benhtre02

TÌM HIEÅU CAÙC BEÄNH THÖÔØNG GAËP

299

7. DÒ TAÄT OÁNG THAÀN KINH (NEURAL TUBE DEFECT) OÁng thaàn kinh laø phaàn trong thai nhi maø veà sau seõ phaùt trieån thaønh naõo vaø tuûy soáng cuõng nhö phaàn sau cuûa xöông soï vaø caùc ñoát soáng. Neáu quaù trình phaùt trieån khoâng dieãn ra bình thöôøng, treû coù theå seõ ñöôïc sinh ra vôùi nhöõng dò taät ôû baát kyø phaàn naøo trong soá nhöõng phaàn naøy. Dò taät thöôøng gaëp nhaát laø coät soáng cheû ñoâi, coù theå taùc ñoäng ñeán moät hoaëc nhieàu ñoát soáng.

Tuûy soáng, naõo vaø maøng naõo coù theå bò loä ra ôû möùc ñoä nhieàu hay ít khaùc nhau, laøm cho chuùng deã bò toån thöông hoaëc nhieãm khuaån. Dò taät coù theå raát nheï ñeán möùc chæ ñöôïc nhìn thaáy nhö moät loã nhoû, nhöng cuõng coù theå laø raát lôùn thaønh moät khoái söng to chöùa ñaày dòch tuûy ñöôïc bao quanh bôûi moät lôùp maøng moûng hoaëc moät lôùp da.

Trieäu chöùng

Caùc trieäu chöùng, neáu coù, tuøy thuoäc vaøo nhöõng möùc ñoä khaùc nhau cuûa dò taät oáng thaàn kinh vaø coù theå bao goàm nhöõng bieåu hieän sau ñaây:  Chaân yeáu hoaëc lieät chaân.  Chaân coù dò daïng.  Khoâng coù khaû naêng kieåm soaùt ñaïi tieän, tieåu tieän hoaëc caû hai.  Maát caûm giaùc, khoâng nhaïy caûm vôùi caûm giaùc ñau ôû da.  Trong moät soá tröôøng hôïp coù theå coù traøn dòch naõo.  Ñoâi khi coù theå keùm khaû naêng hoïc hoûi.

300

BEÄNH TREÛ EM

Laøm theá naøo ñeå phoøng ngöøa?

Moãi naêm rieâng taïi Hoa Kyø coù khoaûng 2.500 treû em sinh ra vôùi dò taät oáng thaàn kinh. Nhöõng nguyeân nhaân gaây ra dò taät vaãn coøn chöa ñöôïc bieát. Tuy nhieân, nguy cô maéc phaûi dò taät naøy ñaõ ñöôïc chöùng minh laø seõ giaûm ñi ñaùng keå – khoaûng 75% – neáu ngöôøi meï duøng moät löôïng nhoû acid folic moãi ngaøy trong moät thaùng tröôùc khi coù thai vaø trong thaùng ñaàu tieân cuûa thai kyø. Moät cuoäc nghieân cöùu tieán haønh vaøo naêm 1996 cho thaáy laø caùc phuï nöõ beùo phì coù nguy cô sinh con maéc phaûi dò taät oáng thaàn kinh cao gaáp ñoâi nhöõng ngöôøi bình thöôøng.

Trong giai ñoaïn ñaàu cuûa thai kyø, caùc phöông phaùp kieåm tra nhö xeùt nghieäm maùu, sieâu aâm toång quaùt... thöôøng coù theå giuùp phaùt hieän sôùm dò taät. Trong tröôøng hôïp naøy, cha meï ñöùa beù coù theå thaáy tröôùc ñöôïc möùc ñoä nghieâm troïng cuûa dò taät vaø töï quyeát ñònh vieäc coù neân ñeå cho ñöùa beù ra ñôøi hay khoâng.

Baùc só coù theå seõ laøm gì?

Treû bò dò taät ôû möùc ñoä nheï coù theå khoâng boäc loä trieäu chöùng gì vaø cuõng khoâng caàn ñieàu trò. Tuy nhieân, nhöõng tröôøng hôïp nghieâm troïng coù theå phaûi caàn ñeán söï can thieäp baèng phaãu thuaät, chaúng haïn nhö khi coù traøn dòch naõo. Baùc só coù theå caàn phaûi ñöa moät oáng nhoû vaøo trong naõo ñeå huùt chaát loûng ra. Neáu khoâng can thieäp kòp thôøi, treû coù theå seõ bò thöông toån khoâng hoài phuïc. Maëc duø coù theå ñöôïc cöùu soáng, nhöng treû coù theå phaûi caàn ñeán vaät lyù trò lieäu vaø phaûi soáng vôùi dò taät suoát ñôøi.

8. BAÏI NAÕO (CEREBRAL PALSY) Baïi naõo laø thuaät ngöõ chæ chung cho nhöõng tröôøng hôïp baát bình thöôøng trong khaû naêng cöû ñoäng tay chaân hoaëc

TÌM HIEÅU CAÙC BEÄNH THÖÔØNG GAËP

301

thaân theå. Baïi naõo laø do söï toån thöông naõo vaøo giai ñoaïn cuoái thai kyø, vaøo luùc sinh ra, trong giai ñoaïn sô sinh hoaëc trong nhöõng naêm ñaàu ñôøi. Nhöng thöôøng gaëp nhaát laø thöông toån xaûy ra tröôùc khi sinh. Baïi naõo thöôøng thaáy ôû nhöõng treû em sinh thieáu thaùng vôùi troïng löôïng döôùi 1,5 kilogram.

Trieäu chöùng

Baïi naõo coù theå khoâng ñöôïc nhaän ra cho ñeán khi treû ñaõ ñöôïc nhieàu thaùng tuoåi. Nhöõng daáu hieäu sôùm nhaát thöôøng laø: Tay hoaëc chaân cöùng ñôø khi ñöôïc beá leân.

Khoâng muoán söû duïng moät baøn tay hay caùnh tay.

Khoù khaên trong aên uoáng.

Chaäm bieát ngoài, thöôøng laø khoâng ngoài ñöôïc tröôùc khi ñuû moät naêm tuoåi. ÔÛ moät soá treû, coù theå coù cöùng cô ôû tay hoaëc chaân, laøm cho nhöõng cöû ñoäng bình thöôøng trôû neân raát khoù khaên.

Hieän töôïng naøy thöôøng baét ñaàu vaøo luùc treû ñöôïc 6 thaùng tuoåi trôû ñi. Moät soá treû khaùc coù bieåu hieän vaën veïo thaân hình moät caùch baát thöôøng vaø ngoaøi yù muoán.    

Nhieàu treû em bò baïi naõo gaëp khoù khaên trong vieäc hoïc taäp. Moät soá treû coøn coù theå bò ñoäng kinh vaø caùc vaán ñeà veà thính löïc, thò löïc. Gaëp khoù khaên trong vieäc hoïc noùi laø hieän töôïng thöôøng gaëp, do raát nhieàu nguyeân nhaân, trong ñoù coù vieäc nghe keùm neân khoâng theå laäp laïi ñuùng töø ñaõ nghe, khaû naêng tieáp thu hoïc hoûi chaäm, vaø söï phoái hôïp khoâng toát caùc cô lieân quan ñeán söï phaùt aâm. Nhöõng vaán ñeà baát thöôøng trong caùch öùng xöû cuûa treû thöôøng laø keát quaû cuûa söï thaát voïng vì nhöõng naêng löïc keùm coûi cuûa töï thaân,

302

BEÄNH TREÛ EM

hoaëc do aùp löïc caêng thaúng cuûa gia ñình, hoaëc cuõng coù theå do chính söï thöông toån cuûa naõo gaây ra.

Khi naøo caàn ñeán baùc só?

Neáu baïn thaáy lo laéng veà söï phaùt trieån khoâng bình thöôøng naøo ñoù cuûa treû, neân ñöa treû ñeán baùc só ñeå xaùc ñònh Baùc só coù theå seõ laøm gì?

Caùc xeùt nghieäm vaø vieäc scan hình aûnh naõo coù theå seõ ñöôïc thöïc hieän ñeå ñöa ra chaån ñoaùn chính xaùc veà caùc vaán ñeà baát thöôøng cuûa treû. Tuøy thuoäc vaøo nhöõng khieám khuyeát cuûa treû, vieäc ñieàu trò coù theå seõ phaûi vaän duïng caùc phöông phaùp taâm lyù hoaëc vaät lyù trò lieäu. Trong moät soá tröôøng hôïp, nhöõng khuyeát taät do söï co cöùng cuûa caùc cô coù theå caàn phaûi ñöôïc can thieäp baèng phaãu thuaät.

Tieân löôïng

Baïi naõo tuy khoâng theå chöõa khoûi, nhöng vôùi söï kieân nhaãn vaø taïo ra nhöõng kích thích ñuùng höôùng cho treû, vaán ñeà seõ coù theå tieán trieån toát hôn. Treû bò ôû daïng nheï thöôøng vaãn coù khaû naêng ñeán tröôøng nhö bình thöôøng, nhöng nhöõng treû bò baïi naõo nghieâm troïng caàn phaûi ñöôïc giaùo duïc trong moâi tröôøng ñaëc bieät.

9. HOÄI CHÖÙNG SUY NHÖÔÏC (CHRONIC FATIGUE SYNDROM) Tình traïng roái loaïn bao goàm moät loaït caùc trieäu chöùng khaùc nhau, trong ñoù quan troïng nhaát laø söï meät moûi nghieâm troïng keùo daøi nhieàu thaùng hoaëc thaäm chí nhieàu naêm. Vì nhöõng nguyeân nhaân chöa ñöôïc bieát, moät caên beänh do

TÌM HIEÅU CAÙC BEÄNH THÖÔØNG GAËP

303

virus gaây ra coù theå laø khôûi ñaàu cuûa hoäi chöùng naøy. Ñoâi khi, caùc trieäu chöùng cuõng gaây ra do söï suy nhöôïc keùo daøi khoâng ñöôïc nhaän bieát.

Trieäu chöùng

Caùc trieäu chöùng thöôøng gaëp laø:  Meät moûi nhieàu, khieán cho treû thöùc daäy vaø ra khoûi giöôøng nguû muoän hôn thöôøng leä.  Caûm giaùc ruõ röôïi, yeáu ôùt nôi tay chaân.  Ñau ñaàu, ñau buïng vaø ñau cô baép ôû tay chaân.  Bieáng aên, löôøi tham gia caùc hoaït ñoäng taäp theå.  Meät nhoaøi ngay sau moãi laàn phaûi noã löïc veà theå chaát hoaëc tinh thaàn.  Khoù taäp trung söï chuù yù vaøo baát cöù vieäc gì. Ñoâi khi, tröôùc hoäi chöùng suy nhöôïc coù theå laø moät laàn ñau hoïng hay moät beänh nhieãm virus khaùc, chaúng haïn nhö taêng baïch caàu ñôn nhaân, nhöng khoâng phaûi bao giôø cuõng vaäy.

Khi naøo caàn ñeán baùc só?

Sau moät laàn beänh nghieâm troïng, treû coù theå meät moûi keùo daøi khoaûng moät hai tuaàn. Ñieàu ñoù hoaøn toaøn bình thöôøng. Neáu traïng thaùi moûi meät keùo daøi hôn moät thaùng, neân ñöa treû ñeán baùc só.

Baùc só coù theå seõ laøm gì?

Chaån ñoaùn chuû yeáu laø loaïi tröø caùc nguyeân nhaân gaây suy yeáu theå löïc, coù theå caàn xeùt nghieäm maùu ñeå xaùc ñònh baát cöù daáu hieäu beänh taät naøo khaùc.

Trong haàu heát caùc tröôøng hôïp, kieåm tra toång quaùt vaø

304

BEÄNH TREÛ EM

caùc xeùt nghieäm thöôøng khoâng phaùt hieän baát cöù daáu hieäu baát thöôøng naøo, nhöng raát thöôøng gaëp nhöõng tröôøng hôïp treû vöøa traûi qua hoaëc ñang coù moät beänh nhieãm virus naøo ñoù.

Gia ñình coù theå laøm gì?

Khoâng coù bieän phaùp ñieàu trò cuï theå naøo. Vì theá, söï chaêm soùc theo doõi cuûa gia ñình laø cöïc kyø quan troïng. Neáu treû ñaõ nghæ hoïc khaù laâu, caàn saép xeáp moät thôøi bieåu ñaëc bieät ñeå treû daàn daàn trôû laïi vôùi hoïc taäp maø khoâng phaûi thay ñoåi quaù ñoät ngoät. Neân trao ñoåi vôùi nhaø tröôøng vaø thaày coâ giaùo phuï traùch ñeå tìm xem coù baát cöù nguyeân nhaân naøo gaây caêng thaúng lo laéng cho treû hay khoâng.

Tieân löôïng

Moät khi treû coù theå trôû laïi ñi hoïc bình thöôøng, coù theå xem laø beänh ñaõ thuyeân giaûm. Tuy nhieân, neáu coù nhöõng ñôït suy nhöôïc trôû laïi nhieàu laàn, coù theå phaûi caàn ñeán moät chuyeân gia taâm lyù trò lieäu hoaëc taâm thaàn hoïc.

X. CAÙC VAÁN ÑEÀ VEÀ CAÛM XUÙC VAØ ÖÙNG XÖÛ Khi moät ñöùa treû coù daáu hieäu öùng xöû khaùc thöôøng, vaán ñeà caàn thieát ñoái vôùi cha meï laø phaûi bieát ñöôïc lieäu ñieàu ñoù coù khaû naêng keùo daøi hay chæ taïm thôøi. Treû con thöôøng coù khaû naêng loaïi boû daàn nhöõng thoùi quen khoâng toát, nhöng moät soá vaán ñeà coù theå phaûi caàn ñeán söï trôï giuùp thích hôïp.

Tham khaûo yù kieán baùc só kòp thôøi coù theå giuùp giaûm nheï nhöõng lo laéng khoâng caàn thieát vaø ñoâi khi mang laïi nhöõng bieän phaùp giuùp ñôõ kòp thôøi, thích hôïp ñeå giuùp treû phaùt trieån bình thöôøng.

TÌM HIEÅU CAÙC BEÄNH THÖÔØNG GAËP

305

1. LO LAÉNG VAØ SÔÏ HAÕI Taát caû treû em ñeàu phaûi traûi qua caûm giaùc lo laéng vaø sôï haõi vaøo nhöõng luùc naøo ñoù. ÔÛ möùc ñoä thoâng thöôøng, khoâng coù gì phaûi quan taâm ñeán nhöõng caûm xuùc naøy, chaúng haïn nhö moät ñöùa treû coù theå khoùc theùt leân moät luùc khi bò taùch rôøi khoûi cha hoaëc meï. Nhöõng nguyeân nhaân laøm treû sôï haõi trong moät thôøi gian ngaén nhö boùng toái, thuù vaät, saám chôùp... cuõng laø thoâng thöôøng. Tuy nhieân, caûm xuùc lo laéng vaø sôï haõi cuûa treû caàn ñöôïc quan taâm giaûi quyeát khi noù keùo daøi trong nhieàu thaùng, hoaëc quaù nghieâm troïng ñeán möùc trôû thaønh moät noãi aùm aûnh, hoaëc gaây roái loaïn neáp soáng bình thöôøng cuûa treû.

Nhöõng daáu hieäu sau ñaây coù theå cho thaáy laø treû ñang coù taâm traïng lo laéng hoaëc sôï haõi ñeán möùc caàn ñöôïc quan taâm giaûi quyeát:  Khoùc dai daúng, keùo daøi moät caùch khaùc thöôøng.  Böùt röùt khoù chòu, deã daøng trôû neân caùu gaét hoaëc giaän döõ.  Bieáng aên vaø nguû khoâng ngon giaác, thöôøng thöùc giaác nhieàu laàn trong ñeâm.  Ñaùi daàm vaø æa soùn.  Thöôøng xuyeân coù nhöõng côn ñau buïng, ñau ñaàu hoaëc ñau nhöùc ôû tay chaân, khôùp xöông maø hoaøn toaøn khoâng tìm thaáy nguyeân nhaân beänh lyù.

Lo laéng hoaëc sôï haõi thöôøng xuaát phaùt töø taâm traïng baát an. Coù theå coù nhöõng nguyeân nhaân cuï theå daãn ñeán taâm traïng naøy, chaúng haïn nhö bò taùch rôøi khoûi cha meï, gaëp vaán ñeà ôû tröôøng hoïc hoaëc trong gia ñình, hoaëc nhöõng vaán ñeà khoù giaûi quyeát vôùi baïn beø.

306

BEÄNH TREÛ EM

Nhöng söï lo laéng hay sôï haõi cuûa treû cuõng coù theå xuaát phaùt töø ngöôøi khaùc theo cô cheá baét chöôùc. Chaúng haïn nhö moät ngöôøi meï raát sôï chuoät coù theå laø nguyeân nhaân laøm cho treû sôï chuoät.

Vôùi nhöõng treû ñaõ lôùn, troø chuyeän vaø giaûi thích coù theå giuùp giaûi toûa nhöõng lo laéng hoaëc sôï haõi cuûa chuùng. Neáu coù nhöõng nguyeân nhaân cuï theå, haõy giuùp treû giaûi quyeát nhöõng nguyeân nhaân aáy.

Vieäc la maéng hoaëc toû ra giaän döõ vôùi treû thöôøng khoâng coù taùc duïng toát maø chæ laøm cho vaán ñeà caøng nghieâm troïng hôn, vì treû seõ coù khuynh höôùng che giaáu taâm traïng lo laéng hoaëc sôï haõi cuûa mình vaø taïo ra moät söï aån öùc taâm lyù raát coù haïi. Caùch toát nhaát laø coù thaùi ñoä bình thaûn vaø luoân traán an treû, laéng nghe vaø chia seû vôùi nhöõng gì treû ñang lo laéng.

Coá gaéng giuùp treû ñaït ñöôïc söï töï tin trong vieäc ñoái maët vôùi nhöõng nguyeân nhaân gaây sôï haõi cho treû.

Nhöõng lo laéng hoaëc sôï haõi cuûa treû thöôøng raát ít khi keùo daøi hôn vaøi thaùng. Tuy nhieân, möùc ñoä nghieâm troïng cuûa vaán ñeà coù theå ñeå laïi nhöõng aûnh höôûng laâu daøi veà sau cho treû.

2. TÖÏ KYÛ (AUTISM) Tình traïng taâm lyù baát thöôøng naøy aûnh höôûng ñeán khaû naêng cuûa treû trong vieäc giao tieáp vôùi ngöôøi khaùc, thöôøng ñöôïc nhaän ra vaøo khi treû ñöôïc khoaûng 3 tuoåi, coù khuynh höôùng xuaát hieän ôû caùc beù trai nhieàu hôn beù gaùi. Nguyeân nhaân daãn ñeán tình traïng baát oån taâm lyù naøy vaãn chöa ñöôïc bieát, nhöng döôøng nhö coù aûnh höôûng cuûa caùc gen di truyeàn. Hoäi chöùng Asperger ñoâi khi ñöôïc xem laø daïng nheï nhaát cuûa töï kyû, khoâng coù aûnh höôûng gì ñeán trí thoâng minh cuûa treû.

TÌM HIEÅU CAÙC BEÄNH THÖÔØNG GAËP

307

Töï kyû coù nhieàu möùc ñoä khaùc nhau, nhöng coù chung moät soá bieåu hieän thöôøng gaëp nhö sau:  Khoâng theå nhìn thaúng vaøo maét ngöôøi khaùc khi giao tieáp hoaëc duøng tay chæ vaøo vaät theå ñeå loâi cuoán söï chuù yù cuûa ngöôøi khaùc.  Thích thöïc hieän nhöõng haønh vi ñôn ñieäu, laäp laïi, chaúng haïn nhö nhòp tay giôø laâu hoaëc ñaåy tôùi ñaåy lui maõi moät moùn ñoà chôi...  Chaäm bieát noùi vaø keùm khaû naêng phaùt trieån giao tieáp baèng ngoân ngöõ.  Toû ra khoâng quan taâm ñeán ngöôøi khaùc.  Thích nhöõng hoaït ñoäng ñôn ñoäc, rieâng leû.  Khoâng höùng thuù vôùi caùc troø chôi coù tính saùng taïo.  Khoâng thích, thaäm chí thöôøng phaûn ñoái söï thay ñoåi nhöõng gì ñaõ quen thuoäc.  Keùm khaû naêng hoïc hoûi.

Caùc bieåu hieän quan troïng nhaát caàn ñöa treû ñeán baùc só laø khi treû coù baát thöôøng trong vieäc phaùt trieån khaû naêng giao tieáp baèng ngoân ngöõ, khaû naêng hoïc hoûi ôû nhaø tröôøng quaù keùm, hoaëc coù veû nhö raát khoù khaên trong vieäc tieáp xuùc vôùi ngöôøi khaùc.

Hieän khoâng coù phöông phaùp ñieàu trò naøo ñoái vôùi tình traïng roái loaïn taâm lyù ñaëc bieät naøy cuûa treû. Nhöõng treû bò töï kyû ôû möùc ñoä naëng coù theå phaûi ñi hoïc ôû nhöõng tröôøng hoïc daønh rieâng cho treû chaäm phaùt trieån. Chæ moät soá ít coù khaû naêng ñi hoïc bình thöôøng nhöng caàn coù nhöõng söï naâng ñôõ, trôï giuùp ñaëc bieät. Söï quan taâm gaàn guõi nhieàu hôn cuûa gia ñình coù theå xem laø giaûi phaùp tích cöïc nhaát.

Treû em bò töï kyû neáu nhaän ñöôïc söï chaêm soùc toát coù theå

308

BEÄNH TREÛ EM

seõ daàn daàn phaùt trieån toát hôn. Tuy nhieân, chæ moät soá raát ít coù khaû naêng phaùt trieån ñeå soáng töï laäp sau naøy, coøn ña soá vaãn tieáp tuïc caàn ñeán söï chaêm soùc cuûa gia ñình ngay caû khi ñaõ tröôûng thaønh.

3. NHÖÕNG THOÙI QUEN CUÛA TREÛ Coù nhieàu thoùi quen quaù phoå bieán ôû treû em ñeán noãi chuùng ta neân xem ñoù laø bình thöôøng. Thaät ra, nhöõng thoùi quen coù theå giuùp treû caûm thaáy deã chòu hôn nhöõng khi coù chuyeän lo laéng caêng thaúng, hoaëc cuõng coù theå laø caùch ñeå treû baøy toû nhöõng caûm xuùc nhö giaän döõ, thaát voïng hay buoàn chaùn... Nhöõng thoùi quen thöôøng gaëp nhaát ôû treû em laø muùt tay, caén moùng tay, ñaäp ñaàu, nín thôû... Noùi chung thì nhöõng thoùi quen cuûa treû thöôøng khoâng coù haïi. a. MUÙT TAY

Laø thoùi quen cho ngoùn tay caùi vaøo mieäng ñeå muùt, thöôøng gaëp ôû khoaûng moät nöûa soá treû em döôùi 3 tuoåi. Khi treû coøn nhoû, muùt tay chæ ñôn thuaàn laø moät thoùi quen ñöôïc hình thaønh trong giai ñoaïn buù meï. Nhöng ôû treû lôùn hôn, muùt tay coù theå laø caùch ñeå treû giaûm bôùt söï lo laéng, caêng thaúng, buoàn chaùn hoaëc khoù chòu. Treû thöôøng giöõ thoùi quen muùt tay cho ñeán naêm 3 tuoåi, vaø ñieàu ñoù laø voâ haïi. Tuy nhieân, ôû moät soá treû khaùc thoùi quen naøy coù theå ñöôïc duy trì cho ñeán naêm 6 hoaëc 7 tuoåi. Trong nhöõng tröôøng hôïp naøy, neân taùc ñoäng ñeå treû töø boû muùt tay. Söï khuyeân nhuû hoaëc khen thöôûng thöôøng coù taùc duïng toát. b. CAÉN MOÙNG TAY

Khoaûng moät phaàn ba treû em coù thoùi quen caén moùng tay. Thoùi quen naøy thöôøng xuaát hieän vaøo nhöõng naêm treû

TÌM HIEÅU CAÙC BEÄNH THÖÔØNG GAËP

309

baét ñaàu ñi hoïc vaø keùo daøi maõi cho ñeán khi treû lôùn leân.

Caén moùng tay thöôøng xuyeân coù theå laøm cho moùng tay khoâng moïc ra ñöôïc vaø gaây ñau. Treû thöôøng coù theå töø boû thoùi quen naøy neáu bò cheâ traùch. Treû lôùn hôn thöôøng coù theå khuyeán khích vieäc töø boû caén moùng tay baèng vieäc thöôûng cho treû moät caùi duõa hoaëc caùi baám moùng tay ñeïp. c. ÑAÄP ÑAÀU

Moät soá treû taäp thaønh thoùi quen ñaäp ñaàu vaøo vaät cöùng naøo ñoù moãi khi coù chuyeän khoâng haøi loøng, töùc giaän hay buoàn chaùn. Thoùi quen naøy chæ hình thaønh ôû moät soá ít treû vaøo khoaûng 2 hoaëc 3 tuoåi, vaø thöôøng maát ñi vaøo naêm ñöôïc 4 tuoåi. Maëc duø coù veû raát ñaùng sôï, nhöng hieám khi ñieàu naøy thöïc söï gaây haïi cho treû. Caùch ñoái phoù toát nhaát laø phôùt lôø ñi haønh vi naøy cuûa treû. Khi thaáy phaûn öùng cuûa mình khoâng mang laïi hieäu quaû, treû thöôøng seõ sôùm töø boû. d. NÍN THÔÛ

Moät soá ít treû em khoaûng 2 hoaëc 3 tuoåi coù thoùi quen nín thôû, moãi laàn coù theå keùo daøi leân ñeán 30 giaây. Raát hieám khi, nhöng treû cuõng coù khi ngaát ñi do haäu quaû cuûa vieäc nín thôû.

Treû thöôøng nín thôû khi bò ñau, khi coù vieäc khoâng haøi loøng, hoaëc ñoâi khi duøng vieäc nín thôû nhö moät phöông caùch ñeå phaûn ñoái hoaëc yeâu saùch ñieàu gì vôùi cha meï. Caùch ñoái phoù toát nhaát thöôøng vaãn laø phôùt lôø ñi, laøm ra veû nhö hoaøn toaøn khoâng chuù yù ñeán. Treû thöôøng seõ töø boû thoùi quen naøy khoaûng vaøo naêm 4 tuoåi.

4. CAÙC VAÁN ÑEÀ VEÀ GIAÁC NGUÛ Treû em döôùi 5 tuoåi laø ñoä tuoåi thöôøng gaëp nhieàu baát oån veà giaác nguû, maëc duø vaán ñeà ñoâi khi cuõng coù theå xaûy ra

310

BEÄNH TREÛ EM

vôùi nhöõng treû lôùn hôn. Nhöõng vaán ñeà ñöôïc ñeà caäp döôùi ñaây thöôøng chæ laø taïm thôøi. Raát hieám khi, nhöng chuùng cuõng coù theå laø daáu hieäu cuûa söï lo laéng caêng thaúng, hoaëc hieám gaëp hôn nöõa khi chuùng laø bieåu hieän cuûa moät baát oån nghieâm troïng trong khaû naêng öùng xöû cuûa treû. a. TREÛ KHOÂNG NGUÛ TRONG ÑEÂM

Thöôøng thì khi treû ñöôïc 1 tuoåi ñaõ baét ñaàu nguû suoát ñeâm khoâng thöùc giaác. Neáu treû lôùn hôn 1 tuoåi khoâng chòu nguû ñuùng giôø hoaëc thöùc giaác trong ñeâm, baïn caàn chuù yù ñeå tìm ra nguyeân nhaân. Nhöõng nguyeân nhaân thöôøng gaëp nhaát laø do khoâng cho treû ñi nguû ñeàu ñaën vaøo moät giôø nhaát ñònh, hoaëc eùp treû ñi nguû quaù sôùm. Moät soá treû cuõng coù theå sôï boùng toái.

Xaùc ñònh moät giôø ñi nguû thích hôïp vaø toû ra hôi nghieâm khaéc trong vieäc buoäc treû luoân ñi nguû ñuùng giôø. Neáu treû sôï boùng toái, thay ñeøn nguû saùng hôn coù theå laø giaûi phaùp höõu hieäu. Treû lôùn tuoåi hôn coù theå ñaùp öùng toát vôùi söï khen thöôûng thích hôïp moãi laàn treû ñi nguû ngoan.

Neáu söï maát nguû trong ñeâm cuûa treû coù möùc ñoä nghieâm troïng hoaëc keùo daøi, caàn theo doõi chaët cheõ giôø nguû trong ngaøy cuûa treû. So saùnh vôùi nhöõng thôøi gian nguû thích hôïp caàn thay ñoåi vaø baét ñaàu thay ñoåi daàn daàn giôø nguû cuûa treû ñeå thieát laäp moät thoùi quen môùi. Neáu baïn ñuû kieân nhaãn, phöông phaùp naøy thöôøng seõ coù hieäu quaû trong voøng vaøi tuaàn leã. b. AÙC MOÄNG

Nhöõng giaác mô gaây khieáp sôï thöôøng xuaát hieän ôû nhoùm treû 5 hoaëc 6 tuoåi. Thöôøng thì aùc moäng sinh ra do nhöõng caûm xuùc kinh haõi hoaëc ñaùng sôï maø treû ñaõ traûi qua, chaúng

TÌM HIEÅU CAÙC BEÄNH THÖÔØNG GAËP

311

haïn moät ñoaïn phim kinh hoaøng. Ñoâi khi, aùc moäng laø bieåu hieän cuûa moät taâm traïng lo laéng caêng thaúng.

Khi treû thöùc giaác trong ñeâm vì aùc moäng, traán an treû cho ñeán khi treû coù theå nguû laïi. Trong moät soá tröôøng hôïp, choïn loïc thích hôïp caùc chöông trình ti-vi hoaëc phim aûnh maø treû xem coù theå giuùp haïn cheá aùc moäng. Ñeå troáng cöûa phoøng nguû hoaëc taêng theâm aùnh saùng ñeøn nguû ñoâi khi cuõng coù hieäu quaû. Trong moät soá tröôøng hôïp, noùi chuyeän vôùi treû veà nhöõng côn aùc moäng coù theå mang laïi keát quaû toát.

Neáu tình traïng keùo daøi dai daúng, neân ñöa treû ñeán baùc só.

Vaán ñeà thöôøng töï noù giaûm ñi khi treû ñöôïc 6 tuoåi trôû leân. Tuy nhieân, ngay caû nhöõng ngöôøi tröôûng thaønh thænh thoaûng cuõng vaãn coù nhöõng côn aùc moäng. c. GIAÄT MÌNH TRONG ÑEÂM

Treû em töø 4 ñeán 7 tuoåi laø nhoùm treû thöôøng bò aûnh höôûng nhieàu nhaát bôûi nhöõng côn giaät mình coù veû nhö voâ côù trong ñeâm. Côn giaät mình thöôøng xaûy ra vaøo khoaûng 2 giôø sau khi treû baét ñaàu nguû. Khi côn giaät mình xaûy ra, treû coù veû nhö thöùc giaác vaø hoát hoaûng, raát coù theå seõ keâu la hoaëc khoùc theùt leân... Tuy nhieân, trong thöïc teá thì treû khoâng ôû trong traïng thaùi tænh nguû vaø thaäm chí luùc naøy raát khoù laøm cho treû thöùc giaác. Treû thöôøng khoâng ñaùp öùng vôùi söï voã veà, traán an cuûa ngöôøi lôùn.

Neáu côn giaät mình xaûy ra khaù thöôøng xuyeân, baïn coù theå goïi treû daäy tröôùc thôøi ñieåm maø côn giaät mình ñöôïc döï ñoaùn laø saép xaûy ra. Khi côn giaät mình ñaõ xaûy ra, ñieàu duy nhaát coù theå laøm laø ôû beân caïnh treû ñeå treû yeân taâm khi tænh daäy.

Haàu heát moïi ñöùa treû thænh thoaûng ñeàu coù moät vaøi côn

312

BEÄNH TREÛ EM

giaät mình. Nhöng neáu côn giaät mình xaûy ra thöôøng xuyeân ñeán möùc nhieàu hôn 2 laàn moät tuaàn, neân ñöa treû ñeán baùc só ñeå tìm hieåu nhöõng nguyeân nhaân tieàm aån. Vieäc ñieàu trò coù theå duøng ñeán thuoác nguû trong voøng vaøi tuaàn ñeå giuùp treû nguû saâu. Thöôøng thì moïi vieäc seõ qua ñi khi treû lôùn leân. d. MOÄNG DU (SLEEPWALKING)

Thöôøng gaëp nhaát ôû treû töø 6 ñeán 12 tuoåi. Moäng du laø tình traïng treû rôøi khoûi giöôøng trong traïng thaùi nguû meâ, ñi quanh ñaâu ñoù khoaûng vaøi phuùt vaø cuoái cuøng tìm ñöôøng trôû veà giöôøng nguû.

Baïn khoâng caàn phaûi laøm gì khaùc ngoaøi vieäc theo doõi saùt ñeå ñaûm baûo treû ñöôïc an toaøn. Ñöøng coá gaéng ñaùnh thöùc treû daäy, nhöng coù theå nheï nhaøng naém tay daét treû trôû laïi giöôøng.

Moäng du thænh thoaûng xaûy ra ôû moät soá treû em vaø laø tình traïng khoâng ñaùng lo ngaïi. Haàu heát treû bò moäng du seõ chaám döùt tình traïng naøy khi ñeán tuoåi daäy thì. Tuy nhieân, trong moät soá ít tröôøng hôïp treû coù theå tieáp tuïc bò moäng du cho ñeán khi lôùn leân hoaëc thaäm chí laø suoát ñôøi.

5. ÆA SOÙN Haàu heát treû em bieát töï chuû trong vieäc ñi tieâu, ñi tieåu ñuùng choã vaøo khoaûng 3 tuoåi. Tuy nhieân, thænh thoaûng coù moät vaøi laàn “ñoät bieán” sau ñoä tuoåi naøy cuõng laø chuyeän bình thöôøng khoâng ñaùng lo ngaïi. Nhöõng tröôøng hôïp æa soùn coù nghóa laø treû khoâng kieåm soaùt ñöôïc vieäc ñi phaân ra, vaø do ñoù soùn ra moät ít phaân trong quaàn. Neáu æa soùn keùo daøi hoaëc xuaát hieän sau khi treû ñaõ taäp thaønh thoùi quen toát trong vieäc ñi tieâu coù theå laø daáu hieäu cuûa moät vaán ñeà baát oån.

TÌM HIEÅU CAÙC BEÄNH THÖÔØNG GAËP

313

Æa soùn coù theå laø keát quaû cuûa chöùng taùo boùn keùo daøi.

Phaân cöùng khoâng theå ra ñöôïc, vaø phaân loûng töï noù thoaùt ra moät ít. Ñoâi khi, moät soá beänh khaùc cuõng gaây ra æa soùn do coù trieäu chöùng tieâu chaûy. Moät soá nguyeân nhaân khaùc coù theå laø do phaùt trieån chaäm khaû naêng töï cheá trong vieäc ñi tieâu ñi tieåu, hoaëc do treû coù söï lo laéng caêng thaúng naøo ñoù.

Nhöõng tröôøng hôïp treû khoâng chæ soùn ra ñoâi chuùt maø ñi tieâu khaù nhieàu phaân trong quaàn goïi laø æa ñuøn, coù theå laø daáu hieäu cuûa moät söï roái loaïn caûm xuùc nghieâm troïng.

Vôùi nhöõng nguyeân nhaân beänh lyù thöïc theå, chaúng haïn nhö chöùng taùo boùn hoaëc moät beänh khaùc coù lieân quan ñeán ñöôøng ruoät, caàn ñieàu trò döùt môùi coù theå laøm maát ñi hieän töôïng æa soùn.

Vôùi nhöõng nguyeân nhaân taâm sinh lyù, vieäc la maéng hoaëc tröøng phaït treû thöôøng chæ laøm cho vaán ñeà caøng traàm troïng hôn. Thay vì vaäy, neân kieân nhaãn vaø nghieâm khaéc trong vieäc buoäc treû phaûi vaøo nhaø veä sinh vaøo nhöõng giôø nhaát ñònh trong ngaøy, khi döï ñoaùn laø treû coù theå seõ ñi tieâu.

Khi taäp thaønh thoùi quen ñeàu ñaën, treû seõ khoâng coøn æa soùn hay æa ñuøn nöõa.

Caàn löu yù tìm ra nhöõng nguyeân nhaân gaây lo laéng caêng thaúng cho treû, vì ñieàu naøy coù theå laø nguyeân nhaân saâu xa daãn ñeán söï thay ñoåi trong caùch öùng xöû cuûa treû.

6. BAÁT THÖÔØNG KHI TREÛ HOÏC NOÙI Nhöõng baát thöôøng khi treû hoïc noùi laø raát... thöôøng gaëp, nhaát laø ôû caùc beù trai. Baát thöôøng phoå bieán nhaát laø chaäm bieát noùi, coù theå do coù vaán ñeà trong khaû naêng nghe hieåu hoaëc trong khaû naêng phaùt aâm. Caùc baát thöôøng khaùc nöõa laø noùi laép vaø noùi ngoïng. Caùc vaán ñeà baát thöôøng khi treû

314

BEÄNH TREÛ EM

hoïc noùi vaãn thöôøng xuaát hieän ôû nhöõng treû em phaùt trieån bình thöôøng veà moïi maët, nhöng trong moät soá tröôøng hôïp chuùng coù theå lieân quan ñeán caùc baát oån khaùc nhö keùm khaû naêng hoïc hoûi hay tình traïng töï kyû... a. CHAÄM BIEÁT NOÙI

Nguyeân nhaân thoâng thöôøng nhaát laø khi treû bò caùc beänh gaây aûnh höôûng ñeán khaû naêng nghe nhö vieâm tai giöõa (trang 103) hoaëc ñoïng muû tai (trang 101). Khi khaû naêng nghe keùm, treû khoâng theå nhaän ñuùng ñöôïc töø ñeå hoïc phaùt aâm theo. Moät vaøi tình traïng baát thöôøng khaùc trong phaùt trieån, chaúng haïn nhö vôùi nhöõng treû bò baïi naõo, cuõng coù theå daãn ñeán chaäm bieát noùi do treû khoâng kieåm soaùt vaø phoái hôïp ñöôïc caùc boä phaän khaùc nhau lieân quan ñeán vieäc phaùt aâm.

Cô cheá phaùt aâm Khoâng khí töø phoåi ñi ra laøm rung ñoäng caùc daây thanh ñeå taïo ra aâm thanh. Boä naõo kieåm soaùt vaø phoái hôïp söï vaän ñoäng cuûa mieäng, moâi vaø löôõi ñeå taïo thaønh nhöõng aâm thanh khaùc nhau. Nhöõng vò trí tieáp xuùc khaùc nhau cuûa löôõi vôùi raêng hay voøm mieäng cho pheùp taïo thaønh nhöõng aâm thanh coù nghóa, töùc laø tieáng noùi.

Trong nhöõng tröôøng hôïp thoâng thöôøng, treû coù theå chaäm bieát noùi chæ ñôn giaûn laø vì ít ñöôïc tieáp xuùc troø chuyeän vôùi cha meï hoaëc nhöõng ngöôøi khaùc. Treû em sinh trong nhöõng gia ñình noùi hai thöù tieáng, treû em thuaän tay traùi hoaëc thuaän caû hai tay laø nhöõng ñoái töôïng coù theå chaäm bieát noùi. Ñieàu caàn quan taâm tröôùc tieân laø kieåm tra thính löïc cuûa treû. Neáu nguyeân nhaân xuaát phaùt töø ñaây, vieäc giaûi quyeát

TÌM HIEÅU CAÙC BEÄNH THÖÔØNG GAËP

315

vaán ñeà seõ trôû neân deã daøng khi thính löïc cuûa treû trôû laïi bình thöôøng. Trong nhöõng tröôøng hôïp bình thöôøng, vieäc gia taêng thôøi gian tieáp xuùc troø chuyeän vôùi treû laø giaûi phaùp höõu hieäu nhaát. Tuy nhieân, neáu nguyeân nhaân laø do keùm khaû naêng hoïc hoûi hoaëc suy giaûm thính löïc vónh vieãn, treû coù theå phaûi caàn ñeán söï giuùp ñôõ chaêm soùc ñaëc bieät hôn.

Nhöõng treû chaäm bieát noùi vôùi moät möùc ñoä nheï coù theå seõ baét kòp caùc treû cuøng löùa tuoåi khi lôùn leân. Nhöõng treû baát thöôøng nghieâm troïng hôn, khi ñöôïc ñieàu trò toát seõ coù tieán trieån toát. Tuy nhieân, trong moät soá tröôøng hôïp khi vaán ñeà khoâng ñöôïc caûi thieän, treû seõ tieáp tuïc gaëp phaûi nhöõng khoù khaên veà sau khi hoïc ñoïc vaø hoïc vieát. b. PHAÙT AÂM KHOÙ KHAÊN

Treû em trong giai ñoaïn hoïc noùi thöôøng coù theå noùi ngoïng, khoâng phaùt aâm ñöôïc moät vaøi phuï aâm naøo ñoù... do nôi söï phaùt trieån chöa hoaøn chænh cuûa boä maùy phaùt aâm.

Raát nhieàu treû em traûi qua moät giai ñoaïn noùi laép (caø laêm) khoaûng töø 2 cho ñeán 4 tuoåi. Nhöõng vaán ñeà treân laø bình thöôøng vaø seõ maát ñi khi treû lôùn daàn leân, thöôøng laø khi baét ñaàu ñeán tröôøng. Tuy nhieân, nhöõng tröôøng hôïp nghieâm troïng hoaëc keùo daøi quaù laâu caàn ñöa ñeán baùc só ñeå kieåm tra xaùc ñònh nguyeân nhaân. Trong moät soá tröôøng hôïp, vieäc phaùt hieän nguyeân nhaân vaø ñieàu trò coù theå giuùp treû phaùt aâm bình thöôøng, nhöng trong moät soá tröôøng hôïp khaùc, caùc taät phaùt aâm naøy coù theå keùo daøi suoát ñôøi.

7. KEÙM KHAÛ NAÊNG HOÏC HOÛI (LEARNING DIFFICULTIES) Treû rôi vaøo tröôøng hôïp naøy coù khaû naêng hoïc hoûi nhöõng ñieàu môùi laï chaäm chaïp vaø khoù khaên hôn so vôùi nhöõng

316

BEÄNH TREÛ EM

treû khaùc cuøng ñoä tuoåi. Keùm khaû naêng hoïc hoûi coù theå aûnh höôûng toaøn dieän ñeán moïi khía caïnh hoïc hoûi, nhöng cuõng coù theå chæ aûnh höôûng ñeán moät khía caïnh rieâng bieät naøo ñoù, chaúng haïn nhö kyõ naêng ñoïc hoaëc vieát... a. KEÙM KHAÛ NAÊNG HOÏC HOÛI TOAØN DIEÄN (GENERAL LEARNING DIFFICULTIES) Nguyeân nhaân

Nhöõng nguyeân nhaân ñöôïc bieát cuûa tình traïng naøy coù theå laø do gen di truyeàn, nhö trong tröôøng hôïp cuûa hoäi chöùng Down (trang 390), beänh Phenylketonuria (trang 395); hoaëc do caùc khuyeát taät trong khaû naêng nghe, nhìn; cuõng coù theå laø do toån thöông naõo tröôùc, trong hoaëc sau khi sinh. Moät khuyeát taät cuûa cô theå nhö chöùng baïi naõo (trang 300) ñoâi khi cuõng ñi keøm vôùi vieäc keùm khaû naêng hoïc hoûi.

Tuy nhieân, coù nhieàu treû em rôi vaøo tình traïng naøy maø khoâng coù nguyeân nhaân roõ reät. Trong moät soá tröôøng hôïp hieám gaëp, caùc baát oån veà tình caûm coù theå laø nguyeân nhaân.

Trieäu chöùng

Caùc trieäu chöùng raát ña daïng, khaùc bieät. Treû coù theå ñöôïc chaån ñoaùn ngay töø khi sinh ra, chaúng haïn nhö tröôøng hôïp cuûa hoäi chöùng Down, trong ñoù bao goàm caû vieäc keùm khaû naêng hoïc hoûi. Nhöng moät ñöùa treû coù veû nhö hoaøn toaøn bình thöôøng cuõng coù theå bò giaûm khaû naêng hoïc taäp. Hoaëc coù nhöõng tröôøng hôïp maø treû khoâng coù baát cöù daáu hieäu khaùc thöôøng naøo cho ñeán luùc baét ñaàu ñeán tröôøng. Tuy nhieân, noùi chung thì caùc bieåu hieän thöôøng gaëp nhaát ôû moät ñöùa treû bò keùm khaû naêng hoïc hoûi coù theå laø:

TÌM HIEÅU CAÙC BEÄNH THÖÔØNG GAËP

317

 Chaäm bieát ngoài vaø chaäm bieát ñi hôn so vôùi nhöõng treû cuøng ñoä tuoåi.  Chaäm bieát noùi vaø chaäm phaùt trieån khaû naêng ngoân ngöõ.  Khoâng nhaän bieát vaø phaûn öùng vôùi aâm thanh, vì theá coù veû nhö bò ñieác.  Khoâng coù tieán trieån trong vieäc hoïc hoûi khi ñöôïc ñöa ñeán nhaø treû, tröôøng hoïc.

Ngoaøi ra coøn coù theå coù caùc daáu hieäu cuûa vieäc öùng xöû caùch bieät trong giao tieáp. Ñieàu trò Vieäc ñieàu trò chuû yeáu nhaém ñeán giuùp treû phaùt huy toái ña naêng löïc. Treû coù theå caàn coù söï giuùp ñôõ, hoã trôï ñaëc bieät trong vieäc hoïc ñeå coù theå phaùt trieån kòp vôùi nhöõng baïn beø cuøng lôùp. Trong ña soá tröôøng hôïp, treû caàn ñöôïc höôùng daãn rieâng trong nhöõng lôùp ñaëc bieät coù raát ít hoïc sinh. Tuøy theo nguyeân nhaân ñöôïc xaùc ñònh, coù theå seõ caàn ñeán söï hoã trôï cuûa caùc lieäu phaùp taâm lyù hay vaät lyù.

Tieân löôïng Vôùi söï chaêm soùc toát, moät soá treû bò keùm khaû naêng hoïc hoûi toaøn dieän ôû möùc ñoä vöøa vaø nheï vaãn coù theå ñaït ñeán moät möùc ñoä phaùt trieån nhaát ñònh vaø coù theå coù cuoäc soáng töï laäp. Vôùi nhöõng treû coù tình traïng nghieâm troïng hôn, vieäc chaêm soùc vaãn coù taùc duïng tích cöïc nhöng coù theå laø treû seõ khoâng bao giôø coù theå töï mình taïo döïng ñöôïc moät cuoäc soáng töï laäp. b. KEÙM KHAÛ NAÊNG HOÏC HOÛI CAÙ BIEÄT (SPECIFIC LEARNING DIFFICULTIES) Treû coù theå phaùt trieån haàu nhö bình thöôøng treân nhieàu laõnh vöïc hoïc taäp, nhöng caù bieät chaäm phaùt trieån trong

318

BEÄNH TREÛ EM

moät soá moân hoïc naøo ñoù, chaúng haïn nhö kyõ naêng, ñoïc, vieát hoaëc toaùn hoïc.

Nguyeân nhaân cuûa tình traïng naøy coù theå laø do coù vaán ñeà vôùi khaû naêng nghe, nhìn, hoaëc cuõng coù theå do moät toån thöông nheï ôû naõo. Tuy nhieân, trong haàu heát tröôøng hôïp vaán ñeà thöôøng laø khoâng roõ nguyeân nhaân.

Treû bò keùm khaû naêng hoïc hoûi coù theå khoâng coù baát cöù bieåu hieän gì cho ñeán khi caùc kyõ naêng veà ngoân ngöõ vaø toaùn hoïc ñöôïc caàn ñeán trong hoïc taäp. Khi so saùnh vôùi nhöõng treû cuøng ñoä tuoåi, nhöõng bieåu hieän sau ñaây coù theå ñöôïc nhaän ra:  Chaäm bieát noùi.  Thaáy khoù khaên trong nhöõng troø chôi ñoøi hoûi vaän ñoäng trí naõo, chaúng haïn nhö chôi oâ chöõ...  Khaû naêng veõ raát keùm, döôùi möùc bình thöôøng.  Raát khoù khaên trong vieäc hoïc ñaùnh vaàn.  Raát khoù khaên trong vieäc hoïc ñeám soá hoaëc khi ñeám caùc vaät theå, hình aûnh.  Coù khuynh höôùng cö xöû caùch bieät trong giao tieáp vôùi baïn beø.

Trong haàu heát tröôøng hôïp, ñieàu caàn laøm laø kieåm tra khaû naêng nghe nhìn cuûa treû. Neáu treû coù vaán ñeà vôùi thính löïc vaø thò löïc, vieäc ñieàu trò seõ baét ñaàu töø ñaây. Trong nhöõng tröôøng hôïp khaùc, treû caàn moät söï quan taâm giaùo duïc ñaëc bieät vôùi nhöõng giuùp ñôõ, hoã trôï töø gia ñình vaø nhaø tröôøng ñeå coù theå phaùt trieån töông ñoái bình thöôøng. Yeáu toá taâm lyù raát quan troïng, vì theá caàn khuyeán khích ñoäng vieân treû baèng caùch nhaán maïnh vaøo caùc moân hoïc maø treû coù theå ít gaëp khoù khaên hôn.

TÌM HIEÅU CAÙC BEÄNH THÖÔØNG GAËP

319

Moät soá tröôøng hôïp nheï coù theå vöôït qua khi treû lôùn leân, nhöng trong nhieàu tröôøng hôïp khaùc, treû thöôøng phaûi chòu ñöïng söï khieám khuyeát naøy suoát ñôøi.

8. CÖ XÖÛ CAÙCH BIEÄT Laø cung caùch cö xöû khoâng hoøa ñoàng, caùch bieät vôùi nhöõng ngöôøi khaùc trong giao tieáp. Haàu heát treû em thænh thoaûng ñeàu coù nhöõng luùc bieåu loä cung caùch cö xöû nhö theá naøy. Tuy nhieân, neáu noù thöôøng xuyeân xuaát hieän nhö moät caù tính cuûa treû, hoaëc vôùi moät möùc ñoä nghieâm troïng aûnh höôûng ñeán söï phaùt trieån bình thöôøng cuûa treû, caàn phaûi coù söï quan taâm tìm hieåu.

Trieäu chöùng

Nhöõng ñaëc ñieåm chung cuûa treû rôi vaøo tình traïng naøy laø hung haêng, deã caùu gaét vaø khoâng vaâng lôøi. Tuy nhieân, coøn coù nhöõng bieåu hieän khaùc nhau ôû töøng ñoä tuoåi khaùc nhau: Khi treû chöa ñeán tröôøng

 Ñaùnh nhau vôùi caùc treû khaùc, ñoâi luùc duøng tay ñaùnh laïi caû cha hoaëc meï.  Coá yù ñaäp phaù caùc moùn ñoà vaät, ñoà chôi.  Thöôøng coù nhöõng côn giaän döõ gay gaét.

Khi treû ñaõ ñeán tröôøng

 Baét naït hoaëc ñaùnh nhau vôùi caùc treû khaùc.  Coù haønh vi thoâ loã vôùi caùc treû cuøng chôi, hoaëc vôùi caû nhöõng con vaät nuoâi trong nhaø.  Troäm caép vaët vaø noùi doái.

320

BEÄNH TREÛ EM

 Quaäy phaù, gaây roái trong lôùp hoïc.  Thöôøng troán hoïc vaø coù nhöõng haønh vi phaù hoaïi ôû tröôøng hoaëc ôû nhaø.

Nguyeân nhaân

Moät trong caùc nguyeân nhaân coù theå laø do treû coù vaán ñeà veà tình caûm, khoâng tìm ñöôïc nieàm vui trong cuoäc soáng gia ñình hoaëc ôû tröôøng. Moät soá nguyeân nhaân khaùc coù theå laø do keùm khaû naêng hoïc hoûi, hoaëc coù moät khuyeát taät naøo ñoù, chaúng haïn nhö nghe keùm. Söï hung haêng cuûa treû coù theå laø baét chöôùc theo moät khuoân maãu naøo ñoù, coù theå chính laø cha hoaëc meï, cuõng coù theå xem thaáy treân ti-vi, phim aûnh, hoaëc töø nhöõng baïn beø cuøng chôi trong nhoùm. Ñieàu trò

Nhöõng côn giaän döõ hung haêng cuûa treû neân ñöôïc phôùt lôø ñi trong gia ñình. Thöôøng thì chuùng seõ maát ñi trong voøng moät vaøi thaùng neáu khoâng ñöôïc ai chuù yù ñeán. Caàn coù thaùi ñoä nghieâm khaéc nhöng caûm thoâng vaø yeâu thöông, traùnh gaây cho treû maëc caûm bò gheùt boû. Trao ñoåi vôùi nhöõng baïn beø lôùn tuoåi hôn cuûa treû coù theå giuùp hieåu ñöôïc nhöõng nguyeân nhaân aån öùc neáu coù. Nhöõng tröôøng hôïp raát nghieâm troïng caàn sôùm coù yù kieán tö vaán cuûa caùc chuyeân gia taâm lyù.

Tieân löôïng

Neáu ñöôïc quan taâm phaùt hieän vaø taùc ñoäng sôùm, treû coù theå trôû laïi taâm traïng bình thöôøng. Neáu tình traïng keùo daøi, treû coù theå trôû neân khoâng coøn söûa chöõa, thay ñoåi ñöôïc.

Haàu heát treû coù theå vöôït qua ñöôïc tình traïng naøy sau naêm 15 tuoåi. Nhöõng tröôøng hôïp nghieâm troïng vaø keùo daøi coù theå trôû thaønh caù tính cuûa treû khi tröôûng thaønh.

TÌM HIEÅU CAÙC BEÄNH THÖÔØNG GAËP

321

XI. CAÙC VAÁN ÑEÀ VEÀ CÔ, XÖÔNG VAØ KHÔÙP Treû em raát thöôøng gaëp phaûi caùc vaán ñeà baát oån veà cô, xöông vaø khôùp. Ñieàu naøy coù hai lyù do. Thöù nhaát, treû em raát naêng ñoäng. Thöù hai, cô, xöông vaø khôùp cuûa caùc em ñang trong giai ñoaïn phaùt trieån chöa hoaøn chænh. Cuõng coù moät soá vaán ñeà laø do gen di truyeàn baát thöôøng hoaëc khuyeát taät baåm sinh. Caùc vaán ñeà baát oån veà cô xöông raát thöôøng gaëp vaø caàn ñeán söï can thieäp chuyeân moân cuûa khoa chænh hình. Tieân löôïng cho haàu heát caùc tröôøng hôïp laø toát, vì ñoái vôùi caùc vaán ñeà naøy treû em thöôøng coù khaû naêng hoài phuïc nhanh choùng vaø hoaøn toaøn.

1. GAÕY XÖÔNG VAØ TRAÄT KHÔÙP Nhöõng xöông thöôøng bò gaõy nhaát ôû treû em laø xöông tay, xöông chaân vaø xöông ñoøn. Tröôøng hôïp traät khôùp xaûy ra khi caùc daây chaèng giöõ chaët vò trí cuûa xöông ôû khôùp xöông bò keùo giaõn quaù möùc hoaëc bò raùch, ñöùt, vaø do ñoù xöông bò leäch ra khoûi vò trí cuûa noù. ÔÛ treû em, khôùp nôi khuyûu tay laø nôi thöôøng xaûy ra traät khôùp nhaát. Khi xaûy ra traät khôùp, coù theå keøm theo laø xöông cuõng ñaõ bò gaõy. Gaõy xöông vaø traät khôùp thöôøng laø do teù ngaõ, hoaït ñoäng theå thao hay tai naïn giao thoâng.

Trieäu chöùng

Moät tröôøng hôïp gaõy xöông nheï coù theå coù nhöõng trieäu chöùng môø nhaït vaø thöôøng bò nhaàm laãn vôùi caêng cô quaù möùc hay bong gaân. Caùc tröôøng hôïp gaõy xöông hoaëc traät khôùp nghieâm troïng hôn coù theå coù caùc trieäu chöùng nhö sau ñaây: ° Ñau döõ doäi, treû khoâng muoán di chuyeån hay cöû ñoäng choã bò ñau.

322

BEÄNH TREÛ EM

° Choã bò ñau raát nhaïy caûm, deã bò kích thích, nhaát laø khi bò aán nheï tröïc tieáp leân vò trí chaán thöông. ° Söng phoàng vaø ñoåi maøu da ôû vuøng bò ñau. ° Coù theå nhìn thaáy söï bieán daïng trong tröôøng hôïp traät khôùp hay gaõy xöông nghieâm troïng.

Moät tröôøng hôïp gaõy xöông hay traät khôùp cuõng coù theå laøm thöông toån caùc moâ, daây thaàn kinh vaø maïch maùu ôû vuøng chung quanh. Neáu xöông bò gaõy choïc thuûng ra ngoaøi da, coù theå coù nguy cô nhieãm truøng.

Khi naøo caàn ñeán baùc só?

Neáu treû bò chaán thöông ôû löng hay coå, ñöøng di chuyeån treû. Goïi xe cöùu thöông ngay. Neáu nghi ngôø treû bò gaõy xöông hoaëc traät khôùp ôû moät nôi naøo khaùc, ñöa treû ñeán beänh vieän ngay. Trong khi chôø ñôïi, coù theå caàn phaûi coá ñònh choã xöông bò gaõy. Xem caùc muïc gaõy xöông chaân, gaõy xöông ñoøn vaø gaõy xöông tay.

Baùc só coù theå seõ laøm gì?

Vuøng bò thöông toån seõ ñöôïc chuïp X-quang ñeå xaùc ñònh vieäc gaõy xöông hay traät khôùp, xaùc ñònh chính xaùc vò trí gaõy hay traät khôùp neáu coù, vaø ñoàng thôøi ñaùnh giaù möùc ñoä nghieâm troïng cuûa thöông toån. Baùc só cuõng coù theå seõ gaây teâ taïi choã hoaëc gaây meâ toaøn dieän ñeå naén söûa xöông bò leäch trôû vaøo ñuùng vò trí. Trong moät soá tröôøng hôïp coù theå phaûi caàn ñeán phaãu thuaät ñeå saép xeáp laïi vò trí cuûa xöông cuõng nhö ñeå xöû lyù caùc thöông toån moâ ôû vuøng bao quanh.

Chaân hoaëc tay bò gaõy coù theå caàn phaûi ñöôïc coá ñònh ñeå giöõ ñuùng vò trí trong suoát thôøi gian chôø hoài phuïc baèng caùch duøng neïp hay boù boät. Trong moät soá tröôøng hôïp coù theå phaûi duøng ñeán bieän phaùp keùo xöông hoaëc duøng ñeán nhöõng

TÌM HIEÅU CAÙC BEÄNH THÖÔØNG GAËP

323

ñinh, oác, neïp... baèng kim loaïi ñeå giuùp coá ñònh xöông cho ñeán khi laønh haún.

Coù moät soá hình thöùc gaõy khaùc nhau, tuøy theo tính chaát cuûa xöông vaø söï va ñaäp. Döôùi ñaây moâ taû moät soá thöôøng gaëp nhaát.

Hình 72: Xöông gaõy moät beân

Bôûi vì xöông ôû treû em coù ñoä deûo cao, neân nhöõng xöông daøi nhö xöông tay hoaëc xöông chaân thöôøng coù khuynh höôùng cong laïi vaø chæ gaõy moät beân.

Hình 73: Xöông gaõy kín

Kieåu gaõy naøy ñôn giaûn, xöông naèm yeân taïi choã, khoâng gaây thöông toån da vaø caùc moâ chung quanh. Vì theá, khoâng xaûy ra nhieãm truøng.

324

BEÄNH TREÛ EM

Hình 74: Xöông gaõy hôû

Kieåu gaõy naøy phöùc taïp, nhöõng choã gaõy nhoïn deã daøng ñaâm thuûng da vaø gaây thöông toån caùc moâ chung quanh. Vì theá, coù nhieàu nguy cô xaûy ra nhieãm truøng.

Hình 75: Xöông gaõy ngang

Kieåu gaõy naøy ít phöùc taïp hôn, do ñaàu xöông khoâng xeâ dòch xa choã gaõy. Veát gaõy naøy thöôøng do löïc maïnh taùc ñoäng tröïc tieáp töø beân ngoaøi.

Hình 76: Xöông gaõy vuïn

Kieåu gaõy naøy chæ xaûy ra khi coù moät löïc taùc ñoäng raát maïnh töø beân ngoaøi, nhaát laø trong caùc tai naïn giao thoâng. Thöôøng keøm theo toån thöông naëng ôû da vaø vuøng moâ chung quanh.

TÌM HIEÅU CAÙC BEÄNH THÖÔØNG GAËP

325

Xöông gaõy ôû treû em hoài phuïc nhanh hôn raát nhieàu so vôùi ôû ngöôøi lôùn. Moät xöông nhoû khoâng chòu ñöïng nhieàu, chaúng haïn nhö xöông ngoùn tay, seõ chæ caàn moät hoaëc hai tuaàn ñeå noái lieàn nhö cuõ sau khi gaõy. Nhöõng xöông lôùn vaø chòu ñöïng nhieàu hôn, chaúng haïn nhö xöông ñuøi, coù theå caàn phaûi maát vaøi ba thaùng. Caùc tröôøng hôïp traät khôùp thöôøng hoài phuïc hoaøn toaøn sau moät hoaëc hai tuaàn leã.

Ngay khi xöông hoaëc khôùp xöông ñaõ hoài phuïc ñuû ñeå coù theå vaän ñoäng moät caùch an toaøn, caùc ñoäng taùc luyeän taäp thích hôïp caàn ñöôïc aùp duïng ñeå traùnh tình traïng caùc cô vaø khôùp coù theå bò cöùng hoaëc yeáu ñi vì quaù laâu khoâng hoaït ñoäng.

Tieân löôïng

Neáu xöông ñöôïc ñaët laïi ñuùng vò trí vaø coá ñònh trong suoát thôøi gian chôø hoài phuïc, moät tröôøng hôïp gaõy xöông hay traät khôùp seõ coù theå ñöôïc hoài phuïc hoaøn toaøn, nhöng cöû ñoäng khoù khaên ôû vuøng thöông toån coù theå coøn keùo daøi trong nhieàu tuaàn hay nhieàu thaùng. Gaõy xöông ôû vò trí khôùp coù theå phaàn naøo laøm gia taêng nguy cô bò vieâm khôùp veà sau.

2. ÑI KHAÄP KHIEÃNG Treû ñi khaäp khieãng coù theå laø do moät chaán thöông nheï vaø seõ töï khoûi. Tuy nhieân, ñaây cuõng coù theå laø daáu hieäu cuûa vaán ñeà nghieâm troïng tieàm aån naøo ñoù maø ñoøi hoûi phaûi ñöôïc can thieäp ngay ñeå traùnh cho treû khoâng bò thöông taät vónh vieãn. Vì theá, toát hôn heát laø ñöøng bao giôø xem thöôøng vaø phôùt lôø ñi moät tröôøng hôïp ñi khaäp khieãng.

Nhöõng vaán ñeà lieân quan ñeán cô, khôùp vaø xöông ôû quanh vuøng hoâng hay chaân, baøn chaân ñeàu coù theå laøm cho treû ñi

326

BEÄNH TREÛ EM

khaäp khieãng vì ñau. Nôi bò ñau coù theå khoâng ñöôïc nhaän ra, vaø moät söï baát thöôøng ôû hoâng cuõng coù theå gaây ñau ôû nôi ñuøi hay ñaàu goái.

Nguyeân nhaân

Nguyeân nhaân thöôøng gaëp nhaát laø treû khoâng muoán böôùc ñi vì bò ñau. Ñoä daøi khoâng baèng nhau cuûa caùc xöông chaân cuõng coù theå laøm cho treû ñi khaäp khieãng. Xöông coù theå ngaén töø khi sinh ra, hoaëc khoâng phaùt trieån chieàu daøi bình thöôøng do coù söï baát thöôøng cuûa tuûy soáng. Ñi khaäp khieãng cuõng coù theå do chöùng baïi naõo lieân quan ñeán söï suy yeáu cô ôû moät beân cuûa cô theå, hoaëc do leäch xöông hoâng baåm sinh ñöôïc chaån ñoaùn treã, hoaëc do veïo xöông soáng.

Nhöõng treû em bò roái loaïn heä cô baép hay heä thaàn kinh, nhö trong tröôøng hôïp bò loaïn döôõng cô taêng tieán (coøn goïi laø chöùng teo cô) hay chöùng baïi naõo, coù theå bò suy yeáu cô baép hoaëc khoâng coù söï phoái hôïp ñoàng boä daãn ñeán nhöõng böôùc ñi khoù khaên töông töï nhö vieäc ñi khaäp khieãng.

Trong moät soá tröôøng hôïp hieám gaëp hôn, treû coù theå ñi khaäp khieãng nhö moät thoùi taät, ôû nhöõng treû gaëp phaûi caùc vaán ñeà veà caûm xuùc hay taâm lyù.

Khi naøo caàn ñeán baùc só?

Caàn ñöa treû ñeán baùc só khi treû böôùc ñi khaäp khieãng hoaëc khoâng chòu böôùc ñi maø khoâng theå tìm ra ñöôïc nguyeân nhaân cuï theå naøo, nhö moät vaät cöùng nhoû ghim vaøo loøng baøn chaân chaúng haïn. Caàn goïi baùc só ngay neáu keøm theo ñoù treû coù soát, noåi ban ñoû, hoaëc söng noùng ôû khôùp xöông.

Caùc trieäu chöùng naøy cho thaáy coù theå treû ñaõ bò nhieãm khuaån xöông hay khôùp, caàn phaûi ñöôïc baùc só ñieàu trò ngay töùc thôøi.

TÌM HIEÅU CAÙC BEÄNH THÖÔØNG GAËP

327

Baùc só coù theå seõ laøm gì?

Treû seõ ñöôïc thaêm khaùm kyõ vaø cuõng coù theå seõ ñöôïc tieán haønh xeùt nghieäm maùu, chuïp X-quang... ñeå tìm kieám nguyeân nhaân. Neáu xeùt caàn, treû cuõng coù theå ñöôïc chuyeån ñeán baùc só chuyeân khoa nhi hoaëc baùc só chænh hình, hoaëc ñöa vaøo beänh vieän ñeå tieán haønh caùc xeùt nghieäm vaø theo doõi. Caùc bieän phaùp ñieàu trò tuøy thuoäc vaøo nguyeân nhaân ñöôïc tìm ra.

Tieân löôïng

Vieäc ñi khaäp khieãng do moät chaán thöông nheï thöôøng seõ maát ñi sau vaøi ba ngaøy. Neáu laø do caùc nguyeân nhaân khaùc, haàu heát ñeàu seõ hoài phuïc ngay sau khi ñaõ ñöôïc ñieàu trò nguyeân nhaân. Trong moät soá ít tröôøng hôïp, nguyeân nhaân gaây ñi khaäp khieãng khoâng theå chöõa trò ñöôïc, chaúng haïn nhö ñoä daøi khaùc nhau cuûa hai xöông chaân, hoaëc suy yeáu cô baép. Vôùi nhöõng tröôøng hôïp naøy, treû coù theå phaûi mang taät suoát ñôøi.

3. CAÊNG CÔ QUAÙ MÖÙC VAØ BONG GAÂN Caêng cô quaù möùc laø tình traïng xaûy ra khi cô baép bò keùo caêng quaù möùc, laøm cho moät soá sôïi cô bò thöông toån.

Bong gaân laø töø thoâng thöôøng ñöôïc duøng ñeå chæ tình traïng xaûy ra ôû khôùp xöông khi moät hay nhieàu sôïi daây chaèng (nhöõng sôïi noái caùc xöông laïi vôùi nhau ôû khôùp) bò keùo giaõn quaù möùc hoaëc bò raùch, ñöùt. Caêng cô quaù möùc vaø bong gaân thöôøng gaây ra do teù ngaõ hoaëc do caùc hoaït ñoäng theå löïc gaéng söùc quaù ñoä. Caùc chaán thöông loaïi naøy thöôøng ñöôïc ñieàu trò taïi nhaø, vieäc chaêm soùc chuyeân moân chæ caàn ñeán trong nhöõng tröôøng hôïp raát nghieâm troïng.

