale economie. Zo wordt momenteel nauw samengewerkt met enkele sociale economie-bedrijven die mee instaan voor de oogstacties op het terrein. Naast de ecologische voordelen van het autochtone groen wordt zo ook de plaatselijke werkgelegenheid bevorderd en de CO2-impact verlaagd. 70

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2013 – Planning 2014

Verloop actie Reeds uitgevoerd 2013 Beschermen en herstellen autochtone groeiplaatsen  Opmaak beheersplan locaties die in aanmerking komen voor beheer en herstel  Beheerswerken 4 verschillende groeiplaatsen autochtoon erfgoed  Quick Win Merode (VLM): Projectverkenning bescherming en herstelsnoei autochtone knoteiken Merodegebied Herselt (drie eiken) met alle partners (eigenaar, VLM, ANB, gemeente, RLKGN, boomverzorger) Verhogen aanbod autochtoon plantgoed  Overleg met private partners (kwekerijen), Antwerpse Regionale Landschappen, VOSEC, ANB en ALV  Tweede sectoraal overleg publiek-private samenwerking  Verkenning opstart project optimalisering keten autochtoon plantsoen ANB & ALV Sensibilisatie en promotie rond autochtone bomen en struiken:  voordrachten op studiedagen (studiedag Provincie Antwerpen, symposium Stichting Heg & Landschap)  infostand op publieksdagen  publicatie artikels (Plant van Hier nieuwsbrief, RLKGN nieuwsbrief, website Plant van Hier)  Eerste prijs pirma plattelandsproject categorie duurzame ontwikkeling op bedrijfs- of streekniveau Gepland 2014 en verder  Verdere opvolging noodzakelijke beheerswerken  Blijvende communicatie & sensibilisatie via website, landschapskrant, publieksacties, infostand, …  Kennisuitwisselingsactiviteit nav PDPO-project Plant van Hier, Platteland van Hier  Planten van Hier gebruiken en promoten  Quick Win Merode (VLM) knoteiken Merodegebied (indien officiele goedkeuring)  Indien project goedgekeurd: optimalisering keten aan autochtoon plantgoed Samenwerking en financiering  Blijvende opvolging door Vlaamse Regionale Landschappen, ANB en ALV wat betreft de opkweek van autochtoon plantgoed via samenwerking met de private sector.  RLKGN vormt een blijvend aanspreekpunt voor eigenaars van autochtone relicten binnen het werkingsgebied – middelen voor beheerswerken na afloop van het PDPO-project zullen worden gezocht via ondermeer de landschapswerking.  Indien project goedgekeurd: middelen verzekeren via project optimalisering keten aan autochtoon plantgoed

Gelinkte acties Alle acties waar aanplantingen aan te pas komen

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2013 – Planning 2014

Actie 11. Groen op School Initiatiefnemer/trekker RLKGN, Provincie Antwerpen (MOS) Contactpersoon RLKGN Hanne Govaers Partners Provincie Antwerpen (MOS), basisscholen en secundaire scholen, natuurpunt, … Doelgroepen Schoolgaande kinderen (basisschool en secundair onderwijs), onderwijzend personeel Doelstelling  Schoolgaande jeugd in contact brengen met groen op de schoolterreinen  Opwaarderen ecologische functie schoolinfrastructuur Omschrijving Overal in de Westerse wereld verliezen kinderen het contact met hun natuurlijke omgeving. Oorzaken zijn onder meer het gebrek aan groene ruimte in de buurt, gevaarlijk verkeer, een onveiligheidsgevoel van de ouders en de overvloed aan binnenhuis-impulsen zoals TV en computer. Vooral in een versnipperde regio als Vlaanderen dreigt een vervreemding met de groene leefomgeving sterk tot uiting te komen. Het is bewezen dat voldoende contact met natuurlijke elementen noodzakelijk is voor de fysieke, mentale en sociale ontwikkeling van kinderen. Op meerdere manieren trachten beleidsmakers en initiatiefnemers dan ook het tij te keren en de jeugd opnieuw dichter bij het groen te brengen. Door de schoolomgeving groener in te richten en te voorzien in een breed gamma aan natuurlijke elementen wordt zowel de ecologische als de belevingswaarde van de schoolinfrastructuur vergroot. In samenwerking met de Provincie Antwerpen en het MOS wordt een traject uitgewerkt om een aantal geïnteresseerde scholen intensief te begeleiden bij hun participatieproces aan een groenere schoolomgeving. Verloop actie Reeds uitgevoerde acties:  Begeleiden van een eerste verkennend gesprek met leerkrachten en directie van de deelnemende scholen:  Basisschool ‘De Kameleon’ te Turnhout  Basisschool Mol-Ezaart  Technisch Instituut ‘Sint Paulus’ te Mol  Begeleiden participatief proces met leerlingen, buren, ouders en grootouders  Uittekenen ontwerpvoorstellen per school Geplande acties:  Coördineren van de uitvoering in maximale samenwerking met de schoolkinderen en onderwijzend personeel  Opvolgen van de vergroening  Opstarten ‘Groen op School’ in andere vestigingen Samenwerking en financiering Werkingskosten: Provincie Antwerpen (MOS)

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2013 – Planning 2014

Actie 12. Andere scholensamenwerking Initiatiefnemer/trekker RLKGN Contactpersoon RLKGN Joris Matthé, Steve Meuris Partners Scholen van het RLKDoelgroepen Leerlingen, leerkrachten, ouders leerlingen, recreanten,…

van

Doelstelling - Tot stand brengen van duurzame samenwerkingsverbanden tussen verschillende scholen van het werkinggebied onderling en met het RLKGN - Via concrete acties diverse afdelingen van scholen kunnen laten werken aan biodiversiteit, landschapsbeheer,… en zo praktijkervaring voor leerlingen te kunnen aanbieden. - Sensibilisatie van leerlingen, leerkrachten en ouders van leerlingen - Realisatie van enkele (deel)projecten van het RLKGN Omschrijving Naar aanleiding van het vleermuizenproject kwam in de loop van 2012 en 2013 een goede samenwerking tot stand tussen het RLKGN en de scholengemeenschap KOGEKA. Samen werkten we 9 maanden lang aan de bouw van een vleermuizentoren die momenteel in Vorselaar langs de Aa staat (zie projectfiche vleermuizen). Deze realisatie kreeg heel wat aandacht in de media waardoor ook andere scholen zich kandidaat stelden voor een samenwerking. Als partners vullen de scholen en RLKGN elkaar zeer goed aan. RLKGN heeft de theoretische expertise in huis om rond biodiversiteit verschillende projectideeën in detail uit te werken. Waar RLKGN echter nood aan heeft zijn mensen met technische kennis om die plannen in de praktijk om te zetten. Scholen zijn daarbij een geschikte partner. Ze krijgen via de projectideeën van RLKGN de kans om aan concrete en duurzame realisatie ifv biodiversiteit en landschap te werken. Het personeel van RLKGN springt bij in het productieproces, zorgt voor de nodige opvolging, bijsturing, theoretische achtergrond, springt bij in het productieproces indien gewenst en nodig en zorgt voor de hele fincanciering van het project en de administratieve opvoling (aanvraag vergunningen, overleg partnerverenigingen, lokale en federale overheden,…). De volledige coördinatie gebeurt met andere woorden door het Regionaal Landschap. Verloop actie Uitgevoerd 2012 – 2013 - zie vleermuizentoren - ophangen van enkele nestkasten voor huiszwaluwen aan de school Reuzepas in Oud-Turnhout - ophangen van 10 gierzwaluwnestkasten aan de schoolgebouwen van KOGEKA. Gepland 2013 – 2018 De mogelijkheden zijn quasi eindeloos. Enkele realisaties die al dan niet kunnen kaderen in reeds bestaande of aankomende nieuwe projecten van het RLKGN worden hieronder beschreven. 

Steenuilennestkasten en nestkasten voor Grote Gele Kwikstaart: relatief eenvoudige modellen van nestkasten dat zonder veel technische voorkennis en middelen kan aangemaakt worden. Steenuilnestkasten zijn erg efficiënt als ze in de juiste omgeving worden geplaatst. Nestkasten voor Grote Gele Kwikstaart kunnen slechts op enkele goed uitgekozen plaatsen aangebracht worden. 73

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2013 – Planning 2014

steenuilennestkast

nestkast Grote Gele Kwikstaart 

Sterneneilandjes: Zwarte Stern is een broedvogel van zoetwatermoerassen waar ze hun nest maken op lage drijvende vegetatie. In de Kempen komt de Zwarte Stern nog maar zelden voor voornamelijk door de afwezigheid van voldoende kleine ‘eilandjes’ in het moerasgebied. Vaak duurt het bij aanleg van nieuwe moerasgebieden, uitgraven van vennen,… heel wat jaren alvorens er een geschikte mozaïek van kleine eilandjes en open water ontstaat (als die er al komt). Er werd in het verleden reeds verschillende keren geëxperimenteerd met sterneneilandjes die die drijvende vegatatie nabootst. Maar steeds met wisselend succes. Het is erg cruciaal dat het drijvende platform zich ‘natuurlijk’ gedraagt in het water en zo diep mogelijk in het water ligt zonder te overstromen. Jongen van de Zwarte Stern moeten tijdens hun eerste verkenningen op het water ook terug op het nest geraken en daar gaat het vaak mis. Iets ambitieuzer dan de andere nestkasttypes dus, maar meer dan de moeite waard! Hieronder een natuurlijk (links) en kunstmatig nest (rechts)

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2013 – Planning 2014



Aanmaak infobord: Infoborden hebben een niet te onderschatten impact op het landschap. ‘Verbording’ van het landschap is ondertussen een bekend begrip bij natuur- en landschapsverenigingen en recreanten. Het is een bezorgdheid die we als Regionaal Landschap delen. Anderzijds zijn infoborden een geschikt medium om mensen te informeren over nieuwe initiatieven. Een mooi en subtiel model van infobord kan al veel van de bestaande frustratie opvangen. Infoborden dienen ook enkel geplaatst te worden daar waar de noodzaak het hoogst is.



Houten zitbanken – rondhout of plankenhout: ook hier geldt dat het oog ook wat mag hebben. Alle opties staan open en de keuze van het model hangt voornamelijk af van het beschikbaar materiaal en machinerie van de school, esthetiek maar ook kunstzinnigheid en creativiteit.



Onderwaterperiscoop: Deze optische metalen constructie doet hetzelfde wat een periscoop in bijvoorbeeld een duikboot doet, maar dan in omgekeerde zin. In plaats van een blik van onder water boven het wateroppervlak, biedt een onderwaterperiscoop een blik onder het wateroppervlak. Door het gebruik van spiegels kan je een blik werpen in de Kleine Nete zonder jezelf nat te moeten maken. De periscoop wordt bevestigd aan bestaande (voetgangers)bruggen. Voorwaarde is dat er voldoende plaats is op de brug om op een veilige manier gebruik te kunnen maken van de waterperiscoop. Bij voorkeur is er een fiets- of voetpad aanwezig. De waterperiscoop is in ‘rust’ boven het wateroppervlak. Op die manier wordt algenvorming zo goed mogelijk vermeden en kan er geen drijvend materiaal zich ophopen langs de schacht van de periscoop. De waterperiscoop kan eenvoudig naar beneden gehaald worden voor gebruik. Na gebruik zorgt een hydraulisch / veergespannen systeem binnenin dat de periscoop vanzelf langzaam weer boven water komt. Dit systeem is nieuw. Het geeft de voorbijganger de kans om het onderwaterleven op een andere manier te ontdekken dan bijvoorbeeld via een infobord. Bovendien weet je nooit wat je te zien krijgt. Elk nieuw bezoek kan andere waarnemingen opleveren. Niet alleen draagt dit systeem bij tot de belevingswaarde van recreatieve routes langs de Kleine Nete, het heeft ook een sterk educatief karakter, is een blikvanger voor de deelnemende partners aan het project en kan landschappelijk ook ingericht worden als bijzonder element of “Land Art”. Bij voorkeur wordt de periscoop langs drukbezochte knooppunten van recreatieve routes geplaatst, dichtbij horecazaken, parkeerplaatsen,… om het initiatief zoveel mogelijk onder de aandacht te kunnen brengen en om kans op vandalisme te kunnen beperken door een hogere sociale controle. Alvorens tot realisatie over te gaan zal dit initiatief getoetst moeten worden aan haalbaarheid qua kostprijs, materialen, duurzaamheid, zichtbaarheid onder water, mogelijkheden rond verlichting onder water gevoed door zonnepaneeltje… .

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2013 – Planning 2014



Minivleermuizentorentjes zijn eenvoudiger in opmaak maar bieden een gelijkaardig maar kleiner onderkomen dan de grotere toren in Vorselaar. Ze kunnen bevestigd worden op een paal of kunnen aan constructies of in bomen opgehangen worden.



Zwaluwtil: een til voor zwaluwen werd met succes in de meeste buurlanden reeds uitgetest. Het gaat om een grote torenconstructie met diverse kunstmatige dakoversteken in de juiste materialen en met de juiste afmetingen. Omdat huiszwaluwen koloniebroeders zijn, zijn zwaluwtillen vaak aantrekkelijker dan één enkele dakrand in een geschikte omgeving. Bovendien kan je een zwaluwtil plaatsen op de allerbeste locaties. Ambitieuze torens integreren ook een zolderruimte voor vleermuizen. De zwaluwtil staat momenteel gepland in het schooljaar 2014 2015.

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete



Jaarverslag 2013 – Planning 2014

Insectenhotel: een eenvoudige constructie, maar kan ook heel ambitieus opgevat worden. Er zijn eindeloos veel verschillende modellen. Insectenhotels kunnen ingezet worden in natuurreservaten maar eveneens bij fruit- en groententelers ter bevordering van de bestuiving.

Nazorg en opvolging Er zal samengewerkt worden met o.a. Natuurpunt en vrijwilligers van het RLKGN om de resultaten van terreiningrepen op te volgen. Samenwerking en financiering Concreet werden nog geen middelen aangevraagd voor nieuw geplande acties. Mogelijkheden zijn echter: Dienst Duurzaam Milieu- en Natuurbeleid van de Provincie Antwerpen, Quick Wins ikv IHD’s, beheerovereenkomsten via VLM, Leader, PDPO,… Gelinkte acties Actie 2. Huis-, boeren- en gierzwaluwen Actie 4. Vleermuizen

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2013 – Planning 2014

Actie 13. Kleine landschapselementen

Initiatiefnemer/trekker RLKGN Contactpersoon RLKGN Els Oostvogels Partners Gemeenten, Natuurpunt, landbouworganisaties, wildbeheereenheden, Nationale Boomgaardenstichting, Agentschap Natuur en Bos, Agentschap Onroerend Erfgoed, … Doelgroepen Diverse grondeigenaars en -pachters: particulieren, verenigingen, landbouwers, openbare besturen, Doelstelling Behoud, herstel en uitbreiding van het netwerk van kleine landschapselementen (houtkanten, hagen, poelen, dreven en hoogstamboomgaarden) in functie van landschapsherstel, landschapsbeleving, natuurbehoud, erfgoedherstel, natuurverbindingen, versterking van ecologische corridors, en behoud van autochtone bomen en struiken. Omschrijving Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete wil meewerken aan het behoud, herstel en uitbreiding van landschappelijk en cultuurhistorisch waardevolle landschapselementen met een hoge ecologische en erfgoedwaarde, zoals hoogstamboomgaarden, hagen en houtkanten, dreven en poelen. Met bijzondere aandacht voor het historisch voorkomen van kleine landschapselementen in het landschap willen we de missing links binnen het KLE-netwerk in kaart brengen en waar mogelijk en wenselijk herstellen. Als basis voor de selectie van missing links willen we historische kaarten vergelijken met actuele inventarisaties (onder meer de provinciale landschapskaart). Vanaf 2013 zal het Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete meer en meer inzetten op gebiedsgerichte werking. Op deze manier kan integraal en met een visie gekeken worden naar een projectgebied. Met de betrokken landschapsactoren wordt getracht het netwerk van KLE’s in deze gebieden doordacht te versterken.

Naast het landschappelijk en cultuurhistorische aspect, is ook het behoud van streekeigen genetisch materiaal en versterking van biodiversiteit een doelstelling. KLE’s worden steeds gescreend op 78

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2013 – Planning 2014

aanwezigheid van autochtone genenbronnen en bij aanwezigheid wordt deze vrijgesteld, en indien mogelijk verder opgekweekt. De aanplantingen van nieuwe KLE’s gebeuren dan ook steeds met autochtoon plantgoed. Hagen, houtkanten en (knot)bomenrijen zijn belangrijke landschapsbepalende elementen met een grote waarde als habitat, fourageerplaats of migratieroute voor talrijke dieren en planten. De laatste jaren is hun dichtheid echter sterk afgenomen. KLE’s zullen hersteld, uitgebreid en nieuw aangelegd worden. Bij het herstel van deze kleine landschapselementen wordt rekening gehouden met:    



cultuurhistorisch voorkomen van KLE’s wenselijkheid van heraanplant uitgaande van de huidige natuur- en landschapswaarden het voorhande opgekweekte autochtoon plantgoed. meerwaarde van de locatie voor heraanplant: voldoende landschappelijke en/of natuurwaarde in de nabijheid (liefst nabij andere KLE, bos, natuurgebieden, groenblauwe verbindingen), exacte ligging niet in ‘vertuinde’ plek, voldoende ruimte voor aanplant (min. 10 meter haag / houtkant). haalbaarheid, b.v. in functie van landbouwbedrijfsvoering

Verloop actie Uitgevoerd 2013  Op 28 locaties binnen het werkingsgebied van RLKGN werd gewerkt aan herstel of uitbreiding van kleine landschapselementen.

Overzicht projecten met aanplant of herstel KLE’s



Voor Kasterlee werd in 2013 de start gemaakt voor een inventaris van alle KLE’s binnen de gemeentegrenzen. Deze inventaris werd opgemaakt in kader van een eindwerk van studenten van de Hogeschool Thomas More uit Geel. De inventaris werd opgemaakt samen met een team van vrijwilligers. Het eindwerk vormt voor de gemeente een nulmeting van het aandeel KLE’s en zal daarnaast aanbevelingen doen omtrent KLE-beheer in de gemeente, hier zullen potentiële projecten uit verder vloeien.

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2013 – Planning 2014

HAGEN EN HOUTKANTEN 

aanplant van 2321 meter nieuwe hagen en houtkanten, met een totaal van 8725 stuks plantgoed



516 m achterstallig beheer van houtkanten werd uitgevoerd

HAGEN & HOUTKANTEN nr gemeente

aard werken

aantal

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 24

hakhoutbeheer hakhoutbeheer historische houtkant houtkant haag gemengde haag gemengde haag bessenstruiken haag gemengde haag haag gemengde haag gemengde haag/ bosrand gemengde haag gemengde haag gemengde haag houtkant gemengde haag houtkant gemengde haag houtkant houtkant houtkant houtkant en gemengde haag Houtkanten haag TOTAAL 2013

/ / 120 112 20 9 4 360 1106 152 1104 1170 390 191 82 174 481 899 100 468 403 420 400 160 400

Olen Olen Geel Geel Geel Geel Geel Meerhout Meerhout Meerhout Retie Turnhout Meerhout Meerhout Mol Mol Retie Retie Retie Geel Geel Geel Herenthout Herentals Oud-Turnhout

8725

lengte (m) / / 75 58 12 12 12 78 256 34 358 217 126 65 48 74 133 97 30 149 110 74 103 80 120 2321

beheer(m) financiering 357 162 / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / 519

AOE AOE AOE AOE AOE AOE AOE AOE AOE AOE AOE AOE AOE AOE AOE AOE AOE AOE AOE AOE AOE AOE AOE AOE DMN-provant

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2013 – Planning 2014

HOOGSTAMBOMEN EN KNOTBOMEN 

aanplant van 740 meter bomenrij, totaal 109 hoogstammen en knotbomen.

