benhtre01 by Nguyễn Minh Tiến

NGUYEÃN MINH TIEÁN

bieân soaïn

BEÄ N H TREÛ EM SÔ CAÁP CÖÙU - CHAÅN ÑOAÙN - CHAÊM SOÙC - ÑIEÀU TRÒ

NHAØ XUAÁT BAÛN VAÊN HOÙA THOÂNG TIN

LÔØI NOÙI ÑAÀU

rong quaù trình nuoâi döôõng vaø chaêm soùc con caùi, taát caû chuùng ta ñeàu coù khoâng ít laàn phaûi tìm ñeán caùc y baùc só hay beänh vieän. Trong nhöõng laàn nhö theá, cho duø beänh tình cuûa treû naëng hay nheï, thoâng thöôøng hay nghieâm troïng, chuùng ta cuõng khoâng sao traùnh khoûi ñöôïc söï thaáp thoûm lo sôï cho ñeán khi coù ñöôïc keát quaû traû lôøi cuûa baùc só ñieàu trò. Trong khi chôø ñôïi, caùc baäc cha meï chuùng ta luoân muoán ñöôïc bieát thaät nhieàu veà beänh tình cuûa treû, nhöng thaät khoâng may laø haàu heát caùc baùc só thöôøng khoâng coù ñuû thôøi gian ñeå traû lôøi taát caû nhöõng caâu hoûi cuûa chuùng ta, hoaëc thaäm chí laø ñeå giaûi thích nhöõng gì ta khoâng hieåu. Söï thaät laø hoï coù quaù nhieàu beänh nhaân ñeå chaêm soùc, ñieàu trò, vaø chæ coù theå daønh cho ta moät phaàn thôøi gian tieáp xuùc raát haïn cheá. Hieåu ñöôïc taâm lyù chung cuûa taát caû caùc baäc cha meï, chuùng toâi coá gaéng bieân soaïn quyeån saùch naøy döïa vaøo caùc thoâng tin y khoa ñaùng tin caäy ñaõ qua so saùnh, ñoái chieáu vaø toång hôïp, nhaèm ñaùp öùng nhu caàu tìm hieåu beänh treû em. Tuy chöa phaûi ñaõ hoaøn toaøn ñaày ñuû, nhöng ñoái vôùi haàu heát caùc beänh thoâng thöôøng cuûa treû em, caùc baäc cha meï coù theå xem ñaây nhö moät ngöôøi baïn deã tính, coù theå tìm ñeán baát cöù luùc naøo ñeå hoûi han veà beänh tình cuûa con caùi mình. Quyeån saùch coù theå giuùp chuùng ta yeân taâm phaàn naøo khi con treû beänh, nhôø coù ñöôïc söï hieåu bieát ñuùng ñaén veà caên beänh maø treû ñang maéc phaûi. Haàu heát caùc nguoàn tham khaûo ñeàu laø Anh ngöõ, vaø ñaõ ñöôïc löu haønh roäng raõi nhieàu nôi treân theá giôùi thoâng qua maïng Internet cuõng nhö caùc taøi lieäu y khoa coâng coäng. Tuy nhieân, trong quaù trình bieân soaïn, chuùng toâi ñaõ coá gaéng choïn loïc, saép xeáp vaø boå sung cho phuø hôïp vôùi ñieàu

BEÄNH TREÛ EM

kieän cuûa ñoäc giaû Vieät Nam. Ngoaøi ra, ñoái töôïng höôùng ñeán cuûa chuùng toâi khi bieân soaïn saùch naøy khoâng phaûi laø caùc vò ñaõ ñöôïc ñaøo taïo chuyeân moân veà y hoïc, maø laø soá ñoâng nhöõng ñoäc giaû thoâng thöôøng, hay noùi chính xaùc hôn laø nhöõng baäc cha meï taát yeáu phaûi coù nhu caàu chaêm soùc con caùi nhöng laïi chöa töøng ñöôïc hoïc hoûi nhieàu veà beänh treû em. Treân cô sôû ñoù, coù moät soá vaán ñeà seõ khoâng ñöôïc trình baøy töø goùc ñoä chuyeân moân, maø ñöôïc ñôn giaûn hoùa phaàn naøo ñeå ñöôïc deã hieåu hôn ñoái vôùi soá ñoâng ñoäc giaû. Nhöng ñieàu caàn phaûi noùi ngay laø, quyeån saùch khoâng nhaém ñeán vieäc giuùp ngöôøi söû duïng coù theå töï mình chaån ñoaùn vaø ñieàu trò taát caû beänh taät cuûa treû em – ñieàu naøy chaúng nhöõng khoâng theå thöïc hieän ñöôïc maø ñoâi khi coøn laø moät yù töôûng raát nguy hieåm. Tuy nhieân, vôùi muïc ñích chính laø giuùp ngöôøi ñoïc tìm hieåu veà beänh treû em, saùch naøy seõ mang laïi nhöõng thoâng tin toång quaùt vaø coù tính heä thoáng, giuùp caùc baäc cha meï coù theå tìm hieåu ñöôïc haàu heát caùc tröôøng hôïp baát oån veà söùc khoûe cuûa con mình ñeå höôùng ñeán moät phöông thöùc ñieàu trò thích hôïp. Maëc duø trong phaàn lôùn caùc tröôøng hôïp, söï can thieäp ñuùng luùc cuûa baùc só vaãn luoân ñöôïc nhaéc ñeán, nhöng söï khaùc bieät lôùn lao maø quyeån saùch naøy coù theå mang laïi cho caùc baäc cha meï chính laø söï hieåu bieát veà nhöõng gì ñang xaûy ra cho con treû. Söï hieåu bieát seõ xua tan ñi nhöõng lo laéng khoâng caàn thieát – ñieàu raát thöôøng gaëp ôû baát cöù baäc cha meï naøo, nhaát laø vôùi nhöõng ai môùi coù con laàn ñaàu. Söï hieåu bieát cuõng giuùp caùc baäc cha meï thöïc hieän ñuùng luùc nhöõng gì caàn thieát ñeå baûo veä söùc khoûe cho con treû. Trong raát nhieàu tröôøng hôïp, ngay caû hieåu bieát ñöôïc söï giôùi haïn cuûa mình trong vieäc ñoái phoù vôùi moät caên beänh naøo ñoù cuõng laø moät ñieàu heát söùc caàn thieát, ñeå coù theå kòp thôøi nhôø ñeán söï can thieäp chuyeân moân. Vaø trong moät soá tröôøng hôïp khaùc, söï hieåu bieát giuùp cha meï coù theå maïnh daïn thöïc hieän nhöõng bieän

LÔØI NOÙI ÑAÀU

phaùp chaêm soùc taïi nhaø ñeå giaûm nheï töùc thì nhöõng baát oån maø treû ñang gaùnh chòu. Saùch ñöôïc chia laøm 5 phaàn. Hai phaàn ñaàu tieân laø nhöõng kieán thöùc toång quaùt veà cô theå vaø söï phaùt trieån cuûa treû, taát nhieân laø chæ trình baøy ôû möùc ñoä giuùp ngöôøi ñoïc coù ñöôïc nhöõng kieán thöùc cô baûn nhaát ñeå coù theå hieåu ñöôïc nhöõng gì seõ ñöôïc trình baøy trong caùc phaàn tieáp theo sau. Phaàn naøy cuõng cung caáp nhöõng thoâng tin quan troïng giuùp caùc baäc cha meï coù theå bieát ñöôïc söï phaùt trieån cuûa con mình coù bình thöôøng hay khoâng. Phaàn thöù ba trình baøy chi tieát haàu heát caùc beänh ôû treû em, ngay caû moät soá beänh ít gaëp nhöng nguy hieåm cuõng ñöôïc neâu ra ôû ñaây. Nhöõng thoâng tin trong phaàn naøy raát caàn thieát cho baát cöù ai muoán quan taâm tìm hieåu beänh treû em. Nhöng cho duø moät soá caùc baäc cha meï khoâng coù nhu caàu naøy, thì khi con caùi hoï maéc phaûi moät caên beänh naøo ñoù, ñaây cuõng seõ laø nguoàn tham khaûo quyù giaù caàn tìm ñeán. Vì theá, trong phaàn chaån ñoaùn beänh seõ luoân coù nhöõng chæ daãn tham chieáu ñeán beänh lieân quan trong phaàn naøy. Phaàn thöù tö laø phaàn chaån ñoaùn beänh, trình baøy haàu heát caùc trieäu chöùng beänh ôû treû em, chia thaønh 41 nhoùm chuû ñeà, giuùp caùc baäc cha meï coù theå chaån ñoaùn sô boä veà caên beänh maø con mình coù theå maéc phaûi. Baèng caùch toång hôïp caùc trieäu chöùng thöôøng gaëp trong töøng caên beänh, ngöôøi duøng saùch coù theå xaùc ñònh ñöôïc nhöõng trieäu chöùng naøo coù theå seõ thuoäc veà nhöõng caên beänh naøo. Maëc duø ñieàu naøy khoâng nhaém ñeán giaûi quyeát ngay caên beänh, nhöng noù giuùp ñöa ra moät ñaùnh giaù, suy ñoaùn böôùc ñaàu ñeå coù theå kòp thôøi xöû lyù ngay nhöõng tröôøng hôïp khaån caáp, hoaëc coù nhöõng bieän phaùp can thieäp, hoã trôï thích ñaùng. Trong moãi nhoùm chuû ñeà, ngöôøi söû duïng seõ coù ñöôïc moät soá caùc thoâng tin töông töï, chaúng haïn nhö caùch xaùc ñònh beänh, caùc daáu hieäu nguy hieåm caàn chuù yù, caàn xöû lyù beänh taïi nhaø hoaëc

BEÄNH TREÛ EM

ñöa treû ñeán baùc só... Möùc ñoä khaån caáp cuûa töøng tröôøng hôïp cuõng ñöôïc gôïi yù qua caùc lôøi khuyeân, chaúng haïn nhö khi naøo caàn goïi xe caáp cöùu, hoaëc caàn ñeán baùc só trong voøng 24 giôø, hoaëc 48 giôø... Ngoaøi ra coøn coù nhöõng chæ daãn veà caùc bieän phaùp thieát thöïc, deã thöïc hieän ñeå coù theå can thieäp ngay trong moät soá tröôøng hôïp nhaèm giaûm nheï beänh tình cuûa treû, chaúng haïn nhö caùch laøm giaûm bôùt thaân nhieät khi treû soát, caùch laøm dòu bôùt côn ho cuûa treû, hoaëc caùch laøm cho treû deã chòu hôn khi bò noân möûa... Trong moät soá tröôøng hôïp, nhöõng bieän phaùp xöû lyù chaêm soùc taïi nhaø cuõng coù theå laø taát caû nhöõng gì caàn laøm, khoâng nhaát thieát bao giôø cuõng phaûi tìm ñeán baùc só. Phaàn cuoái cuøng laø nhöõng kieán thöùc thöïc teá quan troïng maø taát caû caùc baäc cha meï ñeàu caàn phaûi naém vöõng: nhöõng phöông phaùp sô caáp cöùu treû em trong caùc tröôøng hôïp khaån caáp, caàn ñöôïc thöïc hieän töùc thôøi ngay khi xaûy ra tai bieán, trong khi chôø ñôïi caùc nhaân vieân y teá hay baùc só kòp ñeán vôùi treû, hoaëc tröôùc khi ñöa treû ñeán beänh vieän. Vôùi nhöõng thoâng tin thieát thöïc ñöôïc trình baøy moät caùch heä thoáng vaø deã hieåu, hy voïng saùch naøy seõ laø moät caåm nang höõu ích cho haàu heát caùc baäc cha meï. Khi bieân soaïn vaø giôùi thieäu quyeån saùch, chuùng toâi mong muoán ñöôïc chia seû nhöõng thoâng tin naøy cuøng taát caû nhöõng ai quan taâm ñeán vieäc chaêm soùc söùc khoûe treû thô, vaø hy voïng seõ laøm giaûm nheï ñi phaàn naøo gaùnh naëng cuûa caùc baäc cha meï trong suoát quaù trình nuoâi döôõng vaø chaêm soùc con caùi. Tuy nhieân, do nhöõng haïn cheá nhaát ñònh veà trình ñoä cuûa ngöôøi bieân soaïn, chaéc chaén seõ khoâng theå traùnh khoûi ít nhieàu sai soùt. Chuùng toâi chaân thaønh mong moûi ñöôïc ñoùn nhaän vaø raát bieát ôn nhöõng yù kieán ñoùng goùp xaây döïng ñeå nhöõng laàn taùi baûn cuûa saùch seõ ñöôïc hoaøn thieän hôn. NGUYEÃN MINH TIEÁN

PHAÀN I NHÖÕNG HIEÅU BIEÁT CAÊN BAÛN VEÀ CÔ THEÅ CON NGÖÔØI

hi coù ñöôïc moät kieán thöùc cô baûn veà caáu truùc cô theå con ngöôøi cuõng nhö hieåu ñöôïc söï phaùt trieån bình thöôøng veà tinh thaàn, tình caûm, theå löïc cuûa treû, caùc baäc cha meï coù theå seõ hieåu roõ hôn nhöõng chöùng beänh thöôøng gaëp. Vì theá, trong phaàn naøy chuùng ta seõ baét ñaàu tìm hieåu sô löôïc veà söï phaùt trieån cuûa treû em töø sô sinh cho ñeán tuoåi thieáu nieân. Chuùng ta cuõng seõ cuøng nhau tìm hieåu veà nhöõng hieåu bieát caàn thieát trong vieäc cho treû buù, cho treû aên daëm, ñaëc bieät laø vaán ñeà dinh döôõng cho treû ôû ñoä tuoåi ñang phaùt trieån. Ngoaøi ra, chuùng ta cuõng seõ ñeà caäp ñeán moät soá vaán ñeà quan troïng nhö tieâm phoøng cho treû, caùc bieän phaùp phoøng ngöøa tai naïn, vaø caùch chaêm soùc treû noùi chung. Taát caû nhöõng kieán thöùc cô baûn naøy laø ñieàu kieän taát yeáu ñeå coù theå ñaûm baûo cho treû moät cuoäc soáng an toaøn, khoûe maïnh vaø phaùt trieån hoaøn toaøn bình thöôøng. Coù raát nhieàu khoù khaên khaùc nhau trong vieäc chaêm soùc treû em, ngay töø khi treû sinh ra cho ñeán khi treû chaäp chöõng bieát ñi, keùo daøi cho ñeán luùc treû lôùn leân vaø hoaøn toaøn tröôûng thaønh. Nhöõng khoù khaên thöôøng gaëp nhaát seõ ñöôïc tìm hieåu ôû cuoái phaàn naøy, chaúng haïn nhö nhöõng baát oån trong vieäc aên nguû cuûa treû, nhöõng daáu hieäu phaùt trieån baát bình thöôøng...

BEÄNH TREÛ EM

I. CAÙC HEÄ THOÁNG CUÛA CÔ THEÅ Ñeå xaùc ñònh ñöôïc nhöõng gì baát oån xaûy ra cho treû em, chuùng ta caàn phaûi hieåu ñöôïc söï caáu taïo vaø phaùt trieån bình thöôøng cuûa cô theå. Phaàn sau ñaây trình baøy moät caùi nhìn toång quaùt veà cô theå vaø cô cheá hoaït ñoäng cuûa noù, veà söï phaùt trieån cuûa boä xöông, veà caùc giaùc quan vaø cô cheá hoaït ñoäng, phaùt trieån cuûa chuùng, cuøng vôùi nhöõng moác quan troïng trong söï phaùt trieån ôû caùc ñoä tuoåi sô sinh, nhi ñoàng vaø thieáu nieân. Toaøn boä caùc heä thoáng cuûa cô theå hoaït ñoäng haøi hoøa vôùi nhau ñeå thöïc hieän nhieàu chöùc naêng khaùc nhau caàn thieát cho söï soáng, bao goàm vieäc hoâ haáp, tieâu hoùa, vaän ñoäng, cung caáp oxygen cuõng nhö caùc chaát dinh döôõng, vaø thaûi boû caùc chaát caën baõ ra khoûi cô theå. Moãi moät heä thoáng trong soá caùc heä thoáng naøy ñeàu bao goàm moät soá caùc cô quan, cô baép vaø teá baøo ñaëc bieät cuøng phoái hôïp vôùi nhau ñeå thöïc hieän ñöôïc nhöõng chöùc naêng quan troïng thieát yeáu cho söï soáng. Moät soá boä phaän khoâng chæ tham gia trong moät heä thoáng duy nhaát maø laø nhieàu heä thoáng khaùc nhau, chaúng haïn nhö caùc maïch maùu ôû phoåi.

NHÖÕNG HIEÅU BIEÁT CAÊN BAÛN

1. Heä hoâ haáp Heä hoâ haáp goàm coù hai buoàng phoåi, caùc ñöôøng daãn ñeå khoâng khí ñi qua (chaúng haïn nhö muõi, khí quaûn...) vaø caùc cô hoâ haáp (bao goàm caû cô hoaønh), keát hôïp vôùi caùc maïch maùu ñeå cung caáp döôõng khí (oxygen) cho caùc moâ cuûa cô theå vaø mang thaùn khí (dioxidcarbon) veà phoåi ñeå thôû ra. Hình 1

Heä hoâ haáp

khoang muõi hoïng

khoang mieäng thanh quaûn khí quaûn

pheá quaûn phoåi

cô hoaønh

BEÄNH TREÛ EM

Hai buoàng phoåi cuûa chuùng ta chieám moät theå tích lôùn trong khoang ngöïc, traûi daøi töø xöông ñoøn xuoáng tôùi cô hoaønh. Buoàng phoåi beân phaûi chia laøm 3 phaàn, coøn goïi laø 3 thuøy. Buoàng phoåi beân traùi coù moät phaàn bò choaùng choã bôûi traùi tim neân chæ coù 2 thuøy. Hai nhaùnh cuûa khí quaûn hay cuoáng phoåi phaân ra ngaøy caøng nhoû hôn ñi vaøo caùc thuøy. Caùc phaàn cuûa cuoáng phoåi taän cuøng baèng caùc tuùi phoåi, laø nhöõng tuùi khoâng khí raát nhoû bao quanh bôûi caùc mao maïch. Hình 2

Caáu truùc cuûa phoåi ñoäng maïch chuû tónh maïch chuû treân

PHOÅI khí quaûn

tim

tieåu pheá quaûn ñoäng maïch phoåi pheá nang

löôùi mao maïch pheá nang

thaùn khí ra khoûi tónh maïch döôõng khí ñi vaøo pheá nang

2. Heä tieâu hoùa Heä tieâu hoùa laø moät ñöôøng oáng chaïy daøi töø mieäng xuoáng ñeán haäu moân. Thöùc aên ñi qua ñöôøng oáng naøy ñöôïc phaân hoùa ra thaønh nhöõng phaân töû raát nhoû coù theå haáp thuï ñöôïc vaøo maùu, keát hôïp vôùi nhöõng cô quan tieát ra caùc chaát hoùa hoïc (men tieâu hoùa) giuùp vaøo tieán trình tieâu hoùa.

NHÖÕNG HIEÅU BIEÁT CAÊN BAÛN Hình 3

Heä tieâu hoùa

hoïng

mieäng tuyeán nöôùc boït

thöïc quaûn

gan

daï daøy

tuùi maät

tuïy

ruoät giaø

ruoät non

ruoät thöøa

tröïc traøng

haäu moân

3. Boä xöông Boä xöông ngöôøi laø moät boä khung vöõng chaéc beân trong ñeå chòu ñöïng troïng löôïng caû cô theå. Ngoaøi vieäc choáng chòu cho caùc moâ meàm, boä xöông cuõng giuùp baûo veä cho caùc cô quan noäi taïng vaø laø nôi baùm vaøo cuûa caùc cô baép. Trong suoát giai ñoaïn treû lôùn leân, boä xöông lieân tuïc phaùt trieån vaø thay ñoåi hình daïng.

BEÄNH TREÛ EM

Hình 4

Boä xöông ngöôøi

hoäp soï caùc xöông soï

xöông ñænh xöông traùn xöông thaùi döông xöông chaåm

xöông ñoøn xöông vai

xöông haøm treân xöông haøm döôùi xöông öùc caùc xöông söôøn xöông caùnh tay

coät soáng

xöông truï xöông quayï xöông cuøng

xöông ñuøi xöông baùnh cheø xöông chaøy xöông maùc xöông coå chaân xöông baøn chaân xöông ñoát ngoùn chaân

ñeäm ñoát soáng xöông chaäu xöông mu xöông uï xöông coå tay xöông baøn tay xöông ñoát ngoùn tay

ñai chaäu

NHÖÕNG HIEÅU BIEÁT CAÊN BAÛN

Caáu truùc xöông ngöôøi vöøa chaéc chaén vöøa mang tính deûo dai, chòu löïc cao. Ngöôøi tröôûng thaønh coù caû thaûy 206 xöông lôùn nhoû, vöøa giöõ chöùc naêng choáng chòu toaøn boä troïng löôïng cô theå, vöøa baûo veä caùc cô quan noäi taïng beân trong. Caùc xöông noái vôùi nhau baèng khôùp xöông, ñöôïc caáu taïo thích hôïp ñeå coù theå chuyeån ñoäng nheï nhaøng, ñaùp öùng nhu caàu vaän ñoäng cuûa cô theå. Moãi moät xöông trong boä xöông coù kích thöôùc vaø hình daùng khaùc nhau, phuø hôïp vôùi töøng chöùc naêng khaùc bieät. Chaúng haïn, xöông öùc (ngöïc) roäng vaø phaúng ñeå baûo veä tim, phoåi beân trong loàng ngöïc... trong khi hoäp xöông soï laïi thích hôïp ñeå baûo veä boä naõo. Caùc xöông ôû baøn tay nhoû vaø ngaén thích hôïp vôùi nhöõng cöû ñoäng linh hoaït vaø chính xaùc, trong khi xöông caúng chaân lôùn vaø daøi ñeå thích hôïp vôùi söï di chuyeån cuûa toaøn boä cô theå trong hoaït ñoäng ñi laïi. Loàng ngöïc laø moät khoang ñöôïc taïo thaønh bôûi xöông öùc vaø 12 caëp xöông söôøn, ngoaøi vieäc baûo veä chaéc chaén cho tim vaø phoåi, caùc xöông naøy coøn taïo thaønh moät caáu truùc thích hôïp hoã trôï cho hoaït ñoäng hoâ haáp, khi khoâng khí ñöôïc hít vaøo vaø thôû ra. Xöông soáng ñöôïc hình thaønh töø 26 ñoát soáng noái nhau moät caùch chaéc chaén, vöøa ñuû söùc choáng chòu troïng löôïng cô theå, vöøa ñuû linh hoaït ñeå cho pheùp caùc cöû ñoäng phöùc taïp nhö khom, cuùi, vaën veïo... Boä xöông coøn laø kho döï tröõ calci, moät khoaùng chaát thieát yeáu cho hoaït ñoäng cuûa caùc teá baøo thaàn kinh vaø cô baép cuûa cô theå. Tuûy xöông laø nôi hình thaønh caùc teá baøo hoàng caàu.

4. Heä cô baép Coù ba loaïi cô laø: cô töï yù (chòu söï kieåm soaùt cuûa yù thöùc), cô khoâng töï yù (khoâng chòu söï kieåm soaùt cuûa yù thöùc) vaø

BEÄNH TREÛ EM

cô tim. Cô töï yù laø caùc cô ñöôïc minh hoïa trong hình, hoaït ñoäng keát hôïp vôùi boä xöông ñeå giuùp cho cô theå coù theå vaän Hình 5

Heä cô baép, nhìn phía tröôùc

cô öùc ñoøn chuõm cô ngöïc lôùn cô tam giaùc vai cô raêng lôùn

cô traùn cô thaùi döông cô voøng mi cô nhai cô voøng moâi cô ngöïc nhoû cô gian söôøn cô hai ñaàu

cô cheùo ngoaøi

cô cheùo trong cô quay cô gaáp chung ngoùn tay cô thaúng buïng

cô kheùp cô may cô caêng caân ñuøi cô roäng ngoaøi cô roäng trong

cô gaáp ngoùn caùi

cô boán ñaàu ñuøi

cô sinh ñoâi ngoaøi

cô duoãi ngoùn chaân cô duoãi ngoùn caùi

NHÖÕNG HIEÅU BIEÁT CAÊN BAÛN Hình 6

Heä cô baép, nhìn phía sau

cô goái ñaàu cô thang cô döôùi soáng

cô tam giaùc vai cô ba ñaàu cô gai soáng

cô löng lôùn cô duoãi caùnh tay cô quay

cô moâng lôõ

cô gaáp caùnh tay cô moâng lôùn

cô khoeo cô hai ñaàu ñuøi cô baùn maïc cô roäng ngoaøi

cô deùp

cô maùc gaân goùt chaân

BEÄNH TREÛ EM

ñoäng ñöôïc. Cô khoâng töï yù laø cô bao quanh caùc cô quan noäi taïng, chaúng haïn nhö ruoät, daï daøy... Cô tim laø cô caáu taïo thaønh quaû tim. Cô töï yù laø nhöõng cô gaén vôùi xöông ñeå giuùp cô theå coù khaû naêng vaän ñoäng, cöû ñoäng. Töï thaân boä xöông khoâng theå cöû ñoäng, maø taát caû moïi cöû ñoäng ñeàu laø nhôø coù caùc cô gaén chaët vaøo xöông. Cô khoâng töï yù cuõng goïi laø cô trôn, vì chuùng khoâng gaén vaøo caùc xöông maø ñöôïc phaân boá ôû daï daøy, baøng quang cuõng nhö caùc cô quan noäi taïng khaùc, ñeå giuùp taïo ra caùc hoaït ñoäng co boùp töï nhieân, khoâng do yù thöùc kieåm soaùt. Cô tim laø loaïi cô duy nhaát chæ coù ôû tim, giöõ chöùc naêng nhö moät bôm aùp löïc lieân tuïc ñaåy maùu ñi khaép cô theå.

5. Heä tuaàn hoaøn Hình 7

Heä tuaàn hoaøn - toång quaùt

caùc maïch maùu

van tim quaû tim

NHÖÕNG HIEÅU BIEÁT CAÊN BAÛN

Quaû tim bôm maùu qua caùc ñoäng maïch, tónh maïch vaø mao maïch. Oxygen vaø caùc chaát dinh döôõng ñöôïc maùu ñöa ñeán phaân phoái cho taát caû caùc phaàn cuûa cô theå, ñoàng thôøi caùc chaát thaûi ñöôïc mang ñi. Sau ñoù, maùu ñöôïc ñöa trôû veà phoåi ñeå nhaän oxygen vaø thaûi thaùn khí theo hôi thôû ra beân ngoaøi. Doøng chaûy cuûa maùu ñöôïc kieåm soaùt baèng caùc van theo cô cheá ñoùng môû tuøy thuoäc vaøo söï co boùp cuûa tim. Hình 8: Cô cheá ñoùng môû van ñoäng maïch phoåi ñoäng maïch phoåi

doøng chaûy cuûa maùu

van ñoäng maïch phoåi môû ra

KHI TIM CO BOÙP

van ñoäng maïch phoåi ñoùng laïi

KHI TIM GIAÕN RA

Tim laø moät caùi bôm cöïc maïnh vaø cöïc beàn, hoaït ñoäng lieân tuïc khoâng ngöøng nghæ. Nhôø coù hoaït ñoäng cuûa tim maø maùu coù theå theo caùc tónh maïch ñeå mang döôõng khí, döôõng chaát ñeán nuoâi taát caû caùc teá baøo cuûa cô theå, ñoàng thôøi maùu cuõng theo caùc ñoäng maïch ñeå mang ñi thaùn khí vaø chaát thaûi töø caùc teá baøo. Trong moät naêm, traùi tim cuûa chuùng ta co boùp khoaûng 3 trieäu laàn, chuyeån ñi moät löôïng maùu khoaûng 2.900.000 lít! Ñeå ñaûm baûo phaân luoàng chính

BEÄNH TREÛ EM

xaùc löôïng maùu vaøo vaø ra, tim coù 4 van tim ñeå kieåm soaùt, moãi van chæ cho pheùp maùu ñi qua theo chieàu nhaát ñònh. Hoaït ñoäng cuûa tim cuõng thöôøng xuyeân ñöôïc ñieàu chænh ñeå thích hôïp vôùi nhu caàu cô theå, chaúng haïn nhö gia taêng khi cô theå hoaït ñoäng maïnh vaø giaûm maïnh khi cô theå hoaøn toaøn nghæ ngôi. Hình 9

Traùi tim

tónh maïch chuû treân

ñoäng maïch chuû ñoäng maïch phoåi

van ñoäng maïch phoåi

taâm nhó phaûi van ba laù

taâm thaát phaûi tónh maïch chuû döôùi

taâm nhó traùi van ñoäng maïch chuû van hai laù taâm thaát traùi

vaùch ngaên cô tim

NHÖÕNG HIEÅU BIEÁT CAÊN BAÛN Hình 10

Heä tuaàn hoaøn - chi tieát

ñoäng maïch thaùi döông ngoaøi ñoäng maïch coät soáng ñoäng maïch caûnh chung beân phaûi

tónh maïch coät soáng tónh maïch coå tónh maïch döôùi ñoøn tónh maïch chuû treân

tónh maïch caùnh tay

tónh maïch naùch tim tónh maïch thaän

ñoäng maïch caûnh chung beân traùi

ñoäng maïch döôùi ñoøn voøm ñoäng maïch chuû ñoäng maïch chuû xuoáng ñoäng maïch naùch ñoäng maïch vaønh ñoäng maïch caùnh tay ñoäng maïch chuû ngöïc ñoäng maïch thaän ñoäng maïch chuû buïng

tónh maïch truï tónh maïch quay

ñoäng maïch chaäu chung

tónh maïch chuû döôùi tónh maïch chaäu chung

tónh maïch ñuøi

ñoäng maïch quay ñoäng maïch truï ñoäng maïch ñuøi

tónh maïch tröôùc xöông chaøy

ñoäng maïch tröôùc xöông chaøy

tónh maïch xöông maùc ñoäng maïch hình cung

BEÄNH TREÛ EM

Hình 11

Caùc maïch maùu loøng maïch lôùp boïc trong lôùp boïc giöõa lôùp boïc ngoaøi

ÑOÄNG MAÏCH

MAO MAÏCH

TÓNH MAÏCH

Caùc ñoäng maïch mang maùu töø tim ñi khaép cô theå, trong khi caùc tónh maïch mang maùu töø khaép nôi trôû veà tim. Ñoäng maïch vaø tónh maïch ñöôïc noái nhau bôûi caùc mao maïch laø nhöõng maïch maùu raát nhoû. Nhôø coù caùc mao maïch maø oxy vaø caùc chaát dinh döôõng trong ñoäng maïch môùi ñeán ñöôïc vôùi caùc teá baøo, vaø cuõng thoâng qua caùc mao maïch maø chaát thaûi cuûa teá baøo ñöôïc ñöa vaøo caùc tónh maïch. Caáu truùc cuûa ñoäng maïch vaø tónh maïch ñeàu töông töï nhö nhau, ñeàu goàm coù ba lôùp boïc quanh moät oáng roãng laø loøng maïch. Lôùp boïc trong cuøng ñöôïc hình thaønh bôûi moät loaïi teá baøo ñaëc bieät cho pheùp giaûm nheï toái ña ma saùt trong loøng maïch khi maùu chaûy qua. Lôùp boïc giöõa goàm nhöõng teá baøo cô trôn vaø coù ñoä ñaøn hoài cao, cho pheùp loøng maïch coù theå giaõn ra hoaëc co laïi tuøy theo löôïng maùu chaûy beân trong. Lôùp boïc ngoaøi cuøng coù taùc duïng baûo veä vaø ñoàng thôøi gaén chaët maïch maùu vôùi caùc boä phaän bao quanh noù.

NHÖÕNG HIEÅU BIEÁT CAÊN BAÛN

6. Heä baïch huyeát Heä baïch huyeát laø moät phaàn chính yeáu trong heä thoáng mieãn nhieãm cuûa cô theå, ñöôïc hình thaønh bôûi moät maïng Hình 12

Heä baïch huyeát

haïch coå haïch naùch haïch baïch huyeát

haïch amidan

tuyeán öùc oáng ngöïc laùch

haïch treân roøng roïc haïch ngoaøi xöông chaäu

haïch beân ñoäng maïch chuû

haïch beïn saâu

tuûy xöông maïch baïch huyeát

mao maïch baïch huyeát

BEÄNH TREÛ EM

löôùi caùc maïch baïch huyeát chaïy khaép cô theå vaø caùc haïch baïch huyeát ñöôïc boá trí nhö nhöõng noát chaën. Baïch huyeát laø moät daïng chaát loûng vôùi caùc teá baøo maøu traéng (baïch caàu), chaûy trong caùc maïch baïch huyeát vaø coù chöùc naêng tieâu dieät caùc vi sinh vaät bò giöõ laïi nôi caùc haïch baïch huyeát. Teá baøo baïch caàu ñöôïc taïo ra trong caùc tuûy xöông, khi tröôûng thaønh saûn xuaát ra moät soá loaïi protein ñaëc bieät goïi laø khaùng theå, coù khaû naêng tieâu dieät vi khuaån xaâm nhaäp cô theå. Teá baøo baïch caàu coù khaû naêng ghi nhôù caùc loaïi vi khuaån ñaõ töøng xaâm nhaäp cô theå, vì theá coù theå nhanh choùng tieâu dieät nhöõng vi khuaån naøy neáu chuùng laïi xaâm nhaäp cô theå moät laàn nöõa. Nhö ñöôïc thaáy trong hình veõ, heä thoáng baïch huyeát phaân boá khaép cô theå nhöng ñaëc bieät khoâng coù treân boä naõo.

7. Heä thaàn kinh Heä thaàn kinh ñöôïc caáu thaønh bôûi boä naõo, tuûy soáng vaø haøng trieäu caùc teá baøo thaàn kinh. Ñaây laø trung taâm kieåm soaùt toaøn boä caùc hoaït ñoäng coù yù thöùc vaø caùc chöùc naêng töï nhieân cuûa cô theå. Nhöõng daây thaàn kinh tieáp nhaän caùc caûm giaùc, chaúng haïn nhö khi sôø moù, neám, ngöûi, nhìn vaø nghe. Moät caùch khaùi quaùt, heä thaàn kinh chia thaønh hai phaàn laø heä thaàn kinh trung öông vaø heä thaàn kinh ngoaïi bieân. Heä thaàn kinh trung öông bao goàm boä naõo naèm trong hoäp soï vaø tuûy soáng naèm trong coät soáng. Toaøn boä maïng löôùi caùc daây thaàn kinh noái lieàn naõo vaø tuûy soáng vôùi caùc phaàn coøn laïi cuûa cô theå ñöôïc goïi laø thaàn kinh ngoaïi bieân.

NHÖÕNG HIEÅU BIEÁT CAÊN BAÛN Hình 13

Heä thaàn kinh

boä naõo daây thaàn kinh naùch

thuøy traùn thuøy ñænh thuøy thaùi döông thuøy chaåm tieåu naõo cuoáng naõo

daây thaàn kinh gian söôøn tuûy soáng haïch tuûy soáng

daây thaàn kinh pheá vò daây thaàn kinh caùnh tay daây thaàn kinh xöông truï daây thaàn kinh giöõa daây thaàn kinh quay daây thaàn kinh ñuøi daây thaàn kinh hoâng

daây thaàn kinh ngoùn tay daây thaàn kinh tónh maïch hieån daây thaàn kinh xöông maùc daây thaàn kinh chaøy sau

BEÄNH TREÛ EM

8. Heä sinh duïc - tieát nieäu a. Heä sinh duïc nöõ Heä sinh duïc nöõ goàm coù 2 buoàng tröùng, töû cung vaø caùc oáng daãn khaùc nhau, taïo ra caùc hormone, vaø ñeán tuoåi daäy thì haèng thaùng seõ taïo ra tröùng. Hình 14

Heä sinh duïc nöõ nuùm vuù quaàng vuù

moâ môõ baàu vuù thuøy

buoàng tröùng

tai voøi

voøi tröùng thaân töû cung coå töû cung aâm ñaïo

Khaùc vôùi heä sinh duïc nam, heä sinh duïc nöõ coù phaàn phöùc taïp hôn vì ngoaøi chöùc naêng taïo ra baøo thai, cô theå ngöôøi phuï nöõ coøn phaûi baûo veä vaø nuoâi döôõng baøo thai cho ñeán khi phaùt trieån ñuû ñeå coù theå toàn taïi trong moâi tröôøng beân ngoaøi. Ngoaøi ra, sau khi sinh con, ngöôøi phuï nöõ coøn tieáp tuïc nuoâi döôõng con baèng söõa meï neân hai baàu vuù phaùt trieån lôùn vôùi caùc tuyeán söõa.

NHÖÕNG HIEÅU BIEÁT CAÊN BAÛN Hình 15

Cô quan sinh duïc nöõ voøi tröùng

töû cung

coå töû cung buoàng tröùng

aâm ñaïo

noäi maïc töû cung

Hai buoàng tröùng laø cô quan sinh saûn chính cuûa phuï nöõ, coù kích thöôùc daøi khoaûng 3cm, roäng 2cm. Khi môùi sinh ra, buoàng tröùng coù ñeán khoaûng 1 trieäu tröùng non, ñeán tuoåi daäy thì coù khoaûng 400.000 tröùng, nhöng suoát thôøi gian sinh saûn chæ coù khoaûng 200 tröùng chín ruïng maø thoâi. Khi tröùng ruïng gaëp ñuùng thôøi ñieåm coù giao hôïp vaø tieáp xuùc ñöôïc vôùi tinh truøng cuûa ngöôøi ñaøn oâng, söï thuï tinh coù theå xaûy ra. Tröùng thuï tinh seõ ñi vaøo töû cung, baùm vaøo vaùch töû cung vaø phaùt trieån thaønh baøo thai ôû ñoù. Neáu khoâng thuï tinh, tröùng seõ bò ñöa ra ngoaøi vaøo chu kyø kinh nguyeät keá tieáp. b. Heä sinh duïc nam Chöùc naêng chính cuûa heä sinh duïc nam laø taïo ra tinh truøng vaø ñöa vaøo cô theå ngöôøi phuï nöõ ñeå ñaûm baûo vieäc sinh saûn, duy trì noøi gioáng. Trong khi heä sinh duïc nöõ naèm troïn veïn beân trong cô theå, thì caùc boä phaän cuûa heä sinh

BEÄNH TREÛ EM

duïc nam laïi haàu nhö naèm ngoaøi, ñaëc bieät laø cô quan saûn xuaát tinh truøng cuõng naèm beân ngoaøi döông vaät. Ñieàu naøy giuùp cho tinh truøng ñöôïc giöõ ôû moät nhieät ñoä luùc naøo cuõng thaáp hôn nhieät ñoä cô theå (thaân nhieät), vaø ñaây laø ñieàu caàn thieát cho söï toàn taïi vaø phaùt trieån cuûa tinh truøng. Hình 16

Heä sinh duïc nam

tuùi tinh tuyeán tieàn lieät nieäu ñaïo bìu

oáng daãn tinh döông vaät tinh hoaøn

Tinh truøng baét ñaàu ñöôïc taïo ra khi ñeán tuoåi daäy thì. Cô quan coù chöùc naêng taïo ra tinh truøng laø hai tinh hoaøn, naèm beân trong moät boïc goïi laø bìu. Moãi tinh hoaøn coù moät oáng daãn tinh. Tinh truøng sau khi ñöôïc caùc tinh hoaøn taïo ra seõ ñi vaøo maøo tinh vaø coù theå ôû ñoù töø 1 ñeán 3 tuaàn leã ñeå tröôûng thaønh. Moãi laàn giao hôïp, coù khoaûng töø 200 – 300 trieäu tinh truøng ñöôïc ñöa vaøo cô theå ngöôøi nöõ qua döông vaät. Maëc duø vaäy, khi giao hôïp thaønh coâng thì trong soá naøy

NHÖÕNG HIEÅU BIEÁT CAÊN BAÛN Hình 17

Cô quan sinh duïc nam

tuùi tinh

oáng daãn tinh

tinh hoaøn

tuyeán tieàn lieät

baøng quang

döông vaät

cuõng chæ coù moät tinh truøng duy nhaát ñuû may maén ñeå keát hôïp vaø laøm tröùng thuï tinh vaø hình thaønh baøo thai. Caùc tinh hoaøn cuõng taïo ra nhöõng hormone coù taùc duïng taïo thaønh caùc tính caùch cuûa nam giôùi, ñöôïc boäc loä keå töø tuoåi daäy thì.

BEÄNH TREÛ EM

Hình 18

Tinh truøng trong cô quan sinh duïc nam oáng sinh tinh

maøo tinh

tinh hoaøn

tinh truøng chöa tröôûng thaønh

c. Heä tieát nieäu Heä tieát nieäu gioáng nhau ôû caû nam vaø nöõ, bao goàm thaän, nieäu quaûn vaø baøng quang, coù chöùc naêng loïc boû caùc chaát thaûi, löôïng nöôùc thöøa vaø muoái thöøa trong maùu. ÔÛ nöõ giôùi thì nieäu ñaïo ñöôïc daãn ra ngoaøi cô theå qua aâm ñaïo. ÔÛ nam giôùi, nöôùc tieåu ñöôïc ñöa ra khoûi cô theå qua döông vaät. Thaän coù 2 quaû hình haït ñaäu, goïi laø thaän phaûi vaø thaän traùi. Moãi quaû thaän coù kích thöôùc daøi khoaûng 10 – 12,5 cm, caân naëng chöøng 170 gram nhöng ñöôïc taïo thaønh bôûi khoaûng 1 trieäu ñôn vò thaän, goïi laø nephron. Moãi nephron goàm coù caàu thaän vaø oáng thaän. Thaän ñöôïc noái vôùi moät oáng daøi maûnh goïi laø nieäu quaûn, thoâng ñeán baøng quang laø nôi chöùa nöôùc tieåu. Töø baøng quang laïi coù nieäu ñaïo ñeå daãn nöôùc tieåu thoâng ra beân ngoaøi cô theå qua döông vaät hoaëc aâm ñaïo.

NHÖÕNG HIEÅU BIEÁT CAÊN BAÛN Hình 19

Heä tieát nieäu

thaän

nieäu quaûn

baøng quang nieäu ñaïo

Hình 20

Thaän vaø ñôn vò thaän (nephron) tuûy thaän

nhuù thaän

bao Bowman

caàu thaän oáng thaän

voû thaän ñoäng maïch thaän voøng Henle tónh maïch thaän oáng tuï nieäu quaûn THAÄN

NEPHRON

BEÄNH TREÛ EM

9. Heä noäi tieát Caùc tuyeán noäi tieát saûn xuaát ra nhöõng hormone, nhöõng tín hieäu hoùa hoïc cuûa cô theå. Caùc hormone ñöôïc maùu mang ñeán taát caû caùc phaàn cuûa cô theå vaø giuùp ñieàu hoøa caùc tieán trình trong cô theå, chaúng haïn nhö söï taêng tröôûng. Moät soá caùc tuyeán noäi tieát, chaúng haïn nhö tinh hoaøn vaø buoàng tröùng, chæ hoaït ñoäng khi ñeán tuoåi daäy thì. Tuyeán yeân laø tuyeán noäi tieát quan troïng nhaát, giöõ chöùc naêng tieát ra nhieàu loaïi hormone ñaëc bieät coù taùc duïng kieåm soaùt hoaït ñoäng cuûa caùc tuyeán noäi tieát khaùc vaø ñieàu hoøa nhieàu tieán trình sinh hoïc khaùc nhau cuûa cô theå. Caùc hormone quan troïng nhaát laø hormone taêng tröôûng, hormone kích thích tuyeán giaùp, hormone khaùng lôïi nieäu (laøm cho thaän thaûi ra nöôùc tieåu ít nöôùc hôn), hormone kích thích phuï nöõ taïo söõa sau khi sinh... Tuyeán yeân chòu söï kieåm soaùt cuûa vuøng haï ñoài trong naõo qua caùc xung ñoäng thaàn kinh cuõng nhö qua caùc yeáu toá ñieàu tieát baèng hormone. Hình 21

Vò trí cuûa tuyeán yeân vò trí tuyeán yeân

vuøng ñoài naõo

vuøng haï ñoài tuyeán yeân tieåu naõo cuoáng naõo

NHÖÕNG HIEÅU BIEÁT CAÊN BAÛN Hình 22

Heä noäi tieát

tuyeán tuøng

tuyeán caän giaùp

vuøng haï ñoài tuyeán yeân

tuyeán giaùp

tuyeán thöôïng thaän tuyeán tuïy

buoàng tröùng (nöõ giôùi)

tinh hoaøn (nam giôùi)

Moät soá cô quan vöøa tham gia heä noäi tieát vöøa giöõ caùc chöùc naêng khaùc trong cô theå, chaúng haïn nhö thaän (heä tieát nieäu), gan (heä tieâu hoùa), buoàng tröùng ôû nöõ giôùi hoaëc tinh hoaøn ôû nam giôùi (heä sinh duïc)...

BEÄNH TREÛ EM

II. SÖÏ PHAÙT TRIEÅN CUÛA BOÄ XÖÔNG

hi vöøa sinh ra, phaàn lôùn boä xöông cuûa treû ñaõ ñöôïc hình thaønh, nhöng moät soá phaàn trong ñoù ñöôïc caáu taïo baèng suïn vaø seõ khoâng hoùa xöông cho ñeán nhöõng naêm cuoái cuûa tuoåi thanh nieân, deã thaáy nhaát laø nhöõng phaàn cuoái cuûa xöông tay, xöông chaân, xöông baøn tay, xöông baøn chaân. Caùc phaàn suïn lieân tuïc phaùt trieån tröôùc khi hoùa xöông, vaø ñieàu naøy cho pheùp tieán trình phaùt trieån cuûa treû dieãn ra. Tieán trình ñöôïc tieáp tuïc qua suoát thôøi nieân thieáu cho ñeán khi ñaït ñeán kích thöôùc tröôûng thaønh. Soá löôïng caùc xöông rieâng reõ trong cô theå giaûm bôùt ñi khi ñeán tuoåi tröôûng thaønh. Ñöùa treû vöøa sinh ra coù khoaûng 300 xöông khaùc nhau, nhöng moät soá trong caùc xöông naøy seõ nhaäp laïi cuøng nhau trong quaù trình lôùn leân, ñeå cuoái cuøng khi ñeán tuoåi tröôûng thaønh thì moät boä xöông hoaøn chænh seõ coù 206 xöông.

1. Söï phaùt trieån cuûa xöông soï Vaøo luùc môùi sinh ra, hoäp soï cuûa moät ñöùa beù khoâng hoaøn toaøn caáu taïo baèng xöông. Caùc xöông rieâng reõ taïo thaønh hoäp soï ñöôïc noái keát vôùi nhau bôûi caùc moâ sôïi raát meàm deûo. Nhöõng khu vöïc lieân keát naøy cho pheùp hoäp soï thay ñoåi kích thöôùc trong luùc sinh vaø coù theå phaùt trieån nhanh choùng trong moät hoaëc hai naêm ñaàu ñôøi. Vò trí thoùp tröôùc cuûa hoäp soï laø phaàn moâ sôïi lôùn nhaát vaø coù theå sôø thaáy deã daøng beân trong lôùp da. Caùc xöông ôû maët lôùn leân cuøng moät tyû leä vôùi phaàn coøn laïi cuûa hoäp soï, ñeå khi quaù trình taêng tröôûng hoaøn taát thì ñaàu coù tyû leä caân ñoái vôùi phaàn coøn laïi cuûa cô theå.

NHÖÕNG HIEÅU BIEÁT CAÊN BAÛN Hình 23: Hoäp soï nhìn thaúng

Hình 24: Hoäp soï nhìn nghieâng

Hoäp soï cuûa treû sô sinh

Tieán trình hoùa xöông cuûa hoäp soï baét ñaàu khaù laâu tröôùc khi treû ñöôïc sinh ra, nhöng phaàn thoùp tröôùc ñöôïc caáu taïo bôûi caùc moâ sôïi vaãn toàn taïi ôû giöõa caùc xöông, cho pheùp hoäp soï coù theå ñuû choã cho moät boä naõo ngaøy caøng lôùn leân. Nhöõng xöông maët cuûa treû môùi sinh raát nhoû vaø raêng chöa moïc leân. Khi treû leân 6 tuoåi, thoùp tröôùc ñaõ hoùa xöông vaø khoâng coøn nhìn thaáy ñöôïc nöõa. Taát caû raêng söõa ñeàu ñaõ moïc. Raêng tröôûng thaønh chæ vöøa môùi baét ñaàu moïc leân. Xöông haøm tröôùc haï thaáp xuoáng vaø nhoâ veà phía tröôùc nhieàu hôn so vôùi hoäp soï cuûa treû môùi sinh. Caùc hoác maét vaø vuøng muõi cuõng môû roäng hôn. Xöông haøm döôùi phaùt trieån veà phía döôùi vaø hôi nhoâ ra tröôùc.

BEÄNH TREÛ EM

Hình 25

So saùnh hoäp soï treû sô sinh vaø ngöôøi lôùn

Caùc phaàn chöa hoùa xöông cho pheùp hoäp soï tieáp tuïc phaùt trieån

Khi phaùt trieån hoaøn toaøn, nhöõng keõ hôû khoâng coøn nöõa.

Hình 26: Hoäp soï treû sô sinh xöông ñænh thoùp tröôùc xöông traùn

hoác maét xöông haøm treân xöông haøm döôùi

xöông chaåm xöông thaùi döông

NHÖÕNG HIEÅU BIEÁT CAÊN BAÛN Hình 27: Hoäp soï treû leân 6 tuoåi ñöôøng khôùp

xöông ñænh

xöông traùn hoác maét raêng tröôûng thaønh ñang moïc

caùc raêng söõa

xöông chaåm xöông thaùi döông

xöông haøm treân xöông haøm döôùi

2. Söï phaùt trieån cuûa haøm raêng Khi môùi sinh ra, nhöõng raêng söõa ñaõ phaùt trieån beân trong haøm. Raêng ñaàu tieân thöôøng seõ baét ñaàu moïc ra beân ngoaøi vaøo khoaûng 6 thaùng tuoåi, vaø khi beù ñöôïc 3 tuoåi thì toaøn boä 20 raêng söõa ñeàu ñaõ moïc ra. Trong khi ñoù, 32 raêng tröôûng thaønh baét ñaàu phaùt trieån beân trong haøm vaø seõ moïc ra trong ñoä tuoåi töø 6 ñeán 16. Khi caùc raêng naøy moïc, raêng söõa bò thay theá, rôi ruïng. Nhöõng raêng haøm thöù ba, hay raêng khoân, thöôøng moïc ra ôû tuoåi 16 hoaëc lôùn hôn nöõa, nhöng cuõng coù ñoâi khi chuùng chaúng bao giôø moïc ra caû. Raêng söõa

Trong hình 28, chuùng ta thaáy caùc raêng söõa moïc leân trong khoaûng thôøi gian töø 6 thaùng tuoåi ñeán 3 naêm tuoåi, theo thöù töï nhö caùc soá ñaët trong ngoaëc ñôn. Nhö coù theå

BEÄNH TREÛ EM

thaáy ñöôïc trong hình, haøm treân vaø haøm döôùi ñeàu theo moät kieåu nhö nhau. Hình 28: Caùc raêng söõa raêng cöûa beân (2)

raêng cöûa giöõa (1) raêng nanh (4)

raêng haøm thöù nhaát (3)

raêng haøm thöù hai (5)

HAØM TREÂN

raêng haøm thöù hai (5)

HAØM DÖÔÙI

raêng haøm thöù nhaát (3)

raêng nanh (4) raêng cöûa giöõa (1)

raêng cöûa beân (2)

Hình 29: Caùc raêng tröôûng thaønh raêng cöûa giöõa (2)

raêng nanh (4)

raêng cöûa beân (3)

caùc raêng coái (5)

raêng nanh (4) raêng haøm thöù nhaát (1) raêng haøm thöù ba (7)

raêng haøm thöù hai (6)

HAØM TREÂN

raêng haøm thöù ba (7) raêng haøm thöù nhaát (1) HAØM DÖÔÙI

caùc raêng coái (5)

raêng cöûa giöõa (2)

raêng haøm thöù hai (6)

raêng nanh (4)

raêng cöûa beân (3)

NHÖÕNG HIEÅU BIEÁT CAÊN BAÛN Hình 30: Caùc raêng khaùc nhau

raêng cöûa

raêng nanh

raêng haøm raêng coái

Raêng tröôûng thaønh

Trong hình 29, chuùng ta thaáy caùc raêng tröôûng thaønh hay raêng vónh vieãn moïc leân trong khoaûng thôøi gian töø 6 cho ñeán 16 tuoåi, theo thöù töï nhö caùc soá ñaët trong daáu ngoaëc ñôn. Caùc raêng coái, raêng nanh vaø raêng cöûa seõ tröïc tieáp thay theá cho nhöõng raêng söõa tröôùc ñoù. Caáu truùc cuûa raêng

Lôùp trong cuøng cuûa raêng laø caùc daây thaàn kinh nhaïy caûm vaø maïch maùu, ñöôïc baûo veä bôûi nhieàu caáu truùc bao quanh. Ngoaøi cuøng laø men raêng, laø chaát coù ñoä cöùng nhaát trong cô theå. Beân döôùi men raêng laø moät lôùp coù caáu taïo töông töï nhö xöông goïi laø ngaø raêng, bao quanh phaàn tuûy raêng töø thaân raêng xuoáng taän chaân raêng. Quanh chaân raêng

BEÄNH TREÛ EM

coøn coù moät lôùp cöùng goïi laø xöông raêng (cementum) naèm ngaên giöõa chaân raêng vôùi daây chaèng quanh raêng. Phaàn daây chaèng quanh raêng coù taùc duïng giöõ chaët raêng vaø ñoàng thôøi laøm moät lôùp ñeäm giöõa lôïi vaø xöông haøm khi raêng hoaït ñoäng nhö nhai, nghieán... Hình 31: Caáu truùc cuûa raêng

thaân raêng

men raêng ngaø raêng tuûy raêng lôïi xöông haøm chaân raêng maïch maùu xöông raêng daây thaàn kinh daây chaèng quanh raêng

3. Nhöõng vuøng chính trong söï phaùt trieån xöông Trong thôøi thô aáu, haàu heát caùc xöông daøi ñeàu coù chöùa moät phaàn suïn, cho pheùp xöông coù theå phaùt trieån ñöôïc. Phaàn suïn ôû caùc vuøng naøy lôùn leân vaø haáp thuï calcium ñeå phaùt trieån thaønh xöông. Caùc xöông chaân, xöông tay, xöông baøn tay, xöông baøn chaân laø nhöõng vuøng phaùt trieån nhieàu nhaát, ñöôïc taïo thaønh bôûi moät phaàn chính laø thaân xöông cuøng vôùi phaàn ñaàu xöông coù theå phaùt trieån lôùn leân ôû moät hoaëc caû hai ñaàu. Trong suoát thôøi gian lôùn leân cuûa treû, nhöõng phaàn ñaàu xöông daàn daàn hoùa xöông, chæ coøn laïi moät phieán suïn ñeå coù theå tieáp tuïc phaùt trieån cho ñeán

NHÖÕNG HIEÅU BIEÁT CAÊN BAÛN

khi ñaït kích thöôùc, chieàu cao tröôûng thaønh vaøo cuoái ñoä tuoåi thanh nieân. Caùc vuøng xöông vaø suïn ñang hoùa xöông ñöôïc nhìn thaáy roõ khi chuïp quang tuyeán X, caùc phaàn suïn seõ hieän leân khoâng roõ baèng phaàn xöông. Vì theá, baùc só coù theå söû duïng phöông phaùp X-quang ñeå xaùc ñònh tuoåi cuûa moät ñöùa beù vaø xaùc ñònh xem söï phaùt trieån cuûa beù coù bình thöôøng hay khoâng. Phöông phaùp naøy döïa treân cô sôû laø caùc vuøng hoùa xöông xuaát hieän theo moät trình töï gioáng nhau ôû heát thaûy moïi ñöùa treû. Chaúng haïn nhö, khi ñöôïc 1 tuoåi treû seõ phaùt trieån nhöõng vuøng hoùa xöông ôû vai, baøn tay, beân hoâng vaø baøn chaân. Töø 2 tuoåi, seõ coù theâm caùc vuøng hoùa xöông ôû vai, khuyûu tay, baøn tay, beân hoâng, ñaàu goái vaø xöông baøn chaân. Caùc vuøng hoùa xöông ñöôïc taïo thaønh vaøo moãi naêm vaø söï phaùt trieån dieãn ra lieân tuïc ôû caû caùc vuøng cuõ cuõng nhö trong nhöõng vuøng môùi. Hình 32: Nhöõng vuøng suïn hoùa xöông môùi

vai khuyûu tay

khuyûu tay baøn tay vaø coå tay

baøn tay vaø coå tay ñaàu goái

baøn chaân vaø maét caù TREÛ 30 THAÙNG TUOÅI

TREÛ 6 TUOÅI

BEÄNH TREÛ EM

Nhöõng vuøng hoùa xöông môùi bao goàm caùc xöông ôû vai, khuyûu tay, coå tay, baøn tay, baøn chaân vaø maét caù. Caùc vuøng hoùa xöông ñaõ coù töø tröôùc vaãn tieáp tuïc phaùt trieån. Hình aûnh X-quang cuûa baøn tay cho thaáy caùc phaàn thaân xöông (nhöõng choã môø ñuïc) ñaõ hoùa xöông, nhöng nhöõng phaàn ñaàu xöông (nhöõng choã trong suoát) vaãn coøn ñang phaùt trieån. Hình 33: Hình aûnh X-quang cho thaáy söï phaùt trieån xöông

vuøng phaùt trieån ôû ñaàu xöông ngoùn tay

vuøng chôùm hoùa xöông ôû xöông baøn tay

vuøng phaùt trieån ôû ñaàu xöông baøn tay

ôû baøn tay vuøng phaùt trieån ôû ñaàu xöông ngoùn tay

vuøng phaùt trieån ôû ñaàu xöông baøn tay

vuøng ñaõ hoùa xöông cuûa xöông coå tay

vuøng chôùm hoùa xöông ôû xöông coå tay vuøng ñaõ hoùa xöông cuûa xöông baøn tay TREÛ 30 THAÙNG TUOÅI

TREÛ 6 TUOÅI

Cho ñeán naêm treû ñöôïc 6 tuoåi, caùc vuøng hoùa xöông ôû khuyûu tay, baøn tay vaø coå tay ñaõ hình thaønh, vaø moät vuøng hoùa xöông môùi xuaát hieän ôû ñaàu goái. Hình aûnh X-quang cho thaáy nhieàu vuøng ôû coå tay ñaõ hoùa xöông hoaøn toaøn (nhöõng vuøng môø ñuïc), nhöng vaãn coøn nhöõng vuøng ñang phaùt trieån ôû caùc ñaàu xöông baøn tay (nhöõng vuøng trong suoát).

4. Söï hoài phuïc xöông Baûn chaát töï nhieân cuûa haàu heát treû con laø toø moø vaø lieàu lónh. Keát quaû laø chuùng raát thöôøng bò teù ngaõ, coù theå

NHÖÕNG HIEÅU BIEÁT CAÊN BAÛN

daãn ñeán laøm sai leäch caùc khôùp xöông hoaëc thaäm chí gaõy xöông. Khi coù moät xöông bò nöùt gaõy, tieán trình hoài phuïc töï nhieân ngay laäp töùc seõ baét ñaàu. ÔÛ treû con, toaøn boä tieán trình naøy thöôøng chæ maát khoaûng vaøi tuaàn leã. Nhöõng tröôøng hôïp xöông ñöôïc hình thaønh laïi ôû moät vò trí sai leäch seõ taïo thaønh moät xöông khoâng ngay ngaén vaø thieáu ñoä chaéc chaén, coù theå daãn ñeán nhöõng thöông toån naëng hôn trong töông lai. Ñeå traùnh ñieàu naøy, khi xöông bò leäch khôùp caàn phaûi ñöôïc naén söûa ngay laäp töùc. Moät choã gaõy ôû vaøo phaàn cuoái xöông ñang phaùt trieån coù theå laøm ngaên caûn tieán trình phaùt trieån, khieán cho xöông naøy veà sau ngaén hôn möùc bình thöôøng. Vieäc hoài phuïc vaø taùi taïo xöông sau khi bò gaõy cuõng laø moät kieåu hoùa xöông. Söï khaùc bieät so vôùi vieäc hình thaønh xöông hoaøn toaøn môùi töø moät vuøng suïn laø vuøng thöông toån phaûi ñöôïc laøm saïch hoaøn toaøn caùc maûnh xöông vuïn tröôùc khi xöông môùi coù theå phaùt trieån. Tieán trình naøy ñöôïc thöïc hieän bôûi caùc teá baøo maùu ñaëc bieät vaø keát hôïp vôùi caùc teá baøo moâ, traøn qua khu vöïc naøy vaø laáy ñi caùc maûnh vuïn. Xöông môùi sau ñoù ñöôïc hình thaønh ôû khoaûng giöõa cuûa hai ñaàu xöông, vaø sau vaøi tuaàn leã thì xöông ñöôïc hoài phuïc. Choã xöông hoài phuïc cuõng chaéc chaén khoâng keùm gì phaàn xöông tröôùc khi bò gaõy.

III. CAÙC GIAÙC QUAN

aêm giaùc quan – thò giaùc, thính giaùc, xuùc giaùc, khöùu giaùc vaø vò giaùc – mang laïi cho treû nhöõng thoâng tin quan troïng veà moâi tröôøng chung quanh. Maét vaø tai laø quan troïng nhaát trong caùc giaùc quan. Xuùc giaùc phuï thuoäc vaøo caùc thuï theå treân beà maët cuûa da ñeå nhaän ra ñöôïc nhieät ñoä, aùp löïc vaø taïo caûm giaùc ñau ñôùn. Nhöõng giaùc quan coù

BEÄNH TREÛ EM

lieân heä vôùi nhau nhö khöùu giaùc (muõi) vaø vò giaùc (löôõi) giuùp phaân bieät caùc muøi vò chính vaø caûnh baùo veà nhöõng chaát coù theå laø ñoäc haïi cho cô theå trong thöùc aên vaø khoâng khí. Muøi ngöûi thaáy cuõng laøm kích thích söï tieát ra nöôùc boït ñeå tieâu hoùa thöùc aên. Thoâng thöôøng thì taát caû caùc giaùc quan ñeàu ñaõ coù ñuû töø luùc treû sinh ra, nhöng caàn phaûi coù nhöõng söï kích thích thích hôïp ñeå coù theå phaùt trieån hoaøn toaøn. ÔÛ treû con, khöùu giaùc vaø vò giaùc thöôøng chính xaùc hôn ôû ngöôøi lôùn, bôûi vì chuùng chöa chòu nhöõng taùc ñoäng coù haïi bôûi caùc chaát trong moâi tröôøng, chaúng haïn nhö thuoác laù.

1. Thò giaùc vaø caáu taïo cuûa maét Hình 34

Caáu taïo cuûa maét maøng maïch voõng maïc cuûng maïc daây chaèng treo giaùc maïc

hoá voõng maïc daây thaàn kinh thò giaùc maïch maùu

ñoàng töû thuûy tinh theå thuûy dòch

ñieåm muø

moáng maét

dòch kính maøng trong cô

theå mi

NHÖÕNG HIEÅU BIEÁT CAÊN BAÛN

Söï nhìn thaáy laø phöùc taïp nhaát trong caùc caûm nhaän cuûa giaùc quan. Caùc tia saùng ñi vaøo maét xuyeân qua ñoàng töû ôû phía tröôùc cuûa maét vaø ghi vaøo voõng maïc ôû phía sau. Caùc tia saùng ñöôïc chuyeån thaønh nhöõng tín hieäu thaàn kinh, truyeàn ñi qua daây thaàn kinh thò giaùc ñeán naõo, vaø ñöôïc giaûi maõ ñeå trôû thaønh nhöõng hình aûnh.

2. Thính giaùc vaø caáu taïo cuûa tai Tai laø cô quan thính giaùc. Caùc soùng aâm thanh ñi xuyeân qua tai ngoaøi vaøo tai giöõa. Töø ñoù, moät heä thoáng caùc maøng rung vaø caùc xöông raát nhoû seõ truyeàn caùc rung ñoäng vaøo tai trong. Caùc rung ñoäng naøy ñöôïc chuyeån thaønh nhöõng tín hieäu thaàn kinh trong oác tai vaø truyeàn ñi qua daây thaàn kinh thính giaùc ñeán boä naõo. Hình 35

Caáu taïo cuûa tai - toång quaùt vaønh tai

oáng baùn khuyeân oác tai xöông ñe xöông baøn ñaïp

oáng tai

xöông buùa

maøng nhó

BEÄNH TREÛ EM

Hình 36

Caáu taïo cuûa tai - chi tieát tai giöõa

tai ngoaøi vaønh tai

xöông ñe xöông buùa

tai trong oáng baùn khuyeân daây thaàn kinh thính giaùc

oáng tai oác tai xöông thaùi döông

xöông baøn ñaïp

voøi Eustache

maøng nhó

3. Xuùc giaùc vaø caáu taïo cuûa da Da laø lôùp bao phuû ngoaøi cuøng cuûa cô theå, coù chöùc naêng baûo veä caùc cô quan beân trong vaø ñoàng thôøi cuõng laø cöûa ngoõ giao tieáp giuùp cô theå caûm nhaän moâi tröôøng chung quanh. Caùc teá baøo da ñaëc bieät taïo caûm giaùc laø nhöõng ñaàu muùt cuûa caùc daây thaàn kinh töï do hay nhöõng caáu truùc coù daïng bong boùng, coù theå caûm nhaän ñöôïc aùp löïc, söï ñau ñôùn hay nhieät ñoä. Moãi moät sôïi loâng (hay toùc) ñeàu moïc leân töø chaân loâng vaø coù caáu truùc khaù phöùc taïp nhö treân. Sôû dó loâng (hay toùc) coù theå moïc ra ngaøy caøng daøi laø nhôø söï tieáp noái cuûa caùc teá baøo cheát chöùa ñaày keratin bao quanh phaàn tuûy ôû giöõa. Vì theá, trong moät sôïi toùc thì phaàn ôû caøng xa chaân toùc caøng khoâ vaø cöùng hôn. Moãi ngaøy moät sôïi toùc coù theå moïc daøi ra khoaûng 0,2mm.

NHÖÕNG HIEÅU BIEÁT CAÊN BAÛN Hình 37

Caáu taïo cuûa da loã chaân loâng

loâng bieåu bì - lôùp baûo veä da

nuùm da caûm thuï laïnh

bì - lôùp da thaät söï

caûm thuï nhieät

maïch maùu moâ lieân keát daây thaàn kinh

lôùp döôùi da

moâ môõ tuyeán moà hoâi

Hình 38

tuyeán baõ nhôøn

cô döïng loâng

Caáu truùc moät sôïi loâng (hay toùc) moïc leân töø da tuûy

thaân loâng tuyeán baõ nhôøn

nang loâng chaân loâng maïch maùu

cô döïng loâng

BEÄNH TREÛ EM

4. Khöùu giaùc vaø caáu taïo cuûa muõi Nhöõng muøi höông ñi vaøo trong nöôùc nhaày cuûa khoang muõi vaø kích thích caùc loâng mao nhoû li ti cuûa caùc teá baøo thaàn kinh ñaëc bieät. Caùc tín hieäu thaàn kinh ñöôïc taïo ra seõ theo daây thaàn kinh khöùu giaùc ñeå truyeàn leân boä naõo vaø ñöôïc nhaän bieát thaønh caùc muøi khaùc nhau. Hình 39

Caáu truùc cuûa muõi xoang traùn

baàu khöùu giaùc xoang böôùm

xöông muõi suïn

tò haàu V. A.

khoang muõi cô moâi raêng

löôõi

Hình 40: Phoùng ñaïi caáu truùc beân trong muõi thaàn kinh baàu khöùu giaùc

loâng mao

khöùu giaùc

khoang muõi

NHÖÕNG HIEÅU BIEÁT CAÊN BAÛN

5. Vò giaùc vaø caáu taïo cuûa löôõi Löôõi laø cô quan giuùp caûm nhaän ñöôïc vò cuûa thöùc aên. Thaät ra, löôõi chæ caûm nhaän ñöôïc 4 vò chính laø chua, ngoït, maën vaø ñaéng. Nhöõng gì chuùng ta thöïc söï caûm nhaän ñöôïc töø caùc moùn aên khaùc nhau chính laø söï pha troän phöùc taïp theo tyû leä khaùc nhau cuûa 4 vò naøy. Caùc nuï vò giaùc naèm chuû yeáu beân trong caùc nhuù löôõi treân beà maët cuûa löôõi. Nhöõng loaïi nhuù löôõi khaùc nhau saép xeáp treân beà maët löôõi coù theå nhaän ra caùc vò ñaéng, chua, maën hay ngoït... Hình 41

Beà maët cuûa löôõi

haïch löôõi nhuù löôõi

nhuù löôõi sôïi thaàn kinh

loã vò giaùc

nuùm vò giaùc

PHAÀN II THEO DOÕI SÖÏ PHAÙT TRIEÅN CUÛA TREÛ

ieäc thöôøng xuyeân theo doõi söï phaùt trieån cuûa treû raát quan troïng, vì noù coù theå giuùp chuùng ta phaùt hieän kòp thôøi baát kyø söï phaùt trieån baát thöôøng naøo. Baïn coù theå söû duïng caùc bieåu ñoà phaùt trieån sau ñaây ñeå ghi nhaän, so saùnh vaø theo doõi söï phaùt trieån cuûa treû. Caùc thoâng tin toái thieåu caàn theo doõi laø kích thöôùc voøng ñaàu, caân naëng vaø chieàu cao cuûa treû ôû töøng ñoä tuoåi. Neáu ghi nhaän ñaày ñuû nhöõng thoâng tin naøy, baïn coù theå so saùnh vôùi möùc phaùt trieån trung bình ôû ñoä tuoåi ñoù ñeå ñaùnh giaù möùc phaùt trieån cuûa treû. Neáu coù moät soá ño naøo cuûa con baïn rôi ra beân ngoaøi veät maøu xaùm cuûa bieåu ñoà, hoaëc ñöôøng bieåu dieãn söï phaùt trieån cuûa treû khoâng bình thöôøng, caàn tham khaûo yù kieán baùc só ngay. Trong phaàn sau ñaây, chuùng ta seõ laøm quen vôùi vieäc ño kích thöôùc voøng ñaàu vaø chieàu cao cuõng nhö caân naëng cuûa treû. Moät khi ñaõ coù ñöôïc nhöõng thoâng tin naøy, ñieàu coøn laïi laø baïn phaûi ghi cheùp chuùng thaät chính xaùc vaøo töøng thôøi ñieåm cuï theå vaø sau ñoù so saùnh vôùi nhöõng giaù trò ñöôïc ghi treân caùc bieåu ñoà.

SÖÏ PHAÙT TRIEÅN CUÛA TREÛ Hình 42

Caùc giaù trò toång quaùt: chieàu cao trung bình cuûa treû töø sô sinh ñeán 24 thaùng tuoåi

centimet

CHIEÀU CAO

90% 50% 2%

THAÙNG TUOÅI

BEÄNH TREÛ EM

Hình 43

Caùc giaù trò toång quaùt: caân naëng trung bình cuûa treû töø sô sinh ñeán 24 thaùng tuoåi

kilogram

CAÂN NAËNG

90% 50% 2%

THAÙNG TUOÅI

SÖÏ PHAÙT TRIEÅN CUÛA TREÛ

Ño kích thöôùc voøng ñaàu vaø chieàu cao cuûa treû

Duøng moät thöôùc daây ñeå ño quanh phaàn lôùn nhaát cuûa ñaàu, thöôøng laø beân döôùi ñöôøng vieàn chaân toùc vaø beân treân ñöôøng noái hai chaân maøy ôû phía tröôùc ñaàu, chaïy voøng ra choã loài leân ôû phía sau ñaàu. Hình 44: ÑO VOØNG ÑAÀU

Ñeå treû ñöùng chaân traàn caïnh moät böùc töôøng. Laáy moät quyeån saùch ñeå töø treân cao vaø haï thaáp daàn xuoáng, vôùi gaùy saùch aùp saùt töôøng, cho ñeán khi quyeån saùch chaïm vaøo ñaàu treû. Duøng buùt chì ñaùnh daáu vò trí treân töôøng ngang vôùi chieàu cao cuûa treû. Sau ñoù duøng thöôùc ño chính xaùc töø choã ñaùnh daáu xuoáng maët ñaát. Hình 45: ÑO CHIEÀU CAO

Ñeå theo doõi troïng löôïng, caàn caân treû baèng moät caùi caân ñaûm baûo chính xaùc. Chuù yù ghi nhaän laïi ñaày ñuû caùc keát quaû keøm theo vôùi ngaøy thaùng maø baïn thöïc hieän vieäc caân ño. Ñaây laø nhöõng yeáu toá raát quan troïng ñeå xaùc ñònh söï phaùt trieån theå chaát bình thöôøng cuûa treû.