Maét caù chaân laø vò trí khôùp noái thöôøng bò bong gaân

328

BEÄNH TREÛ EM

nhaát. Thöông toån coù theå xaûy ra khi teù ngaõ hoaëc khi baøn chaân bò vaën maïnh ra phía ngoaøi.

Trieäu chöùng

Möùc ñoä nghieâm troïng cuûa caùc trieäu chöùng tuøy thuoäc vaøo möùc ñoä thöông toån cuûa cô baép hoaëc daây chaèng. Coù theå coù caùc trieäu chöùng nhö sau ñaây: ° Ñau vaø trôû neân raát deã bò kích thích, caøng cöû ñoäng vuøng bò ñau thì ñau caøng gia taêng. ° Söng phoàng leân ôû nôi bò thöông toån. ° Co ruùt cô, do phaûn öùng co cô khoâng tuøy yù ° Ñi khaäp khieãng, neáu moät chaân bò aûnh höôûng. ° Tím baàm ôû choã ñau, coù theå xuaát hieän khoaûng vaøi ngaøy sau chaán thöông.

Khi naøo caàn ñeán baùc só?

Neáu khôùp xöông cuûa treû bò söng ñau nghieâm troïng ngay sau khi chaán thöông, chaúng haïn nhö treû khoâng theå böôùc ñi ñöôïc vì moät chaán thöông ôû maét caù chaân, hoaëc caùc trieäu chöùng ít nghieâm troïng hôn nhöng keùo daøi khoâng coù daáu hieäu thuyeân giaûm trong voøng 2 hoaëc 3 ngaøy, caàn ñöa treû ñeán baùc só.

Baùc só coù theå seõ laøm gì?

Baùc só seõ thaêm khaùm kyõ vuøng bò thöông toån vaø coù theå seõ cho tieán haønh chuïp X-quang ñeå xaùc ñònh xem coù xöông naøo bò gaõy hay khoâng. Phaàn bò chaán thöông coù theå seõ ñöôïc boù chaët laïi baèng daây hay moät mieáng baêng. Neáu chaán thöông ôû chaân, treû coù theå seõ phaûi taïm thôøi duøng naïng khi ñi, vaø neáu chaán thöông ôû tay, coù theå seõ caàn moät daây treo ñeå naâng tay bò ñau.

TÌM HIEÅU CAÙC BEÄNH THÖÔØNG GAËP

329

Neáu möùc ñoä raát nghieâm troïng, baùc só coù theå seõ cho duøng moät loaïi thuoác khaùng vieâm khoâng coù steroit ñeå giuùp giaûm söng ñau vaø thuùc ñaåy quaù trình hoài phuïc. Neáu choã bò thöông toån quaù ñau ñôùn, treû coù theå seõ phaûi ñöôïc boù boät hoaëc neïp chaët ñeå traùnh khoâng cöû ñoäng choã ñau.

Khi choã ñau ñaõ laønh haún, baùc só seõ höôùng daãn nhöõng baøi taäp cöû ñoäng nheï thích hôïp cho phaàn khôùp xöông bò ñau.

Gia ñình coù theå laøm gì?

Trong 48 giôø ñaàu tieân sau chaán thöông, moät tröôøng hôïp caêng cô quaù möùc hoaëc bong gaân coù theå ñöôïc ñieàu trò toát nhaát baèng lieäu trình: nghæ ngôi, chöôøm nöôùc ñaù, boù chaët vaø naâng cao choã ñau leân. Khoâng neân hô noùng choã ñau trong voøng 48 giôø ñaàu tieân, maëc duø coù nhieàu ngöôøi vaãn nghó raèng laøm nhö theá giuùp treû thaáy deã chòu. Coù theå cho treû uoáng paracetamol ñuùng lieàu ñeå giaûm ñau.

Sau moät hoaëc hai ngaøy nghæ ngôi, choã ñau thöôøng seõ maát ñi vaø treû coù theå baét ñaàu taäp nhöõng cöû ñoäng nheï.

Laøm theá naøo ñeå phoøng ngöøa?

Daïy cho treû bieát caùch khôûi ñoäng cô theå tröôùc khi tham gia baát cöù hoaït ñoäng theå thao hay reøn luyeän theå löïc naøo phaûi duøng söùc nhieàu. Caùc ñoäng taùc khôûi ñoäng neân ñöôïc taäp thaønh thoùi quen vaø phaûi bao goàm vieäc vaän ñoäng caùc khôùp, khôûi ñoäng caùc cô baép vaø nheï nhaøng duoãi caêng caùc cô.

Tieân löôïng

Moät tröôøng hôïp caêng cô quaù möùc hay bong gaân thöôøng hoài phuïc trong voøng 2 tuaàn leã. Neáu choã thöông toån ñöôïc

330

BEÄNH TREÛ EM

chaêm soùc ñuùng vaø taäp luyeän thích hôïp sau khi hoài phuïc, khaû naêng vaän ñoäng seõ trôû laïi hoaøn toaøn bình thöôøng. Neáu khoâng, thöông toån seõ coù theå ñeå laïi söï suy yeáu vónh vieãn.

4. CHUOÄT RUÙT (CRAMP) Hieän töôïng chuoät ruùt baét ñaàu baèng moät söï co ruùt maïnh vaø ñau ñôùn cuûa cô, thöôøng laø raát ñoät ngoät vaø nghieâm troïng. Tuy nhieân, noù chæ keùo daøi trong khoaûng vaøi ba phuùt. Ngoaøi caûm giaùc ñau ñôùn, choã bò chuoät ruùt coøn thaáy caêng cöùng vaø noåi roõ leân moät khoái u hoaëc coù theå nhìn roõ ñöôïc moät söï bieán daïng. Nôi thöôøng xaûy ra chuoät ruùt nhieàu nhaát laø ôû baép chaân.

Nguyeân nhaân

Chuoät ruùt coù theå laø phaùt sinh do moät noã löïc quaù söùc, do söï laäp laïi nhieàu laàn moät ñoäng taùc, hoaëc do naèm hoaëc ngoài vôùi moät tö theá raát khoù khaên. Khi söï luyeän taäp quaù söùc gaây ra chuoät ruùt, coù theå coù lieân quan ñeán vieäc maát muoái do thoaùt nhieàu moà hoâi. Tröôøng hôïp hieám gaëp hôn laø chuoät ruùt thöôøng xuyeân laäp laïi hoaëc keùo daøi do thieáu calcium trong maùu.

Gia ñình coù theå laøm gì?

Côn chuoät ruùt coù theå ñöôïc giaûm nheï baèng vieäc xoa boùp vuøng bò ñau vaø nheï nhaøng keùo duoãi caùc cô ôû nôi bò ñau ra. Coù theå daïy cho treû bieát caùch duoãi cô baép chaân ra theo nhö ñöôïc minh hoïa trong hình 101. Coù theå laäp laïi caùc thao taùc cho ñeán khi caûm giaùc ñau ñôùn baét ñaàu maát daàn ñi. Neáu vaãn coøn thaáy ñau phaàn naøo, duøng khaên vaûi quaán quanh moät caùi chai ñöïng nöôùc noùng vaø aùp leân choã ñau.

Cuõng coù theå cho treû taém nöôùc noùng. Coù theå cho treû uoáng paracetamol hoaëc ibuprofen ñeå giaûm ñau.

TÌM HIEÅU CAÙC BEÄNH THÖÔØNG GAËP

331

Chuoät ruùt coù theå laøm cho treû lo laéng, sôï haõi. Caàn traán an baèng caùch giaûi thích cho treû bieát raèng ñaây chæ laø moät tröôøng hôïp thoâng thöôøng vaø taïm thôøi, khoâng keùo daøi. Ñeå phoøng ngöøa bò chuoät ruùt, caàn cho treû uoáng nhieàu nöôùc khi tham gia caùc hoaït ñoäng theå löïc caêng thaúng, nhaát laø trong thôøi tieát naéng noùng.

Neáu hieän töôïng chuoät ruùt vaãn tieáp tuïc xaûy ra maø khoâng coù nguyeân nhaân roõ raøng, caàn tham khaûo yù kieán baùc só ñeå loaïi tröø tröôøng hôïp coù moät vaán ñeà baát oån naøo ñoù ñang tieàm taøng.

Hình 77: Xöû lyù moät tröôøng hôïp chuoät ruùt

Tröôùc heát, nheï nhaøng keùo caùc ñaàu ngoùn cuûa chaân bò ñau veà phía baïn, sau ñoù ñaåy baøn chaân trôû laïi ñeå caùc ngoùn chaân chæa thaúng leân. Moãi moät vò trí neân ñöôïc giöõ yeân trong khoaûng vaøi phuùt. Laäp laïi nhieàu laàn cho ñeán khi treû caûm thaáy deã chòu.

332

BEÄNH TREÛ EM

5. VEÏO COÄT SOÁNG (SCOLIOSIS) Söï cong veïo baát thöôøng cuûa xöông soáng ñöôïc goïi laø veïo coät soáng. Thoâng thöôøng thì veïo coät soáng chöa ñöôïc roõ nguyeân nhaân. Trong moät soá tröôøng hôïp raát hieám hoi, veïo coät soáng laø do caáu truùc khaùc thöôøng cuûa moät hay nhieàu ñoát soáng, hoaëc do söï suy yeáu cô taïi choã. Veïo coät soáng thöôøng xaûy ra ôû caùc beù gaùi trong giai ñoaïn taêng tröôûng nhanh.

Trieäu chöùng

Caùc trieäu chöùng chuû yeáu laø:  Coät soáng (xöông soáng) cong veïo sang moät beân.  Hai vai khoâng naèm ngang baèng nhau.  Loàng ngöïc nhoâ cao leân moät beân so vôùi beân coøn laïi.

Khi treû bò veïo coät soáng, xöông soáng cong haún veà moät beân, thöôøng laø beân phaûi, vaø moät beân vai nhoâ cao hôn so vôùi beân kia. Ñoä cong cuûa coät soáng thöôøng deã nhaän ra moät caùch roõ reät hôn nöõa khi treû cuùi ngöôøi veà phía tröôùc ñeå chaïm xuoáng caùc ngoùn chaân trong khi vaãn giöõ thaúng hai goái.

Khi naøo caàn ñeán baùc só?

Caàn ñöa treû ñeán baùc só ngay neáu nghi ngôø treû bò veïo coät soáng.

Baùc só coù theå seõ laøm gì?

Vieäc ñieàu trò caàn ñöôïc thöïc hieän bôûi moät baùc só chuyeân khoa chænh hình. Treû seõ ñöôïc theo doõi ñeå xem möùc ñoä cong veïo coù phaùt trieån ngaøy caøng naëng hôn hay khoâng.

Neáu ñoä cong nheï vaø khoâng tieáp tuïc tieán trieån theo thôøi gian thì thöôøng khoâng caàn phaûi coù baát cöù bieän phaùp can

TÌM HIEÅU CAÙC BEÄNH THÖÔØNG GAËP

333

thieäp naøo. Trong caùc tröôøng hôïp ñoä cong cuûa coät soáng ngaøy caøng naëng neà hôn, baùc só coù theå caàn phaûi can thieäp baèng caùch coá ñònh vôùi moät khuoân plastic thích hôïp ñeå ngaên khoâng cho coät soáng tieáp tuïc cong veïo nhieàu hôn.

Tieân löôïng

Neáu phaùt hieän vaø can thieäp kòp thôøi, veïo coät soáng thöôøng seõ khoâng tieáp tuïc phaùt trieån vaø do ñoù khoâng ñeå laïi baát cöù aûnh höôûng laâu daøi naøo. Tuy nhieân, neáu caùc tröôøng hôïp veïo coät soáng coù tieán trieån maø khoâng ñöôïc can thieäp ñieàu trò coù theå seõ gaây bieán daïng nghieâm troïng cho coät soáng vaø caùc xöông söôøn. Caùc bieán daïng naøy coù theå gaây ra khoù thôû vaø nhieãm truøng phoåi taùi phaùt thöôøng xuyeân.

6. CAÙC VAÁN ÑEÀ ÔÛ KHÔÙP GOÁI Nhöõng vaán ñeà thöôøng gaëp nhaát ôû khôùp goái laø nhuyeãn suïn baùnh cheø vaø beänh Osgood-Schlatter1, thöôøng xaûy ra nhaát ôû ñoä tuoåi thieáu nieân. Caû hai tröôøng hôïp naøy ñeàu gaây ra do khôùp goái phaûi chòu ñöïng quaù möùc, chaúng haïn nhö hoaït ñoäng theå löïc quaù caêng thaúng. Beänh coù theå gaây aûnh höôûng ñeán moät hoaëc caû hai khôùp goái. a. NHUYEÃN SUÏN BAÙNH CHEØ (CHONDROMALACIA PATELLAE)

ÔÛ ngöôøi maéc phaûi tröôøng hôïp naøy, phaàn suïn ôû phía sau xöông baùnh cheø bò meàm ñi, söng leân vaø maët suïn trôû neân xuø xì. Caùc em gaùi tuoåi töø 15 ñeán 18 thöôøng gaëp phaûi tröôøng hôïp naøy nhieàu nhaát.

1

Beänh ñöôïc ñaët teân theo hai thaày thuoác laø Osgood (1873-1956), ngöôøi Myõ vaø Carl Schlatter (1864-1934), ngöôøi Thuïy Ñieån.

334

BEÄNH TREÛ EM

Trieäu chöùng

Trieäu chöùng chính laø ñau ôû phía sau xöông baùnh cheø, caøng ñau nhieàu hôn khi di chuyeån, nhaát laø khi phaûi leo caàu thang, khi naèm yeân nghæ ngôi thì caûm thaáy deã chòu hôn. Ñieàu trò nhö theá naøo?

Bieän phaùp cô baûn laø nghæ ngôi, traùnh baát cöù hoaït ñoäng naøo laøm cöû ñoäng khôùp goái, nhaát laø caùc hoaït ñoäng co duoãi goái thöôøng xuyeân nhö ñi xe ñaïp. Coù theå duøng paracetamol ñuùng lieàu ñeå giaûm ñau. Neáu sau 24 giôø khoâng thaáy thuyeân giaûm, caàn ñöa treû ñeán baùc só ñeå loaïi tröø khaû naêng coù theå laø moät vaán ñeà naøo khaùc nghieâm troïng hôn.

Tieân löôïng

Nhöõng côn ñau ôû sau xöông baùnh cheø coù theå laäp laïi nhieàu laàn trong suoát giai ñoaïn thieáu nieân. Trong phaàn lôùn tröôøng hôïp, caùc trieäu chöùng seõ maát ñi trong voøng moät naêm sau khi ñeán giai ñoaïn ngöøng taêng tröôûng. Trong moät soá ít tröôøng hôïp, coù theå sôùm phaùt trieån beänh vieâm khôùp. b. BEÄNH OSGOOD-SCHLATTER

Khi maéc beänh naøy, xöông chaøy bò vieâm nhieãm ôû ngay beân döôùi khôùp goái, nôi coù moät gaân lôùn baùm vaøo. Beänh thöôøng xuaát hieän ôû caùc em trai töø 10 ñeán 14 tuoåi.

Trieäu chöùng

Trieäu chöùng chính laø söng ñau vaø raát nhaïy caûm ôû ngay phía döôùi goái, caøng ñau nhieàu hôn khi di chuyeån. Caàn ñöa treû ñeán baùc só ngay ñeå khaùm xaùc ñònh.

TÌM HIEÅU CAÙC BEÄNH THÖÔØNG GAËP

335

Ñieàu trò nhö theá naøo?

Treû caàn ñöôïc nghæ ngôi, traùnh taát caû nhöõng hoaït ñoäng maïnh, chaúng haïn nhö ñaù boùng, trong nhieàu thaùng. Trong moät soá raát ít tröôøng hôïp, neáu ñau nhieàu hoaëc keùo daøi trong nhieàu thaùng maëc duø ñaõ nghæ ngôi, coù theå caàn coá ñònh khôùp goái khoâng cho chuyeån ñoäng baèng caùch duøng neïp hay boù boät trong khoaûng 6 ñeán 8 tuaàn. Thöôøng thì bieän phaùp naøy seõ giuùp giaûi quyeát ñöôïc vaán ñeà.

Tieân löôïng Beänh raát hieám khi taùi phaùt, mieãn laø phaûi löu yù traùnh moïi hoaït ñoäng quaù maïnh cho ñeán khi treû ñöôïc treân 14 tuoåi.

7. MOÄT SOÁ VAÁN ÑEÀ KHAÙC VEÀ XÖÔNG Khi treû baét ñaàu coù theå töï ñöùng leân vaø chaäp chöõng böôùc ñi, caùc baäc cha meï raát thöôøng phaûi lo laéng vì söï khaùc thöôøng khi quan saùt chaân hoaëc baøn chaân cuûa treû. Caùc tröôøng hôïp thöôøng gaëp nhaát laø caùc ngoùn chaân quay ra hoaëc quay vaøo, hai chaân khuyønh ra (chaân voøng kieàng) hoaëc cong vaøo raát roõ, hoaëc loøng baøn chaân phaúng lì khoâng coù phaàn cong leân ôû giöõa. Haàu heát caùc tröôøng hôïp naøy chæ laø do vò trí khaùc nhau cuûa treû khi coøn naèm trong thai, vaø laø nhöõng khaùc bieät bình thöôøng. Tuy nhieân, trong moät soá ít tröôøng hôïp cuõng coù theå laø daáu hieäu cuûa moät vaán ñeà baát oån naøo ñoù ñang tieàm aån. a. Ngoùn chaân quay vaøo – quay ra Caû hai tröôøng hôïp naøy ñeàu raát thöôøng gaëp. Nguyeân nhaân thoâng thöôøng nhaát laø do söï quay vaøo beân trong cuûa toaøn boä phaàn chaân töø hoâng trôû xuoáng. Trong moät soá tröôøng hôïp khaùc, treû chæ bò cong nôi phaàn tröôùc cuûa baøn chaân, hoaëc ngoùn chaân quay vaøo do hai chaân khuyønh ra.

336

BEÄNH TREÛ EM

Hình 78: Ngoùn chaân moïc vaøo

Ngoùn chaân quay vaøo beân trong do phaàn tröôùc cuûa baøn chaân bò cong, vaø khoaûng caùch giöõa ngoùn caùi vôùi ngoùn keá beân thöôøng roäng hôn.

Khi naøo caàn ñeán baùc só?

Neáu baïn caûm thaáy lo laéng veà hình daïng khaùc thöôøng ôû chaân treû thì coù theå ñeán baùc só ñeå xaùc ñònh.

Baùc só coù theå seõ laøm gì?

Tröôøng hôïp baøn chaân cong vaøo laø thoâng thöôøng vaø seõ maát ñi khi treû ñöôïc 3 hay 4 tuoåi. Neáu dò daïng vaãn tieáp tuïc keùo daøi, coù theå seõ caàn ñeán söï can thieäp baèng caùch coá ñònh baøn chaân ôû moät vò trí thích hôïp nhôø vaøo moät khuoân plastic. Tuy raát hieám xaûy ra nhöng cuõng coù khi caàn ñeán phaãu thuaät. Neáu vaán ñeà coù lieân quan ñeán xöông hoâng, thöôøng coù theå keùo daøi ñeán naêm 8 tuoåi môùi töï khoûi.

Hieám khi gaëp nhöõng tröôøng hôïp keùo daøi vaø caàn ñeán phaãu thuaät.

Tröôøng hôïp baøn chaân quay ra thöôøng töï khoûi khi treû baét ñaàu ñi ñöôïc. Nhöng cho duø coù keùo daøi hôn nöõa cuõng khoâng gaây ra vaán ñeà gì ñaùng ngaïi. b. Chaân voøng kieàng – chaân cong vaøo

Chaân hôi cong ra phía ngoaøi laø hieän töôïng thoâng thöôøng ôû treû vöøa bieát ñi. Trong tröôøng hôïp goïi laø chaân voøng kieàng, ñoä cong ra lôùn hôn nhieàu vaø xöông chaøy xoay

337

TÌM HIEÅU CAÙC BEÄNH THÖÔØNG GAËP

veà phía trong. Tröôøng hôïp chaân cong vaøo thì laïi laøm cho hai goái luoân chaïm saùt nhau. Hieän töôïng chaân voøng kieàng thöôøng töï maát ñi vaøo khoaûng 3 hay 4 tuoåi, trong khi chaân cong vaøo coù theå seõ keùo daøi cho ñeán khoaûng 11 tuoåi.

Hình 79: Chaân voøng kieàng

Hai chaân khuyønh ra laøm cho hai goái caùch xa nhau, xöông chaøy quay veà phía trong.

Hình 80: Chaân cong vaøo

Hai chaân cong vaøo laøm cho hai goái chaïm nhau vaø hai baøn chaân caùch xa nhau.

338

BEÄNH TREÛ EM

Khi naøo caàn ñeán baùc só?

Vaán ñeà thöôøng khoâng coù gì phaûi lo laéng, nhöng neáu baïn caûm thaáy khoâng yeân taâm coù theå ñeán baùc só ñeå ñöôïc giaûi thích roõ hôn.

Baùc só coù theå seõ laøm gì?

Baùc só thöôøng cuõng khoâng laøm gì khaùc ngoaøi vieäc traán an laø vaán ñeà khoâng coù gì nghieâm troïng. Raát hieám khi phaûi caàn ñeán phaãu thuaät ñeå can thieäp khi söï bieán daïng nghieâm troïng laø haäu quaû cuûa söï phaùt trieån xöông khoâng bình thöôøng, chaúng haïn nhö trong tröôøng hôïp coøi xöông. c. Baøn chaân phaúng

Tröôøng hôïp khaùc thöôøng naøy laø khi loøng baøn chaân treû phaúng lì khoâng coù phaàn cong leân nhö caùc treû khaùc.

Tröôøng hôïp naøy cuõng laø thoâng thöôøng vaø seõ maát ñi khi treû ñöôïc 2 hoaëc 3 tuoåi. Trong moät soá tröôøng hôïp ít gaëp coù theå keùo daøi laâu hôn nhöng thöôøng khoâng keøm theo baát cöù vaán ñeà gì. Raát hieám khi baøn chaân phaúng laïi laø haäu quaû cuûa caùc vaán ñeà baát oån veà xöông hay khôùp, laøm cho baøn chaân ñau, cöùng vaø yeáu ôùt.

Khi naøo caàn ñeán baùc só?

Thöôøng thì vaán ñeà khoâng coù gì nghieâm troïng, nhöng neáu caûm thaáy lo laéng nhieàu cuõng coù theå ñeán baùc só ñeå xaùc ñònh.

Baùc só coù theå seõ laøm gì?

Baùc só seõ kieåm tra veà hình daïng, khaû naêng vaän ñoäng vaø söùc chòu ñöïng cuûa baøn chaân. Neáu caùc yeáu toá naøy ñeàu bình thöôøng, xem nhö baøn chaân treû hoaøn toaøn bình thöôøng vaø khoâng caàn ñeán baát cöù bieän phaùp ñieàu trò naøo. Neáu phaùt hieän coù vaán ñeà baát oån naøo ñoù, caùc bieän phaùp can thieäp

TÌM HIEÅU CAÙC BEÄNH THÖÔØNG GAËP

339

thöôøng laø coá ñònh baøn chaân, vaø trong moät soá raát ít tröôøng hôïp coù theå caàn ñeán phaãu thuaät. d. Baøn chaân veïo (clubfoot)

Ñaây laø moät kieåu dò daïng baåm sinh, baøn chaân bò xoaén vaën bieán daïng hoaëc khoâng ôû vò trí thoâng thöôøng. Caùc beù trai thöôøng gaëp phaûi dò daïng naøy vôùi tyû leä nhieàu hôn gaáp ba laàn so vôùi caùc beù gaùi, vaø moät nöûa soá tröôøng hôïp dò daïng aûnh höôûng ñeán caû hai baøn chaân. Dò daïng naøy thöôøng ñöôïc phaùt hieän khi thaêm khaùm treû sau khi sinh.

Hình 81: Baøn chaân veïo

Goùt chaân quay veà phía trong, phaàn coøn laïi cuûa baøn chaân bò vaën xuoáng vaø quay vaøo. Trong moät soá tröôøng hôïp, xöông chaøy bò xoay vaøo trong vaø vaø caùc cô chaân chaäm phaùt trieån.

Nguyeân nhaân Baøn chaân veïo thöôøng laø do tö theá khaùc thöôøng cuûa treû luùc coøn trong thai, hoaëc cuõng coù theå do dò daïng cuûa xöông baøn chaân.

Baùc só coù theå seõ laøm gì?

Baùc só seõ kieåm tra khaû naêng vaän ñoäng cuûa baøn chaân.

Neáu khaû naêng vaän ñoäng cuûa baøn chaân treû bình thöôøng,

340

BEÄNH TREÛ EM

ñaây laø dò daïng do tö theá khaùc thöôøng luùc coøn trong thai, vaø seõ khoâng caàn ñeán baát cöù bieän phaùp ñieàu trò naøo. Neáu khaû naêng vaän ñoäng cuûa baøn chaân treû bò giôùi haïn, ñaây laø daáu hieäu cho thaáy dò daïng cuûa xöông. Bieän phaùp ñieàu trò thöôøng laø naén söûa baøn chaân vaø coá ñònh vò trí. Neáu khi treû ñöôïc 3 ñeán 6 thaùng tuoåi maø baøn chaân vaãn khoâng thaúng ra, coù theå phaûi caàn ñeán phaãu thuaät ñeå laøm thaúng baøn chaân, vaø sau ñoù seõ phaûi boù boät ít nhaát laø 3 thaùng.

Tieân löôïng

Baøn chaân veïo do tö theá khaùc thöôøng trong thai seõ töï khoûi khoaûng vaøi tuaàn sau khi sinh. Moät nöûa soá tröôøng hôïp do dò daïng xöông ñöôïc can thieäp seõ khoûi sau 2 ñeán 3 thaùng. Moät nöûa soá tröôøng hôïp coøn laïi caàn ñeán phaãu thuaät vaø haàu heát coù theå ñöôïc chöõa khoûi. Tuy nhieân, moät soá raát ít tröôøng hôïp ñoøi hoûi phaûi ñöôïc phaãu thuaät nhieàu laàn keùo daøi trong 5 naêm ñeå caûi thieän chöùc naêng vaø hình daïng cho baøn chaân, nhöng thöôøng vaãn khoâng bao giôø coù theå trôû neân hoaøn toaøn bình thöôøng.

8. TRAÄT KHÔÙP HAÙNG BAÅM SINH (CONGENITAL HIP DISLOCATION) Tyû leä treû em bò traät khôùp haùng baåm sinh laø khoaûng boán phaàn ngaøn, nghóa laø cöù khoaûng 250 beù thì coù moät beù rôi vaøo tröôøng hôïp naøy. Ñaàu xöông ñuøi thoâng thöôøng naèm ñuùng vaøo moät khôùp loõm cuûa xöông chaäu (oå coái), nhöng trong tröôøng hôïp leäch ñaàu xöông ñuøi baåm sinh thì ñaàu xöông laïi khoâng naèm trong khôùp loõm hoaëc khoâng gaén chaët vaøo neân raát deã bò tröôït ra. Kieåm tra traät khôùp haùng baåm sinh laø moät phaàn trong vieäc thaêm khaùm sau khi sinh vaø nhöõng laàn kieåm tra söùc khoûe sau ñoù trong naêm tuoåi

TÌM HIEÅU CAÙC BEÄNH THÖÔØNG GAËP

341

ñaàu tieân cuûa treû. Dò taät baåm sinh naøy coù tính di truyeàn trong gia ñình, vaø thöôøng gaëp ôû caùc beù gaùi nhieàu hôn beù trai.

Nguyeân nhaân Traät khôùp haùng coù theå xuaát hieän ôû moät hoaëc caû hai beân. Nguyeân nhaân gaây ra vaãn chöa ñöôïc bieát roõ, nhöng quan saùt caùc tröôøng hôïp thöïc teá thöôøng thaáy laø do lôùp sôïi bao quanh khôùp xöông chaäu quaù yeáu, hoaëc do hoác xöông chaäu quaù caïn so vôùi thoâng thöôøng.

Nhaän daïng Thöôøng thì leäch ñaàu xöông ñuøi ñöôïc phaùt hieän ngay sau khi sinh qua thaêm khaùm. ÔÛ moät soá nôi ngöôøi ta cuõng duøng kyõ thuaät sieâu aâm ñeå kieåm tra phaùt hieän dò daïng naøy. Trong moät soá tröôøng hôïp vaán ñeà cuõng coù theå ñöôïc phaùt hieän treã hôn, vaøo nhöõng laàn kieåm tra söùc khoûe trong naêm tuoåi ñaàu tieân cuûa treû. Caùc tröôøng hôïp hieám gaëp hôn nöõa laø ñöôïc phaùt hieän ra vaøo luùc treû baét ñaàu bieát ñi. Trong tröôøng hôïp naøy, coù theå nhaän thaáy caùc daáu hieäu sau:

 Ñi khaäp khieãng.  Phía sau cuûa chaân bò traät khôùp coù nhieàu neáp da nhaên döôùi moâng, khaùc vôùi beân chaân bình thöôøng.

Baùc só thöôøng phaûi kieåm tra ngay khi treû vöøa sinh ra.

Vieäc sôø naén kyõ coù theå giuùp phaùt hieän moät tröôøng hôïp traät khôùp haùng baåm sinh. Ñaàu xöông ñuøi seõ naèm veà phía treân cuûa hoác xöông chaäu thay vì laø naèm goïn vaøo trong hoác nhö bình thöôøng.

Khi naøo caàn ñeán baùc só?

Neáu nghi ngôø treû rôi vaøo tröôøng hôïp naøy, neân ñöa treû ñeán baùc só ngay.

342

BEÄNH TREÛ EM

Baùc só coù theå seõ laøm gì?

Tröôøng hôïp ñaàu xöông ñuøi khoâng gaén cöùng trong oå coái xöông chaäu thöôøng seõ töï khoûi moät thôøi gian sau khi sinh.

Neáu qua khoaûng 2 tuaàn tuoåi maø ñaàu xöông vaãn chöa vaøo vò trí bình thöôøng, coù theå caàn phaûi can thieäp caùch boù neïp ñeå ñöa ñaàu xöông vaøo ñuùng vò trí vaø giöõ yeân ôû ñoù. Neïp phaûi ñöôïc giöõ trong khoaûng töø 2 ñeán 4 thaùng vaø gia ñình seõ ñöôïc chæ daãn caùc bieän phaùp caàn thieát ñeå chaêm soùc treû trong thôøi gian naøy. Sau khi thaùo boû neïp, vò trí xöông thöôøng seõ hoaøn toaøn bình thöôøng.

Tuy nhieân, neáu phaùt hieän treã khoaûng 6 tuaàn sau khi sinh hoaëc laâu hôn, ñaàu xöông coù theå caàn phaûi ñöôïc ñöa vaøo trong hoác xöông chaäu vaø duøng löïc keùo (keùo taï) ñeå giöõ laïi ñuùng vò trí trong nhieàu tuaàn. Sau giai ñoaïn naøy, treû tieáp tuïc phaûi ñöôïc mang neïp hoaëc boù boät trong nhieàu thaùng nöõa.

Neáu phaùt hieän treã ñeán sau thôøi ñieåm treû ñaõ bieát ñi, coù theå phaûi caàn ñeán moät loaït caùc phaãu thuaät môùi coù theå ñieàu chænh laïi ñöôïc vò trí cuûa xöông.

Tieân löôïng

Phaùt hieän vaø ñieàu trò caøng sôùm seõ cho keát quaû caøng toát hôn. Treû ñöôïc phaùt hieän vaø ñieàu trò ngay trong giai ñoaïn sô sinh thì lôùn leân seõ coù khaû naêng ñi laïi hoaøn toaøn bình thöôøng vaø khoâng coù baát cöù aûnh höôûng naøo veà sau. Tuy nhieân, neáu phaùt hieän vaø ñieàu trò chaäm treã hoaëc khoâng ñöôïc ñieàu trò, seõ coù nguy cô ñi khaäp khieãng suoát ñôøi vaø veà sau thöôøng bò vieâm khôùp sôùm ôû chaân bò traät khôùp.

TÌM HIEÅU CAÙC BEÄNH THÖÔØNG GAËP

343

9. VIEÂM KHÔÙP HAÙNG (IRRITABLE HIP) Ñaây laø tröôøng hôïp lôùp maøng boïc nôi khôùp haùng bò vieâm söng vaø coù dòch tích tuï beân trong khôùp. Nguyeân nhaân vaãn chöa ñöôïc bieát, nhöng vieâm khôùp haùng thöôøng phaùt trieån trong khoaûng 2 tuaàn sau moät tröôøng hôïp vieâm nhieãm nheï ñöôøng hoâ haáp, chaúng haïn nhö moät côn caûm laïnh. Treû em töø 2 tuoåi ñeán 12 tuoåi thöôøng raát deã bò vieâm khôùp haùng.

Trieäu chöùng

Caùc trieäu chöùng xuaát hieän raát ñoät ngoät vaø thöôøng bao goàm:  Ñi khaäp khieãng.  Ñau ôû hoâng, vuøng buïng döôùi, ñuøi hay ñaàu goái.  Ñoâi khi coù soát nheï.

Khi naøo caàn ñeán baùc só?

Khi coù daáu hieäu nghi ngôø, caàn ñöa treû ñeán baùc só ngay trong voøng 24 giôø. Thöôøng laø khi thaáy treû ñau ôû vuøng hoâng, vuøng buïng döôùi, khôùp goái vaø ñi khaäp khieãng maø khoâng coù nguyeân nhaân roõ raøng.

Baùc só coù theå seõ laøm gì?

Baùc só coù theå seõ cho duøng moät loaïi thuoác giaûm ñau, chaúng haïn nhö paracetamol, vaø ñeà nghò cho treû nghæ ngôi treân giöôøng cho ñeán khi côn ñau qua ñi, thöôøng coù theå laø töø 1 cho ñeán 7 ngaøy. Ñoâi khi côn ñau coù theå raát nghieâm troïng vaø treû caàn ñöôïc ñöa vaøo beänh vieän ñeå tieán haønh xeùt nghieäm maùu nhaèm phaùt hieän hoaëc loaïi tröø caùc khaû naêng nhieãm khuaån.

Caùc xeùt nghieäm khaùc nhö X-quang hay sieâu aâm cuõng coù

344

BEÄNH TREÛ EM

theå caàn ñöôïc thöïc hieän ñeå loaïi tröø caùc khaû naêng bò vieâm khôùp bieán daïng tuoåi treû (beänh Perths) hay nhieãm truøng khôùp. Cuõng coù theå seõ duøng ñeán phöông phaùp keùo khôùp ñeå laøm giaûm ñau vaø co thaét cô.

Tieân löôïng

Khi côn ñau qua ñi treû thöôøng seõ ñi laïi ñöôïc bình thöôøng. Nhöng neáu treû cöû ñoäng quaù sôùm khi chöa döùt ñau, coù nguy cô caùc trieäu chöùng seõ taùi phaùt vaø khi ñoù caàn phaûi duøng ñeán caùc thuoác khaùng vieâm khoâng phaûi steroid. Neáu ñau taùi phaùt nhieàu laàn baát chaáp vieäc ñieàu trò, coù theå treû ñaõ bò chöùng vieâm khôùp daïng thaáp hoaëc vieâm khôùp bieán daïng tuoåi treû.

10. TRAÄT KHÔÙP HAÙNG (SLIPPED FEMORAL EPIPHYSIS) Xöông daøi ñöôïc phaùt trieån ôû caùc phaàn ñaàu cuøng cuûa xöông, chia caùch caùc ñaàu xöông vôùi thaân xöông chính.

Traät khôùp haùng xaûy ra khi ñaàu xöông phía treân cuûa xöông ñuøi, nôi keát hôïp ñeå taïo thaønh khôùp haùng, bò tröôït ñeán moät vò trí khaùc hôn bình thöôøng. Tröôøng hôïp naøy raát hieám xaûy ra, nhöng neáu coù thì thöôøng nhaát laø rôi vaøo löùa tuoåi ñang taêng tröôûng nhanh – töø 10 ñeán 14 tuoåi ôû caùc beù gaùi vaø töø 12 ñeán 16 tuoåi ôû caùc beù trai. Nhöõng treû em bò beùo phì hoaëc nhöõng em phaùt trieån quaù nhanh thöôøng raát deã bò traät khôùp haùng.

Nguyeân nhaân

ÔÛ treû ñang lôùn, xöông ñuøi phaùt trieån chuû yeáu veà phía treân. Vuøng xöông ñang phaùt trieån coù caáu taïo baèng suïn vaø vì theá laø vuøng yeáu nhaát cuûa xöông. Vì theá, ñaàu treân

345

TÌM HIEÅU CAÙC BEÄNH THÖÔØNG GAËP Hình 82: Vò trí khôùp haùng bò traät

Vuøng phaùt trieån cuûa xöông

ñaàu xöông

thaân xöông ñuøi VÒ TRÍ BÌNH THÖÔØNG

KHI BÒ TRAÄT KHÔÙP

Vuøng phaùt trieån ôû ñaàu xöông bieán daïng vaø ñaàu xöông phía treân tröôït ra khoûi vò trí thoâng thöôøng. cuûa xöông ñuøi raát deã bò tröôït ra khoûi hoác xöông chaäu (oå coái). Ñaàu xöông coù theå tröôït ra ngay khi bò chaán thöông, hoaëc cuõng coù theå tröôït daàn ra khoûi vò trí thoâng thöôøng vì nhöõng nguyeân nhaân chöa ñöôïc bieát.

Trieäu chöùng Caùc trieäu chöùng coù theå laø:

 Ñau ôû vuøng hoâng, ôû ñaàu goái hoaëc ôû ñuøi.  Khoâng theå chòu löïc treân chaân bò ñau.  Ñi khaäp khieãng hoaëc baøn chaân quay ra, vì chaân bò xoay ra ngoaøi.  Cöû ñoäng cuûa khôùp haùng bò giôùi haïn.

Neáu treû thaáy ñau ôû vuøng hoâng, ôû ñuøi, khôùp goái hoaëc ñi khaäp khieãng maø khoâng roõ nguyeân nhaân, caàn ñöa treû ñeán baùc só ngay ñeå xaùc ñònh.

346

BEÄNH TREÛ EM

Baùc só coù theå seõ laøm gì?

Baùc só coù theå seõ khaùm vaø ñeà nghò chuïp X-quang ñeå xaùc ñònh. Neáu keát quaû X-quang cho thaáy ñuùng laø traät khôùp haùng, coù theå seõ caàn phaûi thöïc hieän phaãu thuaät. Trong nhöõng tröôøng hôïp nheï, ñaàu xöông chæ tröôït ra raát ít coù theå ñöôïc ñeå yeân taïi choã vaø coá ñònh vôùi caùc ñinh oác ñeå khoâng cho tröôït theâm ra nöõa. Cuøng luùc, coù theå caàn phaãu thuaät caû phaàn xöông ôû khôùp haùng beân kia ñeå laøm chaéc baèng phöông phaùp töông töï. Trong nhöõng tröôøng hôïp nghieâm troïng hôn, coù theå caàn phaûi khoeùt laáy moät phaàn xöông beân döôùi cuûa ñaàu xöông phía treân ñeå coù theå ñöa ñaàu xöông ñuøi vaøo vò trí bình thöôøng trong hoác xöông chaäu.

Tieân löôïng

Neáu ñieàu trò kòp thôøi, keát quaû seõ toát ñeïp vaø khoâng ñeå laïi baát cöù vaán ñeà naøo veà laâu daøi. Sau phaãu thuaät, treû seõ coù theå vaän ñoäng bình thöôøng suoát ñôøi. Khaû naêng taùi phaùt raát hieám khi xaûy ra, nhaát laø khi ñaõ qua khoûi giai ñoaïn taêng tröôûng nhanh. Tuy vaäy, trong moät soá raát ít tröôøng hôïp coù theå bò cöùng khôùp haùng, raát ñau vaø veà sau raát deã bò vieâm khôùp.

11. VIEÂM KHÔÙP BIEÁN DAÏNG TUOÅI TREÛ (PERTHES’ DISEASE) Caên beänh naøy laøm cho ñaàu xöông ñuøi ngaøy caøng meàm ñi, sau ñoù bieán daïng vaø roài cöùng laïi. Beänh gaây ra do nguoàn cung caáp maùu ñeán ñaàu xöông khoâng ñaày ñuû. Beänh thöôøng xuaát hieän ôû treû em töø 4 ñeán 8 tuoåi, nhaát laø caùc beù trai. Maëc duø beänh coù chuyeån bieán töï thuyeân giaûm trong voøng töø 2 ñeán 4 naêm, nhöng vieäc ñieàu trò caàn phaûi ñöôïc aùp duïng caøng sôùm caøng toát ñeå ngaên ngöøa vieäc khôùp haùng bò bieán daïng.

347

TÌM HIEÅU CAÙC BEÄNH THÖÔØNG GAËP Hình 83: Bieán daïng xöông ñuøi Ñaàu xöông ñuøi bò maát ñoä cong

hoác xöông chaäu

xöông ñuøi

Maáu xöông ñuøi bò ngaén laïi

Neáu khôùp haùng vaãn phaûi chòu löïc trong thôøi gian bò beänh, phaàn ñaàu xöông vaø maáu xöông seõ bò bieán daïng.

Trieäu chöùng

Caùc trieäu chöùng chính cuûa beänh laø:  Ñi khaäp khieãng.  Ñau ôû hoâng (nôi khôùp haùng) hay ñaàu goái.  Cöû ñoäng nôi khôùp haùng bò giôùi haïn.

Neáu treû thaáy ñau ôû hoâng hay ñaàu goái vaø ñi khaäp khieãng maø khoâng roõ nguyeân nhaân, caàn ñöa ñeán baùc só ngay trong voøng 24 giôø ñeå xaùc ñònh. Ñieàu trò nhö theá naøo?

Sau khi thaêm khaùm, baùc só coù theå seõ ñeà nghò vaøo beänh vieän ñeå tieán haønh vieäc chuïp X-quang khôùp xöông chaäu nhaèm xaùc ñònh nguyeân nhaân gaây ra caùc trieäu chöùng.

Phöông phaùp ñieàu trò tuøy thuoäc vaøo möùc ñoä nghieâm troïng cuûa töøng tröôøng hôïp. Trong nhöõng tröôøng hôïp nheï, chæ

348

BEÄNH TREÛ EM

caàn nghæ ngôi hoaøn toaøn treân giöôøng trong 1 hoaëc 2 tuaàn leã cho ñeán khi côn ñau qua ñi, vaø thöôøng xuyeân theo doõi baèng X-quang. Neáu khôùp coù nguy cô bò bieán daïng, coù theå caàn phaûi coá ñònh baèng neïp hay boù boät ñeå traùnh moïi cöû ñoäng. Nhöõng tröôøng hôïp nghieâm troïng hôn nöõa coù theå caàn phaûi aùp duïng phaãu thuaät ñeå ñieàu chænh ñaàu xöông ñuøi gaén chaët vaøo oå coái xöông chaäu, laøm giaûm nguy cô bieán daïng khôùp.

Tieân löôïng

Beänh phaùt hieän caøng sôùm ôû treû caøng ít tuoåi vaø möùc ñoä nghieâm troïng caøng thaáp thì tieân löôïng veà sau caøng toát hôn. Thoâng thöôøng thì söï bieán daïng khôùp coù theå ñöôïc ngaên ngöøa vaø söï vaän ñoäng veà sau seõ bình thöôøng. Trong moät soá tröôøng hôïp ñaëc bieät nghieâm troïng, vieäc ñieàu trò khoâng theå ngaên ngöøa ñöôïc söï bieán daïng cuûa khôùp seõ coù nguy cô sau naøy bò vieâm khôùp haùng.

12. VIEÂM KHÔÙP MAÏN TÍNH TUOÅI TREÛ (JUVENILE CHRONIC ARTHRITIS)

Coù 3 loaïi vieâm khôùp maïn tính coù theå gaëp ôû treû em.

Vieâm khôùp daïng ñôn (pauciarticular arthritis) thöôøng aûnh höôûng ñeán khoâng quaù 4 khôùp loaïi lôùn, chaúng haïn nhö khôùp goái. Vieâm khôùp daïng phöùc (polyarticular arthritis) gaây aûnh höôûng ñeán raát nhieàu khôùp nhoû, chaúng haïn nhö caùc khôùp ôû baøn tay, baøn chaân. Loaïi thöù ba laø vieâm khôùp toaøn thaân tuoåi treû (systemic juvenile arthritis) cuõng thöôøng aûnh höôûng ñeán caùc khôùp nhoû vaø keøm theo gaây ra caùc trieäu chöùng beänh toaøn thaân.

Caùc khôùp ôû ngoùn tay coù theå söng ñoû leân do vieâm khôùp.

Nhöõng khôùp nhoû khaùc cuõng coù theå bò taán coâng laø khôùp ôû coå vaø ôû xöông haøm.

TÌM HIEÅU CAÙC BEÄNH THÖÔØNG GAËP

349

Nguyeân nhaân

Nguyeân nhaân tieàm aån gaây ra beänh naøy cho ñeán nay vaãn chöa ñöôïc bieát, nhöng beänh coù theå laø mang tính di truyeàn. Nguyeân nhaân tröïc tieáp gaây vieâm coù theå laø vi-ruùt, nhöng cho ñeán nay vaãn chöa xaùc ñònh ñöôïc loaïi vi-ruùt cuï theå naøo.

Trieäu chöùng

Caùc trieäu chöùng chuû yeáu laø:  Söng ñoû, ñau vaø cöùng khôùp.  Ñi khaäp khieãng, neáu caùc khôùp bò ñau naèm ôû chaân hoaëc baøn chaân.  Vôùi vieâm khôùp daïng phöùc, coù theå coù soát nheï.

Neáu laø vieâm khôùp toaøn thaân, caùc trieäu chöùng sau ñaây coù theå xuaát hieän nhieàu tuaàn hay nhieàu thaùng tröôùc khi caùc khôùp thöïc söï bò ñau:  Soát cao treân 390C.  Noåi haïch toaøn thaân (do caùc tuyeán dòch söng phoàng leân).  Noåi ban ñoû nhieàu vuøng nhöng khoâng ngöùa.

Bieán chöùng

Bieán chöùng raát hieám gaëp laø vieâm moáng maét.

Khi naøo caàn ñeán baùc só?

Khi xuaát hieän caùc trieäu chöùng nhö ñau khôùp hay cöùng khôùp, hoaëc ñi khaäp khieãng, hoaëc phaùt ban ñoû keøm theo soát, caàn ñöa treû ñeán baùc só trong voøng 24 giôø sau ñoù.

350

BEÄNH TREÛ EM

Baùc só coù theå seõ laøm gì?

Baùc só tröôùc heát coù theå seõ cho tieán haønh xeùt nghieäm maùu ñeå xaùc ñònh loaïi tröø khaû naêng maéc caùc beänh nhieãm khuaån khaùc. Phöông phaùp ñieàu trò chuû yeáu laø aùp duïng vaät lyù trò lieäu ñeå duy trì söùc maïnh cuûa caùc cô baép (choáng teo cô) vaø khaû naêng vaän ñoäng cuûa caùc khôùp. Coù theå caàn phaûi coá ñònh caùc khôùp baèng caùch mang neïp vaøo ban ñeâm ñeå ngaên ngöøa söï bieán daïng cuûa khôùp, ñoâi khi caàn mang neïp caû vaøo ban ngaøy neáu khôùp bò ñau caàn phaûi ñöôïc nghæ ngôi tuyeät ñoái.

Coù theå duøng caùc thuoác giaûm ñau nhö aspirin, thuoác khaùng vieâm khoâng steroid nhö ibuprofen ñeå giaûm bôùt söng ñau. Neáu caùc thuoác loaïi naøy toû ra khoâng ñuû hieäu quaû, caùc thuoác maïnh hôn nhö corticosteroid coù theå seõ ñöôïc duøng ñeán. Trong moät soá tröôøng hôïp raát nghieâm troïng, coù theå phaûi duøng ñeán phaãu thuaät ñeå thay theá moät soá khôùp hoaëc keùo daøi nhöõng cô gaây bieán daïng.

Trong suoát thôøi gian ñieàu trò vieâm khôùp, treû caàn ñöôïc khaùm maét thöôøng xuyeân ñeå kòp thôøi phaùt hieän vieâm moáng maét.

Tieân löôïng

Moät phaàn ba soá tröôøng hôïp maéc beänh seõ hoài phuïc hoaøn toaøn ngay sau ñieàu trò. Moät phaàn ba soá tröôøng hôïp khaùc seõ tieáp tuïc keùo daøi caùc trieäu chöùng trong nhieàu naêm tröôùc khi döùt haún. Vaø moät phaàn ba soá tröôøng hôïp coøn laïi beänh tieáp tuïc tieán trieån ngaøy caøng naëng hôn.

13. NHIEÃM KHUAÅN XÖÔNG VAØ KHÔÙP Nhieãm khuaån xöông hay nhieãm khuaån khôùp thöôøng

TÌM HIEÅU CAÙC BEÄNH THÖÔØNG GAËP

351

xaûy ra nhaát laø khi vi khuaån xaâm nhaäp vaøo ñöôøng maùu qua moät veát thöông hay muïn nhoït. Trong moät soá tröôøng hôïp, nhieãm khuaån coù theå lan ra tröïc tieáp töø vuøng moâ nhieãm khuaån naèm keá caän. a. NHIEÃM KHUAÅN XÖÔNG

Treû em töø 3 ñeán 14 tuoåi, nhaát laø caùc em trai, raát deã bò nhieãm khuaån xöông. Nhieãm khuaån thöôøng gaëp nhaát laø ôû caùc xöông daøi nhö tay, chaân. Neáu khoâng ñieàu trò ngay, nhieãm khuaån xöông coù theå trôû thaønh maïn tính vaø sau ñoù seõ raát khoù ñieàu trò döùt haún.

Trieäu chöùng Caùc trieäu chöùng coù theå bao goàm:

 Ñau döõ doäi ôû tay hay chaân nôi bò nhieãm khuaån, laøm cho treû khoâng muoán cöû ñoäng hoaëc khoâng muoán ai sôø ñeán.  Soát cao.  Neáu chaäm treã khoâng ñieàu trò, seõ tieáp tuïc söng phoàng vaø vieâm nhieãm xuaát hieän nôi vuøng da beân ngoaøi choã xöông nhieãm khuaån.

Caàn goïi baùc só ngay neáu nghi ngôø laø treû bò nhieãm khuaån xöông. Ñieàu trò nhö theá naøo?

Treû coù theå caàn ñöôïc ñöa vaøo beänh vieän ngay ñeå tieán haønh caùc xeùt nghieäm bao goàm vieäc caáy maùu vaø scan vuøng xöông nhieãm khuaån. Sau khi xaùc ñònh beänh, treû seõ ñöôïc ñieàu trò vôùi khaùng sinh. Trong moät soá ít tröôøng hôïp, coù theå caàn ñeán phaãu thuaät ñeå loaïi boû phaàn xöông nhieãm khuaån. Neáu ñöôïc ñieàu trò kòp thôøi, treû thöôøng seõ nhanh choùng hoài phuïc hoaøn toaøn.

352

BEÄNH TREÛ EM

b. NHIEÃM KHUAÅN KHÔÙP

Nhieãm khuaån khôùp thöôøng gaëp nhaát ôû treû em ñeán 2 tuoåi vaø ôû ñoä tuoåi thieáu nieân. Khôùp bò vieâm nhieãm seõ coù chaát dòch tích tuï laïi beân trong. Neáu chaäm treã khoâng ñieàu trò, phaàn suïn bao quanh xöông veø phía trong khôùp seõ bò huûy hoaïi, gaây ra cöùng khôùp vaø dò daïng khôùp.

Trieäu chöùng

Caùc trieäu chöùng töông töï nhö khi nhieãm khuaån xöông, nhöng keøm theo ñoù laø khôùp bò nhieãm khuaån söng phoàng leân vaø noùng, ñoû. Caàn goïi baùc só ngay neáu nghi ngôø laø treû bò nhieãm khuaån khôùp. Ñieàu trò nhö theá naøo?

Treû coù theå seõ ñöôïc ñöa vaøo beänh vieän ngay ñeå tieán haønh caùc xeùt nghieäm. Caùc phöông phaùp nhö sieâu aâm, scan vuøng khôùp coù theå seõ ñöôïc aùp duïng. Ñeå xaùc ñònh, ngöôøi ta cuõng caàn phaûi ruùt chaát dòch töø khôùp ra ñeå phaân tích, vaø coù theå cuõng caàn phaûi tieán haønh xeùt nghieäm maùu. Ñeå chaån ñoaùn khôùp bò nhieãm khuaån, caàn phaûi ruùt dòch töø trong khôùp ñeå phaân tích döôùi kính hieån vi. Moät oáng tieâm ñöôïc ñaâm xuyeân qua töø caïnh beân khôùp goái ñeå ruùt dòch.

Sau khi chaån ñoaùn xaùc ñònh, vieäc ñieàu trò ñöôïc tieán haønh vôùi thuoác khaùng sinh. Coù theå caàn ñeán phaãu thuaät ñeå ruùt saïch chaát dòch nhieãm khuaån ra khoûi khôùp. Sau khi khôùp ñaõ ñöôïc laøm saïch, treû caàn ñöôïc aùp duïng caùc ñoäng taùc vaät lyù trò lieäu ñeå giöõ cho khôùp vaän ñoäng linh hoaït. Neáu vieäc ñieàu trò ñöôïc tieán haønh kòp thôøi, treû seõ ñöôïc hoài phuïc hoaøn toaøn.

TÌM HIEÅU CAÙC BEÄNH THÖÔØNG GAËP

353

14. LOAÏN DÖÔÕNG CÔ (MUSCULAR DYSTROPHY) Ñaëc ñieåm noåi baät cuûa chöùng beänh naøy laø söï yeáu daàn vaø maát naêng löïc hoaït ñoäng cuûa caùc cô. Coù nhieàu loaïi loaïn döôõng cô, nhöng trong ñoù loaïn döôõng cô Duchenne thöôøng gaëp nhaát vaø cuõng nghieâm troïng nhaát. Beänh chæ xuaát hieän ôû caùc beù trai vaø thöôøng laø vaøo nhöõng naêm tröôùc khi beù ñöôïc 5 tuoåi.

Nguyeân nhaân

Loaïn döôõng cô Duchenne gaây ra do moät gen baát thöôøng.

Moät phuï nöõ mang gen baát thöôøng loaïi naøy seõ sinh ra moät beù trai coù 50% nguy cô maéc beänh. Ñaëc ñieåm laø chæ coù phuï nöõ (ngöôøi meï) mang gen beänh môùi di truyeàn beänh cho con, vaø chæ coù con trai môùi chòu aûnh höôûng di truyeàn loaïi naøy maø thoâi.

Trieäu chöùng

Trieäu chöùng ñaàu tieân laø söï suy yeáu caùc cô ôû chaân, laøm cho treû coù caùc bieåu hieän sau:  Chaäm bieát ñi, coù theå ñeán hôn 18 thaùng tuoåi, vaø coù daùng ñi khoù khaên khaùc thöôøng  Khoù khaên khi phaûi ñi leân doác, leo caàu thang.  Deã teù vaø hay ngaõ nhaøo veà phía tröôùc, khi leo caàu thang thöôøng choáng tay vaøo chaân ñeå taêng löïc.

Coù theå coù moät soá trieäu chöùng khaùc nöõa nhö:  Caùc cô baép chaân lôùn hôn.  Phaàn beân döôùi xöông soáng cong vaøo phía trong.

Do caùc cô ôû chaân raát yeáu neân treû phaûi ñöùng daäy baèng caùch duøng tay ñaåy vaøo maét caù, ñaàu goái vaø baép ñuøi.

354

BEÄNH TREÛ EM

Khi nghi ngôø treû bò loaïn döôõng cô, caàn ñöa treû ñeán baùc só ngay ñeå xaùc ñònh. Ñieàu trò nhö theá naøo?

Vieäc ñieàu trò coù theå caàn ñeán moät baùc só chuyeân khoa thaàn kinh. Tuy nhieân, tröôùc heát caàn tieán haønh moät soá caùc xeùt nghieäm ñeå chaån ñoaùn xaùc ñònh beänh, bao goàm xeùt nghieäm maùu, ñieän cô ñoà vaø sinh thieát cô. Hieän chöa coù phöông phaùp ñieàu trò naøo ñoái vôùi loaïn döôõng cô Duchenne.

Bieän phaùp tích cöïc nhaát laø aùp duïng vaät lyù trò lieäu ñeå duy trì khaû naêng vaän ñoäng hieän coù.

Coù theå phoøng ngöøa ñöôïc khoâng?

Vì beänh coù ñaëc ñieåm chæ di truyeàn töø gen cuûa ngöôøi meï, neân phuï nöõ thuoäc moät gia ñình coù tieàn söû beänh caàn ñöôïc xeùt nghieäm chaån ñoaùn xem coù mang gen baát thöôøng gaây beänh hay khoâng. Neáu coù, ngöôøi naøy caàn ñöôïc giaûi thích veà nguy cô truyeàn beänh cho con tröôùc khi hoï quyeát ñònh coù con. Neáu ñaõ mang thai, caàn thöïc hieän caùc xeùt nghieäm caàn thieát trong thai kyø ñeå xaùc ñònh xem thai nhi coù maéc beänh hay khoâng. (Khaû naêng naøy laø 50%) Neáu thai nhi ñöôïc xaùc ñònh laø maéc beänh, ngöôøi meï seõ ñöôïc giaûi thích roõ ñeå töï quyeát ñònh coù neân tieáp tuïc vieäc mang thai hay khoâng.

Tieân löôïng

Caùc cô cuûa treû maéc beänh seõ ngaøy caøng yeáu hôn vaø cuõng lan daàn ra ngaøy caøng coù nhieàu cô bò aûnh höôûng hôn, cho ñeán khi treû phaûi caàn ñeán xe laên ñeå di chuyeån, thöôøng laø vaøo khoaûng 8 cho ñeán 11 tuoåi. Treû maéc beänh ngaøy caøng deã bò nhieãm truøng phoåi hôn, vaø thöôøng thì khoâng soáng qua ñöôïc nhöõng naêm ñaàu cuûa tuoåi 20.

TÌM HIEÅU CAÙC BEÄNH THÖÔØNG GAËP

355

XII. CAÙC VAÁN ÑEÀ VEÀ HEÄ SINH DUÏC - TIEÁT NIEÄU Nhieãm khuaån ñöôøng tieát nieäu raát thöôøng gaëp vôùi treû em noùi chung, nhöng thöôøng aûnh höôûng ñeán caùc em gaùi nhieàu hôn caùc em trai. Haàu heát caùc tröôøng hôïp nhieãm khuaån naøy thöôøng töï khoûi nhanh choùng khoâng caàn ñieàu trò. Tuy nhieân, taát caû caùc tröôøng hôïp nhieãm khuaån ñöôøng tieát nieäu vaø caùc roái loaïn gaây aûnh höôûng ñeán thaän, baøng quang hoaëc cô quan sinh duïc ñeàu caàn phaûi ñöôïc tìm hieåu kyõ ñeå kòp thôøi phaùt hieän baát cöù khuyeát taät baåm sinh naøo.

Caùc vaán ñeà nghieâm troïng cuûa thaän hieän nay haàu heát ñeàu coù theå chöõa trò ñöôïc, keå caû chöùng ung thö ôû thaän thöôøng gaëp nhaát vôùi treû em: khoái u Wilms.

1. BAÁT THÖÔØNG ÔÛ CÔ QUAN SINH DUÏC NAM Caùc vaán ñeà baát thöôøng ôû cô quan sinh duïc nam thöôøng bao goàm caùc tröôøng hôïp heïp bao da quy ñaàu, baùn heïp bao da quy ñaàu, vieâm quy ñaàu vaø loã tieåu ñoùng thaáp. Ngoaøi ra, ôû tinh hoaøn thì thöôøng gaëp traøn dòch tinh maïc, tinh hoaøn khoâng xuoáng bìu. Caùc em trai ñeán ñoä tuoåi thieáu nieân coøn coù theå bò xoaén tinh hoaøn vaø vieâm tinh hoaøn. a. BAO DA QUY ÑAÀU CHAÄT (TIGHT FORESKIN)

Trong naêm tuoåi ñaàu tieân, da quy ñaàu cuûa treû khoâng theå chöa theå keùo ngöôïc leân ñeå loä quy ñaàu. Ñöøng bao giôø coá tìm caùch keùo da quy ñaàu leân vì raát coù theå seõ laøm toån thöông caùc moâ, daãn ñeán chaûy maùu vaø taïo thaønh moâ seïo. ÔÛ haàu heát caùc beù trai, da quy ñaàu coù theå keùo leân ñöôïc vaøo naêm thöù hai, nhöng vôùi moät soá treû thì ñieàu naøy laïi chæ coù theå laøm ñöôïc sau naêm 4 tuoåi. Chæ sau tuoåi naøy, neáu da quy ñaàu khoâng theå keùo leân ñeå loä quy ñaàu thì môùi xem laø baát thöôøng.

356

BEÄNH TREÛ EM

Trong moät tröôøng hôïp bao da quy ñaàu chaät, da bao quy ñaàu caêng ra vaø loã thoaùt cuûa da ôû ñaàu döông vaät raát nhoû, vì theá khoâng theå ñöa ngöôïc leân ñeå loä quy ñaàu. Tình traïng naøy coù theå laøm cho vieäc tieåu tieän khoù khaên.

Nguyeân nhaân

Da bao quy ñaàu bò chaät coù theå ñôn giaûn chæ laø do caùc moâ sôïi gaén lieàn bao quy ñaàu vôùi quy ñaàu vaøo luùc sinh ra vaãn tieáp tuïc dính lieàn vaøo ñoù. Nguyeân nhaân cuõng coù theå laø do heïp bao quy ñaàu (phimosis), vôùi loã thoaùt cuûa da quy ñaàu ôû ñaàu döông vaät quaù nhoû. Heïp bao quy ñaàu coù theå laø baåm sinh, cuõng coù theå do moâ seïo taïo ra bôûi nhieàu laàn vieâm quy ñaàu, hoaëc do coá duøng söùc keùo ngöôïc da quy ñaàu leân khi chöa ñeán luùc.

Trieäu chöùng Trieäu chöùng duy nhaát coù theå laø hieän töôïng khoù keùo da quy ñaàu leân ñeå loä quy ñaàu ra. Neáu laø heïp bao quy ñaàu, loã thoaùt quaù nhoû coù theå seõ gaây ra caùc trieäu chöùng sau ñaây:

 Da quy ñaàu caêng phoàng leân moãi laàn treû tieåu tieän.  Tia nöôùc tieåu nhoû heïp vaø baén ra nhö coù söùc eùp maïnh.

Bieán chöùng

Neáu laø heïp bao quy ñaàu, coù raát nhieàu nguy cô daãn ñeán nhieãm khuaån ñöôøng tieát nieäu (trang 367) vaø vieâm quy ñaàu, chuû yeáu laø do da quy ñaàu khoâng theå ñöôïc laøm saïch.

Khi naøo caàn ñeán baùc só?

Khi treû ñaõ ñöôïc hôn 4 tuoåi maø da quy ñaàu khoâng theå keùo ngöôïc leân, hoaëc coù keøm theo tieåu tieän khoù, neân ñöa treû ñeán baùc só ñeå chaån ñoaùn xaùc ñònh.

TÌM HIEÅU CAÙC BEÄNH THÖÔØNG GAËP

357

Baùc só coù theå seõ laøm gì?

Baùc só seõ chaån ñoaùn phaân bieät caùc tröôøng hôïp. Neáu laø heïp bao quy ñaàu, baùc só seõ tieán haønh phaãu thuaät caét da bao quy ñaàu. Neáu chæ laø tröôøng hôïp da quy ñaàu bò dính vaøo quy ñaàu nhöng loã thoaùt ôû ñaàu döông vaät coù kích thöôùc bình thöôøng, chæ caàn phaãu thuaät taùch caùc moâ dính lieàn ra. Caû hai tröôøng hôïp phaãu thuaät ñeàu ñöôïc thöïc hieän sau khi gaây meâ. b. NGHEÏT QUY ÑAÀU (PARAPHIMOSIS)

Cuõng goïi laø baùn heïp bao da quy ñaàu, laø tröôøng hôïp da quy ñaàu heïp nhöng vaãn bò duøng söùc keùo ngöôïc leân. Khi ñieàu naøy xaûy ra, da quy ñaàu boù chaët vaø keït laïi ôû vò trí giöõa quy ñaàu, sieát laïi ôû ñoù gaây söng ñau döông vaät.

Khi naøo caàn ñeán baùc só?

Khi da quy ñaàu boù chaët laáy vò trí nöûa chöøng cuûa quy ñaàu, caàn ñöa treû ñeán beänh vieän ngay thay vì coá gôõ ra, chæ laøm cho treû ñau ñôùn hôn.

Baùc só coù theå seõ laøm gì?

Baùc só seõ cho treû duøng thuoác an thaàn hoaëc gaây teâ, sau ñoù nheï nhaøng eùp döông vaät laïi vaø ñöa da bao quy ñaàu xuoáng trôû laïi vò trí bình thöôøng. Trong moät soá tröôøng hôïp, baùc só coù theå caàn phaûi raïch da bao quy ñaàu môùi coù theå gôõ xuoáng ñöôïc. Tuy nhieân, tình traïng coù nhieàu khaû naêng seõ xaûy ra laàn nöõa, tröø khi tieán haønh caét boû da bao quy ñaàu. c. VIEÂM QUY ÑAÀU (BALANITIS)

Nguyeân nhaân thöôøng gaëp nhaát gaây vieâm quy ñaàu laø nhieãm vi khuaån hoaëc nhieãm naám, chuû yeáu laø do khoâng giöõ

358

BEÄNH TREÛ EM

veä sinh toát döông vaät. Heïp bao quy ñaàu coù khuynh höôùng laøm cho ñaàu döông vaät khoâng ñöôïc laøm saïch, do ñoù gia taêng nguy cô bò vieâm quy ñaàu. Vieâm quy ñaàu cuõng coù theå xaûy ra do phaûn öùng vôùi xaø phoøng, boät giaët, hoaëc do quy ñaàu bò kích thích.

Trieäu chöùng

Caùc trieäu chöùng chính cuûa vieâm quy ñaàu laø:    

Quy ñaàu vaø da bao söng phoàng leân. Ñau hoaëc ngöùa quy ñaàu.

Coù muû traéng chaûy ra töø döông vaät.

Vuøng sinh duïc coù theå ñoû vaø öôùt.

Gia ñình coù theå laøm gì?

Trong haàu heát caùc tröôøng hôïp, vieâm quy ñaàu chæ caàn chaêm soùc toát taïi nhaø, seõ töï khoûi trong voøng 3 ngaøy khoâng caàn ñieàu trò. Vieäc chaêm soùc chuû yeáu laø giöõ veä sinh toát. Daïy cho treû bieát röûa saïch döông vaät vaø vuøng sinh duïc ít nhaát laø 2 laàn moãi ngaøy. Sau khi ñaõ khoûi vieâm, caàn tieáp tuïc röûa saïch döông vaät moãi ngaøy ñeå traùnh taùi phaùt.

Neáu vieâm quy ñaàu do kích thích, caàn löu yù cho treû maëc quaàn baèng vaûi cotton vaø luoân ñöôïc giöõ saïch. Traùnh khoâng cho treû duøng xaø phoøng thôm.

Khi naøo caàn ñeán baùc só?

Neáu vieâm quy ñaàu khoâng giaûm nheï sau 3 ngaøy, neân ñöa treû ñeán baùc só.

Baùc só coù theå seõ laøm gì?

Tuøy theo keát quaû chaån ñoaùn, baùc só coù theå seõ cho duøng thuoác khaùng sinh hoaëc thuoác khaùng naám, coù theå laø daïng

TÌM HIEÅU CAÙC BEÄNH THÖÔØNG GAËP

359

kem boâi da hoaëc daïng vieân uoáng. Tình traïng nhieãm khuaån thöôøng seõ chaám döùt trong voøng moät tuaàn sau khi baét ñaàu duøng thuoác. Neáu treû thöôøng xuyeân taùi phaùt vieâm quy ñaàu, baùc só coù theå seõ ñeà nghò caét boû da bao quy ñaàu.

