ORAM 100 JAAR
HISTORISCH OVERZICHT Tegen het einde van de 19e eeuw waren Amsterdamse bedrijven in de haven en de scheepvaart weinig georganiseerd. Individuele bedrijven zorgden elk voor hun eigen regels met werknemers, voor zover daarvan sprake was in die tijd. Havenarbeiders waren werknemers met beperkte rechten en dat zorgde vaak voor spanningen. En dat terwijl de overslag in de haven stevig groeide, mede dankzij de NederlandsIndische vloot. De Amsterdammers maakten lange, zware werkdagen en op zaterdagen werd hele dagen gewerkt. Het was de tijd van stoomvaart en handwerkers. Ongelukken op het werk, persoonlijk leed en drankmisbruik kwamen meer dan eens voor. Kortom, er was een duidelijke behoefte aan betere afspraken en samenwerking over lonen en werkomstandigheden tussen alle partijen in de haven. Tegen deze achtergrond ontstond begin 20e eeuw een beweging die zou leiden tot het huidige ORAM. Het 100-jarig bestaan van de vereniging in 2017 biedt ons de unieke gelegenheid de boeiende geschiedenis van onze organisatie in woord en beeld te vertellen.
1
ORAM publicatie historie 13 DEF.indd 1
20/09/17 23:39
INHOUDSOPGAVE
1
2
Voorgeschiedenis pagina 6
1917 – 1937 pagina 8
3
4
1937 – 1957 pagina 12
1957 – 1977 pagina 16
5
6
Blauwdruk van Amsterdam uit 1967 pagina 18
1977 – 1997 pagina 22
7
1997 – 2017 pagina 24
ORAM publicatie historie 13 DEF.indd 2
20/09/17 23:39
ORAM 100 JAAR
Het Havengebouw van
faamde architect Willem Dudok
Het nieuwe Scheepvaarthuis
W.M. Dudok en R. Magnée uit
en motiveerde dit in het
telde dertien verdiepingen,
1960 is één van de weinige
raadsverslag van destijds: ”De
waarvan de hoogste twee door
concretiseringen van de ge-
gemeente verwacht dat door
een restaurant, bedrijfskantine,
meenteplannen voor hoog-
de verwezenlijking van het plan
café en bar werden ingenomen.
bouw in de binnenstad uit de
een zeer grote verbetering van
Inmiddels is ORAM gevestigd
wederopbouwperiode na de
het uiterlijk van deze omgeving
op de bovenste etage. Bijna
Tweede Wereldoorlog. De
tot stand zal worden gebracht
vijftig jaar na opening van het
Amsterdamse gemeenteraad
en dat dit gedeelte van de
gebouw op 14 mei 1960 werd
koos in 1953 voor een functio-
IJ-oever hierdoor een aantrek-
het Havengebouw in 2007 een
nalistisch ontwerp van de be-
kelijk punt in de haven wordt.”
gemeentelijk monument.
3
ORAM publicatie historie 13 DEF.indd 3
20/09/17 23:39
TIJDLIJN
Scheepvaart-
Amsterdamse
Opening van het
Industrie
Amsterdam-Rijnkanaal
Vereeniging
Met de opening
Oprichting van
van het Amsterdam-
de Amsterdamse
Rijnkanaal begint
Industrie Vereeniging
S.V.N. ook haar politiek-
Vereeniging Noord (S.V.N.) Henricus Paul Nijgh
die later opging in
Oprichting Stichting
bestuurlijke invloed te
de Scheepvaart &
Samenwerkende
tonen. Vele commissies
Industrievereniging
Havenbedrijven
zien het levenslicht en
Noordzeekanaal-
Op de eerste
veelal is S.V.N. de op-
gebied (S.I.V.N).
Bevrijdingsdag in 1946
richter dan wel grond-
wordt de Stichting
legger of aanjager.
geeft in 1917 aanzet tot de oprichting van de Scheepvaart-
Samenwerkende Haven-
Vereeniging Noord in
bedrijven opgericht,
Amsterdam die in dit
de opvolger van de
jaar tot stand komt.
19 17
Oprichting Havenvakschool Er start een heuse Havenvakschool in Amsterdam bestaande uit drie leerjaren. Ook komt de vijfdaagse werkweek tot stand en wordt de C.A.O. ingevoerd.
Havenarbeids-Reserve.
1920
1919
1943
1930
1948
1946
1957
1952
1962
Bouw nieuwe zeesluis bij IJmuiden Er is vanaf begin jaren twintig sprake van
Velsertunnel gereed
beperkte groei. De vraag naar ladingcapaciteit
Eerste C.A.O.
Scheepvaart-
neemt daarom sterk
voor de haven
Vereeniging
af. De nieuwe zeesluis
Amsterdam (S.V.A.) De oprichting van de Scheepvaart-
De Velsertunnel wordt opgeleverd. Daarmee
De eerste volledige
is het toegenomen
bij IJmuiden waaraan
Tweede
C.A.O. voor haven-
autoverkeer niet meer
wordt gebouwd, is nog
Wereldoorlog
bedrijven afgesloten,
aangewezen op de
niet gereed.
De bezetter maakt het
een unicum.
autopont over het
Vereeniging Amster-
S.V.N. zeer lastig haar
Noordzeekanaal én de vaart wordt ontlast.
dam (S.V.A.) vindt
taken uit te voeren en
plaats op 20 juli 2017.
uiteindelijk worden in
In de jaren ’50 is de
Hierin verenigden zich
1943 alle bezittingen
Velsertunnel aange-
de werkgevers in de
en bevoegdheden door
legd op een diepte van
scheepvaart en haven.
de bezetter ingepikt.
15 meter.