BEÄNH TREÛ EM

Söû duïng caùc bieåu ñoà

Ño kích thöôùc voøng ñaàu cuûa con baïn theo nhö chæ daãn ôû phaàn treân, vaø sau ñoù laø caân chính xaùc troïng löôïng cuûa beù. Caùc bieåu ñoà ñöôïc cung caáp sau ñaây coù ñuû taát caû caùc soá ño ôû caùc ñoä tuoåi ñeå giuùp baïn coù theå theo doõi vaø so saùnh söï phaùt trieån cuûa con mình. Coù caùc bieåu ñoà daønh cho beù trai vaø beù gaùi ôû ñoä tuoåi töø sô sinh cho ñeán 2 tuoåi, cuøng vôùi caùc bieåu ñoà daønh cho caùc em töø 2 tuoåi cho ñeán 18 tuoåi. Tìm soá tuoåi cuûa con baïn ôû haøng döôùi cuøng cuûa bieåu ñoà. Töø ñoù, vaïch moät ñöôøng thaúng ñöùng leân cho ñeán khi töông öùng vôùi caùc giaù trò veà kích thöôùc voøng ñaàu, chieàu cao hay troïng löôïng ñöôïc ghi beân traùi cuûa bieåu ñoà. Ñaùnh daáu vò trí baïn vöøa tìm ñöôïc. Thöïc hieän vieäc caân ño treû thöôøng xuyeân vaø noái caùc soá ño laïi vôùi nhau ñeå coù moät ñöôøng bieåu dieãn söï phaùt trieån cuûa treû. So saùnh vôùi ñöôøng bieåu dieãn söï phaùt trieån trung bình trong bieåu ñoà vaø phaàn in saäm maøu ôû hai beân. Neáu ñöôøng bieåu dieãn söï phaùt trieån cuûa con baïn khoâng chaïy song song theo ñöôøng bieåu dieãn trong bieåu ñoà, hoaëc naèm beân döôùi, khoâng chaïm vaøo phaàn saäm maøu, caàn tham khaûo yù kieán cuûa baùc só ngay. Trong caùc bieåu ñoà, kích thöôùc voøng ñaàu vaø chieàu cao ñöôïc tính baèng centimet, coøn troïng löôïng ñöôïc tính baèng kilogram. Taát caû ñeàu ñöôïc ghi ôû caïnh beân traùi cuûa bieåu ñoà. Ñoä tuoåi cuûa treû ñöôïc ghi theo chieàu ngang ôû beân döôùi cuøng, vaø ñöôïc tính baèng thaùng hoaëc naêm. Trong phaàn ñöôïc in saäm maøu, giaù trò treân cuøng ngang vôùi moác 98%. Ñieàu naøy coù nghóa laø: 98% tröôøng hôïp seõ thaáp hôn giaù trò naøy, chæ coù 2% coù khaû naêng cao hôn. Ngöôïc laïi, giaù trò thaáp nhaát trong phaàn in saäm maøu ngang vôùi moác 2%. Ñieàu naøy coù nghóa laø: chæ coù 2% tröôøng

SÖÏ PHAÙT TRIEÅN CUÛA TREÛ

hôïp coù theå coù giaù trò thaáp hôn, trong khi 98% coøn laïi coù giaù trò cao hôn möùc naøy. Ñöôøng bieåu dieãn naèm giöõa vuøng ñöôïc in saäm maøu, ngang vôùi moác 50%. Ñieàu naøy coù nghóa laø: ñaây laø nhöõng giaù trò thöôøng gaëp ôû khoaûng trung bình. Coù chöøng 50% treû phaùt trieån cao hôn möùc naøy vaø 50% treû phaùt trieån ôû möùc thaáp hôn. Caùc soá ño ghi nhaän söï phaùt trieån kích thöôùc voøng ñaàu cuûa beù trai töø sô sinh cho ñeán 2 tuoåi giuùp theo doõi ñöôïc toác ñoä phaùt trieån cuûa treû. Hình 46

Bieåu ñoà phaùt trieån kích thöôùc voøng ñaàu cuûa caùc beù trai töø sô sinh cho ñeán 24 thaùng tuoåi. SOÁ ÑO VOØNG ÑAÀU (cm) 98% 50% 2%

THAÙNG TUOÅI

Nhö ñöôïc nhìn thaáy trong bieåu ñoà, troïng löôïng cuûa caùc beù trai gia taêng nhanh nhaát trong voøng 6 thaùng ñaàu tieân. Sau ñoù thì toác ñoä phaùt trieån coù giaûm ñi.

BEÄNH TREÛ EM

Hình 47

Bieåu ñoà phaùt trieån troïng löôïng cuûa caùc beù trai töø sô sinh cho ñeán 24 thaùng tuoåi. CAÂN NAËNG (kg)

98% 50% 2%

THAÙNG TUOÅI

Hình 48

Bieåu ñoà phaùt trieån chieàu cao cuûa caùc em trai töø 2 tuoåi ñeán 18 tuoåi. CHIEÀU CAO (cm)

98% 50% 2%

NAÊM TUOÅI

SÖÏ PHAÙT TRIEÅN CUÛA TREÛ

Söï gia taêng chieàu cao cuûa caùc em trai chaäm laïi töø naêm 16 tuoåi. Haàu heát caùc em trai seõ ñaït chieàu cao tröôûng thaønh cao hôn 7cm so vôùi chieàu cao trung bình cuûa cha vaø meï. Hình 49

Bieåu ñoà phaùt trieån troïng löôïng cuûa caùc em trai töø 2 tuoåi ñeán 18 tuoåi. TROÏNG LÖÔÏNG (kg)

98% 50% 2%

NAÊM TUOÅI

Troïng löôïng caùc em trai gia taêng ñeàu ñaën cho ñeán khoaûng 12 tuoåi. Töø 12 tuoåi ñeán 16 tuoåi, toác ñoä taêng troïng seõ nhanh hôn nhieàu, vì ñaây laø giai ñoaïn phaùt trieån nhanh cuûa tuoåi daäy thì.

BEÄNH TREÛ EM

Hình 50

Bieåu ñoà phaùt trieån kích thöôùc voøng ñaàu cuûa caùc beù gaùi töø sô sinh cho ñeán 2 tuoåi. SOÁ ÑO VOØNG ÑAÀU (cm)

98% 50% 2%

THAÙNG TUOÅI

Caùc soá ño ghi nhaän söï phaùt trieån kích thöôùc voøng ñaàu cuûa beù gaùi töø sô sinh cho ñeán 2 tuoåi giuùp theo doõi ñöôïc toác ñoä phaùt trieån cuûa treû. Troïng löôïng cuûa beù gaùi gia taêng nhanh nhaát trong voøng 6 thaùng ñaàu tieân. Sau ñoù thì toác ñoä phaùt trieån coù giaûm ñi.

SÖÏ PHAÙT TRIEÅN CUÛA TREÛ

Hình 51

Bieåu ñoà phaùt trieån troïng löôïng cuûa caùc beù gaùi töø sô sinh cho ñeán 2 tuoåi. CAÂN NAËNG (kg)

98% 50% 2%

THAÙNG TUOÅI

Hình 52

Bieåu ñoà phaùt trieån chieàu cao cuûa caùc em gaùi töø 2 tuoåi ñeán 18 tuoåi. CHIEÀU CAO (cm)

98% 50% 2%

NAÊM TUOÅI

BEÄNH TREÛ EM

Söï gia taêng chieàu cao cuûa caùc em gaùi chaäm laïi töø naêm 16 tuoåi. Haàu heát caùc em gaùi seõ ñaït chieàu cao tröôûng thaønh thaáp hôn 7 cm so vôùi chieàu cao trung bình cuûa cha vaø meï. Hình 53

Bieåu ñoà phaùt trieån troïng löôïng cuûa caùc em gaùi töø 2 tuoåi ñeán 18 tuoåi. TROÏNG LÖÔÏNG (kg)

98% 50% 2%

NAÊM TUOÅI

Troïng löôïng caùc em gaùi gia taêng ñeàu ñaën cho ñeán khoaûng 10 tuoåi. Töø 10 tuoåi ñeán 14 tuoåi, toác ñoä taêng troïng seõ nhanh hôn nhieàu, vì ñaây laø giai ñoaïn phaùt trieån nhanh cuûa tuoåi daäy thì.

SÖÏ PHAÙT TRIEÅN CUÛA TREÛ

I. ÑAËC ÑIEÅM CUÛA TREÛ SÔ SINH

oät ñöùa beù vöøa sinh ra khoâng chæ coù nhöõng phaûn xaï töï nhieân vaø nhöõng söï vaän ñoäng voâ thöùc. Ngay töø khi sinh ra, treû ñaõ nhaän bieát ñöôïc aùnh saùng, aâm thanh, muøi vò vaø söï xuùc chaïm. Chæ sau vaøi giôø sinh ra, treû ñaõ coù theå nhaän daïng ñöôïc moät khuoân maët ngöôøi vaø phaân bieät ñöôïc muøi cuûa ngöôøi meï, bieát phaûn öùng vôùi tieáng oàn, vôùi aâm thanh ñoät ngoät vang leân, vaø vôùi gioïng noùi dòu daøng cuûa moät con ngöôøi. Taát caû treû sô sinh ñeàu nhaïy caûm vôùi söï xuùc chaïm, vaø raát nhieàu phaûn xaï xuùc chaïm ñaõ coù ngay töø luùc beù vöøa sinh ra. Treû sô sinh coù naêng löïc tieáp nhaän raát cao vaø saün coù nhöõng khaû naêng phaùt trieån.

1. Hình daïng cuûa treû sô sinh Vaøo luùc môùi sinh ra, nhieàu ñöùa treû coù nhöõng söï khaùc thöôøng veà hình daïng, vaø ñieàu naøy laø hoaøn toaøn bình thöôøng. Tuy nhieân, nhieàu baäc cha meï khoâng hieåu bieát coù theå laáy laøm lo laéng. Moät soá nhöõng khaùc thöôøng coù theå keå ra ñaây nhö laø: hình daïng cuûa ñaàu khoâng caân xöùng; maét söng phoàng vaø híp laïi; mi maét ruû xuoáng; maét nheo; da ñoû öûng, nhaên nheo, coù nhieàu loâng vaø trôn nhôùt; da ôû baøn tay vaø baøn chaân khoâ vaø bong ra; coù nhieàu ñoám nhoû hoaëc töøng vuøng da nhoû khoâng coù maøu. Moät hieän töôïng cuõng raát thöôøng gaëp laø boä phaän sinh duïc lôùn khaùc thöôøng ôû beù trai cuõng nhö beù gaùi. Haàu heát nhöõng söï khaùc thöôøng nhö treân ñeàu seõ maát ñi chæ trong vaøi tuaàn leã. Maëc duø raát hieám nhöng moät ñoâi khi cuõng coù theå coù nhöõng tröôøng hôïp nghieâm troïng, chaúng haïn nhö treû bò nhieãm truøng, vaø caàn phaûi ñöôïc ñieàu trò ngay.

BEÄNH TREÛ EM

Hình 54

Nhöõng vò trí thöôøng coù hình daïng khaùc thöôøng

ñaàu coù tyû leä khoâng caân ñoái maét söng phoàng vaø híp laïi

da nhaên nheo vaø trôn nhôùt da bong ra ôû baøn tay

da bong ra ôû baøn chaân

töøng maûng ñoû treân da boä sinh duïc lôùn khaùc thöôøng

Taát caû treû sô sinh ñeàu coù nhöõng khaùc thöôøng veà hình daïng ban ñaàu. Raát nhieàu trong soá nhöõng khaùc thöôøng naøy laø do quaù trình sinh nôû vaø söï thay ñoåi töø moâi tröôøng chaát loûng voâ truøng trong buïng meï sang moâi tröôøng khoâng khí. Cha meï coù theå seõ lo laéng vôùi nhöõng veû ngoaøi khaùc laï naøy, nhöng roài taát caû seõ maát ñi chæ trong voøng vaøi tuaàn leã.

SÖÏ PHAÙT TRIEÅN CUÛA TREÛ

2. Nhöõng phaûn xaï ñaàu tieân cuûa treû sô sinh Nhöõng phaûn öùng ñaàu tieân cuûa treû khi tieáp xuùc vôùi moâi tröôøng trong giai ñoaïn sô sinh ñeàu nhaèm naâng cao toái ña khaû naêng toàn taïi cuûa treû trong moâi tröôøng môùi, ñaûm baûo phaûi ñöôïc ñaùp öùng nhöõng nhu caàu thieát yeáu cô baûn nhö ñöôïc cho buù, ñöôïc giöõ saïch, ñöôïc giöõ aám, ñöôïc yeâu thöông, vuoát ve vaø ñöôïc baûo veä. Moät soá caùc phaûn xaï ñaõ coù ngay töø khi sinh ra, nhö phaûn xaï tìm kieám vaø buù muùt gaén lieàn Hình 55

Phaûn xaï böôùc chaân

Treû ñöôïc giöõ trong tö theá ñöùng thaúng

Treû caát böôùc moät caùch coù chuû yù

Hình treân cho thaáy laø neáu baïn giöõ treû ôû tö theá ñöùng thaúng vôùi hai chaân chaïm treân moät beà maët cöùng, treû seõ coù phaûn xaï nhaïi theo cöû ñoäng böôùc chaân ñi. Nhöng khaû naêng naøy seõ nhanh choùng maát ñi sau ñoù.

BEÄNH TREÛ EM

vôùi vieäc cho treû buù. Moät soá phaûn xaï khaùc, chaúng haïn nhö phaûn xaï giaät mình, laø daáu veát coøn laïi cuûa moät quaù khöù tieán hoùa xa xoâi hôn, vaø seõ maát ñi trong voøng vaøi tuaàn leã. Taát caû caùc phaûn xaï cuoái cuøng roài ñeàu seõ ñöôïc thay theá bôûi nhöõng cöû ñoäng ñöôïc kieåm soaùt bôûi boä naõo, khi caùc cô baép vaø heä thaàn kinh cuûa treû ñaõ phaùt trieån. Töø luùc vöøa sinh ra, treû giao tieáp vôùi theá giôùi beân ngoaøi baèng tieáng khoùc. Sau vaøi tuaàn leã ñaàu tieân, baïn seõ baét ñaàu Hình 56

Phaûn xaï ñaët chaân

Treû ñöôïc giöõ trong tö theá ñöùng thaúng

Treû böôùc chaân leân

Neáu baïn giöõ treû trong tö theá ñöùng thaúng vaø hai chaân chaïm vaøo moät meùp baøn, treû seõ nhaác chaân leân vaø ñaët treân maët baøn. Cuõng gioáng nhö phaûn xaï böôùc chaân, phaûn xaï ñaët chaân khoâng bao laâu cuõng seõ maát ñi.

SÖÏ PHAÙT TRIEÅN CUÛA TREÛ

coù theå phaân bieät ñöôïc nhöõng tieáng khoùc cuûa treû do caùc nguyeân nhaân khaùc nhau, chaúng haïn nhö khoùc vì ñoùi, vì ñau ñôùn hay vì buoàn chaùn... Daàn daàn, moät cung caùch phaûn öùng rieâng cuûa treû ñöôïc hình thaønh, vaø nhöõng khuynh höôùng caù nhaân cuûa treû ngaøy caøng roõ neùt hôn. Hình 57

Phaûn xaï baùm naém

Troïng löôïng cuûa treû ñöôïc naâng giöõ

Baøn tay naém laïi theo phaûn xaï töï nhieân

Neáu baïn duøng ngoùn tay chaïm vaøo loøng baøn tay treû, noù seõ naém chaët laáy ngoùn tay baïn. Khaû naêng naém chaët cuûa baøn tay treû raát ñaùng ngaïc nhieân, vì thaäm chí noù coù theå ñuû söùc ñeå naâng leân toaøn boä troïng löôïng cô theå. Khaû naêng naøy coù theå laø moät daáu veát ñöôïc ñeå laïi töø quaù trình tieán hoùa xa xoâi cuûa loaøi ngöôøi chuùng ta, vaø khoâng bao laâu seõ maát ñi ôû treû.

BEÄNH TREÛ EM

Hình 58

Phaûn xaï giaät mình

Ñaàu giaät naåy ra sau

Caùnh tay duoãi ra Baøn tay môû ra

Chaân duoãi ra

Baát cöù khi naøo treû bò giaät mình hay caûm thaáy coù theå bò ngaõ hoaëc rôi xuoáng, treû seõ coù ngay moät phaûn xaï raát maïnh. Hai caùnh tay vung ra nhö theå ñeå choäp laáy moät choã baùm töïa, trong khi loøng baøn tay môû roäng vaø ñaàu giaät naåy ra sau. Phaûn xaï naøy ñoâi khi cho thaáy laø baïn ñang beá treû khoâng ñuùng tö theá. Neáu baïn chaïm nheï vaøo goø maù cuûa beù, beù seõ quay veà phía ñoù vaø mieäng haù ra moät caùch töï nhieân theo phaûn xaï. Ñaët moät ngoùn tay hay nuùm vuù vaøo mieäng beù seõ taïo ra phaûn xaï buù muùt. Ñaây laø moät trong nhöõng phaûn xaï cô baûn ñeå treû coù theå buù meï töø luùc sinh ra.

SÖÏ PHAÙT TRIEÅN CUÛA TREÛ Hình 59

Phaûn xaï tìm kieám vaø buù muùt Tay chaïm nheï vaøo goø maù cuûa beù

Ñaàu beù quay veà phía bò chaïm

Mieäng haù ra theo phaûn xaï töï nhieân

3. Söï kích thích ñoái vôùi treû sô sinh Nhöõng kích thích baèng aâm thanh vaø hình aûnh laø thieát yeáu cho söï phaùt trieån thò giaùc vaø thính giaùc. Söï tieáp xuùc tröïc tieáp baèng aùnh maét giöõa meï vaø con laø phöông tieän giao tieáp ñaàu tieân cuûa beù. Thaäm chí chæ trong vaøi ngaøy sau khi sinh, treû ñaõ coù theå nhaïi theo moät vaøi cöû ñoäng, nhö laø theø löôõi, haù mieäng hay luùc laéc ñaàu. Moãi khi coù dòp haõy noùi chuyeän cuøng treû, baïn seõ nhaän ñöôïc phaàn thöôûng laø nhöõng nuï cöôøi nhoeûn raát sôùm cuûa beù. Treû sô sinh coù theå nhìn raát roõ caùc vaät theå ôû khoaûng caùch 20 – 25 cm. Söï saép xeáp caùc ñöôøng thaúng vaø hình daïng coù theå ñöôïc treû phaân bieät töø raát sôùm. Ngöôøi ta ñaõ quan saùt thaáy treû sô sinh bieát phaân bieät vaø toû ra thích nhöõng hình coù nhieàu maøu saäm khaùc nhau hôn laø nhöõng hình chæ coù moät maøu saùng, vaø thích nhöõng hình soïc hoaëc

BEÄNH TREÛ EM

gaõy goùc hôn laø caùc hình troøn. Nhöõng söï kích thích baèng hình aûnh nhö vaäy coù theå gia taêng baèng caùch cho treû xem nhöõng böùc tranh vaø ñoà chôi ôû moät khoaûng caùch thích hôïp coù theå taäp trung söï chuù yù. Khuoân maët cuûa ngöôøi meï seõ toû ra raát loâi cuoán ñoái vôùi beù, vaø söï giao tieáp tröïc tieáp qua aùnh maét laø moät phaàn thieát yeáu trong quaù trình taïo ra söï gaén boù. Vaø ñieàu naøy cuõng gioáng nhö nhöõng kích thích ban ñaàu ñoái vôùi beù, laø nhöõng yeáu toá quan troïng goùp phaàn taïo ra söï phaùt trieån laønh maïnh veà theå chaát cuõng nhö tình caûm cuûa beù. Noùi chuyeän vaø haùt cho beù nghe seõ taïo ra moät loaït caùc phaûn öùng, chaúng haïn nhö beù seõ luùc laéc ñaàu hoaëc theø löôõi ra... Beù cuõng bieát ngöng buù hay nín khoùc khi nghe ñöôïc gioïng noùi eâm aùi vuoát ve cuûa meï. Söï gaàn guõi tieáp xuùc thaân theå trong khi chaêm soùc cho beù seõ giuùp cuûng coá moái quan heä gaén boù giöõa meï vaø con. Söï tieáp xuùc thaân theå cuõng laø moät yeáu toá quan troïng cho söï phaùt trieån khoûe maïnh cuûa treû. Treû môùi sinh ra coù theå ñaõ quen vôùi aâm thanh vaø caûm nhaän ñöôïc tieáng tim ñaäp cuûa ngöôøi meï, cuõng nhö söï di chuyeån khi böôùc ñi. Nhöõng ñöùa treû ñöôïc meï mang saùt ngöôøi baèng moät caùi ñòu vaûi trong nhöõng ngaøy thaùng ñaàu ñôøi seõ ít caùu kænh hôn laø nhöõng ñöùa treû khoâng ñöôïc gaàn guõi vôùi meï theo caùch naøy. Maëc duø treû sô sinh nguû raát nhieàu, nhöng nhöõng luùc treû thöùc giaác laø nhöõng cô hoäi toát ñeå treû tieáp xuùc vôùi söï kích thích töø moâi tröôøng. Moät vaät theå chuyeån ñoäng ñöôïc treo trong phaïm vi taàm nhìn cuûa beù laø moät kích thích thò giaùc raát toát. Trong giöôøng naèm hoaëc xe ñaåy cuûa beù, baïn coù theå ñaët nhöõng maåu maøu saéc caét ra töø caùc taïp chí ñeå treû coù theå chuù yù nhìn. Nhöõng moùn ñoà chôi coù nhaïc coù theå laøm cho

SÖÏ PHAÙT TRIEÅN CUÛA TREÛ

treû yeân taâm hôn khi baïn phaûi rôøi xa ngoaøi taàm nhìn cuûa beù. Nhöõng kích thích töø raát sôùm nhö theá seõ giuùp cho boä naõo vaø heä thaàn kinh cuûa treû ñöôïc phaùt trieån.

II. CAÙC MOÁC PHAÙT TRIEÅN

oä tuoåi maø treû ñaït ñeán nhöõng kyõ naêng khaùc nhau veà theå löïc, tinh thaàn cuõng nhö caùch öùng xöû vôùi moâi tröôøng chung quanh khoâng hoaøn toaøn gioáng nhau ôû moïi ñöùa treû. Tuy nhieân, caùc bieåu ñoà phaùt trieån sau ñaây cho thaáy thôøi ñieåm thoâng thöôøng treû coù theå phaùt trieån nhöõng kyõ naêng chính cuõng nhö caùc moác phaùt trieån chuû yeáu. Nhöõng naêng löïc cuûa treû daàn daàn phaùt trieån theo moät thöù töï nhaát ñònh phuï thuoäc vaøo möùc ñoä tröôûng thaønh cuûa heä thaàn kinh vaø vaøo nhöõng kyõ naêng ñaõ ñaït ñöôïc tröôùc ñoù. Tuy nhieân, vieäc khoâng ñaït ñöôïc moät kyõ naêng naøo ñoù vaøo moät moác thôøi gian theo nhö caùc bieåu ñoà naøy töï noù chöa haún ñaõ laø ñieàu phaûi lo laéng. Söï phaùt trieån cuûa con baïn seõ ñöôïc nhaän ra trong caùc bieåu ñoà keøm theo ñaây. Baïn coù theå söû duïng bieåu ñoà theo hai caùch. Tröôùc heát, baïn coù theå kieåm tra thôøi ñieåm phaùt trieån moät kyõ naêng naøo ñoù cuûa treû coù bình thöôøng hay khoâng. Ñöôøng vaïch beân döôùi moãi kyõ naêng chæ ra raèng thôøi ñieåm phaùt trieån kyõ naêng aáy coù theå dao ñoäng trong phaïm vi ñoù. Chaúng haïn nhö, baïn coù theå thaáy laø haàu heát treû con bieát “ñöùng chöïng” ôû khoaûng töø 10 cho ñeán 14 thaùng tuoåi. Maët khaùc, bieåu ñoà cuõng coù theå ñöôïc duøng ñeå xaùc ñònh nhöõng kyõ naêng phaùt trieån bình thöôøng ôû moät ñoä tuoåi naøo ñoù. Xaùc ñònh ñoä tuoåi caàn bieát ôû ñöôøng ngang beân döôùi bieåu ñoà vaø vaïch leân moät ñöôøng thaúng ñöùng. Ñöôøng vaïch naøy seõ caét ngang qua nhöõng kyõ naêng coù theå xem laø bình thöôøng ôû ñoä tuoåi naøy, vaø nhöõng kyõ naêng ñaõ phaùt trieån tröôùc ñoù thì

BEÄNH TREÛ EM 70

CAÙC KHAÛ NAÊNG PHAÙT TRIEÅN CUÛA TREÛ QUA TÖØNG GIAI ÑOAÏN

THAÙNG TUOÅI

bieát laät

coù theå böôùc ñi moät mình

coù theå ñöùng vöõng moät mình

coù theå vòn theo ñieåm töïa ñeå böôùc ñi bieát boø ñöùng chöïng moät mình ñöùng ñöôïc nhôø ñieåm töïa coù theå töï ngoài vöõng

naèm saáp, choáng tay naâng ngöïc leân naèm saáp, ngaång ñaàu leân

Hình 60: Caùc moác phaùt trieån chính töø sô sinh ñeán 15 thaùng tuoåi

SÖÏ PHAÙT TRIEÅN CUÛA TREÛ Hình 61

Caùc moác phaùt trieån chính töø 16 ñeán 24 thaùng tuoåi

CAÙC KHAÛ NAÊNG PHAÙT TRIEÅN CUÛA TREÛ QUA TÖØNG GIAI ÑOAÏN bieát ñaù vaøo traùi banh coù theå töï böôùc leân caàu thang bieát neùm traùi banh veõ ñöôïc moät ñöôøng thaúng bieát xeáp gaïch thaønh hình khoái thích veõ ngueäch ngoaïc bieát chæ ra caùc phaàn trong thaân theå coù theå gheùp ñöôïc hai töø coù nghóa hoïc noùi töøng töø rieâng leû bieát duøng muoãng töï muùc aên töï côûi ñöôïc quaàn aùo kieåm soaùt ñöôïc vieäc tieåu tieän vaøo ban ngaøy

THAÙNG TUOÅI

17 18

20 21

BEÄNH TREÛ EM

Hình 62

Caùc moác phaùt trieån chính töø 2 ñeán 5 tuoåi CAÙC KHAÛ NAÊNG PHAÙT TRIEÅN CUÛA TREÛ QUA TÖØNG GIAI ÑOAÏN

choäp baét ñöôïc traùi banh ñang naåy giöõ thaêng baèng ñöôïc treân moät chaân ñaïp ñöôïc loaïi xe nhoû ba baùnh nhaûy loø coø moät chaân

veõ ñöôïc moät voøng troøn veõ ñöôïc moät hình vuoâng veõ ñöôïc hình ngöôøi ñôn giaûn noùi ñöôïc caâu hoaøn chænh bieát ñöôïc teân hoï cuûa mình ñònh nghóa ñöôïc khoaûng 6, 7 töø coù theå goïi ñuùng teân maøu saéc coù theå töï aên moät mình coù theå töï maëc quaàn aùo

khoâng tieåu öôùt quaàn ban ñeâm NAÊM TUOÅI

21/2

31/2

41/2

SÖÏ PHAÙT TRIEÅN CUÛA TREÛ

naèm veà beân traùi. Chaúng haïn nhö, veà khaû naêng vaän ñoäng cô theå, moät ñöùa beù 4 thaùng tuoåi coù theå ngaång ñaàu leân, coù theå bieát laät, vaø coù theå choáng tay naâng ngöïc leân. Kyõ naêng nghe noùi cuûa moät ñöùa treû 2 tuoåi thöôøng laø coù theå gheùp ñuùng ñöôïc 2 töø khi noùi, vaø xaùc ñònh caùc phaàn cuûa cô theå baèng caùch chæ ñuùng khi ñöôïc hoûi. Maëc duø treû con thöôøng phaùt trieån caùc kyõ naêng theo moät trình töï gioáng nhau, nhöng thænh thoaûng cuõng coù nhöõng tröôøng hôïp maø moät giai ñoaïn naøo ñoù bò boû qua. Chaúng haïn, ñöùa treû coù theå bieát ñi maø tröôùc ñoù khoâng bieát boø. ÔÛ nhöõng ñoä tuoåi nhaát ñònh, baùc só caàn kieåm tra söï phaùt trieån cuûa treû. Ngoaøi vieäc kieåm tra caùc kyõ naêng, baùc só cuõng seõ kieåm tra caû thò löïc vaø thính löïc, cuõng nhö chieàu cao vaø caân naëng cuûa treû vaøo caùc thôøi ñieåm naøy.

III. SÖÏ PHAÙT TRIEÅN TRONG ÑOÄ TUOÅI THIEÁU NIEÂN Giai ñoaïn thieáu nieân ñaùnh daáu nhöõng chuyeån bieán töø thô aáu sang tröôûng thaønh – thöôøng ñöôïc xem nhö laø ôû ñoä tuoåi 18. Nhöõng thay ñoåi veà maët theå chaát cuûa tuoåi daäy thì baét ñaàu ôû caùc em trai vaøo khoaûng 12 tuoåi, khi tinh hoaøn baét ñaàu lôùn leân; vaø ôû caùc em gaùi vaøo khoaûng 11 tuoåi röôõi, khi hai vuù baét ñaàu phaùt trieån. Hieän töôïng phaùt trieån nhanh ôû tuoåi daäy thì gaây ra bôûi caùc hormone, ñöôïc taïo töø tuyeán yeân vaø tuyeán thöôïng thaän, laøm kích thích söï tieát oestrogen ôû caùc em gaùi vaø testosterone ôû caùc em trai. Caùc hormone naøy thuùc ñaåy söï phaùt trieån theå chaát, chaúng haïn nhö laøm gia taêng chieàu cao vaø theå troïng, cuõng nhö taïo ra nhöõng thay ñoåi veà maët caûm xuùc. Ñoä tuoåi baét ñaàu cuûa tuoåi daäy thì coù theå khaùc bieät nhau ôû moãi ñöùa treû, nhöng khoâng phaûi laø ñieàu caàn quan taâm, chæ tröø khi laø quaù sôùm,

BEÄNH TREÛ EM

tröôùc 8 tuoåi ôû caùc em gaùi vaø tröôùc 9 tuoåi ôû caùc em trai, hoaëc quaù muoän, sau 14 tuoåi ôû caùc em gaùi vaø sau 15 tuoåi ôû caùc em trai.

1. Söï thay ñoåi cô theå ôû caùc em gaùi Giai ñoaïn phaùt trieån nhanh cuûa tuoåi daäy thì coù theå baét ñaàu tröôùc khi coù baát cöù daáu hieäu phaùt trieån theå chaát naøo. Trong khi chieàu cao ñöôïc gia taêng, caùc nuùm vuù baét ñaàu phaùt trieån vaø loâng moïc ra ôû chung quanh boä phaän sinh duïc, theo sau nöõa laø loâng naùch, roài caùc tuyeán moà hoâi phaùt Hình 63

Em gaùi ôû ñoä tuoåi 11 - 12

nuùm vuù ñang phaùt trieån

hai beân hoâng coøn khaù heïp loâng tô ôû boä sinh duïc

hai ñuøi coøn khaù nhoû

SÖÏ PHAÙT TRIEÅN CUÛA TREÛ

trieån. Caùc chu kyø kinh nguyeät baét ñaàu trong khoaûng töø 11 ñeán 14 tuoåi, vaø söï ruïng tröùng cuõng xuaát hieän tieáp theo ñoù vôùi nhöõng quaõng thôøi gian raát khaùc nhau. Hình 64

Em gaùi ôû ñoä tuoåi 15-16

nuùm vuù vaø quaàng vuù saäm maøu

hai vuù phaùt trieån ñaày ñuû hai beân hoâng lôùn ra

hai ñuøi lôùn leân

loâng tröôûng thaønh ôû boä phaän sinh duïc

Nhöõng giai ñoaïn phaùt trieån ôû caùc em gaùi

ÔÛ caùc em gaùi, giai ñoaïn daäy thì ñöôïc baùo tröôùc bôûi söï moïc leân cuûa caùc nuùm vuù vaø phaùt trieån loâng tô ôû boä phaän sinh duïc. Ñeán ñoä tuoåi 15-16, cô theå ñaït ñeán caùc tyû leä caân ñoái cuûa moät ngöôøi tröôûng thaønh, vôùi hai beân hoâng lôùn ra, coù môõ tích tuï ôû buïng vaø ñuøi, hai vuù phaùt trieån ñaày ñuû, loâng tröôûng thaønh moïc ra ôû boä sinh duïc vaø döôùi naùch.

BEÄNH TREÛ EM

2. Söï thay ñoåi cô theå ôû caùc em trai

Giai ñoaïn phaùt trieån nhanh ôû caùc em trai xuaát hieän treã hôn so vôùi caùc em gaùi. Nhöõng daáu hieäu ñaàu tieân cuûa tuoåi daäy thì laø söï lôùn leân cuûa caùc tinh hoaøn, bìu daùi coù maøu saäm ñen laïi, loâng ôû haï boä moïc, vaø theo sau ñoù laø döông vaät daøi ra. Loâng tieáp tuïc moïc ra ôû nhieàu nôi khaùc treân cô theå vaø gioïng noùi traàm xuoáng khi giai ñoaïn phaùt trieån nhanh ñaõ thöïc söï baét ñaàu. Hình 65

Hình 66

Em trai ôû ñoä tuoåi 12-13

Em trai ôû ñoä tuoåi 16-17 loâng treân maët

vai heïp

thanh quaûn lôùn hôn

vai roäng hôn

loâng treân ngöïc loâng tô ôû boä phaän sinh duïc

loâng tröôûng thaønh ôû boä phaän sinh duïc döông vaät ñang phaùt trieån

döông vaät ñaõ phaùt trieån

Nhöõng giai ñoaïn phaùt trieån ôû caùc em trai

ÔÛ ñaàu giai ñoaïn daäy thì cuûa caùc em trai, tinh hoaøn vaø bìu daùi baét ñaàu lôùn leân. Ñeán ñoä tuoåi 16-17, döông vaät ñaït ñeán kích thöôùc lôùn nhaát, caùc loaïi loâng naùch, loâng maët,

SÖÏ PHAÙT TRIEÅN CUÛA TREÛ

loâng chaân, loâng ngöïc, loâng buïng vaø loâng ôû boä phaän sinh duïc ñeàu phaùt trieån. Gioïng noùi traàm xuoáng vì thanh quaûn vaø caùc daây thanh lôùn ra.

3. Söï phaùt trieån caûm xuùc Tuoåi thieáu nieân coù theå laø moät giai ñoaïn khoù khaên cho caû caùc em vaø cha meï. Ñaây laø moät giai ñoaïn thöû nghieäm, treû seõ coá gaéng hình thaønh vaø khaúng ñònh caù tính cuûa mình, trong gia ñình cuõng nhö ngoaøi xaõ hoäi. Treû coù theå ñoøi hoûi moät söï ñoäc laäp khoâng thích hôïp vôùi ñoä tuoåi cuûa mình. Treû cuõng coù theå thích öùng xöû theo cung caùch ngöôïc laïi vôùi nhöõng gì ñöôïc chæ daãn vaø nhöõng giaù trò ñaõ ñöôïc truyeàn daïy trong thôøi thô aáu, vaø döôøng nhö luoân muoán ñoái nghòch vôùi cha meï cuõng nhö nhöõng ngöôøi lôùn khaùc. Söï phaùt trieån caûm xuùc cuûa treû seõ khoâng dieãn ra cuøng luùc vôùi söï phaùt trieån cô theå. Moät ñöùa treû troâng ñaõ lôùn haún leân vaø ñoøi hoûi ñöôïc ñoái xöû nhö ngöôøi lôùn, nhöng coù theå vaãn coøn chöa tröôûng thaønh veà maët tình caûm, coøn mô hoà vaø thieáu töï tin. Ñieàu quan troïng laø ngöôøi lôùn khoâng neân coù nhöõng mong ñôïi baát hôïp lyù ôû moät ñöùa treû trong giai ñoaïn naøy. Cuõng khoâng neân ñaùnh giaù giai ñoaïn tröôûng thaønh moät caùch quaù tieâu cöïc, bôûi vì ñaây laø moät giai ñoaïn quan troïng ñeå treû lôùn leân vaø haàu heát caùc em seõ töï mình trôû thaønh nhöõng ngöôøi lôùn coù traùch nhieäm.

IV. NEÁP SOÁNG LAØNH MAÏNH Nhöõng neàn taûng cuûa moät neáp soáng laønh maïnh ñöôïc thieát laäp ngay trong tuoåi thô cuûa beù baèng vaøo vieäc aên uoáng coù choïn löïa thích hôïp, chuûng ngöøa caùc beänh quan troïng, vaø caùc bieän phaùp thaän troïng ñeå ñeà phoøng tai naïn ôû nhaø, ôû tröôøng vaø treân ñöôøng ñi. Nhöõng söï kích thích

BEÄNH TREÛ EM

veà tinh thaàn vaø theå chaát cuõng laø thieát yeáu. Vieäc nuoâi treû baèng söõa meï taïo ra moät söï caân baèng lyù töôûng veà dinh döôõng ñeå treû coù theå baét ñaàu cuoäc soáng moät caùch toát nhaát. Khi chuyeån sang cho treû aên daëm, baïn neân duøng caùc thöùc aên töôi, vaø chæ duøng caùc thöù nhö ñöôøng, muoái, thöùc aên chieân daàu ôû möùc thaáp nhaát. Ñeå lôùn leân vaø phaùt trieån moät caùch bình thöôøng, treû con caàn coù moät moâi tröôøng an toaøn. Baïn coù theå giuùp ñaït ñöôïc ñieàu naøy baèng caùch loaïi boû caùc moái nguy hieåm, ruûi ro chung quanh treû, vaø daïy cho treû bieát nhaän ra nhöõng gì laø nguy hieåm ñeå traùnh xa. Vaø cuoái cuøng, phaûi luoân ñaûm baûo coù söï giaùm saùt, theo doõi moïi hoaït ñoäng cuûa treû moät caùch chaët cheõ. V. NUOÂI DÖÔÕNG TREÛ SÔ SINH

Baïn coù theå nuoâi treû baèng söõa meï hay söõa bình, vaø choïn caùch naøo hoaøn toaøn laø quyeát ñònh cuûa rieâng baïn. Tuy nhieân, nuoâi treû baèng söõa meï coù lôïi hôn nhieàu so vôùi nuoâi treû baèng söõa bình. Söõa meï cung caáp moät tyû leä dinh döôõng thích hôïp cho söï phaùt trieån cuûa treû sô sinh, vaø nhöõng chaát khaùng theå ñeå naâng cao khaû naêng cho heä thoáng mieãn nhieãm cuûa treû. Moät soá baø meï vì lyù do naøo ñoù khoâng theå cho con buù, vaø vôùi nhöõng ngöôøi naøy thì vieäc nuoâi con baèng söõa bình laø giaûi phaùp thay theá coù theå chaáp nhaän ñöôïc.

1. Nuoâi con baèng söõa meï Neáu baïn quyeát ñònh nuoâi con baèng söõa meï, baïn coù theå tin chaéc laø ñang mang ñeán cho beù moät böôùc khôûi ñaàu toát nhaát cho cuoäc soáng. Söõa meï coù tyû leä thích hôïp caùc thaønh phaàn dinh döôõng thieát yeáu giuùp treû lôùn leân vaø phaùt trieån

SÖÏ PHAÙT TRIEÅN CUÛA TREÛ

toát nhaát trong giai ñoaïn ñaàu ñôøi. Söõa meï laø moät nguoàn dinh döôõng saün coù, reû tieàn, deã tieâu hoùa, gaàn nhö laø voâ truøng, ñöôïc cung caáp cho treû vôùi moät nhieät ñoä thích hôïp, vaø chöùa caùc khaùng theå cuûa ngöôøi meï ñeå baûo veä treû choáng laïi ñöôïc moät soá beänh taät. Vieäc cho treû buù coøn mang laïi nhöõng caûm giaùc tình caûm tuyeät vôøi khoâng gì thay theá ñöôïc cho caû meï vaø con. Hình 67

Vò trí vaø caáu truùc cuûa baàu vuù quaàng vuù

tuyeán baõ nhôøn oáng daãn söõa tuyeán söõa

xöông ñoøn nuùm vuù

xöông söôøn

BEÂN NGOAØI

cô ngöïc moâ môõ

thuøy

oáng daãn söõa moâ sôïi nuùm vuù tuyeán

BEÂN TRONG

BEÄNH TREÛ EM

Cho treû buù söõa meï Ngoài thaúng trong tö theá thaät thoaûi maùi, vaø neân duy trì tieáp xuùc vôùi beù baèng aùnh maét trong khi cho beù buù. Ñaây laø moät phaàn quan troïng trong quaù trình phaùt trieån tình caûm gaén boù giöõa meï vaø con. Moät soá baø meï gaëp khoù khaên, nhaát laø khi baét ñaàu cho con buù. Nhöng vôùi söï kieân trì vaø thôøi gian, nhöõng khoù khaên aáy thöôøng roài seõ qua ñi. Nhöõng khoù khaên thöôøng gaëp nhaát laø khi treû khoâng chòu ngaäm vuù, baàu söõa caêng töùc hoaëc ñau ôû ñaàu vuù, hoaëc khoâng ñuû söõa cho treû buù. Baàu söõa meï hoaït ñoäng theo cô cheá töông öùng giöõa cung vaø caàu. Vì theá, treû caøng buù nhieàu thì vuù meï caøng tieát ra nhieàu söõa hôn. Sau vaøi ngaøy buù meï, moät “thôøi gian bieåu” ñeàu ñaën seõ ñöôïc thieát laäp cho caû meï vaø con ñeå ñaûm baûo treû ñöôïc buù ñaày ñuû. Vieäc cho buù daëm baèng söõa bình seõ laøm roái loaïn quaù trình thieát laäp söï caân baèng naøy, vaø do ñoù chæ neân aùp duïng khi coù quyeát ñònh chæ daãn cuûa baùc só maø thoâi. Neáu côn ñoùi cuûa treû ñöôïc ñaùp öùng baèng söõa bình, baàu söõa cuûa ngöôøi meï seõ khoâng nhaän ñöôïc söï kích thích caàn thieát ñeå tieát ra ñuû söõa cho treû buù. Ñeå duy trì nguoàn söõa ñaày ñuû cho treû, ngöôøi meï caàn moät cheá ñoä aên coù dinh döôõng caân ñoái vaø uoáng nhieàu nöôùc. Phaûi ñaûm baûo nguoàn naêng löôïng maø ngöôøi meï caàn theâm ñeå nuoâi döôõng treû seõ ñöôïc cung caáp töø nhöõng thöùc aên laønh maïnh nhö traùi caây, rau caûi, söõa... hôn laø nhöõng nguoàn thöïc phaåm nhieàu carbohydrat.

2. Nuoâi con baèng söõa bình Nuoâi con baèng söõa bình coù theå giuùp ngöôøi meï giaûm nheï yeâu caàu veà naêng löôïng vaät chaát, vaø ñaëc bieät laø ngöôøi khaùc

SÖÏ PHAÙT TRIEÅN CUÛA TREÛ

cuõng coù theå giuùp ñôõ trong vieäc cho treû buù. Coù theå seõ coù nhöõng vaán ñeà phaùt sinh trong khi cho treû buù söõa bình, trong ñoù coù caû nhöõng tröôøng hôïp dò öùng vôùi protein trong söõa boø. Coù raát nhieàu loaïi söõa khaùc nhau ñeå choïn löïa, maëc duø haàu heát ñeàu coù thaønh phaàn töông töï nhö nhau. Treû bò dò öùng vôùi protein trong söõa boø coù theå choïn moät loaïi söõa thay theá khaùc. Ñeå pha söõa cho beù, luoân luoân phaûi duøng nöôùc ñaõ ñun soâi, vaø tyû leä pha cheá – löôïng nöôùc vaø löôïng boät – phaûi ñöôïc tuaân theo ñuùng nhö chæ daãn cuûa nhaø saûn xuaát. Taát caû nhöõng thöù nhö bình söõa, nuùm vuù vaø caùc duïng cuï duøng ñeå pha söõa ñeàu phaûi ñöôïc tieät truøng tröôùc khi duøng ñeå traùnh nhieãm khuaån. Cho treû buù söõa bình Beá treû baèng moät tay, trong khi tay kia caàm chaéc bình söõa vaø giöõ ôû moät goùc sao cho khoâng coù khoâng khí ñi vaøo theo nuùm vuù vaø söõa ñöôïc cung caáp lieân tuïc khi treû buù.

VI. CHO TREÛ AÊN DAËM AÊn daëm laø quaù trình chuyeån daàn töø vieäc cho treû buù sang cho treû duøng thöùc aên. Tröôùc khi ñöôïc 4 thaùng tuoåi, söõa laø nguoàn cung caáp toaøn boä chaát dinh döôõng caàn thieát cho treû. Töø 4 ñeán 6 thaùng tuoåi, heä tieâu hoùa cuûa treû ñaõ phaùt trieån ñuû ñeå tieâu hoùa ñöôïc nhöõng thöùc aên phöùc taïp hôn vaø seõ coù nhöõng daáu hieäu cho thaáy treû ñaõ coù theå saün saøng cho vieäc aên daëm, chaúng haïn nhö treû vaãn toû ra coøn ñoùi sau khi ñaõ buù xong, hoaëc ñoøi buù nhieàu laàn hôn.

BEÄNH TREÛ EM

1. Nhöõng thöùc aên ñaàu tieân Quaù trình chuyeån ñoåi töø vieäc cho treû buù söõa sang aên thöùc aên ñaëc hoaøn toaøn caàn phaûi thöïc hieän daàn daàn vaø keùo daøi trong khoaûng 3 ñeán 4 thaùng hoaëc laâu hôn nöõa. Moät soá treû chaáp nhaän thöùc aên ñaëc ngay töùc thì, trong khi moät soá khaùc caàn thôøi gian laâu hôn ñeå laøm quen. Khoâng coù nhöõng quy taéc nhaát ñònh ñeå tuaân theo trong vieäc naøy, chaúng haïn nhö neân baét ñaàu vaøo luùc naøo, neân keùo daøi bao laâu hoaëc neân cho aên nhöõng thöùc aên gì. Ñieàu quan troïng hôn heát laø moät thaùi ñoä tích cöïc vaø linh hoaït. Trong vaøi tuaàn leã ñaàu tieân, baïn chæ caàn giuùp treû laøm quen vôùi daïng thöùc aên vaø vieäc ñöôïc cho aên baèng muoãng. Löôïng thöùc aên raát ít, xem nhö khoâng caàn thieát cung caáp baát cöù moät löôïng dinh döôõng naøo cho treû trong giai ñoaïn naøy. Neân choïn thôøi ñieåm baét ñaàu sao cho caû baïn vaø em beù ñeàu thaáy thoaûi maùi. Buoåi tröa coù theå laø thôøi ñieåm toát nhaát ñeå cho beù aên böõa aên ñaàu tieân, vì treû coù theå deã chaáp nhaän hôn laø vaøo buoåi saùng – khi treû quaù ñoùi, hoaëc buoåi chieàu – khi treû coù theå meät moûi. Cho treû buù moät nöûa löôïng söõa nhö bình thöôøng, sau ñoù vaãn beá treû trong loøng vaø cho aên moät vaøi muoãng thöùc aên. Sau ñoù cho treû tieáp tuïc buù. Boät gaïo hay rau caûi xay, traùi caây xay – nhöng traùnh caùc traùi caây hoï cam quyùt – laø nhöõng thöùc aên khôûi ñaàu toát nhaát, bôûi vì ít coù khaû naêng gaây ra phaûn öùng. Neáu treû khoâng chaáp nhaän thöùc aên, hoaëc bò tieâu chaûy, noân möûa, hoaëc noåi ban ñoû, haõy traùnh duøng thöùc aên ñoù trong vaøi tuaàn. Caùc thöùc aên coù ñaïm neân ñöôïc xay nghieàn chung vôùi rau caûi. Giaûm daàn löôïng söõa meï hoaëc söõa bình nhöng vaãn phaûi duy trì ít nhaát laø cho ñeán khi treû ñöôïc 1 naêm tuoåi.

SÖÏ PHAÙT TRIEÅN CUÛA TREÛ

2. Nhöõng thöùc aên daëm toát cho söùc khoûe Ñieàu quan troïng laø phaûi cho treû aên daëm baèng nhöõng thöùc aên laønh maïnh, nhöõng thöùc aên maø baïn muoán treû seõ aên sau naøy khi lôùn leân. Neân coá gaéng söû duïng thöùc aên töï laøm laáy ôû nhaø, söû duïng nhöõng moùn aên töôi soáng. Traùnh ñöøng cho muoái vaøo thöùc aên cuûa treû. Nhöõng thöùc aên coù ñöôøng nhö caùc loaïi baùnh ngoït neân haïn cheá ñeå traùnh beùo phì vaø chöùng saâu raêng veà sau. Thay ñoåi caùc moùn aên sao cho thaät ña daïng, nhieàu muøi vò, ñeå treû coù theå neám thöû qua ñöôïc nhieàu loaïi thöùc aên khaùc nhau.

VII. CHEÁ ÑOÄ AÊN UOÁNG LAØNH MAÏNH Vaøo luùc ñöôïc moät naêm tuoåi, treû con neân ñöôïc cho aên nhieàu loaïi thöùc aên khaùc nhau thaät ña daïng. ÔÛ giai ñoaïn naøy, vieäc treû thích vaø khoâng thích moät soá caùc moùn aên nhaát ñònh laø thöôøng gaëp, vaø baïn coù theå seõ lo laéng veà vieäc cheá ñoä aên cuûa treû thieáu söï ña daïng vaø thieáu caùc dinh döôõng caàn thieát. Baïn coù theå khuyeán khích moät cheá ñoä aên laønh maïnh baèng caùch chuaån bò nhöõng böõa aên giaøu dinh döôõng vôùi caùc moùn aên töôi. Nhöõng moùn aên ñöôïc cheá bieán saün vaø thuaän tieän cuõng khoâng haún laø bao giôø cuõng baát lôïi cho söùc khoûe, mieãn laø baïn ñöøng daønh öu tieân cho chuùng hôn caùc moùn aên töôi soáng. Thoùi quen aên uoáng choïn loïc thích hôïp trong thôøi thô aáu seõ giuùp treû coù nhieàu khaû naêng hình thaønh moät cuoäc soáng khoûe maïnh veà sau.

1. Nhu caàu dinh döôõng Treû con caàn moät löôïng thöùc aên nhieàu hôn ngöôøi lôùn neáu tính theo tyû leä vôùi troïng löôïng cô theå, bôûi vì chuùng naêng ñoäng hôn vaø caàn naêng löôïng ñeå lôùn leân. Löôïng thöùc

BEÄNH TREÛ EM

aên taêng leân cao nhaát vaøo nhöõng naêm ôû ñoä tuoåi thieáu nieân – giai ñoaïn phaùt trieån maïnh vaø coù nhieàu thay ñoåi trong cô theå. Khi treû ñöôïc töø 5 tuoåi trôû leân, thaønh phaàn dinh döôõng trong moãi böõa aên neân ñöôïc caân ñoái theo tyû leä nhö sau: carbohydrat: 50%, chaát beùo: 35%, chaát ñaïm: 15%. ÔÛ ñoä tuoåi nhoû hôn, khoâng neân giôùi haïn chaát beùo theo möùc ñoä cuûa ngöôøi lôùn, bôûi vì chaát beùo cung caáp naêng löôïng döôùi daïng ñaäm ñaëc hôn so vôùi carbohydrat. Hình 68

Nhu caàu naêng löôïng cuûa treû kcal/ngaøy

beù gaùi

beù trai

NAÊM TUOÅI

Bieåu ñoà naøy so saùnh naêng löôïng caàn thieát haøng ngaøy cho caùc em trai vaø em gaùi ôû nhöõng ñoä tuoåi khaùc nhau. Töø sau 5 tuoåi, phaàn lôùn naêng löôïng neân ñöôïc cung caáp töø caùc nguoàn thöùc aên giaøu tinh boät, chaúng haïn nhö côm gaïo, baùnh mì...

SÖÏ PHAÙT TRIEÅN CUÛA TREÛ

2. Cheá ñoä dinh döôõng caân ñoái Baïn coù theå cung caáp cho treû moät cheá ñoä dinh döôõng laønh maïnh vaø khuyeán khích vieäc aên uoáng coù choïn loïc thích hôïp baèng caùch tuaân theo moät soá nhöõng nguyeân taéc cô baûn. Choïn thöùc aên trong caùc nhoùm thöùc aên chính theo tyû leä haøng ngaøy nhö sau: 60% nhoùm thöïc phaåm giaøu tinh boät, 50% nhoùm thöïc phaåm rau quaû, vaø 40% nhoùm thöïc Hình 69

Caùc nhoùm thöùc aên chính nhoùm thöùc aên nhieàu ñöôøng, muoái nhoùm thöùc aên giaøu ñaïm nhö tröùng, thòt, caù, caùc loaïi ñaäu naønh, ñaäu xanh...

caùc loaïi rau, ñaäu, cuû...

nhoùm thöùc aên giaøu tinh boät

nhoùm thöùc aên nhieàu chaát beùo

söõa vaø caùc cheá phaåm cuûa söõa caùc loaïi traùi caây töôi

nhoùm thöùc aên giaøu tinh boät

BEÄNH TREÛ EM

phaåm giaøu ñaïm (trong ñoù 20% thuoäc nhoùm caùc saûn phaåm cheá bieán töø söõa, keå caû söõa, vaø 20% khoâng thuoäc nhoùm coù söõa). Coá gaéng thay ñoåi thöùc aên thaät ña daïng trong moãi nhoùm thöùc aên. Chæ duøng caùc moùn aên chieân daàu vaø caùc moùn aên ngoït ôû möùc ít nhaát. Caùc sinh toá vaø khoaùng chaát ñöôïc cung caáp ñuû trong moät cheá ñoä aên caân ñoái, nhöng neáu treû khoù tính trong vieäc aên uoáng, coù theå caàn phaûi ñöôïc cung caáp boå sung. Hình beân cho thaáy caùc nhoùm thöùc aên chính ñöôïc xeáp theo hình thaùp, vôùi nhoùm quan troïng nhaát ñöôïc xeáp ôû döôùi cuøng vaø caøng leân treân laø caùc thöùc aên caøng phaûi giaûm thaáp tyû leä trong cheá ñoä aên. Maëc duø möùc ñoä naêng ñoäng vaø phaùt trieån cuûa moãi ñöùa treû coù theå khaùc nhau, tyû leä caân ñoái giöõa thaønh phaàn caùc nhoùm thöùc aên neân ñöôïc duy trì xaáp xæ gaàn nhö nhau. Caùc thöùc aên giaøu tinh boät neân ñöôïc xem laø thaønh phaàn chính. Moät phaàn nhoû caùc thöùc aên giaøu ñaïm – caù, thòt naït, tröùng, söõa, caùc saûn phaåm cheá bieán töø söõa – cuõng neân ñöôïc ñöa vaøo thöïc ñôn moãi ngaøy. Nhoùm caùc thöùc aên ngoït vaø caùc thöùc aên chieân daàu khoâng thöïc söï caàn thieát, vaø chæ neân duøng caøng ít caøng toát. VIII. AN TOAØN VAØ SÖÙC KHOÛE

Maëc duø khoâng theå baûo veä treû traùnh khoûi taát caû nhöõng tai naïn hay beänh taät, nhöng baïn coù theå coù nhöõng böôùc ñeà phoøng thaän troïng ñeå giuùp treû giaûm thaáp nguy cô maéc phaûi caùc beänh nghieâm troïng hay ñe doïa ñeán tính maïng. Chuûng ngöøa laø bieän phaùp raát hieäu quaû trong vieäc ngaên ngöøa moät soá caùc beänh trong tuoåi thô aáu, chaúng haïn nhö beänh sôûi hay beänh ho gaø. Baûo veä treû khi ra naéng laø ñaëc bieät quan troïng vì laøn da cuûa treû raát nhaïy caûm vaø deã bò boûng döôùi aùnh naéng tröïc tieáp, coù theå daãn ñeán ung thö da veà sau khi

SÖÏ PHAÙT TRIEÅN CUÛA TREÛ

ñeán tuoåi tröôûng thaønh. Coù theå duøng kem choáng naéng khi treû buoäc phaûi ra naéng tröïc tieáp, vaø phaûi ñaûm baûo laø treû ñöôïc ñoäi muõ vaø maëc quaàn aùo baûo veä thích hôïp. Vieäc cho treû laøm quen vôùi aùnh naéng tröïc tieáp caàn ñöôïc thöïc hieän daàn daàn moãi ngaøy moät caùch chaäm chaïp. Caùc vaät theå nhoû khoâng ñöôïc ñeå trong taàm tay caùc em beù ñeå traùnh vieäc beù coù theå cho vaøo mieäng vaø bò ngaït. Chuù yù taát caû caùc duïng cuï coù theå gaây nguy hieåm cho treû ñeàu phaûi ñöôïc caát kyõ ngoaøi taàm tay cuûa treû. Nhöõng thöù thöôøng gaây nguy hieåm nhaát laø caùc tuùi nhöïa, thuoác trò beänh, caùc hoùa chaát baûo veä thöïc vaät vaø keå caû caùc moùn duøng ñeå naáu aên. Moät soá beänh nguy hieåm coù theå ñöôïc ngaên ngöøa baèng caùch chuûng ngöøa cho treû theo nhö lòch döôùi ñaây. Maëc duø caùc phaûn öùng nghieâm troïng vôùi thuoác chuûng ngöøa laø raát hieám khi gaëp phaûi, nhöng baïn coù theå trao ñoåi vôùi baùc só neáu thaáy lo ngaïi. LÒCH CHUÛNG NGÖØA CHO TREÛ

Ñoä tuoåi sô sinh

Muõi tieâm chuûng lao (BCG), vieâm gan B (neáu ngöôøi meï mang HBV)

2 thaùng

baïch haàu + uoán vaùn + ho gaø (DTP), baïi lieät, vieâm maøng naõo, vieâm gan B baïch haàu + uoán vaùn + ho gaø (DTP), baïi lieät, vieâm maøng naõo, vieâm gan B baïch haàu + uoán vaùn + ho gaø (DTP), baïi lieät, vieâm maøng naõo

3 thaùng 4 thaùng

BEÄNH TREÛ EM

12 - 15 thaùng

sôûi + quai bò + rubella (MMR), vieâm gan B, thuûy ñaäu

3 - 5 tuoåi

ho gaø, baïi lieät, sôûi + quai bò + rubella (MMR)

10 - 14 tuoåi

lao (BCG)

15 - 19 tuoåi

baïch haàu, uoán vaùn, baïi lieät

IX. PHOØNG NGÖØA TAI NAÏN

Thoáng keâ cho thaáy, ôû ñoä tuoåi töø 1 ñeán 15 tuoåi, soá treû em bò cheát vì tai naïn nhieàu hôn laø soá treû em cheát vì beänh taät. Nhieàu tai naïn coù theå phoøng traùnh ñöôïc neáu nhö baïn tuaân theo moät soá caùc quy trình an toaøn, daïy cho treû bieát caùch traùnh nhöõng nguy hieåm khi ñi treân ñöôøng phoá hoaëc treân saân chôi, vaø haïn cheá toái ña nhöõng nguyeân nhaân gaây nguy hieåm cho treû trong phaïm vi ngoâi nhaø cuûa baïn. Baûn chaát töï nhieân cuûa treû con laø toø moø. Ngay caû ngoâi nhaø cuûa baïn cuõng khoâng theå haïn cheá heát nhöõng nguyeân nhaân coù theå gaây nguy hieåm, chaúng haïn nhö caùc oå caém ñieän, daây ñieän, löôõi dao caïo, cöûa kính, phoøng taém, hoà bôi, caùc duïng cuï thoâng thöôøng ñeå töï söûa chöõa ñoà gia duïng vaø duïng cuï laøm vöôøn. Khi treû lôùn daàn leân, yeâu caàu veà an toaøn cuõng caàn thay ñoåi cho phuø hôïp. Chaúng haïn nhö, moät ñöùa treû vöøa chaäp chöõng bieát ñi caàn phaûi ñöôïc baûo veä traùnh leo leân caùc baäc caàu thang hoaëc ñeán gaàn caùc goùc baøn nhoïn, trong khi moät ñöùa treû lôùn hôn caàn phaûi ñöôïc daïy cho bieát caùch ñi xe ñaïp vaø söï an toaøn treân ñöôøng phoá.

SÖÏ PHAÙT TRIEÅN CUÛA TREÛ

Caát giöõ thuoác men Caùc loaïi thuoác men phaûi ñöôïc caát giöõ trong tuû thuoác ñeå cao hôn taàm tay cuûa treû, vaø toát nhaát laø phaûi ñöôïc khoùa laïi. Caùc loaïi thuoác duøng theo toa khoâng ñöôïc caát giöõ vôùi muïc ñích döï phoøng, vaø caùc loaïi thuoác baùn töï do phaûi ñaûm baûo laø khoâng quaù haïn. Khi caàn thaûi boû thuoác, phaûi ñaûm baûo khoâng boû ôû nhöõng nôi maø treû coù theå laáy ñöôïc. An toaøn trong nhaø beáp Phoûng löûa vaø nöôùc soâi laø nhöõng nguyeân nhaân chính gaây ra caùc tröôøng hôïp cheát vì tai naïn trong nhaø. Phaûi daïy cho treû bieát traùnh xa beáp loø. Moät khung beáp cao coù theå giuùp giaûm bôùt nguy cô treû sôø vaøo soong chaûo noùng ñang naáu. Tay caàm cuûa soong chaûo phaûi xoay vaøo phía trong hay phía sau cuûa khung beáp. Caùc nguyeân lieäu naáu aên coù theå nguy hieåm ñoái vôùi treû caàn phaûi ñöôïc giöõ ôû nôi an toaøn, coù khoùa. An toaøn trong vöôøn caây Neáu baïn coù vöôøn caây quanh nhaø, nhöõng hoùa chaát ñöôïc duøng trong vieäc laøm vöôøn seõ raát nguy hieåm cho treû neáu chuùng nuoát vaøo. Luoân luoân caát giöõ nhöõng hoùa chaát naøy ôû nôi an toaøn vaø khoùa kyõ. Neáu baïn vöøa phun thuoác leân caây troàng, phaûi daïy cho treû bieát laø khoâng ñöôïc aên caùc traùi caây hay laù caây. Trong tröôøng hôïp treû vaãn aên phaûi traùi caây hay laù caây coù thuoác, hoaëc tröïc tieáp nuoát phaûi caùc chaát ñoäc loaïi naøy, phaûi thöïc hieän caùc bieän phaùp sô cöùu ngay. An toaøn trong saân chôi Caàn phaûi daïy cho treû bieát roõ caùch chôi caùc troø chôi moät caùch an toaøn. Caàu tröôït, ñu quay hay baát cöù troø chôi vaän ñoäng naøo cuõng ñeàu coù nhöõng nguy cô ruûi ro nhaát ñònh. Chæ

BEÄNH TREÛ EM

cho pheùp treû chôi nhöõng troø chôi thích hôïp vôùi löùa tuoåi. Saân chôi phaûi coù beà maët meàm, chaúng haïn nhö coù coû, hoaëc traûi caùt. Khi treû chôi nhaát thieát phaûi coù söï giaùm saùt cuûa ngöôøi lôùn. X. MOÄT SOÁ VAÁN ÑEÀ KHAÙC THÖÔØNG ÔÛ TREÛ SÔ SINH

Nhieàu treû sô sinh coù nhöõng veû ngoaøi khaùc thöôøng coù theå laøm cho cha meï phaûi lo laéng. Maét nheo laïi hay nhöõng maûng da khaùc maøu – caùc veát bôùt, laø raát thöôøng gaëp ôû treû sô sinh, vaø thöôøng maát ñi vôùi thôøi gian maø khoâng caàn phaûi coù baát cöù bieän phaùp can thieäp naøo. Moät soá vaán ñeà gaây taùc ñoäng ñeán caùc treû lôùn hôn, nhö nhöõng vaán ñeà lieân quan ñeán vieäc cho treû buù hoaëc giaác nguû cuûa treû, coù theå ñöôïc cha meï can thieäp giaûi quyeát baèng caùch vaän duïng ñuùng nhöõng bieän phaùp ñöôïc höôùng daãn. Treû sô sinh phaûi nhanh choùng thích nghi vôùi moät theá giôùi beân ngoaøi khaùc bieät raát xa vôùi moâi tröôøng khi ôû trong buïng meï. Nhieàu heä thoáng cuûa cô theå, chaúng haïn nhö heä hoâ haáp, heä tieâu hoùa, chöa coù chöùc naêng ñaày ñuû vaøo luùc treû vöøa sinh ra, vaø caàn traûi qua thôøi gian nhieàu phuùt, nhieàu ngaøy, thaùng, hoaëc thaäm chí laø nhieàu naêm ñeå phaùt trieån hoaøn chænh.

1. Caùc vaán ñeà veà da Coù nhieàu vaán ñeà nhoû nhaët taùc ñoäng ñeán laøn da cuûa moät em beù sô sinh, vaø haàu heát seõ maát ñi maø khoâng caàn ñieàu trò. Caùc veát bôùt thöôøng khoâng gaây ra khoù chòu, nhöng chuùng coù theå laøm cho beù troâng xaáu xí. Thöôøng gaëp nhaát laø caùc

Khoâng gioáng nhö chöùng noåi maøy ñay ôû caùc treû lôùn, caùc ñoám ñoû cuûa treû sô sinh seõ bieán maát trong tuaàn leã ñaàu tieân.

Veát chaøm maøu ñoû nhaït taïo thaønh bôûi caùc maïch maùu khoâng ñuùng choã.

Khi treû buù vuù meï hoaëc buù bình quaù maïnh coù theå gaây ra moät hay nhieàu veát gioäp lôùn ôû moâi treân.

Hình 70: Moät soá vaán ñeà vôùi treû sô sinh

Da maøu vaøng laø do söï tích tuï cuûa caùc saéc toá vì gan coøn non yeáu neân vieäc ñöa caùc chaát thaûi ra ngoaøi coøn chaäm.

Vuøng da maøu ñoû tía naøy thöôøng seõ khoâng maát ñi, nhöng chuùng coù theå che giaáu bôùt baèng moät loaïi kem ñaëc bieät, hoaëc laøm giaûm bôùt ñi baèng tia laser.

Nhöõng ñoám nhoû maøu traéng xuaát hieän chuû yeáu quanh vuøng muõi, vaø seõ bieán maát maø khoâng caàn phaûi ñieàu trò gì caû.

Vieâm keát maïc nheï ôû treû sô sinh coù theå bò gaây ra bôûi moät oáng leä bò ngheõn hay do nhieãm khuaån trong luùc sinh ra.

SÖÏ PHAÙT TRIEÅN CUÛA TREÛ 91

BEÄNH TREÛ EM

bôùt son maøu ñoû tía vaø caùc veát chaøm maøu ñoû nhaït. Caùc bôùt son thöôøng seõ khoâng maát ñi, nhöng chuùng coù theå laøm cho khoù nhìn thaáy hôn baèng moät loaïi kem ñaëc bieät, hoaëc laøm giaûm bôùt ñi baèng kyõ thuaät tia laser. Moät veát chaøm thöôøng phaùt trieån nhanh trong vaøi tuaàn leã ñaàu. Khoâng caàn phaûi ñieàu trò, tröø khi laø naèm ôû mi maét. Khi treû ñöôïc 7 tuoåi, haàu heát caùc veát chaøm ñeàu seõ bieán maát. Trong vaøi ba ngaøy sau khi sinh ra, treû thöôøng chöa theå thaûi heát phaân ra beân ngoaøi cô theå, vaø ñieàu naøy laøm tích tuï moät soá saéc toá maøu vaøng döôùi da. Nhieàu treû sô sinh bò vaøng da nheï loaïi naøy, thöôøng seõ maát ñi maø khoâng caàn phaûi ñieàu trò gì caû. Moät soá treû caàn ñöôïc ñieàu trò baèng aùnh saùng, goïi laø quang lieäu phaùp.

2. Caùc vaán ñeà khaùc Treû sô sinh coøn coù theå gaëp moät soá caùc vaán ñeà nhoû nhaët khaùc nöõa, chaúng haïn nhö thoaùt vò roán, laùc maét hay nhieãm khuaån. Moät soá caùc vaán ñeà naøy roài töï chuùng seõ maát ñi. Thoaùt vò roán laø hieän töôïng xaûy ra khi coù moät khe hôõ trong caùc cô cuûa thaønh ruoät laøm cho moät phaàn ruoät phình ra ôû gaàn roán. Thoaùt vò roán thöôøng laø seõ maát ñi tröôùc khi treû ñöôïc 2 tuoåi. Laùc maét – hay leù – thöôøng xuaát hieän ôû treû em vì söï kieåm soaùt caùc cô maét coøn raát yeáu ôùt. Neáu vaán ñeà khoâng maát ñi maø keùo daøi sau khi treû ñöôïc 4 thaùng tuoåi, coù theå caàn phaûi coù söï can thieäp ñieàu trò. Trong quaù trình sinh nôû, caùc tröôøng hôïp nhieãm khuaån nhö vieâm mieäng, vieâm keát maïc coù theå laø do nôi ngöôøi meï truyeàn sang. Caùc tröôøng hôïp nhieãm khuaån khaùc ôû mieäng, maét, da vaø roán cuõng raát thöôøng gaëp trong nhöõng tuaàn leã ñaàu tieân.

SÖÏ PHAÙT TRIEÅN CUÛA TREÛ

XI. CHAÊM SOÙC TREÛ LÔÙN HÔN Treû con thöôøng gaëp phaûi raát nhieàu vaán ñeà, trong ñoù coù caû nhöõng khoù khaên khi treû moïc raêng, khi cho treû aên, hoaëc nhöõng baát oån lieân quan ñeán giaác nguû cuûa treû. Maëc duø haàu heát caùc vaán ñeà naøy töï chuùng seõ qua ñi khi treû lôùn leân, nhöng chuùng cuõng coù theå gaây ra nhöõng lo laéng vaø caêng thaúng ñaùng keå nôi cha meï, ñaëc bieät laø khi nhieàu vaán ñeà lieân tuïc noái tieáp nhau xaûy ra. Vôùi haàu heát caùc vaán ñeà cuûa treû, coù nhöõng bieän phaùp töï giaûi quyeát daønh cho cha meï ñeå laøm giaûm nheï ñi. Tuy nhieân, neáu chæ rieâng nhöõng bieän phaùp aáy thì khoâng ñuû ñeå xoùa boû khoù khaên, ñieàu quan troïng laø phaûi kòp thôøi coù söï giuùp ñôõ cuûa nhöõng ngöôøi chuyeân moân tröôùc khi quaù treã.

1. Cho treû buù söõa Tröôùc khi cho treû baét ñaàu aên daëm, vaán ñeà thöôøng gaëp nhaát khi cho treû buù laø söï lo laéng cuûa ngöôøi meï khoâng bieát treû coù ñöôïc buù ñuû söõa hay khoâng. Neáu baïn cho treû buù söõa bình, coù theå deã daøng xaùc ñònh ñöôïc löôïng söõa treû buù. Nhöng khi treû buù söõa meï, ñieàu naøy laø khoù khaên, vaø baïn phaûi döïa vaøo söï taêng troïng cuûa treû nhö moät chæ soá cho bieát löôïng söõa treû buù vaøo. Tuy nhieân, neáu baïn coù theå ñaûm baûo moïi vieäc ñeàu bình thöôøng thì chính ñöùa treû seõ cho baïn bieát laø löôïng söõa cung caáp coù ñaày ñuû hay khoâng. Khi cho treû buù söõa bình, ñieàu quan troïng laø phaûi pha söõa thaät chính xaùc ñeå traùnh cho beù buù quaù nhieàu hoaëc quaù ít. Kieåm tra loã nuùm vuù ñeå ñaûm baûo vöøa phaûi. Loã quaù lôùn seõ laøm cho treû huùt caû khoâng khí vaøo vaø loã quaù nhoû seõ laøm treû buù khoù khaên. Caùc duïng cuï duøng trong vieäc cho treû buù ñeàu phaûi ñöôïc tieät truøng ñeå traùnh caùc tröôøng hôïp nhieãm khuaån, chaúng haïn nhö coù theå laøm cho treû bò vieâm ruoät.

BEÄNH TREÛ EM

Moät soá vaán ñeà thöôøng gaëp khi cho treû buù ñöôïc neâu ra döôùi ñaây cuøng vôùi caùc giaûi phaùp. Caùc vaán ñeà khi cho treû buù söõa meï

Vaán ñeà Giaûi phaùp Vieâm vuù (nhieãm Tieáp tuïc cho treû buù. Hoûi yù kieán khuaån hoaëc bò taéc baùc só trong voøng 24 giôø. oáng söõa) Ñau nuùm vuù

Ñaûm baûo laø treû ngaäm vuù ñuùng tö theá. Khoâng ñeå baàu vuù quaù caêng. Giöõ nuùm vuù khoâ. Duøng moät loaïi kem thích hôïp.

Baàu vuù caêng töùc

Cho treû buù thöôøng xuyeân. Vaét söõa ra neáu nhö treû khoâng buù. Ñaép vaûi thaám nöôùc aám leân vuù.

Treû khoâng ngaäm vuù

Ñaûm baûo treû ngaäm caû nuùm vuù vaø quaàng vuù vaøo trong mieäng. Neáu söõa ñaày, naën ra moät ít söõa.

Treû khoùc ñeâm

Cho treû buù nhieàu laàn hôn vaøo buoåi toái. Caàn nghæ ngôi nhieàu trong ngaøy ñeå khoâng quaù moûi meät.

Khoâng ñuû söõa

Taêng cöôøng cheá ñoä aên hôïp lyù. Khoâng ñeå cô theå quaù meät moûi. Cho buù baát cöù khi naøo treû muoán buù.

SÖÏ PHAÙT TRIEÅN CUÛA TREÛ

Caùc vaán ñeà khi cho treû buù söõa bình

Vaán ñeà

Giaûi phaùp

Nhieãm khuaån

Luoân luoân tieät truøng taát caû caùc duïng cuï duøng trong vieäc cho treû buù. Röûa tay saïch tröôùc khi cho treû buù. Baûo quaûn söõa trong tuû laïnh. Ñoå boû löôïng söõa thöøa sau moãi laàn buù.

Treû buù quaù nhieàu

Ñöøng bao giôø duøng nhieàu löôïng söõa boät hay ít löôïng nöôùc hôn so vôùi chæ daãn cuûa loaïi söõa ñang duøng. Ñöøng bao giôø theâm boät nguõ coác vaøo söõa.

Loã nuùm vuù quaù nhoû

Duøng moät kim tieät truøng hay löôõi dao ñeå laøm roäng hôn loã ôû ñaàu nuùm vuù.