BOMENRIJ nr gemeente 1 Geel 2 Meerhout 3 Meerhout 4 Retie 5 Retie 6 Retie 7 Retie 8 Meerhout 9 Turnhout 10 Meerhout 11 Meerhout 12 Geel 13 Oud-Turnhout

soorten zomereik knotwilg knotwilg zomereik knoteiken, linde knotwilgen knotelzen zomereiken knoteiken linde, notenboom knoteiken es, zomereik paardenkastanje TOTAAL 2013

aantal 2 3 4 12 10 16 22 7 5 8 3 3 14 109

lengte (m) 20 10 17 198 64 73 106 70 11 30 9 12 120

financiering AOE AOE AOE AOE AOE AOE AOE AOE AOE AOE AOE AOE DMN-provant

740

BOOMVERZORGING In 2013 werden voor vijf sites een erkend boomverzorger aangesteld. In totaal kregen 76 monumentale bomen een herstelsnoei en verzorging. Voor de site Kabouterberg in Kasterlee werd een bomenbeheerplan opgemaakt. Dit in functie van de dennen met luchtwortels, de oude eikenhakhoutstoven. Het plan krijgt uitvoering in 2014. BOOMVERZORGING nr 1 2 3 4 5

gemeente grobbendonk Herentals Mol, Postel Kasterlee Balen

eigenaar particulier particulier particulier openbaar particulier

aard werken boomverzorging fase 2 herstelsnoei boomverzorging lindendreef herstelsnoei fase 2 boomverzorging monumentale eiken bomenbeheerplan site Kabouterberg herstelsnoei autochtone wilde peer TOTAAL 2013

aantal 22 45 8 … 1 76

financiering AOE AOE AOE AOE AOE 81

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete



Jaarverslag 2013 – Planning 2014

aanplantingen met Plant van Hier

gepland 2014 In 2014 wordt de landschapswerking van het RLKGN verdergezet. Volgende werken inzake KLE’s zijn op dit moment reeds gepland:  aanleg 1600m hagen en heggen (1200m particulier en 400m gemeenten)  aanleg 2200m houtkant en herstel 730m houtkant  aanleg 8 hoogstamboomgaarden en herstel 1 hoogstamboomgaard  aanleg 3500m bomenrijen/dreven en herstel 400m bomenrijen  aanleg 300m bosrand  aanleg 750m knotbomenrij en herstel 300m  aanleg 10 solitaire bomen (-groepen)  Nazorg en opvolging Aangelegde en herstelde KLE’s worden minstens om de drie tot vijf jaar bezocht; hierbij wordt een foto gemaakt, de evolutie en de aanwezige flora en/of fauna beschreven. Alle informatie wordt in een GISgerelateerde databank bijgehouden. Samenwerking en financiering Het hoofdaandeel van de middelen voor het herstel van kleine landschapselementen wordt bekomen via het Agentschap Onroerend Erfgoed, deze ondersteunt de landschapswerking en werking van landschapsanimator en landschapsteam. Deze middelen kunnen besteed worden binnen de landschapsatlas (ankerplaats en relictzone). Daarnaast worden nog projectmiddelen bij de Dienst Milieu en Natuurbeleid van de provincie Antwerpen aangevraagd. Deze middelen gebruikt het RLKGN om ook projecten met een meerwaarde voor landschap, erfgoed of natuur buiten de landschapsatlas te kunnen ondersteunen. Particuliere initiatieven en projecten krijgen de voorang. Gelinkte acties Actie 10. Plant van Hier Actie 15. Poelen Actie16. Hagen, houtkanten en bomerijen met erfgoedwaarde Actie 17. Landschapsanimator en landschapsteams Actie 18. Herstel kleinschalig religieus erfgoed Actie 27. Stroomlijnen van gemeentelijke subsidiereglementen

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2013 – Planning 2014

Actie 14. Hoogstamboomgaarden

Partners Private grondeigenaars, openbare besturen, VELT, AOE Doelgroepen Diverse grondeigenaars: landbouwers, particulieren, openbare besturen, verenigingen, … Doelstelling Behoud, herstel en uitbreiding van streekeigen hoogstamboomgaarden binnen het werkingsgebied. Omschrijving Het aandeel hoogstamboomgaarden in RLKGN is zeer beperkt, maar daarom des te kwetsbaarder als biotoop en cultuur-historisch landschapselement. RLKGN wil hoogstamfruit opnieuw in de kijker plaatsen, de kennis erover vergroten en het herstel en de aanleg van hoogstamboomgaarden in het werkingsgebied ondersteunen, met bijzondere aandacht voor het gebruik van streekeigen variëteiten en een goed onderbouwde vorming van geïnteresseerde grondeigenaars. Voor hoogstamboomgaarden werden door de eeuwen heen typische streekrassen geselecteerd, soms tot op gehuchtniveau. Hoogstamboomgaarden hebben ook een ecologische waarde, enerzijds omdat ze wegens hun ingebouwde weerstand tegen ziekten en droogte zonder gebruik van pesticiden geoogst kunnen worden, en anderzijds omdat ze gastheer zijn voor en voedsel bieden aan tal van insecten, vogels (steenuil) en kleine zoogdieren (egels, vleermuizen). De voorbije tientallen jaren zijn duizenden hoogstamfruitbomen gesneuveld in de concurrentiestrijd met de meer productieve laagstammen. Het Regionaal Landschap wil herstel en uitbreiding van hoogstamboomgaarden stimuleren binnen haar werkingsgebied stimuleren. Uitgevoerd 2013  aanplant van 6 hoogstamboomgaarden met een totaal van 77 fruitbomen  inrichting cursus snoei hoogstamfruit (voorjaarsnoei en zomersnoei)

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2013 – Planning 2014

Overzicht aanleg hoogstamboomgaarden HOOGSTAMBOOMGAARDEN nr 1 2 3 4 5 6

gemeente Geel Meerhout Retie Meerhout Turnhout Retie

eigenaar particulier particulier particulier particulier particulier particulier

project landschapsherstel landschapsherstel landschapsherstel landschapsproject herstelsnoei landschapsherstel TOTAAL 2013

aantal 11 26 5 12 7 16 77

financiering AOE AOE AOE AOE AOE AOE

gepland 2014 In 2014 wordt de werking rond hoogstamboogaarden verder gezet.  aanleg 8 hoogstamboomgaarden en  herstel 3 hoogstamboomgaarden  inrichting cursus beheer en snoei hoogstamboomgaard Nazorg en opvolging Informatie over de aangelegde en herstelde hoogstamboomgaarden wordt in een GIS-gerelateerde databank bijgehouden. Eigenaars worden op de hoogte gehouden van onze activiteiten rond hoogstamfruit en gestimuleerd om een correct beheer toe te passen. Samenwerking en financiering 70% door RLKGN via subsidies AOE of projectsubsidies provincie Antwerpen, 30% door grondeigenaars

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2013 – Planning 2014

Actie 15. Aanleg & inrichting ecologische poelen

Initiatiefnemer/trekker RLKGN Contactpersoon RLKGN Els Oostvogels, Steve Meuris Partners Gemeenten, natuurpunt, particulieren, ANB, AOE Doelgroepen Diverse grondeigenaars: landbouwers, particulieren, openbare besturen, verenigingen Doelstelling Het historische poelennetwerk in het werkingsgebied versterken om zo de landschapskwaliteit te verbeteren en bijkomend het leefgebied voor watergebonden fauna en flora te verbeteren, verbinden en uit te breiden. Via sensibilisatie en promotie verschillende doelgroepen overtuigen van de waarde van poelen. Omschrijving Het historische landbouwlandschap was rijk aan poelen. Door de evolutie in het landgebruik en de landbouwmethoden zijn dergelijke poelen zeldzaam geworden. Om dit cultuurhistorische en landschappelijk erfgoed te herstellen, worden poelen hersteld of aangelegd. Bijkomend wordt het leefgebied voor watergebonden planten en dieren verbeterd en uitgebreid door de versterking van het al bestaande poelennetwerk. Voorkeur wordt gegeven aan locaties met een historische aanwezigheid van een poel of op plaatsen met voldoende landschaps- en natuurwaarde. Verloop actie Reeds uitgevoerd 2013 19 poelaanvragen werden bekeken, waarvan  5 werden doorgevoerd te Olen (sluizencomplex) – project Biodiversiteit lokaal bekeken Communicatie via RTV  6 werden ongeschikt bevonden of tijdelijk on hold gezet in onderling overleg met de eigenaars  4 worden opgenomen in een groter project of wachten nog op extra input omtrent de terreinsituatie  4 werden vergund – graafwerken gepland in 2014 85

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2013 – Planning 2014

3 aanvragen voor ecologische omvorming van visvijvers werden bekeken  Verkennend terreinonderzoek  Bijkomend terreinonderzoek met expertise RLLK en RLH ikv gelijkaardige projecten  Verdere uitwerking projecten staat ingepland 2014  Gepland 2014 en verder Terreinrealisaties  Opgestarte projecten 2013 worden verder uitgewerkt  Verdere behandeling van binnenkomende aanvragen Nazorg en opvolging Particulieren tekenen een contract (eigenaar betaalt 30%, behoudt de poel voor min. 10 jaar, staat in voor regulier onderhoud, zet geen planten of dieren uit, gebruikt geen pesticiden in de omgeving van de poel, beschermt de poel tegen grote grazers, laat monitoring en publicatie van gegevens toe). Aangelegde en herstelde poelen worden minstens om de drie jaar bezocht. Samenwerking en financiering Poelaanleg of –herstel: 70% door RLKGN via subsidies AOE (ikv landschapsherstel) of Provincie Antwerpen, 30% door grondeigenaars. Gelinkte acties Actie 27. Stroomlijnen gemeentelijke KLE-subsidiereglementen Actie 38. Communicatie

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2013 – Planning 2014

Actie 16. Hagen, houtkanten en bomen(rijen) met erfgoedwaarde

Initiatiefnemer/trekker RLKGN Contactpersoon RLKGN Els Oostvogels, Steve Meuris Partners Gemeenten, landbouworganisaties, particulieren, wildbeheereenheden, AOE, … Doelgroepen Diverse grondeigenaars: landbouwers, particulieren, openbare besturen, verenigingen, … Doelstelling Behoud, herstel en uitbreiding van het netwerk van historische hagen, houtkanten en bomenrijen in functie van landschapsherstel, landschapsbeleving, natuurbehoud, versterking van ecologische corridors en behoud van autochtone bomen en struiken. Omschrijving Met bijzondere aandacht voor het historisch voorkomen van hagen, houtkanten en bomenrijen in het landschap willen we de missing links binnen het KLE-netwerk in kaart brengen en waar mogelijk en wenselijk herstellen. Als basis voor de selectie van missing links willen we historische kaarten vergelijken met actuele inventarisaties (onder meer de ‘provinciale landschapskaart’, PIH 2007). Voor de aanplant en herstel van hagen, houtkanten en bomen(rijen) wordt rekening gehouden met:  cultuurhistorisch voorkomen van hagen, houtkanten en bomen(rijen)  wenselijkheid van heraanplant uitgaande van de huidige landschapswaarden  meerwaarde van de locatie voor heraanplant: erfgoedwaarde, voldoende landschappelijke en/of natuurwaarde in de nabijheid (liefst nabij andere KLE, bos, natuurgebieden, groenblauwe verbindingen), exacte ligging niet in ‘vertuinde’ plek of het doel moet zijn vertuining wegwerken, voldoende ruimte voor aanplant (min. 10 meter haag / houtkant).  overeenkomst met eigenaar: bijdrage van 30% in de kosten, akkoord over soortenkeuze (autochtoon en standplaatsgeschikt), haag/houtkant te onderhouden en te behouden voor een minimumperiode van 10 jaar, geen pesticiden te gebruiken in de aanplant, toelaten 87

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2013 – Planning 2014

monitoring en publicatie van gegevens; RLKGN levert plantschema en organiseert de eventuele aanbesteding. Verloop actie Reeds uitgevoerd 2013 Voor het beheer van bepaalde bomen(rijen) (knotbomen) is een knotteam opgestart. Het doel van het knotteam is om vraag naar hout koppelen aan eigenaars met aanbod aan hout, zodat het beheer van de bomen gegarandeerd wordt. In het voorjaar en najaar van 2013 werden de eerste locaties beheerd. Knoteiken Herselt  Quick Win Merode (VLM): Projectverkenning bescherming en herstelsnoei autochtone knoteiken Merodegebied Herselt (drie eiken) met alle partners (eigenaar, VLM, ANB, gemeente, RLKGN, boomverzorger) Onafhankelijkheidslinde - Morkhoven  Acute onderhoudsnoei onafhankelijkheidslinde (1830) te Morkhoven centrum  Sensibilisatie en commmunicatie rond erfgoedwaarde van dit relict (RTV, Gazet Van Antwerpen, nieuwsbrief RLKGN)  Dendrochronologisch onderzoek ism Agentschap Onroerend Erfgoed  Determinatie ikv linde-archief Vlaanderen ism Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek  Aftoetsen beschermingsaanvraag erkend monument Wilde Peer - Balen  Onderhoudssnoei Wilde peer  Opmaak vergunning vrijstellen autochtone houtkant (kappen Canadapopulieren) Historische houtkant (Ferraris) – Olen  Historische kaartstudie  Advies en begeleiding naar de omvorming van bomenrij naar houtkant  Aanvraag stedenbouwkundige vergunning  Begeleiding aanplant Historische houtkant (Ferraris) – Herentals, Vuilvoort  Historische kaartstudie  Advies en begeleiding beheer  Advies in functie van stedenbouwkundige vergunning

Gepland 2014 en verder Knoteiken Herselt  Projectuitvoering Quick Win Merode - knoteiken Herselt (indien officiele goedkeuring) Onafhankelijkheidslinde - Morkhoven  Opmaak beschermingsdossier en beheerplan ism betrokken partners Wilde Peer - Balen  Vrijstellen Wilde peer en autochtone relicten (kappen Canadapopulieren) Historische houtkant (Ferraris) – Olen  Opvolgen en nazorg beheer houtkant Historische houtkant (Ferraris) – Herentals, Vuilvoort  Advisering aanplant  Herstel houtkanten, heraanplant verdwenen houtkanten 88

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

ď&#x192;ź

Jaarverslag 2013 â&#x20AC;&#x201C; Planning 2014

Opvolging beheer

Nazorg en opvolging Aangelegde en herstelde hagen en houtkanten worden minstens om de drie tot vijf jaar bezocht; hierbij wordt een foto gemaakt, de evolutie van de haag of houtkant en de vegetatie beschreven. Alle informatie wordt in een GIS-gerelateerde databank bijgehouden.

Samenwerking en financiering Aankoop plantgoed en indien van toepassing aanplant: 70% door RLKGN via subsidies AOE; 30% door grondeigenaars. Gelinkte acties Actie 10. Plant van hier Actie 19. Knotteam (Landschap zoekt kapper: knotteam) Actie 27. Stroomlijnen gemeentelijke KLE-subsidiereglementen En Sensibilisering, educatie en info over kleine landschapselementen

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2013 â&#x20AC;&#x201C; Planning 2014

II - Landschapszorg en streekeigen karakter Actie 17. Landschapsanimator en landschapsteams

Initiatiefnemer/trekker RLKGN Contactpersoon RLKGN Els Oostvogels Partners Agentschap Onroerend Erfgoed Doelgroepen Grondeigenaars en â&#x20AC;&#x201C;pachters, lokale overheden en verenigingen (hoofdzakelijk in ankerplaatsen, relictzones) Doelstelling Cultuurhistorisch herstel van landschappen en klein historisch erfgoed (voornamelijk in ankerplaatsen of relictzones).

Landschapsatlas (aanduiding van ankerplaats en relictzone in werkingsgebied RLKGN)

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2013 – Planning 2014

Omschrijving Een aanzienlijk deel van de landschappelijk waardevol gebieden in de streek is in eigendom en/of beheer van particulieren, verenigingen of lokale overheden. Via de landschapsanimator kan RLKGN deze groep van eigenaars/beheerders ondersteunen om bij de inrichting en het beheer van deze gebieden de landschappelijke waarde te behouden en te versterken. De werking van de landschapsanimator ging van start in 2012. Vanaf toen kreeg het RLKGN middelen voor de aanwerving van een landschapsanimator en middelen om projecten in uitvoering te brengen. De landschapsanimator staat in voor:     

communicatie en bekendmaking naar de doelgroepen (via de Landschapskrant, website, media, doelgroepenpers, …) contact en overleg met de eigenaar/beheerder die een beroep wenst te doen op de landschapsanimator opmaak van inrichtings- en beheerplannen in nauw overleg met eigenaar/beheerder begeleiden van uitvoering van eenmalige inrichtings- en beheerwerken door de landschapsteams voorzien van de nodige nazorg in nauw overleg met eigenaar/beheerder

De landschapsteams zijn geen vast, duidelijk aanwijsbaar arbeidersteam, maar een benaming voor bestaande (bij voorkeur) sociale economiebedrijven en/of aannemers die werken voor de landschapsanimator uitvoeren. Verloop actie Uitgevoerd 2012

Uitgevoerde projecten door landschapsanimotor en landschapteam

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2013 â&#x20AC;&#x201C; Planning 2014

UITGEVOERDE PROJECTEN LANDSCHAPSWERKING 2013 nr gemeente 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15

Grobbendonk Derde Sas 9 Meerhout Vogelspoel Steenovens Mol Postel Geel Bel Meerhout Kluterstraat Retie Goorstraat Herentals Ghellincklaan Herentals Ghellincklaan Turnhout Stoktsedriesen Retie Boogstraat Turnhout Kastelein Sint Meerhout Niklaasstraat Mol Platanenlaan kanaalzone Olen sluizen Geel omgeving Zegge

16 Geel 17 18 19 20

locatie

Balen Balen Herentals Herentals

Mosselgoren Topmolenstraat Topmolenstraat Vuilvoort De Hellekens

21 Turnhout

Riststraat

Kasterlee Beerse Grobbendonk Turnhout Balen Olen Mol Olen 30 Herenthout

Kabouterberg Oostmalseweg Binnenheide De Wieltjens De Malou Sluizenweg Postel Heibloem Roerdompstraat Langstraat

22 23 24 25 26 27 28 29

aard van de werken

landschatl as

bomenbeheerplan - herstelsnoei eiken fase II dreefherstel

x x

boomverzorging momumentale eiken

landschapsherstel historisch akkercomplex landschapsherstel landschapsherstel dreefherstel fase 2 herstel veldkapel park- en landschapsherstel aan Lourdesgrot landschaps- en boomgaardherstel landschapsherstel

x x x x x x x x

landschapsinrichting bij hoeve

landschaps- en parkinrichting fase II

landschapsinrichting poelen houtkanten

landschapsherstel: aanplant houtkanten landschapsherstel: aanplant houtkanten en bomen houtig erfgoed: herstelsnoei wilde peer beheer houtkant met wilde peer herstelbeheer historisch hakhout houtkantenherstel volkstuinen Hellekens ind.erfgoed stabiliteitstudie La Bonne Esperance opmaak bomenbeheerplan landschapsherstel: knotbeheer: cursuslocatie beheer hoogstamboomgaard: cursuslocatie opstart en prospectie gebiedswerking opstart en prospectie gebiedswerking historische houtkanten testcase landschapsherstel bufferstrook Olens Broek inpassing vogelopvangcentrum

beschermd landschap

x x x x x x x x x x x x x x

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2013 – Planning 2014

1. Sassenierswoning Grobbendonk: FASE II herstelsnoei

De Saswachterswoning werd visueel gescheiden door een uitgegroeide aanplant van coniferen, deze werden in 2012 verwijderd. De monumentale bomenrij van zomereik en Amerikaanse eik die het perceel begeleidt had herstel en verzorging nodig. Hiervoor werd door een erkend boomverzorger een visuele boomveiligheidscontrole uitgevoerd en een bomenbeheerplan opgemaakt. Dit bomenbeheerplan werd afgetoetst met het Agentschap Natuur en Bos, Agentschap Onroerend Erfgoed en de gemeente Grobbendonk. De eerste fase (noordelijke rij bomen langsheen het fietspad) werd hiervan uitgevoerd. Onderstaande figuur geeft de samenvatting van het bomenbeheerplan opgemaakt door Bergen Boomverzorging en TreeCompass. Uitgevoerd 2013  Herstelsnoei fase II Gepland 2014  Inrichting site en uitvoering ontwerpplan

2. Meerhout, Vogelspoel, dreefherstel In kader van het drevenbeheerplan voor de gemeente Meerhout werden een aantal dreven hersteld in 2012. Op deze aanplant vielen 7 bomen uit, deze werden vervangen met nieuw plantgoed in 2013 zodat de dreven in zijn geheel kunnen opgroeien.

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2013 – Planning 2014

3. Mol, Postel, herstelsnoei van monumentale eiken De site van sluit aan bij het kasteeldomein De Broqueville en het kleinschalig landschap van de site Heibloem te Postel. De eigenaars willen voor hun gronden een landschapsbeheerplan opmaken en in uitvoering brengen in 2014. In eerst fase werden de bomen bekeken en door een erkend boomverzorger werd voor 8 monumentale eiken aan deze site een beheervisie uitgewerkt en uitgevoerd.

Uitgevoerd 2013  Herstelsnoei Gepland 2014  Inrichting site en uitvoering ontwerpplan

4. Geel, Bel, landschapsherstel bij hoeve

De oude boerderij in Geel, Bel, wordt ingepast in het omliggende landschap. Een gedeelde is gelegen in beschermd landschap, de opmaak van het ontwerp en inrichting van het perceel werd dan ook in nauwe samenwerking met het Agentschap Onroerend Erfgoed gedaan.

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2013 – Planning 2014

Het project sluit aan op het historische akkercomplex van Geel Bel. Er werd in dit, van oorsprong gebied met open karakter, gekozen om geen extra aanplant van KLE’s te doen. Enkel bij de boerderij werd de historische boomgaard met hagen uitgebreid en hersteld. Het hooiland werd omringd met een ‘verromelde’ en hoge omheining, deze werd vervangen door een lage en inpasbare afrastering.

5. Meerhout, Kluterstraat, inpassing woning in waardevol en kleinschalig landschap Dit project beoogt het inpassen van de percelen in het kleinschalig landschap met houtkanten en hooilandjes. De exoten (coniferen) worden verwijderd, de boomgaard hersteld en streekeigen hagen, houtkanten en knotbomen aangeplant. De betonnen constructies en omheiningen worden opgeruimd. De voormalig visvijver op het perceel is in 2012 omgevormd naar een natuurlijke poel. De aanplant en verwijderen exoten is voorzien in 2013. Alle exoten worden verwijderd en vervangen door inheemse en streekeigen hagen en houtkanten.