Caét da bao quy ñaàu ñeå loä quy ñaàu ra laø phaãu thuaät caàn thieát khi da bao quy ñaàu quaù chaät hoaëc treû thöôøng xuyeân nhieãm khuaån ôû quy ñaàu. d. LOÃ TIEÅU ÑOÙNG THAÁP (HYPOSPADIAS)

Moät dò taät baåm sinh, xuaát hieän vôùi tyû leä khoaûng 1/300 beù trai. Trong tröôøng hôïp dò taät naøy, loã tieåu naèm ôû beân döôùi thay vì laø ôû ñaàu döông vaät nhö bình thöôøng. Thöôøng thì loã tieåu thaáp nhöng vaãn naèm trong phaïm vi quy ñaàu.

Tuy nhieân, cuõng coù nhöõng tröôøng hôïp loã tieåu coù theå naèm ôû baát cöù nôi naøo doïc theo phía döôùi thaân döông vaät. Nöûa döôùi cuûa da bao quy ñaàu coù theå khoâng coù, vaø nöûa treân coù theå truøm kín ñaàu döông vaät khoâng coù loã tieåu. ÔÛ moät soá treû, thaân döông vaät cong xuoáng. Dò taät naøy ñöôïc phaùt hieän qua thaêm khaùm ngay sau khi sinh.

Trong nhöõng tröôøng hôïp nheï, loã tieåu vaãn naèm trong phaïm vi quy ñaàu. Tröôøng hôïp naëng hôn, loã tieåu naèm beân döôùi phaàn thaân döông vaät. Tröôøng hôïp nghieâm troïng nhaát laø khi loã tieåu naèm raát xa veà phía bìu daùi. Ñieàu trò Phaãu thuaät ñeå ñieàu chænh dò taät naøy seõ ñöôïc thöïc hieän tröôùc khi treû ñöôïc 2 tuoåi. Trong phaãu thuaät, baùc só taïo moät oáng noái daøi nieäu ñaïo töø vò trí hieän taïi ñeán ñaàu döông vaät.

OÁng naøy thöôøng ñöôïc taïo baèng da bao quy ñaàu. Döông vaät cong xuoáng cuõng seõ ñöôïc laøm thaúng leân trong phaãu thuaät naøy. Vì phaãu thuaät caàn ñeán da bao quy ñaàu, neân tröôùc ñoù khoâng ñöôïc caét boû da bao quy ñaàu cuûa treû.

360

BEÄNH TREÛ EM

Tieân löôïng

Sau phaãu thuaät, döông vaät seõ coù hình daïng nhö bình thöôøng. Caùc vaán ñeà ñeà veà tieåu tieän vaø keå caû söï giao hôïp sau naøy cuûa treû cuõng seõ khoâng gaëp trôû ngaïi naøo. e. TRAØN DÒCH TINH MAÏC (HYDROCELE)

Laø tình traïng bìu daùi söng to, meàm, do chöùa nhieàu dòch quanh tinh hoaøn nhöng khoâng ñau. Traøn dòch tinh maïc thöôøng gaëp ôû treû sô sinh, vaø thöôøng bieán maát khoâng caàn ñieàu trò vaøo khoaûng 6 thaùng tuoåi. Traøn dòch tinh maïc xaûy ra ñoät ngoät ôû nhöõng treû lôùn tuoåi coù theå laø do haäu quaû cuûa chaán thöông.

Khi naøo caàn ñeán baùc só?

Neân ñöa treû ñeán baùc só neáu nhö moät tröôøng hôïp traøn dòch tinh maïc keùo daøi cho ñeán luùc treû ñaõ hôn 6 thaùng tuoåi, hoaëc laàn ñaàu tieân xaûy ra vaøo luùc treû ñaõ hôn 6 thaùng tuoåi.

Trong nhöõng tröôøng hôïp naøy, traøn dòch tinh maïc thöôøng laø keát hôïp vôùi thoaùt vò beïn (trang 229) vaø ñoøi hoûi phaûi ñöôïc can thieäp baèng phaãu thuaät.

Treû caàn ñöôïc ñöa ñeán baùc só ngay neáu traøn dòch tinh maïc xuaát hieän ñoät ngoät ôû moät treû lôùn tuoåi, vì raát coù theå laø do chaán thöông. Maëc duø tröôøng hôïp naøy cuõng coù theå seõ thuyeân giaûm khoâng caàn ñieàu trò, nhöng caùc xeùt nghieäm kieåm tra, bao goàm caû sieâu aâm, seõ ñaûm baûo phaùt hieän baát cöù toån thöông naøo coù theå ñaõ xaûy ra ôû tinh hoaøn. f. TINH HOAØN KHOÂNG XUOÁNG BÌU

Ñoâi khi moät trong hai tinh hoaøn, hoaëc hieám gaëp hôn laø tröôøng hôïp caû hai, khoâng ñi xuoáng bìu daùi tröôùc khi sinh ra nhö thoâng thöôøng. Taát caû treû sô sinh ñeàu caàn ñöôïc

TÌM HIEÅU CAÙC BEÄNH THÖÔØNG GAËP

361

kieåm tra vieäc hai tinh hoaøn coù ñi xuoáng bìu daùi moät caùch bình thöôøng hay khoâng. Neáu khoâng, treû seõ ñöôïc theo doõi tieáp tuïc cho ñeán 3 thaùng tuoåi, vì thoâng thöôøng thì tinh hoaøn seõ töï nhieân ñi xuoáng bìu daùi trong giai ñoaïn naøy.

Neáu ñieàu naøy khoâng xaûy ra, baùc só seõ phaãu thuaät ñeå ñöa tinh hoaøn xuoáng bìu daùi ôû vò trí bình thöôøng. Phaãu thuaät thöôøng ñöôïc thöïc hieän vaøo luùc treû ñöôïc 2 hoaëc 3 tuoåi.

Caùc tinh hoaøn thoâng thöôøng ñi theo oáng beïn xuoáng bìu tröôùc khi sinh. Moät tinh hoaøn khoâng xuoáng bìu coù theå döøng laïi ôû baát cöù nôi ñaâu, töø vò trí raát cao treân buïng cho ñeán vò trí thaáp chæ ngay beân treân bìu.

Tieân löôïng

Neáu phaãu thuaät ñieàu chænh tinh hoaøn ñöôïc thöïc hieän ñuùng thôøi ñieåm, söï phaùt trieån veà giôùi tính vaø khaû naêng taïo tinh dòch hoaøn toaøn khoâng bò aûnh höôûng gì. Tuy nhieân, nguy cô bò ung thö tinh hoaøn veà sau thöôøng taêng nheï ôû nhöõng tröôøng hôïp naøy. g. XOAÉN TINH HOAØN (TESTICULAR TORSION)

Tình traïng xaûy ra khi thöøng tinh – daây treo tinh hoaøn – bò xoaén laïi, laøm löôïng maùu cung caáp cho caùc tinh hoaøn khoâng ñeán ñöôïc hoaëc ñeán raát ít. Xoaén tinh hoaøn gaây ñau döõ doäi. Neáu khoâng can thieäp baèng phaãu thuaät ñeå thaùo xoaén kòp thôøi trong voøng moät vaøi giôø, tinh hoaøn coù theå bò toån thöông khoâng hoài phuïc phaûi caét boû.

Trieäu chöùng

Caùc trieäu chöùng chính cuûa xoaén tinh hoaøn laø:  Ñau ñoät ngoät vaø döõ doäi trong buïng.  Ñau döõ doäi ôû tinh hoaøn.

362

BEÄNH TREÛ EM

 Tinh hoaøn bò ñau coù theå bò keùo leân cao hôn roõ reät so vôùi vò trí thoâng thöôøng.  Coù theå coù buoàn noân vaø noân möûa.  Sau moät vaøi giôø, bìu daùi coù theå söng ñoû vaø raát nhaïy caûm.

Khi naøo caàn ñeán baùc só?

Neáu treû ñau döõ doäi ôû tinh hoaøn, caàn ñöa treû ñeán ngay beänh vieän gaàn nhaát.

Baùc só coù theå seõ laøm gì?

Baùc só seõ tieán haønh phaãu thuaät ngay ñeå thaùo xoaén thöøng tinh. Sau ñoù, caû hai tinh hoaøn seõ ñöôïc khaâu gaén vaøo bìu ñeå ngaên ngöøa tröôøng hôïp töông töï coù theå xaûy ra sau naøy. Neáu tinh hoaøn bò thöông toån khoâng hoài phuïc seõ caàn phaûi caét boû.

Tieân löôïng

Neáu can thieäp phaãu thuaät kòp thôøi, treû coù theå hoài phuïc hoaøn toaøn vaø khoâng aûnh höôûng ñeán chöùc naêng cuûa tinh hoaøn. Neáu moät trong hai tinh hoaøn phaûi caét boû do toån thöông, tinh hoaøn coøn laïi vaãn coù theå ñaûm baûo söï phaùt trieån giôùi tính vaø khaû naêng taïo tinh dòch, do ñoù khoâng aûnh höôûng ñeán vieäc sinh con sau naøy. h. VIEÂM TINH HOAØN (ORCHITIS)

Nguyeân nhaân thöôøng gaëp nhaát gaây vieâm tinh hoaøn laø do bieán chöùng cuûa beänh quai bò (trang 176). Ñoâi khi, vieâm tinh hoaøn cuõng gaây ra do nhieãm khuaån.

TÌM HIEÅU CAÙC BEÄNH THÖÔØNG GAËP

363

Trieäu chöùng

Caùc trieäu chöùng chính khi bò vieâm tinh hoaøn laø:  Ñau ôû tinh hoaøn.  Ñoâi khi coù soát.

Khi naøo caàn ñeán baùc só?

Neáu trong 2 tuaàn qua treû khoâng maéc beänh quai bò, ñaây coù khaû naêng laø moät tröôøng hôïp xoaén tinh hoaøn, caàn ñöa treû ñeán ngay beänh vieän gaàn nhaát. Neáu gaàn ñaây treû coù maéc beänh quai bò, neân ñöa treû ñeán baùc só trong voøng 24 giôø ñeå chaån ñoaùn xaùc ñònh.

Baùc só coù theå seõ laøm gì?

Neáu chaån ñoaùn xaùc ñònh laø vieâm tinh hoaøn, thöôøng thì chæ caàn duøng moät loaïi thuoác giaûm ñau, chaúng haïn nhö paracetamol. Nhöng neáu coù nhieãm khuaån, baùc só coù theå seõ cho duøng caùc loaïi khaùng sinh.

Tieân löôïng

Vieâm tinh hoaøn thöôøng khoâng nghieâm troïng vaø töï khoûi trong voøng moät tuaàn.

2. VIEÂM AÂM HOÄ-AÂM ÑAÏO (VULVOVAGINITIS) Tình traïng vieâm nhieãm raát thöôøng gaëp ôû caùc beù gaùi vaø thöôøng khoâng nghieâm troïng. Vieâm aâm hoä-aâm ñaïo coù theå gaây ra do söï kích thích caùc moâ meàm ôû vuøng sinh duïc (chaúng haïn nhö do xaø phoøng taém) vaø seõ töï khoûi nhanh vôùi caùc bieän phaùp töï chaêm soùc. Ñoâi khi, nguyeân nhaân coù theå laø do nhieãm khuaån hay nhieãm naám vaø caàn phaûi ñieàu trò baèng thuoác. Tuy nhieân, thöôøng thì vieâm aâm hoä-aâm ñaïo khoâng coù nguyeân nhaân roõ reät.

364

BEÄNH TREÛ EM

Nguyeân nhaân

Caùc nguyeân nhaân gaây kích thích thöôøng gaëp nhaát laø veä sinh keùm, quaàn boù saùt, hoaëc do caùc loaïi xaø phoøng taém, xaø phoøng thôm... ÔÛ moät soá beù gaùi, khoâng coù nguyeân nhaân roõ raøng, coù veû nhö chæ do da ôû aâm hoä vaø lôùp nieâm maïc aâm ñaïo ñaëc bieät quaù nhaïy caûm.

Vi khuaån töø tröïc traøng ra haäu moân coù theå gaây vieâm aâm hoä-aâm ñaïo neáu nhö treû chuøi röûa haäu moân theo höôùng töø sau ra tröôùc moãi laàn ñi veä sinh. Ít gaëp hôn, nhieãm khuaån coù theå gaây ra do coù dò vaät trong aâm ñaïo. Moät nguyeân nhaân khaùc coù theå gaëp ôû caùc em nhoû laø nhieãm giun kim. Vôùi caùc em gaùi sau tuoåi daäy thì, söï phaùt trieån cuûa naám Candida laø moät nguyeân nhaân thöôøng gaëp.

Naám Candida albican bình thöôøng vaãn hieän dieän trong aâm ñaïo. Tuy nhieân, khi chuùng phaùt trieån quaù nhanh coù theå gaây vieâm aâm hoä-aâm ñaïo.

Trieäu chöùng

Caùc trieäu chöùng thöôøng gaëp laø:  Vieâm söng, ñau vaø ngöùa ôû vuøng sinh duïc.  Ñau raùt khi tieåu tieän.  Neáu nguyeân nhaân laø do nhieãm khuaån, seõ coù dòch tieát maøu xanh hay maøu vaøng hôi xanh chaûy ra töø aâm ñaïo.

Neáu nguyeân nhaân laø do coù dò vaät trong aâm ñaïo, dòch tieát thöôøng seõ coù muøi hoâi.  Neáu nguyeân nhaân laø do nhieãm naám, seõ coù dòch tieát maøu traéng chaûy ra töø aâm ñaïo.

TÌM HIEÅU CAÙC BEÄNH THÖÔØNG GAËP

365

Khi naøo caàn ñeán baùc só?

Beänh thöôøng nheï, khoâng ñaùng ngaïi. Nhöng neân ñöa treû ñeán baùc só neáu nhö treû thaáy raát khoù chòu, khi coù nhieàu dòch tieát ra töø aâm ñaïo, hoaëc khi ñau nhieàu moãi laàn tieåu tieän. Cuõng neân ñöa treû ñeán baùc só neáu beänh keùo daøi quaù 2 tuaàn.

Baùc só coù theå seõ laøm gì?

Baùc só seõ chaån ñoaùn tìm nguyeân nhaân gaây vieâm. Tuøy theo nguyeân nhaân ñöôïc xaùc ñònh, caùc bieän phaùp ñieàu trò khaùc nhau seõ ñöôïc aùp duïng. Chaúng haïn, laáy dò vaät ra khoûi aâm ñaïo – ñoâi khi caàn gaây meâ – hoaëc xeùt nghieäm beänh phaåm laáy töø aâm ñaïo ñeå xaùc ñònh vi khuaån hoaëc naám gaây beänh. Ñieàu trò caùc tröôøng hôïp nhieãm khuaån coù theå baèng kem khaùng sinh boâi vaøo aâm ñaïo hoaëc khaùng sinh daïng vieân uoáng. Kem choáng naám coù theå ñöôïc duøng neáu nguyeân nhaân laø do nhieãm naám.

Neáu trieäu chöùng khoù chòu keùo daøi khi khoâng coù daáu hieäu nhieãm khuaån, baùc só coù theå seõ cho duøng moät loaïi kem oestrogen coù taùc duïng laøm daøy hôn lôùp da ôû aâm hoä vaø lôùp nieâm maïc trong aâm ñaïo ñeå giaûm bôùt ñoä nhaïy caûm.

Gia ñình coù theå laøm gì?

Haàu heát caùc tröôøng hôïp vieâm aâm hoä-aâm ñaïo coù theå ñöôïc chaêm soùc taïi nhaø vaø seõ khoûi khoâng caàn ñieàu trò.

Röûa saïch vuøng sinh duïc moãi ngaøy 2 laàn, lieân tuïc trong moät tuaàn. Khoâng söû duïng caùc loaïi xaø phoøng thôm hay daàu taém. Neân cho treû maëc quaàn baèng vaûi cottton thoaùng roäng, khoâng boù saùt hoaëc quaù chaät vaø thay ra moãi ngaøy.

Moãi ngaøy neân ñeå thoaùng vuøng sinh duïc cuûa treû trong moät quaõng thôøi gian nhaát ñònh.

366

BEÄNH TREÛ EM

Daïy cho treû bieát chuøi röûa haäu moân ñuùng caùch sau moãi laàn ñi veä sinh, phaûi chuøi röûa theo höôùng töø tröôùc ra sau.

3. ÑAÙI DAÀM Ñaùi daàm laø moät vaán ñeà phoå bieán ôû treû em. Ñoä tuoåi maø treû em ñuû khaû naêng kieåm soaùt vieäc tieåu tieän ñeå khoâng ñaùi daàm vaøo ban ñeâm laø raát khaùc nhau. Raát ít treû em coù theå kieåm soaùt ñöôïc vieäc tieåu tieän tröôùc naêm 3 tuoåi. Ñoä tuoåi coù theå bieát vaø töï chuû ñöôïc vieäc tieåu tieän caû ngaøy laãn ñeâm thöôøng laø töø 3 cho ñeán 7 tuoåi. Thöôøng thì khoâng coù gì ñaùng phaûi lo laéng veà vieäc treû ñaùi daàm, tröø khi treû ñaõ hôn 7 tuoåi, hoaëc ñoät nhieân ñaùi daàm sau moät thôøi gian daøi töø 6 ñeán 12 thaùng khoâng coù hieän töôïng naøy.

Nguyeân nhaân

Trong haàu heát caùc tröôøng hôïp, ñaùi daàm thöôøng laø do söï phaùt trieån hoaøn chænh muoän cuûa caùc phaàn trong heä thaàn kinh coù chöùc naêng kieåm soaùt baøng quang. Ñaùi daàm cuõng coù theå gaây ra do nhieãm khuaån ñöôøng tieát nieäu, hoaëc do caêng thaúng lo laéng. Hieám gaëp hôn, coù theå laø do moät khuyeát taät baåm sinh cuûa ñöôøng tieát nieäu, hoaëc do beänh ñaùi thaùo ñöôøng.

Khi naøo caàn ñeán baùc só?

Vaán ñeà thöôøng khoâng nghieâm troïng, nhöng neân ñöa treû ñeán baùc só ñeå chaån ñoaùn loaïi tröø caùc nguyeân nhaân coù theå laø nghieâm troïng neáu nhö:  Treû vaãn coøn ñaùi daàm sau naêm 7 tuoåi.  Treû ñoät nhieân ñaùi daàm sau moät thôøi gian daøi khoâng coù hieän töôïng naøy.

TÌM HIEÅU CAÙC BEÄNH THÖÔØNG GAËP

367

Baùc só coù theå seõ laøm gì?

Tröôùc tieân, baùc só thöôøng seõ cho xeùt nghieäm nöôùc tieåu ñeå tìm daáu hieäu nhieãm khuaån ñöôøng tieát nieäu hoaëc ñaùi thaùo ñöôøng. Neáu vieäc chaån ñoaùn giuùp tìm ra moät nguyeân nhaân thöïc theå naøo ñoù, chaúng haïn nhö moät tröôøng hôïp nhieãm khuaån, baùc só seõ tieán haønh vieäc ñieàu trò. Neáu khoâng, baùc só seõ höôùng daãn nhöõng gì neân laøm ôû nhaø.

Gia ñình coù theå laøm gì? Ñeå haïn cheá vieäc ñaùi daàm, neân taäp cho treû thoùi quen tieåu tieän ñeàu ñaën vaøo nhöõng giôø nhaát ñònh trong ngaøy vaø nhaát laø luoân ñi tieåu tröôùc khi ñi nguû.

Ñöøng bao giôø traùch maéng hoaëc quôû phaït treû sau moãi laàn ñaùi daàm. Ñieàu naøy taïo ra hoaëc laøm taêng theâm söï lo laéng caêng thaúng, vaø laøm cho vaán ñeà caøng traàm troïng hôn nöõa. Ngöôïc laïi, neân khuyeán khích vaø khen thöôûng treû sau moãi moät ñeâm maø treû coù theå khoâng ñaùi daàm.

Vôùi nhöõng treû lôùn tuoåi hôn, coù theå höôùng daãn treû ñaùnh daáu nhöõng ñeâm “khoâ” vaøo moät baûng theo doõi haøng thaùng. Ñieàu naøy giuùp treû coù yù thöùc quan taâm ñeán vieäc töï kieåm soaùt chính mình vaø thaáy ñöôïc keát quaû toát hoaëc xaáu qua moãi ngaøy.

Tieân löôïng

Haàu heát treû em seõ vöôït qua tình traïng ñaùi daàm maø khoâng caàn ñieàu trò. Vôùi söï khuyeán khích cuûa gia ñình, treû thöôøng seõ sôùm vöôït qua hôn.

4. NHIEÃM KHUAÅN ÑÖÔØNG TIEÁT NIEÄU Nhieãm khuaån ñöôøng tieát nieäu raát thöôøng gaëp ôû treû em, nhaát laø caùc em gaùi. Tuy nhieân, caùc beù trai sô sinh laïi

368

BEÄNH TREÛ EM

deã nhieãm khuaån ñöôøng tieát nieäu hôn so vôùi caùc beù gaùi.

Nhieãm khuaån coù theå gaây aûnh höôûng ñeán nieäu ñaïo, baøng quang hay thaän. Ñieàu trò kòp thôøi moät tröôøng hôïp nhieãm khuaån ñöôøng tieát nieäu laø raát quan troïng, coù theå ngaên ngöøa ñöôïc vieäc ñeå laïi nhöõng moâ seïo ôû thaän, raát thöôøng gaëp ôû treû döôùi 5 tuoåi.

Nguyeân nhaân

Nguyeân nhaân gaây nhieãm khuaån ñöôøng tieát nieäu thöôøng gaëp nhaát laø do vi khuaån töø tröïc traøng xaâm nhaäp vaøo nieäu ñaïo. Ñoâi khi vi khuaån cuõng lan ñeán ñöôøng tieát nieäu qua ñöôøng maùu. Caùc em gaùi deã nhieãm khuaån ñöôøng tieát nieäu hôn so vôùi caùc em trai vì coù nieäu ñaïo ngaén hôn.

Nhöõng treû em bò chöùng hoài löu nöôùc tieåu raát deã bò nhieãm khuaån. Trong tình traïng baåm sinh ñaëc bieät naøy, khi baøng quang thaûi nöôùc tieåu ra, moät ít nöôùc tieåu ñi ngöôïc trôû leân thaän.

Nhöõng treû bò dò daïng ñöôøng tieát nieäu, bò taùo boùn kinh nieân, hoaëc thaän coù moâ seïo do caùc tröôøng hôïp nhieãm khuaån tröôùc ñaây, ñeàu laø nhöõng treû coù nguy cô nhieãm khuaån cao hôn.

Trieäu chöùng

Treû döôùi 2 tuoåi khi nhieãm khuaån ñöôøng tieát nieäu thöôøng coù khuynh höôùng coù caùc trieäu chöùng nhieãm khuaån toaøn thaân, bao goàm:    

Soát.

Tieâu chaûy.

Noân möûa.

Keùm naêng ñoäng, böùt röùt khoù chòu.

TÌM HIEÅU CAÙC BEÄNH THÖÔØNG GAËP

369

Vôùi nhöõng treû lôùn hôn, caùc trieäu chöùng nhieãm khuaån thöôøng chuyeân bieät hôn, coù theå bao goàm:      

Caûm giaùc noùng raùt khi tieåu tieän.

Taêng soá laàn tieåu tieän nhieàu hôn. Ñau ôû phía döôùi hoaëc moät beân cuûa buïng. Ñaùi daàm (cho duø tröôùc ñoù khoâng coù hieän töôïng naøy).

Nöôùc tieåu coù maøu ñoû, hoàng hoaëc traéng ñuïc.

Soát.

Bieán chöùng

Nhieãm khuaån nhieàu laàn gaây ra caùc moâ seïo ôû thaän coù theå daãn ñeán cao huyeát aùp hoaëc suy thaän veà sau.

Khi naøo caàn ñeán baùc só?

Neân ñöa treû ñeán baùc só trong voøng 24 giôø neáu coù caùc trieäu chöùng nghi ngôø laø nhieãm khuaån ñöôøng tieát nieäu.

Baùc só coù theå seõ laøm gì?

Baùc só coù theå caàn moät ít nöôùc tieåu cuûa treû ñeå xeùt nghieäm phaân tích. Treû sô sinh taïi beänh vieän coù theå ñöôïc laáy nöôùc tieåu baèng caùch duøng moät kim tieâm xuyeân qua da ñeå ruùt tröïc tieáp töø baøng quang.

Xeùt nghieäm nöôùc tieåu giuùp chaån ñoaùn loaïi tröø moät soá caùc nguyeân nhaân khaùc vaø xaùc ñònh vieäc nhieãm khuaån.

Neáu keát quaû xeùt nghieäm thöïc söï xaùc ñònh vieäc nhieãm khuaån, baùc só coù theå ñieàu trò baèng caùch duøng khaùng sinh daïng vieân uoáng. Nhöõng tröôøng hôïp raát nghieâm troïng coù theå caàn ñieàu trò taïi beänh vieän vôùi vieäc tieâm khaùng sinh qua tónh maïch. Khaùng sinh coù theå ñöôïc duøng lieân tuïc ñeán moät tuaàn. Khoaûng moät hoaëc hai ngaøy sau khi caùc daáu hieäu

370

BEÄNH TREÛ EM

nhieãm khuaån ñaõ chaám döùt, treû seõ ñöôïc xeùt nghieäm nöôùc tieåu moät laàn nöõa ñeå xaùc ñònh keát quaû ñieàu trò. Neáu nhieãm khuaån chöa hoaøn toaøn döùt heát, caàn tieáp tuïc theâm moät lieäu trình khaùng sinh nöõa.

Caùc xeùt nghieäm theâm nöõa coù theå caàn thöïc hieän ñeå tìm xem lieäu treû coù bò caùc moâ seïo trong thaän, hoaëc coù baát thöôøng naøo trong caáu truùc cuûa ñöôøng tieát nieäu hay khoâng.

Vôùi moät soá treû, coù theå caàn nhöõng xeùt nghieäm ñaëc bieät ñeå tìm daáu hieäu cuûa hoài löu nöôùc tieåu. Bôûi vì nhöõng treû em rôi vaøo caùc tröôøng hôïp naøy raát deã bò taùi nhieãm khuaån, neân coù theå caàn ñöôïc ñieàu trò baèng khaùng sinh lieân tuïc trong nhieàu naêm nhö laø moät phöông phaùp phoøng ngöøa.

Gia ñình coù theå laøm gì?

Vieäc laáy nöôùc tieåu ñeå xeùt nghieäm ñoâi khi coù theå caàn thöïc hieän taïi nhaø tröôùc khi ñöa treû ñeán baùc só. Caàn coù moät oáng ñöïng voâ truøng do phoøng xeùt nghieäm cung caáp. Laáy nöôùc tieåu sau khi treû vöøa taém xong hoaëc ñaõ röûa saïch cô quan sinh duïc. Neân boû ñi moät ít nöôùc tieåu vöøa ra ñaàu tieân, laáy löôïng nöôùc tieåu tieáp theo ñoù vaøo oáng ñöïng voâ truøng.

Neáu chöa mang ñeán phoøng xeùt nghieäm ngay, coù theå giöõ laïi ñöôïc trong tuû laïnh ñeán khoaûng 48 giôø.

Trong thôøi gian treû bò nhieãm khuaån, caàn löu yù cho treû uoáng thaät nhieàu nöôùc. Löôïng nöôùc ñöa vaøo cô theå nhieàu seõ giuùp pha loaõng nöôùc tieåu hôn, laøm giaûm bôùt caûm giaùc ñau vaø khoù chòu moãi laàn tieåu tieän, vaø cuõng giuùp thaûi bôùt vi khuaån ra beân ngoaøi.

Phoøng ngöøa nhieãm khuaån ñöôøng tieát nieäu

Neân taäp cho treû thoùi quen tieåu tieän ít nhaát laø 4 giôø moät laàn, hoaëc tröôùc moãi böõa aên vaø tröôùc khi ñi nguû. Sau moãi

TÌM HIEÅU CAÙC BEÄNH THÖÔØNG GAËP

371

laàn ñi veä sinh, daïy cho treû bieát röûa saïch haäu moân töø tröôùc ra sau thay vì ngöôïc laïi, nhaát laø caùc beù gaùi, ñeå traùnh ñöa vi khuaån töø haäu moân ra ñöôøng tieát nieäu. Taém saïch ít nhaát moãi ngaøy moät laàn vaø traùnh duøng caùc loaïi xaø phoøng thôm hay daàu taém coù theå gaây kích thích da. Neáu coù taùo boùn caàn ñieàu trò ngay.

Tieân löôïng Nhieãm khuaån ñöôøng tieát nieäu raát thöôøng taùi phaùt, nhöng vieäc ñieàu trò kòp thôøi coù theå giuùp ngaên chaën caùc toån thöông vónh vieãn cho thaän. Caùc moâ seïo ôû thaän neáu coù seõ ngaøy caøng nhoû hôn khi treû ngaøy caøng lôùn leân. Khuynh höôùng hoài löu nöôùc tieåu thöôøng maát ñi khoaûng sau naêm 9 tuoåi khoâng caàn ñieàu trò.

5. VIEÂM VI CAÀU THAÄN (GLOMERULONEPHRITIS) Laø tình traïng vieâm nhieãm ôû caùc ñôn vò giöõ chöùc naêng loïc cuûa thaän. Beänh thöôøng aûnh höôûng ñeán caû 2 quaû thaän.

Caùc vi caàu thaän bò vieâm khoâng coù khaû naêng xöû lyù chaát thaûi moät caùch hieäu quaû, daãn ñeán vieäc giaûm löôïng nöôùc tieåu, ñoàng thôøi ñeå maát maùu vaø protein vaøo nöôùc tieåu. Thöôøng thì nguyeân nhaân gaây vieâm vi caàu thaän khoâng ñöôïc bieát, nhöng ñoâi khi coù theå laø theo sau moät tröôøng hôïp nhieãm vi khuaån Streptococcus hoaëc caùc loaïi virus.

Trieäu chöùng

Sau khi bò laây nhieãm khoaûng moät tuaàn leã, caùc trieäu chöùng baét ñaàu xuaát hieän. Baát keå nguyeân nhaân laø gì, caùc trieäu chöùng chính vaãn thöôøng laø:  Nöôùc tieåu coù maøu ñoû, hoàng hay traéng ñuïc.  Löôïng nöôùc tieåu ít hôn bình thöôøng.  Ñoâi khi coù ñau ñaàu.

372

BEÄNH TREÛ EM

Bieán chöùng

Do chaát loûng tích tuï laïi trong caùc moâ, coù theå daãn ñeán söng maët, söng chaân. Bieán chöùng hieám gaëp hôn laø cao huyeát aùp.

Khi naøo caàn ñeán baùc só?

Neáu coù caùc trieäu chöùng nghi ngôø laø vieâm vi caàu thaän, neân ñöa treû ñeán baùc só ngay ñeå chaån ñoaùn xaùc ñònh.

Baùc só coù theå seõ laøm gì?

Caùc xeùt nghieäm chaån ñoaùn thöôøng ñöôïc thöïc hieän taïi beänh vieän, bao goàm vieäc phaân tích nöôùc tieåu, ño löôøng löôïng nöôùc ñöa vaøo vaø thaûi ra khoûi cô theå.

Neáu keát quaû chaån ñoaùn xaùc ñònh laø vieâm vi caàu thaän, treû caàn ñöôïc ñieàu trò taïi beänh vieän. Vieäc ñieàu trò bao goàm moät cheá ñoä aên coù ít sodium, protein vaø haïn cheá löôïng nöôùc ñöa vaøo cô theå. Cheá ñoä aên uoáng naøy coù taùc duïng giaûm nheï khoái löôïng coâng vieäc cho thaän vaø ngaên ngöøa vieäc tích tuï nöôùc thöøa trong cô theå. Khoâng caàn thieát phaûi buoäc treû naèm yeân treân giöôøng.

Neáu nguyeân nhaân gaây vieâm laø do nhieãm khuaån, treû seõ ñöôïc ñieàu trò baèng khaùng sinh. Neáu huyeát aùp leân cao, coù theå caàn phaûi ñieàu trò trieäu chöùng naøy trong vaøi ba ngaøy cho ñeán khi huyeát aùp trôû laïi bình thöôøng. Ñöôïc ñieàu trò vôùi thuoác men ñaày ñuû, beänh thöôøng seõ khoûi trong voøng moät tuaàn.

Tieân löôïng

Ñoái vôùi treû em, trong haàu heát caùc tröôøng hôïp vieâm vi caàu thaän khoâng ñeå laïi taùc haïi laâu daøi naøo cho thaän, vaø

TÌM HIEÅU CAÙC BEÄNH THÖÔØNG GAËP

373

thöôøng khoâng taùi phaùt. Raát hieám khi vieâm vi caàu thaän coù theå daãn ñeán tieáp theo laø hoäi chöùng thaän hö, moät tình traïng kinh nieân ñoøi hoûi ñieàu trò keùo daøi.

6. HOÄI CHÖÙNG THAÄN HÖ (NEPHROTIC SYNDROM) Trong hoäi chöùng naøy, moät löôïng lôùn protein bò thaát thoaùt qua thaän, töø maùu ñi vaøo nöôùc tieåu. Vieäc giaûm protein trong maùu daãn ñeán söng phuø, do tích tuï nöôùc thöøa trong caùc moâ cuûa cô theå. Hoäi chöùng thaän hö laø moät tröôøng hôïp ít gaëp, chuû yeáu xuaát hieän ôû treû em töø 1 ñeán 6 tuoåi.

Trieäu chöùng

Caùc trieäu chöùng chính laø:  Söng phuø nhieàu nôi treân cô theå, thöôøng phaùt trieån daàn daàn qua nhieàu tuaàn.  Löôïng nöôùc tieåu ít hôn bình thöôøng.  Taêng caân (do öù nöôùc).  Ñoâi khi coù tieâu chaûy, aên khoâng ngon vaø meät moûi khaùc thöôøng.

Trong hoäi chöùng thaän hö, raát ít nöôùc ñöôïc ñöa vaøo nöôùc tieåu. Thay vì vaäy, nöôùc tích tuï trong caùc moâ cuûa cô theå, laøm cho chuùng söng phuø leân.

Bieán chöùng

Treû em bò hoäi chöùng thaän hö thöôøng deã bò nhieãm khuaån, deã hình thaønh nhöõng cuïc maùu ñoâng trong tónh maïch.

Khi naøo caàn ñeán baùc só?

Neân ñöa treû ñeán baùc só ngay neáu cô theå xuaát hieän nhieàu choã söng phuø, hoaëc khi coù caùc trieäu chöùng nghi ngôø laø hoäi chöùng thaän hö.

374

BEÄNH TREÛ EM

Baùc só coù theå seõ laøm gì? Ñeå chaån ñoaùn xaùc ñònh, baùc só caàn tieán haønh vieäc phaân tích nöôùc tieåu ñeå tìm löôïng protein trong ñoù. Neáu keát quaû cho thaáy coù theå bò hoäi chöùng thaän hö, treû seõ ñöôïc ñöa vaøo beänh vieän ñeå thöïc hieän theâm moät soá xeùt nghieäm chaån ñoaùn khaùc nöõa nhaèm xaùc ñònh chaéc chaén. Sau ñoù, neáu ñuùng laø hoäi chöùng thaän hö, treû seõ ñöôïc ñieàu trò baèng corticosteroid taïi beänh vieän. Trong voøng 10 ngaøy, khi nöôùc trong cô theå ñöôïc thaän thaûi ra, trieäu chöùng söng phuø seõ maát daàn, cuøng luùc vôùi söï giaûm nhanh troïng löôïng cô theå. Treû caàn tieáp tuïc ñöôïc ñieàu trò taïi beänh vieän cho ñeán khi naøo caùc xeùt nghieäm cho thaáy löôïng protein bò maát vaøo nöôùc tieåu ñaõ giaûm roõ reät.

Gia ñình coù theå laøm gì?

Sau khi ñöôïc ñieàu trò taïi beänh vieän, gia ñình caàn tieáp tuïc theo doõi vaø thöû nöôùc tieåu cuûa treû moãi ngaøy baèng moät que thöû ñaëc bieät. Khi trong nöôùc tieåu coù protein, que seõ ñoåi maøu. Neáu phaùt hieän coù protein xuaát hieän trôû laïi trong nöôùc tieåu cuûa treû, caàn ñöa treû ñeán baùc só ngay ñeå chaån ñoaùn theo doõi.

Tieân löôïng

Thöôøng thì treû coù theå hoài phuïc hoaøn toaøn khoâng ñeå laïi di chöùng naøo. Tuy nhieân, moät soá treû coù theå seõ taùi phaùt moät vaøi laàn nöõa. Neáu treû taùi phaùt quaù nhieàu laàn, coù theå caàn phaûi ñieàu trò lieân tuïc baèng corticosteroid trong voøng moät naêm hay laâu hôn.

7. KHOÁI U WILMS (WILMS’ TUMOUR) Coøn goïi laø ung thö nguyeân baøo thaän, laø moät daïng ung thö hieám gaëp ôû thaän, coù theå laø baåm sinh hoaëc phaùt trieån

TÌM HIEÅU CAÙC BEÄNH THÖÔØNG GAËP

375

trong 4 naêm ñaàu ñôøi. Trong haàu heát caùc tröôøng hôïp, khoái u Wilms chæ aûnh höôûng ñeán moät trong hai quaû thaän, hieám hoi laém môùi coù tröôøng hôïp xuaát hieän ôû caû 2 thaän.

Khoái u Wilms thöôøng raát lôùn, coù hình caàu vaø moïc veà phía treân quaû thaän.

Trieäu chöùng

Caùc trieäu chöùng chính cuûa khoái u Wilms laø:  Buïng söng lôùn.  Ñau buïng.  Nöôùc tieåu coù maøu ñoû, hoàng hay traéng ñuïc.

Khi naøo caàn ñeán baùc só?

Neáu coù daáu hieäu söng buïng keøm theo nöôùc tieåu ñoû, neân ñöa treû ñeán baùc só ngay.

Baùc só coù theå seõ laøm gì?

Chaån ñoaùn xaùc ñònh khoái u Wilms caàn ñeán phöông phaùp sieâu aâm hay caùc kyõ thuaät hình aûnh khaùc ñeå coù theå xaùc ñònh beänh ñoàng thôøi naém chaéc ñöôïc tính chaát, möùc ñoä phaùt trieån cuûa böôùu.

Khoái u Wilms ñöôïc ñieàu trò baèng caùch phaãu thuaät caét boû quaû thaän bò beänh. Caùc phöông phaùp hoùa trò vaø xaï trò coù theå ñöôïc aùp duïng tröôùc ñeå giaûm bôùt kích thöôùc khoái u, vaø cuõng coù theå ñöôïc duøng sau phaãu thuaät ñeå tieâu dieät nhöõng teá baøo ung thö coøn soùt laïi.

Tieân löôïng

Treû seõ hoài phuïc hoaøn toaøn sau ñoù, vôùi ñieàu kieän phaãu thuaät ñöôïc tieán haønh kòp thôøi tröôùc khi ung thö lan roäng.

376

BEÄNH TREÛ EM

Quaû thaän coøn laïi seõ ñuû khaû naêng ñaûm nhaän luoân coâng vieäc cuûa quaû thaän bò caét boû.

XIII. ROÁI LOAÏN NOÄI TIEÁT TOÁ Caùc hormone, hay noäi tieát toá trong maùu giöõ caùc chöùc naêng ñieàu tieát söï taêng tröôûng, söï taïo thaønh naêmg löôïng, caùc phaûn öùng sinh hoùa (nhö trong vieäc tieâu hoùa thöùc aên) vaø söï phaùt trieån cuõng nhö chöùc naêng tính duïc. Chuùng cuõng giuùp cô theå ñaùp öùng vôùi nhöõng tình traïng caêng thaúng, nguy hieåm vaø meät moûi. Moät sai laàm roái loaïn trong vieäc saûn xuaát caùc hormone coù theå gaây aûnh höôûng ñeán söï phaùt trieån theå chaát hoaëc tinh thaàn, hoaëc caû hai.

1. ÑAÙI THAÙO NHAÏT (DIABETES INSIPIDUS) Trieäu chöùng chính cuûa beänh ñaùi thaùo nhaït laø tieåu tieän raát nhieàu vaø thöôøng xuyeân, daãn ñeán khaùt nöôùc döõ doäi, cuõng töông töï nhö vôùi beänh ñaùi thaùo ñöôøng. Tuy nhieân, beänh gaây ra do thieáu moät loaïi hormone hoaøn toaøn khaùc, vaø khoâng lieân quan gì ñeán ñöôøng glucose hay vieäc söû duïng naêng löôïng cuûa cô theå.

Nguyeân nhaân

Trong haàu heát caùc tröôøng hôïp, ñaùi thaùo nhaït xaûy ra do tuyeán yeân khoâng taïo ra ñöôïc moät loaïi hormone goïi laø antidiuretic hormone (ADH). Thoâng thöôøng, ADH taùc ñoäng ñeán thaän trong vieäc laøm ñaäm ñaëc nöôùc tieåu, haïn cheá löôïng nöôùc thoaùt ra khoûi cô theå. Tuyeán yeân khoâng taïo ra ADH coù theå laø do toån thöông ôû tuyeán naøy, hoaëc ít gaëp hôn, coù theå laø do moät khoái u.

Trong moät soá tröôøng hôïp hieám gaëp, ñaùi thaùo ñöôøng

TÌM HIEÅU CAÙC BEÄNH THÖÔØNG GAËP

377

cuõng coù theå gaây ra do thaän khoâng ñaùp öùng vôùi möùc ñoä ADH thoâng thöôøng.

Trieäu chöùng

Caùc trieäu chöùng cuûa ñaùi thaùo nhaït laø:  Khaùt nöôùc döõ doäi.  Thöôøng xuyeân tieåu tieän vôùi löôïng nöôùc tieåu nhieàu, nhaït maøu vaø loaõng.

Bieán chöùng

Do löôïng nöôùc thaûi ra khoûi cô theå quaù nhieàu vaø nhanh, coù theå daãn ñeán maát nöôùc nghieâm troïng.

Khi naøo caàn ñeán baùc só?

Ñöa treû ñeán baùc só ngay neáu coù trieäu chöùng cho thaáy laø treû bò ñaùi thaùo nhaït, hoaëc caùc trieäu chöùng cuûa tình traïng maát nöôùc nhö: maét truõng saâu, nguû lô mô khaùc thöôøng vaø giaûm caân nhanh.

Baùc só coù theå seõ laøm gì?

Ñeå chaån ñoaùn, tröôùc tieân caàn tieán haønh vieäc xeùt nghieäm phaân tích nöôùc tieåu. Neáu nöôùc tieåu khoâng coù ñoä ñaäm ñaëc nhö thoâng thöôøng, coù khaû naêng laø treû bò ñaùi thaùo nhaït.

Caàn coù theâm caùc xeùt nghieäm khaùc nöõa taïi beänh vieän ñeå xaùc ñònh vaø ñoàng thôøi tìm bieát nguyeân nhaân. Neáu keát quaû xeùt nghieäm cho thaáy tuyeán yeân khoâng taïo ra ñuû löôïng ADH nhö thoâng thöôøng, treû seõ ñöôïc ñieàu trò baèng caùch boå sung daïng ADH toång hôïp. Neáu nguyeân nhaân laø do thaän khoâng ñaùp öùng vôùi söï kích thích cuûa löôïng ADH bình thöôøng, vieäc ñieàu trò seõ laø moät cheá ñoä aên ít sodium vaø, coù theå baïn khoâng tin, duøng thuoác lôïi tieåu!

378

BEÄNH TREÛ EM

Tieân löôïng

Neáu nguyeân nhaân laø do toån thöông tuyeán yeân, vaán ñeà coù khaû naêng seõ bình thöôøng trôû laïi. Trong caùc tröôøng hôïp khaùc, tình traïng naøy seõ keùo daøi suoát ñôøi. Tuy nhieân, vieäc ñieàu trò toát cho pheùp beänh nhaân vaãn coù theå soáng cuoäc bình thöôøng, vaø veà laâu daøi cuõng khoâng coù bieán chöùng naøo caû.

2. ÑAÙI THAÙO ÑÖÔØNG (DIABETES MELLITUS) Beänh ñaùi thaùo ñöôøng ôû treû em xaûy ra khi moät soá teá baøo trong tuyeán tuïy ñoät nhieân ngöng vieäc taïo ra insulin, moät hormone coù taùc duïng giuùp cho caùc teá baøo cô theå söû duïng vaø tích luõy ñöôïc ñöôøng glucose. Thieáu insulin seõ laøm cho ñöôøng glucose khoâng ñöôïc haáp thuï tích tuï laïi trong maùu vaø ñoàng thôøi laøm roái loaïn caùc tieán trình hoùa hoïc trong cô theå. Löôïng ñöôøng glucose khoâng ñöôïc duøng ñeán seõ phaûi thaûi ra qua nhöõng laàn tieåu tieän thöôøng xuyeân, laøm cho treû khaùt nöôùc. Treû bò ñaùi thaùo ñöôøng caàn phaûi ñöôïc tieâm insulin vaøo cô theå moãi ngaøy, ngay caû khi ñaõ ñeán tuoåi tröôûng thaønh.

Tuïy laø moät tuyeán tieâu hoùa, goàm nhieàu loaïi teá baøo khaùc nhau xeáp thaønh cuïm. Moät soá teá baøo tieát ra insulin laøm haï thaáp ñöôøng glucose trong maùu, moät soá khaùc laïi tieát ra glucagon laøm naâng cao ñöôøng maùu. Khi bò tieåu ñöôøng, insulin ñöôïc taïo ra ít hôn möùc bình thöôøng.

Trieäu chöùng

Khi ñaùi thaùo ñöôøng khoâng ñöôïc ñieàu trò toát, löôïng ñöôøng glucose trong maùu taêng raát cao. Theâm vaøo ñoù, vì caùc teá baøo khoâng theå söû duïng glucose ñeå taïo naêng löôïng, cô theå buoäc phaûi söû duïng chaát beùo vaø protein nhö caùc nguoàn

TÌM HIEÅU CAÙC BEÄNH THÖÔØNG GAËP

379

naêng löôïng thay theá. Ñieàu naøy gaây roái loaïn caùc tieán trình sinh hoùa thoâng thöôøng vaø taïo ra caùc trieäu chöùng nhö:  Tieåu tieän raát thöôøng xuyeân, nhieàu laàn, ñoâi khi laøm cho treû “ñaùi daàm” trong ñeâm.  Khaùt nöôùc döõ doäi.  Meät moûi, keùm naêng ñoäng.  AÊn khoâng ngon, bieáng aên.  Giaûm caân nhanh. Trong voøng 3 thaùng coù theå giaûm ñeán moät phaàn möôøi troïng löôïng cô theå.

Trong nhöõng tröôøng hôïp roái loaïn sinh hoùa nghieâm troïng hôn, coøn coù theå coù theâm caùc trieäu chöùng nhö:    

Noân möûa. Ñau buïng.

Thôû nhanh khaùc thöôøng.

Nguû lô mô, luù laån, neáu khoâng ñieàu trò coù theå tieáp tuïc phaùt trieån thaønh baát tænh, hoân meâ.

Bieán chöùng

Ñaùi thaùo ñöôøng khoâng ñöôïc ñieàu trò toát coù theå gaya bieán chöùng aûnh höôûng ñeán tim vaø heä tuaàn hoaøn, ñeán thaän, maét vaø heä thaàn kinh. Caùc bieán chöùng khoâng xuaát hieän trong thôøi thô aáu. Thoâng thöôøng chuùng phaùt trieån vaøo khoaûng 10 ñeán 15 naêm sau khi baét ñaàu maéc beänh.

Khi naøo caàn ñeán baùc só?

Neáu coù daáu hieäu nghi ngôø treû bò ñaùi thaùo ñöôøng, caàn ñöa treû ñeán baùc só ngay ñeå chaån ñoaùn xaùc ñònh.

Neáu treû bò ñaùi thaùo ñöôøng ñang duøng thuoác, caàn tham khaûo yù kieán baùc só ngay khi coù baát cöù daáu hieäu khaùc

380

BEÄNH TREÛ EM

thöôøng naøo. Ñöa treû ñeán baùc só ngay neáu coù daáu hieäu nhieãm khuaån hoaëc vieâm daï daøy-ruoät, bôûi vì caùc tröôøng hôïp naøy coù theå laøm cho vieäc kieåm soaùt möùc ñöôøng maùu trôû neân khoù khaên hôn.

Baùc só coù theå seõ laøm gì? Ñeå chaån ñoaùn xaùc ñònh, baùc só caàn xeùt nghieäm phaân tích nöôùc tieåu vaø maùu ñeå ño möùc ñöôøng glucose. Neáu keát quaû cho thaáy möùc ñöôøng glucose taêng cao baát thöôøng, treû caàn ñöôïc ñöa vaøo ñieàu trò trong beänh vieän. Caàn phaûi ñöôïc theo doõi nhieàu ngaøy taïi beänh vieän vaø baét ñaàu vieäc ñieàu trò vôùi insulin. Thôøi gian naèm laïi beänh vieän tuøy thuoäc vaøo ñoä tuoåi vaø möùc ñoä nghieâm troïng cuûa beänh. Neáu treû maát nöôùc nhieàu do tieåu tieän thöôøng xuyeân, coù theå caàn phaûi ñöôïc truyeàn dòch tónh maïch keát hôïp vôùi insulin.

Vieäc ñieàu trò laâu daøi ñeå kieåm soaùt ñöôïc möùc phaùt trieån cuûa beänh ñaùi thaùo ñöôøng caàn ñöôïc thöïc hieän vôùi söï theo doõi cuûa baùc só. Muïc ñích cuûa ñieàu trò laø cung caáp vöøa ñuû löôïng insulin ñeå giöõ cho löôïng ñöôøng glucose trong maùu chæ dao ñoäng trong phaïm vi bình thöôøng. Ñeå duy trì möùc ñöôøng glucose bình thöôøng trong maùu, caàn phaûi aên uoáng ñeàu ñaën vaø caân ñoái, keøm theo vieäc tieâm insulin moãi ngaøy 2 laàn, ñoâi khi ñeán 3 laàn.

Gia ñình coù theå laøm gì?

Vì vieäc ñieàu trò keùo daøi, neân gia ñình caàn phaûi töï thöïc hieän vieäc tieâm thuoác cho treû moãi ngaøy, cuõng nhö caùch baûo quaûn thuoác vaø xöû lyù kim tieâm, oáng thuoác ñaõ qua söû duïng.

Gia ñình cuõng caàn phaûi bieát caùch ño möùc ñöôøng maùu cuûa beänh nhi ñeå theo doõi vaø ghi nhaän thöôøng xuyeân. Keát quaû theo doõi naøy giuùp baùc só coù theå ñieàu chænh chính xaùc löôïng insulin thích hôïp caàn tieâm cho treû moãi ngaøy.

TÌM HIEÅU CAÙC BEÄNH THÖÔØNG GAËP

381

Trong thôøi gian ñieàu trò, möùc ñöôøng glucose trong maùu cuûa treû ñoâi khi coù theå baát ngôø haï xuoáng quaù thaáp, gaây ra moät côn giaûm glucoza huyeát. Tình traïng naøy coù theå gaây ra do lieàu quaù cao insulin, hoaëc do boû lôõ moät böõa aên, hoaëc gaéng söùc quaù möùc. Gia ñình caàn phaûi nhaän bieát ngay caùc trieäu chöùng khi ñieàu naøy xaûy ra, bao goàm:  Ñau buïng.  Toaùt moà hoâi.  Choùng maët hoaëc maát trí nhôù, hoaëc caû hai.

Trong khi chôø ñôïi baùc só, gia ñình caàn bieát caùch xöû lyù kòp thôøi tình traïng naøy. Cho treû uoáng ngay moät ly nöôùc ngoït hoaëc aên baùnh ngoït, keïo soâ-coâ-la... Neáu treû khoâng chòu aên uoáng, löôïng ñöôøng coù theå tieáp tuïc xuoáng thaáp ñeán möùc treû caûm thaáy buoàn nguû, nguû lô mô hoaëc thaäm chí baát tænh. Trong tröôøng hôïp naøy caàn tieâm ngay moät lieàu glucagon – thöôøng ñaõ ñöôïc baùc só keâ toa döï phoøng tröôùc ñoù – ñeå naâng cao ñöôøng maùu leân ñeán möùc bình thöôøng.

Cheá ñoä aên uoáng cuûa treû cuõng laø moät phaàn trong quy trình ñieàu trò. Treû caàn phaûi ñöôïc aên uoáng theo ñuùng chæ daãn cuûa baùc só, vôùi löôïng dinh döôõng caân ñoái vaø oån ñònh caùc thaønh phaàn, vôùi giôø aên ñeàu ñaën moãi ngaøy khoâng thay ñoåi.

Thaønh phaàn dinh döôõng thöôøng ñöôïc baùc só ñieàu trò chæ daãn. Tuy nhieân, veà cô baûn thì phaûi duy trì sao cho möùc naêng löôïng ñöa vaøo cô theå moãi ngaøy luoân oån ñònh nhö nhau, vôùi nhöõng thaønh phaàn caân ñoái coá ñònh. Vôùi treû treân 5 tuoåi, khoaûng hôn moät phaàn ba khaåu phaàn laø chaát beùo, döôùi moät phaàn saùu khaåu phaàn laø protein, vaø phaàn coøn laïi laø carbohydrat. Treû döôùi 5 tuoåi coù theå aên nhieàu chaát beùo hôn. Ngoaøi ra, trong khaåu phaàn cuûa treû cuõng caàn coù nhieàu chaát xô (hoøa tan vaø khoâng hoøa tan).

382

BEÄNH TREÛ EM

Tính chaát oån ñònh laø yeâu caàu ñaëc bieät cho cheá ñoä aên cuûa treû. Tuy nhieân, thaønh phaàn dinh döôõng cuõng laø phuø hôïp vôùi moïi ngöôøi khaùc trong gia ñình, neân khoâng caàn thieát phaûi coù nhöõng böõa aên daønh rieâng.

Neáu treû aên khoâng ngon, bieáng aên, caàn coù söï löu yù boå sung ñuû naêng löôïng haèng ngaøy baèng caùch cho treû uoáng theâm nöôùc ngoït.

Caùc hoaït ñoäng theå duïc theå thao cuûa treû cuõng phaûi tuaân theo chæ daãn cuûa baùc só ñieàu trò, noùi chung traùnh nhöõng hoaït ñoäng caàn gaéng söùc nhieàu.

Neân daïy cho treû bieát caùch vaø khuyeán khích treû töï chaêm soùc chính mình. Treû coù theå hoïc caùch töï tieâm thuoác, töï ño möùc ñöôøng glucose trong maùu vôùi caùc duïng cuï ñaëc bieät vaø ghi laïi ñeå theo doõi, cuõng nhö töï yù thöùc vieäc phaûi aên uoáng ñuùng cheá ñoä ñieàu trò vaø ñuùng giôø. Ñeå ño möùc ñöôøng glucose trong maùu baèng que ñoåi maøu, maùu ñöôïc chích laáy töø ngoùn tay vaø pheát leân moät que ñaëc bieät coù phaûn öùng vôùi glucose trong maùu. Que naøy seõ ñoåi maøu. So saùnh maøu cuûa que vôùi moät baûng chæ soá maøu coù saün ngoaøi hoäp ñöïng que vaø seõ bieát ñöôïc möùc ñöôøng glucose trong maùu.

Cuõng coù theå duøng ñoàng hoà ñeå ño ñöôøng maùu. Phöông phaùp naøy chính xaùc hôn. Caùch thöïc hieän töông töï, nhöng que khoâng ñoåi maøu maø ñöôïc ñöa vaøo moät khe nhoû, phaûn öùng treân que ñöôïc maùy töï ñoäng ñoïc hieåu vaø hieän ra chæ soá treân maët ñoàng hoà.

Tieân löôïng

Vieäc theo doõi ñieàu trò toát coù theå giuùp treû phaùt trieån bình thöôøng, vôùi nhöõng hoaït ñoäng töông ñoái bình thöôøng, vaø

TÌM HIEÅU CAÙC BEÄNH THÖÔØNG GAËP

383

haïn cheá nguy cô phaùt trieån caùc bieán chöùng nguy hieåm. Tuy nhieân, caàn phaûi duy trì vieäc theo doõi möùc ñöôøng glucose trong maùu vaø söû duïng thuoác tieâm insulin suoát ñôøi.

3. GIAÛM NAÊNG TUYEÁN GIAÙP (HYPOTHYROIDISM) Tuyeán giaùp saûn xuaát caùc noäi tieát toá, hay hormone, caàn thieát cho söï phaùt trieån bình thöôøng veà theå chaát vaø tinh thaàn cuûa cô theå. Giaûm naêng tuyeán giaùp – tuyeán giaùp hoaït ñoäng döôùi möùc thoâng thöôøng – coøn goïi laø nhöôïc giaùp, daãn ñeán saûn xuaát khoâng ñuû caùc loaïi hormone naøy. Neáu khoâng ñöôïc ñieàu trò, giaûm naêng tuyeán giaùp coù theå gaây aûnh höôûng coù haïi ñeán söï phaùt trieån vaø khaû naêng hoïc taäp cuûa treû.

Tuyeán giaùp naèm döôùi coå, phía tröôùc khí quaûn, coù chöùc naêng ñieàu tieát möùc naêng löôïng vaø söï phaùt trieån cuûa cô theå.

Nguyeân nhaân

Giaûm naêng tuyeán giaùp coù theå laø baåm sinh, thöôøng do tuyeán giaùp nhoû hôn bình thöôøng. Giaûm naêng tuyeán giaùp cuõng coù theå laø moät tình traïng phaùt trieån veà sau do beänh tuyeán giaùp hay do hoaït ñoäng keùm cuûa vuøng döôùi ñoài trong naõo hoaëc tuyeán yeân, caû hai ñeàu coù chöùc naêng kích thích vieäc taïo ra caùc hormone cuûa tuyeán giaùp.

Trieäu chöùng

Taát caû treû em ñeàu ñöôïc xeùt nghieäm maùu trong voøng moät tuaàn sau khi sinh ñeå tìm daáu hieäu giaûm naêng tuyeán giaùp. Neáu coù, vieäc ñieàu trò seõ ñöôïc tieán haønh ngay caû khi chöa coù baát cöù trieäu chöùng bieåu hieän naøo.

Vôùi nhöõng treû bò giaûm naêng tuyeán giaùp khi ñaõ lôùn, caùc trieäu chöùng thöôøng laø:

384

   

BEÄNH TREÛ EM

Chaäm phaùt trieån roõ reät.

Keùm khaû naêng hoïc hoûi.

Keùm naêng ñoäng, aên khoâng ngon vaø taêng caân.

Phình tuyeán giaùp, lôùn hôn bình thöôøng.

Khi naøo caàn ñeán baùc só?

Neáu coù trieäu chöùng nghi ngôø, caàn ñöa treû ñeán baùc só ñeå chaån ñoaùn xaùc ñònh.

Baùc só coù theå seõ laøm gì?

Vieäc chaån ñoaùn xaùc ñònh caàn tieán haønh xeùt nghieäm maùu ñeå ño löôïng hormone. Neáu keát quaû xeùt nghieäm cho thaáy ñuùng laø treû bò giaûm naêng tuyeán giaùp, moät daïng thyroxin – T4, moät loaïi hormone quan troïng do tuyeán giaùp taïo ra – toång hôïp seõ ñöôïc duøng ñeå boå sung cho söï thieáu huït do tuyeán giaùp khoâng taïo ra ñuû loaïi hormone naøy.

Tieân löôïng

Vieäc phaùt hieän vaø ñieàu trò kòp thôøi coù theå giuùp treû phaùt trieån bình thöôøng. Tuy nhieân, vieäc duøng thyroxine coù theå seõ phaûi keùo daøi suoát ñôøi.

4. THIEÁU NOÄI TIEÁT TOÁ TAÊNG TRÖÔÛNG Ñeå phaùt trieån bình thöôøng, treû em caàn ñeán noäi tieát toá taêng tröôûng, hay hormone taêng tröôûng, ñöôïc taïo ra bôûi tuyeán yeân, laø moät tuyeán raát nhoû naèm ôû maët döôùi cuûa naõo. Vieäc tuyeán yeân khoâng taïo ra ñuû löôïng hormone taêng tröôûng nhö bình thöôøng coù theå do nhieàu nguyeân nhaân, chaúng haïn nhö do khuyeát taät baåm sinh, do beänh

TÌM HIEÅU CAÙC BEÄNH THÖÔØNG GAËP

385

tuyeán yeân, hoaëc do chaán thöông ñaàu. Thieáu hormone taêng tröôûng daãn ñeán laøm chaäm toác ñoä taêng tröôûng cuûa treû.

Trieäu chöùng

Caùc trieäu chöùng thöôøng gaëp khi thieáu hormone taêng tröôûng laø:  Chaäm taêng tröôûng so vôùi möùc taêng tröôûng bình thöôøng.  Thaân hình luøn thaáp vaø maäp maïp.  Chaäm phaùt trieån caùc ñaëc ñieåm tính duïc ôû treû ñaõ lôùn.

Khi naøo caàn ñeán baùc só?

Khi treû chaäm taêng tröôûng so vôùi möùc bình thöôøng, caàn ñöa treû ñeán baùc só ñeå chaån ñoaùn xaùc ñònh.

Baùc só coù theå seõ laøm gì?

Baùc só seõ theo doõi söï phaùt trieån chieàu cao cuûa treû. Neáu thaáy laø chaäm hôn möùc phaùt trieån bình thöôøng, vieäc chaån ñoaùn xaùc ñònh seõ caàn ñeán caùc xeùt nghieäm taïi beänh vieän.

Neáu chaån ñoaùn xaùc ñònh thieáu hormone taêng tröôûng, baùc só seõ cho duøng moät daïng toång hôïp cuûa hormone taêng tröôûng ñeå thay theá. Loaïi thuoác naøy ñöôïc tieâm vaøo cô theå moãi ngaøy moät laàn cho ñeán khi treû qua heát giai ñoaïn daäy thì.

Tieân löôïng

Vieäc ñieàu trò coù theå giuùp caûi thieän ngay möùc ñoä taêng tröôûng cuûa treû. Tuy nhieân, ñeå treû ñaït ñöôïc chieàu cao phaùt trieån bình thöôøng, vieäc ñieàu trò phaûi ñöôïc baét ñaàu sôùm, thöôøng laø vaøo khoaûng naêm treû ñöôïc 6 tuoåi.

386

BEÄNH TREÛ EM

XIV. CAÙC VAÁN ÑEÀ DO DI TRUYEÀN Taát caû nhöõng thoâng tin caàn thieát cho söï lôùn leân vaø phaùt trieån cuûa baøo thai ñöôïc chöùa trong khoaûng 30.000 caëp gen di truyeàn, saép xeáp trong 23 caëp nhieãm saéc theå.

Nhöõng baát thöôøng cuûa caùc gen naøy, hoaëc cuûa toaøn boä nhieãm saéc theå, coù theå gaây ra caùc khuyeát taät ngay khi sinh, hoaëc caùc baát oån seõ boäc loä veà sau. Söï phaân tích caùc gen di truyeàn cho pheùp keát hôïp vôùi beänh söû tröôùc ñaây cuûa moät gia ñình ñoái vôùi moät chöùng beänh di truyeàn naøo ñoù ñeå öôùc tính ñöôïc nguy cô sinh ra moät ñöùa treû maéc beänh di truyeàn aáy. Caùc xeùt nghieäm y khoa trong thôøi gian mang thai cuõng coù theå cho bieát vieäc baøo thai coù bò aûnh höôûng cuûa beänh hay khoâng.

1. THIEÁU MAÙU HOÀNG CAÀU LIEÀM (SICKLE-CELL ANAEMIA) Beänh di truyeàn thöôøng gaëp nhaát ôû ngöôøi chaâu Phi, laø moät beänh veà maùu raát nghieâm troïng, vôùi ñaëc tröng laø teá baøo hoàng caàu trong maùu bieán daïng thaønh hình lieàm. Caùc teá baøo hoàng caàu hình lieàm raát khoù ñi qua caùc maïch maùu nhoû neân coù theå laøm ngheõn söï löu thoâng cuûa maùu. Caùc teá baøo naøy cuõng bò phaù huûy vôùi möùc ñoä cao hôn caùc teá baøo bình thöôøng, daãn ñeán thieáu maùu (trang 266).

Nguyeân nhaân

Söï bieán daïng cuûa caùc teá baøo hoàng caàu xaûy ra do chuùng coù chöùa moät loaïi hemoglobin – saéc toá mang oxygen trong maùu – baát thöôøng goïi laø hemoglobin S. Neáu chòu di truyeàn gen baát thöôøng naøy töø caû cha vaø meï, treû seõ maéc beänh thieáu maùu hoàng caàu lieàm. Neáu chæ nhaän gen baát thöôøng töø moät trong hai ngöôøi, cha hoaëc meï, treû khoâng coù trieäu

TÌM HIEÅU CAÙC BEÄNH THÖÔØNG GAËP

387

chöùng beänh nhöng coù khaû naêng seõ tieáp tuïc di truyeàn beänh cho theá heä tieáp theo.

Trieäu chöùng

Caùc trieäu chöùng chính laø:  Keùm naêng ñoäng, meät moûi vaø khoù thôû.  Xuaát hieän töøng giai ñoaïn vaøng da, vaøng maét.  Ñau töøng côn döõ doäi trong xöông, trong ngöïc hoaëc trong buïng, do bò ngheõn caùc maïch maùu nhoû laøm giaûm löôïng oxygen cung caáp ñeán caùc moâ. Khi cô theå maát nöôùc, bò laïnh hoaëc nhieãm khuaån nghieâm troïng thì caùc côn ñau caøng thöôøng xaûy ra hôn.

Bieán chöùng

Treû bò thieáu maùu hoàng caàu lieàm seõ gia taêng nguy cô vieâm phoåi nhieãm pheá caàu khuaån. Ñoâi khi, löôïng maùu cung caáp cho thaän, laùch hay naõo coù theå bò giaûm maïnh gaây toån thöông cho caùc cô quan naøy.

Khi naøo caàn ñeán baùc só?

Treû maéc beänh naøy thöôøng ñöôïc phaùt hieän ngay khi sinh ra qua vieäc xeùt nghieäm maùu. Neáu baïn nghi ngôø veà vieäc treû coù theå maéc beänh thieáu maùu hoàng caàu lieàm do coù caùc trieäu chöùng keå treân, neân ñöa treû ñeán baùc só ñeå chaån ñoaùn xaùc ñònh.

Baùc só coù theå seõ laøm gì?

Chaån ñoaùn xaùc ñònh beänh caàn thoâng qua caùc xeùt nghieäm phaân tích maùu. Vieäc ñieàu trò bao goàm cung caáp acid folic cho cô theå ñeå giaûm bôùt möùc ñoä nghieâm troïng cuûa thieáu maùu, duøng penicillin ñeå ngaên ngöøa nhieãm khuaån, chuûng

388

BEÄNH TREÛ EM

ngöøa nhieãm pheá caàu khuaån, vaø neáu caàn thì duøng theâm thuoác giaûm ñau ôû möùc ñoä thích hôïp.

Gia ñình coù theå laøm gì?

Cho treû uoáng nhieàu nöôùc thöôøng xuyeân ñeå choáng maát nöôùc, coù theå laøm giaûm bôùt nguy cô xaûy ra caùc côn ñau.

Luoân chuù yù ñöøng bao giôø ñeå treû bò laïnh.

Trong thôøi gian ñieàu trò, goïi baùc só ngay neáu moät côn ñau cuûa treû xaûy ra keøm theo moät trong caùc daáu hieäu sau ñaây:  Soát cao.  Ñoät nhieân taùi nhôït caû ngöôøi.  Noân möûa keùo daøi hoaëc tieâu chaûy nghieâm troïng.  Khoù thôû hoaëc thôû nhanh.  Nguû lô mô khaùc thöôøng hoaëc keùm naêng ñoäng. Ñöa treû ñeán ngay beänh vieän gaàn nhaát neáu nhö treû ñau buïng döõ doäi hoaëc khi coù caùc daáu hieäu maát nöôùc hay nhieãm khuaån.