No hôi

Cho duø laø buù söõa bình hay söõa meï, khi treû nuùt nhieàu hôi vaøo ñeàu khoâng toát, vaø laøm giaûm löôïng söõa treû buù vaøo vì treû coù caûm giaùc no vaø seõ ngöøng buù. Trong vaø sau khi treû buù, baïn caàn giuùp treû ôï ra löôïng khoâng khí ñaõ nuùt vaøo. Caùch toát nhaát ñeå laøm vieäc naøy laø thay ñoåi tö theá cuûa treû, giöõ cho treû ôû tö theá ngoài hoaëc beá treû cho töïa ñaàu vaøo vai baïn. Ñaët treû naèm saáp trong loøng, ñaàu hôi cao hôn, cuõng giuùp treû ôï hôi ra. Duøng tay xoa nheï ñeàu treân löng ñeå treû caûm thaáy thoaûi maùi vaø yeân taâm. Sau moãi laàn cho buù, nhôù thay ñoåi tö theá cuûa treû ñeå löôïng khoâng khí bò nuoát vaøo seõ ñöôïc thaûi ra khoûi daï daøy cuûa treû.

BEÄNH TREÛ EM

2. Treû khoùc ñeâm Treû con ôû ñoä tuoåi töø 2 tuaàn cho ñeán 3 thaùng raát thöôøng coù nhöõng côn khoùc ñeâm töôûng nhö khoâng sao laøm nguoâi ñöôïc. Treû thöôøng khoùc theùt leân vaø co ñaïp chaân tay raát döõ doäi, nhö theå ñang heát söùc ñau ñôùn, vaø maët ñoû böøng leân. Moät nguyeân nhaân thöôøng gaëp gaây ra hieän töôïng naøy laø löôïng khoâng khí treû nuùt vaøo khi buù khoâng ñöôïc ñöa ra heát, giôø ñaây ñang ñi qua ruoät non vaø gaây ra caûm giaùc ñau ñôùn cuõng nhö taïo ra nhöõng côn co thaét maïnh. Trong caùc tröôøng hôïp khoùc ñeâm, thöôøng thì treû khoùc nhö theå raát ñau ñôùn vaø keùo daøi khoaûng vaøi giôø vaøo ñaàu hoâm. Hieän töôïng naøy coù khuynh höôùng thöôøng gaëp ôû nhöõng treû buù söõa meï hôn laø nhöõng treû buù söõa bình, vaø coù nhieàu khaû naêng laø treû khoùc do ñoùi. Ngay caû khi baïn chæ môùi vöøa cho treû buù caùch ñoù khoâng laâu, cuõng neân thöû cho treû buù moät laàn nöõa vaøo luùc naøy. Khi cho treû buù söõa meï, nguoàn söõa thöôøng giaûm ñi vaøo buoåi toái do ngöôøi meï meät moûi, vaø treû caàn ñöôïc buù nhieàu laàn hôn. Ngoaøi ra, söï caêng thaúng cuûa ngöôøi meï khi treû khoùc nhieàu cuõng khieán cho tuyeán söõa tieát ra ít hôn, vaø laøm traàm troïng theâm vaán ñeà. Beá treû leân vai vaø ñi laïi trong nhaø moät luùc coù theå laøm cho treû bôùt khoùc. Xoa baøn tay treân löng hoaëc treân buïng ñoâi khi cuõng coù theå taïm thôøi laøm cho treû nín khoùc. Neáu cho treû buù söõa meï, ngöôøi meï caàn nghæ ngôi nhieàu trong ngaøy ñeå ñaûm baûo coù ñuû söõa cho treû buù vaøo buoåi toái. Moät soá saûn phaåm baùn treân thò tröôøng ñöôïc quaûng caùo laø laøm cho treû heát khoùc ñeâm, nhöng chöa heà coù chöùng cöù ñaùng tin caäy naøo veà nhöõng lôøi quaûng caùo ñoù.

SÖÏ PHAÙT TRIEÅN CUÛA TREÛ

3. Treû chaäm phaùt trieån Khi treû khoâng taêng caân theo nhö caùc bieåu ñoà phaùt trieån bình thöôøng ñaõ ghi nhaän, ta goïi laø treû chaäm phaùt trieån. Tuy nhieân, phaàn lôùn treû chaäm phaùt trieån vaãn coù theå laø hoaøn toaøn khoûe maïnh vaø khoâng caàn thieát phaûi lo laéng neáu nhö con baïn chaäm taêng caân. Nhöõng mong ñôïi cuûa ngöôøi meï veà söï taêng troïng cuûa con mình coù theå laø khoâng thöïc teá, vaø khoâng tính ñeán caùc yeáu toá nhö troïng löôïng khi sinh ra hay taàm voùc cuûa cha meï. Baïn neân kieåm tra caân naëng cuûa treû moät caùch chính xaùc vaø ñeàu ñaën ñeå coù theå thaáy roõ ñöôïc nhöõng thay ñoåi trong söï phaùt trieån cuûa treû. Neáu söï phaùt trieån cuûa treû ñöôïc xaùc ñònh laø khoâng bình thöôøng, baùc só coù theå seõ xem xeùt ñeå tìm ra moät nguyeân nhaân naøo ñoù, chaúng haïn nhö trong vieäc cho treû buù, hoaëc khaû naêng haáp thuï keùm cuûa treû, hoaëc ñoâi khi cuõng coù theå laø do caùc nguyeân nhaân thuoäc veà caûm xuùc hay moâi tröôøng giao tieáp cuûa treû.

4. Treû moïc raêng Nhöõng chieác raêng ñaàu tieân cuûa treû baét ñaàu moïc leân khi treû ñöôïc khoaûng 6 thaùng tuoåi, vaø raêng söõa cuoái cuøng seõ moïc vaøo khoaûng 3 tuoåi. Caùc raêng cöûa khi moïc leân thöôøng ít gaây ra vaán ñeà, nhöng caùc raêng nanh vaø raêng haøm khi baét ñaàu moïc coù theå laøm cho treû raát khoù chòu. Daáu hieäu ñaàu tieân khi treû moïc raêng thöôøng laø chaûy nöôùc daõi, nöôùu raêng öûng ñoû ôû vò trí saép moïc raêng, vaø goø maù cuõng öûng ñoû. Treû coù theå seõ raát caùu kænh vì khoù chòu vaø naûy sinh moät soá trieäu chöùng khaùc. Coù theå giaûm nheï baèng caùch cho treû caén vaøo moät loaïi voøng ñaëc bieät ñöôïc thieát keá rieâng cho treû moïc raêng. Neáu treû ñau nhieàu, coù theå duøng paracetamol daïng loûng ñeå giaûm ñau.

BEÄNH TREÛ EM

Khoâng neân cho raèng caùc trieäu chöùng nhö soát cao, tieâu chaûy laø do treû moïc raêng. Bôûi vì cho tôùi nay chöa coù chöùng cöù xaùc thöïc naøo cho thaáy laø coù moät moái quan heä nhö vaäy.

5. Caùc vaán ñeà veà giaác nguû cuûa treû Cuõng gioáng nhö ngöôøi lôùn, nhu caàu veà giaác nguû cuûa treû con khoâng hoaøn toaøn gioáng nhau, vì theá khoâng theå keát luaän moät ñöùa treû laø coù vaán ñeà baát oån chæ vì nguû ít hôn hoaëc nhieàu hôn so vôùi moät ñöùa treû khaùc cuøng ñoä tuoåi. Caùc vaán ñeà baát oån veà giaác nguû cuûa treû bao goàm töø vieäc khoâng chòu naèm yeân vaøo giôø nguû cho ñeán vieäc thöùc giaác trong ñeâm, hay khoâng nguû chuùt naøo trong ngaøy. Giaác nguû cuûa treû chæ thöïc söï ñöôïc xem laø coù vaán ñeà khi naøo noù gaây ra baát oån quaù möùc cho cha meï hay chính baûn thaân treû. Töø khoaûng 3 ñeán 4 thaùng tuoåi, haàu heát treû con khoâng caàn phaûi ñöôïc cho buù thöôøng xuyeân trong ñeâm nöõa, vaø do ñoù coù theå khoâng caàn phaûi thöùc giaác ban ñeâm. Neáu treû thöùc giaác ban ñeâm vaø khoùc, haõy cöù ñeå yeân, ñôïi moät chuùt tröôùc khi ñaùp öùng vôùi tieáng khoùc cuûa treû. Thieát laäp moät thôøi bieåu vôùi giôø nguû coá ñònh vaø moät trình töï nhaát ñònh nhöõng söï vieäc tröôùc khi treû nguû, chaúng haïn nhö taém, cho buù... Nhöõng baát oån coù tính caùch taïm thôøi ñoái vôùi giaác nguû cuûa treû thöôøng laø do khi treû coù beänh, hoaëc khi coù söï roái loaïn khaùc vôùi thöôøng ngaøy, chaúng haïn nhö khi ñöa treû ñi chôi xa.

6. Phoøng ngöøa nhöõng tröôøng hôïp ñoät töû Maëc duø raát hieám hoi, nhöng cuõng coù nhöõng tröôøng hôïp treû cheát ñoät ngoät trong khi nguû, nhieàu khi khoâng roõ

SÖÏ PHAÙT TRIEÅN CUÛA TREÛ

nguyeân nhaân. Ñeå phoøng ngöøa, toát nhaát laø neân tuaân theo nhöõng chæ daãn sau ñaây:  Ñaët treû naèm ngöûa khi nguû.  Khoâng huùt thuoác trong phoøng. Phaûi giöõ cho moâi tröôøng quanh treû khoâng coù khoùi thuoác laù.  Ñöøng ñeå treû quaù noùng.  Ñaët treû naèm nguû ôû cuoái giöôøng, ñeå treû khoâng theå chuøi saâu vaøo trong meàn, vì coù theå laøm treû quaù noùng hoaëc bò ngaït. Neân cho treû naèm ngöûa khi nguû, chaân ñuïng vaøo cuoái giöôøng. Neáu treû naèm nguû gaàn ñaàu giöôøng, coù nguy cô treû seõ chuøi daàn xuoáng vaø bò lôùp meàn phuû leân maët, laøm cho quaù noùng hoaëc thaäm chí coù theå bò ngoäp hôi.  Hoûi yù kieán baùc só ngay khi caûm thaáy treû khoâng ñöôïc khoûe.

100

PHAÀN III TÌM HIEÅU BEÄNH TREÛ EM Treû em coù khuynh höôùng maéc phaûi moät soá chöùng beänh khaùc hôn so vôùi ngöôøi lôùn, hoaëc ngay caû cuøng moät caên beänh cuõng thöôøng taùc ñoäng ñeán treû em theo caùch khaùc hôn. Phaàn naøy moâ taû haàu heát caùc beänh taät ôû treû em, bao goàm taát caû nhöõng beänh thöôøng gaëp cuõng nhö moät soá beänh hieám gaëp nhöng nguy hieåm. Moãi moät chöùng beänh ñöôïc ñeà caäp ñeán trong phaàn naøy seõ bao goàm nhöõng thoâng tin moâ taû chi tieát ñeå coù theå nhaän daïng beänh, caùc trieäu chöùng vaø nguyeân nhaân, cuõng nhö ñeà nghò caùch xöû lyù thích hôïp trong töøng tröôøng hôïp, chaúng haïn, coù caàn thieát phaûi coù yù kieán baùc só hay khoâng, coù theå töï ñieàu trò ñeán möùc ñoä naøo, vaø tieân löôïng seõ coù theå phaùt trieån nhö theá naøo. Caùc bieän phaùp töï ñieàu trò theo töøng möùc ñoä seõ raát höõu ích trong ñieàu kieän gia ñình. Nhöõng thoâng tin trong phaàn naøy seõ giuùp baïn coù ñuû cô sôû ñeå hieåu vaø vaän duïng toát nhöõng lôøi khuyeân hoaëc chæ daãn cuûa baùc só ñoái vôùi caên beänh cuûa treû. Ngay caû trong nhöõng tröôøng hôïp maø vieäc ñieàu trò beänh cuûa treû caàn ñöôïc thöïc hieän bôûi baùc só vaø caùc nhaân vieân y teá, thì nhöõng hieåu bieát ñuùng ñaén, ñaày ñuû cuõng seõ giuùp baïn coù theå yeân taâm hôn vaø hoã trôï toát hôn cho vieäc ñieàu trò cuûa baùc só. Sau phaàn tìm hieåu naøy, baïn seõ thaáy deã daøng hôn trong vieäc chaån ñoaùn beänh cuûa treû em, laø noäi dung ñöôïc trình baøy trong phaàn tieáp theo sau nöõa.

TÌM HIEÅU CAÙC BEÄNH THÖÔØNG GAËP

101

I. CAÙC BEÄNH ÔÛ TAI Treû em raát deã daøng bò nhieãm khuaån hoaëc nhieãm virus ôû tai, gaây ra nhieàu beänh khaùc nhau. Tuy nhieân, ñeán naêm ñöôïc 7 hoaëc 8 tuoåi, treû thöôøng coù khaû naêng mieãn nhieãm vôùi nhieàu loaïi virus thöôøng gaëp hôn. Maët khaùc, caùc beänh nhieãm khuaån cuõng deã daøng ñieàu trò vôùi khaùng sinh. Nhöng moät ñoâi khi vieäc nhieãm khuaån ôû tai coù theå trôû neân nghieâm troïng. Vì theá, khoâng neân xem thöôøng baát cöù trieäu chöùng naøo. Nhieãm khuaån keùo daøi ôû tai coù theå gaây giaûm thính löïc, daãn ñeán chaäm bieát noùi vaø aûnh höôûng xaáu ñeán vieäc hoïc taäp.

1. ÑOÏNG MUÛ TAI (GLUE EAR) Tình traïng naøy xaûy ra khi tai giöõa chöùa ñaày dòch nhaày tieát ra töø maøng tai. Haäu quaû laø gaây giaûm thính löïc vì dòch nhaày laøm giaûm khaû naêng cuûa maøng nhó vaø caùc xöông nhoû trong tai giöõa cuõng khoâng theå rung nhö bình thöôøng ñeå truyeàn chaán ñoäng aâm thanh ñeán tai trong. Nguyeân nhaân

Do söï tieát quaù nhieàu dòch nhaày cuûa maøng tai giöõa. Löôïng dòch nhaày ñoïng laïi trong tai giöõa, nhaát laø khi voøi Eustache bò heïp laïi do vieâm söng. Tai ñoïng muû thöôøng laø tình traïng phaùt trieån khi vieâm tai giöõa khoâng ñöôïc ñieàu trò kòp thôøi. Nhöng ñoâi khi ngay caû vieäc ñieàu trò vieâm tai giöõa toát cuõng khoâng ngaên ñöôïc tai ñoïng muû. Trieäu chöùng

Khi tai ñoïng muû, coù theå coù caùc trieäu chöùng sau ñaây:  Giaûm thính löïc, khoù nghe. Ñaëc bieät laø treû coù theå coù

102

BEÄNH TREÛ EM

nhöõng luùc nghe ñöôïc toát hôn xen vôùi nhöõng luùc ñieác naëng.  Khoâng löu taâm ñeán vieäc hoïc vaø khaû naêng tieáp thu keùm. Raát hieám khi caûm giaùc ñau ôû tai laïi laø moät trong caùc trieäu chöùng. Vì theá, tình traïng thöôøng keùo daøi moät thôøi gian tröôùc khi ñöôïc phaùt hieän. Khi naøo caàn ñeán baùc só?

Neáu coù nghi ngôø veà vieäc treû bò ñoïng muû tai, caàn ñöa treû ñeán baùc só ngay. Baùc só coù theå seõ laøm gì?

Baùc só seõ duøng moät duïng cuï ñaëc bieät ñeå quan saùt beân trong tai. Vieäc chaån ñoaùn chuû yeáu laø loaïi tröø caùc nguyeân nhaân khaùc. Neáu khoâng phaùt hieän coù gì baát thöôøng, baùc só seõ tieán haønh vieäc kieåm tra thính löïc, ño ñoä rung cuûa maøng nhó... Neáu keát quaû kieåm tra laø bình thöôøng, baùc só seõ laäp laïi moät laàn kieåm tra nöõa sau 3 thaùng. Neáu so saùnh khoâng thaáy coù söï caûi thieän veà thính löïc, coù theå seõ phaûi tieán haønh vieäc gaây meâ vaø duøng kim tieâm ñeå ruùt chaát nhaày trong tai giöõa ra. Trong moät soá tröôøng hôïp, baùc só coù theå taïo moät loã treân maøng nhó vaø gaén moät oáng thoâng raát nhoû baèng plastic vaøo ñoù. OÁng thoâng naøy seõ töï rôi ra khoûi maøng nhó trong voøng töø 2 thaùng cho ñeán 2 naêm. Maøng nhó seõ lieàn laïi nhö cuõ trong voøng vaøi ba ngaøy sau khi oáng thoâng nhoû ñaõ rôi ra. Tieân löôïng

Khi treû lôùn leân, voøi Eustache cuõng lôùn roäng hôn, cho pheùp dòch nhaày deã thoaùt ra khoûi tai giöõa hôn. Thöôøng thì sau naêm 8 tuoåi, treû raát hieám khi bò ñoïng muû tai.

TÌM HIEÅU CAÙC BEÄNH THÖÔØNG GAËP

103

2. VIEÂM TAI GIÖÕA (OTITIS MEDIA) Laø nguyeân nhaân gaây ñau tai thöôøng gaëp ôû treû em. Vieâm tai giöõa thöôøng xuaát hieän ôû treû em döôùi 8 tuoåi. Ñaây thöôøng laø bieán chöùng cuûa moät tröôøng hôïp vieâm nhieãm phaàn treân cuûa ñöôøng hoâ haáp, chaúng haïn nhö khi bò caûm laïnh hoaëc vieâm haàu, vieâm amidan... Nguyeân nhaân

Vi khuaån hoaëc virus töø ñöôøng hoâ haáp laây lan ñeán voøi Eustache – moät oáng nhoû noái töø tai giöõa ñeán phaàn sau cuûa hoïng – laøm cho caùc moâ ôû tai giöõa bò vieâm vaø baét ñaàu tieát ra nhieàu dòch, ñoâi khi laø muû. Caùc chaát tieát naøy khoâng theå thoaùt ñi vì voøi Eustache ñaõ bò ngheõn do vieâm söng hoaëc do vieâm nhoùm moâ baïch huyeát V.A. (Xem muïc Suøi voøm hoïng.) Söï tích tuï caùc chaát tieát trong tai gaây ñau döõ doäi vì chuùng taïo aùp löïc leân maøng nhó, ñoâi khi coù theå laøm thuûng nhó. Trieäu chöùng

Ñau tai laø trieäu chöùng chính cuûa vieâm tai giöõa. Tuy nhieân, vôùi treû coøn ít thaùng tuoåi, vieäc xaùc ñònh choã ñau coù theå laø khoù khaên, nhaát laø khi ñau caû hai tai, vaø do ñoù caùc trieäu chöùng chuû yeáu seõ laø soát vaø noân möûa. Vôùi nhöõng treû lôùn hôn, caùc trieäu chöùng thöôøng gaëp laø:     

Thöùc giaác trong ñeâm vaø khoùc. Böùt röùt khoù chòu. Naém moät vaønh tai keùo ra, hoaëc chaø xaùt vaøo tai. Giaûm thính löïc, nghe khoâng roõ. Nöôùc chaûy ra töø trong tai, thöôøng keøm theo giaûm ñau tai nhöng cho thaáy laø maøng nhó ñaõ bò thuûng.

104

BEÄNH TREÛ EM

Khi naøo caàn ñeán baùc só?

Khi coù trieäu chöùng nghi ngôø laø vieâm tai giöõa, caàn ñöa treû ñeán baùc só trong voøng 24 giôø. Nhöng neáu treû ñau döõ doäi hoaëc vôùi treû coøn ít thaùng tuoåi, neân ñöa treû ñeán baùc só ngay. Gia ñình coù theå laøm gì? Trong khi chôø ñôïi baùc só, coù theå cho treû uoáng moät lieàu paracetamol daïng loûng ñeå giaûm ñau. Duøng khaên meàm boïc quanh moät chai ñöïng nöôùc noùng vaø cho treû ngoài aùp tai ñau vaøo ñoù, coù theå seõ giuùp treû thaáy deã chòu hôn. Tai bò ñau quay xuoáng cuõng giuùp cho chaát loûng trong tai coù theå chaûy ra deã daøng. Tuy nhieân, vôùi treû coøn ít thaùng tuoåi, khoâng neân duøng chai nöôùc noùng. Thay vì vaäy, duøng moät mieáng vaûi meàm aùp nheï vaøo tai bò ñau cuûa treû.

Naèm ôû tö theá thoâng thöôøng seõ laøm cho côn ñau tai caøng döõ doäi hôn. Neân ñaët treû ngoài töïa vaøo goái boâng ñaët treân gheá vaø aùp tai xuoáng moät chai nöôùc noùng ñaõ ñöôïc boïc kyõ trong nhöõng lôùp khaên meàm. Baùc só coù theå seõ laøm gì? Söû duïng moät duïng cuï chuyeân duøng, baùc só coù theå quan saùt kyõ ñöôïc beân trong tai ñeå chaån ñoaùn xaùc ñònh. Vieäc ñieàu trò coù theå seõ duøng ñeán khaùng sinh, vôùi hieäu quaû döï ñoaùn seõ laøm giaûm soát vaø giaûm ñau trong voøng 2 ngaøy. Neáu soát vaø ñau vaãn tieáp tuïc keùo daøi sang ngaøy thöù ba, baùc só coù theå seõ ñoåi sang duøng moät loaïi khaùng sinh khaùc.

Neáu treû taùi phaùt nhieàu ñôït vieâm tai giöõa, hoaëc neáu thính löïc khoâng toát hôn sau 3 thaùng keå töø laàn vieâm nhieãm cuoái cuøng, baùc só coù theå seõ tieán haønh vieäc kieåm tra thính löïc. Vieäc giaûm thính löïc keùo daøi hôn nöõa coù theå laø do tai ñoïng muû.

TÌM HIEÅU CAÙC BEÄNH THÖÔØNG GAËP

105

Baùc só coù theå seõ xem xeùt ñeán vieäc cho duøng khaùng sinh lieàu thaáp trong moät thôøi gian daøi neáu nhö treû bò vieâm tai giöõa lieân tuïc 3 laàn trong voøng 3 thaùng. Tieân löôïng

Sau ñieàu trò, ñoâi khi chaát loûng trong tai giöõa coù theå vaãn coøn vaø keùo daøi ñeán 3 thaùng sau, gaây giaûm thính löïc, khoù nghe. Veát thuûng maøng nhó neáu coù, thöôøng seõ laønh trong voøng moät tuaàn. Khi treû lôùn leân, voøi Eustache cuõng lôùn roäng hôn, cho pheùp chaát loûng ñi qua deã daøng hôn, nhôø ñoù maø ít coù nguy cô bò vieâm tai giöõa hôn. Thöôøng thì sau naêm 7 tuoåi hoaëc 8 tuoåi, treû raát hieám khi bò vieâm tai giöõa.

3. VIEÂM TAI NGOAØI (OTITIS EXTERNA) Coù nhieàu nguyeân nhaân gaây vieâm tai ngoaøi – trong thöïc teá thöôøng laø vieâm oáng tai ngoaøi – coù theå laø do nhieãm khuaån, cuõng coù theå do moät beänh cuûa da nhö vieâm da taêng tieát baõ nhôøn hoaëc chaøm dò öùng. Nguy cô nhieãm khuaån caøng gia taêng neáu laøn da nhaïy caûm cuûa oáng tai phaûi tieáp xuùc quaù laâu vôùi nöôùc, chaúng haïn nhö khi bôi loäi, hoaëc neáu lôùp maøng tai bò traày söôùt hay bò kích thích bôûi moät dò vaät, chaúng haïn nhö taêm boâng, hay raùy tai tai ñoùng laâu ngaøy bít chaët oáng tai. Treû bò vieâm tai ngoaøi thöôøng coù muû chaûy ra töø oáng tai. Ngay tröôùc khi ñöa treû ñeán baùc só, baïn khoâng neân laøm saïch muû, vì coù theå baùc só caàn xeùt nghieäm chaát muû naøy ñeå xaùc ñònh nguyeân nhaân gaây vieâm.

106

BEÄNH TREÛ EM

Trieäu chöùng

Khi bò vieâm tai ngoaøi, vaønh tai thöôøng trôû neân nhaïy caûm hôn khi chaïm vaøo. Tuy nhieân, nhöõng trieäu chöùng chuû yeáu thöôøng laø:  Ngöùa tai, thöôøng theo sau ñoù laø ñau tai.  Chaûy muû ra töø oáng tai, coù theå laø muû ñaëc vaø coù maøu traéng hoaëc hôi vaøng.  Giaûm thính löïc, neáu nhö raùy tai hoaëc muû trong tai laøm ngheõn oáng tai. Khi naøo caàn ñeán baùc só?

Khi treû coù caùc daáu hieäu ñau tai, chaûy muû tai hoaëc giaûm thính löïc, neân ñöa treû ñeán baùc só trong voøng 24 giôø. Baùc só coù theå seõ laøm gì?

Baùc só seõ quan saùt beân trong tai baèng moät duïng cuï ñaëc bieät. Neáu coù muû trong oáng tai, chaát muû naøy seõ ñöôïc mang ñi xeùt nghieäm. Neáu coù vaät laï trong tai hoaëc raùy tai nhieàu, baùc só seõ laáy ra vaø laøm saïch, sau ñoù laøm khoâ oáng tai. Coù theå seõ phaûi duøng ñeán thuoác khaùng sinh nhoû tai. Neáu caùc beänh da nhö chaøm dò öùng hoaëc vieâm da taêng tieát baõ nhôøn laø nguyeân nhaân ñaõ daãn ñeán vieâm tai ngoaøi, baùc só seõ cho duøng moät loaïi thuoác nhoû tai coù corticossteroid ñeå giaûm ngöùa vaø ñoä nhaïy caûm cuûa da. Gia ñình coù theå laøm gì?

Coù theå cho treû uoáng paracetamol ñuùng lieàu ñeå giaûm ñau tai. Duøng moät chai nöôùc noùng quaán khaên meàm chung quanh ñeå coù moät nhieät ñoä vöøa ñuû aám vaø cho treû aùp tai ñau vaøo, coù theå seõ giuùp treû thaáy deã chòu hôn.

TÌM HIEÅU CAÙC BEÄNH THÖÔØNG GAËP

107

Neáu treû ñang ñöôïc ñieàu trò vôùi thuoác nhoû tai, cho treû naèm vôùi tai ñau quay leân phía treân. Giöõ chaët ñaàu treû tröôùc khi nhoû thuoác vaøo, vaø ñeå treû tieáp tuïc naèm yeân moät hoaëc hai phuùt sau ñoù. Trong thôøi gian vieâm tai ngoaøi, traùnh khoâng cho treû bôi loäi. Giöõ khoâ tai bò ñau baèng caùch che tai laïi khi taém hoaëc goäi ñaàu. Tieân löôïng

Khi ñöôïc ñieàu trò toát baèng thuoác men, vieâm tai ngoaøi thöôøng seõ khoûi trong voøng 7 ñeán 10 ngaøy.

4. VIEÂM TAI TRONG (LABYRINTHITIS) Tai trong coù caùc tuùi chöùa ñaày chaát loûng coù quan heä ñeán vieäc giöõ thaêng baèng cô theå. Vieâm tai trong laø bieán chöùng cuûa moät beänh nhieãm virus vaø gaây ra traïng thaùi choùng maët, buoàn noân. Trieäu chöùng

Caùc trieäu chöùng cuûa vieâm tai trong xuaát hieän thaønh töøng ñôït, moãi ñôït keùo daøi khoaûng 5 ñeán 15 phuùt. Moãi ngaøy coù theå xaûy ra nhieàu ñôït, goàm caùc bieåu hieän nhö:  Choùng maët, coù caûm giaùc nhö taát caû moïi thöù chung quanh mình ñeàu quay troøn raát nhanh khoâng theå döøng laïi ñöôïc.  Khoâng theå ñöùng vöõng ñöôïc, töï nhieân teù ngaõ. Treû coù theå phaûi vòn vaøo töôøng hay baøn gheá môùi ñöùng leân ñöôïc.  Buoàn noân vaø noân möûa.

108

BEÄNH TREÛ EM

Khi naøo caàn ñeán baùc só?

Treû coù theå seõ raát lo laéng, hoát hoaûng vì traïng thaùi naøy. Neân ñöa treû ñeán baùc só ngay trong voøng 24 giôø keå töø khi xuaát hieän caùc trieäu chöùng. Baùc só coù theå seõ laøm gì?

Baùc só seõ khaùm tai vaø tìm hieåu veà nhöõng caên beänh gaàn ñaây cuûa treû ñeå coá gaéng xaùc ñònh nguyeân nhaân. Baùc só coù theå seõ cho duøng moät loaïi thuoác khaùng histamin ñeå laøm giaûm caùc trieäu chöùng noân möûa vaø choùng maët. Ngoaøi ra khoâng caàn baát cöù phöông thöùc ñieàu trò naøo khaùc. Tieân löôïng

Vieâm tai trong thöôøng seõ khoûi trong voøng 1 ñeán 3 tuaàn, nhöng cuõng coù nhöõng tröôøng hôïp keùo daøi nhieàu thaùng. Maëc duø caùc trieäu chöùng coù veû nhö raát nghieâm troïng vaø ñaùng sôï, nhöng beänh naøy khoâng ñeå laïi baát cöù thöông toån laâu daøi naøo.

5. CHAÁN THÖÔNG AÙP LÖÏC (BAROTRAUMA) Tình traïng xaûy ra khi voøi Eustache taïm thôøi bò ngheõn vaø maøng nhó caêng ra do söï thay ñoåi ñoät ngoät cuûa aùp suaát khoâng khí. Nguyeân nhaân thay ñoåi thöôøng gaëp nhaát laø khi ñi maùy bay. Nguyeân nhaân

Trong ñieàu kieän bình thöôøng, khoâng khí ñi qua voøi Eustache vaø duy trì aùp löïc caân baèng giöõa phaàn beân ngoaøi vaø beân trong tai giöõa. Khi maùy bay leân cao, aùp suaát khoâng khí trong maùy bay giaûm xuoáng, vaø do ñoù aùp suaát beân trong tai giöõa cuõng giaûm xuoáng. Khi maùy bay haï xuoáng

TÌM HIEÅU CAÙC BEÄNH THÖÔØNG GAËP

109

thaáp, aùp suaát khoâng khí ñoät ngoät gia taêng beân ngoaøi tai giöõa, laøm cho voøi Eustache bò ñoùng laïi vaø maøng nhó bò ñaåy maïnh vaøo phía trong. Nhöõng beänh nhieãm khuaån ôû phaàn treân ñöôøng hoâ haáp, chaúng haïn nhö caûm laïnh, vieâm muõi dò öùng hay vieâm tai giöõa... caøng laøm cho hieän töôïng chaán thöông aùp löïc caøng deã xaûy ra hôn. Trieäu chöùng

Caùc trieäu chöùng cuûa chaán thöông khí laø:  Ñau nhoùi, khi maøng nhó bò ñaåy caêng vaøo.  Giaûm thính löïc.  UØ tai. Caùc trieäu chöùng thöôøng seõ töï maát ñi trong voøng 3 ñeán 5 giôø maø khoâng caàn phaûi ñieàu trò gì. Coù theå duøng paracetamol ñeå giaûm ñau tai. Chaán thöông aùp löïc thöôøng khoâng ñeå laïi toån thöông naøo. Laøm sao ñeå ngaên ngöøa?

Khi treû bò caûm laïnh hoaëc caùc beänh nhieãm khuaån khaùc ôû phaàn treân ñöôøng hoâ haáp, hoaëc vieâm tai, vieâm muõi dò öùng, khoâng neân cho treû ñi maùy bay. Ñeå ngaên ngöøa chaán thöông khí, cho treû nhai keïo khi maùy bay saép haï caùnh. Neáu treû coøn buù, coù theå cho treû buù vaøo luùc maùy bay saép haï caùnh. Cöû ñoäng buù nuùt hoaëc nhai nuoát seõ giuùp môû thoâng voøi Eustache vaø do ñoù khoâng khí coù theå traøn vaøo tai trong, laøm caân baèng aùp löïc vôùi tai ngoaøi. Vôùi treû lôùn tuoåi hôn, coù theå daïy cho treû thao taùc Valsalva nhö ñöôïc moâ taû döôùi ñaây.

110

BEÄNH TREÛ EM

Thao taùc Valsalva Khi baét ñaàu caûm thaáy aùp löïc thay ñoåi trong tai khi maùy bay haï xuoáng thaáp, duøng tay bòt muõi laïi vaø ngaäm kín mieäng trong khi coá söùc thôû hôi ra. Thao taùc naøy giuùp khoâng khí ñöôïc ñaåy ngöôïc vaøo tai giöõa vaø laøm caân baèng aùp löïc vôùi tai ngoaøi.

II. CAÙC BEÄNH ÔÛ MAÉT Nhieãm khuaån hoaëc nhieãm virus ôû caùc phaàn khaùc nhau cuûa maét raát thöôøng gaëp vôùi treû em coøn nhoû tuoåi. Caùc beänh ôû maét cuûa treû em thöôøng ít khi nghieâm troïng, nhöng vieäc phaùt hieän vaø ñieàu trò kòp thôøi giuùp ngaên ngöøa ñöôïc nhöõng thöông toån laâu daøi veà sau. Treû thöôøng seõ coù khaû naêng mieãn nhieãm vôùi nhieàu loaïi virus thoâng thöôøng khi ñaõ ñöôïc 7 hoaëc 8 tuoåi, neân caùc beänh nhieãm virus seõ ít xaûy ra hôn. Tuy nhieân, ñeå ñaûm baûo söï phaùt trieån thò löïc bình thöôøng, vieäc ñieàu trò kòp thôøi taát caû nhöõng vaán ñeà baát thöôøng ôû maét laø voâ cuøng quan troïng.

1. LAÙC MAÉT Laùc maét – hay leù maét – laø tình traïng höôùng nhìn cuûa moät trong hai maét khoâng ñöôïc bình thöôøng, bò leäch ñi so vôùi maét coøn laïi. Treû em raát thöôøng bò laùc maét töø khi sinh ra cho ñeán 2 hay 4 thaùng tuoåi vaø ñieàu naøy khoâng ñaùng lo ngaïi. Tuy nhieân, tröôøng hôïp laùc maét xuaát hieän sau 4 thaùng tuoåi hoaëc laùc maét keùo daøi ñöôïc xem laø baát thöôøng. Nguyeân nhaân

Treû sô sinh laùc maét laø do cô cheá ñieàu phoái hai maét chöa phaùt trieån ñaày ñuû. Treû lôùn leân môùi bò laùc maét thöôøng laø

TÌM HIEÅU CAÙC BEÄNH THÖÔØNG GAËP

111

do taät vieãn thò nghieâm troïng laøm cho maét phaûi ñieàu tieát quaù maïnh khi nhìn gaàn, do ñoù maø moät trong hai maét bò leäch veà phía trong. Laùc maét cuõng coù theå do söï khuùc xaï khoâng caân baèng, laøm cho hai maét nhìn thaáy nhöõng hình aûnh khoâng gioáng nhau. Ñeå xöû lyù tình traïng nhìn ñoâi naøy, hình aûnh cuûa maét yeáu hôn seõ bò naõo laøm môø ñi vaø do ñoù maét naøy keùm phaùt trieån, khoâng ñöôïc ñieàu khieån chính xaùc. Trieäu chöùng

Caùc bieåu hieän cuûa laùc maét laø:  Khi treû nhìn thaúng vaøo moät ñoái töôïng ôû phía tröôùc, moät trong hai maét chuyeån ñoäng quaù xa ra phía ngoaøi (laùc maét phaân kyø) hoaëc vaøo phía trong (laùc maét hoäi tuï), ñoâi khi cuõng coù theå laø höôùng leân cao hoaëc xuoáng thaáp hôn (laùc maét chieàu doïc) so vôùi maét bình thöôøng.  Giaûm thò löïc ôû maét bò laùc.  Môø maét hoaëc cuøng luùc nhìn thaáy hai hình aûnh cuûa moät vaät. Treû thöôøng phaûn öùng vôùi tình traïng naøy baèng caùch nheo moät maét hoaëc duøng tay che maét bò laùc ñi. Bieán chöùng

Khi maét ñoàng thôøi nhìn thaáy hai hình aûnh cuûa moät vaät, naõo seõ phaûn öùng baèng caùch loaïi boû hình aûnh cuûa maét yeáu hôn. Do khoâng ñöôïc duøng ñeán, thò löïc cuûa maét naøy seõ yeáu daàn ñi. Khi naøo caàn ñeán baùc só?

Neáu treû baét ñaàu bò laùc maét sau 4 thaùng tuoåi, hoaëc khi bò laùc maét töø sô sinh nhöng keùo daøi ñeán sau 4 thaùng tuoåi, caàn ñöa treû ñeán baùc só.

112

BEÄNH TREÛ EM

Baùc só coù theå seõ laøm gì?

Tröôùc heát baùc só caàn kieåm tra thò löïc cuûa treû. Tuøy theo nguyeân nhaân ñöôïc xaùc ñònh maø vieäc ñieàu trò coù theå khaùc nhau. Neáu nguyeân nhaân laø moät trong caùc taät khuùc xaï, chaúng haïn nhö taät vieãn thò, treû seõ ñöôïc cho mang kính ñeå ñieàu chænh. Ñoâi khi, maét bình thöôøng coù theå bò che laïi ñeå buoäc maét bò laùc phaûi hoaït ñoäng, giuùp cho thò löïc phaùt trieån caân ñoái giöõa hai maét. Trong moät soá tröôøng hôïp khaùc, maét bò laùc coù theå ñöôïc ñieàu chænh baèng phaãu thuaät. Tieân löôïng

Neáu vieäc ñieàu trò ñöôïc tieán haønh sôùm ngay sau khi hieän töôïng laùc maét xuaát hieän, thò löïc cuûa treû seõ phaùt trieån bình thöôøng.

2. CAÙC TAÄT KHUÙC XAÏ ÔÛ MAÉT Nhöõng vaán ñeà baát thöôøng trong cô cheá taäp trung vaøo ñieåm nhìn cuûa maét ñöôïc goïi chung laø caùc taät khuùc xaï. Coù 3 loaïi taät khuùc xaï, ñeàu coù taùc duïng laøm cho maét bò môø ñi ñeán moät möùc ñoä naøo ñoù. Ba taät khuùc xaï naøy laø caän thò, vieãn thò vaø loaïn thò, ñeàu coù khuynh höôùng di truyeàn trong gia ñình. Vieãn thò vaø loaïn thò thöôøng phaùt hieän ngay töø nhoû, trong khi caän thò thöôøng chæ boäc loä roõ khi ñeán tuoåi daäy thì, cho duø coù theå ñaõ baét ñaàu phaùt trieån tröôùc ñoù vaøi ba naêm. Nguyeân nhaân

Caän thò vaø vieãn thò ñeàu do nôi moái quan heä khoâng thích hôïp giöõa chieàu daøi cuûa nhaõn caàu vaø khaû naêng hoäi tuï cuûa giaùc maïc (phaàn phía tröôùc cuûa maét).

TÌM HIEÅU CAÙC BEÄNH THÖÔØNG GAËP

113

Ñeå maét coù theå nhìn roõ vaät, hình aûnh phaûi ñöôïc hoäi tuï ngay treân voõng maïc. Tuy nhieân, khi bò caän thò thì hình aûnh cuûa nhöõng vaät ôû xa ñöôïc hoäi tuï ôû phía tröôùc voõng maïc neân maét nhìn thaáy vaät aáy môø ñi, khoâng roõ. Ngöôïc laïi, khi bò vieãn thò thì hình aûnh cuûa vaät hoäi tuï phía sau voõng maïc, thay vì laø ngay treân ñoù. Tuy nhieân, treû em bò vieãn thò nheï vaãn coù theå nhìn roõ moïi vaät nhôø vaøo cô cheá ñieàu tieát cuûa maét raát maïnh, coù theå ñöa ñieåm hoäi tuï veà phía tröôùc ñeå hieän ñuùng treân voõng maïc. Loaïn thò xaûy ra khi ñoä cong cuûa giaùc maïc khoâng ñeàu, laøm cho hình aûnh caùc phaàn khaùc nhau cuûa vaät nhìn khoâng ñöôïc hoäi tuï ñoàng thôøi treân voõng maïc. Chaúng haïn nhö, nhöõng ñöôøng naèm ngang coù theå hieän roõ treân voõng maïc trong khi nhöõng ñöôøng doïc raát môø. So saùnh caùc taät khuùc xaï ôû maét Maét bình thöôøng Hình daïng cuûa nhaõn caàu vaø khaû naêng hoäi tuï cuûa giaùc maïc töông öùng vôùi nhau moät caùch chính xaùc ñeå hình aûnh cuûa vaät theå hieän ra ñuùng treân voõng maïc. Nhôø ñoù maét nhìn ñöôïc roõ raøng. Maét caän thò Nhaõn caàu coù kích thöôùc quaù daøi vaø khaû naêng hoäi tuï cuûa giaùc maïc vôùi ñoä cong gaáp laø quaù lôùn, hình aûnh cuûa vaät theå hieän ra phía tröôùc voõng maïc neân khoâng ñöôïc nhìn roõ. Maét vieãn thò Nhaõn caàu coù kích thöôùc quaù ngaén vaø khaû naêng hoäi tuï cuûa giaùc maïc hôi phaúng laø quaù yeáu, hình aûnh cuûa vaät theå hieän ra phía sau voõng maïc neân khoâng ñöôïc nhìn roõ.

114

BEÄNH TREÛ EM

Trieäu chöùng

Khi bò caän thò hay loaïn thò, coù theå baûn thaân treû khoâng nhaän ra ñieàu ñoù vaø khoâng thaáy coù gì baát oån. Tuy nhieân, baïn coù theå quan saùt thaáy caùc daáu hieäu sau ñaây:  Treû thöôøng ngoài quaù gaàn khi xem ti-vi.  Khaû naêng hoïc hoûi ôû tröôøng keùm, coù theå toû ra khoâng quan taâm ñeán vieäc hoïc. Ñieàu naøy laø do treû khoâng coù khaû naêng nhìn roõ nhöõng gì dieãn ra trong lôùp hoïc, nhaát laø treân baûng ñen vaø treân buïc giaûng.  Than phieàn veà vieäc khoâng nhìn roõ ñöôïc nhöõng vaät ôû xa. Neáu treû bò vieãn thò, coù theå seõ coù caùc daáu hieäu:  Phaùt trieån taät laùc maét.  Than phieàn veà vieäc khoâng nhìn roõ ñöôïc nhöõng vaät ôû gaàn. Khi naøo caàn ñeán baùc só?

Neáu nghi ngôø treû bò moät trong caùc taät khuùc xaï, neân ñöa treû ñeán baùc só. Baùc só coù theå seõ laøm gì?

Baùc só seõ tieán haønh vieäc kieåm tra thò löïc cuûa töøng maét. Caùc phöông phaùp kieåm tra thò löïc raát ña daïng, tuøy thuoäc vaøo ñoä tuoåi vaø khaû naêng phaân bieät cuûa treû, coù theå laø baûng chöõ caùi, hoaëc caùc hình aûnh quen thuoäc vôùi treû... Vôùi nhöõng treû quaù nhoû, coù theå seõ phaûi duøng ñeán moät khuùc xaï keá ñeå xaùc ñònh ñöôøng ñi cuûa aùnh saùng vaøo maét vaø ñöôïc phaûn chieáu bôûi voõng maïc. Moät khi coù theå ñaùnh giaù chính xaùc thò löïc cuûa treû seõ coù theå ñaùnh giaù ñöôïc möùc ñoä nghieâm troïng cuûa taät khuùc

TÌM HIEÅU CAÙC BEÄNH THÖÔØNG GAËP

115

xaï. Vì theá, ñeå ñaûm baûo coù theå ñaùnh giaù chính xaùc thò löïc, baùc só coù theå seõ duøng thuoác nhoû maét atropin ñeå taïm thôøi voâ hieäu hoùa cô cheá ñieàu tieát cuûa maét. Sau ñoù, treû ñöôïc thöû qua caùc loaïi kính khaùc nhau ñeå xaùc ñònh xem vôùi loaïi kính naøo thì coù theå nhìn roõ nhaát. Tieân löôïng

Trong haàu heát caùc tröôøng hôïp, caùc taät khuùc xaï thöôøng seõ khoâng tieáp tuïc gia taêng moät khi cô theå ñaõ phaùt trieån hoaøn chænh. Tuy nhieân, do khaû naêng ñieàu tieát cuûa cô theå ngaøy caøng giaûm ñi so vôùi tuoåi taùc neân nhöõng tröôøng hôïp vieãn thò khoâng gaây aûnh höôûng gì ñaùng keå luùc treû laïi coù theå boäc loä roõ vaøo ñoä tuoåi trung nieân.

3. BEÄNH ÔÛ MI MAÉT Chaép vaø vieâm mí maét laø nhöõng beänh thöôøng gaëp nhaát ôû mi maét cuûa treû em. Chaép laø nhöõng choã söng phoàng coù boïng muû naèm döôùi chaân loâng mi. Vieâm mí maét laø tình traïng vieâm nhieãm ngoaøi ñöôøng vieàn cuûa mi maét. Maëc duø gaây khoù chòu, nhöng caùc beänh naøy khoâng nghieâm troïng laém. a. CHAÉP (STYES)

Chaép thöôøng gaây ra do nhieãm khuaån, nhöng ñoâi khi cuõng xuaát hieän nhö moät bieán chöùng cuûa vieâm mí maét. Trieäu chöùng

Caùc trieäu chöùng chính cuûa chaép laø:  Ñoám muû vaøng ñöôïc nhìn thaáy treân mi maét, döôùi chaân loâng mi.

116

BEÄNH TREÛ EM

 Vieâm söng mi maét ôû vuøng da bao quanh ñoám muû.  Ñau hoaëc raát nhaïy caûm khi sôø vaøo. Gia ñình coù theå laøm gì? Moãi giôø ñoàng hoà duøng moät mieáng vaûi thaám nöôùc aám vaét raùo aùp vaøo choã ñau khoaûng 20 phuùt, coù theå giuùp treû deã chòu hôn, cuõng giuùp cho muû thoaùt ra vaø laøm chaép mau laønh hôn. Traùnh khoâng sôø vaøo chaép vì coù theå laøm cho vi khuaån lan ra deã daøng hôn. Khi naøo caàn ñeán baùc só?

Khi chaép thöôøng xuyeân xaûy ra nhieàu laàn hoaëc keùo daøi, neân ñöa treû ñeán baùc só. Baùc só coù theå seõ laøm gì?

Baùc só coù theå seõ cho duøng thuoác nhoû maét coù khaùng sinh ñeå ñieàu trò. Thuoác cuõng ñöôïc duøng ñeå ngaên ngöøa taùi phaùt. Khi chaép toûa lan hoaëc chaép quaù lôùn, coù theå caàn phaûi phaãu thuaät ñeå ñieàu trò. Phaãu thuaät ñöôïc tieán haønh sau khi gaây teâ taïi choã. Tieân löôïng

Chaép nheï thöôøng töï khoûi trong voøng vaøi ba ngaøy maø khoâng caàn ñieàu trò. Nhöõng tröôøng hôïp naëng phaûi duøng khaùng sinh ñieàu trò cuõng thöôøng khoûi trong voøng moät tuaàn, keå caû caùc tröôøng hôïp phaûi phaãu thuaät. Chaép khoâng ñeå laïi thöông toån laâu daøi naøo cho maét. b. VIEÂM MÍ MAÉT (BLEPHARITIS)

Trong nhieàu tröôøng hôïp, vieâm mí maét thöôøng ñi keøm vôùi gaàu treân da ñaàu. Vieâm mí maét thöôøng xuaát hieän nhieàu

TÌM HIEÅU CAÙC BEÄNH THÖÔØNG GAËP

117

nhaát ôû nhöõng treû bò vieâm da taêng tieát baõ nhôøn. Nhöõng tröôøng hôïp ít gaëp hôn laø vieâm mí maét do nhieãm vi khuaån hoaëc virus. Trieäu chöùng

Caùc trieäu chöùng chính cuûa vieâm mí maét laø:  Mí maét ñoû, coù caûm giaùc ngöùa vaø boûng raùt.  Ñoùng vaûy ôû bôø mi. Khi vieâm mí maét do chöùng vieâm da taêng tieát baõ nhôøn, vaûy coù maøu vaøng vaø trôn nhôùt.  Ñoâi khi loâng mi moïc leäch höôùng hoaëc ruïng maát. Nhöõng tröôøng hôïp vieâm mí maét do nhieãm khuaån ñoâi khi coù theå keøm theo vôùi vieâm keát maïc. Khi naøo caàn ñeán baùc só?

Neáu coù trieäu chöùng nghi ngôø treû bò vieâm mí maét, neân ñöa treû ñeán baùc só. Baùc só coù theå seõ laøm gì?

Baùc só caàn chaån ñoaùn xaùc ñònh nguyeân nhaân, ñoâi khi caàn xeùt nghieäm beänh phaåm. Neáu xaùc ñònh laø vieâm mí maét do nhieãm khuaån, baùc só seõ cho duøng thuoác nhoû maét coù khaùng sinh. Beänh seõ khoûi trong voøng 2 tuaàn sau khi duøng thuoác, nhöng caàn tieáp tuïc duøng thuoác trong 2 tuaàn nöõa ñeå ngaên ngöøa taùi phaùt. Gia ñình coù theå laøm gì?

Thöôøng xuyeân laøm saïch mí maét baèng moät mieáng boâng goøn thaám nöôùc soâi ñeå nguoäi. Neáu duøng thuoác theo toa baùc só, chæ nhoû thuoác sau khi ñaõ laøm saïch mí maét.

118

BEÄNH TREÛ EM

Tieân löôïng

Vieâm mí maét do vieâm da taêng tieát baõ nhôøn coù khuynh höôùng keùo daøi. Trò gaàu treân da ñaàu coù theå giuùp ngaên caûn söï boäc phaùt cuûa beänh.

4. VIEÂM MOÁNG MAÉT (IRITIS) Vieâm moáng maét laø töø chæ chung tình traïng vieâm nhieãm cuûa moáng maét vaø cô voøng bao quanh noù. Vieâm moáng maét hieám khi laø vaán ñeà nghieâm troïng ôû treû em, nhöng rieâng vôùi nhöõng treû bò vieâm khôùp maïn tính tuoåi treû thì vieâm moáng maét coù theå keùo daøi hoaëc thöôøng xuyeân taùi phaùt. Trieäu chöùng

Vieâm moáng maét coù theå aûnh höôûng ñeán moät maét hoaëc cuøng luùc caû hai maét, vôùi caùc trieäu chöùng nhö:  Ñau maét, coù theå töø caûm giaùc ñau aâm æ cho ñeán ñau döõ doäi.  Troøng traéng cuûa maét bò ñoû, nhaát laø phaàn vieàn quanh moáng maét.  Raát nhaïy caûm vôùi aùnh saùng.  Môø maét.  Moáng maét söng, ñoåi maøu troâng coù veû xaùm ñuïc.  Ñoàng töû (con ngöôi) bieán daïng khaùc thöôøng, nhoû hôn so vôùi ôû maét khoâng bò vieâm.  Chaûy nöôùc maét. Khi naøo caàn ñeán baùc só?

Neáu caùc trieäu chöùng cho thaáy coù theå treû bò vieâm moáng maét, neân ñöa treû ñeán baùc só ngay.

TÌM HIEÅU CAÙC BEÄNH THÖÔØNG GAËP

119

Baùc só coù theå seõ laøm gì?

Sau khi chaån ñoaùn xaùc ñònh, baùc só coù theå seõ cho duøng thuoác nhoû maét chöùa corticosteroid ñeå giaûm vieâm söng. Gia ñình coù theå laøm gì?

Duøng moät mieáng boâng goøn thaám nöôùc soâi ñeå nguoäi vöøa phaûi – vôùi nhieät ñoä hôi aám – ñeå aùp vaøo maét bò ñau seõ giuùp treû thaáy deã chòu hôn. Tieân löôïng

Neáu phaùt hieän vaø ñieàu trò kòp thôøi, vieâm moáng maét thöôøng seõ khoûi trong voøng 1 ñeán 2 tuaàn vaø khoâng ñeå laïi thöông toån. Neáu khoâng ñöôïc ñieàu trò toát hoaëc do moät taùc nhaân naøo khaùc, vieâm moáng maét keùo daøi hoaëc taùi phaùt nhieàu laàn coù theå gaây thöông toån khoâng hoài phuïc ñoái vôùi thò löïc.

5. VIEÂM KEÁT MAÏC (CONJUNCTIVITIS) Keát maïc laø lôùp maøng trong suoát phuû beân ngoaøi cuûng maïc (troøng traéng maét) vaø loùt ôû maët trong cuûa mí maét. Treû sô sinh thöôøng bò vieâm keát maïc do tieáp xuùc vôùi moät loaïi vi khuaån vaãn hieän dieän bình thöôøng trong cô theå ngöôøi meï. Hieám gaëp hôn, treû coù theå bò vieâm keát maïc do nhieãm nhöõng vi khuaån nguy hieåm khi ngöôøi meï bò beänh laäu, muïn roäp vuøng sinh duïc, nhieãm vi khuaån Chlamydia. ÔÛ nhöõng treû lôùn hôn, nguyeân nhaân thöôøng gaëp nhaát gaây vieâm keát maïc laø nhieãm virus. Vieâm keát maïc cuõng coù theå laø moät trieäu chöùng cuûa vieâm muõi dò öùng theo muøa, goïi laø vieâm keát maïc dò öùng.

120

BEÄNH TREÛ EM

Trieäu chöùng

Caùc trieäu chöùng coù theå xuaát hieän ôû moät hoaëc caû hai maét, bao goàm:  Troøng traéng cuûa maét vaø beân trong mí maét chuyeån sang maøu ñoû.  Maét ngöùa vaø khoù chòu.  Neáu laø vieâm keát maïc do nhieãm khuaån, seõ coù muû maøu vaøng chaûy ra töø khoùe maét vaø treân caùc loâng mi. Muû nhieàu laøm mi maét dính laïi vaø treû gaàn nhö khoâng theå môû maét ra vaøo buoåi saùng khi môùi thöùc daäy.  Neáu laø vieâm keát maïc do dò öùng, mi maét söng leân vaø coù nöôùc trong chaûy ra töø maét. Khi naøo caàn ñeán baùc só?

Vieâm keát maïc ôû treû sô sinh seõ ñöôïc phaùt hieän vaø ñieàu trò ngay sau khi sinh. Tuy nhieân, trong moät soá tröôøng hôïp caùc trieäu chöùng khoâng boäc loä cho ñeán nhieàu tuaàn sau ñoù. Neáu thaáy caùc trieäu chöùng xuaát hieän, caàn ñöa treû ñeán baùc só ngay. Vieâm keát maïc thöôøng khoâng nghieâm troïng, nhöng caàn coù söï xaùc ñònh cuûa baùc só ñeå chaéc chaén laø khoâng rôi vaøo nhöõng tröôøng hôïp nghieâm troïng khaùc. Baùc só coù theå seõ laøm gì?

Vieâm keát maïc do vi khuaån ñöôïc ñieàu trò baèng thuoác nhoû maét coù khaùng sinh, vaø thöôøng seõ khoûi trong voøng moät tuaàn. Khaùng sinh daïng uoáng vaø tieâm tónh maïch coù theå ñöôïc duøng trong nhöõng tröôøng hôïp nghieâm troïng hôn, vaø coù theå phaûi maát ñeán 6 tuaàn môùi thuyeân giaûm. Vieâm keát maïc do virus thöôøng töï khoûi khoâng caàn ñieàu trò trong voøng moät tuaàn.

TÌM HIEÅU CAÙC BEÄNH THÖÔØNG GAËP

121

Ñeå giaûm nheï caùc trieäu chöùng khoù chòu khi vieâm keát maïc dò öùng, coù theå baùc só seõ cho duøng thuoác nhoû maét coù taùc duïng khaùng vieâm. Gia ñình coù theå laøm gì?

Thöôøng xuyeân laøm saïch maét cho treû vôùi boâng goøn thaám nöôùc soâi ñeå nguoäi. Ñeå ngaên ngöøa söï laây lan cuûa vi khuaån, löu yù röûa tay saïch sau moãi laàn tieáp xuùc vôùi maét beänh. Khaên maët, khaên taém cuûa treû khoâng ñöôïc duøng chung vôùi nhöõng treû khaùc. Vi khuaån gaây vieâm keát maïc raát deã laây lan. Tieân löôïng

Vôùi vieâm keát maïc ôû treû sô sinh, vieäc ñieàu trò toát seõ giuùp treû khoâi phuïc hoaøn toaøn. Vôùi caùc treû lôùn hôn, caùc loaïi vieâm keát maïc ñeàu khoâng gaây thöông toån laâu daøi cho thò löïc.

6. TAÉC OÁNG LEÄ (BLOCKED TEAR DUCT) OÁng leä laø hai oáng nhoû coù chöùc naêng daãn löôïng nöôùc maét thöøa töø maét xuoáng muõi. Caùc tuyeán leä thöôøng xuyeân tieát ra nöôùc maét ñeå laøm aåm giaùc maïc vaø keát maïc, cuõng nhö ñeå röûa troâi caùc dò vaät rôi vaøo maét. Khi löôïng nöôùc maét nhieàu hôn möùc caàn thieát, noù seõ theo caùc oáng leä ñi xuoáng beân trong hoác muõi. Ñoâi khi, moät hoaëc caû hai oáng leä bò taéc ngheõn vaøo luùc treû sinh ra, do xaùc cuûa caùc teá baøo cheát, do ñoù nöôùc maét khoâng theå chaûy heát ñi. Keát quaû laø maét treû seõ lieân tuïc chaûy nöôùc. Trieäu chöùng

Caùc trieäu chöùng khi taéc oáng leä laø:

122

BEÄNH TREÛ EM

 Treû lieân tuïc chaûy nöôùc maét, ngay caû khi khoâng khoùc.  Neáu coù nhieãm khuaån – nhöng raát hieám gaëp – seõ coù muû ôû khoùe maét vaø muõi söng leân ôû phaàn ngay döôùi khoùe maét phía trong. Khi naøo caàn ñeán baùc só?

Trong haàu heát caùc tröôøng hôïp, taéc oáng leä seõ töï môû thoâng vaøo luùc treû ñöôïc 1 tuoåi. Tuy nhieân, neáu ñöôïc ñieàu trò thì oáng leä seõ ñöôïc laøm thoâng sôùm hôn. Vì theá, neân ñöa treû ñeán baùc só neáu thaáy treû lieân tuïc chaûy nöôùc maét. Ñaëc bieät neáu coù daáu hieäu nhieãm khuaån, caàn ñöa treû ñeán baùc só trong voøng 24 giôø. Baùc só coù theå seõ laøm gì?

Baùc só seõ chaån ñoaùn loaïi tröø tröôøng hôïp nhieãm khuaån. Sau ñoù seõ höôùng daãn caùch chaø xaùt ñeå laøm thoâng oáng leä. Neáu phaùt hieän coù nhieãm khuaån, baùc só seõ cho duøng thuoác nhoû maét coù khaùng sinh. Thöôøng laø trong moät tuaàn thì caùc daáu hieäu nhieãm khuaån seõ maát ñi, nhöng caàn ñeán baùc só ñeå xaùc ñònh chaéc chaén. Sau ñoù coù theå baét ñaàu vieäc laøm thoâng oáng leä. Nhöõng tröôøng hôïp ñaëc bieät maø oáng leä khoâng môû thoâng sau khi ñöôïc chaø xaùt, cuõng khoâng töï môû thoâng khi treû ñaõ ñöôïc 1 tuoåi, coù theå seõ caàn ñöôïc can thieäp baèng phaãu thuaät. Sau khi gaây meâ, baùc só seõ laøm thoâng oáng leä baèng moät que thoâng nhoû. Gia ñình coù theå laøm gì?

Laøm thoâng oáng leä theo caùc chæ daãn döôùi ñaây. Sau khi röûa saïch tay, duøng ngoùn tay troû ñaët vaøo vò trí phaàn treân

123

TÌM HIEÅU CAÙC BEÄNH THÖÔØNG GAËP

cuûa oáng leä – ngay döôùi khoùe maét phía trong – vaø aán nheï vaøo roài chaø xaùt theo voøng troøn. Thao taùc naøy caàn thöïc hieän moãi ngaøy 3 hoaëc 4 laàn vaø keùo daøi trong khoaûng 1 ñeán 2 tuaàn, coù theå giuùp cho tuyeán leä ñöôïc môû thoâng. Hình 71.

Vò trí oáng leä

tuyeán leä duøng ngoùn tay chaø xaùt vaøo ñaây

cô

oáng leä

Tieân löôïng

Khi tuyeán leä ñöôïc môû thoâng, treû seõ khoâng coøn thöôøng xuyeân chaûy nöôùc maét vaø cuõng ít coù nguy cô nhieãm khuaån hôn.

III. CAÙC VAÁN ÑEÀ VEÀ RAÊNG MIEÄNG Treû em duøng mieäng nhö moät phöông tieän ñeå tieáp xuùc thaêm doø moïi thöù trong theá giôùi beân ngoaøi. Haàu heát caùc em beù ñeàu coù khuynh höôùng ñöa nhöõng vaät laï môùi nhìn thaáy laàn ñaàu tieân vaøo mieäng ñeå caén thöû. Ñieàu naøy ñaëc

124

BEÄNH TREÛ EM

bieät deã daøng gaây ra caùc tröôøng hôïp nhieãm khuaån. Bôûi vì trong khi haàu heát caùc phaàn khaùc cuûa cô theå ñeàu ñöôïc baûo veä toát bôûi laøn da, thì rieâng ôû mieäng laïi raát deã daøng nhieãm khuaån: löôõi vaø lôùp nieâm maïc trong mieäng ñeàu raát maûnh mai deã bò traày xöôùt, toån thöông khi treû caén vaøo nhöõng vaät cöùng, saéc, vaø cuõng deã nhieãm khuaån hôn nhieàu so vôùi nhöõng tieáp xuùc ngoaøi da. Maët khaùc, cho duø haøm raêng söõa seõ ñöôïc thay theá hoaøn toaøn baèng raêng tröôûng thaønh baét ñaàu moïc töø naêm 6 tuoåi, nhöng vieäc chaêm soùc raêng söõa vaãn ñaëc bieät quan troïng ñeå coù theå traùnh ñöôïc nhöõng vaán ñeà veà raêng vaø nöôùu raêng (lôïi).

1. SAÂU RAÊNG (DENTAL CARIES) Tröôùc ñaây, saâu raêng laø beänh phoå bieán nhaát ôû treû em. Tuy nhieân, trong khoaûng 15 naêm qua, möùc ñoä phoå bieán cuõng nhö tính chaát nghieâm troïng cuûa beänh naøy ñaõ giaûm maïnh ñaùng keå, chuû yeáu coù theå laø nhôø vaøo vieäc söû duïng flour trong kem ñaùnh raêng. Tuy nhieân, hieän nay saâu raêng ñang coù khuynh höôùng gia taêng trôû laïi ôû moät soá vuøng treân theá giôùi, nhaát laø taïi caùc nöôùc ngheøo. Nghieân cöùu cho thaáy söï gia taêng trôû laïi cuûa saâu raêng coù theå laø do vieäc tieâu thuï quaù nhieàu caùc thöùc aên vaø thöùc uoáng ngoït. Nguyeân nhaân

Saâu raêng gaây ra do hoaït ñoäng cuûa vi khuaån soáng trong böïa raêng. Vi khuaån caàn söû duïng caùc thaønh phaàn trong thöùc aên ñeå taïo ra naêng löôïng (chuû yeáu laø caùc loaïi ñöôøng). Ñeå phaân huûy thöùc aên, vi khuaån taïo ra caùc loaïi acid. Nhöõng acid naøy naèm trong böïa raêng neân tieáp xuùc vôùi men raêng. Hieän töôïng khöû khoaùng xaûy ra laøm cho men raêng bò khöû maát calcium vaø phosphate. Neáu quaù trình naøy khoâng ñöôïc

TÌM HIEÅU CAÙC BEÄNH THÖÔØNG GAËP

125

phaùt hieän vaø ngaên chaën, lôùp men raêng, vaø sau ñoù laø ngaø raêng beân trong, seõ daàn daàn bò phaù huûy. Neáu ñeán giai ñoaïn naøy saâu raêng vaãn khoâng ñöôïc ñieàu trò, phaàn tuûy raêng ôû giöõa raêng coù theå cuõng seõ bò nhieãm khuaån, laøm toån thöông vónh vieãn caùc daây thaàn kinh vaø maïch maùu beân trong ñoù. Trieäu chöùng

Giai ñoaïn ñaàu cuûa saâu raêng thöôøng khoâng gaây ra trieäu chöùng gì. Khi raêng saâu ñaõ hình thaønh, caùc trieäu chöùng sau ñaây xuaát hieän:  Raêng nhaïy caûm vôùi nhieät ñoä thöùc aên noùng, laïnh, thöùc aên ngoït, hoaëc caùc chaát loûng.  Khi ñaõ phaùt trieån nghieâm troïng, raêng chuyeån sang maøu naâu, coù loã hoãng nhìn thaáy ñöôïc treân beà maët men raêng vaø coù theå gaây ñau döõ doäi. Khi naøo caàn ñeán nha só?

Neân ñöa treû ñeán nha só ñònh kyø moãi naêm moät laàn. Neáu phaùt hieän coù caùc daáu hieäu cuûa saâu raêng, caàn ñöa treû ñeán nha só ngay. Nha só coù theå seõ laøm gì?

Vieäc khaùm raêng ñoâi khi coù theå caàn ñeán hình aûnh Xquang. Neáu phaùt hieän saâu raêng ôû giai ñoaïn ñaàu, coù theå chæ caàn laøm saïch raêng. loaïi boû caùc böïa raêng. Sau khi ñöôïc laøm saïch, beà maët cuûa raêng ñöôïc tieáp xuùc vôùi nöôùc boït seõ coù khaû naêng töï hình thaønh men raêng trôû laïi. Cuõng coù theå duøng ñeán moät loaïi kem coù flour. Neáu saâu raêng ñaõ phaùt trieån nghieâm troïng, phaàn bò hoûng cuûa raêng coù theå phaûi ñöôïc khoan laáy saïch ñi, sau ñoù ñöôïc traùm laïi. Neáu caùc daây thaàn kinh trong raêng ñaõ

126

BEÄNH TREÛ EM

bò toån thöông hoaëc phaù huûy do nhieãm khuaån, coù theå cuõng caàn phaûi ñöôïc loaïi boû ñi. Trong nhöõng tröôøng hôïp raát nghieâm troïng, raêng bò saâu coù theå caàn phaûi nhoå boû ñi. Gia ñình coù theå laøm gì?

Saâu raêng hoaøn toaøn coù theå ngaên ngöøa ñöôïc. Haïn cheá cho treû aên ngoït, nhaát laø khoâng aên ngoït tröôùc khi ñi nguû. Giöõ veä sinh toát cho raêng. Ñöa treû ñeán nha só ñeå khaùm raêng ñònh kyø, ít nhaát moãi naêm moät laàn. Nhöõng bieän phaùp naøy seõ coù taùc duïng ngaên ngöøa khoâng ñeå cho saâu raêng phaùt trieån.

2. AÙP-XE RAÊNG (DENTAL ABSCESS) Laø tình traïng ñoïng muû quanh chaân raêng, khi tuûy raêng bò vi khuaån xaâm nhaäp vaø taán coâng. Vi khuaån chæ coù theå xaâm nhaäp vaøo tuûy raêng khi raêng ñaõ bò phaù huûy moät caùch raát nghieâm troïng bôûi hieän töôïng saâu raêng tröôùc ñoù. Trieäu chöùng

laø:

Caùc trieäu chöùng chính cuûa moät tröôøng hôïp aùp-xe raêng

 Raêng ñau nhöùc nhoái keùo daøi thöôøng xuyeân.  Raêng ñau nhoùi leân döõ doäi khi nhai thöùc aên chaïm vaøo, hoaëc khi thöùc aên noùng, hoaëc khi tieáp xuùc vôùi caùc chaát loûng.  Phaàn nöôùu raêng quanh chaân raêng ñau söng ñoû vaø raát nhaïy caûm moãi khi chaïm vaøo.  Thænh thoaûng coù muû chaûy ra töø nöôùu raêng, sau ñoù thì côn ñau giaûm ñi.  Raêng bò ñau coù theå lung lay.

TÌM HIEÅU CAÙC BEÄNH THÖÔØNG GAËP

127

Neáu nhieãm khuaån lan sang caùc moâ bao quanh, maët vaø haïch baïch huyeát ôû coå coù theå söng leân. Cuoái cuøng, treû seõ coù caùc trieäu chöùng nhieãm khuaån toaøn thaân nhö soát vaø ñau ñaàu. Khi naøo caàn ñeán nha só?

Khi phaùt hieän caùc daáu hieäu cuûa aùp-xe raêng, neân ñöa treû ñeán nha só ngay. Nha só coù theå seõ laøm gì?

Nha só seõ coá gaéng giöõ laïi raêng ñau neáu nhö ñoù laø moät raêng vónh vieãn vaø chöa bò toån thöông quaù nghieâm troïng. Raêng ñau coù theå seõ phaûi ñöôïc khoan vaøo ñeå laáy saïch muû ra vaø laøm giaûm aùp löïc. Phaàn tuûy raêng ñaõ cheát seõ ñöôïc laáy ñi, raêng ñöôïc laøm saïch, laøm khoâ vaø traùm laïi. Khi raêng ñaõ bò phaù huûy moät caùch nghieâm troïng, coù theå buoäc loøng phaûi nhoå boû ñi. Sau ñoù coù theå treû phaûi ñöôïc cho uoáng khaùng sinh ñeå ñieàu trò döùt vieäc nhieãm khuaån. Gia ñình coù theå laøm gì?

Coù theå cho treû uoáng paracetamol ñuùng lieàu ñeå giaûm ñau. Duøng moät chai ñöïng nöôùc noùng boïc kyõ baèng vaûi meàm ñeå aùp vaøo beân ngoaøi choã raêng ñau coù theå giuùp treû deã chòu hôn. Vieäc giöõ veä sinh raêng mieäng toát vaø haïn cheá aên ngoït coù theå giuùp giaûm nguy cô xaûy ra saâu raêng, do ñoù cuõng ngaên ngöøa caùc tröôøng hôïp aùp-xe raêng. Ñöa treû ñeán nha só ñeå khaùm raêng ñònh kyø phaùt hieän kòp thôøi caùc raêng bò saâu cuõng laø moät bieän phaùp ngaên ngöøa tích cöïc.

128

BEÄNH TREÛ EM

Tieân löôïng

Neáu ñieàu trò sôùm, raêng coù theå hoài phuïc hoaøn toaøn bình thöôøng nhö tröôùc ñoù. Neáu raêng phaûi nhoå ñi, caùc raêng beân caïnh thöôøng coù khuynh höôùng nghieâng sang chieám choã.

3. VIEÂM NÖÔÙU RAÊNG (GINGIVITIS) Laø tình traïng vieâm nhieãm ôû caùc nöôùu raêng. Beänh thöôøng phaùt trieån khi treû khoâng veä sinh raêng mieäng toát, chaúng haïn nhö khoâng chaûi raêng saïch moãi ngaøy hoaëc tröôùc khi ñi nguû. Beänh gaây ra do taùc ñoäng kích thích cuûa vi khuaån soáng trong böïa raêng. Böïa raêng laø chaát taïo thaønh bôûi caùc vuïn nhoû cuûa thöùc aên troän laãn vôùi nöôùc boït thaønh moät chaát baùm dính tuï laïi quanh raêng vaø phaàn tieáp xuùc vôùi nöôùu raêng. Trieäu chöùng

Caùc trieäu chöùng chính cuûa vieâm nöôùu raêng laø:  Nöôùu raêng söng ñoû, meàm vaø raát nhaïy caûm khi chaïm vaøo.  Raát deã chaûy maùu khi chaûi raêng. Bieán chöùng

Vieâm nöôùu raêng töï noù chæ laø moät vaán ñeà khoâng nghieâm troïng. Tuy nhieân, neáu khoâng ñöôïc ñieàu trò coù theå phaùt trieån trôû thaønh moät tröôøng hôïp nhieãm khuaån quan troïng, thaäm chí coù theå laøm ruïng raêng. Khi naøo caàn ñeán nha só?

Khi coù nghi ngôø treû bò vieâm nöôùu raêng, neân ñöa treû ñeán nha só.

TÌM HIEÅU CAÙC BEÄNH THÖÔØNG GAËP

129

Nha só coù theå seõ laøm gì?

Caùc tröôøng hôïp nghieâm troïng coù theå seõ caàn duøng ñeán thuoác suùc mieäng coù chaát dieät khuaån vaø laøm giaûm vieâm söng. Khi caùc trieäu chöùng ñaõ giaûm bôùt, nha só seõ caïo saïch böïa raêng, keå caû nhöõng phaàn böïa laâu ngaøy ñaõ ñoùng cöùng vaøo raêng. Sau ñoù laø nhöõng chæ daãn caàn thieát trong vieäc chaêm soùc vaø giöõ veä sinh raêng. Gia ñình coù theå laøm gì?

Luoân nhaéc nhôû treû veä sinh raêng thaät toát, chaûi raêng moãi ngaøy vaø tröôùc khi ñi nguû ñeå traùnh hình thaønh böïa raêng. Tieân löôïng

Chæ caàn veä sinh raêng toát, vieâm nöôùu raêng seõ khoûi vaø nöôùu raêng trôû laïi bình thöôøng trong voøng vaøi thaùng. Caàn tieáp tuïc giöõ veä sinh toát cho raêng vaø neân ñöa treû ñeán nha só ñeå khaùm raêng ñònh kyø.

