chutieu

NGOÂ KHAÉC TAØI

Chuù tieåu ngaém sen NHAØ XUAÁT BAÛN TOÅNG HÔÏP THAØNH PHOÁ HOÀ CHÍ MINH

LÔØI GIÔÙI THIEÄU

Ngoâ Khaéc Taøi laø moät trong soá ít nhaø vaên “mieät vöôøn” vaãn saùng taùc khaù ñeàu ñaën. Anh hieän laø hoäi vieân Hoäi Nhaø vaên Vieät Nam vaø ñang sinh hoaït trong Hoäi Vaên ngheä An Giang. Nhieàu baøi vieát cuûa anh ñaõ töøng ñöôïc ñaêng treân baùo Giaùc Ngoä.

Caùch ñaây ít laâu, toâi raát vui khi nhaän ñöôïc taäp baûn thaûo naøy cuûa anh vôùi lôøi ñeà nghò ñoïc vaø goùp yù. Tuy chæ laø nhöõng saùng taùc ngaén mang tính ngaãu höùng, nhöng thaät thuù vò laø chuùng ta laïi coù theå tìm thaáy ôû ñaây nhieàu yù töôûng raát saâu saéc ñöôïc trình baøy qua gioïng vaên thaät trong saùng, moäc maïc vaø dung dò.

Coù leõ söï cuoán huùt cuûa Ngoâ Khaéc Taøi khoâng naèm ôû söï tinh teá vaø hoaøn myõ, bôûi nhö ñaõ noùi, anh coù gioïng vaên khaù ñaëc tröng cuûa moät nhaø vaên gaàn guõi noâng thoân, vôùi nhöõng caùch dieãn ñaït thaät moäc maïc vaø ñoâi khi quaù dung dò ñeán möùc trôû thaønh hôi deã daõi. Duø vaäy, söï chaân thaønh trong nhöõng yù töôûng cuûa anh chính laø lyù do raát thuyeát phuïc ñeå ñoäc giaû saün loøng caûm thoâng cho nhöõng choã quaù ñaø nhö theá.

Toâi raát haân haïnh ñöôïc giôùi thieäu vôùi baïn ñoïc tuyeån taäp môùi nhaát naøy cuûa Ngoâ Khaéc Taøi. Hy voïng seõ laø moät moùn quaø yù nghóa cho nhöõng ai yeâu thích vaên anh.

NGUYEÃN MINH TIEÁN

5

M

Hoa khai kieán Phaät

Ngoâ Khaéc Taøi

I.

uøa xuaân ñoàng nghóa vôùi muøa hoa coù töø khi thieân ñòa môùi môû. Noù coù thaät maø nhö mô, trong treûo thanh cao, voâ tö beân caïnh coõi Ta-baø phieàn naõo ñaày nhöõng giaù trò giaû. Coù leõ vì theá moät vò thieàn sö ñaõ vieát “möôùt möôùt hoa vaøng phôi baøy baùt-nhaõ, xanh xanh caønh truùc hieån loä chaân nhö”. Trong laëng leõ, hoa nôû roài taøn, khoâng noùi vôùi ai ñieàu gì. Vaäy maø trong coõi laëng yeân kia laïi nhö thì thaàm cuøng ta, neân ngöôøi tìm thaáy ôû hoa raát nhieàu ngoân ngöõ. Coù ngöôøi töø phoá nhôù queâ quay quaét trôû veà chæ ñeå ngaém sen trong hoà, cuùc trong vöôøn nhaø muøa thu, nghe loøng thanh thaûn bình yeân trôû laïi roài tieáp tuïc ra ñi. Ngay ñeán hoa daâm buït nôû doïc theo bôø giaäu, hoa 7

möôùp vaøng boø treân giaøn nhaø haøng xoùm, cuõng coù taùc duïng thanh loïc taâm hoàn!

Töø ñaâu maø ra, hoùa ra xung quanh coû hoa laø moùn quaø daønh taëng ngöôøi. Duø laø ngöôøi bieát vaät cuõng chæ naèm trong voøng hoùa sinh, nhöng laém tröôøng hôïp baát ngôø. Caû vuøng ñaát chaùy boûng chæ nhôø vaøo söông muø ñeâm xuoáng, sa maïc phaùt tieát nôû hoa, nôi aáy xa xoâi chæ thaáy qua maøn hình, chöa taän maét nhìn thaáy. Chæ thaáy caùc tröôøng hôïp gaàn beân mình. Tæ nhö muøa heø naéng choùi chang, vuøng Baûy Nuùi caùc con suoái, gieáng nöôùc khoâ caïn, xung quanh caây coái ruïng laù nhö möa, coøn trô caønh khoâ khaúng khiu, rieâng gioáng phöôïng vó laïi troå hoa ñoû röïc, nhaát laø gioáng maõng caàu ta laïi ñôïi luùc khoù khaên naøy môùi ra loäc non, ñôm boâng, keát traùi. Boán thaùng nöôùc noåi leânh ñeânh, queâ ñaát An Giang vöôøn töôïc uû ruõ, xaùc xô, caây coái thi nhau cheát. Vaäy maø xoaøi, maän ñôm boâng, ñieân ñieån troå boâng troøn vun gioáng maâm xoâi maøu vaøng!

Tröôùc heát haõy nhìn vaøo loøng mình. Maõi theo ñuoåi tìm kieám nôi khaùc, laém khi thaáy hoa nôû nhö treâu. Nhìn vaøo loøng mình, thì söï treâu côït kia hoùa ra laïi laø söï soáng, haèng keát traùi ñôm hoa 8

Ngoâ Khaéc Taøi

duø trong nghòch caûnh. Nguyeãn Du gaëp hoaïn naïn lui veà vöôøn cuõ ñìu hiu, nhieàu luùc khoâng tìm ra gì boû voâ noài naáu nöôùng. Nhöng trong moät baøi thô chöõ Haùn oâng laøm trong giai ñoaïn naøy, ñaëc bieät toâi nhôù vaø chuù yù ñeán hai caâu “Laïnh tanh beáp löûa chieàu qua, hoa vaøng tröôùc ngoõ ngaém maø thaáy ngon!” Caâu thô cho thaáy oâng laø ngöôøi chuyeån caùi buoàn nghòch caûnh sang caùi vui ñoàng traàn thaät taøi tình! OÂng khoâng phaûi laø ngöôøi xuaát gia, nhöng qua ñoù thaáy nhö oâng ñaõ chöùng ngoä. Söï chöùng ngoä baát chaáp thôøi gian vaø khoâng gian! Vì vaäy, khi tìm trong saùch vôû ngöôøi xöa, thænh thoaûng ta laïi baét gaëp nhöõng caâu môùi meû ñeán ngaïc nhieân ngöôøi ñôøi nay!

Ñ

II.

aïo Phaät theo toâi nhö sôïi chæ meàm, laø sôïi daây ñaøn khoâng moät aâm thanh, nhöng khi coù tay ngöôøi gaåy, coù laøn gioù ñeán vôøn, cung ñaøn seõ ngaân leân khuùc nhaïc vi dieäu. Meânh moâng voâ haïn, vaäy maø taát caû ñeàu nhö coù haïn kyø. Hoa ñuùng heïn laïi leân. Hoa nôû cho ngöôøi maø ngôõ nhö hoa theâm laàn nöõa treâu gheïo. Tæ nhö hai caây mai tröôùc saân nhaø toâi, baát ngôø coù moät caây troå

Ngoâ Khaéc Taøi

9

sôùm, tröôùc Teát maø nuï ra chi chít. Cuoái naêm möa baõo ñi qua, nöûa ñeâm coøn vöông vaán nhöõng gioït möa cuoái muøa tí taùch. Trôøi se se laïnh. Caây mai theo ngoïn gioù ñaàu muøa ra nuï aâm thaàm trong ñeâm.

Nhöng coøn hai thaùng nöõa môùi ñeán Teát. Buoåi saùng, toâi ñöùng tröôùc caây mai ngaém nhìn. Hoa ñi tröôùc veà sau, muoán noùi vôùi ñôøi ñieàu gì ñaây maø troå sôùm chaúng chôø gioù xuaân.

Hoa nôû vì ai? Moät yù nghó vui vui. Hay laø thöû aên Teát sôùm xem coù caûm giaùc gì khoâng? Theá laø maëc cho ngöôøi nhaø ngaên caûn, toâi böùt heát laù mai ñeå cho nhöõng boâng hoa böøng nôû.

Toâi khoâng theå taû ñöôïc caùi nieàm vui hoài hoäp, xao xuyeán ñôïi hoa nôû. Toâi muoán chia seû nieàm vui aáy... nhöng haàu nhö ít coù ai chuù yù ñeán coäi hoa vaøng mô giöõa ngaøy muøa ñoâng gioù baác hanh heo... Cuõng coù moät hai ngöôøi ñi qua döøng laïi ngaém nhìn giaây laùt. Toâi ñôïi moât tieáng traàm troà, nhöng chaúng coù tieáng khen naøo. Ngöôøi döøng laïi roài quay ñi, döôøng nhö noù khoâng phaûi laø hoa xuaân daønh cho ngaøy Teát saép ñeán.

10

Ngoâ Khaéc Taøi

Toâi chaët moät caønh mai ñem caém vaøo bình, khoâng khí vaãn khoâng thaáy thay ñoåi. Teát vaãn coøn xa. Trôû ra chôï mua traø, mua baùnh, mua nhang...

Chuaån bò ñuùng nghi leã ñoùn xuaân. Nhöng khi chaâm bình traø thôm, ñoát nhang vaø môû baêng nhaïc xuaân ra nghe... cuõng vaãn laø caûm giaùc ñôïi chôø khoâng ra Teát. Töùc mình, laïi ruû theâm ngöôøi baïn thaân ñeán nhaø. Anh ñeán nhaø mang theo chai röôïu, cuøng ngoài lai rai beân hoa. Nhöng hai chuùng toâi vaãn thaáy ñoù chæ laø moät cuoäc vui bình thöôøng. Vaãn nghe thieáu vaéng moät caùi gì ñoù.

Chaúng ñuû ñoä, chaúng ñuû tình ñeå vöôn tôùi phuùt nhieäm maàu moãi naêm chæ ñeán moät laàn!

Hai ngöôøi ngoài ngô ngaån beân hoa roài nhìn böùc tranh treo treân töôøng. Phaät Di Laëc nôû nuï cöôøi hoan hæ. Toâi khoâng nhôù ñaõ mua böùc tranh ôû ñaâu, treo noù laâu laém, haèng ngaøy moãi khi buoàn vui laïi nhìn Phaät Di Laëc ñöa caùi buïng pheä toe toeùt cöôøi, khoâng chæ rieâng toâi maø caû nhaø cuõng khoâng ai thaéc maéc gì. Giôø ñaây cuøng ngöôøi baïn ngoài beân hoa nôû sôùm, nhìn Phaät Di Laëc hoan hæ, toâi vuït hieåu ra. Nuï cöôøi cuûa Phaät Di Laëc laø nuï cöôøi daønh cho moïi ngöôøi. Caùi thieáu cuûa hai ñöùa, chæ vì thuoäc veà soá ít, khoâng laøm neân söï

Ngoâ Khaéc Taøi

11

coäng höôûng cuûa ngaøy Teát. Söï coäng höôûng chính laø yù nghóa thieâng lieâng cuûa ngaøy xuaân. Cuõng nhö söï thieâng lieâng cuûa ñöùc Phaät A-di-ñaø laø ôû lôøi nguyeän. Ngaøi luoân trôû xuoáng taän nguïc A-tyø ñeå ñoä cho ñeán ngöôøi cuoái cuøng.

Ngaøy Teát ñeán, nhöõng ngöôøi may maén, nhöõng ai laän ñaän, tröôùc muøa xuaân veà ñeàu nghe loøng raïo röïc, xao xuyeán. Caønh mai troå sôùm chaúng laøm noåi ñieàu naøy, chæ vì “hoa khai” khoâng “kieán Phaät”! Kieán Phaät ñeå tìm thaáy cho mình moät nieàm vui khoâng döùt, moät söï an laïc beàn vöõng, phuùc ñöùc giöõa coõi ñôøi höõu haïn nhö aûo aûnh, nhö gioù thoaûng maây troâi!

12

Ngoâ Khaéc Taøi

I.

Ñ

oâi luùc anh nhaän thaáy giöõa mình vôùi Saùu coù nhieàu khaùc bieät. Khoâng hieåu sao hai ngöôøi laïi thöôøng ñi chung vôùi nhau.

Vaøo quaùn caø pheâ, trong luùc loã tai khoå sôû vì tieáng nhaïc oàn aøo, maét anh vaãn thaáy roõ chieác laù caây gie saùt thuøng loa ñang run raåy vì tieáng ñoäng quaù lôùn, nhìn nhöõng gioït caø pheâ rôi nhö nhöõng suy tö. Moãi ngöôøi phaûi bieát roõ suy tö cuûa mình baét ñaàu töø ñaâu. Cuûa ai naáy bieát!

Loái veà muøa xuaân

Rieâng anh, anh nhôù maõi sö cuï ôû ngoâi chuøa xöa nôi queâ nhaø. Nhöõng ngaøy raèm thænh thoaûng ñi chuøa ñaøm ñaïo vôùi sö cuï, roài anh nhôù maõi.

Ai nhanh, ta cöù ñi nhòp chaäm raõi, thong thaû ñeå nhaän ra chaân töôùng cuûa voâ thöôøng. Laáy tònh cheá ñoäng, ñeå thaáy theá giôùi cuûa an laïc ñaâu ñaâu cuõng coù. Taâm thanh tònh sinh ra tinh thaàn. Töø

Ngoâ Khaéc Taøi

13

tinh thaàn sinh ra trí löïc. Trí löïc coù khaùc vôùi trí hueä khoâng? Luùc ñoù anh khoâng chuù yù, ñònh buïng khi naøo veà queâ seõ hoûi laïi sö cuï.

Giôø thì anh ñang nhôù tôùi lôøi daïy kia vaø quan saùt coâ baïn gaùi ngoài beân caïnh. Saùu roõ raøng nhö bò phaân taâm, caùi ñaàu moät ñaøng, caùi tay laïi ñi moät neûo, khieán Saùu caàm huït ly caø pheâ hai laàn.

Anh caéc côù cheá nöôùc traø voâ ly caø pheâ, hoûi Saùu caø pheâ pha coù ngon khoâng. Saùu thaûn nhieân gaät ñaàu.

Khi hai ngöôøi ra tôùi ñöôøng, Saùu vaãn giöõ thaùi ñoä ñaõng trí. Baát ngôø khi ñi ngang qua cöûa haøng, caëp maét Saùu boãng trôû neân saéc saûo. Böôùc voâ cöûa haøng, leï laøng hoûi giaù moùn naøy moùn noï. Chieàu hai möôi Teát, thaønh phoá ngöôøi vaø xe chen nhau, khoùi buïi mòt muø nhö thuoác taùn, anh hoùa thaønh ngöôøi giöõ haøng hoùa cho Saùu, döôùi chaân coøn moät boïc ny lon to töôùng.

- Em mua chi nhieàu vaäy?

- Thì mua ñeå taëng ngöôøi naøy ngöôøi noï, anh coøn ñi hoûi.

Anh laïi theâm moät thaéc maéc. Hai ñöùa cuøng queâ leân ñaây treân möôøi naêm. Anh vaãn coøn laø 14

Ngoâ Khaéc Taøi

moät nhaân vieân queøn, moãi laàn trôøi ñoåi gioù nhôù nhaø khoâng chòu noåi! Saùu ñaõ thaønh daân keû chôï thò thaønh. Tröôøng hôïp naøy giaûi thích sao ñaây?

Maø laøm sao Saùu bieát ñöôïc oâng naøy thích caù moøi hoäp Sumaco, baø kia thích khoâ caù ñöôøng, muø taït... Teù ra, cöû chæ naém huït ly caø pheâ vôùi thaùi ñoä mua saém tuy töông phaûn maø laïi töông khôùp nhau. Anh vaãn laø ñöùa chaäm chaïp trong thôøi buoåi kinh teá thò tröôøng. Nhöng sao Saùu laïi yeâu anh? Ñeâm cuoái naêm, thaønh phoá döôùi aùnh ñieän xanh vaøng cuûa ñeøn cao aùp boãng döng hiu haét, do anh thaáy buoàn chaêng?

Thoâi thì cuoäc ñôøi vaãn luoân thay ñoåi, ai theo ñöôïc thôøi cuõng neân möøng cho ngöôøi aáy. Thôøi ñaïi ñaõ ñi vaøo coâng nghieäp hoùa, kinh doanh haïch toaùn, khoâng cho pheùp caù nhaân naøo treã traøng. “Tam thaäp töï laäp, töù thaäp laøm chi laøm gaáp, nguõ thaäp tay chaân run laäp caäp, luïc thaäp coøn hôi söùc ñaâu maø tri thieân meänh?” Cuoäc ñôøi dieãn noâm na laø nhö vaäy!

Coøn anh phaûi töï bieát mình, khoâng coù khaû naêng tranh ñua thì neân tieáp tuïc caàn maãn vôùi coâng vieäc. Nhö ngöôøi hoaï só cöù lo veõ tranh,

Ngoâ Khaéc Taøi

15

baùc thôï moäc caëm cuïi ñoùng baøn gheá... Moät phuùt troâi qua chính laø tieàn. Nhöng anh vaãn linh tính ñöôïc ñieàu gì ñoù seõ xaûy ra giöõa anh vôùi Saùu...

II.

Hình nhö coù nhöõng ngaøy, nhöõng thaùng, nhöõng buoåi saùng môû cöûa ra nghe buïng daï böùt röùt, caõi vaõ vôùi baïn beø luoân...

Vaø cuõng coù nhöõng ngaøy, nhöõng thaùng, nhöõng buoåi saùng nghe loøng laâng laâng, gaëp ngöôøi ñeïp ñaàu ngaøy thieân haï baûo xui vaãn nôû nuï cöôøi chaøo hoûi, môøi baïn ñi uoáng caø pheâ, cho tieàn con nít moät caùch haøo phoùng...

Vì con ngöôøi nhö vaäy, thaày boùi môùi coù dòp kieám aên. “Noùi nhoû vôùi caäu, naêm nay coù sao choåi ñuïng vaøo sao Moäc, neân ngöôøi ta hay soå muõi nhöùc ñaàu, rieâng tuoåi cuûa caäu ñuïng phaûi khuùc ñuoâi cuûa sao, may maø caäu coù quyù nhaân phuø trôï...” “Daï, tui xin caûm ôn thaày Hai...” Moãi saùng thöùc daäy laø do nhöõng suy nghó trong ñeâm ñeå roài ngöôøi ta buoàn hay vui. Thaày noùi nhö vaäy, ñoá thaày bieát ñeâm qua tui nguû coù ngon khoâng...

16

Ngoâ Khaéc Taøi

Anh ñöùng nhìn ra saân thöôïng, caùch cöûa soå phoøng anh ñoä vaøi thöôùc. Buoåi saùng, chim seû ríu rít nhaûy nhoùt taém naéng sôùm treân maùi phoá ñoû töôi. Khi naéng gaét, moät soá nhaûy xuoáng saân vô vaån. Saân coù troàng hoa hoàng, mai chieáu thuûy, mai vaøng... Coù ñöôïc moät khoaûng xanh maùt xen giöõa nhöõng ngoâi nhaø cao taàng, ñuû bieát chuû nhaân laø tay nhaø giaøu, maëc duø khoâng bieát hoï laøm ngheà gì. Ngöôøi vôï maëc ñoà nguû maøu hoàng böôùc ra, moâi son maøu tím.

“A! Mai nôû theâm saùu boâng nöõa neø anh!” Ngöôøi vôï reo leân, anh choàng chaïy ra: “OÀ, ñeïp quaù! Vaäy taát caû laø möôøi saùu boâng.”

Boãng anh ñaâm ra xao xuyeán tröôùc haïnh phuùc cuûa keû khaùc. Mai nôû maø ñeám töøng boâng!

Anh laïi nhôù queâ. Vaãn laø hình boùng ngoâi chuøa coå kính reâu phong. Cuõng caây mai tröôùc saân kia, sö cuï coù laàn hoûi anh coù bieát hoa nôû luùc naøo vaø ruïng luùc naøo khoâng? Söï vieäc bieán ñoåi ngay tröôùc maét maø ngöôøi coøn khoâng ñeå yù. Hoa nôû roài hoa ruïng trong gioù, nhöng muøa xuaân ôû ñaâu? Taâm xuaân ôû ñaâu, coù maát hay khoâng? Hoùa ra hoa nôû, hoa ruïng nhöng muøa xuaân nhö laën

Ngoâ Khaéc Taøi

17

vaøo beân trong thaân caây maõi maõi khoâng maát.

