A.R.A. (Algemeen rijksarchief Brussel), Rekenkamer 1177, Confiscaties

/uW’ltf

c'-y Cf.ï/f/ V///

imïu;

ï?-TŸ-’3. ;•••..• tv

joif

n aer

« P I I S

Figuratieve kaart anno 1788 van het Casteelgoed van de heren van Dentergem. Tussen de omwalde herenhoeve en de molen lag een Coeÿ Dreve die het fonsier verbond met de korenmolen

Halverwege de 19de eeuw heette de Markegemsesteenweg de Hoogstraete: een begrijpelijke naam, aangezien de weg toen vanuit Markegem naar Dentergem toe nogal sterk omhoog liep. In 1861-1862 werd de straat tot 8 m verbreed, genivelleerd en... rechtgetrokken4. Hierdoor kwam de nieuwe steenweg aan de andere kant van de molen te liggen, waardoor de molenaars nu de brede straat niet meer hoefden over te steken.

4 E. BEKAERT, Als straten gaan... praten, Dentergem, Tielt, 2005, p. 29.

Dat de Markegemsesteenweg genivelleerd werd, is nu nog duidelijk te zien aan de landerijen die, vanaf de elektriciteitscabine naar Markegem, aan weerszijden van de weg veel lager liggen en omgekeerd, richting

Dentergem, boven de weg uitsteken.

Kadasterkaarten 1856 (Poppkaart) en ca. 1865. Door het heraanleggen en rechttrekken van de Markegemsesteenweg in 1861-1862 kwam de molen aan de noordkant van de weg te liggen

Voor de oudste vermelding van een Dentergemse molenaar moeten we wachten tot de tweede helft van de 16de eeuw. In 1567 is er voor het eerst sprake van ene Jan Heytens (°Markegem ca. 1520, fs Germain) myns heeren mulenaere\ Vier jaar later komen we te weten dat diezelfde Heytens de wind- en watermolen van jonkheer Lieven Huevick pachtte voor 48 pond par. en 6 mudden rogge per jaar (1 mud = 1056 1), wat toen getaxeerd werd op nog eens 288 pond extra5 6 7. In 1580 was deze prijs nog niet veranderd . In de jaren 1570 pachtte hij ook nog de korenwindmolen van de heerlijkheid Ter Hoyen in Markegem en verhuurde hij in zijn geboortedorp een (kleine) oliewindmolen op het Zwarte Veld voor 30 pond par. aan Gillis Snellaert.

5 B.A.B. (Bisschoppelijk archief Brugge), F 74, Heerlijke rekening ‘t Dentergemsche, P 15v. 6 S.A.G. (Stadsarchief Gent), XXste- penningkohier Dentergem, 1571, nr. 15/76, P 2. 7 A.R.A. (Algemeen rijksarchief Brussel), Rekenkamer 1177, Confiscaties stad en kasselrij Kortrijk, 1580, P 14.

In 1580 hield zijn weduwe Maye De Taruwe de molen draaiende , allicht kort daarna opgevolgd door haar zoon Karei Heytens (°Markegem ca. 1550 - jWakken 01.05.1632), gehuwd met Jacquemine Ovaere (°ca. 1550 - fWakken 01.01.1632)l>. Karei was ook molenaar van de dorpswindmolen te Wakken en oefende blijkbaar zijn stiel met hart en ziel uit. Zo ondertekende hij de officiële documenten met een... molenijzer1". In de kerkrekening van 1649 vinden we een laatste verwijzing naar de molenaarsfamilie Heytens. Toen bediende Jacques Heytens (°ca. 1620 - fOostrozebeke 06.06.1685), fs Joos en kleinzoon van Karei, de korenwindmolen. Vermoedelijk nog datzelfde jaar verhuisde hij naar Oostrozebeke.

In 1650 werd Cornelis Braet (° Kanegem ca. 1622 - |Aarsele 28.04.1692), fs Jan x Janneken Daens, de nieuwe uitbater van de windmolen. Net als de familie Heytens behoorde hij tot een bekend molenaarsgeslacht. Zijn vader was tussen 1622 en 1663 molenaar op de Eeckhoutmolen te Kanegem, waarvan hij de eigenaar was. Comelis huwde te Vinkt op 26.11.1848 met Joanna Ghylinckx en vestigde zich met zijn echtgenote in Dentergem Hij moet een man van enig aanzien geweest zijn, want in 1661 maakte hij deel uit van de dorpsschepenbank'1. Comelis had 6 broers, die allemaal mulder waren. In 1671 hield hij het voor bekeken en vestigde zich in Aarsele, waar hij in april 1692 overleed8 9 * 11 12.