4. VIEÂM NÖÔÙU-MIEÄNG (GINGIVOSTOMATITIS) Beänh raát hieám gaëp, taïo thaønh nhöõng oå loeùt raát ñau trong mieäng. Beänh thöôøng gaây ra do nhieãm virus Herpes simplex laàn ñaàu tieân, cuõng chính laø loaïi vi khuaån gaây ra chöùng muïn roäp moâi (trang 158). Vieâm nöôùu-mieäng thöôøng gaëp nhaát ôû treû em töø 6 thaùng cho ñeán 4 tuoåi. Trieäu chöùng

Vieâm nöôùu-mieäng thöôøng baét ñaàu vôùi caùc trieäu chöùng soát vaø ñau mieäng. Treû thöôøng böùt röùt, khoù chòu vaø khoâng muoán aên uoáng. Sau ñoù khoâng laâu, caùc trieäu chöùng roõ neùt sau ñaây xuaát hieän:

130

BEÄNH TREÛ EM

 Nhöõng oå loeùt caïn vaø raát ñau xuaát hieän treân caùc nöôùu raêng, löôõi vaø voøm mieäng.  Caùc nöôùu raêng söng ñoû vaø raát deã chaûy maùu.  Söng haïch baïch huyeát ôû coå. Khi naøo caàn ñeán baùc só?

Khi phaùt hieän caùc trieäu chöùng nghi ngôø laø vieâm nöôùumieäng, caàn ñöa treû ñeán baùc só ngay ñeå xaùc ñònh. Baùc só coù theå seõ laøm gì?

Sau chaån ñoaùn xaùc ñònh, baùc só coù theå seõ cho duøng thuoác khaùng sinh Aciclovir. Neáu treû quaù yeáu hoaëc khoâng chòu aên uoáng, coù theå seõ ñöôïc chæ ñònh duøng khaùng sinh keøm theo vôùi truyeàn dòch qua ñöôøng tónh maïch. Gia ñình coù theå laøm gì?

Giuùp treû giaûm ñau mieäng theo caùc chæ daãn ôû muïc Caùc vaán ñeà veà raêng mieäng (trang 123), trong phaàn Chaån ñoaùn beänh treû em. Cho treû uoáng nhieàu nöôùc vaø söõa. Do treû khoù uoáng neân coù theå caàn phaûi chia nhieàu laàn uoáng, moãi laàn moät ít. Xem caùc chæ daãn veà choáng maát nöôùc ôû treû sô sinh (trong muïc Tieâu chaûy) (trang 407) vaø choáng maát nöôùc ôû treû em (trong muïc Tieâu chaûy ôû treû treân moät naêm tuoåi, trang 427) trong phaàn Chaån ñoaùn beänh treû em. Tieân löôïng

Vieâm nöôùu-mieäng thöôøng töï khoûi khoâng caàn ñieàu trò trong khoaûng 10 ngaøy. Neáu ñöôïc ñieàu trò vôùi aciclovir trong voøng 36 giôø keå töø khi xuaát hieän caùc trieäu chöùng nghieâm troïng, thôøi gian hoài phuïc cuûa treû seõ nhanh hôn nhieàu.

TÌM HIEÅU CAÙC BEÄNH THÖÔØNG GAËP

131

5. LOEÙT MIEÄNG (MOUTH ULCER) Nhöõng oå loeùt mieäng coù theå phaùt trieån treân lôùp nieâm maïc trong mieäng hoaëc ôû chaân löôõi. Daïng thöôøng gaëp nhaát laø loeùt aphthous, coù khuynh höôùng taùi phaùt nhieàu laàn vaø ñeán nay vaãn chöa roõ nguyeân nhaân. Maëc duø coù theå laøm cho treû ñau ñôùn khoù chòu, nhöng beänh khoâng thöïc söï nghieâm troïng vaø thöôøng coù theå töï khoûi. Loeùt mieäng cuõng coù theå laø do moät toån thöông nhoû, chaúng haïn nhö moät caùi raêng coù gôø saéc vaø khoâng baèng phaúng. Nhöõng tröôøng hôïp hieám gaëp hôn, loeùt mieäng coù theå gaây ra do moät caên beänh tieàm aån khaùc. Trieäu chöùng Caùc trieäu chöùng thöôøng gaëp cuûa loeùt mieäng laø:

 Moät hay nhieàu oå loeùt xuaát hieän ôû phía trong hai maù, treân moâi hoaëc ôû chaân löôõi. Moãi oå loeùt coù moät phaàn giöõa maøu xaùm naèm trong moät vuøng maøu traéng nhaït hay vaøng vôùi vieàn ñoû bao quanh.  Mieäng ñau vaø raát nhaïy caûm, laøm cho treû bieáng aên vaø khoâng chòu ñaùnh raêng. Trong khoaûng moät hoaëc hai ngaøy tröôùc khi caùc oå loeùt aphthous xuaát hieän, coù theå coù caûm giaùc ñau hoaëc boûng raùt ôû lôùp nieâm maïc trong mieäng, ôû phía trong cuûa moâi, hoaëc ôû löôõi. Gia ñình coù theå laøm gì? Cho treû suùc mieäng baèng dung dòch soda bicarbonate pha loaõng coù theå giuùp giaûm bôùt ñau hoaëc caûm giaùc khoù chòu. Ñeå pha cheá dung dòch, hoøa tan khoaûng moät phaàn tö muoãng soda bicarbonate trong 100 mililit nöôùc aám. Coù theå cho treû uoáng paracetamol theo lieàu quy ñònh ñeå giaûm ñau.

132

BEÄNH TREÛ EM

Traùnh khoâng cho treû aên hoaëc uoáng nhöõng thöù coù ñoä chua (acid), nhöõng gia vò cay, noùng hoaëc maën, vì coù theå kích thích caùc oå loeùt. Neáu treû thaáy ñau nhieàu khi nhai, taïm thôøi cho treû aên thöùc aên meàm hoaëc loûng. Uoáng nöôùc baèng oáng huùt coù theå ngaên chaát loûng khoâng tieáp xuùc vôùi caùc oå loeùt vaø do ñoù giuùp treû deã chòu hôn. Khi naøo caàn ñeán baùc só?

Neáu caùc oå loeùt gaây ñau döõ doäi hoaëc keùo daøi hôn 10 ngaøy, hoaëc thöôøng xuyeân taùi phaùt, caàn ñöa treû ñeán baùc só. Neáu oå loeùt taùi phaùt ôû cuøng moät vò trí, neân ñöa treû ñeán nha só vì coù khaû naêng moät raêng quaù saéc ñaõ gaây ra oå loeùt. Baùc só coù theå seõ laøm gì?

Trong tröôøng hôïp loeùt thöôøng xuyeân taùi phaùt, baùc só coù theå seõ cho duøng moät loaïi vieân ngaäm chöùa hydrocortisone. Thuoác ñöôïc ñaët tröïc tieáp leân oå loeùt vaø chaäm chaäm tan daàn. Thöôøng thì vieäc duøng thuoác sôùm mang laïi hieäu quaû cao hôn. Neáu coù nhieàu oå loeùt vaø tröôùc ñaây treû chöa töøng bò loeùt mieäng, nguyeân nhaân coù theå laø do virus Herpex simplex. Baùc só coù theå seõ cho duøng vieân uoáng Aciclovir ñeå ruùt ngaén thôøi gian beänh, vôùi ñieàu kieän thuoác ñöôïc duøng trong voøng 36 giôø keå töø khi xuaát hieän caùc oå loeùt. Neáu coù daáu hieäu nghi ngôø caùc oå loeùt laø bieåu hieän cuûa moät beänh tieàm aån khaùc, baùc só coù theå seõ cho tieán haønh caùc xeùt nghieäm ñeå xaùc ñònh. Tieân löôïng

Haàu heát caùc oå loeùt mieäng töï khoûi khoâng caàn ñieàu trò trong voøng töø 4 ñeán 10 ngaøy. Nhöõng oå loeùt coù ñöôøng kính

TÌM HIEÅU CAÙC BEÄNH THÖÔØNG GAËP

133

döôùi 2 milimet seõ khoûi nhanh. Nhöõng oå loeùt lôùn hôn phaûi maát nhieàu thôøi gian hôn tröôùc khi khoûi haún. Thöôøng thì loeùt mieäng khoâng xaûy ra thöôøng xuyeân vaø thôøi gian keùo daøi cuûa caùc oå loeùt cuõng khoâng laâu neân khoâng gaây khoù chòu nhieàu. Tuy nhieân, ôû moät soá treû beänh coù theå taùi phaùt raát thöôøng xuyeân vôùi möùc ñoä nghieâm troïng hôn. Tieân löôïng khoù chính xaùc trong nhöõng tröôøng hôïp naøy, nhöng haàu heát roài cuõng qua ñi maø khoâng ñeå laïi toån thöông laâu daøi naøo.

6. NAÁM MIEÄNG (ORAL THRUSH) Naám mieäng thöôøng xuaát hieän chuû yeáu ôû treû em döôùi moät tuoåi. Beänh gaây ra do söï phaùt trieån baát thöôøng cuûa naám Candida albican, moät loaïi naám vaãn hieän dieän thöôøng xuyeân moät caùch töï nhieân trong mieäng. Nguyeân nhaân

Thöôøng thì naám Candida chæ coù trong mieäng vôùi moät soá löôïng khoâng nhieàu laém, ñöôïc khoáng cheá vaø caân ñoái vôùi soá vi khuaån trong mieäng. Tuy nhieân, theá caân baèng naøy coù theå bò maát ñi do vieäc söû duïng khaùng sinh hoaëc do moät beänh toaøn thaân naøo ñoù. Trieäu chöùng

Caùc trieäu chöùng chính khi bò naám mieäng laø:  Mieäng ñau, laøm cho treû coù theå khoâng muoán buù hoaëc boû aên.  Nhöõng ñoám traêng hoaëc coù maøu vaøng kem xuaát hieän treân löôõi vaø lôùp nieâm maïc trong mieäng.

134

BEÄNH TREÛ EM

Khi naøo caàn ñeán baùc só?

Neân ñöa treû ñeán baùc só trong voøng moät hai ngaøy sau khi naám mieäng xuaát hieän. Baùc só coù theå seõ laøm gì?

Coù theå baùc só caàn phaân tích beänh phaåm laáy töø mieäng ñeå xaùc ñònh chính xaùc. Vieäc ñieàu trò coù theå coù theå seõ duøng ñeán thuoác choáng naám ñeå taán coâng tröïc tieáp vaøo trong mieäng. Gia ñình coù theå laøm gì?

Khaû naêng taùi phaùt cuûa beänh raát cao vaø do ñoù caàn ngaên ngöøa baèng caùc bieän phaùp veä sinh thaän troïng khi tieät truøng bình söõa, nuùm vuù tröôùc khi cho treû buù.

7. RAÊNG LEÄCH KHÔÙP CAÉN (MALOCCLUSION) Laø tình traïng khi raêng haøm treân vaø haøm döôùi khoâng khôùp nhau luùc caén laïi. Chæ caàn thieát phaûi ñieàu trò neáu tröôøng hôïp quaù nghieâm troïng hoaëc laøm cho veû ngoaøi trôû neân xaáu xí, hoaëc khoù chaûi saïch raêng neân daãn ñeán caùc beänh veà raêng khaùc. Nguyeân nhaân

Raêng leäch khôùp caén thöôøng gaëp nhaát laø do raêng moïc daøy ñaëc chen nhau. Tình traïng naøy thöôøng do di truyeàn, coù theå phaùt hieän ra luùc raêng vaø xöông haøm cuûa treû phaùt trieån. Raêng moïc daøy chen nhau cuõng coù theå do raêng söõa ruïng maát quaù sôùm, chaúng haïn nhö khi bò saâu raêng hay do va ñaäp... Khi moät raêng söõa bò maát ñi quaù sôùm, caùc raêng coøn laïi keá beân coù khuynh höôùng nghieâng sang chieám choã. Do ñoù, raêng tröôûng thaønh khi moïc leân seõ khoâng ñuû choã.

TÌM HIEÅU CAÙC BEÄNH THÖÔØNG GAËP

135

Raêng moïc chen thöôøng laø phaûi nghieâng veà phía tröôùc hoaëc phía sau, khoâng theå khôùp vôùi raêng cuûa haøm ñoái dieän. Moät nguyeân nhaân khaùc cuõng do di truyeàn laø xöông haøm bò leäch. Tröôøng hôïp naøy laøm cho nguyeân caû haøm raêng treân hoaëc haøm raêng döôùi bò nhoâ ra tröôùc hoaëc tuït vaøo phía sau, khieán cho hai haøm khoâng theå tieáp xuùc toát vôùi nhau nhö bình thöôøng. Khi naøo caàn ñeán nha só?

Caàn ñöa treû ñeán nha só khaùm raêng ñònh kyø ñeå phaùt hieän kòp thôøi caùc raêng moïc leäch hoaëc coù vaán ñeà. Haàu heát caùc tröôøng hôïp leäch khôùp caén nheï khoâng caàn ñieàu trò, chæ löu yù giöõ veä sinh raêng toát hôn vì caùc raêng leäch raát deã baùm böïa raêng. Tuy nhieân, caùc tröôøng hôïp nghieâm troïng coù theå caàn can thieäp ñeå ñieàu chænh. Nha só coù theå seõ laøm gì?

Ñieàu trò raêng leäch khôùp caén thöôøng ñöôïc tieán haønh vaøo khoaûng naêm treû ñöôïc 11 cho ñeán 13 tuoåi. Neáu raêng moïc chen nhau quaù daøy, nha só coù theå xem xeùt vieäc nhoå bôùt raêng. Nha só cuõng coù theå cho treû ñeo vaøo raêng nhöõng voøng kieàng ñaëc bieät coù taùc duïng chænh hình raêng. Voøng kieàng lieân tuïc taïo ra moät aùp löïc ñaåy raêng veà höôùng thích hôïp. Vieäc chænh hình coù theå phaûi keùo daøi leân ñeán 2 naêm. Tröôøng hôïp do xöông haøm bò leäch coù theå ñöôïc chænh laïi baèng phaãu thuaät.

IV. CAÙC BEÄNH NGOAØI DA Laøn da cuûa treû em raát nhaïy caûm, vaø nhöõng phaûn öùng cuûa da raát thöôøng gaëp trong suoát thôøi thô aáu. Moät vuøng da noåi ñoû hay moät thay ñoåi khaùc thöôøng naøo ñoù treân da

136

BEÄNH TREÛ EM

coù theå laø do bò kích thích, chaúng haïn nhö bôûi caùc hoùa chaát coù trong boät giaët, nhöng cuõng coù theå do nhieãm khuaån hay dò öùng. Caùc phaûn öùng cuûa da cuõng coù theå laø moät phaàn cuûa moät moät beänh toaøn thaân naøo ñoù, chaúng haïn nhö beänh sôûi. Nhöõng vaán ñeà chæ lieân quan giôùi haïn ñeán da thì thöôøng khoâng nghieâm troïng vaø trong haàu heát caùc tröôøng hôïp seõ qua ñi khaù nhanh. Böôùc ñaàu tieân khi phaùt hieän moät khaùc laï veà da laø phaûi xaùc ñònh ñuùng nguyeân nhaân cuûa vaán ñeà, vaø do ñoù toát nhaát laø neân tham khaûo ngay yù kieán baùc só.

1. MUÏN (ACNE) Muïn laø nhöõng ñoám nhoû vieâm ñoû xuaát hieän treân da maët vaø ñoâi khi cuõng coù ôû nhöõng nôi khaùc treân cô theå. Ñaây laø hieän töôïng raát thöôøng gaëp ôû ñoä tuoåi thieáu nieân, coù khuynh höôùng xuaát hieän vaøo ñaàu giai ñoaïn daäy thì, khi treû ñöôïc töø 12 ñeán 14 tuoåi. Muïn thöôøng phaùt trieån maïnh nhaát vaøo nhöõng naêm saép ñeán tuoåi 20, vaø sau ñoù thì giaûm ñi. Muïn cuõng coù khuynh höôùng di truyeàn vaø thöôøng phaùt trieån maïnh hôn ôû caùc em trai so vôùi caùc em gaùi. Muïn khoâng theå ngaên ngöøa hoaëc trò döùt, nhöng coù nhöõng bieän phaùp giuùp kieåm soaùt ñöôïc möùc ñoä phaùt trieån cuûa noù. Nguyeân nhaân

Khi ñeán tuoåi daäy thì, cô theå gia taêng tieát baõ nhôøn töø caùc tuyeán baøi tieát döôùi chaân loâng, do coù söï gia taêng noàng ñoä caùc hormone tính duïc. Caùc ñoám muïn hình thaønh khi löôïng chaát nhôøn tieát ra quaù nhieàu, vaø ñoâi khi caùc teá baøo da ñaõ cheát hình thaønh nhöõng nuùt chaën nôi loã chaân loâng, giöõ laïi nhieàu vi khuaån hôn vaø gaây vieâm ñoû nôi vuøng da quanh loã chaân loâng aáy. Caùc chaát coù daàu duøng treân beà maët da nhö myõ phaåm hay daàu goäi coù theå laøm cho vaán ñeà trôû

TÌM HIEÅU CAÙC BEÄNH THÖÔØNG GAËP

137

neân toài teä hôn, trong khi vieäc aên kieâng haàu nhö khoâng coù hieäu quaû gì. Trieäu chöùng

Muïn chuû yeáu laø xuaát hieän treân da maët, tieáp ñeán laø ôû coå, vai, ngöïc, phaàn treân cuûa tay vaø sau löng. Caùc trieäu chöùng chính laø:  Caùc ñoám nhoû maøu ñoû noåi leân treân beà maët da.  Coù ñoám ñen raát nhoû ngay giöõa muïn.  Cuõng coù theå laø nhöõng noát traéng nhoû xuaát hieän giöõa ñoám da bò vieâm.  Coù theå laø nhöõng ñoám raát nhoû söng phoàng boïng nöôùc.  Nhöõng veát maøu tím ñeå laïi sau khi muïn ñaõ laønh, ngaøy caøng môø nhaït ñi. Trong nhöõng tröôøng hôïp raát nghieâm troïng, muïn coù theå ñeå laïi nhöõng veát seïo hoaëc choã loõm nhoû treân da. Muïn cuõng coù theå laøm cho treû caûm thaáy raát khoù chòu tröôùc ngöôøi khaùc do veû maët khoù coi, bôûi vì ñaây cuõng laø giai ñoaïn treû phaùt trieån yù thöùc veà söï hieän höõu cuûa mình trong coäng ñoàng. Gia ñình coù theå laøm gì?

Röûa maët nhieàu laàn trong ngaøy vôùi xaø phoøng loaïi thoâng thöôøng vaø nöôùc saïch. Coù theå duøng caùc loaïi kem trò muïn ñöôïc baùn phoå bieán treân thò tröôøng. Nhöõng loaïi kem naøy chuû yeáu thuùc ñaåy quaù trình laøm thoâng caùc loã chaân loâng vaø khaùng khuaån. Coù raát nhieàu loaïi vôùi noàng ñoä khaùc nhau, baïn neân khôûi ñaàu vôùi vieäc choïn duøng loaïi coù noàng ñoä nheï nhaát. Khoâng neân naën, eùp hay caøo gaõi treân choã da bò muïn, chæ coù taùc duïng laøm cho vaán ñeà caøng xaáu hôn vaø laøm laây lan nhanh vi khuaån.

138

BEÄNH TREÛ EM

Khi naøo caàn ñeán baùc só?

Neáu duøng thuoác trò muïn trong voøng töø 2 ñeán 3 thaùng khoâng thaáy hieäu quaû, neân tham khaûo yù kieán baùc só. Baùc só coù theå seõ laøm gì?

Baùc só coù theå seõ cho duøng thuoác khaùng sinh daïng vieân uoáng. Vieäc ñieàu trò coù theå chia thaønh nhieàu ñôït, moãi ñôït coù theå keùo daøi töø 3 ñeán 6 thaùng. Neáu ñieàu trò khaùng sinh khoâng mang laïi hieäu quaû, baùc só coù theå seõ cho duøng moät loaïi thuoác retinoid coù taùc duïng laøm giaûm vieäc tieát baõ nhôøn. Thuoác naøy thöôøng coù hieäu quaû toát, nhöng gaây ra moät soá phaûn öùng phuï nhö laøm khoâ moâi, maét vaø muõi. Tieân löôïng

Muïn khoâng theå trò döùt. Tuy nhieân, vieäc ñieàu trò giuùp giaûm nheï vaø ngaên ngöøa khoâng ñeå laïi seïo treân da. Caùc thuoác trò muïn hieäu quaû ngaøy nay ñöôïc baùn raát ña daïng neân hieám coù tröôøng hôïp muïn phaùt trieån nghieâm troïng. Thöôøng thì muïn giaûm daàn vaø maát haún khi treû ñeán tuoåi tröôûng thaønh vaø böôùc vaøo nhöõng naêm ñaàu cuûa tuoåi 20.

2. HAÊM TAÕ Laøn da non cuûa treû bò kích thích neáu taõ öôùt hay baån ñöôïc söû duïng quaù laâu. Haàu heát treû em ñeàu bò haêm taõ, nhöng nhöõng tröôøng hôïp beänh hay khi bò tieâu chaûy thöôøng laøm cho treû deã bò haêm taõ hôn. Ngoaøi ra, moät soá treû em coù veû nhö deã bò haêm taõ hôn nhöõng treû khaùc.

TÌM HIEÅU CAÙC BEÄNH THÖÔØNG GAËP

139

Trieäu chöùng

Caùc bieåu hieän chính cuûa moät tröôøng hôïp haêm taõ laø:  Moät vuøng da ôû nôi quaán taõ loùt bò ñau raùt.  Xuaát hieän nhieàu ñoám nhoû maøu ñoû trong vuøng quaán taõ loùt. Bieán chöùng

Moät tröôøng hôïp nhieãm khuaån hay nhieãm naám Candida Albican coù theå laøm cho vuøng da beänh phoàng roäp leân vaø chaûy nöôùc. Khi naøo caàn ñeán baùc só?

Neáu treû khoâng giaûm bôùt sau khoaûng 2 ngaøy, neân ñöa treû ñeán baùc só. Baùc só coù theå seõ laøm gì?

Baùc só coù theå seõ cho duøng moät loaïi kem boâi da corticosteroid ñeå giaûm vieâm. Neáu vuøng da coù daáu hieäu nhieãm khuaån, moät loaïi kem boâi da choáng nhieãm khuaån coù theå seõ ñöôïc duøng ñeán. Vieäc ñieàu trò thöôøng seõ coù hieäu quaû ngay trong vaøi ngaøy vaø phaûi maát khoaûng moät tuaàn ñeå caùc trieäu chöùng hoaøn toaøn bieán maát. Gia ñình coù theå laøm gì?

Khi treû ñaõ bò haêm taõ, haïn cheá khoâng quaán taõ cho treû nöõa maø chæ ñeå traàn, giöõ cho vuøng da beänh tieáp xuùc vôùi khoâng khí khoâ aám caøng nhieàu caøng toát. Ñeå phoøng ngöøa haêm taõ, caàn chuù yù thay taõ loùt cho treû ngay sau moãi laàn treû “laøm öôùt” taõ. Sau khi röûa saïch, nhôù laøm khoâ vuøng quaán taõ vaø baûo veä da baèng caùch duøng boät phaán huùt aåm.

140

BEÄNH TREÛ EM

3. VIEÂM DA TIEÁP XUÙC (CONTACT DERMATITIS) Vieâm da tieáp xuùc laø moät daïng vieâm da do tieáp xuùc vôùi nhöõng chaát gaây kích thích, thöôøng khoâng xuaát hieän ôû nhöõng treû em döôùi 12 tuoåi. Nhöõng chaát gaây kích thích thöôøng gaëp laø keàn (coù trong moät soá ñoà trang söùc), cao su, chaát nhuoäm vaûi sôïi, caùc loaïi thuoác daùn, daàu taém, boät giaët, moät soá kem thuoác hoaëc myõ phaåm, vaø moät soá loaïi thöïc vaät. Trieäu chöùng

Vuøng vieâm da tieáp xuùc coù theå chæ giôùi haïn ôû nôi tieáp xuùc, chaúng haïn nhö vieâm da gaây ra do voøng ñeo tay, hoaëc coù theå lan roäng nhieàu nôi, chaúng haïn nhö khi taùc nhaân kích thích laø moät loaïi daàu taém, xaø phoøng thôm... Caùc trieäu chöùng chuû yeáu thöôøng laø nhö sau:  Xuaát hieän vuøng da bò vieâm, bong vaûy.  Raát ngöùa.  Ñoâi khi phoàng roäp vaø chaûy nöôùc (thöôøng gaây ra do tieáp xuùc vôùi moät loaïi thöïc vaät naøo ñoù). Caùc trieäu chöùng coù theå xuaát hieän nhieàu ngaøy sau khi tieáp xuùc vôùi taùc nhaân kích thích, vaø thôøi gian keùo daøi tuøy thuoäc vaøo loaïi taùc nhaân gaây kích thích. Gia ñình coù theå laøm gì?

Neáu xaùc ñònh ñöôïc taùc nhaân gaây kích thích, chæ caàn loaïi boû ñi, hoaëc giaûi thích cho treû hieåu ñeå traùnh khoâng tieáp xuùc vôùi taùc nhaân ñoù nöõa. Cuõng coù theå duøng thuoác tím ñeå röûa saïch da hoaëc moät loaïi kem boâi da corticosteroid ñeå giaûm vieâm.

TÌM HIEÅU CAÙC BEÄNH THÖÔØNG GAËP

141

Khi naøo caàn ñeán baùc só?

Neáu khoâng xaùc ñònh ñöôïc taùc nhaân gaây vieâm da, caàn ñöa treû ñeán baùc só. Baùc só coù theå seõ laøm gì?

Baùc só seõ tieán haønh caùc thöû nghieäm ñeå tìm taùc nhaân gaây vieâm da, chaúng haïn nhö cho treû tieáp xuùc vôùi nhöõng chaát nghi ngôø laø taùc nhaân ôû moät vuøng da nhoû vaø quan saùt phaûn öùng ñeå xaùc ñònh hoaëc loaïi tröø daàn.

4. VIEÂM DA TAÊNG TIEÁT BAÕ NHÔØN (SEBORRHOEIC DERMATITIS) Tröôøng hôïp vieâm da naøy raát thöôøng gaëp vaø ñeán nay vaãn chöa roõ nguyeân nhaân. Beänh coù theå aûnh höôûng treân thaân mình, treân maët vaø caû treân da ñaàu. Beänh coù theå baét ñaàu xuaát hieän trong nhöõng thaùng tuoåi ñaàu tieân. Caùc trieäu chöùng thay ñoåi vaø naëng hôn qua nhieàu thaùng, nhöng thöôøng thì seõ chaám döùt khi beù ñöôïc 2 tuoåi. Tuy nhieân, beänh cuõng coù theå taùi phaùt sau tuoåi daäy thì, vaø cuõng coù theå xuaát hieän sau ñoù nhieàu laàn trong ñôøi. Trieäu chöùng

Caùc trieäu chöùng chuû yeáu ôû treû sô sinh laø:  Da noåi ñoû vaø bong vaûy ra thaønh vuøng, thöôøng gaëp nhaát laø ôû caùc neáp da nôi vuøng quaán taõ, nhöng ñoâi khi cuõng xuaát hieän ôû caùc vuøng da khaùc.  Ñoâi khi cuõng gaây ngöùa nheï ôû caùc vuøng da noåi ñoû.  Xuaát hieän caùc vaûy daøy maøu hôi vaøng bong ra treân da ñaàu, thöôøng ôû vuøng ñænh ñaàu. Ñoâi khi cuõng xuaát hieän ôû tröôùc traùn, phía sau tai hay treân chaân maøy.

142

BEÄNH TREÛ EM

Caùc trieäu chöùng chuû yeáu ôû ñoä tuoåi thieáu nieân laø:  Nhöõng vuøng da noåi ñoû bong vaûy, thöôøng xuaát hieän treân maët, phía sau tai, treân coå, treân ngöïc, sau löng, trong naùch vaø döôùi haùng.  Ñoâi khi, caùc vuøng da ñoû coù theå gaây ngöùa nheï.  Nhieàu gaøu treân da ñaàu, neáu beänh gaây aûnh höôûng ñeán da ñaàu. Bieán chöùng Vieäc caøo gaõi nôi vuøng da bò ngöùa ñoâi khi coù theå laøm nhieãm khuaån, chaúng haïn nhö gaây ra choác lôû, laøm cho da bò traày raùch vaø chaûy nöôùc. Khi naøo caàn ñeán baùc só? Khi caùc vuøng da beänh lan roäng hoaëc coù daáu hieäu nhieãm khuaån hoaëc vieâm da ñaàu, hoaëc xuaát hieän caùc trieäu chöùng khaùc, hoaëc söï thay ñoåi treân da keùo daøi quaù vaøi tuaàn leã khoâng coù daáu hieäu thuyeân giaûm, caàn ñöa treû ñeán baùc só. Baùc só coù theå seõ laøm gì? Baùc só coù theå seõ cho duøng moät loaïi kem boâi da corticosteroid trong coù chöùa chaát khaùng sinh hoaëc dieät khuaån. Gia ñình coù theå laøm gì?

Nhöõng vuøng da beänh caàn ñöôïc laøm saïch vôùi söõa taém thay vì duøng xaø phoøng, vì coù theå gaây kích thích. Sau khi laøm saïch da, duøng kem corticosteroid boâi leân. Phöông phaùp naøy coù hieäu quaû cao nhaát khi ñöôïc aùp duïng ngay khi caùc trieäu chöùng vöøa xuaát hieän. Nhöõng vaûy treân da ñaàu cuûa treû – cöùt traâu – seõ töï maát ñi trong vaøi tuaàn hoaëc vaøi thaùng. Tuy nhieân, baïn coù theå

TÌM HIEÅU CAÙC BEÄNH THÖÔØNG GAËP

143

loaïi boû nhöõng vaûy xaáu xí naøy baèng caùch duøng daàu oâ-liu hay daàu taém em beù chaø saùt nheï vaøo, ñeå nguyeân nhö vaäy qua moät ñeâm vaø goäi laïi baèng nöôùc saïch. Caùc loaïi daàu goäi ñaëc trò coù chöùa acid salicylic hieän cuõng coù baùn töï do treân thò tröôøng cuõng coù theå duøng ñeå laøm saïch da ñaàu cho treû. Vieäc duøng thöôøng xuyeân moät loaïi daàu goäi ñaëc bieät hoaëc chaûi toùc baèng löôïc cho beù moãi ngaøy coù theå giuùp ngaên ngöøa söï hình thaønh caùc maûng vaûy treân ñaàu. Ñoái vôùi tröôøng hôïp da ñaàu coù nhieàu gaøu, chæ caàn söû duïng caùc loaïi daàu trò gaøu seõ deã daøng laøm saïch. Tieân löôïng

Khi ñöôïc ñieàu trò, caùc vuøng da beänh thöôøng seõ trôû laïi bình thöôøng sau moät vaøi tuaàn.

5. VAÛY NEÁN (PSORIASIS) Beänh ôû da keùo daøi laâu naêm naøy taïo thaønh nhöõng vuøng da ñoû coù vaûy daøy, xuaát hieän treân tay chaân, thaân hình hay da ñaàu. Thöôøng gaëp nhaát ôû treû em treân 10 tuoåi. Nhöõng vuøng da beänh thöôøng khoâng ngöùa, nhöng laøm cho treû khoù chòu vaø ngaïi tieáp xuùc vôùi baïn beø vì noù taïo veû ngoaøi xaáu xí. Möùc ñoä nghieâm troïng cuûa beänh thöôøng thay ñoåi, phaùt trieån maïnh trong nhöõng giai ñoaïn treû coù beänh hoaëc coù caûm xuùc caêng thaúng, chaúng haïn nhö treû ñi hoïc saép ñeán kyø thi... Nguyeân nhaân

Nguyeân nhaân gaây beänh naøy chöa ñöôïc bieát roõ, nhöng coù khuynh höôùng xuaát hieän trong cuøng moät gia ñình vaø döôøng nhö coù tính di truyeàn. Laàn xuaát hieän ñaàu tieân cuûa

144

BEÄNH TREÛ EM

vaûy neán coù theå laø theo sau moät beänh nhieãm khuaån nghieâm troïng naøo ñoù, chaúng haïn nhö vieâm haïch haïnh nhaân (ami-ñan) hoaëc vieâm tai giöõa. Vuøng da vaûy neán xuaát hieän khi nhöõng teá baøo da môùi ñöôïc taïo ra vôùi toác ñoä nhanh hôn so vôùi soá teá baøo da cheát bò thaûi ra. Nhöõng teá baøo da môùi do ñoù tích tuï laïi taïo thaønh nhöõng vuøng da daøy, phuû leân bôûi caùc teá baøo da cheát bong ra. Trieäu chöùng

Caùc vuøng da vaûy neán thöôøng coù veû ngoaøi khaùc bieät nhau, nhöng caùc daáu hieäu tieâu bieåu nhaát ñeå nhaän ra thöôøng laø:  Nhöõng vuøng da daøy maøu ñoû phuû vaûy traéng, thöôøng xuaát hieän ôû khuyûu tay, ñaàu goái hay treân da ñaàu.  Nhieàu vuøng da nhoû maøu ñoû coù bong vaûy xuaát hieän raûi raùc treân thaân hình vaø treân khuoân maët.  Moùng tay, moùng chaân daøy leân vaø coù ñoám roã.  Coù theå ñau vaø khoù chòu neáu vuøng da vaûy neán bò nöùt neû. Khi naøo caàn ñeán baùc só?

Neáu vuøng da vaûy neán lan roäng hoaëc raát nghieâm troïng, gaây khoù chòu, neân ñöa treû ñeán baùc só chuyeân khoa da. Baùc só coù theå seõ laøm gì?

Baùc só coù theå seõ cho duøng moät loaïi kem boâi da coù chöùa nhöïa than (coal tar), acid salicylic hoaëc corticosteroid cho nhöõng vuøng vaûy neán nhoû vaø ít nghieâm troïng. Neáu vuøng vaûy neán lan roäng vaø phaùt trieån maïnh, coù theå seõ phaûi duøng ñeán moät loaïi thuoác môõ coù chöùa dithranol. Moät vaøi bieän

TÌM HIEÅU CAÙC BEÄNH THÖÔØNG GAËP

145

phaùp ñieàu trò khaùc nhö taém nöôùc coù chöùa nhöïa than hay cho treû tieáp xuùc vöøa phaûi vôùi ñeøn chieáu tia cöïc tím cuõng coù theå seõ ñöôïc duøng ñeán. Gia ñình coù theå laøm gì?

Trong nhöõng tröôøng hôïp khoâng quaù nghieâm troïng, coù theå giuùp ngaên ngöøa caùc ñôït xuaát hieän cuûa vaûy neán baèng caùch söû duïng kem giöõ aåm da. Nhöõng vuøng da bò vaûy neán nheï neáu ñöôïc cho tieáp xuùc vöøa phaûi vôùi aùnh naéng tröïc tieáp cuõng coù theå mang laïi hieäu quaû. Tieân löôïng

Vaûy neán thöïc ra khoâng theå ñieàu trò döùt, vaø coù nhieàu khaû naêng seõ xuaát hieän trôû laïi nhieàu laàn trong ñôøi. Tuy nhieân, vieäc ñieàu trò kòp thôøi coù theå giuùp khoáng cheá ñöôïc töøng ñôït boäc phaùt cuûa beänh.

6. VAÛY PHAÁN HOÀNG (PITYRIASIS ROSEA) Laø nhöõng ñoám phaúng nhoû coù vaûy moïc thaønh vuøng treân da, chuû yeáu laø treân thaân hình, caùnh tay vaø chaân. Beänh ñöôïc cho laø do virus gaây ra, nhöng cho ñeán nay vaãn chöa phaân ñònh ñöôïc loaïi virus cuï theå naøo gaây beänh. Vaûy phaán hoàng thöôøng xuaát hieän nhieàu nhaát ôû ñoä tuoåi thieáu nieân. Trieäu chöùng

Caùc trieäu chöùng chính laø:  Moät ñoám phaúng coù vaûy xuaát hieän ñôn ñoäc treân thaân hình, goïi laø ñoám baùo hieäu, coù hình troøn hay baàu duïc vôùi ñöôøng kính töø 1 ñeán 2 centimet.  Sau ñoù khoaûng töø 3 ñeán 10 ngaøy, nhieàu ñoám phaúng

146

BEÄNH TREÛ EM

hình baàu duïc coù maøu ñoàng hay maøu hoàng saäm xuaát hieän.  Sau khi xuaát hieän khoaûng moät tuaàn, moãi ñoám phaúng naøy ñeàu hình thaønh moät vaûy cöùng vieàn quanh.  Ñoâi khi coù theå gaây ngöùa, nhöng thöôøng thì khoâng.  Thoâng thöôøng thì caùc ñoám beänh xuaát hieän ñaàu tieân treân thaân hình, chaïy daøi theo caùc xöông söôøn. Sau ñoù coù theå lan daàn leân coå hoaëc lan sang tay, chaân vaø maát daàn ñi ôû beân ngoaøi khuyûu tay hoaëc döôùi goái. Raát hieám khi thaáy xuaát hieän treân da maët. Khi naøo caàn ñeán baùc só?

Beänh thöôøng khoâng nghieâm troïng vaø seõ töï khoûi khoâng caàn ñieàu trò. Tuy nhieân, treû neân ñöôïc ñöa ñeán baùc só trong voøng vaøi ngaøy sau khi phaùt beänh ñeå loaïi tröø khaû naêng nhaàm laãn vôùi caùc beänh khaùc. Baùc só seõ thöïc hieän caùc xeùt nghieäm caàn thieát ñeå ñaûm baûo treû khoâng maéc baát cöù moät beänh nghieâm troïng naøo khaùc. Baùc só coù theå seõ laøm gì?

Baùc só seõ quan taâm ñieàu trò caùc trieäu chöùng laø chuû yeáu. Chaúng haïn, neáu treû thaáy ngöùa, seõ ñöôïc duøng moät loaïi kem nheï chöùa corticosteroid ñeå giaûm ngöùa. Neáu treû raát ngöùa vaø khoù chòu, coù theå seõ ñöôïc duøng moät loaïi thuoác khaùng histamine daïng vieân uoáng. Gia ñình coù theå laøm gì?

Da caàn ñöôïc giöõ maùt, traùnh tieáp xuùc vôùi thôøi tieát quaù noùng vaø vieäc giöõ aåm cho da cuõng coù theå giuùp giaûm nheï caùc trieäu chöùng. Tuy nhieân, aùnh naéng tröïc tieáp coù theå giuùp beänh khoûi nhanh hôn.

TÌM HIEÅU CAÙC BEÄNH THÖÔØNG GAËP

147

Tieân löôïng

Beänh thöôøng keùo daøi khoaûng töø 3 ñeán 8 tuaàn leã tröôùc khi döùt haún. Coù raát nhieàu khaû naêng seõ taùi phaùt.

7. VAÛY NEÁN TAÏP SAÉC (PITYRIASIS VERSICOLOR) Moät beänh ngoaøi da raát thöôøng gaëp vaøo sau ñoä tuoåi daäy thì, taïo thaønh nhieàu ñoám nhaït maøu treân da. Beänh gaây ra bôûi söï phaùt trieån vöôït möùc cuûa moät loaïi men vaãn thöôøng hieän dieän treân da, coù theå laø do söï kích thích cuûa aùnh naéng hoaëc moâi tröôøng noùng aåm. Trieäu chöùng

Nhöõng ñoám da nhaït maøu laø trieäu chöùng chuû yeáu, vôùi caùc ñaëc ñieåm sau ñaây:  Treân maøu da nhaït, caùc ñoám naøy saäm maøu hôn nhöõng choã da bình thöôøng, treân maøu da saäm, caùc ñoám naøy laïi thöôøng coù maøu saùng, nhaït hôn.  Da bong ra thaønh nhöõng vaûy nhoû.  Phaân bieät roõ vôùi vuøng da chung quanh.  Ñoâi khi coù theå gaây ngöùa nheï. Nhöõng vuøng da saãm maøu khi bò vaûy neán taïp saéc seõ hình thaønh nhöõng ñoám troøn phaúng coù maøu saùng nhaït phaân bieät roõ vôùi chung quanh. Khi naøo caàn ñeán baùc só?

Neân ñöa treû ñeán baùc só ngay khi phaùt hieän beänh. Maëc duø vaûy neán taïp saéc laø voâ haïi, nhöng neáu khoâng ñieàu trò beänh seõ coù theå seõ keùo daøi voâ thôøi haïn.

148

BEÄNH TREÛ EM

Baùc só coù theå seõ laøm gì?

Baùc só coù theå seõ cho duøng moät loaïi thuoác daïng kem hay thuoác môõ ñeå boâi tröïc tieáp leân choã da bò beänh, moãi ngaøy moät laàn. Thuoác coù taùc duïng kieàm cheá möùc phaùt trieån cuûa men treân da trôû laïi möùc bình thöôøng trong voøng 1 tuaàn. Tuy nhieân, caàn tieáp tuïc duøng thuoác trong voøng 3 tuaàn ñeå giaûm thaáp khaû naêng taùi phaùt. Ñeå thoaùng choã da bò beänh cuõng giuùp laøm giaûm bôùt möùc phaùt trieån cuûa men. Coù theå phaûi maát nhieàu tuaàn hoaëc nhieàu thaùng tröôùc khi da coù theå trôû laïi hoaøn toaøn nhö bình thöôøng nhö tröôùc.

8. GHEÛ NGÖÙA (SCABIES) Beänh laây nhieãm vaø gaây ngöùa nhieàu treân da do söï xaâm nhaäp cuûa nhöõng kyù sinh truøng raát nhoû – daân gian goïi laø caùi gheû. Kyù sinh truøng gioáng caùi chui saâu vaøo da ñeå ñeû tröùng vaø do ñoù gaây ra caûm giaùc raát ngöùa. Gheû ngöùa laây lan töø ngöôøi naøy sang ngöôøi khaùc qua vieäc tieáp xuùc tröïc tieáp. Baát cöù ai cuõng coù theå bò laây beänh, baát chaáp nhöõng ñieàu kieän veä sinh caù nhaân. Trieäu chöùng

Sau khi bò nhieãm kyù sinh truøng treân da, khoaûng 6 tuaàn leã sau thì caùc trieäu chöùng môùi baét ñaàu xuaát hieän:  Ngöùa nhieàu, nhaát laø veà ñeâm.  Nhöõng ñöôøng chæ maûnh maøu xaùm – laø nhöõng ñöôøng do kyù sinh truøng chui vaøo da ñeå ñeû tröùng – hieän roõ giöõa caùc ngoùn tay, treân coå tay, trong naùch, döôùi haùng hoaëc quanh bìu daùi... ÔÛ treû sô sinh, loøng baøn tay vaø loøng baøn chaân cuõng coù theå bò gheû.  Nhöõng veát traày, loeùt, vaûy gheû... xuaát hieän chuû yeáu laø do caøo gaõi.

TÌM HIEÅU CAÙC BEÄNH THÖÔØNG GAËP

149

 Nhieàu choã vieâm söng xuaát hieän treân cô theå. Nhöõng ñöôøng chæ maûnh maøu xaùm chaïy treân da laø daáu veát do kyù sinh truøng taïo ra khi chui vaøo ñeû tröùng, nhöng coù theå bò che khuaát khoù thaáy vì nhöõng veát traày, loeùt do caøo gaõi. Khi naøo caàn ñeán baùc só?

Caàn ñöa treû ñeán baùc só ngay khi thaáy ngöùa nhieàu treân da hoaëc caùc daáu hieäu khaùc cuûa gheû ngöùa. Neáu khoâng ñöôïc ñieàu trò, gheû ngöùa seõ keùo daøi vaø vieäc caøo gaõi coù theå gaây nhieãm truøng, daãn ñeán choác lôû. Baùc só coù theå seõ laøm gì?

Baùc só coù theå seõ cho duøng moät loaïi thuoác môõ coù taùc duïng dieät kyù sinh truøng. Thuoác phaûi ñöôïc boâi leân toaøn thaân, chæ tröø phaàn ñaàu vaø coå. Ñeå nguyeân nhö vaäy trong 24 giôø roài taém röûa thaät saïch. Caàn ñieàu trò ñoàng loaït cho taát caû moïi thaønh vieân trong gia ñình, ngay caû khi coù nhöõng ngöôøi chöa coù daáu hieäu bò gheû. Kyù sinh truøng seõ bò dieät sau 3 ngaøy ñieàu trò, nhöng ngöùa coù theå vaãn coøn keùo daøi khoaûng 2 tuaàn sau ñoù. Baùc só coù theå seõ cho duøng moät loaïi thuoác môõ coù taùc duïng giaûm ngöùa. Gia ñình coù theå laøm gì?

Cuøng luùc vôùi vieäc duøng thuoác, phaûi giaët saïch vaø dieät truøng baèng nöôùc soâi taát caû quaàn aùo, khaên traûi giöôøng, meàn, muøng... trong nhaø. Nhöõng ai coù tieáp xuùc vôùi ngöôøi bò gheû ngöùa neân ñöôïc thoâng baùo ñeå tieán haønh ñieàu trò, vì raát coù khaû naêng hoï ñaõ nhieãm kyù sinh truøng.

150

BEÄNH TREÛ EM

9. CHAØM DÒ ÖÙNG (ATOPIC ECZEMA) Ñaây laø moät daïng beänh ôû da thöôøng xuaát hieän vôùi tyû leä khoaûng 5% treân toång soá treû em, nghóa laø cöù khoaûng 20 em seõ coù moät em maéc beänh naøy. Beänh thöôøng xuaát hieän laàn ñaàu tieân tröôùc khi treû ñöôïc 18 thaùng tuoåi, vaø coù theå thay ñoåi möùc ñoä keùo daøi qua moät soá naêm. Nguyeân nhaân gaây ra chaøm dò öùng ñeán nay vaãn chöa ñöôïc bieát roõ. Haàu heát treû em maéc beänh naøy thöôøng coù ngöôøi thaân vôùi quan heä huyeát thoáng gaàn guõi maéc moät beänh dò öùng naøo ñoù, chaúng haïn nhö vieâm muõi dò öùng hay hen suyeãn. Hieám gaëp hôn, vieäc khoâng dung naïp moät loaïi thöùc aên naøo ñoù cuõng coù theå laø nguyeân nhaân gaây ra chaøm dò öùng. Trieäu chöùng Caùc trieäu chöùng cuûa chaøm dò öùng raát khaùc bieät, tuøy thuoäc vaøo ñoä tuoåi cuûa treû. ÔÛ treû döôùi 4 tuoåi coù theå coù caùc trieäu chöùng nhö sau:

 Xuaát hieän nhöõng vuøng da vieâm ñoû vaø ngöùa, coù theå ræ nöôùc nheï.  Nhöõng nôi thöôøng xuaát hieän chaøm dò öùng nhieàu nhaát laø treân da ñaàu, hai goø maù, tay, phía tröôùc chaân vaø treân thaân mình. Tuy nhieân, chaøm cuõng coù theå xuaát hieän ôû baát cöù nôi naøo khaùc treân cô theå. Chaøm dò öùng coù theå seõ maát ñi tröôùc khi treû ñöôïc 4 tuoåi, vaø trong moät soá tröôøng hôïp seõ khoâng bao giôø taùi phaùt. ÔÛ moät soá treû khaùc, chaøm coù theå seõ taùi phaùt trong khoaûng töø 4 ñeán 10 tuoåi. Moät soá treû cuõng coù theå xuaát hieän chaøm laàn ñaàu tieân trong giai ñoaïn naøy, vôùi caùc trieäu chöùng nhö sau:  Xuaát hieän nhöõng vuøng da khoâ, ngöùa, bong vaûy vaø da cuõng coù theå bò nöùt ra.

TÌM HIEÅU CAÙC BEÄNH THÖÔØNG GAËP

151

 Nhöõng nôi thöôøng xuaát hieän chaøm dò öùng nhieàu nhaát laø treân khuoân maët, coå, beân trong caùc khuyûu tay, coå tay, phía sau goái vaø caùc maét caù chaân.  Qua moät thôøi gian, da ôû nhöõng vuøng bò chaøm coù theå trôû neân thoâ daøy hôn. Ñoái vôùi treû ôû moïi ñoä tuoåi, daáu hieäu ñaàu tieân trong thôøi gian chaøm dò öùng ñang chuaån bò boäc phaùt thöôøng bao giôø cuõng laø moät vuøng nhoû vieâm ñoû nheï treân da. Bieán chöùng

Neáu treû ngöùa vaø gaõi nhieàu, da coù theå bò nhieãm khuaån, laøm cho da phoàng roäp vaø chaûy nöôùc. Moät bieán chöùng hieám gaëp hôn nhöng cuõng nghieâm troïng laø nhieãm vi khuaån herpes simplex (vi khuaån gaây muïn roäp ôû moâi) vaø chuyeån thaønh chaøm herpeticum. Beänh naøy gaây ra nhieàu vuøng da lan roäng vôùi nhöõng muïn roäp coù mieäng nhoû ôû giöõa raát ñau, keøm theo soát cao ñeán 400C - 410C. Caùc haïch baïch huyeát cuõng coù theå söng phoàng leân. Khi naøo caàn ñeán baùc só?

Neáu treû xuaát hieän chaøm treân da laàn ñaàu tieân, caàn ñöa treû ñeán baùc só trong voøng 24 giôø ñeå khaùm xaùc ñònh. Neáu treû ñaõ ñöôïc chaån ñoaùn laø chaøm dò öùng vaø vieäc ñieàu trò khoâng mang laïi keát quaû giaûm nheï hoaëc beänh ngaøy caøng naëng hôn, caàn ñöa treû ñeán baùc só vì raát coù theå caùc vuøng da beänh ñaõ bò nhieãm khuaån. Baùc só coù theå seõ laøm gì?

Baùc só coù theå seõ cho duøng moät loaïi kem boâi da corticosteroid ñeå laøm giaûm vieâm ngöùa treân da trong thôøi gian chaøm boäc phaùt. Caàn tieáp tuïc söû duïng kem boâi da naøy

152

BEÄNH TREÛ EM

theo chæ daãn cuûa baùc só cho ñeán khi maøu da trôû laïi hoaøn toaøn bình thöôøng. Khi coù daáu hieäu vieâm nheï ôû da cho thaáy chaøm ñang saép boäc phaùt, coù theå duøng kem boâi leân nhöõng vuøng da ñoù ñeå ngaên caûn söï phaùt trieån cuûa chaøm. Neáu da ngöùa nhieàu laøm treû maát nguû, baùc só coù theå seõ cho duøng moät loaïi thuoác khaùng histamin. Neáu chaøm phaùt trieån naëng hoaëc lan roäng nhieàu vuøng, baùc só coù theå seõ höôùng daãn vieäc kieâng aên moät soá loaïi thöùc aên naøo ñoù. Neáu coù nhieãm khuaån da, baùc só coù theå seõ cho duøng kem boâi da coù theâm thuoác khaùng sinh hay khaùng khuaån. Cuõng coù theå seõ caàn phaûi uoáng thuoác khaùng sinh daïng vieân. Neáu treû bò bieán chöùng chaøm herpeticum, coù theå seõ phaûi vaøo beänh vieän ñeå ñieàu trò. Taïi ñaây, aciclovir (thuoác khaùng virus) coù theå seõ ñöôïc duøng qua ñöôøng tieâm tónh maïch. Gia ñình coù theå laøm gì?

Ngoaøi vieäc löu yù söû duïng kem boâi da theo ñuùng chæ daãn cuûa baùc só, vieäc chaêm soùc treû coøn coù theå giuùp giaûm nheï caùc trieäu chöùng beänh baèng caùch giöõ cho da ñöøng quaù khoâ. Khi taém treû, duøng caùc loaïi daàu taém nheï, pha theâm moät ít daàu ñaëc trò chaøm vaø traùnh khoâng söû duïng caùc loaïi daàu taém thôm nhieàu boït. Neân söû duïng kem giöõ aåm vaø laøm meàm da ñeå boâi leân caùc vuøng da beänh thöôøng xuyeân nhieàu laàn trong ngaøy, ñaëc bieät hieäu quaû nhaát laø ngay sau khi ñaõ taém cho treû baèng nöôùc aám moãi ngaøy. Vôùi moät soá treû em, thôøi tieát laïnh coù theå laøm cho chaøm dò öùng phaùt trieån naëng hôn, nhöng vôùi moät soá treû khaùc thì thôøi tieát noùng laïi laø nguyeân nhaân laøm cho beänh boäc phaùt. Caàn chuù yù cho treû maëc quaàn aùo tieáp xuùc vôùi da baèng vaûi cotton vì coù theå giaûm nheï kích thích da.

TÌM HIEÅU CAÙC BEÄNH THÖÔØNG GAËP

153

Neân traùnh khoâng cho treû tieáp xuùc vôùi nhöõng ngöôøi ñang maéc beänh muïn roäp ôû moâi (vì mang vi khuaån herpes simples). Khoâng cho treû aên ñaäu phoäng vaø daàu hoaëc caùc thöùc aên cheá bieán coù ñaäu phoäng. Tieân löôïng

Khi treû lôùn leân, chaøm dò öùng thöôøng giaûm daàn, vaø ñeán tuoåi thieáu nieân thì haàu heát khoâng coøn bò chaøm dò öùng nöõa. Tuy nhieân, khoaûng 50% soá treû em ñaõ bò chaøm dò öùng thöôøng seõ phaùt trieån moät caên beänh dò öùng khaùc, chaúng haïn nhö hen suyeãn.

10. CHAØM MOÂI (LICK ECZEMA) Treû bò chaøm moâi seõ noåi nhöõng vuøng da ñoû quanh mieäng. Da noåi ñoû thöôøng laø do nöôùc boït kích thích moâi vaø vuøng da quanh mieäng khi treû lieám moâi hay muùt ngoùn tay quaù thöôøng xuyeân. Vì theá, khi treû boû ñöôïc nhöõng thoùi quen naøy thì chaøm moâi cuõng töï noù maát ñi. Trieäu chöùng

Caùc trieäu chöùng cuûa chaøm moâi laø:  Xuaát hieän nhöõng vuøng da vieâm, bong vaûy quanh moâi.  Moâi khoâ, nöùt neû vaø raát ñau. Duøng thuoác môõ coù theå baûo veä ñoâi moâi treû khoûi söï kích thích cuûa nöôùc boït vaø ñoàng thôøi cuõng laøm cho treû thaáy deã chòu hôn. Gia ñình coù theå laøm gì?

Duøng kem boâi da corticosteroid ñeå boâi leân vuøng da

154

BEÄNH TREÛ EM

quanh moâi trong vaøi ngaøy ñeå laøm giaûm vieâm vaø duøng thuoác môõ ñeå baûo veä moâi khoûi bò kích thích bôûi nöôùc boït. Duøng thuoác môõ cuõng giuùp giöõ aåm cho moâi vaø baûo veä moâi. Treû con thöôøng coù thoùi quen lieám moâi hay muùt ngoùn tay caùi vaø keùo daøi cho ñeán tuoåi ñi hoïc. Coù theå giuùp treû töø boû thoùi quen naøy nhanh hôn baèng caùch loâi keùo söï chuù yù cuûa treû sang chuyeän khaùc moãi khi thaáy treû baét ñaàu lieám moâi hay muùt ngoùn tay. Tuy nhieân, raày la ngaên caám treû coù theå seõ coù taùc duïng ngöôïc laïi.

11. VEÁT COÂN TRUØNG CAÉN, CHÍCH Haàu heát caùc veát caén hoaëc chích cuûa coân truøng thöôøng chæ laøm cho treû ñau nhöùc hoaëc ngöùa ngaùy taïi choã. Tuy nhieân, ôû moät soá treû, ñaëc bieät laø nhöõng treû coù dò öùng, coù theå coù phaûn öùng raát nghieâm troïng, thaäm chí coù theå töû vong, goïi laø soác phaûn veä. Caùc loaøi coân truøng caén chích thöôøng gaëp nhaát laø muoãi vaø caùc loaïi ong, nhöng ñoâi khi treû cuõng bò caén chích bôûi nhieàu loaïi coân truøng khaùc. a. VEÁT CAÉN

Veát caén cuûa coân truøng thöôøng gaây ra:  Moät muïn ñoû noåi leân nôi bò caén.  Gaây ngöùa taïi choã.  Trong moät soá tröôøng hôïp coù theå coù daáu caén hoaëc söng taáy leân. Caùc trieäu chöùng thöôøng coù theå keùo daøi töø vaøi giôø cho ñeán nhieàu ngaøy. ÔÛ moät soá treû em, nhaát laø treû töø 2 ñeán 7 tuoåi, veát caén coù theå laøm noåi leân nhieàu muïn ngöùa nhoû, keùo daøi töø 2 ngaøy cho ñeán 10 ngaøy.

TÌM HIEÅU CAÙC BEÄNH THÖÔØNG GAËP

155

Gia ñình coù theå laøm gì?

Ñaép khaên öôùt hoaëc boâi thuoác môõ leân veát caén ñeå laøm giaûm ngöùa. Giaûi thích cho treû hieåu laø khoâng neân caøo gaõi nôi veát caén – maëc duø coù theå ngöùa – vì nhö theá raát deã daãn ñeán nhieãm truøng. Khi treû ñi ra vöôøn hoaëc nhöõng nôi deã coù nguy cô bò coân truøng caén chích, neân löu yù cho treû maéc quaàn aùo daøi vaø mang vôù. b. VEÁT CHÍCH

Veát chích cuûa coân truøng thöôøng gaây ra:  Ngöùa hoaëc ñau nhöùc nôi veát chích.  Da öûng ñoû vaø söng phoàng leân. Caùc trieäu chöùng thöôøng maát ñi trong voøng 48 giôø. Moät soá treû em dò öùng vôùi noïc ñoäc cuûa coân truøng qua veát chích vaø coù theå noåi maøy ñay hoaëc bò soác phaûn veä, moät phaûn öùng toaøn thaân raát nghieâm troïng do dò öùng. Khi naøo caàn ñeán baùc só?

Goïi xe cöùu thöông hoaëc ñöa treû ñeán ngay beänh vieän gaàn nhaát neáu coù baát kyø daáu hieäu naøo sau ñaây, vì coù theå treû bò soác phaûn veä:  Söng phoàng mieäng hoaëc caû khuoân maët.  Khoù thôû hoaëc thôû khoø kheø.  Khoù nuoát.  Nguû lô mô khaùc thöôøng. Trong tröôøng hôïp tröôùc ñaây treû ñaõ töøng coù phaûn öùng nghieâm troïng vôùi veát chích coân truøng, neân trình baøy vieäc naøy vôùi baùc só. Baùc só coù theå seõ cung caáp moät lieàu

156

BEÄNH TREÛ EM

andrenalin döï phoøng ñeå söû duïng kòp thôøi ngay khi treû bò coân truøng chích nhaèm choáng soác phaûn veä. Gia ñình coù theå laøm gì?

Neáu coân truøng – chaúng haïn nhö ong – laøm gaõy laïi kim trong veát chích, neân duøng moät caùi nhíp ñeå gaép laáy ñaàu kim chích bò gaõy laïi trong veát chích, sau ñoù duøng moät mieáng gaïc nhuùng thuoác saùt truøng ñeå laøm saïch choã veát chích.. Ñaép khaên maùt leân choã veát chích coù theå giuùp giaûm söng ñau. Cuõng coù theå cho treû uoáng moät lieàu thuoác khaùng histamin loaïi ñöôïc baùn töï do – khoâng caàn toa baùc só – ñeå giaûm söng ñau.

12. MAØY ÑAY (URTICARIA) Laø nhöõng vuøng saàn ñoû noåi leân treân beà maët da, gaây ngöùa nhieàu. Trong nhieàu tröôøng hôïp khoâng roõ nguyeân nhaân. Trong moät soá tröôøng hôïp khaùc, nguyeân nhaân thöôøng gaëp nhaát laø dò öùng, coù theå laø vôùi moät loaïi thöùc aên, chaúng haïn nhö caù, hoaëc thuoác, chaúng haïn nhö penicillin, hoaëc do coân truøng caén chích, hoaëc dò öùng vôùi moät loaïi thöïc vaät naøo ñoù... Trieäu chöùng

Coù hai daïng caáp tính vaø maïn tính. Daïng caáp tính thöôøng keùo daøi trong khoaûng töø nöûa giôø cho ñeán vaøi ba ngaøy, trong khi daïng maïn tính coù theå keùo daøi ñeán nhieàu thaùng. Caû hai loaïi ñeàu coù khaû naêng taùi phaùt. Caùc trieäu chöùng chung laø:  Nhöõng maûng noåi treân da maøu traéng hay vaøng bao quanh bôûi moät vuøng da vieâm ñoû.  Gaây ngöùa nhieàu.

TÌM HIEÅU CAÙC BEÄNH THÖÔØNG GAËP

157

 Caùc vuøng da noåi maøy ñay coù theå giôùi haïn trong moät vuøng nhoû hoaëc cuõng coù theå lan roäng. Tuy raát hieám gaëp, nhöng cuõng coù khi noåi maøy ñay laø moät phaàn trong caùc trieäu chöùng cuûa soác phaûn veä. Caàn löu yù caùc trieäu chöùng keøm theo ñeå phaân bieät:  Söng maët hoaëc söng mieäng.  Thôû khoù hoaëc thôû coù aâm thanh laï, khoø kheø.  Khoù nuoát.  Nguû meâ khaùc thöôøng. Neáu noåi maøy ñay keøm theo vôùi baát cöù trieäu chöùng naøo trong soá caùc trieäu chöùng naøy, caàn ñöa treû ñi caáp cöùu ngay. Vuøng da noåi maøy ñay coù theå coù nhöõng kích thöôùc vaø hình daïng raát khaùc nhau. Caùc maûng maøy ñay coù theå coù maøu traéng nhaït, noåi leân cao hôn beà maët da vaø bao quanh bôûi moät vieàn da öûng ñoû, phaân bieät roõ vôùi vuøng da bình thöôøng chung quanh. Gia ñình coù theå laøm gì?

Neáu treû taùi phaùt nhieàu laàn, caàn löu yù ñeå xaùc ñònh taùc nhaân gaây maøy ñay. Neáu xaùc ñònh ñöôïc taùc nhaân, vaán ñeà seõ trôû neân deã daøng vì chæ caàn löu yù khoâng cho treû tieáp xuùc vôùi taùc nhaân gaây dò öùng ñoù. Tuy nhieân, khoâng phaûi bao giôø cuõng coù theå laøm ñöôïc ñieàu naøy. Khi treû ñang noåi maøy ñay, coù theå duøng moät loaïi thuoác khaùng histamine thoâng thöôøng ñeå giaûm nheï. Neân tieáp tuïc duøng thuoác trong khoaûng vaøi tuaàn sau khi caùc maûng maøy ñay ñaõ bieán maát treân da.

158

BEÄNH TREÛ EM

Khi naøo caàn ñeán baùc só?

Khi thuoác khaùng histamine toû ra khoâng hieäu quaû vaø caùc maûng maøy ñay phaùt trieån nghieâm troïng, caàn ñöa treû ñeán baùc só. Baùc só coù theå seõ laøm gì?

Baùc só coù theå seõ keâ toa cho duøng moät loaïi corticosteroid daïng vieân uoáng, ñoàng thôøi vôùi vieäc tieán haønh caùc xeùt nghieäm ñeå xaùc ñònh nguyeân nhaân gaây ra maøy ñay. Tieân löôïng

Thöôøng thì chöùng maøy ñay coù raát nhieàu khaû naêng töï khoûi khi treû lôùn leân maø khoâng caàn phaûi ñieàu trò gì. Vì theá, vieäc ñieàu trò chuû yeáu chæ laø giaûi quyeát trieäu chöùng tröôùc maét ñeå treû thaáy deã chòu hôn maø thoâi.

13. MUÏN ROÄP MOÂI (COLD SORE) Chöùng muïn roäp treân moâi gaây ra do moät chuûng virus goïi laø Herpes simplex, taïo thaønh nhöõng choã boûng roäp nhoû phaùt trieån quanh moâi. Vieäc nhieãm loaïi virus naøy ban ñaàu thöôøng khoâng gaây ra trieäu chöùng naøo caû, nhöng cuõng coù theå gaây ra Vieâm nöôùu-mieäng (trang 129). Sau giai ñoaïn nhieãm khuaån ñaàu tieân naøy, virus seõ nguû yeân trong caùc teá baøo thaàn kinh, nhöng cuõng coù theå seõ hoaït ñoäng trôû laïi ñeå gaây ra muïn roäp treân moâi. Muïn roäp moâi coù theå bò thuùc ñaåy phaùt trieån nhanh hôn bôûi vieäc nhieãm truøng naëng, nhöõng caêng thaúng lo laéng hay xuùc ñoäng maïnh, hoaëc do tieáp xuùc tröïc tieáp vôùi aùnh naéng hay gioù laïnh.

TÌM HIEÅU CAÙC BEÄNH THÖÔØNG GAËP

159

Trieäu chöùng

Muïn roäp coù theå xuaát hieän ñôn leû hay thaønh töøng cuïm treân moâi. Caùc trieäu chöùng chính laø:  Caûm giaùc ngöùa ran ôû quanh mieäng, thöôøng xuaát hieän khoaûng töø 4 ñeán 12 giôø tröôùc khi coù baát cöù muïn roäp naøo xuaát hieän.  Xuaát hieän nhöõng muïn roäp nhoû, coù theå ngöùa hoaëc ñau, ñöôïc bao quanh bôûi moät vuøng da vieâm ñoû nheï. Trong khoaûng vaøi ngaøy thì caùc muïn naøy vôõ ra vaø hình thaønh nhöõng maøy cöùng ôû giöõa. Taát caû seõ maát ñi trong voøng vaøi tuaàn sau ñoù. Muïn roäp thöôøng xuaát hieän thaønh töøng cuïm quanh moâi, ban ñaàu raát deã nhaän ra. Sau ñoù môø ñuïc daàn roài hình thaønh nhöõng maøy traéng ôû giöõa. Muïn roäp moâi thöôøng nhoû hôn so vôùi beänh choác lôû. Gia ñình coù theå laøm gì?

Trong haàu heát caùc tröôøng hôïp, muïn roäp moâi chæ laøm cho treû caûm thaáy hôi khoù chòu vaø khoâng caàn thieát phaûi ñieàu trò. Tuy nhieân, neáu caùc muïn roäp gaây ñau nhieàu vaø laøm cho treû raát khoù chòu, cho treû uoáng nöôùc maùt coù theå seõ giuùp giaûm ñau. Neáu muïn roäp taùi phaùt nhieàu laàn, hoaëc phaùt trieån raát nghieâm troïng, gaây khoù chòu nhieàu cho treû, coù theå duøng moät loaïi kem boâi da coù chöùa chaát khaùng virus aciclovir. Loaïi kem naøy ñöôïc baùn töï do khoâng caàn toa baùc só, coù theå giuùp giaûm nheï möùc phaùt trieån vaø ruùt ngaén thôøi gian bò muïn roäp. Tuy nhieân, thuoác coù hieäu quaû toát nhaát laø khi ñöôïc söû duïng sôùm vaøo luùc chæ coù caûm giaùc ngöùa ran maø chöa coù baát cöù muïn roäp naøo xuaát hieän. Neáu coù theå xaùc ñònh ñöôïc moät nguyeân nhaân naøo ñoù ñaõ kích thích gaây ra chöùng muïn roäp cuûa treû, vieäc phoøng ngöøa

160

BEÄNH TREÛ EM

seõ raát hieäu quaû. Chaúng haïn nhö, neáu muïn roäp thöôøng xuaát hieän sau khi treû ra naéng, ñaây coù theå laø nguyeân nhaân. Nhö vaäy, coù theå traùnh khoâng cho treû ra naéng hoaëc chuû ñoäng che maùt khi treû buoäc phaûi ñi ngoaøi naéng. Söï phoøng traùnh naøy seõ ngaên khoâng cho muïn roäp phaùt trieån. Ñeå giaûm bôùt nguy cô laây lan cuûa virus sang caùc phaàn khaùc treân cô theå cuõng nhö sang ngöôøi khaùc, caàn ngaên khoâng cho treû duøng tay sôø leân caùc muïn roäp hoaëc cho caùc ngoùn tay vaøo mieäng muùt. Toát nhaát laø thöôøng xuyeân röûa saïch tay cho treû. Tieân löôïng

Khoâng coù phöông thöùc ñieàu trò naøo laøm döùt ñöôïc beänh naøy. Treû coù khaû naêng seõ taùi phaùt nhieàu laàn trong suoát caû cuoäc ñôøi, nhöng thöôøng thì veà sau soá laàn xuaát hieän seõ ngaøy caøng ít hôn.

14. NHOÏT (BOIL) Nhoït laø moät choã söng ñoû, ñau nhöùc vaø boïng muû xuaát hieän treân da. Nhoït hình thaønh khi moät loã chaân loâng bò nhieãm khuaån. Nguyeân nhaân gaây nhieãm khuaån thöôøng khoâng ñöôïc bieát, maëc duø vi khuaån thöôøng coù saün ôû trong muõi. Nhoït thöôøng xuaát hieän nhaát ôû nhöõng vuøng da aåm öôùt, chaúng haïn nhö trong naùch hay döôùi haùng, vaø cuõng thöôøng gaëp ôû phía sau coå. Trieäu chöùng

Nhoït thöôøng baét ñaàu vôùi moät choã söng ñoû khaù nhoû vaø ngaøy caøng lôùn leân khi beân döôùi chöùa ñaày muû. Caùc trieäu chöùng chuû yeáu laø:

TÌM HIEÅU CAÙC BEÄNH THÖÔØNG GAËP

161

 Ñau nhöùc vaø raát nhaïy caûm ôû quanh vuøng coù nhoït.  Moät ñoám nhoû maøu traéng hay vaøng ôû ngay giöõa nhoït, laø nôi nhìn thaáy muû tích tuï beân trong. Haàu heát caùc nhoït ñeàu seõ töï vôõ ra ñeå thoaùt heát muû, nhöng thænh thoaûng cuõng coù tröôøng hôïp muû chaûy vaøo caùc moâ chung quanh. Trong phaàn lôùn caùc tröôøng hôïp, nhoït seõ laønh trong khoaûng 2 tuaàn. Ñaëc tröng cuûa nhoït thöôøng laø moät vuøng söng ñoû phuû nhöõng vaûy traéng nhoû cuûa teá baøo da cheát. Muû töø beân trong thoaùt ra khoûi nhoït ñeå hình thaønh moät vaûy maøu hôi xanh ôû giöõa. Vuøng da chung quanh öûng ñoû do nhieãm khuaån lan roäng. Khi naøo caàn ñeán baùc só?

Caàn ñöa treû ñeán baùc só khi nhoït keùo daøi hôn 2 tuaàn leã, hoaëc khi nhoït raát lôùn vaø raát ñau nhöùc, hoaëc khi nhoït taùi phaùt lieân tuïc nhieàu laàn. Baùc só coù theå seõ laøm gì?

Baùc só coù theå seõ cho duøng khaùng sinh daïng vieân uoáng ñeå choáng nhieãm khuaån. Trong moät soá tröôøng hôïp, baùc só seõ thöïc hieän moät ñöôøng moå nhoû ñeå laáy saïch muû ra khoûi nhoït. Neáu nhoït taùi phaùt nhieàu laàn, baùc só coù theå seõ cho duøng moät loaïi kem khaùng sinh boâi vaøo muõi treû ñeå dieät khuaån ngay taïi ñaây. Coù theå caàn phaûi cho treû duøng xaø phoøng dieät khuaån ñeå röûa vaø taém baèng dung dòch coù pha thuoác dieät khuaån. Gia ñình coù theå laøm gì?

Khi nhoït saép laøm mieäng, nghóa laø hình thaønh ñaàu nhoït ôû giöõa, coù theå duøng kem boâi da coù sulphate magnesium ñeå

162

BEÄNH TREÛ EM

boâi leân, vaø duøng thuoác daùn ñeå daùn leân nhoït. Baèng caùch naøy, nhoït seõ mau vôõ mieäng hôn vaø cuõng seõ mau laønh hôn. Khi nhoït ñaõ vôõ mieäng, caån thaän duøng boâng goøn nhuùng thuoác saùt truøng ñeå lau saïch heát muû vaø duøng moät mieáng baêng daùn ñeå daùn kín leân vuøng nhoït. Traùnh khoâng ñöôïc choïc vaøo hay boùp naën nhoït ñeå laøm cho vôõ mieäng, vì nhö theá coù theå laøm cho vieäc nhieãm khuaån lan roäng.

15. CHOÁC LÔÛ (IMPETIGO) Beänh nhieãm truøng da raát thöôøng gaëp vaø coù tyû leä laây nhieãm cao, chuû yeáu ôû treû em, nhaát laø caùc beù coøn ít thaùng tuoåi. Vôùi treû em, choác lôû thöôøng xuaát hieän ôû mieäng vaø muõi, nhöng vôùi treû coøn ít thaùng tuoåi thì choác lôû thöôøng xuaát hieän ôû vuøng quaán taû. Tuy nhieân, chuùng cuõng coù theå xuaát hieän ôû baát cöù vuøng da naøo khaùc treân cô theå. Vi khuaån gaây choác lôû thöôøng xaâm nhaäp vaøo da qua caùc veát caét, veát caén, chích, hoaëc do caùc beänh ngoaøi da khaùc nhö chaøm dò öùng, gheû... Trieäu chöùng

Caùc trieäu chöùng cuûa choác lôû thay ñoåi qua caùc giai ñoaïn phaùt trieån cuûa vieäc nhieãm truøng:  Ban ñaàu, da hôi öûng ñoû vaø töøng cuïm caùc muïn roäp nhoû xuaát hieän.  Sau ñoù, caùc muïn roäp nhoû vôõ ra vaø ñeå laïi moät choã da loeùt aåm öôùt, ræ nöôùc, ngaøy caøng lôùn daàn leân.  Tieáp theo, beà maët caùc veát loeùt hình thaønh nhöõng vaûy cöùng khoâ maøu naâu saäm. Choác lôû thöôøng khoâng gaây ñau nhieàu, nhöng ñoâi khi coù theå gaây ngöùa nheï.

TÌM HIEÅU CAÙC BEÄNH THÖÔØNG GAËP

163

Khi naøo caàn ñeán baùc só?

Khi xaùc ñònh treû bò choác lôû, neân ñöa treû ñeán baùc só trong voøng 24 giôø, vì khaû naêng laây lan cuûa beänh raát cao neân caàn ngaên chaën ngay. Baùc só coù theå seõ laøm gì?