Nieàm vui baét ñaàu töø nhöõng caùi thaät gaàn guõi, roài môùi ñi xa hôn...

Roài toái hoâm ñoù, baát ngôø anh nghe tieáng hai vôï choàng caõi vaõ voïng sang. Ngöôøi choàng ñaùnh vôï... Bòch, bòch... boáp!

- Tieàn ñaâu heát roài?

- Con Oanh noù laáy ñi roài, em xin loãi anh.

Ngöôøi ñaøn oâng ñöa tay taùt maïnh voâ maët ngöôøi ñaøn baø.

- Tieàn baïc maø, tao ñaõ noùi roài, chaúng tin töôûng ñöôïc ai.

Anh rôøi cöûa soå, nghe loøng khaéc khoaûi. Caûnh töôïng hoaøn toaøn traùi ngöôïc vôùi buoåi saùng: nhöõng phuùt giaây hieám hoi cuûa ñôøi ngöôøi. Coù gì ñaùnh ñoåi ñöôïc nhöõng giaây phuùt vui veû eâm ñeàm aáy? Nhöng vì sao ngöôøi ta khi ñaït tôùi laïi buoâng boû quaù deã daøng? Anh caøng nhôù ñeán lôøi daïy cuûa vò sö giaø, nhö nhìn thaáy ñöùc Phaät töø trong meânh moâng saâu thaúm doõi ñoâi maét hieàn hoaø nhìn veà coõi nhaân gian naùo nhieät. Vaø chaúng 18

Ngoâ Khaéc Taøi

phaûi voâ côù maø anh boãng thì thaàm goïi kheõ... Saùu ôi!

III.

A

nh ñaõ nhaän thaáy roõ giöõa mình vôùi Saùu coù nhieàu khaùc bieät. Moät ngöôøi thì con maét saùng len loûi giöõa buoåi chôï mai ñoâng ñuùc, moät ngöôøi traùi laïi coù loã tai thính ban ñeâm doõi theo tieáng keâu chim chíp cuûa chim seû môùi nôû döôùi maùi nhaø nghe loøng nao nao. Nhöng taïi sao khi Saùu vaéng maët hai ngaøy thoâi, anh laïi nghe nhôù, nghe soát ruoät. Saùu thì khoâng coù thôøi gian raûnh roãi. Tay lieàn mieäng, mieäng lieàn tay, suoát ngaøy chaïy lieân tuïc ñaàu naøy, ñaàu noï... Nhieàu luùc Saùu taït qua thaêm anh nhö chæ ñeå ngoù maët moät caùi roài ñi. Tröôøng hôïp cuûa anh vôùi Saùu keå ra cuõng ñaëc bieät. Saùu döôøng nhö ñaõ chuù yù tôùi neùt maët cuûa anh: - Anh coù ñieàu gì maët maøy troâng buoàn so vaäy?

- ÖØ, buoàn nhöng thanh thaûn, deã chòu.

- Caùi gì?

Ngoâ Khaéc Taøi

19

- Neáu ngöôøi ta bieát ñöôïc mình buoàn thì nghe thanh thaûn, deã chòu.

- Moác xì, baøy ñaët hoaøi! Söï kheùp kín chæ laøm cho ñôøi ta khoâng saùng hôn. Coù tieàn buïng daï môùi yeân oån, nghe chöa.

- Coù leõ cuõng ñuùng.

- Sao laïi cuõng ñuùng, anh thaät deã gheùt. Vaéng em anh coù nhôù khoâng?

- Hoûi hoaøi... Anh coøn hình dung ra ñöôïc caùi tö theá luùc nguû naèm co cuûa em nöõa kìa.

- Thoâi, mình ñi chôï chôi. Teát nhöùt ôû nhaø hoaøi sao?

Töï döng anh thaáy ngaàn ngaïi. Chôï buùa trong nhöõng ngaøy giaùp Teát ñoâng ngöôøi. Roài nhöõng quaùn xaù quen nhaün maët, quen ñeán ñoä khoâng coøn nhôù ra... Vaø roài, chuoãi thôøi gian ngoài quaùn beân nhau vaø ñaõ keát hôïp neân quaõng ñôøi ngöôøi.

Veà sau ñoù... Hình nhö khi gioù lay muøa xuaân môùi baét ñaàu ñoäng ñaäy. Moïi vaät coù ñöôøng quyõ ñaïo rieâng, tieáp tuïc quay cho tôùi khi gaëp ñöôïc muøa xuaân. Dó nhieân khoâng traùnh khoûi söï coï xaùt, ñan cheùo vaøo nhau... Nhöng cuoái cuøng ngöôøi naøo 20

Ngoâ Khaéc Taøi

cuõng ñöùng ñöôïc khoâng teù suïm, nhôø ñaõ chuaån bò tröôùc trong nhöõng ñeâm khoâng nguû...

Xanh, ñoû, tím, vaøng. Nhöõng ngoïn ñeøn maøu chaäp laïi vôùi nhau. Tieáng cheùn ñuõa chaïm leng keng. Roài nhaïc rap. Moïi ngöôøi noùi vôùi nhau nhö heùt. Hai ngöôøi ñang ngoài vôùi nhau, chôït moät thanh nieân ñaõ uoáng röôïu nôi ñaâu maët muõi ñoû öûng böôùc tôùi, keùo gheá ngoài keá Saùu: - Anh kieám em suoát caû ngaøy nay? Ai vaäy em?

- Giôùi thieäu vôùi Sôn, ñaây laø anh Laïc, moät caây hieåu bieát.

- Hieåu bieát veà chuyeän gì em? Coù hôïp ñoàng laøm aên khoâng?

- Anh Sôn giôõn hoaøi. Anh Laïc khoâng nhö mình ñaâu.

- Ha ha.. Toâi thì khoâng bieát nhieàu. Ngoaøi chuyeän laøm aên toâi chæ bieát theâm oâng Ñaëng Thaùi Sôn, vì nghe ñaâu moãi laàn bieåu dieãn kieám boän tieàn. Hôn nöõa, oång gioáng teân vôùi toâi - Ñaëng Hoaøi Sôn, nghe cuõng hay ñaáy chöù?

Ngoâ Khaéc Taøi

21

Anh nghe maùu noùng boác leân maët muõi. Nhöng Saùu leân tieáng: - Thoâi nghe Ñaëng Hoaøi Sôn, say roài nghe.

- Say aø, toâi noùi chuyeän naøy cho coâ nghe ñeå bieát toâi say hay tænh.

Ngöôøi thanh nieân noùi kheõ ñieàu gì ñoù vôùi Saùu.

Côn giaän ñaõ khieán loã tai anh luøng buøng, khoâng nghe ñöôïc hoï noùi gì vôùi nhau. Döôøng nhö heïn hoø ñi ñaâu ñoù. Quyeàn töï do rieâng tö cuûa Saùu, anh khoâng muoán xen voâ. Hôn nöõa, anh thöôøng chöùng kieán nhö theá naøy ñaõ nhieàu. Anh khoâng bieát gì veà coâng vieäc cuûa Saùu!

M

IV.

aõi tôùi ngaøy hai möôi taùm Teát, Saùu vaãn chöa trôû veà thaêm queâ. Saùu ñaõ töøng nhieàu laàn aên Teát xa nhaø neân quen roài chaêng? Anh khoâng theå chôø ñôïi ñöôïc nöõa. Baây giôø, tröôùc maét anh laø muøa xuaân queâ ngheøo.

Treân baøn thôø, ñeøn, khoùi nhang, maâm nguõ quaû... vôùi nhöõng hoaøi nieäm veà tuoåi thô luoân saùng maõi 22

Ngoâ Khaéc Taøi

beân ñôøi. Traùi tim ai chöa hoen oá bôûi lôùp buïi thôøi gian, vaøo ngaøy xuaân hoàn trong nhö aùnh naéng ñaàu ngaøy chieáu töø hieän taïi veà quaù khöù.

Naêm thaùng nôi queâ nhaø troâi beân coâng vieäc ñoàng aùng caàn cuø. Vaãn coøn ñoù meï anh. Luùc chieán tranh meï ñaõ phaûi chòu bieát bao maát maùt, tôùi nay meï vaãn coøn phaûi heát lo cho choàng tôùi lo cho con, roài tôùi lo cho baày chaùu... Buoåi saùng meï vaãn daäy sôùm, vaãn coøn ra ñoàng nhoå coû, ñieàu khieån con chaùu... Anh vaãn chöa traû hieáu ñöôïc cho meï. Thaät ra, tieàn anh göûi veà nhaø meï vaãn giöõ nguyeân ñoù, nhö caát giuøm cho anh. Daân queâ khoâng laøm ra tieàn neân khoâng xaøi tieàn deã daøng nhö daân thaønh thò. Ñôøi soáng nôi khu phoá anh ñang ôû so vôùi queâ nhaø, khoaûng caùch xa laéc.

Khi ngoïn gioù baác thoåi töø ngoaøi soâng voâ tôùi vöôøn caây, buïi tre nhö ruø rì cuùi ñaàu chòu gioù, laøng queâ eâm aû ñaõ chuaån bò ñoùn Teát roài. Ngöôøi daân queâ nghó ñeán Teát töø cuoái thaùng möôøi moät.

Luùc naøy nöôùc ruùt nhanh, giaù caù raát reû. Meï anh mua caù veà xeû khoâ ñeå daønh. Trong vöôøn oâ moâi ñaõ khoâ treo luûng laúng. Nhöõng traùi oâ moâi xaáu xí, ngaâm röôïu ñeán thaùng sau laø uoáng raát ngon.

Ngoâ Khaéc Taøi

23

Ñaàu thaùng möôøi hai, meï ñem haït gioáng boâng thoï gieo treân lieáp, roài eùp chuoái phôi khoâ. Thaùng naøy, caùc ngaû ñöôøng queâ saùng leân maøu traéng cuûa baùnh phoàng, baùnh traùng... Baùnh ñöôïc traûi ra treân maáy taøu laù döøa ñan thaønh nieång, döïng töø saân ra tôùi ngoaøi ñöôøng. Xoaøi ñaõ baét ñaàu troå boâng, traùi laám taám nhö tröùng caù. Thoân queâ chuaån bò ñoùn Teát nheï nhaøng, töø töø, khoâng oàn aøo. Caùc thöù ñaâu vaøo ñaáy, ngaøy Teát chæ coøn mua theâm ít moùn gia vò, traø, caâu ñoái, döa haáu, noài thòt nöõa laø xong.

Thoâng thöôøng, nhaø anh coù ñuû hai thöùc maën, chay. Maën daønh cho luõ treû vaø khaùch khöùa ñeán chôi. Rieâng ba meï anh ba ngaøy ñaàu naêm luoân aên chay. Veà ñieàu naøy, anh nhôù cuõng chính do sö cuï daïy cho moïi ngöôøi: “Neáu khoâng aên chay luoân ñöôïc thì vaøo nhöõng ngaøy raèm lôùn vaø ba ngaøy Teát neân aên chay. Vì ñaây laø dòp nhìn laïi thaân taâm moãi ngöôøi vaø theå hieän loøng töø bi.”

Muøa xuaân, vaïn vaät traøn treà söùc soáng, phaùt trieån gioáng noøi. Theo anh, sö cuï daïy hai chöõ töø bi vaøo luùc naøy thaät phuø hôïp vôùi khoa hoïc. Anh nhôù coù moät naêm, ba anh leân chuøa xin sö cuï hai 24

Ngoâ Khaéc Taøi

caâu ñoái. Maõi veà sau anh môùi hieåu saâu ñöôïc lôøi sö cuï nhaén nhuû trong caâu ñoái: - Khoâng tham khoâng haõi, khoâng daïi khoâng lo, khoâng cöùng coå khoâng hö khí töôïng.

- Coù phuùc coù phaàn, coù nhaân coù quaû, coù loït loøng coù nôï nöôùc non.

Nhöõng con ngöôøi hieàn laønh cuûa ñaát ñai xöù sôû queâ höông, maùi chuøa xöa cuõng laø hình aûnh tuoåi thô anh. Anh khoù loøng queân nhöõng hình aûnh ñaõ aên saâu trong loøng. Duø cho soáng ôû thò thaønh ñaõ hôn möôøi naêm, anh vaãn coøn laø ñöùa treû thoân queâ ra. Teát ñeán laø phaûi laàn veà nhaø!

N

V.

gaøy hai chín, Saùu ñang ôû Saøi Goøn. Treân naøy loã tai nhö luøng buøng, ngöôøi vaø xe coä quay cuoàng. Saùu vôùi boä aùo ñaàm thôøi trang, ñang ñi cuøng vôùi Sôn giöõa phoá xaù traøn ngaäp haøng hoùa. Chôït Saùu ñoät ngoät döøng laïi: - Em thaáy nhôù nhaø!

- Nhôù nhaø hay nhôù thaèng cha cuø laàn ñoù?

Ngoâ Khaéc Taøi

25

- ÖØ, theá môùi laø chuyeän laï.

- Caùi gì maø kyø vaäy, giaûi thích coi?

- Em cuõng khoù giaûi thích cho anh hieåu. Mình vaät chaát ñaày ñuû nhöng taâm hoàn laïi thaáy troáng traûi, meät moûi. Mình tieáp tuïc ñi tìm ñeå laáp ñaày khoaûng troáng aáy. Thaèng cha cuø laàn ñoù cho em thaáy raèng taâm hoàn con ngöôøi vaãn lôùn hôn nhieàu so vôùi vaät chaát. Ñeå soáng ñöôïc, thaät ra con ngöôøi cuõng chaúng caàn bao nhieâu... Coù leõ em phaûi veà queâ, ôû ñoù coøn coù coäi nguoàn muøa xuaân vôùi tình ngöôøi chaát phaùc...

Ngöôøi thanh nieân ngô ngaùc nhìn Saùu. Giöõa ñöôøng phoá Saøi Goøn buoåi saùng, xe coä, ngöôøi ñi ì aàm, nhöng tieáng thì thaàm cuûa muøa xuaân ngaøy moät daâng leân. Vaø coù keû ñang laéng nghe...

26

Ngoâ Khaéc Taøi

I.

R

aèm thaùng baûy laø moät ngaøy raèm ñaëc bieät. Ngoaøi vieäc baùo hieáu song thaân, trong thôøi tieát möa gioù suït suøi, loøng ngöôøi coøn môû thoâng ra nhieàu coõi beân ngoaøi, nhôù ñeán bao ngöôøi. Tuïc cuùng coâ hoàn lang thang xoù chôï ñaàu ñöôøng mang ñaày tính vò tha nhaân baûn. Haàu nhö söï vónh haèng, thôøi gian höõu haïn keùo ñi bao nhieâu ñoåi thay. Vaø caùi cheát laø moät trong nhöõng chuû ñeà lôùn cuûa caùc nhaø thô. Khoâng phaûi töï nhieân maø moãi naêm ñeán raèm thaùng baûy toâi luoân nhôù ñeán “Vaên teá thaäp loaïi chuùng sinh” cuûa Nguyeãn Du.

Hoa khai Cöïc Laïc

Cuõng coù keû chìm soâng, laïc suoái; Cuõng coù ngöôøi saåy coäi, sa caây; Coù ngöôøi leo gieáng ñöùt daây, Ngöôøi troâi nöôùc luõ, keû laây löûa thaønh.

Ngoâ Khaéc Taøi

27

Theá laø: Khi sao ñoâng ñuùc vui cöôøi, Maø khi nhaém maét khoâng ngöôøi nhaët xöông? ...

Keû thaân thích vaéng sau vaéng tröôùc, Bieát laáy ai baùt nöôùc cheùn nhang!

Vaø nhôù ñeán Taûn Ñaø vôùi “Thaêm maû cuõ beân ñöôøng” Hay laø thuôû tröôùc keû vaên chöông, Chen hoäi coâng danh lôõ laïc ñöôøng, Taøi cao phaän thaáp chí khí uaát, Giang hoà meâ chôi, queân queâ höông!

Hay laø thuôû tröôùc khaùch hoàng nhan, Saéc saûo khoân ngoan trôøi ñaùnh ghen, Phong traàn xui gaëp böôùc löu laïc, Ñaàu xanh theo moät chuyeán xuaân taøn!

“Raèng hay thì thöïc laø hay”, nhöng theo toâi thì hai baøi thô treân thuoäc veà loaïi quaùn. Gioáng nhö “quaùn thaân baát tònh”, mang tính caùch luaän lyù, neáu khoâng kheùo thì baát tònh vôùi thanh tònh laø hai maët trong moät con ngöôøi seõ trôû thaønh noãi töï kyû aùm thò tröôùc ñieàu khoâng traùnh khoûi, ñeå roài chaùn soáng hoaëc yeâu cuoàng soáng voäi, queân maát raèng cuoäc soáng naøy laø quaû cuûa nghieäp. Nghieäp leõ ra 28

Ngoâ Khaéc Taøi

coù theå ñöôïc giaûi töø ngay luùc ngöôøi ñang soáng, leõ ra ta phaûi vun ñaép cho cuoäc soáng naøy thanh cao laâu daøi. Vì theá, theo toâi thì khoâng so ñöôïc vôùi baøi thô sau cuûa hoaø thöôïng Teá Ñieân: Saùu möôi naêm böøa baõi, Vaùch ñoâng ñaùnh ñoå vaùch taây. Ñeán nay thu nhaët quay veà, Nhö xöa nöôùc lieàn trôøi bieác!

Toâi khoâng bieát hoaø thöôïng Teá Ñieân laø nhaân vaät coù thaät hay hö caáu. Ñoâi luùc ngöôøi thaät cuõng trôû thaønh huyeàn thoaïi, hö caáu vaø ngöôïc laïi.

Chaúng phaân bieät ñöôïc. Chính vì vaäy, khi ñoïc leân maáy caâu thô cuûa ngaøi, ngöôøi ta laäp töùc tröïc nhaän ñöôïc nhöõng caùi thaáy khaùc nhö khoâng, nhö voâ, tænh thöùc môû caùnh cöûa thong dong moät coõi ñi veà, thaáy cuoái taàm nhìn trôøi nöôùc gaëp nhau!

N

II.

haém maét, qua ñôøi, cheát ngaéc, cheát nguûm, töû vong... ngöôøi ñôøi raát phong phuù töø ngöõ ñeå dieãn taû ñieàu ñaùng sôï khoâng ai traùnh khoûi. Toâi laïi thích nhöõng töø nhö ñi, quy coá höông, quy taân gia... tuy coù veû nhö ñuøa côït

Ngoâ Khaéc Taøi

29

nhöng laïi gaàn vôùi chaân lyù. Tuy nhieân, thích nhaát vaãn laø cuïm töø nhaø Phaät “hoa khai Cöïc Laïc”. Ñeå chæ caùi cheát sao laïi noùi laø hoa khai? Chæ vì cheát khoâng phaûi laø traïng thaùi tónh, maø ñoù laø moät traïng thaùi ñoäng. Cheát thaân cuõ ñeå thay thaân môùi.

Söï cheát chæ laø moät phen trong voâ soá laàn cheát. Söï sanh cuõng vaäy, cuõng laø moät laàn trong voâ löôïng kieáp sanh. Hoaøn toaøn phuø hôïp vôùi quan nieäm khoa hoïc – vaät chaát bieán ñoåi töø daïng naøy sang daïng khaùc.

Toâi nhôù luùc coøn nhoû, nhöõng ngöôøi lôùn tuoåi nhö meï toâi, ñi chuøa thaép nhang laïy Phaät xong bao giôø cuõng ñeán tröôùc baøn thôø vong coù maáy chöõ “hoa khai Cöïc Laïc” xaù ba xaù. Toâi ñöùng beân meï, nhìn leân caû traêm taám aûnh vong linh: ñaøn baø, ñaøn oâng, coù ngöôøi raát treû vaø coù caû aûnh treû con... Toâi sôï laém. Toâi hoûi meï trong soá caùc aûnh vong ñoù coù ai laø baø con khoâng. Meï noùi khoâng.

Vaäy taïi sao meï toâi vaø nhöõng ngöôøi ñi chuøa laïi ñeán ñaây thaép nhang xaù xaù? Meï khoâng giaûi thích haønh ñoäng mình. Coù leõ ngaøy aáy toâi coøn quaù nhoû khoâng hieåu ñöôïc, neân meï khoâng noùi.

Nhôø ñaïo Phaät, ngöôøi Vieät coù ñöôïc truyeàn thoáng nhaân baûn, bao dung, khoâng phaân bieät 30

Ngoâ Khaéc Taøi

moïi höông hoàn ñaõ khuaát. Raèm thaùng baûy cuùng heát caùc coõi, cuùng heát coâ hoàn, keå caû laäp baøn thôø cho keû thuø, nhö ñeàn Phuïc Ba Töôùng quaân (Maõ Vieän) ngoaøi mieàn Baéc chaúng haïn.