Dorpsheer Francies-Philip Lanchals (1650-1677) maakte van het afscheid van Comelis Braet gebruik om zijn eeuwenoude windmolen te laten schatten. Op 02.01.1671 werd deze

8 F. HOLLEVOET, Markegem, het vermaakelyk dorp, Tielt, 1996, p. 238. 9 K.A.D., nr. 58, Kerkrekening 1587-1597. f° 1. 111 J. E. HEYTENS, De fam ilie heytens, deel I, Wevelgem, 1995, p. 29. Heel wat gegevens over de Heytens in de periode 1550-1650 komen uit geciteerd werk, pp. 7-76. 11 K. A.D., nr. 259, Transactie voor de wet van Dentergem en Steenkerckx, d.d. 22.12.1661. 12 A. BRAET, Het geslacht Braet door de eeuwen heen (1295-1980), Aalst, 1981, pp. 67, 70,71, 138.

ghepresen ende ghexstimeert ten bedrage van 328 pond 2 sch. 11 den. gr. door de molenmakers Jan Deseyn (fs Jan), zijn neef Gillis Deseyn en Jacques Braekman13. Jaspaert Vandervaecken werd de nieuwe molenaar. Hij was blijkbaar niet de eerste de beste, want hij zetelde in de jaren 1680 ook in de dorpsschepenbank14. Jaspaert stierf op 30.10.1689 en zijn echtgenote Judoca Tuysschaever (fa Francisca) hertrouwde nog geen halfjaar later, op 22.04.1690, met Adriaen Deleersnijder. Judoca overleed op 19.09.1694 op 37-jarige leeftijd, waardoor Deleersnijder nu samen met zijn (?) 4 kinderen, een knecht en een meid de molen bleef bedienen. Hij stond bij de bevolkingstelling van 26.02.1695 niet als pauvre vermeld, wat ook moge blijken uit de verliesstaat opgemaakt op 25.01.1696.

13 L. GOEMINNE, o.c., pp. 185-187. 14 R.A.K.. (Rijksarchief Kortrijk), Parochierekeningen Dentergem I (16781694), Rekeningen 1679-1689.

) / ( t r J ' f q A t J n ncorJ/

Figuratieve kaart anno 1725 met de Dentergemse dorpswindmolen. Bemerk bovenaan de met lindebomen afgeboorde “Dreve” van de heren van Dentergem

Tussen 1688 en 1697 woedde in de Zuidelijke Nederlanden de Negenjarige Oorlog, waarin de Franse koning Lodewijk XIV het opnam tegen de Augsburgse Liga: een coalitie van Duitse vorstendommen, Spanje, Zweden, Engeland en de Noordelijke Nederlanden. Deze wel erg verscheiden legerkorpsen doorploegden jarenlang onze gewesten en ook Dentergem was hiervan ruimschoots het slachtoffer. Op 14 juli 1695 plunderden ze onze gemeente en Adriaen Deleersnijder verloor 2 bunder wintervruchten (1 bunder = 1,4169 ha), % bunder lentevruchten, 1 koe, meubelen, huisraad, kledij, bevoorrading, landbouwmateriaal en vlas voor een totaal bedrag van 101 pond

gr. Deleersnijder was 4 maanden eerder, op 20 maart, hertrouwd met Anna Heytens. Volgens een tweede bevolkingstelling in december 1695 bleek hij met zijn tweede echtgenote en de kinderen te zijn verhuisd1 \

Dorpsheer Donaat-Maximilien-Francies Lanchals (1677- 1727) deelde ook in de brokken. Hij verloor een huis en een schuur, 2 bruggen werden afgebroken en er was diversche schaede... in sijne water ende wintmeulen. Erg zwaar zal de ravage in beide molens niet geweest zijn, aangezien zijn globale schadeclaim “maar” 30 pond gr. was15 16. De molens werden uiteraard gerepareerd en vanaf 1698 was Daniel Sonneville (°ca. 1673 - |28.07.1733), fs Daniel, de nieuwe mulder. Sonneville (x Joanna Biebuyck) maakte, net als enkele van zijn voorgangers, deel uit van de lokale schepenbank (1711-1719), maar was analfabeet17 *. Hiermee hoorde hij bij het selecte kransje van de 4 Dentergemse dorpsschepenen in de 18de eeuw die met bevende hand een kruisje neerkrasten, waarachter de griffier dan maar de naam invulde, voorafgegaan door het veelbetekenende ‘t

18 mercq . Door het huwelijk van Anna Isabella Lanchals met Jan-Francies de Kerchove kwam de heerlijkheid Dentergem in 1727 in handen van de familie de Kerchove. Jan-Francies jr. (1733- 1756) zag blijkbaar niet veel heil in de eeuwenoude windmolen en verkocht deze in 1738 aan Albert-Joseph-Ignace van Pottelsberghe d’Herlegem19. De jonkheer liet op 08.05.1738 de

15 R.A.K., B.P. (Bruine Pakken), nrs. 5599 (telling februari 1695), 6204 (verliesstaatjanuari 1696) en 6093 (telling december 1695). 16 R.A.K., B.P., nr. 6204, f 1. 17 R.A.K., Parochierekeningen Dentergem l i l (1708-1726), Rekeningen 1702-1717. Ix E. BEKAERT, Het Dentergemse gemeentehuis 1784-1994. Verleden en heden van een gebouw en zijn bewoners in Tijdschrift van het

Gemeentekrediet, nr. 188 (1994/2), p. 33. 19 L. GOEMINNE & R. DE CLERCQ, De Heren van Herlegem en de watermolen van Herlegem in Heem- en Geschiedkundige Kring Hultheim,

Jaarboek 2008, Kruishoutem, pp. 23-44. Albert-Joseph-Ignace van

Pottelsberghe d'Herlegem (“Gent 09.08.1697 - fGent 25.05.1741), fs

Arthus-Joseph-Hyacinth Van Pottelsberghe (d’Herlegem) x Anne-Aurelie-