ORAM publicatie historie 13 DEF.indd 4
20/09/17 23:39
ORAM 100 JAAR
Lijnvaartfusie
100 jaar ORAM
Masterplannen voor
Fusie van de grote
Na 100 jaar staat er
modernisering
Amsterdamse scheep-
een organisatie die
Aan het einde van de
vaartmaatschappijen
zichzelf én onder-
jaren tachtig komen in
en de Rotterdamse
nemend Amsterdam
beide grote Nederlandse
Lloyd, waarbij in 1972 zich de KJCPL voegt: Nedlloyd was geboren.
Nederlandse Her-
zeehavens Master-
Oprichting ORAM
structureringsmaat-
plannen gereed voor de
Op 1 maart 2002 wordt
schappij (NEHEM)
gehele modernisering
het huidige ORAM
De Nederlandse
van de havens. SIVN is
opgericht, een fusie
Herstructurerings-
ook in deze periode een
van Amsterdamse
maatschappij (NEHEM)
warm pleitbezorger van
branche- en bedrijven-
presenteert haar
moderne wetgeving en
verenigingen: de
structuurverbeterplan.
beleid zowel in Neder-
SIVN fuseert met
Overheid en bedrijfs-
land als in Europa.
de Amsterdamse
leven slaan de handen
Industrievereniging
ineen voor verdere
(AIV) en Bedrijvenver-
samenwerking, schaal-
eniging Amsterdam
vergroting en moderni-
Teleport (BAT).
activeert om mee te denken over de toekomst van de stad. In het licht hiervan is het historisch overzicht van ORAM welbewust gekoppeld aan de Blauwdruk voor de Derde Gouden Eeuw van Amsterdam.
sering van materieel.
1966
1980
1970
1985
1983
1996
1989
2007
20 1 7
2002
ORAM – belangenbehartiger Opening
en pleitbezorger
Coentunnel
Nieuwe verbreding
De verdere verbetering
Nieuwe
van haventerreinen,
ladingsstromen
ORAM treedt voor
materieel en infrastruc-
Het succes van de
haar leden naar buiten
van het werkterrein.
tuur (Coentunnel 1966,
Nedlloyd neemt
Amsterdamse haven
Fusie S.V.N.
als belangbehartiger
IJtunnel 1968) zorgen
KNSM over
concentreert zich in de
en A.I.V.
en pleitbezorger. Ook
geleidelijk voor vergro-
De Nedlloyd-fusie
jaren tachtig rond de
De Amsterdamse
vervult zij de rol van
ting én verplaatsing
bepaalt uiteindelijk
grote terminals, waar
Industrie Vereeniging
verbinder, vraagbaak
van de havenactivitei-
de toekomst van
honderdduizenden
(A.I.V.) fuseert met
en platform voor
ten naar het Westelijk
Amsterdamse haven.
auto´s en containers
Scheepvaart Vereniging
individuele en geza-
De rederij vestigt zich
worden overgeslagen.
Noord (S.V.N.) en gaat
menlijke ontwikkeling.
Havengebied.
definitief in Rotterdam.
vanaf dat moment
Amsterdam krijgt een
verder als SIVN (Scheep-
schitterende container
vaart- en Industrie
terminal.
Vereniging Noordzeekanaalgebied).
5
ORAM publicatie historie 13 DEF.indd 5
20/09/17 23:39
1
Amsterdam: grootste werkgever van de Nederlandse vloot VOORGESCHIEDENIS Begin 20e eeuw groeide de aanvoer van koloniale producten in hoog tempo. Amsterdam was de belangrijkste en grootste handelsstad, waar de Nederlandse vloot was gevestigd, die 11.000 mensen werk verschafte. Aan het eind van de Eerste Wereldoorlog was Nederland ondanks militaire neutraliteit, in economisch opzicht verzwakt. Het was een tijd waarin de overheid de economie en distributie van levensmiddelen centraal reguleerde. Dit sterk gereguleerde beleid leidde tot tijdelijke schaarste, maar verbetering van de leefomstandigheden was nog ver te zoeken. In 1907 werd in Rotterdam de Scheepvaartvereniging Rotterdam (het latere S.V.Z.) opgericht. In 1911 trad Henricus Paul Nijgh toe als bestuurslid van S.V.Z. Zijn ideeën voor een nationale scheepvaartvereniging voor beide havens kregen helaas te weinig steun. Maar hij gaf wel de aanzet tot de oprichting van de Scheepvaart-Vereeniging Noord in Amsterdam in 1917.
ORAM publicatie historie 13 DEF.indd 6
WO I ligt aan de basis oprichting van S.V.A. De voorbereiding van de oprichting van de Scheepvaart-Vereeniging Amsterdam, later Scheepvaart Vereniging Noord, vond plaats in het laatste jaar van de Eerste Wereldoorlog. De havens lagen praktisch stil vanwege de oorlog en er was voor de bedrijven in de haven bijna niets te doen. Daarom was er tijd om plannen te maken ter verbetering van allerlei omstandigheden, waaronder de sociale, die hebben geleid tot de oprichting van de SVN. Met als aanleiding de arbeidsonrust die er overal heerste in Europa en die in Rusland in 1917 leidde tot de revolutie. Amsterdam was in de eerste helft van de 20ste eeuw een belangrijker haven dan Rotterdam. Niet alleen vanwege de scheepvaart op de koloniën, maar ook omdat de stukgoedoverslag in de hoofdstad was geconcentreerd. De Amsterdamse reders hadden het, wat de Nederlandse zeescheepvaart betreft, toen (nog) voor het zeggen.
20/09/17 23:39
ORAM 100 JAAR
Het kantoor van de in 1917
Boekhouding, met links en
opgerichte Scheepvaart-
midden de heren K. Jongerden
Vereeniging Noord bevond
en L. van Zelst, was in die tijd
zich vanaf 1960 aan de
nog niet geautomatiseerd.