Tieân löôïng

Khi ñöôïc chaêm soùc vôùi thuoác men ñaày ñuû, haàu heát treû maéc beänh naøy vaãn coù theå soáng ñöôïc ñeán tuoåi tröôûng thaønh.

Neáu caùc trieäu chöùng beänh raát nghieâm troïng, treû seõ ñöôïc xem xeùt ñeán khaû naêng gheùp tuûy xöông, vôùi ñieàu kieän coù moät ngöôøi cho thích hôïp. Neáu gheùp tuûy xöông thaønh coâng, coù theå xem nhö hoaøn taát vieäc ñieàu trò.

TÌM HIEÅU CAÙC BEÄNH THÖÔØNG GAËP

389

2. THIEÁU MAÙU ÑÒA TRUNG HAÛI (THALASSAEMIA) Moät daïng thieáu maùu di truyeàn, thöôøng gaëp nhaát ôû ngöôøi daân goác Ñòa Trung Haûi, chaâu Phi vaø chaâu AÙ. Tuøy theo söï di truyeàn khaùc nhau töø cha meï, treû coù theå maéc moät trong hai daïng cuûa beänh. Daïng nghieâm troïng neáu khoâng ñöôïc ñieàu trò coù theå daãn ñeán treû chaäm lôùn vaø bieán daïng hoäp soï.

Daïng nheï thöôøng khoâng gaây ra trieäu chöùng.

Nguyeân nhaân

Beänh gaây ra do söï khieám khuyeát cuûa moät gen taùc ñoäng ñeán söï saûn xuaát hemoglobin. Nhöõng treû naøo nhaän gen khieám khuyeát töø caû cha laãn meï seõ maéc beänh daïng naëng, khoâng coù khaû naêng taïo ra caùc hemoglobin bình thöôøng.

Caùc teá baøo hoàng caàu cuûa ngöôøi beänh nhoû vaø deã vôõ vaø thöôøng bò phaù huûy vôùi toác ñoä raát nhanh, daãn ñeán thieáu maùu nghieâm troïng. Neáu treû chæ nhaän gen khieám khuyeát töø moät trong hai ngöôøi, cha hoaëc meï, seõ maéc beänh daïng nheï, chæ coù moät khaùc bieät duy nhaát laø caùc teá baøo hoàng caàu hôi nhoû hôn bình thöôøng ñoâi chuùt.

Trieäu chöùng

Chæ daïng beänh nghieâm troïng môùi coù caùc trieäu chöùng nhö sau:  Maøu da nhôït nhaït.  Meät moûi keùo daøi.  Hôi thôû ngaén.

Khi naøo caàn ñeán baùc só?

Khi thaáy treû coù caùc trieäu chöùng thieáu maùu, neân ñöa treû ñeán baùc só ñeå chaån ñoaùn xaùc ñònh.

390

BEÄNH TREÛ EM

Baùc só coù theå seõ laøm gì?

Chaån ñoaùn xaùc ñònh ñöôïc thöïc hieän thoâng qua caùc xeùt nghieäm maùu. Khi xaùc ñònh beänh, daïng thieáu maùu nghieâm troïng seõ ñöôïc ñieàu trò baèng caùch truyeàn maùu haèng thaùng.

Tuy nhieân, vieäc truyeàn maùu thöôøng xuyeân laâu daøi seõ huûy hoaïi caùc cô quan noäi taïng, chaúng haïn nhö tim, gan, bôûi vì hieän töôïng thöøa saét do löôïng saét trong cô theå ñöôïc taùi haáp thu coäng theâm löôïng saét chöùa trong maùu ñöôïc truyeàn vaøo. Ñieàu naøy coù theå ñöôïc ngaên ngöøa baèng caùch truyeàn cho beänh nhaân moät hôïp chaát goïi laø desferrioxamine. Daïng beänh nheï khoâng caàn ñieàu trò.

Tieân löôïng Nhöõng treû em bò beänh thieáu maùu Ñòa Trung Haûi daïng nghieâm troïng neáu ñöôïc truyeàn maùu vaø desferrioxamine ñeàu daën seõ coù tieán trieån toát, coù khaû naêng phaùt trieån bình thöôøng vaø nhieàu em coù theå tieáp tuïc soáng ñeán ñoä tuoåi trung nieân.

3. HOÄI CHÖÙNG DOWN (DOWN’S SYNDROM) Laø moät tröôøng hôïp baát thöôøng nhieãm saéc theå thöôøng gaëp nhaát, hoäi chöùng Down xuaát hieän ôû khoaûng 1 trong soá 700 treû em. Treû em maéc phaûi hoäi chöùng naøy coù ngoaïi hình ñaëc tröng raát deã nhaän ra vaø chaäm phaùt trieån veà maët tinh thaàn. Chaån ñoaùn nghi ngôø ñoái vôùi hoäi chöùng naøy thöôøng ñöôïc ñöa ra ngay sau khi sinh. Nguy cô sinh con maéc hoäi chöùng Down gia taêng nhanh theo soá tuoåi cuûa caùc baø meï khi mang thai. Tyû leä sinh con maéc phaûi hoäi chöùng naøy ôû nhöõng baø meï 30 tuoåi laø 1 phaàn ngaøn, trong khi ôû nhöõng baø meï 40 tuoåi thì tyû leä naøy taêng leân ñeán 1 phaàn traêm!

Nguy cô caøng lôùn hôn ñoái vôùi nhöõng baø meï ñaõ coù moät ñöùa con maéc phaûi hoäi chöùng naøy.

TÌM HIEÅU CAÙC BEÄNH THÖÔØNG GAËP

391

Trieäu chöùng

Caùc ñaëc ñieåm cuûa nhöõng treû maéc phaûi hoäi chöùng Down bao goàm:  Maét xeách ngöôïc leân phía ngoaøi, vôùi nhöõng neáp da lôùn phía trong che caû khoùe maét trong.  Khuoân maët nhoû, troøn, maù phính.  Löôõi to, luoân coù khuynh höôùng theø ra.  Phía sau ñaàu deït.  Tay chaân meàm deûo, coù khuynh höôùng buoâng thoõng.  Chaäm phaùt trieån tinh thaàn.  Keùm khaû naêng hoïc hoûi.  Voùc ngöôøi thaáp, chaân tay ñeàu ngaén.

Bieán chöùng Raát nhieàu treû em bò hoäi chöùng Down keøm theo vôùi khuyeát taät baåm sinh ôû tim. Moät soá khaùc coù dò daïng trong ruoät, chaúng haïn nhö heïp ruoät. Treû bò hoäi chöùng Down cuõng coù nguy cô cao hôn trong vieäc phaùt trieån caùc tröôøng hôïp giaûm naêng tuyeán giaùp (trang 383) vaø beänh baïch caàu (trang 274). Nhöõng treû naøy cuõng thöôøng gia taêng möùc ñoä khoâng oån ñònh ôû caùc khôùp coå, laøm giôùi haïn moät soá caùc hoaït ñoäng theå thao. Treû cuõng thöôøng coù vaán ñeà veà thính löïc vaø raát deã nhieãm khuaån.

Baùc só coù theå seõ laøm gì?

Khi coù nghi ngôø treû bò hoäi chöùng Down – thöôøng laø qua chaån ñoaùn ngay sau khi sinh – baùc só seõ tieáp tuïc tieán haønh moät soá caùc xeùt nghieäm khaùc nhö phaân tích nhieãm saéc theå vaø maùu ñeå chaån ñoaùn xaùc ñònh. Sau ñoù, cha meï cuûa treû seõ ñöôïc tö vaán veà caùc kieán thöùc di truyeàn ñeå hieåu ñöôïc veà nguy cô aûnh höôûng cuûa beänh vôùi ñöùa con tieáp theo.

392

BEÄNH TREÛ EM

Caùc chaån ñoaùn tieáp theo seõ ñöôïc thöïc hieän ñeå phaùt hieän nhöõng khuyeát taät coù theå coù ôû treû, chaúng haïn nhö sieâu aâm tim, chuïp X-quang buïng. Sau ñoù, coù theå caàn phaãu thuaät ñeå ñieàu chænh caùc khuyeát taät ñöôïc phaùt hieän.

Gia ñình coù theå laøm gì?

Vieäc chaêm soùc, giaùo duïc cho treû bò hoäi chöùng Down caàn ñöôïc quan taâm ñaëc bieät. Tuy beänh khoâng theå trò ñöôïc, nhöng caàn phaûi taïo caùc ñieàu kieän chaêm soùc vaø moâi tröôøng thích hôïp ñeå treû coù theå phaùt trieån ñeán möùc toái öu khaû naêng haïn cheá cuûa mình.

Tieân löôïng

Nhieàu treû em bò hoäi chöùng Down coù theå soáng ñeán tuoåi trung nieân, nhöng coù khoaûng 20% cheát tröôùc 5 tuoåi, thöôøng laø do caùc vaán ñeà veà tim maïch. Khi lôùn leân, ngöôøi mang hoäi chöùng Down raát deã maéc beänh Alzheimer vaø chöùng xô vöõa ñoäng maïch. Tuy nhieân, nhöõng tieán boä vöôït böïc trong caùc phöông thöùc giaùo duïc gaàn ñaây ñaõ giuùp cho khaû naêng phaùt trieån cuûa treû bò hoäi chöùng Down ngaøy nay toát hôn nhieàu so vôùi tröôùc ñaây, vaø ña soá treû em bò hoäi chöùng naøy vaãn coù theå ñöôïc ñeán tröôøng moät caùch bình thöôøng.

4. HOÄI CHÖÙNG FRAGILE X (FRAGILE X SYNDROM) Tình traïng gaây ra do baát thöôøng nhieãm saéc theå di truyeàn, laø nguyeân nhaân khaù thöôøng gaëp gaây ra tình traïng keùm khaû naêng hoïc hoûi ôû treû em (trang 315), ñoàng thôøi cuõng laøm cho ngöôøi beänh coù daùng veû hôi khaùc thöôøng. ÔÛ caùc beù trai, tyû leä maéc beänh laø 1 trong soá 1.000 em, trong khi ôû caùc beù gaùi thì tyû leä maéc beänh laø 1 trong soá 2.500.000. Moät ngöôøi meï khoâng coù trieäu chöùng beänh naøo

TÌM HIEÅU CAÙC BEÄNH THÖÔØNG GAËP

393

nhöng coù theå mang nhieãm saéc theå baát thöôøng vaø coù khaû naêng di truyeàn beänh cho moät soá trong caùc con cuûa mình.

Trieäu chöùng

Nhöõng ñaëc ñieåm cuûa hoäi chöùng Fragile X coù theå bao goàm:  Ñaàu hôi lôùn baát thöôøng.  Chaäm phaùt trieån tinh thaàn, thöôøng nheï ôû caùc em gaùi vaø naëng hôn hoaëc raát traàm troïng ôû caùc em trai.  Chaäm bieát noùi, cuõng thöôøng nghieâm troïng hôn ôû caùc em trai.  Caùc daáu hieäu cuûa tình traïng töï kyû (trang 306).  Caèm vuoâng, maët daøi, tai lôùn, vaø tinh hoaøn lôùn ôû caùc em trai vaøo tuoåi daäy thì.

Hoäi chöùng Fragile X thöôøng chæ coù theå nhaän ra vaø nghi ngôø vaøo sau tuoåi daäy thì, khi caùc ñaëc ñieåm ngoaïi hình ñaõ boäc loä roõ.

Khi naøo caàn ñeán baùc só?

Khi thaáy coù caùc daáu hieäu nhö treân, neân ñöa treû ñeán baùc só ñeå chaån ñoaùn xaùc ñònh.

Baùc só coù theå seõ laøm gì?

Ñeå chaån ñoaùn xaùc ñònh hoäi chöùng Fragile X, caàn phaân tích nhieãm saéc theå trong maùu.

Khoâng coù phöông thöùc ñieàu trò naøo cho hoäi chöùng naøy ngoaøi vieäc taïo caùc moâi tröôøng chaêm soùc vaø giaùo duïc ñaëc bieät cho treû ñeå phaùt trieån toái öu trong phaïm vi coù theå ñöôïc.

394

BEÄNH TREÛ EM

5. BEÄNH HUYEÁT HÖÕU (HAEMOPHILIA) Coøn goïi laø beänh deã chaûy maùu, laø moät roái loaïn di truyeàn gaây ra nhöõng ñôït chaûy maùu lieân tuïc. Beänh xuaát hieän ôû treû em vôùi tyû leä khoaûng 1 treân 10.000 em trai. Beänh khoâng gaây aûnh höôûng ôû caùc em gaùi. Tình traïng naøy xaûy ra do thieáu moät hoaït chaát goïi laø yeáu toá VIII, raát caàn cho quaù trình ñoâng maùu. Caùc beù gaùi mang gen beänh khoâng coù baát cöù trieäu chöùng beänh naøo, nhöng coù khaû naêng truyeàn beänh cho con caùi sau naøy.

Trieäu chöùng Caùc trieäu chöùng beänh bao goàm:

 Raát deã chaûy maùu. Chaûy maùu keùo daøi sau moãi laàn chaán thöông, hoaëc thaäm chí moät taùc ñoäng nhoû nhö nhoå raêng cuõng coù theå gaây chaûy maùu nghieâm troïng.  Söng ñau caùc cô baép vaø khôùp xöông do haäu quaû cuûa vieäc chaûy maùu trong.

Möùc ñoä nghieâm troïng cuûa beänh khaùc nhau raát nhieàu ôû moãi ngöôøi. Moät soá ngöôøi chæ thænh thoaûng môùi bò nhöõng ñôït chaûy maùu nheï. Khi tình traïng nghieâm troïng, coù nguy cô gaây toån thöông cô baép vaø caùc khôùp do quaù nhieàu laàn chaûy maùu trong.

Khi naøo caàn ñeán baùc só?

Neáu treû coù daáu hieäu chaûy maùu baát thöôøng do chaäm ñoâng maùu, caàn ñöa treû ñeán baùc só.

Baùc só coù theå seõ laøm gì?

Chaån ñoaùn beänh thoâng qua caùc trieäu chöùng, nhöng ñeå xaùc ñònh caàn phaûi thöïc hieän vieäc xeùt nghieäm maùu ñeå ñaùnh giaù khaû naêng ñoâng maùu.

TÌM HIEÅU CAÙC BEÄNH THÖÔØNG GAËP

395

Ñieàu trò beänh baèng caùch tieâm vaøo cô theå yeáu toá VIII, thöôøng laø laáy töø cha hoaëc meï cuûa treû, ñeå ngaên chaën nhöõng ñôït chaûy maùu. Neáu caùc ñôït chaûy maùu xaûy ra raát thöôøng xuyeân, yeáu toá VIII caàn ñöôïc truyeàn lieân tuïc baèng caùch nhoû gioït ñeå ngaên ngöøa chaûy maùu.

Tieân löôïng

Treû em maéc beänh naøy caàn traùnh tham gia nhöõng hoaït ñoäng maïnh, deã gaây chaán thöông, chaúng haïn nhö caùc moân theå thao coù va chaïm. Neáu ñöôïc ñieàu trò toát baèng caùch truyeàn yeáu toá VIII kòp thôøi moãi khi xaûy ra chaûy maùu, hoaëc ñöôïc truyeàn thöôøng xuyeân ñeàu ñaën ñeå ñaûm baûo caùc cô baép vaø khôùp khoâng bò toån haïi, treû vaãn coù theå soáng vaø lôùn leân moät caùch bình thöôøng.

6. BEÄNH PHENYLKETONURIA ÔÛ caên beänh di truyeàn naøy, moät khieám khuyeát veà maët hoùa hoïc cuûa cô theå taïo ra söï tích tuï phenylalanine – moät thaønh phaàn cuûa protein – trong maùu. Neáu khoâng ñöôïc ñieàu trò, beänh seõ gaây toån thöông naõo. Tyû leä maéc beänh Phenylketonuria ôû treû em laø 1 trong soá 10.000. Thöôøng thì treû em ñöôïc kieåm tra beänh naøy baèng caùch xeùt nghieäm maùu ngay sau khi sinh ra.

Trieäu chöùng

Khi môùi sinh, treû maéc beänh Phenylketonuria khoâng coù baát cöù daáu hieäu baát thöôøng naøo. Tuy nhieân, neáu khoâng ñöôïc ñieàu trò, beänh seõ daàn daàn phaùt trieån caùc trieäu chöùng nhö sau:  Giaûm khaû naêng hoïc hoûi moät caùch nghieâm troïng.  Coù khuynh höôùng deã bò nhöõng côn ñoäng kinh.

396

BEÄNH TREÛ EM

 Cô theå coù muøi hoâi raát ñaëc tröng.  Noåi ban ñoû töông töï nhö khi bò chaøm dò öùng.

Baùc só coù theå seõ laøm gì?

Beänh Phenylketonuria ñöôïc ñieàu trò baèng cheá ñoä aên ñaëc bieät. Phaàn lôùn thöùc aên chöùa protein coù phenylalanine ñeàu phaûi ñöôïc haïn cheá, nhöng ñoàng thôøi treû phaûi nhaän ñöôïc ñuû löôïng protein ñeå phaùt trieån toát. Vì theá, cheá ñoä aên seõ töông töï nhö ngöôøi aên chay, keøm theo vieäc cung caáp dinh döôõng boå sung thích hôïp. Treû caàn ñöôïc cho duøng moät loaïi söõa ñaëc bieät khaùc vôùi thoâng thöôøng.

Tieân löôïng

Treû maéc beänh naøy ñöôïc ñieàu trò toát vaãn coù theå phaùt trieån bình thöôøng, coù chæ soá thoâng minh bình thöôøng. Moät soá ít coù bieåu hieän öùng xöû khaùc thöôøng vaø giaûm khaû naêng hoïc hoûi. Thöôøng thì cheá ñoä aên ñaëc bieät cuûa treû seõ phaûi duy trì suoát ñôøi.

7. XÔ NANG (CYSTIC FIBROSIS) Beänh di truyeàn raát nghieâm troïng, gaây nhieãm khuaån thöôøng xuyeân ôû ñöôøng hoâ haáp vaø maát khaû naêng haáp thu dinh döôõng ôû ruoät. Nhieãm khuaån thöôøng xuyeân gaây toån thöông tieán trieån ôû phoåi. Maëc duø xô nang hieän dieän ngay töø luùc sinh ra, nhöng ñoâi khi khoâng ñöôïc phaùt hieän trong nhieàu thaùng hoaëc nhieàu naêm, vaø trong thôøi gian naøy coù theå phoåi ñaõ baét ñaàu bò thöông toån. Xô nang thöôøng gaëp ôû khoaûng 1 trong soá 2.000 treû em.

Nguyeân nhaân

Beänh xô nang gaây ra do moät gen khieám khuyeát. Treû chæ maéc beänh khi nhaän gen khieám khuyeát töø caû cha laãn

TÌM HIEÅU CAÙC BEÄNH THÖÔØNG GAËP

397

meï. Gen khieám khuyeát naøy gaây ra söï tieát caùc chaát nhaày nhôùt khoâng theå chaûy ñi deã daøng qua caùc ñöôøng daãn khoâng khí, daãn ñeán nhieãm khuaån ñöôøng hoâ haáp thöôøng xuyeân taùi phaùt. Söï khieám khuyeát gen naøy cuõng laøm cho tuyeán tuïy tieát ra khoâng ñuû caùc enzyme coù chöùc naêng hoã trôï quaù trình tieâu hoùa, ñieàu naøy daãn ñeán keùm haáp thu dinh döôõng ôû ruoät vaø coù theå gaây tieâu chaûy môõ.

Trieäu chöùng

Caùc trieäu chöùng chính cuûa xô nang laø:  Treû chaäm lôùn, khoâng taêng caân bình thöôøng.  Ho keùo daøi.  Tieâu chaûy kinh nieân, phaân nhaït maøu, noåi treân nöôùc vaø raát hoâi.

Khi naøo caàn ñeán baùc só?

Khi treû coù caùc trieäu chöùng neâu treân, neân ñöa treû ñeán baùc só ngay ñeå chaån ñoaùn xaùc ñònh.

Baùc só coù theå seõ laøm gì?

Chaån ñoaùn xaùc ñònh baèng caùch phaân tích moà hoâi cuûa treû. Khi bò xô nang, moà hoâi cuûa treû chöùa löôïng muoái cao hôn bình thöôøng. Caùc xeùt nghieäm gen cuõng coù theå seõ ñöôïc thöïc hieän.

Neáu chaån ñoaùn xaùc ñònh ñuùng laø xô nang, baùc só seõ cho duøng pancreatin ñeå thay theá enzyme cuûa tuyeán tuïy, ñöôïc duøng keøm vôùi böõa aên cuûa treû ñeå ñaûm baûo söï tieâu hoùa ñöôïc bình thöôøng. Cheá ñoä aên cuûa treû phaûi nhieàu naêng löôïng vaø giaøu protein, coù boå sung caùc vitamin. Baùc só cuõng coù theå seõ cho duøng khaùng sinh vaø ñeà nghò caùc phöông phaùp vaät lyù trò lieäu ñeå choáng nhieãm khuaån ñöôøng hoâ haáp vaø ngaên chaën caùc beänh hoâ haáp maïn tính.

398

BEÄNH TREÛ EM

Gia ñình coù theå laøm gì?

Phöông phaùp vaät lyù trò lieäu ñôn giaûn seõ ñöôïc baùc só höôùng daãn cho gia ñình ñeå thöïc hieän thöôøng xuyeân taïi nhaø. Chuù yù cheá ñoä aên ñaëc bieät cuûa treû, luoân phaûi chöùa nhieàu naêng löôïng vaø giaøu dinh döôõng.

Caàn theo doõi chaët cheõ vaø baùo ngay vôùi baùc só khi treû coù daáu hieäu nhieãm khuaån hoaëc trieäu chöùng ñaàu tieân cuûa baát cöù caên beänh naøo, ñeå baùc só coù theå can thieäp ñieàu trò kòp thôøi. Khi treû coù nhieãm khuaån ñöôøng hoâ haáp, phöông phaùp vaät lyù trò lieäu caàn ñöôïc thöïc hieän nhieàu laàn hôn bình thöôøng.

Cho treû naèm saáp, hai tay duoãi veà treân ñaàu. Khum hai baøn tay laïi vaø voã ñeàu nheï treân löng treû. Phöông phaùp naøy laøm loaõng nhaày nhôùt phoåi, giuùp treû deã chòu hôn, caàn ñöôïc thöïc hieän ít nhaát laø 2 laàn moãi ngaøy, vaø nhieàu laàn hôn nöõa khi treû ñang coù nhieãm khuaån ñöôøng hoâ haáp.

Tieân löôïng

Beänh khoâng theå trò khoûi, nhöng tieân löôïng seõ toát hôn nhieàu khi ñöôïc phaùt hieän sôùm. Vôùi nhöõng phöông phaùp ñieàu trò môùi, haàu heát treû maéc beänh ñeàu coù theå soáng soùt cho ñeán tuoåi tröôûng thaønh. Moät soá ít treû coù tình traïng raát nghieâm troïng caàn phaûi ñöôïc gheùp phoåi hoaëc tim-phoåi. Keát quaû thaønh coâng coù theå giuùp treû soáng toát hôn vaø gia taêng tuoåi thoï.

399

PHAÀN IV CHAÅN ÑOAÙN BEÄNH TREÛ EM

T

reû em raát thöôøng coù nhöõng laàn oám ñau vaët vaõnh.

Haàu heát caùc tröôøng hôïp laø khoâng quan troïng vaø seõ töï noù troâi qua trong voøng vaøi ngaøy. Tuy nhieân, ñoâi khi moät daáu hieäu naøo ñoù coù theå baùo tröôùc moät vaán ñeà nghieâm troïng. Ñieàu quan troïng laø phaûi theo doõi chaët cheõ caùc trieäu chöùng cuûa treû. Chöông saùch tieáp theo ñaây nhaèm muïc ñích giuùp cho caùc baäc cha meï xaùc ñònh ñuùng nhöõng trieäu chöùng naøo cuûa treû caàn ñöôïc quan taâm ñieàu trò ngay baèng thuoác men, vaø möùc ñoä khaån caáp cuûa töøng tröôøng hôïp. Moãi beänh lyù ñöôïc phaân tích ra nhieàu tröôøng hôïp, baïn chæ caàn choïn ñuùng tröôøng hôïp cuûa mình vaø seõ ñöôïc chæ daãn nhöõng thoâng tin caàn thieát. Baïn seõ bieát ñöôïc nhöõng nguyeân nhaân coù theå ñaõ gaây ra caùc trieäu chöùng cuûa treû. Tuøy theo nguyeân nhaân, baïn coù theå seõ phaûi tìm ñeán phaàn Caùc beänh thöôøng gaëp ñeå bieát theâm chi tieát, nhöng cuõng seõ ñöôïc höôùng daãn nhöõng ñieàu caàn laøm ngay ñeå giaûm nheï caùc trieäu chöùng cuûa treû. Baïn cuõng seõ bieát veà nhöõng daáu hieäu nguy hieåm cho thaáy coù moät nguy cô nghieâm troïng naøo ñoù ñang ñe doïa treû, vaø caàn phaûi nhôø ñeán söï can thieäp cuûa baùc só trong thôøi gian sôùm nhaát.

400

CHAÅN ÑOAÙN TREÛ DÖÔÙI MOÄT NAÊM TUOÅI 1. NHÖÕNG VAÁN ÑEÀ KHI CHO TREÛ BUÙ (Vôùi treû lôùn hôn 1 tuoåi, xem ôû trang 419) Nhöõng baát oån khi cho treû buù coù theå laøm cho caùc baäc cha meï lo laéng, caêng thaúng. Tuy nhieân, haàu heát caùc vaán ñeà naøy laø raát thöôøng gaëp, nhaát laø trong voøng vaøi tuaàn leã sau khi sinh. Neáu nhö treû taêng troïng bình thöôøng vaø vaãn toû ra khoûe maïnh thì khoâng caàn thieát phaûi lo laéng.

Chaån ñoaùn caùc trieäu chöùng Treû vaãn buù bình thöôøng

° Neáu treû buù söõa meï vaø ngöôøi meï lo laéng veà vieäc khoâng ñuû löôïng söõa, ñoù laø vieäc bình thöôøng. Tuy nhieân, baïn neân xaùc ñònh vieäc treû coù taêng troïng bình thöôøng hay khoâng. Xem bieåu ñoà phaùt trieån bình thöôøng cuûa treû (trang 50). Neáu treû khoâng taêng caân bình thöôøng, neân ñöa treû ñeán gaëp baùc só. Neáu treû vaãn taêng caân bình thöôøng, ñieàu ñoù cho thaáy laø treû ñaõ ñöôïc buù ñaày ñuû. ° Treû buù quaù nhieàu laàn. Ñieàu naøy cuõng raát thöôøng gaëp ôû treû buù söõa meï, nhaát laø trong nhöõng tuaàn leã ñaàu tieân. Neáu treû buù khoaûng 2 giôø ñoàng hoà moät laàn laø bình thöôøng. Tuy nhieân, ngöôøi meï coù theå seõ meät moûi nhieàu vôùi soá laàn cho buù quaù thöôøng xuyeân. Ngöôøi cha coù theå giuùp giaûm nheï vieäc naøy baèng caùch cho treû buù vôùi löôïng söõa ngöôøi meï ñaõ vaét ra vaø cho vaøo bình.

Neáu ngöôøi meï caûm thaáy taâm traïng khoù chòu, khoâng ñöôïc bình thöôøng, neân hoûi yù kieán baùc só.

CHAÅN ÑOAÙN VAØ ÑIEÀU TRÒ

401

° Treû thöôøng khoùc khi baét ñaàu buù. Coù theå laø baàu söõa khoâng tieát ñuû söõa ngay khi treû vöøa buù, hoaëc baàu söõa quaù caêng laøm söõa ra nhieàu. Söõa khoâng ra kòp treû buù ngay töø ñaàu thöôøng laø do ngöôøi meï moûi meät hoaëc caêng thaúng. Coá gaéng thö giaõn tröôùc khi cho treû buù.

Neáu baàu söõa quaù caêng, naën ra moät ít söõa tröôùc khi cho treû buù. ° Neáu treû khoùc sau khi buù xong, xem muïc 3 – Treû khoùc nhieàu (trang 404). ° Khi treû baét ñaàu ñöôïc cho aên daëm, ñoâi khi treû coù theå khoâng chòu aên moät loaïi thöùc aên naøo ñoù. Ñieàu naøy laø bình thöôøng, vì treû phaùt trieån raát sôùm khaû naêng nhaän bieát vaø thích hay khoâng thích moät soá moùn aên nhaát ñònh. Thaäm chí moät soá loaïi thöùc aên ñöôïc treû chaáp nhaän tröôùc ñoù nhöng veà sau treû coù theå khoâng thích nöõa. Caùch toát nhaát laø thay ñoåi vaø laøm ña daïng caùc moùn aên cho treû, ñeå ñaûm baûo coù ñuû nguoàn dinh döôõng caàn thieát.

Treû coù veû nhö khoâng muoán buù

° Neáu treû ñoät nhieân thay ñoåi toû ra khoâng muoán buù, coù theå laø daáu hieäu cuûa chöùng caûm laïnh (trang 237). Xem chi tieát ôû muïc naøy trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Nhöng cuõng coù theå laø daáu hieäu cuûa moät vaán ñeà nghieâm troïng hôn. Caàn ñöa treû ñeán baùc só ngay. ° Neáu treû khoù buù vaø khoâng taêng caân bình thöôøng, caàn ñöa treû ñeán gaëp baùc só. ° Neáu treû khoù buù nhöng vaãn taêng caân bình thöôøng, khoâng caàn phaûi lo laéng. Moät soá treû khoù tính caàn ñöôïc voã veà môùi chòu buù, hoaëc thaäm chí coù theå nguû trong khi ñang buù. Baïn chæ neân theo doõi kyõ, neáu coù nhöõng trieäu chöùng khaùc nöõa xuaát hieän môùi caàn ñeán baùc só.

402

BEÄNH TREÛ EM

2. TREÛ CHAÄM TAÊNG CAÂN (Vôùi treû treân 1 tuoåi, xem muïc 1, trang 419) Vieäc theo doõi thöôøng xuyeân möùc taêng troïng cuûa treû vaø so saùnh vôùi bieåu ñoà phaùt trieån bình thöôøng seõ cho thaáy treû coù taêng caân bình thöôøng hay khoâng. Neáu baïn lo laéng veà vieäc treû chaäm taêng caân maø khoâng nhaän ra ñöôïc lyù do roõ reät naøo, baïn coù theå tham khaûo phaàn döôùi ñaây.

Chaån ñoaùn caùc trieäu chöùng

° Neáu treû coù veû khoâng ñöôïc khoûe maïnh, coù theå coù moät caên beänh tieàm aån naøo ñoù laø nguyeân nhaân daãn ñeán vieäc chaäm taêng caân cuûa treû. Baïn neân ñöa treû ñeán baùc só caøng sôùm caøng toát. ° Neáu baïn cho treû buù vaøo nhöõng giôø nhaát ñònh trong ngaøy maø khoâng cho buù vaøo nhöõng luùc treû khoùc, söï thieáu söõa coù theå laø nguyeân nhaân laøm treû chaäm taêng caân. Haõy cho treû buù baát cöù khi naøo treû ñoøi buù. Vaø neáu treû khoâng taêng caân bình thöôøng trôû laïi sau 2 tuaàn leã, caàn tham khaûo yù kieán cuûa baùc só. ° Neáu baïn cho treû buù vaøo baát cöù khi naøo treû khoùc, coù theå baïn ñaõ khoâng coù ñuû löôïng söõa maø treû caàn. Tham khaûo yù kieán baùc só. Neáu treû treân 3 thaùng tuoåi, coù theå caàn cho treû aên daëm, hoaëc coù theå buoäc phaûi cho treû buù theâm söõa bình. ° Neáu baïn cho treû buù söõa bình, caàn kieåm tra laïi vieäc pha söõa. Quaù nhieàu nöôùc hoaëc quaù ít söõa ñeàu laøm cho treû bò thieáu nguoàn dinh döôõng. Neáu ñaây laø nguyeân nhaân, ñieàu chænh ngay vieäc pha söõa chính xaùc theo chæ daãn cuûa nhaø saûn xuaát. Chuù yù laø moãi moät loaïi söõa

CHAÅN ÑOAÙN VAØ ÑIEÀU TRÒ

403

ñeàu coù tyû leä pha cheá rieâng, khoâng gioáng vôùi caùc loaïi söõa khaùc. Neáu sau 2 tuaàn treû khoâng taêng caân bình thöôøng trôû laïi, caàn tham khaûo yù kieán baùc só. ° Neáu baïn cho treû buù söõa bình vaø vieäc pha cheá laø hoaøn toaøn chính xaùc, coù theå löôïng söõa ñaõ khoâng ñuû theo nhu caàu cuûa treû. Thoâng thöôøng, sau moãi laàn buù neân thöøa laïi moät ít söõa. Neáu treû luoân luoân buù heát saïch, raát coù khaû naêng laø treû ñaõ buù chöa ñuû no. Neáu taêng theâm löôïng söõa maø treû vaãn khoâng taêng caân bình thöôøng trôû laïi sau 2 tuaàn leã, caàn tham khaûo yù kieán cuûa baùc só. Neáu treû treân 3 thaùng tuoåi, coù theå xem xeùt vieäc cho treû aên daëm. ° Neáu treû ñaõ ñöôïc cho aên daëm, baïn caàn xem xeùt laïi khaåu phaàn aên cuûa treû. Coù theå laø thöùc aên ngheøo dinh döôõng hoaëc khoâng ñuû löôïng thöùc aên treû caàn. Tham khaûo yù kieán baùc só ñeå ñieàu chænh cheá ñoä aên cho treû.

Caùc yeáu toá ñaëc bieät Haàu heát treû em coù toác ñoä phaùt trieån bình thöôøng theo moät ñöôøng cong gaàn gioáng nhau. (Xem caùc bieåu ñoà phaùt trieån bình thöôøng cuûa treû em.) Tuy nhieân, coù moät soá yeáu toá caàn chuù yù khi ñaùnh giaù veà möùc ñoä phaùt trieån cuûa treû.  Neáu cha meï coù taàm voùc nhoû hôn möùc trung bình, treû cuõng coù nhieàu khaû naêng nhoû hôn möùc trung bình.

 Treû ñöôïc buù toaøn söõa meï coù khuynh höôùng taêng caân raát nhanh trong vaøi ba thaùng ñaàu vaø sau ñoù chaäm laïi.  Khi ngöôøi meï bò beänh tieåu ñöôøng, treû sinh ra coù theå naëng caân, nhöng roài khoâng taêng caân trong voøng vaøi thaùng sau ñoù.

404

BEÄNH TREÛ EM

 Treû sinh thieáu thaùng thöôøng nheï hôn nhöõng treû khaùc cuøng ñoä tuoåi.

Hình 84: Treû coù troïng löôïng döôùi trung bình VOØNG ÑAÀU

CAÂN NAËNG

TUOÅI (TUAÀN LEÃ)

Caùc bieåu ñoà treân ñaây cho thaáy möùc ñoä phaùt trieån theo giaû ñònh cuûa moät em beù maø cha meï coù taàm voùc nhoû hôn möùc trung bình. Ñieåm khôûi ñaàu cuûa caû 2 bieåu ñoà ñeàu ôû gaàn möùc thaáp nhaát so vôùi trung bình. Khuynh höôùng naøy tieáp tuïc duy trì khi treû lôùn leân, cho thaáy moät tyû leä caân xöùng giöõa kích thöôùc voøng ñaàu vaø troïng löôïng cuûa treû.

3. TREÛ KHOÙC NHIEÀU Taát caû treû con ñeàu phaûi khoùc, vì ñoù laø caùch duy nhaát ñeå treû coù theå giao tieáp vôùi chuùng ta. Tieáng khoùc cuûa treû cho bieát laø treû ñang ñoùi, khaùt, meät moûi hay khoù chòu. Tuy nhieân, neáu treû khoùc khoâng theå laøm nguoâi ñöôïc, keùo daøi hôn möùc bình thöôøng, hoaëc tieáng khoùc nghe khaùc laï, coù theå ñoù laø daáu hieäu cuûa moät tình traïng baát oån veà söùc khoûe caàn ñieàu trò.

CHAÅN ÑOAÙN VAØ ÑIEÀU TRÒ

405

Chaån ñoaùn caùc trieäu chöùng Khi treû khoùc moät caùch baát thöôøng

° Neáu tröôùc ñoù treû coù veû nhö khoâng muoán buù, coù theå treû khoùc do bò ñau vì moät nguyeân nhaân naøo ñoù, chaúng haïn nhö vieâm tai giöõa (trang 103). Xem chi tieát ôû muïc naøy trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Goïi baùc só ngay laäp töùc. ° Neáu treû vaãn buù nhö bình thöôøng, coù theå ñaây laø moät tröôøng hôïp treû khoùc ñeâm, cuõng theå treû ñang moïc raêng hoaëc bò haêm taõ (trang 138). Neáu treû khoâng ngôùt ñi sau 24 giôø, caàn ñeán gaëp baùc só.

Khi treû khoùc nhö bình thöôøng

° Neáu treû nín khoùc khi ñöôïc cho buù, coù theå ñôn giaûn laø treû khoùc vì ñoùi. Baïn neân thu ngaén khoaûng caùch giöõa 2 laàn buù hôn nöõa ñeå ñaùp öùng vôùi nhu caàu cuûa treû. ° Treû cuõng coù theå khoùc vì khaùt nöôùc, nhaát laø khi baïn cho treû buù söõa bình hoaëc khi thôøi tieát quaù noùng. Chuù yù cho treû uoáng nhieàu nöôùc loïc ñun soâi ñeå nguoäi. ° Beá treû leân vaø laøm cho treû ôï hôi ra coù theå laøm cho treû nín khoùc, neáu nguyeân nhaân khoùc laø do treû khoù chòu vì ñaày hôi. Xem chæ daãn ôû cuoái muïc naøy ñeå phoøng traùnh ñaày hôi cho treû. ° Neáu treû döôùi 3 thaùng tuoåi vaø thöôøng khoùc vaøo ñaàu hoâm, ñaây laø tröôøng hôïp khoùc ñeâm raát thöôøng gaëp.

Cho treû buù, sau ñoù beá treû leân vaø ñi qua ñi laïi trong nhaø moät luùc, cuõng coù theå duøng tay voã treân löng, xoa löng hoaëc xoa buïng cho treû. Neáu khoâng coù nguyeân nhaân naøo khaùc, treû seõ nín khoùc sau moät luùc ñöôïc voã veà.

406

BEÄNH TREÛ EM

° Coù nhöõng ñöùa treû ñoøi hoûi ñöôïc söï quan taâm vuoát ve, nöïng nòu nhieàu hôn nhöõng ñöùa treû khaùc. Trong tröôøng hôïp naøy treû cuõng seõ khoùc vì nhu caàu tình caûm khoâng ñöôïc ñaùp öùng. Moät soá ngöôøi cho raèng chieàu chuoäng naâng niu seõ laøm cho treû nuõng nòu, “sinh hö”. Ñieàu ñoù hoaøn toaøn khoâng ñuùng ñoái vôùi nhöõng treû em coøn quaù nhoû. ° Nhöõng thay ñoåi khaùc thöôøng trong sinh hoaït thöôøng ngaøy cuûa gia ñình – chaúng haïn nhö khi doïn ñeán nhaø môùi hoaëc khi ñi nghæ heø xa, hoaëc khoâng khí caêng thaúng – chaúng haïn nhö coù baát hoøa, caõi vaõ to tieáng giöõa nhöõng ngöôøi trong gia ñình – cuõng coù theå laø nguyeân nhaân laøm treû khoùc. Trong nhöõng giai ñoaïn naøy, baïn caàn quan taâm nhieàu hôn ñeán treû, ñeå treû caûm thaáy yeân taâm vaø thoaûi maùi hôn.

Phoøng traùnh ñaày hôi cho treû

Khi treû vöøa khoùc tröôùc khi buù, hoaëc khi treû quaù ñoùi vaø buù “ngaáu nghieán”, seõ coù nhieàu khaû naêng treû nuùt raát nhieàu khoâng khí vaøo daï daøy. Löôïng khoâng khí naøy khi khoâng thoaùt ra ñöôïc, naèm laïi trong ruoät seõ gaây khoù chòu cho treû.

Nhöõng chæ daãn sau ñaây giuùp baïn ngaên khoâng ñeå cho treû bò ñaày hôi nhö theá, hoaëc laøm cho löôïng khoâng khí ñaõ ñi vaøo trong ruoät ñöôïc thoaùt ra.  Neáu treû buù söõa bình, loã nuùm vuù phaûi ñaûm baûo ñuùng côõ, khoâng quaù lôùn hoaëc quaù nhoû.  Cho treû buù ôû tö theá hôi naâng ñaàu leân cao thay vì naèm ngang, ñeå löôïng söõa buù vaøo seõ naèm ôû ñaùy cuûa daï daøy.  Giuùp treû ôï hôi ra sau moãi laàn buù xong. Beá vaùc treû leân vai, hoaëc giöõ ôû tö theá ngoài thaúng, hoaëc cho treû naèm

CHAÅN ÑOAÙN VAØ ÑIEÀU TRÒ

407

saáp trong loøng ñeå khoâng khí coù theå thoaùt ra. Xoa hay voã nheï treân löng ñeå laøm cho treû yeân taâm.

Hình 85: Tö theá giuùp treû ôï hôi ra

Sau moãi laàn treû buù xong, beá treû ôû tö theá nhö theá naøy ñeå treû deã daøng ôï hôi ra.

4. TIEÂU CHAÛY (Vôùi treû lôùn hôn 1 tuoåi, xem trang 427) Tieâu chaûy laø hieän töôïng treû ñi phaân loûng vaø ñi nhieàu laàn hôn bình thöôøng. Tuy nhieân, treû ñöôïc buù toaøn söõa meï thöôøng ñi phaân coù khoaûng 50% laø nöôùc, khoâng neân nhaàm laãn vôùi tieâu chaûy. Khi treû bò tieâu chaûy, caàn phaûi cho treû uoáng nhieàu nöôùc ñeå choáng maát nöôùc.

Nhöõng daáu hieäu nguy hieåm

Goïi baùc só ngay neáu thaáy treû coù baát cöù daáu hieäu naøo trong soá caùc daáu hieäu sau ñaây:  Treû ueå oaûi, keùm linh hoaït moät caùch khaùc thöôøng  Treû khoâng chòu aên trong voøng 6 giôø hoaëc laâu hôn.

408

BEÄNH TREÛ EM

 Treû noân möûa keùo daøi trong 6 giôø lieàn.  Maét truõng saâu.  Ñi tieåu raát ít.

Chaån ñoaùn caùc trieäu chöùng Tieâu chaûy coù soát

Neáu tieâu chaûy coù keøm theo soát (thaân nhieät töø 380C trôû leân), treû coù theå bò vieâm daï daøy - ruoät (trang 212). Xem chi tieát ôû caùc muïc naøy trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Ñöa treû ñi khaùm baùc só trong voøng 24 giôø. Trong khi chôø ñôïi, baïn coù theå giuùp treû laøm giaûm bôùt thaân nhieät theo chæ daãn ôû muïc Soát ôû treû em (trang 433), vaø thöïc hieän caùc bieän phaùp ñeå choáng maát nöôùc theo chæ daãn ôû cuoái muïc naøy.

Tieâu chaûy khoâng coù soát

° Neáu treû tieâu chaûy coù keøm theo noân möûa, bieáng aên hoaëc khoâng chòu buù, hay nguû meâ, coù theå treû bò vieâm daï daøy-ruoät (trang 212). Xem chi tieát ôû muïc naøy trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Baïn caàn ñöa treû ñi khaùm baùc só caøng sôùm caøng toát. Trong thôøi gian chôø ñôïi, thöïc hieän caùc bieän phaùp ñeå choáng maát nöôùc theo chæ daãn ôû cuoái muïc naøy. ° Neáu baïn cho treû uoáng nhieàu nöôùc traùi caây, löôïng ñöôøng trong ñoù coù theå laø nguyeân nhaân gaây tieâu chaûy. Neân pha loaõng vôùi moät löôïng nöôùc soâi ñeå nguoäi tröôùc khi cho treû uoáng, vaø khoâng neân duøng quaù nhieàu. ° Neáu baïn vöøa cho treû aên moät loaïi thöùc aên laï tröôùc ñoù chöa ñöôïc 24 giôø, ñaây coù theå laø nguyeân nhaân gaây tieâu chaûy. Thöôøng thì phaûn öùng naøy chæ coù tính caùch taïm thôøi vaø seõ maát ñi khi treû ñaõ quen vôùi loaïi thöùc aên

CHAÅN ÑOAÙN VAØ ÑIEÀU TRÒ

°

°

°

°

409

môùi. Nhöng neáu tieâu chaûy keùo daøi hoaëc neáu baïn nhaän ra noù coù moái quan heä vôùi moät loaïi thöùc aên nhaát ñònh naøo ñoù, caàn hoûi yù kieán baùc só ngay. Trong thôøi gian chôø ñôïi, ngöng khoâng cho treû aên loaïi thöùc aên ñoù, vaø thöïc hieän caùc bieän phaùp ñeå choáng maát nöôùc theo chæ daãn ôû cuoái muïc naøy.

Neáu baïn coù cho treû aên moät loaïi thöùc aên laï, nhöng tröôùc ñoù ñaõ hôn moät ngaøy, coù theå treû bò phaûn öùng vôùi thöùc aên hoaëc bò vieâm daï daøy-ruoät (trang 212) ôû theå nheï. Xem chi tieát ôû muïc naøy trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Ngöng khoâng cho treû aên – chæ cho buù – vaø ñeán gaëp baùc só caøng sôùm caøng toát. Trong thôøi gian chôø ñôïi, thöïc hieän caùc bieän phaùp ñeå choáng maát nöôùc theo chæ daãn ôû cuoái muïc naøy.

Neáu treû vaãn coøn chöa ñöôïc aên daëm, coù theå treû bò vieâm daï daøy-ruoät (trang 212) ôû theå nheï. Xem chi tieát ôû muïc naøy trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Ñeán gaëp baùc só caøng sôùm caøng toát. Trong thôøi gian chôø ñôïi, thöïc hieän caùc bieän phaùp ñeå choáng maát nöôùc theo chæ daãn ôû cuoái muïc naøy.

Neáu baïn vöøa cho treû duøng moät loaïi thuoác naøo ñoù, hoûi yù kieán baùc só ngay vì raát coù theå ñaây laø taùc duïng phuï cuûa thuoác. Baùc só seõ cho yù kieán veà vieäc coù neân tieáp tuïc duøng thuoác hay khoâng.

Neáu tieâu chaûy keùo daøi töø 2 tuaàn trôû leân, raát coù theå treû bò nhieãm khuaån. Caùc nguyeân nhaân khaùc coù theå laø phaûn öùng vôùi thöùc aên, beänh Giardia (trang 233), tieâu chaûy môõ (trang 219), xô nang (trang 396). Xem chi tieát ôû caùc muïc naøy trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Tuy nhieân nhöõng nguyeân nhaân naøy ñeàu thuoäc loaïi hieám gaëp. Baïn caàn ñöa treû ñi khaùm baùc só caøng sôùm caøng

410

BEÄNH TREÛ EM

toát. Trong thôøi gian chôø ñôïi, thöïc hieän caùc bieän phaùp ñeå choáng maát nöôùc theo chæ daãn ôû cuoái muïc naøy.

Choáng maát nöôùc ôû treû sô sinh

Tieâu chaûy, soát hoaëc noân möûa keùo daøi coù theå laøm cho treû coù nguy cô bò maát nöôùc. Ñieàu quan troïng trong caùc tröôøng hôïp naøy laø phaûi cung caáp thaät nhieàu nöôùc cho treû.

Caùch toát nhaát laø cho treû uoáng caùc dung dòch ñöôïc baøo cheá saün nhö Dioralyte hay Rehidrat. Nhöõng loaïi naøy hoaëc caùc cheá phaåm töông töï coù theå mua töï do maø khoâng caàn toa baùc só. Neáu khoâng coù saün caùc loaïi dung dòch naøy, baïn coù theå töï pha laáy baèng caùch hoøa tan 2 muoãng ñöôøng trong 200 ml nöôùc soâi ñeå nguoäi. Treû caàn ñöôïc uoáng vaøo khoaûng töø nöûa lít cho ñeán moät lít röôõi dung dòch naøy trong moät ngaøy, thay ñoåi khaùc nhau tuøy theo troïng löôïng cô theå cuûa treû nhö trong baûng höôùng daãn döôùi ñaây. Trong suoát thôøi gian treû coøn beänh, phaûi ñaûm baûo treû ñöôïc uoáng dung dòch naøy vôùi löôïng nhoû nhöng nhieàu laàn, toái thieåu laø töø 2 ñeán 3 giôø moät laàn.

Höôùng daãn löôïng nöôùc uoáng moãi ngaøy

Troïng löôïng cuûa treû

Löôïng nöôùc trong 1 ngaøy

Döôùi 4 kg 4 kg 5 kg 6 kg 7 kg 8 kg 9 kg

500 ml 600 ml 750 ml 900 ml 1.050 ml 1.200 ml 1.350 ml

Treân 10 kg

1.500 ml

CHAÅN ÑOAÙN VAØ ÑIEÀU TRÒ

411

5. NOÂN MÖÛA (Vôùi treû lôùn hôn 1 tuoåi, xem ôû muïc 5, trang 429) Ñoái vôùi treû em döôùi moät tuoåi, ñieàu quan troïng laø phaûi bieát phaân bieät giöõa noân möûa – moät trieäu chöùng beänh, vôùi hieän töôïng oïc söõa, hay trôù, voán laø raát bình thöôøng ôû moïi ñöùa treû. Tuy nhieân, ngay caû vieäc noân möûa chæ moät laàn duy nhaát cuõng raát thöôøng gaëp ôû treû döôùi moät tuoåi, vaø ít coù khaû naêng gaây ra bôûi moät nguyeân nhaân nghieâm troïng.

Nhöõng daáu hieäu nguy hieåm

Goïi baùc só ngay neáu thaáy treû coù baát cöù daáu hieäu naøo trong soá caùc daáu hieäu sau ñaây:      

Noân möûa keùo daøi trong 6 giôø lieàn Thoùp treân ñaàu truõng saâu Ñi tieåu raát ít vaø coù maøu saäm, ñaäm ñaëc Maét truõng saâu Da nhaên nheo Treû ueå oaûi, keùm linh hoaït moät caùch khaùc thöôøng

Chaån ñoaùn caùc trieäu chöùng Treû noân möûa nhöng vaãn khoûe vaø buù bình thöôøng

° Neáu treû noân ra nhieàu söõa moät caùch töï nhieân khoâng gaéng söùc, coù theå treû bò chöùng hoài löu daï daøy-thöïc quaûn (trang 224). Xem chi tieát ôû muïc naøy trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Ñöa treû ñeán gaëp baùc só trong voøng 24 giôø. ° Neáu treû noân ra ít söõa, coù nhieàu khaû naêng ñaây chæ laø hieän töôïng oïc söõa nheï thöôøng gaëp ôû haàu heát treû em,

412

BEÄNH TREÛ EM

daân gian goïi laø trôù. Nguyeân nhaân laø do khi buù treû ñaõ nuùt vaøo moät löôïng khoâng khí vaø khi löôïng khoâng khí naøy thoaùt ra seõ keøm theo oïc söõa, thöôøng hieám khi coù theå laø nghieâm troïng.

Treû noân möûa vaø khoâng ñöôïc khoûe, buù hoaëc aên thaát thöôøng

° Neáu treû döôùi 2 thaùng tuoåi vaø noân möûa sau moãi laàn buù xong, coù khaû naêng treû bò heïp moân vò (trang 226). Xem chi tieát ôû muïc naøy trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Ñöa treû ñeán baùc só trong voøng 24 giôø. ° Neáu treû noân möûa vaøo baát kyø luùc naøo, keøm theo vôùi soát (380C trôû leân) vaø nguû meâ hoaëc khoâng chòu aên uoáng, coù theå treû bò chöùng ban ñaøo (trang 187) hoaëc vieâm maøng naõo (trang 293). Xem chi tieát ôû caùc muïc naøy trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Goïi baùc só ngay laäp töùc. ° Neáu treû noân möûa vaøo baát kyø luùc naøo, coù hoaëc khoâng coù keøm theo soát (380C trôû leân) vaø tieâu chaûy, coù theå treû bò vieâm daï daøy-ruoät (trang 212). Xem chi tieát ôû muïc naøy trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Goïi baùc só ngay laäp töùc. Trong thôøi gian chôø ñôïi, neáu treû soát thì laøm giaûm thaân nhieät cuûa treû theo chæ daãn ôû muïc 6 – Soát ôû treû sô sinh (trang 413), vaø cho treû uoáng nöôùc ñeå choáng maát nöôùc theo chæ daãn ôû muïc 4 – Tieâu chaûy ôû treû sô sinh (trang 407). ° Neáu treû noân möûa vaøo baát kyø luùc naøo, coù hoaëc khoâng coù keøm theo soát (380C trôû leân) vaø ho, coù theå treû bò vieâm tieåu pheá quaûn (trang 244) hoaëc ho gaø (trang 172).

Xem chi tieát ôû caùc muïc naøy trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Goïi baùc só ngay laäp töùc. Trong thôøi gian chôø ñôïi, neáu treû soát thì laøm giaûm thaân nhieät cuûa treû

CHAÅN ÑOAÙN VAØ ÑIEÀU TRÒ

413

theo chæ daãn ôû muïc 6 – Soát ôû treû sô sinh (trang 413), vaø laøm giaûm bôùt côn ho cho treû theo chæ daãn ôû muïc 12 – Ho (trang 470). ° Neáu treû noân möûa vaøo baát kyø luùc naøo vaø soát khoâng keøm theo trieäu chöùng naøo khaùc, xem muïc 6 – Soát ôû treû sô sinh (trang 413). ° Neáu treû noân möûa ra moät chaát nöôùc maøu vaøng xanh, treû coù theå bò taéc ruoät (trang 222). Xem chi tieát ôû muïc naøy trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Goïi xe caáp cöùu ngay, vaø trong thôøi gian chôø ñôïi khoâng cho treû aên uoáng baát cöù moùn gì. ° Neáu treû chæ noân möûa moät laàn vaø khoâng keøm theo trieäu chöùng naøo khaùc, coù theå khoâng coù gì ñaùng lo ngaïi. Neáu söï noân möûa laäp laïi nhieàu laàn vaø coù caùc trieäu chöùng khaùc xuaát hieän, caàn ñöa treû ñeán baùc só ngay.

6. SOÁT (Vôùi treû lôùn hôn 1 tuoåi, xem ôû trang 433) Soát coù nghóa laø thaân nhieät leân cao, vaø thöôøng laø gaây ra bôûi nhieãm khuaån. Neáu caûm thaáy treû bò noùng hoaëc coù veû nhö bô phôø, khoù chòu khaùc thöôøng, caàn phaûi ño thaân nhieät cuûa treû ngay. Thaân nhieät trung bình laø töø khoaûng 360C ñeán 370C. Neáu leân cao ñeán 380C hoaëc cao hôn nöõa ñöôïc xem laø coù soát.

Nhöõng daáu hieäu nguy hieåm

Goïi baùc só ngay neáu thaáy treû coù baát cöù daáu hieäu naøo trong soá caùc daáu hieäu sau ñaây:  Hôi thôû nhanh gaáp baát thöôøng  Khoù thôû hoaëc thôû ra nghe coù aâm thanh laï

414

    

BEÄNH TREÛ EM

Treû Treû Treû Treû Treû

ueå oaûi, keùm linh hoaït moät caùch khaùc thöôøng khoù chòu moät caùch khaùc thöôøng khoâng chòu uoáng nöôùc lieân tuïc noân möûa soát cao treân 390C

Chaån ñoaùn caùc trieäu chöùng Treû döôùi 6 thaùng tuoåi

° Treû döôùi 6 thaùng raát hieám khi bò soát. Ñaây laø daáu hieäu baát thöôøng, coù theå laø bieåu hieän cuûa moät beänh nghieâm troïng. Ñieàu baïn coù theå laøm laø goïi baùc só ngay laäp töùc, vaø trong khi chôø ñôïi thì thöïc hieän caùc bieän phaùp giuùp treû taïm thôøi giaûm bôùt thaân nhieät theo nhö chæ daãn ôû cuoái phaàn naøy.

Treû treân 6 thaùng tuoåi

° Neáu treû coù noåi ban ñoû keøm theo soát, xem muïc Phaùt ban coù soát. ° Neáu treû thöùc daäy trong ñeâm vaø khoùc, hoaëc treû khoùc vaø duøng tay naém keùo moät beân tai, coù khaû naêng treû bò Vieâm tai. Xem muïc naøy (trang 103) trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Baïn caàn ñöa treû ñeán khaùm baùc só trong voøng 24 giôø. Trong thôøi gian chôø ñôïi coù theå thöïc hieän caùc bieän phaùp giuùp treû taïm thôøi giaûm bôùt thaân nhieät theo nhö chæ daãn ôû cuoái phaàn naøy. Cuõng coù theå giuùp treû giaûm bôùt ñau tai theo nhö caùc bieän phaùp ñöôïc chæ daãn ôû muïc Ñau tai (trang 488). ° Neáu treû khoâng khoùc nhöng hôi thôû trôû neân nhanh gaáp hôn, treû coù theå bò vieâm phoåi (trang 240) hoaëc vieâm

CHAÅN ÑOAÙN VAØ ÑIEÀU TRÒ

°

°

°

°

415

tieåu pheá quaûn (trang 244). Xem chi tieát ôû caùc muïc naøy trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Baïn caàn goïi baùc só ngay laäp töùc. Trong thôøi gian chôø ñôïi coù theå thöïc hieän caùc bieän phaùp giuùp treû taïm thôøi giaûm bôùt thaân nhieät theo nhö chæ daãn ôû cuoái phaàn naøy.

Neáu hôi thôû treû bình thöôøng, nhöng coù ho hoaëc chaûy muõi nöôùc, coù khaû naêng treû bò caûm laïnh (trang 237), hoaëc caûm cuùm (trang 235), hoaëc beänh sôûi (trang 178).

Xem chi tieát ôû caùc muïc naøy trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Neáu treû khoâng thuyeân giaûm trong voøng 48 giôø, hoaëc theo doõi hôi thôû cuûa treû coù khoù khaên, hoaëc baét ñaàu thaáy noåi ban ñoû, caàn goïi baùc só ngay laäp töùc.

Neáu treû bò noân möûa nhöng khoâng coù tieâu chaûy, hoaëc coù veû ueå oaûi, hoaëc toû ra khoù chòu khaùc thöôøng, treû coù theå bò chöùng ban ñaøo (trang 187) hoaëc vieâm maøng naõo (trang 293). Xem chi tieát ôû caùc muïc naøy trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Goïi baùc só ngay laäp töùc.

Neáu treû coù daáu hieäu bieáng aên, treû coù theå bò ñau hoïng (trang 475) hoaëc vieâm amiñan (trang 252). Xem chi tieát ôû caùc muïc naøy trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em.

Neáu trong voøng 24 giôø khoâng thuyeân giaûm, caàn goïi baùc só ngay. Trong thôøi gian chôø ñôïi coù theå thöïc hieän caùc bieän phaùp giuùp treû taïm thôøi giaûm bôùt thaân nhieät theo nhö chæ daãn ôû cuoái phaàn naøy, hoaëc giuùp treû giaûm ñau hoïng theo caùc chæ daãn ôû muïc Ñau hoïng (trang 475).

Neáu treû coù noân möûa keøm theo tieâu chaûy, treû coù theå bò vieâm daï daøy-ruoät (trang 212). Xem chi tieát ôû muïc naøy trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Ñöa treû ñeán baùc só trong voøng 24 giôø. Trong thôøi gian chôø ñôïi coù theå

416

BEÄNH TREÛ EM

giuùp treû choáng maát nöôùc theo caùc chæ daãn ôû muïc Tieâu chaûy ôû treû sô sinh (trang 407). ° Neáu nhieät ñoä phoøng quaù noùng hoaëc treû maëc quaàn aùo quaù nhieàu lôùp, treû coù theå ñôn giaûn laø bò noùng do moâi tröôøng. Thoâng thöôøng, treû khoâng caàn ñöôïc giöõ aám nhieàu hôn möùc bình thöôøng cuûa moät ngöôøi lôùn. Neáu ñaây laø nguyeân nhaân, baïn chæ caàn cho treû maëc quaàn aùo thoaùng maùt hôn vaø giaûm nhieät ñoä phoøng. Trong voøng moät giôø sau neáu treû vaãn khoâng haï nhieät, hoaëc coù baát cöù daáu hieäu nguy hieåm naøo nhö ñaõ noùi treân, caàn phaûi hoûi yù kieán baùc só ngay. ° Neáu treû soát maø khoâng rôi vaøo baát cöù tröôøng hôïp naøo neâu treân, ñöa treû ñi khaùm baùc só trong voøng 24 giôø.

Giuùp treû giaûm bôùt thaân nhieät Hình 86: Laøm giaûm thaân nhieät cho treû

Baïn coù theå giuùp treû haï nhieät ñoä cô theå baèng caùch ñaët treû vaøo moät chaäu taém coù nöôùc hôi aám.

CHAÅN ÑOAÙN VAØ ÑIEÀU TRÒ

417

Laøm giaûm bôùt thaân nhieät cho treû seõ taïm thôøi giuùp treû caûm thaáy deã chòu hôn, vaø laøm giaûm nguy cô coù soát co giaät (trang 286) ôû treû töø 3 thaùng cho ñeán 5 naêm tuoåi. Caùc bieän phaùp sau ñaây coù theå aùp duïng ñeå laøm giaûm thaân nhieät cho treû ôû moïi ñoä tuoåi:  Côûi boû quaàn aùo cuûa treû.  Duøng nöôùc aám thaám khaên lau cho treû, hoaëc ñaët treû vaøo moät chaäu taém coù nöôùc aám.  Neáu treû treân 3 thaùng tuoåi, cho uoáng moät lieàu paracetamol daïng loûng.  Giaûm nhieät ñoä phoøng xuoáng, toát nhaát laø vaøo khoaûng 150C.  Duøng quaït ñeå quaït maùt cho treû.

7. CAÙC VAÁN ÑEÀ VEÀ DA (Vôùi caùc ñoám ñoû vaø vuøng ñoû treân da, xem ôû muïc 8, trang 459) Treû sô sinh coù laøn da heát söùc nhaïy caûm, raát deã bò kích thích. Ñaëc bieät thöôøng gaëp laø söï öûng ñoû cuûa vuøng da nôi taõ loùt – thöôøng goïi laø haêm taõ (trang 138), coù theå laøm cho treû raát khoù chòu. Neáu da bò vieâm hay ngöùa keùo daøi, keøm theo vôùi caùc trieäu chöùng khaùc, treû caàn ñöôïc ñöa ñeán baùc só.

Chaån ñoaùn caùc trieäu chöùng

° Neáu treû döôùi 3 thaùng tuoåi vaø coù nhöõng vuøng da vieâm ñoû, bong thaønh vaûy ôû vaøi nôi trong soá caùc vuøng naøy: phía tröôùc coå, sau tai, treân maët, döôùi haùng vaø döôùi naùch, hoaëc coù nhöõng maûng vaûy cöùng maøu hôi vaøng ñoùng treân da ñaàu, raát coù theå treû bò chöùng vieâm da

418

°

°

°

°

°

BEÄNH TREÛ EM

taêng tieát baõ nhôøn (trang 141). Xem chi tieát ôû muïc naøy trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Neáu nhöõng vuøng da bò vieâm khoâng maát ñi sau khoaûng vaøi tuaàn leã, hoaëc neáu chuùng lan roäng theâm hay coù daáu hieäu chaûy nöôùc, caàn ñöa treû ñeán baùc só.

Neáu treû coù caùc vuøng da ngöùa ñoû vaø bong vaûy ôû nhöõng nôi nhö treân maët, sau goái hay beân trong khuyûu tay, coù khaû naêng treû bò chaøm dò öùng (trang 150). Xem chi tieát ôû muïc naøy trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Neáu vuøng da ngöùa ñoû roäng, ngöùa nhieàu hay chaûy nöôùc, laøm cho treû raát khoù chòu, caàn ñöa treû ñeán baùc só. Trong thôøi gian chôø ñôïi, coù theå giuùp treû bôùt ngöùa theo nhö chæ daãn ôû cuoái muïc naøy.

Neáu treû coù nhöõng ñoám vieâm ñoû nôi boä phaän sinh duïc hoaëc nôi haäu moân, coù theå treû bò haêm taõ (trang 138).

Thöôøng thì khoâng nghieâm troïng, nhöng neáu vaán ñeà keùo daøi hôn 10 ngaøy, hoaëc coù choã da bò raùch hay bò loeùt, caàn ñöa treû ñeán baùc só.

Neáu treû coù nhöõng veát ñoû ôû nhieàu nôi treân thaân theå, nhöng vaãn chôi vaø buù nhö bình thöôøng, coù theå chæ laø moät tröôøng hôïp ngöùa do kích thích. Neáu vaán ñeà keùo daøi qua ngaøy sau hoaëc treû coù daáu hieäu khoâng ñöôïc khoûe, caàn ñöa treû ñeán baùc só. Trong khi chôø ñôïi coù theå giuùp treû bôùt ngöùa theo nhö chæ daãn ôû cuoái muïc naøy.

Neáu ngöùa ñoû nhieàu nôi keøm theo treû coù daáu hieäu bô phôø, ueå oaûi, xem ôû muïc 8 – Caùc ñoám ñoû vaø vuøng da ñoû (trang 459).

Neáu ngöùa ñoû nhieàu nôi keøm theo treû coù soát – treân 380C, xem ôû muïc 22 – Phaùt ban coù soát (trang 467).

CHAÅN ÑOAÙN VAØ ÑIEÀU TRÒ

419

Giuùp treû bôùt ngöùa

Baïn haõy coá giöõ cho treû ñöøng gaõi nhieàu vaøo vuøng da ngöùa, vì coù theå seõ daãn ñeán nhieãm truøng. Nhöõng chæ daãn sau ñaây coù theå laø coù ích:  Chæ duøng caùc loaïi xaø phoøng khoâng kích thích da ñeå taém cho treû, chaúng haïn nhö loaïi xaø phoøng daønh rieâng cho treû em. Khoâng pha nöôùc quaù noùng.  Neáu da treû bò khoâ, caùc veát ngöùa seõ phaùt trieån caøng nghieâm troïng hôn. Vì vaäy, caàn giöõ cho da treû ñuû ñoä aåm baèng caùch duøng caùc loaïi kem giöõ aåm da, xoa nhieàu laàn trong ngaøy.

CHAÅN ÑOAÙN TREÛ TREÂN MOÄT NAÊM TUOÅI 1. CAÙC VAÁN ÑEÀ VEÀ SÖÏ PHAÙT TRIEÅN CUÛA TREÛ (Vôùi treû chaäm taêng caân döôùi 1 tuoåi, xem muïc 2, trang 402) Moät soá treû con coù taàm voùc töï nhieân lôùn hôn hoaëc nhoû hôn caùc treû cuøng löùa tuoåi, vaø coù moät söï dao ñoäng raát lôùn trong phaïm vi ñöôïc xem laø bình thöôøng veà chieàu cao, caân naëng hay möùc ñoä phaùt trieån cuûa treû ôû moïi ñoä tuoåi. Ñoái vôùi haàu heát treû em, söï phaùt trieån dieãn ra theo nhöõng giai ñoaïn khoâng ñeàu nhau. Caùc bieåu ñoà phaùt trieån bình thöôøng (trang 50) coù theå giuùp baïn ñaùnh giaù toång quaùt veà söï phaùt trieån cuûa treû.