Ngaøy nay ñi chuøa thaáy tuïc xöa nhö mai moät.

Tröø nhöõng ngöôøi thaân ñi chuøa môùi ñeán tröôùc baøn vong ñeå töôûng nieäm cha, meï, baø con, coøn nhöõng ngöôøi khoâng thaân chæ löôùt nhìn hôø höõng.

Coù leõ ngöôøi ñôøi nay thaám tö töôûng nhò nguyeân cuûa phöông Taây, phaân bieät raïch roøi ñen traéng, taû höõu, ta ngöôøi. Noù laø nguyeân nhaân cuûa moïi cuoäc khuûng hoaûng, ñoå vôõ nhö ta ñaõ thaáy. Khi noùi khoâng taâm linh, toâi thaáy ngöôøi noùi ngheøo naøn laøm sao! Döôøng nhö ôû giöõa khoâng taâm linh vôùi taâm linh coù moät vuøng giao thoa, maäp môø.

Nhöõng caâu hoûi cuûa ñôøi soáng töø ñaây maø ra.

Chính töø vuøng naøy ñaõ khôi daäy nhöõng phaùt minh, saùng kieán khoa hoïc.

Töø caùi caûm giaùc sôï seät tröôùc baøn vong khoâng daùm nhìn, daàn daàn toâi thô thaån ñöùng nhìn caùc vò laâu hôn. Nhìn nhöõng taám aûnh ñaøn oâng, ñaøn baø, ngöôøi giaø, ngöôøi treû treân baøn, khoâng ai gioáng ai, khoâng coù ngöôøi thöù hai laëp laïi, nhöng taát caû ñeàu nhö noùi vôùi toâi moät ñieàu: cuoäc soáng naøy

Ngoâ Khaéc Taøi

31

ñaùng quyù bieát bao nhieâu! Moät luùc naøo ñoù rôøi xa cuoäc soáng naøy, toâi khoâng bieát gì veà coõi xa kia... nhöng laïi tröïc nhaän ra moät ñieàu ñaùng sôï laø sau caùi cheát moïi ngöôøi ñeàu bình ñaúng, chaúng khaùc gì nhau, tröø ra nhöõng nghieäp quaû ñaõ taïo. Cheát khoâng phaûi laø söï chaám döùt, vì coøn coù nghieäp quaû. Trong nghieäp quaû laïi coù bieät nghieäp, coäng nghieäp, töùc laø nhöõng ñieàu mình ñaõ töï taïo ra hoaëc cuøng vôùi ngöôøi khaùc taïo ra... Roài coøn coù söï tieáp noái cuûa nhöõng ngöôøi thaân thuoäc, con chaùu, doøng hoï... Phaûi chaêng cheát cuõng chæ laø moät ñieåm khôûi ñaàu? Cuoái cuøng, khi höôùng veà nôi coõi xa kia, söï thöùc tænh laïi chieáu soi cho taâm thöùc ta ngay treân maët ñaát naøy. Phaûi chaêng ñoù chính laø yù nghóa dieäu aûo cuûa muøa Vu lan, muøa baùo hieáu?

32

Ngoâ Khaéc Taøi

CHUÙ TIEÅU NGAÉM SEN

M

I.

oät vaøi boâng sen ñaõ nôû vöôn cao leân khoûi maët hoà. Maøu sen hoàng bao laáy nhuïy vaøng gioáng nhö ngöôùc maét nhìn leân trôøi xanh. Vaøi buùp sen khaùc cuõng seõ xoeø caùnh noäi trong ngaøy vì noù troøn vun ñaày ñaën.

Saùng sôùm, ngöôøi ôû xoùm Nuùi Nhoû, oâng Saùu thôï moäc, coâ Haø, baø tö Nhanh leân chuøa ñeå vôõ maáy voàng khoai lang, ñoán baép. Thænh thoaûng, chuøa hay coù nhöõng buoåi hoïp maët ñaàm aám, saün coù khoai, baép coøn môùi ngoït ngaøo ñoù, naáu moùn gì aên chôi. Sen thì coù gì laï, nhìn quen maét roài.

Chæ tröø chuù tieåu Taâm Minh ra. Khi moïi ngöôøi loay hoay vôùi coâng vieäc, chuù nhö khoâng chòu yeân maø cöù chaïy vaøo, chaïy ra giöõa hoà sen vôùi vöôøn chuøa...

Ngoâ Khaéc Taøi

33

- Keä Taâm Minh, hoâm nay chuù quyeát taâm rình xem sen nôû ñoù.

Sö mæm cöôøi nheï nhaøng. Ngöôøi xoùm nuùi ngaàm cho laø thaày cöng hoïc troø, neân khi Taâm Minh quay laïi, coâ Haø cheá gieãu: - Bao giôø sen nôû, tieåu sö phuï?

- Chaéc töø ñaây tôùi tröa. Khoâng tröa thì chieàu.

Hoaëc mai noù môùi nôû.

Taâm Minh toû ra bieát ñuøa. Nhöng laàn naøy Taâm Minh khoâng ñuøa. Vì sö phuï noùi chaúng maáy ngöôøi ñöôïc ngaém sen. Ñoù laø giaây phuùt raát kyø dieäu!

Moïi ngöôøi chôït nhôù caùch ñaây hai hoâm, sau thôøi kinh toái moïi ngöôøi ngoài duøng traø vôùi sö Maãn. Tình côø oâng Saùu coù nhaéc tôùi Hoäi Long Hoa gì ñoù, coù Trôøi, Phaät saép xeáp laïi ngöôøi thieän, keû aùc... Baây giôø ñi ñaâu cuõng nghe lao xao veà chuyeän naøy. Tröôùc ñoù, baø Tö vaø coâ Haø cuõng hoûi. Sö haàu nhö khoâng giaûi thích caën keõ, chæ noùi: - Ñaïo Phaät dieäu dieäu thaâm thaâm, sinh sinh hoùa hoùa. Theo sö hieåu thì haàu nhö kinh ñieån 34

Ngoâ Khaéc Taøi

nhaø Phaät khoâng coù noùi tôùi ngaøy hoäi nhö theá.

Nhöng maø ai ñoù ñaõ baøy ra, thoâi thì coù sinh aét coù dieät.

- Nhöng bao giôø?

OÂng Saùu hoûi vaën laïi. Laàn nöõa, Sö laïi traû lôøi vu vô.

- OÂng Saùu naøy, thoâng thöôøng ngöôøi ta chæ thaáy hoa sen khi noù ñaõ nôû xoøe, nhöng vaøo giaây phuùt ñoùa sen run run bung caùnh ra, coù maáy ai ñöôïc nhìn thaáy? Ñaây môùi chính laø vieäc thaät.

Ba ngöôøi ngoài im suy nghó. Quaû nhieân ai cuõng maéc coâng maéc vieäc, kieám soáng heát hôi, coù ai thanh nhaøn ñaâu maø ngoài moät mình tröôùc ñoùa hoa aâm thaàm chôø phuùt hoa khai? Tình côø, chuù tieåu Taâm Minh ñaõ khieán cho oâng Saùu, baø Tö, coâ Haø saùng nay cuõng muoán nhìn xem sen nôû nhö theá naøo...

II.

Traùi nuùi nhoû beù coù tôùi baûy ngoâi chuøa. Ngöôøi ta thöôøng lui tôùi saùu ngoâi chuøa kia vì naèm ôû maët nuùi giaùp vôùi thò traán sung tuùc neân caùc chuøa

Ngoâ Khaéc Taøi

35

aáy khang trang, nhieàu töôïng Phaät. Phía sau nuùi hiu quaïnh, giaùp vôùi ñoàng ruoäng bao la laø chuøa cuûa hai thaày troø. Tröôùc kia laø mieáu thôø Thaàn Noâng bò boû hoang, Sö veà môùi söûa sang laïi. Goïi laø chuøa, nhöng thaät ra noù chæ laø moät maùi nhaø laù khoâ gioøn theo möa naéng. Töôïng Phaät trang nghieâm ñaët ôû giöõa nhaø.

Sö veà ñaây coù moät mình. Moät mình Sö phaùt hoang caây coû raäm raïp phía sau haäu lieâu, bieán thaønh mieáng raãy troàng troït. Trong xoùm haàu heát laø daân ngheøo. Ban ñaàu ngöôøi ta nghe tieáng moõ loác coác khuya saùng, caûm thaáy goùc nuùi hiu quaïnh nhö aám leân. Nhöng Sö vaãn chöa thu huùt moïi ngöôøi laém. Daàn daàn, ôû vò sö gaày goø aáy nhö toaùt ra veû gì ñoù thaät deã meán vaø ñaùng kính. Chaúng haïn, Sö baùn khoai cuû ñöôïc ít tieàn lieàn ñem giuùp ngöôøi trong xoùm. Chaúng haïn, Sö khoâng chaáp nhaän nhöõng ai ñeán xin tu vôùi lyù do chaùn ñôøi, thaát tình...

Tröôøng hôïp cuûa chuù tieåu Taâm Minh, thaät ra sö ñaõ khoâng nhaän, maëc duø meï cuûa Taâm Minh theo naøi næ maõi, chæ vì chuù môùi möôøi tuoåi, chöa ñuû trí khoân ñeå töï quyeát ñònh cuoäc ñôøi. Cuoái cuøng, Sö chæ chaáp nhaän cho Taâm Minh taïm ôû 36

Ngoâ Khaéc Taøi

chuøa, ñeán naêm 16 tuoåi môùi cho quy y chính thöùc.

Naêm nay Taâm Minh ñöôïc möôøi boán. Taâm Minh coøn treû con, hieáu ñoäng, thöôøng daäy treã, nguû gaø nguû gaät luùc tuïng kinh, tieáng moõ luùc nhanh luùc chaäm. Taâm Minh bò phaït quyø höông khoâng bieát bao nhieàu laàn roài. Luùc buoàn, chuù tieåu laïi ngheâu ngao maáy caâu voïng coå. Nhöng buø laïi Taâm Minh coù taâm taùnh hieàn laønh. Moät buoåi chieàu chuù môû cöûa chaùnh dieän, lôõ tay laøm keït cheát con thaèn laèn, chuù khoùc ngon laønh.

Thaáy thieân haï xuùm nhau aên thòt choù, Taâm Minh xin ôû ñaâu moät con choù ñem veà chuøa nuoâi, coá chöùng minh raèng con vaät boán chaân naøy cuõng coù trí khoân. Sö caèn nhaèn, Taâm Minh naên næ: “Con seõ nhòn côm nuoâi noù.” Chuù ñaët teân cho con choù laø Giaùc. Moät hoâm, Sö nghe trong buoàng chuù tieåu voïng ra tieáng moõ loác coác laãn tieáng choù keâu aêng aúng. Teù ra Taâm Minh vaû con choù phuø moû ñeå daïy vieäc chi ñoù... Hai thaùng sau, moãi laàn coù khaùch ñeán chuøa, Taâm Minh hôùn hôû ñem con Giaùc ra khoe. Maøn thöù nhaát, nghe tieáng moõ, Giaùc ñöùng hai chaân xaù xaù. Maøn thöù hai, Giaùc keâu leân maáy tieáng beân cheùn côm troän

Ngoâ Khaéc Taøi

37

nöôùc töông, roài cuùi ñaàu aên. Khaùch khen con Giaùc vaø cho Taâm Minh ít tieàn. Qua maøn thöù ba, con Giaùc chaïy rong qua nhaø oâng Saùu thôï moäc, maáy ñöùa chaùu noäi cuûa oâng Saùu laáy côm troän caù cho con Giaùc aên. Theá roài moät beân coù toùc, moät beân troïc ñaàu xaûy ra cuoäc ñaùnh nhau. Chuù tieåu Taâm Minh chöa heát buoàn vì thaày toû ra giaän chuù. Ñeán maøn thöù tö, con Giaùc ñeán tuoåi röôïn ñöïc neân boû chuøa ñi. Coâ Haø noùi noù ñi vaøi ngaøy seõ quay veà, nhöng chuù tieåu thì coi nhö tôùi ñaây xong chuyeän, vì con choù ñaõ heát duyeân... ÔÛ löng chöøng nuùi maø chuøa coù moät hoà sen vôùi xi maêng troän ñaù bao quanh laø caû moät kyø coâng! Vieäc laøm hoà sen naøy phaùt xuaát töø baø Tö Nhanh. Baø laø ngöôøi khaù giaû trong xoùm ngheøo.

Baø noùi, duø laø goùc nuùi hiu quaïnh, xoùm toaøn daân ngheøo, nhöng ngoâi chuøa cuõng phaûi ñöôïc xaây caát laïi khang trang ñeå sau naøy cho con chaùu noi theo. Baø baøn vôùi oâng Saùu thôï moäc quyeân goùp ñeå xaây töôøng, loùt gaïch boâng cho chuøa. Thaày cuûa Taâm Minh khaêng khaêng khoâng chòu nhaän.

Cuoái cuøng sö ñeà nghò, thay vì caát chuøa, laáy ñaù xaây quanh choã truõng treân nuùi ñeå laøm hoà sen.

Nöôùc möa treân nuùi traøn xuoáng, vöøa coù nöôùc sinh hoaït cho xoùm, vöøa coù sen haùi cuùng Phaät.

38

Ngoâ Khaéc Taøi

Ñeâm qua, döôøng nhö laø tình côø, Sö nhaéc ñeán phuùt nhieäm maàu ñöôïc nhìn hoa sen run run heù nôû.

III.

C

huù tieåu Taâm Minh cöù chaïy ñi, chaïy laïi giöõa vöôøn chuøa vôùi hoà sen. Hôn chín giôø, choùt buùp sen chæ kheõ roäng hôn luùc saùng, chöa thaáy nhuïy vaøng beân trong ñoùa hoa. Coù theå sen seõ nôû vaøo khoaûng tröa nay. Baây giôø Taâm Minh môùi bieát theá naøo laø söï chôø ñôïi noân noùng, maëc duø thaày cuûa chuù coù daïy, trong caùc taät xaáu cuûa ngöôøi ñi tu caàn phaûi boû ñi söï noân nao noùng naûy. Loøng chuù nhö coù löûa chaùy, song chuù vaãn coá ngoài yeân nhìn xuoáng maët hoà. Chuù chöa bieát vieäc thu hoaïch ñaõ xong, coâ Haø lo röûa khoai, loät baép vaø baø Tö cuøng oâng Saùu ñaõ ñeán sau löng chuù töø luùc naøo. Thaät tình, hai ngöôøi cuõng muoán xem sen nôû, neân caû hai khoâng coøn choïc gheïo chuù. Giaø vôùi treû cuøng ngoài laëng yeân thanh thaûn. Gioù baét ñaàu thoåi rì raøo, laù tre, laù duoái bay laùc ñaùc xuoáng maët hoà, ñaùp treân nhöõng taám laù sen to xoøe.

Ngoâ Khaéc Taøi

39

Töø löng chöøng nuùi nhìn xuoáng, ruoäng ñoàng chia thaønh nhöõng oâ vuoâng vöùc, luùa chín tröôùc, chín sau gioáng nhö taám thaûm deät baèng hai maøu vaøng, xanh. Maây traéng ñaày baàu trôøi xanh, thaû nhöõng caùi boùng laø laø xuoáng taám thaûm. Moãi ngöôøi baét gaëp veû ñeïp thieân nhieân theo moät caùch khaùc nhau, trong giaây phuùt tình côø naøo ñoù. OÂng Saùu thôï moäc ñaõ hôn 60 tuoåi, khoâng coøn ai thueâ möôùn nöõa, truyeàn ngheà laïi cho con chaùu, oâng môùi coù nhöõng phuùt raûnh roãi leân chuøa ngaém caûnh. Baø Tö leân chuøa thöôøng xuyeân, nhöng tôùi nôi laø tay lieàn mieäng, mieäng lieàn tay chöù chöa bao giôø ngoài laëng leõ nhö saùng nay. Taát caû laø söï tình côø. Trong luùc sen chöa nôû, hoï gaëp boùng maây troâi laø ñaø treân maët ruoäng, trong khi ñöùng döôùi ñaát laïi thaáy ñoù laø boùng raâm. Khoù ai oâm troïn thieân nhieân, vì ôû moãi goùc ñoä thì caùi nhìn cuûa moãi ngöôøi moãi khaùc. Trong moãi khoaûnh khaéc raát ngaén nguûi, ñaïo Phaät goïi laø saùt-na, noù luoân bieán ñoåi khoân löôøng. Muoán caûm nhaän ñöôïc, taâm hoàn phaûi thaät tónh laëng, nhö saùng nay caû ba ngöôøi cuøng ngoài yeân chôø hoa nôû.

Maø sao thôøi gian cöù chaàm chaäm troâi... Möôøi, möôøi laêm phuùt, nöûa giôø roài... nhöng buùp sen vaãn chöa nôû roä. Baø Tö maát kieân nhaãn: 40

Ngoâ Khaéc Taøi

- Thoâi hai oâng chaùu ngoài ñaây, ñeå toâi xuoáng beáp phuï vôùi coâ Haø.

OÂng Saùu phuï hoïa: - Leân ñaây laø phaûi uoáng traø, ñaøm ñaïo vôùi sö.

Thoâi chuù Taâm Minh troâng chöøng, luùc naøo hoa nôû cho oâng hay.

Roài hai ngöôøi boû vaøo trong, coøn laïi moät mình Taâm Minh. AÂu ñoù cuõng laø duyeân cuûa moãi ngöôøi. Nhöng Taâm Minh coù leõ vì maûi meâ nhìn xuoáng hoà neân chæ thaáy laù sen phuû maët nöôùc, coøn nhöõng buùp sen hoàng cöù theá khoâng coù gì khaùc nöõa. Maët nöôùc kheõ xao ñoäng vaø nhöõng coïng sen kheõ ñong ñöa...

Beân trong chaùnh ñieän, Sö caát gioïng traàm traàm: - Ñòa nguïc cuõng taïi theá gian, Nieát-baøn cuõng taïi theá gian. Vieäc cuûa ngaøy mai coù theå thaáy ñöôïc do taâm hoàn cuûa mình hoâm nay. Veà caùi ngaøy taän theá ñoù, thaät khoù maø giaûi thích, oâng Saùu aø. Tuy nhieân, neáu vì lyù do naøo ñoù ta chöa roõ, trong loøng sôï seät thì neân ñeán chuøa. Taát caû thoâi thì cuõng chaáp nhaän. Chaéc oâng Saùu coøn nhôù

Ngoâ Khaéc Taøi

41

tích xöa, trong moät ngaøy hoäi lôùn moïi ngöôøi ñua nhau daâng ñeøn lôùn, ñeøn nhoû cuùng Phaät. Moät traän gioù thoåi qua, ñeøn ñuoác thi nhau taét, chæ coøn ngoïn ñeøn nhoû xíu cuûa baø giaø aên xin. Löûa theo gioù caøng leân cao. Nhöõng keû coù loøng thaønh xin haõy ñöøng sôï seät, ñöøng nghi ngôø.

Chuøa nhoû neân sö Maãn vaø oâng Saùu traûi chieáu ngoài xeáp baèng troøn ngay giöõa chaùnh ñieän ñaøm ñaïo, uoáng traø. Buoåi saùng trong laønh, chæ coù tieáng gioù lao xao haøng xoaøi vaø gioïng traàm aám cuûa Sö, maëc duø Sö noùi raát nheï nhaøng, chaäm raõi. Nhöõng ñieàu Sö noùi, baø Saùu vôùi coâ Haø khoâng laï gì. Hai ngöôøi thöôøng ñi chuøa naøy, chuøa noï, nghe ñöôïc ít nhieàu lôøi Phaät. Nhöng hai ngöôøi vaãn laéng nghe, trong khi tay vaãn lo bôùt löûa, tay khuaáy noài cheø khoai, baép hai moùn naáu chung.

Xoùm ngheøo ôû goùc nuùi hiu quaïnh, ngöôøi böôùc chaân ra ruoäng laøm coû luùa, trôû veà laïi chui vaøo nhaø. Cuoäc ñôøi ngheøo quanh quaån khoâng ñi ñaâu ra khoûi thò traán. Ngöôøi ta thích Sö ôû choã Sö khoâng thuyeát giaûng kinh ñieån cao xa maø chæ giuùp ngöôøi qua ñôøi thaáy ñöôïc ñaïo, qua ñaïo caøng hieåu theâm vieäc ñôøi.