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2013 â&#x20AC;&#x201C; Planning 2014

6. Retie, landschapsherstel bij hoeve Landschapsherstel rond een hoeve in Retie door de aanplant van KLEâ&#x20AC;&#x2122;s in een uitgekleed landschap: houtkanten, (gemengde) hagen, knotbomen, hoogstamboomgaard bij de hoeve. De afrastering werd vervangen door kwalitatieve afrastering. (de materialen voor de tuinsituatie en rijpiste werden uiteraard niet mee voorzien).

7 en 8. Herentals, De Ghellincklaan, herstel veldkapel, herstelsnoei dubbele lindendreef, faseII

De Ghellincklaan is de weg die het dorp van Noorderwijk verbindt met het domein van het kasteel van Noorderwijk. Het is een ongeveer 800 m lange dubbele lindedreef die vroeger als de Grote Lindedreef bekend stond. De huidige dreef is aangeplant in 1870, maar is al zichtbaar op de kaart van Ferraris. In 2012 werd door een boomverzorger een bomenbeheerplan opgemaakt. Een eerste fase van de herstelsnoei werd uitgevoerd. In 2013 worden de werken verder gezet. In de dreef werd een kapelletje hersteld ter nagedachtenis van Henri Bouwen. Een jongen van 17 die dodelijk getroffen werd tijdens WOII net voor de bevrijding. De kapel en een infobordje werden ingehuldigd op 11 november samen met de heemkundige kring en de stad Herentals. 96

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2013 – Planning 2014

9. Turnhout, park met Lourdesgrot Deze grot hoorde van oorsprong bij de gronden aan het SintJozefcollege van Turnhout, bij de bouw van de ring werd de grot afgesloten van het schooldomein en raakte in onbruik. Het project beoogt het heropenen van het parkje bij de grot, het bouwkundig herstel van de grot en het ontsluiten van het parkje met een nieuw pad.

Dit project verloopt in samenspraak met de stad Turnhout die recent het beheer van de gronden van de school heeft overgenomen. De percelen zullen opengesteld worden door de aanleg van een wandelpad. Uitgevoerd 2013  Verwijderen opslag  Aanplant buffer naar de ring en aangesloten bebouwing Gepland 2014  Inrichting park  Bouwkundig herstel Lourdesgrot  Aanleg wandelpad  Aanleg poel

10. Retie, landschapsherstel en herstel hoogstamboomgaard

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2013 â&#x20AC;&#x201C; Planning 2014

Landschapsherstel en herstel van de hoogstamboomgaard van de achterliggende percelen bij deze woning in Retie. Exoten werden verwijderd, de betonnen hoge afsluiting werd vervangen door een lage inpasbare afsluiting, hagen en houtkanten en hoogstamfruitbomen werden aangeplant.

11.Turnhout, landschappelijke inpassing tuin

Het perceel sluit aan bij open waardevol landschap en natuurgebied Dombergheide. Om de woning beter inpasbaar te maken werden exoten en naaldhoutaanplant vervangen door een heg, houtkant en knoteiken. De boomgaard bij de woning krijgt in het voorjaar een herstelsnoei. 12. Meerhout, landschapsinrichting bij langgevelhoeve

Bij deze langgevelhoeve werden de coniferen verwijderd en vervangen door knoteiken, hoogstamboomgaard, moestuin, notenbomen, lindes, knoteiken en hagen. Het achterstallig beheer van de oude leilindes bij de hoeve werd weggewerkt.

13. Mol, parkherstel Landschapsherstel bij een villa in Mol. Het perceel aan de Platanenlaan is gelegen op het oude industrieterrein van Nyrstar en is gedeeltelijk ingekleurd als parkgebied op het gewestplan. De eigenaars willen het huis landschappelijk inpassen in de omgeving en willen het perceel een parkachtig uiterlijk geven. De eigenaars lieten door een tuinarchitect een plan opmaken, het plan werd door het RLKGN 98

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2013 â&#x20AC;&#x201C; Planning 2014

aangepast met inheems en standplaatseigen plantgoed. Bosranden, een stukje loofbos en houtkanten werden toegevoegd om de landschappelijke inpassing te maken. De formele haagstructuur aan de villa werd bewaard. Een deeltje van de werken werd al uitgevoerd in 2012. De werken werden verdergezet begin 2013. 14. Olen, hakhoutbeheer en aanleg van poelen Aanleg van 5 poelen langsheen het sluizencomplex aan het kanaal in Olen werd ondersteunt door de landschapswerking. (zie Actie X poelen) . De randen van de percelen werden in hakhoutbeheer gezet, dit om de lichtinval in de poelen te maximaliseren.

15. Geel, aanleg houtkanten Een bestaande houtkant aan een weiland, gelegen aan de Mosselgoren, omgeving Zegge, wordt verbreed en verdicht, op een lengte van 75m wordt de houtkant met 6 meter uitgebreid. Er worden ook enkele hoogstammen aangeplant aan de rand van de weide, het gaat om een es, zomereik en een knotzomereik.

16. Geel, aanleg houtkanten verwijderen afrastering Aan een weiland gelegen in de omgeving van de Zegge werden nieuwe houtkanten aangeplant, de aanwezige verrommelde afrastering werd verwijderd. Het gaat om een totale lengte van 260m nieuwe houtkant, bestaande uit een driedubbele rij bosgoed.

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2013 â&#x20AC;&#x201C; Planning 2014

17 en 18. Balen, Herstelsnoei autochtone wilde peer Acties ter beheer van houtig erfgoed en autochtone zaadbronnen werden mede ondersteunt door de landschapswerking.

19. Herentals, historisch hakhout, omgeving Vuilvoort

Een particuliere eigenaar met een aantal weilanden met houtkanten gelegen in het kleinschalig landschap aan de Vuilvoort wil de houtkanten opnieuw in hakhoutbeheer brengen. Het weiland is aan de straatzijde omzoomd met een houtkant van zomereik (gelegen op een aarde wal) en aan de randen tussen de weilanden omzoomd met een houtkant bestaande uit zwarte els, meidoorn en spork. Historische kaartstudie en veldwerk geven aan dat het om historisch 100

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2013 – Planning 2014

hakhout gaat. De eigenaar wil het achterstallig beheer wegwerken en het historische kleinschalige landschap waar mogelijk herstellen. Uitgevoerd 2013  Kaartstudie  Veldwerk  Begeleiding en advisering in functie van stedenbouwkundige aanvraag Gepland 2014  Uitvoering hakhoutbeheer  Herstel houtkanten en kleinschalig landschap

20. Herentals, herstel houtkanten aan volkstuin op de Hellekens In het centrum van Herentals, binnen de ring, in de vallei van de Kleine Nete ligt een open gevrijwaard gebied, ‘de Hellekens’. Het gebied is een aaneenschakeling van kleine wei- en hooilanden met relicten van kleine landschapselementen en een aantal volkstuintjes. Binnen dit project werden de houtkanten van zwarte els, met een totale lengte van 80m, langs een van deze volkstuintjes hersteld.

21. Turnhout, cementfabriek La Bonne Esperance, industrieel erfgoed

De baksteenindustrie heeft een grote invloed gehad op de ontwikkelingsgeschiedenis van kanaalzone Dessel-Schoten tussen Beerse en Arendonk, zowel op de cultuur, het landschap en de natuur. Momenteel zijn er nog heel wat restanten van de baksteenindustrie in het landschap overgebleven. Eén van de cultuurhistorische restanten die we nu nog kunnen terugvinden is de ringoven aan de oude steenbakkerij in Turnhout. Deze ringoven is aan herstel toe. Begin 20ste E werd langsheen het kanaal een cementfabriek gebouwd. Deze was maar enkele jaren operatief en staat sindsdien leeg. In 2012 werd een bouwfysische studie opgestart, deze werd afgerond in 2013. Op basis van de resultaten en verder overleg tussen de betrokken partners zal op termijn een traject van mogelijk beheer worden uitgestippeld. Het uitgangspunt is een compromis te vinden tussen de aanwezige natuurwaarden (populatie vleermuizen, kalkminnende planten) en de erfgoedwaarde van de site. 22. Kasterlee, kabouterberg Het gebied kabouterberg en directe omgeving in Kasterlee herbergt heel wat kwaliteiten. De zandduinen, dennen met luchtwortels, eikenhakhoutstoven en bosgebied zorgen voor een belevingswaarde en hebben een grote aantrekkingskracht op (dagjes)toeristen. Dit alles gelegen in en nabij de dorpskern van Kasterlee zorgt voor een belangrijke economische return voor de 101

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2013 – Planning 2014

gemeente. Naast het garanderen van de veiligheid voor de bezoekers van de kabouterberg is het behoud en versterken van de gebiedskwaliteiten op lange termijn voornaam. Naast de huidige beleving ligt er nog heel wat potentie verborgen in de kabouterberg en omgeving, dit geeft extra mogelijkheden naar natuureducatie en –recreatie en het bekendmaken van de cultuurhistorie van deze site en gemeente. De opmaak van een landschapsbeheerplan met een lange termijnvisie voor deze site is aangewezen. Onderdeel en eerste stap om te komen tot dit landschapsbeheerplan zal de opmaak zijn van een bomenbeheerplan. Uitgevoerd 2013  Studie en overleg met gemeente, Agentschap Onroerend Erfgoed, Agentschap Natuur en Bos en boomverzorgers  Boomveiligheidscontrole  Bomenbeheerplan Gepland 2014  Uitvoering aanbevelingen vanuit bomenbeheerplan  Implementatie in bestaande uitgebreid bosbeheerplan  Terugkoppeling en overleg partners  Projectplanning landschapsbeheerplan  Aanzet en opstart landschapsbeheerplan 23. Beerse, wegwerken achterstallig knotbeheer – cursuslocatie voorjaar 2013

Op een locatie bij een particulier aan de Oostmalseweg in Beerse werden een tiental knotwilgen met achterstallig beheer opnieuw geknot. Dit in kader van een opleiding ‘knotbeheer’ voor het knotteam. 24. Grobbendonk, herstelsnoei hoogstamboomgaard Bij een particuliere eigenaar in Bouwel werd tijdens de cursussen snoei van hoogstamfruit de goede praktijken van snoei van hoogtamfruit toegelicht. Dit werd in twee cursusmomenten uitgevoerd, in maart, tijdens de voorjaarssnoei, en in september, bij de zomersnoei.

102

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2013 – Planning 2014

25. Turnhout, gebiedswerking De Wieltjens

Met dit project willen we voor de eerste maal een gebiedsgerichte aanpak uitwerken. Het testgebied hiervoor is het landschap/bosgebied ‘De Wieltjens’ in het noorden van de stad Turnhout. Alle grondeigenaars binnen het afgebakende gebied werden aangeschreven en uitgenodigd voor een eerste kennismaking en infomoment. Het project is een samenwerking tussen de bosgroep Noorderkempen, het RLKGN en de stad Turnhout, ook het Agentschap voor Natuur en Bos en de Vlaamse Landmaatschappij werden betrokken. De bosgroep zorgt voor het luik bosbeheer, aanvullend zal het RLKGN meer info geven over landschaps- en erfgoedherstel en de mogelijkheden naar beheer, herstel en aanplantingen. De VLM kan het systeem van beheerovereenkomsten toelichten aan de geïnteresseerde landbouwers. Uitgevoerd 2013  Overleg met betrokken partners  Visievorming en veldwerk met betrokken partners  Opstartvergadering voor de eigenaars en geïnteresseerden Gepland 2014  Terreinbezoeken met geïnteresseerde grondeigenaars  Opstart uitvoering projecten

103

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2013 – Planning 2014

26. Balen, gebiedswerking De Malou

Participatie van de landschapswerking in het LEADER-project De Malou in Balen. Uitgevoerd 2013  Prospectie en studie  Veldwerk Gepland 2014  Terreinbezoeken met geïnteresseerde eigenaars en landbouwers  uitvoering projecten

27. Olen, historisch hakhoutbeheer bij landbouwer Een landbouwer met weilanden en akkers met relicten van historische houtkanten en bomenrijen gelegen in Olen, omgeving sluizenweg, wil een integrale visie ontwikkelen op zijn landbouwgronden. Hiervoor vroeg hij begeleiding aan het RLKGN. Het project kwam tot stand in samenwerking met de VLM en ANB. De eigenaar wil verzoening vinden tussen landbouwactiviteit en aanwezigheid van KLE’s. Hierbij werd samen met alle partners een voorstel uitgewerkt, waarbij doorgegroeide historische houtkanten opnieuw in hakhout werden gezet, enkele relicten bomenrij verdwenen en worden gecompenseerd door andere historische houtkanten uit te breiden en te versterken.

104

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2013 – Planning 2014

Uitgevoerd 2013  overleg met landbouwer en betrokken partners  opmaak stedenbouwkundige vergunning  beheer houtkanten fase I Gepland 2014  beheer houtkanten  aanplant nieuwe houtkanten  monitoring en opvolging beheer en aanplant

28. Mol, gebiedswerking Postel, site Heibloem en Kasteelpark De Broqueville

De site ‘Heibloem’ is terug te vinden aansluitend op het Kasteeldomein ‘de Broqueville’ in Postel. Deze cluster van 3 boerderijen wordt al vermeld in 1300. ‘De Heibloem’, momenteel in verval, was een boerenherberg met schaapskooi. Aan deze site vinden we drie monumentale lindebomen, waarvan twee eens halverwege werden afgezaagd en daarna opnieuw takken schoten, deze beschermen de westkant, waar een verlaten waterput ligt, naast ‘De Heibloem’ vinden we een grote ommuurde tuin, een waardevolle hoogstamboomgaard, oude carpinushagen, …. Dit waardevol cultuurhistorisch landschap biedt heel wat potentie naar herstel. Uitgevoerd 2013  Contact eigenaar met eigenaar van één van de boerderij ter opmaak inrichtingsplan voor het erf  Contact aanpalende eigenaars met vraag ontwikkeling gebiedsvisie Gepland 2014  Inrichting deelproject, één van de boerderijen op de site  Opstart landschapsbeheerplan voor volledige site 29. Olen, bufferstrook Olens Broek

Er wordt een bufferzone gecreëerd tussen het Olens Broek en aangrenzende landbouwgebied. Op manier wordt een natuurlijker overgang van bos- en natuurgebied open intensief landbouw landschap gecreëerd. Door deze inrichtingsmaatregelen wordt de toegang en het wandelpad naar het Broek belevingsvoller gemaakt.

deze naar

Olens Deze 105

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2013 – Planning 2014

maatregel heeft daarnaast tot doel het landbouwgebied van waterproblematieken te ontzien en het Olens Broek dat aan verdroging leidt te voorzien van extra water. Bij het herprofileren van de bestaande gracht wordt zoveel mogelijk gekozen voor zachthellende oevers. Het afschuinen van de oevers zorgt voor een meer geleidelijke overgang tussen land en water waardoor er meer verschillende soorten planten voorkomen en de gracht ook toegankelijker wordt voor dieren die langs de oever leven. Er ontstaan meer zones voor amfibieën, eventueel vissen en andere waterorganismen en de bergingscapaciteit van de gracht neemt toe. Deze maatregelen zorgen voor een belangrijke ecologische verbetering die ook het esthetische beeld verbetert en de beleefbaarheid van het aangrenzende wandelpad en toegang van het Olens Broek verhoogt. Door het water vertraagd af te voeren en meer bergingscapaciteit te bieden wordt het grondwaterpeil geoptimaliseerd en het water langer vastgehouden zodat het meer tijd krijgt om te infiltreren. Tegelijkertijd wordt een wal opgeworpen naar het landbouwgebied om deze van waterinloop te ontzien. Uitgevoerd 2013  Voorbereiding dossier  Aanvraag stedenbouwkundige vergunning Gepland 2014  Inrichting en uitvoering

30. Herenthout, inrichting site vogelopvangcentrum Het vogelopvangcentrum kocht een oude voetbalkantine met bijhorende terreinen aan ter hoogte van de Langstraat in Herenthout. De terreinen worden opnieuw natuurlijk ingericht en zoveel mogelijk opgenomen in het aansluitend landschap en bosgebied. In eerste fase werd een houtkant en haag aangeplant.

106

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2013 – Planning 2014

Gepland 2014

PROJECTEN LANDSCHAPSWERKING 2014 privé

openbaar

project

vereniging

TURNHOUT

GEBIEDSPROJECT - POSTEL SITE HEIBLOEM EN KASTEELPARK

POSTEL

GEBIEDSPROJECT - DE MALOU

BALEN

LANDSCHAPSINRICHTING KLUIS MORIA

VORSELAAR

Parkje LOURDESGROT en omgeving

TURNHOUT

HISTORISCHE HOUTKANTEN Vuilvoort

HERENTALS

BUFFERSTROOK OLENS BROEK

OLEN

LANDSCHAPSHERSTEL -omvorming naar inheemse beplanting LANDSCHAPSHERSTEL BIJ HOEVE

KASTERLEE LILLE

BOSPOEL

HERENTHOUT

LANDSCHAPSHERSTEL KINDERNAUWVALLEI

HERSTEL HISTORISCH NAT LANDSCHAP

GEEL

LANDSCHAPS- en BOSBEHEERPLAN ASBEEK

LANDSCHAPSHERSTEL

relictzone

BEERSE

BALEN

Site VOGELOPVANGCENTRUM

ankerplaats

MOL

INPASSING PAARDENWEIDE

VENHERSTEL

GEBIEDSPROJECT - DE WIELTJENS

INPASSING PAARDENSTALLEN

KASTERLEE

LANDSCHAPSHERSTEL aan het BLAK KLEIONTGINNING

GEBIEDSPROJECT - KABOUTERBERG

herstel KASTEELMUUR

locatie

(landschapsatlas)

VORSELAAR OUD-TURNHOUT BALEN - MOL

OUD-TURNHOUT

BEERSE 1

HISTORISCHE HOUTKANTEN Olen

OLEN 1

1 1

AANLEG POELEN IN VALLEI MOLSE NETE - herstel houtkant SASSENIERSWONING DERDE SAS KLEINE NETE

MOL

GROBBENDONK

107

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2013 – Planning 2014

P R O J E C T E N L A N D S C H A P S W E R K I N G 2 0 1 3 (buiten landschapsatlas) privé

openbaar

vereniging

1 1 1

project AANLEG POEL

MOL

AANLEG POEL

GEEL

HERSTEL VELDKAPEL

RETIE

LANDSCHAPSHERSTEL aan B&B

LANDSCHAPSHERSTEL aan BOERDERIJ en WOONHUIS

1 1 1

GEEL TIELEN

LANDSCHAPSHERSTEL aan HOEVE

GEEL

LANDSCHAPSHERSTEL (KLE-aanplant)

MORKHOVEN

LANDSCHAPSHERSTEL aan HOEVE

LANDSCHAPSHERSTEL bij hobbylandbower

locatie

BEERSE/ MERKSPLAS MERKSPLAS

Pastorietuin - park

OLEN

bemiddeling landbouwer - beheer houtkanten en bomenrijen

RETIE

LANDSCHAPSHERSTEL AAN TOEKOMSTIGE ZORGBOERDERIJ KEMPENS DOMEIN

GEEL

Nazorg en opvolging De gerealiseerde projecten in het kader van landschapszorg worden na uitvoering op regelmatige tijdstippen bezocht en opgevolgd (zie gelinkte acties). Samenwerking en financiering Loon-, werkings- en projectkosten landschapsanimator door Agentschap Onroerend Erfgoed Gelinkte acties Actie 13. Kleine landschapselementen Actie 15. Poelen Actie 16. Hagen, houtkanten en bomerijen met erfgoedwaarde Actie 19. Knotteam Actie 33. Cursus hoogstamboomgaarden

108

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2013 – Planning 2014

Actie 18. Herstel kleinschalig religieus erfgoed

Partners Gemeenten, erfgoedconsulent, OE, heemkundige kringen, … Doelgroepen Grondeigenaars, passanten, recreanten Doelstelling Herstel van kleinschalig (bouwkundig) erfgoed en omgeving. Omschrijving In 2012 werd van start gegaan in een eerste project rond herstel van kleinschalig religieus erfgoed. De Lourdesgrot aan de voormalige gronden van het college in Turnhout zal in 2013 hersteld worden (zie project binnen Landschapsanimator en landschapsteam). De grot is opgetrokken in kunstbeton, dit wordt waar aangetast hersteld in 2013. Uitgevoerd 2013  Overleg en terreinwerk project Lourdegrot  Overleg herstel veldkapel Retie Gepland 2014  Herstel Lourdesgrot, Turnhout  Herstel veldkapel Retie Nazorg en opvolging De gerealiseerde projecten in het kader van landschapszorg worden na uitvoering op regelmatige tijdstippen bezocht en opgevolgd. Samenwerking en financiering Gemeenten, RLKGN, AOE

109

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2013 – Planning 2014

Actie 19. Knotteam (Landschap zoekt Kapper m/v)