420

BEÄNH TREÛ EM

Chaån ñoaùn caùc trieäu chöùng Treû phaùt trieån chaäm veà chieàu cao

° Neáu treû coù chieàu cao bình thöôøng khi so vôùi bieåu ñoà phaùt trieån, nhöng trong 6 thaùng qua ñaõ taêng khoâng ñeán 2,5 cm (möùc phaùt trieån chaäm). Ñieàu naøy vaãn ñöôïc xem laø bình thöôøng, tröø khi treû coù daáu hieäu khoâng ñöôïc khoûe, hoaëc theo doõi trong 6 thaùng tieáp sau ñoù cuõng coù möùc taêng khoâng ñeán 2,5 cm. Trong tröôøng hôïp naøy, caàn ñöa treû ñeán baùc só. Ñieàu baïn coù theå laøm ôû nhaø laø chuù yù moät cheá ñoä dinh döôõng caân ñoái laønh maïnh cho treû. ° Neáu treû coù chieàu cao thaáp hôn khi so vôùi bieåu ñoà phaùt trieån, coù theå do moät soá nguyeân nhaân nhö qua moät côn beänh keùo daøi, thieáu noäi tieát toá taêng tröôûng (trang 384) hoaëc giaûm naêng tuyeán giaùp (trang 383). Xem chi tieát ôû caùc muïc naøy trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Caàn ñöa treû ñeán gaëp baùc só.

Treû taêng caân chaäm so vôùi chieàu cao

° Neáu treû coù veû khoâng ñöôïc khoûe maïnh hoaëc aên uoáng khoâng bình thöôøng, coù theå treû ñang bò moät chöùng beänh naøo ñoù. Ít gaëp hôn laø tröôøng hôïp giaûm khaû naêng haáp thuï dinh döôõng do caùc beänh nhö tieâu chaûy môõ (trang 219), xô nang (trang 396) hay beänh Crohn (trang 206). Xem chi tieát ôû caùc muïc naøy trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Ñöa treû ñeán gaëp baùc só. ° Neáu treû ñaõ traûi qua moät côn beänh keùo daøi, ñaây coù theå laø nguyeân nhaân laøm roái loaïn söï phaùt trieån bình thöôøng. Chuù yù caân ñoái dinh döôõng, vaø neáu sau moät thaùng maø treû khoâng taêng caân bình thöôøng trôû laïi, ñöa treû ñeán gaëp baùc só.

CHAÅN ÑOAÙN VAØ ÑIEÀU TRÒ

421

° Neáu treû vaãn khoûe maïnh vaø aên uoáng bình thöôøng, coù theå ñaây chæ laø moät giai ñoaïn chaäm phaùt trieån cuûa treû.

Treû coù theå coù nhöõng giai ñoaïn chaäm phaùt trieån veà chieàu cao, vaø nhöõng giai ñoaïn khaùc chaäm taêng caân.

Nhöõng söï phaùt trieån khoâng ñeàu ñaën naøy vaãn laø bình thöôøng. Tuy nhieân, neáu theo doõi trong moät thaùng tieáp sau ñoù treû vaãn chaäm taêng caân, caàn ñöa treû ñeán gaëp baùc só.

Söï phaùt trieån cuûa treû trong thôøi thô aáu

Maëc duø phaàn lôùn treû con phaùt trieån theo nhö trình baøy trong caùc bieåu ñoà phaùt trieån, nhöng coù moät soá tröôøng hôïp khaùc bieät coù theå laøm cho cha meï lo laéng raèng treû chaäm phaùt trieån trong khi ñieàu ñoù khoâng coù gì baát thöôøng:  Moät ñöùa treû coù voùc daùng maûnh deû töï nhieân seõ coù veû nhö taêng caân chaäm so vôùi chieàu cao.  Moät ñöùa treû coù voùc daùng to lôùn seõ coù veû nhö phaùt trieån chieàu cao chaäm so vôùi troïng löôïng.  Moät ñöùa treû maø cha meï coù voùc daùng nhoû nhaén cuõng seõ phaùt trieån chaäm hôn so vôùi caùc treû khaùc.  Moät ñöùa treû taêng caân quaù nhanh cho ñeán tuoåi bieát ñi, sau ñoù seõ coù veû nhö phaùt trieån chieàu cao nhanh hôn so vôùi taêng troïng.  Moät ñöùa treû coù tuoåi daäy thì ñeán treã hôn seõ coù veû nhö thaáp hôn, nheï hôn so vôùi caùc treû cuøng löùa tuoåi. Tuy nhieân, khi qua khoûi tuoåi daäy thì, treû thöôøng laø seõ baét kòp vôùi kích thöôùc bình thöôøng.

422

BEÄNH TREÛ EM

Hình 87: Bieåu ñoà phaùt trieån cuûa moät ñöùa treû maûnh deû CHIEÀU CAO

CAÂN NAËNG

NAÊM TUOÅI

Caùc bieåu ñoà treân cho thaáy söï phaùt trieån theo giaû thuyeát cuûa moät ñöùa treû coù voùc daùng maûnh deû töï nhieân, nhöng hoaøn toaøn khoûe maïnh. Nhöõng chaám ñen cho thaáy möùc phaùt trieån chieàu cao gaàn ñeán möùc toái ña cuûa ñöôøng cong phaùt trieån, trong khi caân naëng gaàn nhö chæ ôû möùc trung bình. Mieãn laø chieàu cao vaø caân naëng cuûa treû ñeàu gia taêng theo tyû leä, vaø troïng löôïng chæ hôi döôùi möùc mong ñôïi ñoâi chuùt, baïn khoâng coù gì phaûi lo laéng veà söï phaùt trieån cuûa treû.

2. NHÖÕNG VAÁN ÑEÀ KHI TREÛ HOÏC NOÙI Khi treû baét ñaàu hoïc noùi, vieäc treû noùi chaäm vaø laäp laïi moät töø nhieàu laàn laø chuyeän bình thöôøng. Tuy nhieân, neáu hieän töôïng noùi laép keùo daøi, hoaëc khaû naêng hoïc töø môùi cuûa treû chaäm, coù theå laø coù moät nguyeân nhaân naøo ñoù veà theå chaát. Söï khaùc nhau giöõa moãi ñöùa treû laø chuyeän töï nhieân, vaø khaû naêng hoïc noùi cuûa caùc em trai thöôøng chaäm hôn caùc em gaùi.

CHAÅN ÑOAÙN VAØ ÑIEÀU TRÒ

423

Chaån ñoaùn caùc trieäu chöùng

° Neáu treû töø 2 tuoåi trôû leân nhöng noùi raát ít hoaëc khoâng noùi, chæ phaùt aâm ñöôïc khoâng quaù 5 töø, coù theå xem laø bò chaäm phaùt trieån kyõ naêng noùi. Xem muïc Baát thöôøng khi treû hoïc noùi (trang 313) trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Coù nhieàu yeáu toá taïo ra tröôøng hôïp naøy, bao goàm vieäc thieáu caùc ñieàu kieän kích thích, caêng thaúng veà tình caûm, coù khaû naêng nghe keùm, hoaëc chaäm phaùt trieån trí naõo. Caàn ñöa treû ñeán khaùm baùc só. Caùc bieän phaùp coù theå aùp duïng laø khuyeán khích treû noùi nhieàu hôn baèng caùch thöôøng xuyeân noùi chuyeän vôùi treû, vaø taïo nhieàu cô hoäi ñeå treû tieáp xuùc, chôi ñuøa vôùi caùc treû khaùc. ° Neáu treû noùi ít nhöng phaùt aâm roõ raøng vaø duøng töø chính xaùc, thöôøng coù nghóa laø khoâng coù vaán ñeà gì veà theå chaát. Trong tröôøng hôïp naøy, moät vaán ñeà veà tình caûm coù theå laø nguyeân nhaân laøm cho treû ít noùi. Neân ñöa treû ñeán baùc só ñeå coù lôøi khuyeân thích hôïp. ° Neáu treû noùi ñöôïc ít töø vaø phaùt aâm raát khoù nghe, raát coù theå treû bò khieám khuyeát khaû naêng nghe. Khi treû coù vaán ñeà veà khaû naêng nghe, treû seõ nghe khoâng chính xaùc töø ngöõ ñöôïc cha meï hay nhöõng ngöôøi khaùc noùi ra. Do ñoù, treû seõ laäp laïi caùc töø aáy moät caùch khoâng chính xaùc vaø raát khoù nghe. Ñöa treû ñeán baùc só ñeå coù lôøi khuyeân thích hôïp. Caùc bieän phaùp coù theå aùp duïng laø luoân luoân noùi chuyeän thaät roõ raøng vôùi treû, vaø nhaán maïnh ôû nhöõng töø treû chöa bieát. Ñeå cho treû nhìn roõ cöû ñoäng ôû mieäng cuûa baïn khi noùi chuyeän vôùi treû. ° Neáu treû döôùi 2 tuoåi vaø khaû naêng noùi keùm coù keøm theo chaäm phaùt trieån moät soá caùc kyõ naêng khaùc (Xem phaàn Caùc moác phaùt trieån, trang 69), raát coù theå söï chaäm

424

BEÄNH TREÛ EM

phaùt trieån trí naõo ñaõ aûnh höôûng ñeán khaû naêng hoïc noùi cuûa treû. Ñöa treû ñeán baùc só ñeå coù lôøi khuyeân thích hôïp. Caùc bieän phaùp coù theå aùp duïng laø khuyeán khích treû noùi nhieàu hôn baèng caùch thöôøng xuyeân noùi chuyeän vôùi treû, vaø taïo nhieàu cô hoäi ñeå treû tieáp xuùc, chôi ñuøa vôùi caùc treû khaùc. ° Neáu treû chaäm noùi nhöng caùc kyõ naêng khaùc vaãn phaùt trieån bình thöôøng (Xem phaàn Caùc moác phaùt trieån, trang 69), ñieàu ñoù khoâng coù gì phaûi lo laéng. Tuy nhieân, neáu baïn khoâng yeân taâm, coù theå ñöa treû ñeán baùc só ñeå xaùc ñònh vaán ñeà. Ngoaøi ra, neân khuyeán khích treû noùi nhieàu baèng caùch thöôøng xuyeân noùi chuyeän vôùi treû, vaø taïo nhieàu cô hoäi ñeå treû tieáp xuùc, chôi ñuøa vôùi caùc treû khaùc. ° Neáu treû noùi ngoïng hoaëc coù caùc khuyeát taät khaùc khi noùi, ñieàu ñoù cuõng raát thöôøng gaëp ôû treû môùi hoïc noùi.

Tuy nhieân, neáu treû phaùt aâm raát khoù nghe, coù theå treû coù vaán ñeà veà naêng löïc nghe hieåu ngöôøi khaùc. Neân ñöa treû ñeán khaùm baùc só ñeå xaùc ñònh. ° Treû noùi laép nhieàu hoaëc noùi raát chaäm cuõng laø nhöõng vaán ñeà thöôøng gaëp ôû treû môùi hoïc noùi, vaø thöôøng thì moïi vieäc seõ trôû neân bình thöôøng khi treû lôùn leân. Neáu vaán ñeà keùo daøi cho ñeán sau khi treû ñaõ ñöôïc 5 tuoåi, hoaëc xuaát hieän trôû laïi sau moät giai ñoaïn ñaõ chaám döùt, caàn ñöa treû ñeán baùc só.

3. TREÛ BIEÁNG AÊN (Vôùi treû döôùi moät tuoåi, xem trang 402) Söï theøm aên cuûa treû gia taêng hay giaûm ñi tuøy theo nhu caàu veà naêng löôïng vaø tuøy theo töøng giai ñoaïn phaùt trieån.

Mieãn laø khoâng coù keøm theo trieäu chöùng gì khaùc, vaø treû

CHAÅN ÑOAÙN VAØ ÑIEÀU TRÒ

425

vaãn phaùt trieån bình thöôøng (Xem caùc bieåu ñoà phaùt trieån bình thöôøng cuûa treû, trang 50), baïn khoâng caàn thieát phaûi lo laéng veà vieäc moät ñoâi khi treû coù daáu hieäu bieáng aên.

Chaån ñoaùn caùc trieäu chöùng Treû bieáng aên töø caùch ñaây chöa ñöôïc moät tuaàn

° Neáu treû aên quaø vaët giöõa caùc böõa aên chính, hoaëc vaän ñoäng ít hôn bình thöôøng, ñaây coù theå laø nhöõng nguyeân nhaân laøm treû bieáng aên. Neáu treû vaãn toû ra khoûe maïnh, khoâng caàn phaûi lo laéng veà vieäc treû taïm thôøi bieáng aên. Neáu treû toû ra meät moûi, ueå oaûi, ñöa treû ñeán baùc só trong voøng 24 giôø. Baïn coù theå giuùp treû aên ngon mieäng hôn baèng caùch thöïc hieän nhöõng chæ daãn kích thích söï ngon mieäng cuûa treû ôû cuoái muïc naøy. ° Neáu treû bieáng aên vaø keøm theo soát – thaân nhieät töø 380C trôû leân, xem muïc 6 – Soát ôû treû em (trang 433). ° Neáu treû bieáng aên vaø keøm theo ñau hoïng, xem muïc 13 – Ñau hoïng (trang 475). ° Neáu treû bieáng aên vaø keøm theo caùc vuøng da noåi ñoû, xem muïc 8 – Caùc ñoám ñoû vaø vuøng da ñoû (trang 459).

Treû bieáng aên töø caùch ñaây hôn moät tuaàn

° Neáu khoâng taêng caân bình thöôøng (Xem caùc bieåu ñoà phaùt trieån bình thöôøng cuûa treû, trang 50), treû ñöôïc xem laø chaäm phaùt trieån. Caàn ñöa treû ñeán baùc só. ° Neáu caùc tuyeán döôùi coå cuûa treû söng phoàng leân, coù theå treû bò chöùng taêng baïch haàu ñôn nhaân nhieãm khuaån (trang 195). Xem chi tieát ôû muïc naøy trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Ñöa treû ñeán gaëp baùc só.

426

BEÄNH TREÛ EM

° Neáu treû ñi ra phaân coù maøu nhôït nhaït, nöôùc tieåu saäm maøu, coù theå treû bò vieâm gan (trang 230). Xem chi tieát ôû muïc naøy trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Ñöa treû ñeán gaëp baùc só. ° Neáu treû ñi tieåu nhieàu laàn hôn thöôøng leä, hoaëc ñaùi daàm khi nguû trong ñeâm, coù theå treû bò nhieãm khuaån ñöôøng tieát nieäu (trang 367). Xem chi tieát ôû muïc naøy trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Ñöa treû ñeán baùc só trong voøng 24 giôø. ° Neáu treû taäp thaønh thoùi quen aên quaø vaët giöõa caùc böõa aên chính, hoaëc ít vaän ñoäng trong ngaøy, coù theå ñaây laø nhöõng nguyeân nhaân laøm treû bieáng aên. Neáu treû vaãn toû ra khoûe maïnh, baïn khoâng caàn phaûi lo laéng. Tuy nhieân, neáu treû toû ra meät moûi, ueå oaûi, hoaëc coù nhöõng trieäu chöùng khaùc, ñöa treû ñeán baùc só trong voøng 24 giôø. Khuyeán khích treû tham gia caùc hoaït ñoäng theå löïc nhieàu hôn vaø boû thoùi quen aên quaø vaët quaù nhieàu. Baïn cuõng coù theå giuùp treû aên ngon mieäng hôn baèng caùch thöïc hieän nhöõng chæ daãn kích thích söï ngon mieäng cuûa treû ôû döôùi ñaây.

Kích thích söï ngon mieäng cuûa treû Khi treû toû ra bieáng aên vì khoâng thaáy ngon mieäng, caàn coù moät soá bieän phaùp ñeå giuùp treû aên ngon mieäng hôn:

 Neáu treû bieáng aên vì moät chöùng beänh naøo ñoù, ñöøng eùp treû phaûi aên. Coù theå luùc naøy treû chæ thích caùc chaát loûng; kem hay söõa chua coù theå giuùp giaûm ñau coå hoïng vaø cung caáp ñöôïc moät phaàn dinh döôõng.  Vôùi nhöõng treû coøn raát nhoû, caàn chôi ñuøa vôùi treû trong khi aên. Saùng taïo caùc troø chôi sao cho treû coù theå vöøa chôi vöøa aên. Caùc moùn aên coù hình daùng, maøu saéc laï coù theå haáp daãn treû hôn.

CHAÅN ÑOAÙN VAØ ÑIEÀU TRÒ

427

 Ñöøng ñoøi hoûi treû chæ aên vaøo caùc böõa aên chính gioáng nhö ngöôøi lôùn. Vì treû coù heä tieâu hoùa cuõng nhö cô cheá chuyeån hoùa thöùc aên chöa thöïc söï hoaøn chænh, neân cho treû aên 5 hay 6 böõa aên nhoû trong ngaøy thích hôïp hôn laø chæ 2 hoaëc 3 böõa aên chính.  Coá gaéng ñaûm baûo caân ñoái thaønh phaàn thöùc aên maø treû aên vaøo theo nhöõng tyû leä dinh döôõng thích hôïp, laønh maïnh. Caùc moùn quaø vaët khoâng nhaát thieát phaûi loaïi tröø, mieãn laø ñöøng ñeå treû aên quaù thöôøng xuyeân, ñeàu ñaën moãi ngaøy.  Moät ñöùa treû khoù tính – keùn aên – coù theå caàn phaûi ñöôïc aên thaät nhieàu moùn ña daïng khaùc nhau, moãi moùn moät ít.

4. TIEÂU CHAÛY (Vôùi treû döôùi 1 tuoåi, xem ôû muïc 4, trang 407) Nhöõng daáu hieäu nguy hieåm

Goïi baùc só ngay neáu thaáy treû coù baát cöù daáu hieäu naøo trong soá caùc daáu hieäu sau ñaây:      

Ñau buïng keùo daøi trong khoaûng 3 giôø lieàn.

Noân möûa keùo daøi trong khoaûng 12 giôø lieàn.

Treû khoâng chòu uoáng nöôùc trong 6 giôø.

Maét truõng saâu.

Nguû meâ khaùc thöôøng.

Khoâng ñi tieåu trong 6 giôø lieàn trong ngaøy.

Chaån ñoaùn caùc trieäu chöùng

° Neáu treû tieâu chaûy trong voøng 3 ngaøy, keøm theo ñau buïng, hoaëc noân möûa, hoaëc soát cao, coù theå treû bò vieâm

428

°

°

°

°

°

BEÄNH TREÛ EM

daï daøy-ruoät (trang 212). Xem chi tieát ôû muïc naøy trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Ñöa treû ñeán baùc só trong voøng 24 giôø. Trong thôøi gian chôø ñôïi, ñaûm baûo choáng maát nöôùc cho treû theo chæ daãn ôû cuoái muïc naøy.

Neáu treû vöøa traûi qua moät söï kieän hoaëc giai ñoaïn caêng thaúng, kích ñoäng, ñaây coù theå laø nguyeân nhaân. Trong tröôøng hôïp naøy, tieâu chaûy seõ nhanh choùng qua ñi.

Neáu tieâu chaûy vaãn keùo daøi, tham khaûo yù kieán baùc só.

Neáu tieâu chaûy cuøng luùc vôùi taùo boùn, nguyeân nhaân chính laø taùo boùn keùo daøi vaø tieâu chaûy laø bieán chöùng. Ñöa treû ñeán gaëp baùc só. Ñeå phoøng ngöøa coù theå aùp duïng caùc bieän phaùp choáng taùo boùn nhö chæ daãn ôû muïc 23 – Taùo boùn (trang 502).

Neáu treû ñang duøng thuoác trò beänh vaø bò tieâu chaûy, ñaây coù theå laø taùc duïng phuï cuûa thuoác. Hoûi yù kieán baùc só ñeå xaùc ñònh vaán ñeà vaø xem lieäu coù neân ngöng duøng thuoác hay khoâng.

Neáu treû döôùi 3 tuoåi vaø tieâu chaûy ra phaân soáng (trang 215) – coù theå nhìn thaáy nhöõng maåu thöùc aên ñaõ aên vaøo, ñaây laø moät tröôøng hôïp raát thöôøng gaëp ôû treû em töø 1 ñeán 3 tuoåi. Ñöa treû ñeán gaëp baùc só.

Tieâu chaûy keùo daøi ôû treû treân 3 tuoåi, coù theå coù hoaëc khoâng coù phaân soáng (trang 215), raát thöôøng laø do phaûn öùng vôùi thöùc aên, hoaëc beänh Giardia (trang 233).

Nhöõng tröôøng hôïp ít gaëp hôn coù theå nghó ñeán laø tieâu chaûy môõ (trang 219) hoaëc moät beänh di truyeàn laø xô nang (trang 396). Beänh Crohn (trong muïc vieâm ruoät, trang 206) cuõng coù theå laø moät nguyeân nhaân khaùc, nhöng cöïc kyø hieám gaëp ôû treû döôùi 7 tuoåi. Xem chi tieát ôû caùc muïc naøy trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Ñöa treû ñeán gaëp baùc só ngay. Trong thôøi gian chôø ñôïi, löu

CHAÅN ÑOAÙN VAØ ÑIEÀU TRÒ

429

yù choáng maát nöôùc cho treû theo nhö höôùng daãn döôùi ñaây.

Choáng maát nöôùc ôû treû em

Neáu treû ñi chaûy keùo daøi, hoaëc soát, hoaëc noân möûa, ñieàu quan troïng laø phaûi cung caáp theâm nhieàu nöôùc cho cô theå cuûa treû ñeå choáng maát nöôùc. Caùch toát nhaát laø cho treû uoáng caùc dung dòch ñöôïc baøo cheá saün nhö Dioralyte hay Rehidrat. Nhöõng loaïi naøy hay caùc cheá phaåm töông töï coù theå mua töï do maø khoâng caàn coù toa baùc só. Neáu khoâng coù saün caùc loaïi dung dòch naøy, baïn coù theå töï pha laáy baèng caùch hoøa tan 2 muoãng ñöôøng trong 200 ml nöôùc soâi ñeå nguoäi. Nöôùc vaét traùi caây khoâng pha ñöôøng cuõng coù theå duøng thay, nhöng traùnh khoâng duøng söõa trong ngaøy ñaàu tieân. Taát caû treû em ñeàu caàn ñöôïc uoáng vaøo khoaûng töø moät lít cho ñeán moät lít röôõi dung dòch naøy trong moät ngaøy.

Trong suoát thôøi gian treû coøn beänh, phaûi ñaûm baûo treû ñöôïc uoáng dung dòch naøy vôùi löôïng nhoû nhöng nhieàu laàn, toái thieåu laø töø 2 ñeán 3 giôø moät laàn. Neáu treû coù noân möûa, cho treû hôùp töøng nguïm nhoû trong moãi moät giôø ñoàng hoà.

5. NOÂN MÖÛA ÔÛ TREÛ EM (Vôùi treû döôùi moät tuoåi, xem trang 411) ÔÛ treû em, chæ moät laàn noân möûa khoâng keøm theo caùc trieäu chöùng khaùc ít khi coù theå laø daáu hieäu cuûa moät beänh nghieâm troïng. Thöôøng thì ñoù laø keát quaû cuûa vieäc aên quaù nhieàu hoaëc bò kích thích quaù ñoä. Noân möûa laäp laïi nhieàu laàn thöôøng gaây ra do nhieãm truøng ñöôøng tieâu hoùa, nhöng ñoâi khi söï nhieãm truøng ôû baát cöù moät boä phaän naøo khaùc cuûa cô theå cuõng coù theå laø nguyeân nhaân.

430

BEÄNH TREÛ EM

Nhöõng daáu hieäu nguy hieåm

Goïi xe caáp cöùu ngay neáu thaáy treû coù baát cöù daáu hieäu naøo trong soá caùc daáu hieäu sau ñaây:  Chaát noân möûa ra coù maøu vaøng hôi xanh.  Ñau buïng keùo daøi trong 6 giôø  Coù nhöõng ñoám phaúng treân da maøu tím hoaëc maøu hoàng, khi aán vaøo vaãn khoâng maát ñi.

Goïi baùc só ngay neáu thaáy treû coù baát cöù daáu hieäu naøo trong soá caùc daáu hieäu sau ñaây:      

Treû noân möûa keùo daøi ñeán 12 giôø lieàn Nguû meâ moät caùch khaùc thöôøng Treû khoâng chòu uoáng nöôùc trong 6 giôø lieàn Maét truõng saâu Löôõi khoâ Khoâng tieåu tieän 6 giôø lieàn trong ngaøy

Chaån ñoaùn caùc trieäu chöùng

° Neáu treû noân möûa ra chaát coù maøu vaøng hôi xanh, coù khaû naêng treû ñaõ bò taéc ruoät (trang 222). Xem chi tieát ôû muïc naøy trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Goïi xe caáp cöùu ngay, vaø trong khi chôø ñôïi khoâng cho treû aên uoáng baát cöù moùn gì. ° Neáu treû noân möûa keøm theo tieâu chaûy, coù theå treû bò vieâm daï daøy-ruoät (trang 212). Xem chi tieát ôû muïc naøy trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Ñöa treû ñeán baùc só trong voøng 24 giôø. ° Neáu treû noân möûa vaø ñau buïng lieân tuïc trong suoát 6 giôø lieàn, treû coù theå bò vieâm ruoät thöøa (trang 209). Xem chi tieát ôû muïc naøy trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Goïi

CHAÅN ÑOAÙN VAØ ÑIEÀU TRÒ

°

°

°

°

431

xe caáp cöùu ngay, vaø trong khi chôø ñôïi khoâng cho treû aên uoáng baát cöù moùn gì.

Neáu treû noân möûa, nguû meâ moät caùch khaùc thöôøng, vaø tröôùc ñoù ñaõ coù va ñaäp vaøo ñaàu, coù theå chaán thöông ñaàu (trang 281) laø nguyeân nhaân gaây noân möûa. Xem chi tieát ôû muïc naøy trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em.

Goïi xe caáp cöùu ngay, vaø trong khi chôø ñôïi khoâng cho treû aên uoáng baát cöù moùn gì.

Neáu treû noân möûa keøm theo moät trong caùc trieäu chöùng sau ñaây:  Ñau ñaàu  Cöùng coå  Coù nhöõng ñoám phaúng treân da maøu hoàng hay tím, khi aán vaøo khoâng maát ñi Coù theå treû bò vieâm maøng naõo (trang 293). Xem chi tieát ôû muïc naøy trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Goïi xe caáp cöùu ngay.

Neáu treû noân möûa vaø ñi ra phaân coù maøu nhôït nhaït, nöôùc tieåu saäm maøu, coù theå treû bò vieâm gan (trang 230). Xem chi tieát ôû muïc naøy trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Ñöa treû ñeán baùc só trong voøng 24 giôø.

Neáu treû noân möûa vaø coù keøm theo hai hoaëc nhieàu hôn caùc trieäu chöùng sau ñaây:  Soát – thaân nhieät töø 380C trôû leân  Ñau raùt khi tieåu tieän  Ñau buïng  Tieåu tieän trong khi nguû (ñaùi daàm) Coù theå treû bò nhieãm khuaån ñöôøng tieát nieäu (trang 367). Xem chi tieát ôû muïc naøy trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Ñöa treû ñeán baùc só trong voøng 24 giôø.

432

BEÄNH TREÛ EM

° Neáu treû noân möûa theo sau moät côn ho, coù theå treû bò ho gaø (trang 172). Xem chi tieát ôû muïc naøy trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Tham khaûo yù kieán baùc só trong voøng 24 giôø. Trong thôøi gian chôø ñôïi, giuùp treû deã chòu hôn khi noân möûa theo caùc chæ daãn ôû cuoái muïc naøy, vaø giuùp treû giaûm nheï côn ho theo caùc chæ daãn ôû muïc 12 – Ho (trang 470). ° Neáu treû vöøa traûi qua moät söï kieän caêng thaúng hoaëc kích thích maïnh, coù theå ñaây laø nguyeân nhaân gaây noân möûa. Trong tröôøng hôïp naøy, noân möûa seõ nhanh choùng chaám döùt. Neáu keùo daøi, caàn tham khaûo yù kieán baùc só. ° Neáu treû noân möûa khi ñang ñi ñöôøng xa, ñaây laø moät trong caùc trieäu chöùng cuûa hieän töôïng ñöôïc goïi laø “say soùng” khi ñi taøu, xe. Ñeå phoøng traùnh, coù theå cho treû uoáng thuoác choáng say soùng tröôùc khi ñi xa. Neáu baïn chuû ñoäng ñi baèng xe hôi, neân traùnh nhöõng giôø cao ñieåm coù quaù nhieàu xe coä treân ñöôøng. Môû cöûa soå cho thoaùng khí trong xe coù theå giuùp giaûm nheï vaán ñeà. ° Neáu treû noân möûa keùo daøi vaø baïn khoâng xaùc ñònh ñöôïc baát cöù tröôøng hôïp naøo trong nhöõng tröôøng hôïp ñaõ keå treân, ñöa treû ñeán baùc só trong voøng 48 giôø.

Giuùp treû deã chòu hôn khi noân möûa

Khi treû noân möûa, laøm theo caùc chæ daãn döôùi ñaây coù theå laø coù ích:  Naâng ñaàu treû khi ñang noân möûa. Khi treû thoâi noân möûa, duøng khaên öôùt lau maët vaø cho treû suùc mieäng baèng nöôùc saïch.  Traán tónh treû, vì treû coù theå lo sôï hoaëc hoát hoaûng.  Cho treû uoáng dung dòch choáng maát nöôùc moãi giôø ít

CHAÅN ÑOAÙN VAØ ÑIEÀU TRÒ

433

nhaát laø 30 ml ñeå buø laïi löôïng nöôùc maát do noân möûa.

Xem chæ daãn veà choáng maát nöôùc ôû treû em trong muïc 4 – Tieâu chaûy ôû treû em (trang 427).  Khuyeán khích treû naèm nghæ ngôi. Chuaån bò moïi thöù ñeå phoøng khi treû coù theå tieáp tuïc noân möûa.

6. SOÁT (Vôùi treû döôùi 1 tuoåi, xem ôû trang 413) Soát – nghóa laø thaân nhieät taêng ñeán 380C trôû leân – thöôøng laø daáu hieäu cuûa moät tröôøng hôïp nhieãm khuaån. Tuy nhieân, soát cuõng coù theå gaây ra do moâi tröôøng quaù noùng.

Neáu treû coù veû khoâng ñöôïc khoûe, caàn ño thaân nhieät cuûa treû vaø chuù yù caùc trieäu chöùng keøm theo ñeå giuùp baùc só coù theå ñöa ra söï chaån ñoaùn chính xaùc.

Chaån ñoaùn caùc trieäu chöùng

° Neáu treû soát coù keøm theo caùc vuøng da öûng ñoû, xem muïc 22 – Phaùt ban coù soát (trang 467). ° Neáu treû soát keøm theo theå traïng khoâng ñöôïc khoûe vaø coù moät trong caùc trieäu chöùng nhö sau ñaây:  Cöùng coå  Ñau ñaàu  Nguû meâ khaùc thöôøng  Caùu gaét khoù chòu khaùc thöôøng Treû coù theå bò vieâm maøng naõo (trang 293). Xem chi tieát ôû muïc naøy trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Goïi xe caáp cöùu ngay töùc khaéc. ° Neáu treû soát keøm theo ñau hoïng hoaëc boû aên, treû coù theå bò vieâm amiñan. Xem muïc Vieâm haàu vaø amiñan (trang 252) trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Neáu

434

BEÄNH TREÛ EM

treû khoâng thuyeân giaûm trong voøng 24 giôø, ñöa treû ñeán baùc só. Trong thôøi gian chôø ñôïi coù theå giuùp treû giaûm bôùt thaân nhieät theo chæ daãn ôû muïc 6 – Soát ôû treû sô sinh (trang 413), vaø giuùp treû bôùt ñau hoïng theo chæ daãn ôû muïc 13 – Ñau hoïng (trang 475). ° Neáu treû soát keøm theo ho vaø soå muõi, coù theå treû ñaõ bò caûm laïnh (trang 237) hoaëc beänh cuùm (trang 235).

Beänh sôûi (trang 178) cuõng coù theå laø nguyeân nhaân.

Xem chi tieát ôû caùc muïc naøy trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Neáu trong voøng 48 giôø maø caùc trieäu chöùng khoâng giaûm nheï, trôû neân nghieâm troïng hôn hoaëc phaùt trieån caùc trieäu chöùng khaùc nöõa, ñöa treû ñeán baùc só ngay. Trong thôøi gian chôø ñôïi coù theå giuùp treû giaûm bôùt thaân nhieät theo chæ daãn ôû muïc 6 – Soát ôû treû sô sinh (trang 413), vaø giuùp treû bôùt ho theo chæ daãn ôû muïc 12 – Ho (trang 470). ° Neáu treû soát keøm theo ho vaø soå muõi, hôi thôû khoø kheø, treû coù theå bò vieâm taéc thanh quaûn (trang 248), hen (suyeãn) (trang 260) hoaëc vieâm pheá quaûn (trang 242).

Xem chi tieát ôû caùc muïc naøy trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Goïi baùc só ngay laäp töùc. Trong thôøi gian chôø ñôïi, coù theå giuùp treû thôû deã daøng hôn theo caùc chæ daãn ôû muïc 20 – Caùc vaán ñeà veà hôi thôû (trang 493). ° Neáu treû soát keøm theo ho vaø soå muõi, hôi thôû nhanh gaáp khaùc thöôøng, treû coù theå ñaõ bò vieâm phoåi (trang 240). Xem chi tieát ôû muïc naøy trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Goïi baùc só ngay laäp töùc. Trong thôøi gian chôø ñôïi, coù theå giuùp treû giaûm bôùt thaân nhieät theo chæ daãn ôû cuoái muïc 6 – Soát ôû treû sô sinh (trang 413), vaø giuùp treû bôùt ho theo chæ daãn ôû muïc 12 – Ho (trang 470).

CHAÅN ÑOAÙN VAØ ÑIEÀU TRÒ

435

° Neáu treû soát coù keøm theo daáu hieäu söng phoàng ôû moät trong hai beân goø maù, ngay phía tröôùc vaø beân döôùi tai, hoaëc caû hai beân maù, coù khaû naêng treû bò beänh quai bò (trang 176). Xem chi tieát ôû muïc naøy trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Ñöa treû ñeán baùc só ngay. Trong thôøi gian chôø ñôïi, coù theå giuùp treû giaûm bôùt thaân nhieät theo chæ daãn ôû muïc 6 – Soát ôû treû sô sinh (trang 413). ° Neáu treû soát coù keøm theo ñau raùt khi tieåu tieän, hoaëc ñi tieåu nhieàu laàn hôn bình thöôøng, coù theå treû bò nhieãm khuaån ñöôøng tieát nieäu (trang 367). Xem chi tieát ôû muïc naøy trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Ñöa treû ñeán baùc só trong voøng 24 giôø. Trong thôøi gian chôø ñôïi, coù theå giuùp treû giaûm bôùt thaân nhieät theo chæ daãn ôû muïc 6 – Soát ôû treû sô sinh (trang 413). ° Neáu treû soát coù keøm theo noân möûa vaø coù hoaëc khoâng coù tieâu chaûy, treû coù theå bò vieâm daï daøy-ruoät (trang 212).

Xem chi tieát ôû muïc naøy trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Ñöa treû ñeán baùc só trong voøng 24 giôø. Trong thôøi gian chôø ñôïi, ñaûm baûo choáng maát nöôùc cho treû theo chæ daãn ôû muïc 4 – Tieâu chaûy ôû treû em (trang 427). ° Neáu treû soát coù keøm theo ñau moät beân tai, hoaëc thöùc giaác keâu khoùc trong ñeâm, coù theå treû bò vieâm tai giöõa (trang 103). Xem chi tieát ôû muïc naøy trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Ñöa treû ñeán baùc só trong voøng 24 giôø. Trong thôøi gian chôø ñôïi, coù theå giuùp treû giaûm bôùt thaân nhieät theo chæ daãn ôû muïc 6 – Soát ôû treû sô sinh (trang 413), vaø giuùp treû bôùt ñau tai theo chæ daãn ôû muïc 18 – Ñau tai hoaëc ngöùa tai (trang 488). ° Neáu treû vöøa töø ngoaøi naéng vaøo, hoaëc ñaõ ôû trong phoøng noùng böùc nhieàu giôø lieàn, ñaây coù theå laø nguyeân nhaân laøm treû leân soát. Coù theå giuùp treû giaûm bôùt thaân nhieät

436

BEÄNH TREÛ EM

theo chæ daãn ôû muïc 6 – Soát ôû treû sô sinh (trang 413).

Neáu sau 1 giôø, treû vaãn khoâng haï soát, goïi baùc só ñeán ngay. ° Neáu treû soát keùo daøi maø khoâng rôi vaøo baát cöù tröôøng hôïp naøo nhö ñaõ keå treân, caàn ñöa treû ñeán baùc só.

7. ÑAU RAÊNG Nguyeân nhaân chuû yeáu gaây ñau raêng ôû treû em laø saâu raêng (trang 124). Khi treû ñau raêng hoaëc ñau nöôùu raêng, neân ñöa treû ñeán gaëp nha só ngay. Nguyeân taéc chính ñeå phoøng ngöøa vaán ñeà laø ñaûm baûo treû coù moät cheá ñoä aên laønh maïnh cuõng nhö ñöôïc chaêm soùc raêng thích hôïp.

Chaån ñoaùn caùc trieäu chöùng

° Neáu côn ñau raêng keùo daøi lieân tuïc keøm theo soát, coù theå treû bò aùp-xe raêng (trang 126). Xem chi tieát ôû muïc naøy trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Ñöa treû ñeán nha só ngay laäp töùc. Trong thôøi gian chôø ñôïi, coù theå laøm giaûm ñau cho treû theo chæ daãn ôû cuoái muïc naøy. ° Neáu treû ñau nhoùi töøng côn hoaëc nhöùc nhoái keùo daøi trong nhieàu phuùt, vaø côn ñau coù theå gaây ra khi chaïm phaûi thöùc aên noùng hoaëc laïnh, nguyeân nhaân coù theå laø do saâu raêng (trang 124). Xem chi tieát ôû muïc naøy trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Moät choã traùm saâu vaøo trong raêng hoaëc moät caùi raêng bò nöùt coù theå gaây ra vieâm tuûy raêng. Caàn ñöa treû ñeán nha só ngay. Trong thôøi gian chôø ñôïi, coù theå laøm giaûm ñau cho treû theo chæ daãn ôû cuoái muïc naøy. ° Côn ñau raêng do saâu raêng hay raêng bò nöùt beå cuõng thöôøng xuaát hieän khi treû aên uoáng nhöõng thöù noùng, laïnh vaø hay thöùc aên ngoït, vaø thöôøng keùo daøi chæ trong

CHAÅN ÑOAÙN VAØ ÑIEÀU TRÒ

437

vaøi ba giaây ñoàng hoà. Neân ñöa treû ñeán nha só. Coù theå laøm giaûm bôùt côn ñau cho treû theo chæ daãn ôû cuoái muïc naøy. ° Neáu laø côn ñau ngaàm ngaàm keùo daøi lieân tuïc ôû nhöõng raêng sau cuûa haøm treân, coù theå treû bò vieâm xoang (trang 246). Xem chi tieát ôû muïc naøy trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Ñöa treû ñeán gaëp baùc só ñeå xaùc ñònh. ° Côn ñau ôû choã nöôùu raêng ngay phía sau raêng haøm thöù 2, coù theå laø do raêng khoân cuûa treû ñang baét ñaàu moïc leân. Xem phaàn Söï phaùt trieån cuûa haøm raêng (trang 37). Ñöa treû ñeán nha só ñeå xaùc ñònh. Giuùp treû giaûm ñau theo nhöõng chæ daãn ôû cuoái muïc naøy. ° Neáu baïn vöøa cho treû traùm raêng hoài gaàn ñaây, choã traùm trong raêng coù theå laø nguyeân nhaân gaây ñau. Neáu choã traùm khoâng ngang baèng hoaëc cao hôn beà maët raêng seõ gaây ñau khi treû caén vaøo thöùc aên. Ñöa treû ñeán nha só ngay. Trong khi chôø ñôïi, cho treû aên nhöõng thöùc aên meàm vaø loûng, hoaëc daïy cho treû bieát nhai baèng phía khoâng ñau cuûa haøm raêng. Tuy nhieân, moät choã raêng traùm toát cuõng vaãn thöôøng raát nhaïy caûm, nhaát laø vôùi thöùc aên uoáng laïnh hoaëc khi veát traùm naèm quaù saâu vaøo trong raêng. Neáu choã traùm toû ra raát nhaïy caûm vôùi thöùc aên noùng, hoaëc khi noù gaây ñau keùo daøi hôn vaøi ba giaây ñoàng hoà, caàn phaûi ñeán gaëp nha só ngay. Nhöõng daáu hieäu naøy cho thaáy coù theå laø phaàn tuûy raêng ñaõ bò toån thöông.

Xöû lyù moät tröôøng hôïp gaõy raêng

Khi moät caùi raêng söõa ruïng ra khoûi haøm cuûa treû, haõy tìm cho ñöôïc noù ñeå chaéc chaén laø treû khoâng nuoát vaøo buïng.

Raêng söõa khoâng theå troàng laïi vaøo haøm, nhöng neáu moät raêng tröôûng thaønh vì lyù do naøo ñoù bò rôi ra khoûi haøm, nha

438

BEÄNH TREÛ EM

só coù theå gheùp noù trôû vaøo trong haøm raêng, vôùi ñieàu kieän baïn khoâng ñeå quaù laâu.

Khi nhaët caùi raêng gaõy ra, ñöøng coá laøm saïch noù vì ñieàu naøy coù theå laøm toån haïi ñeán tuûy raêng. Chæ caàn boû raêng vaøo trong moät ly söõa vaø mang theo khi ñöa treû ñeán nha só ngay sau ñoù, caøng sôùm caøng toát.

Neáu moät maûnh trong thaân raêng bò vôõ ra, mang noù ñeán choã nha só, vì coù theå gaén dính trôû vaøo choã cuõ ñöôïc.

Neáu moät nöôùu raêng troáng khi caùi raêng ñaõ bò rôi ra khoûi haøm lieân tuïc chaûy maùu, laáy moät mieáng gaïc voâ truøng ñaët ngang qua ñoù vaø baûo treû caén chaët laïi.

Laøm giaûm nheï côn ñau raêng

Nhöõng bieän phaùp sau ñaây coù theå giuùp treû deã chòu hôn:  Cho treû uoáng moät lieàu paracetamol daïng loûng. Chuù yù khoâng ñeå thuoác tieáp xuùc tröïc tieáp choã raêng ñau vì coù theå gaây phaûn öùng hoùa hoïc laøm boûng choã nöôùu raêng.  Treû coù theå caûm thaáy deã chòu hôn khi ñöôïc cho ngoài töïa vaøo nhieàu caùi goái choàng leân nhau.

Duøng moät chai ñöïng nöôùc noùng quaán kyõ vaûi meàm chung quanh ñeå treû aùp goø maù phía beân coù raêng ñau vaøo coù theå seõ giuùp treû caûm thaáy deã chòu hôn.

8. ÑAU ÑAÀU Ñau ñaàu coù theå ñi keøm vôùi caùc tröôøng hôïp nhieãm truøng nghieâm troïng vaø coù soát. Nhöõng côn ñau ñaàu cuõng coù theå chæ xuaát hieän moät mình, hoaëc nghieâm troïng hôn laø ñi keøm vôùi raát nhieàu trieäu chöùng ña daïng khaùc nöõa. Baïn neân hoûi yù kieán baùc só ngay trong nhöõng tröôøng hôïp côn

CHAÅN ÑOAÙN VAØ ÑIEÀU TRÒ

439

ñau ñaàu cuûa treû raát nghieâm troïng, hoaëc keùo daøi, hoaëc laäp laïi nhieàu laàn, hoaëc khi treû laàn ñaàu tieân bò moät kieåu ñau ñaàu ñaëc bieät naøo ñoù.

Chaån ñoaùn caùc trieäu chöùng

° Treû coù theå ñau ñaàu khi coù moät chuyeän gì lo laéng, caêng thaúng. Chaúng haïn nhö khi treû phaûi hoïc haønh caêng thaúng tröôùc kyø thi. Xem chi tieát ôû muïc Ñau ñaàu (trang 283) trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Laøm giaûm bôùt caêng thaúng vaø giuùp treû bôùt ñau ñaàu theo chæ daãn ôû cuoái muïc naøy. Neáu vaán ñeà thöôøng xuyeân laäp laïi vaø laøm cho treû raát khoù chòu, neân tham khaûo yù kieán baùc só. ° Neáu treû thænh thoaûng môùi coù moät côn ñau ñaàu khoâng theo moät quy luaät ñeàu ñaën, baïn khoâng caàn thieát phaûi lo laéng vì ñieàu naøy laø thöôøng gaëp ôû moïi ñöùa treû. Coù theå giuùp treû bôùt ñau ñaàu theo chæ daãn ôû cuoái muïc naøy. ° Neáu treû thöôøng xuyeân ñau ñaàu moãi ngaøy, nhaát laø vaøo ban ñeâm hoaëc saùng sôùm, coù theå laø do moät söï baát thöôøng trong boä naõo. Xem chi tieát ôû muïc Ñau ñaàu (trang 283) trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Ñöa treû ñeán gaëp baùc só ngay. ° Neáu treû ñau ñaàu thöôøng xuyeân sau khi ñoïc saùch, sau khi söû duïng maùy vi tính, hoaëc sau khi xem ti-vi, raát coù theå moät vaán ñeà veà thò löïc ñaõ gaây ra côn ñau ñaàu cuûa treû. Ñöa treû ñeán gaëp baùc só ñeå xaùc ñònh. ° Neáu côn ñau ñaàu thöôøng xuyeân cuûa treû coù keøm theo ñau buïng, hoaëc buoàn noân hay noân möûa, hoaëc gaây roái loaïn thò löïc, coù theå treû bò chöùng ñau nöûa ñaàu (trang 283). Cuõng coù theå nghó ñeán beänh naøy khi cha meï hoaëc

440

BEÄNH TREÛ EM

moät ngöôøi thaân tröïc heä khaùc trong gia ñình cuõng ñau ñaàu thöôøng xuyeân nhö vaäy. Xem chi tieát ôû muïc Ñau ñaàu thöôøng xuyeân (trang 283) trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Ñöa treû ñeán baùc só caøng sôùm caøng toát. ° Neáu treû ñau ñaàu keøm theo theå traïng khoâng ñöôïc khoûe, vaø tröôùc ñoù ñaõ bò va ñaäp vaøo ñaàu, coù theå nghó ñeán ñau ñaàu do chaán thöông ñaàu (trang 281). Xem chi tieát ôû muïc naøy trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. ° Neáu treû ñau ñaàu sau moät côn caûm laïnh gaàn ñaây, coù theå treû bò vieâm xoang (trang 246). Xem chi tieát ôû muïc naøy trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Ñöa treû ñeán gaëp baùc só ñeå xaùc ñònh. ° Neáu treû ñau ñaàu keøm theo soát cao, xem muïc 6 – Soát ôû treû em (trang 433). ° Neáu treû ñau ñaàu keøm theo noân möûa, xem muïc 5 – Noân möûa ôû treû em (trang 429). ° Neáu treû ñau ñaàu vaø theå traïng suy suïp nhanh choùng keøm theo vôùi hai trong soá caùc trieäu chöùng sau ñaây:  Cöùng coå  Nguû meâ khaùc thöôøng  Soát  Noân möûa  Khoâng chòu uoáng nöôùc  Coù nhöõng ñoám phaúng treân da maøu hoàng hay tím, khoâng maát ñi khi bò aán vaøo Raát coù khaû naêng treû bò vieâm maøng naõo (trang 293).

Xem chi tieát ôû muïc naøy trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Goïi xe caáp cöùu ngay. ° Neáu côn ñau ñaàu cuûa treû thöôøng xuyeân laäp laïi vaø khoâng rôi vaøo baát cöù tröôøng hôïp naøo nhö ñaõ keå treân, neân ñöa treû ñeán gaëp baùc só caøng sôùm caøng toát.

CHAÅN ÑOAÙN VAØ ÑIEÀU TRÒ

441

Laøm giaûm nheï côn ñau ñaàu cho treû

Haàu heát nhöõng côn ñau ñaàu ñôn thuaàn ñeàu coù theå giaûi quyeát moät caùch ñôn giaûn vaø hieäu quaû ngay taïi nhaø. Tuy nhieân, neáu côn ñau ñaàu keùo daøi quaù 4 giôø lieàn, hoaëc treû coù veû raát meät moûi, hoaëc coù keøm theo caùc trieäu chöùng khaùc, neân ñöa treû ñeán baùc só. Caùc bieän phaùp sau ñaây coù theå giuùp giaûm nheï côn ñau ñaàu:  Cho treû uoáng moät lieàu paracetamol daïng loûng.  Cho treû naèm nghæ ngôi trong moät phoøng thoaùng maùt vaø hôi toái. Neáu treû coù theå nguû ñöôïc, ñieàu naøy seõ giuùp giaûm nheï côn ñau ñaàu.  Neáu treû thaáy ñoùi, cho treû uoáng söõa hoaëc aên nheï.

Côn ñoùi ñoâi khi cuõng coù theå laø nguyeân nhaân gaây ñau ñaàu. Moät böõa aên nheï deã tieâu hoùa coù theå deã daøng laøm giaûm nheï ñau ñaàu.

9. NHÖÕNG VAÁN ÑEÀ KHI DAÏY TREÛ ÑI VEÄ SINH Haàu heát treû em töï kieåm soaùt ñöôïc caùc vaán ñeà ñaïi tieän vaø tieåu tieän trong khoaûng thôøi gian töø 2 cho ñeán 5 tuoåi, maëc duø ngay caû nhöõng treû lôùn hôn nöõa thænh thoaûng vaãn coù moät vaøi laàn “xeù raøo”. Tröø khi coù moät vaán ñeà naøo ñoù veà theå chaát, baèng khoâng thì vieäc treû bieát töï ñi veä sinh seõ ñeán moät caùch töï nhieân vaø caùc baäc cha meï khoâng theå hoái thuùc quaù trình naøy baèng caùch taïo ra aùp löïc vôùi treû.

Chaån ñoaùn caùc trieäu chöùng

° Raát ít treû em coù khaû naêng töï kieåm soaùt hoaøn toaøn vieäc ñaïi, tieåu tieän cuûa mình tröôùc 3 tuoåi. Treû cuõng coù theå bieát ñi tieâu, ñi tieåu vaøo ban ngaøy, nhöng vaãn lieân tuïc “teø daàm” vaøo ban ñeâm. Ñieàu naøy laø bình thöôøng,

442

BEÄNH TREÛ EM

vaø neáu khoâng coù trieäu chöùng naøo khaùc thì baïn khoâng caàn phaûi lo laéng veà söï chaäm treã. Neáu treû treân 3 tuoåi maø vaãn chöa theå töï kieåm soaùt hoaøn toaøn vieäc ñaïi, tieåu tieän, coù theå xem laø daáu hieäu cuûa söï chaäm phaùt trieån heä thaàn kinh. Tuy nhieân, raát hieám khi ñieàu naøy laïi laø daáu hieäu cuûa moät roái loaïn naøo ñoù trong cô theå.

Chæ khi naøo treû ñaõ treân 5 tuoåi maø vaán ñeà vaãn coøn keùo daøi, baïn môùi caàn thieát phaûi ñöa treû ñeán baùc só. ° Neáu baïn baét ñaàu vieäc taäp cho treû töï ñi veä sinh quaù sôùm, ñieàu naøy coù theå taïo ra phaûn öùng ngöôïc laïi. Treû seõ coù phaûn öùng choáng laïi söï thuùc eùp cuûa baïn, vaø ñieàu naøy laøm öùc cheá söï dieãn tieán töï nhieân cuûa quaù trình.

Keát quaû laø con baïn seõ chaäm phaùt trieån khaû naêng töï kieåm soaùt vieäc ñaïi, tieåu tieän hôn so vôùi bình thöôøng. ° Khi treû chöa quaù 2 tuoåi, ñieàu töï nhieân laø heä thaàn kinh chöa phaùt trieån ñuû ñeå giuùp treû coù theå töï kieåm soaùt hoaøn toaøn vieäc ñaïi, tieåu tieän. Khoâng ích gì khi coá taäp cho treû bieát töï ñi tieâu, ñi tieåu vaøo giai ñoaïn naøy, khi maø cô theå cuûa treû chöa saün saøng ñeå coù theå laøm ñöôïc.

Haõy ñôïi cho treû lôùn hôn vaø coù nhöõng daáu hieäu boäc loä cho thaáy laø ñaõ coù ñuû khaû naêng ñeå töï ñi tieâu, ñi tieåu. ° Neáu treû thænh thoaûng coù nhöõng laàn ñaïi tieän coù veû nhö “ngoaøi yù muoán”, ñieàu caàn thieát laø phaûi phaân bieät daïng phaân cuûa treû. Neáu phaân loûng nhöng chæ thaám öôùt ra quaàn khoâng nhieàu laém, cho thaáy treû coù theå ñaõ bò chöùng taùo boùn (trang 502) keùo daøi. Xem chi tieát ôû muïc naøy trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Baïn caàn ñöa treû ñeán baùc só. Neáu phaân cuûa treû bình thöôøng, keøm theo vieäc treû ñoät xuaát “teø daàm”, raát coù theå treû ñang coù moät söï lo laéng naøo ñoù hoaëc ñaõ traûi qua moät söï caêng thaúng, xuùc ñoäng maïnh. Neáu vaán ñeà keùo daøi, baïn neân ñöa treû ñeán gaëp baùc só.

CHAÅN ÑOAÙN VAØ ÑIEÀU TRÒ

443

° Neáu treû “teø daàm” khoâng roõ nguyeân nhaân, coù nghóa laø tröôùc ñoù treû ñaõ bieát kieåm soaùt vieäc tieåu tieän vaø khoâng “teø daàm” ban ñeâm, vaø baïn cuõng khoâng thaáy coù söï kieän ñaëc bieät naøo xaûy ra vôùi treû ñeå coù khaû naêng gaây aûnh höôûng tình caûm hoaëc tinh thaàn, raát coù theå treû bò nhieãm khuaån ñöôøng tieát nieäu (trang 367). Xem chi tieát ôû muïc naøy trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Baïn neân ñöa treû ñeán baùc só ñeå xaùc ñònh.

Daïy cho treû bieát töï ñi veä sinh

Khaû naêng bieát töï ñi veä sinh laø moät trong caùc böôùc phaùt trieån töï nhieân cuûa treû, cuõng gioáng nhö vieäc treû taäp ñi. Vai troø cuûa cha meï laø coá gaéng laøm sao cho quaù trình dieãn ra moät caùch deã daøng vaø thaät thoaûi maùi. Thöôøng thì treû bieát kieåm soaùt vieäc ñaïi tieän tröôùc khi coù theå kieåm soaùt ñöôïc vieäc tieåu tieän, vaø vieäc töï kieàm cheá ñeå khoâng “teø daàm” trong khi nguû thöôøng laø ñeán chaäm nhaát. Ñieàu toát nhaát laø chæ baét ñaàu vieäc daïy cho treû bieát töï ñi veä sinh vaøo luùc maø treû ñaõ coù ñuû khaû naêng ñeå saün saøng cho moïi vieäc, vaø thöôøng sôùm nhaát cuõng laø sau 18 thaùng tuoåi. Ñoä tuoåi trung bình laø sau 2 naêm. Neáu baïn baét ñaàu söï vieäc caøng sôùm, quaù trình seõ dieãn ra caøng laâu hôn. Sau ñaây laø moät vaøi chæ daãn coù theå coù ích:  Cho treû laøm quen vôùi boâ veä sinh moät thôøi gian – chæ laøm quen maø thoâi, chöa thaät söï söû duïng.  Khuyeán khích vaø giuùp treû ngoài boâ, nhöng ñöøng laøm cho söï vieäc trôû neân caêng thaúng.  Cho treû ngoài boâ vaøo nhöõng giôø nhaát ñònh, ñeàu ñaën moãi ngaøy, khi baïn bieát chaéc laø raát coù theå treû seõ ñi tieâu hoaëc ñi tieåu.

444

CHAÅN ÑOAÙN TREÛ ÔÛ MOÏI LÖÙA TUOÅI 1. CAÙC VAÁN ÑEÀ VEÀ CÔ QUAN SINH DUÏC NAM Caùc vaán ñeà nhö söng ñau ôû döông vaät, bìu daùi, hoaëc ñau buoát khi tieåu tieän, coù theå xaûy ñeán vôùi caùc em trai ôû baát cöù ñoä tuoåi naøo, nhöng nhöõng thöông toån ôû vuøng sinh duïc thöôøng coù khuynh höôùng xaûy ra nhieàu nhaát vôùi caùc em trai ôû ñoä tuoåi ñi hoïc. Nhöõng thöông toån nghieâm troïng ñeán vuøng sinh duïc caàn phaûi ñöôïc chaêm soùc y khoa ngay töùc thôøi.

Chaån ñoaùn caùc trieäu chöùng

° Neáu treû bò söng phoàng ôû vuøng buïng döôùi hay bìu daùi nhöng khoâng ñau, coù theå treû bò thoaùt vò beïn. Xem chi tieát ôû muïc Thoaùt vò (trang 228). Cuõng coù theå treû bò traøn dòch tinh maïc (trang 355). Xem chi tieát ôû muïc Baát thöôøng ôû cô quan sinh duïc nam. Tham khaûo yù kieán baùc só trong voøng 24 giôø. ° Neáu treû bò söng ñau ôû vuøng buïng döôùi hay bìu daùi sau moät chaán thöông vaøo vuøng naøy, coù theå tinh hoaøn ñaõ bò thöông toån. Caàn ñöa treû ñeán baùc só ngay. ° Neáu treû bò söng ñau ôû vuøng buïng döôùi hay bìu daùi sau khi ñaõ khoûi beänh quai bò tröôùc ñoù moät vaøi tuaàn, coù theå treû bò vieâm tinh hoaøn (trang 362). Xem chi tieát ôû muïc Baát thöôøng ôû cô quan sinh duïc nam (trang 355) trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Tham khaûo yù kieán baùc só trong voøng 24 giôø. ° Neáu treû bò söng ñau ôû vuøng buïng döôùi hay bìu daùi

CHAÅN ÑOAÙN VAØ ÑIEÀU TRÒ

°

°

°

°

445

khoâng keøm theo trieäu chöùng naøo khaùc, coù theå treû bò xoaén tinh hoaøn (trang 361). Xem chi tieát ôû muïc Baát thöôøng ôû cô quan sinh duïc nam trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Cuõng coù theå treû bò thoaùt vò beïn. Xem chi tieát ôû muïc Thoaùt vò (trang 228) trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Goïi xe caáp cöùu ngay vaø trong khi chôø ñôïi khoâng cho treû aên uoáng baát cöù moùn gì cho ñeán khi coù chæ daãn cuûa baùc só ñieàu trò.

Neáu treû thaáy ñau buoát khi tieåu tieän, coù theå treû bò nhieãm khuaån ñöôøng tieát nieäu (trang 367). Xem chi tieát ôû muïc naøy trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em.

Tham khaûo yù kieán baùc só trong voøng 24 giôø.

Neáu ñaàu döông vaät cuûa treû söng phoàng leân hoaëc coù muû chaûy ra töø da bao quy ñaàu, coù theå treû bò vieâm quy ñaàu (trang 357). Xem chi tieát ôû muïc Baát thöôøng ôû cô quan sinh duïc nam trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Tham khaûo yù kieán baùc só trong voøng 24 giôø.

Neáu coù chaát muû maøu vaøng hôi xaùm chaûy ra töø döông vaät, coù theå coù vaät gì ñoù loït vaøo trong nieäu ñaïo cuûa treû.

Caàn ñöa treû ñeán baùc só ngay.

Neáu baïn khoâng xaùc ñònh ñöôïc gì qua nhöõng gôïi yù treân, neân ñöa treû ñeán baùc só trong voøng 48 giôø.

2. CAÙC VAÁN ÑEÀ VEÀ CÔ QUAN SINH DUÏC NÖÕ Caùc trieäu chöùng thöôøng gaëp nhaát ôû vuøng sinh duïc cuûa caùc em gaùi laø ngöùa vaø vieâm nhieãm, coù theå gaây ñau khi tieåu tieän hoaëc chaûy muû ra töø trong boä phaän sinh duïc. Taùc ñoäng kích thích cuûa caùc loaïi xaø phoøng thôm, xaø phoøng taém hay chaát khöû muøi coù theå laø moät trong caùc nguyeân nhaân gaây ra caùc trieäu chöùng naøy.

446

BEÄNH TREÛ EM

Chaån ñoaùn caùc trieäu chöùng

° Neáu vuøng sinh duïc cuûa treû bò ñau hoaëc ngöùa keøm theo coù chaát muû maøu vaøng hôi xaùm hoaëc maøu xanh chaûy ra töø aâm ñaïo, coù theå treû bò vieâm nhieãm trong aâm ñaïo.

Xem chi tieát ôû muïc Vieâm aâm hoä-aâm ñaïo (trang 363) trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Tham khaûo yù kieán baùc só trong voøng 24 giôø. ° Neáu vuøng sinh duïc cuûa treû bò ñau hoaëc ngöùa keøm theo coù chaát muû hôi seät maøu traéng chaûy ra, coù theå treû bò nhieãm naám Candida ôû aâm ñaïo. Xem chi tieát ôû muïc Vieâm aâm hoä-aâm ñaïo (trang 363) trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Tham khaûo yù kieán baùc só trong voøng 24 giôø. ° Neáu vuøng sinh duïc cuûa treû bò ñau hoaëc ngöùa nhöng khoâng coù trieäu chöùng naøo khaùc, coù theå laø do ñieàu kieän veä sinh khoâng toát, nhöng cuõng coù theå do vieâm aâm hoä - aâm ñaïo (trang 363). Cuõng coù theå treû bò nhieãm giun kim (trang 202). Xem chi tieát ôû caùc muïc naøy trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Chuù yù höôùng daãn treû bieát thay ñoà loùt moãi ngaøy vaø veä sinh kyõ ôû vuøng sinh duïc, traùnh duøng caùc loaïi xaø phoøng gaây kích thích.

Tham khaûo yù kieán baùc só trong voøng 24 giôø. ° Neáu coù dòch tieát loaõng maøu traéng chaûy ra töø aâm ñaïo cuûa beù gaùi töø 10 tuoåi trôû leân, ñieàu naøy laø bình thöôøng, do söï gia taêng löôïng hormone giôùi tính ôû ñoä tuoåi saép daäy thì. Neáu coù keøm theo ngöùa nhieàu ôû vuøng sinh duïc, caàn ñöa treû ñeán baùc só. ° Neáu baïn khoâng xaùc ñònh ñöôïc gì qua nhöõng gôïi yù treân, neân ñöa treû ñeán baùc só trong voøng 48 giôø.

CHAÅN ÑOAÙN VAØ ÑIEÀU TRÒ

447

3. CAÙC VAÁN ÑEÀ VEÀ TIEÅU TIEÄN Caùc vaán ñeà baát oån veà tieåu tieän coù theå raát ña daïng, töø caùc tröôøng hôïp nhieãm truøng nheï cho ñeán caùc beänh nghieâm troïng nhö laø ñaùi thaùo ñöôøng. Caûm giaùc ñau khi tieåu tieän thöôøng laø daáu hieäu coù beänh, nhöng söï khaùc nhau veà soá laàn tieåu tieän hay maøu saéc nöôùc tieåu khoâng phaûi bao giôø cuõng laø caùc trieäu chöùng beänh.

Chaån ñoaùn caùc trieäu chöùng Treû tieåu tieän nhieàu laàn hôn bình thöôøng

° Neáu treû tieåu tieän raát nhieàu laàn, löôïng nöôùc tieåu ngaøy caøng nhieàu hôn keøm theo suït giaûm caân naëng hoaëc meät moûi khaùc thöôøng, coù theå treû bò ñaùi thaùo ñöôøng (trang 378). Xem chi tieát ôû muïc naøy trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Ñöa treû ñeán baùc só trong voøng 24 giôø. ° Neáu treû tieåu tieän raát nhieàu laàn nhöng löôïng nöôùc tieåu khoâng taêng theâm, keøm theo coù soát cao (380C trôû leân) hoaëc cô theå moûi meät, coù theå treû bò nhieãm khuaån ñöôøng tieát nieäu (trang 367). Xem chi tieát ôû muïc naøy trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Tham khaûo yù kieán baùc só trong voøng 24 giôø. ° Neáu treû tieåu tieän raát nhieàu laàn sau khi söû duïng moät loaïi thuoác naøo ñoù, coù theå ñaây laø taùc duïng phuï cuûa thuoác. Baùo ngay cho baùc só ñaõ keâ toa thuoác bieát ñeå xaùc ñònh vaø coù yù kieán veà vieäc coù neân tieáp tuïc duøng thuoác hay khoâng. ° Nhöõng thay ñoåi quan troïng trong moâi tröôøng gia ñình hoaëc nhöõng khoù khaên trong giao tieáp ôû tröôøng hoïc coù theå laøm cho treû caêng thaúng, lo sôï vaø daãn ñeán trieäu

448

BEÄNH TREÛ EM

chöùng tieåu tieän nhieàu laàn hôn bình thöôøng. Caàn tìm hieåu nguyeân nhaân ñeå giuùp treû bôùt caêng thaúng. Neáu vaán ñeà keùo daøi quaù vaøi ba ngaøy, neân ñöa treû ñeán baùc só. Ñau buoát khi tieåu tieän

° Neáu treû bò ñau khi tieåu tieån, coù theå treû bò nhieãm khuaån ñöôøng tieát nieäu (trang 367). Xem chi tieát ôû muïc naøy trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Ñöa treû ñeán baùc só trong voøng 24 giôø.

Nöôùc tieåu coù maøu khaùc thöôøng

° Neáu nöôùc tieåu cuûa treû coù maøu hoàng hoaëc ñoû, coù theå treû bò vieâm vi caàu thaän (trang 371) hay nhieãm khuaån ñöôøng tieát nieäu (trang 367). Xem chi tieát ôû caùc muïc naøy trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Ñöa treû ñeán baùc só ngay. ° Neáu nöôùc tieåu trong vaø coù maøu naâu saäm keøm theo phaân coù maøu xanh nhôït, coù theå treû bò vieâm gan (trang 230). Xem chi tieát ôû muïc naøy trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Tham khaûo yù kieán baùc só trong voøng 24 giôø. Neáu treû ñi phaân bình thöôøng, coù theå chæ laø tröôøng hôïp nöôùc tieåu ñaäm ñaëc do löôïng nöôùc uoáng vaøo quaù ít, hoaëc do aûnh höôûng tröôùc ñoù cuûa soát cao, noân möûa hoaëc tieâu chaûy. Trong tröôøng hôïp naøy, nöôùc tieåu cuõng coù theå coù maøu vaøng saäm hoaëc vaøng cam. Cho treû uoáng nhieàu nöôùc, neáu maøu nöôùc tieåu vaãn khoâng trôû laïi bình thöôøng, caàn tham khaûo yù kieán cuûa baùc só. ° Neáu nöôùc tieåu coù maøu xanh hoaëc xanh luïc, coù theå laø do caùc chaát taïo maøu coù trong thöùc aên, thöùc uoáng hoaëc thuoác men maø treû ñaõ duøng. Hieän töôïng naøy khoâng ñaùng lo ngaïi vì sau ñoù seõ töï maát ñi.

CHAÅN ÑOAÙN VAØ ÑIEÀU TRÒ

449

° Neáu baïn khoâng xaùc ñònh ñöôïc gì qua nhöõng gôïi yù treân, neân ñöa treû ñeán baùc só trong voøng 48 giôø.

4. NHÖÕNG CHOÃ ÑAU ÔÛ TAY CHAÂN Treû em raát thöôøng bò ñau ôû tay hay chaân, do nhöõng laàn teù ngaõ nheï hoaëc va ñaäp, chaán thöông. Nhöõng tröôøng hôïp nheï theá naøy raát hieám khi phaûi caàn ñeán caùc bieän phaùp can thieäp y khoa. Nhöng ñoâi khi xöông coù theå bò gaõy hoaëc moät choã tieáp xuùc giöõa 2 xöông bò traät khôùp. Nhöõng tröôøng hôïp naøy ñoøi hoûi phaûi ñöôïc ñieàu trò kòp thôøi. Nhöõng choã ñau khoâng roõ nguyeân nhaân hoaëc keùo daøi cuõng caàn thieát phaûi ñöôïc chuù yù ñeán.