42

Ngoâ Khaéc Taøi

OÂng Saùu thôï moäc möïc meïo caây vaùn raát raønh nhöng moät chöõ caén ñoâi cuõng khoâng bieát. Gia ñình ñoâng con, laøm ñuû ngheà môùi coù caùi boû voâ mieäng. Cuoäc soáng xoùm ngheøo traàn truïi nhö ñaù baén rôi khoûi nuùi, saép laïi vaøo ñoáng cuõng loåm ngoåm, leânh ngheânh. Döôùi naéng tröa laéc raéc ñaù nöùt keâu laùch taùch. Coù ai thaáy ñaù khoùc? Ñoù laø luùc giöõa khuya veà saùng, ñaù meàm loøng thaám laïnh söông khuya.

Ngheøo ñoùi deã daãn ñeán meâ muoäi. Ñoâi khi oâng Saùu sôï quyùnh leân tröôùc nhöõng lôøi saám truyeàn, giaác nguû ñaày moäng mò veà naêm 2000. “Ñöøng sôï, nhöõng ai coù loøng thaønh ñöøng sôï.” Lôøi noùi cuûa Sö ñaõ traán an oâng Saùu. Vaø oâng maïnh daïn, bình tónh nhö luùc chaép tay ñöùng tröôùc töôïng Phaät trang nghieâm, thanh tònh... Ñaët ly traø xuoáng baøn, oâng nheï nhaøng ra saân ñöùng ngaém hoà trong caûm xuùc chaân thaät. Buùp sen chæ kheõ heù to hôn luùc saùng moät chuùt. Thôøi gian nhö troâi thaät chaäm. Cuõng thôøi gian aáy, nhieàu ngöôøi laïi cho laø qua nhanh, phaûi tính toaùn töøng giaây moät... OÂng Saùu kheõ goïi Taâm Minh: - Thoâi mình vaøo tieáp tay vôùi maáy baø, maáy coâ, ñöøng ñeå maáy baø doïn saün cho mình aên nghe con.

Ngoâ Khaéc Taøi

43

Hai ngöôøi vaøo chuøa thì thaáy caùc thöù ñaõ doïn ra maâm. Taâm Minh chæ coøn vieäc böng saép leân baøn, thay nöôùc cuùng vaø thaép nhang laïy Phaät.

Taâm Minh lui cui beân lu nöôùc möa trong vaét chæ daønh rieâng cho vieäc cuùng kieán. Baát giaùc, Taâm Minh quay nhìn veà phía hoà keâu leân: “Sen nôû roài!”

Taâm Minh thoaùng chuùt ngôõ ngaøng, nhöng roài chuù cuõng vui leân. Veû ñeïp cuûa boâng sen goïi môøi chuù. Töøng caùnh hoa sen xoeø ra töø luùc naøo, vöôn mình ra ñoùn aùnh naéng mai. Maët hoà nhö nguû yeân sau lôùp laù sen xanh vuït choaøng tænh daäy, töôi taén leân, trong laønh.

N

IV.

aêm 16 tuoåi, Taâm Minh ñöôïc thaày cho pheùp xuaát gia chính thöùc. Ñaáy laø ngaøy ñaàu tieân cuûa vò sö nhoû sau saùu naêm ôû chuøa.

Trong saùu naêm ñoù, caùnh chim con leû coù nhieàu ñeâm traèn troïc, coù nhöõng toái nhö nguû queân, ngôõ nhö bò boû queân treân ñöôøng nhoû xoùm nuùi. Ngöôøi ta coù theå nhôù veà nhöõng kyû nieäm vu vô, nhöng khoâng ai soáng maø nhö luøi veà dó vaõng. Cuoái 44

Ngoâ Khaéc Taøi

cuøng, cuoán saùch cuõng ñöôïc laät qua trang môùi.

Trong nhöõng kyû nieäm nheï nhaøng saâu saéc, coù buoåi saùng beân hoà sen naêm ñoù. Duø chuù khoâng chöùng kieán ñöôïc giaây phuùt hoa sen run run xoøe caùnh, nhöng Taâm Minh khoâng bao giôø queân lôøi daïy cuûa sö phuï, vöøa daønh cho chuù maø cuõng laø cho baø Saùu, ngöôøi hay hoûi han vieäc naøy vieäc kia nhieàu hôn ngöôøi khaùc: - Hoa sen ñang nôû cuõng ví nhö caùi ngaøy naøo ñoù maø ngöôøi ta thöôøng noùi. Caùnh hoa ñang nôû daàn theo töøng phuùt giaây, nhöng thöôøng thì ta khoâng deã daøng nhìn thaáy. Vaø khi vöøa quay maët ñi thì sen ñaõ nôû xoøe ra roài. Caønh hoa vaãn tieáp tuïc soáng ñoäng trong töøng saùt-na, trong moãi göông sen, nhöõng haït sen vaãn ñang cöïa mình...

Ta phaûi coù caùi nhìn moïi vaät haèng sinh cuõng nhö haèng dieät.

Sö phuï cuûa Taâm Minh thöôøng ruùt ra nhöõng baøi hoïc töø thöïc teá nhö vaäy. Roài sö ñöùng daäy, thong thaû ra saân ñöùng nhìn xuoáng hoà. Tröôùc khi veà nhaø, moïi ngöôøi cuøng böôùc tôùi beân hoà laëng leõ ngaém nhöõng boâng hoa môùi nôû tinh khieát, muøi höông thoang thoaûng trong baàu khoâng khí trong laønh. Khoâng ai noùi vôùi ai lôøi naøo, cöù ngoài

Ngoâ Khaéc Taøi

45

yeân laéng nghe thôøi gian ñang chuyeån ñoäng. Gioù ñöa laù döøa reo xaøo xaïc trong gioù.

Tröôùc kia, moãi khi sen troå hoa, Taâm Minh thöôøng troâng ñeán ngaøy loäi xuoáng hoà haùi nhöõng göông sen naëng haït. Giôø ñaây chuù khoâng coøn noân nao, hieáu ñoäng, khoâng bieát coù phaûi vì chuù ñaõ böôùc qua tuoåi möôøi saùu roài chaêng?

Chuù baét ñaàu baèng ñoâi maét traàm tónh, nhìn moïi thöù chung quanh lung linh vôùi nhöõng ñieàu ñôn giaûn nhaát maø laïi bí maät nhaát. Ñeâm coù giaác mô ñeïp vaø ngaøy coù aùnh saùng chan hoøa!

46

Ngoâ Khaéc Taøi

ÔÛ COÕI XA KIA VAØ TREÂN ÑAÁT NAØY

I.

“Tieát thaùng baûy möa daàm, suøi suït” (thô Nguyeãn Du)

H

aèng naêm, thaùng baûy laø muøa Vu Lan, muøa baùo hieáu. Chuùng ta caàu nguyeän, töôûng nhôù ñeán hai baäc sinh thaønh ñaõ khuaát. ÔÛ coõi xa kia, caùc vò coù gì vui? Chaéc laø khoâng vui, vì nghieäp quaû nhö soùng vôùi nöôùc khoâng theå taùch rôøi, cöù ñuoåi theo nhau. Vaø trong nieàm hoaøi caûm laïi chôït nhôù tôùi bao nhieâu ngöôøi khaùc, vì lyù do naøo ñoù, trong beå khoå traàn ai phaûi lang thang ñaàu ñöôøng xoù chôï, xieâu laïc khoâng moà maû, chaúng coøn ai nhôù ñeán. Coù theå keå ñeán nhöõng chieán só hy sinh nôi traän maïc, tôùi nay vaãn chöa tìm ñöôïc toâng tích. Goïi chung heát thaûy laø “Thaäp loaïi chuùng sinh”.

Ngoâ Khaéc Taøi

47

Maâm cuùng coâ hoàn thaùng baûy thaät giaûn ñôn nhöng baøy toû taám loøng, goàm chaùo gaïo neáp, khoai naáu, traùi caây, mía caét khuùc, gaïo, muoái, nhaát laø khoâng thieáu quaàn aùo baèng giaáy ñuû maøu xanh, vaøng, ñoû. Trong khoùi höông ñeøn leo leùt, hai coõi aâm döông nhö môû cöûa giao nhau. Vui nhaát laø ñaùm treû con, moãi naêm chuùng nhö ñôïi ngaøy naøy. Ngöôøi lôùn cuùng xong thöôøng ñeå caû maâm traùi caây, mía cho chuùng daønh nhau. Coù ngöôøi coøn chuaån bò caû moät ít tieàn leû ñeå neùm ra cho luõ treû.

Tuïc leä laâu ñôøi khoù loøng caét nghóa, nhöng qua caùc hình aûnh ghi nhaän trong thaùng baûy cuõng coù theå hieåu, tuïc leä trong muøa Vu-lan-boàn nhaèm giuùp cho taâm hoàn con ngöôøi roäng môû ra vôùi nhieàu coõi ngoaøi. Chính vì noù hay, noù toát, neân noù môùi toàn taïi aên saâu vaøo loøng ngöôøi daân Vieät.

Xin ñöøng voäi cho laø meâ tín dò ñoan. Ngay caû nhöõng ngöôøi khoâng theo ñaïo Phaät, chaéc cuõng thaáy ñöôïc yù nghóa naøo ñoù ôû muøa Vu Lan. Toâi ñaõ thaáy raát nhieàu ngöôøi cuõng baøy maâm cuùng gioáng nhö tín ñoà Phaät giaùo.

Thaùng baûy, tieát trôøi ñaàu thu, möa gioù reùo raét buoàn sao! Thaùng baûy, trôøi ñaát nhö coù ñieàu gì 48

Ngoâ Khaéc Taøi

ñoù gaây cho ngöôøi nieàm hoaøi caûm, gôïi nhôù caû khoâng gian, thôøi gian. Bao kyû nieäm thaân thöông töø ñaâu hieän veà. “Ngöûa maët leân trôøi keâu cha meï ôi ñang ôû ñaâu!” Nhöõng kyû nieäm ra ñi khoâng bao giôø trôû laïi! Coù leõ cuõng trong taâm traïng naøy maø ngaøi Muïc-kieàn-lieân ñaõ ra ñi ñeán taän choán aâm cung ñeå gaëp meï mình. Vaø ngaøi thaät may maén hôn ngöôøi khaùc ôû choã laø bieát ñöôïc meï cuûa mình maéc phaûi toäi loãi gì. Vì theá, duø khoâng töï mình cöùu ñöôïc meï, ngaøi cuõng ñaõ heát loøng khaån khoaûn caàu xin ñöùc Phaät töø bi chæ daïy phaùp cöùu roãi. Vaø cuoái cuøng, nhôø söï chuyeân taâm caàu nguyeän cuûa chính ngaøi vaø chö taêng möôøi phöông, baø meï ngaøi môùi ñöôïc sieâu thoaùt. Söï kieän aáy ñaõ ñeå laïi cho chuùng ta moät taäp tuïc toát ñeïp, moãi naêm ñeán raèm thaùng baûy laïi baâng khuaâng nhôù ñeán nhöõng baäc sinh thaønh, duø laø coøn soáng hay ñaõ maát.

Trong chuùng ta, chaéc chaén chaúng coù ai muoán trôû thaønh ngöôøi con baát hieáu. Nhöng söï thaät trong ñôøi soáng laïi raát thöôøng laø “Cha meï nuoâi con bieån trôøi lai laùng, con nuoâi cha meï tính thaùng tính ngaøy”. Bieát bao ngöôøi con ñaõ lôùn leân trong voøng tay cha meï nhöng laïi raát voâ tình khoâng nhôù ñeán, hoaëc coù nhôù ñeán cuõng khoâng coù ñöôïc

Ngoâ Khaéc Taøi

49

moät taám loøng “bieån trôøi lai laùng” ñeå ñaùp ñeàn coâng ôn cha meï!

C

II.

aùi laøm moøn moûi taâm hoàn chuùng ta chính laø khoâng gian quen thuoäc, nhöõng suy nghó, nhöõng thoùi quen. Chuùng dìm ngöôøi cheát ñuoái trong söï quen thuoäc aáy maø vaãn khoâng hay bieát, vaãn cho mình ñaõ ñaày ñuû boån phaän! Vì vaäy, coù ngöôøi thænh thoaûng mua moät moùn quaø cho cha meï, hoaëc ñi chuøa caàu nguyeän cho cha meï chæ nhö vieäc tình côø. Tuy nhieân, cuõng phaûi ghi nhaän caùi vieäc tình côø aáy. Vì con ngöôøi soáng giöõa voâ minh, maáy khi ñöôïc moät giaây phuùt loeù saùng, vöôït qua nhöõng thoùi quen cuûa baûn thaân ñeå tìm veà vôùi suoái nguoàn vi dieäu?

Taám loøng cha meï nuoâi con nhö theá naøo, coù leõ chuùng ta khoâng sao caûm nhaän ñöôïc heát.

Nhöng chæ baèng nhöõng hình aûnh ñaõ ñöôïc ngöôøi ñôøi ghi nhaän, coù leõ cuõng ñaõ ñuû ñeå giuùp chuùng ta hieåu ñöôïc phaàn naøo caùi meânh moâng khoâng cuøng taän vaø nhöõng aân tình vôøi vôïi cuûa coâng cha nghóa meï. Tình côø toâi chôït nhôù ñeán baøi ca dao “Con coø aên ñeâm”. Toâi chaép tay thaàm caùm 50

Ngoâ Khaéc Taøi

ôn ngöôøi ñaõ nghó ra nhöõng caâu ca dao tuyeät vôøi nhö theá naøy: Con coø maø ñi aên ñeâm, Ñaäu phaûi caønh meàm loän coå xuoáng ao.

OÂng ôi, oâng vôùt toâi nao, Toâi coù loøng naøo oâng haõy xaùo maêng.

Coù xaùo thì xaùo nöôùc trong, Ñöøng xaùo nöôùc ñuïc ñau loøng coø con.

Vì sao? Vì sao? Roõ raøng hình aûnh con coø ñaõ noùi hoä con ngöôøi. Con vaïc aên ñeâm ñaõ ñaønh, vì sao con coø laø loaïi aên ngaøy maø phaûi laën loäi ban ñeâm? Chaúng qua laø vì baày con nhoû daïi ñang caàn soáng. Ñi kieám aên trong ñeâm taêm toái maø laïi mang ñoâi caùnh traéng, tröôùc sau gì cuõng rôi vaøo caïm baãy cuûa ngöôøi giaêng ra khaép nôi. Caát tieáng keâu “OÂng ôi, oâng vôùt toâi nao” nghe ñau xoùt bieát bao! Nhöng keû ñaõ rôi vaøo caïm baãy, coøn ai vôùt, ai cöùu? Cuoái cuøng, coø hieåu ra ñaønh phaûi chaáp nhaän soá phaän. Thaät laø cao caû thay, ñeán luùc sa cô thaát theá coø vaãn nhôù ñeán con tha thieát, coøn sôï ñöùa con buoàn loøng hôn chính mình buoàn. Coø khaån thieát van xin: Coù xaùo thì xaùo nöôùc trong, Ñöøng xaùo nöôùc ñuïc ñau loøng coø con!

Ngoâ Khaéc Taøi

51

Roõ raøng ñoù laø tình thöông voâ ñieàu kieän cuûa cha meï daønh cho con caùi. Ngoaøi vieäc lo laéng mieáng aên, giaác nguû cho con, coøn bao truøm caû vieäc lo laéng con coù danh döï, phaåm giaù, cho ñöôïc hôn ngöôøi. Khoâng ñeå con vì mình maø tuûi hoå vôùi ñôøi.

Con coø saép thieät thaân maø vaãn khoâng lo cho mình, chæ sôï coø con ñau loøng vì mình phaûi xaùo baèng nöôùc ñuïc... Coù bao nhieâu con coø con hieåu ñöôïc noãi loøng aáy cuûa coø meï? Trong ngaøy raèm thaùng baûy, mong sao nhöõng lôøi caàu nguyeän cho cha meï khoâng chæ laø nhöõng lôøi caàu nguyeän chung chung. Loøng hieáu cuûa chuùng ta tuy khoâng saùnh ñöôïc vôùi ngaøi Muïc-kieàn-lieân, nhöng ít ra chuùng ta cuõng phaûi thaáu hieåu ñöôïc taám loøng cha meï!

P

III.

höôùc thay cho nhöõng ai coøn ñaày ñuû cha meï, coøn coù dòp baøy toû loøng hieáu thaûo ngay trong luùc cha meï ñang taïi theá. Thöû hình dung söï vui söôùng cuûa caùc baäc sinh thaønh khi ñöôïc con caùi lo laéng, chaêm soùc. Nieàm vui söôùng 52

Ngoâ Khaéc Taøi

aáy thaät hoàn nhieân, moäc maïc ñeán noãi coù laém ngöôøi ñöôïc con cho quaø nhöng khoâng chòu môû ra, cöù ñeå nguyeân maø nhìn ngaém maõi...

Boán muøa xuaân ñöùng ñaàu.

Traêm neát hieáu ñöùng ñaàu.

Chaéc chaén chuùng ta ai cuõng ñoàng yù raèng loøng hieáu thaûo ñoái vôùi cha meï trong luùc ñang coøn soáng bao giôø cuõng ñaùng quyù hôn laø ñôïi ñeán khi cha meï qua ñôøi. Nhöng theá naøo laø hieáu thaûo vôùi cha meï? Ngöôøi xöa cho raèng muoán baùo hieáu thì tröôùc phaûi sinh con noái doõi toâng ñöôøng, sau laø phuïng döôõng cha meï. Nhöng haàu heát caùc baäc cha meï ngaøy nay trong thaâm taâm laïi khoâng vì nhöõng vieäc aáy, chæ mong sao cho con mình ñöôïc neân ngöôøi höõu ích, ñöôïc thaønh ñaït hôn ngöôøi. Ngöôøi xöa noùi: “Huøm cheát ñeå da, ngöôøi ta cheát ñeå tieáng.” Cha meï chæ mong con taïo ñöôïc danh thôm tieáng toát ñeå laïi cho ñôøi, neân ñaây cuõng laø moät caùch baùo hieáu cuûa ngöôøi laøm con: soáng thaät toát ñeå mang ñeán nieàm vui vaø danh döï cho cha meï. Nhöõng ngöôøi laøm con coù theå duøng nhieàu hình thöùc ñeå baùo ñaùp coâng ôn cha meï, nhöng khoâng neân queân ñi nieàm mong öôùc ñôn sô naøy cuûa caùc vò.

Ngoâ Khaéc Taøi

53

Ñöùc Phaät coù daïy: “Cha meï khoâng laøm cho con caùi buoàn tuûi, con caùi khoâng ñeå cho cha meï phaûi chòu nhuïc.” Nghe qua coù veû thaät giaûn ñôn, nhöng trong cuoäc soáng neáu chuùng ta luoân bieát nghó ñeán nhöõng ñieàu naøy thì coù leõ seõ chaúng bao giôø bò loâi cuoán vaøo nhöõng vieäc xaáu xa toäi loãi. Loøng hieáu thaûo vôùi cha meï theo caùch naøy seõ baûo veä chuùng ta khoûi moïi caùm doã trong ñôøi soáng. Vaø vì theá, chaéc chaén laø chuùng ta seõ coù theå mang veà nhöõng nieàm vui trong saùng cho caùc vò, khieán caùc vò luoân haøi loøng vaø haõnh dieän vì ñaõ sinh thaønh vaø nuoâi döôõng moät ñöùa con ngoan.

54

Ngoâ Khaéc Taøi

I.

TRÔÛ VEÀ BEÂN PHAÄT ÑAÛN SINH

Ngoâ Khaéc Taøi

T

rôû veà vôùi ngaøy kyû nieäm ñöùc Phaät ñaûn sinh, coù leõ khoâng gì baèng chaép tay thaønh kính nhìn leân leã ñaøi vaø suy ngaãm veà yù nghóa cuûa ngaøy ñaïi leã naøy.

Töø khi ñöùc Phaät ra ñôøi vaø tìm ra chaân lyù, ngaøi ñaõ luoân laø ngoïn gioù maùt laønh an uûi moïi ngöôøi. Chuùng sinh vui möøng reo leân: “Vui thay Phaät ra ñôøi!”

Qua hình aûnh cuûa ñöùc Phaät, ngöôøi ta töï tìm thaáy con ñöôøng höôùng thöôïng cho mình trong moái töông thoâng giöõa ngöôøi vôùi ngöôøi. Chính vì vaäy, moãi moät giai ñoaïn hieän taïi, quaù khöù, töông lai ñeàu coù nhöõng vò Phaät ñeå ñaùp öùng nhu caàu taâm linh. Chuùng ta quen cuùi mình tröôùc Phaät nhö moät con ngöôøi hoaøn thieän duy nhaát!