Initiatiefnemer/trekker RLKGN Contactpersoon RLKGN Els Oostvogels, Leen Gielis Partners Vrijwilligers van het knotteam, Agentschap Onroerend Erfgoed, Agentschap voor Natuur en Bos, Bosgroep Noorderkempen, Bosgroep Kempense Heuvelrug, Bosgroep Zuiderkempen Doelgroepen Grondeigenaars en –pachters, lokale overheden en verenigingen Doelstelling Herstel en beheer van knotbomen en hakhout. Omschrijving Er zijn heel wat houtkanten en knotbomen met achterstallig beheer, voornamelijk in particulier bezit. Met dit project dat knotbomen en hakhout in de kijker zet willen we herstelmaatregelen uitvoeren en beheeradvies meegeven ter behoud van deze cultuurhistorische landschapselementen. Bijkomend willen we sensibiliseren over knotbomen, houtkanten en goede praktijken van beheer. RLKGN ging in 2012 daarom van start met het oprichten van een knotteam. Dit team van vrijwillgers voert knotbeheer en hakhoutbeheer uit bij particulieren in ruil voor het brandhout. RLKGN stemt vraag en aanbod op elkaar af. Verloop actie Uitgevoerd 2013  Organisatie knotcursus, opleiding vrijwilligers  Terreinbezoeken knot- en beheerlocaties, afspraken met eigenaars  Overleg met knotteam verdeling knotlocaties

110

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2013 – Planning 2014

 Begeleiding uitvoeren werken: in de winterperiode november 2013 – maart 2014 zal het knotteam op 8 locaties knotwerken uitvoeren, er worden 133 knotbomen geknot, 4 hakhoutstoven beheerd, 5 knotbomen aangeplant Gepland 2014    

Opleiding knot- en hakhoutbeheer Verdere opvolging uitvoering knotwerken winter 2013 – 2014 Oproep voor knotlocaties winter 2014 -2015, bezoek knotlocaties, afspraken met eigenaars Overleg knotteam, verdeling knotlocaties

Nazorg en opvolging De vrijwilligers worden opgevolgd, alsook het goede verloop van de werken. De beheerde locatie worden samen met de eigenaar opgevolgd en bij voorkeur wordt een beheerplan voor de knotbomen en houtkanten opgemaakt zodat consequent beheer op lange termijn gebeuren kan. Samenwerking en financiering Loon- en werkingskost landschapsanimator door Agentschap Onroerend Erfgoed Gelinkte acties Actie 13. Kleine landschapselementen Actie 17. Landschapsanimator en Landschapsteam

111

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2013 – Planning 2014

Actie 20. Buiten-gewone plekjes Partners Antwerpse Regionale Landschappen Doelgroepen Burgers, verenigingen, gemeentebesturen Doelstelling  Een rechtstreekse kwaliteitsverbetering van de leefomgeving in de Antwerpse gemeenten;  Een verhoging van de beleefbaarheid van woon- en werkomgeving;  Een verhoogde betrokkenheid van gemeenten en inwoners;  Draagvlakvergroting voor het belang van groen, ook de kleine plekjes;  Tot slot fungeren de buiten-gewone plekjes als demonstratieprojecten waarmee een katalysatoreffect wordt beoogd. Omschrijving Concreet wordt het publiek opgeroepen om verrommelde plekjes in de 50 deelnemende gemeenten (de eerste 50 die zich engageren om mee in het project te stappen) via een projectwebsite aan te melden. Deze kunnen heel uiteenlopend van aard zijn en ook erg verschillend van ligging: een vergeten buurtparkje; een groenperk waar pendelaars dagelijks passeren op weg naar het station; een verruigd stukje natuur; een ongebruikt stukje landbouwgrond langs een wandelpad dat uitgroeide tot een klein stort… Er kunnen ook voorstellen van heraanleg geformuleerd worden. Na een interne preselectie wordt per gemeente een shortlist op de projectwebsite geplaatst waarop het publiek kan stemmen. Het winnende plekje per gemeente krijgt een groene transformatie ter waarde van maximum 2000 euro. Tot slot volgt een publiekswedstrijd om de 3 beste buiten-gewone plekjes te kiezen. De winnaars krijgen een publieksevenement aangeboden in hun gemeente. Naast een directe verbetering van de leefomgeving mikt het project op draagvlakverbreding bij gemeenten en inwoners. Er wordt dan ook sterk ingezet op informatiecampagnes naar gemeenten en het grote publiek ter sensibilisatie van het project-thema. Verloop actie Reeds uitgevoerd 2013  Indien aanvraagdossier  Opmaak projectwebsite en informatiecampagne  Selectie ingezonden plekjes Gepland 2014 en verder  Ontwerp en inrichting  Bekendmaking bij het grote publiek Samenwerking en financiering PDPO ‘Buiten-gewone plekjes’ Gelinkte acties Actie 10. Plant van Hier Actie 13. KLE’s Actie 17. Landschapsanimator

112

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2013 – Planning 2014

Actie 21. Holle wegen Initiatiefnemer/trekker RLKGN Contactpersoon RLKGN Hanne Govaers Partners gemeentebesturen, provincie, aangelanden, geïnteresseerden Doelgroepen natuurliefhebbers, recreanten, zachte weggebruikers Doelstelling  Behouden en herwaarderen van holle wegen binnen het werkingsgebied.  Opbouw en verspreiding expertise betreft het beheer van holle wegen naar gemeentebesturen en beheerders.  Opstart duurzame samenwerkingsverbanden privé eigenaars, landbouwers, gemeentes, recreanten Omschrijving Holle wegen kunnen als bijzondere landschapselementen in onze streek beschouwd worden. Het hoofdaandeel holle wegen zijn terug te vinden op de stuifzandruggen in de Zuiderkempen en op de Kempense Heuvelrug. Deze stuifduinen zijn landschapskenmerkende elementen voor de Kempen en het werkingsgebied van het Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete.

De ideale holle weg 113

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2013 – Planning 2014

Kenmerkend voor holle wegen zijn de hellende randen, het besloten karakter met een apart microklimaat en de ontsluiting en de instabiliteit van de bodem, wat tot een grote dynamiek en natuurwaarde leidt. De dynamiek maakt dat de begroeiing van holle wegen zeer divers kan zijn en dat holle wegen ook geschikt zijn als leefplaats en corridor voor heel wat diersoorten. De grote diversiteit aan fauna en flora vloeit dus voort uit de diversiteit aan abiotische factoren (temperatuur, bezonning, luchtvochtigheid, bodemstructuur, …) en het gevoerde beheer. Ook landschappelijk zijn deze wegen erg interessant. Ze vergroten de belevingswaarde van het landschap. Deze lijnvormige landschapselementen herbergen een belangrijke cultuurhistorische betekenis. Ze zijn het resultaat van eeuwenlang landgebruik.

Holle wegen in het werkingsgebied van RLKGN Verloop actie  De holle wegen in het werkingsgebied worden uitgebreid geïnventariseerd en beschreven. De provinciale landschapskaart vormt hierbij een uitgebreide informatiebron (zie Fig. 5-2).Per weg worden de morfologische gegevens verzameld (lengte, diepte, schouder, verharding, erosie). Deze gegevens worden aangevuld met vegetatiegegevens. Door middel van vegetatieopnamen wordt een volledig beeld gevormd van de floristische waarde van de holle wegen. Plus het juridisch kader van de holle wegen wordt onder de loep genomen.  Verwerking van de gegevens in GIS.  Aangeven knelpunten en potenties en waardering en prioriteiten  Visie en beheermaatregelen : opmaken van een herwaarderings- en actieplan Een belangrijk onderdeel van het project is het opzetten van de communicatie met de verantwoordelijke beheerders en aangelanden. Het resultaat van is een ‘werkdocument’, dat effectieve acties op terrein genereert.

114

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2013 – Planning 2014

Uitgevoerde acties  Terreinbezoeken/gebiedsverkenning  Bezoek aan Regionaal Landschap Dijleland dat al heel wat expertise en ervaring heeft met het opmaken van beheerplannen voor holle wegen  Literatuurstudie  Opmaken van een inventarisatiedocument  Inventarisatie holle wegen in het werkingsgebied  Verwerken van gegevens in GIS Geplande acties  Opmaken beheerfiches voor de verschillende holle wegen in het werkingsgebied  Opmaken van een actieplan voor de holle wegen in het werkingsgebied samen met de verantwoordelijke beheerders  Uitwerken projecten binnen gemeentebesturen  Uitvoering en opvolging van beheermaatregelen Samenwerking en financiering  Structurele middelen van het Regionaal Landschap  Per deelproject kan bijkomende financiering gemeentes/partners komen

vanuit

projectmiddelen

vanuit

Gelinkte acties Actie 29. Trage wegen

115

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2013 – Planning 2014

Actie 22. Taplopen Initiatiefnemer provincie Antwerpen dienst integraal waterbeleid Contactpersoon RLKGN Bas Van der Veken, Leen Gielis Partners Netebekken (VMM), waterschapsteams/deelbekkens (provincie Antwerpen), WBE’s, Natuurpunt, landbouworganisaties, aangelanden Doelgroepen gebruikers en aangelanden van de taplopen Doelstelling  optimaal beheer van de taplopen in functie van waterkwaliteit, kwantiteit, ecologie en cultuurhistorie  gezamenlijke visie op de taplopen voor alle gebruikers, aangelanden en belanghebbenden Omschrijving Taplopen zijn niet gecategoriseerde waterlopen met een groot hydrologisch en ecologisch belang. Het zijn dikwijls complexe, nog onvoldoende gekende en kwetsbare watersystemen waarvan sommigen in onbruik raken. Gezien de grote parallellen zouden we ze ‘de trage wegen van het water’ kunnen noemen. Op de verschillende kanalen in het oostelijk deel van het werkingsgebied zitten taplopen. Ze vormen er typische hydrologische, ecologische en cultuur-historische elementen. De locaties ervan zijn gekend bij de beheerder. Een deel van het getapte water wordt niet terug naar een kanaal gevoerd maar komt vermoedelijk in de regio van o.a. de Scheppelijke Nete, Molse Nete en Grote Nete terecht. Deze regio kampt met wateroverlast, elke extra druk op het watersysteem dient dus vermeden te worden. Het beheer van de taplopen dient te gebeuren door de vergunninghouders van de watertappingen. Hierdoor wordt vaak zowel naar waterkwantiteit als naar ecologie niet het meest optimale beheer gevoerd. Bovendien is er een discrepantie tussen het tijdstip en de hoeveelheid water de verschillende gebruikers nodig hebben, wat ook het beheer van de watertapping zelf, door nv De Scheepvaart, bemoeilijkt. Vele van deze taplopen vormen ondertussen een ecologische niche voor zeldzame soorten zoals bosbeekjuffer en beekschaatsenrijder en zijn tekenend geworden voor de regio. Ze dreigen echter te verdwijnen door het in onbruik raken van sommigen taplopen en/of een ongeschikt beheer. Provincie Antwerpen is opdrachtgever voor een studie/inventarisatie van de taplopen op het kanaal naar Beverlo. Deze studie wordt weldra afgerond. Verloop actie uitgevoerd 2013  verdere deelname stuurgroep taplopen t.b.v. studie en inventarisatie 116

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete



Jaarverslag 2013 – Planning 2014

terreinbezoek Malou taploop 55 en 56, overleg met partners, uitwerken en indienen LEADER projectdossier ‘landschapsherstel en agrarisch natuurbeheer in de recente landbouwontginning Malou te Balen’

gepland 2014  uitvoeren LEADER-project ‘landschapsherstel en agrarisch natuurbeheer in de recente landbouwontginning Malou te Balen’  wanneer de studie is afgerond en de situatie van de taplopen in het werkingsgebied letterlijk en figuurlijk in kaart is gebracht (eindrapport beschikbaar voorjaar 2014), kan RLKGN in samenwerking met coördinerende partners (VMM en provincie Antwerpen) een faciliterende rol opnemen, cf. het trage wegenproject:  zoeken naar draagvlak voor actie rond de andere taplopen  regisserende rol in het zoeken naar gezamenlijke visie  begeleiden en uitvoeren landschappelijke ingrepen  communicatie, sensibilisatie en educatie rond het thema Samenwerking en financiering  LEADER - project  latere acties te bekijken Gelinkte acties /

117

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2013 – Planning 2014

Actie 23. Waterconservering door agrarisch stuwpeilbeheer Initiatiefnemer/trekker Boerenbond, Eco² Contactpersoon RLKGN Leen Gielis Partners Boerenbond, Eco², gemeenten Lille, Kasterlee en Oud-Turnhout, RL De Voorkempen, Dienst Water (Provant) Doelgroepen Land- en tuinbouwers Doelstelling Land- en tuinbouwers informeren omtrent waterconservering door agrarisch stuwpeilbeheer. Omschrijving Veel land- en tuinbouwbedrijven hebben grachten langs hun percelen lopen. Door in deze perceelsgrachten stuwen te plaatsen, kan water langer vastgehouden worden en is het beschikbaar voor planten in plaats van het versneld af te voeren wat wateroverlast kan veroorzaken in stroomafwaarts gelegen gebieden. Het effect van één stuw is vaak klein, maar als meerdere landbouwers in een gebied via agrarisch stuwpeilbeheer aan waterconservering doen zal het effect groter worden. Waterconservering door agrarisch stuwpeilbeheer is er op gericht om: - door middel van stuwen regenwater op te houden in de perceelsgrachten in functie van de teelt - te zorgen voor een vertraagde afvoer van regenwater - waardoor meer infiltratie van water in de bodem mogelijk is en de grondwatertafel kan aangevuld worden. - land- en tuinbouwers actief te betrokken bij concreet waterbeheer volgens de principes van het integraal waterbeheer Dit project richt zich in eerste instantie naar landbouwers actief in drie gemeenten: Lille, Kasterlee en Oud-Turnhout. In deze laatste kadert de actie binnen een PDPO-project dat ook ruimere doelstellingen heeft, m.n. zoeken naar bedrijfsstrategieën die het inpassen van blauwe, groene en winterdiensten door landbouwers mogelijk maken en het opzetten van samenwerkingsverbanden, o.a. een agrobeheergroep. Verloop actie Uitgevoerd 2013  overleg partners, infovergadering voor landbouwers  bedrijfsbezoeken, oplijsten kandidaten voor agrarisch stuwpeilbeheer  afwerken beheerbrochure landbouwers ism RLDV Gepland 2014  plaatsing/herstellen stuwen door Agro-Aannemingen  overleg partners: projectverdieping/uitbreiding, zoeken financiële middelen 118

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2013 – Planning 2014

Samenwerking en financiering Eco² is projectleider, RLKGN biedt ondersteuning via personeel (projectmedewerker agrarisch natuur en landschapsbeheer) en communicatie (website, artikel landschapskrant)  LEADER: gemeenten Lille en Kasterlee  PDPO: Oud-Turnhout Gelinkte acties /

119

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2013 – Planning 2014

Actie 24. Bodemerfgoed en aardkundige waarden Partners Onroerend Erfgoed, Thomas More / K.U.Leuven, ANB, Natuurpunt Doelgroepen Professionelen, brede publiek Doelstelling  betere kennis van het typisch Kempense boedemerfgoed  communicatie naar het brede publiek: bodemerfgoed als onderdeel van de Kempense identiteit  integratie van het thema bodemerfgoed in andere projecten en beleidsdomeinen (o.a. terreinbeheer en –inrichting) Omschrijving Bodemerfgoed en aardkundige waarden blijven vaak onderbelicht wanneer er over erfgoed of landschapszorg wordt gesproken. Nochtans zit ondergronds vaak evenveel of meer geschiedenis opgeslagen als in bovengronds erfgoed. De moeilijkheid zit uiteraard echter in het zichtbaar, kenbaar en leesbaar maken van deze aardkundige waarden, die zeer divers van aard kunnen zijn: typische bodemprofielen zoals podzols, anthrosols, … geomorfologische verschijnselen zoals stuifduinen, archeologische relicten, grafheuvels, …

Verloop actie Uitgevoerd 2013 Medewerkers van RLKGN stonden de voorbije jaren mee aan de wieg van een aantal initiatieven (in de regio) om bodemerfgoed en aardkundige waarden de plaats te geven die het verdient binnen de bredere landschaps- en erfgoedwerking:  mede-organsiatie van de studiedag ‘Erfgoed buiten!’  mede-ontwikkeling concept bodemschuif en bodemleerpad  begeleiding thesissen (Thomas More / K.U.Leuven) rond bodemerfgoed  bijdragen aan projecten ‘Anthrsols heruitgevonden’ (IWT), ‘Finding common ground’ (SNOWMAN)  bijdragen aan lezingen EUROSOIL congres, Soil Thematic Day  organsiatie excursie bodemkundigen door de sleuf van de noord-zuidverbinding doorheen de Kempense Heuvelrug  uitgave brochure rond de Kempense Heuvelrug (inclusief bodemerfgoed)  lezingen rond de identiteit van de Kempen (inclusief bodemerfgoed)  ontwikkeling ‘bodemschuif’ (gepatenteerd) om bodemerfgoed te tonen in situ Gepland 2014  Verdere integratie van thema bodemerfgoed in andere projecten, publicaties, lezingen…  Deelname als partner in projecten van anderen  Plaatsing en inhuldiging eerste ‘bodemschuif’ ter wereld

Samenwerking en financiering  Algemene integratie van het thema in projecten, lezingen, publicaties via reguliere middelen  Deelname projectpartner via projectsubsidies derden Gelinkte acties / 120

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2013 – Planning 2014

Actie 25. Beheerovereenkomsten en bedrijfsplanner Initiatiefnemer/trekker VLM Contactpersoon RLKGN Lieven Lavrysen Partners Landbouwverenigingen, VLM Doelgroepen Landbouwers Doelstelling Via het afsluiten van beheerovereenkomsten agromilieumaatregelen op landbouwbedrijven stimuleren, met de focus op ‘aandachtsgebieden’, waar de inzet van beheerovereenkomsten een duidelijke meerwaarde heeft. Omschrijving Regionale landschappen werken traditioneel samen met een bedrijfsplanner van de Vlaamse Landmaatschappij, die zich toelegt op het afsluiten van beheerovereenkomsten met landbouwers. Landbouwers die vrijwillig inspanningen leveren voor natuur, landschap of milieu kunnen hiervoor vanuit diverse overheden (in het bijzonder VLM, maar ook Departement Landbouw en Visserij, provincie en gemeenten) een vergoeding ontvangen door het afsluiten van een beheerovereenkomst. Zo kunnen de landbouwers zelf voor een beter milieu en meer natuur zorgen en bijdragen tot een mooier landschap in Vlaanderen. Omdat het voor een landbouwer niet altijd even makkelijk is om na te gaan welke beheerovereenkomsten aangewezen zijn voor zijn bedrijf, kan er beroep gedaan worden op een bedrijfsplanner. Die stelt samen met de landbouwer, gratis en vrijblijvend, een bedrijfsplan op maat op. Ook de administratieve beslommeringen in verband met de aanvraag nemen de bedrijfsplanners voor hun rekening. Verloop actie Het was afgelopen jaar 2013 niet mogelijk om nieuwe beheerovereenkomsten te sluiten met startdatum 01/01/2014. Enkel de contracten die afliepen, konden als overgangsmaatregel, met 1 jaar verlengd worden. Om o.m. verdere continuïteit in het gevoerde beheer te waarborgen. Van deze overereenkomsten die afliepen eind 2013, werd het merendeel verlengd voor een periode van 1 jaar. Wel is er een beperkte daling van het totaal aantal objecten tov het voorbije jaar 2013. Deze is toe te schrijven aan een aantal factoren. Een aantal landbouwers verlengden hun beheerovereenkomst niet, in afwachting van meer duidelijkheid over het nieuwe landbouwbeleid, of o.w.v. geen verdere interesse in beheerovereenkomsten. Een beperkt aantal objecten werd beëindigd na een administratieve controle of terreincontrole waarbij bleek dat ze niet voldeden aan de voorwaarden. Verder waren er enkele objecten die niet meer voldeden aan de voorwaarden voor het sluiten van een beheerovereenkomst en werden om deze reden niet verlengd. Vanaf 01/01/2015 kunnen nieuwe beheerovereenkomsten gesloten worden onder nieuwe voorwaarden. Hierover zal in de loop van 2014 worden gecommuniceerd. 121

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2013 â&#x20AC;&#x201C; Planning 2014

Beheerovereenkomsten in het werkingsgebied van RLKGN (stand van zaken januari 2014) en vergelijking met de voorgaande jaren Nazorg en opvolging De bedrijfsplanner staat in voor opvolging van de correcte uitvoering en evaluatie van de beheerovereenkomsten gedurende de contractperiode (5 jaar). Samenwerking en financiering Betaling van bedrijfsplanner en vergoedingen voor beheerovereenkomsten door VLM met Europese steun. Gelinkte acties Actie 2. Zwaluwen in nesten Actie 5. Fauna-akkers Actie 30. Landschapsbelevenissen

122

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2013 â&#x20AC;&#x201C; Planning 2014

