8 minute read
De Nieuwe Rijnhaven - Maurice Boumans en Peter Spakman
De Nieuwe Rijnhaven: een integrale ontwikkeling van rood, groen en blauw
Maurice Boumans en Peter Spakman
Advertisement
Nog geen 150 jaar geleden gegraven, wordt hij nu weer deels gedempt. De Rijnhaven staat aan de vooravond van een opzienbarende transformatie naar een hoogstedelijk woon-, werk- en verblijfsgebied. Woontorens, voorzieningen en horeca komen aan de voet van een park dat overgaat in een strand. Een wandelroute rondom het havenbekken loopt grotendeels door een drijvend landschap.
Het idee voor een herontwikkeling van de Rijnhaven gaat al vier decennia terug, vertellen projectmanager Peter Spakman en stedenbouwkundige Maurice Boumans van het gemeentelijke concern Stadsontwikkeling. Het gesprek vindt plaats in de Rijnhavenkeet aan de achterkant van het Nieuwe Luxor. De uitnodigende bouwkeet (overgenomen van het afgeronde Coolsingel-project), ingericht met een lange vergadertafel, de wanden behangen met historische foto’s en artist impressions, maakt de grote dingen die hier staan te gebeuren al een beetje tastbaar. De Rijnhaven maakte al deel uit van de grote visie ‘Kop van Zuid’ die onder leiding van Stadsontwikkeling-directeur Riek Bakker eind jaren tachtig werd uitgebracht. Daarvan was de Wilhelminapier het eerste haventerrein dat stap voor stap tot een nieuw stuk stad uitgroeide en waarvan nu nog een van de laatste kavels (The Sax) op de heimachine wacht. Katendrecht was daarna aan de beurt. Daartussenin vormt de Rijnhaven nu het bijzondere schakelstuk. Op wat langere termijn wacht ook de Maashaven een transformatie, eveneens met toevoeging van een aantrekkelijk stadspark, het Nelson Mandelapark. Want Zuid en de binnenstad hebben behoefte aan meer groen en recreatieruimte.
Gemeentelijke grondexploitatie
In 2013 werd een concessie uitgeschreven richting de markt voor de herontwikkeling van de Rijnhaven, vertelt Boumans. Dit leverde uiteindelijk geen levensvatbaar plan op. In 2018 besloot de gemeente het heft weer helemaal zelf in handen te nemen. “We gaan dit gebied weer op de klassieke manier ontwikkelen met een gemeentelijke grondexploitatie en gronduitgiftes. We zijn immers eigenaar van de grond en met deze aanpak kan de gemeente steeds blijven sturen”, zegt Spakman. “In de kern is het een eenvoudig plan met een hele heldere geleding: we gaan stevig verdichten en een stadspark maken. Dat is een langlopende ontwikkeling die anders dan de meeste andere gebiedsontwikkelingen simpelweg begint met een kostbare landaanwinning. Omdat we dit als gemeente zelf doen, kunnen ontwikkelaars zich straks direct richten op het bouwen en kan de gemeente het park al vroeg in het hele traject aanleggen.”
De gronduitgiftes betreffen drie grote bouwblokken aan de oostzijde tussen het nieuwe stadspark en de Posthumalaan. Deze worden beschreven in een nota van uitgangspunten en aan marktpartijen gegund via aanbestedingen. De openbare ruimte neemt de gemeente zelf voor haar rekening.
Strand en park
En juist die openbare ruimte is de unieke component van het transformatieplan. Het havenbekken wordt aan de oostzijde voor een derde deel gedempt. Het is een opmerkelijke reis door de tijd: van havens graven naar land maken. Om te beginnen is inmiddels een laag van twee meter bodemslib weggebaggerd. De eerste fase van het deponeren van zand startte in mei 2022. In plaats van een harde kademuur zal er een zacht glooiende oever ontstaan met ook ruimte voor een strand. Het strand gaat vervolgens over in een bomenrijk park. Aan het park zijn de drie grote bouwblokken gesitueerd aan een plein en met de Posthumalaan erachter als brede stadsboulevard.
Beeld MVVA
De drie bouwblokken worden aan de Rijnhavenzijde op ooghoogte vormgegeven in een robuuste stijl die refereert aan de vemen die hier oorspronkelijk stonden. Zo blijft de herinnering aan de havenindustrie levend en beleefbaar, zegt Boumans. Boven op deze forse onderbouwen –de zogenoemde Rotterdamse laag van maximaal veertig meter hoog – rijzen woontorens van wisselende hoogte op. Voor de meest noordelijk toren is een voor de stad nieuwe recordhoogte van 250 meter toegestaan.
Voor alle Rotterdammers
Voor de drie bouwblokken is een breed, gemengd woonprogramma voorgesteld. Het omvat sociale huur, middeldure huur en koop, en dure koop. Maximaal 3.000 woningen. Met een aandeel van twintig procent sociale huur vult het plan ook wat wonen betreft de ambitie in dat het een gebied “voor alle Rotterdammers” moet worden. Tezamen met de nog te realiseren woonprogramma’s op de kadezijdes Katendrecht en Wilhelminapier – wat overigens aparte gebiedsontwikkelingen zijn – telt dit op naar zeven- tot achtduizend woningen rond de Rijnhaven. In de onderbouwen komt 90.000 m2 niet-wonen, met een supermarkt voor dagelijkse boodschappen en verder horeca, bedrijven en voorzieningen en leisure. In het zuidelijke blok komt in ieder geval een gezondheidscentrum.