55

Ngaøy Phaät ñaûn laø ngaøy daønh cho vò Phaät sô sinh beù nhoû. Nhöng luùc höông hoa leã vaät ñöôïc daâng leân, ta thöôøng queân ñi yù nghóa söï hieän dieän cuûa vò Phaät sô sinh beù nhoû kia. Ta khoâng nhôù raèng vò Phaät beù nhoû kia caàn ôû ta ñieàu gì...

Ngaøi môùi hoàn nhieân xinh xaén laøm sao! Moãi böôùc chaân ñeàu coù hoa sen naâng laáy goùt chaân. Moät tay chæ trôøi, moät tay chæ ñaát, ngaøi noùi: “Thieân thöôïng thieân haï, duy ngaõ ñoäc toân.”

Coù ngöôøi cho raèng caâu noùi naøy laø lôøi taùn tuïng cuûa ngöôøi sau, khi Phaät ñaõ trôû thaønh baäc Ñaïi giaùc, chöù ñöùc Phaät luùc sô sinh laøm sao noùi ñöôïc! Nhöõng ngöôøi khoâng tin vaøo taâm linh hoaëc quaù duy lyù thì cho raèng cuoäc ñôøi naøy laøm gì coù ai laø vó ñaïi, ñoäc toân, sieâu phaøm moät caùch tuyeät ñoái! Laïi nöõa, hôn hai ngaøn naêm traêm naêm tröôùc, con ngöôøi coøn phaûi ngaïc nhieân tröôùc söï bieán hoùa cuûa vuõ truï voâ thöôøng, coøn tin raèng moïi caùi khoâng theå töï coù, nhaát nhaát ñeàu do baøn tay oâng trôøi xeáp ñaët, thì laøm gì coù ai daùm noùi ra caâu “Thieân thöôïng thieân haï, duy ngaõ ñoäc toân” aáy?

Nhöng caâu “Thieân thöôïng thieân haï, duy ngaõ ñoäc toân” cuûa vò Phaät ngoan ñoàng quaû thaät ñaõ 56

Ngoâ Khaéc Taøi

phuû nhaän thaàn linh, phuû nhaän “oâng trôøi” ñeå toân vinh con ngöôøi, ñöa con ngöôøi leân vò trí cao nhaát. Ñieàu ñoù thaät môùi meû bieát bao! Haõy thöû hình dung söï phaûn khaùng cuûa xaõ hoäi thôøi ñoù nhö theá naøo tröôùc moät quan ñieåm nhö vaäy, ñeå roài cuoái cuøng laïi möøng vui chaáp nhaän! Phöôùc cho nhöõng ai khoâng chöùng kieán maø vaãn ñöôïc nghe bieát. Cho neân, nhöõng ngöôøi Phaät töû ñaët nieàm tin ôû Phaät, vaøo ngaøy leã Phaät ñaûn vaãn tieáp tuïc keå cho nhau caâu chuyeän ñaõ ñöôïc nghe töø thuôû xa xöa. Thuôû aáy, ngaøi ñaõ hoàn nhieân böôùc ñi treân nhöõng ñoùa hoa sen, moät tay chæ trôøi, moät tay chæ ñaát, ngaøi noùi: “Thieân thöôïng thieân haï, duy ngaõ ñoäc toân.”

II.

T

oâi vaãn xem caâu noùi ñaàu tieân cuûa ñöùc Phaät khi môùi ra ñôøi khoâng phaûi laø aån duï hay töôïng tröng, maø laø baùo tröôùc söï nhieäm maàu, sieâu phaøm. Tröôùc heát, ñoù laø vì nhöõng ngöôøi hoïc Phaät luoân suy tö veà chaân lyù. Khôûi ñaàu vieäc tìm kieám chaân lyù chính laø cuoäc haønh trình tìm kieám, xaùc ñònh baûn thaân, ñaâu laø töï taùnh, baûn lai, tröôùc khi hieåu ra ñöôïc coõi ñôøi höõu haïn maø

Ngoâ Khaéc Taøi

57

voâ haïn, vaø ngöôïc laïi voâ haïn coù trong höõu haïn.

Noùi chung, voâ thöôøng coù maët ôû moïi nôi. Cuõng khoâng phaûi deã daøng nhaän ra chaân lyù, maø phaûi traûi qua bao laàn loät xaùc traên trôû. Qua bao giai ñoaïn ngaïc nhieân, hoaøi nghi, töï vaán, ñoâi khi laïi laàm laïc nöõa. Con ngöôøi cöù tieáp tuïc ñi ra ñi vaøo thaêm thaúm moät coõi taâm linh, vaø trong cuoäc haønh trình ngöôøi ngaïc nhieân khi baát ngôø khaùm phaù – ngay caû caùc trieát gia töø Ñoâng sang Taây cuõng ñeàu ngaïc nhieân – raèng chính treû con ngaây thô laø suoái nguoàn cuûa moïi suy tö, thaéc maéc!

Nhaän xeùt cuûa treû con nhieàu khi khieán cho ngöôøi lôùn phaûi ngaån ngô vaø thích thuù. Ai cuõng coù theå deã daøng tìm thaáy nhöõng thí duï. Nhö toâi coù thaèng chaùu vöøa leân ba, noù ñaõ bieát con ruøa nhöng chöa bieát con ñoài moài, laäp töùc noù goïi con ñoài moài laø “con ruøa boâng”. Thaèng beù ñaõ saùng taïo ra ngoân ngöõ moät caùch thuù vò. Thôøi gian sau, toâi ngaãm nghó laïi vieäc aáy vaø thaáy raèng chính ngöôøi lôùn môùi laø nhöõng keû khoâng nhaän bieát thöïc taïi. Vì khoâng nhaän bieát neân chuùng ta ngaøy caøng ñi xa baûn chaát söï vaät. Rieâng vôùi thaèng beù, theá giôùi chöa phaân chia nhö maët hoà 58

Ngoâ Khaéc Taøi

chöa gôïn soùng, nhaän bieát hieän töôïng nhö theá naøo cöù goïi teân y nhö theá aáy. Vì theá, töø söï nhaän bieát thöïc taïi maø noù ñaõ saùng taïo ñöôïc caùi teân goïi “con ruøa boâng”.

Coù ngöôøi noùi tuoåi thô chính laø thieân ñöôøng maø ngöôøi lôùn ñaõ ñaùnh maát. Nhaø trieát hoïc ngöôøi Ñöùc Karl Jaspers keå cho chuùng ta nghe moät caâu chuyeän khaùc. Moät ñöùa treû taâm söï: “Em thöôøng nghó em laø keû khaùc, nhöng em vaãn cöù laø em.”

Ban ñaàu, oâng thaáy caâu noùi aáy ngoâ ngheâ, nhöng sau ngaãm nghó môùi thaáy ñoù laø moät trieát lyù thaâm traàm.

Treû con cuõng linh caûm ñöôïc moïi thöù. Coù nhöõng thöù chuùng khoâng töï giaûi ñaùp ñöôïc, nhöng tröôùc heát chuùng bieát töï nhaän thöùc veà mình. Ñaõ coù nhaän thöùc, töùc laø taùnh Phaät trong con ngöôøi beù nhoû aáy ñaõ vaän ñoäng. Ta ñöøng ngaïc nhieân. Bao giôø ngaøy kyû nieäm Phaät ñaûn cuõng ñöôïc baét ñaàu baèng caâu chuyeän: Ñöùc Phaät sô sinh moãi böôùc ñi ñeàu coù hoa sen ñôõ laáy goùt chaân, moät tay chæ trôøi, moät tay chæ ñaát, hoàn nhieân noùi: “Thieân thöôïng thieân haï, duy ngaõ ñoäc toân.”

Ngoâ Khaéc Taøi

59

S

III.

ôû dó toâi daøi doøng ñoâi chuùt laø vì trôû veà vôùi ngaøy leã möøng ñöùc Phaät ra ñôøi khoâng gì saâu saéc baèng tìm thaáy yù nghóa cuûa ngaøy leã naøy.

Coù nhöõng khi ta oâm laáy moät em beù ñeå nöïng nòu thöông yeâu, nhöng thöôøng khoâng nhaän ra ñöôïc raèng ta laøm nhö theá laø vì chính nhu caàu cuûa ta, vì ta chöù khoâng phaûi vì nhu caàu cuûa em beù. Do ñoù maø em beù thöôøng laáy laøm khoù chòu, ñöa tay coá ñaåy ta ra. Ñöùc Phaâït sô sinh beù nhoû chaúng bao giôø laøm theá. Ngaøi hoàn nhieân ñöùng treân hoa sen, ñöa tay chæ trôøi, ñöa tay chæ ñaát maø noùi: “Thieân thöôïng thieân haï, duy ngaõ ñoäc toân.” Nhöng chuùng ta phaûi töï hieåu raèng, Phaät coøn muoán noùi vôùi ta moät ñieàu khoâng thaønh lôøi: “Coøn con, con laø ai?” Loøng thaønh kính suy ngaãm yù nghóa saâu saéc cuûa ngaøy leã kyû nieäm Phaät ñaûn laø nhu caàu cuûa ta, ñöøng queân coøn coù lôøi nhaén göûi cuûa ñöùc Phaät töø bi. Vaäy taïi sao nhaân ngaøy naøy chuùng ta khoâng nhìn laïi chính baûn thaân mình: “Ta laø ai giöõa coõi ñôøi naøy?” Coù nhö vaäy môùi khoâng phuï coâng ôn cuûa ñöùc Töø phuï xuaát theá. Ñöøng tìm kieám ñöùc Phaät maø khoâng töï hoûi loøng mình...

60

Ngoâ Khaéc Taøi

NUÏ CÖÔØI CUÛA THIEÀN SÖ BÔØM

I.

T

rong kho taøng ca dao Vieät Nam coù baøi “Thaèng Bôøm”. Roõ raøng ngöôøi ñôøi ñaõ goïi Bôøm laø “thaèng”. Nhöng rieâng toâi, toâi cöù nghó ngaøy mai chöa bieát roài ai seõ theá naøo, hôn nöõa Phaät taùnh coù trong moãi chuùng sinh neân caøng khoâng daùm xem thöôøng. Vaø chaúng nhöõng theá, khi ñoïc baøi ca dao toâi coøn caûm thaáy raèng Bôøm chính laø moät vò thieàn sö! Chaéc seõ coù ngöôøi cho raèng toâi coù suy nghó meùo moù, chuû quan gì ñoù...

Nhöng vôùi söï deø daët caàn thieát, thoâi thì cöù trao ñoåi nôi ñaây moät vaøi suy nghó, bieát ñaâu laïi chaúng coù dòp hoïc hoûi theâm?

Veà haønh traïng, thieàn sö Bôøm cuûa toâi laø moät anh noâng daân ngheøo. Noùi thaúng ra laø chaúng coù

Ngoâ Khaéc Taøi

61

hoïc haønh gì! Tình traïng chung cuûa xaõ hoäi thôøi aáy, ngöôøi ngheøo chaúng ai môøi ñi döï ñaùm tieäc.

Coù ñeán chuøa nghe giaûng kinh cuõng chæ ñöùng beân ngoaøi. Nhö ta ñaõ bieát, ñaïo Phaät truyeàn vaøo nöôùc ta hôn ngaøn naêm qua. Vaên hoùa Phaät giaùo ñaõ thaám saâu trong loøng ngöôøi Vieät khoâng bieát töø luùc naøo, ñöôïc bieåu hieän qua caùch suy nghó, öùng xöû, loái soáng... Vaø vì theá maø coù ngöôøi vaøo chuøa giaùc ngoä, vaø cuõng coù ngöôøi ngoaøi ñôøi, tuy khoâng hoïc nhöng do baûn giaùc thanh tònh maø ñöôïc chöùng ngoä nöõa. Coù leõ ñoù laø tröôøng hôïp thieàn sö Bôøm cuûa toâi.

Caâu chuyeän veà ngaøi baét ñaàu töø moät buoåi tröa heø. Bôøm caàm quaït mo ñi chôi. Vaø ngöôøi ta keå laïi caâu chuyeän aáy qua baøi ca dao: Thaèng Bôøm coù caùi quaït mo, Phuù oâng xin ñoåi ba boø chín traâu.

Bôøm raèng Bôøm chaúng laáy traâu, Phuù oâng xin ñoåi moät xaâu caù meø.

Bôøm raèng Bôøm chaúng laáy meø, Phuù oâng xin ñoåi moät beø goã lim.

Bôøm raèng Bôøm chaúng laáy lim, Phuù oâng xin ñoåi con chim ñoài moài.

Bôøm raèng Bôøm chaúng laáy moài, Phuù oâng xin ñoåi naém xoâi... Bôøm cöôøi.

62

Ngoâ Khaéc Taøi

Caâu chuyeän cuûa thieàn sö Bôøm laø nhö vaäy, vaø coâng aùn cuûa thieàn sö laø ôû choã nuï cöôøi. Ñaïo Phaät coù raát nhieàu nuï cöôøi, ôû ñaây laïi theâm nuï cöôøi bí aån, thaâm thaâm dieäu dieäu cuûa Bôøm. Thoâng thöôøng, vì khoâng hieåu nhau neân hay vu oan cho nhau – kieåu bi kòch raát thöôøng gaëp ôû nhöõng baäc vó nhaân. Naøo cho laø Bôøm ngu doát, quaït mo ñaùng giaù bao nhieâu maø khoâng chòu ñoåi... Cuõng coù ngöôøi laïi cho laø Bôøm coù chuùt thoâng minh, bieát phuù oâng giaøu coù kia ñang coá löøa gaït mình neân traùnh ñöôïc, nhöng cuoái cuøng vaãn cöù rôi vaøo choã thöïc duïng, vì khoâng thaéng noåi chính mình neân chòu nhaän laáy naém xoâi... roài cöôøi!

Coù phaûi vaäy khoâng? Nuï cöôøi cuûa Bôøm quaû laø nuï cöôøi cuûa thieàn sö, vì trôû thaønh caâu hoûi cho nhieàu ngöôøi. Haõy thöû hình dung vaøo buoåi tröa heø aáy, ngaøi caàm quaït mo, cöû chæ ung dung töï taïi, an laïc...

M

II.

oät ngöôøi cha giaøu coù daãn ñöùa con veà moät vuøng queâ ngheøo khoù, nghó raèng ñoù seõ laø baøi hoïc thöïc teá coù ích cho con mình.

Treân ñöôøng veà, ngöôøi cha hoûi:

Ngoâ Khaéc Taøi

63

- Con thaáy chuyeán ñi nhö theá naøo?

- Thaät laø tuyeät vôøi, thöa cha.

- Con ñaõ thaáy ngöôøi ngheøo soáng nhö theá naøo. Vaäy con ruùt ra ñöôïc baøi hoïc gì? Ñöùa con noùi ngay khoâng ngaàn ngaïi: - Vaâng, con thaáy nhaø ta chæ coù moät con choù, hoï coù ñeán ba, boán con, nhieàu hôn ta. Nhaø ta coù hoà bôi daøi roäng, nhöng hoï coù con soâng daøi hôn, roäng hôn. Nhaø ta coù quaït maùy, nhöng vaãn khoâng ñöôïc maùt meû baèng hoï! Ñöùa con ñaõ nhìn thaáy nôi ngöôøi ngheøo nhöõng thöù maø nhaø noù khoâng coù. Tröôøng hôïp cuûa phuù oâng khi gaëp Bôøm cuõng vaäy. Caùi quaït mo cuûa thieàn sö Bôøm töôïng tröng cho giaù trò tinh thaàn, neân coù theå noùi phuù oâng cuõng laø ngöôøi coù chuùt thieän taâm.

Nhöng thieàn sö Bôøm vaãn im laëng, traû vaán ñeà trao ñoåi veà cho phuù oâng. Phuù oâng tieáp tuïc ñöa ra chuyeän trao ñoåi vu vô, nhöng ñaõ haï daàn giaù trò trao ñoåi töø cao xuoáng thaáp, cho ñeán khi chæ coøn laø moät naém xoâi! Ñaây laø quaù trình ñi tìm giaù trò töông ñöông cuûa söï vaät. Vaät naøo coù giaù trò 64

Ngoâ Khaéc Taøi

cuûa vaät ñoù. Ngöôøi ñi tìm vaät maø vaät cuõng haèng ñôïi ngöôøi. YÙ nghóa ñích thöïc laø phuù oâng ngaøy caøng ñaït ñeán gaàn choã cöùu caùnh, nhöng thieàn sö Bôøm vaãn cöôøi moät caùch bí aån...

Nuï cöôøi cuûa Bôøm gaây ra bao daáu hoûi. Ngöôøi ta cho raèng Bôøm ñaõ nhaän laáy naém xoâi. Nhöng ôû ñaây thaät ra khoâng thaáy noùi ñieàu ñoù, maø chæ noùi laø Bôøm cöôøi. Chaúng thaáy ñöùc Phaät, caùc vò cao taêng ñaéc ñaïo, neùt maët luoân hoan hæ, luùc naøo cuõng cöôøi ñoù sao?

Nuï cöôøi cuûa thieàn sö Bôøm ôû ñaây mang yù nghóa gì, xin nhöôøng laïi cho moãi ngöôøi töï suy ngaãm. Veà phaàn toâi, thuôû nhoû vaøo nhöõng buoåi tröa heø gioù luoàn cöûa tröôùc vöôøn sau, thöôøng nghe meï haùt ru em baøi ca dao “Thaèng Bôøm”. Toâi nhôù luùc aáy toâi cuõng cöôøi vôùi Bôøm, nhöng ñoù laø nuï cöôøi ngaây ngoâ. Lôùn leân, nhìn thaáy nhieàu caûnh ñôøi ngang traùi roài nhôù laïi baøi ca dao, toâi cuõng tieáp tuïc cöôøi nhöng vaãn chöa bieát mình cöôøi gì.

Cho ñeán luùc baét ñaàu ñoïc saùch Phaät, tình côø toâi baét gaëp lôøi Phaät daïy: “Ngöôøi ñôøi coù ba thöù löûa. Thöù nhaát laø löûa ngoaøi ñöôøng, ñöøng ñem

Ngoâ Khaéc Taøi

65

voâ nhaø bò chaùy vaï laây. Thöù hai laø löûa trong nhaø, ñöøng ñem ra ñöôøng chaùy nhaø haøng xoùm.

Thöù ba laø löûa chaân taâm haèng thaép saùng...” Toâi nhôù ñaïi yù nhö vaäy, nhöng khoâng nhôù chính xaùc trong kinh naøo... Phaûi chaêng löûa chaân taâm haèng thaép saùng ñeå giuùp ta luoân vöõng vaøng tröôùc duïc voïng? Thöïc taïi vöøa raát thöïc laïi vöøa huyeãn moäng chính laø lôøi giaûi maõ nuï cöôøi cuûa thieàn sö Bôøm, chaúng nhöõng cho phuù oâng maø cuõng laø cho taát caû chuùng ta!

66

Ngoâ Khaéc Taøi

NGÖÔØI NGHEØO NGÖÔØI GIAØU

B

I.

uoåi chieàu cuoái naêm qua ñi luùc naøo khoâng hay. Phoá xaù daàn leân ñeøn. Ngoaøi ñöôøng ngöôøi vaø xe coä xuoâi ngöôïc nhö doøng nöôùc chaûy, roän ròp taát baät bao nhieâu thì xoùm nhaø trong ngoõ heûm ngöôïc laïi im lìm, vaéng laëng baáy nhieâu. Coù veû nhö con ngoõ ñang laéng nghe muøa xuaân nhích veà gaàn. Nhöõng aâm thanh nhö tieáng gioù chuyeån muøa rì raøo qua haøng döøa laù phe phaåy, tieáng nhaïc möøng Teát phaùt ræ raû töø maùy thu thanh cuûa moãi nhaø... vaø bao truøm leân taát caû laø tieáng troáng muùa laân caéc tuøng chinh töø ngoaøi phoá voïng veà. Nhöõng aâm thanh laøm nao nao loøng ngöôøi. Chæ coøn vaøi tieáng ñoàng hoà nöõa thoâi, naêm cuõ seõ qua ñi. Naêm môùi mang bao ñieàu toát ñeïp, an laïc vaø töôi saùng ñeán.

Ngoâ Khaéc Taøi

67

Baát ngôø, töø trong moät maùi laù luïp xuïp nghe vang leân tieáng goïi: - Thaèng Thanh ñaâu, chaïy ñi mua hai ngaøn ñoàng daàu löûa veà chaâm ñeøn, chaâm beáp daàu naáu nöôùc cuùng oâng baø, cuùng Phaät coi.