Weesperzijde 150. De afdeling
7
ORAM publicatie historie 13 DEF.indd 7
20/09/17 23:39
2
Oprichting in roerige jaren 1917 – 1937 Bij het 10-jarig bestaan van de Scheepvaart-Vereeniging Rotterdam in 1917, schetste Paul Nijgh zijn plannen voor een landelijke organisatie. In Amsterdam waren reeds voor de Eerste Wereldoorlog aparte havenbelangenorganisaties ontstaan, zoals de Vereeniging van Werkgevers op Scheepvaartgebied in Noord-Holland, de Vereeniging van Werkgevers in de Veembedrijven en de Amsterdamsche Expediteurs Vereniging. Onder leiding van Nijgh kwam overleg op gang; als eerste stap naar een landelijke organisatie zou Amsterdam zich nu moeten gaan verenigen. En dat liet niet lang op zich wachten.
Oprichtingsvergadering Na het nodige overleg en ’Rotterdamse steun’ vond op 20 juli 1917 de oprichtingsvergadering plaats van de ScheepvaartVereeniging Amsterdam (S.V.A.), waarin werkgevers in de scheepvaart en haven zich verenigden. In dat eerste verenigingsjaar werden meteen acht vakgroepen opgericht, waarin vertegenwoordigers uit diverse haven- en scheepvaartactiviteiten zitting namen (onder andere cargadoors, stuwadoors, expediteurs). Grondlegger Nijgh bleef in die jaren vasthouden aan zijn idee te streven naar uiteindelijk één landelijke vereniging, gezeteld in Den Haag. Deze ene vereniging zou dan een afdeling in havenplaatsen als Amsterdam en Rotterdam hebben, maar zou als geheel neutraal en verenigd zijn én blijven. Zo ver zou het uiteindelijk nooit komen, maar de band tussen Noord en Zuid zou in de daaropvolgende decennia blijven bestaan.
Eerste resultaten: overleg, havenarbeidsreserve, loonraad In haar beginjaren toonde S.V.A. al gauw de eerste wapenfeiten. Zo droeg zij bij aan regulering en stabiliteit door het aangaan van overleg en het vastleggen van afspraken. Het aanbrengen van een Gelijkheid in loon- en arbeidsregeling voor bijvoorbeeld ’losse bootwerkers’ bracht stabiliteit en verminderde de kans op onrust en werkonderbreking. Door de vorming van de Havenarbeidsre-
ORAM publicatie historie 13 DEF.indd 8
serve heeft Amsterdam de landelijke primeur met deze pool voor losse havenwerkers. Doel van deze Havenarbeidsreserve is voor dagloners tot goede afspraken te komen voor werk, uitkering en eventueel garantieloon. Werkgevers waren op hun beurt verzekerd van voldoende goed personeel. Het aantal werknemers opgenomen in dit bestand werd meermaals uitgebreid. Begin 20e eeuw verkende en vestigde S.V.A. hiermee haar pioniersrol voor werkgevers en werknemers in de Amsterdamse haven. Het einde van de Eerste Wereldoorlog in 1918 en het herstel van vrede en vertrouwen, doet de wereldhandel herleven. Tegelijkertijd dreigen lang opgekropte sociale spanningen nog tot een ontlading te komen. Revoluties liggen op de loer in Europa. De beide scheepvaartverenigingen reageren prompt en de ‘Loonraad in de Haven- en Zeevaartbedrijven’ is een feit. Deze Loonraad regelt zaken als standaardlonen en arbeidsduur en moet stabiliteit brengen.
Een nieuwe naam Met de komst van de Loonraad in 1919 komt ook hervorming van de beide scheepvaartverenigingen weer aan de orde. De Loonraad komt samen in verschillende samenstellingen, maar voor welk gebied gelden afspraken nou precies? Het plan van grondlegger Nijgh van een nationale vereniging wordt ook nu geen realiteit. De werkterreinen in noord en zuid worden wel duidelijk verdeeld.
20/09/17 23:39
Koninginnedok Amsterdamsche Droogdok Maatschappij NV aan de Meeuwenlaan, 1920
Van oorlog naar crisis Na de Eerste Wereldoorlog neemt de handel weer toe en blijft Amsterdam koploper als belangrijkste haven voor koloniale producten als koffie, thee, cacao en tabak. Maar naast deze handelswaar doet door verdere industrialisatie ook het massagoed zijn intrede, zoals steenkool en cokes. Deze nieuwe goederenstroom vergt een andere organisatie, grotere machines en meer capaciteit van zowel schepen als overslagbedrijven. De Amsterdamse haven kan aan deze vraag voldoen, maar de Gemeente ziet zich gesteld voor een vraagstuk van uitbreiding en vernieuwing op de lange termijn. Maar noodzakelijke maatregelen blijven uit. De nieuwe zeesluis bij IJmuiden waaraan wordt gebouwd, is dan nog niet gereed. Na 1920 is er nog maar sprake van beperkte groei en wanneer de beurzen in 1929 instorten belandt de wereld definitief in een diepe economische crisis. De vraag naar ladingcapaciteit neemt zo sterk af, dat schepen minder vaak uitvaren of zelfs geheel uit de vaart worden genomen. Het is in deze jaren dat S.V.N. weer haar kracht en bestaansrecht toont. Ze ontwikkelt zich tot een brede, krachtige belangenvereniging die via overleg en loonmatiging verdere neergang weet af te wentelen. De haven-
reserve beleefde een doorstart en droeg bij aan evenredige verdeling van het weinige werk over de arbeiders. Ook bemoeit S.V.N. zich meer en meer met sociale voorzieningen en verzekeringen. Haar rol als brede belangenbehartiger krijgt nu echt vorm. In 1930 volgt dan de invoering van de Ziektewet, waarvoor S.V.N. speciaal een aparte vereniging opricht die de leden voorlicht en ondersteunt in uitvoering. De arbeidsomstandigheden in Nederland is in deze jaren in alle opzichten volop in ontwikkeling. S.V.N. bouwt hieraan mee en loopt voorop in zowel de beleidsmatige uitwerking als de praktische uitvoering ervan.