123

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2013 – Planning 2014

Actie 26. Weidemelk (draagvlakverbreding) Initiatiefnemer/trekker RLDV en RLKGN Contactpersoon RLKGN Leen Gielis Partners Boerenbond, Algemeen Boerensyndicaat, Rurant vzw, Landelijke Gilden, Natuurpunt vzw, WBE’s, Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete Doelgroepen Landbouwers, consumenten, organisaties en verenigingen Doelstelling - Verkenning concept b.akkerbrood: onafhankelijk van overheidssubsidies worden landbouwers door consumenten vergoed voor agrarisch natuurbeheer of behoud van typische landschap (in dit geval Haspengouw) - Verkenning schaalmogelijkheden weidemelk – en vlees als ‘Kempense parallel’ van b.akkerbrood: van lokaal via thuisverwerking tot regionaal via de bestaande verwerkingsketen - Verkenninganalogen in binnen- en buitenland: b.v. Zuiver Zuivel - Verkenning melk- en vleesveesector: van koe in de wei tot melk/vlees op tafel - Welke agromilieumaatregelen/inspanningen kunnen en willen landbouwers nemen voor de productie van weidemelk- en vlees (o.a. beheerovereenkomsten en beweiding) - Hoe campagne voeren voor weidemelk, link met hoeve-en streekproducten, bio-landbouw, fairtrade (lokale economie), hoevetoerisme,… Omschrijving Aan de hand van een haalbaarheidsonderzoek willen we samen met diverse partners nagaan welke kansen of knelpunten er zijn voor het op de markt brengen van ‘weidemelk’ en of ‘weidevlees’. Naar analogie met project b.akkerbrood (www.bakkerbrood.be ) willen we landbouwers bereid vinden om ‘weidemelk- en/of vlees’ te produceren door weidevogels te beschermen en/of op andere manieren bij te dragen aan het behoud van het typische landschap van de (Noorder-)kempen. Landbouwers die het agrarisch natuurbeheer uitvoeren, worden vergoed door de meerprijs die consumenten betalen voor ‘weidemelk- en vlees’. Verloop actie Uitgevoerd 2013 De partners werden samengebracht in een werkgroep waarbinnen de verschillende acties werden besproken en voorbereid: -

Verbrede informatieronde: vormingen en studiedagen werden gevolgd, diverse overlegmomenten (melkveehouders, melkindustrie, distributieketen, natuurbeheerders, …) werden georganiseerd of bijgewoond, vakliteratuur werd doorgenomen

De melkveehoudersenquête peilde naar het draagvlak voor weidevogelbeheer, agrobiodiversisteit en ‘Melk van Hier’. Er werden 40 ingevulde enquêtes verzameld en verwerkt. De meeste landbouwers (92%) hebben weidevogels op hun bedrijf, weinig landbouwers weten 124

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2013 – Planning 2014

welke soorten en hoeveel (5 landbouwers). Geen enkele landbouwer heeft een VLM beheerovereenkomst weidevogelbeheer, wel hebben de meeste landbouwers aandacht voor de weidevogels (verleggen nesten, samenwerking vrijwilligers,…). Ongeveer 30% staat positief of neutraal tov agromilieumaatregelen, Melk van Hier en weidevogelbeheer. 8 landbouwers gaven aan gecontacteerd te mogen worden, 16 landbouwers willen op de hoogte gehouden worden van ‘Melk van Hier’ project, 7 landbouwers hebben interesse om praktijkvoorbeelden te bezoeken, 11 landbouwers zouden in de toekomst Melk van Hier willen produceren, 9 landbouwers willen weidevogelbeheer toepassen -

Via artikels in de landschapskrant, op website en facebook en via infokanalen van partners (gemeentelijke infobladen, Boer & Tuinder, …) werden landbouwers en ook het brede publiek geïnformeerd. Via de website en op de zomerevenementen (zomerpicknick RLDV, jazzpicknick RLKGN, prominant) werden burgers bevraagd met een mini-enquête om te peilen naar hun betalingsbereidheid. Er werden 171 enquêtes afgenomen. 91% van de respondent is bereid om 10% meer te betalen voor ‘Melk van Hier’ wanneer deze meerprijs dient om de lokale landbouwer een eerlijke prijs te betalen voor het geproduceerde product én voor de extra zorg voor agrobiodiversiteit (bv behoud van weidevogels). Consumenten kunnen moeilijk inschatten hoeveel 10% meerprijs is, maar tijdens de gesprekken geven de meeste mensen aan dat wanneer 10% meerprijs zo’n 4 EUR/persoon per jaar bedraagt zij zeker bereid zijn om dit te betalen.

Op 21/11 werd een praatcafé georganiseerd waarop een 30-tal mensen aanwezig waren, voornamelijk landbouwers.

Er werden 4 bedrijfsbezoeken uitgevoerd: twee landbouwers gaven aan interesse te hebben in de vermarkting van ‘Melk van Hier’ via (rauw)melkautomaten, twee landbouwers willen samen met RL en VLM bekijken welke bijkomende weidevogelmaatregelen zij in de toekomst kunnen nemen.

Planning 2014 De bedrijfsbezoeken worden nog verder uitgevoerd en indien gepast samen met VLM bedrijfsplanner verder opgevolgd. Met ANB en VLM wordt overlegd over een regionale visie (doelstelling) voor weidevogels in de Noorderkempen en worden acties afgestemd. Samen met partners wordt bekeken welke acties in een vervolgtraject aan bod kunnen komen: -

Organisatie opleiding weidevogelvrijwilligers ism plattelandsklassen, landelijke gilden, natuurpunt,… - Project rond melkautomaten en sensibilisatie brede publiek - Pilootprojecten rond weidevogelbeheer en agrarisch natuurbeheer (overleg met Nederlandse partners) Financiering:  

Projectmiddelen ‘Draagvlakverbreding Landbouw en Milieu’ Provinciale ondersteuning voor de loonkost projectmedewerker agrarisch natuur- en landschapsbeheer Gelinkte acties /

125

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2013 – Planning 2014

Actie 27. Stroomlijnen gemeentelijke subsidiereglementen inzake natuur en landschap Initiatiefnemer/trekker RLKGN Contactpersoon RLKGN Joris Matthé, Els Oostvogels Partners Gemeentes Doelgroepen Bewoners van het werkingsgebied Doelstelling Omschrijving Een Regionaal Landschap is o.a. een samenwerkingsverband tussen 17 Kempense gemeentes. Hun inwoners zouden bij voorkeur zoveel mogelijk van dezelfde natuur- en landschapsgebonden diensten gebruik moeten kunnen maken. Zo kregen we naar aanleiding van de start van het zwaluwenproject in 2009 heel wat vragen omtrent subsidies voor zwaluwenkolonies. In zes van de zeventien gemeentes van het werkingsgebied waren er reeds subsidies voorhanden. We merkten dat deze blijk van waardering mensen kan overtuigen om hun zwaluwkolonies te behouden en zelfs te koesteren. De subsidies vormen een betere garantie om de zwaluwen – die voor veel burgers een nostalgisch ‘boerenbuiten-gevoel’ opwekken – een plaats in het landschap te geven. Soms stuitten we echter op eigenaardige situaties waarbij iemand met 1 nest subsidie krijgt, maar zijn buurman die net over de gemeentegrens woont en een kolonie van 20 zwaluwen heeft, er geen beroep op kan doen. Daarom zochten we naar een subsidiemodel dat eenvormig is en van toepassing zou kunnen zijn op het werkingsgebied van Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete. Daarvoor bekeken we de reeds bestaande reglementen en zochten we naar een gulden middenweg. Ondertussen werd een subsidie voor zwaluwkolonies in vier extra gemeentes overgenomen waardoor nu 10 van de 17 gemeentes een subsidie aanbieden. Uiteraard is de overname van een subsidiemodel door een gemeente gebaseerd op vrijwillige basis. Elke gemeente maakt haar eigen rekening en beslist autonoom om al dan niet mee te gaan in ons verhaal.

126

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2013 – Planning 2014

Huidige situatie subsidiereglement zwaluwen Ook over de aanleg, beheer en onderhoud van kleine landschapselementen (KLE’s) bestaan op Vlaams niveau verschillende subsidiemodellen. Hieromtrent werd in het RLKGN momenteel nog geen actie ondernomen, maar vermoedelijk zullen in de nabije toekomst wel stappen in die richting gezet worden. KLE’s zijn immers een belangrijk onderdeel van de Kempense identiteit. De Kempen worden nog steeds geassocieerd met kleinschalige landschappen met veel structuurelementen, houtkanten, kapelbomen, … . Het is belangrijk om goede afspraken rond het behoud en beheer van deze elementen te maken. In Herentals werd in het verleden een inventaris van de bestaande KLE’s gemaakt. Dit is een belangrijk instrument om subsidieaanvragen te beoordelen, landschapswerken te adviseren, … . Verloop actie Uitgevoerd 2009 – 2013  Het gemeentelijk subsidiemodel voor huiszwaluw, boerenzwaluw en gierzwaluw werd inmiddels goedgekeurd door 4 gemeentes. Gemeentes Mol, Kasterlee en Meerhout bevestigden reeds geen subsidie voor “eigenaars” van zwaluwkolonies te willen uitkeren. Gepland 2013 – 2014  Oplijsting bestaande subsidiemodellen omtrent biodiversiteit en landschappen  Mogelijke uitbreidingen van bestaande of nieuwe subsidiemodellen samenstellen, bespreken en laten goedkeuren ism gemeentes  Informatie voor bewoners Nazorg en opvolging  Opzet vrijwilligerswerking moet opvolging van de bestaande en nieuwe dossiers garanderen.  Adviesverlening bij gemeentes en bewoners Samenwerking en financiering  Gemeentelijke subsidies Gelinkte acties Actie 2. Zwaluwen Actie 13. KLE’s

127

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2013 – Planning 2014

Actie 28. Geïntegreerde gebiedsgerichte projecten Initiatiefnemer RLKGN of partners Partners lokale actoren Doelgroepen Burgers, verenigingen, gemeentebesturen landbouwers, particulieren, aangelanden, omwonenden Doelstelling Vanuit een constructieve samenwerking met diverse partners wil RLKGN met een multidisciplinair team geïntegreerde gebiedsgerichte projecten faciliteren, opzetten, begeleiden en uitvoeren. In dergelijke projecten worden de verschillende pijlers uit de werking van het Regionaal Landschap zo optimaal mogelijk geïntegreerd. Op die manier kunnen (punt)projecten meer uitgediept worden en een nog groter draagvlak voor natuur en landschapszorg genereren. Omschrijving Verloop actie uitgevoerd 2013 In 2013 werden diverse projecten opgestart: -

De Wieltes is Turnhout i.s.m. Bosgroep Noorderkempen en Stad Turnhout: alle eigenaars / gebruikers van dit gebied werden betrokken voor de ontwikkeling van een visie op dit waardevolle gebied tussen de stadskern en het Turnhouts Vennengebied Malou in Balen: geïntegreerd LEADER-project rond de identiteit van dit voormalige ontginningslandschap: behoud en hertsel van kenmerkende patronen in het landschap (wegen, taplopen, dreven, …) en draagvlakverbreding Postel in Mol i.s.m. Bosgroep Kempense Heuvelrug (in opstart) Scherpenbergen – De Hutten in Meerhout i.s.m. Bosgroep Zuiderkempen (in opstart)

128

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2013 – Planning 2014

III - Recreatief medegebruik en natuurrecreatie Actie 29. Trage wegen Initiatiefnemer/trekker RLKGN, Provincie Antwerpen Contactpersoon RLKGN Hanne Govaers Partners gemeenten, provincie, recreanten, aangelanden, landbouwers, vrijwilligers, RURANT, vzw Trage Wegen, erfgoedcellen, LEADER, VLM, Vlaamse gemeenschap, Europees Landbouwfonds voor Plattelandsontwikkeling … Doelgroepen Lokale bewoners, schoolgaande jeugd, recreanten Doelstelling Het versterken en opwaarderen van het trage wegen netwerk in het werkingsgebied van het RLKGN. Dit houdt in het versterken van de verschillende functies die deze wegen voor niet gemotoriseerd verkeer kunnen vervullen. Het promoten van verkeersveilige verbindingen voor wandelaar of fietser, zowel functioneel als recreatief. De herwaarderingsprojecten hebben grote aandacht voor de cultuurhistorische betekenis en waarden van trage wegen alsook de ecologische en landschappelijke waarde. Het trage wegen netwerk draagt bij tot het ontdekken van het omgevende landschap, de natuur en de cultuurhistorie en het versterken van de streekidentiteit. Omschrijving Onder trage wegen verstaan we de wegen die hoofdzakelijk geschikt zijn voor niet-gemotoriseerd verkeer. Trage wegen kunnen buurtwegen, voetwegen, kerkwegen, jaagpaden,… zijn. Deze wegen kunnen zowel een privaat als publiek karakter hebben. Een buurtweg is een weg die is opgenomen in de Atlas van de Buurtwegen (1841), en dus een openbaar karakter heeft. Heel wat gemeentebesturen werken plannen of acties uit om hun trage wegen te herwaarderen. Vroeger moesten trage wegen vaak wijken voor bestemmingen of functies waar op dat moment meer belang aan werd gehecht. Vandaag zien we dat er opnieuw aandacht is voor de trage wegen en de verscheidenheid aan functies die deze (kunnen) vervullen. Trage wegen bieden o.a. een grote kans voor duurzame lokale mobiliteit en verkeersveiligheid. Het zijn vaak veilige, functionele verbindingen waar kinderen maar al te graag gebruik van maken. Soms is een trage weg een ontbrekende schakel om een route voor de zachte weggebruiker compleet te maken. Daarnaast vervullen trage wegen een belangrijke rol als toegangs- en doorgangsweg voor landbouwverkeer. Deze buurtwegen kunnen bijkomend deel uit maken van een recreatief netwerk waar ze er voor zorgen dat het wandelen en fietsen dubbel zo aangenaam wordt. De trage wegen brengen het landschap dichter bij de mensen. Ze doorsnijden het open landschap en geven zo een kijk achter de lintbebouwing. Het herwaarderen van deze wegels en paden brengt vaak met zich mee dat ze opnieuw worden ingericht. Dit zorgt landschappelijk en ecologisch voor het opnieuw inkleden van het landschap en maakt dat voor heel wat flora en fauna nieuwe verbindingen en toevluchtsoorden ontstaan. Als extra troef herbergen trage wegen meestal een hoge cultuurhistorische waarde. Trage wegen zijn vaak een complexe materie. Het regionaal landschap wil voor de betrokken gemeentes een regisseursrol vervullen en de coördinatie op zich nemen om waar mogelijk een intergemeentelijk netwerk van trage wegen uit te bouwen. Daarbij zal de gehanteerde methodiek sterk gericht zijn op draagvlak en participatie. In het gehele proces, dat wil zeggen vanaf het inventariseren, afwegen van de 129

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2013 – Planning 2014

mogelijkheden, het opmaken van ontwerp tot de inrichting en het onderhoud van de trage wegen wordt rekening gehouden en samengewerkt met eigenaars, gebruikers en aangelanden. We streven we naar draagvlak op lange termijn voor het herstellen en behouden van de trage wegen. Bijkomend zijn de trage wegen vaak een plaatselijke materie. De lokale gebruikers, eigenaars en aangelanden zijn meestal de experts ter zaken. Verloop actie

Overkoepelende aanpak trage wegen Er dient een onderscheid gemaakt te worden tussen een gebiedsdekkende aanpak per gemeente of de aanpak van individuele wegen. Momenteel zijn er in twee gemeenten gebiedsdekkende projecten lopende (Oud-Turnhout en Turnhout). In Retie is er een eerste infovergadering geweest en een visieplan opgesteld. Zowel de gemeenten Balen, Geel en Vorselaar zijn vragende partij voor een gebiedsdekkende aanpak van de herwaardering van trage wegen. Daarnaast wordt regelmatig advies of ondersteuning gegeven aan gemeentebesturen en/of belangengroepen.  Uitwerken herwaarderingsprojecten binnen gemeentebesturen  Implementatie waar mogelijk in intergemeentelijk trage wegen/recreatief netwerk  Stimuleren van de gemeentebesturen om de herwaarderingsplannen zoveel als mogelijk in uitvoering te brengen  Blijvend vervullen van loketfunctie rond trage wegen  Organiseren van publieksactiviteiten rond trage wegen (bv. Dag van de trage weg)

1.1.Deelproject Ontsluiting Oud-Turnhout De gemeente Oud-Turnhout wil een herwaarderingsplan uitwerken voor de trage wegen binnen de gemeente. De gemeente Oud-Turnhout vraagt hiervoor begeleiding en ondersteuning van het Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete (RLKGN). Het einddoel van dit herwaarderingsproject is een gedragen plan voor de trage wegen in de gemeente dat tot stand gekomen is samen met het middenveld en allerlei verenigingen uit de verschillende sectoren. Voor de gemeente Oud-Turnhout werd een gebiedsdekkende inventaris gemaakt. Daaruit zijn evidente kansen en mogelijkheden naar voor gekomen. Buiten de gebiedsdekkende inventaris werd extra aandacht gegeven aan een aantal prioritaire te maken trage wegen verbindingen. Onderstaande kaart geeft een overzicht:

130

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2013 – Planning 2014

Te herstellen verbindingen: Oud-Turnhout – Liereman, Turnhout – Oud-Turnhout, Liereman – Turnhouts Vennengebied Ontwikkelen van nieuwe zachte verbindingen rekening houdend met:  Bestaande routes  Scholen  Recreatieve steunpunten  Bedrijvenzones  Buurtwegen “missing links”  Dorps- en stadskern - buitengebied  Kanaalzone Reeds uitgevoerde acties:  Finaliseren herwaarderings- en beheerplan (2011-2013)  Uitvoering en inrichting  2010: herstel trage weg ‘Brembergh Dreve’  2011: herstel trage weg ‘Opstal’ en aanleg nieuwe trage weg ‘Beyntelpad’  2012: folder ‘Traag beWEGen in Oud-Turnhout + naamgeving bestaande trage wegen:  Molendijkpad  Pastorettepad  Looverspad  Kapelaanspad  Broederspleinpad  Moddergoorpad  Vlinderpad  2013: folder ‘doorlopende’ straten Dit jaar was er extra aandacht voor de communicatie en sensibilisatie rond ‘doorlopende’ straten. Er is gekozen om de F45-borden, die een doodlopende straat aangeven, aan te passen met stickers om er ‘doorlopende’ straten van te maken:

Deze ‘doorlopende’ straten zijn in kaart gebracht en er is een fietstocht met ontbijt georganiseerd om de mensen kennis te laten maken met dit nieuwe concept.  Communicatie- en sensibilisatieacties  Publieksactiviteiten: deelname ‘Dag van de trage weg’ op 20 oktober 2013  Folder ‘doorlopende straten’  Website gemeente en RLKGN Geplande acties:  Deelname ‘Dag van de trage weg’ (2014): De gemeente Oud-Turnhout wil elk jaar iets nieuws uit het herwaarderings- en beheerplan realiseren tegen de ‘Dag van de trage weg’ in samenwerking met het Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete. In 2014 staat het opwaarderen van de doorsteek van de Wezelakkers naar Schuurhoven op het programma. 131

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2013 – Planning 2014

1.2.Deelproject Ontsluiting Turnhouts Vennengebied De stad Turnhout wil een ontsluitingsplan uitwerken voor het noordelijke deel van de stad Turnhout. Het project beslaat hoofdzakelijk het ontwikkelen van een ontsluitingsplan voor het noorden van Turnhout met als focus het Turnhouts Vennengebied. Het ANB, VLM, Natuurpunt, de stad Turnhout en het RLKGN hebben een gezamenlijke visie ontwikkelt voor het projectgebied. Het project kan worden ingepast in een trage wegenplan voor het noordelijke deel van Turnhout. Speciale aandacht gaat hierbij naar het maken van de verbinding stad – buitengebied, het maken van intergemeentelijke verbindingen en het fijnmazig ontwikkelen van een aantal zones. Het RLKGN blijft dit verder opvolgen. Onderstaande figuur geeft deze prioritaire verbindingen en zones weer:

Te herstellen of te maken verbindingen: Turnhout verbinden met het buitengebied via Oud-Turnhout  Via Bentel (groene vinger)  Via recreatief steunpunt ‘De Hoogt’  Vormt verbinding naar Liereman  Intergemeentelijke verbinding langsheen de Aa Turnhout verbinden met het buitengebied van het noordelijke deel van de stad  Via groene, open ruimte langsheen Boones Blijk Verbinding Turnhouts Vennengebied met Liereman 132