Beeld MVVA
Uitgesproken gunstig is de OV-situatie met een metrostation op elk van de twee hoeken van het plangebied. Het park zal zich uitnodigend naar deze twee hoeken richten met twee groene entreepleinen en levendige plinten. De metrostations maken een drastische beperking van het autoparkeren mogelijk. De wens ligt er om het opgetilde metrostation Rijnhaven te renoveren, te verlengen en via nieuwe opgangen direct te ontsluiten voor het nieuwe gebied. “Voor het benodigde geld kijken we naar het Rijk, de regio en de gemeente, en op termijn gaat dit zeker gebeuren want iedereen realiseert
‘Meer groen, meer groen’
De hele landschappelijke én – als dat een woord mag zijn – waterschappelijke inrichting van de Nieuwe Rijnhaven is de grote charme van het plan. Met het te betreden en voor recreatie te gebruiken wateroppervlak als het unique selling point van het Rijnhavenpark, aldus Boumans. Het concept was er niet meteen, vertelt hij. “Werkend aan het masterplan werd Jan van der Ploeg
Beeld MVVA
vanuit allerlei hoeken gehamerd op ‘meer groen, meer groen!’ Wij vonden op het web toevallig beelden van steigers in het New Yorkse Brooklyn Bridge Park. Je zag mensen in het gras liggen, omringd door het water en de skyline. Met die inspirerende beelden zijn we tot de drijvende parkdelen gekomen langs de kades van Katendrecht en de Wilhelminapier.”
Het drijvende park naar een ontwerp van Carve wordt gerealiseerd op grote betonnen bakken die door loopbruggen met de kade verbonden worden. De ontwerper van het Brooklyn Bridge Park, MVVA uit New York, werd uitgenodigd om aan de aanbesteding mee te doen voor het landdeel van het Rijnhavenpark en won de opdracht ook. In het ontwerp van MVVA heeft het park een zeer groene uitwerking gekregen, met een diversiteit aan routes en plekken waarin er voor iedereen wat te doen is: liggen op het strand, joggen over de promenade, of spelen in de getijdenpoelen. Naast langs het groene landpark en de drijvende parkdelen voert het ‘Rondje Rijnhaven’ ook langs de kades, waaraan horeca, cultuur en winkels te vinden zijn. De bestaande Rijnhavenbrug maakt het wandelrondje sluitend.
Getij opvangen
Eén segment van het drijvende park ligt er al. Wie daar vanaf de Wilhelminapier opwandelt, ervaart op de lange en brede loopbrug nog het nautische gevoel. Op het eiland zelf wordt het dubbelzinniger. Vooral wanneer je voor een plantsoen komt te staan. Ben je op het land, of op het water? Met meer groen straks zal dat nog sterker worden. Via een breed dek kom je bij het Floating Office Rotterdam. Dit is een groot drijvend kantoor dat draait om de hoofdgebruiker: het Global Center on Adaptation, een door de VN geïnitieerd wereldwijd klimaatadaptatienetwerk dat hier sinds 2021 in de Rijnhaven zijn hoofdkantoor heeft.
Het omgaan met het getij vormt een speciale uitdaging, legt Spakman uit. “We willen bereiken dat je niet meer op grote afstand van het water bent maar dat het overal benaderbaar is. Het technisch ontwerp
Beeld MVVA
van de meebewegende loopbruggen en caissons moet berekend zijn op het op- en afnemende hoogteverschil van 1,5 meter en soms meer. Maar zo ben je wel op elk moment van de dag op maar een paar decimeter van het water. Hetzelfde geldt voor de uitvoering van het strand en de glooiende overgang naar het park waar je met de juiste maatregelen het dagelijkse fenomeen van het getij de ruimte geeft.”
Publiekstrekker
Het ‘Rondje Rijnhaven’ belooft een grote recreatieve publiekstrekker te worden. De behoefte aan recreatieve plekken in de stad is groot, zegt Boumans. ‘’Kunnen we met vakantie in eigen stad, hoorden we meermaals in de participatie met bewoners.” Naast pootjebaden op het strand wordt ook zwemmen een attractie. “Waterkwaliteit en veiligheid moeten nog wel worden gewaarborgd, maar zijn in hoofdlijnen op orde. Er zijn al voorstellen aangedragen voor het organiseren van zwemwedstrijden en andere watersporten en evenementen.”
“Deze fase van het opspuiten van zand vergt nog ruim een jaar”, vertelt Spakman. “Daarna is er minimaal een jaar nodig om het zand te laten inklinken. In 2025 gaan we de nieuwe grond bouwrijp maken, wat tegelijk het startpunt is voor de tweede fase van de landaanwinning. Dan kan naar verwachting in 2026 de uitvoering van het eerste bouwblok van start gaan. Nog voordat de eerste bewoners hun sleutel overhandigd krijgen, zijn de eerste delen van het park ook al aangelegd. Uiteraard heeft de gemeente krachtige en innovatieve coalities nodig om de plannen te kunnen realiseren. We kijken ernaar uit om binnenkort de procedure voor het eerste bouwblok te gaan starten. We zijn benieuwd en hopen natuurlijk op veel belangstelling.”
Ontwikkelen en bouwen vergt veel geduld, en in sommige gevallen kun je bijna niet wachten om het resultaat te zien. Dat geldt beslist voor de Nieuwe Rijnhaven.