Henricus Paul Nijgh, initiatiefnemer van de in 1917 opgerichte Scheepvaart Vereniging Noord. Amsterdam had de landelijke primeur met de vorming van een pool voor losse havenwerkers. Dit werd geregeld door de Havenarbeids-Reserve (H.A.R.)
9
ORAM publicatie historie 13 DEF.indd 9
20/09/17 23:39
In 1920 werd ook Amsterdam getroffen door de landelijke vervoersstaking. Om de havenarbeiders te ondersteunen, werd voor hen gecollecteerd bij het carillon. Het was een tijd waarin de overheid de economie en distributie van levensmiddelen centraal reguleerde. Dit sterk gereguleerde beleid leidde tot tijdelijke schaarste en daardoor was verbetering van de leefomstandigheden nog ver te zoeken.
ORAM publicatie historie 13 DEF.indd 10
20/09/17 23:39
ORAM 100 JAAR
11
ORAM publicatie historie 13 DEF.indd 11
20/09/17 23:40
3
Oorlog en herstel 1937 – 1957 De Tweede Wereldoorlog ontwricht de Nederlandse economie en daarmee ook Amsterdam als haar belangrijkste aanvoerhaven. De bezetter maakt het S.V.N. zeer lastig haar taken uit te voeren en uiteindelijk worden in 1943 alle bezittingen en bevoegdheden door de bezetter genaast (ingepikt). ‘300 dagen van de Boer’ Voorzitter van de S.V.N. en directeur van de Stoomvaart-maatschappij ‘Nederland’ in de Tweede Wereldoorlog en daarna was een bekende Amsterdammer, Feike de Boer. Hij was al tijdens de bezetting bezig met plannen voor de wederopbouw van de haven. Maar in Londen had ook de Nederlandse regering De Boer genoemd als eerste (tijdelijke) naoorlogse burgemeester van Amsterdam. Beide taken heeft hij met veel verve en doortastendheid vervuld. De periode dat De Boer burgemeester was van de hoofdstad is bekend geworden als de ‘300 dagen van Feike de Boer’. Als burgemeester en havenman was hij de drijvende kracht achter de wederopbouw van de stad en de haven.
Wederopbouw Na de oorlog krijgt S.V.N. haar bezittingen terug en schroeft zij direct haar bevoegdheden op. Op de eerste Bevrijdingsdag in 1946 wordt de Stichting Samenwerkende Havenbedrijven opgericht, de opvolger van de Havenreserve. Hieruit worden afspraken over vast weekloon en pensioen gemaakt en steeds meer bedrijven sluiten zich aan bij dit ’pensioenfonds’. In 1948 wordt de eerste volledige C.A.O. voor havenbedrijven afgesloten, een unicum. In 1949 wordt zelfs een bedrijfspensioenfonds opgericht voor álle werknemers in de Amsterdamse haven. Wederom een primeur voor S.V.N. die steeds verder haar positie inneemt in het sociale speelveld van de haven. In de jaren daarna verliest Amsterdam zijn positie als invoerhaven van koloniale goederen als gevolg van de soevereiniteitsoverdracht aan Indonesië.
ORAM publicatie historie 13 DEF.indd 12
In de jaren vijftig neemt de productiviteit weer toe en verruimt S.V.N. haar taken door bijvoorbeeld toezicht te houden op de, vanaf dan verplicht ingestelde, ondernemingsraden. Ook timmert ze in die periode bestuurlijk aan de weg. Met de opening van het Amsterdam-Rijnkanaal begint S.V.N. ook haar politiek-bestuurlijke invloed te tonen. Daarbij blijft zij voortdurend betrokken bij het verder optuigen van overlegstructuren tussen werkgevers en werknemers in diverse branches in zowel binnen-als buitenland. Vele commissies zien het levenslicht in deze periode en veelal is S.V.N. de oprichter dan wel grondlegger of aanjager.
Velsertunnel gereed In 1957 komt de Velsertunnel gereed en daarmee is het toegenomen autoverkeer niet meer aangewezen op de autopont over het Noordzeekanaal én de vaart wordt ontlast. In de jaren vijftig is de Velsertunnel aangelegd op een diepte van 15 meter, meer dan genoeg voor de grootste schepen uit die tijd. Nadien zijn grotere schepen gebouwd, voornamelijk mammoettankers, die Amsterdam vol geladen niet kunnen binnenlopen. Maar de wereldvloot van droge ladingschepen kan Amsterdam goed bereiken, zeker na het gereedkomen van de nieuwe grote sluis. Het blijkt een belangrijke stap voorwaarts in de ontwikkeling van de ruimtelijke ordening van Amsterdam, waar S.V.N. op dat moment middenin staat. Onderwijl worden met regelmaat stakingen aangekondigd die S.V.N. door overleg of een korte gang naar de rechter kan afwenden of bekorten. S.V.N. houdt partijen bij elkaar en bespoedigt een werkbare uitkomst.
20/09/17 23:40
ORAM 100 JAAR
Vlootbezoek aan Amsterdam. De luchtverdedigingskruiser Hr.Ms. “Jacob van Heemskerk”, liggende aan de kade van de Holland Amerika Lijn (het Stenen Hoofd) in Amsterdam, waar het als eerste oorlogsschip na de bevrijding kwam (1945).