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2013 – Planning 2014

 Via zone Baalse Hei  Kanaaloversteek Verbinding naar het westen  Wieltjes: potentie = historisch waardevol landschapspatroon  Filipkesvijver/ stadsbos Te ontwikkelen zones:  Bereikbaarheid en ontwikkeling zone ‘Klein Engeland hoeve’:  Ontwikkelen van een ‘Groene Halte’ aan de Klein Engelandhoeve. Deze halte ontsluit het Turnhouts Vennengebied op een duurzame manier. De halte vertrekt aan het station van Turnhout.  Bestaande wegenraster in het noorden van de stad heeft potenties naar fijnmaziger ontwikkelen op basis van oud ontginningspatroon. Rekening houdend met:  Bestaande routes  Bestaande initiatieven (Land van Turnhout, Agro-aannemingen)  Beleidskader (RSP)  Scholen  Recreatieve en thematische steunpunten (Boones Blijk, Veldekeshof, Engelandhoeve, De Hoogt, …)  Bedrijvenzones  Buurtwegen & KLE’s : “missing links” (KLE inventaris reeds opgemaakt door de stad!)  Stadskern - buitengebied: o Aanbrengen van fietsen wandelpaden achter de bebouwing geeft kijk achter de lintbebouwing en ondersteunt de overgang van de woonwijken naar het buitengebied.  Kanaalzone  Implementatie bermbeheer Reeds uitgevoerde acties:  Opvolgen opmaak herwaarderingsplan  Brainstorm gezamenlijke huisstijl rond communicatie ontsluitingsplan NoordTurnhout/Turnhouts Vennengebied  opmaak gezamenlijke folder  Verdere uitbouw van het trage wegenproject in het noorden van Turnhout, focus op de intergemeentelijke verbindingen en verbindingen stad – buitengebied  Deelname trage wegenfestival ‘Sideways’ van de vzw Trage Wegen  Opmaak visiekaart  intern werkdocument Geplande acties:  Opvolgen opmaak herwaarderingsplan

133

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2013 – Planning 2014

1.3.Deelproject Ontsluiting ‘De Wieltjes’ Samen met de stad Turnhout, de Vlaamse Landmaatschappij en bosgroep Noorderkempen wil het RLKGN het landschap/bosgebied ‘De Wiletjes’ gebiedsgericht aanpakken. Binnen deze gebiedsgerichte aanpak, wil het RLKGN een ontsluitingsplan uitwerken. Speciale aandacht gaat hierbij naar het maken van de verbinding stad – buitengebied, het maken van intergemeentelijke verbindingen en het fijnmazig ontwikkelen van een aantal zones. Onderstaande figuur geeft het gebied ‘De Wieltjes’ weer:

Reeds uitgevoerd acties  Voorbereidende studie van het gebied  Organiseren infomoment voor alle grondeigenaars Geplande acties  Opmaken herwaarderingsplan trage wegen

134

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2013 – Planning 2014

1.4.Deelproject Ontsluiting Balen De gemeente Balen wil een herwaarderingsplan uitwerken voor de trage wegen binnen de gemeente. Studente Annelies Delnooz heeft samen met ErfgoedBalen de trage wegen in Balen en Olmen onder de loep genomen. Hieruit is het boek ‘Buurtwegen in Balen en Olmen’. De gemeente wil nu verder werken aan een gebiedsdekkend herwaarderingsplan voor de gemeente. De gemeente vraagt hiervoor begeleiding en ondersteuning van het Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete. Reeds uitgevoerde acties:  Verkennende gesprekken met gemeentebestuur  Overleg met VVV Balen, ErfgoedBalen, milieu- en duurzaamheidsambtenaar  Literatuurstudie (boek ‘Buurtwegen in Balen en Olmen’) e  Organiseren van een 1 infovergadering met als doel:  Het informeren van de betrokkenen en geïnteresseerden. Waarover gaat het trage wegen project en waarover gaat het zeker NIET.  Opzetten van werking met vrijwilligers + start inventaris met als doel een plan op maat van noden en wensen van lokale gebruikers en betrokkenen.  Samenwerking opzetten tussen vrijwilligers en lokaal bestuur  (lokale) Visievorming in vroeg stadium (dus geen hoorzitting over bestaand voorontwerp)  streven naar garantie voor draagvlak en haalbaarheid Geplande acties:  Opstellen visieplan e  Inventarisatie en evaluatie (=2 infovergadering) van de trage wegen  Opstellen herwaarderings- en beheerplan  Begeleiding uitvoering:  De voorstellen van weg per weg in het herwaarderingsplan worden vertaald naar projecten die evident en duidelijk uitvoerbaar zijn. Wegen of verbindingen die uit het voorgaande proces te ambitieus of nog te onderzoek zijn worden verder bekeken naar haalbaarheid en prioriteit.  Opzetten van een communicatie- en sensibilisatiecampagne rond trage wegen in Balen:  Instrumenten die hierbij ingezet worden, zijn de landschapskrant van het Regionaal Landschap, gemeentelijke infobladen, website van de gemeente Balen en het Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete, brede publieksactiviteiten, straatnaamborden, …

135

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2013 – Planning 2014

LEADER-project ‘Regio Midden Kempen beweegt langs trage wegen!’ Het LEADER-project ‘Regio Midden Kempen beweegt langs trage wegen!’ is een samenwerking tussen het Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete en 6 verschillende gemeentes: 

Gemeente Balen



Gemeente Lille



Gemeente Vorselaar



Gemeente Meerhout



Gemeente Retie



Stad Geel

In dit LEADER-project liggen de aandachtspunten en accenten op duurzame mobiliteit, ecologische en landschappelijke waarden, draagvlak en participatie. Door korte, verkeersveilige verbindingen aan te leggen, lossen gemeentes mobiliteitsproblemen op en bevorderen ze de sociale leefbaarheid van het platteland. Door trage wegen natuur-technisch in te richten, behouden of versterken we het open, groene karakter, het landschap en de daarbij horende biodiversiteit van het Kempische platteland. Dat groene karakter zorgt mee voor een aangename en kwalitatieve leefomgeving, voor zachte recreatiemogelijkheden en voor extra tewerkstellingskansen in de kwalitatieve landschapszorg. Verder wordt de streekeigen identiteit ook bevordert door niet-beschermd erfgoed te ontsluiten door trage wegen. Bovendien wordt er in het hele proces, dat wil zeggen vanaf het inventariseren, afwegen van de mogelijkheden, het opmaken van ontwerp tot de inrichting en het onderhoud van de trage wegen, rekening gehouden en samengewerkt met de doelgroepen op het terrein. De volledige coördinatie van het project ligt in handen van het Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete (waarbij uiteraard wel gezorgd wordt voor een maximale afstemming met de gemeentes). Dit gaat van de aanbestedingen tot het opvolgen van de werken tot aan de officiële opening van de trage weg, die in volledige samenwerking met de gemeentes zal georganiseerd worden

2.1.Deelproject Balen In de gemeente Balen is de trage weg ‘Vaantjesspoor’ een landschappelijk mooi en verkeersveilig alternatief voor de Oosthamsesteenweg. Een 100 meter van deze trage weg is onderbroken. Een stuk van het ‘Vaantjesspoor’ dat door een bosperceel loopt, is overgroeid. Een ander deel langs een akker is verdwenen. Bij het herstel van dit stukje sluit het spoor opnieuw aan op de Varenstraat. Via het traject Varenstraat, Vaantjesspoor, Lichtenboslaan wordt ook de verbinding van het centrum van Olmen naar de Olmense Zoo gemaakt voor traag verkeer. De Varenstraat wordt veelvuldig gebruikt door landbouwverkeer, maar de zate van de weg ligt er het grootste deel van het jaar slecht bij. Binnen het LEADER-project wil de gemeente ook graag bekijken hoe de weg ten goede kan hersteld worden, dit in functie van landbouw- en traag verkeer. Planning: 1 juli 2013– 30 juni 2014

136

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2013 – Planning 2014

2.2.Deelproject Lille In de gemeente Lille staat de promotie van een veilige en kindvriendelijke verbinding tussen de school, jeugdlokalen, buitenschoolse kinderopvang van Wechelderzande en het speelveld ‘Boonhof’ op het programma.    

Hierbij dienen de schoolkinderen de drukke gewestweg Gebr. De Winterstraat en de Oostmallebaan niet over te steken. De drukke en fietsonvriendelijke dorpskom zonder fietspad wordt op deze manier vermeden. Het speelveld ‘Boonhof’ met omnisportveld is op deze manier vanuit de school en ook voor de beide jeugdverenigingen vanuit hun lokaal veilig bereikbaar. Bijkomend wordt de buitenschoolse kinderopvang op korte termijn ondergebracht aan de school. Deze maken ook veelvuldig gebruik van het speelterrein aan het ‘Boonhof’.

Binnen het LEADER-project trage wegen wordt het kindlint gepromoot bij de jeugdbeweging (ook zomerkampen), school en buitenschoolse kinderopvang. Dit onder de vorm van een activiteit, spel, folder en eventueel infobordjes aan de jeugdlokalen van de scouts en KLJ. Een samenwerking wordt hiervoor opgezet met de school, de buitenschoolse kinderopvang, de jeugdbeweging (scouts en KLJ) en de jeugddienst van Lille. Planning: 1 januari 2014 – 30 juni 2014

2.3.Deelproject Vorselaar De LEADER-gemeente Vorselaar wil de historische verbinding naar haar buurgemeente Lille opwaarderen. Deze weg vertrekt aan de kerk van Vorselaar, loopt door ‘De Dreef’ langs het kasteel van Vorselaar over ‘Het Brandes Dreefke’, over domein Berkelheide naar grondgebied Lille via de Lilse slagmolen langs de Schranshoeve naar de kerk van Lille. Deze 6 kilometer lange ‘Lilse voetweg’, waarlangs je vroeger van kerk tot kerk kon wandelen, is op een 100-tal meter na nog intact. Het herstel van deze missende schakel geeft de inwoners van Lille en Vorselaar een landschappelijk mooie en cultuurhistorisch waardevolle verbinding terug. De weg wordt hersteld samen met de betrokken eigenaars, pachters en aangelanden. Planning: 1 januari 2014 – 30 juni 2014

2.4.Deelproject Meerhout Herstel van de ‘Machielskesbrug’ De gemeente Meerhout wil de verbinding naar buurgemeente Balen versterken doorheen de vallei van de Grote Nete. Op deze manier zullen op termijn drie watermolens met elkaar verbonden worden. Om deze verbinding te kunnen maken, dient aan het startpunt aan de watermolen van Meerhout de ‘Machielskesbrug’ hersteld te worden. Na de ‘Machielskesbrug’ kan men doorsteken naar Balen en de Straal- en Hoolstmolen langsheen de Grote Nete. Toerisme Provincie Antwerpen werkt momenteel ook in deze zone aan de uitbreiding van het wandelnetwerk ‘Kempische Landduinen’. In de eerste aanzetten is deze weg en verbinding ook opgenomen. Plaatsing nieuwe brug over de Grote Nete richting Balen Toerisme Provincie Antwerpen heeft een nieuw wandelnetwerk ‘Kempische Landduinen’ uitgewerkt waarin de Grote Nete prominent aanwezig is. Dit wandelnetwerk omvat een 340 kilometer wandelplezier in de gemeenten Balen, Geel, Meerhout en Mol (Heidehuizen). De intergemeentelijke verbinding tussen 137

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2013 – Planning 2014

Meerhout en Balen over de Grote Nete is hier de missing link. De aanleg van een nieuwe brug over de Grote Nete richting Balen zal dan ook een mooie aanvulling zijn op dit wandelnetwerk. Planning: 1 juli 2013 – 30 juni 2014

2.5.Deelproject Retie De ‘Schansdijkbrug’ over de Looiendse Nete is gelegen in het noorden van de gemeente Retie. In het najaar 2011 zal de gemeente een knuppelpad aanleggen langs de Looiendse Nete van de E34 tot aan de ‘Schansdijkbrug’. Deze route is opgenomen in het wandelnetwerk van Toerisme Provincie Antwerpen. De focus binnen deze case ligt op erfgoedherstel langs trage wegen. Er wordt gestart met het herstel van de ‘Schansdijkbrug’ langs deze trage weg. Dit is een eerste aanzet tot een gemeentedekkende inventaris van kleinschalig erfgoed langs trage wegen. Erfgoed fungeert hier als opstap om te werken aan trage wegen en het streekeigen karakter van de LEADER-gemeente Retie. Planning: 1 januari 2013 – 30 juni 2013

2.6.Deelproject Geel Geel heeft sinds 2008 een speelruimtebeleidsplan opgemaakt. De jeugddienst en het stadsbestuur hebben een eigen visie en integraal beleid ontwikkeld voor speelruimten en kindvriendelijke publieke ruimten. Binnen het LEADER-project trage wegen wordt de deelgemeente Oosterlo onder de loep genomen en een speelweefsel gerealiseerd en belevingsvoller gemaakt. Het plan vertrekt vanuit de vaststelling dat kinderen de gehele publieke ruimten bespelen. Naast formele speelruimtes waar kinderen de eerste gebruikers zijn, kunnen dus ook informele speelruimtes aangeduid worden. Kinderen maken er gebruik van maar zijn niet de enige gebruikers. Daarnaast bestaan ook de verschillende verbindingen tussen deze plekken. Samen vormen ze een ‘speelweefsel’. Het spelen en zich vrij kunnen bewegen staan in het plan centraal. Dit zogenaamde ‘speelweefsel’ wordt grosso modo opgedeeld in verschillende lagen: kindgericht netwerk, formele speelterreinen, voorzieningen en kindgerichte publieke ruimten. Trage wegen zijn het uitgelezen middel om deze lagen van speelweefsel op een veilige en aangename manier te doorweven en te verbinden. Trage wegen vullen het kindgericht netwerk in. Dit netwerk draait hoofdzakelijk om een op maat gemaakte mobiliteitsstructuur voor kinderen. Planning: 1 januari 2013 – 30 juni 2013

Reeds uitgevoerd acties  Het herwaarderen en belevingsvoller maken van het speelweefsel te Geel Oosterlo  Het herstellen van het smeedijzeren brugje te Retie  Het opstellen van een bestek voor twee fietsen voetgangersbruggen te Meerhout  Communicatie- en sensibilisatieacties  Organiseren van een infomoment te Geel, Meerhout en Balen met als doel: 138

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2013 – Planning 2014



 

Het informeren van de betrokkenen en geïnteresseerden. Waarover gaat het LEADER project trage wegen.  Streven naar garantie voor draagvlak en haalbaarheid Publieksactiviteiten: deelname Stad Geel, MPI Oosterlo, Natuurpunt en RLKGN ‘Dag van de trage weg’ op 20 oktober 2013 Publieksactiviteiten: deelname gemeente Balen en RLKGN ‘Dag van de trage weg’ op 20 oktober 2013

Geplande acties  Verder uitwerken herwaarderingsprojecten binnen gemeentebesturen:  Opstart LEADER gemeente Vorselaar  Opstart LEADER gemeente Lille  Opvolgen LEADER gemeente Meerhout  Opvolgen LEADER gemeente Balen  Verdere implementatie waar mogelijk in intergemeentelijk trage wegen/recreatief netwerk  Verder stimuleren van de gemeentebesturen om de herwaarderingsplannen zoveel als mogelijk in uitvoering te brengen (Turnhout, Oud-Turnhout, …)  Blijvend vervullen van loketfunctie rond trage wegen  Organiseren van publieksactiviteiten rond trage wegen (bv. bij opening buurtweg, …)  Deelname ‘Dag van de trage weg’  Verder opvolgen van het project rond zwerfvuil. Een thema dat gelinkt is aan trage wegen  Organiseren van sensibiliserende (opruim) acties  Via peter- en meterschap snelle en directe opvolging, en dit in samenspraak met de gemeentebesturen  Onderzoeken of er de mogelijkheden zijn tot het indienen van een project rond zwerfvuil bij de Koning Boudewijnstichting, OVAM, …  Opmaak intergemeentelijke ‘historische wegenkaart’ ; een functionele kaart die trage verbindingen tussen de dorpskernen binnen het werkingsgebied aanduid  Opvolgen herwaarderingsplan gemeente Balen, stad Turnhout en stad Geel  Opvolgen LEADER-project: ‘Regio Midden Kempen beweegt langs trage wegen!’

Samenwerking  LEADER, VLM, Vlaamse Gemeenschap, Provincie Antwerpen, Europees landbouwfonds voor plattelandsontwikkeling  Stilteplatform  Kunstroute Oud-Turnhout  Beleid trage wegen provincie Antwerpen (RLKGN is proeftuin voor de provincie voor het uitbouwen Financiering  Per deelproject kan bijkomende financiering vanuit projectmiddelen of vanuit gemeentes/partners komen.  LEADER  LIFE-project  Natuurinrichtingsplan Gelinkte acties Actie 21. Holle wegen  Dag van de trage weg 139

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2013 – Planning 2014

Actie 30. Landschapsbelevenissen Initiatiefnemer/trekker RLKGN Contactpersoon RLKGN Karlien Maes, Joris Matthé Partners LNE, provincie, gemeenten, sectoren landbouw, natuur, jacht, toerisme, RL de Voorkempen, RL Rivierenland, TPA, Rurant, Hooibeekhoeve, Kempens Landschap Doelgroepen Landbouwers, natuurbeschermers, jagers, recreanten Doelstelling Draagvlakverbreding tussen de landbouwsector en de milieu- en natuursector. Via het gezamenlijk ontwerpen van een fietstocht met haltes in het landschap een positieve ervaring creëren voor actoren in het landschap, die op een duurzame manier het begrip en vertrouwen tussen de sectoren landbouw, natuur, jacht en toerisme vergroot, met het oog op eventuele toekomstige samenwerkingen. Omschrijving De Antwerpse regionale landschappen Rivierenland, de Voorkempen en Kleine en Grote Nete kregen een budget van LNE voor een project rond draagvlakverbreding tussen landbouw en milieu. Hiermee wilden we proberen om het wederzijds begrip te vergroten door gezamenlijk een positief project uit te werken met medewerking van alle sectoren. In elk regionaal landschap ontwikkelden de sectoren landbouw, natuur, jacht en toerisme samen een fietstocht die geënt is op het fietsknooppuntennetwerk, met haltes op een aantal plaatsen waar vanuit het oogpunt van die verschillende sectoren het landschap wordt belicht. De route werd feestelijk geopend in 2010 en was nadien blijvend befietsbaar. De landschapsbelevenissenroute werd als themalus met brochure uitgegeven maar was snel volledig uitverkocht. Daarom werd een herdruk voorzien, meteen een kans om alle partners opnieuw rond de tafel te brengen en een aantal inhoudelijke wijzigingen (b.v. noordzuidverbinding Kempen) in de brochure op te nemen. Verloop actie Uitgevoerd 2013  Verdeling landschapsbelevenissen werkingsgebied RLKGN Gepland 2014  Verdere promotie Landschapsbelevenissen  Ontwikkeling nieuwe Landschapsbelevenissen route in de Zuiderkempen (i.s.m. provincie en erfgoedcel)  Artikel Landschapskrant

140

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2013 â&#x20AC;&#x201C; Planning 2014

Herwerkte route Landschapsbelevenissenfietstocht (editie 2012) met interessante landschapselementen. In RLKGN bestaat deze uit drie lussen, die apart of gecombineerd gefietst kunnen worden

Nazorg en opvolging Aangezien de fietsroute langsheen het fietsknooppuntennetwerk loopt, wordt het onderhoud van de fietspaden via de opvolging van TPA (routedokters) verzorgd. Door publicatie van een landschapsbelevenissenbrochure door RLKGN kunnen mensen ook in de toekomst van de landschapsbelevenissenroute genieten. Samenwerking en financiering DMN-subsidie 2012. Gelinkte acties /

141

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2013 – Planning 2014

Actie 31. Kempen-Hagelandroute Initiatiefnemer/trekker RLKGN, Kempens Landschap Contactpersoon RLKGN Joris Matthé Partners ANB, KL vzw, bosgroepen, RLNH, gemeentes, aangrenzende eigenaars, Kamp C, Toerisme Vlaanderen, provincie Antwerpen, NMBS Doelgroepen brede publiek, recreanten, schoolgaande jeugd, wandelaars, omwonenden. Doelstelling De bestaande fiets-o-strade tussen Herentals en Aarschot (Kempen-Hagelandroute) gebruiken om recreanten, scholieren, … op een laagdrempelige manier met attractieve voorbeeldprojecten te tonen hoe men zelf kleinschalige initiatieven kan nemen inzake biodiversiteit en duurzaamheid. Met enkele Vlaamse (bedreigde) soorten als blikvanger willen we een groene verbinding maken tussen de Kempen en het Hageland. Een langgerekt lint van meer dan 20 km die de connectiviteit verzorgt tussen verschillende gebieden die enig in zijn soort kan worden genoemd. We willen de oude spoorwegbedding in zijn huidige functie behouden en versterken. Door het nemen van enkele maatregelen wordt fietsen langs dit traject een leerrijke ervaring. Bovendien zal zeldzame of vaak bedreigde fauna en flora een plaatsje krijgen. Omschrijving Reeds enkele jaren leeft het idee (bij ANB) om de Kempen-Hagelandroute te gebruiken om een groene corridor te creëren tussen de Kempense Heuvelrug en de Netevallei naar de Demervallei. Aanvankelijk vertrekkende vanuit enkele prioritaire soorten zoals vleermuizen en dagvlinders, werd het project na afstemming met de latere partners uitgebreid, met als doelstelling zoveel mogelijk mensen kennis te laten maken met voorbeeldprojecten inzake duurzaamheid en ecologie/biodiversiteit. De fietsroute wordt daarbij gebruikt als een openlucht “showroom”. Het luik duurzaamheid werd daarbij opgenomen door Kempens Landschap vzw. Daartoe werd in elke gemeente een kunstwerk (land art) geplaatst die de link met het landschap errond maakt. De kunstwerken zijn duurzaam tot stand gekomen (kunstenaars uit Zimbabwe, gebruik van duurzame materialen,…). Het luik ecologie en biodiversiteit werd uitgewerkt door RLKGN (en RL Noord-Hageland voor de stad Aarschot provincie Vlaams-Brabant). Er werd in 2011 een lijst opgemaakt van alle mogelijke deelprojecten:  bosrandbeheer  akkerrandbeheer, perceelsrandbeheer (ism VLM)  vleermuizen: inrichting geschikte structuren  aanleg / herstel van poelen  rustpunten  aanleg en/of herstel dreven  bestrijding Amerikaanse vogelkers en Japanse Duizendknoop  versterking historiek rond het Kasteeldomein De Warande in Herentals  aanleg vlinderweides  bouw van een bijenhotel 142

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

  

Jaarverslag 2013 – Planning 2014

aanplant of herstel hagen geologische wand die het verschil tussen de Kempen en het Hageland duidt uilennestkasten

Op basis van deze lijst werd een realisatievoorstel opgemaakt en overhandigd aan de betrokken gemeenten. Al deze gemeenten keurden het voorstel goed (mits enkele aanpassingen). In 2012 zijn we overgegaan tot realisatie van enkele deelprojecten. Het totale prijskaartje van de realisaties is 65.000 euro waarvan we voor 10.000 euro ondersteuning kregen van de Provincie Antwerpen. Dit wil zeggen dat slechts een deel van de voorstellen kan uitgevoerd worden. In de toekomst hopen we de uitvoering te hervatten als er nieuwe middelen vrijkomen. Verloop actie Uitgevoerd 2011 - heden  Overleg Natuurwerk voor de uitvoering van enkele voorstellen.  Inrichting bunker Sluizenweg Olen tot vleermuizenverblijf  Bestrijding Amerikaanse vogelkers in Herentals  Herstel oude meidoornhaag in Morkhoven (gepland voor december 2012)  Aanleg vlinderweiden in Herentals en Herselt  Bouw insectenhotel in Herselt  Opmaak en plaatsing infobord over Ijzerzandsteenontginning in Hulshout  Ontwerp van diverse opties voor de Geowand in Herselt  Overleg met Kempens Landschap rond materiaalkeuze en plaatsing van Land Art en Infoborden in Herentals en Herselt  Volledige inventarisatie (thesis) van de bermen van het volledige tracé in de provincie Antwerpen (2x18km). Hierbij werden maar liefst 232 plantensoorten ontdekt. 54 andere exemplaren zijn nog onzeker en worden nog gedetermineerd.  Het volledige traject werd gefilmd om achteraf elke trajectzone opnieuw te kunnen bekijken ifv beheer.  Aanvraag projectsubsidies via Quick Win Merode  Opmaak bermbeheeradvies op basis van de thesisopdracht van Dries Boden.