Chaån ñoaùn caùc trieäu chöùng Choã ñau xuaát hieän sau khi teù ngaõ hoaëc va ñaäp

° Neáu treû bò ñau sau khi teù ngaõ, va ñaäp, vaø choã ñau laøm cho vieäc cöû ñoäng bò giôùi haïn hoaëc gaây ñau theâm, chaân hay tay bò ñau coù hình daïng thay ñoåi khaùc hôn bình thöôøng, coù theå treû ñaõ bò gaõy xöông hoaëc traät khôùp.

Xem chi tieát ôû muïc Gaõy xöông vaø traät khôùp (trang 321) trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. ° Neáu chaân hoaëc tay coù nhöõng choã bò söng phoàng leân sau khi teù ngaõ hoaëc va ñaäp, coù theå treû bò bong gaân hoaëc caêng cô quaù möùc. Xem chi tieát ôû muïc Caêng cô quaù möùc vaø bong gaân (trang 327) trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Xöû lyù theo nhö chæ daãn ôû cuoái muïc naøy. Neáu trong voøng 24 giôø khoâng coù daáu hieäu thuyeân giaûm, hoaëc neáu choã söng ngaøy caøng ñau nhieàu hôn, caàn ñöa treû ñeán baùc só.

450

BEÄNH TREÛ EM

Khi treû khoâng bò teù ngaõ hoaëc va ñaäp

° Neáu treû ñau ôû baøn chaân nhöng khoâng bò teù ngaõ hoaëc va ñaäp tröôùc ñoù, xem muïc 21 – Caùc vaán ñeà ôû baøn chaân (trang 452). ° Neáu choã ñau taäp trung quanh khôùp xöông, xem muïc 20 – Caùc khôùp xöông bò ñau (trang 454). ° Neáu choã ñau ôû chaân hoaëc tay coù keøm theo soát – thaân nhieät töø 380C trôû leân, hoaëc treû coù daáu hieäu meät moûi, ueå oaûi, cuøng vôùi moät trong caùc trieäu chöùng khaùc nöõa nhö ñau ñaàu, ho hoaëc ñau hoïng, coù theå treû bò beänh cuùm (trang 235). Neáu trong voøng 48 giôø khoâng thuyeân giaûm, hoaëc khi thaáy treû coù daáu hieäu khoù thôû, hoaëc noåi ban ñoû, goïi baùc só ngay laäp töùc. Coù theå giuùp treû giaûm bôùt thaân nhieät theo caùc chæ daãn ôû muïc 6 – Soát ôû treû sô sinh (trang 413). ° Neáu da öûng ñoû hoaëc ñau thaønh vuøng beân treân moät choã xöông, coù theå treû bò nhieãm khuaån xöông. Xem chi tieát ôû muïc Nhieãm khuaån xöông vaø khôùp (trang 350) trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Ñöa treû ñeán baùc só ngay. ° Neáu choã ñau naèm ôû vò trí döôùi baép chaân, ñau nhoùi töøng côn vaø keùo daøi trong khoaûng vaøi phuùt, coù theå ñoù laø hieän töôïng chuoät ruùt (trang 330). Xem chi tieát ôû muïc naøy trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Xoa boùp nheï vaø keùo daõn chaân bò ñau ra moät luùc coù theå laøm maát côn ñau. Neáu côn ñau tieáp tuïc keùo daøi, ñöa treû ñeán gaëp baùc só. ° Neáu choã ñau cuûa treû khoâng xaùc ñònh ñöôïc rôi vaøo baát cöù tröôøng hôïp naøo trong nhöõng tröôøng hôïp ñaõ neâu treân, vaø coù veû nhö khoâng thuyeân giaûm trong voøng 24 giôø, hoaëc ñau caøng luùc caøng nhieàu hôn, hoaëc treû coù veû

CHAÅN ÑOAÙN VAØ ÑIEÀU TRÒ

451

nhö khoâng muoán cöû ñoäng phaàn tay, chaân bò ñau, caàn tham khaûo yù kieán baùc só caøng sôùm caøng toát.

Xöû lyù caùc tröôøng hôïp bong gaân vaø caêng cô quaù möùc

Hình 88: Boù chaët choã ñau

Ñaët moät lôùp daøy boâng goøn quanh choã ñau, roài duøng moät daây baêng ñeå boù chaët laïi.

Neáu treû bò bong gaân hoaëc caêng cô quaù möùc, trình töï caùc bieän phaùp caàn aùp duïng laø cho treû nghæ ngôi, chöôøm nöôùc ñaù, boù chaët vaø naâng cao choã ñau leân. Caùc bieän phaùp naøy cuõng coù theå aùp duïng caû vôùi nhöõng choã ñau baàm saâu treân da ôû chaân tay.  Nghæ ngôi: Daïy cho treû bieát laø caàn phaûi nghæ ngôi, khoâng coá gaéng cöû ñoäng nhieàu choã chaân hoaëc tay bò ñau.  Chöôøm nöôùc ñaù: Duøng moät khaên meàm boïc nöôùc ñaù ñaët leân choã ñau trong voøng 10 ñeán 15 phuùt.  Boù chaët: Duøng boâng goøn ñaët moät lôùp daøy quanh choã ñau roài duøng daây baêng ñeå boù chaët laïi.  Naâng cao: Duøng goái meàm ñeå naâng vaø chòu tay hoaëc chaân bò ñau cuûa treû ôû moät vò trí hôi cao leân, nhaèm

452

BEÄNH TREÛ EM

giaûm toái ña vieäc choã ñau coù theå bò söng phoàng theâm nöõa.

5. CAÙC VAÁN ÑEÀ ÔÛ BAØN CHAÂN Ña soá caùc vaán ñeà ôû baøn chaân cuûa treû em thöôøng khoâng nghieâm troïng. Thöôøng gaëp nhaát laø caùc vaán ñeà do teù ngaõ vaø caùc vaán ñeà gaây aûnh höôûng ñeán da ôû moät hay caû hai baøn chaân. Mang giaøy deùp khoâng ñuùng kích thöôùc vöøa vaën cuõng coù theå gaây ra caùc vaán ñeà cho baøn chaân. Neáu chaân raát ñau hoaëc söng phoàng, hoaëc neáu treû böôùc ñi khoù khaên, neân sôùm hoûi yù kieán baùc só.

Chaån ñoaùn caùc trieäu chöùng Ñau baøn chaân

° Neáu baøn chaân treû bò ñau sau khi teù ngaõ vaø treû khoâng theå böôùc ñi bình thöôøng, coù theå ñaõ coù toån thöông ôû caùc xöông hay khôùp xöông ôû baøn chaân, ngoùn chaân, hoaëc maét caù. Xem chi tieát ôû muïc Gaõy xöông vaø traät khôùp (trang 321) trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Baïn caàn ñöa treû ñeán beänh vieän gaàn nhaát. Neáu treû thaáy ñau nhöng vaãn gaéng ñi ñöôïc, coù theå treû ñaõ bò caêng cô quaù möùc hoaëc bong gaân (trang 327). Xem chi tieát ôû muïc naøy trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. ° Neáu baøn chaân treû chæ ñau khi mang giaøy, kieåm tra laïi kích côõ giaøy vì coù theå laø quaù chaät, hoaëc lôùp vaûi loùt beân trong cuûa giaøy coù theå ñaõ moøn raùch. Mua giaøy môùi vôùi kích thöôùc ñuùng cho treû. Chuù yù sau khi ñöa baøn chaân ñeán chaïm saùt muõi giaøy, caàn coù ñöôïc moät khoaûng hôû chöøng 1,5 ñeán 2,5 cm ôû phaàn goùt chaân. ° Neáu baøn chaân treû chæ ñau khi ñi hoaëc ñöùng, caàn quan

CHAÅN ÑOAÙN VAØ ÑIEÀU TRÒ

453

saùt kyõ xem coù nhöõng daáu hieäu baát thöôøng hay khoâng.

Baïn coù theå seõ phaùt hieän thaáy nhöõng veát phaúng vaø cöùng döôùi loøng baøn chaân, khi aán vaøo gaây ñau. Ñoù laø nhöõng muïn coùc (trang 164). Xem chi tieát ôû muïc naøy trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Ñöa treû ñeán gaëp baùc só. Hoaëc cuõng coù theå laø nhöõng vuøng da ngöùa ñoû bong ra, cho thaáy treû ñaõ bò naám ôû baøn chaân. Xem chi tieát ôû muïc Caùc tröôøng hôïp nhieãm naám (trang 167) trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Giöõ khoâ baøn chaân treû, nhaát laø sau khi taém hoaëc röûa chaân. Duøng thuoác boät hoaëc kem choáng naám ñeå xöû lyù choã ñau. Neáu sau 2 tuaàn maø choã ñau khoâng laønh haún, hoaëc coù daáu hieäu cho thaáy nhieãm truøng ôû caùc ngoùn chaân, caàn ñeán gaëp baùc só. ° Neáu treû ñau chaân vaø coù nhöõng vuøng da ñoû hoaëc söng phoàng treân baøn chaân, coù theå treû ñaõ bò nhieãm truøng töø moät veát caét hoaëc traày xöôùt do vaät cöùng gaây ra, chaúng haïn nhö gai nhoïn, maûnh chai... Quan saùt kyõ, neáu phaùt hieän vaät theå laï vaãn coøn ôû veát ñau, duøng moät caùi nhíp nhoå loâng ñaõ tieät truøng ñeå laáy ra. Sau ñoù duøng moät mieáng gaïc voâ truøng ñeå baêng laïi. Giöõ khoâng cho treû ñi laïi ñeå traùnh laøm ñau veát thöông. Caàn ñöa treû ñeán baùc só trong voøng 24 giôø. ° Neáu baïn khoâng xaùc ñònh ñöôïc veà baøn chaân ñau cuûa treû qua caùc chæ daãn ôû ñaây, haõy ñöa treû ñeán gaëp baùc só.

Dò daïng baøn chaân

° Loøng baøn chaân treû phaúng lì, tieáp xuùc hoaøn toaøn vôùi maët ñaát thay vì loõm veà phía treân nhö thoâng thöôøng.

Dò daïng loaïi naøy laø thoâng thöôøng vaø khoâng ñaùng lo

454

BEÄNH TREÛ EM

ngaïi neáu treû chöa ñeán 3 tuoåi, vì chæ laø do söï phaùt trieån chöa troïn veïn cuûa caùc cô vaø daây chaèng ôû loøng baøn chaân. Neáu hieän töôïng naøy keùo daøi cho ñeán luùc treû ñaõ hôn ba tuoåi – thöôøng laø keøm theo ñau chaân, cöùng ñôø hoaëc yeáu ôùt – ñaây coù theå laø moät dò daïng do xöông hay caùc khôùp. Caàn ñeán gaëp baùc só ñeå xaùc ñònh sôùm. Xem chi tieát ôû muïc Moät soá vaán ñeà khaùc veà xöông (trang 335) trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. ° Caùc ngoùn chaân cong veïo hoaëc ñoåi höôùng khaùc thöôøng.

Raát coù theå do giaøy hoaëc vôù quaù chaät. Thay theá giaøy hoaëc vôù cuûa treû vôùi kích thöôùc ñuùng. ° Neáu baïn khoâng xaùc ñònh ñöôïc veà dò daïng cuûa baøn chaân treû qua caùc chæ daãn ôû ñaây, haõy ñöa treû ñeán gaëp baùc só.

6. CAÙC KHÔÙP XÖÔNG BÒ ÑAU Raát hieám khi treû con bò aûnh höôûng bôûi moät beänh nghieâm troïng ôû caùc khôùp xöông. Thoâng thöôøng thì nhöõng choã ñau gaây ra bôûi caùc tröôøng hôïp bong gaân nheï ôû khôùp xöông hoaëc söï caêng cô quaù möùc. Neáu choã ñau cuûa treû keùo daøi, hoaëc coù theâm caùc trieäu chöùng khaùc, caàn ñöa treû ñeán gaëp baùc só.

Chaån ñoaùn caùc trieäu chöùng Choã ñau xuaát hieän sau khi teù ngaõ hoaëc va ñaäp

° Neáu choã khôùp ñau laøm giôùi haïn cöû ñoäng cuûa treû, hoaëc gaây ñau nhieàu khi cöû ñoäng, hoaëc khôùp xöông bò bieán daïng, treû coù theå bò traät khôùp hoaëc gaõy xöông gaàn choã khôùp bò ñau. Xem chi tieát ôû muïc Gaõy xöông vaø traät khôùp (trang 321) trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em.

CHAÅN ÑOAÙN VAØ ÑIEÀU TRÒ

455

Goïi xe caáp cöùu ngay neáu choã bò thöông aûnh höôûng ñeán chaân hoaëc khuyûu tay cuûa treû. Neáu choã bò thöông laø caùnh tay, ngoùn tay hay baû vai, ñöa treû ñeán beänh vieän naøo gaàn nhaát. Thöïc hieän ngay caùc bieän phaùp ñöôïc chæ daãn ôû caùc muïc Gaõy xöông chaân (trang 511) vaø Gaõy xöông tay (trang 512) trong phaàn Caùc bieän phaùp sô caáp cöùu. ° Neáu choã khôùp xöông ñau söng phoàng leân, coù theå treû bò bong gaân hoaëc caêng cô quaù möùc. Xem chi tieát ôû muïc Caêng cô quaù möùc vaø bong gaân (trang 327) trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Thöïc hieän caùc bieän phaùp ñöôïc höôùng daãn ôû muïc 19 – Nhöõng choã ñau ôû tay chaân (trang 449). Neáu choã ñau khoâng thuyeân giaûm trong 24 giôø, ñöa treû ñeán baùc só.

Khi treû khoâng bò teù ngaõ hoaëc va ñaäp

° Neáu treû ñau ôû moät khôùp xöông, keøm theo soát hoaëc theå traïng khoâng ñöôïc khoûe, hoaëc choã ñau söng phoàng leân, noùng vaø öûng ñoû, coù theå treû ñaõ bò nhieãm khuaån khôùp xöông. Xem chi tieát ôû muïc Nhieãm khuaån xöông vaø khôùp (trang 350) trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Ñöa treû ñeán baùc só ngay laäp töùc. ° Neáu treû baét ñaàu taäp ñi vaø ñi khaäp khieãng hoaëc ñau ôû khôùp moät beân hoâng, coù theå treû ñaõ bò traät khôùp haùng baåm sinh (trang 340), khi ñaàu xöông ñuøi khoâng naèm ñuùng vò trí cuûa noù trong khung chaäu. Xem chi tieát ôû muïc naøy trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Dò taät baåm sinh naøy thöôøng ñöôïc caùc baùc só phaùt hieän ngay sau khi sinh hoaëc trong nhöõng laàn kieåm tra söùc khoûe cuûa treû sau ñoù. Tuy nhieân, neáu khoâng ñöôïc phaùt hieän thì daáu hieäu ñaàu tieân seõ xuaát hieän vaøo luùc treû baét ñaàu

456

BEÄNH TREÛ EM

taäp ñi. Neáu trieäu chöùng töông töï xuaát hieän ôû treû lôùn tuoåi hôn, coù theå laø moät trong caùc tröôøng hôïp vieâm khôùp bieán daïng tuoåi treû (trang 346), traät khôùp haùng (trang 344), nhieãm khuaån xöông hoaëc khôùp (trang 350), vieâm khôùp haùng (trang 343). Xem chi tieát ôû caùc muïc naøy vaø muïc Ñi khaäp khieãng (trang 325) trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. ° Neáu treû bò ñau ôû khôùp goái, coù nhieàu khaû naêng bò bong gaân hoaëc caêng cô quaù möùc. Xem chi tieát ôû muïc Caêng cô quaù möùc vaø bong gaân (trang 327) trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Xöû lyù theo chæ daãn ôû muïc 19 – Nhöõng choã ñau ôû tay chaân (trang 449). Cuõng coù theå treû bò nhieãm khuaån khôùp xöông. Xem chi tieát ôû muïc Nhieãm khuaån xöông vaø khôùp (trang 350) trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Neáu nhieãm khuaån khôùp goái, treû cuõng coù theå bò nhuyeãn suïn xöông baùnh cheø hoaëc vieâm moûm xöông chaøy. Xem chi tieát ôû muïc Caùc vaán ñeà ôû khôùp goái (trang 333) trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Xem theâm ôû muïc Ñi khaäp khieãng (trang 325), cuõng trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Neáu choã ñau khoâng thuyeân giaûm sau 24 giôø, hoaëc xuaát hieän laäp laïi nhieàu laàn, ñöa treû ñeán baùc só. ° Neáu coù nhieàu khôùp bò ñau, keøm theo treû coù soát vaø theå traïng khoâng ñöôïc khoûe, caùc khôùp bò ñau söng phoàng leân, noùng vaø öûng ñoû, coù theå treû bò moät giai ñoaïn vieâm khôùp ngaén thöôøng xuaát hieän sau moät laàn nhieãm khuaån nghieâm troïng, hoaëc coù theå laø chöùng vieâm khôùp maïn tính tuoåi treû (trang 348). Xem chi tieát ôû muïc naøy trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Ñöa treû ñeán gaëp baùc só trong voøng 24 giôø. ° Neáu treû ñau ôû nhieàu khôùp vaø coù nhöõng vuøng da maøu hôi tím noåi leân ôû tay, chaân, coù theå treû bò chöùng ban

CHAÅN ÑOAÙN VAØ ÑIEÀU TRÒ

457

xuaát huyeát Henoch (trang 270). Xem chi tieát ôû muïc naøy trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Ñöa treû ñeán gaëp baùc só ngay. ° Neáu treû ñau ôû nhieàu khôùp nhöng khoâng coù trieäu chöùng gì khaùc keøm theo, coù theå treû bò moät giai ñoaïn vieâm khôùp ngaén thöôøng xuaát hieän sau moät laàn nhieãm khuaån nghieâm troïng, hoaëc coù theå laø chöùng vieâm khôùp maïn tính tuoåi treû (trang 348). Xem chi tieát ôû muïc naøy trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Ñöa treû ñeán gaëp baùc só trong voøng 24 giôø.

7. CAÙC VAÁN ÑEÀ VEÀ TOÙC VAØ DA ÑAÀU Maëc duø caùc vaán ñeà veà toùc vaø da ñaàu raát thöôøng gaëp ôû moïi treû em, nhöng raát hieám khi coù theå laø nhöõng vaán ñeà nghieâm troïng. Tình traïng baát thöôøng cuûa da hoaëc söï nhieãm khuaån, nhieãm kyù sinh truøng laø nhöõng nguyeân nhaân thöôøng gaëp nhaát gaây ra caùc vaán ñeà veà toùc vaø da ñaàu, vaø vieäc keùo toùc quaù maïnh hay buoäc toùc ra sau ñaàu quaù chaët laø nhöõng nguyeân nhaân thöôøng gaëp nhaát gaây ruïng toùc ôû treû em.

Chaån ñoaùn caùc trieäu chöùng

° Neáu treû döôùi moät tuoåi coù nhöõng vuøng hoùi toùc treân ñaàu, thöôøng laø do söï coï xaùt vôùi giöôøng naèm hay gheá ngoài... laøm maát toùc. Nhöõng vuøng hoùi naøy raát thöôøng gaëp vaø khoâng coù gì ñaùng lo ngaïi vì khoâng bao laâu nhöõng sôïi toùc môùi khoûe maïnh hôn seõ moïc ra ñeå thay theá. Tuy nhieân, neáu treû ñaõ bò hoùi hoaëc coù raát ít toùc, neân thöôøng xuyeân ñoäi muõ baèng len hay vaûi meàm ñeå baûo veä khoâng ñeå aùnh naéng tröïc tieáp chieáu vaøo cuõng nhö giöõ aám cho treû trong thôøi tieát laïnh.

458

BEÄNH TREÛ EM

° Neáu treû coù nhöõng vuøng hoùi treân ñaàu ôû ñoä tuoåi lôùn hôn moät tuoåi, vôùi vuøng da nôi bò hoùi bình thöôøng khoâng coù daáu hieäu gì khaùc laï, ñaây coù theå laø moät tröôøng hôïp hoùi ñaàu cuïc boä chöa ñöôïc bieát nguyeân nhaân roõ raøng.

Neáu vuøng da choã hoùi coù bong vaûy vaø vieâm taáy, coù theå treû ñaõ bò naám toùc. Xem chi tieát ôû muïc Caùc tröôøng hôïp nhieãm naám (trang 167) trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Trong caû hai tröôøng hôïp ñeàu caàn phaûi ñöa treû ñeán baùc só ñeå xaùc ñònh. ° Neáu da ñaàu coù nhieàu vaûy traéng nhoû bong ra nhìn thaáy ñöôïc, ñaây laø tröôøng hôïp bò gaøu treân ñaàu coù theå do chöùng Vieâm da taêng tieát baõ nhôøn (trang 141). Xem chi tieát ôû muïc naøy trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em.

Tröôøng hôïp naøy cuõng coù theå ñöôïc xaùc ñònh khi treû bò ngöùa nhieàu treân da ñaàu vaø giaûm ngöùa ngay sau khi ñöôïc goäi saïch trong vaøi ba ngaøy. Duøng daàu goäi ñaëc cheá trò gaøu ñeå goäi ñaàu cho treû. Neáu trieäu chöùng khoâng giaûm nheï trong voøng 2 tuaàn, caàn ñöa treû ñeán baùc só. ° Neáu treû ngöùa nhieàu treân da ñaàu vaø goäi saïch nhieàu laàn vaãn khoâng bôùt ngöùa, coù theå treû bò chaáy (trang 170) treân ñaàu. Xem chi tieát ôû muïc naøy trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Duøng daàu goäi trò chaáy (hay thuoác chaáy) – ñöôïc baùn ôû caùc quaøy döôïc phaåm – ñeå goäi ñaàu cho treû. Neáu treû döôùi 2 tuoåi hoaëc coù tieàn söû dò öùng, caàn tham khaûo yù kieán baùc só tröôùc khi tieán haønh ñieàu trò. ° Neáu treû coù veû nhö ngaøy caøng ít toùc hôn trong giai ñoaïn döôùi moät tuoåi, ñieàu naøy seõ khoâng ñaùng lo ngaïi vì khoâng bao laâu seõ chaám döùt khi nhöõng sôïi toùc môùi moïc leân khoûe maïnh hôn. Tuy nhieân, neân duøng muõ baèng len hay vaûi meàm ñeå baûo veä khoâng ñeå aùnh naéng tröïc tieáp chieáu vaøo ñaàu cuõng nhö giöõ aám ñaàu cho treû

CHAÅN ÑOAÙN VAØ ÑIEÀU TRÒ

459

trong thôøi tieát laïnh. Treû treân moät tuoåi coù theå ruïng toùc nhieàu sau moät côn beänh. Trong tröôøng hôïp naøy, toùc seõ moïc laïi bình thöôøng sau vaøi ba thaùng. Baïn cuõng coù theå ñöa treû ñeán baùc só ñeå xaùc ñònh neáu caûm thaáy lo laéng. Ngoaøi ra, ruïng toùc cuõng coù theå laø do phaûn öùng phuï cuûa moät loaïi thuoác ñieàu trò naøo ñoù. Trong tröôøng hôïp naøy, baïn caàn tham khaûo yù kieán baùc só ngay ñeå bieát coù neân thay ñoåi hoaëc ngöng söû duïng loaïi thuoác ñoù hay khoâng. ° Ruïng toùc nhieàu cuõng thöôøng laø do treû coù thoùi quen naém keùo toùc hoaëc vaën xoaén nhöõng sôïi toùc. Thoùi quen naøy cuûa treû coù theå laø moät bieåu hieän beänh lyù. ° Neáu caùc beù gaùi thích coät toùc veà phía sau thaønh bím toùc quaù chaët, ñieàu naøy coù theå gaây thöông toån ñeán chaân toùc vaø laøm cho toùc ruïng taïm thôøi. Caàn giuùp treû thay ñoåi thoùi quen hoaëc cho treû caét toùc ngaén. ° Neáu coù nhöõng vaûy maøu vaøng cöùng troùc ra treân da ñaàu, coù theå treû bò chöùng Vieâm da taêng tieát baõ nhôøn (trang 141). Xem chi tieát ôû caùc muïc naøy trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Caàn ñöa treû ñeán baùc só. ° Neáu baïn khoâng theå xaùc ñònh ñöôïc gì qua caùc chæ daãn nhö treân, ñöa treû ñeán baùc só.

8. CAÙC ÑOÁM ÑOÛ VAØ VUØNG ÑOÛ TREÂN DA (Vôùi caùc vaán ñeà veà da khaùc ôû treû sô sinh, xem muïc 7, trang 417) Haàu heát caùc ñoám ñoû vaø vuøng da ñoû laø phaûn öùng cuûa cô theå vôùi söï nhieãm khuaån taïi choã hoaëc toaøn cô theå, hoaëc laø daáu hieäu dò öùng. Nhöõng ñoám ñoû vaø vuøng da ñoû thöôøng khoâng coù gì nghieâm troïng neáu nhö khoâng coù daáu hieäu baát oån naøo khaùc keøm theo. Tuy nhieân, neáu da treû ngöùa nhieàu

460

BEÄNH TREÛ EM

hoaëc ñau, hoaëc treû thaáy raát khoù chòu, caàn tham khaûo yù kieán cuûa baùc só.

Nhöõng daáu hieäu nguy hieåm

Goïi baùc só ngay neáu thaáy treû coù baát cöù daáu hieäu naøo trong soá caùc daáu hieäu sau ñaây:    

Söng ñoû ôû maët hay ôû mieäng Khoù thôû hoaëc coù tieáng khoø kheø khaùc thöôøng Khoù nuoát khi aên Nguû lô mô moät caùch khaùc thöôøng

Chaån ñoaùn caùc trieäu chöùng

° Neáu caùc ñoám ñoû noåi thaønh töøng vuøng taäp trung, moãi ñoám ñoû coù moät choã loõm ôû giöõa, khoâng gaây ngöùa, coù theå treû bò nhoït meàm laây lan (trang 166). Xem chi tieát ôû caùc muïc naøy trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Caàn ñöa treû ñeán gaëp baùc só ngay. ° Neáu caùc ñoám ñoû coù ñoïng muû traéng beân trong, hoaëc bong ra caùc vaûy maøu vaøng, khoâng ngöùa, thöôøng taäp trung ôû vuøng maët, treû coù theå bò choác lôû (trang 162).

Xem chi tieát ôû muïc naøy trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Caàn ñöa treû ñeán baùc só trong voøng 24 giôø. ° Neáu coù moät hay nhieàu vuøng da chai cöùng, khoâng ngöùa, coù theå laø nhöõng muïn coùc (trang 164). Xem chi tieát ôû muïc naøy trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Neáu möùc ñoä phaùt trieån cuûa nhöõng muïn coùc laøm baïn lo laéng, ñöa treû ñeán gaëp baùc só. ° Neáu laø moät ñoám ñoû khoâng ngöùa nhöng gaây ñau, thöôøng laø coù phaàn giöõa maøu vaøng, ñaây coù theå laø moät caùi nhoït (trang 160). Xem chi tieát ôû muïc naøy trong phaàn Tìm

CHAÅN ÑOAÙN VAØ ÑIEÀU TRÒ

°

°

°

°

461

hieåu beänh treû em. Neáu nhoït gaây ñau nhieàu, hoaëc coù nhieàu nhoït, neân ñöa treû ñeán gaëp baùc só.

Neáu nhöõng vuøng noåi ñoû khoâng gaây ngöùa xuaát hieän khi treû ñaõ ñeán tuoåi daäy thì, vôùi nhöõng ñoám troøn bong vaûy treân thaân hình, phaàn treân cuûa caùnh tay vaø ñuøi, coù theå treû bò chöùng vaûy neán taïp saéc (trang 147). Xem chi tieát ôû muïc naøy trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Ñöa treû ñeán baùc só ñeå ñöôïc ñieàu trò.

Cuõng vaøo luùc treû baét ñaàu ñeán tuoåi daäy thì, raát thöôøng gaëp nhöõng vuøng da coù nhieàu ñoám ñen nhoû, hoaëc ñoám ñen coù ñieåm traéng ôû giöõa, hoaëc hôi cöùng vaø söng leân töø döôùi da, chuû yeáu laø treân khuoân maët nhöng cuõng coù theå lan roäng ôû caùc vuøng coå, vai, ngöïc, phaàn treân cuûa caùnh tay vaø sau löng. Hieän töôïng naøy ñöôïc goïi laø muïn (trang 136) ôû tuoåi daäy thì. Xem chi tieát ôû muïc naøy trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Maëc duø ñaây laø hieän töôïng thoâng thöôøng raát phoå bieán do söï thay ñoåi sinh lyù cuûa treû khi ñeán tuoåi daäy thì, nhöng neáu phaùt trieån quaù nghieâm troïng cuõng caàn ñöa treû ñeán baùc só.

Neáu vuøng da ñoû khoâng ngöùa xuaát hieän ngay sau khi treû ñöôïc cho uoáng moät loaïi thuoác naøo ñoù, raát coù theå treû bò dò öùng thuoác. Caàn ñöa treû ñeán baùc só ngay ñeå xaùc ñònh möùc ñoä dò öùng vaø quyeát ñònh xem coù neân tieáp tuïc duøng thuoác hay khoâng.

Neáu nhöõng ñoám ñoû nhoû vaø coù hình baàu duïc xuaát hieän treân thaân hình, doïc theo caùc xöông söôøn, coù theå gaây ngöùa hoaëc khoâng, coù theå treû ñaõ bò beänh vaûy phaán hoàng (trang 145). Xem chi tieát ôû caùc muïc naøy trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Ñöa treû ñeán baùc só. Trong thôøi gian chôø ñôïi coù theå giuùp treû bôùt ngöùa da theo caùc chæ daãn ôû muïc 7 - Caùc vaán ñeà veà da ôû treû sô sinh (trang 417).

462

BEÄNH TREÛ EM

° Neáu da noåi nhieàu nhöõng ñoám ñoû raát nhoû vaø ngöùa hoaëc coù moät chaát muû traéng beân trong gioäp ra, coù theå treû bò chöùng roâm saûy, moät kieåu maån ñoû raát thöôøng bò khi moà hoâi khoâng ñöôïc thoaùt hôi toát treân beà maët da. Duøng vaûi meàm thaám nöôùc maùt ñaép leân choã ngöùa thöôøng xuyeân ñeå giaûm ngöùa. Khoâng duøng xaø phoøng ñeå röûa choã da ngöùa. ° Neáu nhöõng vuøng ñoû gaây ngöùa nhieàu vaø lan caû ra nhöõng choã da chung quanh, coù theå treû ñaõ bò gheû ngöùa.

Caàn ñöa treû ñeán baùc só ñeå ñöôïc ñieàu trò sôùm. ° Neáu vuøng da ngöùa chæ giôùi haïn theo nhöõng vuøng maån ñoû, coù vaûy traéng nhoû hoaëc bong gioäp thaønh maûng, xuaát hieän chuû yeáu ôû vuøng maët vaø quanh caùc khôùp xöông, coù theå treû ñaõ bò beänh chaøm dò öùng (trang 150).

Xem chi tieát ôû muïc naøy trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Neáu beänh gaây ngöùa nhieàu hoaëc chaûy nöôùc ôû caùc vuøng da bò ngöùa, neân ñöa treû ñeán baùc só. Neáu vuøng xuaát hieän chuû yeáu laø treân ñaàu vaø tay chaân, coù theå treû ñaõ bò naám da. Xem chi tieát ôû muïc Caùc tröôøng hôïp nhieãm naám (trang 167) trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Neân ñöa treû ñeán baùc só. ° Neáu vuøng da ngöùa hôi söng leân, coù maøu ñoû töôi thaønh töøng maûng, coù theå treû ñaõ bò chöùng maøy ñay (trang 156). Xem chi tieát ôû caùc muïc naøy trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Neáu vuøng da ñoû khoâng maát ñi sau 4 giôø ñoàng hoà, hoaëc neáu coù nhieàu vuøng da lieân tuïc noåi ñoû, ñöa treû ñeán baùc só. Coù theå duøng khaên vaûi thaám nöôùc maùt ñaép leân vuøng da ngöùa ñeå giaûm nheï, hoaëc boâi thuoác ñoû leân. Neáu keøm theo ñoù da maët hay mieäng söng phoàng leân, coù theå treû ñaõ bò dò öùng vì moät taùc nhaân naøo ñoù (chaúng haïn nhö veát coân truøng caén chích hay moät loaïi thöùc aên...) vaø coù theå seõ daãn ñeán moät

CHAÅN ÑOAÙN VAØ ÑIEÀU TRÒ

463

tröôøng hôïp soác phaûn veä (trang 264). Xem chi tieát ôû muïc naøy trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Baïn caàn ñöa treû ñeán ngay beänh vieän naøo gaàn nhaát. ° Neáu da noåi ñoû vaø ngöùa chæ ôû moät vuøng nhoû vaø khoâng coù daáu hieäu gì khaùc, coù theå ñoù chæ laø moät veát caén chích cuûa coân truøng. Ñaép khaên maùt hay boâi thuoác ñoû leân ñeå laøm giaûm ngöùa. ° Neáu baïn khoâng theå xaùc ñònh ñöôïc gì qua caùc chæ daân treân ñaây, ñöa treû ñeán baùc só trong voøng 48 giôø ñoàng hoà.

9. NGÖÙA DA Ngöùa da coù theå xuaát hieän khaép cô theå hay chæ ôû moät vuøng khu bieät. Coù theå coù nhieàu nguyeân nhaân khaùc nhau gaây ngöùa da, töø nhöõng tröôøng hôïp dò öùng cho ñeán taùc haïi gaây ra do caùc kyù sinh truøng. Ngöùa da coù theå phaùt trieån ñeán möùc ñoä raát khoù chòu vaø vieäc gaõi da coù theå daãn ñeán nhieãm truøng. Vì theá, vieäc ñieàu trò nhanh choùng baát cöù nguyeân nhaân gaây ngöùa naøo cuõng ñeàu laø caàn thieát.

Chaån ñoaùn caùc trieäu chöùng ° Neáu choã da ngöùa noåi maån ñoû, xem ôû muïc 23 – Ñoám ñoû vaø vuøng ñoû treân da (trang 459).

° Neáu choã da ngöùa naèm ôû caùc keõ ngoùn chaân hay döôùi loøng baøn chaân, coù theå treû bò naám baøn chaân. Xem chi tieát ôû muïc Caùc tröôøng hôïp nhieãm naám (trang 167) trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. ° Neáu choã da ngöùa naèm ôû haäu moân, coù theå treû bò nhieãm giun kim (trang 202) . Xem chi tieát ôû muïc naøy trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. ° Neáu choã da ngöùa naèm treân ñaàu, xem ôû muïc 25 –Caùc vaán ñeà veà toùc vaø da ñaàu (trang 457).

464

BEÄNH TREÛ EM

° Neáu choã da ngöùa naèm ôû vuøng quanh boä phaän sinh duïc cuûa beù gaùi, xem ôû muïc Caùc vaán ñeà ôû boä phaän sinh duïc nöõ (trang 445). ° Neáu choã ngöùa laø moät vuøng da roäng, xuaát hieän sau khi treû maëc quaàn aùo baèng len hay haøng vaûi toång hôïp, coù theå laø do treû coù laøn da quaù nhaïy caûm vôùi caùc loaïi vaûi naøy. Caàn söû duïng loaïi boät giaët ñaëc bieät daønh cho nhöõng ngöôøi coù laøn da nhaïy caûm, vaø chuù yù maëc loùt quaàn aùo baèng vaûi cotton tröôùc khi maëc caùc loaïi quaàn aùo khaùc beân ngoaøi. ° Neáu caùc vuøng da ngöùa keøm theo nhöõng ñöôøng xaùm nhoû nhìn thaáy giöõa caùc keõ ngoùn tay, ngoùn chaân, coå tay, loøng baøn tay hay loøng baøn chaân, coù theå treû ñaõ bò chöùng gheû ngöùa (trang 148). Xem chi tieát ôû muïc naøy trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Caàn ñöa treû ñeán gaëp baùc só ñeå ñieàu trò sôùm. ° Neáu baïn khoâng theå xaùc ñònh ñöôïc gì qua caùc chæ daãn nhö treân, ñöa treû ñeán baùc só trong voøng 48 giôø ñoàng hoà.

10. NHÖÕNG CHOÃ SÖNG PHOÀNG Nhöõng choã söng phoàng xuaát hieän ôû beân treân, hoaëc ngay beân döôùi beà maët cuûa da. Nhöõng choã söng phoàng coù theå laø caùc haïch baïch huyeát söng leân ñeå choáng laïi söï nhieãm khuaån ôû moät phaàn gaàn ñoù cuûa cô theå. Caùc veát thöông, veát caén, chích cuõng gaây ra nhöõng choã söng phoàng. Moät choã söng phoàng gaây ñau ñôùn keùo daøi caàn ñöôïc ñöa ñeán baùc só ñeå xem xeùt.

Chaån ñoaùn caùc trieäu chöùng ° Neáu choã söng coù maøu ñoû vaø gaây ñau, coù theå ñoù laø moät caùi nhoït hay choã aùp-xe. Xem chi tieát ôû muïc Nhoït

CHAÅN ÑOAÙN VAØ ÑIEÀU TRÒ

465

(trang 160) trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Neáu choã söng quaù lôùn hoaëc raát ñau, caàn ñöa treû ñeán baùc só. ° Neáu choã söng hôi cao hôn maët da vaø coù maøu ñoû nhaït, coù theå laø do veát chích cuûa coân truøng, chaúng haïn nhö ong chích. Xem chi tieát ôû muïc Veát coân truøng caén chích (trang 154) trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Neáu baïn coù theå nhìn thaáy ñöôïc, haõy duøng moät caùi nhíp nhoû hoaëc moùng tay ñeå laáy kim chích nôi choã söng ra. Duøng moät mieáng gaïc thaám nöôùc maùt ñaép leân choã söng ñeå laøm giaûm ñau. Maëc duø vaán ñeà thöôøng khoâng coù gì nghieâm troïng, nhöng neáu tröôùc ñaây treû ñaõ töøng dò öùng vôùi caùc veát chích cuûa coân truøng, hoaëc neáu treû coù moät trong caùc daáu hieäu bò soác phaûn veä (trang 264), caàn goïi xe caáp cöùu ngay hoaëc ñöa treû ñeán beänh vieän gaàn nhaát. ° Neáu choã söng meàm naèm döôùi haùng hay nôi roán cuûa treû, coù theå ñaây laø moät tröôøng hôïp thoaùt vò beïn hay thoaùt vò roán. Xem chi tieát ôû muïc Thoaùt vò (trang 228) trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Ñöa treû ñeán baùc só trong voøng 24 giôø ñeå xaùc ñònh. ° Neáu choã söng meàm naèm gaàn moät choã da bò traày xöôùc hoaëc moät veát caét coù nhieãm khuaån, ñoù coù theå laø moät haïch baïch huyeát xuaát hieän trong quaù trình cô theå coá gaéng choáng laïi söï nhieãm khuaån. Neáu veát söng hay choã ñau keùo daøi hôn moät tuaàn, caàn ñöa treû ñeán gaëp baùc só. ° Neáu choã söng meàm lôùn naèm treân ñaàu, xuaát hieän sau moät söï va ñaäp, coù theå laø treû ñaõ bò chaán thöông ñaàu (trang 281). Xem chi tieát ôû muïc naøy trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Ñöa treû ñeán baùc só ngay.

466

BEÄNH TREÛ EM

° Neáu choã söng naèm phía sau coå, coù khaû naêng treû bò chaøm dò öùng (trang 150), hoaëc moät daïng nhieãm khuaån, chaúng haïn nhö rubella (trang 183). Xem chi tieát ôû caùc muïc naøy trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. ° Neáu choã söng naèm moät beân coå keøm theo ñau hoïng vaø treû khoâng chòu aên uoáng, coù theå treû ñaõ bò vieâm amiñan.

Xem chi tieát ôû muïc Vieâm haàu vaø vieâm amiñan (trang 252) trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Neáu treû khoâng thuyeân giaûm trong voøng 24 giôø, tham khaûo yù kieán baùc só ngay. Trong khi chôø ñôïi, coù theå giuùp treû giaûm ñau hoïng theo caùc chæ daãn ôû muïc 13 – Ñau hoïng (trang 475). ° Neáu choã söng naèm moät beân coå keøm theo ñau tai, coù theå treû ñaõ bò vieâm tai giöõa (trang 103). Xem chi tieát ôû muïc naøy trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Ñöa treû ñeán baùc só trong voøng 24 giôø. Trong khi chôø ñôïi, giuùp treû giaûm ñau tai theo caùc chæ daãn ôû muïc 33 – Ñau tai (trang 488). ° Neáu choã söng naèm ôû vò trí giöõa tai vaø caèm (phía tröôùc vaø beân döôùi tai), coù theå treû maéc beänh quai bò (trang 176). Xem chi tieát ôû muïc naøy trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Ñöa treû ñeán baùc só ñeå xaùc ñònh. ° Neáu choã söng naèm ôû coå, döôùi naùch hay döôùi haùng, coù theå treû ñaõ bò chöùng nhieãm khuaån taêng baïch caàu ñôn nhaân (trang 195). Xem chi tieát ôû muïc naøy trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Ñöa treû ñeán baùc só ñeå xaùc ñònh. ° Neáu maét caù söng phoàng leân, coù theå treû bò bong gaân hoaëc caêng cô quaù möùc (trang 327). Xem chi tieát ôû muïc naøy trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Neáu choã söng raát ñau hoaëc khoâng coù daáu hieäu thuyeân giaûm sau 24

CHAÅN ÑOAÙN VAØ ÑIEÀU TRÒ

467

giôø, ñöa treû ñeán baùc só. Trong haàu heát caùc tröôøng hôïp coù theå töï chaêm soùc taïi nhaø theo caùc chæ daãn ôû phaàn Xöû lyù caùc tröôøng hôïp bong gaân hoaëc caêng cô quaù möùc, trong muïc 4 – Nhöõng choã ñau ôû tay chaân (trang 449). ° Neáu baøn chaân söng phoàng, xem ôû muïc 5 – Caùc vaán ñeà veà baøn chaân (trang 452). ° Neáu bìu daùi hoaëc döông vaät söng phoàng, xem ôû muïc Caùc vaán ñeà veà cô quan sinh duïc nam (trang 444). ° Neáu baïn khoâng xaùc ñònh ñöôïc choã söng cuûa treû rôi vaøo baát cöù tröôøng hôïp naøo trong caùc tröôøng hôïp ñaõ keå treân, tham khaûo yù kieán baùc só trong voøng 48 giôø.

11. PHAÙT BAN COÙ SOÁT Khi treû noåi ban ñoû coù keøm theo nhieät ñoä cao töø 380C trôû leân thöôøng laø daáu hieäu cuûa moät beänh nhieãm khuaån.

Phaàn lôùn caùc beänh loaïi naøy gaây ra do caùc loaïi vi-ruùt vaø noùi chung coù theå nhanh choùng qua ñi maø khoâng caàn coù söï ñieàu trò ñaëc bieät naøo. Tuy nhieân, baïn caàn hoûi yù kieán baùc só trong vieäc chaån ñoaùn. Duø laø do baát cöù nguyeân nhaân naøo, trong thôøi gian chôø ñôïi baïn ñeàu coù theå giuùp treû haï soát theo caùc chæ daãn ôû muïc 6 – Soát ôû treû sô sinh (trang 413).

Caùc daïng ban ñoû treân da thöôøng coù daïng khaùc nhau.

Tuy nhieân, daïng ban ñoû cuõng thöôøng thay ñoåi tuøy theo möùc ñoä nghieâm troïng cuûa caên beänh vaø tuøy theo maøu da cuûa treû, vì theá söï chaån ñoaùn chính xaùc bao giôø cuõng phaûi nhôø vaøo moät baùc só. Trong tröôøng hôïp daïng ban ñoû töông töï nhö daïng ban ñoû vieâm maøng naõo, nhaát thieát phaûi cho treû ñeán beänh vieän ngay.

468

BEÄNH TREÛ EM

Nhöõng daáu hieäu nguy hieåm

Goïi baùc só ngay neáu thaáy treû coù baát cöù daáu hieäu naøo trong soá caùc daáu hieäu sau ñaây trong hoaëc sau khi traûi qua moät beänh nhieãm khuaån coù veû nhö thoâng thöôøng:       

Nguû meâ moät caùch khaùc thöôøng hoaëc uû ruõ, yeáu ôùt Ñoäng kinh, co giaät Soát cao töø 400C trôû leân Thôû nhanh khaùc thöôøng Khoù thôû hoaëc coù tieáng khoø kheø khaùc thöôøng Ñau ñaàu nhieàu vaø keùo daøi Khoâng chòu uoáng nöôùc trong hôn 6 giôø lieàn

Chaån ñoaùn caùc trieäu chöùng

° Neáu treû coù nhöõng ñoám maøu phaúng treân da, khi aán vaøo vaãn khoâng maát ñi, ñoù laø daáu hieäu nhieãm khuaån maùu do vi khuaån gaây vieâm maøng naõo (trang 293). Xem chi tieát ôû muïc naøy trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Ñöa treû ñi caáp cöùu ngay. ° Neáu treû coù caùc trieäu chöùng nhö chaûy muõi nöôùc, ho, hoaëc ñoû maét tröôùc khi noåi caùc maûng da phoàng ñoû, hoaëc nhieàu ñoám nhoû maøu ñoû nhöng khi aán vaøo chuyeån sang maøu traéng, treû coù theå ñaõ maéc beänh sôûi (trang 178) hoaëc beänh Kawasaki (trang 198). Xem chi tieát ôû caùc muïc naøy trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Baïn caàn ñöa treû ñeán baùc só trong voøng 24 giôø. Neáu treû coù soát cao, giuùp treû giaûm bôùt thaân nhieät theo caùc chæ daãn ôû muïc 6 – Soát ôû treû sô sinh (trang 413). ° Neáu da treû coù bieåu hieän töông töï nhö treân, nhöng caùc trieäu chöùng tröôùc ñoù laø ñau hoïng hoaëc noân möûa, coù theå treû ñaõ bò beänh ban ñoû (trang 185) . Xem chi tieát ôû

CHAÅN ÑOAÙN VAØ ÑIEÀU TRÒ

469

muïc naøy trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Baïn caàn ñöa treû ñeán baùc só trong voøng 24 giôø. Neáu treû coù soát cao, giuùp treû giaûm bôùt thaân nhieät theo caùc chæ daãn ôû muïc 6 – Soát ôû treû sô sinh (trang 413), vaø giuùp treû bôùt ñau hoïng theo chæ daãn ôû muïc 13 – Ñau hoïng (trang 475). ° Neáu sau khi treû uoáng moät loaïi thuoác naøo ñoù vaø noåi leân caùc maûng da phoàng ñoû, hoaëc coù nhieàu ñoám nhoû maøu ñoû nhöng khi aán vaøo chuyeån sang maøu traéng, coù theå ñoù laø daáu hieäu dò öùng vôùi thuoác. Baïn caàn hoûi yù kieán baùc só ngay ñeå coù caùc bieän phaùp kòp thôøi vaø quyeát ñònh vieäc coù neân ngöng duøng loaïi thuoác ñoù hay khoâng. Xem chi tieát ôû muïc Dò öùng (trang 256) trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Giaûm bôùt thaân nhieät cho treû theo caùc chæ daãn ôû muïc 6 – Soát ôû treû sô sinh (trang 413). ° Neáu treû coù nhöõng maûng da ngöùa vaø gioäp ra, khoâ thaønh vaûy traéng, raát coù theå treû bò beänh thuûy ñaäu (trang 180). Xem chi tieát ôû muïc naøy trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Neáu coù daáu hieäu nhieãm truøng ôû caùc vuøng da ngöùa, caàn ñöa treû ñeán baùc só. Neáu treû coù soát, laøm giaûm bôùt thaân nhieät theo caùc chæ daãn ôû muïc 6 – Soát ôû treû sô sinh (trang 413). ° Neáu coù nhöõng ñoám phaúng ñoû noåi nhieàu treân da baét ñaàu töø treân maët vaø phaàn thaân treân, keøm theo soát cao treân 38,50C keùo daøi 3 ñeán 4 ngaøy, coù theå treû bò beänh ban ñaøo (trang 187). Xem chi tieát ôû muïc naøy trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Neáu treû soát quaù cao hoaëc tình traïng keùo daøi cuûa treû laøm cho baïn lo laéng nhieàu, haõy ñöa treû ñeán gaëp baùc só. Trong khi chôø ñôïi, coù theå laøm giaûm bôùt thaân nhieät theo caùc chæ daãn ôû muïc 6 – Soát ôû treû sô sinh (trang 413). Neáu coù soát khoâng cao

470

BEÄNH TREÛ EM

laém, nghóa laø thaân nhieät cuûa treû ôû döôùi möùc 38,50C, coù theå treû bò beänh rubella (trang 183). Xem chi tieát ôû muïc naøy trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Caàn ñöa treû ñeán baùc só. Cuõng coù theå giuùp treû giaûm bôùt thaân nhieät theo caùc chæ daãn ôû muïc 6 – Soát ôû treû sô sinh (trang 413). ° Neáu nhöõng maûng da coù ñoám nhoû maøu hoàng nhaït noåi raát nhieàu ôû hai beân maù, coù theå treû bò beänh ban ñoû nhieãm khuaån (trang 185). Xem chi tieát ôû muïc naøy trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Neáu tình traïng keùo daøi cuûa treû laøm cho baïn lo laéng nhieàu, hoaëc treû ñang coù beänh thieáu maùu hoàng caàu lieàm (trang 386) caàn ñöa treû ñeán gaëp baùc só. Giuùp treû giaûm bôùt thaân nhieät theo caùc chæ daãn ôû muïc 6 – Soát ôû treû sô sinh (trang 413). ° Neáu baïn khoâng theå xaùc ñònh ñöôïc gì qua caùc chæ daãn nhö treân, ñöa treû ñeán gaëp baùc só trong voøng 24 giôø.

12. HO Ñoái vôùi treû coøn raát nhoû, ho laø trieäu chöùng raát hieám gaëp vaø coù theå laø bieåu hieän nhieãm truøng phoåi nghieâm troïng. Tuy nhieân, vôùi treû lôùn hôn, ho thöôøng gaây ra do moät nhieãm truøng nheï ôû ñöôøng hoâ haáp, chaúng haïn nhö khi caûm laïnh. Tuy nhieân, moät côn ho ñoät ngoät ôû baát cöù ñöùa treû ñang khoûe maïnh naøo cuõng coù theå laø nghieâm troïng, vì raát coù theå bò gaây ra do moät söï taét ngheõn trong ñöôøng hoâ haáp.

Nhöõng daáu hieäu nguy hieåm

Ñöa treû ñi caáp cöùu ngay neáu coù moät trong caùc daáu hieäu sau ñaây: ° Moâi hoaëc löôõi coù maøu hôi xanh

CHAÅN ÑOAÙN VAØ ÑIEÀU TRÒ

471

° Nguû lô mô moät caùch khaùc thöôøng ° Khoâng theå noùi ñöôïc hoaëc phaùt aâm khaùc thöôøng Ñöa treû ñeán baùc só ngay neáu thaáy vuøng da giöõa caùc xöông söôøn bò loõm saâu khi treû thôû vaøo.

Chaån ñoaùn caùc trieäu chöùng

° Neáu treû döôùi moät tuoåi, ho coù theå laø do caûm laïnh (trang 237), hoaëc hieám gaëp hôn laø do vieâm tieåu pheá quaûn (trang 244) hay vieâm phoåi (trang 240). Xem chi tieát ôû caùc muïc naøy trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Giuùp treû giaûm ho theo caùc chæ daãn ôû cuoái muïc naøy. Neáu treû khoâng ñöôïc khoûe hoaëc söï khoù thôû trôû neân traàm troïng hôn, ñöa treû ñeán baùc só ngay. ° Neáu treû treân moät tuoåi vaø ho coù keøm theo caùc daáu hieäu nhö thôû nhanh khaùc thöôøng hoaëc thôû rít, khoø kheø, xem ôû muïc 20 – Caùc vaán ñeà veà hôi thôû (trang 493). ° Neáu côn ho cuûa treû xaûy ra baát kyø luùc naøo trong ngaøy vaø coù soát (thaân nhieät cao hôn 380C), coù theå treû bò caûm laïnh (trang 237) hoaëc cuùm (trang 235). Xem chi tieát ôû caùc muïc naøy trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em.

Nhöng neáu keøm theo ñoù coøn coù nhöõng vuøng da noåi maån ñoû, hoaëc gaàn ñaây treû coù tieáp xuùc vôùi ngöôøi beänh sôûi, raát coù theå treû ñaõ bò beänh sôûi (trang 178). Xem chi tieát ôû muïc naøy trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Ñöa treû ñeán baùc só trong voøng 24 giôø. Coù theå giuùp treû giaûm soát theo caùc chæ daãn ôû muïc 6 – Soát ôû treû sô sinh (trang 413). Neáu treû ngaøy caøng khoù thôû hôn, ñöa treû ñeán baùc só ngay. Cuõng coù theå giuùp treû giaûm ho theo caùc chæ daãn ôû cuoái muïc naøy. ° Neáu nhöõng côn ho cuûa treû chuû yeáu xaûy ra veà ñeâm, ñoâi khi coù theå coù soát (thaân nhieät treân 380C) hoaëc khoâng

472

BEÄNH TREÛ EM

coù soát, coù theå treû bò ho gaø (trang 172) hay hen (suyeãn) (trang 260). Ñöa treû ñeán baùc só trong voøng 24 giôø.

Giuùp treû giaûm ho theo caùc chæ daãn ôû cuoái muïc naøy. ° Neáu treû ho thaønh côn vaøo baát kyø luùc naøo trong ngaøy vaø chaám döùt côn ho vôùi nhöõng tieáng ho khuïc khaëc nhoû hôn, hoaëc keøm theo ho coù noân möûa, cuõng coù theå treû bò ho gaø (trang 172) hay hen (suyeãn) (trang 260). Ñöa treû ñeán baùc só trong voøng 24 giôø. Giuùp treû giaûm ho theo caùc chæ daãn ôû cuoái muïc naøy. ° Neáu nhöõng côn ho baét ñaàu trong khoaûng 2 ngaøy gaàn ñaây, keøm theo caùc trieäu chöùng nhö ngheït muõi, chaûy muõi nöôùc, coù theå treû bò caûm laïnh (trang 237). Xem chi tieát ôû muïc naøy trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em.

Giuùp treû giaûm ho theo caùc chæ daãn ôû cuoái muïc naøy.

Neáu treû caûm thaáy raát khoù chòu, tham khaûo yù kieán cuûa baùc só. Neáu nhöõng côn ho cuûa treû khoâng coù baát cöù trieäu chöùng naøo khaùc keøm theo, coù theå treû ho do coù dò vaät naèm caûn trong ñöôøng thôû. Ñöa treû ñeán baùc só ngay ñeå xaùc ñònh. Neáu treû coù daáu hieäu ngaït thôû, thöïc hieän ngay caùc bieän phaùp nhö ñöôïc chæ daãn trong muïc Ñöôøng thôû bò ngaït (trang 527) ôû phaàn Caùc bieän phaùp sô caáp cöùu. ° Neáu nhöõng côn ho ñaõ keùo daøi hôn 1 ngaøy keøm theo chaûy muõi nöôùc thöôøng xuyeân, coù theå ñaây laø moät tröôøng hôïp caûm laïnh (trang 237) keùo daøi hoaëc taùi phaùt. Xem chi tieát ôû muïc naøy trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em.

Giuùp treû giaûm ho theo caùc chæ daãn ôû cuoái muïc naøy.

Neáu treû caûm thaáy raát khoù chòu hoaëc ho quaù nhieàu, tham khaûo yù kieán cuûa baùc só. Neáu keøm theo coù caùc trieäu chöùng nhö noùi gioïng muõi hoaëc thöôøng xuyeân nhieãm truøng tai, coù theå treû bò söng haïch V.A. hay coøn goïi laø suøi voøm hoïng (trang 254). Xem chi tieát ôû muïc

CHAÅN ÑOAÙN VAØ ÑIEÀU TRÒ

°

°

°

°

473

naøy trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Caàn ñöa treû ñeán baùc só. Neáu nhieãm truøng tai gaây ñau, laøm giaûm ñau cho treû theo caùc chæ daãn ôû muïc 18 – Ñau tai hoaëc ngöùa tai (trang 488).

Neáu ho keùo daøi khoâng coù trieäu chöùng naøo khaùc vaø tröôùc ñoù treû ñaõ bò ho gaø (trang 172), ñaây laø tröôøng hôïp keùo daøi cuûa beänh. Xem chi tieát ôû muïc naøy trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Neáu thôøi gian keùo daøi quaù 3 thaùng, hoaëc treû caûm thaáy raát moûi meät, neân ñöa treû ñeán baùc só.

Neáu ho keùo daøi vaø treû ñaõ töøng bò hen (suyeãn) tröôùc ñoù, nhöõng côn ho coù theå laø do hen (suyeãn) (trang 260).

Xem chi tieát ôû muïc naøy trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Neáu tình traïng cuûa treû khoâng toát hôn trong voøng 24 giôø, caàn tham khaûo yù kieán baùc só. Caàn theo doõi ñeå ñaûm baûo treû duøng thuoác hen suyeãn ñuùng theo chæ daãn.

Giuùp treû deã thôû hôn theo chæ daãn ôû muïc 26 – Caùc vaán ñeà veà hôi thôû (trang 493). Giuùp treû giaûm ho theo caùc chæ daãn ôû cuoái muïc naøy.

Nhöõng côn ho keùo daøi khoâng roõ nguyeân nhaân cuûa treû cuõng coù theå laø do khoùi thuoác laù gaây ra. Neáu trong nhaø coù ngöôøi huùt thuoác laù, hoaëc cuõng coù theå chính treû ñaõ tìm caùch leùn huùt thuoác, seõ laø nhöõng nguyeân nhaân gaây ho maø baïn ñaõ khoâng löu yù ñeán.

Neáu baïn vaãn khoâng theå xaùc ñònh ñöôïc gì qua caùc chæ daãn neâu treân, ñöa treû ñeán baùc só trong voøng 48 giôø.

Kieåm tra nhòp thôû

Neáu nhòp thôû cuûa treû nhanh hôn thoâng thöôøng, coù theå ñaõ coù vaán ñeà caàn can thieäp y khoa. Ñeå kieåm tra nhòp thôû cuûa treû, ñaët treû naèm nghæ ngôi moät luùc roài baét ñaàu ñeám

474

BEÄNH TREÛ EM

soá laàn thôû trong moät phuùt vaø so saùnh vôùi nhòp thôû bình thöôøng nhö trong baûng sau ñaây: Ñoä tuoåi

Nhòp thôû bình thöôøng

Döôùi 2 thaùng tuoåi

Döôùi 60 laàn/phuùt

Töø 2 ñeán 11 thaùng tuoåi

Döôùi 50 laàn/phuùt

Töø 1 ñeán 5 tuoåi

Döôùi 40 laàn/phuùt

Treân 5 tuoåi

Döôùi 30 laàn/phuùt

Khi treû lôùn daàn leân, caùc cô quan hoâ haáp hoaøn chænh daàn vaø nhòp thôû trong ñieàu kieän bình thöôøng giaûm daàn ñi – nhòp thôû luùc nghæ ngôi, khoâng phaûi luùc treû chaïy chôi hay ñang khoùc. Nhö ñaõ thaáy trong baûng treân, nhòp thôû cuûa treû sô sinh nhanh hôn nhieàu so vôùi nhòp thôû cuûa moät ñöùa beù 5 tuoåi hoaëc lôùn hôn.

Laøm giaûm moät côn ho Nhöõng bieän phaùp sau ñaây coù theå giuùp giaûm nheï moät côn ho cho treû: ° Cho treû uoáng moät ít nöôùc coù taùc duïng laøm dòu, chaúng haïn nhö nöôùc aám pha maät ong (nhöng khoâng ñöôïc duøng maät ong cho treû döôùi moät tuoåi) vaø theâm nhieàu nöôùc aám hoaëc nöôùc maùt.

° Laøm aåm khoâng khí trong phoøng hôn baèng caùch treo moät caùi khaên öôùt gaàn loø söôûi hoaëc moät bieän phaùp khaùc töông töï. ° Giöõ nhieät ñoä trong phoøng ñöøng quaù cao – neáu caàn ñöa treû ñeán nôi thoaùng maùt hôn – vì nhieät ñoä cao laøm khoâ khoâng khí vaø coù theå laøm côn ho traàm troïng hôn. Ñaët treû ngoài trong loøng, hôi döïa veà phía tröôùc vaø voã vaøo löng treû ñeå giuùp treû ñöa ra nhöõng ñôøm daõi trong ñöôøng thôû.

CHAÅN ÑOAÙN VAØ ÑIEÀU TRÒ

475

13. ÑAU HOÏNG Haàu heát caùc tröôøng hôïp ñau hoïng ôû treû em thöôøng gaây ra do nhieãm truøng nheï vaø seõ nhanh choùng qua ñi maø khoâng caàn phaûi ñieàu trò. Tuy nhieân, thænh thoaûng cuõng coù tröôøng hôïp ñau hoïng laø daáu hieäu cuûa moät baát oån nghieâm troïng, chaúng haïn nhö tröôøng hôïp vieâm amiñan. Vôùi treû coøn raát nhoû, vieäc khoâng chòu aên uoáng coù theå laø daáu hieäu cuûa moät tröôøng hôïp ñau hoïng.

Chaån ñoaùn caùc trieäu chöùng

° Neáu treû ñau hoïng keøm theo soát cao hoaëc toû ra meät moûi, coù noân möûa hoaëc hoaëc noåi ban ñoû, hoaëc nhìn vaøo mieäng thaáy löôõi vaø beân trong hoïng ñoû töôi khaùc thöôøng, coù theå treû ñaõ bò beänh ban ñoû (trang 185).

Xem chi tieát ôû muïc naøy trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Caàn ñöa treû ñeán baùc só trong voøng 24 giôø. Trong thôøi gian chôø ñôïi coù theå giuùp treû giaûm soát theo caùc chæ daãn ôû muïc 6 – Soát ôû treû sô sinh (trang 413). ° Neáu treû ñau hoïng keøm theo soát cao hoaëc toû ra meät moûi, vaø caûm thaáy ñau khi nuoát thöùc aên, hoaëc thaáy treû khoâng chòu aên thöùc aên ñaëc (chæ uoáng nöôùc), coù theå treû ñaõ bò vieâm amiñan. Xem chi tieát ôû muïc Vieâm haàu vaø vieâm amiñan (trang 252) trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Theo doõi treû trong voøng 24 giôø, neáu khoâng thaáy thuyeân giaûm caàn ñöa treû ñeán gaëp baùc só. Trong thôøi gian chôø ñôïi coù theå giuùp treû giaûm soát theo caùc chæ daãn ôû muïc 6 – Soát ôû treû sô sinh (trang 413). ° Neáu treû ñau hoïng keøm theo chaûy muõi nöôùc hoaëc haét hôi vaø ho, coù theå ñau hoïng laø do caûm laïnh (trang 237) hoaëc vieâm muõi dò öùng (trang 258). Xem chi tieát ôû caùc muïc naøy trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Theo doõi

476

BEÄNH TREÛ EM

treû trong voøng moät tuaàn, neáu caùc trieäu chöùng khoâng maát ñi, caàn ñöa treû ñeán gaëp baùc só. Neáu treû ho nhieàu, coù theå giuùp giaûm ho theo caùc chæ daãn ôû muïc 12 – Ho (trang 470). ° Neáu treû ñau hoïng khoâng keøm theo baát cöù trieäu chöùng naøo khaùc, ñaây coù theå laø moät tröôøng hôïp nhieãm truøng nheï hoaëc bò kích thích bôûi moät taùc nhaân naøo ñoù. Coù theå giuùp treû bôùt ñau hoïng theo caùc chæ daãn ngay döôùi ñaây. Theo doõi trong voøng 48 giôø, neáu ñau hoïng khoâng giaûm nheï hoaëc maát ñi, caàn ñöa treû ñeán gaëp baùc só.

Giuùp treû giaûm bôùt ñau hoïng

Nhöõng bieän phaùp sau ñaây coù theå giuùp treû giaûm bôùt söï khoù chòu khi ñang bò ñau hoïng: ° Cho treû uoáng nhieàu nöôùc maùt, nhöng traùnh caùc loaïi thöùc uoáng coù ga vaø coù ñoä acid, cuõng coù theå cho treû aên nhieàu kem hay thaïch traùi caây tuøy thích. ° Cho treû uoáng paracetamol daïng loûng theo chæ daãn cuûa y baùc só. ° Neáu treû ñuû lôùn ñeå bieát nuoát vieân thuoác, cho treû uoáng thuoác ñau hoïng loaïi vieân hình thoi. Treû coøn nhoû khoâng neân duøng vì chuùng coù theå seõ nhai vieân thuoác thay vì nuoát vaøo. ° Neáu treû ñöôïc 8 tuoåi trôû leân, coù theå cho treû suùc mieäng baèng moät loaïi nöôùc khöû truøng.

Cho treû uoáng nhieàu nöôùc maùt khoâng coù ñoä acid, chaúng haïn nhö söõa, coù theå seõ giuùp treû thaáy deã chòu hôn. Duøng moät oáng huùt ñeå giuùp treû deã uoáng hôn.

CHAÅN ÑOAÙN VAØ ÑIEÀU TRÒ

477

14. NGUÛ MEÂ KHAÙC THÖÔØNG HOAËC MEÂ SAÛNG Nguû meâ khaùc thöôøng coù theå chæ laø do treû thieáu nguû nhieàu, hoaëc do moät tröôøng hôïp beänh nheï, nhöng cuõng coù theå laø daáu hieäu cuûa beänh nghieâm troïng, chaúng haïn nhö vieâm maøng naõo (trang 293). Meâ saûng – bao goàm caùc daáu hieäu nhö meâ man hoaëc boàn choàn khoù chòu, noùi ra nhöõng lôøi voâ nghóa – bao giôø cuõng laø moät trieäu chöùng nguy hieåm nghieâm troïng caàn phaûi coù söï quan taâm can thieäp y khoa ngay töùc khaéc.

Caùc daáu hieäu nguy hieåm

Ñöa treû ñi caáp cöùu ngay neáu coù baát cöù moät trong caùc daáu hieäu naøo sau ñaây:    

Treû hoân meâ keùo daøi khoaûng 3 phuùt hoaëc laâu hôn Maát phaûn xaï töï nhieân hoaëc nguû meâ khoù goïi daäy Coù maùu hoaëc chaát loûng chaûy ra töø muõi hoaëc loã tai Thôû khoâng ñeàu, quaù chaäm hoaëc quaù nhanh

Chaån ñoaùn caùc trieäu chöùng

° Neáu treû coù daáu hieäu nguû meâ hay meâ saûng sau moät tröôøng hôïp chaán thöông ñaàu (trang 281), chaúng haïn tai naïn hay teù ngaõ, caàn ñöa treû ñi caáp cöùu ngay. Trong thôøi gian chôø ñôïi, khoâng cho treû aên uoáng baát cöù moùn gì. ° Neáu treû coù khaû naêng ñaõ nuoát phaûi moät loaïi chaát ñoäc, chaúng haïn nhö thuoác thaûo moäc, naám ñoäc, chaát taåy röûa, coàn... coù theå trieäu chöùng nguû meâ hay meâ saûng cuûa treû laø do chaát ñoäc naøy. Caàn ñöa treû ñi caáp cöùu ngay.

Caùc bieän phaùp caàn thöïc hieän ngay trong tröôøng hôïp naøy ñöôïc chæ daãn ôû phaàn Caùc bieän phaùp sô caáp cöùu – Nuoát phaûi chaát ñoäc (trang 515).