‘Broodrantsoen zesmaal zo
Vierduizend man aan de
groot. Sterftecijfer belangrijk
herstelarbeid. Veertig duizend
gedaald. Telefoonverkeer
meter prikkeldraadversperring
hersteld. In tachtigduizend ge-
opgeruimd. Vijfentwintigdui-
zinnen radiodistributie. Haven
zend vierkante bestrating
weer toegankelijk voor (kleine) hersteld. Eenmaal per week zeeschepen. Honderd vlieg-
ophalen van huisvuil. De riole-
tuigen op Schiphol geland. Elf
ring in orde gemaakt.’
tramlijnen in bedrijf gesteld.
Het Vrije Volk, augustus 1945
13
ORAM publicatie historie 13 DEF.indd 13
20/09/17 23:40
De Amsterdamsche Droogdok Maatschappij NV (ADM) was tussen 1877 en 1985 actief op het gebied van scheepsreparatie, omvangrijke scheepsverbouwingen en machinebouw. Tussen 1950 en 1965 werd bij de ADM ook nieuwe schepen gebouwd. Nu is het terrein een broedplaats voor de creatieve industrie van Amsterdam.
ORAM publicatie historie 13 DEF.indd 14
20/09/17 23:40
ORAM 100 JAAR
15
ORAM publicatie historie 13 DEF.indd 15
20/09/17 23:40
4 Laden en lossen aan de Javakade. Door verdere verbetering en vergroting van de havenfaciliteiten verplaatst de haven zich langzamerhand naar het Westelijk Havengebied. Dit betekende het einde van dit soort mooie historische situaties in de haven.
Modernisering en schaalvergroting 1957 – 1977 Vanaf de jaren zestig groeit de haven verder en neemt de vraag naar goed geschoold personeel verder toe. S.V.N. breidt haar takenpakket verder uit door het opzetten van een Opleiding Havenwerker. In 1962 start een heuse Havenvakschool bestaande uit drie leerjaren. Ook komt ook de vijfdaagse werkweek tot stand en wordt de C.A.O. ingevoerd. Arbeidsverhoudingen normaliseren en het door S.V.N. vertegenwoordigde bedrijfsleven ziet hoe de bijbehorende lastenverzwaring doorwerkt in de bedrijfskosten. Het voeren van ’modern management’ is een gevleugelde term in die tijd. Met deze nieuwverworven rechten, lijken arbeiders hun positie binnen bedrijven te willen verstevigen. Er wordt gewerkt aan beter contact tussen de werkvloer en de directie. S.V.N. omarmt de nieuwe principes van modern management.
Overname KNSM Een zeer belangrijke ontwikkeling voor de A’damse haven is de lijnvaartfusie in 1970 van de grote Amsterdamse scheepvaartmaatschappijen en de Rotterdamse Lloyd, waarbij in 1972 zich de KJCPL heeft gevoegd: Nedlloyd was geboren. In 1980 nam Nedlloyd de KNSM over. Door de overdracht van de soevereiniteit aan Indonesië in 1949 was de scheepvaart op dat land geen zuiver Nederlandse aangelegenheid meer en mengden ook andere Europese rederijen zich in die markt. De Nedlloyd-fusie betekende een nieuwe situatie, die uiteindelijk de toekomst van Amsterdam bepaalde. Nedlloyd vestigde zich definitief in Rotterdam, pakte de containerisatie voortvarend aan en Amsterdam bleef
ORAM publicatie historie 13 DEF.indd 16
achter met een schitterende Container Terminal Amsterdam aan de Westhaven, waar na vertrek van een aantal containerpioniers (zoals American Export Isbrandtsen Lines) het karakter van de terminal werd veranderd in auto-overslag (o.a. Nissan).
Grotere Vervoersstromen Een tweede ontwikkeling van deze tijd is de schaalvergroting. De verbreding en verdieping van de havenbekkens leiden in de tweede helft van de jaren zestig tot grotere vervoersstromen. De verdere verbetering van haventerreinen, materieel en infrastructuur (Coentunnel 1966, IJtunnel 1968) zorgen geleidelijk voor vergroting én verplaatsing van de havenactiviteiten naar het Westelijk Havengebied. Tegen de achtergrond van deze ontwikkelingen, ontplooit de S.V.N. zich in de jaren zeventig steeds verder als krachtige vertegenwoordiger van het havenbedrijfsleven tegenover overheden, verladers en vervoerders.
20/09/17 23:40
ORAM 100 JAAR
17
ORAM publicatie historie 13 DEF.indd 17
20/09/17 23:40
5
Unieke vondst in de archieven van ORAM: tekening van futuroloog Rudolf Das BLAUWDRUK VAN AMSTERDAM UIT 1967 ORAM verrichtte bij de realisatie van het jubileumboek uitgebreid onderzoek in de archieven en ontdekte daar onverwachts een drukplaat en schets van Amsterdam van ruim een halve eeuw oud. Het betreft een onvervalste ‘Rudolf Das’, futuroloog en technisch tekenaar uit Haarlem (1929), wiens tekening in september 1967 verscheen in het Tijdschrift voor de Amsterdamse Politie (TAP). Dezelfde Rudolf Das tekende in de jaren negentig onder meer de futuristische Amsterdam Arena. Zoals dat vaak gaat in archieven, lag de tekening van Amsterdam 50 jaar tussen de voormalige ledenlijsten en kasboeken van ORAM en Scheepvaart Vereniging Noord te wachten op herontdekking. De schets gezien vanaf het dak van het Havengebouw - voorspelt in 1967 hoe Amsterdam er na het jaar 2000 uit zou zien. Ook toont het enkele belangrijke ontwikkelingen voor economische groei. Denk hierbij aan elektrische auto’s, speciale wegen voor vrachtverkeer en slimme ingrepen in verkeer en infrastructuur voor een economisch krachtige stad.