Baùc só coù theå seõ keâ toa cho duøng moät loaïi thuoác môõ coù chöùa khaùng sinh ñeå boâi tröïc tieáp leân vuøng da bò choác lôû moãi ngaøy nhieàu laàn. Neáu vuøng nhieãm truøng lan roäng, coù theå seõ caàn duøng ñeán moät loaïi khaùng sinh daïng vieân uoáng. Gia ñình coù theå laøm gì?

Tröôùc khi boâi thuoác môõ, duøng gaïc thaám nöôùc muoái ñaép nheï leân choã vaûy cöùng ñeå laøm meàm roài nheï nhaøng gôõ ra. Sau ñoù, ñôïi cho choã da ñaõ khoâ haún môùi boâi thuoác vaøo. Höôùng daãn cho treû bieát laø khoâng neân sôø tay vaøo nhöõng choã coù choác lôõ. Giöõ rieâng bieät caùc vaät duïng cuûa treû nhö khaên traûi giöôøng, khaên taém, khaên maët...vaø traùnh khoâng cho treû tieáp xuùc vôùi caùc treû m khaùc cho ñeán khi beänh ñaõ khoûi haún. Giöõ veä sinh toát laø moät caùch phoøng ngöøa choác lôû. Treû neân ñöôïc taém saïch moãi ngaøy. Vôùi treû coøn raát nhoû, giöõ saïch vaø khoâ ôû vuøng quaán taõ, traùnh khoâng ñeå treû bò haêm taõ, vì coù theå laøm taêng nguy cô bò choác lôõ. Caét ngaén vaø laøm saïch moùng tay cho treû cuõng giuùp laøm giaûm thaáp nguy cô nhieãm truøng khi treû caøo, gaõi treân da. Tieân löôïng

Neáu khoâng ñieàu trò, beänh coù theå keùo daøi nhieàu tuaàn, thaäm chí laø nhieàu thaùng. Neáu ñöôïc ñieàu trò toát, choác lôû thöôøng seõ giaûm nheï trong voøng 5 ngaøy.

164

BEÄNH TREÛ EM

16. MUÏN COÙC (WART) Muïn coùc laø nhöõng ñoám nhoû voâ haïi moïc treân beà maët cuûa da, gaây ra do virus. Thöôøng gaëp nhaát ôû baøn tay vaø baøn chaân. Muïn coùc khoâng laây lan, nhöng moät soá ngöôøi deã bò beänh naøy hôn nhöõng ngöôøi khaùc. Phaàn lôùn caùc muïn coùc seõ töï maát ñi trong voøng vaøi thaùng, nhöng coù moät soá seõ toàn taïi trong nhieàu naêm neáu khoâng ñöôïc ñieàu trò. Trieäu chöùng

Coù nhieàu kieåu muïn coùc khaùc nhau, moãi loaïi ñeàu coù theå xuaát hieän ñôn ñoäc hay moïc thaønh cuïm treân da. Nhöõng loaïi thoâng thöôøng nhaát laø:  Muïn coùc thoâng thöôøng: coù beà maët goà gheà vaø cöùng moïc noåi gôø leân treân da, thöôøng xuaát hieän ôû baøn tay, baøn chaân, ñaàu goái vaø treân maët.  Muïn coùc phaúng: beà maët phaúng lì ngang vôùi maët da hoaëc hôi nhoâ leân, thöôøng xuaát hieän ôû baøn tay hoaëc treân da maët. Coù theå gaây ngöùa nheï.  Muïn coùc gan baøn chaân (cuõng goïi laø muïn côm): beà maët cöùng hoùa söøng, xuaát hieän beân döôùi loøng baøn chaân, coù daïng phaúng vaø thöôøng gaây ñau khi ñi ñöùng vì söùc naëng cuûa cô theå seõ eùp maïnh noù vaøo da. Gia ñình coù theå laøm gì?

Muïn coùc thöôøng coù theå töï maát ñi maø khoâng caàn ñieàu trò. Tuy nhieân, neáu muoán loaïi boû muïn thì coù theå thöïc hieän an toaøn vôùi caùc muïn ôû baøn tay vaø baøn chaân. Ñöøng bao giôø coá loaïi boû moät muïn coùc naèm ôû mieäng hay treân da maët. Phöông thöùc ñôn giaûn nhaát ñeå loaïi boû muïn coùc thoâng thöôøng vaø muïn coùc phaúng laø phuû leân moät lôùp thaïch cao

TÌM HIEÅU CAÙC BEÄNH THÖÔØNG GAËP

165

coù acid salicylic. Caàn thay thuoác môùi moãi ngaøy. Neáu muïn khoâng maát ñi sau 3 tuaàn, coù theå thöû duøng moät loaïi thuoác tröø muïn coùc baùn töï do treân thò tröôøng. Caàn theo ñuùng caùc chæ daãn cuûa nhaø saûn xuaát. Tröôùc khi boâi thuoác leân muïn coùc, neân duøng thuoác môõ ñeå baûo veä vuøng da quanh muïn. Vôùi muïn coùc gan baøn chaân, coù theå duøng ñaù maøi nhuyeãn ñeå maøi moøn ñi phaàn nhoâ ra ngoaøi da. Sau ñoù caét moät mieáng thaïch cao coù acid salicylic vôùi kích thöôùc vöøa baèng beà maët cuûa muïn vaø ñaép vaøo. Thay thuoác moãi ngaøy cho ñeán khi muïn maát ñi, coù theå phaûi keùo daøi ñeán khoaûng 3 thaùng. Caàn daïy cho treû bieát laø khoâng neân caøo gaõi caùc muïn coùc vì coù theå laøm cho chuùng laây lan. Khi naøo caàn ñeán baùc só?

Khi caùc bieän phaùp ñöôïc thöïc hieän taïi nhaø khoâng coù keát quaû, hoaëc vôùi caùc muïn coùc noåi treân maët hay treân mieäng gaây khoù chòu nhieàu cho treû, caàn ñöa treû ñeán baùc só. Baùc só coù theå seõ laøm gì?

Baùc só coù theå loaïi boû muïn coùc baèng phöông phaùp phaãu thuaät ñoâng laïnh. Muïn coùc gan baøn chaân coù theå ñöôïc duøng kyõ thuaät naïo ñeå laøm saïch ñi. Tieân löôïng

Haàu heát caùc muïn coùc ñeàu coù theå töï maát ñi maø khoâng caàn ñieàu trò. Tuy nhieân, muïn coùc thöôøng taùi phaùt, ngay caû trong tröôøng hôïp ñöôïc ñieàu trò, vaø thöôøng thì phaûi ñieàu trò raát nhieàu laàn tröôùc khi muïn coù theå thöïc söï maát haún ñi.

166

BEÄNH TREÛ EM

17. NHOÏ T MEÀM LAÂY LAN (MOLLUSCUM CONTAGIOSUM) Nhieãm khuaån nheï treân da taïo thaønh nhöõng nhoït meàm nhoû coù maøu saùng xuaát hieän thaønh vuøng treân da. Nhoït meàm laây lan thöôøng gaëp nhaát ôû treû töø 2 ñeán 5 tuoåi. Vuøng da nhieãm khuaån raát deã laây lan, do tieáp xuùc tröïc tieáp hay giaùn tieáp, chaúng haïn nhö qua caùc hoà bôi coâng coäng hoaëc do chaïm vaøo quaàn aùo, khaên taém... cuûa ngöôøi coù beänh. Trieäu chöùng

Caùc nhoït meàm xuaát hieän töø 2 ñeán 7 tuaàn sau khi bò nhieãm khuaån. Chuùng xuaát hieän chuû yeáu treân thaân hình, treân maët hay baøn tay, vaø raát hieám khi thaáy ôû loøng baøn tay hay baøn chaân. Caùc nhoït meàm coù hình daïng:  U meàm hình caàu noåi leân beà maët da vôùi mieäng nhoït ôû giöõa.  Coù maøu traéng nhaït hoaëc ñoû töôi. Khi naøo caàn ñeán baùc só?

Neân ñöa treû ñeán baùc só ñeå chaån ñoaùn xaùc ñònh khi thaáy nhoït xuaát hieän. Baùc só coù theå seõ laøm gì?

Neáu treû coù khaû naêng mieãn nhieãm thaáp, hoaëc coù nhieàu muïn nhoït gaây bieán daïng ôû vuøng da deã nhìn thaáy, chaúng haïn nhö treân maët, baùc só coù theå seõ caàn phaûi loaïi boû ngay caùc muïn nhoït. Sau khi duøng thuoác gaây teâ taïi choã, baùc só seõ choïc vaøo muïn nhoït vôùi moät duïng cuï ñaõ ñöôïc nhuùng vaøo dung dòch podophyllin. Cuõng coù theå aùp duïng caùc kyõ thuaät naïo hoaëc phaãu thuaät ñoâng laïnh ñeå loaïi boû muïn nhoït.

TÌM HIEÅU CAÙC BEÄNH THÖÔØNG GAËP

167

Tieân löôïng

Beänh coù theå töï khoûi maø khoâng caàn ñieàu trò, vaø khoâng ñeå laïi seïo treân da. Tuy nhieân, quaù trình naøy coù theå phaûi maát töø vaøi tuaàn cho ñeán moät naêm. Moãi ñöùa treû thöôøng moïc khoaûng 25 nhoït. Neáu coù nhoït vôõ ra, virus seõ laây lan nhanh sang caùc phaàn khaùc cuûa cô theå vaø taïo theâm caùc nhoït môùi. Neáu treû ñang trong thôøi gian ñieàu trò moät beänh coù aûnh höôûng ñeán khaû naêng mieãn nhieãm cuûa cô theå, chaúng haïn nhö beänh baïch caàu, nhoït seõ phaùt trieån nghieâm troïng hôn vaø keùo daøi laâu hôn.

18. CAÙC TRÖÔØNG HÔÏP NHIEÃM NAÁM Da, toùc vaø moùng tay, moùng chaân ñeàu coù theå bò nhieãm naám. Trong soá caùc tröôøng hôïp nhieãm naám, thöôøng gaëp nhaát laø naám da vaø naám baøn chaân. Naám da ôû nhöõng treû vaøo ñoä tuoåi ñi hoïc coù theå xuaát hieän ôû da ñaàu, treân thaân hình hoaëc treân da maët. Ñoä tuoåi thieáu nieân raát deã bò naám baøn chaân, thöôøng gaëp nhaát laø ôû phaàn da giöõa caùc ngoùn chaân. a. NAÁM DA (RINGWORM)

Treû con coù theå nhieãm naám da tröïc tieáp töø ngöôøi hoaëc thuù vaät laây sang, hoaëc töø naám coù trong ñaát, caùt. Treû cuõng coù theå giaùn tieáp bò laây lan töø caùc vaät duïng cuûa ngöôøi ñaõ nhieãm naám, chaúng haïn nhö muõ noùn, löôïc chaûi ñaàu, quaàn aùo... hoaëc töø nhöõng ñoà vaät tieáp xuùc chung trong nhaø nhö thaûm loùt neàn, gheá ngoài... Trieäu chöùng

Khi xuaát hieän treân than hình hoaëc treân da maët, naám da coù nhöõng bieåu hieän nhö:

168

BEÄNH TREÛ EM

 Nhöõng ñoám troøn hay baàu duïc coù vaûy, vôùi phaàn vieàn quanh hôi nhoâ cao vaø hôi vieâm ñoû.  Gaây ngöùa choã nhieãm naám. Khi xuaát hieän treân da ñaàu, naám da coù nhöõng bieåu hieän nhö:  Nhöõng vaûy nhoû bong ra khoûi da ñaàu töông töï nhö gaàu.  Ruïng nhieàu toùc, thöôøng laø do toùc coù khuynh höôùng gaõy ngang ngay beân treân da ñaàu.  Ñoâi khi coù theå coù moät vuøng da vieâm nhieãm boïng muû.  Thöôøng gaây ngöùa nhieàu. Khi naøo caàn ñeán baùc só?

Khi phaùt hieän treû bò naám da, toát nhaát laø neân ñöa treû ñeán baùc só ngay. Baùc só coù theå seõ laøm gì?

Neáu naám da xuaát hieän treân thaân hình hay treân da maët, baùc só coù theå seõ cho duøng moät loaïi kem hay thuoác môõ coù taùc duïng choáng naám ñeå boâi tröïc tieáp leân choã da nhieãm naám. Neáu vuøng nhieãm naám lan ra quaù roäng, hoaëc naám da xuaát hieän treân da ñaàu, coù theå seõ phaûi duøng ñeán thuoác uoáng choáng naám. Gia ñình coù theå laøm gì?

Neân phoøng ngöøa nhieãm naám da baèng caùch traùnh khoâng ñeå treû tieáp xuùc vôùi ngöôøi ñaõ nhieãm naám, khoâng cho treû chôi ñuøa vôùi thuù vaät, khoâng duøng chung caùc vaät duïng caù nhaân vôùi ngöôøi khaùc, chaúng haïn nhö löôïc chaûi ñaàu, khaên maët, khaên taém...

TÌM HIEÅU CAÙC BEÄNH THÖÔØNG GAËP

169

b. NAÁM BAØN CHAÂN (ATHLETE’S FOOT)

Naám baøn chaân thöôøng gaëp nhaát vaøo nhöõng thaùng muøa heø, nhaát laø vôùi nhöõng treû ôû ñoä tuoåi thieáu nieân vaø thöôøng phaûi mang giaøy vôù trong khi luyeän taäp theå thao. Naám thöôøng bò laây nhieãm töø vieäc tieáp xuùc ôû nhöõng nôi coâng coäng nhö phoøng thay quaàn aùo, phoøng taém, hoà bôi, phoøng taäp theå thao... Trieäu chöùng Caùc trieäu chöùng chính laø:

 Da nöùt neû vaø ñau ôû giöõa caùc ngoùn chaân, thöôøng laø ngoùn thöù tö vaø thöù naêm.  Thöôøng gaây ngöùa nhieàu.  Ñoâi khi cuõng laøm cho moùng chaân nhaït maøu, daøy leân vaø deã gaõy. Gia ñình coù theå laøm gì? Coù raát nhieàu daïng thuoác khaùc nhau ñöôïc baùn töï do treân thò tröôøng ñeå trò naám baøn chaân, töø caùc loaïi coù daïng boät, daïng kem cho ñeán daïng phun buïi...

Röûa saïch baøn chaân nhieãm naám vaø raéc thuoác boät hoaëc boâi kem choáng naám vaøo giöõa caùc ngoùn chaân moãi ngaøy 2 laàn. Giaøy vôù cuûa treû cuõng caàn ñöôïc xöû lyù baèng thuoác boät choáng naám. Khi ñöôïc ñieàu trò baèng thuoác, naám baøn chaân thöôøng seõ baét ñaàu maát ñi trong voøng 1 ñeán 2 tuaàn leã. Naám baøn chaân coù theå phoøng ngöøa hieäu quaû baèng vieäc luoân laøm khoâ chaân ngay sau moãi laàn röûa chaân. Neáu mang vôù, phaûi thay vôù saïch moãi ngaøy. Haïn cheá thôøi gian mang giaøy, thay vaøo ñoù coù theå duøng caùc loaïi deùp da ñeå hôû ngoùn chaân vaø ñi chaân traàn vaøo nhöõng luùc thích hôïp.

170

BEÄNH TREÛ EM

Khi naøo caàn ñeán baùc só? Neáu vieäc duøng thuoác taïi nhaø khoâng coù keát quaû vaø naám baøn chaân keùo daøi laâu hôn 2 tuaàn leã, hoaëc khi naám gaây aûnh höôûng ñeán caùc moùng chaân, neân ñöa treû ñeán baùc só. Baùc só coù theå seõ laøm gì? Tröôùc tieân baùc só seõ xem xeùt kyõ ñeå xaùc ñònh xem coù ñuùng laø treû bò naám baøn chaân hay moät beänh chöùng naøo khaùc. Neáu ñuùng, coù theå baùc só seõ cho duøng moät loaïi thuoác choáng naám daïng vieân uoáng.

19. CHAÁY Laø loaøi coân truøng khoâng caùnh raát nhoû soáng kyù sinh treân da ñaàu vaø huùt maùu. Treû em ôû ñoä tuoåi ñeán tröôøng raát deã bò laây chaáy qua vieäc tieáp xuùc tröïc tieáp hoaëc duøng chung löôïc chaûi ñaàu hay muõ noùn. Quan nieäm cuõ cho raèng veä sinh da ñaàu khoâng toát daãn ñeán coù chaáy, nhöng trong thöïc teá thì chaáy öa thích moâi tröôøng toùc vaø da ñaàu ñöôïc giöõ saïch hôn. Trieäu chöùng

Caùc trieäu chöùng chuû yeáu laø:  Ngöùa nhieàu treân da ñaàu.  Nhöõng veát ñoû nhoû li ti treân da ñaàu do chaáy caén. Chaáy tröôûng thaønh coù kích thöôùc khaù nhoû vaø laãn vaøo maøu toùc neân raát khoù thaáy. Tröùng chaáy deã nhìn thaáy hôn, nhaát laø nhöõng tröùng ñaõ nôû roài. Gia ñình coù theå laøm gì?

Duøng löôïc raêng daøy chaûi toùc sau khi goäi öôùt toùc coù theå chaûi ñöôïc chaáy xuoáng khoûi ñaàu. Tuy nhieân, ñaây khoâng

TÌM HIEÅU CAÙC BEÄNH THÖÔØNG GAËP

171

phaûi laø bieän phaùp coù theå trò döùt ñöôïc chaáy. Caàn phaûi duøng caùc loaïi daàu goäi ñaëc bieät trò chaáy (thöôøng coù chöùa malathion hay carbaryl). Tuøy theo daïng baøo cheá, coù theå caàn phaûi duøng thuoác moät laàn hoaëc nhieàu laàn, neân theo ñuùng vôùi caùc chæ daãn cuûa nhaø saûn xuaát. Caàn ñieàu trò ñoàng loaït cho taát caû moïi thaønh vieân trong gia ñình. Löôïc vaø baøn chaûi toùc phaûi ñöôïc nhuùng vaøo nöôùc soâi ñeå dieät saïch tröùng chaáy coù theå coøn baùm vaøo. Ñeå phoøng ngöøa, neân taäp cho treû thoùi quen khoâng duøng chung muõ noùn, löôïc hay baøn chaûi toùc vôùi ngöôøi khaùc. Khi naøo caàn ñeán baùc só?

Vieäc ñieàu trò raát hieám khi phaûi caàn ñeán baùc só. Tuy nhieân, neáu treû döôùi 2 tuoåi hoaëc bò dò öùng hay hen suyeãn, nhaát thieát phaûi tham khaûo yù kieán baùc só tröôùc khi duøng baát cöù loaïi daàu goäi trò chaáy naøo.

V. CAÙC BEÄNH NHIEÃM KHUAÅN Treû em coù khuynh höôùng deã maéc phaûi caùc beänh nhieãm khuaån hôn laø ngöôøi lôùn, ñôn giaûn chæ laø vì heä thoáng mieãn nhieãm cuûa cô theå chöa phaùt trieån ñaày ñuû ñeå coù theå choáng laïi. Phaàn lôùn caùc beänh nhieãm khuaån trong thôøi thô aáu khoâng nghieâm troïng laém, nhöng coù moät soá ít coù theå gaây nguy hieåm. Ngaøy nay, nhôø vieäc chuûng ngöøa ñaày ñuû cho caùc em, moät soá beänh nguy hieåm ñaõ khoâng coøn xuaát hieän nhieàu nhö tröôùc ñaây nöõa, chaúng haïn nhö caùc beänh quai bò, sôûi, rubella, soát baïi lieät... Caùc beänh nhieãm khuaån thöôøng coù theå ñieàu trò nhanh choùng vaø döùt ñieåm baèng caùch duøng caùc thuoác khaùng sinh.

172

BEÄNH TREÛ EM

1. HO GAØ (PERTUSSIS) Ho gaø laø moät beänh nhieãm khuaån nguy hieåm ôû treû em. Trieäu chöùng chính laø nhöõng côn ho thaønh traøng daøi vaø thöôøng chaám döùt baèng moät tieáng laáy hôi vaøo raát ñaëc tröng, do treû ñaõ khoâng thôû ñöôïc trong khi ho. Treû sô sinh döôùi 6 thaùng tuoåi chòu aûnh höôûng cuûa beänh raát nghieâm troïng. Vieäc tieâm chuûng môû roäng ñaõ ñaåy luøi ñöôïc beänh naøy vaø bieán noù thaønh moät beänh hieám thaáy. Trieäu chöùng

Thôøi gian uû beänh thöôøng laø khoaûng 7 ngaøy. Sau ñoù beänh phaùt trieån thaønh hai giai ñoaïn. Giai ñoaïn ñaàu tieân keùo daøi khoaûng töø 7 ñeán 10 ngaøy vôùi caùc trieäu chöùng sau ñaây: ° Côn ho khan ngaén thöôøng chæ coù vaøo ban ñeâm. ° Chaûy muõi nöôùc. ° Soát nheï. Giai ñoaïn tieáp theo coù theå keùo daøi töø 8 ñeán 12 tuaàn leã, vôùi caùc trieäu chöùng raát roõ reät nhö sau ñaây: ° Nhöõng côn ho khan töø 10 ñeán 20 tieáng moät laàn, xuaát hieän caû ngaøy laãn ñeâm. ° Nhöõng côn ho daøi döõ doäi chaám döùt baèng moät tieáng hít hôi vaøo. Vôùi treû sô sinh khoâng nhaän ra ñöôïc tieáng laáy hôi naøy. ° Noân möûa, gaây ra do côn ho. ° Ngöøng thôû töøng chaëp, coù theå laâu hôn 10 giaây. ° Co giaät.

TÌM HIEÅU CAÙC BEÄNH THÖÔØNG GAËP

173

Bieán chöùng

Trong moät soá raát ít tröôøng hôïp, ñôøm daõi laøm taét ngeõn ñöôøng thôû coù theå gaây toån thöông moät phaàn cho phoåi hoaëc vieâm phoåi. Khi naøo caàn ñeán baùc só?

Tham khaûo yù kieán baùc só trong voøng 24 giôø neáu treû bò ho khi coøn döôùi 6 thaùng tuoåi, hoaëc khi côn ho gaây noân möûa, hoaëc khi ho keùo daøi hôn moät tuaàn. Goïi baùc só ngay laäp töùc neáu côn ho laøm cho treû tím taùi moâi hoaëc löôõi, hoaëc khi treû leân côn co giaät. Baùc só coù theå seõ laøm gì?

Ñeå xaùc ñònh beänh, baùc só caàn laáy maãu beänh phaåm ôû coå hoïng treû ñeå ñöa xeùt nghieäm. Phaùc ñoà ñieàu trò coù theå laø söû duïng khaùng sinh lieân tuïc 10 ngaøy, vaø ñöôïc aùp duïng khoâng chæ cho treû ñang beänh maø coøn cho taát caû anh chò em khaùc trong nhaø neáu coù. Khaùng sinh coù theå giuùp ruùt ngaén thôøi gian beänh, nhöng chæ hieäu quaû neáu ñöôïc söû duïng sôùm. Neáu treû coù daáu hieäu tím taùi sau côn ho hoaëc leân côn co giaät, coù theå seõ phaûi ñöa vaøo beänh vieän, nhaát laø vôùi treû döôùi 6 thaùng tuoåi. Neáu theå traïng cuûa treû noùi chung quaù yeáu, hoaëc ho keùo daøi khoâng thuyeân giaûm sau 6 tuaàn, coù theå baùc só seõ ñeà nghò chuïp X-quang loàng ngöïc ñeå kieåm tra. Gia ñình coù theå laøm gì?

Cho treû aên thöùc aên meàm, deã tieâu, chia nhoû thaønh nhieàu böõa vaø uoáng thaät nhieàu nöôùc. Coù theå giuùp treû ngaét côn ho baèng caùch duøng tay voã nheï vaøo löng. Ñoâi khi gia ñình cuõng coù theå ñöôïc höôùng daãn caùc thao taùc vaät lyù trò lieäu ñôn giaûn ñeå giuùp laøm saïch caùc chaát tieát trong phoåi. Caùc

174

BEÄNH TREÛ EM

thaønh vieân trong gia ñình caàn saép xeáp thay phieân nhau chaêm soùc cho treû ñeå traùnh suy suïp vì maát nguû. Tieân löôïng

Ho coù theå tieáp tuïc keùo daøi trong nhieàu thaùng. Trong moät soá tröôøng hôïp, ho coù theå taùi phaùt vaøo naêm sau ñoù neáu treû bò nhieãm khuaån laàn nöõa. Thöông toån vónh vieãn cho phoåi thöôøng raát hieám khi xaûy ra.

2. UOÁN VAÙN (TETANUS) Caên beänh nghieâm troïng naøy aûnh höôûng ñeán heä thaàn kinh trung öông, gaây ra do vieäc nhieãm caùc baøo töû cuûa vi khuaån vaøo cô theå qua caùc veát thöông ngoaøi da. Caùc veát caét saâu vaø coù tieáp xuùc vôùi ñaát hoaëc phaân suùc vaät seõ coù nhieàu khaû naêng gaây beänh nhaát. Hieän nay, nhôø vieäc tieâm chuûng roäng raõi neân beänh naøy ñaõ bò ñaåy luøi vaø trôû neân moät beänh raát hieám gaëp. Treû em caàn ñöôïc tieâm chuûng ñuû 3 lieàu vaccine. Caùc muõi tieâm nhaéc laïi laø tröôùc tuoåi ñeán tröôøng vaø moät laàn nöõa khi hoïc xong phoå thoâng, sau ñoù caàn nhaéc laïi 10 naêm moät laàn. Trieäu chöùng

Thôøi gian uû beänh laø khoaûng töø 3 ñeán 21 ngaøy, sau ñoù caùc trieäu chöùng sau ñaây baét ñaàu xuaát hieän: ° Cöùng haøm, khoâng theå môû mieäng ra. ° Khoù nuoát. ° Co ruùt caùc cô treân maët, laøm cho khuoân maët coù veû coá ñònh nhö ñang cöôøi ° Co thaét caùc cô ôû coå, löng, buïng vaø töù chi, thöôøng xuaát

TÌM HIEÅU CAÙC BEÄNH THÖÔØNG GAËP

175

hieän trong moät giai ñoaïn töø 10 ñeán 14 ngaøy vaø coù theå gaây khoù thôû. Khi naøo caàn ñeán baùc só?

Ñaây laø beänh cöïc kyø nguy hieåm, caàn goïi baùc só ngay khi coù trieäu chöùng ñaùng nghi ngôø laø treû maéc beänh naøy. Ñieàu trò

Treû seõ ñöôïc nhaäp vieän ngay neáu baùc só nghi ngôø laø maéc beänh naøy. Caùc tröôøng hôïp nheï chæ caàn duøng thuoác giaûm ñau vaø cho treû aên nheï. Vieäc ñieàu trò caùc tröôøng hôïp nghieâm troïng hôn coù theå bao goàm caû vieäc môû thoâng khí quaûn ñeå giuùp beänh nhaân thôû, caùc thuoác giaûm ñau vaø giaõn cô ñeå choáng laïi vieäc co cô, vaø cuõng coù theå phaûi duøng ñeán maùy thôû oxy ñeå duy trì nhòp thôû cho beänh nhaân. Tieân löôïng

Uoán vaùn laø beänh nghieâm troïng coù theå gaây töû vong, maëc duø vôùi khaû naêng ñieàu trò cuûa caùc beänh vieän ngaøy nay thì tyû leä töû vong khoâng coøn cao. Haàu heát treû em seõ hoài phuïc hoaøn toaøn neáu ñöôïc nhaäp vieän ñieàu trò kòp thôøi. Thôøi gian hoài phuïc tuøy thuoäc vaøo möùc ñoä nghieâm troïng cuûa beänh, trung bình laø khoaûng 3 tuaàn. Phoøng beänh nhö theá naøo?

Ngaøy nay vieäc tieâm chuûng ngöøa uoán vaùn ñaõ ñöôïc aùp duïng roäng raõi cho taát caû treû em ngay töø khi coøn nhoû. Maëc duø vaäy, khi treû bò caùc veát caét saâu ngoaøi da coù nguy cô nhieãm khuaån, caàn ñöa treû ñeán ngay caùc cô sôû y teá gaàn nhaát ñeå ñöôïc xöû lyù thích ñaùng. Khoâng neân ñôïi ñeán khi coù caùc trieäu chöùng beänh xuaát hieän. Ñeå ngöøa beänh, baùc só coù theå seõ phaûi moå veát thöông ñeå ñaûm baûo laáy saïch ra caùc

176

BEÄNH TREÛ EM

dò vaät vaø caû caùc moâ ñaõ cheát, sau ñoù tieâm vaccine uoán vaùn cho treû.

3. QUAI BÒ (MUMPS) Laø moät beänh nhieãm khuaån nheï, beänh quai bò ñaõ töøng raát phoå bieán ôû treû em tröôùc khi vieäc tieâm chuûng roäng raõi ñöôïc aùp duïng. Beänh gaây soát vaø laøm söng to moät hoaëc hai tuyeán nöôùc boït ôû ngay veà phía tröôùc vaø beân döôùi loã tai (coøn goïi laø tuyeán mang tai), khieán cho khuoân maët coù ñaëc ñieåm noåi baät laø söng phuø moät hoaëc hai beân maù. Ñaëc ñieåm tieâu bieåu nhaát cuûa beänh quai bò laø khuoân maët phoàng leân do caùc tuyeán mang tai (tuyeán nöôùc boït) söng to. Treû coù theå thaáy ñau ôû choã caùc tuyeán bò söng to. Trieäu chöùng

Thôøi gian uû beänh thöôøng laø töø 14 ñeán 24 ngaøy, sau ñoù caùc trieäu chöùng sau ñaây baét ñaàu xuaát hieän: ° Soát. ° Söng phoàng vaø raát deã caûm thaáy ñau ôû moät hoaëc hai beân maù, coù theå laø khoaûng 1 hoaëc hai ngaøy sau côn soát ñaàu tieân vaø thöôøng tieáp tuïc keùo daøi khoaûng töø 4 ñeán 8 ngaøy. Bieán chöùng

Moät ñoâi khi nhöõng treû ôû ñoä tuoåi thieáu nieân coù theå chuyeån sang vieâm tinh hoaøn. (Xem muïc Beänh ôû döông vaät vaø tinh hoaøn) Bieán chöùng naøy coù theå phaùt trieån khoaûng moät tuaàn sau khi ñaõ baét ñaàu beänh quai bò. Hieám gaëp hôn laø caùc bieán chöùng vieâm naõo hoaëc vieâm maøng naõo, caû hai ñeàu gaây aûnh höôûng ñeán boä naõo. Bieán chöùng vieâm tuïy cuõng

TÌM HIEÅU CAÙC BEÄNH THÖÔØNG GAËP

177

coù theå xaûy ra tröôùc hoaëc sau khi tuyeán mang tai ñaõ söng leân. Khi naøo caàn ñeán baùc só?

Khi nghi ngôø treû bò beänh naøy, caàn ñöa treû ñeán baùc só. Goïi baùc só ngay laäp töùc neáu treû thaáy ñau ñaàu (coù hoaëc khoâng coù keøm theo noân möûa) hoaëc ñau trong buïng. Baùc só coù theå seõ laøm gì?

Baùc só thöôøng seõ xaùc ñònh beänh qua thaêm khaùm. Neáu treû ñau ñaàu döõ doäi, coù theå seõ ñöôïc ñöa vaøo beänh vieän ñeå xeùt nghieäm nhaèm loaïi tröø caùc khaû naêng vieâm naõo hoaëc vieâm maøng naõo. Gia ñình coù theå laøm gì?

Cho treû uoáng paracetamol ñuùng lieàu ñeå giaûm soát vaø giaûm ñau. Caàn cho treû uoáng thaät nhieàu nöôùc nhöng traùnh cho uoáng caùc loaïi nöôùc traùi caây, vì coù theå kích thích vieäc tieát nöôùc boït vaø laøm cho tuyeán nöôùc boït ñau nhieàu hôn. Tieân löôïng

Trong haàu heát caùc tröôøng hôïp, treû seõ hoài phuïc sau khoaûng 10 ngaøy. Nhöõng vaán ñeà aûnh höôûng ñeán tinh hoaøn vaø tuïy thöôøng khoâng gaây taùc ñoäng laâu daøi. Khoâng ñuùng nhö nhieàu ngöôøi vaãn laàm töôûng, khaû naêng daãn ñeán voâ sinh sau khi maéc beänh quai bò thaät ra laø cöïc kyø hieám gaëp. Tuy nhieân, vieâm naõo hoaëc vieâm maøng naõo coù theå daãn ñeán vieäc maát thính löïc vónh vieãn. Moät laàn maéc beänh taïo ra cho treû khaû naêng mieãn nhieãm suoát ñôøi ñoái vôùi beänh naøy.

178

BEÄNH TREÛ EM

4. SÔÛI (MEASLES) Beänh sôûi tröôùc ñaây ñaõ töøng laø moät beänh raát phoå bieán ôû treû em, laø moät loaïi beänh nhieãm khuaån gaây soát vaø nhöõng vuøng ñoû ñaëc bieät treân da. Beänh naøy töï noù thöôøng khoâng nghieâm troïng, nhöng thöôøng laøm cho treû bò beänh meät moûi, ueå oaûi. Trong moät soá ít tröôøng hôïp beänh coù khaû naêng bieán chöùng nghieâm troïng, nhaát laø ôû nhöõng treû saün coù caùc beänh tim hoaëc phoåi maïn tính, hoaëc coù heä mieãn nhieãm suy yeáu. Beänh sôûi laø moät beänh coù khaû naêng laây lan raát cao, nhöng vieäc chuûng ngöøa roäng raõi ñaõ ñaåy luøi söï xuaát hieän cuûa noù, laøm cho noù trôû thaønh moät beänh ngaøy nay raát hieám gaëp. Trieäu chöùng

Virus beänh sôûi gaây ra nhöõng trieäu chöùng ñaàu tieân sau moät thôøi gian uû beänh töø 10 ñeán 14 ngaøy. Caùc trieäu chöùng beänh laø: ° Soát ° Maét ñoû vaø öôùt ° Chaûy muõi nöôùc ° Ho khan Caùc daáu hieäu tieâu bieåu cuûa beänh sau ñoù seõ xuaát hieän, bao goàm: ° Nhöõng ñoám traéng coù neàn ñoû (noát Koplik) ñoâi khi xuaát hieän ôû maët trong cuûa maù khoaûng vaøi ngaøy tröôùc khi ban sôûi noåi leân. ° Moät vuøng da ñoû goàm nhieàu ñoám nhoû lieân keát nhau noåi leân trong thôøi gian khoaûng 3 ñeán 4 ngaøy sau khi beänh phaùt khôûi, thoaït tieân laø treân maët vaø phía sau tai, sau ñoù lan daàn xuoáng vaø phuû khaép cô theå.

TÌM HIEÅU CAÙC BEÄNH THÖÔØNG GAËP

179

Sau khoaûng 3 hay 4 ngaøy thì caùc vuøng ñoû daàn daàn maát ñi. Vaøo luùc naøy, soát cuõng giaûm bôùt vaø treû caûm thaáy khoûe hôn. Trong ña soá tröôøng hôïp, caùc vuøng ban ñoû bieán maát sau khoaûng moät tuaàn leã. Bieán chöùng

Caùc bieán chöùng thöôøng gaëp nhaát laø gaây vieâm tai giöõa vaø vieâm phoåi. Bieán chöùng nghieâm troïng hôn laø vieâm naõo coù nguy cô xaûy ra vôùi xaùc xuaát khoaûng moät phaàn ngaøn, thöôøng laø do phaûn öùng khoâng bình thöôøng cuûa heä mieãn nhieãm cô theå vôùi virus beänh sôûi. Khi naøo caàn ñeán baùc só?

Neáu nghi ngôø laø beänh sôûi, treû caàn ñöôïc ñöa ñeán baùc só khaùm trong voøng 24 giôø. Phaûi baùo ngay cho baùc só khi treû coù moät trong caùc daáu hieäu sau ñaây: ° ° ° ° ° °

Ñau tai Thôû nhanh baát thöôøng Choùng maët Co giaät Ñau ñaàu döõ doäi Noân möûa

Baùc só coù theå seõ laøm gì?

Baùc só seõ thaêm khaùm ñeå chaån ñoaùn xaùc ñònh, sau ñoù coù theå seõ keâ toa thuoác khaùng sinh ñeå ñieàu trò vieâm tai giöõa hoaëc vieâm phoåi, vaø neáu coù nghi ngôø vieâm naõo, seõ ñeà nghò ñöa treû vaøo beänh vieän.

180

BEÄNH TREÛ EM

Gia ñình coù theå laøm gì?

Treû coù theå thích hoaëc khoâng thích nghæ ngôi treân giöôøng, vaø khoâng neân eùp buoäc treû. Cho treû uoáng nhieàu nöôùc vaø coù theå duøng paracetamol ñuùng lieàu ñeå giaûm soát. Giai ñoaïn nhieãm khuaån keùo daøi töø khoaûng 2 ngaøy tröôùc khi ban ñoû noåi leân cho ñeán khoaûng 5 ngaøy sau khi ñaõ noåi ban ñoû. Trong thôøi gian naøy giöõ khoâng cho treû tieáp xuùc vôùi ngöôøi khaùc ñeå traùnh laây nhieãm. Vieäc ngaên khoâng cho treû tieáp xuùc vôùi caùc anh chò em trong gia ñình thöôøng khoâng maáy hieäu quaû, vì coù theå nhöõng treû naøy cuõng ñaõ nhieãm khuaån tröôùc khi caên beänh ñöôïc phaùt hieän. Tieân löôïng

Haàu heát treû em seõ hoài phuïc hoaøn toaøn trong khoaûng 10 ngaøy sau khi phaùt beänh. Moät laàn maéc beänh seõ taïo ra khaû naêng mieãn nhieãm suoát ñôøi ñoái vôùi caên beänh naøy.

5. THUÛY ÑAÄU (CHICKENPOX) Beänh thuûy ñaäu cuõng thöôøng ñöôïc goïi laø beänh ñaäu muøa, laø moät beänh nhieãm khuaån nheï coù ñaëc ñieåm tieâu bieåu laø nhöõng vuøng da ngöùa ñoû raát deã phaân bieät vaø keøm theo coù soát nheï. Beänh thuûy ñaäu laø moät beänh raát thöôøng gaëp ôû treû em, chuû yeáu laø treû em döôùi 10 tuoåi. Thôøi gian xuaát hieän beänh nhieàu nhaát trong naêm thöôøng laø vaøo cuoái muøa ñoâng vaø trong muøa xuaân. Trieäu chöùng

Sau moät thôøi gian uû beänh khoaûng töø 2 ñeán 3 tuaàn leã, beänh thuûy ñaäu baét ñaàu xuaát hieän caùc trieäu chöùng sau ñaây:

TÌM HIEÅU CAÙC BEÄNH THÖÔØNG GAËP

181

° Soát nheï hoaëc ñau ñaàu, coù theå laø khoaûng vaøi giôø tröôùc khi baét ñaàu noåi leân caùc vuøng da ñoû. ° Noåi leân caùc vuøng ñoû treân da, chuû yeáu laø treân thaân mình, goàm raát nhieàu caùc noát nhoû li ti roài nhanh choùng phaùt trieån thaønh caùc muïn nöôùc gaây ngöùa. ° Sau vaøi ngaøy, caùc muïn nöôùc khoâ ñi vaø ñoùng thaønh caùc vaûy nhoû phía treân cuûa muïn. ° Caùc noát ñoû nhö treân coù theå noåi leân thaønh nhieàu ñôït noái tieáp nhau. ° Ñoâi khi coù nhöõng noát ñoû xuaát hieän quanh vuøng mieäng vaø phaùt trieån thaønh caùc veát loeùt laøm cho vieäc aên uoáng trôû neân khoù khaên. ° Trong moät vaøi tröôøng hôïp coù theå coù ho döõ doäi. Bieán chöùng

Bieán chöùng thöôøng gaëp nhaát laø taùi nhieãm vi khuaån Streptococcus qua caùc veát traày söôùt treân cô theå do treû bò ngöùa vaø caøo gaõi. Treû em coù beänh chaøm ñaëc bieät caøng deã nhieãm khuaån hôn. Hai bieán chöùng khaùc coù theå coù laø vieâm phoåi vaø vieâm naõo, nhöng vieâm naõo raát hieám gaëp. Nhöõng treû em deã gaëp phaûi caùc bieán chöùng naøy laø nhöõng treû em coù heä mieãn nhieãm cô theå suy yeáu (do ñang söû duïng hoùa trò lieäu hoaëc ñang uoáng caùc loaïi corticosteroid chaúng haïn) vaø treû sô sinh, thöôøng maéc beänh do nôi ngöôøi meï ñaõ nhieãm beänh vaøo cuoái thai kyø. Khi naøo caàn ñeán baùc só?

Treû sô sinh hoaëc coøn ít thaùng tuoåi neáu nhieãm beänh caàn phaûi coù söï chaêm soùc cuûa baùc só ngay laäp töùc. Caùc ñoái töôïng khaùc caàn ñaëc bieät löu yù laø treû coù heä mieãn nhieãm suy yeáu hoaëc coù beänh chaøm. Trong caùc tröôøng hôïp thoâng thöôøng

182

BEÄNH TREÛ EM

khaùc, cuõng caàn goïi baùc só ngay neáu phaùt hieän treû coù moät trong caùc trieäu chöùng sau ñaây: ° ° ° ° ° ° ° °

Ho nhieàu. Co giaät. Thôû nhanh. Treû rôi vaøo traïng thaùi lô mô khaùc thöôøng. Soát keùo daøi hoaëc taùi phaùt nhieàu côn Böôùc ñi khoâng vöõng Coù muû chaûy ra töø caùc muïn treân da Vuøng da bao quanh caùc muïn ñoû cuõng chuyeån sang maøu ñoû

Baùc só coù theå seõ laøm gì? Neáu treû bò taùi nhieãm vi khuaån qua da, baùc só seõ keâ toa moät loaïi khaùng sinh daïng vieân uoáng. Treû coù beänh chaøm seõ ñöôïc cho uoáng thuoác khaùng virus aciclovir. Treû coù nguy cô gaëp bieán chöùng cao coù theå seõ phaûi nhaäp vieän vaø ñieàu trò lieân tuïc trong 5 ngaøy vôùi thuoác aciclovir tieâm tónh maïch, hoaëc ñöôïc tieâm truyeàn globulin mieãn dòch cho beänh thuûy ñaäu vaø beänh zona (varicella zoster immune globulin). Gia ñình coù theå laøm gì? Coù theå giuùp treû bôùt ngöùa baèng caùch xöùc thuoác calomine leân vuøng bò ngöùa, duøng thuoác khaùng histamin daïng vieân uoáng, vaø cho treû taém trong dung dòch nöôùc aám coù pha moät naém soda bicarbonat. Cho treû uoáng thaät nhieàu nöôùc vaø coù theå duøng paracetamol ñuùng lieàu ñeå giaûm soát.

Caét moùng tay cho treû ñeå traùnh vieäc caøo gaõi laøm traày söôùt da daãn ñeán nhieãm khuaån, cuõng nhö giaûi thích cho treû hieåu (neáu coù theå) vaø khuyeân treû khoâng neân gaõi vaøo choã ngöùa.

TÌM HIEÅU CAÙC BEÄNH THÖÔØNG GAËP

183

Thôøi gian coù theå laây nhieãm cuûa beänh laø baét ñaàu töø khoaûng 1 ngaøy tröôùc khi da noåi ñoû vaø keùo daøi cho ñeán khi taát caû muïn nöôùc treân da ñeàu ñaõ khoâ vaø ñoùng vaûy. Trong thôøi gian naøy, giöõ khoâng cho treû tieáp xuùc vôùi nhöõng ngöôøi coù nhieàu nguy cô bò bieán chöùng cuûa beänh. Tieân löôïng Treû em thöôøng hoài phuïc hoaøn toaøn sau côn beänh trong voøng 7 ñeán 10 ngaøy tính töø ngaøy baét ñaàu caùc trieäu chöùng. Moät laàn maéc beänh coù theå taïo khaû naêng mieãn nhieãm suoát ñôøi, nhöng vius gaây beänh vaãn tieáp tuïc toàn taïi trong caùc teá baøo thaàn kinh cuûa cô theå vaø coù theå seõ taùi phaùt laàn nöõa ôû tuoåi tröôûng thaønh ñeå gaây beänh zona.

6. RUBELLA Tröôùc ñaây thöôøng ñöôïc goïi laø beänh sôûi Ñöùc (German measles), laø moät daïng beänh nhieãm khuaån nheï coù theå laøm noåi leân nhöõng vuøng da ñoû vaø söng phoàng caùc haïch baïch huyeát. Trong khoaûng moät phaàn tö caùc tröôøng hôïp nhieãm beänh khoâng coù ban ñoû noåi leân, vaø caên beänh troâi qua haàu nhö khoâng ñöôïc nhaän bieát, maëc duø keát quaû thöû maùu coù theå cho thaáy vieäc nhieãm beänh. Tuy nhieân, neáu phuï nöõ nhieãm beänh vaøo ñaàu thôøi kyø mang thai, beänh coù theå gaây thöông toån naëng neà cho thai nhi ñang phaùt trieån. Tröôùc kia, rubella cuõng laø moät beänh raát thöôøng gaëp, nhöng nhôø coù tieâm chuûng roäng raõi neân ngaøy nay noù ñaõ trôû thaønh moät beänh hieám thaáy. Ñaëc tröng cuûa beänh rubella laø nhöõng ñoám phaúng nhoû li ti maøu hoàng nhaït, tröôùc tieân xuaát hieän ôû treân maët, sau ñoù lan daàn xuoáng coå vaø tay chaân. Caùc ñoám nhoû naøy coù theå lieân keát laïi vôùi nhau thaønh vuøng khi lan roäng treân cô theå.

184

BEÄNH TREÛ EM

Trieäu chöùng

Sau moät giai ñoaïn uû beänh khoaûng töø 2 ñeán 3 tuaàn leã, virus rubella coù theå seõ baét ñaàu gaây ra caùc trieäu chöùng sau ñaây: ° Soát nheï. ° Söng haïch baïch huyeát ôû phía sau coå vaø sau tai, trong moät soá tröôøng hôïp coù theå söng lôùn caùc haïch baïch huyeát ôû khaép cô theå, keå caû trong naùch vaø döôùi haùng. ° Xuaát hieän vuøng da ñoû khoâng gaây ngöùa vaøo khoaûng ngaøy thöù hai hoaëc thöù ba, vaø vuøng ñoû naøy thöôøng bieán maát sau ñoù khoaûng 3 ngaøy. ° Moät soá treû coù theå bò ñau ôû caùc khôùp xöông. Bieán chöùng

Bieán chöùng raát hieám gaëp laø gaây vieâm naõo. Beänh cuõng coù theå gaây giaûm tieåu caàu, nghóa laø soá tieåu caàu coù chöùc naêng laøm ñoâng maùu giaûm thaáp ñi moät caùch baát thöôøng trong maùu. Khi naøo caàn ñeán baùc só?

Khi nghi ngôø treû bò nhieãm beänh rubella, caàn lieân laïc ngay vôùi baùc só ñieàu trò, nhöng ñöøng ñöa treû ñeán phoøng khaùm ñeå traùnh laøm laây lan beänh. Caàn phaûi thoâng baùo ngay vôùi baùc só ñieàu trò neáu treû phaùt trieån moät trong caùc trieäu chöùng sau ñaây: ° Ñau khôùp. ° Caùc ñoám maøu ñoû töôi treân da khi aán vaøo vaãn khoâng ñoåi maøu. ° Ñau ñaàu döõ doäi.

TÌM HIEÅU CAÙC BEÄNH THÖÔØNG GAËP

185

° Noân möûa. ° Meät moûi, ueå oaûi hoaëc rôi vaøo traïng thaùi lô mô baát thöôøng. Baùc só coù theå seõ laøm gì? Baùc só seõ ñeán thaêm khaùm vaø tieán haønh vieäc xeùt nghieäm maùu tìm khaùng theå choáng virus ñeå xaùc ñònh beänh. Tuy nhieân, khoâng coù phöông phaùp ñaëc trò naøo ñoái vôùi beänh naøy, baùc só chæ coù theå tuøy theo tieán trieån cuûa beänh ñeå can thieäp caùc trieäu chöùng. Gia ñình coù theå laøm gì? Cho treû uoáng paracetamol ñuùng lieàu ñeå giaûm soát, vaø uoáng thaät nhieàu nöôùc. Giöõ khoâng cho treû tieáp xuùc vôùi phuï nöõ coù thai. Thôøi gian laây nhieãm cuûa beänh laø khoaûng moät tuaàn tröôùc khi phaùt beänh vaø khoaûng 4 ngaøy sau khi da ñaõ noåi ñoû. Tieân löôïng

Treû em thöôøng hoài phuïc hoaøn toaøn trong khoaûng 10 ngaøy sau khi phaùt beänh. Moät laàn nhieãm beänh thöôøng seõ taïo ñöôïc khaû naêng mieãn nhieãm suoát ñôøi ñoái vôùi beänh naøy.

7. BAN ÑOÛ NHIEÃM KHUAÅN (ERYTHEMA INFECTIOSUM) Ban ñoû nhieãm khuaån laø moät beänh nhieãm khuaån daïng nheï, thöôøng phaùt sinh töøng ñôït nhoû vaøo muøa xuaân trong soá nhöõng treû em treân 2 tuoåi. Trieäu chöùng tieâu bieåu nhaát cuûa beänh laø nhöõng vuøng ban ñoû noåi treân hai beân maù. Ban ñoû nhieãm khuaån ñoâi khi ñöôïc goïi laø “beänh ñoû maù” bôûi vì daáu hieäu ñaàu tieân laø nhöõng vuøng da ñoû töôi ñoät

186

BEÄNH TREÛ EM

nhieân xuaát hieän treân hai maù, sau ñoù môùi lan daàn xuoáng caùnh tay vaø thaân theå. Trieäu chöùng

Sau moät thôøi gian uû beänh tieâu bieåu khoaûng töø 4 ñeán 14 ngaøy, caùc trieäu chöùng sau ñaây seõ xuaát hieän: ° Hai goø maù noåi leân nhöõng vuøng ñoû, töông phaûn vôùi moät vuøng taùi nhôït chung quanh mieäng. ° Soát. ° Da noåi ñoû töøng vuøng, phaùt trieån töø 1 ñeán 4 ngaøy sau khi maù ñaõ noåi ñoû. Caùc vuøng da ñoû thöôøng xuaát hieän nhaát ôû tay, chaân vaø ñoâi khi cuõng noåi treân thaân mình. Caùc ñoám ñoû daàn daàn lieân keát laïi thaønh vuøng hoaëc thaønh töøng maûng daøi, nhaát laø treân tay, chaân, vaø thöôøng noåi roõ hôn sau khi taém nöôùc noùng. Ban ñoû thöôøng keùo daøi khoaûng töø 7 ñeán 10 ngaøy. ° Trong moät soá tröôøng hôïp raát hieám gaëp, coù theå coù ñau khôùp. Bieán chöùng

Ban ñoû nhieãm khuaån ñoâi khi coù theå trôû neân nghieâm troïng ôû nhöõng treû em coù caùc roái loaïn veà maùu, bao goàm caùc chöùng thieáu maùu nhö thieáu maùu hoàng caàu lieàm, thieáu maùu Ñòa trung haûi. Neáu maéc phaûi beänh naøy trong thôøi gian mang thai, trong moät soá raát ít tröôøng hôïp coù theå daãn ñeán saåy thai. Khi naøo caàn ñeán baùc só?

Baïn coù theå goïi baùc só neáu caûm thaáy lo laéng veà beänh traïng cuûa treû, hoaëc neáu nhö treû hieän coù moät roái loaïn maùu naøo ñoù.

TÌM HIEÅU CAÙC BEÄNH THÖÔØNG GAËP

187

Baùc só coù theå seõ laøm gì?

Trong moät soá tröôøng hôïp caàn thieát, baùc só seõ cho tieán haønh vieäc xeùt nghieäm maùu ñeå xaùc ñònh beänh. Tuy nhieân, hoaøn toaøn khoâng coù phöông phaùp ñaëc trò naøo ñoái vôùi beänh naøy. Gia ñình coù theå laøm gì?

Cho treû uoáng paracetamol ñuùng lieàu ñeå giaûm soát vaø cho uoáng thaät nhieàu nöôùc. Thöôøng thì ngöôøi beänh khoâng coøn laây nhieãm sau khi ban ñoû ñaõ noåi leân, tuy nhieân trong thôøi gian ban ñoû vaãn chöa döùt haún, toát nhaát laø neân giöõ khoâng cho treû tieáp xuùc vôùi nhöõng phuï nöõ coù thai. Tieân löôïng

Caùc vuøng ban ñoû coù theå tieáp tuïc xuaát hieän trôû laïi nhieàu laàn trong moät giai ñoaïn keùo daøi nhieàu tuaàn hay nhieàu thaùng, vaø coù theå thay ñoåi möùc ñoä khaùc nhau tuøy thuoäc vaøo ñieàu kieän nhieät ñoä hay söï tieáp xuùc tröïc tieáp vôùi aùnh naéng. Tuy nhieân, sau khi ñaõ khoûi beänh, treû seõ coù khaû naêng mieãn nhieãm vaø raát hieám khi maéc beänh laàn nöõa.

8. BAN ÑAØO (ROSEOLA INFANTUM) Beänh gaây ra do virus, laø moät beänh raát thöôøng xuaát hieän trong nhöõng naêm ñaàu ñôøi cuûa treû. Cho ñeán khi ñöôïc 2 tuoåi thì haàu heát treû em ñeàu ñaõ traûi qua caên beänh naøy. Ñaëc ñieåm cuûa beänh laø soát cao ñoät ngoät vaø keùo daøi khoaûng 4 ngaøy, theo sau laø söï xuaát hieän thaønh vuøng treân da cuûa nhöõng ñoám nhoû li ti maøu hoàng. Trieäu chöùng

Thôøi gian uû beänh coù theå laø töø 5 ñeán 15 ngaøy. Sau ñoù,

188

BEÄNH TREÛ EM

caùc trieäu chöùng beänh xuaát hieän thaønh 2 giai ñoaïn. Caùc trieäu chöùng ñaàu tieân cuûa giai ñoaïn moät laø: ° Soát cao – thaân nhieät ñoät ngoät taêng cao (töø 390C ñeán 400C) nhöng treû coù theå vaãn thaáy khoûe. ° Ñoâi khi treû coù theå bò co giaät do soát quaù cao. Trong moät soá tröôøng hôïp, coù theå coù theâm caùc trieäu chöùng khaùc nöõa laø: ° Tieâu chaûy nheï. ° Ho. ° Söng lôùn haïch baïch huyeát ôû coå. ° Ñau tai. Sau khoaûng 4 ngaøy, beänh chuyeån sang giai ñoaïn thöù hai vôùi caùc trieäu chöùng tieâu bieåu laø: ° Giaûm soát ñoät ngoät, thaân nhieät trôû laïi bình thöôøng. ° Xuaát hieän thaønh vuøng treân da caùc ñoám nhoû li ti maøu hoàng raát deã thaáy, thöôøng laø ôû caùc vuøng da troáng treân ñaàu, maët vaø treân thaân hình. Caùc ñoám naøy keùo daøi trong khoaûng 4 ngaøy. Bieán chöùng Treû coù heä mieãn nhieãm suy yeáu coù theå coù bieán chöùng vieâm gan hoaëc vieâm phoåi. Vôùi caùc treû khoûe maïnh bình thöôøng raát hieám khi gaëp bieán chöùng. Khi naøo caàn ñeán baùc só?

Goïi baùc só ngay khi treû soát quaù cao (390C trôû leân) hoaëc treû coù caùc daáu hieäu co giaät, nguû lô mô, hay böùt röùt khoù chòu khaùc thöôøng. Trong khi chôø ñôïi, giuùp treû giaûm soát theo caùc chæ daãn ôû cuoái muïc naøy.

TÌM HIEÅU CAÙC BEÄNH THÖÔØNG GAËP

189

Baùc só coù theå seõ laøm gì?

Baùc só seõ xem xeùt ñeán caùc nguyeân nhaân gaây soát khaùc vaø coù theå cho tieán haønh xeùt nghieäm maùu vaø nöôùc tieåu ñeå loaïi tröø caùc khaû naêng nhieãm khuaån. Cuõng coù theå tieán haønh vieäc choïc ruùt nöôùc tuûy soáng neáu coù nghi ngôø vieâm maøng naõo, bôûi vì vieâm maøng naõo coù nhöõng trieäu chöùng raát gioáng vôùi beänh naøy. Ngoaøi ra, hieän chöa coù baát cöù phöông phaùp ñaëc trò naøo ñoái vôùi beänh naøy caû. Gia ñình coù theå laøm gì?

Duøng khaên thaám nöôùc aám ñaép leân ngöôøi cho treû ñeå giuùp giaûm bôùt thaân nhieät. Cuõng coù theå cho treû ngaâm mình trong chaäu nöôùc aám hoaëc cho uoáng paracetamol ñuùng lieàu ñeå haï soát. Tieân löôïng

Treû em hoài phuïc raát nhanh sau côn beänh. Ngay khi caùc ñoám ban bieán maát, treû thöôøng seõ thaáy khoûe laïi nhö bình thöôøng.

9. TINH HOÀNG NHIEÄT (SCARLET FEVER) Beänh tinh hoàng nhieät coøn thöôøng ñöôïc goïi laø beänh ban ñoû, gaây ra do vi khuaån Streptococcus. Ñaëc ñieåm noåi baät nhaát cuûa beänh laø noåi thaønh töøng vuøng ñoû treân da, laøm cho toaøn thaân cuûa treû coù maøu ñoû töôi. Vieäc söû duïng roäng raõi caùc loaïi thuoác khaùng sinh haàu nhö ñaõ ñaåy luøi beänh naøy ra khoûi caùc nöôùc phaùt trieån. Caùc vuøng ñoû treân da goàm raát nhieàu caùc ñoám ñoû li ti, coù theå hôi noåi coäm leân khoûi beà maët da, vaø khi aán vaøo thì thöôøng maát maøu.

190

BEÄNH TREÛ EM

Trieäu chöùng

Thôøi gian uû beänh thöôøng laø khoaûng töø 2 ñeán 4 ngaøy, sau ñoù caùc trieäu chöùng baét ñaàu xuaát hieän: ° ° ° °

Noân möûa. Soát. Ñau hoïng vaø ñau ñaàu. Sau khoaûng 12 giôø thì noåi leân caùc vuøng ñoû treân da, goàm raát nhieàu caùc ñoám nhoû li ti maøu ñoû, thöôøng xuaát hieän tröôùc heát ôû coå vaø ngöïc, sau ñoù lan ra raát nhanh nhöng khoâng xuaát hieän treân maët. Vuøng xuaát hieän daøy ñaëc nhaát thöôøng laø coå, naùch vaø döôùi haùng. Ban ñoû keùo daøi trong khoaûng 6 ngaøy vaø sau ñoù da bò bong ra. ° Hai maù öûng ñoû vaø quanh mieäng xuaát hieän moät vuøng taùi nhôït thaáy raát roõ. ° Trong nhöõng ngaøy ñaàu löôõi coù moät lôùp bôïn traéng daøy bao phuû, roài xuyeân qua ñoù tieáp tuïc moïc leân nhöõng ñoám ñoû. Lôùp bôïn bao phuû naøy bong ra vaøo ngaøy thöù ba hoaëc thöù tö, ñeå loä ra maët löôõi maøu ñoû töôi vôùi caùc ñoám ñoû vaãn coøn moïc leân. Bieán chöùng

Bieán chöùng coù theå coù cuûa beänh naøy laø beänh thaáp khôùp caáp, moät roái loaïn coù theå daãn ñeán thöông toån vónh vieãn cho tim, vaø chöùng vieâm thaän - tieåu caàu. Ñieàu trò khaùng sinh ngaøy nay ñaõ laøm cho caùc tröôøng hôïp bieán chöùng raát hieám khi xaûy ra. Khi naøo caàn ñeán baùc só?

Tham khaûo yù kieán baùc só trong voøng 24 giôø keå töø khi coù caùc trieäu chöùng ñaàu tieân. Goïi baùc só ngay neáu thaáy nöôùc

TÌM HIEÅU CAÙC BEÄNH THÖÔØNG GAËP

191

tieåu treû coù maøu ñoû, hoàng hay boác hôi leân (daáu hieäu cuûa vieâm thaän - tieåu caàu) hoaëc khi treû soát keùo daøi ñeán 5 ngaøy (coù khaû naêng laø beänh Kawasaki). Baùc só coù theå seõ laøm gì?

Baùc só seõ xaùc ñònh beänh thoâng qua thaêm khaùm caùc trieäu chöùng vaø caáy maãu vi khuaån laáy töø hoïng. Beänh naøy thöôøng ñöôïc ñieàu trò baèng moät lieäu trình keùo daøi 10 ngaøy lieân tuïc baèng khaùng sinh. Gia ñình coù theå laøm gì?

Cho treû uoáng paracetamol ñuùng lieàu ñeå giaûm soát vaø giaûm ñau. Theo doõi ñeå ñaûm baûo treû uoáng ñuû lieàu thuoác ñieàu trò theo toa baùc só vaø giöõ khoâng cho treû tieáp xuùc vôùi caùc treû em khaùc cho ñeán khi vieäc ñieàu trò keát thuùc. Tieân löôïng

Trong voøng 7 ngaøy keå töø khi coù caùc trieäu chöùng ñaàu tieân treû thöôøng phaûi caûm thaáy khoûe laïi. Neáu treû vaãn khoâng hoài phuïc söùc khoûe nhö tröôùc, caàn tham khaûo yù kieán baùc só ngay vì coù nhieàu khaû naêng coù bieán chöùng vieâm thaáp khôùp caáp. Moät laàn maéc beänh taïo ra cho treû khaû naêng mieãn nhieãm suoát ñôøi ñoái vôùi beänh naøy.

10. SOÁT REÙT (MALARIA) Beänh soát reùt ñaõ trôû thaønh moät vaán ñeà quan troïng trong söùc khoûe coäng ñoàng ôû caùc vuøng nhieät ñôùi vaø caän nhieät ñôùi. Soát reùt cuõng ngaøy caøng gia taêng caùc tröôøng hôïp beänh xuaát hieän ôû caùc vuøng khaùc do keát quaû cuûa vieäc ñi laïi, tieáp xuùc vôùi caùc vuøng coù soát reùt. Beänh gaây ra do kyù sinh truøng soát reùt, xaâm nhaäp vaøo cô theå con ngöôøi qua ñöôøng maùu khi bò

192

BEÄNH TREÛ EM

chích bôûi loaïi muoãi coù mang kyù sinh truøng soát reùt. Coù 4 loaïi khaùc nhau coù theå gaây beänh soát reùt, trong soá ñoù thì soát reùt do P. falciparum gaây ra laø nghieâm troïng nhaát. Kyù sinh truøng soát reùt sinh tröôûng vaø phaân taùch ngay beân trong caùc teá baøo, laøm cho teá baøo cuoái cuøng bò phaù vôõ ra vaø caùc kyù sinh truøng beân trong noù laïi taán coâng theâm vaøo nhieàu teá baøo khaùc. Caùc teá baøo gan vaø teá baøo hoàng caàu thöôøng bò taán coâng nhieàu nhaát. Trieäu chöùng

Caùc trieäu chöùng beänh thöôøng xuaát hieän trong khoaûng töø 6 ñeán 30 ngaøy sau khi nhieãm beänh. Tuy nhieân, thôøi gian naøy ñoâi khi cuõng coù theå keùo daøi ñeán moät naêm neáu caùc loaïi thuoác choáng soát reùt ñaõ ñöôïc söû duïng vaø khoâng ñuû hieäu quaû ñeå dieät beänh. Caùc trieäu chöùng chuû yeáu laø: ° Soát cao töøng ñôït xen keõ vôùi nhöõng côn reùt run. ° Ñau ñaàu. Cuõng coù theå coù theâm caùc trieäu chöùng nhö: ° Buoàn noân, noân möûa. ° Ñau trong vuøng buïng vaø ñau ôû löng. ° Ñau khôùp. Bieán chöùng

Soát reùt do falciparum gaây ra coù theå coù caùc bieán chöùng raát nghieâm troïng aûnh höôûng ñeán gan, thaän, naõo vaø maùu. Khi naøo caàn ñeán baùc só?

Goïi baùc só ngay neáu nghi ngôø treû coù baát cöù trieäu chöùng naøo cuûa beänh soát reùt. Ñöa treû vaøo beänh vieän ngay neáu coù baát cöù trieäu chöùng naøo trong soá caùc trieäu chöùng sau ñaây:

TÌM HIEÅU CAÙC BEÄNH THÖÔØNG GAËP

193

° Co giaät. ° Nguû lô mô, maát caûm giaùc tænh taùo. ° Da chuyeån sang maøu vaøng hoaëc taùi nhôït. Baùc só coù theå seõ laøm gì?

Treû seõ ñöôïc ñöa vaøo beänh vieän vaø tieán haønh ngay vieäc xeùt nghieäm maùu ñeå tìm kyù sinh truøng soát reùt. Ñieàu trò baèng caùc loaïi thuoác choáng soát reùt. Neáu coù caùc bieán chöùng xaûy ra, treû seõ ñöôïc theo doõi chaêm soùc ñaëc bieät. Phoøng beänh nhö theá naøo?

Tröôùc khi coù nhu caàu ñeán caùc vuøng coù soát reùt, caàn söû duïng thuoác choáng soát reùt. Caùc bieän phaùp dieät muoãi vaø ngaên khoâng cho muoãi chích (nguû muøng, maëc quaàn aùo ñuû kín...) ñöôïc xem laø raát hieäu quaû trong vieäc phoøng ngöøa soát reùt. Tieân löôïng

Neáu ñieàu trò kòp thôøi, vieäc hoài phuïc coù theå laø töø vaøi ngaøy cho ñeán vaøi tuaàn, tuøy theo möùc ñoä nghieâm troïng cuûa beänh. Tuy nhieân, soát reùt do P. falciparum gaây ra coù theå ñe doïa ñeán tính maïng neáu nhö caùc bieán chöùng gaây aûnh höôûng ñeán naõo hoaëc thaän.

11. SOÁT THÖÔNG HAØN (TYPHOID FEVER) Beänh gaây ra do vi khuaån Salmonella typhi, laây nhieãm qua thöùc aên hay nöôùc uoáng coù chöùa vi khuaån, thöôøng laø coù raát nhieàu trong phaân ngöôøi beänh. Beänh phaùt khôûi khi vi khuaån vaøo ñöôïc trong maùu, gaây soát vaø caùc trieäu chöùng nhieãm ñoäc maùu khaùc nöõa. Vieäc chuûng ngöøa beänh naøy raát caàn thieát, nhaát laø khi coù nhu caàu phaûi ñi laïi tieáp xuùc trong nhöõng vuøng ñang coù beänh.

194

BEÄNH TREÛ EM

Trieäu chöùng

Thôøi gian uû beänh thöôøng laø töø 7 ñeán 14 ngaøy, sau ñoù seõ xuaát hieän caùc trieäu chöùng sau ñaây: ° Soát – vôùi ñaëc ñieåm laø thaân nhieät taêng daàn daàn leân ñeán 390C - 400C vaø roài giöõ nguyeân ôû möùc naøy lieân tuïc khoâng thay ñoåi trong thôøi gian coù theå keùo daøi ñeán 4 tuaàn. ° Ñau ñaàu. ° Meät moûi, uû ruõ. ° Ñau trong vuøng buïng. ° Taùo boùn hoaëc tieâu chaûy. ° Caùc ñoám nhoû maøu hoàng xuaát hieän noåi coäm treân beà maët da, ôû vuøng buïng vaø ngöïc. Caùc ñoám naøy thöôøng noåi leân trong tuaàn leã thöù hai sau khi phaùt beänh vaø keùo daøi trong khoaûng moät ngaøy. Bieán chöùng

Caùc bieán chöùng nhö chaûy maùu ruoät hoaëc thuûng ruoät hoaëc moät soá bieán chöùng khaùc coù theå xaûy ra trong tuaàn thöù hai hoaëc thöù ba neáu nhö beänh khoâng ñöôïc ñieàu trò. Khi naøo caàn ñeán baùc só?

Treû caàn ñöôïc baùc só thaêm khaùm ngay trong voøng 24 giôø neáu coù baát cöù trieäu chöùng naøo nghi ngôø laø beänh thöông haøn. Baùc só coù theå seõ laøm gì?

Neáu chaån ñoaùn laø beänh thöông haøn, baùc só seõ ñeà nghò cho treû vaøo beänh vieän. Keát quaû chaån ñoaùn seõ ñöôïc xaùc ñònh chaéc chaén qua vieäc caáy maãu phaân hoaëc nöôùc tieåu,

TÌM HIEÅU CAÙC BEÄNH THÖÔØNG GAËP

195

hoaëc qua xeùt nghieäm maùu. Treû seõ ñöôïc ñieàu trò baèng khaùng sinh, vaø trong nhöõng tröôøng hôïp nghieâm troïng coù theå caàn phaûi ñöôïc tieâm thuoác qua ñöôøng tónh maïch. Tieân löôïng

Caùc trieäu chöùng thöôøng maát daàn ñi sau vaøi ba ngaøy ñieàu trò. Haàu heát treû em coù theå seõ hoài phuïc hoaøn toaøn trong voøng 2 hoaëc 3 tuaàn leã. Neáu ñieàu trò kòp thôøi thì raát ít coù khaû naêng xaûy ra caùc bieán chöùng.

12. TAÊNG BAÏCH CAÀU ÑÔN NHAÂN NHIEÃM KHUAÅN (INFECTIOUS MONONUCLEOSIS) Ñaây laø moät beänh nhieãm khuaån coù ñaëc ñieåm gaây soát cao, laøm cho treû moûi meät, ueå oaûi vaø laøm söng to caùc haïch baïch huyeát. Beänh gaây ra bôûi virus Epstein-Barr, coù theå xaûy ra ôû moïi löùa tuoåi, nhöng thöôøng gaëp nhaát laø ôû ñoä tuoåi thanh thieáu nieân. Trieäu chöùng

Sau moät thôøi gian uû beänh khoaûng 10 ngaøy thì caùc trieäu chöùng sau ñaây xuaát hieän: ° Soát cao (390C - 400C), coù theå keùo daøi töø vaøi ba ngaøy cho ñeán vaøi tuaàn. ° AÊn khoâng ngon, suït caân. ° Meät moûi, ueå oaûi. ° Ñau hoïng, coù theå raát nghieâm troïng. ° Haïch baïch huyeát ôû coå söng to, cuõng coù theå ôû baát cöù nôi naøo khaùc trong cô theå. ° Ñau ñaàu.

196

BEÄNH TREÛ EM

° Ñoâi khi coù ñau nhöùc cô baép. ° Trong moät soá ít tröôøng hôïp coù nhöõng ñoám nhoû noåi thaønh vuøng treân da, coù theå laø nhöõng ñoám phaúng hoaëc noåi coäm leân beà maët da. ° Ñau trong vuøng buïng. Ñaëc tröng cuûa beänh naøy laø haïch baïch huyeát trong coå söng to, coù theå sôø thaáy beân döôùi caèm. Bieán chöùng

Bieán chöùng thöôøng gaëp nhaát laø vieâm gan. Hieám gaëp hôn laø vieâm phoåi, vôõ laùch, vaø caùc vaán ñeà khaùc thuoäc veà heä thaàn kinh, maùu vaø ñöôøng hoâ haáp. Khi naøo caàn ñeán baùc só?

Khi nghi ngôø treû maéc beänh naøy, caàn ñöa ñeán baùc só ñeå thaêm khaùm ngay. Baùc só coù theå seõ laøm gì?

Baùc só coù theå seõ tieán haønh vieäc xeùt nghieäm maùu ñeå chaån ñoaùn xaùc ñònh beänh, nhöng ñoàng thôøi cuõng laø ñeå loaïi tröø khaû naêng maéc phaûi caùc beänh nhieãm khuaån khaùc cuõng coù trieäu chöùng töông töï nhö beänh naøy. Hieän chöa coù phöông phaùp ñaëc trò naøo ñoái vôùi beänh naøy. Duøng khaùng sinh khoâng coù hieäu quaû gì maø coøn coù theå laøm cho da noåi maån ñoû nhieàu hôn. Gia ñình coù theå laøm gì?

Cho treû uoáng paracetamol ñuùng lieàu ñeå giaûm soát vaø uoáng thaät nhieàu nöôùc. Neáu treû muoán ñöôïc naèm nghæ ngôi treân giöôøng suoát ngaøy cuõng coù theå chieàu yù treû. Tuy nhieân, ngoài treân gheá hoaëc ñi laïi trong nhaø coù theå laøm cho treû thaáy deã chòu hôn.

TÌM HIEÅU CAÙC BEÄNH THÖÔØNG GAËP

197

Tieân löôïng

Ña soá treû em seõ khoûe laïi sau khoaûng vaøi tuaàn leã vaø coù theå ñeán tröôøng. Tuy nhieân, caàn löu yù cho treû nghæ ngôi theâm vaøi tuaàn nöõa. Caàn phaûi traùnh caùc hoaït ñoäng theå thao duøng nhieàu söùc löïc trong khoaûng moät thaùng sau khi treû ñaõ hoài phuïc, bôûi vì coù theå seõ laøm cho treû kieät söùc. Moät soá ít treû coù theå maéc phaûi hoäi chöùng moûi meät keùo daøi sau côn beänh.