Moät tieáng daï kheõ cuõng töø trong maùi laù roài chìm læm trong nhöõng tieáng ñoäng muøa xuaân.

Maõi gaàn ñeán giôø giao thöøa môùi mua daàu, maø hai ngaøn thì mua ñöôïc bao nhieâu? Thaèng beù xaêng xaùi xaùch chai chaïy vuït ñi... Roài coù leõ noù gaëp ñaùm muùa laân neân meâ maûi chen chaân vaøo coi, hay laø gheù voâ soøng baàu cua ôû ngoaøi ñaàu xoùm... Chæ bieát thaät laâu môùi thaáy thaèng beù chaïy veà, ruït reø: “Ngoaïi ôi, con laøm rôùt maát tieàn roài.”

Trong nhaø laëng im khoâng coù tieáng traû lôøi.

Tình côø chöùng kieán söï vieäc, toâi ngaån ngô ñöùng laëng yeân beân vaùch laù. Hoùa ra naêm naøo chính quyeàn ñoaøn theå cuõng ñeàu coù quaø cho ñoàng baøo ngheøo vui xuaân nhöng vì ngöôøi ñoâng neân khoâng khoûi boû soùt nhieàu tröôøng hôïp. Nhaát laø ôû maùi tranh ngheøo naøy, maáy baø chaùu döôùi queâ 68

Ngoâ Khaéc Taøi

leân khoâng coù hoä khaåu, anh con trai ñi löôùi caù bieån chöa veà kòp...

Toâi buøi nguøi chôït nhôù laïi moät caâu chuyeän trong kinh Phaät. Vaøo moät ngaøy hoäi lôùn, ngöôøi ta daâng leân cuùng döôøng ñöùc Phaät voâ soá nhöõng ngoïn ñeøn röïc rôõ, laãn trong ñoù coù moät ngoïn ñeøn beù nhoû cuûa baø giaø ngheøo khoå ñaõ veùt heát caû nhöõng ñoàng xu cuoái cuøng ñeå mua daàu cuùng Phaät. Moät traän gioù töø coõi trôøi laõnh thieàn löôùt qua, nhöõng ngoïn ñeøn thi nhau taét saïch, chæ coøn laïi ngoïn ñeøn beù nhoû cuûa baø giaø aáy. Laï thay, khi gioù aáy thoåi tôùi vaãn khoâng taét maø laïi caøng saùng röïc leân...

Toâi chôït nghó ra moät ñieàu, döôøng nhö yù nghóa cuûa muøa xuaân khoâng chæ naèm trong cuûa caûi vaät chaát, maø coøn naèm ôû phaàn tinh thaàn. Xuaân veà, khoâng theå noùi nhaø giaøu vui hôn, nhaø ngheøo keùm vui hôn. Ngöôøi ñôøi coù luùc ngheøo, luùc giaøu, cuõng nhö hoa coù luùc nôû, luùc taøn; nhöng nieàm vui chaúng phaân bieät giaøu ngheøo kia môùi chính laø taâm xuaân khoâng bao giôø maát. Nhôø coù taâm xuaân, cuoäc soáng con ngöôøi môùi toàn taïi, xaõ hoäi môùi duy trì ñöôïc maõi bao nieàm hy voïng.

Ngoâ Khaéc Taøi

69

Caâu chuyeän xaûy ra caùch ñaây ñaõ maáy naêm.

Khi aáy, toâi chaúng mang theo tieàn neân lieàn chaïy ngay veà nhaø noùi vôùi vôï mua cho baø laõo moät goùi quaø vôùi chuùt ít tieàn. Chæ laø moät chuùt taám loøng, coù leõ cuõng khoâng giuùp ñöôïc gì nhieàu. Nhöng ñoâi khi toâi chôït nghó, ñöùc Phaät töø bi chaéc cuõng khoâng ngoài yeân khi cuoäc ñôøi coøn bieát bao caûnh khoå. Vaäy nhöõng ngöôøi hoïc Phaät nhö chuùng ta leõ naøo laïi khoâng bieát goùp chuùt phaàn nhoû nhoi cuûa chính mình ñeå laøm vôi bôùt ñi nhöõng noãi khoå ñang ñeø naëng leân bao caûnh ñôøi ngheøo khoù?

N

II.

göôøi giaøu vaø ngöôøi ngheøo luoân coù nhöõng caûnh soáng raát khaùc bieät nhau. Vì vaäy, neáu khoâng coù söï suy ngaãm thì raát deã rôi vaøo choã khoâng caûm thoâng ñöôïc nhau. Coù ngöôøi noùi raèng caûnh ngheøo cuõng coù choã söôùng, khoâng phaûi lo laéng oâm giöõ cuûa caûi, trong khi ngöôøi giaøu lo nhieàu khoå thaân roài cheát ñi cuõng chaúng mang theo gì... Coù ngöôøi laïi cho raèng ngheøo hay giaøu cuõng ñeàu coù nhöõng noãi khoå rieâng, chaúng coù ai laø sung söôùng giöõa cuoäc ñôøi naøy.

70

Ngoâ Khaéc Taøi

Thaät ra, söï khaùc bieät giöõa ngöôøi giaøu, ngöôøi ngheøo vaãn laø coù thaät, coøn vieäc ai söôùng ai khoå thì cuõng coøn tuøy theo caùch soáng, caùch nghó cuûa moãi ngöôøi...

Neáu nhö ngöôøi giaøu bieát soáng toát, hoï seõ thöôøng suy ngaãm ñeå thaáy raèng mình thuoäc phaàn thieåu soá trong coäng ñoàng nhöng laïi may maén ñöôïc höôûng phaàn baùnh cuûa xaõ hoäi lôùn hôn, trong khi ngöôøi ngheøo chieám phaàn ña soá nhöng chæ nhaän ñöôïc phaàn chia coøm coõi, nhöõng böõa aên thieáu dinh döôõng, con caùi khoâng ñöôïc giaùo duïc toát... Nhöõng suy nghó aáy seõ giuùp hoï coù ñöôïc söï caûm thoâng vaø nhích laïi gaàn hôn vôùi nhöõng ngöôøi ngheøo. Vaø taát nhieân laø hoï seõ bieát laøm moät ñieàu gì ñoù ñeå giaûm bôùt khoaûng caùch giöõa hai beân.

Ngöôøi ngheøo quaù deã sinh ra heøn haï, khoâng coù ñöùc tin, phæ baùng taát caû. Ngheøo khoù deã ñöa ñaåy con ngöôøi vaøo ñöôøng xaáu, vì söï thieáu thoán nhöõng nhu caàu thieát yeáu. Ngöôøi hoïc Phaät bieát raèng taát caû ñeàu laø do duyeân nghieäp, gieo nhaân phaûi gaët quaû. Nhöng trong nghieäp baùo khoâng chæ coù nhöõng ñieàu rieâng moãi ngöôøi gaùnh chòu (bieät nghieäp) maø coøn coù caû nhöõng ñieàu maø caû

Ngoâ Khaéc Taøi

71

moät coäng ñoàng, moät taäp theå hay moät gia ñình phaûi cuøng nhau gaùnh chòu (coäng nghieäp).

Söï thaät laø khoâng ai coù theå töï mình toàn taïi moät caùch ñoäc laäp, khoâng phuï thuoäc ngöôøi khaùc. Taát caû ñeàu coù moät söï lieân quan maät thieát vôùi nhau. Thu nhaäp cuûa moãi ngöôøi ñeàu coù lieân quan ñeán moïi ngöôøi khaùc. Ngöôøi vöôït leân giaøu coù cuõng khoâng phaûi chæ rieâng nhôø noã löïc cuûa baûn thaân, maø coøn coù söï giuùp ñôõ tröïc tieáp vaø giaùn tieáp cuûa bao ngöôøi khaùc. Keû sa suùt ngheøo khoù cuõng khoâng chæ rieâng do nhöõng thaát baïi cuûa baûn thaân, maø nguyeân nhaân coøn coù söï taùc ñoäng tröïc tieáp vaø giaùn tieáp cuûa raát nhieàu ngöôøi khaùc.

Vì theá, chuùng ta neân coù moät caùch nhìn roäng môû hôn ñeå thaáy raèng nhöõng maûnh ñôøi ngheøo khoù vaø caû nhöõng teä naïn xaõ hoäi naûy sinh töø söï ngheøo khoù ít nhieàu ñeàu coù phaàn traùch nhieäm tröïc tieáp hay giaùn tieáp cuûa toaøn xaõ hoäi. Trong moät xaõ hoäi, neáu moãi ngöôøi ñeàu laøm thaät toát phaàn vieäc cuûa mình vaø bieát quan taâm giuùp ñôõ ngöôøi khaùc, chaéc chaén seõ khoâng bao giôø toàn taïi söï ngheøo khoù.

72

Ngoâ Khaéc Taøi

Khi ta môû loøng ra ñeå ñeán vôùi ngöôøi ngheøo vaø chia seû nhöõng khoù khaên cuûa hoï, ñoù laø ta ñang ñeán vôùi toaøn theå cuoäc ñôøi, ta ñang ñeán vôùi chính ta! “Thöông ngöôøi nhö theå thöông thaân”, lôøi ngöôøi xöa ñôn sô maø saâu saéc. Ñaïi nguyeän cuûa chö Phaät vaø Boà Taùt bao giôø cuõng laø söï cöùu khoå cho taát caû theá gian, khoâng phaân bieät sang heøn, toát xaáu. Chaúng phaûi tình côø maø theá giôùi ngaøy nay ñaët vaán ñeà choáng ñoùi ngheøo leân haøng ñaàu.

Khi ta thaät loøng yeâu thöông, ta seõ nghó ra ñöôïc nhöõng phöông caùch kheùo leùo vaø tinh teá ñeå coù theå giuùp ñôõ ngöôøi khaùc ngay caû khi baûn thaân ta ñang coøn khoù khaên. Toâi chôït nhôù ñeán meï toâi nhö laø moät ví duï raát ñieån hình cho nhaän xeùt naøy. Moãi laàn thoåi côm, meï luoân boác moät vaøi naém gaïo cho vaøo caùi huõ ñeå ôû goùc beáp. Ñi chôï veà coøn ít tieàn xu, meï boû vaøo moät caùi hoäp. Meï giaûi thích raèng, bôùt ñi moät vaøi naém gaïo, böõa aên cuûa caû nhaø cuõng khoâng ñeán noãi thieáu, nhöng coù caùi ñeå daønh maø cho ngöôøi cô nhôõ, lôõ ñöôøng.

Neáu khoâng laøm vaäy, muoán giuùp ñôõ ngöôøi cuõng khoù, vì nhieàu khi muoán giuùp laïi khoâng saün coù

Ngoâ Khaéc Taøi

73

gaïo tieàn. Vaäy neân meï toâi daïy raèng vieäc boû gaïo voâ huõ chính laø tích aâm ñöùc, laø laøm phöôùc. Meï coøn daïy, khi ñi ra ñöôøng neân mang theo ít tieàn leû trong tuùi ñeå phoøng khi caàn giuùp ñôõ ngöôøi khoán khoù. Hoâm ôû trong ngoõ heûm, ñöùng beân ngoâi nhaø ngheøo naøn cuûa hai baø chaùu vôùi caùi tuùi troáng roãng, boãng döng toâi caûm thaáy xaáu hoå khi nhôù laïi lôøi meï daïy ngaøy naøo!

74

Ngoâ Khaéc Taøi

C

I.

hæ coøn moùn côm chieân nöõa laø hoaøn taát böõa aên chuaån bò cho hai chuù chaùu Baø-la-moân Sonadanda vaø Angaka. Maët trôøi ngaû boùng nghieâng qua vöôøn xoaøi.

Chieàu daàn qua. Hai ngöôøi ñi ñeán choã ñöùc Theá Toân nghe gì vaãn chöa veà.

N H A N S AÉ C

Naøng Sophi löõng thöõng böôùc ra vöôøn. Khu vöôøn roäng haøng maãu ñaát, coû caây sum sueâ toát töôi, loái ñi traûi ñaù doïc theo nhöõng hoà nöôùc trong, hoa sen ñuû maøu. Taát caû ñöôïc cha cuûa Sophi laäp ra daønh cho hai toân giaû Baø-la-moân.

Sophi nhìn xuoáng hoà sen, nhìn nöôùc lung linh phaûn chieáu göông maët mình. Naøng bieát mình ñeïp. Veà hai chuù chaùu Sonadanda vaø Angaka, hai ngöôøi hoaøn toaøn xöùng ñaùng höôûng ñöôïc aân suûng chuùng Baø-la-moân daâng leân. Xöù AÁn Ñoä nhieàu thaønh phaàn giai caáp phöùc taïp ñaâu phaûi ai cuõng coù ñöôïc naêm ñöùc taùnh ñeå trôû thaønh toân giaû Baø-la-moân ñöôïc chuùng toân kính? Naêm ñöùc

Ngoâ Khaéc Taøi

75

taùnh aáy laø: huyeát thoáng thanh tònh baûy ñôøi, coù nhan saéc töôi ñeïp, thoâng hieåu 3 taäp Veä-ñaø vaø chuù thuaät, coù giôùi haïnh ñaày ñuû vaø coù trí tueä saùng suoát. Vì vaäy, caùc toân giaû Baø-la-moân ngöôøi naøo cuõng ñeïp trai, nhaát laø chaøng thanh nieân Angaka khoâi ngoâ tuaán tuù coù khuoân maët saùng nhö vaàng traêng, nöôùc da traéng ngaàn.

Sophi laïi nhìn boùng mình döôùi maët nöôùc lung linh. Boãng döng Sophi töï caûm thaáy e theïn veà söï so saùnh giöõa mình vôùi Angaka. Chaéc laø moïi ngöôøi ñeàu bieát nhöõng tình caûm, söï chaêm soùc cuûa Sophi daønh cho Angaka. Cha cuûa Sophi chaéc cuõng bieát. Söï giaøu coù cuûa oâng seõ mang ñeán moïi thöù cho con. Khi Baø-la-moân khoâng coøn ñöôïc höôûng söï lôïi döôõng töø daân chuùng thì ñaõ coù Sophi. Khu vöôøn naøy seõ laø vöôøn ñòa ñaøng cho hai ngöôøi.

Maët trôøi töø töø chieáu xieân roài ngaû daøi xuoáng ñaát, haét hiu vaøi tia naéng cuoái cuøng. Söông muø, roài boùng ñeâm töø töø daâng leân. Sophi soát ruoät, ñi ra ñi voâ cho ñeán khi Sonadanda cuøng caùc chuùng Baø-la-moân xuaát hieän ôû coång.

Sophi möøng rôõ chaïy ra. Nhieàu ngöôøi hôïp thaønh moät ñoaøn ñi yeát kieán ñöùc Theá Toân trôû veà, 76

Ngoâ Khaéc Taøi

nhöng Sophi chæ hoûi Baø-la-moân Angaka. Nhöng Angaka ñaâu? Baø-la-moân Sonadanda vaø moïi ngöôøi chaúng nhöõng noùi khoâng bieát, maø saéc maët hoï coøn coù veû traàm tö khaùc vôùi luùc ra ñi. Linh tính baùo cho Sophi bieát vieäc naøy lieân quan ñeán vieäc moïi ngöôøi ñeán gaëp Sa-moân Gotama. Ngöôøi ñaõ daïy ñieàu gì khieán cho moïi caùi quen thuoäc haèng ngaøy boãng döng ñoåi khaùc?

II.

K

hi ñöùc Theá Toân coøn taïi theá, ñeå giaùo hoùa nhöõng ngöôøi ngoaïi ñaïo, ngaøi thöôøng coù nhöõng cuoäc ñoái thoaïi ñeå chæ roõ chaân lyù. Ñöùc Theá Toân thöôøng khoâng tranh luaän theo caùch baûo veä luaän ñieåm cuûa mình, maø thöôøng chæ ñöa ra nhöõng caâu hoûi coù tính caùch gôïi yù vaø daãn daét söï suy luaän cuûa ñoái phöông, töø ñoù giuùp hoï töï nhaän ra chaân lyù.

Caâu chuyeän maø chuùng ta ñang nhaéc ñeán ñaõ xaûy ra ôû xöù Anga, thaønh Campā, vaøo luùc ñöùc Theá Toân cuøng ñoaøn tyø-kheo khoaûng 500 vò du haønh qua ñaây. Nhöõng ngöôøi ôû ñaây chöa ai ñöôïc nhìn thaáy ñöùc Theá Toân, nhöng tieáng ñoàn veà ngaøi ñaõ lan truyeàn ra khaép nôi, raèng ngaøi

Ngoâ Khaéc Taøi

77

laø baäc Chaùnh ñaúng, Chaùnh giaùc, laø baäc coù tri thöùc vöôït treân taát caû, ñaõ töï mình chöùng ngoä vaø thuyeát giaûng cho moïi ngöôøi khaùc ñeàu ñöôïc chöùng ngoä. Ngaøi thuyeát giaûng ñuû moïi ñieàu laønh vaø hoaøn toaøn xöùng ñaùng ñöôïc taát caû moïi ngöôøi tìm ñeán chieâm ngöôõng, kính troïng.

Nghe tieáng ñoàn nhö theá, raát nhieàu ñoà chuùng Baø-la-moân lieàn luõ löôït keùo nhau tìm ñeán choã ñöùc Theá Toân ñang ngöï ñeå chieâm ngöôõng, kính leã.

Nhöng khi toân giaû Sonadanda vaø Angaka cuõng chuaån bò ñi ñeán choã ñöùc Theá Toân thì coù khoaûng 500 ñoà chuùng Baø-la-moân cuøng ñeán ngaên caûn: - Hai toân giaû khoâng neân ñi ñeán ñoù, haõy ñeå chuùng toâi ñi.

- Vì sao?

- Vì hai toân giaû laø baäc tröôûng thöôïng ñeä nhaát, ñeä nhò. Toân giaû Sonadanda lôùn tuoåi hôn Sa-moân Gotama. Baø-la-moân lôùn maïnh ñi ñeán ñoù danh tieáng seõ hao toån, ngöôïc laïi danh tieáng Samoân Gotama seõ ñöôïc lôùn theâm. Ñaây laø ñaát cuûa Baø-la-moân khoâng theå ñeå vieäc nhö vaäy xaûy ra.

Giöõa hai baäc toân sö vôùi nhau thì chaúng coù gì, nhöng vôùi chuùng ñeä töû seõ xaûy ra nhieàu chuyeän khoâng toát.

78

Ngoâ Khaéc Taøi

Baø-la-moân Sonadanda hoûi ñoà chuùng: - Moät ngöôøi tuy coøn treû nhöng thoâng minh, coù trí hueä, chaúng leõ khoâng xöùng ñaùng cho moät ngöôøi lôùn tuoåi hôn ñeán thaêm vieáng, troø chuyeän hay sao?

Chuùng Baø-la-moân khoâng ñaùp ñöôïc, nhöng vaãn khoâng baèng loøng neân Sonadanda tieáp tuïc hoûi: - Coù phaûi cha meï cuûa Sa-moân Gotama laø baäc ñeá vöông, huyeát thoáng trong saïch thanh tònh baûy ñôøi nhö chuùng ta khoâng? Coù phaûi Sa-moân Gotama khi xuaát gia ñaõ töø boû heát cung vaøng ñieän ngoïc vaø taát caû moïi thöù traân baûo quyù giaù hay khoâng? Coù phaûi Sa-moân Gotama tuy coøn treû nhöng noùi naêng thoâng suoát laøm ñeïp loøng ngöôøi hay khoâng? Coù phaûi khoâng ai giöõ troøn giôùi haïnh vaø coù ñaày ñuû thieän ñöùc baèng Sa-moân Gotama hay khoâng? Coù phaûi Sa-moân Gotama ñaõ dieät tröø ñöôïc heát tham duïc, dieät heát moïi phieàn naõo troùi buoäc? Naøy caùc vò, Sa-moân Gotama daïy veà haønh vi vaø nghieäp baùo, raát coù thieän chí khi ñoái thoaïi vôùi chuùng Baø-la-moân cuûa ta. Nhö vaäy khoâng ñaùng ñeå chuùng ta tìm ñeán vieáng thaêm vaø troø chuyeän hay sao?