Nieuwe afdruk ORAM heeft de schets opnieuw laten afdrukken en met diverse experts bekeken. Het tijdsbeeld geeft een prachtig historisch inkijkje in waar we staan in de ontwikkeling en modernisering van verkeer, vervoer en infrastructuur in Amsterdam e.o. Vijftig jaar later vormt de schets voor ORAM een levend gedenkteken dat enerzijds al heel veel is bereikt, maar ook dat er nog heel veel is te doen. Ter gelegenheid van het 100jarig bestaan verschijnt er vijftig jaar later
ORAM publicatie historie 13 DEF.indd 18
opnieuw een schets van het toekomstig Amsterdam. En nu in de vorm van de Blauwdruk voor de Derde Gouden Eeuw van Amsterdam.
Urbanisatie van Nederland De etsplaat is gemaakt in samenwerking met de Nederlandse Maatschappij voor Nijverheid en Handel (NMNH) in 1961. De tekst die is herontdekt verwijst naar de 184e Algemene Vergadering van hun ´Departement Amsterdam´. De SVN bestond op dat moment 44 jaar. Uit een jubileumboek van de NMNH uit 2002 blijkt, dat in de jaren zestig veel is gewerkt aan het thema ´urbanisatie van Nederland´. Kernpunt hierbij was dat de economische ontwikkeling van Nederland zou stagneren als de juiste ingrepen in infrastructuur achterwege bleven. Een onderwerp dat ook nu weer actueel is. Kort na elkaar verschenen publicaties ‘Verkeer en welvaart’ (1959), ‘Wat eist de ontwikkeling van het verkeer?’ (1961) en ‘De stedelijke ontwikkeling van Nederland’.
20/09/17 23:40
ORAM 100 JAAR
19
ORAM publicatie historie 13 DEF.indd 19
20/09/17 23:40
ORAM publicatie historie 13 DEF.indd 20
20/09/17 23:40
ORAM 100 JAAR
De tekening bevat een grote, futuristische horizonschets van Amsterdam in het jaar 2000 met genummerde onderdelen. De tekst van de nummers is soms slecht leesbaar, maar we lezen over diverse relevante thema’s:
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19.
Nieuwe woningen Uitlichttoren, 200 meter, draaibaar … Woningen in de laddertoren met daktuinen Klein zeeschip, inductie-luchtbussen… Tanker, 80.000 ton., met scharnierende boog en ... Speciale weg voor vrachtverkeer, turbine-... Nieuwe havenfaciliteiten Hoofdkwartier politie V.T.O. Politietoestel Speciale pier voor laden en lossen van … Overslagkraan van binnenschip naar spoorwegen Voetgangerstunnel Busstation (bussen op eigen baan, gekleurde wegen) Oude Centraal Station Nieuwe kantoren met luchtreclame’ op het dak Voetgangersbrug Rondvaartboot draagvleugelprincipe Motorkruiser, luchthavenvoertuig Grand Tourismo auto´s met extra bagagerek
20. 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. 28. 29. 30. 31. 32. 33. 34. 35. 36. 37. 38.
Auto, elektrisch en verbrandingsmotor Stadsring, alleen elektrische aandrijving Verkeerscontrolepost Seinhuis, automatische beveiliging Container goederentrein Helihaven Parkeergarage NS (ca. 1000 auto’s) Normale trein Snelle trein Autotrein Treinstel O-W Metro Sint-Nicolaaskerk Europees vrachtvliegtuig Hypersoon verkeersvliegtuig Verhoogde uitvalsweg (Haarlemmerstraat) Ev. Lutherse Kerk Verkeersplein Pr. Hendrikkade Paleis op de Dam Havengebouw 12e verdieping
21
ORAM publicatie historie 13 DEF.indd 21
20/09/17 23:40
6
Stagnatie, herstel en de vlucht voorwaarts 1977 – 1997 In de latere jaren zeventig stagneert de groei, een mondiale neerwaartse trend op dat moment. Ook Amsterdam raakt achterop in de wereldwijde scheepvaart. De oorspronkelijk Amsterdamse reders, inmiddels gefuseerd in Nedlloyd, kiezen voor Rotterdam als thuishaven, daarmee de hoofdstad met een grote maritieme leegte achterlatend. Een grootschalige clustering van reders kan dit tij niet geheel keren. Samen met een loongolf en een weifelende overheid, zorgt dalende werkgelegenheid tot onvermijdelijke ontslagen en vervroegde uittredingen van veel oudere werknemers. De Amsterdamse haven ziet met lede ogen aan dat de overgang van stukgoed- naar containervervoer zich in andere Europese havens afspeelt.
Nieuwe ladingsstromen De aanleg van een buitenhaven bij IJmuiden blijkt, ondanks de noodzaak in deze jaren een taai dossier. Hoewel er lang is gepraat en veel is onderzocht, neemt de overheid pas in 1981 een definitief besluit. S.V.N. is soms moegestreden maar wel trots met het uiteindelijke resultaat. Het succes van de Amsterdamse haven concentreert zich in de jaren tachtig rond de grote terminals, waar honderdduizenden auto´s en containers worden overgeslagen. De Amsterdamse ´lijnvaart´ mag dan verleden tijd zijn, andere ladingstromen hebben de Amsterdamse haven weer op de kaart gezet. De positie van S.V.N. verschuift geleidelijk van belangenbehartiger naar gesprekspartner en vraagbaak voor beleid op diverse niveaus.
Luis in de pels De jaren tachtig worden gekenmerkt door werkeloosheid, malaise, overcapaciteit en stevige prijsconcurrentie tussen havens onderling. In 1983 presenteerde de Nederlandse Herstructureringsmaatschappij (NEHEM) haar structuurverbeterplan. Overheid en bedrijfsleven slaan de handen
ORAM publicatie historie 13 DEF.indd 22
ineen voor verdere samenwerking, schaalvergroting en modernisering van materieel. Deze investeringen leiden in de tweede helft jaren tachtig tot een licht doch bescheiden economisch herstel. Men kijkt uit naar de veelbelovende jaren negentig. Eind jaren tachtig is de S.V.N. uitgegroeid tot een luis in de pels voor Gemeente Amsterdam. Middels inspraak, eigen commissies en mediapubliciteit probeert zij de richting van beleid actief te beïnvloeden.