Materialen voor het insectenhotel in Herselt

143

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2013 – Planning 2014

Infobord ijzerertsontginning in Hulshout Gepland vanaf 2013  Verdere uitvoering projectideeën wanneer subsidies beschikbaar komen. (het volledige realisatievoorstel is op te vragen op het secretariaat van RLKGN). Bij een goedgekeurde Quick Win Merode zal dit gaan om het herstel van twee amfibieënpoelen en de aanplant van een gemengde houtkant van 250m.  Opvolging bestrijding Amerikaanse Vogelkers in Herentals  Proefproject rond bestrijdingsmethodieken Japanse Duizendknoop  Implementatie van het bermbeheeradvies in concrete terreinacties Nazorg en opvolging Het beheer van de deelprojecten blijft bij de bevoegde instantie (b.v. gemeenten voor maaibeheer, bosgroepen voor bosrandbeheer, …). De middelen die RLKGN inzet, worden dus vooral aangewend voor de realisatie van de deelprojecten. Natuurwerk vzw zal instaan voor het leeuwendeel van de realisaties. Zij kunnen mogelijk ook voor enkele zaken een opvolging voorzien, vooral in de gemeentes die een contract hebben met Natuurwerk. Het gaat dan vooral over het bermbeheer en de bestrijding van Amerikaanse vogelkers. We onderzoeken momenteel de mogelijkheden voor het beheer van de houtkanten langs het traject. Mogelijke pistes zijn de inschakeling van het knotteam of inzet in bestaande of nieuwe brandhoutcircuits. Mogelijke andere taken:  herstel schade en up to date houden van informatieborden.  herstel schade aan andere inrichtingen (bv. insectenhotel, vleermuizenbunker)  inventarisatie bermen en formuleren van aanpassingen aan het bermbeheerplan. Naar aanleiding van de thesisopdracht zal daarom ook een aangepast voorstel geformuleerd worden naar de betrokken gemeentes  Opvolging succes vlinderweiden Samenwerking en financiering Financiering ‘duurzaamheid’ Kempens Landschap via ‘Green Valley’ en Quick Win (De Merode) Financiering ‘biodiversiteit’ RL Kleine en Grote Nete via subsidie provincie Antwerpen ter waarde van 10.000 euro (is afgerond in augustus 2013). In de toekomst zullen nieuwe subsidiekanalen aangesproken worden om de overige uitvoering ter waarde van 55.000 euro te realiseren. Begin 2014 werd ook een Quickwim-project bij de Merode goedgekeurd voor een deeltje van dit bedrag. Gelinkte acties / 144

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2013 – Planning 2014

IV - Natuureducatie en sensibilisatie Actie 32. Cursus knotbeheer Initiatiefnemer/trekker RLKGN Contactpersoon RLKGN Els Oostvogels, Leen Gielis Partners Vrijwilligers van het knotteam, Agentschap Onroerend Erfgoed, Agentschap voor Natuur en Bos, Bosgroep Noorderkempen, Bosgroep Kempense Heuvelrug, Bosgroep Zuiderkempen Doelgroepen Vrijwillgers van het knotteam Doelstelling Herstel en beheer van knotbomen en hakhout. Sensibilisering rond goede praktijken van beheer van knotbomen en hakhout. Omschrijving Er zijn heel wat houtkanten en knotbomen met achterstallig beheer, voornamelijk in particulier bezit. Het knotteam is in het leven geroepen om bij particulieren die zelf niet kunnen instaan voor het onderhoud, deze werken uit te voeren. Voorafgaand aan actie op terrein wordt een opleiding knotbeheer gegeven aan de vrijwilligers zodat het knotten volgens de goede praktijken verloopt. Verloop actie Uitgevoerd 2013  Oproep vrijwillgers voor het knotteam in landschapskrant, nieuwsbrief, gemeentelijke infobladen, op website  Overleg met andere regionale landschappen omtrent aanpak en organisatie knotteam  Organisatie cursus knotbeheer in Beerse op 16 februari 2013 voor 14 vrijwilligers. Er werd één opleidingsdag voorzien met het volgende programma: o

Halve dag theoretische uiteenzetting door een erkend lesgever harmonisch park en groenbeheer, volgende thema’s komen uitgebreid aan bod: 145

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2013 – Planning 2014

ecologie van knotbomen, eigenschappen van diverse knotboomsoorten, juiste snoeiwonden, veltechnieken, …) o

Halve dag praktijk met lesgever en erkend boomverzorger: knotten van wilgen met achterstallig beheer bij particulier.

Gepland 2014  Op vraag van een aantal vrijwilligers wordt dezelfde opleiding opnieuw georganiseerd op 18 januari 2014. Nazorg en opvolging De vrijwilligers worden opgevolgd, jaarlijks zal een vormingsmoment omtrent dit thema worden aangeboden. Samenwerking en financiering Loon- en werkingskost landschapsanimator door Agentschap Onroerend Erfgoed Gelinkte acties Actie 13. Kleine landschapselementen Actie 17. Landschapsanimator en Landschapsteam Actie 19. Knotteam (Landschap zoekt kapper)

146

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2013 – Planning 2014

Actie 33. Cursus beheer van hoogstamboomgaard

Initiatiefnemer/trekker RLKGN Contactpersoon RLKGN Els Oostvogels Partners Agentschap Onroerend Erfgoed, Nationale boomgaardenstichting Doelgroepen (nieuwe) eigenaars hoogstamboomgaard, brede publiek Doelstelling Herstel en beheer van hoogstamboomgaarden Omschrijving Het historische landbouwlandschap was rijk aan hoogstamboomgaarden, veelal met historische rassen. Door de evolutie in het landgebruik en de landbouwmethoden zijn veel hoogstamboomgaarden verdwenen. Om de kennis over dit cultuurhistorisch en landschappelijk erfgoed en ecologisch belang te vergroten en specifieke aanplant‐, onderhouds‐ en snoeitechnieken aan te leren, plant RLKGN jaarlijks een cursus (winter & zomer) rond het thema hoogstamboomgaarden. De snoeicursus wordt georganiseerd in samenwerking met de Nationale Boomgaardenstichting en bestaat uit twee dagdelen. In de voormiddag komt theorie en achtergrond over erfgoedwaarde, soorten en rassen, ziekten, aanplant, snoei (vorm‐, onderhouds‐, verjongingssnoei) aan bod, in de namiddag wordt de aanplant en snoei van hoogstamfruitbomen in de praktijk gebracht. Verloop actie Uitgevoerd 2013  contact en overleg Nationale Boomgaardenstichting  cursus wintersnoei – 16 maart 2013 - Grobbendonk  cursus zomersnoei – 21 september 2013 - Grobbendonk 147

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2013 – Planning 2014

Actie 34. Ja(a)zzPicknick! Initiatiefnemer/trekker RLKGN Contactpersoon RLKGN Karlien Maes Partners Gemeente Oud-Turnhout, Jazzkitchen vzw, Provincie Antwerpen, Natuurpunt, VLM, VLM, INBO, erfgoedcel Noorderkempen, Landelijke Gilden, fairtrade vereniging, e.a… Doelgroep Brede publiek Doelstelling  organisatie van een breed publieksevenement dat de streek en de werking van RLKGN en haar partners in de kijker zet 

draagvlak voor natuur en landschap in de streek verhogen



streekidentiteit verhogen



samenwerking met partners versterken

Omschrijving Het besluit op de regionale landschappen voorziet dat RLKGN jaarlijks minimum drie brede publieksactiviteiten moet organiseren, hetzij op eigen initiatief hetzij in samenwerking met andere partners / bestaande evenementen. RLKGN nam vanaf 2010 het initiatief om jaarlijks op de voorlaatste zondag van augustus zelf één grote publiekshappening te organiseren in samenwerking met een breed gamma aan partners, waarbij een waterloop van het werkingsgebied in de kijker wordt gezet. Jaarlijks wordt daarvoor een locatie gekozen langs de Kleine Nete, de Grote Nete of de Aa (of een van hun zijrivieren). In 2013 onderging het evenement een naamsverandering en werd het JAazzpicknick gedoopt. Met JAazpicknick biedt het RLKGN een forum aan voor partners van het RL om zichzelf en hun werking in de kijker te zetten. Voorwaarde is dat alle activiteiten en stands een duidelijke link met de “gevierde” waterloop hebben of op zijn minst een landschappelijk of cultuur-historisch karakter uitstraling met betrekking op biodiversiteit of streekidentiteit. Bovendien moet elke stand interactief zijn. Aangezien het evenement een familiegebeuren is, worden activiteiten voor jong en oud aangeboden.

148

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2013 – Planning 2014

Verloop actie Uitgevoerd 2013  Keuze locatie 

Overleg betrokken gemeente en partners



Samenstelling stuurgroep in nauwe samenwerking met Jazzkitchen



Nauw overleg met betrokken partners (doorlopend)



Opmaak en verspreiding van posters, flyers, facebookberichten, artikels op website, krantenartikels,…



De organisatie van het volledige traject vanaf de eerste verkennende gesprekken tot de afbraak en evaluatie van het evenement.



Stroomlijnen van het evenement op de dag zelf

KomeNete 2012 heeft naar schatting 850 bezoekers weten te trekken. Door de goede samenwerking met Jazzkicthen en de combinatie van muziek en educatie was deze happening een schot in de roos. Het programma van JAazzpicknick 

Wateronderzoek – wat vind je in het water? Hoe is de kwaliteit van het water? - ism PIME, INBO en NATUURPUNT



Waterkoffer en bijhorende quiz - ism PIME



Het leven in de Aa (vissen in aquaria) – Ism INBO en Natuurpunt



Met de kano op de Aa – ism de provincie Antwerpen



Vriend van den Tap promotiecampagne – ism de provincie Antwerpen



Stille muziekwandeling – ism Natuurpunt Educatie



Erfgoedkrak – ism erfgoedcel



Workshop Verhalen uit de muziek van de natuur – ism Natuurpunt Educatie



Streekproducten picknick (eten en drank)



Muziek (live bands)



Terras

149

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2013 â&#x20AC;&#x201C; Planning 2014

Enkele sfeerbeelden van de vorige editie

Nazorg en opvolging Jaarlijkse evaluatie en bijsturing naar de editie volgend jaar. Samenwerking en financiering De financiering (coĂśrdinatie, personeelskosten) gebeurt vanuit de reguliere middelen van RLKGN; aanvullend wordt een subsidieaanvraag ingediend bij DMN. Aanvullend wordt een bijdrage van de gastgemeente gevraagd. KomeNete/JAazzpicknick is per definitie een evenement van de partners van KomeNete/JAazzpicknick onder regie van het Regionaal Landschap. In die zin organiseert niet alleen RLKGN KomeNete maar doet iedere partner een belangrijke bijdrage aan het evenement. Omwille van het grote succes van KomeNete, heeft RL Rivierenland vanaf 2012 een gelijkaardig evenement georganiseerd (4 de Rivier). Gelinkte acties /

150

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2013 – Planning 2014

Actie 35. Dag van de trage weg Initiatiefnemer/trekker RLKGN, gemeente Oud-Turnhout, gemeente Balen en stad Geel Contactpersoon RLKGN Hanne Govaers Partners Gemeente Oud-Turnhout, gemeente Balen en stad Geel Doelgroepen Brede publiek, inwoners van de gemeenten Oud-Turnhout, Balen en stad Geel Doelstelling Het brede publiek laten kennismaken met het project rond trage wegen en het ecologische, landschappelijke en sociale belang van deze wegen aan de hand van concrete voorbeelden.

1. Dag van de trage weg – Oud-Turnhout Omschrijving In 2010 nam de gemeente Oud-Turnhout voor de eerste keer deel aan de ‘Dag van de trage weg’. De gemeente en het Regionaal Landschap huldigden toen de ‘Brembergh Dreve’ in als eerste officiële trage weg in Oud-Turnhout. In 2011 was het de beurt aan trage wegen het Beyntelpad en de Opstal. Deze wegen zorgen voor een trage verbinding van en naar de stad. In 2012 brachten we de bestaande trage wegen in kaart. Vaak hebben deze bestande trage wegen nog geen naam of officieel trage wegenbordje en daar hebben we dit jaar verandering in gebracht. Met de hulp van de heemkundige kring hebben we aangepaste namen gevonden voor de verschillende trage wegen. Een trage weg kan herkend worden aan dit naambordje:

Dit jaar was er extra aandacht voor de communicatie en sensibilisatie rond ‘doorlopende’ straten. Er is gekozen om de F45-borden, die een doodlopende straat aangeven, aan te passen met stickers om er ‘doorlopende’ straten van te maken:

151

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2013 – Planning 2014

Deze ‘doorlopende’ straten zijn in kaart gebracht en er is een fietstocht met ontbijt georganiseerd om de mensen kennis te laten maken met dit nieuwe concept. Uitgevoerd 2013  Folder ‘doorlopende’ straten  Fietstocht met ontbijt langs de verschillende ‘doorlopende’ straten: Gepland 2014  Opvolgen trage wegenproject in Oud-Turnhout en deelname ‘Dag van de trage weg’ Samenwerking en financiering Algemene organisatie door de gemeente i.s.m. RLKGN. Gelinkte acties Actie 29. Trage wegen

2. Dag van de trage weg – Geel Omschrijving In 2013 heeft stad Geel, samen met het MPI Oosterlo, Natuurpunt en RLKGN, voor de eerste keer deelgenomen aan de ‘Dag van de trage weg’. Dit in het kader van de LEADER projecten ‘Regio Midden Kempen beweegt langs trage wegen!’ en ‘Spelen in beweging’. In het kader van deze projecten ontstonden het Kloosterpad en het Molenlaakpad. Deze vormen samen een multisensioreel kikkerpad naar de achterliggende speelweide met o.a. wilgentent, klimboom en vertelhoek. Door het herstel van trage wegen willen de verschillende partners duurzame mobiliteit en verkeersveilige alternatieven voor trage wegengebruikers creëren.

Uitgevoerd 2013  Feestelijke opening speelweefsel:  Ochtendwandeling: nachtvlinders ontdekken op het Kloosterpad  Begeleidde wandelingen  Doorlopend een lekker hapje en drankje dankzij het Zeuntcomité Gepland 2014  Opvolgen trage wegentraject in Geel en deelname ‘Dag van de trage weg’ Samenwerking en financiering Algemene organisatie door de gemeente i.s.m. RLKGN. Gelinkte acties Actie 29. Trage wegen 152

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2013 – Planning 2014

3. Dag van de trage weg – Balen Omschrijving In 2013 heeft de gemeente Balen, samen met vvv Balen en het RLKGN, voor de eerste keer deelgenomen aan de ‘Dag van de trage weg’. Er werd een wandeling georganiseerd langs de verschillende bestaande trage wegen in Balen-Olmen. Door mee te doen aan de ‘Dag van de trage weg’ wil de gemeente Balen zijn inwoners meer bewust maken van het belang van trage wegen.

Uitgevoerd 2013  Wandeling langs bestaande trage wegen in Balen-Olmen Gepland 2014  Opvolgen trage wegenproject in Balen en deelname ‘Dag van de trage weg’ Samenwerking en financiering Algemene organisatie door de gemeente i.s.m. RLKGN. Gelinkte acties Actie 29. Trage wegen

153

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2013 – Planning 2014

Actie 36. Natuurfilms en DVD “Natuurparels uit de Antwerpse Kempen” Initiatiefnemer/trekker RLKGN, provincie Antwerpen Contactpersoon RLKGN Bas Van der Veken Partners RLKGN, provincie Antwerpen, ANKONA, cineast Frans Verhoeven (VRT) Doelgroepen Alle inwoners van het werkingsgebied en daarbuiten Doelstelling Uitgave van een aantal kwalitatieve films over natuur en landschap binnen de provincie Antwerpen en het werkingsgebied van RLKGN. Omschrijving Uitgave van een DVD-box met natuurfilms (van cinceast Frans Verhoeven) over de Kempen, met in eerste instantie een drietal films over gebieden binnen het werkingsgebied van RL Kleine en Grote Nete (Buitengoor in Mol, Ronde Put in Mol, Geel-Bel in Geel).In 2012 werd door dezelfde cineast een gans jaar gefilmd in Landschap De Liereman, wat leidde tot de film ‘Oerkempens Landschap De Liereman’. De avant-premiere vond plaats in bezoekerscentrum Landschap De Liereman op 26 januari 2013, een eerste grote publiekvoorstelling gebeurde tijdens de ANKONA-contactdag op 9 februari 2013. Verdere premieres volgden in Kristallijn in Mol en OC De Djoelen in Oud-Turnhout (voor pers en publiek). Op zondag 2 februari om 16.20u werd de film voor het grote publiek vertoond op Een (VRT). Momenteel werken we samen met Frans aan een volgende film over ‘De bronnen van de Nete’. Verloop actie Uitgevoerd 2013  Verdere vertoning en verspreiding DVD Natuurparels in de Kempen i.s.m. ANKONA. Volgende films zijn hierin opgenomen: o het natuurreservaat Buitengoor (Mol): ‘Tussen zonnedauw en orchideeën’ o het natuurreservaat de Ronde Put (Mol-Postel): ‘Een groene oase in de Antwerpse Kempen’ o het landschap in Geel-Bel: ‘Belle Bel’  verspreiding DVD o.a. naar alle scholen en bibliotheken uit werkingsgebied  diverse vertoningen ‘Oerkempens Landschap De Liereman’ Gepland 2014  film ‘De bronnen van de Nete’ Samenwerking en financiering  provincie Antwerpen  ANKONA  cineast Frans Verhoeven

154

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2013 – Planning 2014

Actie 37. Natuur en cultuur / Het Gedroomde Landschap Initiatiefnemer/trekker RLKGN, Warande, Ar-Tur, CRK, VALK Contactpersoon RLKGN Bas Van der Veken, Els Oostvogels, Karlien Maes Partners RLKGN, Warande, Ar-Tur, CRK, VALK Doelgroepen Alle inwoners van het werkingsgebied en daarbuiten Doelstelling De link tussen natuur en cultuur versterken en uitdragen naar het brede publiek via concrete projecten Omschrijving Reeds bij de start van RLKGN werd door de Raad van Bestuur geopperd bewust de link tussen natuur en cultuur op te zoeken. Beide sectoren hebben immers heel wat gemeen, en in het oog springende projecten van de ene sector kunnen de drempel naar de andere verlagen voor een bepaald publiek. Vanuit de cultuursector, in het werkingsgebied van RLKGN ondermeer sterk vertegenwoordigd door ondermeer De Warande, architectuurcentrum Ar-Tur, Cultuurraad voor de Kempen, …, wordt ook meer en meer de hand gereikt naar de natuur- en landschapssector. Omgekeerd willen we dezelfde beweging maken vanuit RLKGN, ondermeer door de AV van 2013 in het teken te zetten van cultuur en landschap (eerdere edities stonden in teh teken van biodiversiteit, landbouw en erfgoed) en concreet in een aantal projecten te participeren vanaf 2013. Dit werd in 2013 onder meer concreet gemaakt door Het Gedroomde Landschap, het cultuurtraject rond het landschap van de Kempen dat we opzetten i.s.m. Ar-Tur en de Warande enerzijds, en de (start van een) reeks lezingen met artistieke omkadering i.s.m. de Cultuurraad voor de Kempen en VALK. In 2013 werd deze in Balen georganiseerd rond het thema ‘de identiteit van de Kempen’, in oktober 2014 plannen we een gelijkaardig initiatief rond de ‘vennen van de Kempen’. Verloop actie Uitgevoerd 2013  Algemene Vergadering in de vernieuwde Warande in het teken van cultuur  Eerste editie van Het Gedroomde Landschap in mei 2013  Eerste editie lezingenreeks i.s.m. CRK en VALK Gepland 2014  Tweede editie lezingenreeks i.s.m. CRK en VALK in teken van ‘Vennen van de Kempen’ Samenwerking en financiering  Kosten gedeeld met Ar-Tur en Warande Gelinkte acties /

155

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2013 – Planning 2014

Actie 38. Landschapskrant, website, Facebook en enieuwsbrief Initiatiefnemer/trekker RLKGN Contactpersoon RLKGN Bas Van der Veken Partners Alle doelgroepen van RLKGN Doelgroepen Brede publiek Doelstelling Het brede publiek sensibiliseren (draagvlak voor natuurbehoud) en betrekken bij acties van RLKGN; RLKGN bekendmaken; activiteiten aankondigen, thema’s belichten.