13. CAÙC NOÁT PHOÀNG GIOÄP (MUÏN ROÄP) Ñaây laø moät beänh nhieãm khuaån nheï ñaëc bieät gaây ra caùc noát phoàng gioäp trong mieäng, treân baøn tay vaø baøn chaân. Beänh raát thöôøng gaëp ôû treû em döôùi 4 tuoåi, thöôøng xuaát hieän thaønh dòch trong muøa heø vaø ñaàu muøa thu. Caùc noát phoàng gioäp thöôøng xuaát hieän ôû baøn tay, baøn chaân, nhaát laø treân caùc ngoùn tay, löng baøn tay vaø maët treân cuûa baøn chaân. Trieäu chöùng

Sau moät thôøi gian uû beänh thöôøng laø khoaûng töø 3 ñeán 5 ngaøy, beänh baét ñaàu gaây ra caùc trieäu chöùng sau: ° Soát nheï. ° Caùc noát phoàng gioäp xuaát hieän beân trong mieäng, ñoâi khi phaùt trieån thaønh nhöõng veát loeùt caïn nhöng gaây ñau. ° Treû bieáng aên. ° Caùc noát phoàng gioäp noåi leân ôû baøn tay vaø baøn chaân, thöôøng laø khoaûng 1 hoaëc 2 ngaøy sau khi ñaõ noåi leân ôû mieäng. Caùc noát naøy thöôøng khoâng gaây caûm giaùc ngöùa hoaëc ñau.

198

BEÄNH TREÛ EM

Gia ñình coù theå laøm gì?

Hieän khoâng coù phöông phaùp ñieàu trò naøo ñoái vôùi beänh naøy, neân vai troø chaêm soùc cuûa gia ñình laø chuû yeáu. Cho treû uoáng paracetamol ñuùng lieàu ñeå giaûm ñau neáu coù nhieàu veát loeùt ôû mieäng. Suùc mieäng vôùi nöôùc muoái cuõng coù theå giuùp giaûm ñau. (Xem caùc chæ daãn ôû muïc 35 trong phaàn Chaån ñoaùn beänh treû em) Cho treû uoáng nhieàu nöôùc loïc, söõa... nhöng traùnh khoâng cho uoáng nöôùc traùi caây hay caùc loaïi nöôùc coù ñoä chua, vì acid seõ laøm cho veát ñau trong mieäng traàm troïng hôn. Neáu caàn, cho treû aên thöùc aên loûng. Tieân löôïng

Caùc noát phoàng gioäp treân baøn tay vaø baøn chaân thöôøng maát ñi sau khoaûng 3 hay 4 ngaøy, keøm theo ñoù cuõng khoâng coøn soát nöõa. Tuy nhieân, caùc veát loeùt trong mieäng coù theå tieáp tuïc keùo daøi ñeán 3 hoaëc 4 tuaàn leã. Moät laàn maéc beänh seõ taïo cho treû khaû naêng mieãn nhieãm suoát ñôøi.

14. BEÄNH KAWASAKI Beänh naøy ñöôïc phaùt hieän laàn ñaàu tieân ôû Nhaät vaøo thaäp nieân 60 cuûa theá kyû tröôùc vaø hieän nay ñang ngaøy caøng gia taêng caùc tröôøng hôïp nhieãm beänh ôû caùc nöôùc phöông Taây. Beänh chuû yeáu xaûy ra ôû treû em döôùi 5 tuoåi, ñöôïc xem laø moät beänh do nhieãm khuaån, nhöng cho ñeán nay vaãn chöa tìm ra ñöôïc taùc nhaân cuï theå. Beänh gaây soát, laøm söng to caùc haïch baïch huyeát vaø caùc trieäu chöùng aûnh höôûng ñeán da vaø caùc lôùp maøng nhaày. Treû maéc beänh naøy coù theå coù nguy cô phaùt trieån beänh tim. Trieäu chöùng

Caùc trieäu chöùng ñieån hình cuûa beänh laø:

TÌM HIEÅU CAÙC BEÄNH THÖÔØNG GAËP

° ° ° ° ° ° ° ° °

199

Soát keùo daøi hôn 5 ngaøy. Vieâm keát maïc. Moâi khoâ, nöùt vaø söng to. Ñau hoïng. Söng to moät hay nhieàu haïch baïch huyeát ôû coå. Baøn tay vaø baøn chaân söng phoàng leân. Da noåi ñoû khaép caû ngöôøi. Loøng baøn tay vaø loøng baøn chaân ñeàu öûng ñoû. Vaøo tuaàn thöù hai sau khi phaùt beänh, da ôû caùc ñaàu ngoùn tay, ngoùn chaân bong ra.

Bieán chöùng Caùc bieán chöùng coù theå coù cuûa beänh kawasaki laø vieâm khôùp, vieâm cô tim, nhoài maùu cô tim, beänh ñoäng maïch vaønh ôû tim. Khi naøo caàn ñeán baùc só?

Neáu coù daáu hieäu nghi ngôø veà beänh caàn ñöa treû ñeán baùc só ngay trong voøng 24 giôø. Baùc só coù theå seõ laøm gì?

Hieän nay vaãn chöa coù thuoác men hay phöông phaùp ñieàu trò naøo ñoái vôùi beänh naøy, nhöng baùc só coù theå seõ ñeà nghò ñöa treû vaøo beänh vieän ñeå theo doõi vaø ñieàu trò kòp thôøi caùc bieán chöùng. Cuõng coù theå seõ duøng ñeán aspirin vaø tieâm gammaglobulin ñeå giaûm nguy cô xaûy ra caùc bieán chöùng veà tim. Tieân löôïng

Haàu heát treû em maéc beänh naøy ñeàu seõ hoài phuïc sau khoaûng 3 tuaàn. Caùc bieán chöùng gaây thöông toån cô tim coù

200

BEÄNH TREÛ EM

theå keùo daøi töø 6 ñeán 8 tuaàn leã. Beänh ñoäng maïch vaønh hoài phuïc raát chaäm, coù theå keùo daøi ñeán khoaûng 1 naêm. Trong khoaûng 1% ñeán 2% caùc tröôøng hôïp, coù theå coù caùc bieán chöùng nghieâm troïng ñeán tim gaây töû vong.

15. NHIEÃM HIV VAØ BEÄNH AIDS

Haàu heát treû em nhieãm HIV1 laø do töø ngöôøi meï laây sang tröôùc khi sinh ra. Vieäc ñieàu trò ngöôøi meï trong thôøi gian mang thai coù theå giuùp laøm giaûm nguy cô laây nhieãm sang ñöùa treû. Nhieãm HIV gaây ra raát ít trieäu chöùng, nhöng laøm huûy hoaïi heä thoáng mieãn nhieãm cuûa cô theå, daãn ñeán beänh AIDS.2 Khi bò beänh AIDS, heä thoáng mieãn nhieãm cuûa cô theå suy yeáu neân caùc beänh khaùc, chaúng haïn nhö vieâm phoåi, deã daøng phaùt trieån. Trieäu chöùng

Haàu heát treû em bò nhieãm HIV tröôùc hoaëc trong khi sinh seõ coù caùc trieäu chöùng tröôùc khi ñöôïc 2 tuoåi. Tuy nhieân, moät soá treû coù theå khoâng boäc loä baát cöù trieäu chöùng naøo tröôùc khi leân 5 tuoåi, vaø moät soá raát ít ñöôïc chaån ñoaùn raát treã vaøo khoaûng naêm 12 tuoåi. Caùc trieäu chöùng tieâu bieåu trong soá raát nhieàu trieäu chöùng khaùc coù theå thaáy ôû treû em laø: ° Chaäm lôùn. ° Thöôøng xuyeân bò tieâu chaûy nhieàu laàn. ° Söng lôùn caùc haïch baïch huyeát. ° Raát thöôøng bò nhieãm khuaån. ° Vieâm phoåi. ° Chaäm phaùt trieån caùc chöùc naêng. 1 2

HIV laø töø vieát taét töø cuïm töø tieáng Anh: human immunodeficiency virus AIDS laø töø vieát taét cuûa cuïm töø tieáng Anh: acquired immune deficiency syndrome.

TÌM HIEÅU CAÙC BEÄNH THÖÔØNG GAËP

201

Khi naøo caàn ñeán baùc só?

Treû em nhieãm HIV hoaëc ñaõ phaùt trieån beänh AIDS caàn phaûi ñöôïc theo doõi chaêm soùc ñaëc bieät thaän troïng. Baùc só coù theå seõ laøm gì?

Khi treû coù nghi ngôø nhieãm HIV, cha meï seõ ñöôïc giaûi thích roõ veà caên beänh naøy, vaø sau ñoù vôùi söï ñoàng yù cuûa cha meï, moät xeùt nghieäm maùu seõ ñöôïc thöïc hieän. Maëc duø khaùng theå HIV cuûa ngöôøi meï coù theå ñöôïc duy trì trong maùu ñöùa treû ñeán moät naêm hay laâu hôn, nhöng moät xeùt nghieäm khaùc nöõa seõ coù theå cho keát quaû xaùc ñònh hoaëc loaïi tröø vieäc nhieãm khuaån trong voøng 4 thaùng tuoåi ñaàu tieân cuûa treû. Baùc só coù theå seõ duøng ñeán caùc loaïi thuoác chaúng haïn nhö zidovudin ñeå taán coâng virus vaø laøm chaäm tieán trình phaùt trieån cuûa beänh. Gamma globulin cuõng coù theå seõ ñöôïc tieâm truyeàn thöôøng xuyeân cuøng vôùi vieäc söû duïng caùc thuoác khaùng khuaån nhö cotrimoxazole ñeå giuùp ngaên ngöøa hoaëc choáng laïi caùc nguy cô nhieãm khuaån, chaúng haïn nhö vieâm phoåi. Gia ñình coù theå laøm gì?

Neáu ngöôøi meï ñaõ nhieãm HIV, toát nhaát laø khoâng neân cho treû buù söõa meï, vì coù moät phaàn nhoû nguy cô laây truyeàn virus qua söõa meï. Neáu ngöôøi meï ñöôïc ñieàu trò tích cöïc HIV trong thôøi gian mang thai vaø khoâng cho con buù söõa meï thì nguy cô laây nhieãm cho treû laø thaáp hôn 5%. Neáu treû ñaõ nhieãm HIV hoaëc bò beänh AIDS, gia ñình caàn coù söï tö vaán chuyeân moân ñeå bieát roõ neân laøm nhöõng gì.

202

BEÄNH TREÛ EM

Tieân löôïng

Treû bò nhieãm HIV vaãn coù theå soáng soùt ñeán tuoåi tröôûng thaønh. Tuy nhieân, tieân löôïng phaùt trieån töï nhieân cuûa beänh laø haàu nhö taát caû nhöõng ngöôøi maéc beänh cuoái cuøng ñeàu ñi ñeán töû vong.

VI. CAÙC VAÁN ÑEÀ VEÀ HEÄ TIEÂU HOÙA Caùc vaán ñeà veà heä tieâu hoùa thöôøng xuyeân aûnh höôûng ñeán treû em. Nhieãm khuaån ñöôøng tieâu hoùa gaây tieâu chaûy vaø noân möûa ñaëc bieät thöôøng gaëp nhaát. Maëc duø caùc trieäu chöùng beänh coù theå gaây lo laéng cho cha meï cuõng nhö baûn thaân ñöùa treû, nhöng thöôøng khoâng keùo daøi ñuû ñeå trôû thaønh moái ñe doïa nghieâm troïng cho söùc khoûe. Nhöng moät soá vaán ñeà roái loaïn tieâu hoùa ít gaëp hôn laïi coù theå taïo thaønh nhöõng caên beänh keùo daøi vaø aûnh höôûng ñeán söï phaùt trieån cuûa treû neáu nhö khoâng ñöôïc ñieàu trò toát.

1. GIUN KIM (THREADWORM) Loaøi kyù sinh truøng thöôøng gaëp nhaát ôû caùc nöôùc vuøng oân ñôùi, soáng kyù sinh trong ruoät, chuû yeáu laø ôû treû em. Thaønh vieân trong gia ñình thöôøng bò laây nhieãm cuøng moät luùc, vì theá vieäc ñieàu trò neân ñöôïc thöïc hieän ñoàng loaït cho taát caû moïi ngöôøi. Nguyeân nhaân laây nhieãm

Treû con thöôøng bò laây nhieãm khi ñöa caùc ñoà vaät baån vaøo mieäng ngaäm, hoaëc aên thöùc aên coù nhieãm tröùng giun kim. Tröùng ñöôïc nuoát vaøo ruoät seõ nôû vaø phaùt trieån thaønh giun tröôûng thaønh. Giun caùi chui ra khoûi tröïc traøng vaøo ban ñeâm ñeå ñeû tröùng treân vuøng da quanh haäu moân.

TÌM HIEÅU CAÙC BEÄNH THÖÔØNG GAËP

203

Trieäu chöùng

Caùc trieäu chöùng khi nhieãm giun kim coù theå laø:  Ngöùa quanh haäu moân, nhaát laø vaøo ban ñeâm khi giun caùi ñeû tröùng.  Caùc beù gaùi coøn thaáy ngöùa nôi aâm hoä.  Thöôøng vieâm ôû haäu moân do keát quaû cuûa vieäc caøo gaõi laøm traày söôùt.  Ñoâi khi, nhöõng con giun tí xíu coù theå ñöôïc nhìn thaáy ngoï ngoaïy trong phaân. Khi naøo caàn ñeán baùc só?

Khi nghi ngôø bò nhieãm giun kim, neân ñöa treû ñeán baùc só ñeå chaån ñoaùn xaùc ñònh. Baùc só coù theå seõ laøm gì?

Baùc só seõ höôùng daãn caùch laáy tröùng giun ñeå khaûo saùt döôùi kính hieån vi. Duøng moät que dính ñöa vaøo vuøng haäu moân cuûa treû ñeå cho tröùng giun dính vaøo ñoù, neân laøm vaøo buoåi saùng tröôùc khi treû ñi veä sinh. Sau khi chaån ñoaùn xaùc ñònh, baùc só seõ ñieàu trò ñoàng loaït cho taát caû moïi thaønh vieân trong gia ñình baèng moät trong ba loaïi thuoác khaùng kyù sinh truøng: hai loaïi ñöôïc duøng chæ moät lieàu duy nhaát, loaïi thöù ba ñöôïc uoáng moãi ngaøy lieân tuïc trong moät tuaàn. Chæ moät laàn ñieàu trò coù theå dieät saïch giun kim, nhöng ñeå ngaên ngöøa taùi nhieãm, caû gia ñình caàn phaûi ñöôïc ñieàu trò moät laàn nöõa vaøo 2 tuaàn leã sau ñoù. Gia ñình coù theå laøm gì?

Daïy cho treû bieát giöõ veä sinh toát, thöôøng xuyeân röûa tay

204

BEÄNH TREÛ EM

saïch baèng xaø phoøng tröôùc khi aên vaø sau khi ñi tieâu. Vôùi treû ñaõ bò giun kim ñang ñieàu trò, daïy cho treû bieát haïn cheá vieäc caøo gaõi gaây traày söôùt ôû haäu moân. Tieân löôïng

Khoâng theå trò döùt ñöôïc giun kim neáu khoâng ñieàu trò ñoàng loaït cho taát caû moïi thaønh vieân trong gia ñình, ngay caû vôùi nhöõng ngöôøi chöa coù daáu hieäu nhieãm giun. Maët khaùc, vieäc duøng thuoác tuy coù theå dieät saïch giun kim, nhöng khaû naêng taùi nhieãm tuøy thuoäc raát nhieàu vaøo caùc bieän phaùp giöõ veä sinh chung trong gia ñình.

2. HOÄI CHÖÙNG KEÙM HAÁP THU (MALABSORPTION) Laø tình traïng khi ruoät non khoâng laøm toát chöùc naêng haáp thu dinh döôõng. Roái loaïn naøy thöôøng luoân ñi keøm vôùi moät beänh khaùc, chaúng haïn nhö tieâu chaûy môõ, beänh Crohn, beänh xô nang... Nguyeân nhaân

Khaû naêng haáp thu keùm cuûa ruoät non thöôøng laø do nieâm maïc ruoät non bò toån haïi, laøm giaûm khaû naêng haáp thu dinh döôõng. Ñoâi khi cuõng coù theå do thieáu moät loaïi men tieâu hoùa, laøm cho thöùc aên khoâng theå phaân huûy ñöôïc thaønh nhöõng ñôn vò nhoû ñuû ñeå coù theå haáp thu. Trieäu chöùng

Caùc trieäu chöùng chính thöôøng laø:  Phaân hoâi, raát nhaït maøu vaø noåi treân maët nöôùc (do coù nhieàu chaát beùo khoâng haáp thu ñöôïc trong ñoù).  Giaûm caân hoaëc khoâng taêng caân.

TÌM HIEÅU CAÙC BEÄNH THÖÔØNG GAËP

205

 Keùm naêng ñoäng, löø ñöø. Bieán chöùng

Trong nhöõng tröôøng hôïp nghieâm troïng, hoäi chöùng keùm haáp thu coù theå daãn ñeán söï thieáu huït caùc vitamin vaø khoaùng chaát. Söï thieáu huït naøy tieáp tuïc daãn ñeán suy dinh döôõng vaø thieáu maùu. Khi naøo caàn ñeán baùc só?

Neáu coù daáu hieäu nghi ngôø laø treû bò keùm khaû naêng haáp thu dinh döôõng, neân ñöa treû ñeán baùc só ngay. Baùc só coù theå seõ laøm gì?

Baùc só seõ kieåm tra toång quaùt theå traïng vaø caân naëng, chieàu cao cuûa treû ñeå ñaùnh giaù möùc ñoä haáp thu dinh döôõng, cuõng nhö tìm hieåu veà cheá ñoä aên thöôøng ngaøy cuûa treû. Caùc xeùt nghieäm seõ ñöôïc thöïc hieän ñeå chaån ñoaùn tìm nguyeân nhaân. Vieäc ñieàu trò seõ tuøy thuoäc vaøo nguyeân nhaân ñaõ gaây ra hoäi chöùng keùm haáp thu, keøm theo vôùi moät cheá ñoä dinh döôõng ñaëc bieät ñaûm baûo giuùp treû nhanh choùng hoài phuïc. Gia ñình coù theå laøm gì?

Tình traïng raát khoù phaùt hieän neáu khoâng coù söï theo doõi thöôøng xuyeân söùc khoûe vaø söï taêng troïng bình thöôøng cuûa treû. Vì theá, khi phaùt hieän treû chaäm taêng caân hoaëc giaûm caân, caàn nghó ngay ñeán moät tröôøng hôïp keùm khaû naêng haáp thu. Tieân löôïng

Sau khi tìm ra vaø giaûi quyeát toát nguyeân nhaân cuûa vaán ñeà, ñoàng thôøi chuù yù cung caáp moät cheá ñoä dinh döôõng toát, treû seõ nhanh choùng hoài phuïc vaø phaùt trieån bình thöôøng.

206

BEÄNH TREÛ EM

3. VIEÂM RUOÄT Vieâm ruoät ôû ñaây chæ chung cho hai chöùng beänh vieâm maïn tính thöôøng gaëp ôû ñöôøng ruoät, coù trieäu chöùng khaù gioáng nhau, laø beänh Crohn vaø beänh vieâm loeùt keát traøng. Caùc beänh naøy hieám gaëp ôû treû döôùi 7 tuoåi vaø thöôøng gaëp hôn ôû ñoä tuoåi thieáu nieân. Nguyeân nhaân gaây beänh vaãn chöa ñöôïc bieát, nhöng beänh coù tính chaát di truyeàn trong gia ñình. a. BEÄNH CROHN

Beänh vieâm maïn tính ôû ñöôøng ruoät naøy tröôùc ñaây khaù hieám gaëp, nhöng nay ngaøy caøng nhieàu hôn. Maëc duø beänh coù theå gaây vieâm ôû baát cöù phaàn naøo trong ñöôøng tieâu hoùa, nhöng thöôøng gaëp nhaát laø ôû phaàn cuoái cuûa ruoät non. Do aûnh höôûng cuûa tình traïng vieâm laâu ngaøy, thaønh ruoät non trôû neân raát daøy vaø coù theå hình thaønh nhöõng oå loeùt saâu xuyeân thuûng qua. Beänh laøm cho ruoät non giaûm khaû naêng haáp thu dinh döôõng töø thöùc aên. Trieäu chöùng

Caùc trieäu chöùng cuûa beänh Crohn thöôøng phaùt trieån chaäm chaïp, bao goàm:  Tieâu chaûy. Thænh thoaûng trong phaân coù maùu, muû hoaëc chaát nhaày neáu nhö ruoät keát bò aûnh höôûng.  Ñau buïng töøng côn.  Soát.  Buoàn noân.  Treû chaäm phaùt trieån, giai ñoaïn daäy thì ñeán treã.  Giaûm caân vaø bieáng aên, aên khoâng ngon.  Ñoâi khi gaây loeùt haäu moân.

TÌM HIEÅU CAÙC BEÄNH THÖÔØNG GAËP

207

Bieán chöùng

Thaønh ruoät bò daøy daãn ñeán heïp ñöôøng ruoät, coù theå ñeán möùc gaây taéc ruoät. Caùc bieán chöùng coù theå gaëp ôû nhöõng nôi khaùc trong cô theå laø vieâm khôùp vaø vieâm maét. Hình chuïp X-quang vôùi thuoác caûn quang baryt coù theå cho thaáy phaàn bò heïp ôû cuoái ruoät non do beänh Crohn gaây ra. Hình aûnh noäi soi thì cho thaáy thaønh ruoät bò daøy leân vôùi nhöõng oå loeùt coù maøu vaøng hoaëc hôi traéng. Khi naøo caàn ñeán baùc só? Khi caùc trieäu chöùng keå treân xuaát hieän vaø keùo daøi quaù vaøi ba ngaøy. Maëc duø caùc trieäu chöùng naøy chöa ñuû ñeå chaån ñoaùn xaùc ñònh, vì coù theå töông töï vôùi caùc tröôøng hôïp nhieãm truøng ruoät khaùc, nhöng caùc xeùt nghieäm nhö chuïp X-quang vôùi thuoác caûn quang baryt vaø noäi soi ruoät non seõ giuùp phaùt hieän beänh sôùm. Baùc só coù theå seõ laøm gì?

Sau khi chaån ñoaùn xaùc ñònh, vieäc ñieàu trò coù theå seõ duøng ñeán caùc thuoác khaùng vieâm. Coù theå gia ñình seõ ñöôïc höôùng daãn cho treû aên moät cheá ñoä aên loaõng vôùi caùc moùn aên coù protein deã phaân hoùa, giuùp cho söï haáp thuï cuûa ruoät non ñöôïc deã daøng hôn. Trong nhöõng tröôøng hôïp nghieâm troïng, hoaëc neáu treû bò suy dinh döôõng naëng, coù theå seõ phaûi söû duïng phöông phaùp truyeàn thuoác vaø dinh döôõng qua ñöôøng tónh maïch. Ñoâi khi coù theå caàn ñeán vieäc truyeàn maùu. Neáu vieäc ñieàu trò thuoác men khoâng caûi thieän ñöôïc tình traïng, hoaëc neáu coù xaûy ra caùc bieán chöùng quan troïng, coù theå caàn phaûi phaãu thuaät caét boû ñoaïn ruoät ñaõ bò toån thöông.

208

BEÄNH TREÛ EM

Tieân löôïng

Beänh Crohn laø moät beänh keùo daøi. Moät soá treû em bò beänh coù theå seõ phaûi tieáp tuïc chòu ñöïng nhöõng côn boäc phaùt cuûa beänh trong nhieàu naêm. Caùc trieäu chöùng thöôøng taùi phaùt töøng ñôït vôùi khoaûng caùch giöõa hai ñôït töø vaøi ba thaùng cho ñeán moät vaøi naêm. Vôùi moät soá treû khaùc may maén hôn, beänh bieán maát sau moät hoaëc hai laàn boäc phaùt. b. VIEÂM LOEÙT KEÁT TRAØNG (ULCERATIVE COLITIS)

Beänh gaây vieâm loeùt ôû keát traøng vaø tröïc traøng. Giai ñoaïn phaùt beänh ñaàu tieân thöôøng döõ doäi nhaát, sau ñoù caùc trieäu chöùng baét ñaàu dao ñoäng khoâng oån ñònh trong suoát moät thôøi gian daøi. Trieäu chöùng

Tieâu chaûy ra phaân coù maùu laø trieäu chöùng chính cuûa beänh, coù theå keøm theo ñoù laø:  Ñau vaø nhaïy caûm ôû vuøng buïng.  Coù caûm giaùc no hôi, ñaày buïng.  Soát.  Buoàn noân.  Bieáng aên, aên khoâng ngon.  Chaäm phaùt trieån.  Giaûm caân. Hình chuïp X-quang vôùi thuoác caûn quang baryt coù theå cho thaáy nhöõng vuøng chòu aûnh höôûng cuûa beänh raát deã phaân bieät do khoâng coù nhöõng neáp gaáp nhö ôû caùc ñoaïn ruoät bình thöôøng. Hình aûnh noäi soi thì cho thaáy nhöõng vuøng bò loeùt treân nieâm maïc ruoät keát coù maøu hôi traéng.

TÌM HIEÅU CAÙC BEÄNH THÖÔØNG GAËP

209

Bieán chöùng

Maát maùu nhieàu laàn coù theå gaây ra thieáu maùu. Moät bieán chöùng nguy hieåm coù nguy cô ñe doïa maïng soáng cuûa treû laø ruoät keát coù theå lôùn leân khaùc thöôøng. Khi naøo caàn ñeán baùc só?

Khi coù caùc trieäu chöùng tieâu chaûy trong phaân coù maùu vaø keøm theo ñau buïng, neân ñöa treû ñeán baùc só ngay trong voøng 24 giôø. Baùc só coù theå seõ laøm gì? Nhöõng trieäu chöùng nhö treân chöa ñuû ñeå xaùc ñònh beänh, nhöng khi coù nghi ngôø baùc só seõ cho thöïc hieän caùc xeùt nghieäm chaån ñoaùn caàn thieát ñeå phaân bieät vôùi caùc tröôøng hôïp nhieãm truøng ruoät.

Vieäc ñieàu trò chuû yeáu duøng thuoác khaùng vieâm. Neáu thuoác khoâng ñuû taùc duïng laøm ngöng caùc trieäu chöùng, hoaëc neáu ruoät keát ñaõ bò toån thöông quaù naëng neà, coù theå caàn phaûi phaãu thuaät caét boû phaàn bò toån thöông, ñoàng thôøi ruoät ñöôïc môû thoâng xuyeân qua buïng (moå thoâng hoài traøng) ñeå ñöa phaân ra beân ngoaøi. Tieân löôïng

Thuoác khaùng vieâm coù theå seõ phaûi duøng lieân tuïc voâ thôøi haïn. Nhöõng tröôøng hôïp nghieâm troïng caàn phaãu thuaät, beänh nhaân thöôøng phaûi chaáp nhaän laøm quen laâu daøi vôùi vieäc thaûi phaân qua haäu moân nhaân taïo.

4. VIEÂM RUOÄT THÖØA (APENDICITIS) Ruoät thöøa laø moät oáng nhoû hình nhö ngoùn tay phaân nhaùnh ra töø phaàn ñaàu tieân cuûa ruoät giaø. Hieän nay ngöôøi

210

BEÄNH TREÛ EM

ta vaãn chöa bieát ñöôïc laø ruoät thöøa coù chöùc naêng gì. Tuy nhieân, ñoâi khi ruoät thöøa coù theå bò vieâm vì nhöõng nguyeân nhaân khoâng ñöôïc roõ. Vieâm ruoät thöøa laø nguyeân nhaân thöôøng gaëp nhaát gaây ra nhöõng côn ñau buïng caàn phaûi phaãu thuaät ôû treû em döôùi 16 tuoåi. Trieäu chöùng

Caùc trieäu chöùng chính laø:  Ñau ngaám ngaàm ôû phaàn döôùi buïng. Khi aán nheï leân choã ñau, hoaëc khi di chuyeån, hoaëc khi thôû saâu ñeàu laøm cho côn ñau taêng theâm. Vì theá, treû thöôøng chæ muoán naèm yeân.  Caûm giaùc buoàn noân, nhöng coù theå coù hoaëc khoâng coù noân möûa.  Soát cao.  Taùo boùn hoaëc tieâu chaûy. Ñaëc tröng cuûa côn ñau vieâm ruoät thöøa thöôøng laø baét ñaàu quanh roán. Ñau ngaøy caøng döõ doäi hôn vaø chuyeån sang phía beân phaûi, ôû moät vò trí thaáp hôn trong khoaûng vaøi giôø sau ñoù. Bieán chöùng

Khi khoâng ñöôïc phaùt hieän vaø ñieàu trò kòp thôøi, ruoät thöøa vieâm coù theå vôõ ra, chaûy muû vaøo khoang buïng vaø gaây vieâm maøng buïng, moät tröôøng hôïp cöïc kyø nguy hieåm coù theå daãn ñeán töû vong. Sau khi ruoät thöøa vôõ, ñau seõ lan ra khaép buïng vaø keùo daøi lieân tuïc. Gia ñình coù theå laøm gì?

Khi moät côn ñau buïng baét ñaàu, thöôøng raát khoù bieát ñöôïc lieäu ñoù coù phaûi laø moät vaán ñeà nghieâm troïng hay khoâng.

TÌM HIEÅU CAÙC BEÄNH THÖÔØNG GAËP

211

Coù theå duøng moät chai ñöïng nöôùc noùng boïc quanh baèng vaûi meàm roài aùp leân choã ñau nôi buïng ñeå laøm cho treû caûm thaáy deã chòu hôn. Khoâng ñöôïc cho treû uoáng paracetamol hay baát cöù loaïi thuoác naøo khaùc coù taùc duïng giaûm ñau, vì ñieàu ñoù seõ laøm cho vieäc chaån ñoaùn trôû neân khoù khaên. Khoâng neân cho treû aên hay uoáng baát cöù moùn gì tröôùc khi xaùc ñònh ñöôïc chính xaùc nguyeân nhaân, bôûi vì raát coù theå seõ caàn ñeán phaãu thuaät. Khi naøo caàn ñeán baùc só?

Neáu treû ñau buïng döõ doäi hoaëc keùo daøi ñeán 3 giôø lieàn, caàn ñöa treû ñeán baùc só ngay. Neáu côn ñau buïng keùo daøi ñeán 6 giôø lieàn, neân ñöa treû ñeán ngay beänh vieän gaàn nhaát. Baùc só coù theå seõ laøm gì?

Neáu nghi ngôø laø vieâm ruoät thöøa, baùc só seõ ñeà nghò ñieàu trò taïi beänh vieän. Neáu caùc böôùc chaån ñoaùn tieáp theo cho thaáy raát coù theå laø moät tröôøng hôïp vieâm ruoät thöøa, baùc só seõ tieán haønh phaãu thuaät. Vieäc xaùc ñònh chính xaùc moät tröôøng hôïp vieâm ruoät thöøa ñoâi khi raát khoù khaên, vì caùc trieäu chöùng thöôøng töông töï vôùi nhieàu beänh khaùc ôû buïng. Tuy nhieân, ngay caû khi vieäc phaãu thuaät cho thaáy coù sai laàm trong chaån ñoaùn, nghóa laø ruoät thöøa khoâng bò vieâm, baùc só vaãn seõ caét boû ruoät thöøa ñeå traùnh moät tröôøng hôïp vieâm sau naøy. Sôû dó coù theå laøm nhö vaäy laø vì ruoät thöøa ñöôïc xem nhö khoâng coù chöùc naêng gì roõ reät caû. Sau phaãu thuaät, treû seõ ñöôïc cho duøng thuoác giaûm ñau trong 24 giôø. Neáu ruoät thöøa khoâng bò vôõ tröôùc khi caét boû, treû coù theå seõ ñöôïc veà nhaø sau khoaûng 3 hay 4 ngaøy. Neáu ruoät thöøa bò vôõ, treû seõ caàn ñöôïc ñieàu trò baèng khaùng sinh

212

BEÄNH TREÛ EM

vaø theo doõi trong beänh vieän cho ñeán khoaûng 7 ngaøy sau ñoù. Tieân löôïng

Phaãu thuaät ruoät thöøa khoâng coù bieán chöùng vieâm nhieãm seõ hoài phuïc nhanh. Sau moät ngaøy coù theå cho treû aên uoáng nheï vaø sau 3 ngaøy coù theå aên uoáng bình thöôøng trôû laïi. Nhöõng tröôøng hôïp coù bieán chöùng vieâm nhieãm seõ maát nhieàu thôøi gian hôn tröôùc khi hoài phuïc. Sau phaãu thuaät, traùnh nhöõng hoaït ñoäng theå thao caàn gaéng söùc trong khoaûng ít nhaát laø moät thaùng.

5. VIEÂM DAÏ DAØY-RUOÄT (GASTROENTERITIS) Vieâm daï daøy-ruoät gaây ra tieâu chaûy coù hoaëc khoâng coù keøm theo noân möûa, laø beänh ñöôøng tieâu hoùa raát thöôøng gaëp ôû treû em. Maëc duø ñaây thöôøng laø moät beänh nheï, nhöng cuõng coù nhöõng tröôøng hôïp nghieâm troïng, nhaát laø khi xaûy ra vôùi treû sô sinh. Nguyeân nhaân gaây beänh thöôøng gaëp nhaát ôû treû em laø nhieãm virus laây truyeàn qua khoâng khí hoaëc qua tieáp xuùc vôùi phaân ngöôøi coù beänh. Vi khuaån laây lan qua thöùc aên hoaëc nöôùc uoáng cuõng coù theå gaây vieâm daï daøy-ruoät. Trieäu chöùng

Moät soá hoaëc taát caû nhöõng trieäu chöùng sau ñaây coù theå seõ xuaát hieän trong voøng 1 ñeán 5 ngaøy sau khi treû nhieãm beänh:  Tieâu chaûy.  Noân möûa.  Bieáng aên.

TÌM HIEÅU CAÙC BEÄNH THÖÔØNG GAËP

213

 Ñau buïng.  Moûi meät, ruõ röôïi.  Soát. Bieán chöùng

Coù theå daãn ñeán maát nöôùc nghieâm troïng do tieâu chaûy vaø noân möûa. Treû coøn ñang buù thöôøng deã bò maát nöôùc nhaát. Khi naøo caàn ñeán baùc só?

Neáu treû chöa ñöôïc 2 thaùng tuoåi coù caùc trieäu chöùng vieâm daï daøy-ruoät, neân ñöa treû ñeán baùc só ngay. Trong nhöõng tröôøng hôïp khaùc, caàn ñöa treû ñeán baùc só neáu coù daáu hieäu bò maát nöôùc hoaëc beänh khoâng thuyeân giaûm sau 24 giôø, ngay caû khi caùc trieäu chöùng coù veû nhö khoâng nghieâm troïng laém. Baùc só coù theå seõ laøm gì?

Ñeå chaån ñoaùn chính xaùc, baùc só coù theå seõ tieán haønh vieäc xeùt nghieäm maùu. Coù theå treû seõ ñöôïc truyeàn dòch qua ñöôøng tónh maïch vaø khoâng ñöôïc aên uoáng gì trong voøng 24 giôø. Sau ñoù, treû seõ ñöôïc cho uoáng dung dòch buø nöôùc vaø gia taêng daàn löôïng thöùc aên cho ñeán möùc bình thöôøng. Gia ñình coù theå laøm gì?

Trong haàu heát caùc tröôøng hôïp, vieäc ñieàu trò vieâm daï daøy-ruoät thöôøng khoâng phaûi laøm gì khaùc ngoaøi vieäc ñeå treû nghæ ngôi vaø theo doõi buø nöôùc toát cho treû. Gia ñình coù theå töï chuaån bò caùc dung dòch uoáng thích hôïp cho treû theo chæ daãn ôû muïc Tieâu chaûy ôû treû sô sinh (trang 407) vaø muïc Tieâu chaûy ôû treû em (trang 427) trong phaàn Chaån ñoaùn beänh treû em.

214

BEÄNH TREÛ EM

Neáu treû coøn buù meï hoaøn toaøn, cho treû uoáng dung dòch buø nöôùc tröôùc moãi laàn buù. Neáu caùc trieäu chöùng giaûm ñi, coù theå giaûm daàn löôïng nöôùc trong khoaûng 5 ngaøy. Vôùi treû buù söõa bình, ngöng khoâng cho treû buù trong ngaøy ñaàu tieân phaùt beänh, chæ cho treû uoáng dung dòch buø nöôùc ñeàu ñaën suoát ngaøy. Ngaøy thöù hai, cho treû buù moät nöûa löôïng söõa pha vôùi moät nöûa löôïng dung dòch choáng maát nöôùc. Ngaøy thöù ba, treû hoài phuïc vaø coù theå cho buù theo cheá ñoä bình thöôøng. Vôùi treû ñaõ lôùn hôn, vieäc ñieàu trò thöôøng keùo daøi coù theå ñeán 5 ngaøy. Ngaøy thöù nhaát chæ cho treû uoáng dung dòch choáng maát nöôùc, coù theå xen laãn vôùi nöôùc eùp traùi caây khoâng ñöôøng. Ngaøy thöù hai coù theå cho treû aên theâm ít chaùo gaïo vôùi rau vaø vaãn cho uoáng ñuû dung dòch buø nöôùc, coù theå theâm moät ít nöôùc eùp traùi caây khoâng ñöôøng. Ngaøy thöù ba coù theå cho treû aên theâm moät ít caùc thöùc aên coù ñaïm vaø ñoàng thôøi coù theå cho uoáng söõa trôû laïi. Ngaøy thöù tö, cheá ñoä aên cuûa treû coù theå ñöôïc boå sung tröùng, thòt, caù... Vaø ngaøy thöù naêm, cheá ñoä aên coù theå trôû laïi nhö bình thöôøng. Laøm sao ñeå phoøng ngöøa?

Vieäc laây nhieãm virus gaây beänh haàu nhö khoâng theå phoøng ngöøa ñöôïc. Tuy nhieân, sau moãi laàn maéc beänh, treû phaùt trieån khaû naêng mieãn nhieãm vôùi loaïi virus ñaõ gaây beänh. Phoøng ngöøa vi khuaån gaây beänh coù phaàn deã daøng hôn. Caàn tieät truøng kyõ taát caû caùc vaät duïng tröôùc khi cho treû aên buù hoaëc aên. Moïi ngöôøi trong gia ñình phaûi thaän troïng khoâng duøng chung caùc ñoà duøng veä sinh caù nhaân. Haïn cheá vieäc caát giöõ thöùc aên thöøa, neáu coù phaûi ñaûm baûo trong ñieàu kieän nhieät ñoä thích hôïp. Ñeå dieät vi khuaån Salmonella,

TÌM HIEÅU CAÙC BEÄNH THÖÔØNG GAËP

215

caàn luoäc tröùng ñeán 6 phuùt. Thòt gaø caàn phaûi ñöôïc naáu thaät chín nhöø. Treû bò vieâm daï daøy-ruoät seõ laø nguoàn laây nhieãm cho ñeán khi naøo phaân trôû laïi bình thöôøng. Vì theá, trong thôøi gian coù treû beänh caàn ñaëc bieät löu yù vaán ñeà veä sinh chung, nhaát laø phaûi luoân luoân röûa saïch tay sau moãi laàn ñi veä sinh. Tieân löôïng

Vieâm daï daøy-ruoät coù theå töï khoûi trong vaøi ba ngaøy khoâng caàn ñieàu trò. Tuy nhieân, vieäc theo doõi chaët cheõ seõ ñaûm baûo treû khoâng bò maát nöôùc vaø kòp thôøi phaùt hieän caùc trieäu chöùng beänh khaùc. Neáu chaêm soùc toát, beänh hieám khi keùo daøi quaù 5 ngaøy.

6. ÑI TIEÂU PHAÂN SOÁNG (TODDLER’S DIARRHOEA) Treû em töø 1 ñeán 3 tuoåi thænh thoaûng thöôøng bò ñi tieâu phaân soáng. Treû ñang khoûe maïnh bình thöôøng boãng ñi tieâu ra phaân nöôùc vaø coù theå nhìn thaáy nhöõng thöùc aên ñaõ aên vaøo coøn nguyeân daïng trong phaân, chaúng haïn nhö rau ñaäu, caø roát... Nguyeân nhaân

Cho ñeán nay nguyeân nhaân cuûa hieän töôïng naøy vaãn chöa ñöôïc bieát roõ. Tuy nhieân, coù nhieàu khaû naêng laø do treû khoâng nhai kyõ thöùc aên. Trieäu chöùng

Ngoaøi vieäc ñi ra phaân soáng – trong phaân coøn nguyeân daïng thöùc aên ñaõ aên vaøo – treû khoâng coù baát cöù moät trieäu chöùng naøo khaùc vaø vaãn khoûe maïnh bình thöôøng.

216

BEÄNH TREÛ EM

Khi naøo caàn ñeán baùc só?

Ñi tieâu phaân soáng khoâng phaûi laø vaán ñeà ñaùng lo ngaïi. Tuy nhieân, caàn ñöa treû ñeán baùc só ñeå chaån ñoaùn loaïi tröø caùc beänh nghieâm troïng khaùc. Baùc só coù theå seõ laøm gì?

Ñeå chaån ñoaùn xaùc ñònh, baùc só coù theå seõ kieåm tra caân naëng vaø chieàu cao cuûa treû ñeå ñaûm baûo laø treû phaùt trieån bình thöôøng. Neáu treû phaùt trieån chaäm hôn möùc bình thöôøng, coù theå ñaây khoâng ñôn thuaàn laø moät tröôøng hôïp ñi tieâu phaân soáng maø coù theå laø daáu hieäu cuûa moät beänh tieàm aån khaùc. Baùc só coù theå seõ cho xeùt nghieäm phaân ñeå tìm nguyeân nhaân. Gia ñình coù theå laøm gì?

Moät tröôøng hôïp ñôn thuaàn laø ñi tieâu phaân soáng khoâng coù gì ñaùng lo ngaïi vaø khoâng caàn baát cöù bieän phaùp ñieàu trò naøo. Cuõng khoâng caàn phaûi thay ñoåi hay giôùi haïn cheá ñoä aên cuûa treû. Tuy nhieân, coù theå nghieàn nhoû hoaëc naáu nhöø hôn nhöõng loaïi thöùc aên naøo maø treû khoù nhai hoaëc tieâu hoùa keùm. Tieân löôïng

Thöôøng thì tình traïng naøy seõ khoâng coøn nöõa khi treû ñaõ ñöôïc 3 tuoåi vaø cuõng khoâng ñeå laïi baát cöù aûnh höôûng xaáu naøo.

7. TAÙO BOÙN (CONSTIPATION) Taùo boùn laø tình traïng treû ñi phaân khoâ, cöùng vaø khoâng thöôøng xuyeân. Neáu treû chæ ñi tieâu khoâng thöôøng xuyeân, ñieàu ñoù khoâng coù nghóa laø taùo boùn. Bôûi vì treû em coù theå

TÌM HIEÅU CAÙC BEÄNH THÖÔØNG GAËP

217

khaùc nhau raát nhieàu veà soá laàn ñi tieâu, töø 4 laàn moãi ngaøy cho ñeán 4 ngaøy moät laàn ñeàu coù theå laø bình thöôøng. Taùo boùn thöôøng chæ trong moät giai ñoaïn ngaén, nhöng ñoâi khi cuõng coù theå keùo daøi dai daúng. Nguyeân nhaân

Taùo boùn taïm thôøi thöôøng gaây ra khi cô theå bò maát nöôùc, thöôøng do nhöõng beänh coù trieäu chöùng soát cao vaø noân möûa. Trong khoaûng thôøi gian töø 1 ñeán 2 tuoåi, vieäc thay ñoåi cheá ñoä aên uoáng cuûa treû (chaúng haïn nhö thay ñoåi loaïi söõa, baét ñaàu moät loaïi thöùc aên môùi...) cuõng coù theå laø nguyeân nhaân gaây ra taùo boùn. Vôùi nhöõng treû ñaõ lôùn, cheá ñoä aên thieáu chaát xô – coù nhieàu trong rau caûi, traùi caây, nguõ coác... – laø nguyeân nhaân thöôøng gaëp nhaát gaây ra taùo boùn. Moät tröôøng hôïp taùo boùn coù theå keùo daøi neáu nhö coù moät veát raùch gaây ñau ôû haäu moân do phaân quaù cöùng. Veát ñau laøm cho treû thaáy sôï moãi laàn ñi tieâu, vaø do ñoù phaûn öùng töï nhieân baèng caùch coá nín laïi. Treû cuõng coù phaûn öùng töông töï neáu bò buoäc phaûi ñi veä sinh trong boâ quaù sôùm khi chöa ñuû tuoåi, hoaëc khi coù nhöõng vaán ñeà baát oån veà caûm xuùc. Trieäu chöùng

Caùc trieäu chöùng bao goàm:  Ñi tieâu khoâng thöôøng xuyeân.  Ñau khi ñi tieâu.  Phaân cöùng vaø khoâ. Khi taùo boùn laâu naêm, coù theå coù caùc trieäu chöùng:  Khoâng kieåm soaùt ñöôïc phaân loûng ræ ra töø haäu moân, laøm öôùt nhôùp quaàn.  Ñau moãi khi coá raën phaân ra.

218

BEÄNH TREÛ EM

 Bieáng aên, aên khoâng ngon.  Coù maùu trong phaân. Khi naøo caàn ñeán baùc só? Neân ñöa treû ñeán baùc só neáu taùo boùn keùo daøi hôn moät tuaàn, neáu ñau nhieàu khi ñi tieâu, hoaëc neáu nghi ngôø ñaõ chuyeån sang taùo boùn kinh nieân. Baùc só coù theå seõ laøm gì? Sau khi chaån ñoaùn xaùc ñònh, neáu caàn thieát phaûi can thieäp baèng thuoác, baùc só coù theå seõ cho duøng caùc loaïi thuoác laøm meàm phaân hoaëc nhuaän traøng. Baùc só seõ höôùng daãn vieäc taïo cho treû thoùi quen ñi tieâu ñeàu ñaën vaøo nhöõng giôø nhaát ñònh trong ngaøy. Khi ñaõ taïo ñöôïc thoùi quen ñi tieâu ñeàu ñaën, thöôøng laø phaûi maát khoaûng 2 thaùng, vieäc duøng thuoác seõ ñöôïc giaûm daàn.

Veát raùch ôû haäu moân neáu coù cuõng khoâng caàn thieát phaûi ñieàu trò. Khi phaân ñöôïc laøm meàm ñi, veát raùch seõ töï khoûi, thöôøng laø trong khoaûng 6 tuaàn leã. Gia ñình coù theå laøm gì?

Haàu heát caùc tröôøng hôïp taùo boùn coù theå ñöôïc giaûi quyeát taïi gia ñình, baèng vaøo vieäc thay ñoåi cheá ñoä aên uoáng thích hôïp. Cho treû uoáng nhieàu nöôùc, aên nhieàu rau caûi, traùi caây. Ñoâi khi cuõng caàn löu yù cho treû aên theâm nhöõng thöùc aên ñaëc bieät giaøu chaát xô nhö gaïo löùt, chuoái, xoaøi... Vôùi treû bò taùo boùn, khoâng neân cho uoáng moãi ngaøy nhieàu hôn 500ml söõa, vì söõa coù theå laøm cho taùo boùn caøng naëng hôn. Tieân löôïng

Taùo boùn duø laø taïm thôøi hay keùo daøi trong tuoåi thô aáu thöôøng khoâng phaûi laø nguyeân nhaân gaây ra caùc vaán ñeà veà ñöôøng ruoät khi tröôûng thaønh.

TÌM HIEÅU CAÙC BEÄNH THÖÔØNG GAËP

219

8. TIEÂU CHAÛY MÔÕ (COELIAC DISEASE) Beänh hieám gaëp, gaây ra do söï nhaïy caûm cuûa ruoät vôùi moät loaïi protein (gluten) coù trong nguõ coác. Phaûn vôùi loaïi protein naøy laøm cho nieâm maïc ruoät non trôû khaùc thöôøng – coù theå trôû laïi bình thöôøng sau ñoù – khoâng theå haáp thuï toát thöùc aên.

non öùng neân neân

Lôùp nieâm maïc ruoät non coù haøng trieäu caáu truùc li ti coù hình daïng döïng leân nhö nhöõng ngoùn tay, goïi laø caùc nhung mao, giöõ chöùc naêng haáp thu dinh döôõng. Trong beänh tieâu chaûy môõ, caùc nhung mao naèm phaúng xuoáng neân khaû naêng haáp thu dinh döôõng bò keùm ñi. Trieäu chöùng Caùc trieäu chöùng thöôøng xuaát hieän khoaûng moät thaùng sau khi baét ñaàu cho treû aên thöùc aên ñaëc, coù theå bao goàm:

 Giaûm caân hoaëc khoâng taêng caân.  Phaân hoâi, raát nhaït maøu vaø noåi treân maët nöôùc (do coù nhieàu chaát beùo khoâng haáp thu ñöôïc trong ñoù).  Da nhôït nhaït, hôi thôû yeáu ôùt, ñöùt quaõng, maát sinh khí do thieáu maùu. Nhöõng thöùc aên nhö boät nguõ coác, baùnh quy, thöôøng laø nhöõng nguyeân nhaân thöôøng gaëp nhaát gaây ra tieâu chaûy môõ. Khi naøo caàn ñeán baùc só?

Beänh thöôøng phaùt trieån raát chaäm neân treû ít khi ñoät ngoät ngaõ beänh. Tuy nhieân, neáu treû coù baát cöù daáu hieäu naøo coù theå nghi ngôø laø tieâu chaûy môõ, neân ñöa treû ñeán baùc só ngay.

220

BEÄNH TREÛ EM

Baùc só coù theå seõ laøm gì?

Baùc só seõ kieåm tra toång quaùt theå traïng vaø caân naëng, chieàu cao cuûa treû ñeå ñaùnh giaù möùc ñoä haáp thu dinh döôõng. Coù theå caàn xeùt nghieäm maùu ñeå tìm daáu hieäu thieáu maùu vaø tìm caùc chaát khaùng theå choáng gluten. Neáu caùc xeùt nghieäm cho keát quaû döông tính vôùi beänh, treû caàn ñöôïc ñöa vaøo beänh vieän ñeå tieáp tuïc laøm sinh thieát moâ ôû nieâm maïc ruoät non. Chæ khi naøo keát quaû sinh thieát cho thaáy coù söï thay ñoåi ôû nieâm maïc ruoät non thì vieäc chaån ñoaùn beänh môùi ñöôïc xaùc ñònh. Vieäc ñieàu trò khoâng laøm gì khaùc hôn ngoaøi vieäc ñieàu chænh moät cheá ñoä aên thích hôïp cho treû. Gia ñình coù theå laøm gì?

Loaïi boû gluten ra khoûi cheá ñoä aên cuûa treû neáu nhö treû maéc beänh naøy. Hieän saün coù nhieàu saûn phaåm boät, baùnh treân thò tröôøng ñaõ loaïi boû gluten ñeå choïn duøng. Vôùi caùc loaïi thöïc phaåm khaùc nhö caùc saûn phaåm söõa, tröùng, thòt, caù, rau caûi, traùi caây... vaãn neân cho treû aên nhö bình thöôøng. Tieân löôïng

Caùc trieäu chöùng seõ maát ñi trong voøng 2 tuaàn keå töø khi ñieàu chænh cheá ñoä aên thích hôïp cho treû, vaø treû seõ baét ñaàu taêng tröôûng bình thöôøng trôû laïi. Trong haàu heát caùc tröôøng hôïp, coù theå treû phaûi duy trì cheá ñoä aên uoáng khoâng coù gluten suoát ñôøi.

9. HOÄI CHÖÙNG KÍCH THÍCH RUOÄT (IRRITABLE BOWEL SYNDROM) Hoäi chöùng kích thích ruoät laø moät roái loaïn khoâng thöôøng gaëp ôû treû em, taïo ra nhöõng côn ñau buïng laäp laïi nhieàu laàn keøm theo vôùi tieâu chaûy hoaëc taùo boùn, hoaëc caû hai. Hoäi

TÌM HIEÅU CAÙC BEÄNH THÖÔØNG GAËP

221

chöùng naøy coù theå gaây ra do taâm traïng caêng thaúng, hoaëc cuõng coù theå do dò öùng vôùi moät loaïi thöùc aên naøo ñoù, chaúng haïn nhö protein trong söõa boø, ñaäu phoäng, tröùng... Trieäu chöùng

Caùc trieäu chöùng chính thöôøng laø:  Ñau buïng, thöôøng giaûm nheï sau moãi laàn ñaïi tieän hay trung tieän.  Thöôøng xuyeân coù caûm giaùc ñaày vaø söng phoàng trong buïng.  Buïng ñaày hôi, tieâu chaûy hay taùo boùn, hoaëc xen keõ nhöõng laàn tieâu chaûy vôùi taùo boùn.  Ñoâi khi thaáy buoàn noân, ñau ñaàu vaø meät moûi, ueå oaûi. Khi naøo caàn ñeán baùc só?

Neáu coù nhöõng trieäu chöùng nghi ngôø laø hoäi chöùng kích thích ruoät, neân ñöa treû ñeán baùc só ñeå chaån ñoaùn xaùc ñònh. Baùc só coù theå seõ laøm gì?

Vieäc chaån ñoaùn döïa treân caùc trieäu chöùng vaø thaêm khaùm thöïc theå, ñoâi khi caàn ñöôïc tieán haønh trong beänh vieän ñeå coù theå chaån ñoaùn loaïi tröø caùc beänh coù trieäu chöùng töông töï khaùc nhö beänh gardia, vieâm ruoät hay caùc tröôøng hôïp do phaûn öùng vôùi thöùc aên. Neáu chaån ñoaùn xaùc ñònh, vieäc ñieàu trò thöôøng chuû yeáu laø giaûi quyeát caùc trieäu chöùng. Gia ñình coù theå laøm gì?

Moät cheá ñoä aên nhieàu chaát xô coù theå seõ mang laïi hieäu quaû toát, nhaát laø khi taùo boùn laø trieäu chöùng boäc loä roõ nhaát. Caàn löu yù moät soá thöùc aên coù theå laøm cho caùc trieäu chöùng

222

BEÄNH TREÛ EM

trôû neân nghieâm troïng hôn. Vì theá, vieäc theo doõi moái töông quan giöõa caùc moùn aên cuûa treû vôùi söï bieán chuyeån cuûa beänh seõ raát coù ích. Taâm traïng lo laéng caêng thaúng hoaëc khoâng thoaûi maùi thöôøng cuõng coù taùc duïng laøm gia taêng möùc ñoä cuûa caùc trieäu chöùng beänh, vì theá neân coá gaéng haïn cheá nhöõng gì coù theå laøm treû khoù chòu. Tieân löôïng

Hoäi chöùng kích thích buïng thöôøng laø moät tình traïng keùo daøi, vaø caùc trieäu chöùng coù nhieàu khaû naêng seõ taùi phaùt nhieàu laàn trong ñôøi.

10. TAÉC RUOÄT (INTESTINAL OBSTRUCTION) Hay coøn goïi laø ngeït ruoät, ngheõn ruoät, chæ cho tình traïng ruoät non hay ruoät giaø bò taéc ngheõn hoaøn toaøn hoaëc moät phaàn, laøm cho thöùc aên khoâng theå ñi qua töï do. Khi thöùc aên bò ngheõn laïi khoâng di chuyeån ñöôïc trong ruoät seõ gaây ra côn ñau thaét ruoät döõ doäi. Ñaây laø tröôøng hôïp caàn can thieäp töùc thôøi. Neáu taéc ruoät hoaøn toaøn khoâng ñöôïc xöû lyù kòp coù theå daãn ñeán töû vong. Nguyeân nhaân ÔÛ treû em döôùi 2 tuoåi, nguyeân nhaân gaây taéc ruoät thöôøng gaëp nhaát laø loàng ruoät, nghóa laø moät ñoaïn ruoät töï loàng vaøo chính noù, gioáng nhö khi ta loän moät oáng tay aùo töø trong ra ngoaøi. Loàng ruoät thöôøng xaûy ra ôû ñoaïn tieáp xuùc giöõa ruoät giaø vaø ruoät non.

Tuy nhieân, ôû treû sô sinh thì loàng ruoät coù theå laø do moät tröôøng hôïp thoaùt vò hoaëc khuyeát taät baåm sinh cuûa ruoät. Caùc nguyeân nhaân khaùc gaây taéc ruoät treû em ôû moïi ñoä tuoåi coù theå bao goàm beänh Crohn, xoaén ruoät...

TÌM HIEÅU CAÙC BEÄNH THÖÔØNG GAËP

223

Trieäu chöùng

Caùc trieäu chöùng coù theå bao goàm:  Ñau thaét töøng côn döõ doäi trong buïng.  Noân möûa, coù theå noân ra moät chaát loûng maøu vaøng hôi xanh. Noân möûa coù theå gia taêng ngaøy caøng nhieàu laàn hôn.  Ñaày hôi trong buïng nhöng khoâng theå ñaïi tieän ñöôïc. Trong tröôøng hôïp chæ taéc ruoät moät phaàn, phaân vaãn coù theå ñi qua ñöôïc, seõ giaûm ñau taïm thôøi sau moãi laàn ñaïi tieän.  Coù nhaày nhôùt loám ñoám maùu trong phaân, neáu laø moät tröôøng hôïp do loàng ruoät.  Soát cao vaø söng phoàng vuøng buïng neáu khoâng ñöôïc can thieäp kòp thôøi. Bieán chöùng

Coù nguy cô ñoaïn ruoät taéc bò vôõ ra, seõ daãn ñeán vieâm maøng buïng raát nguy hieåm. Ñoaïn ruoät aáy cuõng coù theå bò cheát ñi (hoaïi töû), laø moät bieán chöùng coù theå gaây töû vong. Moät bieán chöùng nghieâm troïng khaùc nöõa laø noân möûa nhieàu coù theå daãn ñeán tình traïng maát nöôùc. Khi naøo caàn ñeán baùc só?

Goïi xe caáp cöùu ngay hoaëc ñöa treû ñeán beänh vieän gaàn nhaát neáu coù daáu hieäu nghi ngôø treû bò taéc ruoät. Baùc só coù theå seõ laøm gì?

Trong khi chôø ñôïi chaån ñoaùn, coù theå treû seõ ñöôïc truyeàn dòch tónh maïch ngay ñeå choáng maát nöôùc. Ñeå chaån ñoaùn xaùc ñònh vaø tìm nguyeân nhaân gaây taéc ruoät, baùc só seõ ñeà

224

BEÄNH TREÛ EM

nghò tieán haønh chuïp X-quang. Neáu nghi ngôø laø moät tröôøng hôïp loàng ruoät, moät phöông phaùp X-quang ñaëc bieät seõ ñöôïc thöïc hieän, bao goàm caû vieäc bôm khoâng khí hoaëc chaát caûn quang baryt vaøo ruoät. AÙp löïc bôm thöôøng coù theå giuùp ñoaïn ruoät loàng ñöôïc thaùo ra trôû laïi vò trí bình thöôøng. Neáu phöông phaùp naøy khoâng coù hieäu quaû, coù theå caàn phaûi tieán haønh phaãu thuaät. Taéc ruoät do nhöõng nguyeân nhaân khaùc cuõng thöôøng ñoøi hoûi phaûi ñöôïc phaãu thuaät, ñoâi khi coøn phaûi caét boû moät phaàn ruoät bò taéc. Tieân löôïng

Neáu taéc ruoät coù theå ñöôïc ñieàu trò toát, sau ñoù treû coù theå phaùt trieån bình thöôøng nhö tröôùc, ngay caû khi phaûi phaãu thuaät caét boû moät ñoaïn ruoät ngaén. Tuy nhieân, neáu nguyeân nhaân gaây taéc ruoät laø moät beänh khaùc, chaúng haïn nhö beänh Crohn, seõ coù nguy cô taùi phaùt neáu nhö beänh khoâng ñöôïc ñieàu trò moät caùch hieäu quaû.

11. HOÀI LÖU DAÏ DAØY-THÖÏC QUAÛN (GASTROOESOPHAGEAL REFLUX) Chöùng hoài löu daï daøy-thöïc quaûn laø tình traïng thöôøng gaëp nhaát trong naêm tuoåi ñaàu tieân cuûa treû vaø thöôøng baét ñaàu khoaûng vaøi ba tuaàn leã sau khi sinh. Trong tình traïng naøy, nhöõng gì ñöôïc ñöa vaøo daï daøy bò toáng ngöôïc trôû laïi thöïc quaûn (hoài löu) bôûi vì cô voøng ngaên giöõa daï daøy vôùi thöïc quaûn quaù yeáu, khoâng co thaét ñuû ñeå ngaên caûn söï ñi ngöôïc doøng naøy. Trong haàu heát tröôøng hôïp, ñaây chæ laø moät vaán ñeà xaûy ra taïm thôøi, khoâng keùo daøi. Trieäu chöùng

Caùc trieäu chöùng chính khi coù xaûy ra hoài löu laø:

TÌM HIEÅU CAÙC BEÄNH THÖÔØNG GAËP

225

 Noân möûa keùo daøi.  Söõa lieân tuïc chaûy ngöôïc ra ngoaøi mieäng khi cho treû buù.  Ho, neáu doøng söõa chaûy ngöôïc bò huùt vaøo phoåi.  Treû khoùc nhieàu, böùt röùt khoù chòu.  Khoâng taêng caân, neáu nhö tình traïng keùo daøi vaø nghieâm troïng. Khi naøo caàn ñeán baùc só?

Ñöa treû ñeán baùc só ngay neáu treû noân ra coù laãn maùu. Ngoaøi ra, neáu coù caùc trieäu chöùng hoài löu nhö keå treân, neân ñöa treû ñeán baùc só ñeå chaån ñoaùn xaùc ñònh. Baùc só coù theå seõ laøm gì?

Vieäc chaån ñoaùn xaùc ñònh coù theå caàn ñeán xeùt nghieäm maùu vaø nöôùc tieåu, chuû yeáu laø ñeå phaùt hieän hoaëc loaïi tröø caùc nguyeân nhaân nguy hieåm khaùc gaây noân möûa, chaúng haïn nhö vieâm daï daøy-ruoät hay heïp moân vò... Raát hieám khi caàn phaûi ñieàu trò baèng thuoác. Tuy nhieân, neáu xeùt caàn baùc só seõ cho duøng moät loaïi thuoác laøm giaûm bôùt löôïng acid trong daï daøy. Trong haàu heát caùc tröôøng hôïp, nhöõng chæ daãn cho gia ñình veà vieäc chaêm soùc treû ñaõ laø quaù ñuû. Gia ñình coù theå laøm gì?

Thay ñoåi tö theá cuûa treû khi naèm nguû coù theå giuùp giaûm nheï tình traïng hoài löu. Vôùi treû lôùn hôn, caàn cho treû ngoài nhieàu hôn naèm. Neáu coù theå ñöôïc, cho treû aên nhieàu thöùc aên ñaëc hôn. Ñöøng bao giôø cho treû uoáng nhieàu nöôùc maø khoâng keøm theo moät moùn aên ñaëc naøo ñoù.

226

BEÄNH TREÛ EM

Cho treû nguû trong tö theá naèm nghieâng vôùi ñaàu hôi cao hôn so vôùi chaân. Tö theá naøy coù theå giuùp giaûm bôùt tình traïng hoài löu. Tieân löôïng

Haàu heát treû em seõ vöôït qua tình traïng naøy khi ñöôïc moät naêm tuoåi, ngay caû khi khoâng ñöôïc ñieàu trò.

12. HEÏP MOÂN VÒ (PYLORIC STENOSIS) Tình traïng baát thöôøng ít gaëp, xaûy ra ôû treû döôùi 2 thaùng tuoåi. Moân vò laø choã noái giöõa daï daøy vaøo ruoät non. Neáu moân vò bò heïp nghieâm troïng, thöùc aên töø daï daøy chæ coù theå ñöa vaøo ruoät non moät löôïng raát nhoû, phaàn coøn laïi buoäc phaûi noân möûa ra. Do ñoù, treû taát yeáu seõ bò giaûm caân traàm troïng. Heïp moân vò thöôøng do caùc cô bao quanh daøy leân khaùc thöôøng. Nguyeân nhaân khoâng roõ, nhöng thöôøng gaëp ôû caùc beù trai nhieàu hôn. Trieäu chöùng

Caùc trieäu chöùng cuûa moät tröôøng hôïp heïp moân vò thöôøng xuaát hieän trong khoaûng thôøi gian töø 2 ñeán 6 tuaàn sau khi sinh, bao goàm:  Noân möûa keùo daøi. Noân vôùi söùc phun ra raát maïnh, coù theå laøm cho nhöõng chaát noân möûa voït ra khaù xa.  Caûm giaùc ñoùi lieân tuïc. Treû thöôøng muoán buù ngay sau khi noân möûa xong.  Ñi tieâu khoâng ñeàu ñaën.  Giaûm caân vaø trôû neân keùm naêng ñoäng, löø ñöø neáu caùc trieäu chöùng keùo daøi ñeán hôn vaøi ba ngaøy.

TÌM HIEÅU CAÙC BEÄNH THÖÔØNG GAËP

227

Bieán chöùng

Noân möûa keùo daøi coù theå daãn ñeán maát nöôùc nghieâm troïng. Khi naøo caàn ñeán baùc só?

Ñöa treû ñeán beänh vieän gaàn nhaát neáu coù daáu hieäu cho thaáy treû bò maát nöôùc nghieâm troïng. Ñöa treû ñeán baùc só khi thaáy nhöõng trieäu chöùng nhö keå treân. Baùc só coù theå seõ laøm gì?

Baùc só coù theå seõ khaùm ôû buïng trong khi treû ñang buù ñeå doø tìm moät choã söng phoàng trong vuøng moân vò. Neáu thaêm khaùm cho thaáy coù khaû naêng laø heïp moân vò, treû seõ ñöôïc ñöa vaøo ñieàu trò trong beänh vieän. Keát quaû chaån ñoaùn coù theå caàn xaùc ñònh laïi baèng sieâu aâm. Neáu treû coù daáu hieäu maát nöôùc seõ ñöôïc truyeàn dòch ngay qua ñöôøng tónh maïch. Vò trí choã heïp seõ ñöôïc xöû lyù baèng moät phaãu thuaät nhoû ñeå laøm roäng ra. Neáu khoâng coù bieán chöùng phöùc taïp, treû coù theå ñöôïc cho veà nhaø trong ngaøy hoâm sau. Gia ñình coù theå laøm gì?

Trong khi chôø ñôïi chaån ñoaùn vaø ñieàu trò, cho treû buù ít nhöng thöôøng xuyeân, nhieàu laàn. Sau phaãu thuaät, neân cho treû buù töøng ít moät vôùi löôïng taêng daàn, sao cho ñaït ñeán möùc bình thöôøng sau khoaûng 48 ñeán 72 giôø. Tieân löôïng

Sau ñieàu trò, tình traïng seõ khoâng taùi phaùt. Treû phaùt

228

BEÄNH TREÛ EM

trieån bình thöôøng vaø khoâng coù baát cöù aûnh höôûng xaáu naøo veà sau.

13. THOAÙT VÒ (HERNIA) Thoaùt vò laø tình traïng khi coù moät ñoaïn ruoät nhoâ ra qua thaønh buïng. Coù nhieàu kieåu thoaùt vò, tuøy thuoäc vaøo vò trí cuûa noù. Thoaùt vò beïn vaø thoaùt vò roán laø 2 kieåu thöôøng gaëp nhaát ôû treû em. Khi bò thoaùt vò roán, ruoät troài ra qua cô thaønh buïng ôû vò trí roán hoaëc treân roán. Trong thoaùt vò beïn, ruoät sa xuoáng ñöôøng beïn – ôû caùc beù trai, laø ñöôøng tinh hoaøn ñi vaøo bìu daùi tröôùc khi sinh. a. THOAÙT VÒ ROÁN (UMBILICAL HERNIA)

Kieåu thoaùt vò naøy xaûy ra khi coù khoaûng hôû giöõa caùc cô ôû thaønh buïng, thöôøng xuaát hieän trong khoaûng vaøi tuaàn leã sau khi sinh. Trong haàu heát caùc tröôøng hôïp, thoaùt vò roán seõ töï khoûi tröôùc khi treû ñöôïc 2 tuoåi, nhöng cuõng coù theå keùo daøi cho ñeán luùc treû ñöôïc 5 tuoåi. Thoaùt vò roán thöôøng laø ngay vò trí cuûa roán, nhöng ñoâi khi cuõng coù theå xuaát hieän ôû treân roán moät chuùt. Trieäu chöùng

Ñöôïc nhìn thaáy nhö moät choã söng meàm, thöôøng laø ngay vò trí cuûa roán, vôùi caùc ñaëc ñieåm:  Khoâng nhìn thaáy vaøo saùng sôùm, nhöng seõ hieän ra vaøo moät luùc naøo ñoù trong ngaøy.  Gia taêng kích thöôùc lôùn hôn khi treû khoùc hoaëc caêng caùc cô buïng.  Khoâng gaây ñau.

TÌM HIEÅU CAÙC BEÄNH THÖÔØNG GAËP

229

Khi naøo caàn ñeán baùc só? Chæ caàn ñeán baùc só khi naøo choã thoaùt vò coù kích thöôùc lôùn khaùc thöôøng, hoaëc khoâng töï maát ñi sau khi treû ñaõ ñöôïc 5 tuoåi. Baùc só coù theå seõ laøm gì? Ñeå xöû lyù choã thoaùt vò nghieâm troïng, coù theå caàn phaãu thuaät ñeå ñaët ruoät trôû vaøo beân trong khoang buïng vaø kheùp laïi choã hôû giöõa caùc cô thaønh buïng. Nhöõng tröôøng hôïp thoaùt vò ôû treân roán thöôøng ñoøi hoûi phaãu thuaät hôn. Tieân löôïng Thoaùt vò roán thöôøng töï khoûi trong haàu heát caùc tröôøng hôïp. Neáu phaûi phaãu thuaät cuõng khoâng ñeå laïi aûnh höôûng xaáu naøo vaø raát ít coù khaû naêng taùi phaùt. b. THOAÙT VÒ BEÏN (INGUINAL HERNIA)

Thöôøng xaûy ra nhaát ôû caùc beù trai döôùi 1 tuoåi. Thoaùt vò beïn xaûy ra khi ñöôøng beïn khoâng kheùp laïi sau khi treû ñöôïc sinh ra nhö thoâng thöôøng, taïo moät khoaûng troáng ñeå ruoät coù theå qua ñoù maø sa xuoáng beïn hoaëc bìu daùi. Trieäu chöùng

Ñöôïc nhìn thaáy nhö moät choã söng meàm ngay treân beïn hoaëc trong bìu daùi, vôùi caùc ñaëc ñieåm:  Thöôøng khoâng nhìn thaáy vaøo saùng sôùm, nhöng xuaát hieän trôû laïi trong ngaøy.  Coù theå söng lôùn hôn khi treû khoùc. Bieán chöùng

Thoaùt vò ngheït laø bieán chöùng nguy hieåm xaûy ra khi moät ñoaïn ruoät bò keït laïi trong bìu khoâng ñöôïc cung caáp

230

BEÄNH TREÛ EM

ñuû maùu hoaëc maát maùu hoaøn toaøn. Khi thoaùt vò ngheït, choã söng ñoåi maøu vaø trôû neân cöùng, ñau hoaëc raát nhaïy caûm khi sôø vaøo. Treû cuõng coù theå seõ noân möûa. Khi naøo caàn ñeán baùc só?

Khi thaáy coù moät choã söng khoâng ñau ôû beïn hoaëc trong bìu daùi, neân ñöa treû ñeán baùc só trong voøng 24 giôø ñeå chaån ñoaùn xaùc ñònh. Tuy nhieân, neáu choã söng ñau hoaëc raát nhaïy caûm khi sôø vaøo, caàn ñöa treû ñeán ngay beänh vieän gaàn nhaát. Baùc só coù theå seõ laøm gì?

Thoaùt vò beïn khoâng theå töï khoûi, neân luoân luoân caàn ñeán phaãu thuaät ñeå ñieàu chænh. Neáu coù daáu hieäu cho thaáy moät tröôøng hôïp thoaùt vò ngheït, treû seõ ñöôïc moå khaån caáp taïi beänh vieän. Baùc só phaãu thuaät seõ ñaët ruoät trôû vaøo trong khoang buïng vaø kheùp kín ñöôøng beïn laïi. Sau phaãu thuaät treû seõ hoài phuïc hoaøn toaøn. Tieân löôïng

Treû bò thoaùt vò beïn sau khi ñöôïc phaãu thuaät ñieàu trò seõ phaùt trieån bình thöôøng khoâng coù baát cöù aûnh höôûng xaáu naøo. Tuy nhieân, khaû naêng taùi phaùt coù theå xaûy ra cho duø laø raát ít.

14. VIEÂM GAN (HEPATITIS) Nguyeân nhaân gaây vieâm gan thöôøng gaëp nhaát laø do nhieãm virus. Coù raát nhieàu chuûng virus khaùc nhau gaây ra vieâm gan. Thöôøng gaëp ôû treû sô sinh laø virus vieâm gan B, laây nhieãm qua treû trong tröôøng hôïp ngöôøi meï coù mang virus. Tuy nhieân, haàu heát treû em thuoäc ñoái töôïng naøy ñeàu

TÌM HIEÅU CAÙC BEÄNH THÖÔØNG GAËP

231

ñöôïc chuûng ngöøa virus vieâm gan B. Vì theá, beänh vieâm gan thöôøng gaëp nhaát ôû treû em laïi laø do virus vieâm gan A gaây ra. Nguyeân nhaân

Virus gaây vieâm gan A laây nhieãm qua thöùc aên nöôùc uoáng coù virus. Virus toàn taïi vaø lan truyeàn deã daøng trong töï nhieân, ôû caùc vuøng buøn laày nöôùc ñoïng. Töø ñoù, chuùng xaâm nhaäp vaøo cô theå caùc loaøi sinh vaät vaø toàn taïi. Khi aên nhöõng soø, oác, toâm, cua... trong vuøng ñoù coù theå seõ bò nhieãm virus. Ngoaøi ra, nguoàn laây lan chính trong moâi tröôøng thöôøng laø phaân ngöôøi beänh vì coù chöùa raát nhieàu virus trong ñoù. Trieäu chöùng

Vôùi treû ôû ñoä tuoåi chöa ñeán tröôøng, nhieãm virus vieâm gan A thöôøng nheï vaø khoâng coù trieäu chöùng gì. Treû lôùn tuoåi hôn khi nhieãm virus seõ coù moät soá trieäu chöùng nhöng thöôøng hieám khi nghieâm troïng. Caùc trieäu chöùng thöôøng bao goàm:  Moät soá trieäu chöùng töông töï nhö caûm cuùm: soát, ñau ñaàu, moûi meät.  Bieáng aên, aên khoâng ngon.  Buoàn noân, noân möûa.  Nhaïy caûm ôû vuøng buïng phía treân, beân phaûi, nôi vò trí cuûa gan. Khoaûng moät tuaàn sau khi xuaát hieän caùc trieäu chöùng, treû baét ñaàu phaùt trieån trieäu chöùng vaøng da, thöôøng keøm theo vôùi nöôùc tieåu saäm, phaân coù maøu nhôït nhaït vaø ñoâi khi coù tieâu chaûy. Vaøng da coù theå keùo daøi ñeán 2 tuaàn. Moät ñaëc tröng trong beänh vieâm gan laø coù moät chaát thaûi

232

BEÄNH TREÛ EM

cuûa maùu (bilirubin) bò tích tuï laïi trong maùu cao hôn möùc bình thöôøng gaây ra hieän töôïng vaøng da, vaøng maét. Khi naøo caàn ñeán baùc só?