Fusie S.V.N. en A.I.V. Al in 1969 besloot de vereniging middels een statutenwijziging om ook de belangen te behartigen van industriële ondernemingen in het havengebied. Als gevolg van de fusie tussen de S.V.N. en de Amsterdamse Industrievereniging (A.I.V.) werd in 1996 een naamswijziging doorgevoerd en gaat de organisatie vanaf dat moment verder als SIVN (Scheepvaart- en Industrie Vereniging Noordzeekanaalgebied). Met deze structuurwijziging wordt de belangenbehartiging overgedragen aan de Algemene Werkgevers Vereniging (AWVN) waarmee SIVN zich concentreert op haar taak als ondernemersorganisatie.
20/09/17 23:40
ORAM 100 JAAR
De haven van Amsterdam groeit vanaf de jaren tachtig uit tot de grootste benzine overslaghaven ter wereld. Het lossen van Japanse auto’s (Datsun; later Nissan) bij CTA circa 1975. Het succes van de Amsterdamse haven concentreert zich in de jaren tachtig rond de grote terminals, waar honderdduizenden auto´s en containers worden overgeslagen.
ORAM publicatie historie 13 DEF.indd 23
20/09/17 23:40
7
Nieuw elan, ORAM en de Blauwdruk voor de Derde Gouden Eeuw 1997 – 2017 Aan het einde van de jaren tachtig komen in beide grote Nederlandse zeehavens Masterplannen gereed voor de gehele modernisering van de havens. In één keer worden gelijktijdige stappen gezet op terreinen als ouderdomspensioen, innovatie-investeringen en personeelsontwikkeling. Met deze voorbereiding op zak wordt een recessie begin jaren negentig doorstaan en verder gewerkt aan verbetering van de concurrentiepositie van de havens en de achterlandverbindingen. Bij het verdrag van Maastricht komt de Europese Unie tot stand en alle aandacht gaat naar handhaving en benutting van Nederlands’ geografische positie als transitoland. SIVN lobbyist van formaat
Een ORAM-bijeenkomst in maart 2002, het oprichtingsjaar, waarin afscheid werd
SIVN is ook in deze periode een warm pleitbezorger van moderne wetgeving en beleid zowel in Nederland als in Europa. Voor het eerst neemt SIVN ook een stevige positie in, in het internationale politieke speelveld. In de delicate balans tussen Europese regelgeving en nationaal beleid, toont SIVN zich inmiddels als een volleerd en degelijk lobbyist van formaat, die economische belangenbehartiging combineert met bestuurlijke en politieke ontwikkeling.
genomen van Ernst Storm in Hotel Krasnapolsky op de Dam. Eberhard van der Laan trad in 2010 aan als burgemeester van Amsterdam en maakte in dat jaar direct kennis met ORAM tijdens het najaarscongres. Van links naar rechts: voormalig ORAM-directeur Jacques Steijn, voormalig ORAM-bestuurslid Joep Daniëls, burgemeester Van der Laan en ORAM-voorzitter Paul Wevers.
Oprichting ORAM Op 1 maart 2002 wordt het huidige ORAM opgericht, een fusie van Amsterdamse brancheen bedrijvenverenigingen: de SIVN fuseert met de Amsterdamse Industrievereniging (AIV) en Bedrijvenvereniging Amsterdam Teleport (BAT). Belangrijkste overwegingen voor deze ‘fusie tussen gelijken’ waren krachtenbundeling en gezamenlijke belangenbehartiging door de diverse soorten bedrijven binnen, maar ook buiten de haven, zoals de industrie en bijvoorbeeld Schiphol (Bedrijfsvereniging Amsterdam Schiphol, BAS) en de bedrijven aan de Zuidas.
ORAM belangenbehartiger De vereniging kreeg de structuur van een matrixorganisatie die recht deed aan de oorsprong van de achterliggende verenigingen; de telematica-gerelateerde bedrijven in en rond Sloterdijk (BAT), de industrie
ORAM publicatie historie 13 DEF.indd 24
gerelateerde bedrijven, ook wel de ‘droge poot’ genaamd (AIV) en de havenbedrijven, de zogenaamde ‘natte poot’ (SIVN). Door deze brede opzet zouden de leden van de oorspronkelijke verenigingen zich in ORAM herkennen en vestigde deze zich in de jaren daarna als een sterke belangenbehartiger van het Amsterdamse bedrijfsleven. Het logo van ORAM bleef wel een sterkere verwijzing houden naar de scheepvaartachtergrond van de vereniging; een kompas en rood-witblauwe kleurvoering als verwijzing naar de maritieme oorsprong.
Effectief organiseren Door ORAM gearrangeerde samenwerking rondom de sluizen van IJmuiden en het Noordzeekanaal leiden tot betere afspraken, praktische bouwontwerpen en vlottere besluitvorming. In de jaren na de eeuwwisseling verbreedt ORAM haar functie van het verzorgen van belangenbehartiging naar ook het faciliteren van netwerken, zakelijk ontmoeten en inhoudelijke bijeenkomsten. ORAM is inmiddels de grootste bedrijven- en ondernemersvereniging van de regio Amsterdam. Ook de Europese lobby werd in het decennium na de eeuwwisseling verder opgetuigd. De belangrijkste wapenfeiten van ORAM laten zich samenvatten als het effectief organiseren van samenwerking. Zo leidt bijvoorbeeld de omvangrijke samenwerking rondom de sluizen van IJmuiden en het
20/09/17 23:40
Noordzeekanaal tot betere afspraken, praktische bouwontwerpen en vlottere besluitvorming. Als gesprekspartner van lokaal bestuur en (inter-)nationaal overleg begeeft ORAM zich midden in het maatschappelijk debat over de grote thema´s van onze tijd: duurzaamheid, innovatie, ruimtelijke ordening en maatschappelijk welzijn.
