Κεφάλαιο 8 ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΚΑΤΑΠΟΛΕΜΗΣΗΣ ΤΩΝ ΕΝΤΟΜΩΝ Στο Κεφάλαιο 6 αναφέρθηκε ότι ένα φυτοφάγο έντοµο γίνεται πρόβληµα όταν η πυκνότητα του πληθυσµού του είναι τέτοια ώστε η προσβολή που προκαλεί να υπερβαίνει το επίπεδο οικονοµικής ζηµιάς. Η πυκνότητα αυτή είναι γνωστή σαν όριο ανεκτής πυκνότητας. Για τα διάφορα φυτοφάγα έντοµα, µε τους διάφορους συνδυασµούς των υπόλοιπων παραγόντων που έχουν επίδραση, ο πληθυσµός που θεωρείται επιζήµιος µπορεί να ποικίλλει ευρύτατα αλλά οι αρχές παραµένουν οι ίδιες. Έτσι η µελέτη των παραγόντων που σχετίζονται µε τις αυξοµειώσεις των πληθυσµών των εντόµων έχει µεγάλη σηµασία για την καταπολέµηση των φυτοφάγων ειδών. Με απλούς όρους, ο πληθυσµός ενός οργανισµού σε δεδοµένη χρονική στιγµή είναι το αποτέλεσµα της αλληλεπίδρασης του ρυθµού των γεννήσεων µε το ρυθµό των θανάτων. Το αναπαραγωγικό δυναµικό του είδους οδηγεί σε αύξηση του πληθυσµού, η οποία αντισταθµίζεται από διάφορους περιβαλλοντικούς παράγοντες που τείνουν να περιορίσουν την αύξηση αυτή. Το αποτέλεσµα εκδηλώνεται στην πυκνότητα του πληθυσµού. Η επίδραση των περιβαλλοντικών παραγόντων δεν είναι σταθερή, αλλά κυµαίνεται µε τρόπο κανονικό (όπως εποχιακά) ή ακανόνιστο (όπως ο καιρός της ηµέρας). Έτσι οι πληθυσµοί των εντόµων δεν παραµένουν σταθεροί αλλά κυµαίνονται συναρτήσει του χρόνου. Πάντως οι διακυµάνσεις αυτές βρίσκονται συνήθως γύρω από ένα µέσο όρο που παραµένει σταθερός σε σχέση µε µακρά χρονικά διαστήµατα, µε την προϋπόθεση βέβαια ότι στα διαστήµατα αυτά δεν θα γίνουν δραµατικές µεταβολές στο περιβάλλον. Με άλλα λόγια, οι πληθυσµοί των εντόµων (και άλλων οργανισµών) λειτουργούν µακροχρόνια σε µια βάση ‘µόνον αντικατάστασης’, διαφορετικά θα κατευθύνονταν είτε για εξάλειψη είτε για υπερβολική αύξηση. Η µελέτη των µεταβολών των αριθµών των εντόµων και των παραγόντων από τους οποίους εξαρτώνται λέγεται ∆υναµική των Πληθυσµών των Εντόµων. Είναι ένας ταχύτατα εξελισσόµενος τοµέας που ως ένα βαθµό περιλαµβάνει µαθηµατικούς υπολογισµούς. Εδώ θα επιχειρηθεί ένας πολύ σύντοµος σχολιασµός των πιο απλών εννοιών.
8.1 Το αναπαραγωγικό δυναµικό των εντόµων Για τα περισσότερα έντοµα ο δυνητικός ρυθµός αύξησης του πληθυσµού τους είναι αρκετά µεγάλος. Πολλά έντοµα µπορούν να αποθέσουν περισσότερα από 100 ωά συνολικά ανά θήλυ. Με δεδοµένη αναλογία φύλων 1:1 και κανονική σεξουαλική αναπαραγωγή, αυτό σηµαίνει µια δυνητική πληθυσµιακή αύξηση χ50 από µια γενεά στην επόµενη. Ο αριθµός αυτός είναι χ50 αντί για χ100 επειδή θεωρητικά τα µισά νεογνά θα είναι άρρενα και δεν θα συµβάλουν άµεσα στην αύξηση της επόµενης γενεάς. Πάντως, στις περισσότερες περιπτώσεις διάφοροι παράγοντες εµποδίζουν την υλοποίηση του δυνητικού αυτού ρυθµού αύξησης. Οι παράγοντες αυτοί του περιορισµού του πληθυσµού µπορεί να λειτουργούν είτε µε περιορισµό του αριθµού των ωών (π.χ. µε διατροφή χαµηλής ποιότητας στα ενήλικα)
1