Neáu coù caùc trieäu chöùng nghi ngôø laø vieâm gan, neân ñöa treû ñeán baùc só trong voøng 24 giôø ñeå chaån ñoaùn xaùc ñònh. Baùc só coù theå seõ laøm gì?

Beänh vieâm gan A cho ñeán nay vaãn chöa coù thuoác ñaëc trò, nhöng baùc só coù theå seõ höôùng daãn gia ñình phöông thöùc thích hôïp ñeå chaêm soùc treû. Trong moät soá tröôøng hôïp hieám hoi, beänh coù theå phaùt trieån nghieâm troïng ñeán möùc phaûi ñöa treû vaøo beänh vieän ñeå theo doõi ñieàu trò. Ngoaøi vieäc ñieàu trò chaêm soùc cho treû, baùc só coù theå seõ ñeà nghò caû gia ñình chuûng ngöøa vieâm gan A ñeå traùnh bò laây nhieãm. Treû maéc beänh naøy laø nguoàn laây nhieãm trong khoaûng 2 tuaàn tröôùc khi coù trieäu chöùng vaøng da vaø keùo daøi theâm 1 tuaàn sau ñoù. Gia ñình coù theå laøm gì?

Beänh nhi neân ñöôïc nghæ ngôi treân giöôøng neáu caûm thaáy meät moûi. Khi treû noân möûa nhieàu hoaëc bieáng aên, chuù yù cho treû uoáng nhieàu nöôùc ñeå buø vaøo löôïng nöôùc maát ñi. Neân cho treû uoáng thaønh nhieàu laàn vaø coù theå duøng nöôùc eùp traùi caây. Khi ñaõ xuaát hieän trieäu chöùng vaøng da, thöôøng thì treû baét ñaàu aên thaáy ngon mieäng vaø neân cho treû trôû laïi cheá ñoä aên bình thöôøng ñaày ñuû dinh döôõng. Neáu khoâng coù ñieàu kieän chuûng ngöøa, vieäc giöõ veä sinh toát cuõng laø bieän phaùp hieäu quaû ñeå traùnh laây nhieãm. Röûa tay caån thaän baèng xaø phoøng vaø tieät truøng kyõ caùc duïng cuï duøng trong vieäc naáu aên, ñoàng thôøi traùnh khoâng aên caùc

233

TÌM HIEÅU CAÙC BEÄNH THÖÔØNG GAËP

moùn aên khoâng ñöôïc naáu chín (rau soáng, goûi...) trong thôøi gian ñang coù beänh laây lan. Tieân löôïng

Phaàn lôùn caùc tröôøng hôïp beänh ñeàu laø nheï, vaø treû coù theå hoài phuïc hoaøn toaøn trong khoaûng thôøi gian töø 2 tuaàn cho ñeán 6 tuaàn keå töø khi baét ñaàu xuaát hieän caùc trieäu chöùng. Vieâm gan A hieám khi gaây toån thöông vónh vieãn cho gan. Sau moät laàn maéc beänh, treû thöôøng seõ phaùt trieån khaû naêng mieãn nhieãm suoát ñôøi ñoái vôùi beänh naøy.

15. BEÄNH GIARDIA (GIARDIASIS) Beänh ôû ruoät non do nhieãm kyù lamblia qua thöùc aên, nöôùc uoáng. vuøng nhieät ñôùi, nhöng nay beänh nöôùc vuøng oân ñôùi, chuû yeáu laø vôùi ñeán tröôøng.

sinh ñôn baøo Giardia Tröôùc ñaây chæ thaáy ôû ñaõ lan ñeán caû nhöõng treû em ôû ñoä tuoåi chöa

Nguyeân nhaân gaây beänh Giardia laø do kyù sinh ñôn baøo Giardia lamblia baùm vaøo caùc neáp gaáp treân nieâm maïc ruoät vaø huùt laáy dinh döôõng töø nhöõng chaát loûng trong ruoät. Trieäu chöùng

Khoaûng hai phaàn ba treû em nhieãm beänh khoâng boäc loä baát cöù trieäu chöùng gì. Trong nhöõng tröôøng hôïp khaùc, caùc trieäu chöùng thöôøng xuaát hieän trong khoaûng töø 1 ñeán 3 ngaøy sau khi nhieãm kyù sinh truøng. Caùc trieäu chöùng thöôøng gaëp laø:  Tieâu chaûy töøng ñôït döõ doäi keøm theo vôùi ñaày hôi.  Phaân coù muøi hoâi khoù chòu, nhaït maøu vaø noåi treân maët nöôùc, trieäu chöùng do ruoät keùm haáp thu.

234

BEÄNH TREÛ EM

 Caûm giaùc co thaét vaø khoù chòu trong ruoät.  Buïng chöôùng leân vaø coù caûm giaùc buoàn noân. Khi naøo caàn ñeán baùc só?

Khi beänh keùo daøi quaù 2 tuaàn hoaëc tieâu chaûy nghieâm troïng keùo daøi hôn 2 ngaøy, neân ñöa treû ñeán baùc só. Baùc só coù theå seõ laøm gì?

Ñeå chaån ñoaùn xaùc ñònh, baùc só seõ cho xeùt nghieäm phaân. Neáu tìm thaáy kyù sinh ñôn baøo Giardia lamblia, baùc só seõ cho duøng thuoác khaùng kyù sinh truøng trong khoaûng moät tuaàn. Gia ñình coù theå laøm gì?

Cho treû uoáng thaät nhieàu nöôùc ñeå choáng maát nöôùc vì tieâu chaûy. Daïy cho treû bieát giöõ veä sinh toát, luoân röûa tay caån thaän baèng xaø phoøng sau moãi laàn ñi veä sinh. Nhöõng ngöôøi naáu aên trong gia ñình cuõng caàn phaûi röûa tay saïch seõ tröôùc khi chuaån bò caùc moùn aên. Nhöõng bieän phaùp naøy seõ ngaên khoâng cho kyù sinh truøng laây lan sang nhöõng ngöôøi khaùc trong gia ñình. Tieân löôïng

Ña soá caùc tröôøng hôïp beänh nheï vaø thöôøng töï khoûi trong voøng 2 tuaàn khoâng caàn ñieàu trò. Nhöõng tröôøng hôïp nghieâm troïng ñöôïc ñieàu trò baèng thuoác cuõng seõ khoûi nhanh vaø khoâng ñeå laïi di chöùng.

VII. CAÙC VAÁN ÑEÀ VEÀ HEÄ HOÂ HAÁP Nhieãm khuaån hoaëc nhieãm virus laø nguyeân nhaân thöôøng gaëp nhaát gaây ra caùc beänh ñöôøng hoâ haáp ôû treû em. Treû caøng

TÌM HIEÅU CAÙC BEÄNH THÖÔØNG GAËP

235

ít tuoåi caøng deã nhieãm khuaån vì heä mieãn nhieãm cuûa cô theå chöa ñuû thôøi gian ñeå phaùt trieån hoaøn chænh. Moät nguyeân nhaân khaùc nöõa laø caùc tröôøng hôïp dò öùng, chaúng haïn nhö chöùng vieâm muõi dò öùng hoaëc beänh hen (suyeãn). Beänh hen hieän nay ñang trôû neân ngaøy caøng phoå bieán hôn.

1. BEÄNH CUÙM (INFLUENZA) Thöôøng goïi laø caûm cuùm, laø beänh nhieãm virus ôû phaàn treân cuûa ñöôøng hoâ haáp, coù theå xuaát hieän vôùi treû em ôû baát cöù ñoä tuoåi naøo. Virus gaây beänh cuùm ñöôïc ñöa vaøo khoâng khí qua nhöõng côn ho vaø haét hôi cuûa ngöôøi mang virus, töø ñoù laây lan sang ngöôøi khaùc. Virus cuõng thöôøng laây truyeàn qua vieäc tieáp xuùc tröïc tieáp vôùi ngöôøi mang virus. Do khaû naêng laây nhieãm cao neân moãi naêm ñeàu coù nhöõng ñôït buøng phaùt nhoû cuûa beänh naøy. Virus gaây beänh caûm cuùm coù khaû naêng thay ñoåi caáu truùc, taïo ra nhöõng chuûng môùi maø heä mieãn dòch cuûa treû chöa bieát. Chính nhôø vaøo khaû naêng naøy, noù coù theå taán coâng nhieàu laàn maø cô theå vaãn khoâng phaùt trieån ñöôïc khaû naêng mieãn dòch. Trieäu chöùng

Caùc trieäu chöùng beänh thöôøng xuaát hieän khoaûng 1 ñeán 3 ngaøy sau khi nhieãm virus, vaø thöôøng phaùt trieån nhanh choùng:     

Soát cao, thöôøng treân 390C. Ho khan, khoâng coù ñôøm. Ñau moûi caùc cô baép. Ngeït muõi. Meät moûi, ueå oaûi vaø yeáu ôùt.

236

BEÄNH TREÛ EM

 Ñau ñaàu.  Thöôøng thì keøm theo ñau hoïng. Bieán chöùng Beänh cuùm töï noù khoâng phaûi laø moät beänh nguy hieåm, nhöng trong nhieàu tröôøng hôïp coù theå gaây ra caùc bieán chöùng nghieâm troïng hôn. Virus cuùm coù theå lan sang phoåi gaây vieâm phoåi hoaëc vieâm pheá quaûn, thöôøng raát nguy hieåm vì boäi nhieãm vi khuaån. Vieâm xoang hoaëc vieâm tai giöõa laø nhöõng bieán chöùng thöôøng gaëp khaùc. Nhöõng treû em coù nguy cô cao xaûy ra bieán chöùng laø treû mang caùc beänh maïn tính veà tim, phoåi, thaän, ñaùi thaùo ñöôøng, xô nang, hoaëc nhöõng treû bò suy giaûm heä mieãn dòch. Rieâng vôùi nhöõng treû coøn ít thaùng tuoåi coøn coù theå coù bieán chöùng soát co giaät. Khi naøo caàn ñeán baùc só? Beänh thoâng thöôøng khoâng quaù nghieâm troïng vaø coù theå töï khoûi. Tuy nhieân, caàn goïi baùc só ngay trong nhöõng tröôøng hôïp:

     

Treû döôùi 2 naêm tuoåi. Treû coù nhieàu nguy cô xaûy ra bieán chöùng. Treû soát cao keùo daøi treân 390C. Coù daáu hieäu thôû nhanh khaùc thöôøng. Treû boû aên. Treû nguû meâ khaùc thöôøng hoaëc coù trieäu chöùng lô mô, khoâng tænh taùo.

Baùc só coù theå seõ laøm gì? Sau chaån ñoaùn, neáu xaùc ñònh coù nhieãm khuaån baùc só seõ cho duøng thuoác khaùng sinh. Caùc tröôøng hôïp coù nguy cô cao xaûy ra bieán chöùng thöôøng phaûi ñöôïc ñieàu trò taïi beänh vieän ñeå ñaûm baûo xöû lyù kòp thôøi.

TÌM HIEÅU CAÙC BEÄNH THÖÔØNG GAËP

237

Gia ñình coù theå laøm gì?

Trong haàu heát caùc tröôøng hôïp bình thöôøng thì ñieàu trò taïi nhaø laø ñuû. Treû neân ñöôïc nghæ ngôi treân giöôøng trong moät phoøng aám nhöng thoaùng khí. Laøm taêng aåm ñoä trong phoøng theo chæ daãn nhö ôû hình 139. Neáu treû soát nhieàu vaø ñau ñaàu, coù theå cho duøng paracetamol daïng loûng ñuùng lieàu quy ñònh. Thöôøng xuyeân cho treû uoáng nöôùc aám nhieàu laàn trong ngaøy. Vieäc chuûng ngöøa beänh cuùm hieän ñaõ coù hieäu quaû, nhöng ñieàu baát tieän laø thuoác chuûng chæ coù hieäu löïc ngaén haïn neân ñoøi hoûi phaûi chuûng ngöøa ñònh kyø haèng naêm. Neân aùp duïng cheá ñoä chuûng ngöøa beänh cuùm haèng naêm cho taát caû treû em coù nguy cô xaûy ra bieán chöùng khi bò beänh cuùm. Tieân löôïng Caùc trieäu chöùng thöôøng laø naëng nhaát trong giai ñoaïn töø 2 ñeán 5 ngaøy ñaàu tieân, vaø trong haàu heát caùc tröôøng hôïp seõ hoaøn toaøn maát ñi trong voøng 10 ngaøy. Caùc tröôøng hôïp xaûy ra bieán chöùng caàn ñieàu trò tuøy theo dieãn tieán cuûa beänh.

2. CAÛM LAÏNH (COMMON COLD) Caûm laïnh laø moät beänh nhieãm virus daïng nheï, deã laây lan vaø raát thöôøng xuyeân xuaát hieän ôû treû em. Ña soá treû em moãi naêm bò caûm laïnh ít nhaát khoaûng 6 laàn, vaø taàn soá maéc beänh caøng gia taêng khi treû ñeán tuoåi bieát chôi ñuøa trong nhoùm hoaëc ñöôïc ñöa ñi nhaø treû. Caù bieät coù nhöõng treû hoaøn toaøn khoûe maïnh nhöng coù theå bò caûm laïnh ñeán 10 laàn trong naêm. Coù ñeán hôn 200 chuûng virus ñaõ ñöôïc bieát laø nguyeân nhaân gaây ra caûm laïnh.

238

BEÄNH TREÛ EM

Trieäu chöùng

Caùc trieäu chöùng thöôøng baét ñaàu trong khoaûng töø 1 ñeán 3 ngaøy sau khi nhieãm virus, thoaït tieân thöôøng laø moät caûm giaùc hôi ngöùa trong coå hoïng. Theo sau ñoù laø caùc trieäu chöùng:       

Chaûy muõi nöôùc. Haét hôi. Ngeït muõi, coù theå laøm cho treû khoù buù. Ho vaø ñau hoïng. Chaûy nöôùc maét. Ñau cô baép. Ñoâi khi coù soát.

Bieán chöùng

Caûm laïnh coù raát nhieàu bieán chöùng phöùc taïp. Virus caûm laïnh coù theå lan ñeán phoåi gaây vieâm tieåu pheá quaûn, vieâm pheá quaûn hoaëc vieâm phoåi, vaø coù theå trôû neân nghieâm troïng hôn nhieàu khi tieáp tuïc coù theâm moät loaïi nhieãm khuaån khaùc. Nhieãm khuaån cuõng coù theå aûnh höôûng ñeán tai, gaây ra vieâm tai giöõa, hoaëc lan ñeán caùc xoang, gaây vieâm xoang. Vôùi nhöõng treû bò hen, caûm laïnh coù theå thuùc ñaåy gaây ra côn hen. Nguyeân nhaân

Coù raát nhieàu chuûng virus khaùc nhau gaây ra chöùng caûm laïnh. Moãi laàn maéc beänh coù theå taïo ra khaû naêng mieãn nhieãm vôùi moät chuûng virus, nhöng ñieàu ñoù khoâng theå baûo veä cô theå ñoái vôùi nhöõng chuûng virus khaùc. Vì theá maø treû em vaãn thöôøng xuyeân bò caûm laïnh nhieàu laàn. Treû em ôû ñoä tuoåi ñi nhaø treû hoaëc ñeán tröôøng caøng coù nhieàu nguy cô

TÌM HIEÅU CAÙC BEÄNH THÖÔØNG GAËP

239

nhieãm beänh hôn vì phaûi tieáp xuùc vôùi nhieàu chuûng virus khaùc nhau maø treû chöa töøng maéc phaûi. Virus gaây caûm laïnh ñöôïc ñöa vaøo khoâng khí khi ngöôøi mang virus coù côn ho hay haét hôi, vaø sau ñoù laây lan sang baát cöù ai hít phaûi virus vaøo qua ñöôøng thôû. Virus cuõng coù theå laây lan qua vieäc tieáp xuùc tröïc tieáp vôùi ngöôøi mang virus hoaëc sôø moù vaøo nhöõng ñoà vaät coù virus baùm treân beà maët. Gia ñình coù theå laøm gì?

Caûm laïnh coù theå haïn cheá khaû naêng maéc phaûi baèng caùch giöõ khoâng cho treû tieáp xuùc vôùi caùc nguoàn laây beänh, nhaát laø trong thôøi gian coù raát nhieàu ngöôøi maéc beänh. Duy trì söùc khoûe ñeå taêng khaû naêng ñeà khaùng cuõng laø moät bieän phaùp höõu hieäu, vì ngay caû khi maéc beänh treû cuõng seõ deã daøng vöôït qua hôn. Trong thôøi gian treû coù beänh, nhöõng bieän phaùp sau ñaây coù theå giuùp giaûm nheï caùc trieäu chöùng:  Giöõ aám cho treû, nhöng ñöøng quaù noùng. Cho treû maëc quaàn aùo ñuû aám vaø löu yù nhieät ñoä phoøng.  Gia taêng ñoä aåm trong phoøng. Duøng moät khaên öôùt phuû treân gheá vaø ñaët gaàn loø söôûi hay quaït thoâng gioù.  Cho treû uoáng thaät nhieàu nöôùc. Neáu treû coøn buù, soá laàn cho buù trong ngaøy phaûi ñöôïc gia taêng nhieàu hôn.  Coù theå duøng paracetamol daïng loûng theo lieàu quy ñònh ñeå giaûm bôùt ñau hoïng hoaëc caùc trieäu chöùng khaùc. Ñeå laøm taêng ñoä aåm trong phoøng, coù theå duøng moät khaên taém ñaõ thaám nöôùc vaét ngang treân thaønh gheá vaø ñaët gaàn loø söôûi hay quaït thoâng gioù ñeå taêng theâm löôïng hôi nöôùc trong phoøng.

240

BEÄNH TREÛ EM

Khi naøo caàn ñeán baùc só?

Caàn ñöa treû ñeán baùc só trong nhöõng tröôøng hôïp sau: Treû boû aên hoaëc boû buù. Soát cao treân 390C. Coù veû nhö raát meät moûi, ueå oaûi. Treû chöa ñöôïc 2 thaùng tuoåi. Ho keùo daøi hôn 5 ngaøy khoâng thuyeân giaûm. Caùc trieäu chöùng beänh noùi chung keùo daøi quaù 10 ngaøy.  Xuaát hieän theâm caùc trieäu chöùng beänh khaùc.

     

Tieân löôïng

Haàu heát nhöõng côn caûm laïnh seõ töï khoûi trong voøng moät tuaàn. Tuy nhieân, treû caàn theâm moät thôøi gian ñeå coù theå hoài phuïc hoaøn toaøn. Trong nhöõng tröôøng hôïp coù bieán chöùng thì vieäc ñieàu trò vaø tieán trieån cuûa beänh tuøy theo töøng loaïi bieán chöùng.

3. VIEÂM PHOÅI (PNEUMONIA) Vieâm phoåi coù theå gaây ra do nhieãm khuaån hoaëc nhieãm virus. Thöôøng thì ñaây laø bieán chöùng cuûa moät tröôøng hôïp nhieãm khuaån hay virus khaùc ôû phaàn treân cuûa ñöôøng hoâ haáp, chaúng haïn nhö caûm laïnh, beänh thuûy ñaäu... Nhöõng treû em bò chöùng xô nang ñaëc bieät raát deã bò vieâm phoåi. Trieäu chöùng

Vieâm phoåi coù theå baét ñaàu vôùi nhöõng trieäu chöùng nhö cuûa moät tröôøng hôïp caûm laïnh, chaúng haïn nhö haét hôi, soå muõi... Sau ñoù, caùc trieäu chöùng sau ñaây coù theå xuaát hieän:

TÌM HIEÅU CAÙC BEÄNH THÖÔØNG GAËP

241

 Ho. Vôùi nhöõng treû lôùn tuoåi coù theå coù ñôøm xanh, vaøng hoaëc loám ñoám maùu.  Khoù thôû, thôû nhanh.  Soát.  Ñau ñaàu. Caùc trieäu chöùng sau ñaây seõ cho thaáy laø beänh phaùt trieån nghieâm troïng:  Nguû lô mô.  Moâi vaø löôõi coù maøu xanh hoaëc tím.  Khoâng chòu aên uoáng baát cöù moùn gì. Khi naøo caàn ñeán baùc só?

Goïi xe caáp cöùu ngay neáu thaáy treû coù baát cöù trieäu chöùng naøo trong soá caùc trieäu chöùng nghieâm troïng vöøa keå treân. Vaø caàn ñöa treû ñeán baùc só neáu nhaän thaáy:  Treû thôû nhanh trong khi ñang naèm nghæ ngôi treân giöôøng.  Ho hoaëc soát keùo daøi hôn 2 ngaøy.  Treû toû ra meät moûi khaùc thöôøng. Baùc só coù theå seõ laøm gì?

Baùc só seõ chaån ñoaùn xaùc ñònh baèng caùch duøng oáng nghe ñeå nghe phoåi. Coù theå caàn xeùt nghieäm ñôøm vaø maùu ñeå xaùc ñònh nguyeân nhaân gaây vieâm. Trong nhöõng tröôøng hôïp beänh nheï, vieäc ñieàu trò coù theå laø söû duïng khaùng sinh vaø höôùng daãn gia ñình chaêm soùc treû taïi nhaø. Neáu beänh nghieâm troïng hôn, treû neân ñöôïc ñieàu trò taïi beänh vieän. Coù theå caàn chuïp X-quang loàng ngöïc ñeå xaùc

242

BEÄNH TREÛ EM

ñònh keát quaû chaån ñoaùn. Vieäc ñieàu trò coù theå bao goàm söû duïng khaùng sinh, cho treû thôû oxygen neáu caàn vaø moät ñoâi khi coù theå caàn phaûi duøng ñeán maùy giuùp thôû. Tuy nhieân, thoâng thöôøng thì beänh seõ chuyeån bieán toát sau khoaûng 4 ngaøy ñieàu trò vaø treû coù theå ñöôïc cho veà chaêm soùc taïi nhaø. Vieâm phoåi taïo thaønh nhieàu tuùi nhoû chöùa ñaày chaát loûng trong phoåi. Hình chuïp X-quang cho thaáy nhöõng vuøng naøy coù maøu traéng môø. Gia ñình coù theå laøm gì?

Khi chaêm soùc treû bò vieâm phoåi, caàn chuù yù cho treû uoáng thaät nhieàu nöôùc aám. Cho treû buù hoaëc aên thaønh nhieàu böõa vôùi löôïng ít hôn thoâng thöôøng. Coù theå duøng paracetamol daïng loûng ñuùng lieàu quy ñònh ñeå giaûm soát hoaëc ñau ñaàu. Trong haàu heát tröôøng hôïp, treû thöôøng hoài phuïc trong voøng moät tuaàn. Neáu treû ñöôïc ñieàu trò ôû beänh vieän veà, neân löu yù haïn cheá caùc hoaït ñoäng caàn duøng nhieàu söùc löïc trong voøng moät tuaàn. Coù theå cho treû ñi daïo ngoaøi trôøi, nhöng phaûi traùnh nhöõng khi thôøi tieát aåm hoaëc quaù laïnh. Tieân löôïng

Sau khi khoûi beänh, treû coù theå tieáp tuïc ho trong voøng 2 tuaàn. Thöôøng thì vieâm phoåi khoâng ñeå laïi thöông toån laâu daøi.

4. VIEÂM PHEÁ QUAÛN (BRONCHITIS) Vieâm pheá quaûn thöôøng laø bieán chöùng cuûa moät tröôøng hôïp nhieãm virus, chaúng haïn nhö caûm laïnh hoaëc caûm cuùm,

TÌM HIEÅU CAÙC BEÄNH THÖÔØNG GAËP

243

nhöng ñoâi khi vieâm pheá quaûn cuõng coù theå laø do nhieãm khuaån. Trieäu chöùng

Treû coù theå bò chaûy muõi nöôùc trong voøng vaøi ba ngaøy tröôùc khi vieâm pheá quaûn xuaát hieän. Caùc trieäu chöùng chính thöôøng laø:  Ho keùo daøi. Ban ñaàu thöôøng laø ho khan, nhöng sau ñoù coù ñôøm maøu xanh pha vaøng neáu coù nhieãm khuaån.  Thôû khoø kheø, hôi thôû ngaén.  Ñoâi khi coù soát. Khi bò vieâm pheá quaûn, vaùch pheá quaûn bò vieâm söng vaø caùc tuyeán naèm doïc theo vaùch pheá quaûn tieát ra nhieàu chaát nhaày hôn. Keát quaû laø ñöôøng daãn khoâng khí vaøo phoåi bò heïp laïi gaây ra khoù thôû. Gia ñình coù theå laøm gì?

Giöõ treû trong phoøng vaø laøm taêng ñoä aåm phoøng. Coù theå cho xoâng hôi nöôùc noùng theo chæ daãn ôû hình 141 seõ giuùp treû thaáy deã chòu hôn. Cho treû uoáng nöôùc noùng coù theå laøm giaûm ho. Coù theå cho treû uoáng paracetamol daïng loûng theo lieàu quy ñònh ñeå giaûm soát. Trong phaàn lôùn caùc tröôøng hôïp, treû seõ thuyeân giaûm sau vaøi ba ngaøy ñöôïc chaêm soùc toát, vaø coù theå hoaøn toaøn hoài phuïc trong voøng moät tuaàn. Khi naøo caàn ñeán baùc só?

Caàn ñöa treû ñeán baùc só neáu nhaän thaáy:  Caùc trieäu chöùng khoâng thuyeân giaûm chuùt naøo sau 24 giôø.  Hôi thôû cuûa treû trôû neân nhanh khaùc thöôøng.

244

BEÄNH TREÛ EM

 Soát cao treân 390C. Ñöa treû ñeán caáp cöùu ôû beänh vieän gaàn nhaát neáu treû coù hieän töôïng nguû lô mô hoaëc khoâng chòu uoáng nöôùc. Baùc só coù theå seõ laøm gì?

Baùc só seõ chaån ñoaùn loaïi tröø caùc beänh nghieâm troïng hôn nhö laø vieâm phoåi hoaëc vieâm tieåu pheá quaûn. Sau khi xaùc ñònh ñuùng laø vieâm pheá quaûn, baùc só coù theå seõ cho duøng moät loaïi khaùng sinh neáu nghi ngôø laø coù nhieãm khuaån. Ñeå giuùp treû giaûm ñi trieäu chöùng thôû khoø kheø, coù theå baùc só seõ cho duøng theâm moät loaïi thuoác laøm giaõn pheá quaûn. Tieân löôïng

Moät soá treû bò vieâm pheá quaûn coù theå thöôøng xuyeân taùi phaùt raát nhieàu laàn, nhöng thöôøng thì seõ khoâng maéc beänh naøy nöõa sau 5 tuoåi.

5. VIEÂM TIEÅU PHEÁ QUAÛN (BRONCHIOLITIS) Beänh gaây ra do nhieãm virus, laøm vieâm söng caùc tieåu pheá quaûn, nhöõng ñöôøng daãn khoâng khí nhoû nhaát trong phoåi. Vieâm tieåu pheá quaûn thöôøng gaëp chuû yeáu laø ôû treû döôùi moät naêm tuoåi vaø coù theå laø moät beänh cöïc kyø nghieâm troïng. Beänh thöôøng xaûy ra thaønh töøng ñôït, lan roäng vaøo nhöõng thaùng muøa ñoâng. Trieäu chöùng

Nhöõng trieäu chöùng ban ñaàu coù theå töông töï nhö moät tröôøng hôïp caûm laïnh. Sau vaøi ba ngaøy, coù theå xuaát hieän caùc trieäu chöùng sau ñaây:  Ho khan nhieàu, khoù chòu.

TÌM HIEÅU CAÙC BEÄNH THÖÔØNG GAËP

245

 Thôû khoø kheø, coù theå keøm theo thôû nhanh hoaëc khoù thôû. ÔÛ treû sô sinh, ñoâi khi coù khoaûng döøng ñeán hôn 10 giaây sau moãi hôi thôû.  Boû buù, bieáng aên.  Thaâm tím ôû moâi vaø löôõi.  Nguû lô mô khaùc thöôøng. Khi naøo caàn ñeán baùc só?

Neáu treû döôùi moät naêm tuoåi, neân ñöa treû ñeán baùc só ngay khi coù trieäu chöùng ho hoaëc thôû khoø kheø. Goïi xe caáp cöùu ngay neáu phaùt hieän treû coù moät trong caùc daáu hieäu sau ñaây:  Khoù thôû.  Xanh tím ôû moâi vaø löôõi.  Nguû lô mô khaùc thöôøng. Gia ñình coù theå laøm gì?

Khi treû ñöôïc chaêm soùc taïi nhaø, caàn cho treû uoáng thaät nhieàu nöôùc. Cho treû buù hoaëc aên nhieàu laàn hôn vôùi löôïng söõa hoaëc thöùc aên moãi laàn ít hôn möùc bình thöôøng. Coù theå cho treû uoáng paracetamol daïng loûng theo lieàu quy ñònh ñeå giaûm soát. Giuùp treû giaûm bôùt löôïng chaát nhaày quaù ñaëc trong phoåi baèng caùch beá treû naèm saáp vaø duøng tay voã nheï treân löng ñeå laøm cho chaát nhaày quaù ñaëc trong phoåi ñöôïc loaõng ra, giuùp treû deã chòu hôn. Nhöõng tröôøng hôïp beänh nheï thöôøng seõ chuyeån bieán toát trong voøng moät tuaàn. Baùc só coù theå seõ laøm gì?

Nhöõng tröôøng hôïp beänh nheï seõ ñöôïc baùc só cho duøng thuoác giaõn pheá quaûn vaø höôùng daãn vieäc chaêm soùc taïi nhaø.

246

BEÄNH TREÛ EM

Nhöõng tröôøng hôïp naëng neân ñöôïc ñieàu trò taïi beänh vieän, vôùi vieäc thôû oxygen qua oáng thoâng vaøo muõi. Ñoâi khi caàn phaûi nuoâi aên treû qua moät oáng ñöa vaøo muõi thoâng xuoáng daï daøy, hoaëc qua ñöôøng tónh maïch. Tröôøng hôïp raát nghieâm troïng coù theå phaûi duøng ñeán maùy giuùp thôû. Khi treû coù theå aên uoáng trôû laïi bình thöôøng, baùc só coù theå seõ ñeà nghò ñöa treû veà chaêm soùc taïi nhaø, thöôøng laø trong voøng moät tuaàn keå töø khi baét ñaàu ñieàu trò. Tuy nhieân, sau ñoù treû vaãn coøn tieáp tuïc ho, coù theå keùo daøi leân ñeán 6 tuaàn. Tieân löôïng

Vieâm tieåu pheá quaûn khoâng gaây toån thöông daøi laâu cho phoåi. Tuy nhieân, trong khoaûng vaøi naêm sau côn beänh, treû thöôøng coù khuynh höôùng thôû khoø kheø moãi khi bò caûm laïnh.

6. VIEÂM XOANG (SINUSITIS) Tình traïng raát thöôøng gaëp ôû ñoä tuoåi thieáu nieân, khi lôùp nieâm maïc loùt caùc xoang – nhöõng hoác xöông chöùa khoâng khí – bò vieâm nhieãm. Nguyeân nhaân gaây vieâm nhieãm thöôøng gaëp nhaát laø bieán chöùng khi bò caûm laïnh. Trieäu chöùng

Trieäu chöùng ñaàu tieân cuûa vieâm xoang cuõng chính laø caùc trieäu chöùng cuûa caûm laïnh, nhöng keùo daøi laâu hôn möùc thoâng thöôøng. Sau ñoù treû coù theå seõ coù theâm caùc trieäu chöùng ñaëc tröng cuûa vieâm xoang nhö:  Lieân tuïc chaûy nöôùc muõi.  Caûm giaùc ñaày naëng hoaëc ñau ôû beân trong hai maù, ñoâi khi ôû traùn.

TÌM HIEÅU CAÙC BEÄNH THÖÔØNG GAËP

247

 Ho.  Ñoâi khi ñau döõ doäi ôû caùc raêng sau haøm treân.  Moät soá treû coù theå bò soát keùo daøi. Nguyeân nhaân

Chaát nhaày ñöôïc taïo ra trong caùc xoang thoâng thöôøng coù chöùc naêng “baét giöõ” vi khuaån xaâm nhaäp vaøo ñöôøng thôû. Sau ñoù, caùc caáu truùc li ti nhö nhöõng sôïi loâng moïc treân beà maët nieâm maïc seõ cöû ñoäng ñeå di chuyeån daàn chaát nhaày cho ñeán khi chuùng ñöôïc ñöa qua nhöõng khe heïp vaø ñi vaøo muõi vaø hoïng, roài ñöôïc cô theå toáng ra beân ngoaøi. Khi bò nhieãm khuaån, chaúng nhö trong tröôøng hôïp caûm laïnh, caùc moâ bò vieâm söng laøm ngheõn caùc khe heïp naøy, laøm cho chaát nhaày bò tích tuï laïi trong xoang vaø phaùt trieån ôû ñoù, taán coâng vaøo chính lôùp nieâm maïc cuûa caùc xoang. Khi naøo caàn ñeán baùc só?

Ñöa treû ñeán baùc só trong voøng 24 giôø neáu coù caùc daáu hieäu nghi ngôø laø treû bò vieâm xoang. Baùc só coù theå seõ laøm gì?

Neáu baùc só chaån ñoaùn xaùc ñònh vieâm xoang, coù theå seõ cho duøng thuoác khaùng sinh. Khi ñieàu trò ñuùng möùc baèng khaùng sinh, beänh thöôøng seõ khoûi trong voøng 7 ngaøy. Gia ñình coù theå laøm gì?

Cho treû duøng paracetamol ñuùng lieàu ñeå giaûm ñau vaø cho treû uoáng thaät nhieàu nöôùc. Xoâng hôi theo chæ daãn trong hình döôùi ñaây thöôøng cuõng coù theå giuùp laøm thoâng caùc xoang. Chuù yù laøm taêng ñoä aåm trong phoøng ñeå giuùp treû deã chòu hôn vì coù theå laøm cho chaát nhaày trong xoang trôû

248

BEÄNH TREÛ EM

neân loaõng hôn. Khuyeán khích treû ñi daïo ngoaøi trôøi khi trôøi maùt ñeå hít thôû khoâng khí trong laønh cuõng coù theå giuùp giaûm nheï caùc trieäu chöùng. Coù theå cho treû xoâng hôi nöôùc noùng baèng phöông phaùp ñôn giaûn. Ñaët baùt nöôùc noùng vöõng chaûi treân maët baøn vaø cho treû cuùi ñaàu beân treân ñeå xoâng hôi vôùi moät khaên taém phuû beân treân ñeå giöõ hôi laïi. Neân xoâng hôi moãi ngaøy ba laàn. Tieân löôïng Haàu heát caùc tröôøng hôïp vieâm xoang ñeàu ñöôïc trò döùt neáu duøng khaùng sinh ñuû lieàu thích hôïp, nhöng cuõng haàu heát tröôøng hôïp ñeàu coù khaû naêng taùi phaùt nhieàu laàn sau ñoù, nhaát laø sau moãi laàn caûm laïnh. Nhöõng tröôøng hôïp taùi phaùt veà sau coù theå khoù trò döùt hôn. Ñoâi khi ñoøi hoûi phaûi can thieäp baèng vieäc röûa xoang hoaëc phaãu thuaät daãn löu xoang.

7. VIEÂM TAÉC THANH QUAÛN (CROUP) Ñaây laø tröôøng hôïp vieâm nhieãm laøm cho ñöôøng daãn khoâng khí chuû yeáu ñeán phoåi bò heïp laïi. Vieâm taéc thanh quaûn gaây ra do nhieãm virus, thöôøng xuaát hieän nhaát ôû nhoùm treû töø 6 thaùng ñeán 3 naêm tuoåi. Vieâm taéc thanh quaûn thöôøng laø moät beänh nhieãm khuaån nheï, nhöng caù bieät cuõng coù moät soá tröôøng hôïp gaây khoù thôû nghieâm troïng vaø ñoøi hoûi phaûi ñöôïc can thieäp khaån caáp. Trieäu chöùng Vieâm taéc thanh quaûn baét ñaàu vôùi caùc trieäu chöùng töông töï nhö caûm laïnh, goàm caû chaûy muõi nöôùc vaø haét hôi. Sau 1 ñeán 2 ngaøy, nhöõng trieäu chöùng sau ñaây baét ñaàu phaùt trieån:

TÌM HIEÅU CAÙC BEÄNH THÖÔØNG GAËP

249

 Thôû rít, khi thôû nghe coù tieáng oàn, aâm thanh laï.  Ho tieáng moät vaø keùo daøi dai daúng.  Thay ñoåi tieáng noùi, trôû neân khaøn, ñuïc. Trong nhöõng tröôøng hôïp nghieâm troïng, treû coù theå:  Khoù thôû.  Thôû nhanh khaùc thöôøng.  Tím taùi ôû löôõi, ñoâi khi caû treân da. Beänh coù khuynh höôùng xuaát hieän thaønh töøng ñôït vaøo saùng sôùm, moãi ñôït keùo daøi khoaûng vaøi giôø ñoàng hoà. Khi naøo caàn ñeán baùc só?

Neáu phaùt hieän treû bò vieâm taéc thanh quaûn, neân ñöa treû ñeán baùc só. Neáu caùc trieäu chöùng trôû neân naëng theâm hoaëc phaùt trieån caùc trieäu chöùng nghieâm troïng khaùc, ñöa ngay treû ñeán beänh vieän gaàn nhaát ñeå coù ñieàu kieän xöû lyù nhöõng tröôøng hôïp khaån caáp. Baùc só coù theå seõ laøm gì?

Baùc só seõ ñaùnh giaù möùc ñoä nghieâm troïng cuûa beänh ñoàng thôøi vôùi vieäc chaån ñoaùn loaïi tröø caùc beänh nguy hieåm coù trieäu chöùng töông töï, chaúng haïn nhö vieâm suïn naép thanh quaûn. (Xem muïc tieáp theo.) Caùc tröôøng hôïp vieâm taéc thanh quaûn nheï coù theå seõ ñöôïc baèng caùc loaïi steroid daïng uoáng, daïng hít hoaëc daïng thuoác tieâm. Caùc tröôøng hôïp naëng thöôøng phaûi ñöôïc ñieàu trò taïi beänh vieän, vôùi caùc bieän phaùp can thieäp khi treû khoù thôû, chaúng haïn nhö cho thôû oxygen. Neáu ñöôøng thôû bò ngheõn moät caùch nghieâm troïng, coù theå seõ phaûi ñaët oáng thoâng töø

250

BEÄNH TREÛ EM

muõi xuoáng khí quaûn vaø ñi qua choã ngheõn. Vieäc ñieàu trò coù theå seõ phaûi keùo daøi trong vaøi ngaøy tröôùc khi treû hoài phuïc. Gia ñình coù theå laøm gì?

Cho treû uoáng paracetamol daïng loûng theo lieàu quy ñònh vaø thöôøng xuyeân uoáng nhieàu nöôùc aám. Laøm taêng ñoä aåm trong phoøng coù theå giuùp treû deã chòu hôn. Tieân löôïng

Haàu heát caùc tröôøng hôïp vieâm taéc thanh quaûn ñeàu nheï vaø seõ töï khoûi trong voøng 5 ngaøy vaø ít coù nguy cô taùi phaùt nhieàu laàn. Tuy nhieân, nhöõng treû saün coù beänh hen seõ raát deã taùi phaùt vôùi möùc ñoä nghieâm troïng hôn. Vì theá, vôùi nhöõng treû naøy thì vieäc ñieàu trò coù theå caàn duøng thuoác ñeå ngaên ngöøa côn hen. Baùc só coù theå seõ cho döï phoøng moät loaïi oáng hít corticosteroid ñeå treû duøng ñeán ngay khi coù daáu hieäu cuûa moät côn vieâm taéc thanh quaûn.

8. VIEÂM SUÏN NAÉP THANH QUAÛN (EPIGLOTTITIS) Beänh gaây ra do nhieãm virus Hemophilus influenzae, thöôøng gaëp ôû treû em töø 2 ñeán 6 tuoåi, raát nguy hieåm vì thöôøng xuaát hieän ñoät ngoät, tieán trieån nhanh vaø coù khaû naêng daãn ñeán töû vong. Suïn naép thanh quaûn laø moät phaàn suïn nhoû taïo thaønh naép ñaäy treân thanh quaûn. Suïn naèm ôû vò trí ñöùng leân ñeå hôû ñöôøng khoâng khí ñi vaøo thanh quaûn, vaø moãi khi ta nuoát thöùc aên vaøo thì suïn ñoùng laïi nhö moät caùi van ñeå ngaên khoâng cho thöùc aên ñi vaøo ñöôøng thôû. Khi vi khuaån taán coâng gaây vieâm nhieãm ôû suïn naép thanh

TÌM HIEÅU CAÙC BEÄNH THÖÔØNG GAËP

251

quaûn, suïn naép söng leân raát nhanh gaây ngheõn ñöôøng thôû. Neáu khoâng ñöôïc chaån ñoaùn vaø ñieàu trò kòp thôøi, coù khaû naêng seõ gaây töû vong do ngaït thôû. Vieäc söû duïng thuoác chuûng ngöøa ñaõ giuùp giaûm nhanh caùc tröôøng hôïp maéc beänh naøy. Trieäu chöùng

Vieâm suïn naép thanh quaûn thöôøng xuaát hieän raát ñoät ngoät, vôùi caùc trieäu chöùng chính nhö sau:  Khoù nuoát vaø coù caûm giaùc ñau khi nuoát.  Chaûy nöôùc daõi ra ngoaøi mieäng, vì treû khoâng theå nuoát vaøo nhö bình thöôøng.  Soát cao.  Thôû khoø kheø, coù tieáng oàn, aâm thanh laï khi thôû, nhöng trôû neân eâm hôn khi beänh tieán trieån naëng hôn.  Ngaøy caøng khoù thôû hôn, vaø treû thöôøng phaûn öùng baèng caùch ngoài daäy ñeå deã thôû hôn.  Tím taùi ôû löôõi vaø ñoâi khi ôû da vì thieáu oxygen. Khi naøo caàn ñeán baùc só?

Ngay khi phaùt hieän treû khoù thôû vaø khoù nuoát, caàn ñöa treû ñeán beänh vieän gaàn nhaát ngay ñeå coù theå xöû lyù kòp thôøi neáu xaûy ra ngaït thôû. Baùc só coù theå seõ laøm gì?

Ngoaøi vieäc chaån ñoaùn loaïi tröø caùc beänh coù trieäu chöùng töông töï, chaúng haïn nhö beänh baïch haàu thanh quaûn, baùc só coù theå seõ tieán haønh vvchuïp X-quang ñeå xaùc ñònh keát quaû chaån ñoaùn. Thöôøng thì seõ phaûi duøng ñeán khaùng sinh tieâm tónh maïch. Trong moät soá tröôøng hôïp caàn gaây meâ ñeå ñaët oáng thoâng ñöôøng thôû.

252

BEÄNH TREÛ EM

Vi khuaån coù ñoä laây lan cao neân coù theå seõ phaûi ñieàu trò khaùng sinh döï phoøng ñoái vôùi nhöõng ngöôøi trong gia ñình. Gia ñình coù theå laøm gì?

Beänh phaùt trieån raát nhanh choùng, neân ñieàu caàn thieát laø phaûi ñöa treû ñeán beänh vieän ngay khi coù nghi ngôø, khoâng ñöôïc chuû quan trì hoaõn ñeå chôø xem dieãn tieán cuûa beänh. Ñöøng bao giôø coá nhìn vaøo trong coå hoïng cuûa beù vôùi muïc ñích ñeå “tìm beänh”, bôûi vì phaûn öùng cuûa treû thöôøng laø seõ khoùc nhieàu, vaø ñieàu naøy kích thích vieäc tieát nhieàu dòch nhaày hôn khieán cho ñöôøng thôû caøng nhanh choùng bò taét ngheõn hoaøn toaøn. Vì möùc ñoä nguy hieåm cuûa beänh, toát nhaát laø neân cho treû chuûng ngöøa ñeå ñöôïc baûo veä choáng laïi virus Hemophilus influenzae. Tieân löôïng

Khi phaùt hieän vaø ñieàu trò kòp thôøi, treû coù theå seõ hoaøn toaøn hoài phuïc trong voøng 1 tuaàn. Treû ñaõ maéc beänh thì sau ñoù seõ coù khaû naêng mieãn nhieãm. Nhöõng tröôøng hôïp khoâng phaùt hieän kòp thôøi coù theå seõ daãn ñeán töû vong vì ngaït thôû.

9. VIEÂM HAÀU (PHARYNGITIS) VAØ VIEÂM AMIDAN (TONSILLITIS) Hai tröôøng hôïp vieâm nhieãm naøy ñeàu coù theå gaây ra do virus hoaëc do vi khuaån Streptococcus, vaø thöôøng xuaát hieän nhö moät phaàn trong chöùng caûm laïnh. Vieâm haàu laø nguyeân nhaân thöôøng gaëp nhaát gaây ñau hoïng. Vieâm amidan (vieâm

TÌM HIEÅU CAÙC BEÄNH THÖÔØNG GAËP

253

haïch haïnh nhaân) thöôøng keøm theo vôùi vieâm haàu ôû treû em döôùi 8 tuoåi. Trieäu chöùng

Caû hai tröôøng hôïp ñeàu coù trieäu chöùng töông töï nhö nhau, maëc duø vieâm amidan thöôøng coù möùc ñoä nghieâm troïng hôn. Caùc trieäu chöùng thöôøng gaëp laø: Vieâm, ñau trong coå hoïng. Soát. Caûm thaáy khoù chòu khi nuoát, vì theá treû coù theå boû aên. Caùc haïch ôû coå söng to vaø ñau khi sôø vaøo. Ñau tai. Vieâm amidan coøn coù ñaëc tröng laø haïch amidan söng ñoû. Trong ña soá tröôøng hôïp, caùc trieäu chöùng seõ maát ñi trong voøng 3 ngaøy. Tuy nhieân, trong moät soá tröôøng hôïp hieám gaëp, haïch amidan coù theå tieáp tuïc söng to, gaây soát vaø khoù nuoát.      

Khi bò vieâm amidan, haïch amidan söng ñoû vaø ñoâi khi coù nhöõng ñoám muû vaøng hoaëc traéng xuaát hieän treân beà maët. Trong moät vaøi tröôøng hôïp hieám hoi, haïch amidan coù theå söng to ñeán möùc laøm ngheõn ñöôøng thôû. Khi naøo caàn ñeán baùc só?

Khi caùc trieäu chöùng keùo daøi hôn 24 giôø, hoaëc khi coù khuynh höôùng ngaøy caøng naëng hôn, ñöa treû ñeán baùc só ngay. Baùc só coù theå seõ laøm gì?

Sau khi chaån ñoaùn xaùc ñònh, baùc só coù theå seõ cho ñieàu trò

254

BEÄNH TREÛ EM

baèng khaùng sinh. Trong moät soá tröôøng hôïp vieâm amidan nghieâm troïng, coù theå caàn can thieäp baèng phaãu thuaät. Gia ñình coù theå laøm gì?

Trong nhöõng tröôøng hôïp nheï, chæ caàn cho treû uoáng paracetamol ñuùng lieàu quy ñònh vaø cho uoáng thaät nhieàu nöôùc. Trong voøng 3 ngaøy keå töø khi coù daáu hieäu ñau hoïng, treû seõ laø nguoàn laây nhieãm beänh cho ngöôøi chung quanh, vì theá caàn ñaëc bieät traùnh khoâng cho treû tieáp xuùc vôùi nhöõng treû khaùc trong giai ñoaïn naøy. Tieân löôïng

Ña soá caùc tröôøng hôïp beänh khoâng nghieâm troïng laém vaø haàu heát treû em coù khaû naêng phaùt trieån khaû naêng mieãn nhieãm sau khi maéc beänh. Tuy nhieân, vôùi nhöõng tröôøng hôïp haïch amidan bò vieâm trôû laïi nhieàu laàn vôùi möùc ñoä quaù thöôøng xuyeân (khoaûng hôn 3 laàn trong moät naêm) coù theå caàn phaûi phaãu thuaät caét boû.

10. SUØI VOØM HOÏNG (ENLARGED ADENOIDS) Thuaät ngöõ chuyeân moân goïi tröôøng hôïp naøy laø vieâm söng V.A. V.A. laø moät nhoùm moâ baïch huyeát naèm ôû vò trí sau khoang muõi vaø beân treân haïch haïnh nhaân (amidan), laø moät phaàn trong heä thoáng mieãn dòch giuùp cô theå choáng laïi söï nhieãm truøng. Sau khi treû bò nhieãm truøng nhieàu laàn, V.A. coù theå söng lôùn leân vaø laøm ngheõn ñöôøng thôû, hoaëc cuõng coù theå laøm ngheõn voøi Eustache noái tai giöõa vôùi hoïng. Ñöôïc hình thaønh bôûi moät nhoùm moâ baïch huyeát, V.A. naèm ôû phía sau khoang muõi, beân treân haïch haïnh nhaân.

TÌM HIEÅU CAÙC BEÄNH THÖÔØNG GAËP

255

Taïi ñaây chöùa raát nhieàu teá baøo baïch caàu, coù chöùc naêng giuùp cô theå choáng laïi söï nhieãm truøng. Trieäu chöùng

Caùc trieäu chöùng khi treû bò vieâm söng V.A. thöôøng laø:  Ngaùy to khi nguû.  Thöôøng xuyeân thöùc giaác ban ñeâm do khoù thôû, heä quaû laø seõ raát meät moûi vaøo ngaøy hoâm sau.  Thôû baèng mieäng.  Noùi gioïng muõi. Bieán chöùng

Khi voøi Eustache bò ngheõn do V.A. söng to, treû coù theå seõ bò nhieãm truøng tai nhieàu laàn, nhaát laø vieâm tai giöõa, ñoïng muû tai vaø giaûm thính löïc. Khi naøo caàn ñeán baùc só?

Khi caùc trieäu chöùng chæ ôû möùc ñoä nheï, khoâng caàn phaûi ñieàu trò, bôûi vì theo töï nhieân thì V.A. seõ teo nhoû laïi khi treû lôùn leân. Tuy nhieân, caàn ñöa treû ñeán khaùm baùc só neáu nhö caùc trieäu chöùng cuûa treû trôû neân nghieâm troïng, chaúng haïn nhö ngaùy nhieàu, phaùt aâm khoù khaên, hoaëc thöôøng xuyeân bò nhieãm truøng tai. Baùc só coù theå seõ laøm gì?

Vieäc chaån ñoaùn coù theå caàn phaûi chuïp X-quang ñeå xaùc ñònh kích thöôùc cuûa V.A. Trong tröôøng hôïp caàn thieát, coù theå seõ phaûi phaãu thuaät caét boû, thöôøng goïi laø naïo V.A. hay naïo suøi voøm hoïng.

256

BEÄNH TREÛ EM

Gia ñình coù theå laøm gì?

Vieäc thöôøng xuyeân thôû baèng mieäng do ñöôøng muõi bò ngheõn seõ laøm cho treû bò khoâ mieäng. Caàn laøm taêng theâm ñoä aåm trong phoøng ñeå giuùp treû deã chòu hôn. Daïy cho treû bieát naèm nghieâng khi nguû ñeå giaûm ngaùy nhôø ñöôøng thôû ñöôïc thoâng hôn. Tieân löôïng

ÔÛ nhöõng treû khoâng phaãu thuaät caét boû V.A. caùc trieäu chöùng cuõng seõ maát ñi vaøo khoaûng naêm leân 7 tuoåi, khi V.A. baét ñaàu teo nhoû laïi vaø ñeán tuoåi daäy thì seõ hoaøn toaøn bieán maát. Khi phaãu thuaät caét boû V.A. treû seõ deã thôû hôn vaø do ñoù khoâng coøn ngaùy to trong khi nguû.

11. DÒ ÖÙNG (ALLERGIES) Dò öùng laø tröôøng hôïp maø heä mieãn dòch cuûa cô theå phaûn öùng khoâng thích hôïp vôùi moät taùc nhaân naøo ñoù trong moâi tröôøng. Phaûn öùng naøy coù theå gaây ra nhieàu trieäu chöùng khaùc nhau nhö noåi ban ñoû, ho, noân möûa... Dò öùng thöôøng coù khaû naêng di truyeàn trong gia ñình. Nguyeân nhaân

Heä mieãn nhieãm cuûa cô theå phaûn öùng vôùi caùc taùc nhaân khaùc laï töø moâi tröôøng xaâm nhaäp vaøo cô theå – chaúng haïn nhö vi khuaån, virus...– baèng caùch taïo ra caùc khaùng theå vaø caùc teá baøo baïch caàu nhaïy caûm coù khaû naêng nhaän ra vaø taán coâng tieâu dieät vi khuaån, virus... Moät tröôøng hôïp dò öùng cuõng laø moät phaûn öùng töông töï nhö vaäy, chæ coù ñieàu laø cô theå ñaõ phaûn öùng sai laàm vôùi moät taùc nhaân thöïc ra laø

TÌM HIEÅU CAÙC BEÄNH THÖÔØNG GAËP

257

voâ haïi – goïi laø taùc nhaân gaây dò öùng – chaúng haïn nhö buïi trong khoâng khí hay moät loaïi thöùc aên naøo ñoù... Laàn tieáp xuùc ñaàu tieân vôùi moät taùc nhaân gaây dò öùng laøm cho heä mieãn nhieãm cuûa cô theå trôû neân nhaïy caûm vôùi noù. Sau ñoù, heä mieãn nhieãm cuûa cô theå seõ phaûn öùng nhanh vaø maïnh meõ vôùi taùc nhaân aáy, taïo ra moät tröôøng hôïp dò öùng. Coù nhieàu taùc nhaân gaây dò öùng khaùc nhau. Dò öùng coù theå xaûy ra khi da tieáp xuùc vôùi moät loaïi hoùa chaát, khi aên moät loaïi thöùc aên, hoaëc hít phaûi moät loaïi buïi trong khoâng khí, chaúng haïn nhö phaán hoa. Noïc ñoäc cuûa coân truøng hoaëc caùc loaïi thuoác uoáng, thuoác chích, chaúng haïn nhö penicillin cuõng coù theå gaây dò öùng. Trong moät soá ít tröôøng hôïp, dò öùng coù theå raát nghieâm troïng ñeán möùc gaây töû vong, chaúng haïn nhö caùc tröôøng hôïp soác phaûn veä. Trieäu chöùng

Caùc trieäu chöùng coù theå töø nheï ñeán nghieâm troïng, coù theå gaây aûnh höôûng ñeán moät phaàn hoaëc lan roäng ñeán nhieàu boä phaän khaùc nhau cuûa cô theå... Caùc trieäu chöùng ñieån hình thöôøng gaëp laø:       

Noåi ban ñoû treân da. Ñau hoaëc ngöùa maét. Ngheït muõi hoaëc chaûy muõi nöôùc. Ho. Ngaát xæu. Ñau buïng. Buoàn noân, noân möûa hoaëc tieâu chaûy.

Khi naøo caàn ñeán baùc só?

Ñöa ngöôøi bò dò öùng ñi caáp cöùu ngay neáu coù baát kyø daáu

258

BEÄNH TREÛ EM

hieäu naøo cho thaáy ñoù coù theå laø moät tröôøng hôïp soác phaûn veä. Haàu heát caùc tröôøng hôïp khaùc tuøy thuoäc vaøo möùc ñoä nghieâm troïng cuûa caùc trieäu chöùng. Baùc só coù theå seõ laøm gì?

Caùc loaïi thuoác khaùng histamin vaø corticosteroid coù theå ñöôïc chæ ñònh ñeå ñoái phoù vôùi caùc trieäu chöùng. Tuy nhieân, moät soá trieäu chöùng chæ caàn ñeå beänh nhaân nghæ ngôi seõ töï qua ñi. Gia ñình coù theå laøm gì?

Coá gaéng xaùc ñònh ñuùng taùc nhaân gaây dò öùng qua söï laäp laïi nhieàu laàn caùc tröôøng hôïp dò öùng. Sau ñoù tìm caùch traùnh khoâng ñeå treû tieáp xuùc vôùi taùc nhaân gaây dò öùng ñoù.

12. VIEÂM MUÕI DÒ ÖÙNG (ALLERGIC RHINITIS) Laø tröôøng hôïp nieâm maïc cuûa muõi bò vieâm do dò öùng vôùi moät taùc nhaân naøo ñoù, chaúng haïn nhö phaán hoa, buïi... Vieâm muõi dò öùng thöôøng ñöôïc chia laøm 2 loaïi: vieâm muõi dò öùng theo muøa, thöôøng laø vaøo muøa xuaân vaø muøa haï, vaø vieâm muõi dò öùng quanh naêm, coù theå laø baát cöù thaùng naøo trong naêm. Vieâm muõi dò öùng coù tính di truyeàn vaø thöôøng gaëp nhaát ôû nhöõng treû em coù caùc tröôøng hôïp dò öùng khaùc nöõa. Nguyeân nhaân

Vieâm muõi dò öùng xaûy ra khi beänh nhaân hít phaûi moät taùc nhaân gaây dò öùng trong khoâng khí. Caùc taùc nhaân thöôøng gaëp nhaát laø muøi coû, caây hoaëc phaán hoa... nhöõng loaïi naøy thöôøng gaây vieâm muõi theo muøa. Caùc taùc nhaân gaây vieâm muõi quanh naêm thöôøng laø nhöõng coân truøng raát nhoû soáng

TÌM HIEÅU CAÙC BEÄNH THÖÔØNG GAËP

259

trong nhaø, teá baøo da cheát cuûa nhöõng con vaät nuoâi, hoaëc caùc baøo töû soáng trong ñaát... Phaán hoa laø moät trong caùc nguyeân nhaân thöôøng gaëp nhaát gaây vieâm muõi dò öùng. Nhöõng haït nhoû li ti trong phaán hoa bay ñi raát xa trong khoâng khí nhöng maét thöôøng khoâng theå nhìn thaáy ñöôïc. Trieäu chöùng

Trieäu chöùng cuûa caû hai loaïi vieâm muõi ñeàu töông töï nhö nhau, maëc duø caùc trieäu chöùng ôû loaïi vieâm muõi quanh naêm thöôøng coù möùc ñoä ít nghieâm troïng hôn. Caùc trieäu chöùng thöôøng gaëp laø:     

Caûm giaùc ngöùa ngaùy ôû maét, muõi vaø mieäng. Ngheït muõi, chaûy muõi nöôùc. Haét hôi. Maét öôùt, ñoû vaø ñau. Ñoâi khi coù theå bò khoâ da.

Khi naøo caàn ñeán baùc só?

Ñöa treû ñeán baùc só neáu caùc trieäu chöùng coù möùc ñoä raát nghieâm troïng hoaëc keùo daøi khoâng thuyeân giaûm. Baùc só coù theå seõ laøm gì?

Sau khi chaån ñoaùn, baùc só coù theå seõ cho duøng moät loaïi oáng phun muõi coù chöùa sodium cromoglycate hoaëc corticosteroid ñeå laøm giaûm nheï caùc trieäu chöùng. Gia ñình coù theå laøm gì?

Haàu heát caùc tröôøng hôïp vieâm muõi dò öùng gaây khoù chòu vì söï laäp laïi nhieàu laàn neáu khoâng bieát ñöôïc taùc nhaân gaây

260

BEÄNH TREÛ EM

dò öùng. Vì theá, toát nhaát laø phaûi xaùc ñònh ñöôïc taùc nhaân ñeå ngaên ngöøa vieäc treû tieáp xuùc vôùi taùc nhaân ñoù. Tuy nhieân, neáu taùc nhaân laø phaán hoa bay trong khoâng khí, chæ coù theå haïn cheá chöù khoâng theå neù traùnh hoaøn toaøn. Giöõ treû trong nhaø nhieàu hôn vaøo muøa phaán hoa, ñoùng caùc cöûa soå vaøo nhöõng ngaøy trôøi noùng vaø coù gioù, vì löôïng phaán hoa trong khoâng khí vaøo nhöõng ngaøy naøy laø raát cao. Haïn cheá khoâng cho treû chôi ñuøa vôùi nhöõng con vaät nuoâi trong nhaø vì chuùng coù theå laø nguyeân nhaân gaây dò öùng. Neáu coân truøng laø nguyeân nhaân, vieäc giöõ veä sinh moâi tröôøng coù hieäu quaû phoøng beänh. Moät soá loaïi thuoác khaùng histamine thoâng thöôøng ñöôïc baùn töï do khoâng caàn toa baùc só coù theå ñöôïc duøng ñeå giaûm nheï caùc trieäu chöùng. Tuy nhieân, thuoác khoâng coù maáy taùc duïng ñoái vôùi loaïi vieâm muõi dò öùng quanh naêm. Tieân löôïng

Vieâm muõi dò öùng coù khuynh höôùng taùi phaùt khaù thöôøng xuyeân, nhöng thöôøng giaûm daàn vaø maát haún khi treû ngaøy caøng lôùn leân.

13. HEN (SUYEÃN) (ASTHMA) Ñaây laø beänh phoåi maïn tính thöôøng gaëp nhaát ôû treû em. Beänh thöôøng xuyeân gaây ra nhöõng côn khoù thôû, khoø kheø vaø huït hôi, thaäm chí ngöng thôû. Trong nhöõng naêm gaàn ñaây, thoáng keâ cho thaáy beänh coù chieàu höôùng gia taêng. Rieâng taïi Anh quoác, trong soá 7 em thì coù 1 em maéc beänh naøy. Beänh thöôøng xuaát hieän laàn ñaàu tieân ôû treû vaøo khoaûng naêm 4 hoaëc 5 tuoåi. Neáu khoâng ñöôïc ñieàu trò, beänh seõ laøm cho treû chaäm phaùt trieån vaø coøn coù theå daãn ñeán töû vong.

TÌM HIEÅU CAÙC BEÄNH THÖÔØNG GAËP

261

Nguyeân nhaân

Beänh coù lieân quan ñeán yeáu toá di truyeàn. Phaàn lôùn treû em maéc beänh thöôøng laø nhöõng treû coù keøm theo moät caên beänh dò öùng khaùc, chaúng haïn nhö vieâm muõi dò öùng hoaëc chaøm dò öùng. Gia ñình cuûa moät treû maéc beänh cuõng thöôøng coù tieàn söû maéc beänh naøy hoaëc caùc beänh dò öùng khaùc. Nhöõng côn hen ôû treû maéc beänh thöôøng gaây ra do vieäc nhieãm khuaån hoaëc do caùc taùc nhaân gaây dò öùng khaùc nhau. Taäp theå duïc trong ñieàu kieän thôøi tieát quaù laïnh cuõng coù theå gaây ra côn hen. Söï lo aâu caêng thaúng cuõng coù theå gaây ra côn hen hoaëc laøm cho moät côn hen ñaõ phaùt sinh trôû neân traàm troïng hôn. Caùc trieäu chöùng cuûa côn hen gaây ra vì ñöôøng daãn khoâng khí trong phoåi bò heïp laïi do keát quaû cuûa vieäc vieâm nhieãm thaønh pheá quaûn, söï co cô xaûy ra trong thaønh pheá quaûn, vaø söï gia taêng baøi tieát caùc chaát nhaày. Trieäu chöùng

ÔÛ treû em coøn ít tuoåi, trieäu chöùng ñaàu tieân cuûa beänh thöôøng chæ laø nhöõng côn ho laäp laïi nhieàu laàn, nhaát laø sau moãi laàn bò laïnh hoaëc phaûi gaéng söùc. Ñoâi khi, daáu hieäu ñaàu tieân coù theå laø nhöõng côn ho chæ xuaát hieän veà ñeâm. Caùc trieäu chöùng khaùc haàu nhö laø töông töï vôùi vieâm tieåu pheá quaûn:  Thôû khoø kheø.  Hôi thôû ngaén, gaáp.  Caêng töùc ôû ngöïc. Khi leân côn hen nghieâm troïng, coù theå coù caùc trieäu chöùng:

262

     

BEÄNH TREÛ EM

Khoù thôû vaø thôû coù tieáng oàn. Phaùt aâm khoù khaên khi noùi. Nguû meâ, lô mô. Nguû chaäp chôøn, khoâng thaúng giaác. Tím taùi ôû moâi vaø löôõi, do thieáu oxygen traàm troïng. Treû khoâng chòu aên uoáng baát cöù moùn gì.

Khi naøo caàn ñeán baùc só?

Neáu coù daáu hieäu nghi ngôø treû bò hen, caàn ñöa treû ñeán baùc só trong voøng 24 giôø. Neáu caùc trieäu chöùng nghieâm troïng nhö ñöôïc moâ taû treân xuaát hieän ñoät ngoät, caàn ñöa treû ñeán caáp cöùu ôû beänh vieän gaàn nhaát ñeå coù theå can thieäp kòp thôøi tröôùc khi quaù muoän. Baùc só coù theå seõ laøm gì?

Baùc só seõ chuù yù tìm hieåu caùc taùc nhaân coù theå gaây dò öùng maø treû ñaõ tieáp xuùc gaàn ñaây, hoaëc coù nguyeân nhaân naøo gaây lo laéng caêng thaúng cho treû hay khoâng, chaúng haïn nhö moät giai ñoaïn chuaån bò thi kieåm tra ôû nhaø tröôøng... Ñeå ñaùnh giaù möùc ñoä nghieâm troïng cuûa beänh, baùc só coù theå seõ duøng ñeán moät duïng cuï ñaëc bieät ñeå ño löôøng dung tích thôû cuûa treû. Chuïp X-quang loàng ngöïc cuõng coù theå ñöôïc chæ ñònh ñeå kieåm tra xem coù baát cöù vaán ñeà nhieãm khuaån naøo khaùc keøm theo hay khoâng. Neáu möùc ñoä beänh khoâng quaù nghieâm troïng, baùc só coù theå seõ cho duøng moät loaïi thuoác laøm giaõn pheá quaûn, ñöôïc hít vaøo muõi ñeå giuùp treû deã thôû ngay khi ñang leân côn hen. Neáu beänh nghieâm troïng hôn, baùc só cuõng coù theå seõ cho duøng moät loaïi sodium cromoglicate hoaëc corticosteroid.

TÌM HIEÅU CAÙC BEÄNH THÖÔØNG GAËP

263

Caùc thuoác naøy phaûi ñöôïc hít ñeàu ñaën ñeå ngaên ngöøa tröôùc nhöõng côn hen. Moät soá treû caàn ñöôïc duøng corticosteroid daïng vieân uoáng hoaëc phaûi ñöôïc hít caùc thuoác laøm giaõn pheá quaûn coù taùc duïng keùo daøi. Gia ñình coù theå laøm gì?

Neáu treû treân 6 tuoåi, baùc só coù theå seõ höôùng daãn vaø ñeà nghò gia ñình söû duïng duïng cuï ño dung tích thôû cuûa treû moät caùch thöôøng xuyeân ñeå theo doõi. Keát quaû theo doõi coù theå caûnh baùo tröôùc nhöõng côn hen nghieâm troïng saép xaûy ra. Gia ñình cuõng caàn ghi nhaän roõ caùc trieäu chöùng cuûa treû cuøng vôùi nhöõng keát quaû ño dung tích thôû haèng ngaøy. Nhöõng ghi nhaän naøy raát caàn thieát ñeå giuùp baùc só theo doõi chính xaùc söï thay ñoåi, phaùt trieån hoaëc thuyeân giaûm cuûa beänh. Thuoác laøm giaõn pheá quaûn caàn ñöôïc chuaån bò saün saøng ôû nhaø. Khi treû leân côn hen nghieâm troïng vaø lieàu thuoác thoâng thöôøng toû ra khoâng coù taùc duïng, caàn laäp laïi moät lieàu tieáp theo. Neáu lieàu thuoác thöù hai vaãn khoâng coù taùc duïng, ñöa treû ñeán caáp cöùu ngay taïi beänh vieän gaàn nhaát. Phoøng ngöøa

Khoâng coù caùch naøo ñeå ngaên ngöøa treû maéc beänh hen, nhöng coù theå laøm giaûm möùc ñoä nghieâm troïng cuûa beänh baèng caùch chuù yù tìm ra taùc nhaân dò öùng gaây côn hen vaø daïy cho treû bieát traùnh tieáp xuùc vôùi taùc nhaân aáy. Coá gaéng taïo ra söï yeân taâm vaø thoaûi maùi cho treû trong thôøi gian beänh, traùnh baát cöù nguyeân nhaân gaây lo laéng caêng thaúng naøo. Vôùi moät soá treû, vieäc duøng thuoác giaõn pheá quaûn khoaûng moät giôø tröôùc khi coù caùc hoaït ñoäng theå löïc maïnh coù theå giuùp ngaên ngöøa côn hen.

264

BEÄNH TREÛ EM

Tieân löôïng

Khoaûng moät nöûa soá treû em bò beänh hen töø luùc döôùi 5 tuoåi seõ khoûi beänh khi lôùn leân. Nhöng vôùi nhöõng treû vaãn coøn coù côn hen sau tuoåi 14, coù nhieàu khaû naêng seõ tieáp tuïc bò hen khi ñaõ tröôûng thaønh.

14. SOÁC PHAÛN VEÄ (ANAPHYLACTIC SHOCK) Soác phaûn veä laø moät kieåu dò öùng ít gaëp nhöng cöïc kyø nghieâm troïng, laøm co thaét ñöôøng thôû vaø giaûm huyeát aùp moät caùch ñoät ngoät. Neáu khoâng coù caùc bieän phaùp can thieäp kòp thôøi, raát coù theå seõ daãn ñeán töû vong. Nhöõng nguyeân nhaân gaây ra soác phaûn veä thöôøng gaëp nhaát laø nhöõng veát caén chích cuûa coân truøng vaø phaûn öùng vôùi thuoác, ñaëc bieät laø caùc loaïi thuoác coù goác penicillin. Moät soá loaïi thöùc aên cuõng coù theå gaây ra soác phaûn veä. Trieäu chöùng

Nhöõng ngöôøi nhaïy caûm vôùi moät taùc nhaân gaây dò öùng naøo ñoù thöôøng baét ñaàu coù phaûn öùng sau khoaûng vaøi phuùt tieáp xuùc vôùi taùc nhaân. Thoaït tieân thöôøng laø caûm giaùc ngöùa ngaùy hoaëc boûng raùt ôû moâi, mieäng hoaëc coå hoïng. Theo sau ñoù coù theå laø caùc trieäu chöùng nhö:  Noåi ban ñoû thaønh töøng vuøng, goàm nhieàu ñoám nhoû söng phoàng leân vaø ngöùa.  Da ñoåi maøu nhôït nhaït vaø toaùt moà hoâi.  Taâm traïng hoài hoäp, boàn choàn voâ côù.  Söng phoàng mi maét, moâi vaø löôõi.  Maët vaø coå söng phuø leân.  Khoù thôû.

TÌM HIEÅU CAÙC BEÄNH THÖÔØNG GAËP

265

 Ñau buïng, ñoâi khi coù noân möûa hoaëc tieâu chaûy.  Ngaát xæu, nguû meâ lô mô hoaëc baát tænh.  ÔÛ treû sô sinh, coù theå khoâng chòu uoáng nöôùc hoaëc ñoâi khi chaûy nöôùc daõi vì khoâng theå nuoát vaøo qua coå hoïng. Khi naøo caàn ñeán baùc só?

Neáu treû coù baát cöù trieäu chöùng naøo trong soá caùc trieäu chöùng keå treân, coù theå nghi ngôø laø soác phaûn veä vaø caàn ñöa ngay ñeán beänh vieän gaàn nhaát. Gia ñình coù theå laøm gì?

Trong khi chôø xe caáp cöùu, caàn ñaët treû trong tö theá nöûa ngoài nöûa naèm ñeå giuùp cho treû deã thôû hôn. Khoâng neân cho treû aên uoáng baát cöù moùn gì. Neáu treû baét ñaàu noân möûa, ñaët treû trong tö theá hoài phuïc nhö höôùng daãn ôû phaàn Caùc bieän phaùp sô caáp cöùu. Neáu treû hoaøn toaøn baát tænh, caàn thöïc hieän ngay phöông phaùp hoài sinh cuõng ñöôïc höôùng daãn trong phaàn Caùc bieän phaùp sô caáp cöùu. Caàn chuù yù tìm bieát taùc nhaân gaây dò öùng ñoái vôùi treû ñeå coù theå traùnh khoâng cho treû tieáp xuùc vôùi taùc nhaân naøy. Baùc só coù theå seõ chæ daãn caùch söû duïng oáng tieâm adrenaline ñeå gia ñình kòp thôøi söû duïng ngay trong tröôøng hôïp khaån caáp. Caàn thoâng baùo vôùi nhaø tröôøng nôi treû ñang theo hoïc ñeå coù söï quan taâm ñaëc bieät. Baùc só coù theå seõ laøm gì?