478

BEÄNH TREÛ EM

° Neáu treû nguû meâ hay meâ saûng keøm theo soát cao, coù theå laø daáu hieäu cuûa moät tröôøng hôïp vieâm nhieãm, nhaát laø vieâm maøng naõo (trang 293). Xem chi tieát ôû muïc naøy trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Caùc tröôøng hôïp nhieãm truøng ôû gan, thaän cuõng coù theå gaây ra nguû meâ hoaëc meâ saûng, nhaát laø khi treû soát quaù cao, treân 390C. Ñöa treû ñeán baùc só ngay. Trong khi chôø ñôïi, giuùp treû giaûm bôùt thaân nhieät theo caùc chæ daãn ôû muïc 6 - Soát ôû treû sô sinh (trang 413). ° Neáu treû nguû meâ hay meâ saûng keøm theo tieâu chaûy vaø coù hoaëc khoâng coù noân möûa, coù theå treû ñaõ rôi vaøo tình traïng maát nöôùc do nôi vieâm daï daøy vaø ruoät (trang 212). Xem chi tieát ôû muïc naøy trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Ñöa treû ñeán baùc só ngay. Trong thôøi gian chôø ñôïi, choáng maát nöôùc cho treû baèng caùc bieän phaùp ñöôïc chæ daãn ôû muïc Tieâu chaûy ôû treû sô sinh (trang 407), vaø muïc Tieâu chaûy ôû treû em (trang 427). ° Neáu treû nguû meâ hay meâ saûng keøm theo moät trong caùc daáu hieäu nhö ñau ñaàu, möûa khoâng keøm theo tieâu chaûy, cöùng coå, noåi nhöõng ñoám ñoû treân da maø khi aán vaøo vaãn khoâng maát maøu, raát coù theå treû ñaõ bò vieâm maøng naõo (trang 239). Xem chi tieát ôû muïc naøy trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Caàn ñöa treû ñi caáp cöùu ngay. ° Neáu treû nguû meâ hay meâ saûng keøm theo khaùt, uoáng nöôùc raát nhieàu vaø ñi tieåu nhieàu, hoaëc treû bò suùt caân vaø coù daáu hieäu meät moûi voâ côù trong moät hai tuaàn vöøa qua, coù theå treû bò chöùng ñaùi thaùo ñöôøng (trang 378).

Xem chi tieát ôû muïc naøy trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Caàn ñöa treû ñeán baùc só ngay. ° Neáu treû nguû meâ hay meâ saûng sau khi duøng moät loaïi

CHAÅN ÑOAÙN VAØ ÑIEÀU TRÒ

479

thuoác naøo ñoù, coù theå ñaây laø do taùc duïng cuûa thuoác. Moät soá loaïi thuoác, chaúng haïn nhö thuoác khaùng histamine ñöôïc duøng ñeå choáng dò öùng, coù theå gaây ra meâ saûng hoaëc laøm cho treû nguû nhieàu. ° Neáu treû ôû ñoä tuoåi thieáu nieân nguû meâ hay meâ saûng keøm theo caùc trieäu chöùng nhö khaùt nöôùc nhieàu nhöng ñi tieåu bình thöôøng, maét ñoû, bieáng aên, taâm traïng thay ñoåi thaát thöôøng, coù theå treû ñang söû duïng moät loaïi thuoác hay hoùa chaát laï naøo ñoù. Trong nhieàu tröôøng hôïp coù theå laø röôïu, thuoác laù, caùc dung moâi coù muøi thôm, thuoác baèng caây gai daàu, thuoác kích thích... Caàn ñöa treû ñeán baùc só ngay. ° Neáu baïn khoâng theå xaùc ñònh ñöôïc gì qua caùc chæ daãn treân, caàn ñöa treû ñeán baùc só ngay.

15. CHOÙNG MAËT, NGAÁT XÆU VAØ CO GIAÄT Choùng maët laø traïng thaùi töï nhieân caûm thaáy quay cuoàng, coù theå keøm theo sau ñoù laø ngaát xæu hoaëc ñau ñaàu nheï. Ngaát xæu laø moät tröôøng hôïp taïm thôøi bò maát haún yù thöùc trong moät thôøi gian ngaén, gaây ra do moät söï giaûm maïnh huyeát aùp. Côn co giaät cuõng coù theå lieân quan ñeán traïng thaùi maát yù thöùc, nhöng nguyeân nhaân gaây ra laø do hoaït ñoäng baát bình thöôøng cuûa caùc tín hieäu thaàn kinh trong boä naõo.

Caùc daáu hieäu nguy hieåm

Goïi xe caáp cöùu ngay laäp töùc neáu treû bò ngaát xæu keøm theo baát cöù moät trong caùc daáu hieäu naøo sau ñaây:  Treû khoâng hoài tænh laïi trong voøng 3 phuùt  Hôi thôû ngaøy caøng chaäm hôn

480

BEÄNH TREÛ EM

 Hôi thôû khoâng bình thöôøng hoaëc coù aâm thanh laï Chaån ñoaùn caùc trieäu chöùng

° Neáu treû ñang ñieàu trò beänh ñaùi thaùo ñöôøng, ngaát xæu coù theå seõ keøm theo co giaät ôû tay chaân hoaëc treân vuøng da maët, hoaëc tieåu tieän trong khi ngaát xæu, hoaëc caén vaøo löôõi gaây chaûy maùu. Chaån ñoaùn trong tröôøng hôïp naøy laø möùc ñöôøng maùu xuoáng quaù thaáp. Ñoâi khi seõ coù keøm theo co giaät nhieàu. Caàn ñöa treû ñi caáp cöùu ngay, trong thôøi gian chôø ñôïi duøng ngay thuoác chích ñeå taêng möùc ñöôøng maùu. Xem chi tieát ôû muïc Ñaùi thaùo ñöôøng (trang 378) trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. ° Neáu treû khoâng coù beänh ñaùi thaùo ñöôøng, ngaát xæu coù nhieàu khaû naêng do huyeát aùp suït giaûm maïnh. Nguyeân nhaân gaây suït giaûm huyeát aùp coù theå laø moät caûm xuùc raát maïnh hoaëc söï lo laéng quaù ñoä. Ngaát xæu cuõng coù theå gaây ra khi ñöôøng maùu xuoáng thaáp do treû quaù ñoùi.

Moät nguyeân nhaân khaùc nöõa laøm treû ngaát xæu coù theå laø do phaûi ôû giöõa nôi ñoâng ngöôøi vaø khoâng thoaùng khí trong moät thôøi gian quaù laâu. Nhöõng tröôøng hôïp naøy neáu chæ xaûy ra moät vaøi laàn seõ khoâng ñaùng ngaïi, nhöng neáu treû bò ngaát xæu raát thöôøng xuyeân, caàn ñöa treû ñeán baùc só ñeå kieåm tra caùc nguyeân nhaân khaùc. Trong khi treû ngaát xæu, nhöõng höôùng daãn ôû cuoái muïc naøy coù theå seõ giuùp treû taïm thôøi caûm thaáy deã chòu hôn. ° Ñöôøng maùu xuoáng thaáp cuõng coù theå laøm cho treû thaáy choùng maët, ñöùng khoâng vöõng nhöng khoâng ñeán möùc ngaát xæu. Caùc trieäu chöùng khaùc ñi keøm coù theå laø noân oùi vaø meät ruõ röôïi, da maët coù theå bieán saéc, chuyeån sang maøu taùi nhôït. Neáu caùc trieäu chöùng naøy keùo daøi quaù 30 phuùt khoâng coù daáu hieäu hoài phuïc, caàn ñöa treû ñeán baùc só. Trong thôøi gian chôø ñôïi, nhöõng höôùng daãn

CHAÅN ÑOAÙN VAØ ÑIEÀU TRÒ

481

ôû cuoái muïc naøy coù theå seõ giuùp treû taïm thôøi caûm thaáy deã chòu hôn. ° Neáu treû bò ngaát xæu keøm theo co giaät, tieåu tieän nhöng khoâng coù beänh ñaùi thaùo ñöôøng, ñaây coù theå laø daáu hieäu cuûa chöùng ñoäng kinh (trang 289). Xem chi tieát ôû muïc naøy trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Caàn ñöa treû ñeán baùc só ngay. ° Treû döôùi 5 tuoåi bò ngaát xæu keøm theo soát cao (treân 380C – 390C) coù theå laø daáu hieäu cuûa soát co giaät (trang 286). Xem chi tieát ôû muïc naøy trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Caàn ñöa treû ñeán baùc só ngay. Trong thôøi gian chôø ñôïi, giuùp treû giaûm soát theo chæ daãn ôû muïc 6 – Soát ôû treû sô sinh (trang 413). ° Neáu treû caûm thaáy choùng maët quay cuoàng tröôùc khi ngaát xæu, coù khaû naêng treû bò vieâm meâ ñaïo ôû tai trong (vieâm tai trong, trang 107), laø moät vuøng coù chöùc naêng giöõ thaêng baèng cho cô theå. Xem chi tieát ôû muïc naøy trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Caàn ñöa treû ñeán gaëp baùc só. ° Neáu treû coù caûm giaùc choaùng vaùng, maát yù thöùc veà moïi thöù chung quanh trong moät thôøi gian ngaén, nguyeân nhaân coù theå laø chöùng ñoäng kinh (trang 289) maëc duø chöa coù xuaát hieän co giaät. Xem chi tieát ôû muïc naøy trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Caàn ñöa treû ñeán baùc só ñeå xaùc ñònh. Trong thôøi gian chôø ñôïi, ñaët treû trong tö theá ngoài ôû moät nôi yeân tónh cho ñeán khi treû hoài phuïc. ° Neáu baïn khoâng theå xaùc ñònh ñöôïc gì qua caùc chæ daãn treân, caàn ñöa treû ñeán baùc só ngay.

482

BEÄNH TREÛ EM

Caùc bieän phaùp taïm thôøi khi treû bò ngaát xæu

Khi treû coù caûm giaùc choaùng vaùng, choùng maët hoaëc ngaát xæu, tröôùc tieân caàn ñaët treû naèm yeân theo tö theá keâ chaân leân cao ñeå gia taêng löôïng maùu cung caáp cho boä naõo, coù theå ñaët chaân gaùc leân moät choàng goái boâng meàm, sau ñoù thöïc hieän caùc bieän phaùp sau ñaây: ° Nôùi loûng taát caû quaàn aùo treân ngöôøi treû. ° Ñaûm baûo nôi treû naèm phaûi thoaùng khí vaø maùt meû. ° Luoân ôû beân caïnh vaø tìm caùch traán an ñeå treû khoâng caûm thaáy sôï haõi. ° Neáu nguyeân nhaân ngaát xæu laø do giaûm ñöôøng maùu, coù theå cho treû uoáng moät ít nöôùc ñöôøng. Tuy nhieân, khoâng cho treû aên uoáng baát cöù gì khi treû chöa hoài phuïc yù thöùc. ° Trong thôøi gian treû baát tænh, caàn chuù yù theo doõi hôi thôû cuûa treû. Neáu hôi thôû cuûa treû coù vaán ñeà, aùp duïng ngay caùc bieän phaùp hoâ haáp nhaân taïo (trang 530) hoaëc caáp cöùu hoài sinh tim phoåi (trang 534) ñöôïc höôùng daãn ôû phaàn Caùc bieän phaùp sô caáp cöùu; neáu treû vaãn thôû nhöng hoaøn toaøn baát tænh, caàn ñaët treû naèm ôû tö theá hoài phuïc (trang 525) ñeå baûo veä ñöôøng thôû.

16. CAÙC VAÁN ÑEÀ VEÀ MAÉT Baát cöù thöông toån naøo cuûa maét, hay caùc tröôøng hôïp dò vaät vaøo maét khoâng theå töï laáy ra ñöôïc theo höôùng daãn ôû cuoái muïc naøy, ñeàu caàn phaûi coù söï can thieäp vaø chaêm soùc chuyeân moân ngay töùc thì. Tuy nhieân, haàu heát caùc vaán ñeà khaùc nhö ngöùa maét, ñoû maét, chaûy nöôùc maét, chaûy gheøn... thöôøng laø gaây ra do nhöõng söï nhieãm khuaån hay kích thích, vaø raát hieám khi laø nghieâm troïng.

CHAÅN ÑOAÙN VAØ ÑIEÀU TRÒ

483

Chaån ñoaùn caùc trieäu chöùng

° Neáu nhaän thaáy treû coù baát cöù thöông toån naøo ôû maét, caàn ñöa treû ñeán baùc só chuyeân khoa hay beänh vieän ngay laäp töùc. Trong khi chôø ñôïi, aùp duïng caùc höôùng daãn ñoái vôùi veát thöông ôû maét (trang 509) trong phaàn Caùc bieän phaùp sô caáp cöùu. ° Neáu nhìn thaáy trong maét treû coù dò vaät, chaúng haïn nhö buïi, maåu vaät nhoû... ñaây coù theå laø nguyeân nhaân gaây ra ñoû maét, chaûy nöôùc maét... Trong moät soá tröôøng hôïp, coù theå laáy dò vaät ra theo caùc höôùng daãn ôû cuoái muïc naøy. Neáu khoâng theå laáy ra ñöôïc, hoaëc neáu treû caûm thaáy ñau nhieàu ôû maét, caàn ñöa treû deán baùc só chuyeân khoa ngay. ° Neáu mi maét coù veát söng ñoû, treû coù theå bò vieâm mí maét (trang 116). Xem chi tieát ôû muïc naøy trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Neáu maét ñoû vaø ñau, hoaëc taùi phaùt nhieàu laàn, hoaëc keùo daøi hôn moät tuaàn, caàn ñöa treû ñeán gaëp baùc só chuyeân khoa. ° Neáu treû döôùi moät naêm tuoåi thöôøng xuyeân chaûy nöôùc maét ngay caû khi khoâng khoùc, coù theå laø daáu hieäu bò taéc oáng leä (trang 121). Xem chi tieát ôû muïc naøy trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Caàn ñöa treû ñeán baùc só chuyeân khoa ñeå xaùc ñònh. Tröôøng hôïp naøy thöôøng seõ töï khoûi khi treû ñöôïc moät tuoåi. ° Neáu phaàn maøu traéng trong maét chuyeån sang maøu ñoû, coù theå maét bò kích thích bôûi moät loaïi hoùa chaát naøo ñoù, hoaëc cuõng coù theå laø daáu hieäu vieâm keát maïc (trang 119) hay vieâm moáng maét (trang 118). Xem chi tieát ôû caùc muïc naøy trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Cuõng coù theå laø daáu hieäu cuûa nhöõng tröôøng hôïp nghieâm troïng hôn, caàn ñöa treû ñeán gaëp baùc só ngay

484

BEÄNH TREÛ EM

neáu treû thaáy ñau ôû maét, hoaëc khoâng ñau nhöng hieän töôïng ñoû maét keùo daøi quaù 24 giôø khoâng coù daáu hieäu thuyeân giaûm. Neáu xaùc ñònh coù söï kích thích cuûa hoùa chaát vaøo maét, caàn röûa maét theo chæ daãn ôû muïc Nuoát phaûi chaát ñoäc (trang 515) trong phaàn Caùc bieän phaùp sô caáp cöùu. Neáu ñoû maét keøm theo chaûy nhieàu gheøn, coù theå laø daïng nghieâm troïng cuûa vieâm keát maïc, caàn ñöa treû ñeán baùc só chuyeân khoa trong voøng 24 giôø. ° Neáu mi maét ñoû vaø ngöùa, coù theå laø daáu hieäu vieâm mí maét (trang 116) hoaëc vieâm keát maïc (trang 119). Xem chi tieát ôû muïc naøy trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em.

Caàn ñöa treû ñeán baùc só chuyeân khoa ñeå xaùc ñònh.

Laáy dò vaät trong maét

Duøng moät cheùo khaên saïch meàm vaø ñaõ thaám nöôùc ñeå ñaåy dò vaät ra khoûi maét treû. Hoaëc höôùng daãn treû keùo mi maét treân ra ngoaøi vaø veà phía döôùi ñeå laøm rôi dò vaät ra.

Baát cöù vaät theå laï naøo vaøo maét cuõng ñeàu gaây ra khoù chòu, coù theå laø haït buïi cho ñeán moät sôïi loâng mi... Trong haàu heát caùc tröôøng hôïp, neáu quan saùt thaáy thì baïn coù theå töï laáy dò vaät ra khoûi maét cho treû theo nhö trong hình veõ.

Tuy nhieân, neáu laø maûnh kim loaïi hay vaät saéc nhoïn caém vaøo, khoâng neân coá tìm caùch laáy ra maø caàn ñöa treû ñeán beänh vieän ngay. Trong khi chôø ñôïi, aùp duïng caùc höôùng daãn ñoái vôùi veát thöông ôû maét (trang 509) trong phaàn Caùc bieän phaùp sô caáp cöùu. Ñeå laáy dò vaät ra, thöïc hieän theo caùc höôùng daãn nhö döôùi ñaây: ° Neáu nhìn thaáy dò vaät ôû mi döôùi hoaëc trong phaïm vi troøng traéng cuûa maét, duøng moät tay nheï nhaøng vaïch maét leân trong khi tay kia duøng moät cheùo khaên saïch vaø meàm ñaõ thaám nöôùc ñeå ñöa dò vaät ra. Thao taùc

CHAÅN ÑOAÙN VAØ ÑIEÀU TRÒ

485

phaûi heát söùc thaän troïng ñeå khoâng gaây thöông toån cho maét. ° Neáu dò vaät naèm ôû phía treân, höôùng daãn treû keùo loâng mi ra vaø níu veà phía döôùi ñeå dò vaät coù theå rôi ra. Neáu khoâng theå laáy ñöôïc dò vaät ra theo caùch naøy, coù theå duøng tay naém giöõ loâng mi treân, keùo ra vaø laät ngöôïc mi maét veà phía treân qua moät mieáng boâng goøn nhoû ñeå coá ñònh mi maét ôû vò trí naøy. Sau ñoù duøng cheùo khaên meàm ñeå laáy dò vaät ra seõ deã daøng hôn.

Neáu caùc bieän phaùp treân khoâng giuùp laáy ñöôïc dò vaät ra, hoaëc neáu coù daáu hieäu maét bò thöông toån, caàn ñöa treû ñeán beänh vieän ngay.

17. CAÙC VAÁN ÑEÀ VEÀ THÒ LÖÏC Khi phaùt hieän baát cöù vaán ñeà baát thöôøng naøo veà thò löïc cuûa treû, caàn ñöa treû ñeán khaùm ngay vôùi baùc só chuyeân khoa ñeå kòp thôøi xöû lyù. Thöôøng thì nhöõng khuyeát taät veà thò löïc cuûa treû seõ ñöôïc phaùt hieän khi treû ñeán ñoä tuoåi ñi hoïc vaø ñöôïc khaùm maét ôû tröôøng theo thoâng leä. Theâm vaøo ñoù, cha meï hoaëc thaày coâ giaùo cuõng coù theå nhaän ra ñöôïc caùc vaán ñeà thò löïc hoaëc nhöõng vaán ñeà khaùc veà maét cuûa treû.

Chaån ñoaùn caùc trieäu chöùng

° Neáu treû bò môø maét hoaëc hoa maét sau moät chaán thöông ñaàu hoài gaàn ñaây, coù theå laø daáu hieäu ñaõ bò chaûy maùu beân trong hoäp soï. Xem chi tieát ôû muïc Chaán thöông ñaàu (trang 281) trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em.

Caàn ñöa treû ñi caáp cöùu ngay. ° Neáu vaán ñeà thò löïc coù keøm theo nhöõng côn ñau ñaàu, coù theå treû bò chöùng ñau nöûa ñaàu . Xem chi tieát ôû muïc

486

BEÄNH TREÛ EM

Ñau ñaàu thöôøng xuyeân (trang 283) trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Neáu laø laàn ñaàu tieân, coù theå tham khaûo yù kieán baùc só. Neáu vaán ñeà laäp laïi nhieàu laàn, caàn ñöa treû ñeán baùc só. Trong khi chôø ñôïi, coù theå giuùp treû giaûm nheï côn ñau ñaàu theo caùc chæ daãn ôû muïc 8 – Ñau ñaàu (trang 438). ° Neáu treû ñang duøng moät loaïi thuoác trò beänh naøo ñoù, thay ñoåi thò löïc coù theå laø taùc duïng phuï cuûa thuoác. Ñöa treû ñeán baùc só ngay ñeå xaùc ñònh vaø coù yù kieán höôùng daãn veà vieäc coù neân tieáp tuïc duøng loaïi thuoác ñoù nöõa hay khoâng. Tröôøng hôïp töông töï cuõng coù theå xaûy ra khi treû uoáng nhaàm thuoác cuûa ngöôøi khaùc. Caàn ñöa treû ñeán beänh vieän ngay cuøng vôùi loaïi thuoác maø treû ñaõ uoáng. Xem theâm ôû muïc Nuoát phaûi chaát ñoäc (trang 515) trong phaàn Caùc bieän phaùp sô caáp cöùu ñeå bieát bieän phaùp thích hôïp caàn aùp duïng ngay. ° Neáu treû bò maát moät phaàn hay maát hoaøn toaøn thò löïc, coù theå laø do thöông toån ôû maét hay moät phaàn trong naõo. Ñöa treû ñeán beänh vieän ngay. Neáu laø thöông toån ôû maét, trong khi chôø ñôïi coù theå aùp duïng caùc höôùng daãn ñoái vôùi veát thöông ôû maét (trang 509) trong phaàn Caùc bieän phaùp sô caáp cöùu. ° Neáu caùc vaán ñeà veà thò löïc keøm theo maét ñoû vaø ñau, coù theå laø daáu hieäu treû bò vieâm moáng maét (trang 118).

Xem chi tieát ôû muïc naøy trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Caàn ñöa treû ñeán baùc só chuyeân khoa ngay. ° Neáu treû coù khoù khaên trong gaàn, coù theå laø daáu hieäu cuûa chaúng haïn nhö caän thò hoaëc muïc Caùc taät khuùc xaï ôû maét

vieäc nhìn xa hoaëc nhìn caùc vaán ñeà veà khuùc xaï, vieãn thò. Xem chi tieát ôû (trang 112) trong phaàn

CHAÅN ÑOAÙN VAØ ÑIEÀU TRÒ

487

Tìm hieåu beänh treû em. Caàn ñöa treû ñi khaùm baùc só nhaõn khoa ñeå xaùc ñònh. ° Neáu vaán ñeà veà thò löïc cuûa treû moät ñoâi khi keøm theo vò trí sai leäch baát thöôøng cuûa hai ñoàng töû (laùc maét, hay leù maét), coù theå nhìn thaáy nhöõng tia saùng loùe leân hoaëc nhöõng ñoám ñen bay boàng beành, theo sau laø côn ñau ñaàu döõ doäi, coù nhieàu khaû naêng laø caùc daáu hieäu cuûa chöùng ñau nöûa ñaàu. Xem chi tieát ôû muïc Ñau ñaàu thöôøng xuyeân (trang 283) trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Caàn ñöa treû ñeán baùc só ngay. Trong khi chôø ñôïi, coù theå giuùp treû giaûm nheï côn ñau ñaàu theo caùc chæ daãn ôû muïc 8 – Ñau ñaàu (trang 438). Neáu laùc maét khoâng chæ thænh thoaûng môùi xuaát hieän maø laø daáu hieäu thöôøng xuyeân vôùi treû treân 4 thaùng tuoåi, caàn ñöa treû ñeán khaùm baùc só ngay. Xem theâm chi tieát ôû muïc Laùc maét (trang 110) trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. ° Neáu baïn khoâng theå xaùc ñònh ñöôïc gì qua caùc chæ daãn treân, caàn ñöa treû ñeán baùc só nhaõn khoa trong voøng 48 giôø.

Kieåm tra thò löïc cuûa treû Khi treû ñöôïc töø 6 tuaàn tuoåi trôû leân, baïn coù theå kieåm tra thò löïc cuûa treû baèng caùch sau:

° Ñaët treû ôû tö theá ngoài trong loøng moät ngöôøi naøo ñoù quen thuoäc vôùi treû. ° Ñöùng tröôùc maét treû vaø cuùi xuoáng cho ñeán khi khuoân maët cuûa baïn ngang taàm vôùi khuoân maët treû vaø caùch xa khoaûng moät saõi tay. Treû seõ nhìn vaøo maët baïn. ° Chaàm chaäm laéc ñaàu töø beân naøy sang beân kia trong khi vaãn chuù yù nhìn vaøo maët treû. Neáu thò löïc treû laø bình thöôøng, treû cuõng seõ luoân chuù yù nhìn theo baïn.

488

BEÄNH TREÛ EM

Hình 89: Moät phöông phaùp kieåm tra khaùc

Ñaët treû ngoài trong loøng vaø tay caàm moät moùn ñoà chôi ñöa ra xa heát taàm tay. Chuù yù xem treû coù nhìn theo moùn ñoà chôi hay khoâng.

18. ÑAU TAI HOAËC NGÖÙA TAI Tai thöôøng bò ñau do nhieãm khuaån. Treû coøn ít tuoåi raát deã bò vieâm tai giöõa, bôûi vì caùc oáng noái giöõa tai vaø muõi raát ngaén vaø deã daøng bò taéc ngheõn. Tai ngoaøi cuõng coù theå bò aûnh höôûng bôûi caùc roái loaïn gaây ra nhöõng trieäu chöùng nhö ngöùa tai hay chaûy muû. ° Neáu tai treû bò ñau do coù moät dò vaät hay coân truøng nhoû chui vaøo, baïn coù theå quan saùt vaø tìm caùch laáy dò vaät ra, nhöng phaûi heát söùc thaän troïng ñeå khoâng ñaåy saâu dò vaät vaøo trong tai. Ñoái vôùi coân truøng, coù theå nhoû nöôùc aám vaøo tai ñeå laøm cho noù chui ra. Neáu vaán ñeà khoâng theå giaûi quyeát, caàn ñöa treû ñeán baùc só trong voøng 24 giôø.

CHAÅN ÑOAÙN VAØ ÑIEÀU TRÒ

489

° Neáu treû ñau tai keøm theo chaûy muû tai, khi keùo nheï traùi tai xuoáng laøm treû thaáy ñau hôn, coù theå treû bò vieâm tai ngoaøi (trang 105). Neáu khi keùo nheï traùi tai xuoáng khoâng laøm cho treû thaáy ñau, coù theå treû bò vieâm tai giöõa (trang 103). Xem chi tieát ôû caùc muïc naøy trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Ñöa treû ñeán baùc só trong voøng 24 giôø. ° Neáu treû ñau vaø thaáy ngöùa nhieàu trong tai, coù theå laø daáu hieäu vieâm tai ngoaøi (trang 105). Xem chi tieát ôû muïc naøy trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Ñöa treû ñeán baùc só trong voøng 24 giôø. ° Treû coù theå bò ñau tai trong hoaëc sau moät chuyeán ñi xa baèng maùy bay. Hieän töôïng naøy goïi laø chaán thöông do aùp löïc (trang 108). Xem chi tieát ôû muïc naøy trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Ñau tai seõ töï khoûi trong khoaûng 3 ñeán 5 giôø maø khoâng caàn can thieäp gì. Chæ caàn thieát phaûi ñöa treû ñi baùc só khi keøm theo ñoù treû caûm thaáy moûi meät nhieàu hoaëc côn ñau tai keùo daøi quaù laâu khoâng thuyeân giaûm. Coù theå giuùp treû giaûm bôùt söï khoù chòu khi ñau tai theo caùc chæ daãn ôû cuoái muïc naøy. ° Neáu treû ñau tai raát nhieàu keøm theo coù soát cao hoaëc reùt run, hoaëc caûm thaáy meät moûi, ueå oaûi, coù theå laø daáu hieäu cuûa vieâm tai giöõa (trang 103). Xem chi tieát ôû muïc naøy trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Ñöa treû ñeán baùc só trong voøng 24 giôø. Trong thôøi gian chôø ñôïi coù theå giuùp treû giaûm soát theo caùc chæ daãn ôû muïc 6 – Soát ôû treû sô sinh (trang 413), hoaëc giuùp treû giaûm bôùt söï khoù chòu khi ñau tai theo caùc chæ daãn ôû cuoái muïc naøy. ° Neáu baïn coù theå nhìn thaáy daáu söng ñoû beân trong tai, coù theå treû bò muïn nhoït ôû vuøng tai ngoaøi. Caàn ñöa treû

490

BEÄNH TREÛ EM

ñeán baùc só ñeå xaùc ñònh. Trong khi chôø ñôïi, giuùp treû giaûm bôùt söï khoù chòu khi ñau tai theo caùc chæ daãn ôû cuoái muïc naøy. ° Neáu treû ñau tai nhieàu nhöng khoâng keøm theo söï moûi meät hay caùc trieäu chöùng naøo khaùc, coù theå treû bò vieâm tai ngoaøi (trang 105). Xem chi tieát ôû muïc naøy trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Ñöa treû ñeán baùc só trong voøng 24 giôø. Trong khi chôø ñôïi, giuùp treû giaûm bôùt söï khoù chòu khi ñau tai theo caùc chæ daãn ôû cuoái muïc naøy.

Giaûm nheï côn ñau tai Hình 90: Giaûm nheï côn ñau tai

Neáu khi naèm xuoáng treû thaáy ñau nhieàu hôn, neân cho treû ngoài töïa vaøo nhöõng chieác goái boâng seõ toát hôn.

Caùc bieän phaùp sau ñaây coù theå giuùp giaûm nheï côn ñau tai:

CHAÅN ÑOAÙN VAØ ÑIEÀU TRÒ

491

° Cho treû duøng moät lieàu paracetamol daïng loûng. ° Duøng khaên vaûi quaán quanh moät chai ñöïng nöôùc noùng vaø aùp vaøo vò trí tai ñau cuûa treû. Vôùi treû coøn ít thaùng tuoåi, duøng moät khaên vaûi meàm thaám nöôùc aám roài vaét raùo ñeå ñaép leân. ° Cho treû naèm nghæ hoaëc ngoài töïa ñaàu vaøo goái boâng, vôùi tai bò ñau quay xuoáng phía döôùi. ° Khoâng neân nhoû baát cöù loaïi thuoác nöôùc naøo vaøo tai treû, tröø khi coù chæ ñònh cuûa baùc só.

19. NHÖÕNG VAÁN ÑEÀ VEÀ THÍNH LÖÏC Thöôøng thì cha meï cuûa treû laø nhöõng ngöôøi ñaàu tieân phaùt hieän ra nhöõng khuyeát taät coù lieân quan ñeán thính löïc cuûa treû. Daáu hieäu ñaàu tieân cuûa tai ñieác ôû treû coøn ít thaùng tuoåi laø khoâng phaûn öùng vôùi tieáng ñoäng. Khi treû lôùn leân, aûnh höôûng cuûa caùc vaán ñeà veà thính löïc coù theå laøm cho vieäc hoïc cuûa treû ôû tröôøng trôû neân khoù khaên. Maëc duø vieäc maát thính löïc coù theå chæ laø taïm thôøi, nhöng toát nhaát laø caàn phaûi ñöôïc söï kieåm tra xaùc ñònh cuûa baùc só.

Chaån ñoaùn caùc trieäu chöùng

° Neáu treû chæ baét ñaàu gaëp caùc vaán ñeà khoù khaên veà thính giaùc sau khi traûi qua moät trong caùc chöùng beänh nhö quai bò (trang 176), sôûi (trang 178), vieâm maøng naõo (trang 293), vieâm naõo (trang 296), vieäc maát thính löïc coù theå gaây ra do caên beänh ñaõ laøm thöông toån moät phaàn trong heä thoáng thaàn kinh coù lieân quan ñeán thính giaùc, vaø coù theå seõ daãn ñeán ñieác vónh vieãn. Xem chi tieát ôû caùc muïc naøy trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Trong tröôøng hôïp naøy, baïn caàn nhanh choùng ñöa treû ñeán baùc só chuyeân khoa.

492

BEÄNH TREÛ EM

° Neáu treû maát hoaëc giaûm thính löïc trong hoaëc sau khi bò ñau tai, ñaây coù theå laø nhöõng daáu hieäu thöôøng gaëp sau moät chuyeán ñi xa baèng maùy bay. Hieän töôïng naøy goïi laø chaán thöông aùp löïc (trang 108). Xem chi tieát ôû muïc naøy trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Neáu treû khoâng traûi qua vieäc ñi xa baèng maùy bay, ñaây coù theå laø caùc daáu hieäu cuûa vieâm tai giöõa (trang 103). Xem chi tieát ôû muïc naøy trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Ñöa treû ñeán baùc só trong voøng 24 giôø. Trong thôøi gian chôø ñôïi, coù theå giuùp treû deã chòu hôn baèng caùch thöïc hieän caùc chæ daãn ôû cuoái muïc 18 – Ñau tai hoaëc ngöùa tai (trang 488). ° Neáu treû maát hoaëc giaûm thính löïc coù keøm theo haét hôi, hoaëc gaàn ñaây ñaõ bò caûm laïnh, coù theå ñaây laø aûnh höôûng cuûa chöùng caûm laïnh (trang 237) hoaëc vieâm muõi dò öùng (trang 258) ñaõ laøm caùc oáng daãn giöõa tai vaø hoïng bò taét ngheõn. Xem chi tieát ôû caùc muïc naøy trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Caàn ñöa treû ñeán gaëp baùc só ñeå xaùc ñònh. ° Neáu treû giaûm thính löïc khoâng coù keøm theo baát cöù trieäu chöùng naøo ñaõ ñeà caäp treân, coù theå treû bò nhöõng caùu gheùt trong tai (raùy tai) laøm ngheït trong tai. Tröôøng hôïp naøy raát thöôøng xaûy ra khi treû bò vieâm tai ngoaøi (trang 105). Xem chi tieát ôû muïc naøy trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Caàn ñöa treû ñeán gaëp baùc só ñeå xaùc ñònh. ° Neáu treû ñaõ coù caûm giaùc ñau tai tröôùc khi bò giaûm thính löïc, coù khaû naêng laø do ñoïng muû tai (trang 101) do nhöõng chaát tieát trong tai gaây ra. Xem chi tieát ôû muïc naøy trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Caàn ñöa treû ñeán baùc só ñeå xaùc ñònh. ° Neáu treû maát thính löïc ngay töø khi sinh ra, coù theå laø

CHAÅN ÑOAÙN VAØ ÑIEÀU TRÒ

493

moät khuyeát taät baåm sinh vaø thöôøng coù tính di truyeàn trong gia ñình. Moät khaû naêng khaùc laø treû ñaõ bò aûnh höôûng cuûa beänh sôûi (trang 178) ngay töø khi coøn chöa sinh ra. Xem chi tieát ôû muïc naøy trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Caàn ñöa treû ñeán baùc só ñeå xaùc ñònh.

Kieåm tra thính löïc cuûa treû Maëc duø chæ coù quaù trình kieåm tra chuyeân moân môùi coù theå xaùc ñònh chính xaùc ñöôïc veà tình traïng thính löïc cuûa treû, nhöng caùc chæ daãn sau ñaây coù theå giuùp baïn theo doõi vaø phaùt hieän sôùm caùc vaán ñeà veà thính löïc cuûa treû:

° Khoâng bao laâu sau khi sinh, treû ñaõ coù khaû naêng phaûn öùng vôùi nhöõng tieáng ñoäng ñoät ngoät vang leân, chaúng haïn nhö tieáng voã tay. Baïn coù theå chuû ñoäng taïo ra tieáng ñoäng vaø quan saùt phaûn öùng cuûa treû: neáu phaûn öùng bình thöôøng, treû seõ chôùp maét hoaëc môû to maét khi nghe tieáng ñoäng. ° Khi ñöôïc 1 thaùng tuoåi, treû ñaõ coù khaû naêng phaûn öùng vôùi nhöõng chuoãi aâm thanh daøi baát ngôø vang leân, chaúng haïn nhö aâm thanh cuûa maùy huùt buïi. ° Khi ñöôïc 4 thaùng tuoåi, treû coù khaû naêng nhaän ra vaø phaûn öùng vôùi gioïng noùi, ngay caû khi khoâng nhìn thaáy baïn. ° Khi ñöôïc 12 thaùng tuoåi, treû coù khaû naêng nghe vaø nhaän bieát ñöôïc teân cuûa mình vaø nhöõng aâm thanh quen thuoäc haøng ngaøy khaùc.

Khi ñöôïc 7 thaùng tuoåi, treû coù thính löïc bình thöôøng seõ bieát quay ñaàu laïi khi baïn taïo moät aâm thanh töø phía sau, chaúng haïn nhö tieáng soät soaït khi voø moät tôø giaáy.

494

BEÄNH TREÛ EM

20. CAÙC VAÁN ÑEÀ VEÀ HÔI THÔÛ Caùc vaán ñeà veà hôi thôû bao goàm töø vieäc thôû khoø kheø, thôû nhanh cho ñeán khoù thôû. Nhieàu khi thôû khoø kheø chæ laø do moät söï nhieãm truøng nheï ôû ñöôøng hoâ haáp. Tuy nhieân, nhöõng vaán ñeà veà hôi thôû neáu ñi keøm theo caùc daáu hieäu nguy hieåm caàn phaûi ñöôïc can thieäp y khoa khaån caáp.

Nhöõng daáu hieäu nguy hieåm

Neáu caùc vaán ñeà veà hôi thôû cuûa treû coù keøm theo baát cöù daáu hieäu naøo trong soá caùc daáu hieäu sau ñaây:  Moâi hoaëc löôõi coù maøu hôi xanh  Nguû lô mô moät caùch khaùc thöôøng  Khoâng theå noùi chuyeän hoaëc phaùt aâm moät caùch bình thöôøng Chaån ñoaùn caùc trieäu chöùng

° Neáu söï khoù thôû cuûa treû ñoät ngoät xuaát hieän, coù theå treû ñaõ nhai vaø nuoát phaûi moät vaät nhoû vaøo laøm ngheõn trong ñöôøng thôû. Caàn ñöa treû ñi caáp cöùu ngay. Caùc bieän phaùp caàn thöïc hieän töùc thôøi ñöôïc chæ daãn trong muïc Ñöôøng thôû bò ngaït (trang 527) ôû phaàn Caùc bieän phaùp sô caáp cöùu. ° Neáu treû ñaõ töøng coù nhöõng côn hen (suyeãn) (trang 260) hoaëc ñang duøng thuoác ñieàu trò loaïi beänh naøy vaø coù nhöõng daáu hieäu nhö xanh moâi hoaëc löôõi, nguû lô mô, khoâng noùi ñöôïc hoaëc phaùt aâm khoâng bình thöôøng, ñaây coù theå laø moät côn hen (suyeãn) nghieâm troïng. Neáu treû chöa töøng bò hen, nhöõng daáu hieäu naøy coù theå laø do vieâm tieåu pheá quaûn (trang 244), vieâm phoåi (trang 240), vieâm taéc thanh quaûn (trang 248) nghieâm troïng, hoaëc cuõng coù theå laø côn hen (suyeãn) (trang 260) ñaàu

CHAÅN ÑOAÙN VAØ ÑIEÀU TRÒ

°

°

°

°

495

tieân. Xem chi tieát ôû caùc muïc naøy trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Caàn ñöa treû ñi caáp cöùu ngay. Neáu treû ngaït thôû, caàn thöïc hieän töùc thôøi caùc bieän phaùp ñöôïc chæ daãn trong muïc Hoâ haáp nhaân taïo (trang 530) ôû phaàn Caùc bieän phaùp sô caáp cöùu. Ñeå laøm giaûm côn hen, aùp duïng caùc bieän phaùp ñöôïc chæ daãn ôû cuoái muïc naøy.

Neáu treû coù nhöõng côn khoù thôû, thôû nhanh gaáp hoaëc ho veà ñeâm laäp laïi nhieàu laàn, coù theå laø daáu hieäu bò hen (suyeãn) (trang 260). Xem chi tieát ôû muïc naøy trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Neáu treû coù veû raát meät nhoïc hoaëc söï khoù thôû cuûa treû ngaøy caøng nghieâm troïng hôn, caàn ñöa treû ñeán baùc só ngay. Ñeå giuùp treû deã thôû hôn, coù theå aùp duïng caùc bieän phaùp ñöôïc chæ daãn ôû cuoái muïc naøy.

Neáu treû thôû nhanh gaáp keøm theo coù soát cao vaø ho, coù theå treû bò vieâm phoåi (trang 240) hoaëc vieâm tieåu pheá quaûn (trang 244). Xem chi tieát ôû caùc muïc naøy trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Coù theå giuùp treû deã thôû hôn theo caùc chæ daãn ôû cuoái muïc naøy vaø kieåm tra nhòp thôû cuûa treû theo chæ daãn ôû muïc 12 – Ho (trang 470).

Neáu treû coù caùc daáu hieäu khaûn gioïng, thôû khoø kheø vaø ho tieáng moät, coù theå laø vieâm taéc thanh quaûn (trang 248). Xem chi tieát ôû muïc naøy trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Caàn ñöa treû ñeán baùc só ngay.

Neáu treû coù daáu hieäu thôû coù tieáng rít töø luùc môùi sinh nhöng vaãn khoûe maïnh, ñaây coù theå laø moät taät baåm sinh cuûa thanh quaûn, khoâng gaây aûnh höôûng xaáu gì vì treû seõ vöôït qua khi lôùn leân. Neáu sau khi ñöôïc 3 thaùng tuoåi treû vaãn chöa coù daáu hieäu toát hôn, neân ñöa treû ñeán baùc só.

496

BEÄNH TREÛ EM

° Neáu treû coù vaán ñeà veà hôi thôû nhöng khoâng coù daáu hieäu roõ neùt naøo nhö ñöôïc moâ taû treân, coù theå treû bò hen (suyeãn) (trang 260) hoaëc vieâm tieåu pheá quaûn (trang 244). Xem chi tieát ôû caùc muïc naøy trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Caàn ñöa treû ñeán baùc só trong voøng 24 giôø. Giuùp treû deã thôû hôn theo caùc chæ daãn nhö döôùi ñaây.

Giuùp treû deã thôû hôn

Neáu hôi thôû cuûa treû coù veû raát khoù khaên, nhöõng bieän phaùp sau ñaây coù theå giuùp treû deã thôû hôn: ° Ñôõ treû ngoài daäy, nghieâng ngöôøi veà phía döïa vaøo moät caïnh baøn hay löng gheá. ° Neáu treû coù duøng thuoác theo toa baùc só, caàn kòp thôøi cho treû duøng thuoác ngay khi côn khoù thôû vöøa baét ñaàu. ° Traùnh khoâng ñeå nhieàu ngöôøi tuï taäp quanh treû, vì ñaùm ñoâng xoân xao coù theå gaây cho treû taâm lyù lo laéng hôn, caøng laøm cho côn khoù thôû naëng hôn nöõa.

21. CAÙC VAÁN ÑEÀ ÔÛ MIEÄNG Phaàn lôùn caùc vaán ñeà aûnh höôûng ñeán moâi, löôõi, lôïi vaø beân trong mieäng cuûa treû thöôøng chæ laø nhöõng vaán ñeà nhoû nhaët. Tuy nhieân, ñau hoïng coù theå laøm treû raát khoù chòu vaø khieán cho vieäc aên uoáng trôû neân khoù khaên. Khi treû coøn ít tuoåi, nguyeân nhaân gaây ñau ôû mieäng thöôøng gaëp nhaát laø moïc raêng, vaø coù theå ñöôïc giaûm nheï ñi baèng caùch cho treû caén vaøo moät vaät hôi cöùng hay coù nhieät ñoä laïnh.

Chaån ñoaùn caùc trieäu chöùng

° Neáu treû thaáy ñau ôû moâi vaø vuøng quanh moâi, coù nhöõng ñoám söng roäp nhoû li ti ôû vuøng bò ñau, coù theå treû ñaõ

CHAÅN ÑOAÙN VAØ ÑIEÀU TRÒ

°

°

°

°

497

bò muïn roäp moâi (trang 158). Xem chi tieát ôû muïc naøy trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Tröôøng hôïp naøy thöôøng töï khoûi khoâng caàn can thieäp, nhöng neáu caùc muïn roäp phaùt trieån nghieâm troïng vaø keùo daøi trong hôn 2 tuaàn, hoaëc gaây khoù chòu nhieàu cho treû, coù theå caàn ñöa treû ñeán baùc só. Coù theå söû duïng daïng kem idoxuridine ñeå boâi leân nhöõng choã ñau moãi ngaøy vaøi ba laàn cho ñeán khi chuùng maát ñi.

Neáu coù nhöõng vuøng ñoû quanh mieäng hoaëc caùc veát da khoâ nöùt neû xuaát hieän ôû caùc goùc moâi, coù theå treû bò chaøm moâi (trang 153). Xem chi tieát ôû muïc naøy trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Duøng thuoác môõ boâi leân vuøng bò ñau cöù vaøi ba giôø moät laàn, vaø duøng kem giöõ aåm ñeå baûo veä moâi.

Neáu treû ñau mieäng vaø coù nhöõng vaûy cöùng maøu vaøng nhaït ñoùng beân ngoaøi nhöõng choã ñau, coù theå treû bò choác lôû (trang 162). Xem chi tieát ôû muïc naøy trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Ñöa treû ñeán baùc só ñeå xaùc ñònh trong voøng 24 giôø.

Neáu treû chæ thaáy ñau ôû löôõi, coù theå moät trong caùc raêng cuûa treû coù beà maët khoâng phaúng ñaõ gaây ra. Ñöa treû ñeán nha só ñeå kieåm tra raêng.

Neáu treû ñau vaø söng ñoû ôû nöôùu raêng, coù theå treû ñang moïc raêng. Xem chi tieát ôû muïc Treû moïc raêng (trang 97) naøy trong phaàn Chaêm soùc treû lôùn hôn. Coù theå giuùp treû thaáy deã chòu hôn baèng caùch cho treû caén vaøo moät voøng tieät truøng baèng nhöïa deûo coù baùn ôû haàu heát caùc hieäu thuoác. Neáu xaùc ñònh laø treû khoâng moïc raêng, coù theå treû bò vieâm nöôùu raêng (trang 128). Xem chi tieát ôû muïc naøy trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Caàn ñöa treû ñeán nha só ñeå xaùc ñònh. Trong thôøi gian chôø

498

BEÄNH TREÛ EM

ñôïi, höôùng daãn treû ñaùnh raêng moät caùch caån thaän ñeå khoâng laøm haïi nöôùu raêng bò ñau. Coù theå duøng caùc loaïi nöôùc suùc mieäng coù taùc duïng khöû truøng ñeå giaûm bôùt söï vieâm nhieãm. Xem theâm höôùng daãn chi tieát veà chaêm soùc raêng cho treû ôû muïc Saâu raêng (trang 124) trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. ° Neáu treû ñau mieäng vaø coù nhöõng vuøng nhaït maøu trong mieäng, treân löôõi, keøm theo nhöõng ñoám nhoû maøu vaøng nhaït vaø coù soát cao, ngöôøi moûi meät, ueå oaûi, coù theå treû bò vieâm nöôùu-mieäng (trang 129). Xem chi tieát ôû muïc naøy trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Caàn ñöa treû ñeán gaëp baùc só. ° Neáu keøm theo caùc ñoám nhoû maøu vaøng nhaït ôû mieäng coøn coù theâm caùc ñoám nhoû töông töï xuaát hieän ôû baøn tay, baøn chaân, coù theå treû ñaõ bò caùc noát phoàng gioäp (trang 197). Xem chi tieát ôû muïc naøy trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. ° Neáu treû ñau mieäng vaø coù nhöõng vuøng nhaït maøu trong mieäng, treân löôõi, keøm theo nhöõng ñoám nhoû maøu vaøng nhaït vaø khoâng coù trieäu chöùng naøo khaùc, coù theå treû bò loeùt mieäng (trang 131). Xem chi tieát ôû muïc naøy trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Neáu loeùt mieäng keùo daøi hôn 10 ngaøy khoâng thuyeân giaûm, caàn ñöa treû ñeán baùc só. Coù theå giuùp treû deã chòu hôn khi ñau hoïng baèng caùc chæ daãn ôû cuoái muïc naøy. ° Neáu treû ñau mieäng vaø coù nhöõng vuøng nhaït maøu trong mieäng, treân löôõi, keøm theo nhöõng vaûy nhoû maøu vaøng kem raát deã bò gioäp ra khoûi beà maët, coù theå treû bò naám mieäng (trang 133). Xem chi tieát ôû muïc naøy trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Caàn ñöa treû ñeán baùc só. ° Neáu baïn khoâng theå xaùc ñònh ñöôïc gì qua nhöõng gôïi yù treân ñaây, neân ñöa treû ñeán baùc só trong voøng 48 giôø.

CHAÅN ÑOAÙN VAØ ÑIEÀU TRÒ

499

Laøm giaûm bôùt ñau hoïng

Caùc bieän phaùp sau ñaây coù theå giuùp treû caûm thaáy deã chòu hôn khi ñau hoïng: ° Cho treû suùc mieäng nhieàu laàn trong ngaøy, coù theå moãi giôø moät laàn, vôùi dung dòch soda bicarbonate khoaûng 1/4 muoãng canh hoøa trong 100 mililit nöôùc aám. ° Neáu treû ñau nhieàu, coù theå cho duøng moät lieàu paracetamol thích hôïp. ° Cho treû aên caùc thöùc aên loûng, chaúng haïn nhö chaùo, suùp... trong thôøi gian treû bò ñau hoïng. ° Traùnh caùc loaïi thöùc uoáng coù vò chua (chöùa acid) nhö nöôùc traùi caây... Coù theå cho treû uoáng nöôùc baèng oáng huùt seõ deã chòu hôn laø caùch uoáng thoâng thöôøng.

Cho treû uoáng nhieàu nöôùc vaø aên thöùc aên loûng cho ñeán khi côn ñau qua ñi

22. ÑAU BUÏNG Haàu nhö taát caû treû em thænh thoaûng ñeàu phaûi coù nhöõng laàn ñau buïng vaø moät soá em coù nhöõng côn ñau laäp laïi thöôøng xuyeân. Thoâng thöôøng thì nhöõng nguyeân nhaân gaây ñau buïng chæ laø nhoû nhaët, vaø côn ñau seõ töï qua ñi trong voøng vaøi giôø maø khoâng caàn phaûi coù baát cöù söï ñieàu trò naøo.

Tuy nhieân, trong moät soá ít tröôøng hôïp cuõng coù theå coù moät nguyeân nhaân nghieâm troïng naøo ñoù caàn phaûi coù söï chaån ñoaùn vaø chaêm soùc y khoa thích hôïp.

Caùc daáu hieäu nguy hieåm

Goïi xe caáp cöùu ngay neáu treû coù baát cöù moät trong caùc trieäu chöùng naøo sau ñaây:

500

BEÄNH TREÛ EM

° Ñau buïng keùo daøi hôn 6 giôø. ° Ñau hoaëc söng phoàng leân ôû vuøng buïng döôùi hoaëc tinh hoaøn. ° Noân oùi ra coù maøu vaøng hôi xanh. ° Ñi ra phaân coù maùu ñoû.

Chaån ñoaùn caùc trieäu chöùng

° Neáu treû söng ñau döõ doäi ôû vuøng buïng döôùi hay bìu daùi, coù theå treû bò thoaùt vò beïn (trang 228) hay xoaén tinh hoaøn (trang 361). Xem chi tieát ôû caùc muïc naøy trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Goïi xe caáp cöùu ngay vaø trong khi chôø ñôïi khoâng ñöôïc cho treû aên uoáng baát cöù moùn gì. ° Neáu treû ñau lieân tuïc vaø keùo daøi ñeán 6 giôø, hoaëc caûm thaáy ñau nhieàu hôn khi duøng tay aán nheï vaøo buïng, ñoâi khi coù keøm theo noân möûa, coù theå treû bò vieâm ruoät thöøa (trang 209). Xem chi tieát ôû muïc naøy trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Neáu côn ñau khoâng maát ñi trong voøng 3 giôø, ñöa treû ñeán baùc só ngay. ° Neáu treû ñau buïng vaø noân möûa ra coù maøu vaøng hôi xanh, coù theå treû bò taéc ruoät (trang 222). Xem chi tieát ôû muïc naøy trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Goïi xe caáp cöùu ngay. Trong khi chôø ñôïi khoâng ñöôïc cho treû aên hoaëc uoáng baát cöù moùn gì. ° Neáu treû ñau buïng coù hoaëc khoâng coù keøm theo tieâu chaûy, noân möûa, nhöng deã chòu hôn nhieàu sau khi ñi tieâu hoaëc noân möûa, coù theå treû bò vieâm daï daøy -ruoät (trang 212). Xem chi tieát ôû muïc naøy trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Caàn ñöa treû ñeán baùc só ñeå xaùc ñònh trong voøng 24 giôø. ° Neáu treû ñau buïng döõ doäi vaø ñi ra phaân coù maùu ñoû, coù

CHAÅN ÑOAÙN VAØ ÑIEÀU TRÒ

501

theå treû bò loàng ruoät daãn ñeán taéc ruoät (trang 222). Xem chi tieát ôû muïc naøy trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em.

Goïi xe caáp cöùu ngay. Trong khi chôø ñôïi khoâng ñöôïc cho treû aên hoaëc uoáng baát cöù moùn gì. ° Neáu treû ñau buïng keøm theo caùc trieäu chöùng nhö ñau hoïng, ho, ngheït muõi hoaëc chaûy muõi nöôùc, coù theå treû bò vieâm nhieãm ôû phaàn treân cuûa ñöôøng ruoät, do moät nguyeân nhaân thoâng thöôøng nhö caûm laïnh (trang 237) chaúng haïn. Xem chi tieát ôû muïc naøy trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Coù theå giuùp treû giaûm nheï caùc trieäu chöùng, nhö laøm dòu côn ho theo caùc chæ daãn ôû cuoái muïc 12– Ho (trang 470), laøm dòu côn ñau hoïng theo caùc chæ daãn ôû cuoái muïc 13 – Ñau hoïng (trang 470), vaø laøm dòu côn ñau buïng theo caùc chæ daãn ôû cuoái muïc naøy. Neáu treû thaáy raát khoù chòu vôùi caùc trieäu chöùng, coù theå neân ñöa treû ñeán baùc só. ° Neáu treû ñau buïng coù keøm theo soát vaø ñau buoát khi tieåu tieän, hoaëc ñaùi daàm baát thöôøng vaøo ban ñeâm, coù theå treû bò nhieãm khuaån ñöôøng tieát nieäu (trang 367). Xem chi tieát ôû muïc naøy trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em.

Caàn ñöa treû ñeán baùc só trong voøng 24 giôø. Neáu treû soát cao, coù theå giuùp giaûm nhieät theo caùc chæ daãn ôû cuoái muïc 6 – Soát ôû treû sô sinh (trang 413). ° Neáu treû thöôøng coù caùc côn ñau laäp laïi nhieàu laàn, nguyeân nhaân coù theå laø moät noãi lo sôï keùo daøi naøo ñoù. Ñoâi khi cuõng coù theå do treû khoâng chaáp nhaän ñöôïc moät loaïi thöùc aên naøo ñoù. Moät soá tröôøng hôïp khaùc khoâng coù nguyeân nhaân roõ raøng. Caàn ñöa treû ñeán baùc só ñeå xaùc ñònh. Tuøy theo nguyeân nhaân ñöôïc xaùc ñònh maø coù theå coù caùc bieän phaùp thích hôïp, chaúng haïn nhö traán an söï lo sôï cuûa treû, hoaëc traùnh khoâng cho treû aên nhöõng moùn aên coù theå laø nguyeân nhaân gaây ñau buïng.

502

BEÄNH TREÛ EM

Coù theå giuùp treû deã chòu hôn trong côn ñau theo caùc chæ daãn ôû cuoái muïc naøy. ° Neáu khoâng xaùc ñònh ñöôïc gì qua caùc gôïi yù treân ñaây, caàn ñöa treû ñeán baùc só trong voøng 48 giôø.

Laøm dòu côn ñau buïng

Caùc bieän phaùp sau ñaây coù theå giuùp laøm dòu bôùt côn ñau buïng cuûa treû: ° Duøng khaên vaûi quaán quanh moät chai ñöïng nöôùc noùng vaø ñaët leân treân buïng. ° Trong côn ñau khoâng neân cho treû aên baát cöù moùn gì vaø chæ neân uoáng nöôùc loïc. Nhöng neáu coù moät trong nhöõng daáu hieäu nguy hieåm nhö ñaõ chæ roõ ôû phaàn treân thì khoâng ñöôïc cho treû uoáng nöôùc tröôùc khi coù söï chæ daãn cuûa baùc só.

Cho treû naèm yeân treân giöôøng hoaëc ngoài treân gheá, duøng moät chai nöôùc noùng quaán vaûi meàm bao quanh roài aùp leân buïng treû seõ coù theå giuùp giaûm nheï côn ñau.

23. TAÙO BOÙN Treû con coù theå coù soá laàn ñi tieâu töø 4 laàn trong moät ngaøy cho ñeán 4 ngaøy moät laàn. Neáu soã laàn ñi tieâu cuûa treû rôi vaøo trong phaïm vi naøy coù theå xem laø bình thöôøng, mieãn laø phaân ñi ra khoâng quaù loûng, quaù cöùng hoaëc bò ñau khi ñöa phaân ra. Nhöõng thay ñoåi trong cheá ñoä aên uoáng, moät soá chöùng beänh nheï, hay nhöõng caûm xuùc caêng thaúng coù theå taïm thôøi laøm thay ñoåi soá laàn ñi tieâu thoâng thöôøng cuûa treû.

Xem theâm chi tieát ôû muïc Taùo boùn (trang 216) trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em.

CHAÅN ÑOAÙN VAØ ÑIEÀU TRÒ

503

Chaån ñoaùn caùc trieäu chöùng

° Neáu treû thaáy ñau khi ñi phaân ra, hoaëc trong phaân coù maùu, coù theå treû bò raùch haäu moân. Ñöa treû ñeán baùc só ñeå xaùc ñònh. Caàn thöïc hieän caùc chæ daãn ôû cuoái muïc naøy ñeå giuùp phoøng ngöøa taùo boùn. ° Neáu treû ñi tieâu ra phaân coù daïng nhöõng vieân troøn cöùng, coù theå laø do cheá ñoä aên khoâng cung caáp ñuû chaát xô vaø treû uoáng khoâng ñuû löôïng nöôùc caàn thieát. Xem caùc chæ daãn ôû cuoái muïc naøy. ° Neáu treû thöôøng coù soá laàn ñi tieâu caùch nhau quaù 4 ngaøy, coù theå laø treû bò taùo boùn (trang 216), caàn ñöa treû ñeán baùc só ñeå xaùc ñònh. ° Neáu treû thöôøng ñi tieâu moãi ngaøy moät laàn nhöng ñoät nhieân thay ñoåi keùo daøi thôøi gian hôn, keøm theo coù soát cao (380C trôû leân) hoaëc noân möûa, caàn cho treû uoáng thaät nhieàu nöôùc, thöïc hieän caùc bieän phaùp choáng maát nöôùc cho treû theo caùc chæ daãn ôû muïc Tieâu chaûy ôû treû sô sinh (trang 407) vaø muïc Tieâu chaûy ôû treû em (trang 427). Trieäu chöùng taùo boùn laø keát quaû cuûa vieäc maát nöôùc vì soát vaø noân möûa, seõ maát ñi sau khi treû ñaõ hoài phuïc. ° Neáu treû chaäm ñi tieâu khi baïn baét ñaàu taäp cho treû töï ñi tieâu vaøo boâ hoaëc trong nhaø caàu, coù theå laø do treû caûm thaáy hôi caêng thaúng vaø ñieàu ñoù laøm thay ñoåi soá laàn ñi tieâu cuûa treû. Baïn caàn coù thaùi ñoä traán an thích hôïp ñeå treû bôùt caêng thaúng. Neáu treû chaäm ñi tieâu keùo daøi quaù 4 ngaøy, caàn ñöa treû ñeán baùc só. ° Neáu treû chaäm ñi tieâu sau khi baïn thay ñoåi cheá ñoä aên cho treû, coù theå laø do cheá ñoä aên môùi khoâng cung caáp ñuû chaát xô hoaëc treû uoáng khoâng ñuû löôïng nöôùc caàn thieát.

Caàn ñieàu chænh cheá ñoä aên thích hôïp.

504

BEÄNH TREÛ EM

° Neáu baïn khoâng xaùc ñònh ñöôïc gì qua nhöõng gôïi yù treân, neân ñöa treû ñeán baùc só trong voøng 48 giôø.

Phoøng ngöøa taùo boùn

Caùc bieän phaùp sau ñaây coù theå giuùp giaûm nheï hoaëc ngaên ngöøa tình traïng taùo boùn cuûa treû: ° Gia taêng löôïng thöùc uoáng haøng ngaøy, tröø ra söõa laø thöùc uoáng coù theå gaây taùo boùn. Cho treû aên nhieàu traùi caây, rau caûi vaø caùc thöùc aên giaøu chaát xô, chaúng haïn nhö gaïo löùt, baùnh mì ñen... ° Taäp cho treû thoùi quen ñi tieâu ñeàu ñaën moãi ngaøy vaøo moät giôø nhaát ñònh. ° Ñöøng bao giôø söû duïng caùc loaïi thuoác xoå, nhuaän traøng, tröø khi coù chæ ñònh cuûa baùc só ñieàu trò.

24. TREÛ ÑI TIEÂU PHAÂN KHAÙC THÖÔØNG Khi treû ñi tieâu ra phaân khaùc thöôøng, chaúng haïn nhö thay ñoåi maøu saéc, naëng muøi, cöùng... thì phaàn lôùn tröôøng hôïp raát thöôøng laø do söï thay ñoåi cheá ñoä aên cuûa treû. Nhöõng thay ñoåi naøy raát hieám khi keùo daøi hôn vaøi ba ngaøy. Tuy nhieân, neáu coù moät soá trieäu chöùng khaùc keøm theo, hoaëc söï thay ñoåi naøy keùo daøi quaù laâu, caàn ñöa treû ñeán baùc só.

Chaån ñoaùn caùc trieäu chöùng Treû döôùi moät naêm tuoåi

° Neáu treû ñi ra phaân nhôùt vaø coù maùu, coù theå treû bò loàng ruoät. Xem chi tieát ôû muïc Taéc ruoät (trang 222) trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Goïi xe caáp cöùu ngay, vaø trong khi chôø ñôïi khoâng cho treû aên uoáng baát cöù moùn gì.

CHAÅN ÑOAÙN VAØ ÑIEÀU TRÒ

505

° Neáu treû ñöôïc cho buù söõa bình vaø ñi ra phaân xanh, coù theå laø do coâng thöùc cheá taïo cuûa söõa, nhöng neáu phaân ôû daïng loûng, coù theå treû ñaõ bò vieâm daï daøy - ruoät (trang 212). Xem chi tieát ôû muïc naøy trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Neáu treû chæ buù toaøn söõa meï thì ñieàu naøy khoâng ñaùng ngaïi, vì phaân xanh hoaëc loûng khoâng phaûi laø daáu hieäu baát thöôøng. Tuy nhieân, neáu treû coù daáu hieäu ueå oaûi, khoâng töôi tænh, hoaëc keøm theo caùc trieäu chöùng khaùc, neân ñöa treû ñeán baùc só.

Treû treân moät naêm tuoåi

° Neáu treû ñi phaân khaùc thöôøng sau khi ñöôïc cho uoáng moät loaïi thuoác naøo ñoù, coù theå laø do aûnh höôûng cuûa thuoác. Caàn baùo ngay cho baùc só ñaõ keâ toa bieát ñeå xaùc ñònh vaø coù yù kieán chæ daãn veà vieäc coù neân tieáp tuïc duøng thuoác hay khoâng. ° Neáu treû ñi phaân coù maøu xanh nhôït sau khi ñaõ bò tieâu chaûy hoaëc noân oùi, coù theå ñaây laø aûnh höôûng coøn keùo daøi cuûa chöùng vieâm daï daøy-ruoät (trang 212). Xem chi tieát ôû muïc naøy trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em.

Vieäc ñi phaân xanh nhôït coøn coù theå keùo daøi khoaûng vaøi ba ngaøy sau khi khoûi beänh. Tuy nhieân, neáu treû caûm thaáy meät moûi nhieàu hoaëc tình traïng tieáp tuïc keùo daøi quaù laâu, neân ñöa treû ñeán baùc só ñeå xaùc ñònh. ° Neáu treû ñi phaân coù maøu xanh nhôït keøm theo vaøng da hoaëc vaøng maét, hoaëc nöôùc tieåu saäm maøu, coù theå treû bò vieâm gan (trang 230). Xem chi tieát ôû muïc naøy trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Ñöa treû ñeán baùc só trong voøng 24 giôø. ° Neáu treû ñi phaân maøu xanh nhôït, noåi treân maët nöôùc vaø raát naëng muøi, coù theå laø trieäu chöùng cuûa hoäi chöùng

506

BEÄNH TREÛ EM

keùm haáp thu (trang 204). Xem chi tieát ôû muïc naøy trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Tröôøng hôïp naøy thöôøng laø keát quaû cuûa moät vaán ñeà roái loaïn tieàm aån khaùc, chaúng haïn nhö söï phaûn öùng vôùi thöùc aên. Caàn ñöa treû ñeán baùc só ñeå xaùc ñònh. ° Neáu treû ñi phaân coù laãn maùu, coù theå treû bò vieâm daï daøy-ruoät (trang 212) hoaëc vieâm ruoät (trang 206). Xem chi tieát ôû caùc muïc naøy trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Cuõng coù theå treû bò raùch haäu moân. Xem chi tieát ôû muïc Taùo boùn (trang 216) trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Tham khaûo yù kieán baùc só trong voøng 24 giôø. ° Neáu treû ñi nhieàu phaân ôû daïng loûng, xem muïc 4 – Tieâu chaûy ôû treû em (trang 427). ° Neáu baïn khoâng xaùc ñònh ñöôïc gì qua nhöõng gôïi yù treân, neân ñöa treû ñeán baùc só trong voøng 48 giôø.

25. MEÄT MOÛI Khi treû than phieàn laø meät vaø toû ra ueå oaûi, khoâng ñöôïc khoûe, caàn kieåm tra thaân nhieät cuûa treû vaø tìm xem coù vuøng da naøo noåi ñoû hay khoâng. Moät trieäu chöùng nhö ñau ñaàu coù theå ñöôïc giaûi quyeát toát baèng söï chaêm soùc taïi nhaø, nhöng cuõng coù theå laø daáu hieäu ñaàu tieân cuûa moät tröôøng hôïp nhieãm khuaån, chaúng haïn nhö caûm cuùm. Neáu theå traïng cuûa treû ngaøy caøng xaáu hôn, caàn ñöa treû ñeán baùc só.

Nhöõng daáu hieäu nguy hieåm

Goïi baùc só ngay neáu thaáy treû coù baát cöù daáu hieäu naøo sau ñaây:  Nguû meâ baát thöôøng, hoaëc toû ra löø ñöø, khoâng nhanh nhaïy

CHAÅN ÑOAÙN VAØ ÑIEÀU TRÒ

    

507

Soát cao treân 390C Noân möûa keùo daøi trong 12 giôø lieàn Hôi thôû nhanh hoaëc coù tieáng khoø kheø Khoâng chòu uoáng nöôùc trong 6 giôø lieàn Coù nhöõng ñoám phaúng maøu hoàng hay tím noåi treân da, khi aán vaøo vaãn khoâng maát ñi

Chaån ñoaùn caùc trieäu chöùng

° Neáu treû meät moûi vaø coù soát vôùi nhöõng vuøng da noåi ñoû, xem muïc 22 – Phaùt ban coù soát (trang 467). ° Neáu treû döôùi 1 tuoåi meät moûi vaø coù soát, xem muïc 6 – Soát ôû treû sô sinh (trang 413). Neáu treû treân 1 tuoåi, xem muïc Soát ôû treû em (trang 433). ° Neáu treû meät moûi vaø coù noân möûa keøm theo tieâu chaûy, coù theå treû bò vieâm daï daøy-ruoät (trang 212). Xem chi tieát ôû muïc naøy trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em. Ñöa treû ñeán baùc só trong voøng 24 giôø. Trong thôøi gian chôø ñôïi, choáng maát nöôùc cho treû theo caùc chæ daãn ôû muïc 4 – Tieâu chaûy ôû treû sô sinh (trang 407), vaø muïc Tieâu chaûy ôû treû em (trang 427). ° Neáu treû meät moûi vaø coù moät hay nhieàu vuøng da noåi ñoû, xem muïc 23 – Caùc ñoám ñoû vaø vuøng da ñoû (trang 459). ° Neáu treû meät moûi vaø ñau buïng, xem muïc 22 – Ñau buïng (trang 499). ° Neáu treû meät moûi vaø khoâng chòu aên uoáng gì, coù theå treû ñang baét ñaàu phaùt trieån moät trong caùc beänh nhieãm khuaån, nhaát laø khi treû coù veû raát bô phôø, caùu gaét, khoù chòu hay coù nhöõng trieäu chöùng beänh khaùc. Neáu treû khoâng khoûe laïi sau 24 giôø, hoaëc phaùt trieån theâm caùc

508

°

°

°

°

BEÄNH TREÛ EM

trieäu chöùng khaùc, caàn ñöa treû ñeán gaëp baùc só. Trong thôøi gian chôø ñôïi, coá gaéng khuyeán khích treû uoáng nöôùc.