1. Landschapskrant Omschrijving Tweemaal per jaar wordt een landschapskrant uitgegeven, waarin volgende rubrieken aan bod komen:  Voorwoord  Artikels i.k.v. natuurbehoud en KLE, landschap en streekeigen karakter, natuureducatie, natuurrecreatie  Verslagen van concrete projecten en activiteiten  Oproepen voor deelname aan projecten  Activiteitenkalender De redactie en de layout gebeuren door RLKGN zelf. Druk en bedeling worden uitbesteed. De bedeling gebeurt in alle gemeenten bus aan bus (ook de bussen met sticker ‘geen reclame’); totale oplage 140.000 exemplaren. Verloop actie In de landschapskrant van het voorjaar 2013 kwamen volgende thema's aan bod: IN DIT NUMMER:  Colofon  Voorwoord van de voorzitter  Buitengewone Plekjes oproep  Linde, populairste boom  Leve(n)de poel  Fauna(r)akkers  Waterconservering  Leader Regio Midden Kempen  Oude Bossen van de Antwerpse Kempen  Het gedroomde Landschap  60 jaar natuurreservaten  Cursus agenda 156

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2013 – Planning 2014

In de landschapskrant van het najaar 2013 kwamen volgende thema's aan bod: IN DIT NUMMER:  Colofon  Voorwoord van de voorzitter  Eerste Vleermuizentoren  Landschapsquiz  Prima Plattelandsprijzen; u stemt toch ook?  Buitengewone Plekjes  Bewegen langs trage wegen – Dag van de Trage Weg  Melk van Hier  Week van het bos  Jazzpicknick aan de Aa Gepland 2013 en volgende jaren Uitgave en verspreiding van 2 landschapskranten per jaar (maart en augustus). Nazorg en opvolging Via telefonische reacties of deelname aan wedstrijden de landschapskrant krijgen we een idee van de ‘effectiviteit’ of de impact van de landschapskrant. Samenwerking en financiering druk, layout en bedeling door RLKGN via basissubsidies Gelinkte acties Alle acties komen wel eens aan bod in de landschapskrant; de landschapskrant omvat ook een kalender met alle RLKGN-activiteiten.

2. Website Omschrijving De website is als medium één van de belangrijkste dragers van informatie. RLKGN kan via deze weg snel en effectief communiceren naar het brede publiek. Elke week is er iets nieuws te lezen op de homepage. Hierdoor is de website ook een dynamisch medium en binden we de bezoekers aan ons door ze telkens nieuwe informatie te verschaffen. Ze blijven dus geprikkeld en zullen daardoor sneller en meer nog eens naar onze site surfen. Uit de cijfers blijkt dat de website maandelijks bezocht wordt door gemiddeld 530 uniek bezoekers.

Verloop actie In 2009 liet RLKGN een ontwerp maken voor een eigen website (www.rlkgn.be), met volgende webpagina’s:  Homepagina – zet via vier sterke beelden lopende projecten, activiteiten, nieuwsberichten, … in de kijker. Daarnaast zijn er ook steeds wisselende natuurfilmpjes en litenatuurtjes (korte natuurgedichtjes) van Greenz 

Nieuws – nieuwsberichten, aankodigingen, vacatures, …



Over ons - info over de missie, het werkingsgebied, bestuur, team, …

157

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2013 – Planning 2014



Projecten - info over de werking van RLKGN, opgebouwd rond de thema’s streekidentiteit, natuur, landschap, natuureducatie en natuurrecreatie



Activiteiten - aankondiging van cursussen, publieksactiviteiten, wandelingen, …



Publicaties - downloadbare publicaties in pfd-formaat (landschapskranten, e-nieuwsbrieven, brochures)



Media – fotoverslagen van activiteiten, filmpjes, …



Contact - contactgegevens en link

Sinds de publicatie kent de website een duidelijke stijging van het aantal bezoekers. Ook in 2014 blijft het constant up-to-date houden van de website erg belangrijk in onze communicatiestrategie. Nazorg en opvolging De redactie en publicatie gebeurt door RLKGN zelf. Op basis van de evolutie van het aantal bezoekers hebben we een zicht op hoe intensief de website bezocht wordt. Daarnaast beschikt RLKGN nog over twee projectgebonden websites. De eerste www.plantvanhier.be is verbonden aan het project Plant van Hier, dat de voorbije jaren werd opgestart door de Limburgse RL’en maar vanaf 2011 getrokken wordt door RLKGN (Steve Meuris). De website werd in 2011 genomineerd voor de wedstrijd Site van het Jaar door het magazine Clickx. Ook voor de wandeling met Staaltjes natuur van kunstenaar Geert De Kockere, gekoppeld aan de werking in het Turnhouts Vennengebied, werd een speciale website www.litenatuurtjes.net/vennengebied ontwikkeld. Hierop kan de bezoeker de ‘making of’ zien, alsook de wandeling virtueel maken. Ook voor de projecten Bekenwatch en Kempengids werden een speciale projectwebsite ontwikkeld: https://sites.google.com/a/natuurpunt.be/beekwatch/ en https://sites.google.com/a/natuurpunt.be/kempengids-retie/ Deze wordt echter ontderhouden door NP Educatie.

3. Facebook Omschrijving Naast een webpagina heeft RLKGN ook een eigen Facebook-pagina. Uit het proces rond visievorming (zie paragraaf 3.3) kwamen het gebruik van moderne multimedia en jongeren als specifieke doelgroep als twee aandachtspunten naar voren, en mede door dit kanaal wil RLKGN dit verder uitbouwen. Op de pagina worden zeer regelmatig korte berichten, nieuwsberichten, foto’s, ludieke intermezzi, … geplaatst. Facebook laat ook toe dat mensen hier zelf op kunnen reageren, zodat er een hoge vorm van interactie met de bezoeker ontstaat. Verloop Actie Het plaatsen van foto’s en topics gebeurt door RLKGN zelf. Met regelmaat wordt er gepost op de pagina. Nazorg en opvolging Op basis van de evolutie van het aantal fans, hebben we een zicht op hoe intensief de website bezocht wordt. Eind december 2011 had de Facebook-pagina van RLKGN 281 fans, anno januari 2014 kan RLKGN rekenen op 570 fans.

158

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2013 – Planning 2014

4. E-nieuwsbrief Omschrijving Op maandelijkse basis wordt een elektronische nieuwsbrief verstuurd naar het adressenbestand van RLKGN. Het adressenbestand is ingedeeld in een aantal categorieën, zoals Regionale Landschappen, RVB, Pers, Geïnteresseerden, Plant van Hier … Er kan dus gericht gekozen worden naar welke doelgroep de opgemaakte nieuwsbrief verstuurd wordt. Verloop actie Vanaf april 2012 wordt er maandelijks een e-nieuwsbrief uitgestuurd vanuit RLKGN . RLKGN kan rekenen op een adressenbestand van een 1000-tal geïnteresseerden. Nazorg en opvolging Ten eerste zal er op de website een invulformulier komen waarop geïnteresseerden zich op de nieuwsbrief kunnen inschrijven. Ten tweede kan RLKGN aan de hand van rapporten duidelijk zien hoeveel personen de nieuwsbrief effectief hebben gelezen en welke links er zijn aangeklikt.

159

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2013 â&#x20AC;&#x201C; Planning 2014

3 Verplichte activiteiten Het breed verspreiden van een landschapskrant in het werkingsgebied tweemaal per jaar en het (mee) organiseren van minimaal 3 vormingsactiviteiten (min. 25 deelnemers) en 3 publieksacticiteiten (min. 100 deelnemers) is volgens het besluit verplicht vanaf de voorlopige erkenning.

3.1 Landschapskrant Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete geeft twee maal per jaar een landschapskrant uit, die bus aan bus verspreid wordt in het werkingsgebied. De oplage bedraagt 140.000 exemplaren, waarvan er ruim 139.000 gebust worden en de rest gebruikt worden bij activiteiten etc. Een gedetailleerde beschrijving van de reeds gepubliceerde landschapskranten wordt weergegeven onder Actie 40, alsook in bijlage.

3.2 Vormingsactiviteiten In onderstaande tabellen wordt een overzicht gegeven van de vormingen waarvan Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete enige organisator, hoofdorganisator of medeorganisator of als spreker/deelnemer was. Tabel 3-1 Vormingsactiviteiten 2013

Datum

Omschrijving

8/02/13

werkbezoek woning Jozef Schellekens ANKONA opleiding knotbeheer opleiding snoei hoogstamboomgaard ontmoetingsdag Antwerpse bosgroepen en regionale landschappen Lammekesdag KEMP opening Wasserij Meerhout PremiĂ¨re film Oerkempens Landschap De Liereman excursie cursus Kempengids fase 1 bouw vleermuizentoren Het Gedroomde Landschap : ontdekkingstocht door het Kempense landschap Het Gedroomde Landschap :10X20X20 Het Gedroomde Landschap: voorstelling Blaarkoppen Merksplas Het Gedroomde Landschap Vitrine: presentatie en

9/02/13 16/02/2013 16/03/2013 29/03/2013

1/04/13 21/04/13 30/04/13 4/05/13 8/05/13 16/05/13

16/05/13 17/05/13

21/05/13

Aantal deelnemers 15

Rol RLKGN

250 25 19

spreker /deelnemer organisator organisator

organisator

> 150 > 300

ondersteuning ondersteuning

> 170

medeorganisator

organisator

medeorganisator

medeorganisator 25

mede-organisator

medeorganisator

160

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

27/05/13 3/06/13 4/06/13

25/06/13 4/07/13 10/07/13 16/07/13 21/08/13 8/09/13 11/09/13 19/09/13 21/09/13 21/10/13 24/10/2013 13/9/2013

6/11/2013 21/11/2013 17/10/2013 22/10/2013

23/10/2013 8/12/2013 9/12/2013 19/12/13 Datum 8/02/13 9/02/13 16/02/2013 16/03/2013 29/03/2013

gespreksavond excursie studenten Thomas More Dag van de Regionale Landschappen Studiedag AlterIAS-Plant van Hier provincie Antwerpen Provinciale Milieudag akkersymposium uitstap vlinderwerkgroep cursus vleermuizengids finnisage Gedroomde Landschap excursie UA Ruud Van Diggelen symposium Heg en Landschap cursus IHD-gids cursus zomersnoei hoogstamboomgaarden excursie studenten Thomas More Promoot je activiteit teamuitstap hoogstamboomgaarden in de Kempen Eddy Vets netwerkmoment BIODIVA praatcafĂŠ Melk van Hier les trage wegen Thomas More waterconservering lancering brochure, uitreiking deelnemersplaquettes, nieuwe inschrijfronde,... lezing Bas: identiteit van de Kempen infovergaderig de wieltjens WCP toelichting waterconservering Europarc Low Countries Omschrijving werkbezoek woning Jozef Schellekens ANKONA opleiding knotbeheer opleiding snoei hoogstamboomgaard ontmoetingsdag Antwerpse bosgroepen en regionale landschappen

Jaarverslag 2013 â&#x20AC;&#x201C; Planning 2014

organisator

> 100

medeorganisator

>50

medeorganisator

>100 60 8 15 40

deelnemer deelnemer deelnemer deelnemer mede-organisator

gids

>100

spreker

20 20

deelnemer organisator

gids

>20 8

deelnemer organisator

120 > 25 >25

deelnemer mede-organisator mede-organisator

> 25

ondersteuning

> 30

spreker / deelnemer

> 40

Mede-organisator

ca 10

spreker

25 Aantal deelnemers 15

mede-organisator Rol RLKGN

250 25 19

spreker / deelnemer organisator organisator

organisator

161

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

1/04/13 21/04/13 30/04/13 4/05/13 8/05/13 16/05/13

Lammekesdag KEMP opening Wasserij Meerhout Première film Oerkempens Landschap De Liereman excursie cursus Kempengids fase 1 bouw vleermuizentoren Het Gedroomde Landschap : ontdekkingstocht door het Kempense landschap

Jaarverslag 2013 – Planning 2014

> 150 > 300

ondersteuning ondersteuning

> 170

medeorganisator

organisator medeorganisator

De cursussen Beheer van hoogstamboomgaarden en Knotbeheer worden jaarlijks herhaald.

3.3 Publieksactviteiten In onderstaande tabellen wordt een overzicht gegeven van de publieksactiviteiten waarvan Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete enige organisator (*), hoofdorganisator (**) of medeorganisator (***) was, of aanwezig met infostand of toelichting op evenementen van derden (****).

Tabel 3-2 Publieksactiviteiten 2013

Datum 21/01/13

omschrijving boekvoorstelling Oude Bossen van de Kempen**** plantactie school De Klinker**

Aantal deelnemers 60

Rol RLKGN ondersteuning boek

ondersteuning

30/03/13

premiere film Landschap De Liereman**

200

mede-organisator

21/04/13

opening toeristisch seizoen**** opening Wasserij Meerhout*** infodag mandatarissen*** Lammekesdag KEMP**** Filmpremière Frans Verhoeven** dag van het park, Nalah, boekvoorstelling**** deelname opendeurdag KOGEKA** opening vleermuizentoren** JazzPicknick**

150

spreker

> 300

ondersteuning

100 > 150 > 150

mede-organisator / standhouder ondersteuning mede-organisator

> 100

ondersteuning

500

deelnemer met vleermuizentoren

250

organisator

600

mede-organisator

22/03/13

21/04/13 23/04/13 1/04/13 30/04/13 26/05/13 28/04/13 2/06/13 18/08/13

* RLKGN enige organisator; ** RLKGN hoofdorganisator; *** RLKGN mede-organisator, ****RLKGN aanwezig op evenement van derden met toelichting of infostand

162

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2013 – Planning 2014

4 Relatie doelstellingen-activiteiten en geografische spreiding In onderstaande tabellen wordt weergegeven hoe de activiteiten en projecten van Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete corresponderen met de doelstellingen van regionale landschappen, zoals bepaald in het ‘Besluit van de Vlaamse regering tot vaststelling van de regelen voor de voorlopige en definitieve erkenning van regionale landschappen’ van 08 december 1998. Tabel 4-1 Acties RLKGN 2013-2014

17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28

12 / 13 15 17 18 19 20 21 22 24 /

29 30 31

27 28 29

x X X

x x x

x x

X X

x x x

x x x x x

x x x x

x x

x x x x x x x x x x x x

x x x x x x x

x x X x x x

x x x x x

x x x X x x X x x x x x

x x x

x x

x x x x x

x x

x x x x x x x x x x x x

x x x

x x x x x x x x x x x x

Natuurrecreatie Draagvlak natuurdecreet Doelgroepen

x x x x x

x x x

x x x x x x x x x x

Recreatief medegebruik

x x x x x x x x x x x x x

Natuureducatie

x x x x x x x

Streekeigen karakter

x x x x x x x

Landschapszorg

x x

Beheer, herstel aanleg KLE

x x

Natuurbehoud

2014

/ /

2013

14 15 16

2012

1 2 3 4 5 6 / / / 8 / / 11

2011

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13

TITEL ACTIE 2010

nr. actie 2012-2013

nr. actie 2013-2014

Acties Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete 2013-2014 Doelstellingen regionale landschappen

x x x x x X x x x x x x x x x

x x

163

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

32 33 34 35 36 37 38

35 36 37 38 41 / 40

Natuureducatie en sensibilisatie Cursus Knotbeheer Cursus Hoogstamboomgaarden Jazzpicknick (KomeNete)* Dag van de Trage Weg Natuurfilms Natuur en Cultuur: het gedroomde landschap Landschapskrant, website, facebook en enieuwsbrief

Jaarverslag 2013 â&#x20AC;&#x201C; Planning 2014

x x x

x x x x

x x x x x x x

x x

x x x

x x

X x x x x

x x

x x x

In Tabel. 4-1 wordt weergegeven hoe de activiteiten en projecten van Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete tot en met 2012 gespreid zijn over het werkingsgebied. De ontwikkeling van de acht wandelnetwerken in het werkingsgebied en de beheerovereenkomsten werden omwille van de leesbaarheid niet opgenomen.

164

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2013 – Planning 2014

5 Financiën 1.1 Balans en resultatenrekening 2013 In Bijlage 1 is de jaarrekening en balans van 2013 opgenomen, zoals geverifieerd door de externe accountant van SBB en goedgekeurd door de Algemene Vergadering op 18 februari 2014.

1.2 Begroting 2014 Zie bijlage 1. Deze begroting werd goedgekeurd door de Algemene vergadering op 18 februari 2014.

1.3 Toelichting door de penningmeester Het Regionaal Landschap heeft het jaar 2013 afgesloten met een positief resultaat van € 50.889,65. Dit is het resultaat van een opbrengstentotaal van € 766.357,27 en een kostentotaal € 715.467,62. Dit resultaat is, voor het vierde jaar op rij, wat beter dan de begroting 2013 voorspeld had. De cijfers liggen in lijn met de begroting, maar de inkomsten zijn iets groter (+ 19K), terwijl de uitgaven wat kleiner zijn (- 25K). Het balanstotaal op het einde van 2013 is € 349.817,37. Vanuit een standpunt van financiële gezondheid zijn daarbij de belangrijkste elementen:  

Eigen vermogen: € 204.742,92 Liquide middelen: € 294.573,53

Het eigen vermogen is in 2013 toegenomen met het voormelde positief resultaat. De Algemene Vergadering heeft beslist om dit bedrag als volgt te bestemmen:  

Fonds Bestemd voor sociaal passief: € 17.000 (totaal: € 60.000) Fonds Bestemd voor werkingsreserve: € 33.889,65 (totaal: € 144.742,92)

Deze beslissing is ingegeven door het feit dat de begroting 2014 als gevolg van de nieuwe omstandigheden minder positief is. Voor het eerst in de geschiedenis van het Regionaal Landschap Klein en Grote Nete voorziet de begroting een terugname uit het Fonds Bestemd voor werkingsreserve. De liquiditeitspositie is in 2013 fors verbeterd. In de balans 2012 waren er slechts € 109.000 liquide middelen beschikbaar, wat een zeer voorzichtig cashbeheer noodzakelijk maakte. Vandaag blijft voorzichtig beheer nog steeds aan de orde, maar acute situaties komen niet meer voor. (Jan Van den berghe – penningmeester RLKGN)

165

Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

Jaarverslag 2013 â&#x20AC;&#x201C; Planning 2014

6 Bijlagen Bijlage 1 Boekhoudkundige documenten Bijlage 1a Jaarrekening en balans 2013 Bijlage 1b Begroting 2014 Bijlage 2 Administratieve documenten Bijlage 2a Ledenregister Bijlage 2b Verslag Algemene Vergadering Bijlage 2c Verslagen Raden van Bestuur Bijlage 3 Landschapskranten Bijlage 3a Landschapskrant nr. 8, jaargang 5, voorjaar 2013 Bijlage 3b Landschapskrant nr. 9, jaargang 5, najaar 2013 Bijlage 4 Documentatie en fotoâ&#x20AC;&#x2122;s vormingsen publiekactiviteiten 2013 Bijlage 5 Extra tabellen Bijlage 5a Thematische overlegmomenten 2013 Bijlage 5b Overzicht persartikels 2013 en selectie

166