Baùc só coù theå seõ phaûi söû duïng ngay moät lieàu thuoác tieâm adrenaline (epinephrine) ñeå laäp töùc laøm taêng möùc huyeát aùp ñang quaù thaáp. Sau ñoù laø kieåm tra ñöôøng thôû cuûa treû vaø neáu caàn coù theå seõ phaûi ñaët oáng thoâng khí quaûn. Neáu

266

BEÄNH TREÛ EM

tim ngöøng ñaäp, baùc só seõ phaûi thöïc hieän thao taùc xoa boùp hoài sinh tim. Ñeå giaûm bôùt caùc trieäu chöùng söng vaø ngöùa, baùc só coù theå seõ tieâm moät loaïi thuoác corticosteroid hoaëc thuoác khaùng histamin. Trong nhieàu tröôøng hôïp, coù theå seõ phaûi truyeàn dòch qua ñöôøng tónh maïch ñeå naâng huyeát aùp leân trôû laïi möùc bình thöôøng. Tieân löôïng Soác phaûn veä coù nhieàu khaû naêng laäp laïi baát cöù khi naøo treû tieáp xuùc vôùi taùc nhaân gaây dò öùng. Vì theá, moïi bieän phaùp caáp cöùu phaûi ñöôïc gia ñình chuaån bò saün saøng ñeå coù theå ñoái phoù kòp thôøi khi xaûy ra soác phaûn veä.

VIII. CAÙC VAÁN ÑEÀ VEÀ MAÙU VAØ TUAÀN HOAØN Nhöõng khuyeát taät baåm sinh ôû tim laø nghieâm troïng vaø thöôøng gaëp nhaát, nhöng trong haàu heát caùc tröôøng hôïp ñeàu khoâng roõ nguyeân nhaân. Ñieàu ñaùng möøng laø ngaøy nay phaàn lôùn caùc khuyeát taät loaïi naøy ñeàu coù theå ñieàu trò ñöôïc. Khaû naêng ñieàu trò ñöôïc caùc beänh nghieâm troïng veà maùu cuõng taêng cao, ngay caû vôùi nhöõng beänh nhö beänh baïch caàu, tröôùc ñaây raát thöôøng gaây töû vong. Tuy nhieân, vieäc phaùt hieän sôùm caùc trieäu chöùng vaãn laø raát quan troïng vì coù theå giuùp gia taêng toái ña khaû naêng ñieàu trò beänh.

1. THIEÁU MAÙU (ANAEMIA) Thuaät ngöõ “thieáu maùu” ñöôïc duøng trong y hoïc ñeå chæ cho nhöõng tröôøng hôïp khoâng coù ñuû löôïng huyeát caàu toá (hemoglobin) trong maùu. Huyeát caàu toá laø moät loaïi saéc toá trong caùc teá baøo hoàng caàu, giöõ chöùc naêng mang oxygen töø phoåi ñeán cho caùc moâ cuûa cô theå. Vì theá, neáu khoâng coù ñuû löôïng huyeát caàu toá, caùc moâ cuûa cô theå seõ nhaän khoâng ñuû löôïng oxygen caàn thieát.

TÌM HIEÅU CAÙC BEÄNH THÖÔØNG GAËP

267

Nguyeân nhaân

Caùc teá baøo hoàng caàu ñöôïc taïo ra trong tuûy xöông, sau ñoù ñöôïc ñöa vaøo maùu. Thöôøng thì chuùng coù moät chu kyø hoaït ñoäng khoaûng 120 ngaøy roài trôû neân suy yeáu vaø bò phaù huûy. Thieáu maùu coù theå laø keát quaû cuûa söï maát caân baèng do vieäc caùc teá baøo hoàng caàu ñöôïc taïo ra quaù ít hoaëc bò phaù huûy ñi quaù nhieàu. Vieäc taïo ra ít teá baøo hoàng caàu thöôøng laø do thieáu moät chaát thieát yeáu naøo ñoù trong vieäc hình thaønh teá baøo hoàng caàu khoûe maïnh. Tröôøng hôïp thöôøng gaëp nhaát laø thieáu saét (Fe), gaây ra chöùng thieáu maùu thieáu saét. Vieäc phaù huûy nhieàu teá baøo hoàng caàu hôn möùc ñöôïc taïo ra thöôøng laø keát quaû cuûa moät baát thöôøng veà gen. Söï baát thöôøng veà gen thuùc ñaåy vieäc taïo ra caùc teá baøo hoàng caàu khaùc thöôøng, bò phaù huûy vôùi möùc ñoä cao hôn caùc teá baøo bình thöôøng. Caùc tröôøng hôïp ñieån hình laø thieáu maùu hoàng caàu lieàm vaø thieáu maùu Ñòa trung haûi. Khi bò thieáu maùu, caùc teá baøo hoàng caàu thöôøng nhoû vaø nhaït maøu hôn bình thöôøng. Rieâng trong tröôøng hôïp thieáu maùu hoàng caàu lieàm, teá baøo hoàng caàu bò bieán daïng. Trieäu chöùng

Khi thieáu maùu nheï, treû coù theå khoâng coù baát cöù trieäu chöùng naøo. Khi thieáu maùu nghieâm troïng hôn, caùc trieäu chöùng tieâu bieåu sau ñaây coù theå xuaát hieän:  Maøu da nhôït nhaït.  Meät moûi, yeáu ôùt.  Thôû huït hôi khi phaûi gaéng söùc.

268

BEÄNH TREÛ EM

Khi naøo caàn ñeán baùc só?

Khi nghi ngôø treû bò thieáu maùu, neân ñöa treû ñeán baùc só ngay. Baùc só coù theå seõ laøm gì?

Baùc só coù theå seõ caàn phaûi tìm hieåu veà tieàn söû beänh cuûa gia ñình, tình traïng söùc khoûe vaø cheá ñoä aên uoáng thoâng thöôøng cuûa treû, vì nhöõng yeáu toá naøy coù giaù trò goùp phaàn vaøo vieäc chaån ñoaùn. Tuy nhieân, ñeå xaùc ñònh chaéc chaén caàn phaûi tieán haønh xeùt nghieäm maùu. Keát quaû xeùt nghieäm seõ cho bieát veà tính chaát vaø möùc ñoä nghieâm troïng cuûa tröôøng hôïp thieáu maùu maø treû maéc phaûi. Trong xeùt nghieäm, maùu seõ ñöôïc phaân tích ñeå ñeám soá löôïng cuõng nhö quan saùt hình daïng, kích thöôùc vaø maøu saéc cuûa caùc teá baøo hoàng caàu. Qua söï phaân tích naøy, kieåu thieáu maùu cuûa treû seõ ñöôïc xaùc ñònh. Caùc xeùt nghieäm tieáp theo seõ giuùp ñöa ra moät chaån ñoaùn chính xaùc hôn, chaúng haïn nhö ño löôøng löôïng saét trong maùu. Tieân löôïng

Vieäc ñieàu trò vaø tieán trieån cuûa beänh tuøy thuoäc vaøo töøng loaïi thieáu maùu khaùc nhau. Neáu laø thieáu maùu do baát thöôøng veà gen, vieäc ñieàu trò coù theå seõ phaûi keùo daøi suoát ñôøi.

2. THIEÁU MAÙU THIEÁU SAÉT (IRON-DEFICIENCY ANAEMIA) Beänh thieáu maùu loaïi naøy laø do thieáu saét (Fe), moät thaønh phaàn thieát yeáu trong vieäc taïo thaønh huyeát caàu toá, saéc toá giöõ chöùc naêng mang oxygen trong teá baøo hoàng caàu. Thieáu maùu thieáu saét laø daïng thieáu maùu thöôøng gaëp nhaát ôû treû em.

TÌM HIEÅU CAÙC BEÄNH THÖÔØNG GAËP

269

Trieäu chöùng

Thieáu maùu nheï coù theå khoâng taïo ra baát cöù trieäu chöùng naøo. Khi thieáu maùu nghieâm troïng hôn, caùc trieäu chöùng sau ñaây coù theå xuaát hieän:  Maøu da nhôït nhaït.  Meät moûi, yeáu ôùt.  Thôû huït hôi khi phaûi gaéng söùc. Thieáu maùu thieáu saét keùo daøi coù theå gaây aûnh höôûng ñeán söï phaùt trieån trí naõo vaø caùc chöùc naêng cuûa treû. Khi naøo caàn ñeán baùc só?

Neân ñöa treû ñeán baùc só ngay neáu coù nghi ngôø laø thieáu maùu, ngay caû khi caùc trieäu chöùng khoâng roõ raøng. Baùc só coù theå seõ laøm gì?

Caùc xeùt nghieäm caàn thieát seõ ñöôïc thöïc hieän ñeå xaùc ñònh vaø ñaùnh giaù möùc ñoä nghieâm troïng cuûa beänh. Trong tröôøng hôïp thieáu maùu thieáu saét, teá baøo hoàng caàu nhaït maøu vaø coù kích thöôùc nhoû hôn bình thöôøng. Phöông thöùc ñieàu trò chuû yeáu coù theå laø duøng thuoác coù chöùa saét trong khoaûng 3 thaùng ñeå tích luõy ñuû moät löôïng saét caàn thieát cho cô theå, song song vôùi vieäc caûi thieän cheá ñoä aên thích hôïp. Treû sinh thieáu thaùng vaø coøn ôû ñoä tuoåi döôùi 6 thaùng thöôøng phaûi ñöôïc baùc só cho duøng thuoác chöùa saét. Vì treû sinh thieáu thaùng khoâng coù ñuû löôïng saét döï tröõ ñeå söû duïng trong giai ñoaïn 6 thaùng tuoåi ñaàu tieân chæ buù toaøn söõa meï, tröôùc khi baét ñaàu cheá ñoä aên daëm. Gia ñình coù theå laøm gì?

Ñaûm baûo cheá ñoä aên thích hôïp cung caáp ñuû löôïng saét

270

BEÄNH TREÛ EM

cho treû laø bieän phaùp tích cöïc vaø hieäu quaû nhaát. Saét trong rau xanh ñöôïc haáp thuï toát nhaát khi böõa aên coù keøm theo thòt, tröùng. Treû quaù 6 thaùng tuoåi chöa ñöôïc aên daëm seõ coù nhieàu nguy cô thieáu saét, cho duø coù ñöôïc duøng caùc loaïi söõa boät giaøu saét, do thieáu khaû naêng haáp thuï. Trieäu chöùng thieáu saét thöôøng seõ boäc loä roõ khi treû ñöôïc 12 ñeán 18 thaùng tuoåi. Neáu treû bieáng aên vaø khoâng theå aên ñuû nhöõng thöùc aên giaøu saét, baïn caàn tham khaûo yù kieán baùc só veà vieäc duøng thuoác ñeå boå sung löôïng saét cho treû. Tieân löôïng

Raát ít tröôøng hôïp thieáu maùu thieáu saét keùo daøi cho ñeán khi treû lôùn leân, bôûi vì khi cheá ñoä aên cuûa treû trôû neân ña daïng, phong phuù hôn seõ ñaûm baûo cung caáp ñuû löôïng saét caàn thieát cho cô theå.

3. BAN XUAÁT HUYEÁT HENOCH-SCHÖNLEIN (HENOCH-SCHÖNLEIN PURPURA) ÔÛ ngöôøi maéc beänh naøy, caùc maïch maùu nhoû trôû neân moûng manh vaø ñeå cho maùu thaám qua ñeå thoaùt ra beân ngoaøi. Chaûy maùu döôùi da daãn ñeán nhöõng vuøng da ñoû baàm raát deã thaáy, trong khi vieäc chaûy maùu vaøo caùc khôùp xöông, thaän hay ñöôøng tieâu hoùa coù theå gaây ra nhöõng trieäu chöùng ña daïng khaùc. Beänh thöôøng gaëp ôû treû em töø 2 ñeán 10 tuoåi, vaø thöôøng khoâng nghieâm troïng laém. Nguyeân nhaân ñeán nay vaãn chöa ñöôïc bieát, nhöng coù theå laø lieân quan ñeán dò öùng hoaëc nhieãm khuaån. Trieäu chöùng

Ban xuaát huyeát Henoch-Schönlein coù theå gaây ra caùc trieäu chöùng sau ñaây:

TÌM HIEÅU CAÙC BEÄNH THÖÔØNG GAËP

271

 Ban ñoû treân da, xuaát hieän ôû taát caû caùc tröôøng hôïp, taïo thaønh bôûi nhöõng ñoám nhoû ñoïng maùu coù maøu hoàng, ñoû hoaëc tím, khi aán vaøo vaãn khoâng maát maøu. Ban ñoû thöôøng xuaát hieän tröôùc tieân ôû hai moâng ñít vaø phía sau cuûa chaân, tay, nhaát laø quanh maét caù chaân vaø khuyûu tay, sau ñoù lan daàn ra phía tröôùc.  Söng ñau caùc khôùp xöông.  Ñau buïng. Trong nhieàu tröôøng hôïp coù keøm theo noân möûa vaø tieâu chaûy.  Ñi tieâu phaân coù maùu. Caùc ñoám ban ñoû coù theå coù maøu hoàng, ñoû hoaëc tím, cuõng coù theå baèng phaúng hoaëc nhoâ leân cao hôn maët da, vaø coù kích thöôùc lôùn nhoû khoâng gioáng nhau. Bieán chöùng

Coù theå daãn ñeán vieâm thaän-tieåu caàu. Bieán chöùng naøy thöôøng khoâng coù trieäu chöùng bieåu loä. Khi naøo caàn ñeán baùc só?

Khi coù baát cöù daáu hieäu naøo cho thaáy treû coù theå bò ban xuaát huyeát Henoch-Schönlein, caàn ñöa treû ñeán baùc só ngay trong voøng 24 giôø. Baùc só coù theå seõ laøm gì?

Neáu caùc trieäu chöùng chöa ñuû ñeå chaån ñoaùn xaùc ñònh, coù theå baùc só seõ tieán haønh vieäc xeùt nghieäm maùu ñeå loaïi tröø nhöõng khaû naêng khaùc. Cuõng coù theå seõ caàn phaûi phaân tích nöôùc tieåu. Söï hieän dieän cuûa teá baøo hoàng caàu vaø protein trong nöôùc tieåu seõ cho thaáy laø thaän ñaõ bò vieâm nhieãm. Neáu caùc trieäu chöùng beänh ñöôïc xem laø nheï, seõ khoâng caàn phaûi ñieàu trò. Baùc só cuõng coù theå seõ cho duøng moät loaïi

272

BEÄNH TREÛ EM

corticosteroid neáu ñau buïng nhieàu, vaø cuõng giuùp söï hoài phuïc ñöôïc nhanh choùng hôn. Neáu coù aûnh höôûng ñeán thaän, vieäc xeùt nghieäm maùu vaø nöôùc tieåu seõ ñöôïc laäp laïi nhieàu laàn ñeå ñaûm baûo laø coù tieán trieån toát. Gia ñình coù theå laøm gì?

Neáu treû thaáy ñau nhieàu hoaëc khoù chòu, coù theå cho duøng paracetamol ñuùng lieàu quy ñònh. Cho treû nghæ ngôi treân giöôøng neáu treû thaáy meät moûi. Tieân löôïng

Ban xuaát huyeát Henoch-Schönlein coù theå keùo daøi töø khoaûng vaøi ba ngaøy cho ñeán moät thaùng. Trong suoát thôøi gian beänh, caùc trieäu chöùng coù theå xuaát hieän roài maát ñi thaønh töøng ñôït. Haàu heát treû em ñeàu coù khaû naêng hoài phuïc hoaøn toaøn sau côn beänh vaø khoâng coù baát cöù aûnh höôûng naøo veà sau. Trong phaàn lôùn tröôøng hôïp, vieâm nhieãm ôû thaän neáu coù cuõng seõ maát ñi trong vaøi ba ngaøy. Tuy nhieân, trong moät soá ít tröôøng hôïp vieâm thaän coù theå keùo daøi ñeán 2 naêm.

4. GIAÛM TIEÅU CAÀU (THROMBOCYTOPENIA) Laø tình traïng soá löôïng tieåu caàu trong maùu giaûm thaáp moät caùch baát thöôøng. ÔÛ treû em, giaûm tieåu caàu thöôøng gaëp nhaát laø do beänh ban xuaát huyeát giaûm tieåu caàu voâ caên. Beänh töï phaùt khoâng roõ nguyeân nhaân, nhöng thöôøng thaáy xuaát hieän trong voøng 2 tuaàn theo sau moät tröôøng hôïp nhieãm virus. Trieäu chöùng

Giaûm tieåu caàu gaây ra giaûm khaû naêng ñoâng maùu, vì theá

TÌM HIEÅU CAÙC BEÄNH THÖÔØNG GAËP

273

gaây ra chaûy maùu baát thöôøng. Caùc trieäu chöùng thöôøng gaëp cuûa ban xuaát huyeát giaûm tieåu caàu voâ caên laø:  Nhieàu ñoám phaúng maøu tím xuaát hieän treân da thaønh vuøng, do coù chaûy maùu döôùi da. Caùc ñoám naøy khi aán vaøo vaãn khoâng ñoåi maøu.  Da deã bò thaâm tím, ngay caû khi chæ chòu nhöõng aùp löïc nhoû.  Chaûy maùu ôû muõi.  Chaûy maùu ôû mieäng.  Coù maùu trong nöôùc tieåu, do coù xuaát huyeát ôû thaän. Bieán chöùng Tuy raát hieám gaëp nhöng ñoâi khi cuõng coù xuaát huyeát naõo, moät tröôøng hôïp nghieâm troïng hôn khi coù chaûy maùu ôû chung quanh hoaëc beân trong naõo. Khi naøo caàn ñeán baùc só? Caàn ñöa treû ñeán baùc só ngay neáu coù baát cöù trieäu chöùng naøo coù theå nghi ngôø laø ban xuaát huyeát giaûm tieåu caàu voâ caên. Baùc só coù theå seõ laøm gì?

Ñeå chaån ñoaùn xaùc ñònh, moät soá caùc xeùt nghieäm seõ ñöôïc thöïc hieän, chuû yeáu laø ñeå loaïi tröø caùc beänh khaùc coù trieäu chöùng töông töï. Haàu heát treû em maéc beänh naøy khoâng caàn ñieàu trò. Tuy nhieân, caàn traùnh cho treû caùc hoaït ñoäng phaûi duøng söùc nhieàu, cho ñeán khi naøo caùc trieäu chöùng beänh ñaõ hoaøn toaøn maát haún, thöôøng laø khoaûng vaøi tuaàn leã. Neáu treû chaûy maùu nhieàu ôû muõi hoaëc mieäng, hoaëc soá löôïng tieåu caàu giaûm quaù thaáp, treû coù theå caàn phaûi ñöôïc

274

BEÄNH TREÛ EM

ñieàu trò taïi beänh vieän. Phöông thöùc ñieàu trò coù theå laø cho duøng thuoác corticosteroid trong moät giai ñoaïn ngaén. Trong moät soá tröôøng hôïp khaùc coù theå phaûi duøng ñeán thuoác tieâm tónh maïch gamma-globulin ñeå ñaåy nhanh tieán trình hoài phuïc vaø giaûm nguy cô chaûy maùu nghieâm troïng. Tieân löôïng

Trong haàu heát tröôøng hôïp, caùc trieäu chöùng seõ maát ñi trong voøng vaøi tuaàn leã vaø treû hoài phuïc hoaøn toaøn. Tuy nhieân, vôùi moät soá ít tröôøng hôïp löôïng tieåu caàu coù theå seõ phaûi maát ñeán 6 thaùng hoaëc laâu hôn ñeå trôû laïi hoaøn toaøn bình thöôøng.

5. BEÄNH BAÏCH CAÀU (LEUKAEMIA) Beänh baïch caàu laø moät daïng ung thö. Khi maéc beänh, tuûy xöông taïo ra nhieàu teá baøo baïch caàu baát thöôøng, vaø soá löôïng teá baøo baïch caàu bình thöôøng cuõng nhö hoàng caàu vaø tieåu caàu ñeàu giaûm hôn möùc bình thöôøng. Caùc teá baøo baïch caàu khaùc thöôøng xaâm nhaäp vaøo gan, laùch vaø caùc haïch baïch huyeát. Coù nhieàu loaïi beänh baïch caàu khaùc nhau, daïng thöôøng gaëp nhaát ôû treû em laø baïch caàu nguyeân baøo lympho caáp tính. Trieäu chöùng

Beänh baïch caàu nguyeân baøo lympho caáp tính coù theå coù nhöõng trieäu chöùng sau ñaây:  Maøu da nhôït nhaït.  Coù nhöõng ñoám phaúng maøu hoàng hay maøu tím xuaát hieän treân da.  Da raát deã bò thaâm tím (baàm).

TÌM HIEÅU CAÙC BEÄNH THÖÔØNG GAËP

    

275

Meät moûi, ueå oaûi. Söng haïch baïch huyeát ôû coå, naùch hoaëc döôùi haùng. Soát. Ñau ôû xöông chaân, tay vaø caùc khôùp. Chaûy maùu nöôùu raêng.

Khi naøo caàn ñeán baùc só?

Caàn ñöa treû ñeán baùc só ngay neáu coù nghi ngôø treû bò beänh baïch caàu. Baùc só coù theå seõ laøm gì?

Baùc só seõ tieán haønh vieäc xeùt nghieäm maùu. Sau ñoù, coù theå seõ caàn thöïc hieän vieäc sinh thieát tuûy xöông. Tieán trình naøy ñöôïc thöïc hieän baèng caùch laáy moät ít teá baøo tuûy xöông ñeå phaân tích vaø keát quaû coù theå giuùp xaùc ñònh laø treû coù bò beänh baïch caàu hay khoâng. Vieäc ñieàu trò beänh baïch caàu nguyeân baøo limpho caáp tính ñöôïc chia laøm hai giai ñoaïn. Trong giai ñoaïn thöù nhaát, thöôøng keùo daøi khoaûng vaøi ba tuaàn leã, baùc só seõ duøng thuoác ñeå phaù huûy caùc nguyeân baøo baát thöôøng. Giai ñoaïn naøy chæ chaám döùt khi naøo keát quaû sinh thieát tuûy xöông cho thaáy khoâng coøn coù söï hieän dieän cuûa caùc nguyeân baøo baát thöôøng. Vaøo thôøi ñieåm naøy, beänh ñöôïc xem laø ñaõ ñöôïc ñaåy luøi vaø coù theå böôùc sang giai ñoaïn ñieàu trò thöù hai. Giai ñoaïn thöù hai thöôøng keùo daøi trong khoaûng 2 naêm. Trong giai ñoaïn naøy seõ coù nhöõng ñôït duøng thuoác nhaèm muïc ñích tieâu dieät baát cöù nguyeân baøo baát thöôøng naøo coøn soùt laïi trong cô theå.

276

BEÄNH TREÛ EM

Gia ñình coù theå laøm gì?

Neân khuyeán khích treû soáng vaø hoaït ñoäng bình thöôøng nhö nhöõng treû khaùc. Tuy nhieân, trong giai ñoaïn ñieàu trò beänh treû deã bò nhieãm khuaån hôn bình thöôøng, do ñoù caàn phaûi coù söï chuù yù baûo veä traùnh xa caùc nguoàn laây nhieãm. Tieân löôïng

Khaû naêng ñieàu trò cuûa y hoïc hieän ñaïi ñaõ cho pheùp chöõa khoûi hoaøn toaøn töø 60% ñeán 70% soá treû ñöôïc chaån ñoaùn maéc beänh naøy.

6. BEÄNH TIM BAÅM SINH (CONGENITAL HEART DISEASE) Treû bò beänh tim baåm sinh coù nghóa laø ngay khi sinh ra ñaõ coù moät hay nhieàu khuyeát taät ôû tim. Nguy cô treû bò beänh tim baåm sinh seõ gia taêng trong nhöõng tröôøng hôïp ngöôøi meï trong khi mang thai bò tieåu ñöôøng khoâng ñöôïc khoáng cheá toát, hoaëc söû duïng thöôøng xuyeân moät loaïi thuoác naøo ñoù, hoaëc tröôùc ñoù ñaõ töøng sinh moät beù coù beänh tim baåm sinh. Hieám hoi hôn nöõa laø khi ngöôøi meï maéc beänh sôûi vaøo khoaûng thôøi gian ñaàu thai kyø. Thoáng keâ cho thaáy coù khoaûng 1 trong soá 140 treû em sinh ra vôùi khuyeát taät baåm sinh ôû tim. Trong soá ñoù, moät soá coù tieán trieån toát khoâng caàn ñieàu trò, nhöng moät soá khaùc caàn phaûi ñöôïc phaãu thuaät. Phaân loaïi caùc khuyeát taät

Caùc khuyeát taät baåm sinh thöôøng gaëp ôû tim laø:  Hôû vaùch ngaên taâm thaát, raát thöôøng gaëp. (Xem hình minh hoïa) Loaïi khuyeát taät naøy chieám khoaûng moät phaàn tö trong toång soá caùc tröôøng hôïp.

TÌM HIEÅU CAÙC BEÄNH THÖÔØNG GAËP

277

 OÁng ñoäng maïch khoâng ñoùng laïi sau khi sinh. OÁng ñoäng maïch tröôùc khi treû sinh ra ñoùng vai troø nhö moät ñöôøng daãn caàn thieát, nhöng sau khi sinh ra neáu khoâng ñöôïc ñoùng laïi seõ laøm cho maùu töø ñoäng maïch chuû chaûy qua ñoäng maïch phoåi.  Coù loã ôû taâm nhó.  Heïp van ñoäng maïch chuû.  Heïp van ñoäng maïch phoåi.  Leäch vò trí caùc ñoäng maïch lôùn: ñoäng maïch chuû vaø ñoäng maïch phoåi ñoåi choã cho nhau, khieán cho maùu ñaõ nhaän oxygen chaûy ngöôïc veà phoåi thay vì ñöôïc ñöa ñi nuoâi cô theå.  Heïp ñoäng maïch chuû.  Keát hôïp ñoàng thôøi 4 khuyeát taät goïi laø Töù chöùng Fallot: coù loã ôû vaùch ngaên taâm thaát, heïp van ñoäng maïch phoåi, leäch choã ñoäng maïch chuû vaø daøy taâm thaát phaûi. Trieäu chöùng

Caùc trieäu chöùng cuûa beänh tim baåm sinh tuøy thuoäc vaøo tính chaát vaø möùc ñoä nghieâm troïng cuûa khuyeát taät. Trong moät soá tröôøng hôïp, caùc trieäu chöùng ñöôïc baùc só phaùt hieän vaøo nhöõng laàn kieåm tra söùc khoûe ñònh kyø cho treû. Trong moät soá tröôøng hôïp khaùc, caùc trieäu chöùng khoâng ñöôïc nhaän ra cho ñeán khi treû lôùn leân hay thaäm chí laø ñeán tuoåi tröôûng thaønh. Trong soá raát nhieàu caùc trieäu chöùng khaùc nhau, coù theå keå ra moät soá tieâu bieåu laø:  Coù tieáng thoåi, aâm thanh khaùc laï trong tim. Baùc só coù theå nghe ñöôïc aâm thanh naøy baèng caùch söû duïng oáng nghe. Phaàn lôùn aâm thanh laï ôû tim chöa haún ñaõ

278



 

BEÄNH TREÛ EM

xaùc ñònh ñöôïc beänh tim baåm sinh, nhöng trong moät soá tröôøng hôïp caùc aâm thanh naøy laø do heïp van ñoäng maïch phoåi hay van ñoäng maïch chuû, hoaëc moät khuyeát taät khaùc cuûa tim. Khoù buù vaø suït caân. ÔÛ moät soá treû bò beänh tim baåm sinh, tim khoâng cung caáp ñuû maùu, daãn ñeán vieäc treû buù chaäm vaø buù khoâng no. Treû coù theå thôû raát nhanh vaø toaùt moà hoâi, nhaát laø sau moãi laàn buù xong. Löôõi vaø moâi coù maøu hôi xanh, tím taùi. Nhieàu khuyeát taät cuûa tim ngaên caûn söï tuaàn hoaøn töï nhieân cuûa maùu qua phoåi. Ñieàu naøy coù nghóa laø löôïng maùu do tim cung caáp cho cô theå seõ coù haøm löôïng oxygen ít hôn, laøm cho moät soá moâ coù maøu hôi xanh. Thôû huït hôi moãi khi phaûi gaéng söùc. Chaäm phaùt trieån hôn so vôùi nhöõng treû bình thöôøng.

Bieán chöùng

Treû coù beänh tim baåm sinh cho duø ôû theå nheï cuõng raát deã bò vieâm noäi taâm maïc (nhieãm truøng ôû maøng trong tim vaø caùc van tim). Trong tröôøng hôïp naøy, nhieãm truøng gaây ra do vi khuaån xaâm nhaäp vaøo maùu thöôøng laø sau moãi laàn nhoå raêng hoaëc phaãu thuaät. Khi naøo caàn ñeán baùc só?

Khi nghi ngôø treû coù söï baát thöôøng baåm sinh veà tim, nhaát thieát phaûi ñöa treû ñeán baùc só ngay ñeå xaùc ñònh. Ñoái vôùi treû coù beänh tim baåm sinh, caùc trieäu chöùng nhö soát, meät moûi, bieáng aên caàn phaûi ñöôïc chuù yù phaùt hieän vaø nhanh choùng ñöa treû ñeán baùc só ngay, vì coù theå laø nhöõng daáu hieäu cho thaáy treû bò vieâm noäi taâm maïc.

TÌM HIEÅU CAÙC BEÄNH THÖÔØNG GAËP

279

Baùc só coù theå seõ laøm gì?

Baùc só seõ thöïc hieän caùc böôùc caàn thieát ñeå xaùc ñònh tình traïng beänh tim cuûa treû. Caùc xeùt nghieäm chaån ñoaùn coù theå bao goàm vieäc chuïp X-quang, ño ñieän taâm ñoà, sieâu aâm tim... Caùc xeùt nghieäm naøy seõ cho bieát tính chaát vaø möùc ñoä nghieâm troïng cuûa nhöõng tình traïng baát thöôøng ôû tim. Coù nhieàu tröôøng hôïp beänh tim baåm sinh töï thuyeân giaûm theo thôøi gian maø khoâng caàn ñieàu trò. Tuy nhieân, trong moät soá tröôøng hôïp, phaãu thuaät khaån caáp caàn phaûi ñöôïc thöïc hieän môùi coù theå giöõ laïi maïng soáng cho treû. Moät soá tröôøng hôïp khaùc, vieäc phaãu thuaät ñeå xöû lyù khuyeát taät coù theå ñöôïc trì hoaõn cho ñeán khi treû lôùn leân. Vaø trong moät soá tröôøng hôïp khaùc nöõa, coù theå phaûi caàn ñeán nhieàu laàn phaãu thuaät. Treû coù beänh tim baåm sinh caàn ñöôïc thöôøng xuyeân theo doõi thaän troïng. Baùc só ñieàu trò seõ ñöa ra nhöõng lôøi khuyeân thích hôïp cho gia ñình. Ngoaøi ra, ñeå giaûm toái ña nguy cô bò vieâm noäi taâm maïc, caùc thuoác khaùng sinh döï phoøng seõ luoân ñöôïc duøng ñeán baát cöù khi naøo treû caàn phaûi nhoå raêng hay phaãu thuaät. Gia ñình coù theå laøm gì?

Neân khuyeán khích treû soáng vaø hoaït ñoäng moät caùch hoaøn toaøn bình thöôøng, vôùi söï reøn luyeän theå löïc nhö ñöôïc khuyeán khích vôùi moïi ñöùa treû khaùc, tröø khi laø coù nhöõng chæ daãn khaùc cuûa baùc só. Coù raát ít tröôøng hôïp beänh tim baåm sinh, nhaát laø khi treû coù daáu hieäu tím taùi ôû moâi vaø löôõi, caàn phaûi giôùi haïn caùc hoaït ñoäng reøn luyeän cuûa treû. Caàn löu yù vieäc duøng thuoác khaùng sinh cuûa treû luoân luoân phaûi ñuû lieàu theo toa baùc só ñeå ñaûm baûo ngaên ngöøa vieâm noäi taâm maïc.

280

BEÄNH TREÛ EM

Tieân löôïng

Söï phaùt trieån cuûa beänh tim baåm sinh tuøy thuoäc vaøo loaïi khuyeát taät maø treû maéc phaûi, cuõng nhö möùc ñoä nghieâm troïng cuûa noù. Trong haàu heát caùc tröôøng hôïp, hôû vaùch ngaên taâm thaát seõ coù theå töï kheùp kín laïi tröôùc khi treû ñöôïc 5 tuoåi. Vôùi caùc tröôøng hôïp khoâng töï tieán trieån thuaän lôïi nhö vaäy, cuõng nhö vôùi caùc khuyeát taät loaïi khaùc nhö coù loã ôû taâm nhó, oáng ñoäng maïch khoâng ñoùng, heïp van ñoäng maïch phoåi hay ñoäng maïch chuû, caàn phaûi tieán haønh xöû lyù baèng phaãu thuaät. Vôùi nhöõng tieán boä cuûa phaãu thuaät hieän ñaïi trong voøng vaøi thaäp kyû gaàn ñaây, haàu heát treû em bò beänh tim baåm sinh, keå caû nhöõng tröôøng hôïp raát nghieâm troïng, ñeàu coù theå ñöôïc ñieàu trò toát ñeå lôùn leân vaø soáng moät cuoäc soáng bình thöôøng.

IX. CAÙC VAÁN ÑEÀ VEÀ HEÄ THAÀN KINH Söï hình thaønh vaø phaùt trieån boä naõo – trung taâm heä thaàn kinh – cuûa treû thöôøng hoaøn taát khi treû ñöôïc khoaûng 5 tuoåi. Baát cöù tröôøng hôïp nhieãm truøng hay thöông toån naøo xaûy ra ôû naõo vaøo nhöõng naêm ñaàu ñôøi – hoaëc trong moät soá tröôøng hôïp coù theå laø ngay töø khi treû coøn trong baøo thai – khi boä naõo coøn chöa phaùt trieån hoaøn chænh, ñeàu coù theå ñeå laïi nhöõng haäu quaû nghieâm troïng keùo daøi. Vì theá, vieäc phaùt hieän vaø ñieàu trò kòp thôøi caùc vaán ñeà ôû naõo laø cöïc kyø quan troïng. Maët khaùc, boä naõo treû em coù khaû naêng hoài phuïc maïnh meõ hôn nhieàu so vôùi ngöôøi ñaõ tröôûng thaønh. Tuy nhieân, coù moät soá vaán ñeà laïi khoâng theå chöõa trò ñöôïc, chaúng haïn nhö chöùng baïi naõo.

TÌM HIEÅU CAÙC BEÄNH THÖÔØNG GAËP

281

1. CHAÁN THÖÔNG ÑAÀU (HEAD INJURY) Nhöõng va ñaäp vaøo ñaàu raát thöôøng gaëp ôû treû em vaø hieám khi trôû neân nghieâm troïng. Nhöõng nguyeân nhaân thoâng thöôøng nhaát laø teù ngaõ töø treân giöôøng xuoáng ñaát, teù ngaõ khi leo treøo, hoaëc tai naïn giao thoâng. Moät veát caét nhoû treân da ñaàu hoaëc tröôùc traùn ñeàu coù theå gaây chaûy maùu nghieâm troïng. Tuy nhieân, nguy cô chính cuûa moät chaán thöông ñaàu laïi laø söï chaûy maùu beân trong hoäp soï, vì coù theå daãn ñeán toån thöông naõo. Tuy hieám gaëp nhöng chaán thöông ñaàu ñoâi khi cuõng coù theå daãn ñeán töû vong. Trieäu chöùng

Neáu chaán thöông nheï, thöôøng khoâng coù trieäu chöùng gì khaùc ngoaøi caûm giaùc hôi ñau ñaàu hoaëc moät cuïc u ngay choã bò va ñaäp. Tuy nhieân, moät cuù va ñaäp cuõng coù theå gaây ra chaán ñoäng naõo laøm naïn nhaân baát tænh trong khoaûng vaøi ba giaây. Caùc trieäu chöùng thöôøng gaëp ngay sau moät chaán ñoäng naõo coù theå laø:  Luù laãn, khoâng tænh taùo.  Khoâng nhôù ñöôïc nhöõng gì ñaõ xaûy ra ngay tröôùc khi bò chaán thöông.  Choùng maët.  Môø maét.  Noân möûa. Vôùi nhöõng tröôøng hôïp chaán thöông ñaàu nghieâm troïng hôn, treû coù theå baát tænh keùo daøi hôn vaøi ba phuùt hoaëc thaäm chí rôi vaøo hoân meâ. Neáu coù moät chaát nöôùc maøu vaøng nhaït hoaëc moät tia maùu nhoû chaûy ra töø muõi hoaëc tai, coù theå treû ñaõ bò nöùt soï.

282

BEÄNH TREÛ EM

Khi naøo caàn ñeán baùc só?

Goïi xe caáp cöùu ngay neáu treû baát tænh sau chaán thöông, cho duø chæ khoaûng vaøi ba giaây, vaø keøm theo baát cöù trieäu chöùng naøo sau ñaây:  Treû coù veû luù laãn hoaëc lô mô khaùc thöôøng.  Noân möûa lieân tuïc.  Coù nöôùc vaøng hoaëc maùu chaûy ra töø muõi hoaëc tai. Baùc só coù theå seõ laøm gì?

Tröôùc tieân, moïi veát thöông ngoaøi da caàn ñöôïc xöû lyù ngay ñeå choáng maát maùu. Sau ñoù, baùc só seõ thöïc hieän caùc xeùt nghieäm caàn thieát ñeå coù theå ñaùnh giaù ñuùng veà möùc ñoä chaán thöông. Vieäc scan hình aûnh naõo (CT – computed tomography) laø caàn thieát ñeå phaùt hieän caùc tröôøng hôïp xuaát huyeát naõo. Neáu hình aûnh cho thaáy coù xuaát huyeát naõo, baùc só seõ tieán haønh phaãu thuaät ngay ñeå ngaên chaën chaûy maùu trong naõo vaø ñoàng thôøi laáy saïch nhöõng cuïc maùu ñoâng ra khoûi naõo. Neáu treû bò nöùt soï hoaëc chaán ñoäng naõo nghieâm troïng, coù theå caàn phaûi ñöôïc theo doõi taïi beänh vieän trong voøng 24 giôø sau chaán thöông. Chaûy maùu beân trong hoäp soï coù theå taïo thaønh nhöõng cuïc maùu ñoâng, gaây toån thöông cho caùc moâ cuûa naõo. Gia ñình coù theå laøm gì?

Neáu treû bò chaán thöông ñaàu, cho duø raát nheï, neân ñeå treû nghæ ngôi ôû nhaø trong vaøi ba ngaøy. Caàn theo doõi caån thaän trong voøng 24 giôø ngay sau khi chaán thöông ñeå phaùt hieän vaø kòp thôøi ñöa treû ñeán beänh vieän ngay khi coù baát cöù trieäu chöùng naøo sau ñaây:  Treû lô mô khaùc thöôøng.

TÌM HIEÅU CAÙC BEÄNH THÖÔØNG GAËP

283

 Noân möûa.  Böùt röùt khoù chòu.  Luù laãn, maát trí nhôù.  Noùi laép hoaëc noùi laûm nhaûm voâ nghóa.  Nöôùc hay maùu chaûy ra töø muõi hoaëc tai. Neáu treû bò chaán thöông naëng, sau khi ñaõ ñieàu trò ôû beänh vieän veà, caàn ñöôïc nghæ ngôi theo doõi trong nhieàu tuaàn leã sau ñoù. Tieân löôïng

Thöôøng thì nhöõng chaán thöông nheï ôû ñaàu khoâng ñeå laïi di chöùng. Nhöng nhöõng chaán thöông naëng coù theå gaây thöông toån vónh vieãn cho naõo, daãn ñeán moät soá thay ñoåi laâu daøi veà theå löïc cuõng nhö taâm thaàn.

2. ÑAU ÑAÀU THÖÔØNG XUYEÂN Haàu nhö taát caû treû em thænh thoaûng ñeàu coù nhöõng laàn bò ñau ñaàu. Tuy nhieân, ôû moät soá treû, nhöõng côn ñau ñaàu xaûy ra ôû möùc thöôøng xuyeân, coù theå gaây suy nhöôïc nghieâm troïng vaø giaûm maïnh khaû naêng hoïc hoûi ôû tröôøng. Hai tröôøng hôïp ñau ñaàu thöôøng xuyeân thöôøng gaëp nhaát laø chöùng nhöùc nöûa ñaàu vaø ñau ñaàu do caêng thaúng. Hieám gaëp hôn laø tröôøng hôïp ñau ñaàu thöôøng xuyeân gaây ra do coù baát thöôøng trong naõo. a. NHÖÙC NÖÛA ÑAÀU (MIGRAIN)

Chöùng nhöùc nöûa ñaàu thöôøng xuaát hieän ôû nhöõng treû sinh trong gia ñình coù ngöôøi ñaõ töøng bò beänh naøy, nhöng chöa phaùt hieän thaáy yeáu toá di truyeàn roõ reät. Taùc nhaân thöôøng gaëp nhaát gaây ra côn nhöùc nöûa ñaàu laø nhöõng caûm

284

BEÄNH TREÛ EM

xuùc maïnh, caêng thaúng. Caùc nguyeân nhaân khaùc coù theå laø do moät loaïi thöùc aên naøo ñoù, hoaëc coù theå do quaù ñoùi, hoaëc do ôû laâu ngoaøi naéng, vaø cuõng coù theå do meät moûi. Trieäu chöùng

Côn nhöùc nöûa ñaàu thöôøng xaûy ra moãi thaùng khoâng quaù moät hoaëc hai laàn. Moät soá treû coù caùc daáu hieäu baùo tröôùc, nhö nhìn thaáy nhöõng tia saùng chôùp loùa hoaëc nhöõng ñöôøng keû ngoaèn ngoeøo. Caùc trieäu chöùng theo sau ñoù coù theå keùo daøi töø vaøi giôø cho ñeán vaøi ngaøy, bao goàm:  Ñau ñaàu döõ doäi, thöôøng chæ moät nöûa ñaàu, nhöng cuõng coù khi ñau nhöùc ôû caû hai beân.  Noân möûa.  Sôï aùnh saùng vaø tieáng ñoäng.  Ñaàu oùc quay cuoàng hoaëc choùng maët.  Coù caûm giaùc ngöùa ran, moûi ruõ hoaëc teâ lieät moät caùnh tay hay baøn tay. Khi naøo caàn ñeán baùc só?

Khi coù trieäu chöùng nghi ngôø laø nhöùc nöûa ñaàu, neân ñöa treû ñeán baùc só ngay. Baùc só coù theå seõ laøm gì?

Baùc só seõ höôùng daãn gia ñình coá gaéng tìm ra taùc nhaân laøm sinh khôûi côn ñau ñaàu, ñeå coù theå traùnh vieäc tieáp xuùc vôùi taùc nhaân ñoù. Baùc só coù theå seõ cho duøng thuoác choáng noân trong tröôøng hôïp côn ñau ñaàu gaây noân döõ doäi. Cuoái cuøng, neáu côn nhöùc nöûa ñaàu xaûy ra quaù thöôøng xuyeân – moãi thaùng nhieàu hôn hai laàn – baùc só coù theå seõ cho duøng propranolol ñeå ngaên chaën côn nhöùc nöûa ñaàu.

TÌM HIEÅU CAÙC BEÄNH THÖÔØNG GAËP

285

Gia ñình coù theå laøm gì?

Neáu côn nhöùc nöûa ñaàu xaûy ra moãi thaùng khoâng quaù moät laàn, khoâng caàn ñieàu trò gì khaùc ngoaøi vieäc laøm giaûm nheï côn ñau ñaàu. Ñieàu naøy coù theå thöïc hieän taïi nhaø baèng caùch cho uoáng moät lieàu paracetamol vaø sau ñoù ñaët treû naèm trong moät phoøng yeân tónh, thoaùng maùt nhöng hôi toái cho ñeán khi côn nhöùc nöûa ñaàu qua ñi. Tieân löôïng

Nhöõng côn nhöùc nöûa ñaàu coù theå caùch nhau raát laâu neáu treû bieát vaø traùnh neù ñöôïc taùc nhaân gaây ñau ñaàu. Trong tröôøng hôïp naøy, nhöõng côn nhöùc nöûa ñaàu coù theå ñöôïc haïn cheá. Neáu khoâng, propranolol coù theå giuùp giaûm bôùt soá laàn ñau ñaàu. b. ÑAU ÑAÀU DO CAÊNG THAÚNG

Côn ñau khi bò ñau ñaàu do caêng thaúng xuaát hieän khi caùc cô ôû maët vaø coå vaø da ñaàu co ruùt maïnh, chaúng haïn nhö khi nghieán raêng quaù chaët. Nhöõng caûm xuùc caêng thaúng laø nguyeân nhaân thöôøng gaëp nhaát gaây ra côn ñau ñaàu loaïi naøy. Trieäu chöùng

Caùc trieäu chöùng coù theå xuaát hieän moãi ngaøy, thöôøng bao goàm:  Ñau ñaàu, coù theå ôû baát cöù phaàn naøo trong caû ñaàu.  Ñoâi khi coù keøm theo nhöõng daáu hieäu caêng thaúng, chaúng haïn nhö ñau buïng. Gia ñình coù theå laøm gì?

Cho treû uoáng moät lieàu paracetamol ñeå giaûm nheï côn

286

BEÄNH TREÛ EM

ñau. Coá gaéng xaùc ñònh caùc nguyeân nhaân gaây caêng thaúng ñeå loaïi tröø. Khi côn ñau ñaàu trôû neân nghieâm troïng hoaëc keùo daøi, neân ñöa treû ñeán baùc só. c. ÑAU ÑAÀU DO BAÁT THÖÔØNG TRONG NAÕO

Caùc trieäu chöùng coù theå raát ña daïng, nhöng nhöõng daáu hieäu sau ñaây coù theå cho thaáy khaû naêng coù moät baát thöôøng naøo ñoù trong naõo, chaúng haïn nhö moät böôùu naõo:  Ñau ñaàu laøm treû thöùc giaác trong ñeâm.  Ñau ñaàu vaøo buoåi saùng khi vöøa thöùc daäy.  Ñau ñaàu döõ doäi hôn khi ho.  Co giaät.  Thay ñoåi haønh vi öùng xöû. Neáu nghi ngôø côn ñau ñaàu laø thuoäc loaïi naøy, neân ñöa treû ñeán baùc só ngay. Caùc xeùt nghieäm chaån ñoaùn thöôøng phaûi ñöôïc thöïc hieän taïi beänh vieän. Vieäc ñieàu trò vaø tieân löôïng beänh tuøy thuoäc vaøo tính chaát cuûa vaán ñeà trong naõo.

3. SOÁT CO GIAÄT (FEBRILE CONVULSION) Soát co giaät laø tröôøng hôïp treû leân côn co giaät do soát, thöôøng laø soát cao treân 390C. Hieän töôïng naøy thöôøng gaây ra do moät tröôøng hôïp nhieãm truøng ôû nôi naøo khaùc trong cô theå maø khoâng phaûi ôû naõo. Soát co giaät thöôøng xuaát hieän ôû treû em khoaûng töø 6 thaùng ñeán 5 tuoåi. Maëc duø raát ñaùng sôï, nhöng côn co giaät thöôøng laø khoâng quaù nghieâm troïng. Nguyeân nhaân

Soát co giaät gaây ra do söï taêng cao thaân nhieät moät caùch ñoät ngoät, vaø thöôøng xuaát hieän vaøo luùc khôûi ñaàu moät caên

TÌM HIEÅU CAÙC BEÄNH THÖÔØNG GAËP

287

beänh gaây soát naøo ñoù. Nhöõng côn co giaät thöôøng gaëp nhaát vôùi caùc tröôøng hôïp nhieãm khuaån hoaëc virus ôû phaàn treân ñöôøng hoâ haáp, chaúng haïn nhö bò caûm laïnh. Treû con deã bò soát co giaät laø vì boä naõo chöa phaùt trieån hoaøn chænh neân cô cheá haï nhieät cuûa naõo chöa hoaït ñoäng hieäu quaû. Do ñoù maø thaân nhieät thöôøng taêng voït moät caùch ñoät ngoät. Trieäu chöùng

Moãi côn co giaät thöôøng chia ra laøm hai giai ñoaïn noái tieáp nhau. Giai ñoaïn ñaàu tieân thöôøng keùo daøi khoaûng 30 giaây. Caùc trieäu chöùng coù theå laø:  Maát yù thöùc, baát tænh.  Cô theå cöùng ñôø.  Ngöng thôû, keùo daøi coù theå leân ñeán 30 giaây, vaø khi thôû laïi thöôøng thôû noâng, nheï, haàu nhö raát khoù nhaän ra.  Soùn nöôùc tieåu hoaëc phaân ra quaàn moät caùch voâ yù thöùc. Giai ñoaïn thöù hai tieáp theo ñoù thöôøng keùo daøi khoâng quaù 5 phuùt, vôùi caùc trieäu chöùng nhö:  Co giaät tay, chaân hoaëc caùc cô maët.  Ñoàng töû trong maét ñaûo ngöôïc leân hoaëc naèm sang moät beân. Vaøo cuoái giai ñoaïn hai, treû hoài phuïc yù thöùc vaø coù theå seõ rôi vaøo giaác nguû saâu trong khoaûng moät hoaëc hai giôø. Khi thöùc daäy treû thöôøng coù daáu hieäu ñôø ñaãn, buoàn nguû vaø böùt röùt khoù chòu.

288

BEÄNH TREÛ EM

Khi naøo caàn ñeán baùc só?

Neáu treû laàn ñaàu tieân bò co giaät hoaëc khi treû soát cao ñeán treân 390C, caàn ñöa treû ñeán baùc só ngay. Neáu côn co giaät keùo daøi hôn 5 phuùt (hoaëc hôn 15 phuùt neáu ñaõ coù duøng thuoác diazepam) caàn goïi xe caáp cöùu ngay. Gia ñình coù theå laøm gì?

Khi treû soát, neân laøm giaûm thaân nhieät cho treû. Thaân nhieät khoâng taêng quaù cao seõ giuùp ngaên ngöøa khoâng xaûy ra côn co giaät. Neáu treû ñaõ bò co giaät, beá treû trong tö theá hoài phuïc nhö chæ daãn ôû phaàn Caùc bieän phaùp sô caáp cöùu. Tieáp tuïc caùc bieän phaùp giaûm thaân nhieät cho treû ñeå traùnh coù theå xaûy ra moät côn co giaät khaùc nöõa. Ñaët treû naèm thoaûi maùi treân giöôøng thoaùng vaø duøng moät khaên meàm thaám nöôùc aám lau ngoaøi da cho treû ñeå giuùp thaân nhieät giaûm xuoáng. Khoâng ñaët treû coù côn co giaät trong chaäu nöôùc vì coù theå laøm treû bò ngoäp nöôùc. Baùc só coù theå seõ laøm gì?

Tröôùc tieân, baùc só coù theå caàn phaûi chaån ñoaùn loaïi tröø vieâm maøng naõo, laø moät beänh nguy hieåm hôn, hoaëc baát cöù beänh nhieãm truøng naøo khaùc. Caùc xeùt nghieäm caàn thieát seõ ñöôïc thöïc hieän vôùi ñôøm, maùu vaø nöôùc tieåu ñeå xaùc ñònh nguyeân nhaân gaây soát. Neáu laø moät tröôøng hôïp nhieãm khuaån, vieäc ñieàu trò seõ phaûi duøng ñeán khaùng sinh. Baùc só cuõng seõ höôùng daãn gia ñình caùc bieän phaùp caàn thieát phaûi thöïc hieän khi treû coù moät côn co giaät khaùc trong töông lai, vì ñieàu naøy coù raát nhieàu khaû naêng xaûy ra. Trong caùc bieän phaùp naøy coù theå bao goàm caû vieäc chuaån bò vaø söû duïng

TÌM HIEÅU CAÙC BEÄNH THÖÔØNG GAËP

289

thuoác diazepam – moät loaïi thuoác choáng co giaät. Khi ñöôïc tieâm vaøo tröïc traøng (ruoät thaúng) vaøo luùc ñang co giaät, thuoác coù taùc duïng ruùt ngaén thôøi gian co giaät. Tieân löôïng

Khoaûng moät phaàn ba soá treû ñaõ leân côn co giaät seõ coù nguy cô bò co giaät laàn nöõa trong voøng 6 thaùng tieáp theo. Trong ña soá tröôøng hôïp, soát co giaät seõ qua ñi khoâng ñeå laïi baát cöù di chöùng naøo veà sau. Tuy nhieân, moät soá ít treû coù nguy cô phaùt trieån thaønh chöùng ñoäng kinh.

4. ÑOÄNG KINH (EPILEPSY) Laø tröôøng hôïp coù nhöõng côn co giaät xaûy ra thöôøng xuyeân vôùi treû. Thoáng keâ cho thaáy trong khoaûng 200 treû em thì coù moät treû bò ñoäng kinh. Trong côn co giaät cuûa chöùng ñoäng kinh, hoaït ñoäng ñieän naõo dao ñoäng khoâng ñeàu vaø roái loaïn, taïo ra nhöõng cöû ñoäng tay, chaân hoaëc phaàn ñaàu vöôït ngoaøi söï kieåm soaùt cuûa yù thöùc. Coù nhieàu nguyeân nhaân khaùc cuõng gaây ra co giaät, chaúng haïn nhö soát co giaät. Vì theá, moät côn co giaät duy nhaát khoâng ñöôïc xem laø bieåu hieän cuûa chöùng ñoäng kinh. Nguyeân nhaân

Treû em maéc chöùng ñoäng kinh moät ñoâi khi coù caáu truùc baát thöôøng trong naõo, nhöng trong phaàn lôùn caùc tröôøng hôïp khoâng theå tìm thaáy nguyeân nhaân roõ reät naøo. Vôùi moät soá treû, töøng côn co giaät rieâng leû coù theå gaây ra do moät taùc nhaân naøo ñoù, chaúng haïn nhö moät tia chôùp loùe saùng. Vôùi moät soá treû khaùc, côn co giaät coù theå xuaát hieän maø khoâng thaáy coù taùc nhaân roõ reät naøo caû.

290

BEÄNH TREÛ EM

Trieäu chöùng

Coù moät soá kieåu loaïi ñoäng kinh khaùc nhau. ÔÛ treû em, loaïi ñoäng kinh thöôøng gaëp nhaát laø ñoäng kinh côn lôùn, vôùi khoaûng hôn ba phaàn tö soá treû bò ñoäng kinh rôi vaøo loaïi naøy. Loaïi ñoäng kinh thöù hai thöôøng gaëp laø ñoäng kinh côn nhoû, cuõng goïi laø côn vaéng yù thöùc. Caùc trieäu chöùng phaân bieät cuûa töøng loaïi nhö sau: Ñoäng kinh côn lôùn

 Coù daáu hieäu böùt röùt khoù chòu vaø cö xöû khaùc thöôøng trong khoaûng vaøi phuùt tröôùc khi xaûy ra côn co giaät.  Côn co cöùng keùo daøi khoaûng 30 giaây, thöôøng laøm cho treû ngaõ laên baát tænh treân saøn nhaø vaø roái loaïn nhòp thôû.  Co giaät töøng hoài chaân, tay hoaëc caùc cô maët trong khoaûng töø 20 giaây cho ñeán vaøi giôø lieàn. Treû coù theå caén löôõi. Cuõng coù theå maát khaû naêng kieåm soaùt ñaïi tieåu tieän.  Sau côn co giaät, treû tieáp tuïc baát tænh trong khoaûng vaøi ba phuùt, hoaëc trong moät soá tröôøng hôïp hieám gaëp hôn coù theå keùo daøi ñeán 10 phuùt.  Khi hoài tænh, treû thöôøng rôi vaøo traïng thaùi maát phöông höôùng, laãn loän, coù theå keøm theo ñau ñaàu vaø buoàn nguû. Ñoäng kinh côn nhoû

 Treû ñoät nhieân baát ñoäng vaø nhìn tröøng tröøng vaøo khoaûng khoâng, khoâng coøn bieát gì ñeán moïi vieäc xaûy ra chung quanh trong khoaûng 10 ñeán 15 giaây, nhöng khoâng teù ngaõ.

TÌM HIEÅU CAÙC BEÄNH THÖÔØNG GAËP

291

 Sau ñoù treû khoâng nhôù bieát gì veà côn co giaät ñaõ xaûy ra. Coøn coù kieåu ñoäng kinh hieám gaëp hôn gaây co giaät moät beân cô theå, chaúng haïn nhö moät tay, moät chaân hoaëc moät beân cô maët. Treû cuõng coù theå bò maát yù thöùc. Trong haàu heát tröôøng hôïp, treû thöôøng chæ bò moät trong caùc kieåu ñoäng kinh maø thoâi. Tuy nhieân, cuõng coù moät soá tröôøng hôïp phöùc taïp hôn khi coù söï keát hôïp caû hai hoaëc ba kieåu ñoäng kinh. Gia ñình coù theå laøm gì?

Neáu treû bò ñoäng kinh côn lôùn, ñaët treû naèm theo tö theá ñaàu ngang baèng hoaëc hôi thaáp hôn so vôùi thaân theå. Ñöøng bao giôø ñaët baát cöù vaät gì vaøo trong mieäng treû vôùi chuû yù ñeå cho treû khoâng caén phaûi löôõi, vaø ñeå yeân cho ñeán khi treû hoaøn toaøn hoài phuïc. Vôùi caùc kieåu ñoäng kinh khaùc, ñaët treû ngoài xuoáng ôû moät nôi yeân tónh cho ñeán khi treû hoaøn toaøn hoài phuïc vaø laáy laïi söï tænh taùo. Troø chuyeän vaø traán an treû. Ñöøng bao giôø coá söùc lay ñaäp treû ñeå chaám döùt côn co giaät. Khi naøo caàn ñeán baùc só?

Neáu treû bò ñoäng kinh côn lôùn laàn ñaàu tieân, caàn goïi baùc só ngay. Goïi xe caáp cöùu hoaëc ñöa treû ñeán beänh vieän gaàn nhaát neáu nhö treû baát tænh laâu hôn 10 phuùt, baát keå ñoù coù phaûi laø laàn co giaät ñaàu tieân hay khoâng. Nhöõng kieåu ñoäng kinh khaùc thöôøng laø ít nghieâm troïng hôn nhöng cuõng caàn ñöa treû ñeán baùc só. Caàn trình baøy roõ vôùi baùc só ñieàu trò veà nhöõng laàn ñoäng kinh ñaõ xaûy ra vôùi treû.

292

BEÄNH TREÛ EM

Baùc só coù theå seõ laøm gì?

Baùc só coù theå caàn tìm hieåu veà nhöõng trieäu chöùng cuõng nhö caàn ñöôïc nghe moâ taû veà thaùi ñoä, haønh vi cuûa treû tröôùc khi xaûy ra côn ñoäng kinh, vaøo luùc ñang xaûy ra côn ñoäng kinh vaø sau khi ñaõ döùt côn ñoäng kinh. Ñeå xaùc ñònh taùc nhaân coù theå gaây ra côn ñoäng kinh, baùc só cuõng coù theå seõ hoûi veà nhöõng vieäc treû ñang laøm ngay tröôùc khi xaûy ra côn ñoäng kinh. Phöông phaùp ño ñieän naõo seõ giuùp xaùc ñònh kieåu ñoäng kinh. Kyõ thuaät scan hình aûnh naõo seõ caàn thieát ñeå tìm xem coù söï baát thöôøng naøo trong caáu truùc cuûa naõo coù theå laø nguyeân nhaân gaây co giaät hay khoâng. Xeùt nghieäm maùu seõ giuùp loaïi tröø nhöõng nguyeân nhaân khaùc coù theå gaây ra côn co giaät, chaúng haïn nhö ñöôøng maùu xuoáng thaáp. Treû bò ñoäng kinh thöôøng caàn ñöôïc duøng thuoác choáng co giaät thöôøng xuyeân. Vieäc ñieàu trò phaûi keùo daøi töø 2 ñeán 4 naêm keå töø laàn cuoái cuøng leân côn ñoäng kinh, vaø sau ñoù ñöôïc giaûm lieàu daàn daàn trong nhieàu thaùng tröôùc khi chaám döùt. Neáu vieäc duøng thuoác khoâng ñuû ñeå ngaên chaën nhöõng côn ñoäng kinh, vaø vieäc scan hình aûnh naõo cho thaáy coù caáu truùc baát thöôøng, coù theå phaûi caàn ñeán phaãu thuaät ñeå ñieàu chænh vaán ñeà. Tuy nhieân, khaû naêng naøy raát hieám khi xaûy ra. Baùc só cuõng seõ höôùng daãn gia ñình veà nhöõng ñieàu caàn phaûi löu yù trong vieäc chaêm soùc treû bò ñoäng kinh, cuõng nhö nhöõng hoaït ñoäng naøo caàn traùnh khoâng cho treû tham gia. Tieân löôïng

Tuøy thuoäc vaøo kieåu ñoäng kinh, tieân löôïng beänh coù theå khaùc nhau. Hôn ba phaàn tö soá treû em bò ñoäng kinh côn

TÌM HIEÅU CAÙC BEÄNH THÖÔØNG GAËP

293

lôùn ñöôïc ñieàu trò döùt côn haún trong 2 naêm seõ khoâng coøn taùi phaùt. Haàu heát nhöõng treû bò ñoäng kinh kieåu co giaät moät beân seõ töï khoûi beänh sau tuoåi daäy thì maø khoâng caàn thuoác men ñieàu trò gì caû. Vôùi treû bò ñoäng kinh côn nhoû thì dieãn tieán khoù ñoaùn tröôùc hôn. Tuy nhieân, haàu heát treû bò ñoäng kinh, ngay caû nhöõng treû khoâng trò döùt ñöôïc beänh, cuõng khoâng daãn ñeán khuyeát taät naøo. Treû vaãn coù theå ñeán tröôøng moät caùch bình thöôøng vaø thaäm chí coù theå tham gia haàu heát caùc hoaït ñoäng theå thao.

5. VIEÂM MAØNG NAÕO (MENINGITIS) Laø tình traïng vieâm nhieãm lôùp maøng bao quanh naõo vaø tuûy soáng, coù theå gaây ra do vi khuaån hoaëc virus. Caùc trieäu chöùng cuûa vieâm maøng naõo do virus khoâng ñaùng keå, nhöng vieâm maøng naõo do vi khuaån thì cöïc kyø nguy hieåm vaø coù theå daãn ñeán töû vong hoaëc ñeå laïi di chöùng suoát ñôøi. Vieâm maøng naõo do vi khuaån thöôøng gaëp nhaát ôû treû em döôùi 5 tuoåi, maëc duø beänh coù theå xuaát hieän ôû baát cöù ñoä tuoåi naøo. Thöôøng thì beänh xuaát hieän rieâng leû khoâng ñi keøm vôùi beänh naøo khaùc. Vieâm maøng naõo do virus coù khuynh höôùng xuaát hieän lan traøn thaønh dòch vaøo muøa ñoâng, vaø thöôøng gaëp nhaát ôû treû em treân 5 tuoåi. Coù 3 lôùp maøng baûo veä bao quanh naõo vaø tuûy soáng, ñeàu ñöôïc goïi chung laø maøng naõo. Vieâm maøng naõo xaûy ra khi virus hoaëc vi khuaån taán coâng caùc lôùp maøng naøy. Nguyeân nhaân

Vieâm maøng naõo do vi khuaån ôû treû em thöôøng gaëp nhaát laø do vi khuaån Neisseria meningitidis. Vi khuaån Neisseria

294

BEÄNH TREÛ EM

bình thöôøng vaãn coù ôû muõi vaø coå hoïng nhöng khoâng gaây beänh gì. Vì sao chuùng gaây ra vieâm maøng naõo ôû moät soá treû em vaãn laø ñieàu maø ñeán nay chöa ñöôïc bieát. Moät nguyeân nhaân khaùc nöõa laø do vi khuaån Haemophilus influenzae. Tuy nhieân, nhôø coù thuoác chuûng ngöøa neân nguyeân nhaân naøy ñaõ trôû neân raát hieám gaëp ôû treû em keå töø naêm 1993. Raát nhieàu loaïi virus coù khaû naêng gaây vieâm maøng naõo, trong ñoù bao goàm caû caùc loaïi virus gaây beänh caûm cuùm, thuûy ñaäu, taêng baïch caàu ñôn nhaân vaø AIDS. Cuõng gioáng nhö tröôøng hôïp cuûa vi khuaån gaây vieâm maøng naõo, ngöôøi ta cuõng khoâng roõ nguyeân nhaân naøo ñaõ laøm cho caùc loaïi virus naøy taán coâng vaøo maøng naõo vaø gaây vieâm. Trieäu chöùng

Caùc trieäu chöùng cuûa vieâm maøng naõo do vi khuaån vaø virus thöôøng töông töï nhö nhau trong nhöõng giai ñoaïn ban ñaàu. Tuy nhieân, trieäu chöùng cuûa vieâm maøng naõo do vi khuaån thöôøng nghieâm troïng hôn vaø coù khuynh höôùng phaùt trieån nhanh, ñoâi khi chæ trong vaøi giôø ñoàng hoà. ÔÛ treû sô sinh, caùc trieäu chöùng ban ñaàu thöôøng raát môø nhaït, coù theå bao goàm:  Nguû lô mô khaùc thöôøng.  Soát.  Noân möûa.  Khoâng muoán buù.  Khoùc nhieàu, khoâng chòu naèm yeân. ÔÛ treû lôùn tuoåi hôn, ngoaøi nhöõng trieäu chöùng keå treân coøn coù theå coù:  Ñau ñaàu döõ doäi.  Sôï aùnh saùng vaø tieáng ñoäng.

TÌM HIEÅU CAÙC BEÄNH THÖÔØNG GAËP

295

 Cöùng ñôø caùc cô, nhaát laø cô ôû coå gaây cöùng coå. Vôùi treû em ôû moïi ñoä tuoåi, nhöõng trieäu chöùng ban ñaàu cuûa vieâm maøng naõo do vi khuaån coù theå tieáp tuïc phaùt trieån vôùi söï gia taêng tình traïng lô mô vaø ñoâi khi coù theå baát tænh hoaëc co giaät. Moät soá treû coù theå noåi ban ñoû ñaëc tröng treân da vôùi nhöõng ñoám phaúng maøu hoàng hoaëc tím, khi aán vaøo vaãn khoâng ñoåi maøu. Söï phaùt trieån caùc noát ban ñoû ñaëc tröng cuûa vieâm maøng naõo laø moät trieäu chöùng nghieâm troïng cho thaáy beänh ñaõ ñeán giai ñoaïn caàn ñöôïc ñieàu trò khaån caáp. Khi naøo caàn ñeán baùc só?

Neáu phaùt hieän thaáy treû coù daáu hieäu lô mô khaùc thöôøng, hoaëc baát cöù 2 trong soá caùc trieäu chöùng ñaõ keå treân, caàn ñöa treû ñeán baùc só ngay. Baùc só coù theå seõ laøm gì?

Neáu chaån ñoaùn nghi ngôø laø vieâm maøng naõo, treû caàn ñöôïc ñieàu trò taïi beänh vieän. Taïi ñaây, vieäc choïc ruùt tuûy soáng seõ ñöôïc thöïc hieän ñeå xaùc ñònh keát quaû chaån ñoaùn, ñoàng thôøi cuõng laø ñeå phaân bieät vieâm maøng naõo do vi khuaån hay virus gaây ra. Trong moät soá tröôøng hôïp, xeùt nghieäm naøy cuõng cho pheùp xaùc ñònh ñöôïc vuøng nhieãm khuaån. Xeùt nghieäm maùu cuõng seõ ñöôïc thöïc hieän ñeå xaùc ñònh loaïi vi khuaån gaây beänh. Khaùng sinh lieàu cao seõ ñöôïc söû duïng ngay caû khi chöa coù caùc keát quaû xeùt nghieäm. Neáu keát quaû xeùt nghieäm cho thaáy laø vieâm maøng naõo do virus, seõ khoâng caàn thieát duøng ñeán khaùng sinh nöõa. Vieäc ñieàu trò khoâng caàn gì khaùc ngoaøi vieäc cho thuoác giaûm ñau

296

BEÄNH TREÛ EM

ñeå treû thaáy deã chòu hôn. Beänh seõ töï khoûi trong voøng töø 5 ngaøy cho ñeán 2 tuaàn, tuøy theo loaïi virus gaây beänh. Neáu keát quaû xeùt nghieäm cho thaáy laø vieâm maøng naõo do vi khuaån, khaùng sinh seõ tieáp tuïc ñöôïc duøng, hoaëc xeùt caàn seõ thay ñoåi loaïi khaùng sinh ñeå coù hieäu quaû cao ñoái vôùi loaïi vi khuaån ñaõ ñöôïc xaùc ñònh. Coù theå treû seõ ñöôïc truyeàn dòch tónh maïch, vaø coù theå phaûi duøng thuoác choáng co giaät neáu coù côn co giaät. Ñieàu trò khaùng sinh thöôøng coù theå keùo daøi leân ñeán 10 ngaøy. Gia ñình coù theå laøm gì?

Chuûng ngöøa ñuùng lòch cho treû coù theå loaïi tröø vieâm maøng naõo do vi khuaån Haemophilus influenzae gaây ra. Ngoaøi ra, trong nhöõng tröôøng hôïp thöïc söï caàn thieát coù theå seõ phaûi duøng ñeán khaùng sinh döï phoøng cho nhöõng ngöôøi thaân trong gia ñình coù nguy cô bò laây beänh. Tieân löôïng

Vieâm maøng naõo do virus gaây ra thöôøng töï khoûi vaø raát hieám khi ñeå laïi di chöùng. Vieâm maøng naõo do vi khuaån gaây ra neáu ñöôïc ñieàu trò kòp thôøi baèng khaùng sinh seõ coù theå hoài phuïc hoaøn toaøn. Moät soá ít treû coù theå bò thöông toån naõo daãn ñeán ñieác, ñoäng kinh, hoaëc keùm khaû naêng hoïc hoûi, nhaát laø nhöõng tröôøng hôïp ñieàu trò khoâng kòp thôøi. Trong moät vaøi tröôøng hôïp raát hieám gaëp, beänh coù theå daãn ñeán töû vong cho duø ñaõ ñöôïc ñieàu trò töùc thôøi.

6. VIEÂM NAÕO (ENCEPHALITIS) Vieâm naõo laø beänh hieám gaëp, coù theå gaây ra do baát cöù tröôøng hôïp nhieãm virus naøo. Vì nhöõng nguyeân nhaân naøo

TÌM HIEÅU CAÙC BEÄNH THÖÔØNG GAËP

297

ñoù chöa ñöôïc bieát roõ, virus lan truyeàn töø nhöõng nôi khaùc trong cô theå theo ñöôøng maùu ñeán naõo vaø gaây beänh. Beänh coù theå qua ñi raát nheï vaø khoâng gaây ra nguy haïi gì, nhöng cuõng coù theå cöïc kyø nghieâm troïng ñeán möùc coù theå gaây töû vong. Nguyeân nhaân

Vôùi treû sô sinh, virus Herpes simplex (loaïi virus gaây muïn roäp treân moâi) laø nguyeân nhaân gaây vieâm naõo thöôøng gaëp nhaát. Tuy hieám gaëp hôn, nhöng vieâm naõo cuõng coù theå xaûy ra theo sau caùc beänh nhö sôûi, rubella hay thuûy ñaäu. Hieám hoi hôn nöõa laø nhöõng tröôøng hôïp virus soáng trong caùc loaïi thuoác chuûng ngöøa (chaúng haïn nhö thuoác chuûng ngöøa beänh sôûi) gaây ra vieâm naõo. Trieäu chöùng

Vôùi caùc tröôøng hôïp nheï, trieäu chöùng haàu nhö raát khoù nhaän ra. Chaúng haïn nhö, vieâm naõo do virus beänh thuûy ñaäu coù theå chæ laøm cho ngöôøi beänh coù caûm giaùc laâng laâng khoâng vöõng khi böôùc ñi trong voøng vaøi ba ngaøy. Vôùi caùc tröôøng hôïp nghieâm troïng hôn, trieäu chöùng quan troïng nhaát laø traïng thaùi lô mô khaùc thöôøng phaùt trieån ngaøy caøng naëng hôn, coù theå daãn ñeán hoân meâ. Ngoaøi ra coøn coù theå coù:    

Soát. Böùt röùt khoù chòu. Noân möûa. Hoa maét (nhìn hình aûnh thaáy moät hoùa nhieàu) hoaëc laùc maét raát roõ (ñoàng töû leäch sang beân).

298

BEÄNH TREÛ EM

 Tay chaân ruõ röôïi.  Co giaät. Khi naøo caàn ñeán baùc só?

Ñöa treû ñeán baùc só ngay neáu phaùt hieän coù traïng thaùi lô mô khaùc thöôøng, hoaëc khi treû soát coù keøm theo baát kyø 2 trong soá caùc trieäu chöùng vöøa keå treân. Baùc só coù theå seõ laøm gì?

Vieäc chaån ñoaùn seõ döïa vaøo caùc trieäu chöùng keát hôïp vôùi keát quaû scan hình aûnh naõo. Trong nhöõng giai ñoaïn ban ñaàu cuûa beänh, keát quaû xeùt nghieäm coù theå khoâng cho thaáy ñöôïc gì, ngay caû trong nhöõng tröôøng hôïp sau ñoù treû thöïc söï phaùt trieån vieâm naõo. Vieäc choïc huùt tuûy soáng coù theå caàn ñöôïc thöïc hieän ñeå chaån ñoaùn loaïi tröø vieâm maøng naõo do vi khuaån. Vieäc ñieàu trò coù theå seõ duøng thuoác khaùng virus acyclovir ñeå dieät virus Herpes simplex. Neáu laø caùc chuûng virus khaùc thì hieän nay chöa coù thuoác ñaëc trò. Neáu treû khoù thôû, coù theå seõ phaûi duøng ñeán maùy giuùp thôû. Tieân löôïng

Tuøy thuoäc vaøo loaïi virus gaây beänh vaø möùc ñoä nghieâm troïng cuûa caùc trieäu chöùng. Phaàn lôùn beänh nhi hoài phuïc hoaøn toaøn. Trong moät soá ít tröôøng hôïp, coù toån thöông vónh vieãn ôû naõo, thöôøng gaây lieät moät tay hay moät chaân, keùm khaû naêng hoïc hoûi, roái loaïn haønh vi hoaëc ñoäng kinh. Beänh coù theå daãn ñeán töû vong, nhöng khaû naêng naøy raát hieám xaûy ra.