Ngoâ Khaéc Taøi

79

Ñeán löôït chaøng trai treû Baø-la-moân Angaka tieáp lôøi thaày, cuõng laø ngöôøi chuù cuûa mình: – Hieän nay Sa-moân Gotama ñang ôû treân ñaát cuûa chuùng ta, nghóa laø khaùch cuûa ta. Ñaõ laø khaùch thì phaûi ñöôïc kính troïng. Taïi sao ta khoâng ñeán thaêm ñeå tìm söï thaân thieän, ñeå ñöôïc nghe nhöõng lôøi tao nhaõ, chaân thöïc, thaúng thaén? Ñoà chuùng Baø-la-moân nghe hai ngöôøi thuyeát phuïc thì ñoàng yù, khoâng ngaên caûn nöõa. Hoï laëng leõ theo sau Baø-la-moân Sonadanda vaø Angaka ñi ñeán beân bôø hoà Gaggara ôû thaønh Campā. Khi aáy, ñöùc Theá Toân ñang ngoài giöõa ñaïi chuùng tyøkheo. Ngaøi bieát heát moïi chuyeän vöøa xaûy ra giöõa nhöõng ngöôøi Baø-la-moân.

C

III.

aøng ñi gaàn ñeán choã Phaät, taâm trí cuûa Baø-la-moân Sonadanda caøng khôûi leân söï lo laéng. Duø sao oâng cuõng laø moät baäc toân sö, caàn phaûi giöõ gìn uy tín vôùi ñoà chuùng. Phaûi ñaët caâu hoûi vôùi Sa-moân Gotama nhö theá naøo ñaây? Neáu sau khi hoûi maø Sa-moân Gotama laïi noùi raèng “Naøy, khoâng neân hoûi nhö vaäy”, thì ñoà chuùng seõ nghó veà 80

Ngoâ Khaéc Taøi

ta nhö theá naøo? Chaéc raèng hoï seõ nghó “Vò Baø-lamoân naøy ngu si, baát taøi, khoâng theå ñaët moät caâu hoûi cho chín chaén.” Danh tieáng ta seõ bò giaûm bôùt. Maø danh tieáng giaûm bôùt thì daân chuùng seõ giaûm bôùt söï cuùng döôøng. Taâm trí Baø-la-moân Sonadanda ñeø naëng bôûi nhöõng suy tö lo laéng nhö theá. Ñeán nôi, sau khi chaøo hoûi giôùi thieäu teân tuoåi vaø doøng hoï, Baø-la-moân Sonadanda laëng yeân ngoài xuoáng, chöa bieát môû ñaàu caâu chuyeän nhö theá naøo. Ñöùc Theá Toân thaáu hieåu söï lo laéng trong loøng oâng, lieàn tuøy thuaän ñaët vaán ñeà baèng caùch hoûi moät caâu thuoäc veà ba cuoán Veä-ñaø ñeå oâng coù theå yeân taâm traû lôøi: - Naøy Baø-la-moân, caàn coù bao nhieâu ñöùc taùnh ñeå trôû thaønh moät Baø-la-moân chaân chaùnh maø khoâng phaûi laø lôøi noùi doái?

Baø-la-moân Sonadanda nghe hoûi möøng rôõ, vì bieát laø mình coù theå traû lôøi thoûa ñaùng. OÂng laäp töùc ngoài thaúng löng vaø ñaùp: - Thöa Toân giaû Gotama, ñeå trôû thaønh moät Baøla-moân chaân chaùnh caàn phaûi coù naêm ñöùc taùnh. Ñoù laø: huyeát thoáng thanh tònh baûy ñôøi, coù nhan

Ngoâ Khaéc Taøi

81

saéc töôi ñeïp, thoâng hieåu ba taäp Veä-ñaø vaø chuù thuaät, coù giôùi haïnh ñaày ñuû vaø coù trí tueä saùng suoát.

- Naøy Baø-la-moân Sonadanda, trong soá naêm ñöùc taùnh aáy, coù theå naøo boû bôùt ñi moät maø vaãn laø Baø-la-moân chaân chaùnh?

- Thöa Toân giaû Gotama, coù theå ñöôïc. Coù theå boû nhan saéc töôi ñeïp ñi, vì neáu huyeát thoáng trong saïch, thanh tònh thì khoâng caàn ñeán nhan saéc.

Nhan saéc cuõng khoâng caàn khi ngöôøi aáy thoâng hieåu 3 taäp Veä-ñaø vaø coù ñaày ñuû giôùi haïnh.

- Naøy Baø-la-moân Sonadanda, trong boán ñöùc taùnh aáy, coù theå naøo boû bôùt ñi moät maø vaãn laø Baø-la-moân chaân chaùnh?

- Thöa Toân giaû Gotama, cuõng coù theå ñöôïc. Coù theå boû ñi söï tinh thoâng chuù thuaät, vì chuù thuaät chaúng laøm ñöôïc gì khi vò Baø-la-moân coù huyeát thoáng thanh tònh, coù giôùi haïnh vaø trí tueä.

- Naøy Baø-la-moân Sonadanda, trong ba ñöùc taùnh aáy coù theå naøo boû ñi moät, chæ coøn hai thoâi?

Baø-la-moân Sonadanda nhö bò Sa-moân Gotama doàn tôùi chaân töôøng. Neáu khoâng traû lôøi ñöôïc thì 82

Ngoâ Khaéc Taøi

bò ñoà chuùng cheâ cöôøi, coøn neáu traû lôøi seõ phaûi ñi ngöôïc vôùi nhöõng gì thuoäc veà truyeàn thoáng Baø-la-moân.

Nhöng chaân lyù khoâng coù giôùi haïn cho nhöõng ai khao khaùt. Baø-la-moân Sonadanda suy nghó veà caâu hoûi cuûa ñöùc Phaät vaø chôït töï mình nhaän ra söï thaät, cho duø söï thaät ñoù xöa nay chöa coù moät vò Baø-la-moân naøo daùm noùi leân vôùi oâng: - Thöa Toân giaû Gotama, huyeát thoáng trong saïch baûy ñôøi cuõng seõ khoâng coù giaù trò gì neáu khoâng coù giôùi haïnh ñaày ñuû vaø trí tueä saùng suoát. Ñöùc Theá Toân taùn thaùn: - Laønh thay, toân giaû Sonadanda!

Khi aáy, ñoà chuùng Baø-la-moân nhao nhao leân phaûn ñoái: - Naøy Toân giaû Sonadanda, xin ñöøng noùi vaäy.

Cho duø oâng coù theå khinh baùc nhan saéc, khinh baùc chuù thuaät, nhöng neáu oâng coi thöôøng caû huyeát thoáng nöõa thì coøn gì laø Baø-la-moân? Phaûi chaêng oâng ñaõ ngaû theo quan nieäm cuûa Sa-moân Gotama roài?

Ngoâ Khaéc Taøi

83

Ñöùc Theá Toân chaäm raõi leân tieáng tröôùc ñaùm ñoâng: - Neáu nhö caùc ngöôi nghó raèng Baø-la-moân Sonadanda khoâng phaûi laø baäc ña vaên, khoâng phaûi laø nhaø huøng bieän gioûi, khoâng theå bieän luaän vôùi ta veà vaán ñeà naøy, thì Baø-la-moân Sonadanda haõy ñöùng yeân laëng vaø caùc ngöôi haõy bieän luaän vôùi ta. Coøn neáu caùc ngöôi nghó raèng Baø-la-moân Sonadanda laø baäc ña vaên, laø nhaø huøng bieän gioûi, coù theå bieän luaän vôùi ta veà vaán ñeà naøy, thì caùc ngöôi haõy ñöùng yeân laëng vaø ñeå Baø-la-moân Sonadanda bieän luaän vôùi ta.

Khi nghe noùi vaäy, Baø-la-moân Sonadanda voäi vaõ ñöùng leân: - Thöa Toân giaû Gotama, xin haõy ñöùng yeân laëng, haõy ñeå toâi traû lôøi vôùi ñoà chuùng Baø-la-moân theo ñuùng chaùnh phaùp.

Roài oâng quay sang ñaùm ñoâng caùc Baø-lamoân: - Naøy caùc vò, xin ñöøng noùi raèng toâi khinh baùc nhan saéc, khinh baùc chuù thuaät, coi thöôøng caû huyeát thoáng vaø ngaû theo quan nieäm cuûa Sa-moân 84

Ngoâ Khaéc Taøi

Gotama. Naøy caùc vò, toâi thaät khoâng coù nhöõng ñieàu aáy!

Baáy giôø, thanh nieân Baø-la-moân Angaka cuõng ñang ngoài trong hoäi chuùng. Baát ngôø, Sonadanda chæ tay vaøo Angaka: - Naøy caùc hieàn giaû, caùc vò coù nhìn thaáy chaùu toâi, thanh nieân Baø-la-moân Angaka naøy hay khoâng?

- Toân giaû Sonadanda, chuùng toâi coù nhìn thaáy.

Nhöng ñieàu ñoù coù yù nghóa gì?

- Naøy caùc vò, thanh nieân Angaka naøy ñeïp trai, khoâi ngoâ tuaán tuù, tinh thoâng Veä-ñaø vaø chuù thuaät, coù huyeát thoáng thanh tònh ñeán baûy ñôøi.

Naøy caùc vò, neáu nhö thanh nieân Angaka vôùi caùc ñöùc taùnh nhö theá nhöng laïi phaïm vaøo caùc vieäc nhö noùi doái, uoáng röôïu, troäm caép, dan díu vôùi vôï ngöôøi khaùc; nhö vaäy thì lieäu caùc ñöùc taùnh kia coù coøn chuùt giaù trò naøo chaêng? Ñoà chuùng Baø-la-moân nghe noùi ñeàu quay ñaàu nhìn veà phía Angaka khieán chaøng thanh nieân maéc côõ nhìn xuoáng, maët noùng böøng leân: “Vì sao chuù mình laïi ñem mình ra laøm moät thí duï khoù

Ngoâ Khaéc Taøi

85

nghe ñeán theá? Trong khi chuù laø ngöôøi ñöùng ñaàu, laø ñeä nhaát trong ñoà chuùng, thì mình cuõng laø ngöôøi keá thöøa, laø ñeä nhò. Chaúng leõ vì söï chaêm soùc coù phaàn ñaëc bieät cuûa coâ Sophi daønh cho mình maø moïi ngöôøi nghó raèng mình khoâng ñöôïc thanh tònh?” Thaät ra, töø laâu nay chaøng thanh nieân Angaka vaãn thaáu hieåu tình caûm cuûa Sophi ñoái vôùi mình, nhöng chaøng thaät boái roái, khoâng bieát phaûi traùnh neù baèng caùch naøo ñeå Sophi khoâng phaûi rôi vaøo tuyeät voïng.

- Naøy caùc vò, ta khoâng khinh baùc caùc ñöùc taùnh aáy, nhöng ta vöøa nhaän ra moät söï thaät laø: neáu moät ngöôøi coù ñöùc ñoä cao daøy nhôø giöõ theo giôùi haïnh ñaày ñuû vaø coù trí tueä saùng suoát, ngöôøi aáy vaãn coù theå laø moät Baø-la-moân chaân chaùnh maø khoâng caàn phaûi coù ñuû ba ñieàu kia. Ñaùm ñoâng caùc ñoà chuùng Baø-la-moân quay nhìn nhau, suy ngaãm veà nhöõng lôøi vöøa ñöôïc nghe thaáy töø chính mieäng vò Baø-la-moân ñaùng kính cuûa hoï. Baàu khoâng khí boãng nhieân laéng dòu. Ñöùc Theá Toân hoan hæ khi thaáy Sodadanda ñaõ töï mình nhaän thöùc ñuùng vaán ñeà. Ngaøi tieáp tuïc: 86

Ngoâ Khaéc Taøi

- Naøy Sodadanda, coøn laïi hai ñöùc taùnh, coù theå naøo boû bôùt ñi moät maø vaãn ñöôïc xem laø Baø-lamoân chaân chaùnh hay khoâng?

- Thöa Toân giaû Gotama, laàn naøy thì khoâng theå ñöôïc!

- Ñuùng vaäy, Sodadanda. Khoâng coøn coù theå boû ñöôïc ñieàu naøo nöõa caû, vì nôi naøo coù giôùi haïnh, nôi ñoù coù trí tueä; nôi naøo coù trí tueä, nôi ñoù coù giôùi haïnh. Nguoàn goác cuûa vaán ñeà laø ôû ñaây. Trí tueä ñöôïc giôùi haïnh laøm cho thanh tònh, vaø giôùi haïnh ñöôïc trí tueä laøm cho thanh tònh. Giôùi haïnh vaø trí tueä ñöôïc xem laø toái thaéng ôû treân ñôøi.

Nhöng theá naøo laø giôùi haïnh vaø theá naøo laø trí tueä? Ñöùc Theá Toân chöa kòp giaûng giaûi ñieàu aáy thì trôøi ñaõ xeá chieàu, ñaõ ñeán giôø caàu nguyeän buoåi toái. Ñoà chuùng Baø-la-moân caàn phaûi trôû veà cho kòp. Vì chöa ñöôïc nghe ñeán choã yù nghóa roát raùo, neân khi moïi ngöôøi ñi veà ñöôïc nöûa ñöôøng, chaøng thanh nieân Baø-la-moân Angaka boãng ñi chaäm daàn laïi, luøi veà phía sau, vaø roài moät mình khuaát daïng theo loái moøn reõ vaøo trong röøng.

Ngoâ Khaéc Taøi

87

S

IV.

uoát ñeâm, Sophi khoâng nguû. Coâ nghieâng ngöôøi laên qua beân traùi, boä maët khoâi ngoâ tuaán tuù cuûa Baø-la-moân Angaka hieän leân. Sophi nghieâng sang beân phaûi, vaãn laø göông maët aáy.

Gheùt nhau maø soáng chung moät nhaø, thöông nhau maø phaûi xa nhau ñeàu laø khoå, thuoäc veà nhoùm Söï thaät thöù nhaát. Sa-moân Gotama daïy nhö theá!

Qua ngaøy hoâm sau, Baø-la-moân Angaka vaãn chöa veà. Baây giôø, chæ caàn moät con chim bay ngang qua vöôøn, con soùc chaïy qua gaây tieáng ñoäng soät soaït, Sophi cuõng töôûng ñoù laø böôùc chaân Angaka, vaø laäp töùc ñöa maét nhìn ra cöûa.

Qua hoâm sau nöõa, hoàn vía Sophi nhö bò ai baét maát. Naøng boû aên, naèm lieät giöôøng. Ñoà chuùng Baø-la-moân hoaûng hoát nhaän ra Sophi ñaõ ngaõ beänh.

Trong khi aáy, ôû moät ngoâi ñeàn hoang trong röøng, chaøng thanh nieân Baø-la-moân Angaka cuõng ñang saàu heùo, raàu ró. Luõ khæ chuyeàn treân caønh ngô ngaùc nghe keû laï maët xaâm nhaäp vöông quoác cuûa mình than thôû: 88

Ngoâ Khaéc Taøi

- Ta laø Baø-la-moân coù ñuû naêm ñöùc tính, luoân höôùng veà coäng truù vôùi Phaïm thieân. Ta laø baäc ñöôïc ñoà chuùng cuùng döôøng, toân kính Ñeä nhò.

Taïi sao chuù Sonananda laïi ñem ta ra gieãu côït? Ñaõ ñaønh ñoù chæ laø thí duï, nhöng taïi sao moïi con maét chuùng Baø-la-moân ñeàu quay laïi nhìn ta chaèm chaèm? Hay laø baáy laâu nay moïi ngöôøi ñeàu hieåu roõ ta maø ta laïi khoâng töï hieåu mình? Ñieàu hoaøn toaøn baát ngôø laø Baø-la-moân Sonananda, moät ngöôøi hoïc roäng nghe nhieàu, ñöôïc chuùng Baø-la-moân toân kính, vaãn khoâng hay bieát gì ñeán phaûn öùng taâm lyù ñang dieãn ra vôùi ngöôøi chaùu thaân yeâu cuûa mình, nhöng ôû ngoaøi thaønh Campā ñöùc Theá Toân laïi thaáy bieát taát caû.

Ngaøi bieát raèng söï nhaän hieåu sai laàm veà chaân lyù ñang xoâ ñaåy chaøng thanh nieân Angaka sang moät khuùc reõ môùi trong cuoäc ñôøi.

Angaka voán ñaõ ñöôïc hoïc y thuaät töø nhoû, chaøng bieát roõ ñaëc tính cuûa caùc loaïi caây coû, döôïc thaûo duøng ñeå chöõa beänh. Hoâm aáy, Angaka tìm haùi moät loaïi naám maøu ñoû, phaùt saùng, boùp naùt ra vaø ñaép leân khuoân maët. Chæ ñeán tröa ngaøy hoâm sau, göông maët Angaka ñaõ bieán ñoåi moät caùch khuûng khieáp, moïc ra nhöõng muïn coùc lôùn

Ngoâ Khaéc Taøi

89

vaø saàn suøi. Luùc naøy, troâng chaøng Angaka thaät xaáu xí, khoâng coøn moät chuùt daùng daáp naøo cuûa khuoân maët khoâi ngoâ tuaán tuù ngaøy naøo.

Keå töø hoâm ñoù, Angaka laàn löôït traûi qua nhöõng neáp soáng khaùc nhau gioáng nhö nhöõng ngöôøi chuû tröông loõa theå, hoaëc nhöõng ngöôøi ngoài treân baøn choâng, ñöùng moät chaân, hoaëc nhòn aên cho ñeán khi kieät söùc... Vaøo thôøi aáy, nhöõng ngöôøi kyø dò nhö theá ñaày daãy khaép xöù AÁn Ñoä.

Hoï söû duïng hình thöùc khoå haïnh eùp xaùc ñeå taäp trung tinh thaàn höôùng veà söï coäng truù vôùi Phaïm thieân.

Thoaït ñaàu, Angaka coù caûm giaùc nhö trong loøng chaøng haân hoan, phaán khôûi hôn leân vôùi nhöõng phöông caùch tu khoå haïnh. Nhöng traûi qua moät thôøi gian sau, chaøng daàn daàn nhaän ra ñoù khoâng phaûi laø nhöõng nieàm vui chaân thaät.

Tuy nhieân, chaøng vaãn baùm víu vaøo moät nieàm tin laø neáu kieân trì theo nhöõng loái soáng naøy, cuoái cuøng roài chaøng cuõng seõ ñaït ñeán söï coäng truù vôùi Phaïm thieân.

Khi ñoà chuùng Baø-la-moân chia nhau luøng suïc 90

Ngoâ Khaéc Taøi

khaép nôi trong röøng, hoï tìm gaëp Angaka vôùi khuoân maët ñaùng sôï nhö vaäy. Hoï tin raèng ngöôøi coù khuoân maët nhö theá khoâng theå trôû thaønh ngöôøi ñöùng ñaàu ñoà chuùng Baø-la-moân, khoâng theå ñöùng tröôùc baøn thôø ñeå laøm vò chuû teá long troïng. Nhöng Angaka khoâng quan taâm ñeán ñieàu ñoù. Luùc naøy taâm trí chaøng chæ luoân höôùng veà Phaïm thieân, khoâng baên khoaên baát cöù moät vaán ñeà naøo khaùc.

Moïi ngöôøi trôû veà keå cho naøng Sophi nghe moïi chuyeän. Naøng caûm thaáy thöông cho chaøng Angaka, nhöng bieát laøm sao ñöôïc, chaøng ñaõ quyeát ñònh töï choïn cho mình höôùng ñi nhö vaäy.

Daàn daàn Sophi cuõng qua côn beänh. Tuy nhieân, töø ñoù naøng trôû neân buoàn man maùc, thöôøng giaáu maët sau moät taám maïng che. Ñaõ maáy laàn gia ñình duøng nhieàu cuûa hoài moân ñeå tìm cho naøng moät taám choàng xöùng ñaùng, nhöng taâm trí cuûa Sophi giôø ñaây chaúng coøn nhìn thaáy ai khoâi ngoâ nhö chaøng Angaka naêm xöa.

Ngoâ Khaéc Taøi

91

B

V.

a naêm sau, ñöùc Theá Toân du haønh trôû laïi thaønh Campā. Sau moät ñeâm nghæ ngôi, saùng ra ñöùc Theá Toân goïi tyø-kheo A-nan ñeán vaø noùi: - Naøy A-nan, ta vaãn coøn nôï xöù naøy moät vieäc.

- Baïch Theá Toân, ñoù laø vieäc cuûa Baø-la-moân.

Ngaøi A-nan ngaïi raèng ñöùc Theá Toân seõ meät moûi vì phaûi thuyeát giaûng nhieàu, neân leân tieáng khuyeân can. Nhöng Phaät daïy: - Naøy A-nan, khi gaëp moät ngöôøi teù xuoáng gieáng, coù neân hoûi xem ngöôøi aáy thuoäc doøng toäc naøo roài môùi cöùu hoï hay khoâng? Laïi nöõa, naøy A-nan, moät ngöôøi daân coù vieäc tìm ñeán nhaø vua vaø tröôøng hôïp nhaø vua tìm ñeán ngöôøi daân, ñieàu naøo seõ laøm cho gieàng moái cai trò beàn vöõng hôn? Laïi nöõa, tröôùc kia ñoà chuùng Baø-la-moân töï tìm ñeán ta, nay ñaõ ñuû nhaân duyeân ñeå ta ñaùp laïi vieäc aáy.