Neáu treû meät moûi vaø khoâng chòu aên, coù theå treû bò ñau hoïng (trang 475). Xem chi tieát ôû muïc naøy trong phaàn Tìm hieåu beänh treû em.

Neáu treû coù daáu hieäu meät moûi sau khi ñaõ tieáp xuùc vôùi caùc treû khaùc hoaëc vôùi moät ngöôøi coù beänh truyeàn nhieãm, coù theå ñaây laø daáu hieäu treû ñaõ bò laây beänh nhöng ñang trong thôøi kyø uû beänh. Neáu treû khoâng khoûe laïi sau 24 giôø, hoaëc phaùt trieån theâm caùc trieäu chöùng khaùc, caàn ñöa treû ñeán gaëp baùc só.

Neáu treû coù ñieàu gì lo laéng hoaëc caêng thaúng, chaúng haïn nhö veà vieäc hoïc ôû tröôøng, ñaây cuõng coù theå laø nguyeân nhaân laøm cho treû caûm thaáy moûi meät, ueå oaûi.

Neáu treû vaãn khoâng thay ñoåi sau moät ngaøy nghæ ngôi ôû nhaø, hoaëc treû thöôøng troán traùnh vieäc ñeán tröôøng, caàn tham khaûo yù kieán cuûa baùc só.

Neáu treû coù daáu hieäu meät moûi, ueå oaûi nhöng khoâng rôi vaøo baát cöù tröôøng hôïp naøo trong nhöõng tröôøng hôïp ñaõ keå treân, neân ñöa treû ñeán baùc só trong voøng 48 giôø.

509

CAÙC BIEÄN PHAÙP SÔ CAÁP CÖÙU

T

hænh thoaûng, trong vieäc chaêm soùc con caùi chuùng ta coù theå phaûi ñoái maët giaûi quyeát moät tröôøng hôïp khaån caáp naøo ñoù. Nhöõng hieåu bieát toái thieåu seõ giuùp chuùng ta coù theå nhanh choùng quyeát ñònh caàn phaûi laøm gì vaø laøm nhö theá naøo. Trong moät soá tröôøng hôïp, söï can thieäp khoâng chuyeân moân coù theå laø quan troïng hôn caû söï can thieäp chuyeân moân, khi noù ñöôïc ñöa ra kòp thôøi ngay luùc tình huoáng xaûy ra, trong khi baát cöù söï trôï giuùp naøo cuûa nhaân vieân y teá ñeàu coù theå phaûi chôø ñôïi vaø ñoâi khi laø quaù treã.

Tuy nhieân, ñieàu caàn nhôù laø caùc bieän phaùp sô caáp cöùu chæ laø giaûi phaùp taïm thôøi trong tình traïng khaån caáp, trong khi chôø ñôïi caùc ñieàu kieän chaêm soùc chuyeân moân cho treû. Vaø ñeå laøm toát vieäc sô caáp cöùu, baïn khoâng theå chæ döïa vaøo vieäc ñoïc qua nhöõng trang saùch. Ñieàu quan troïng hôn laø phaûi coù söï luyeän taäp thöïc haønh caùc ñoäng taùc cho ñeán khi trôû neân quen thuoäc vôùi chuùng. Chæ coù nhö vaäy thì khi gaëp vaán ñeà xaûy ra baïn môùi coù theå thöïc söï giuùp ích ñöôïc cho treû.

1. VEÁT THÖÔNG ÔÛ MAÉT Moät veát thöông ôû maét coù theå laøm cho treû raát hoaûng sôï vaø ñau ñôùn. Söï chuyeån ñoäng cuûa caùc ñoàng töû coù theå laøm cho veát thöông traàm troïng theâm, vì theá neân khuyeán khích treû nhìn thaúng veà phía tröôùc. Neân traán an treû trong khi duøng tay giöõ yeân ñaàu treû.

510

BEÄNH TREÛ EM

Ñaët moät mieáng gaïc saïch leân maét bò thöông, sau ñoù duøng baêng vaûi baêng laïi. Ñöa treû ñeán beänh vieän gaàn nhaát hoaëc goïi xe cöùu thöông.

Hình 91.

Duøng moät mieáng gaïc ñaët leân maét bò thöông. Neáu trong maét coù dò vaät, caån thaän khoâng laøm aán saâu vaøo maét.

Hình 92.

Duøng baêng saïch ñeå coá ñònh mieáng gaïc baèng caùch baêng quanh ñaàu. Sau ñoù ñöa treû ñeán beänh vieän.

Hình 93.

Neáu toån thöông do hoùa chaát vaøo maét, tröôùc khi baêng laïi nhö treân caàn röûa saïch baèng nöôùc maùt trong khoaûng 10 phuùt. Caån thaän khoâng ñeå nöôùc röûa hoùa chaát lan treân maët hoaëc aûnh höôûng ñeán maét coøn laïi. Sau ñoù ñöa treû ñeán beänh vieän.

CAÙC BIEÄN PHAÙP SÔ CAÁP CÖÙU

511

2. GAÕY XÖÔNG CHAÂN Khi treû bò gaõy chaân, caàn naâng ñôõ vaø coá ñònh chaân bò gaõy ñeå traùnh veát thöông coù theå traàm troïng hôn do cöû ñoäng trong khi chôø ñôïi xe cöùu thöông. Ñöøng coá keùo thaúng chaân ra. Neáu gaõy nôi khôùp goái, naâng ñôõ chaân moät caùch thaän troïng vaø giöõ nguyeân tö theá khi treû ngaõ xuoáng baèng caùch ñaët caùc mieáng ñeäm beân döôùi vaø quanh khôùp goái.

Khoâng cho treû aên hoaëc uoáng baát cöù moùn gì trong khi chôø xe cöùu thöông.

Hình 94.

Ñaët thaät nhieàu caùc mieáng ñeäm ôû caû hai beân chaân bò thöông, coù theå duøng goái, meàn, khaên vaûi... hay baát cöù vaät gì coù saün.

Hình 95.

Coá ñònh chaân gaõy baèng caùch giöõ chaët ôû phía treân vaø phía döôùi veát thöông. Giöõ yeân cho ñeán khi xe caáp cöùu ñeán.

512

BEÄNH TREÛ EM

3. GAÕY XÖÔNG HÔÛ

Laø tröôøng hôïp ñaàu xöông bò gaõy ñaâm thuûng da vaø nhoâ ra beân ngoaøi. Xöû lyù töông töï nhö tröôøng hôïp veát thöông chaûy maùu coù dò vaät (trang 517). Caàn xöû lyù caàm maùu veát thöông tröôùc khi coá ñònh xöông bò gaõy.

4. GAÕY XÖÔNG TAY Khi tay bò gaõy, duø laø ôû khuyûu tay hay beân döôùi hoaëc beân treân khuyûu tay, ñeàu caàn ñöôïc coá ñònh baèng moät baêng treo tröôùc khi ñöa treû ñeán beänh vieän. Tuy nhieân, neáu choã gaõy naèm gaàn khuyûu tay, khoâng ñöôïc treo tay leân maø phaûi ñaët treû naèm yeân trong khi chôø xe caáp cöùu.

Hình 96.

Nheï ngaøng naâng caùnh tay bò gaõy leân naèm ngang phía tröôùc buïng. Duøng moät tay giöõ tay treû ôû vò trí naøy, trong khi tay kia ñaët caùc vaät loùt meàm bao quanh choã gaõy.

513

CAÙC BIEÄN PHAÙP SÔ CAÁP CÖÙU Hình 97.

Traûi moät mieáng baêng roäng giöõa ngöïc vaø tay bò thöông, sao cho chieàu daøi cuûa mieáng baêng keùo töø treân vai beân kia xuoáng caùnh tay bò thöông vaø goùc beân kia cuûa mieáng baêng naèm ôû khuyûu tay bò thöông.

Hình 98.

Goùc thaáp hôn cuûa mieáng baêng ñöôïc keùo qua vaø choaøng leân caùnh tay vaø thaúng leân ñeán vò trí bao quanh coå. Hai ñaàu baêng ñöôïc buoäc laïi vôùi nhau ôû vò trí phía treân vai cuûa phía caùnh tay bò thöông.

514

BEÄNH TREÛ EM

5. GAÕY XÖÔNG ÑOØN Xương ñoøn laø moät xöông daøi vaø maûnh noái lieàn giöõa xöông moû aùc vôùi xöông baû vai. Moät tröôøng hôïp gaõy xöông ñoøn caàn phaûi ñöôïc coá ñònh ngay tröôùc khi ñöa treû ñeán beänh vieän, baèng caùch treo caùnh tay beân phía coù xöông bò gaõy leân.

Hình 99.

Naâng tay bò thöông cuûa treû leân vaø ñaët caùc ngoùn tay chaïm vaøo vai beân kia. Giöõ moät ñaàu cuûa daây baêng ôû vò trí caùc ngoùn tay cuûa treû, keùo daøi daây baêng doïc theo caùnh tay xuoáng beân döôùi, xuoáng khoûi khuyûu tay cuûa beân bò thöông.

Hình 100.

Choaøng daây baêng qua khuyûu tay ñeå chòu laáy troïng löôïng caùnh tay. Ñöa daây baêng ra sau löng treû vaø keùo leân cho ñeán khi hai ñaàu daây baêng chaïm nhau. Thaét moät guùt ôû vò trí treân vai ñeå coá ñònh, chuù yù ñeå hôû nhìn thaáy moät vaøi ngoùn tay.

CAÙC BIEÄN PHAÙP SÔ CAÁP CÖÙU

515

Hình 101.

Sau khi hoaøn taát, thöôøng xuyeân theo doõi caùc ngoùn tay cuûa treû. Neáu thaáy chuùng ñoåi maøu taùi nhôït hoaëc laïnh, teâ cöùng, caàn phaûi thaùo loûng daây treo ra ñoâi chuùt.

6. NUOÁT PHAÛI CHAÁT ÑOÄC Coù raát nhieàu loaïi chaát ñoäc maø treû coù theå nuoát phaûi, thaäm chí uoáng nhaàm thuoác ñieàu trò beänh cuõng laø moät tröôøng hôïp ngoä ñoäc. Caùc chaát ñoäc nguy hieåm khaùc laø thuoác tröø saâu, hoùa chaát maø treû coù theå voâ tình hay coá yù nuoát phaûi.

Khi treû nuoát phaûi moät loaïi chaát ñoäc baát kyø, nhöõng vieäc caàn laøm ngay laø:  Goïi baùc só hoaëc xe caáp cöùu tröôùc khi thöïc hieän baát cöù bieän phaùp chaêm soùc cho treû.

516

BEÄNH TREÛ EM

 Tìm moïi caùch coù theå ñeå xaùc ñònh ñoù laø chaát gì, vaø treû coù theå ñaõ nuoát vaøo moät löôïng khoaûng bao nhieâu. Neáu treû khoâng ñuû lôùn, hoaëc trong tình traïng khoâng theå noùi cho baïn bieát nhöõng ñieàu naøy, caàn phaûi töï tìm bieát qua nhöõng thoâng tin lieân quan nhö voû chai thuoác hoaëc nhöõng gì coøn dính laïi chöa nuoát trong mieäng treû...

Cuõng coù theå hoûi nhöõng treû khaùc coù maët ôû ñoù.  Neáu chaát ñoäc laøm phoûng moâi treû, duøng nöôùc saïch röûa ngay.  Ñöøng coá tìm caùch laøm cho treû noân möûa nhö moät bieän phaùp ñeå ñöa chaát ñoäc ra.  Khoâng cho treû aên uoáng baát cöù moùn gì tröôùc khi coù yù kieán cuûa baùc só ñieàu trò.

Ngoaøi ra, theo doõi kyõ trong suoát thôøi gian chôø xe caáp cöùu. Neáu treû baát tænh, ñaët treû theo tö theá hoài phuïc (trang 525), neáu treû ngöng thôû, thöïc hieän ngay hoâ haáp nhaân taïo (trang 530), neáu maát daáu hieäu tuaàn hoaøn, thöïc hieän ngay caùc ñoäng taùc caáp cöùu hoài sinh tim phoåi (trang 534).

7. CHAÛY MAÙU Trong haàu heát caùc tröôøng hôïp, nhöõng veát thöông chaûy maùu coù khaû naêng töï caàm maùu, nhôø vaøo hieän töôïng ñoâng maùu töï nhieân. Tuy nhieân, neáu chaûy maùu quaù nhieàu, caàn coù bieän phaùp can thieäp ñeå traùnh maát maùu coù theå daãn ñeán soác. Khi thao taùc caàn haïn cheá vieäc chaïm vaøo veát thöông vaø neân mang gaêng tay ñeå traùnh nhieãm khuaån.

Neáu khoâng, ít nhaát cuõng caàn röûa saïch tay tröôùc vaø sau khi xöû lyù veát thöông.

Neáu coù vaät gì ñoù naèm saâu trong veát thöông, ñöøng coá laáy ra vì coù theå baïn seõ laøm chaûy maùu nhieàu hôn vaø laøm cho

CAÙC BIEÄN PHAÙP SÔ CAÁP CÖÙU

517

veát thöông caøng traàm troïng hôn. Thay vì vaäy, duøng gaïc meàm phuû leân veát thöông ñeå traùnh nhieãm truøng. Duøng moät mieáng baêng daøi ñeå baêng quanh veát thöông. Neáu vaät naèm trong veát thöông nhoâ ra beân ngoaøi, ñaët nhöõng cuoän baêng meàm hai beân sao cho coù ñoä daøy baèng vôùi vaät aáy. Baêng kyõ laïi ñeå coá ñònh ôû phía treân vaø phía döôùi veát thöông vaø ñöa treû ñeán beänh vieän ñeå xöû lyù.

Phöông phaùp naøy cuõng ñöôïc aùp duïng khi treû bò gaõy xöông vaø moät ñaàu xöông gaõy ñaâm thuûng da nhoâ ra beân ngoaøi. Trong tröôøng hôïp naøy, thaän troïng khoâng ñaåy xöông trôû vaøo trong veát thöông.

Hình 102.

Xöû lyù moät veát thöông coù dò vaät Nheï nhaøng phuû leân veát thöông moät mieáng gaïc saïch ñeå ngaên ngöøa nhieãm khuaån.

Sau ñoù duøng hai cuoän baêng troøn ñaët hai beân sao cho coù ñoä daøy leân ngang baèng vôùi phaàn nhoâ ra cuûa dò vaät. Duøng daây baêng buoäc ôû hai ñaàu ñeå coá ñònh taát caû. Sau ñoù ñöa treû ñeán beänh vieän ñeå xöû lyù laáy dò vaät ra.

Phöông thöùc naøy cuõng ñöôïc aùp duïng khi treû bò gaõy xöông hôû, vôùi caùc maûnh nhoïn cuûa xöông ñaâm thuûng ra ngoaøi da. Caån thaän ñeå khoâng ñaåy saâu caùc maûnh xöông nhoïn vaøo trong veát thöông.

518

BEÄNH TREÛ EM

Caàm maùu moät veát thöông Hình 103.

Naâng phaàn bò thöông leân cao hôn so vôùi tim neáu coù theå, nhaèm giaûm bôùt löïc chaûy cuûa maùu. Ñaët moät mieáng baêng hay moät khaên tay saïch ôû vò trí beân treân veát thöông vaø eùp maïnh vaøo veát thöông cho ñeán khi maùu ngöøng chaûy.

Hình 104.

Ñeå nguyeân mieáng baêng hay khaên tay saïch, duøng baêng vaûi baêng chaët chung quanh ñeå coá ñònh. Vaãn tìm caùch giöõ cho veát thöông naèm ôû vò trí cao trong khi ñöa treû ñeán beänh vieän.

8. PHOÛNG DA Coù nhieàu nguyeân nhaân gaây phoûng da. Coù theå do tieáp xuùc vaät noùng, do löûa, do ñieän giaät, hoaëc do hoùa chaát. Tuy nhieân, vieäc sô cöùu trong caùc tröôøng hôïp naøy ñeàu töông töï nhö nhau, vôùi yeâu caàu tröôùc heát laø phaûi laøm maùt vuøng da bò phoûng baèng nöôùc maùt. Neáu quaàn aùo treû vaãn coøn ñang chaùy, duøng moät taám meàn phuû leân choã chaùy ñeå daäp taét löûa ngay. Bình tónh cho goïi xe cöùu thöông ñoàng thôøi vôùi vieäc tieán haønh sô cöùu.

CAÙC BIEÄN PHAÙP SÔ CAÁP CÖÙU

519

Hình 105.

Ñaët vuøng da bò phoûng döôùi moät doøng nöôùc maùt chaûy lieân tuïc ít nhaát laø 10 phuùt. Neáu laø phoûng do hoùa chaát, keùo daøi thôøi gian röûa nöôùc leân ñeán 20 phuùt. Neáu quaàn aùo treû khoâng bò dính saùt vaøo choã da bò phoûng, duøng keùo caét boû ñi ñeå traùnh coï xaùt leân veát phoûng.

Hình 106.

Phuû leân choã veát phoûng moät mieáng baêng hay vaûi saïch ñeå traùnh nhieãm truøng.

Khoâng duøng caùc loaïi vaûi töa loâng. Sau ñoù ñöa treû ñeán beänh vieän.

520

BEÄNH TREÛ EM

Hình 107.

Neáu choã phoûng naèm ôû baøn tay hoaëc baøn chaân, sau khi röûa nöôùc maùt coù theå duøng moät tuùi plastic saïch ñeå boïc laïi.

Coá ñònh tuùi baèng caùch baêng treân mieäng tuùi, khoâng baêng treân da treû. Sau ñoù ñöa treû ñeán beänh vieän.

9. SOÁC Traïng thaùi thay ñoåi ñoät ngoät raát nguy hieåm cuûa cô theå. Soác laø bieåu hieän khi löôïng maùu cung caáp cho caùc moâ cuûa cô theå bò giaûm maïnh, vaø do ñoù cuõng giaûm caû löôïng oxygen. Soác coù theå gaây ra do maát maùu quaù nhieàu, duø laø chaûy maùu ngoaøi do caùc veát thöông hay chaûy maùu trong do moät nguyeân nhaân khaùc. Soác cuõng coù theå gaây ra do maát maùu nghieâm troïng hoaëc do bò phoûng naëng.

Nhöõng daáu hieäu ñaàu tieân cuûa moät tröôøng hôïp soác coù theå laø:  Da taùi nhôït.  Laïnh run.  Toaùt moà hoâi.  Maïch nhaûy nhanh vaø ngaøy caøng yeáu hôn.  Hôi thôû ngaén vaø nhanh gaáp.

Caùc daáu hieäu tieáp theo sau ñoù moät luùc coù theå laø:

CAÙC BIEÄN PHAÙP SÔ CAÁP CÖÙU

521

 Boàn choàn khaùc thöôøng hoaëc böùt röùt khoù chòu.  Khaùt nöôùc.  Ngaùp daøi hoaëc haù mieäng lôùn ñeå laáy hôi.

Soác nghieâm troïng coù theå daãn ñeán tình traïng baát tænh.

Neáu treû coù caùc daáu hieäu bò soác, haõy nhanh choùng goïi xe caáp cöùu hoaëc ñöa ngay treû ñeán beänh vieän gaàn nhaát. Trong khi chôø ñôïi, xöû lyù sô cöùu caùc veát thöông neáu coù.

Hình 108: Xöû lyù moät tröôøng hôïp bò soác

Keâ chaân leân cao ñeå gia taêng löôïng maùu chaûy leân ñaàu vaø caùc cô quan quan troïng cuûa cô theå.

Ñaët treû naèm treân moät taám meàn, duøng goái meàm keâ chaân leân cao khoaûng 20 cm ñeán 30 cm. Neáu treû thaáy laïnh, coù theå duøng moät taám meàn khaùc phuû leân ngöôøi. Traán an treû, nhöng khoâng cho treû aên uoáng baát cöù moùn gì. Neáu treû baát tænh, ñaët treû theo tö theá hoài phuïc (trang 525), kieåm tra caùc daáu hieäu hoâ haáp vaø tuaàn hoaøn ñeå kòp thôøi hoâ haáp nhaân taïo (trang 530) hoaëc caáp cöùu hoài sinh tim phoåi neáu caàn.

522

BEÄNH TREÛ EM

10. KIEÅM TRA HOÂ HAÁP-TUAÀN HOAØN Vieäc ñaàu tieân khi moät ñöùa treû baát tænh, baát cöù vì nguyeân nhaân naøo, laø phaûi kieåm tra tình traïng hoâ haáp vaø tuaàn hoaøn, nhöõng daáu hieäu cô baûn cuûa söï soáng, ñeå coù theå kòp thôøi xöû lyù khaån caáp neáu caàn. Tuøy theo keát quaû ñaùp öùng cuûa treû khi kieåm tra, baïn seõ quyeát ñònh phaûi laøm gì tieáp theo sau ñoù.

Neáu nghi ngôø laø treû bò chaán thöông coät soáng, baïn caàn löu yù:  Khoâng di chuyeån treû, tröø khi trong tình huoáng nguy hieåm khoâng theå ñeå treû naèm yeân, hoaëc khi ñöôøng thôû bò ngaït caàn xöû lyù (trang 527), hoaëc khi caàn phaûi caáp cöùu hoài sinh tim phoåi (trang 534).  Khoâng ñöôïc nghieâng ñaàu treû ñeå haø hôi thoåi ngaït, chæ nheï nhaøng naâng caèm leân baèng moät ngoùn tay. a. ÑOÁI VÔÙI CAÙC CHAÙU BEÙ Hình 109: Môû thoâng khí quaûn

Ñaët chaùu beù naèm ngay ngaén treân moät maët phaúng cöùng, ñaàu ngöûa ra sau baèng caùch naâng nheï caèm leân vôùi moät ngoùn tay. Trong tö theá naøy, khí quaûn ñöôïc môû thoâng.

Quan saùt caùc daáu hieäu ñeå kieåm tra xem beù coù coøn thôû hay khoâng. Neáu chaùu coøn thôû, ñaët chaùu theo tö theá hoài phuïc (trang 525).

CAÙC BIEÄN PHAÙP SÔ CAÁP CÖÙU

523

Hình 110: Kieåm tra ñöôøng thôû

Neáu chaùu beù khoâng coù daáu hieäu thôû, kieåm tra ñöôøng thôû. Tröôùc heát, haø hôi thoåi ngaït vaø tieáp tuïc laøm hoâ haáp nhaân taïo (trang 530). Neáu hôi thôû cuûa baïn khoâng theå ñi vaøo phoåi chaùu beù, coù theå ñöôøng thôû bò ngheõn. Thöïc hieän ngay caùc bieän phaùp ñöôïc chæ daãn trong muïc Ñöôøng thôû bò ngaït (trang 527).

Hình 111: Kieåm tra tuaàn hoaøn

Ñöa maët xuoáng gaàn maët chaùu beù vaø nghieâng laïi sao cho tai baïn naèm gaàn saùt muõi cuûa beù, maét nhìn veà höôùng chaân. Quan saùt cöû ñoäng cuûa loàng ngöïc, quan saùt maøu da, vaø laéng nghe hôi thôû. Neáu khoâng coù baát cöù daáu hieäu naøo cuûa söï tuaàn hoaøn, thöïc hieän ngay caùc bieän phaùp caáp cöùu hoài sinh tim phoåi (trang 534).

524

BEÄNH TREÛ EM

b. ÑOÁI VÔÙI TREÛ LÔÙN HÔN Hình 112: Môû thoâng khí quaûn

Ñaët treû naèm ngay ngaén treân moät maët phaúng cöùng, ñaàu ngöûa ra sau baèng caùch naâng nheï caèm leân vôùi hai ngoùn tay. Trong tö theá naøy, khí quaûn ñöôïc môû thoâng.

Quan saùt caùc daáu hieäu ñeå kieåm tra xem treû coù coøn thôû hay khoâng. Neáu treû coøn thôû, ñaët chaùu theo tö theá hoài phuïc (trang 525).

Hình 113: Kieåm tra ñöôøng thôû

Neáu treû khoâng coù daáu hieäu thôû, kieåm tra ñöôøng thôû.

Tröôùc heát, thöïc hieän caùc bieän phaùp hoâ haáp nhaân taïo (trang 530). Neáu hôi thôû cuûa baïn khoâng theå ñi vaøo phoåi, coù theå ñöôøng thôû bò ngaït. Thöïc hieän ngay caùc bieän phaùp ñöôïc chæ daãn trong muïc Ñöôøng thôû bò ngaït (trang 527).

Hình 114: Kieåm tra tuaàn hoaøn

Ñöa maët xuoáng gaàn maët treû vaø nghieâng laïi sao cho tai baïn naèm gaàn muõi cuûa treû, maét nhìn veà höôùng chaân. Quan saùt cöû ñoäng cuûa loàng ngöïc, quan saùt maøu da, vaø laéng nghe hôi thôû. Neáu khoâng coù baát cöù daáu hieäu naøo cuûa söï tuaàn hoaøn, thöïc hieän ngay caùc bieän phaùp caáp cöùu hoài sinh tim phoåi (trang 534).

CAÙC BIEÄN PHAÙP SÔ CAÁP CÖÙU

525

11. TÖ THEÁ HOÀI PHUÏC Khi treû baát tænh nhöng vaãn duy trì ñöôïc nhòp thôû vaø caùc daáu hieäu cuûa söï tuaàn hoaøn, caàn phaûi ñaët treû trong tö theá hoài phuïc nhö chæ daãn döôùi ñaây trong khi chôø ñôïi xe cöùu thöông hoaëc nhaân vieân caáp cöùu ñeán. Tö theá naøy ñaëc bieät an toaøn cho treû vì noù cho pheùp chaát loûng thoaùt ra khoûi mieäng deã daøng, ñeå treû khoâng bò ngaït vì hít caùc chaát loûng naøy trôû vaøo. Trong tröôøng hôïp coù gaõy xöông, caàn phaûi xöû lyù thích hôïp choã veát thöông. Neáu coù chaán thöông coät soáng, phaûi haïn cheá toái ña moïi söï di chuyeån, tröø khi caàn phaûi xöû lyù ñöôøng thôû bò ngaït (trang 527). Trong tröôøng hôïp naøy, giöõ cho ñaàu, coå vaø löng cuûa treû luoân naèm theo moät ñöôøng thaúng.

Tö theá hoài phuïc cho chaùu beù Hình 115: Tö theá giuùp beù hoài phuïc

Giöõ chaùu beù moät caùch chaéc chaén theo tö theá naøy, ñaàu hôi nghieâng xuoáng ñeå ñöôøng thôû môû ra. Giöõ nhö vaäy trong suoát thôøi gian chôø ñôïi xe caáp cöùu.

526

BEÄNH TREÛ EM

Tö theá hoài phuïc cho treû lôùn hôn Hình 116: Ñaët treû naèm nghieâng ngöôøi

Keùo tay traùi cuûa treû ñaët theo tö theá vaét ngang qua ngöïc nhö trong hình, duøng tay traùi cuûa baïn aùp vaøo baøn tay traùi vaø maù phaûi cuûa treû ñeå chòu löïc, trong khi tay phaûi choàm sang naém vaøo ñuøi beân traùi cuûa treû vaø keùo veà phía baïn ñeå laät nghieâng ngöôøi treû.

Hình 117: Ñieàu chænh tö theá thích hôïp

Gaäp chaân traùi – luùc naøy naèm phía treân – laïi moät goùc vöøa phaûi ñeå treû khoâng bò laên ra phía tröôùc vaø söûa laïi tay phaûi – luùc naøy naèm phía döôùi – ñeå treû khoâng ngaõ laïi phía sau. Ngaû ñaàu treû ra sau ñeå môû thoâng ñöôøng thôû.

CAÙC BIEÄN PHAÙP SÔ CAÁP CÖÙU

527

12. ÑÖÔØNG THÔÛ BÒ NGAÏT Neáu khoâng hieåu bieát, coù theå ñoâi khi baïn khoâng nhaän ra ñöôïc moät tröôøng hôïp ñöôøng thôû bò ngaït. Ban ñaàu, treû coù theå chæ ho vaøi tieáng hoaëc ngaùp mieäng thôû hoån heån vaøi hôi, hoaëc thôû rít leân moät luùc vôùi aâm thanh cao. Sau ñoù, maët ñoû böøng leân, roài chuyeån sang taùi nhôït vaø baét ñaàu coù daáu hieäu khoù thôû, hoaëc coá keâu khoùc nhöng khoâng phaùt ra aâm thanh naøo caû. Caùc bieän phaùp chæ daãn döôùi ñaây caàn ñöôïc thöïc hieän ngay, vaø neáu nhö chuùng toû ra khoâng hieäu quaû töùc thôøi, baïn vaãn caàn phaûi laäp laïi theâm nhieàu laàn nöõa – vì coù nhieàu hy voïng seõ thaønh coâng – trong khi chôø ñôïi xe caáp cöùu. a. ÑOÁI VÔÙI CAÙC CHAÙU BEÙ Hình 118.

Beá chaùu beù naèm xuoâi ñaàu xuoáng doïc theo caùnh tay traùi nhö trong hình, maët quay xuoáng vaø naâng chòu ôû caèm treû baèng caùc ngoùn tay xoøe ra. Duøng phaàn cöùng ôû cuoái baøn tay phaûi ñeå voã hôi maïnh vaøo giöõa löng chaùu beù lieân tuïc 5 laàn.

Kieåm tra trong mieäng treû vaø laáy vaät caûn trong ñoù ra neáu coù theå nhìn thaáy ñöôïc.

528

BEÄNH TREÛ EM

Hình 119.

Neáu bieän phaùp voã löng khoâng thaønh coâng, ñaët chaùu beù naèm ngöûa doïc treân caùnh tay traùi nhö trong hình, ñaàu vaãn quay xuoáng thaáp. Ñaët hai ngoùn tay leân xöông öùc, ngay beân döôùi moät ñöôøng noái töôûng töôïng giöõa hai ñaàu vuù vaø nhaán maïnh xuoáng lieân tuïc 5 laàn. Kieåm tra trong mieäng treû vaø laáy vaät caûn trong ñoù ra neáu coù theå nhìn thaáy ñöôïc.

Coù theå baïn vaãn chöa thaønh coâng sau khi thöïc hieän caû hai bieän phaùp treân, haõy laäp laïi tuaàn töï caû hai bieän phaùp theâm vaøi laàn nöõa trong thôøi gian chôø ñôïi xe caáp cöùu. b. ÑOÁI VÔÙI TREÛ LÔÙN HÔN Hình 120.

Ñôõ treû ñöùng trong tö theá nghieâng ngöôøi veà phía tröôùc.

Voã maïnh treân löng treû ôû vò trí giöõa hai vai lieân tuïc 5 laàn vôùi phaàn cöùng ôû cuoái baøn tay. Vôùi treû nhoû hôn, coù theå beá treû naèm saáp trong loøng vôùi ñaàu hôi thaáp xuoáng vaø voã löng. Sau ñoù, kieåm tra trong mieäng treû vaø laáy vaät caûn trong ñoù ra neáu coù theå nhìn thaáy ñöôïc.

CAÙC BIEÄN PHAÙP SÔ CAÁP CÖÙU

529

Hình 121.

Neáu bieän phaùp voã löng khoâng thaønh coâng, cho treû ñöùng hôi nghieâng ngöôøi veà phía tröôùc, töø phía sau löng voøng tay ra tröôùc ngöïc treû vaø naém chaët baøn tay traùi laïi thaønh naém ñaám, ñaët leân vò trí xöông öùc. Duøng tay phaûi keùo maïnh naém ñaám cuûa tay traùi aán vaøo ngöïc treû theo höôùng veà phía treân. Laäp laïi lieân tuïc 5 laàn vôùi toác ñoä khoaûng 3 giaây moãi laàn. Kieåm tra trong mieäng treû vaø laáy vaät caûn trong ñoù ra neáu coù theå nhìn thaáy ñöôïc.

Hình 122.

Neáu bieän phaùp aán ngöïc khoâng thaønh coâng, giöõ nguyeân tö theá nhö trong hình 218 nhöng ñöa naém ñaám cuûa tay traùi xuoáng ñaët leân vò trí phaàn treân cuûa buïng. Vaãn duøng tay phaûi keùo maïnh naém ñaám cuûa tay traùi aán vaøo buïng treû theo höôùng veà phía treân. Laäp laïi lieân tuïc 5 laàn. Kieåm tra trong mieäng treû vaø laáy vaät caûn trong ñoù ra neáu coù theå nhìn thaáy ñöôïc.

Coù theå baïn vaãn chöa thaønh coâng sau khi thöïc hieän caû ba bieän phaùp treân, haõy laäp laïi tuaàn töï caû ba bieän phaùp theâm vaøi laàn nöõa trong thôøi gian chôø ñôïi xe caáp cöùu.

530

BEÄNH TREÛ EM

c. TRÖÔØNG HÔÏP TREÛ BAÁT TÆNH

Treû bò ngaït ñöôøng thôû cuõng coù theå rôi vaøo traïng thaùi baát tænh. Caàn goïi xe caáp cöùu ngay. Trong khi chôø ñôïi, tieán haønh caùc bieän phaùp sau:  Môû thoâng khí quaûn (trang 524).  Quan saùt trong mieäng treû vaø caån thaän laáy ra baát cöù dò vaät naøo nhìn thaáy trong ñoù. Tuy nhieân, khoâng ñöôïc choïc vaøo mieäng treû khi khoâng nhìn thaáy roõ.  Kieåm tra ñöôøng thôû. Neáu treû khoâng thôû ñöôïc, thöïc hieän hoâ haáp nhaân taïo (trang 530) töø 2 ñeán 5 laàn.  Neáu sau ñoù treû vaãn khoâng thôû ñöôïc, thöïc hieän ngay bieän phaùp aán ngöïc theo chæ daãn trong muïc caáp cöùu hoài sinh tim phoåi (trang 534). Xen keõ 5 laàn aán ngöïc vôùi moät laàn hoâ haáp nhaân taïo. Sau moãi laàn aán ngöïc, kieåm tra trong mieäng treû ñeå laáy dò vaät ra neáu coù theå nhìn thaáy ñöôïc. Caàn tieáp tuïc cho ñeán khi xe caáp cöùu ñeán.

13. HOÂ HAÁP NHAÂN TAÏO

Neáu treû ngöng thôû vì baát cöù lyù do gì, baïn caàn giuùp treû thôû ñöôïc ngay trong khi chôø xe caáp cöùu ñeán, bôûi vì coù theå laø quaù treã. Phöông phaùp hoâ haáp nhaân taïo khoâng khoù thöïc hieän laém, nhöng ñaëc bieät coù yù nghóa quan troïng vì coù theå cöùu thoaùt ñöôïc nhieàu tröôøng hôïp töû vong khoâng ñaùng coù.

Veà cô baûn, cho duø hôi thôû baïn thoåi vaøo loàng phoåi cuûa treû ñaõ ñi qua loàng phoåi cuûa chính baïn, nhöng noù vaãn coøn chöùa ñuû löôïng oxygen ñeå giuùp cöùu soáng treû trong thôøi gian chôø ñôïi caùc bieän phaùp can thieäp chuyeân moân toát hôn. Khi hoâ haáp nhaân taïo, baïn caàn phaûi thôû thaät saâu vaø sau ñoù töø töø thoåi hôi vaøo muõi hay mieäng, trong khi quan saùt chuyeån ñoäng cuûa loàng ngöïc treû.

531

CAÙC BIEÄN PHAÙP SÔ CAÁP CÖÙU

a. ÑOÁI VÔÙI CAÙC CHAÙU BEÙ Hình 123.

Môû thoâng khí quaûn baèng caùch ñaët beù hôi ngöûa ñaàu ra sau vaø naâng nheï caèm leân. Quan saùt vaø laáy ra baát cöù dò vaät naøo trong mieäng, neáu coù. Kieåm tra hôi thôû cuûa beù baèng caùch quan saùt cöû ñoäng cuûa loàng ngöïc vaø laéng nghe hôi thôû.

Hình 124.

Neáu beù khoâng thôû ñöôïc, hít moät hôi thaät daøi roài aùp hai moâi saùt vaøo mieäng vaø muõi cuûa beù.

Thoåi hôi vaøo cho ñeán khi thaáy loàng ngöïc cuûa beù nhoâ leân. Rôøi mieäng ra khoûi mieäng vaø muõi beù, quan saùt loàng ngöïc beù töø töø haï xuoáng. Hít moät hôi daøi vaø laäp laïi laàn nöõa.

Hình 125.

Sau hai laàn hoâ haáp, kieåm tra caùc daáu hieäu tuaàn hoaøn cuûa beù. Neáu coù daáu hieäu tuaàn hoaøn (tim ñaäp, maïch nhaûy, da vaãn ñoû hoàng...) tieáp tuïc hoâ haáp nhaân taïo vôùi toác ñoä 3 giaây moät hôi thôû, cho ñeán khi beù töï thôû ñöôïc hoaëc cho ñeán khi xe caáp cöùu ñeán.

532

BEÄNH TREÛ EM

b. ÑOÁI VÔÙI TREÛ LÔÙN HÔN Hình 126.

Môû thoâng khí quaûn baèng caùch ñaët treû naèm hôi ngöûa ñaàu ra sau vaø naâng nheï caèm leân. Quan saùt vaø laáy ra baát cöù dò vaät naøo trong mieäng, neáu coù. Kieåm tra hôi thôû cuûa treû baèng caùch quan saùt cöû ñoäng cuûa loàng ngöïc vaø laéng nghe hôi thôû.

Hình 127.

Neáu treû khoâng thôû ñöôïc, bòt chaët muõi treû laïi. Giöõ cho ñöôøng thôû cuûa treû thoâng qua mieäng baèng caùch duøng hai ngoùn tay naâng nheï caèm leân.

CAÙC BIEÄN PHAÙP SÔ CAÁP CÖÙU

533

Hình 128.

Giöõ caèm cuûa treû ôû tö theá naâng cao. Thôû saâu moät hôi roài aùp mieäng vaøo mieäng treû. Thoåi hôi vaøo cho ñeán khi thaáy loàng ngöïc cuûa treû nhoâ leân. Rôøi mieäng ra khoûi mieäng treû, quan saùt loàng ngöïc treû töø töø haï xuoáng. Hít moät hôi daøi vaø laäp laïi laàn nöõa.

Hình 129.

Sau hai laàn hoâ haáp, kieåm tra caùc daáu hieäu tuaàn hoaøn cuûa treû. Neáu coù daáu hieäu tuaàn hoaøn (tim ñaäp, maïch nhaûy, da vaãn ñoû hoàng...) tieáp tuïc hoâ haáp nhaân taïo vôùi toác ñoä 3 giaây moät hôi thôû, cho ñeán khi treû töï thôû ñöôïc hoaëc cho ñeán khi xe caáp cöùu ñeán.

Trong baát kyø tröôøng hôïp naøo, khi khoâng thaáy coù daáu hieäu tuaàn hoaøn, phaûi thöïc hieän ngay caùc bieän phaùp caáp cöùu hoài sinh tim phoåi (trang 534).

534

BEÄNH TREÛ EM

14. CAÁP CÖÙU HOÀI SINH TIM PHOÅI Khi treû khoâng thôû ñöôïc vaø cuõng khoâng coù daáu hieäu cuûa söï tuaàn hoaøn, caàn phaûi thöïc hieän ngay caùc ñoäng taùc caáp cöùu hoài sinh tim phoåi nhö döôùi ñaây ñeå cöùu soáng treû tröôùc khi quaù treã. a. ÑOÁI VÔÙI CAÙC CHAÙU BEÙ Hình 130.

Môû thoâng khí quaûn baèng caùch ñaët beù hôi ngöûa ñaàu ra sau treân moät maët phaúng cöùng vaø naâng nheï caèm leân vôùi moät ngoùn tay. Laáy ra baát cöù dò vaät naøo trong mieäng beù, neáu coù. Kieåm tra hôi thôû cuûa beù baèng caùch quan saùt cöû ñoäng cuûa loàng ngöïc vaø laéng nghe hôi thôû.

Hình 131.

Neáu beù khoâng thôû ñöôïc, hít moät hôi thaät daøi roài aùp hai moâi saùt vaøo mieäng vaø muõi cuûa beù. Thoåi hôi vaøo cho ñeán khi thaáy loàng ngöïc cuûa beù nhoâ leân. Rôøi mieäng ra khoûi mieäng vaø muõi beù, quan saùt loàng ngöïc beù töø töø haï xuoáng. Hít moät hôi daøi vaø laäp laïi laàn nöõa.

CAÙC BIEÄN PHAÙP SÔ CAÁP CÖÙU

535

Hình 132.

Sau hai laàn hoâ haáp, kieåm tra caùc daáu hieäu tuaàn hoaøn cuûa beù. Neáu khoâng coù baát cöù daáu hieäu naøo cuûa söï tuaàn hoaøn (tim ñaäp, maïch nhaûy, da vaãn ñoû hoàng...) thöïc hieän ngay bieän phaùp hoài sinh tim theo chæ daãn tieáp theo ñaây.

Hình 133.

Ñaët ngoùn tay troû vaø ngoùn tay giöõa cuûa baøn tay traùi leân vò trí xöông öùc cuûa beù, ngay beân döôùi moät ñöôøng noái töôûng töôïng giöõa hai ñaàu vuù. Duøng ñaàu ngoùn tay nhaán maïnh xuoáng khoaûng moät phaàn ba chieàu saâu cuûa ngöïc, trong khi baøn tay phaûi giöõ ôû vò trí treân ñaàu cuûa beù.

536 Hình 134.

b. ÑOÁI VÔÙI TREÛ LÔÙN HÔN

BEÄNH TREÛ EM

Trôû laïi laøm ñoäng taùc hoâ haáp nhaân taïo nhö treân.

Xen keõ hoâ haáp nhaân taïo vaø aán ngöïc cho beù nhö treân vôùi toác ñoä khoaûng 6 giaây moät chu kyø. Tieáp tuïc cho ñeán khi beù hoài phuïc caû tuaàn hoaøn vaø hoâ haáp, hoaëc khi xe caáp cöùu ñeán.

Hình 135.

Ngaû ñaàu treû ra sau vaø naâng nheï caèm leân vôùi 2 ngoùn tay ñeå môû thoâng khí quaûn.

Ñaët treû naèm treân moät maët phaúng cöùng hôi ngöûa ñaàu ra sau vaø naâng nheï caèm leân vôùi hai ngoùn tay. Quan saùt vaø laáy ra baát cöù dò vaät naøo trong mieäng treûù. Kieåm tra hôi thôû cuûa treû baèng caùch quan saùt cöû ñoäng cuûa loàng ngöïc vaø laéng nghe hôi thôû.

537

CAÙC BIEÄN PHAÙP SÔ CAÁP CÖÙU Hình 136.

Hít moät hôi daøi vaø töø töø thoåi Neáu treû khoâng vaøo mieäng treû cho ñeán khi thôû ñöôïc, hít moät loàng ngöïc nhoâ leân. hôi thaät daøi roài aùp mieäng vaøo mieäng treû. Bòt chaët muõi cuûa treû baèng hai ngoùn tay roài thoåi hôi vaøo cho ñeán khi thaáy loàng ngöïc cuûa treû nhoâ leân.

Rôøi mieäng ra khoûi mieäng treû, quan saùt loàng ngöïc treû töø töø haï xuoáng. Hít moät hôi daøi vaø laäp laïi laàn nöõa. Sau hai laàn hoâ haáp, kieåm tra caùc daáu hieäu tuaàn hoaøn cuûa treû. Neáu khoâng coù baát cöù daáu hieäu naøo cuûa söï tuaàn hoaøn (tim ñaäp, maïch nhaûy, da vaãn ñoû hoàng...) thöïc hieän ngay bieän phaùp hoài sinh tim theo chæ daãn tieáp theo ñaây.

Hình 137: Tìm vò trí xöông öùc

Ñaët ngoùn giöõa cuûa baøn tay traùi leân vò trí hai xöông söôøn giaùp nhau, vaø ñaët ngoùn tay troû leân xöông öùc ôû ngay beân döôùi vò trí naøy.

Hình 138: EÙp maïnh loàng ngöïc

Ñaët baøn tay phaûi leân xöông öùc, keá beân caùc ngoùn tay, aán maïnh xuoáng khoaûng moät phaàn ba chieàu saâu cuûa ngöïc.

Thöïc hieän ñoäng taùc nhaán naøy 5 laàn trong thôøi gian 3 giaây.

538

BEÄNH TREÛ EM

Hình 139.

Trôû laïi laøm ñoäng taùc hoâ haáp nhaân taïo nhö treân. Xen keõ hoâ haáp nhaân taïo vaø aán ngöïc cho treû nhö treân vôùi toác ñoä khoaûng 6 giaây moät chu kyø. Tieáp tuïc cho ñeán khi treû hoài phuïc caû tuaàn hoaøn vaø hoâ haáp, hoaëc khi xe caáp cöùu ñeán.

TÌM HIEÅU VIEÄC MÔÛ THOÂNG KHÍ QUAÛN

Khi treû ñaõ baát tænh vaø ñöôïc ñaët naèm xuoáng vôùi tö theá thoâng thöôøng, löôõi coù khuynh höôùng rôi xuoáng vò trí thaáp vaø chaën ngang khí quaûn. Vì theá, ñeå môû thoâng khí quaûn, caàn ngaû ñaàu treû ra sau moät chuùt vaø naâng nheï caèm leân.

Hình 140. löôõi bò rôi veà phía sau

khí quaûn bò chaën ngang

löôõi ñöôïc naâng veà phía tröôùc

khí quaûn ñöôïc môû thoâng

LÖÔÕI RÔI XUOÁNG LAØM TAÉC KHÍ QUAÙN KHI NAÂNG CAÈM, KHÍ QUAÛN ÑÖÔÏC MÔÛ THOÂNG

539

MUÏC LUÏC LÔØI NOÙI ÑAÀU ............................................................................... 5 PHAÀN I: NHÖÕNG HIEÅU BIEÁT CAÊN BAÛN VEÀ CÔ THEÅ CON NGÖÔØI I. CAÙC HEÄ THOÁNG CUÛA CÔ THEÅ .............................................. 10

1. Heä hoâ haáp ................................................................................11 2. Heä tieâu hoùa ...............................................................................12 3. Boä xöông ..................................................................................13 4. Heä cô baép.................................................................................15 5. Heä tuaàn hoaøn ............................................................................18 6. Heä baïch huyeát ..........................................................................23 7. Heä thaàn kinh ............................................................................24 8. Heä sinh duïc - tieát nieäu...............................................................26 9. Heä noäi tieát ................................................................................32

II. SÖÏ PHAÙT TRIEÅN CUÛA BOÄ XÖÔNG ......................................... 34 1. Söï phaùt trieån cuûa xöông soï .........................................................34 2. Söï phaùt trieån cuûa haøm raêng .......................................................37 3. Nhöõng vuøng chính trong söï phaùt trieån xöông ................................ 40 4. Söï hoài phuïc xöông.....................................................................42

III. CAÙC GIAÙC QUAN ................................................................. 43 1. Thò giaùc vaø caáu taïo cuûa maét ......................................................44 2. Thính giaùc vaø caáu taïo cuûa tai .....................................................45 3. Xuùc giaùc vaø caáu taïo cuûa da ........................................................46 4. Khöùu giaùc vaø caáu taïo cuûa muõi ...................................................48 5. Vò giaùc vaø caáu taïo cuûa löôõi.........................................................49

PHAÀN II: THEO DOÕI SÖÏ PHAÙT TRIEÅN CUÛA TREÛ I. ÑAËC ÑIEÅM CUÛA TREÛ SÔ SINH ............................................... 61 II. CAÙC MOÁC PHAÙT TRIEÅN......................................................... 69 III. SÖÏ PHAÙT TRIEÅN TRONG ÑOÄ TUOÅI THIEÁU NIEÂN................... 73 IV. NEÁP SOÁNG LAØNH MAÏNH .................................................... 77 V. NUOÂI DÖÔÕNG TREÛ SÔ SINH ................................................. 78 VI. CHO TREÛ AÊN DAËM .............................................................. 81 VII. CHEÁ ÑOÄ AÊN UOÁNG LAØNH MAÏNH ...................................... 83 VIII. AN TOAØN VAØ SÖÙC KHOÛE ................................................... 86 IX. PHOØNG NGÖØA TAI NAÏN ..................................................... 88 X. MOÄT SOÁ VAÁN ÑEÀ KHAÙC THÖÔØNG ........................................ 90 XI. CHAÊM SOÙC TREÛ LÔÙN HÔN .................................................. 93 PHAÀN III: TÌM HIEÅU BEÄNH TREÛ EM I. CAÙC BEÄNH ÔÛ TAI ................................................................. 101

1. ÑOÏNG MUÛ TAI (GLUE EAR) ...................................................101 2. VIEÂM TAI GIÖÕA (OTITIS MEDIA) ............................................103

540

BEÄNH TREÛ EM

3. VIEÂM TAI NGOAØI (OTITIS EXTERNA) .....................................105 4. VIEÂM TAI TRONG (LABYRINTHITIS).......................................107 5. CHAÁN THÖÔNG AÙP LÖÏC (BAROTRAUMA) .............................108

II. CAÙC BEÄNH ÔÛ MAÉT .............................................................. 110

1. LAÙC MAÉT ...............................................................................110 2. CAÙC TAÄT KHUÙC XAÏ ÔÛ MAÉT ....................................................112 3. BEÄNH ÔÛ MI MAÉT ...................................................................115 4. VIEÂM MOÁNG MAÉT (IRITIS) .....................................................118 5. VIEÂM KEÁT MAÏC (CONJUNCTIVITIS)........................................119 6. TAÉC OÁNG LEÄ (BLOCKED TEAR DUCT) ...................................121

III. CAÙC VAÁN ÑEÀ VEÀ RAÊNG MIEÄNG ........................................ 123

1. SAÂU RAÊNG (DENTAL CARIES) ...............................................124 2. AÙP-XE RAÊNG (DENTAL ABSCESS) .........................................126 3. VIEÂM NÖÔÙU RAÊNG (GINGIVITIS)...........................................128 4. VIEÂM NÖÔÙU-MIEÄNG (GINGIVOSTOMATITIS) .......................... 129 5. LOEÙT MIEÄNG (MOUTH ULCER) ..............................................131 6. NAÁM MIEÄNG (ORAL THRUSH) ...............................................133 7. RAÊNG LEÄCH KHÔÙP CAÉN (MALOCCLUSION) ..........................134

IV. CAÙC BEÄNH NGOAØI DA ...................................................... 135

1. MUÏN (ACNE) .........................................................................136 2. HAÊM TAÕ ................................................................................138 3. VIEÂM DA TIEÁP XUÙC (CONTACT DERMATITIS) ...............................140 4. VIEÂM DA TAÊNG TIEÁT BAÕ NHÔØN (SEBORRHOEIC DERMATITIS)..........141 5. VAÛY NEÁN (PSORIASIS) ...........................................................143 6. VAÛY PHAÁN HOÀNG (PITYRIASIS ROSEA) .................................145 7. VAÛY NEÁN TAÏP SAÉC (PITYRIASIS VERSICOLOR) ................................ 147 8. GHEÛ NGÖÙA (SCABIES) ...........................................................148 9. CHAØM DÒ ÖÙNG (ATOPIC ECZEMA) ........................................150 10. CHAØM MOÂI (LICK ECZEMA) .................................................153 11. VEÁT COÂN TRUØNG CAÉN, CHÍCH ...........................................154 12. MAØY ÑAY (URTICARIA) .......................................................156 13. MUÏN ROÄP MOÂI (COLD SORE)................................................158 14. NHOÏT (BOIL) ........................................................................160 15. CHOÁC LÔÛ (IMPETIGO) ..........................................................162 16. MUÏN COÙC (WART) ...............................................................164 17. NHOÏ T MEÀM LAÂY LAN (MOLLUSCUM CONTAGIOSUM) ... 166 18. CAÙC TRÖÔØNG HÔÏP NHIEÃM NAÁM ........................................167 19. CHAÁY...................................................................................170

V. CAÙC BEÄNH NHIEÃM KHUAÅN ............................................... 171

1. HO GAØ (PERTUSSIS) ...............................................................172 2. UOÁN VAÙN (TETANUS) ............................................................174 3. QUAI BÒ (MUMPS) ..................................................................176 4. SÔÛI (MEASLES) .................................................................178 5. THUÛY ÑAÄU (CHICKENPOX) ...................................................180

MUÏC LUÏC 6. RUBELLA ................................................................................183 7. BAN ÑOÛ NHIEÃM KHUAÅN (ERYTHEMA INFECTIOSUM) .........185 8. BAN ÑAØO (ROSEOLA INFANTUM) ..........................................187 9. TINH HOÀNG NHIEÄT (SCARLET FEVER) .................................189 10. SOÁT REÙT (MALARIA) .............................................................191 11. SOÁT THÖÔNG HAØN (TYPHOID FEVER) ................................193 12. TAÊNG BAÏCH CAÀU ÑÔN NHAÂN NHIEÃM KHUAÅN ............... 195 13. CAÙC NOÁT PHOÀNG GIOÄP (MUÏN ROÄP) ....................................197 14. BEÄNH KAWASAKI ................................................................198 15. NHIEÃM HIV VAØ BEÄNH AIDS ................................................200

VI. CAÙC VAÁN ÑEÀ VEÀ HEÄ TIEÂU HOÙA ........................................ 202 1. GIUN KIM (THREADWORM) ..................................................202 2. HOÄI CHÖÙNG KEÙM HAÁP THU (MALABSORPTION)...................................204 3. VIEÂM RUOÄT ............................................................................206 4. VIEÂM RUOÄT THÖØA (APENDICITIS) .........................................209 5. VIEÂM DAÏ DAØY-RUOÄT (GASTROENTERITIS) ............................212 6. ÑI TIEÂU PHAÂN SOÁNG (TODDLER’S DIARRHOEA) ..................................215 7. TAÙO BOÙN (CONSTIPATION) ....................................................216 8. TIEÂU CHAÛY MÔÕ (COELIAC DISEASE) .....................................219 9. HOÄI CHÖÙNG KÍCH THÍCH RUOÄT ............................................... 220 10. TAÉC RUOÄT (INTESTINAL OBSTRUCTION) .............................222 11. HOÀI LÖU DAÏ DAØY-THÖÏC QUAÛN .........................................224 12. HEÏP MOÂN VÒ (PYLORIC STENOSIS).......................................226 13. THOAÙT VÒ (HERNIA) ............................................................228 14. VIEÂM GAN (HEPATITIS) .......................................................230 15. BEÄNH GIARDIA (GIARDIASIS) .............................................233

VII. CAÙC VAÁN ÑEÀ VEÀ HEÄ HOÂ HAÁP .......................................... 234

1. BEÄNH CUÙM (INFLUENZA)......................................................235 2. CAÛM LAÏNH (COMMON COLD) ...............................................237 3. VIEÂM PHOÅI (PNEUMONIA) .....................................................240 4. VIEÂM PHEÁ QUAÛN (BRONCHITIS) ...........................................242 5. VIEÂM TIEÅU PHEÁ QUAÛN (BRONCHIOLITIS)..............................244 6. VIEÂM XOANG (SINUSITIS) ......................................................246 7. VIEÂM TAÉC THANH QUAÛN (CROUP) .......................................248 8. VIEÂM SUÏN NAÉP THANH QUAÛN (EPIGLOTTITIS) .............................. 250 9. VIEÂM HAÀU (PHARYNGITIS) VAØ VIEÂM AMIDAN (TONSILLITIS) ....... 252 10. SUØI VOØM HOÏNG (ENLARGED ADENOIDS) .........................254 11. DÒ ÖÙNG (ALLERGIES) ...........................................................256 12. VIEÂM MUÕI DÒ ÖÙNG (ALLERGIC RHINITIS) ............................258 13. HEN (SUYEÃN) (ASTHMA) .....................................................260 14. SOÁC PHAÛN VEÄ (ANAPHYLACTIC SHOCK) ............................264

VIII. CAÙC VAÁN ÑEÀ VEÀ MAÙU VAØ TUAÀN HOAØN ......................... 266

1. THIEÁU MAÙU (ANAEMIA) ........................................................266 2. THIEÁU MAÙU THIEÁU SAÉT (IRON-DEFICIENCY ANAEMIA) .......... 268

541

542

BEÄNH TREÛ EM

3. BAN XUAÁT HUYEÁT HENOCH-SCHÖNLEIN .............................. 270 4. GIAÛM TIEÅU CAÀU (THROMBOCYTOPENIA)..............................272 5. BEÄNH BAÏCH CAÀU (LEUKAEMIA) ...........................................274 6. BEÄNH TIM BAÅM SINH (CONGENITAL HEART DISEASE) .......... 276

IX. CAÙC VAÁN ÑEÀ VEÀ HEÄ THAÀN KINH ..................................... 280

1. CHAÁN THÖÔNG ÑAÀU (HEAD INJURY) ..................................281 2. ÑAU ÑAÀU THÖÔØNG XUYEÂN ..................................................283 3. SOÁT CO GIAÄT (FEBRILE CONVULSION) ...................................286 4. ÑOÄNG KINH (EPILEPSY) ........................................................289 5. VIEÂM MAØNG NAÕO (MENINGITIS) ..........................................293 6. VIEÂM NAÕO (ENCEPHALITIS) ..................................................296 7. DÒ TAÄT OÁNG THAÀN KINH (NEURAL TUBE DEFECT)..............299 8. BAÏI NAÕO (CEREBRAL PALSY) .................................................300 9. HOÄI CHÖÙNG SUY NHÖÔÏC (CHRONIC FATIGUE SYNDROM)......... 302

X. CAÙC VAÁN ÑEÀ VEÀ CAÛM XUÙC VAØ ÖÙNG XÖÛ............................ 304

1. LO LAÉNG VAØ SÔÏ HAÕI ..............................................................305 2. TÖÏ KYÛ (AUTISM) .....................................................................306 3. NHÖÕNG THOÙI QUEN CUÛA TREÛ .............................................308 4. CAÙC VAÁN ÑEÀ VEÀ GIAÁC NGUÛ .................................................309 5. ÆA SOÙN ...................................................................................312 6. BAÁT THÖÔØNG KHI TREÛ HOÏC NOÙI ..........................................313 7. KEÙM KHAÛ NAÊNG HOÏC HOÛI (LEARNING DIFFICULTIES) ........315 8. CÖ XÖÛ CAÙCH BIEÄT .................................................................319

XI. CAÙC VAÁN ÑEÀ VEÀ CÔ, XÖÔNG VAØ KHÔÙP ........................... 321

1. GAÕY XÖÔNG VAØ TRAÄT KHÔÙP ................................................321 2. ÑI KHAÄP KHIEÃNG ..................................................................325 3. CAÊNG CÔ QUAÙ MÖÙC VAØ BONG GAÂN ..................................327 4. CHUOÄT RUÙT (CRAMP) ............................................................330 5. VEÏO COÄT SOÁNG (SCOLIOSIS) ..................................................332 6. CAÙC VAÁN ÑEÀ ÔÛ KHÔÙP GOÁI ....................................................333 7. MOÄT SOÁ VAÁN ÑEÀ KHAÙC VEÀ XÖÔNG ......................................335 8. TRAÄT KHÔÙP HAÙNG BAÅM SINH ......................................................340 9. VIEÂM KHÔÙP HAÙNG (IRRITABLE HIP) .....................................343 10. TRAÄT KHÔÙP HAÙNG (SLIPPED FEMORAL EPIPHYSIS) ...........344 11. VIEÂM KHÔÙP BIEÁN DAÏNG TUOÅI TREÛ (PERTHES’ DISEASE) ...............346 12. VIEÂM KHÔÙP MAÏN TÍNH TUOÅI TREÛ ................................................. 348 13. NHIEÃM KHUAÅN XÖÔNG VAØ KHÔÙP ......................................350 14. LOAÏN DÖÔÕNG CÔ (MUSCULAR DYSTROPHY) ............................353

XII. CAÙC VAÁN ÑEÀ VEÀ HEÄ SINH DUÏC - TIEÁT NIEÄU ................... 355 1. BAÁT THÖÔØNG ÔÛ CÔ QUAN SINH DUÏC NAM .........................355 a. BAO DA QUY ÑAÀU CHAÄT (TIGHT FORESKIN) ....................355 b. NGHEÏT QUY ÑAÀU (PARAPHIMOSIS) ..................................357 c. VIEÂM QUY ÑAÀU (BALANITIS)..............................................357 d. LOÃ TIEÅU ÑOÙNG THAÁP (HYPOSPADIAS) ..............................359

MUÏC LUÏC e. TRAØN DÒCH TINH MAÏC (HYDROCELE) ..............................360 f. TINH HOAØN KHOÂNG XUOÁNG BÌU .......................................360 g. XOAÉN TINH HOAØN (TESTICULAR TORSION) .......................361 h. VIEÂM TINH HOAØN (ORCHITIS) ...........................................362 2. VIEÂM AÂM HOÄ-AÂM ÑAÏO (VULVOVAGINITIS) ...........................363 3. ÑAÙI DAÀM ...............................................................................366 4. NHIEÃM KHUAÅN ÑÖÔØNG TIEÁT NIEÄU ......................................367 5. VIEÂM VI CAÀU THAÄN (GLOMERULONEPHRITIS) .....................371 6. HOÄI CHÖÙNG THAÄN HÖ (NEPHROTIC SYNDROM) .................373 7. KHOÁI U WILMS (WILMS’ TUMOUR) ........................................374

XIII. ROÁI LOAÏN NOÄI TIEÁT TOÁ .................................................... 376

1. ÑAÙI THAÙO NHAÏT (DIABETES INSIPIDUS) ..............................376 2. ÑAÙI THAÙO ÑÖÔØNG (DIABETES MELLITUS) ............................378 3. GIAÛM NAÊNG TUYEÁN GIAÙP (HYPOTHYROIDISM) ..................383 4. THIEÁU NOÄI TIEÁT TOÁ TAÊNG TRÖÔÛNG .....................................384

XIV. CAÙC VAÁN ÑEÀ DO DI TRUYEÀN ......................................... 386 1. THIEÁU MAÙU HOÀNG CAÀU LIEÀM (SICKLE-CELL ANAEMIA) ......386 2. THIEÁU MAÙU ÑÒA TRUNG HAÛI (THALASSAEMIA) ...................389 3. HOÄI CHÖÙNG DOWN (DOWN’S SYNDROM) ...........................390 4. HOÄI CHÖÙNG FRAGILE X (FRAGILE X SYNDROM) ..................392 5. BEÄNH HUYEÁT HÖÕU (HAEMOPHILIA) .....................................394 6. BEÄNH PHENYLKETONURIA...................................................395 7. XÔ NANG (CYSTIC FIBROSIS) .................................................396

PHAÀN IV: CHAÅN ÑOAÙN BEÄNH TREÛ EM CHAÅN ÑOAÙN TREÛ DÖÔÙI MOÄT NAÊM TUOÅI

1. NHÖÕNG VAÁN ÑEÀ KHI CHO TREÛ BUÙ ......................................400 2. TREÛ CHAÄM TAÊNG CAÂN .........................................................402 3. TREÛ KHOÙC NHIEÀU .................................................................404 4. TIEÂU CHAÛY ............................................................................407 5. NOÂN MÖÛA..............................................................................411 6. SOÁT ........................................................................................413 7. CAÙC VAÁN ÑEÀ VEÀ DA .............................................................417

CHAÅN ÑOAÙN TREÛ TREÂN MOÄT NAÊM TUOÅI

1. CAÙC VAÁN ÑEÀ VEÀ SÖÏ PHAÙT TRIEÅN CUÛA TREÛ..........................419 2. NHÖÕNG VAÁN ÑEÀ KHI TREÛ HOÏC NOÙI ....................................422 3. TREÛ BIEÁNG AÊN ......................................................................424 4. TIEÂU CHAÛY ............................................................................427 5. NOÂN MÖÛA ÔÛ TREÛ EM.............................................................429 6. SOÁT ........................................................................................433 7. ÑAU RAÊNG ............................................................................436 8. ÑAU ÑAÀU ..............................................................................438 9. NHÖÕNG VAÁN ÑEÀ KHI DAÏY TREÛ ÑI VEÄ SINH ........................441

543

544

BEÄNH TREÛ EM

CHAÅN ÑOAÙN TREÛ ÔÛ MOÏI LÖÙA TUOÅI

1. CAÙC VAÁN ÑEÀ VEÀ CÔ QUAN SINH DUÏC NAM .......................444 2. CAÙC VAÁN ÑEÀ VEÀ CÔ QUAN SINH DUÏC NÖÕ ..........................445 3. CAÙC VAÁN ÑEÀ VEÀ TIEÅU TIEÄN ..................................................447 4. NHÖÕNG CHOÃ ÑAU ÔÛ TAY CHAÂN ..........................................449 5. CAÙC VAÁN ÑEÀ ÔÛ BAØN CHAÂN ..................................................452 6. CAÙC KHÔÙP XÖÔNG BÒ ÑAU ...................................................454 7. CAÙC VAÁN ÑEÀ VEÀ TOÙC VAØ DA ÑAÀU .......................................457 8. CAÙC ÑOÁM ÑOÛ VAØ VUØNG ÑOÛ TREÂN DA ...............................459 9. NGÖÙA DA ..............................................................................463 10. NHÖÕNG CHOÃ SÖNG PHOÀNG ..............................................464 11. PHAÙT BAN COÙ SOÁT ..............................................................467 12. HO .......................................................................................470 13. ÑAU HOÏNG .........................................................................475 14. NGUÛ MEÂ KHAÙC THÖÔØNG HOAËC MEÂ SAÛNG ........................477 15. CHOÙNG MAËT, NGAÁT XÆU VAØ CO GIAÄT ................................479 16. CAÙC VAÁN ÑEÀ VEÀ MAÉT .........................................................482 17. CAÙC VAÁN ÑEÀ VEÀ THÒ LÖÏC ...................................................485 18. ÑAU TAI HOAËC NGÖÙA TAI ..................................................488 19. NHÖÕNG VAÁN ÑEÀ VEÀ THÍNH LÖÏC .......................................491 20. CAÙC VAÁN ÑEÀ VEÀ HÔI THÔÛ ..................................................493 21. CAÙC VAÁN ÑEÀ ÔÛ MIEÄNG .......................................................496 22. ÑAU BUÏNG ..........................................................................499 23. TAÙO BOÙN .............................................................................502 24. TREÛ ÑI TIEÂU PHAÂN KHAÙC THÖÔØNG ...................................504 25. MEÄT MOÛI..............................................................................506

CAÙC BIEÄN PHAÙP SÔ CAÁP CÖÙU

1. VEÁT THÖÔNG ÔÛ MAÉT .................................................509 2. GAÕY XÖÔNG CHAÂN ....................................................511 4. GAÕY XÖÔNG TAY .......................................................512 5. GAÕY XÖÔNG ÑOØN ......................................................514 6. NUOÁT PHAÛI CHAÁT ÑOÄC ..............................................515 7. CHAÛY MAÙU .................................................................516 8. PHOÛNG DA .................................................................518 9. SOÁC .............................................................................520 10. KIEÅM TRA HOÂ HAÁP-TUAÀN HOAØN ..............................522 11. TÖ THEÁ HOÀI PHUÏC ....................................................525 12. ÑÖÔØNG THÔÛ BÒ NGAÏT ..............................................527 13. HOÂ HAÁP NHAÂN TAÏO .................................................530 14. CAÁP CÖÙU HOÀI SINH TIM PHOÅI ..................................534 MUÏC LUÏC ................................................................................ 539