Derde Gouden Eeuw De recente geschiedenis van ORAM laat zich misschien wel het beste samenvatten als een verhaal van best of both worlds. Een combinatie van externe belangenbehartiging en interne binding. Met haar verleden stevig verankerd in een traditie van belangenbehartiging, beleidsbeïnvloeding, overleg en afstemming, zien we de laatste 5 á 10 jaar een nieuwe verbreding van het werkterrein opdoemen. Enerzijds treedt zij voor haar leden naar buiten toe op als belangbehartiger en pleitbezorger. Hiertoe zet zij vele middelen in als inspraak, opiniestukken en lobby. Ook het opzetten van werkvormen als parkmanagement geeft ORAM een herkenbare modus operandi. Anderzijds verzorgt zij binnen het spectrum de rol van verbinder, vraagbaak en platform voor individuele en gezamenlijke ontwikkeling. Denk hierbij aan de vele activiteiten, netwerk- en inhoudelijke bijeenkomsten.
Kroniek én toekomstvisie Na 100 jaar staat er een organisatie die zichzelf én ondernemend Amsterdam activeert om mee te denken over de toekomst van de stad. In het licht hiervan hebben wij het historisch overzicht van ORAM welbewust gekoppeld aan de Blauwdruk voor de Derde Gouden Eeuw van Amsterdam. Het resultaat is verpakt in een uniek jubileumgeschenk, waarbij de kroniek fungeert als katalysator voor de toekomstvisie van ondernemend Amsterdam. Wij gooien denkbeeldig de ‘trossen los’, toosten op 100 jaar ORAM en gaan vol vertrouwen met u de komende jaren tegemoet. 25
ORAM publicatie historie 13 DEF.indd 25
20/09/17 23:40
ORAM publicatie historie 13 DEF.indd 26
20/09/17 23:40
ORAM 100 JAAR
Wij gooien denkbeeldig de ‘trossen los’, toosten op 100 jaar ORAM en gaan vol vertrouwen met u de komende jaren tegemoet.
27
ORAM publicatie historie 13 DEF.indd 27
20/09/17 23:40
DANKWOORD ORAM bedankt de volgende personen en bedrijven voor hun medewerking aan de totstandkoming van deze publicatie:
RGBG-workshop
Arjo de Vries
Aad Kalkman
Carolien Gehrels
Alexander van Ofwegen
Chris Bremmer
André Gaastra
Cor Gerritsen
Annemarie Manger
Donald Voskuil
Arjo de Vries
Eduard de Visser
Sponsors
Bastiaan Geurts
Erik Koopman
ABN-Amro
Cor Gerritsen
Heike Luiten
Bulk Terminal Amsterdam
Dave van der Pol
Jaap van Rhijn
CJ Hendriks Group
Egon de Haas
Jeroen de Swart
Colliers International
Ellen Swinkels
Lieke Arts
CWT-Commodities
Esther Agricola
Marieke van Nood
Gaastra Advocaten
Floris Geeris
Marten van den Bossche
Heineken Experience
Frans Rodenburg
Paul Riemens
ING Bank
Frederik Laumans
Paul van Ruiten
Koopman
Gijs Scholten
Peter Dijkstra
Oiltanking
Graham Wastell
Peter Feld
Port of Amsterdam
Hans Wierbosch
Peter Teunisse
Port Towage Amsterdam
Heike Luiten
Pi de Bruijn
Rabobank
Hugo Bellaart
Remco Groenhuijzen
Rietlanden Terminals BV
Ilse van den Breemer
Rob Defares
Tata Steel
Jan de Rooij
Rob van Kampen
VCK logistics
Jan Henk Tigelaar
Robert-Jan ter Kuile
Jeanet van Antwerpen
Ronald Kleinveld
ORAM-directie en -medewerkers
Josja van der Veer
Sander Primavera
Annemarie Haasjes
Leonie van den Beuken
Anouk de Morree
Lieke Arts
Algemeen
Frijkje Bakker
Luc Beyer
Christian Soer
Giulietta Cohen
Marten van den Bossche
Demelza van der Maas
Jurriaan van den Eijkhof
Michael Huijser
Eric van Eijndhoven
Kees Noorman
Nico Zornig
Herman Pleij
Lisa Prins
Nina Tellegen
Het Parool
Martine Willekens
Oscar Kneppers
Janneke Smale
Ninie Lie
Paul Jansen
Joost Reimert
Rein Aarts
Peggy Steijn
Joris Moes
Roel Mostert
Peter Boers
Jutta Raith
Peter Dijkstra
Kamran Ullah
ORAM-bestuur
Peter Simoes
Linda Vlassenrood
André Gaastra
Pi de Bruijn
Marjan Pijnenburg
Annemarie Manger
Remco Groenhuijzen
Monique Mulder
Bastiaan Geurts
Rob Hansen
Paul van Ravenstein
Cees-Jan Hendriks
Rob van Kampen
Peter de Bois
Graham Wastell
Susan Kimkes
Omar Saiid
Jaap van Rhijn
William Stokman
Remco Groenhuijzen
Luc Beyer
Remieg Aerts Ronald van der Heijden
Peter Loonen
Coalitie Derde Gouden Eeuw van Amsterdam
Peter van Wessel
Aad Kalkman
Susie Felix
Rob Hansen
Alexandra van Huffelen
Toon Buchner
Paul Wevers
ORAM publicatie historie 13 DEF.indd 28
Ronald Ockhuysen
20/09/17 23:40