Baø-la-moân Sonadanda luùc naøy ñaõ giaø nhöng vaãn chöa tìm ra ngöôøi ñeå giao vò trí Ñeä nhaát 92

Ngoâ Khaéc Taøi

chuùng Baø-la-moân. Chaøng Angaka trôû thaønh vò tu só khoå haïnh noåi tieáng, nhöng khoâng theå laøm ngöôøi daãn daét ñoà chuùng Baø-la-moân. Sau khi thaêm hoûi, ñöùc Theá Toân moät mình ñi ñeán choã Angaka. Tröôùc khi vaøo röøng, ñöùc Theá Toân nhôø moät ngöôøi thôï saên thoåi leân tieáng tuø vaø. Angaka nghe tieáng tuø vaø lieàn chaïy ra khoûi röøng vaø nhìn thaáy ñöùc Theá Toân ñang khoan thai ñi tôùi.

- Naøy Angaka, ta ñeán thaêm ngöôi ñaây. Maáy naêm qua, tu haønh khoå haïnh nhö theá, ngöôi ñaõ gaëp ñöôïc Phaïm thieân hay chöa?

- Thöa Toân giaû Gotama, toâi chöa gaëp ñöôïc Phaïm thieân.

- Naøy Angaka, vaäy caùc vò Baø-la-moân coù huyeát thoáng baûy ñôøi thanh tònh, tinh thoâng ba taäp Veäñaø coù gaëp ñöôïc Phaïm thieân hay chöa?

- Thöa Toân giaû Gotama, toâi nghó laø hoï cuõng vaãn chöa gaëp. Nhöng hoï coù noùi raèng, nhöõng ñieàu hoï chæ daïy laø chaùnh ñaïo, neáu thöïc haønh theo seõ gaëp ñöôïc Phaïm thieân.

- Naøy Angaka, haõy traû lôøi moät caùch thaønh thaät. Ngöôi nghó theá naøo, moät ngöôøi chöa töøng

Ngoâ Khaéc Taøi

93

gaëp ñöôïc Phaïm thieân maø chæ daïy con ñöôøng ñi ñeán vôùi Phaïm thieân, ñieàu ñoù coù hôïp lyù hay khoâng?

- Thöa Toân giaû Gotama, ñieàu ñoù thaät khoâng hôïp lyù. Ñöùc Theá Toân nhìn Angaka. Khuoân maët chaøng thanh nieân thoaùng rung ñoäng, bieåu loä taâm thöùc baét ñaàu toø moø. Ngaøi tieáp tuïc hoûi: - Naøy Angaka, vaäy theo ngöôi thì Phaïm thieân coù ñaït ñöôïc söï töï taïi vaø khoâng coù caùc taâm duïc aùi, saân haän, oâ nhieãm hay chaêng?

- Thöa Toân giaû Gotama, toâi nghó raèng Phaïm thieân laø ngöôøi töï taïi, khoâng coù caùc taâm duïc aùi, saân haän, oâ nhieãm.

- Naøy Angaka, neáu Phaïm thieân laø nhö vaäy thì baát cöù ai cuõng coù theå bieát ñöôïc Phaïm thieân. Tæ nhö tieáng tuø vaø thoåi leân, ai cuõng coù theå nghe.

Nhö tieáng tuø vaø ñöôïc thoåi leân khi naõy, chaúng phaûi moät mình Angaka ñöôïc nghe, maø nhieàu ngöôøi khaùc cuõng nghe, khoâng coù söï phaân bieät nhö keû giaøu ñöôïc nghe, ngöôøi ngheøo khoâng ñöôïc nghe, hoaëc ngöôøi coù nhan saéc ñöôïc nghe, ngöôøi xaáu xí, taät nguyeàn khoâng ñöôïc nghe...

94

Ngoâ Khaéc Taøi

Chaøng thanh nieân Baø-la-moân Angaka chôït böøng tænh nhaän ra ñöôïc ñieàu ñöùc Theá Toân muoán noùi. Ñaây chính laø luùc Angaka chöùng ngoä laàn thöù nhaát. Ñöùc Theá Toân laëng leõ quaùn saùt nhöõng gì ñang dieãn ra trong taâm thöùc Angaka.

Hoùa ra, naêm xöa ñöùc Theá Toân khi trao ñoåi cuøng Baø-la-moân Sonadanda noùi ñeán vieäc loaïi boû yeáu toá nhan saéc chæ laø muoán chæ ra nhöõng yeáu toá coát loõi nhaát cuûa moät ngöôøi Baø-la-moân chaân chaùnh, chöù khoâng heà cheâ boû hay khuyeán khích vieäc huûy hoaïi nhan saéc. Thaät ra, coù ñöôïc nhan saéc töôi ñeïp cuõng chính laø moät trong caùc bieåu hieän cuûa giôùi haïnh thanh tònh vaø thieän nghieäp. Ñöùc Phaät tieáp tuïc giaûng giaûi: - Naøy Angaka, trong ñôøi soáng cuûa ngöôøi tu taäp caàn phaûi bieát ñeán söï tai haïi cuûa naêm moùn duïc laïc. Ñoù laø: maét chaïy theo hình saéc, tai chaïy theo aâm thanh, muõi chaïy theo muøi ngöûi, löôõi chaïy theo vò neám, vaø thaân chaïy theo söï xuùc chaïm, khoaùi laïc. Khi ngöôøi ta soáng buoâng thaû theo naêm söï khoaùi laïc do caùc giaùc quan mang laïi, thì loøng tham lam vaø duïc laïc seõ ñöôïc nuoâi döôõng ngaøy caøng taêng tröôûng. Neáu ai khoâng bieát kieàm cheá naêm moùn duïc laïc trong ñôøi soáng

Ngoâ Khaéc Taøi

95

thì chæ coù theå bò meâ ñaém, troùi buoäc chöù khoâng theå ñaït ñeán söï giaûi thoaùt, töï taïi. Vaø bôûi vì Phaïm thieân ñöôïc moâ taû laø ñaáng töï taïi vaø khoâng coù caùc taâm duïc aùi, saân haän, oâ nhieãm, neân chæ nhöõng ai ñaït ñöôïc söï töï taïi vaø khoâng coøn caùc taâm duïc aùi, saân haän, oâ nhieãm môùi coù theå coäng truù vôùi Phaïm thieân.

- Thöa Toân giaû Gotama, phaûi chaêng ñoù chính laø con ñöôøng daãn ñeán söï coäng truù vôùi Phaïm thieân?

- Naøy Angaka, neáu quaû coù moät Phaïm thieân nhö theá thì ñaây chính laø con ñöôøng daãn ñeán söï coäng truù cuøng vò aáy. Naøy Angaka, moät ngöôøi muoán ñaït ñeán söï töï taïi, ñöôïc taâm ñònh tónh khoâng phieàn naõo duïc aùi, khoâng saân haän, oâ nhieãm, ngöôøi aáy phaûi khôûi ñaàu töø vieäc thaáy bieát nhö thaät “Ñaây laø khoå”, thaáy bieát nhö thaät “Ñaây laø nguyeân nhaân cuûa khoå”, thaáy bieát nhö thaät “Ñaây laø söï dieät maát cuûa khoå”, vaø thaáy bieát nhö thaät “Ñaây laø nhöõng phöông phaùp ñeå dieät khoå”.

- Thöa Toân giaû Gotama, roài sau ñoù thì sao?

- Ñöøng noân noùng, Angaka. Haõy nhö ñöùa treû taäp boø, sau ñoù môùi ñöùng daäy taäp ñi. Khi ngöôi 96

Ngoâ Khaéc Taøi

thöïc haønh ñeán ñaâu, ngöôi seõ hieåu ñeán ñoù.

Nhöõng ñieàu ñöôïc nghe tröôùc chæ laø kinh nghieäm cuûa ngöôøi khaùc, khoâng phaûi cuûa chính ngöôi.

Nhöng ta coù moät thí duï cuoái cuøng: Moät thanh nieân ñi hoûi vôï, choïn laáy moät coâ gaùi raát xaáu xí.

Nhöng sau ñoù chaúng nhöõng hai vôï choàng ñaàm aám haïnh phuùc maø coâ gaùi aáy coøn bieát caùch laøm cho nhöõng baø con, hoï haøng nhaø choàng tröôùc ñoù soáng khoâng hoaø thuaän nay cuõng trôû neân hoaø thuaän. Ngöôøi ta thaät loøng ngöôõng moä ñöùc haïnh cuûa coâ, queân maát söï xaáu xí cuûa coâ. Haõy suy gaãm veà ñieàu ñoù, Angaka! Ñöùc Theá Toân vöøa noùi xong, Angaka chaép tay cung kính vaùi laïy: - Thaät vi dieäu thay, Toân giaû Gotama. Lôøi cuûa ngaøi nhö ngoïn ñeøn soi vaøo boùng toái ñeå nhöõng ai laïc ñöôøng quay veà. Mong Toân giaû Gotama nhaän con laøm ñeä töû. Ñöùc Theá Toân im laëng nhaän lôøi. Angaka laïi quyø xuoáng ñaûnh leã moät laàn nöõa: - Baïch Theá Toân, mong ñöùc Theá Toân nhaän cho con ñieàu naøy. Sau naøy khi con daãn daét ñoà chuùng Baø-la-moân, con seõ khoâng theå toû loøng toân

Ngoâ Khaéc Taøi

97

kính ñöùc Theá Toân theo nhö yù mình. Vì vaäy, khi con ñang ngoài xe, neáu con haï caùn roi xuoáng, mong ñöùc Theá Toân nhaän cho ñoù laø con xuoáng xe; neáu trong khi ñi xe con vaãy tay, xin ñöùc Theá Toân nhaän cho ñoù laø con vaùi chaøo; neáu ôû giöõa chuùng hoäi maø con thaùo khaên ñaàu, xin ñöùc Theá Toân nhaän cho ñoù laø con cuùi ñaàu kính leã. Ñöùc Theá Toân mæm cöôøi, hoan hyû chaáp nhaän.

Quaû nhieân, moät thôøi gian sau ñoù, vôùi ñöùc haïnh vaø trí tueä cuûa mình, chaøng Angaka ñaõ khieán cho taát caû ñoà chuùng Baø-la-moân phaûi kính phuïc vaø ngöôõng moä. Chaøng trôû thaønh ngöôøi thay theá cho chuù Sonadanda laõnh ñaïo taát caû chuùng Baø-lamoân, vaø söï kính ngöôõng ñaõ khieán cho khoâng coøn ai chuù yù ñeán göông maët xaáu xí cuûa chaøng.

Veà sau, hoäi chuùng Baø-la-moân do Angaka laõnh ñaïo cuõng tu taäp theo ñuùng lôøi daïy cuûa Phaät. Vaø phaùi naøy khoâng coøn xem nhan saéc laø moät trong nhöõng tieâu chuaån ñeå ñaùnh giaù ngöôøi toát.

98

Ngoâ Khaéc Taøi

CHÖÕ HIEÁU

Ñ

I.

oâi khi toâi töï hoûi, toå chöùc nhöõng ñaùm tang hay ñaùm gioã thaät linh ñình coù phaûi laø baøy toû loøng hieáu thaûo hôn so vôùi nhöõng ñaùm tang, ñaùm gioã ñôn sô cuûa nhaø ngheøo hay khoâng? Caëp maét voâ minh cuûa chuùng ta luoân bò aûnh höôûng bôûi hình thöùc beân ngoaøi, neân thöôøng cho laø vieäc toå chöùc linh ñình toû ra coù hieáu ñaïo hôn. Nhöng thaät ra, ñoái vôùi nhöõng dòp töôûng nieäm cha meï ñaõ khuaát thì söï phaân bieät khoâng ôû choã ngheøo hay giaøu, maø tuøy thuoäc nôi taám loøng cuûa ngöôøi con. Coøn xeùt veà maët laâu daøi thì ai coù theå giöõ maõi ñöôïc hình boùng cha meï trong loøng mình, nhôù maõi nhöõng lôøi daïy doã cuûa cha meï,

Ngoâ Khaéc Taøi

99

saùng maõi nhö ngoïn löûa trong hoàn, ñoù môùi thaät laø ngöôøi con hieáu!

M

II.

oät baø meï ñang caëm cuïi laøm luïng, thaèng beù theo nghòch ngôïm maõi. Baø böïc mình caàm caây roi giô leân. Töôûng laø meï ñaùnh con. Khoâng ngôø meï haï roi xuoáng xoa ñaàu con, roài laáy cho con caùi baùnh, baûo con ñi choã khaùc chôi. Sôû dó “töôûng laø”, laø vì mình ñöùng beân ngoaøi. Böôùc vaøo trong loøng môùi thaáy loøng meï meânh moâng, thöông con baèng caû traùi tim. Meï con tuy hai maø laø moät, thaät dieäu kyø!

III.

Nhöng traùi laïi, con ñoái vôùi meï moät maø laø hai.

Haàu heát caùc baø meï khoâng maáy khi chòu soáng vôùi ñöùa con khaù giaû, thöôøng hay choïn ñeán soáng ñöùa con ngheøo, hoaëc soáng vôùi con trai uùt. Theá laø, nhöõng ñöùa con lôùn hay giaøu coù moãi tuaàn laïi mang tieàn baïc, quaø baùnh ñeán thaêm meï. Chaúng leõ baø noäi ngoài aên ñeå chaùu ngoù mieäng? Chaúng leõ trong nhaø thieáu tieàn chôï maø baø noäi laïi giöõ tieàn 100

Ngoâ Khaéc Taøi

bo bo? Theá laø nhöõng ñöùa con lôùn ñoâi khi phaûi caèn nhaèn “Maù lo phaàn maù ñi, tuïi nhoû bao nhieâu cho ñuû!” Theá ñaáy, con thöông meï nhöng laïi khoâng ñeå yù trong loøng meï nghó gì, muoán gì. Ñeå roài meï phaûi nöôùc maét röng röng vì tuoåi giaø phaûi leä thuoäc con. Meï ñöùng giöõa nhöõng ñöùa con khaù giaû vaø gia ñình ñöùa con ngheøo khoù, loøng meï chæ muoán san sôùt, baûo boïc cho noù ñöôïc phaàn naøo hay phaàn aáy. Maø nhöõng ñöùa con may maén khaù giaû kia naøo coù hieåu cho! Thaønh ra cuõng muoán thöïc haønh ñaïo hieáu nhöng vì khoâng hieåu loøng meï maø thaønh ra baát hieáu.

IV.

K

hi moät ñöùa con hoûi meï “Meï aên gì? Con mua cho.” Raát ít coù baø meï naøo traû lôøi.

Nhöng ñöøng hoûi, con mang tôùi ñeå ñoù, meï seõ aên. Chaúng phaûi giaø caû sinh khoù tính ñaâu, maø tuoåi giaø quyù con ôû taám loøng hôn moùn aên. Thieáu thoán thì chòu, raát ít khi meï ñoøi hoûi ôû con.

Coù moät baø meï giaø soáng trong caên nhaø maùi toân, noùng böùc suoát ngaøy, quaït maùy cuõng chaúng aên thua gì. Caùc con ñoâi ba ngaøy ñeán thaêm meï moät laàn, tieàn baïc, thuoác men, quaàn aùo thay

Ngoâ Khaéc Taøi

101

nhau phuïng döôõng khoâng thieáu moùn gì... Coù moät ngöôøi con ngheøo quaù, khoâng coù gì cho meï, nhöng thaáy maùi toân thieác noùng quaù, anh môùi caát theâm cho meï moät maùi laù keá beân. Meï thuû thæ “Nhôø maøy chaéc tao soáng theâm ñöôïc vaøi naêm nöõa.” Ñoâi khi vieäc thöïc hieän chöõ hieáu laïi laø nhu caàu cuûa ngöôøi muoán ñöôïc tieáng ñôøi khen, hoaëc chæ vì sôï caùi quaû baát hieáu maø ngaøy sau con caùi traû laïi. Trong nhöõng tröôøng hôïp aáy, ngöôøi “baùo hieáu” thöôøng khoâng nghó ñeán nhu caàu cuûa ñoái töôïng ôû ñaây chính laø cha meï. Leõ naøo phaûi ñôïi cha meï noùi caàn gì thì con môùi bieát?

V.

T

aøi saûn cha meï ñeå laïi chaúng nhöõng khoâng phaùt trieån, ñoâi ba naêm sau laïi laøm tieâu saïch. Ñöôïc cha meï sinh ra thaân theå laønh laën, khoâng laøm cho maäp maïp cöôøng traùng leân maø ñeå sinh ra oám yeáu, beänh taät; khoâng coù taät nguyeàn laïi laøm cho trôû neân taät nguyeàn, mang vaøo thaân nhöõng söï nghieän ngaäp röôïu cheø, ma tuyù... Ñoù laø ñaïi baát hieáu!

102

Ngoâ Khaéc Taøi

C

VI.

où moät ngöôøi con nghe haøng xoùm baùo tin meï cheát maø vaãn cöù ñi chaäm raõi treân ñöôøng veà. Ngöôøi haøng xoùm vöøa laáy laøm laï, vöøa böïc mình leân tieáng hoái: “Leï leân cha, ñoà con baát hieáu.” Anh traû lôøi: “Duø sao thì meï toâi cuõng ñaõ cheát roài, veà nhanh cuõng coù laøm ñöôïc gì?”

Veà ñeán nhaø, caøng ngaïc nhieân hôn. Ai naáy ñeàu khoùc loùc, rieâng anh ta vaãn laïnh luøng khoâng rôi moät gioït nöôùc maét. Thaät ra, ngöôøi con naøy ñaõ coù söï chuaån bò töø laâu tröôùc khi meï maát.

Trong loøng anh luoân coù tình yeâu meï cuoän chaûy.

Duø meï coøn soáng hay ñaõ cheát, luùc naøo meï cuõng vaãn hieän dieän trong anh. Vì theá neân anh môùi coù ñöôïc thaùi ñoä bình tónh tröôùc söï ra ñi cuûa meï.

Sau ñoù, ngöôøi con ñaõ töøng nuoâi meï laøm aên ngaøy caøng khaù giaû, giaøu coù. Anh caát moät ngoâi nhaø môùi, vaát boû heát nhöõng moùn ñoà cuõ kyõ cuûa meï. Trong ñoù coù caû caùi trang thôø Phaät Quaùn AÂm maø meï anh ñaõ thôø phuïng saùu baûy chuïc naêm qua. Ngöôøi con tröôùc ñaây khoâng nhoû moät gioït leä khi meï maát, baây giôø laïi ngaäm nguøi ñeán

Ngoâ Khaéc Taøi

103

nhaët laïi caùi trang thôø cuøng nhöõng cheùn ñóa, bình voâi cuõ kyõ mang veà nhaø.

Nhieàu naêm sau ñoù, anh vaãn thöôøng chæ cho con caùi mình xem nhöõng kyû vaät aáy, noùi cho con bieát raèng baø noäi ñaõ töøng söû duïng chuùng nhö theá naøo, keå cho con nghe töøng caâu chuyeän veà baø noäi khi coøn soáng...

Cuõng khoâng bieát laø höông hoàn ngöôøi meï seõ theo ñöùa con naøo. Chæ bieát laø söï maát maùt ñang dieãn ra töøng ngaøy trong gia ñình ngöôøi con giaøu coù. Meï qua ñôøi roài, chæ naêm naêm sau, con caùi khoâng coøn bieát gì ñeán baø noäi... Thaäm chí nhöõng ngaøy raèm thaùng baûy, tieát thanh minh... cuõng khoâng thaêm vieáng moä oâng baø. Chöõ hieáu chæ tôùi ñôøi con, khoâng truyeàn ñöôïc xuoáng ñôøi chaùu!

104

Ngoâ Khaéc Taøi

SUY NIEÄM HÖÔNG

Khi thaép leân neùn höông, con haõy thaáy cuoäc phaân ly.

Khoùi bay leân veà trôøi, taøn tro rôi xuoáng ñaát.

Quaùn AÂm bao giôø cuõng ñoä löôïng nhìn xuoáng, Ñoâi maét con troâng leân laïi thieáu vaéng tình thöông!

Con chæ ñöôïc gaëp laïi meï, gaëp Phaät, Khi moãi chaân höông coøn laïi laø moät baèng chöùng, cho lôøi caàu nguyeän, nhö moät khuùc haùt...

NGOÂ KHAÉC TAØI

Ngoâ Khaéc Taøi

105